รายงานสัตว์ป่วย...

วารสารสถาบนสขภาพสตวแหงชาต (Thai-NIAH eJournal) : ISSN 1905-5048. http://niah.dld.go.th. Volume 10 Number 3 (Jan-Apr): 55 - 70

รายงานสตวปวย : การตายของชางปาจากสารเคมก าจดแมลง กลม carbamate ชนด methomyl

อนสรณ อยเยน* ณฐกร ราชบตร ตวงทอง ปจฉมะศร สรกาญจน ข าชน สาวตร อนทรอดม เบญจมา เมธารตนอนกล สนทนา มมะพนธ

สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรมปศสตว เกษตรกลาง จตจกร กรงเทพ 10900 *ผ รบผดชอบ โทรศพท 0 2579 8908 – 14 โทรสาร 0 2579 8919 e-mail : [email protected]

บทคดยอ

ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2557 พบชางปาเพศผ อาย 8 ป น าหนกประมาณ 2,500 กโลกรม ตายในเขตอทยานแหงชาตแหงหนง การตรวจสภาพภายนอก (external examination) พบวาสภาพซากคอนขางเนา มเลอดออกทางปาก และทวาร ผลการผาซากไมสามารถตรวจหารอยโรคได เนองจากอวยวะภายในเนา แตพบวาอาหารในกระเพาะ (stomach content) มลกษณะคลายสารสฟาอมเขยวเคลอบปนอยกบสวนของอาหาร ผลการตรวจทางจลพยาธวทยา พบการเนาของเนอเยออวยวะภายใน จากนนท าการตรวจวเคราะหทางพษวทยาโดยการสกดตวอยางอาหารในกระเพาะและตบดวยวธ QuEChERS แลวน าสารละลายทสกดไดไปตรวจเบองตนดวยวธ Thin Layer Chromatography (TLC) เพอตรวจหาสารเคมก าจดแมลง 3 กลม คอ กลม carbamate (CM) organophosphate (OP) และ organochlorine (OC) เปรยบเทยบกบสารละลายมาตรฐาน พบวาตวอยางอาหารในกระเพาะใหผลบวกสารเคมก าจดแมลงกลม CM สวนตวอยางตบตรวจไมพบสารเคมก าจดแมลงทง 3 กลม จากนนท าการตรวจยนยนผลเพอหาชนดและปรมาณดวยวธ Gas Chromatography – Mass Spectrometry (GC-MS) แบบ Three-way splitter ผลตรวจพบสารเคมก าจดแมลงกลม CM ชนด methomyl ปรมาณ 974.33 mg/kg เมอค านวณหาปรมาณสารพษทชางปาไดรบจากอาหารทกนเขาไป แลวเปรยบเทยบกบคา Reference dose (Rfd) พบวามปรมาณของ methomyl สงกวาคา Rfd และคา median lethal dose (LD50) ของสตวหลายชนด สรปวาการตายของชางปาในครงนเกดจากไดรบสารก าจดแมลงกลม carbamate ชนด methomyl ในปรมาณสง

ค าส าคญ : ชางปา สารเคมก าจดแมลง carbamate methomyl

55


บทน า

ชางปาในประเทศไทยเปนชางเอเชย มขนาดตวและหเลกกวาชางแอฟรกา หวมสองโหนก และหลงโกง ชางเอเชยมน าหนกราว 3-5 ตน เปนสตวบกทใหญทสดในทวปเอเชย เปนสตวทมอายยนและฉลาดมาก อาจมอายไดถง 70 ป กนอาหารหลกคอหญา ยอดไม เปลอกไม ผลไม ชางปาตองการอาหารในรอบ 12 ชวโมง ปกตชางกนอาหารคดเปนน าหนกสดประมาณ 250 กโลกรมตอวน (วมต, 2558 ; รองลาภ, 2556) แหลงทอยอาศยของชางในประเทศไทยสามารถพบไดทวไปตามแนวเทอกเขาตดชายแดนประเทศเมยนมาร ภาคใตตามชายแดนมาเลเซย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอในปาดงพญาเยน-เขาใหญ อทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปาหลายแหง (Choudhury et al., 2008) อยางไรกตามจ านวนประชากรชางเอเชยในปจจบนก าลงมแนวโนมลดลง เนองจากการลาเพอเอางา หรอเปนชนสวนอวยวะบางสวนไปท าเปนยาซงเชอวาจะชวยเพมสมรรถนะทางเพศ นอกจากนถนทอยอาศยตามธรรมชาตของชางปายงถกคกคามจากการเจรญเตบโตของประชากร และการท าเกษตรกรรมของมนษย สงผลใหแหลงอาหารลดลง บงคบใหชางปาตองหาแหลงอาหารอนซงกคอ ผลผลตทางการเกษตรในพนทเกษตรกรรมของมนษยทเขามาแทนทถนทอยอาศยดงเดมของชางปา ทงนโดยธรรมชาตชางเปนสตวทมขนาดใหญ สามารถกอความเสยหายรายแรงตอทอยอาศย และแหลงเพาะปลกเกษตรกรรมเพยงชวขามคน สงผลใหชางปาถกฆาเพอเปนการโตตอบ (รองลาภ, 2556 ; WWF, 2014) นอกจากนพบรายงานจ านวนชางปาทตายดวยสาเหตตางๆ ในประเทศไทยระหวางป 2549-2554 จ านวน 35 ตว โดยสาเหตการตายแบงเปน จากการลา 15 ตว วางยาพษ 8 ตว ไมทราบสาเหต 7 ตว ความขดแยงกบคน 3 ตว อบตเหต 1 ตว และไฟฟาชอต 1 ตว (รองลาภ, 2558) จากขอมลดงกลาวจะเหนไดวายาพษหรอสารพษกเปนสาเหตหนงทท าใหชางตาย โดยสารพษทน ามาใชในทางทผด (misuse) ทเคยตรวจชนสตรพบทางหองปฏบตการพษวทยาของสถาบนสขภาพสตวแหงชาตมกเปนสารพษประเภทสารเคมก าจดศตรพชและสตว (Pesticides) โดยน ามาใชผสมในอาหารหรอเหยอลอใหสตวกน เชน ยดในไสแตงกวา เคลอบบนชนเนอเกง เปนตน ประเทศไทยเปนประเทศทท าการเกษตรกรรม จงมการใชสารเคมก าจดศตรพชและสตวในปรมาณสง (แสงโฉม, 2556) โดยสารก าจดศตรพชและสตวเปนสารเคมทใชในการก าจด ควบคม ศตรพชและสตว แบงไดเปนหลายชนดตามลกษณะการใช อาทเชน สารเคมก าจดศตรพช (herbicide) สารเคมก าจดเชอรา (fungicide) สารเคมก าจดสตวฟนแทะ (rodenticide) และสารเคมก าจดแมลง (insecticide) ซงสารเคมก าจดแมลงสามารถจ าแนกตามลกษณะโครงสรางไดอก 4 กลม คอ กลม organophosphate (OP), carbamate (CM), organochlorine (OC) และ pyrethroid (PY) มการใชสารเหลานกนทวไป เนองจากประมาณรอยละ 30 ของผลผลตเกษตรกรรมไดรบความเสยหายจากแมลงศตรพช ท าใหเกดการปนเปอน และตกคางในสงแวดลอม สงผลกระทบตอสขภาพของคน และสตว ทอาจไดรบสารเคมเขาไปโดยไมไดตงใจ (มาล และคณะ, 2556) นอกจากนในปจจบนพบวามการน าสารเคมมาใชในทางทผด โดยอาศยคณสมบตความเปนพษของสารเคม น าไปใชผดวตถประสงค เชน การฆาตวตาย หรอกออาชญากรรม ซง methomyl เปนสารก าจดแมลงกลม CM ทมกถกน ามาใชในกรณน (ปตพงษ และคณะ, 2556) โดยสารเคม

56


ก าจดแมลงทงกลม CM และ OP เมอรางกายไดรบเขาไปแลวจะออกฤทธโดยไปยบยงการท างานของเอนไซมโคลนเอสเทอเรส สงผลใหเกดการคงของอะซตลโคลน ท าใหเกดการกระตนของระบบประสาทอยางตอเนอง สตวทไดรบอาจแสดงอาการเกดพษ ไดแก ภาวะมน าในปอดมาก หลอดลมหดเกรง ชพจรเตนชา น าลายไหล น าตาไหล ความดนโลหตต า มานตาหดตว อาเจยน ทองเดน เหงอออก กลามเนอสนเกรงและออนแรง หายใจล าบาก และสตวมกตาย เนองจากหายใจไมออก (มาลน, 2523)

รายงานสตวปวยตายในครงน มวตถประสงคเพอรายงานสาเหตการตายของชางปาอนเนองจากการไดรบสารเคมก าจดแมลงในปรมาณสง เพอเปนขอมลทส าคญอกดานหนง อนจะเปนประโยชนตอเจาหนาททเกยวของในการปองกนและเฝาระวงชางปาในประเทศไทยตอไป

อปกรณ และวธการ

ประวตสตวปวย

เดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2557 พบชางปา เพศผ อาย 8 ป น าหนกประมาณ 2,500 กโลกรม ตายในเขตอทยานแหงชาตแหงหนง สภาพซากพบวามเลอดออกทางปาก และทวาร ไมพบรองรอยบาดแผลจากอาวธ ฟาผาหรอไฟฟาชอต เบองตนคาดวาเสยชวตมาแลว 2 ถง 3 วน (รปท 1)

รปท 1 ชางปาตายในเขตอทยานแหงชาตแหงหนง

การตรวจทางพยาธวทยา ตรวจดรอยโรคภายนอกดวยตาเปลา (external examination) แลวท าการผาซากเพอตรวจดรอย

โรคของอวยวะภายใน (internal examination) ไดแก หวใจ ปอด ตบ มาม ไต ล าไส กระเพาะอาหาร และลน โดยเกบชนเนอดงกลาวใน 10% neutral buffered formalin เพอน ามาผานกระบวนการมาตรฐานทางพยาธวทยา แลวฝงชนเนอใน paraffin น าไปตดใหมความหนาประมาณ 5 ไมครอน เพอท าเปนสไลด

57

57


เนอเยอ แลวยอมดวยส hematoxylin และ eosin (H&E) ตามวธของ Luna (1968) จากนนน าสไลดไปตรวจหารอยโรคทางจลพยาธวทยาภายใตกลองจลทรรศน

การตรวจทางปรสตวทยา ตรวจทางปรสตวทยาในตวอยางตบและมาม ดวยวธ stamp smear โดยกรดผาอวยวะตามแนวขวาง หนหนารอยตดกดเบาๆลงบนกระจกสไลด ทงไวใหแหง fix ดวย methanol แลวยอมดวย 5% Gimsa’s solution น าไปตรวจหาปรสตภายใตกลองจลทรรศนดวย objective lens x100

การตรวจทางแบคทเรยวทยา ตรวจทางแบคทเรยวทยาโดยน าตวอยางหวใจ ปอด ตบ มาม ไต กระเพาะ และลน มาเพาะลงบนอาหารเลยงเชอ 7% difibrinated sheep blood agar (SBA) และ MacConkey agar น าไปบมทอณหภม 37 ºC เปนเวลา 18-24 ชวโมง แลวตรวจหาโคโลนทสงสยเปนเชอกอโรค แยกเชอใหบรสทธ ทดสอบคณสมบตทางชวเคม และทดสอบความไวของเชอตอยาตานจลชพ

การตรวจทางพษวทยา ตวอยาง

อาหารในกระเพาะและตบ

สารมาตรฐานและสารเคม

1) สารมาตรฐานกลม CM 13 ชนด ไดแก methomyl, baygon, isoprocarb, bendiocarb, baycarb, carbofuranphenol, carbofuran-3-keto, carbofuran-3-hydroxy, carbofuran, metocarb, carbaryl, methiocarb และ carbosulfan 2) สารมาตรฐานกลม OP 8 ชนด ไดแก dichlovos, diazinon, dimethoate, chlorpyrifos, chlorpyrifos-methyl, fenitrothion, malathion, และ mevinphos 3) สารมาตรฐานกลม OC 13 ชนด ไดแก 4, 4’-DDT, 4, 4’-DDE, 4, 4’-DDD, alpha-BHC, beta-BHC, gamma-BHC, endosulfan sulfate, endosulfan (alpha isomer), heptachlor, heptachlor epoxide, dieldrin, endrin และ chlordane ทกสารมาตรฐานมความบรสทธ 97% ขนไป ยหอ Dr. Ehrenstorfer GmbH และ Chem Service สวนสารเคมอนๆเปนชนด analytical grade ของ Merck, Germany และ J.T.Baker, USA.

เครองมอ

เครอง Gas chromatograph–mass spectrometer (GC-MS) รน 7890A GC System/5975C inert XL EI/CI MSD with Triple-Axis detector (Three-way splitter) ; mass detector (MS), electron captured detector (ECD) และ flame photometric detector (FPD) ยหอ Agilent, USA. แคปปลาร

58


คอลมนทใชคอ HP-5MS ขนาดเสนผาศนยกลางภายใน 0.25 มลลเมตร ความยาว 30 เมตร ความหนาของฟลมทใชเคลอบในคอลมน 0.25 ไมโครเมตร

การเตรยมตวอยาง

ท าการสกดตวอยางดวยวธ QuEChERS (Quick, Easy, Cheap, Effective, Rugged and Safe) ตามวธทดดแปลงจาก Anastassiades and Lehotay (2003) โดยชงตวอยาง 10 กรม (ท าแบลงคควบคไปดวย โดยใชน ากลน 10 มลลลตรแทนตวอยาง) ใสในหลอดเซนตรฟวจขนาด 50 มลลลตร เตม acetonitrile 10 มลลลตร ผสมดวยเครอง vortex 1 นาท จากนนเตม Magnesium sulfate anhydrous (MgSO4) 4 กรม และ Sodium chloride (NaCl) 1 กรม ผสมดวยเครอง vortex 1 นาท แลวน าไปเซนตรฟวจทความเรว 5,000 รอบตอนาท อณหภม 15 ºC นาน 5 นาท จากนนดดสวนใสทงหมดลงในหลอดแกวกนแหลมแบบมสเกล มาเปาปรบปรมาตรดวยแกสไนโตรเจน (99.99%) ใน water bath อณหภม 40 ºC ใหเหลอ 1 มลลลตร แลวดดใส micro centrifuge tube ทบรรจ primary secondary amine (PSA) 25 มลลกรม กบ MgSO4 150 มลลกรม ผสมดวยเครอง vortex 30 วนาท แลวน าไปเซนตรฟวจทความเรว 6,000 รอบตอนาท อณหภม 10 ºC นาน 3 นาท ดดสวนใสทงหมดใสในหลอดแกวกนแหลม เปาใหแหงดวยแกสไนโตรเจน ใน water bath อณหภม 40 ºC แลวละลาย residue ดวย acetone (PR grade) 1 มลลลตร น าสารละลายตวอยางทสกดไดไปวเคราะหดวยเทคนค TLC และ GC-MS

การวเคราะหเบองตนดวยวธ Thin Layer Chromatography (TLC)

ตรวจเบองตนเพอหาสารเคมก าจดแมลง 3 กลมคอ CM OP และ OC โดย spot สารละลาย แบลงค และตวอยางทสกดไดอยางละ 20 ไมโครลตรลงบนเพลท TLC ชนด silica gel GF 254 (Merck , Germany) ขนาด 20 x 20 เซนตเมตร จ านวน 3 แผน แลว spot 10 ไมโครลตรของสารละลายมาตรฐาน 1,000 ไมโครกรม/ มลลลตร ลงบนเพลทแยกตามกลม เพอใชในการเปรยบเทยบ แชเพลท TLC ใน Chromatography chamber ทม system หรอสารละลายผสม (mobile phase) ของ Hexane: Acetone อตราสวน 3:2 3:1 และ 5:1 ส าหรบสารเคมก าจดแมลงกลม CM OP และ OC ตามล าดบ แลวท าการตรวจวดดวย spray reagent ตางๆ จากนนเปรยบเทยบกบสของสารมาตรฐานและคา Rf (Rate of flow) ซงเปนระยะทางทสารเคลอนท(เซนตเมตร)ตอระยะทางทตวท าละลายเคลอนท(เซนตเมตร) ถาสารละลายตวอยางม matrix รบกวนใหท า TLC แบบ Two Dimension แทนโดยใช system 1 เปน Hexane: Acetone (3:1) และ system 2 เปน Hexane: Acetone (3:2) ในการแชเพลท แลวตรวจวดดวย spray reagent ตามกลมทตรวจพบอกครง ปรมาณต าสดทตรวจพบได (Limit of detection; LOD) อยในชวง 1-10 ไมโครกรม

59


การตรวจวดสารเคมก าจดแมลงดวย spray reagent

1) ตรวจวดกลม CM โดยพนเพลท TLC ดวย spray reagent 10% sodium hydroxide แลวพนทบดวย Indicator (0.2 กรม 4-Nitrobenzene diazonium tetrafluoroborate ใน 10% Polyethylene glycol ใน acetone) ถาตวอยางใหผลบวก บนเพลท TLC จะเกด spot สแสด แดง มวง น าเงน แลวแตชนดของสารเคมก าจดแมลงในกลมและมคา Rf เทากบ 2) ตรวจวดกลม OP โดยพนเพลท TLC ดวย spray reagent 1% nitrobenzene pyridine น าไปอบในตอบทอณหภม 110 ºC นาน 10 นาท แลวพนทบดวย 10% tetraethylene pentamine ใน acetone ถาตวอยางใหผลบวก บนเพลท TLC จะเกด spot สฟาหรอน าเงนเหมอนกบสารมาตรฐานและมคา Rf เทากน 3) ตรวจวดกลม OC โดยพนเพลท TLC ดวย spray reagent Chromogenic silver nitrate แลวน าไปองแสง ultraviolet ดวย UV lamp 254 นาโนเมตร นาน 5-10 นาท ถาตวอยางใหผลบวก บนเพลท TLC จะเกด spot สน าตาลหรอสด าเหมอนกบสารมาตรฐานและมคา Rf เทากน

การวเคราะหยนยนผลดวยวธ GC-MS แบบ three-way splitter

ตรวจยนยนผลดวยวธ GC-MS แบบ Three-way splitter (มาล และคณะ, 2556) โดยมคาปรมาณต าสดทตรวจพบได (Limit of detection; LOD) และ ปรมาณต าสดทตรวจวดได (Limit of Quantitation; LOQ) ตามตารางท 1

วธ GC-MS แบบ three-way splitter สามารถใชตรวจหาสารเคมก าจดแมลงไดทง 3 กลมคอ CM OP และ OC ในคราวเดยวกน เพราะมตวตรวจวด (detector) 3 ชนดคอ mass selective detector (MSD), electron capture detector (ECD) และ flame photometric detector (FPD) การวเคราะหผล GC-MS แบบ Scan mode โดยดเวลาทออก (RT; Retention time) และเปอรเซนตความเหมอนของ spectrum เทยบกบ library ของ Pesticide และ NIST (The National Institute of Standards and Technology) รายงานผลการพบชนดสารเคมก าจดแมลงและหาปรมาณโดยการเทยบกบ calibration curve ของสารละลายมาตรฐานกลม Carbamates 13 ชนด Organophosphates 8 ชนด และ Organochlorines 13 ชนด

ตารางท 1 คา LOD และ LOQ ของสารเคมก าจดแมลงกลม CM OP และ OC โดยวธ GC/MS

กลมสารเคมก าจดแมลง LOD (mg/kg) LOQ (mg/kg) carbamate 0.38 – 0.61 1.25 – 1.66 organophosphate 0.41 – 0.47 1.37 – 1.66 organochlorine 0.025 - 2.0 2.0 - 8.0

60


ผล

ผลการตรวจทางพยาธวทยา จากการผาซาก ณ จดทชางปาตายและสงเกตรอยโรคดวยตาเปลา พบอวยวะภายในเรมเนาและม

กลนเหมน เมอผากระเพาะอาหารชางพบวาอาหารในกระเพาะมสารสฟาอมเขยวตดอยตามสวนของเปลอก เนอ และเมดมะมวงเปนจ านวนมาก (รปท 2) คาดวาสารนอาจถกใสในผลมะมวงเพอลอบวางยาเบอกบชางปา จงเกบตวอยางสงตรวจหาสารพษทางหองปฏบตการพษวทยา สวนการตรวจทางจลพยาธวทยา พบการเนาของเนอเยออวยวะภายในหวใจ ปอด ตบ มาม ไต ล าไส กระเพาะอาหาร และลน

รปท 2 อาหารในกระเพาะชางปาประกอบไปดวยสวนตางๆของผลมะมวงทมสารสฟาอมเขยวตดอย ผลการตรวจทางปรสตวทยา ไมพบปรสต ผลการตรวจทางแบคทเรยวทยา ไมพบเชอทกอโรค ผลการตรวจทางพษวทยา

ผลการตรวจเบองตนหาสารเคมก าจดแมลงดวยวธ TLC พบวาในตวอยางอาหารในกระเพาะใหผลบวกกบสารเคมก าจดแมลงกลม CM และตรวจไมพบกลม OP และ OC แต spot ของสารทใหผลบวกกบกลม CM นนยงแยกออกจาก matrix ของตวอยางไดไมด จงท า TLC แบบ two dimension ผลพบวาเกด spot ส 2 spot คอสแดงและสน าเงนแยกออกจากกน และมคา Rf เทากบ 0.16 กบ 0.33 (system 1) และ 0.63 กบ 0.72 (system 2) เมอเทยบกบสและคา Rf ของสารละลายมาตรฐาน methomyl และ carbaryl ทใชเปนตวแทนกลม CM แลวมสเหมอนกนและคา Rf เทากน (รปท 3) สวนตวอยางตบตรวจไมพบสารเคมก าจดแมลงทง 3 กลมคอกลม CM OP และ OC (ตารางท 2)

61


รปท 3 TLC Chromatogram แบบ Two dimension ของการตรวจหาสารเคมก าจดแมลงกลม CM

ตารางท 2 แสดงผลการตรวจเบองตนหาสารเคมก าจดแมลงกลม CM OP และ OC ในตวอยางดวยวธ TLC

ชนดตวอยาง กลม carbamate กลม organophosphate กลม organochlorine

post/neg ส spot

Rf value post/neg ส spot

Rf value post/neg ส spot

Rf value

อาหารในกระเพาะ post แดง

น าเงน

0.16a , 0.63b

0.33a , 0.72b

neg - - neg - -

ตบ neg - - neg - - neg - -

post = positive , neg = negative a = system 1 ; Hexane: Acetone (3:1) b = system 1 ; Hexane: Acetone (3:2)

จากการตรวจยนยนเพอหาชนดและปรมาณสารเคมก าจดแมลงกลม CM ในตวอยางอาหารในกระเพาะดวยวธ GC-MS แบบ three-way splitter พบสารก าจดแมลงกลม carbamate ชนด methomyl 974.33 mg/kg และ 1-naphthol (เมตาบอไลทของ carbaryl) 5.68 mg/kg ท RT เทากบ 4.372 และ 8.995นาท ตามล าดบ และตรวจไมพบกลม OP กบ OC สวนตวอยางตบตรวจไมพบสารเคมก าจดแมลงทง 3 กลมคอกลม CM OP และ OC (ตารางท 3) เมอเทยบ spectrum ของ methomyl และ 1-naphthol ในตวอยางอาหารในกระเพาะ กบ methomyl และ 1-naphthol ใน Pesticide และ NIST library ของเครอง GC/MS พบวามเปอรเซนตความเหมอนของ spectrum ของสารทงสองเทากบ 72 % และ 96%

62


ตามล าดบ โดย methomyl ทพบในตวอยางและของ library ม base peak ion (m/z 105) และ additional fragment ions (m/z 88 และ 58) เหมอนกน (รปท 4) สวน 1-naphthol ทพบในตวอยางและของ library ม base peak ion (m/z 144) และ additional fragment ions (m/z 115 และ 89) เหมอนกน (รปท 5)

ตารางท 3 แสดงผลการตรวจยนยนหาสารเคมก าจดแมลงกลม CM OP และ OC ในตวอยางดวยวธ

GC/MS แบบ Three-way splitter

ชนดตวอยาง กลม carbamate กลม organophosphate กลม organochlorine

ชนด ปรมาณ

(mg/kg)

RT ชนด ปรมาณ

(mg/kg)

RT ชนด ปรมาณ

(mg/kg)

RT

อาหารในกระเพาะ post methomyl 1-naphthol

974.33

5.68

4.372 8.995

neg - - neg - -

ตบ neg - - neg - - neg - -

post = positive , neg = negative

รปท 4 (a) electron ionization mass spectrum ของ methomyl ในตวอยางอาหารในกระเพาะ

ดวยเทคนค GC-MS เทยบกบ (b) methomyl ของ library

63


รปท 5 (a) electron ionization mass spectrum ของ 1-naphthol ในตวอยางอาหารในกระเพาะ

ดวยเทคนค GC-MS (b) 1-naphthol ของ Library

วจารณและสรป

การเสยชวตของชางปาจากสารเคมก าจดศตรพชและสตวในพนทปาอนรกษประเทศไทยนน เปนหนงของผลจากการบกรกปา และการลดลงของพนทปาทเปนแหลงทอยอาศยและแหลงอาหารตามธรรมชาตของชางปา เนองมาจากการสรางสาธารณปโภคตางๆ เชน ถนน อางเกบน าขนาดใหญ การขยายตวของพนทการเกษตรและทอยอาศยของมนษย (รองลาภ, 2556) เมอถนทอยอาศยลดลงแหลงอาหารกลดลงตามไปดวยท าใหชางปาลงมาหาอาหารในพนทเกษตรกรรมเหลาน สงผลใหผลผลตเสยหายจงเกดเปนหนงในความขดแยงระหวางคนกบชางปา (Human-Elephant conflict) โดยมการน าสารเคมก าจดศตรพชและสตว มาใชในทางทผด เพอการลาหรอปกปองผลผลตทางการเกษตร การตายของสตวปาเนองจากสารเคมในพนทอนรกษสามารถพบไดทวโลก เชน ทประเทศสเปน กรซ อตาล ฝรงเศส และเบลเยยม พบสวนใหญเปนสตวปกประเภทนกน า (Guitart et al., 2010) นอกจากน ยงพบรายงานการตายของสตวเลยงและสตวปาดวยสารเคมก าจดแมลงกลม CM ในประเทศสาธารณรฐเชกชวงป ค.ศ. 2004-2009 จากการศกษาตวอยางทงหมด 181 ตวอยาง ตรวจพบ CM ชนด carbofuran 89 ตวอยาง ซงตวอยางชนดสตวทตรวจพบสวนใหญเปนนกชนดตางๆ เชน White-tailed Eagle Rough-legged Buzzard นกวงศกาพวก corvids raven และ crow เปนตน รวมถงสนข นาก นอกจากนยงตรวจพบ CM ชนด methomyl อก

64


19 ตวอยาง โดยตรวจพบในหมปา 9 ตวอยางและววกระทง 10 ตวอยาง (Novotny et al., 2011) และยงพบรายงานกรณชางปาทอทยานแหงชาต Hwanga ประเทศซมบบเว กวา 300 ตวตาย เนองจากไดรบสารไซยาไนด (cyanide) จากกลมผลาสตวปา (Muboko et al., 2014 ; The Telegraph, 2013)

การตรวจหาสารเคมก าจดแมลงดวยวธ TLC และ GC-MS ในการศกษานเปนการชวยในการ

ยนยนผลการตรวจวเคราะหตวอยางซงกนและกนอยางนอย 2 วธ ท าใหผลการตรวจวเคราะหทไดมความ

ถกตองและนาเชอถอ ซงพบสารก าจดแมลงกลม CM ชนด methomyl และ 1-napthol ในตวอยางอาหาร

ในกระเพาะความเขมขนเทากบ 974.33 mg/kg และ 5.68 mg/kg ตามล าดบ คลายคลงกบการศกษาของ

Tennakoon และคณะ (2009) ประเทศศรลงกาทตรวจพบ CM ชนด carbofuran ในกระเพาะและอาหาร

จากกระเพาะของชางปา วว และสนข เทากบ 35, 0.9 และ 800 mg/kg ตามล าดบ ดวยวธ TLC GC-MS

และ HPLC ซงทง methomyl และ carbofuran ตางกจดเปนสารพษทมความเปนพษสงเชนเดยวกนคอม

คา median lethal dose (LD50) นอยกวา 50 mg/kg (มาลน, 2523) โดย LD50 (oral rats) ของ methomyl

และ carbofuran เทากบ 17 และ 8 mg/kg ตามล าดบ (Gupta and Milatovic, 2012) นอกจากนยงพบ

รายงานการเสยชวตของคน 3 คนทไดรบ methomyl เขาไป โดยการกน ซงตรวจพบในตวอยางอาหารใน

กระเพาะ เทากบ 17.8, 11.6 และ 5.3 mg/L ตามล าดบ (Garcia-Repetto et al., 1994) ซงจะเหนวา

สารเคมก าจดแมลงกลม CM นสงผลกระทบทงคนและสตวไมวาจะเกดจากการจงใจหรอเกดจากการใช

โดยปราศจากความระมดระวงกตาม ส าหรบการตรวจตวอยางอาหารในกระเพาะชางปาครงนยงตรวจพบ

1-naphthol ซงเปนสารเมตาบอไลทหลกของ carbaryl เทากบ 5.68 mg/kg อกดวย ซง 1-naphthol มคา

LD50 (oral rats) สงเทากบ 2,590 mg/kg จดเปนสารพษในกลมทมความเปนพษเลกนอย (มาลน, 2523)

อกทงความเขมขนทตรวจพบนนมคานอยกวาทตรวจพบ methomyl มาก จงไมนาเปนสาเหตหลกของการ

ตายของชางปาตวน สวนในตวอยางตบทตรวจไมพบ methomyl นน อาจเปนเพราะชางปาไดรบ

methomyl ในปรมาณทสง ท าใหเกดพษแบบเฉยบพลน (acute toxicity) สงผลใหชางตายกอนท

methomyl จะสลายตวเขาไปตกคางไปถงระดบเนอเ ยอ สอดคลองกบรายงานของ Moriya and

Hashimoto (2005) ทตรวจหา methomyl ในตวอยางชววตถจากคนทฆาตวตาย ดวยวธ GC-MS ผลพบ

methomyl ในตวอยางอาหารในกระเพาะมปรมาณสง พบในเลอดเลกนอย และตรวจไมพบเลยในตบ

ส าหรบผลการตรวจทางปรสตวทยาและแบคทเรยวทยาไมพบปรสตใดๆและไมพบเชอกอโรคตามล าดบ ท าใหตดประเดนการตายของชางปาจากเชอเหลานไป สวนการตรวจทางพยาธวทยาจากซากชางปา โดยการสงเกตรอยโรคดวยตาเปลา พบวาอาหารในกระเพาะมความผดปกต เนองจากมะมวงทชาง

65


กนเขาไปนนมสารสฟาอมเขยวตดอยตามสวนของเปลอก เนอ และเมดมะมวงเปนจ านวนมาก ซงอาจเปนลกษณะทางกายภาพของสารเคมก าจดแมลงทถกน ามาใชในทางทผด เชน methomyl ซง methomyl มคณสมบตเปนสารสขาว คลายน าตาลทราย แตในขบวนการผลตทางโรงงานนยมเตมสารสฟาเขยวเขาไปในผลตภณฑ จงท าให methomyl เปนผงหรอสารละลายสฟาเขยว เพอปองกนการเขาใจผดในการน าไปใชงาน มชอการคามากกวา 300 ชอ ตวอยาง เชน แลนเนท เวนเจอร เมธาวน เมทโธเมกซ โชวรม โกลเดนฟลาย เปนตน (กมพล และ วนย, 2549) แตอยางไรกตามสามารถพบ methomyl ไดทงสองสคอสขาวและสฟาอมเขยว (มาล, 2556) นอกจากนการศกษาของ Buchweitz et al. (2015) ทสงเกตเหนอาหารในกระเพาะของ feral cat มสฟาและใชเปนเบาะแสหรอขอมลชแนะในการตรวจหาสารเคมก าจดแมลง ซงเมอตรวจวเคราะหดวยวธ GC-MS กพบ methomyl เชนเดยวกน

เมอน าความเขมขนของ methomyl ทตรวจพบในตวอยางอาหารในกระเพาะของชางปาคอ 974.33 มลลกรมตอน าหนกอาหาร 1 กโลกรม มาค านวณหาคาปรมาณของ methomyl ทชางไดรบเขาไปตามวธของมาลน (2523) ไดคาเทากบ 31.18 mg/kg (มลลกรมตอน าหนกตวของชางปา) แลวอนมาน (extrapolate) คานเทยบกบคา Reference dose (Rfd) ทค านวณจากคา NOEL (No observable effect level) ของ methomyl ทใหหน rat กน (3.6 mg/kg/day) (IPCS, 1996) หารดวย uncertainty factor ทเกดจาก interspecies (10) และ intraspecies (10) (Pedersen, 1997) ไดคา Rfd เทากบ 0.036 mg/kg/day ซงจะเหนวาปรมาณของ methomyl คา Rfd มากเกอบ 900 เทา อกทงยงมคาสงกวาคา median lethal dose (LD50) ของสตวอกหลายๆชนดทใหโดยการกน เชน หน rat เทากบ 17 mg/kg (Gupta and Milatovic, 2012) หน mice เทากบ 10 mg/kg หนตะเภา 15 mg/kg นกยง เทากบ 15.4 mg/kg (Gupta, 2014) สรปไดวาการตายของชางปาในการศกษานเกดจากไดรบสารก าจดแมลงกลม CM ชนด methomyl เกนขนาด

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ คณมาล ธรานสนธ อดตผ เชยวชาญดานชวเคมและพษวทยา ทชวยใหขอเสนอแนะในการศกษา ตลอดจนเจาหนาทกลมพยาธวทยาทกทานทออกพนทเพอผาซากและเกบตวอยาง ท าใหรายงานครงนส าเรจลลวงดวยด

66


เอกสารอางอง

กมพล อ านวยพฒนพล และวนย วนานกล. 2549. ToxCase Conference เรยนรจากขาว “สารออรการนคไนโตรเจน”. จลสารพษวทยา. 14(2): 18-20.

ปตพงษ เกษสมบรณ นศราพร เกษสมบรณ นาถธดา วระปรยากล และสตางค ศภผล. 2556. “สรปผลกระทบตอสขภาพของ Methomyl.” [Online]. Available : http://www.thaipan.org/node /524. [3 กมภาพนธ 2558]

มาลน ลมโภคา. 2523. พษวทยาและการวนจฉยโรคทางสตวแพทย. โรงพมพจรลสนทวงศ. กรงเทพฯ. หนา 47-63.

มาล ธรานสนธ. 2556. คณรหรอไม methomyl คออะไร???. จดหมายขาวสถาบนสขภาพสตวแหงชาต. 12 (6): 1-3.

มาล ธรานสนธ วงศอนนต ณรงควาณชการ อนสรณ อยเยน สรกาญจน ข าชน และสาวตร อนทรอดม. 2556. การเฝาระวงการปนเปอนสารก าจดศตรพชและสตวในเปลอกสบปะรดทใชเลยงโคนม. สตวแพทยสาร. 64: 41-51.

รองลาภ สขมาสรวง. 2556. “องคความรเกยวกบชางปาในประเทศไทย1/5 Body of knowledge…. Elephant Conservation and the problem solution strategies in Thailand. ” [Online]. Available : https://www.academia.edu/5206277/องคความรเกยวกบชางปาในประเทศไทย. [7 พฤษภาคม 2558]

รองลาภ สขมาสรวง. 2558. “สถานการณ และการแกไขปญหาชางปาในประเทศไทย.” [Online]. Available : https://www.academia.edu/11367117/สถานการณชางปาและแนวทางแกไข. [7 พฤษภาคม 2558]

วมต วสะหลาย. 2558. “ ชางเอเชย, ชางอนเดย, ชางไทย (Asian Elephant, Asiatic Elephant).“ [Online]. Available:http://www.verdantplanet.org/animalfiles/viewanimalfile.php?species=ช า ง เอเชย. [7 พฤษภาคม 2558]

แสงโฉม ศรพานช. 2556. สถานการณและผลตอสขภาพจากสารเคมปองกนก าจดศตรพช ป พ.ศ. 2556. รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจ าสปดาห. 4(44): 689-692.

Anastassiades, M. and Lehotay, S.J. 2003. Fast and Easy Multiresidue Method Employing Acetonitrile Extraction/Partitioning and “Dispersive Solid-Phase Extraction” for the Determination of Pesticide Residues in Produce. J. AOAC Int. 86: 412-431.

67

http://www.thaipan.org/node/524

https://www.academia.edu/5206277/องคความรเกยวกบชางปาในประเทศไทย

https://www.academia.edu/11367117/สถานการณชางปาและแนวทางแกไข

http://www.verdantplanet.org/animalfiles/viewanimalfile.php?species=ชาง


Buchweitz, J.P., Bokhart, M., Johnson, M. and Lehner, A. 2015. Determination of methomyl in the stomach contents of baited wildlife by gas chromatography-mass spectrometry. J. Vet. Diagn. Invest. 25(6): 744-749.

Choudhury, A., Lahiri Choudhury, D.K., Desai, A., Duckworth, J.W., Easa, P.S., Johnsingh, A.J.T., Fernando, P., Hedges, S., Gunawardena, M., Kurt, F., Karanth, U., Lister, A., Menon, V., Riddle, H., Rübel, A. and Wikramanayake, E. 2008. Elephas maximus - The IUCN Red List of Threatened Species. [Online]. Available : http://www.iucnredlist.org/details/ 7140/0. Accessed June 26, 2015.

Garcia-Repetto, R., Giminez, M.P., Medenez, M. and Repetto, M. 1994. Three lethal cases of poisoning involving methomyl. Bull. Int. Assoc. Forensic Toxicol. 24(3): 37-40.

Guitart, R., Sachana, M., Caloni, F., Croubels, S., Vandenbroucke, V. and Berny, P. 2010. Animal poisoning in Europe. Part 3: Wildlife Vet. J. 183: 260–265.

Gupta, R.C. and Milatovic, D. 2012. Organophosphate and Carbamates . In : Veterinary Toxicology. 2nded., edited by R.C. Gupta. Academic Press, California, U.S.A. p. 579.

Gupta, R.C. 2014. “Carbamate Insecticides (Toxicity).” In : The Merck Veterinary Manual. [Online]. Available : http://www.merckvetmanual.com/mvm/toxicology/insecticide_and_ acaricide_organic_toxicity/carbamate_insecticides_toxicity.html. Accessed June 26, 2015. International Programme on Chemical Safety (IPCS). 1996. “Methomyl (ECH 178).” [Online]. Ava i lab le : ht tp: / /www. inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc178.htm . Accessed June 26, 2015. Luna, L. G. 1968. Manual of Histologic Staining Methods of the Arm Forces Institute of Pathology. 3rd ed. McGraw-Hill Inc., New York. 217 p.

Moriya, F. and Hashimoto, Y. 2005. A fatal poisoning caused by methomyl and nicotine. Forensic Sci. Int. 149: 167-170.

Muboko, N., Muposhi, V., Tarakini, T., Gandiwa, E., Vengesayi, S. and Makuwe, E. 2014. Cyanide poisoning and African elephant mortality in Hwange National Park, Zimbabwe: a preliminary assessment. Pachyderm. 55: 92-94.

68

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Buchweitz%20JP%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24105381

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Bokhart%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24105381

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Johnson%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24105381

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Lehner%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=24105381

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Determination+of+methomyl+in+the+stomach+contents+of+baited+wildlife

http://www.iucnredlist.org/details/7140/0

http://www.merckvetmanual.com/mvm/toxicology/insecticide

http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc178.htm


Novotny, L., Misí k, J., Honzlova, A., Ondráček, P., Kuča, K. and Vávra, O. 2011. Incidental poisoning of animals by carbamates in the Czech Republic. J. Appl. Biomed. 9: 157–161.

Pedersen, T.L. 1997. “Dose-Response Assessment.” [Online]. Available : http://www.extoxnet. orst.edu/faqs/risk/dose.htm. Accessed August 3, 2015.

Tennakoon, S., Perera, B. and Haturusinghe, L. 2009. Intentional poisoning cases of animals with anticholinesterase pesticide-carbofuran in Sri Lanka. Leg. Med. 11: S500-S502.

The Telegraph. 2013. “Poachers kill 300 Zimbabwe elephants with cyanide .” [Online]. Available : http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/ zimbabwe/10390634/Poachers-ki l l -300-Zimbabwe-elephants-with-cyanide.html. Accessed February 3, 2015.

World Wildlife Fund (WWF). 2014. “ELEPHANT.” [On l ine] . Available : https://www.world wildlife.org/species/elephant. Accessed November 1, 2014.

69

http://www.extoxnet.orst.edu/faqs/risk/dose.htm.%20Accessed%20August%203

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Tennakoon%20S%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19269215

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Perera%20B%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19269215

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Haturusinghe%20L%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19269215

http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/zimbabwe/10390634/Poachers-kill-300-Zimbabwe-elephants-with-cyanide.html

http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/zimbabwe/10390634/Poachers-kill-300-Zimbabwe-elephants-with-cyanide.html

https://www.world/

https://www.worldwildlife.org/species/elephant


Case Report : The death of a wild elephant from the carbamate

insecticide methomyl

Anusorn Yooyen* Nuttakorn Ratchabutt Tuangthong Patchimasiri Surakarn Kumchum

Sawitree Inudom Benjama Matharatanukul Sontana Mimapan

National Institute of Animal Health, Kaset klang, Ladyao, Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand * Corresponding person: Tel. 0 2579 8908-14 Fax. 025798919 email: [email protected]

Abstract

In May 2014, an 8-year-old male wild elephant, weighing about 2,500 kilograms was found dead in the National Park. An external examination of a carcass showed rotten tissue and bleeding from the mouth and anus. The necropsy was unable to give information of the diseases due to the internal organs rotten. However, the blue-green substance filled in stomach content was observed. Histopathological findings revealed the autolyzed tissue organs. Then toxicological analyses were performed from extracted stomach content and the liver by QuEChERS technique. Screening tests of carbamate (CM), organophosphate (OP) and organochlorine (OC) insecticides were carried out using Thin Layer Chromatography (TLC). The test showed a positive result of a carbamate insecticide in stomach content. Then, the quantitative analysis was carried out by Gas Chromatography - Mass Spectrometry (GC-MS) with three-way splitter for confirmation. The results demonstrated that the carbamate insecticides methomyl concentration was 974.33 mg/kg. The amount of exposed methomyl by the elephant was calculated by comparing with the reference dose(Rfd). The detected methomyl concentration was higher than Rfd and the median lethal dose (LD50) of many species. In conclusion, the wild elephant died from ingestion of food containing methomyl in high-dose.

Keywords: wild elephant, insecticide, carbamate, methomyl

70

รายงานสัตว์ป่วย...

Documents