อภิธานศัพท์ยาสมุนไพรในสมุดจีนของจังหวัดภูเก็ตอคดคบง...

222 SUTHIPARITHAT Vol.33 No.106 April - June 2019

อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต

GLOSSARY OF HERBAL MEDICINES IN CHIN BOOKS OF PHUKET PROVINCE

รงรตน ทองสกล*Rungrat Thongsakul*

Received: September 15, 2018Revised: October 18, 2018

Accepted: October 19, 2018

* ผชวยศาสตราจารย สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏภเกต* Assistant Professor, Thai Program, Faculty of Humanities and Social Sciences, Phuket Rajabhat University * Email: [email protected]

สทธปรทศน ปท33ฉบบท106เมษายน-มถนายน2562 223

บทคดยอ

การวจยครงนเปนการรวบรวม และวเคราะหค�าศพทยาสมนไพรในสมดจน เพอจดท�าเปนอภธานศพทยาสมนไพรโดยเกบขอมลค�าศพทจากสมดจนทจดเกบอยในพพธภณฑวดพระทองจงหวดภเกตจ�านวน2ฉบบ ผลการวจยพบวา 1) การบนทกยาสมนไพรในสมดจนมลกษณะเฉพาะ ไดแก รปแบบและอกขรวธการเขยนทไมเครงครดระเบยบแบบแผนเพราะเขยนตามการออกเสยงภาษาไทยถนใตบางค�าเขยนตามการออกเสยงของชาวภเกตและการใชค�าทสะทอนใหเหนวถชวตพนฐานวฒนธรรมของชาวใตและค�าทมลกษณะเฉพาะของการบนทกต�ารายา2)มค�าศพทยาสมนไพรจ�านวน484ค�า1,023รปเขยนไดแกพชวตถจ�านวน420ค�า912รปเขยนสตววตถจ�านวน33ค�า50รปเขยนและธาตวตถจ�านวน31ค�า61รปเขยน ค�าศพททงหมดจะน�าเสนอในรปแบบอภธานศพทเพออธบายความหมาย ค�าอาน รปแบบการใชและขนานยาและสาระส�าคญเพมเตมเพอเปนการบนทกภมปญญาของคนในทองถนส�าหรบผสนใจจะไดศกษาสบทอดหรอน�าไปปรบใชใหเกดคณคาตอไป

ค�ำส�ำคญ:อภธานศพทยาสมนไพรสมดจน

Abstract

The purposes of this study were to collect and analyze the terms of herbal medicine in Chin Books in order to realign a glossary of herbal medicine. All terms were collected from 2 Chin Books which were conserved by Wat Phra Thong Museum, Buddhist temple in Phuket. The research showed that: Firstly, there is a unique method in record Chinese herbal, which is in form of un restricted writing character because it’s written following the Southern dialect pronunciation. Some words followed pronunciation of Phuket people, using the words thatreflectthelifestyle,culturalofSouthernpeopleandthespecificwordsofmedicinaltexts.Secondly,therewere484herbalmedicinetermswith1,023manuscripts.Thetermsconsistedof3types:plantmaterial(420terms,912manuscripts),animalmaterial(33terms,50manuscripts)andsubstancematerial(31terms,61manuscripts). Allherbalmedicinetermswouldbepresentedasaglossarywhichprovideddefinition,pronunciation, application and dose of medicine, and additional important data in order to record local wisdom. For those who are interested in herbal medicine, they can study, transfer knowledge, or apply valuable information in the future.

Keywords: Glossary, Herbal Medicine, Chin Book


บทน�ำ “สมดจน”เปนวรรณกรรมทองถนรปแบบหนงทมลกษณะคลายสมดขอยแตมสวนทแตกตางกนคอสมดขอยเปนหนงสอทท�าดวยกระดาษขอยแผนยาวๆ หนาแคบพบทางขวาทบกลบไปกลบมาคลายผาจบมทงชนดกระดาษขาวและกระดาษด�าแตสมดจนท�าจากกระดาษบางสองแผนซอนกนเยบดานบนเปนเลมหนากระดาษแตละหนามเสนหนาสแดงเปนกรอบสวนการบนทกเรองราวทงในสมดขอยและสมดจนมลกษณะทใกลเคยงกน ในอดตการบนทกเรองราวตางๆ นยมบนทกลงในสมดขอยมากกวาสมดจนดงขอมลการคนพบและการจดเกบสมดขอยไวในสถานทตางๆ อยางไรกตามแมจ�านวนสมดจนจะมปรากฏไมมากนกแตยงพอมใหศกษาคนควาบางดงเชนสมดจนจ�านวน2ฉบบทจดเกบอยในพพธภณฑวดพระทองจงหวดภเกตซงภายในพพธภณฑมการจดแสดงสงของทชาวบานน�ามาบรจาคทงทเปนสงของของชาวจน ชาวไทยถนและชาวไทยมสลม สมดจนทง2ฉบบมการบนทกเรองราวเกยวกบต�ารายาทนาสนใจหลายประการโดยเฉพาะการใชค�าศพทภาษาไทยถนใตการใชค�าทมลกษณะเฉพาะของชาวภเกตการใชค�าโบราณรวมถงวธการเขยนทไมมรปแบบหรอหลกเกณฑทแนนอน เพราะเขยนตามความรความสามารถ และเขยนตามลกษณะการออกเสยงของผเขยนการอานเพอท�าความเขาใจและสอความหมายไดชดเจนจงตองอาศยการศกษาคนควาจากแหลงขอมลตางๆรวมทงการสอบถามผทมความรเฉพาะดานเชนแพทยพนบานปราชญชาวบานผเชยวชาญดานพชสมนไพรเปนตน จากขอมลขางตนผวจยจงเหนความส�าคญทจะศกษาเรอง“อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต”เปนการศกษารวบรวมเพอวเคราะหอธบายค�าศพทยาสมนไพรจากขนานยาทปรากฏอยในสมดจนในประเดนตางๆเชนความหมายของค�าค�าอานรปแบบการใชและขนานยาและสาระส�าคญเพมเตมเปนตนทงนเพอใหอานและท�าความเขาใจต�ารายาจากสมดจนไดงายขนเปนประโยชนตอการน�าไปประยกตใชเพอการศกษาและพฒนาความรทเปนสวนหนงของวฒนธรรมทองถนรวมทงน�าไปใชเปนขอมลค�าศพทในการจดท�าพจนานกรมภาษาไทยถนใตพจนานกรมภาษาไทยถนภเกตตลอดจนน�าไปสการด�าเนนงานทจะกอใหเกดคณคาอนๆตอไป

วตถประสงคการวจย รวบรวมและวเคราะหค�าศพทยาสมนไพรในสมดจนเพอจดท�าเปนอภธานศพทยาสมนไพร

นยามศพท อภธานศพท หมายถง ค�าศพทสมนไพรทปรากฏในสมดจนประเภทต�ารายาของจงหวดภเกตโดยการรวบรวมวเคราะหความหมายบนทกรปเขยนจากตนฉบบบอกวธการอานรปแบบการใชและขนานยาสาระส�าคญเพมเตมรวมถงภาพประกอบเพอใหรจกและเขาใจค�าศพทนน

แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของ ผวจยศกษาแนวคดและวรรณกรรมทเกยวของดงตอไปน 1.แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของกบการแพทยพนบานการแพทยแผนโบราณการแพทยแผนไทยสมนไพรไทยเชนการแพทยแผนไทยสายใยแหงชวตและวฒนธรรม(เพญนภาทรพยเจรญ,2540)ค�าอธบายต�าราพระโอสถพระนารายณ(ชยนตพเชยรสนทร,แมนมาสชวลตและวเชยรจรวงส,2558)พจนานกรมสมนไพรไทย(วทยเทยงบรณธรรม,2531)สารานกรมสมนไพรรวมหลกเวชกรรมไทย(วฒ วฒธรรมเวช, 2540) เปนตน แนวคดและวรรณกรรมดงกลาว จะกลาวถงการแพทยพนบานกบการรกษาโรคดวยสมนไพรทงในสวนของชอโรคชอขนานยาอาการของโรควธการรกษาวธการปรงยาพกดยาเครองยารวมไปถงรายละเอยดของสมนไพรทจะน�าไปใชเพอจดท�าอภธานศพท


2.แนวคดและวรรณกรรมทเกยวของกบอกขรวธการบนทกเอกสารโบราณภาษาและวฒนธรรมการใชภาษาไทยถนใต เชนวรรณกรรมและภาษาถนใต (ประพนธ เรองณรงค,2559)งานวจยเรองการวเคราะหต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดพงงา(สดารตนตณฑะอารยะ,2548)งานวจยเรองการศกษาเปรยบเทยบค�าเรยกชอสมนไพรภาคใตจากหนงสอบดกบภาษาไทยมาตรฐาน(ณชลกรแสงแกว,2552)เปนตนแนวคดและวรรณกรรมดงกลาวจะกลาวถงรปแบบอกษรและอกขรวธการบนทกค�าศพทจากเอกสารโบราณภาษาและวฒนธรรมการใชภาษาไทยถนใตการใชค�าในสมดขอยเปนตนรวมทงใชสทสญลกษณเพอบนทกการออกเสยง(ค�าอาน)ค�าศพทสมนไพรเปนภาษาไทยถนใตจากงานวจยเรองภาษาไทยถนทใชในปจจบนจงหวดภเกต(ค�านวณนวลสนองและคณะ,2527)

วธการด�าเนนการวจย ผวจยด�าเนนการวจยตามตามขนตอนตอไปน 1.รวบรวมค�าศพทและบนทกขอมลค�าศพททจะจดท�าเปนอภธานศพทสมนไพรจากสมดจนซงเปนเอกสารโบราณทมลกษณะคลายสมดไทยทจดเกบอยในพพธภณฑวดพระทองมจ�านวนทงหมด2ฉบบฉบบท1จ�านวน273หนาเปนฉบบทมเนอหาคอนขางสมบรณและฉบบท2จ�านวน100หนาเนอหาสวนใหญช�ารด 2.วเคราะห และตรวจสอบค�าศพทสมนไพร จากเอกสารทใหความรเกยวกบสมนไพร เชนสารานกรมสมนไพรอภธานศพทพฤกษศาสตรประมวลต�ารบยาไทยเปนตนและเกบขอมลเพมเตมจากการลงพนทสนามเพอสมภาษณขอมลค�าศพทสมนไพรจากแพทยพนบานปราชญชาวบานผทมความรเกยวกบพชสมนไพรทมภมล�าเนาและอาศยอยในภาคใตซงเปนผใหขอมลหลกจ�านวน9คนโดยสมภาษณเชงลกเกยวกบค�าศพททพบเชนการออกเสยงชอเรยกอนสรรพคณทางยาเปนตนรวมทงเกบขอมลและถายรปตวอยางสมนไพรเพอจดท�าเปนอภธานศพทสมนไพรทประกอบดวยความหมายของค�า ค�าศพททบนทกในสมดจนพรอมทงค�าอานทเปนส�าเนยงภาษาไทยถนภเกต รปแบบการใชและขนานยาและสาระส�าคญเพมเตมซงสาระส�าคญเพมเตมจะกลาวถงขอมลทควรทราบเกยวกบค�าศพทนนๆเชนลกษณะการออกเสยงชอเรยกอนสรรพคณทางยาเปนตน 3.น�าขอมลทไดไปตรวจสอบความถกตองจากผเชยวชาญเกยวกบการบนทกค�าศพทรายละเอยดของค�าศพทเชนการออกเสยงชอเรยกอนสรรพคณทางยาเปนตนและเกบขอมลเพมเตมในสวนทยงไมสมบรณ 4.เมอไดขอมลครบถวนกจะน�าเสนอเปนเอกสารงานวจยโดยวธการพรรณนาวเคราะหและใชรปประกอบ

ผลการวจย การศกษาเรอง “อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต” ผลการศกษาสรปไดดงตอไปน 1.กำรบนทกยำสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต รปแบบและอกขรวธการเขยนในสมดจนไมเครงครดหลกเกณฑทเปนระเบยบแบบแผน เพราะเขยนตามส�าเนยงการออกเสยงภาษาไทยถนใตมการแทรกอกษรขอมปะปนบางในเนอหาทวาดวยคาถาซงเปนภาษาบาลเนอหาบางสวนเขยนเปนค�าคลองจองทไมเครงครดฉนทลกษณเหมอนบทรอยกรองตามแบบแผนภาษาทเขยนมทงภาษาไทยมาตรฐานและภาษาไทยถนใตโดยเฉพาะภาษาไทยถนใตจ�านวนหนงเขยนตามลกษณะการออกเสยงของชาวภเกต เชนการออกเสยงพยญชนะสะกด /-k/ เมอตามหลงเสยงสระยาวจะเปลยนไปเปนเสยง /-?/ เชน เดาะ /dC?3/ (ดอก) ระ /ra?7/ (ราก, อาเจยน) เปนตนค�าบางค�าเปนค�าทปรากฏการใชในภาษาไทยถนภเกตเชนยาหนด(สบปะรด)อยาหม(ฝรง)เปนตน


1.1รปแบบอกษรและอกขรวธเขยนในสมดจนประเภทต�ารายาของจงหวดภเกตทมลกษณะแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐานทใชในปจจบนสรปไดดงน 1.1.1การใชพยญชนะ 1.1.1.1การใชพยญชนะตน ไมมหลกเกณฑทแนนอน มทงทใชแทนกน สลบกนปะปนกนและบางค�าปรากฏการใชหลายทในหลายขนานยาแตใชพยญชนะตนตางกนเปนตนดงตวอยางตอไปน 1)การใชพยญชนะตนทเลกใชพบวามการใชพยญชนะตนฃและฅเชนกรงฃเมา(กรงเขมา)ฃา(ขา)ฃเลก(ขเหลก)ฅอ(คอ)ฅอกว(คอกว)เปนตน 2)การใชพยญชนะตนปะปนกนโดยเฉพาะพยญชนะทออกเสยงเหมอนกนหรอพยญชนะทมรปเขยนใกลเคยงกนเชนพยญชนะตนงใชปะปนกบวเชนงว(วว)ก�ามลงงวเถลง(ก�าลงววเถลง)พยญชนะตนคขฃฆใชปะปนกนเชนฃอนดอก(ขอนดอก)ขว(คว)ฅอ(คอ)ฆา(ขา)เพชสงคาด(เพชรสงฆาต)พยญชนะตนยญใชปะปนกนเชนปนยา(ปญญา)รปเขยนใกลเคยงกนใชปะปนกนเชนใป(ใบ)ฝกหนาม(ผกหนาม)เปนตน 3)การใชพยญชนะควบกล�าทไมปรากฏการใชในภาษาไทยมาตรฐานเชนก�ามลง(ก�าลง)จ�าเมรน(จ�าเรญ)เมลจ(เมด)เปนตน 4)การใชพยญชนะทเปนอกษรน�าเพอใหออกเสยงสงตามการออกเสยงของชาวใตพบวามการใชอกษรน�าหอมากกวาในภาษาไทยมาตรฐานเชนโกดจหลาล�าภา(โกฐจลาลมภา)เจตหมนยาน(เจตมนยานหรอบอระเพด)หยา(ยา)หยาง(ยาง)แหนนอ�ก(แนนอก)เปนตน 5)การใชพยญชนะรปแบบพเศษไมปรากฏในระบบการพมพพยญชนะไทยทง44ตวเชนปราหนา(ปรารถนา)ทกอน(ขณฑสกร)เปนตน 1.1.1.2 การใชพยญชนะสองตว หรอพยญชนะรวมกบสระเชอมเปนตวเดยวกนเปนการเขยนดวยลายมอ ค�าบางค�าผเขยนตองการใหสะดวก รวดเรว จงเขยนตอเนองกนโดยไมยกปากกาท�าใหพยญชนะหรอสระเชอมเปนตวเดยวกนเชนง(ชาง)ปญ(ปญญา)(ป)ก(พรก)ะ(พระ)ปน(ปญญา)ฃร(สกขร)เปนตน 1.1.1.3พยญชนะทายมทงเขยนตวสะกดตรงและไมตรงตามมาตราและมบางค�าทเขยนแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐานทใชในปจจบนโดยเฉพาะค�าในมาตราทใชพยญชนะทายเปนตวสะกดไดหลายตวเชนชมเหจเทษ(ชมเหดเทศ)บนกน(เบญจกล)โหราทาวสนก(โหราทาวสนข)หศคนเทด(หสคณเทศ)เปนตน 1.1.2การใชสระ การใชสระ ไมมหลกเกณฑการเขยนทแนนอนเชนเดยวกบพยญชนะ ทงทใชแทนกนสลบกนปะปนกนและบางค�าปรากฏการใชหลายทในหลายขนานยาแตใชสระตางกนเชนกเทยมก�เทยม(กระเทยม)ไขยเปจ(ไขเปด)ง�น(เงน)บวเผยน(บวเผอน)บนณ:(บนนาค)มเกา:(มะกอก)ม(มอ)ยาเฃาแยนใต(ขาวเยนใต)สานสอม(สารสม)หมน(เหมน)ม:มน(โมกมน)เปนตน 1.1.3การใชวรรณยกต การใชรปวรรณยกตไมมหลกเกณฑการเขยนทแนนอนเชนเดยวกบพยญชนะและสระ โดยพบวามการใชรปวรรณยกตโทมากทสด และไมพบการใชรปวรรณยกตตร มการใชวรรณยกตแทนกนบางค�าปรากฏการใชหลายทในหลายขนานยาแตใชวรรณยกตตางกนเชนกดกไกย(กระดกไกด�า)กตาย(กระตาย)ขา(ขา)ตรผลา(ตรผลา)บรเพจ(บอระเพด)ใมแดง(ไมแดง)สพรด(สบปะรด)หว(หว)เปนตน 1.2 การใชค�าทสะทอนถงวฒนธรรมการใชภาษา วถชวต และพนฐานวฒนธรรมของชาวใตซงมลกษณะเฉพาะแตกตางจากชาวไทยภาคอนๆรวมทงการใชค�าทมลกษณะเฉพาะของต�ารายาสรปไดดงน


1.2.1การใชค�าวาสมและลกเพอบอกลกษณะและรสชาตของสงนนๆ เชนส�มกรด(มะกรด)ส�มนาว(มะนาว)ลกเผจ(พรกขหน)ลกไหย(ไห)เปนตน 1.2.2 การใชค�าลกษณนาม ทปรากฏการใชในภาษาไทยถนใต และใชในต�ารายาจะมลกษณะเฉพาะ เชนนวย (ใบ,ลก)แหวน (สงทหนออกมาตามขวางเปนชนกลมๆบางๆ เรยกวา“แหวน”หรอ“แวน”)ก�ามว(ก�ามอ)เปนมาตราตวงแบบโบราณของไทยซง1หยบมอเทากบ150เมลดขาวเปลอก4หยบมอเทากบ1ก�ามอเปนตน 1.2.3การใชค�าซอนค�าซอนทพบมเสยงทคลองจองกนท�าใหภาษาไพเราะนาฟงมากขนรวมทงแสดงออกถงอารมณความรสกของผเขยนดวยการซ�าเสยงซ�าค�าเชนพอพอง(พะอดพะอมเปนค�าซอน2คคอค�าวาพะอและพะองโดยค�าหนาซ�ากนเพอใหเกดความสมดลในการออกเสยงเปนลกษณะของค�าซอนเสรมสรอย)รดสดวงหดวงตา(รดสดวงจมกดวงตาเปนค�าซอน2คคอค�าวาดวงหและดวงตาซงมาจากการตดค�าค�าวารดสดวงหรดสดวงตาเปนลกษณะการซ�าค�าหนาใหมความหมายไปในท�านองเดยวกนคอรดสดวงตาและห)เปนตน 1.2.4การใชค�าทสอถงวถชวตของชาวใตเชนกเหมงฝรา(หญายองไฟ)ทสะทอนวถชวตของการปรงอาหารของชาวใตในอดตทหงตมโดยใชฟนเปนเชอเพลงจนเกดเขมาควนเมอเขมาควนเกาะตวเปนเวลานานเรยกวา“กะเหมงฝรา”น�าขกลา(น�าคร�า)สะทอนถงวถชวตของสภาพการปลกสรางบานเรอนของชาวใตทยกสง มใตถนบาน เมอมน�าทงจากการซกลางทหมกหมมเปนหลมอยใตถนครวเรอนเรยกวาน�าขกลาเปนตน 1.2.5 ค�าทสอความหมายเฉพาะภาคใตซงแตกตางจากภาษาไทยมาตรฐาน เชน คร�า(เลยงผา)สครก(สกปรก)เปนตนหรอหากจะมการใชค�าศพททตรงกนกจะใชสอความหมายในลกษณะทแตกตางออกไปเชนน�านอง(รางจด)ภรก (พรกไทย)ซงค�าวาพรกในภาษาไทยมาตรฐานจะสอความหมายวาพรกขหนมากกวาสอความหมายวาพรกไทยเปนตน 1.2.6การใชค�าตงชอขนานยาการตงชอขนานยานอกจากจะใชชออาการของโรคประเภทหรอลกษณะของยา และสรรพคณของยาแลว ยงมการตงชอดวยการใชค�าทแสดงถงความศกดสทธนาเชอถอค�าทแสดงถงพลงความแขงแรงไพเราะนาฟงเพอเปนการจงใจสรางขวญและก�าลงแกผใชยารวมทงค�าทดรนแรงเชนก�ามลงราชส(ก�าลงราชสห)เปนชอยาบ�ารงโลหตบ�ารงก�าลงไฟยสมฃวน(ไฟสมขอน)เปนชอขนานยาแกอาการรอนรนหงดหงดกระสบกระสายเปนตน

2.อภธำนศพทยำสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต ค�าศพทยาสมนไพรทพบในสมดจนจงหวดภเกตพบวามค�าศพทยาสมนไพรจ�านวน484ค�า1,023รปเขยนสรปไดดงน 2.1ค�าศพทยาสมนไพรทพบแยกตามลกษณะของสมนไพรสรปไดดงน 2.2.1พชวตถจ�านวน420ค�า912รปเขยนเชนกกรงกา(กกลงกา)กชายกชาย(กระชาย)กทบยอด(กระทบยอด)กทอกทวกทอ(กะทอ)ฃหมนเครอฃมนเครอ(ขมนเครอ)ภาชฉไหน(พาดไฉน)ภงดอ(พงดอ)มกรด(มะกรด)ลงตงไกย(ต�าแย)วานกบแรด(วานกบแรด)ส:หมนล:แวง(สมลแวง)ยาหนดสพรด(สบปะรด)เปนตน 2.2.2สตววตถจ�านวน33ค�า50รปเขยนเชนกตาย(กระตาย)ไกยเถอน(ไกปา)ไขยเปจไขยเปจ(ไขเปด)ชนโภรงอง(ชนโรง)ตเข(จระเข)ลงล�ม(นางอาย)น�าผงน�าผงรวงน�าผงรอง(น�าผง)เนาวเฃยว(เนาวเขยว)เบยจกร:จกเปยจกจน(หอยเบย)แภ:(แพะ)งว(วว)สษเฃา(สตตเขา)หมเถอน(หมปา)เปนตน 2.2.3ธาตวตถจ�านวน31ค�า61รปเขยนเชนเกลวสนเทาเกลอสนเทา(เกลอสนเธาว)จล:ส(จณส)ดนถนมดนทนม(ดนถน�า)ดนสอพองดนสอภอง(ดนสอพอง)ดเกลอ(ดเกลอ)ทองค�าเปลว(ทองค�าเปลว)ปรฃาว(ปนขาว)สภนถนแดง(ก�ามะถนแดง)แวนทอง(แหวนทอง)เปนตน


2.2การบนทกค�าศพทยาสมนไพรตามการออกเสยงในทองถนค�าศพททมความหมายเดยวกนบางค�ามหลายรปเขยนคอเปนค�าพองความหมายเชนใชรปสระพยญชนะวรรณยกตหรอค�าศพทตางกนแตมความหมายเหมอนกนเปนตนเชนค�าทหมายถงกระเทยมพบวาม8รปเขยนไดแกกกก�กกเทยมกเทยมก�เทยมกเทยมกะเทยมและกร:เทยมฃาวการบนทกค�าศพทดงกลาวพบวามลกษณะดงน 2.2.1ค�าศพททมจ�านวน1รปเขยนพบจ�านวน240ค�าเชนกกลงกากระตายกะลาตวผพรกขหนแพงพวยฟกหมอขาวหมอแกงลงเปนตน 2.2.2ค�าศพททมจ�านวน2รปเขยนพบจ�านวน120ค�าเชนบานไมรโรยมะรมมะแวงตนไมคอนตหมาหญาเจาชอคคทวารเปนตน 2.2.3ค�าศพททมจ�านวน3รปเขยนพบจ�านวน56ค�า เชนกระทมขหมชาดกอนเถาคนตรผลาน�าประสานทองเอองเพชรมาเปนตน 2.2.4ค�าศพททมจ�านวน4รปเขยนพบจ�านวน33ค�าเชนกระชายกระทมนาขกาแดงสารหนเสนยดหอยเบยเปนตน 2.2.5ค�าศพททมจ�านวน5รปเขยนพบจ�านวน11ค�าเชนกระดกไกด�ากระพงโหมเกลอสนเธาวขดมอนมะกอกมะนาวเปนตน 2.2.6ค�าศพททมจ�านวน6รปเขยนพบจ�านวน9ค�าเชนกรงเขมากานพลขาดปลตรกฏกวานน�าเปนตน 2.2.7ค�าศพททมจ�านวน7รปเขยนพบจ�านวน5ค�าไดแกกฤษณาเบญกานมะกรดมะพราวและเมลดผกกาด 2.2.8ค�าศพททมจ�านวน8รปเขยนพบจ�านวน7ค�าไดแกกระเทยมกระลมพกขเหลกคนทสอดนประสวขาวเนระพสไทยและมะเขอขน 2.2.9ค�าศพททมจ�านวน9รปเขยนพบจ�านวน2ค�าไดแกกะเพราและเจตมลเพลง 2.2.10ค�าศพททมจ�านวน12รปเขยนพบจ�านวน1ค�าไดแกบอระเพด 2.2.11ค�าศพททมจ�านวน14รปเขยนพบจ�านวน1ค�าไดแกขมนออย 2.3การจดท�าออภธานศพทยาสมนไพรค�าศพททพบจ�านวน484ค�า1,023รปเขยนจดท�าเปนรปแบบอภธานศพทยาสมนไพรเพอบอกรายละเอยดของค�าศพทประกอบดวยค�าศพททปรากฏในสมดจนพรอมทงระบค�าอานหรอการออกเสยงทเปนส�าเนยงภเกตรปแบบการใชและขนานยาซงระบขนานยาเลขหนาในสมดจนทมค�าศพทนนปรากฏอยและสาระส�าคญเพมเตมดงตวอยางตอไปน

กระบอเจดตว Excoecaria cochinchinensis Lour. ค�ำศพทในสมดจนก�ามลงกร:บอ๗ตว/kam3 mlaN5kra?3bi-:j3 cIt3 tua3/ รปแบบกำรใชและขนำนยำก�ามลงกระบอ๗ตวรากผกหมหน๑(รดสดวง,น.94) สำระส�ำคญเพมเตม รปเขยน“บอ”/bi-:3/ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเหมอนมพยญชนะทายย/j/ค�านจงออกเสยงวา“บย”/bi-:j3/ รปเขยน“๗”/cet3/สระเสยงสน/e/ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเปน/I/ค�านจงออกเสยงวา“แจด”/cIt3/ กระบอเจดตวชออน เชนก�ามลงกระบอเปนตนสรรพคณเชนแกสนนบาตเลอดขบน�าคาวปลาหลงการคลอดขบเลอดเสยแกบาดทะยก เปนตน (เขมคงแกว, การสอสารระหวางบคคล,20ตลาคม2560)


ภำพท1กระบอเจดตว ขแกร ค�ำศพทในสมดจนแมฃแตร/mI:6 khi:2 trI:3/ รปแบบกำรใชและขนำนยำ แมฃแตร๑เฃากวายฃาว๑สานส�ม๑(ปวดทอง,น.58) สำระส�ำคญเพมเตม ขแกรหรอแมขแตรเปนดนทกอตวอยรอบๆปากรปสรรพคณเชนแกปวดทองเปนตน(นโรธโชตชวง,การสอสารระหวางบคคล,15พฤศจกายน2560)

บนนำค Mesua ferrea Linn. ค�ำศพทในสมดจนบนณ:ปนณะบณะ/bu:n3na?7/,นากกระบด/na?7 kra3 bu:t3/ รปแบบกำรใชและขนำนยำเกษรบวหลองดอกบนณ:โกดสอโกดภงปลา(หอบ,น.168),เดาะปนณะ๑ดอดสอพ๑ดอกภกน๑(ยาบ�ารงเลอด,น.24-25),เกสรบณะ๑สรพ๑เกสรบวหลวง๑หวเปราะ๑(ไขเหนอ,น.110),เอานากกระบด๑พทรา๑(ยาเขยว,น.73) สำระส�ำคญเพมเตม รปเขยน“นาก”/na:k6/ภาษาไทยถนภเกตเมอเสยงพยญชนะทาย/-k/ตามหลงสระเสยงยาว/a:/ค�านจงออกเสยงวา“นะ”/na?6/ บนนาคชออนเชนนากบตเปนตนสรรพคณเชนราก-ขบลมในล�าไสเปลอกตน-ขบเหงอกระพ-แกเสมหะในคอ ผล-แกน�าเหลองเสย ใบ–สมานบาดแผลสด ดอก-แกรอนในกระสบกระสายแกวงเวยนบ�ารงโลหตเกสร-ท�าใหชนใจแกไขเปนตน(วฒวฒธรรมเวช,2540,น.261)

ภำพท2บนนาค ฝรง Psidium guajava Linn. ค�ำศพทในสมดจนอยาหม/ja:7 mu:w1/ รปแบบกำรใชและขนำนยำทารใหเอารากอยาหม๑ร:ษ�ามลงา๑ขร๑(ยาลงทอง,น.234)

7

2.2.1 ค าศพททมจ านวน 1 รปเขยน พบจ านวน 240 ค า เชน กกลงกา กระตาย กะลาตวผ พรกขหน แพงพวย ฟก หมอขาวหมอแกงลง เปนตน

2.2.2 ค าศพททมจ านวน 2 รปเขยน พบจ านวน 120 ค า เชน บานไมรโรย มะรม มะแวงตน ไมคอนตหมา หญาเจาช อคคทวาร เปนตน

2.2.3 ค าศพททมจ านวน 3 รปเขยน พบจ านวน 56 ค า เชน กระทมขหม ชาดกอน เถาคน ตรผลา น าประสานทอง เอองเพชรมา เปนตน

2.2.4 ค าศพททมจ านวน 4 รปเขยน พบจ านวน 33 ค า เชน กระชาย กระทมนา ขกาแดง สารหน เสนยด หอยเบย เปนตน

2.2.5 ค าศพททมจ านวน 5 รปเขยน พบจ านวน 11 ค า เชน กระดกไกด า กระพงโหม เกลอสนเธาว ขดมอน มะกอก มะนาว เปนตน

2.2.6 ค าศพททมจ านวน 6 รปเขยน พบจ านวน 9 ค า เชน กรงเขมา กานพล ขา ดปล ตรกฏก วานน า เปนตน 2.2.7 ค าศพททมจ านวน 7 รปเขยน พบจ านวน 5 ค า ไดแก กฤษณา เบญกาน มะกรด มะพราว

และเมลดผกกาด 2.2.8 ค าศพททมจ านวน 8 รปเขยน พบจ านวน 7 ค า ไดแก กระเทยม กระลมพก ขเหลก คนทสอ

ดนประสวขาว เนระพสไทย และมะเขอขน 2.2.9 ค าศพททมจ านวน 9 รปเขยน พบจ านวน 2 ค า ไดแก กะเพรา และเจตมลเพลง 2.2.10 ค าศพททมจ านวน 12 รปเขยน พบจ านวน 1 ค า ไดแก บอระเพด 2.2.11 ค าศพททมจ านวน 14 รปเขยน พบจ านวน 1 ค า ไดแก ขมนออย

2.3 การจดท าออภธานศพทยาสมนไพร ค าศพททพบจ านวน 484 ค า 1,023 รปเขยน จดท าเปนรปแบบอภธานศพทยาสมนไพรเพอบอกรายละเอยดของค าศพท ประกอบดวย ค าศพททปรากฏในสมดจน พรอมทงระบค าอานหรอการออกเสยงทเปนส าเนยงภเกต รปแบบการใชและขนานยา ซงระบขนานยา เลขหนาในสมดจนทมค าศพทนนปรากฏอย และสาระส าคญเพมเตม ดงตวอยางตอไปน

กระบอเจดตว Excoecaria cochinchinensis Lour. ค าศพทในสมดจน ก ามลงกร :บอ ๗ ตว /kam3 mlaN5 kra?3 bi-:j3 cIt3

tua3/ รปแบบการใช และขนานยา ก ามลงกระบอ ๗ ตว รากผกหมหน ๑ (รดสดวง, น. 94) สาระส าคญเพมเตม รปเขยน “บอ” /bi-:3/ ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเหมอนมพยญชนะทาย ย /j/ ค าน จงออกเสยงวา “บย” /bi-:j3/ รปเขยน “๗” /cet3/ สระเสยงสน /e/ ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเปน /I/ ค านจงออกเสยงวา “แจด” /cIt3/ กระบอเจดตว ชออน เชน ก ามลงกระบอ เปนตน สรรพคณ เชน แกสนนบาตเลอด ขบน าคาวปลา หลงการคลอด ขบเลอดเสย แกบาดทะยก เปนตน (เขม คงแกว, การสอสารระหวางบคคล, 20 ตลาคม 2560)

8

ภาพท 1 กระบอเจดตว ขแกร ค าศพทในสมดจน แมฃแตร /mI:6 khi:2 trI:3/ รปแบบการใช และขนานยา แมฃแตร ๑ เฃากวายฃาว ๑ สานส ม ๑ (ปวดทอง, น. 58) สาระส าคญเพมเตม ขแกร หรอแมขแตร เปนดนทกอตวอยรอบ ๆ ปากรป สรรพคณ เชน แกปวดทอง เปนตน (นโรธ โชตชวง, การสอสารระหวางบคคล, 15 พฤศจกายน 2560)

บนนาค Mesua ferrea Linn. ค าศพทในสมดจน บนณ : ปนณะ บณะ /bu:n3 na?7/, นากกระบด /na?7 kra3 bu:t3/ รปแบบการใช และขนานยา เกษรบวหลอง ดอกบนณ: โกดสอ โกดภงปลา (หอบ, น. 168), เดาะปนณะ ๑ ดอดสอพ ๑ ดอกภกน ๑ (ยาบ ารงเลอด, น. 24-25), เกสรบณะ ๑ สรพ ๑ เกสรบวหลวง ๑ หวเปราะ ๑ (ไขเหนอ, น. 110), เอานากกระบด ๑ พทรา ๑ (ยาเขยว, น. 73) สาระส าคญเพมเตม รปเขยน “นาก” /na:k6/ ภาษาไทยถนภเกตเมอเสยงพยญชนะทาย /-k/ ตามหลงสระเสยงยาว /a:/ ค าน จงออกเสยงวา “นะ” /na?6/ บนนาค ชออน เชน นากบต เปนตน สรรพคณ เชน ราก-ขบลมในล าไส เปลอกตน-ขบเหงอ กระพ- แกเสมหะในคอ ผล-แกน าเหลองเสย ใบ–สมานบาดแผลสด ดอก-แกรอนในกระสบกระสาย แกวงเวยน บ ารงโลหต เกสร-ท าใหชนใจ แกไข เปนตน (วฒ วฒธรรมเวช, 2540, น. 261)

ภาพท 2 บนนาค ฝรง Psidium guajava Linn. ค าศพทในสมดจน อยาหม /ja:7 mu:w1/ รปแบบการใช และขนานยา ทารใหเอารากอยาหม ๑ ร:ษ ามลงา ๑ ขร ๑ (ยาลงทอง, น. 234) สาระส าคญเพมเตม รปเขยน “หม” /mu:1/ ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเหมอนมพยญชนะทาย ว /w/ ค าน จงออกเสยงวา “หมว” /mu:w1/ ฝรง ชออน เชน ยาหม ชมพ บกสดา มะปน เปนตน สรรพคณ เชน ราก-แกน าเหลองเสย ดดน าเหลอง น าหนอง ใบ-ดบกลนปาก ผล-แกทองเดน ยอด-แกบดปวดเบง แกทองรวง ลกออน-แกทองเสย ลกสก-ดบกลนเหมน ระบายทอง เปนตน (วฒ วฒธรรมเวช, 2540, น. 261)


สำระส�ำคญเพมเตม รปเขยน“หม”/mu:1/ภาษาไทยถนภเกตออกเสยงเหมอนมพยญชนะทายว/w/ค�านจงออกเสยงวา“หมว”/mu:w1/ ฝรงชออนเชนยาหมชมพบกสดามะปนเปนตนสรรพคณเชนราก-แกน�าเหลองเสยดดน�าเหลองน�าหนองใบ-ดบกลนปากผล-แกทองเดนยอด-แกบดปวดเบงแกทองรวงลกออน-แกทองเสยลกสก-ดบกลนเหมนระบายทองเปนตน(วฒวฒธรรมเวช,2540,น.261)

มะตำด Dillenia indica Linn. ค�ำศพทในสมดจนปรปร/pru?3/ รปแบบกำรใชและขนำนยำตไครยหอม๑ร:ทงทอด๑แกนปร๑ส�น๑(สนนบาตตาขาว,น.217),คนทสอ๑ก�ามจาย๑รากมเกลอ๑แกนปร๑แสมษาน๑(รดสดวง,น.96) สำระส�ำคญเพมเตม มะตาดชออนเชนสมปรเปนตนสรรพคณเชนเปลอก-สมานแผลผล-บ�ารงรางกายแกไอขบเสมหะถอนพษไขแกไขแกทองเสยเปนตน(แผวคงพน,การสอสารระหวางบคคล,7มนาคม2560)

ภำพท3มะตาด

สตตเขำ ค�ำศพทในสมดจนสษเฃา/sat1 khaw1/ รปแบบกำรใชและขนำนยำเอาสษเฃาเนาวเฃยวฝนกบดอกใมส�ดตามส�ควน(ไขก�าเดา,น.33) สำระส�ำคญเพมเตม สตตเขาเปนพกดยาของเขาสตว7ชนดไดแกววควายกระทงกวางแพะแกะและเลยงผาสรรพคณเชนแกพษรอนถอนพษไขดบพษเปนตน(จรนทรผลสมบรณ,การสอสารระหวางบคคล,4กมภาพนธ2560) หมำรำ ค�ำศพทในสมดจนรงแมงหมาบา/raN5 mI:N5 ma:1 ba:4/,รงหมาบา/raN5 ma:1 ba:4/ รปแบบกำรใชและขนำนยำรากบวหลวง๑ฝนจน๑รงแมงหมาบา๑ชาดกอน๑(รอนใน,น.254),เอารงหมาบา๑กระหม�งรองแรง๑(ผหญงลงเลอด,น.38) สำระส�ำคญเพมเตม หมาราเปนชอแมลงพวกตอทใชดนเหนยวท�ารงตามกงไมหรอตามทอยอาศยของคนสรรพคณเชนดบพษรอนแกกระหายน�าแกไขกาฬแกไขทบฤดแกไขพษ เปนตน (แผวคงพน,การสอสารระหวางบคคล,7มนาคม2560)

9

มะตาด Dillenia indica Linn. ค าศพทในสมดจน ปร ปร /pru?3/ รปแบบการใช และขนานยา ตไครยหอม ๑ ร:ทงทอด ๑ แกนปร ๑ ส น ๑ (สนนบาตตาขาว, น. 217), คนทสอ ๑ ก ามจาย ๑ รากมเกลอ ๑ แกนปร ๑ แสมษาน ๑ (รดสดวง, น. 96) สาระส าคญเพมเตม

มะตาด ชออน เชน สมปร เปนตน สรรพคณ เชน เปลอก-สมานแผล ผล-บ ารงรางกาย แกไอ ขบเสมหะ ถอนพษไข แกไข แกทองเสย เปนตน (แผว คงพน, การสอสารระหวางบคคล, 7 มนาคม 2560) ภาพท 3 มะตาด สตตเขา ค าศพทในสมดจน สษเฃา /sat1 khaw1/ รปแบบการใช และขนานยา เอาสษเฃาเนาวเฃยวฝ นกบดอกใมส ดตามส ควน (ไขก าเดา, น. 33) สาระส าคญเพมเตม สตตเขาเปนพกดยาของเขาสตว 7 ชนด ไดแก วว ควาย กระทง กวาง แพะ แกะ และเลยงผา สรรพคณ เชน แกพษรอน ถอนพษไข ดบพษ เปนตน (จรนทร ผลสมบรณ, การสอสารระหวางบคคล, 4 กมภาพนธ 2560) หมารา ค าศพทในสมดจน รงแมงหมาบา /raN5 mI:N5 ma:1 ba:4/, รงหมาบา /raN5

ma:1 ba:4/ รปแบบการใช และขนานยา รากบวหลวง ๑ ฝนจน ๑ รงแมงหมาบา ๑ ชาดกอน ๑ (รอนใน, น. 254), เอารงหมาบา ๑ กระหม งรองแรง ๑ (ผหญงลงเลอด, น. 38) สาระส าคญเพมเตม หมารา เปนชอแมลงพวกตอทใชดนเหนยวท ารงตามกงไมหรอตามทอยอาศยของคน สรรพคณ เชน ดบพษรอน แกกระหายน า แกไขกาฬ แกไขทบฤด แกไขพษ เปนตน (แผว คงพน, การสอสารระหวางบคคล, 7 มนาคม 2560)

ภาพท 4 หมารา


ภำพท4หมารา

หมอขำวหมอแกงลง ค�ำศพทในสมดจนแหนงนายภราน/nI:N1na:j5 phra:n5/ รปแบบกำรใชและขนำนยำรากไมคอนตหมา๑แหนงนายภราน๑(กระษยกลอน,น.235) สำระส�ำคญเพมเตม หมอขาวหมอแกงลงชออนเชนแหนงนายพรานเตงเหมงนายพรานโตโวเปนตนสรรพคณเชนแกขดเบาแกกระษยกลอนเปนตน(นโรธโชตชวง,การสอสารระหวางบคคล,15พฤศจกายน2560)

ภำพท5หมอขาวหมอแกงลง

อภปรายผล การศกษาเรอง“อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต”ผวจยน�าเสนอการอภปรายผลดงตอไปน 1.การบนทกต�ารายาในสมดจนมเพยงลกษณะรปเลมเทานนทแตกตางจากหนงสอบดสมดขอยหรอสมดไทยสวนการน�าเสนอเนอหาลกษณะวธการบนทกตลอดจนการใชภาษาไมแตกตางกนมากนกดงจะเหนวาการบนทกขอมลในสมดจนไมปรากฏวามการน�าเสนอเรองราวใดๆทเกยวของกบของชาวจนมเพยงวธการรกษาโรค ความเชอทเกยวกบการรกษาโรค ทเปนไปในลกษณะเดยวกบการบนทกต�ารายาในวรรณกรรมทองถนประเภทอน ๆ เชน สมดจนฉบบท 1 เรมตนเนอหาเพอความเปนสรมงคลดวยการกลาวแสดงความเคารพตอปวงเทพเทวดาทสถตอยในทกพนท และขออญเชญเทพเทวดาใหมาดแล ปกปองรกษาหมมวลมนษย มการเรมตนขนานยาดวยวธการตางๆ เชน เรมดวยอาการของโรค ชอโรค สวนประกอบของขนานยา เปนตน เชน “ถาเดกเกดวน ๗” “ทรางแดงนนใหเอา...” มการลงทายขนานยาดวยการบอกสรรพคณของยาเชน“ดนกแล”“วเศษนกแล”เปนตนสอดคลองกบการศกษาของ สดารตน ตณฑะอารยะ (2548) เรอง “การวเคราะหต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดพงงา”คณชวยปยวทย (2532) เรอง“ภาษาและคตความเชอในต�ารายาพนบานจากวดบงต�าบลโชคชยจงหวดนครราชสมา”เอมอรตรชน(2528)เรอง“การศกษาดานภาษาและคตความเชอในต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดสพรรณบรนครปฐมและสมทรสาคร”ทพบวามกลวธการบนทกทสอดคลองกน

9

มะตาด Dillenia indica Linn. ค าศพทในสมดจน ปร ปร /pru?3/ รปแบบการใช และขนานยา ตไครยหอม ๑ ร:ทงทอด ๑ แกนปร ๑ ส น ๑ (สนนบาตตาขาว, น. 217), คนทสอ ๑ ก ามจาย ๑ รากมเกลอ ๑ แกนปร ๑ แสมษาน ๑ (รดสดวง, น. 96) สาระส าคญเพมเตม

มะตาด ชออน เชน สมปร เปนตน สรรพคณ เชน เปลอก-สมานแผล ผล-บ ารงรางกาย แกไอ ขบเสมหะ ถอนพษไข แกไข แกทองเสย เปนตน (แผว คงพน, การสอสารระหวางบคคล, 7 มนาคม 2560) ภาพท 3 มะตาด สตตเขา ค าศพทในสมดจน สษเฃา /sat1 khaw1/ รปแบบการใช และขนานยา เอาสษเฃาเนาวเฃยวฝ นกบดอกใมส ดตามส ควน (ไขก าเดา, น. 33) สาระส าคญเพมเตม สตตเขาเปนพกดยาของเขาสตว 7 ชนด ไดแก วว ควาย กระทง กวาง แพะ แกะ และเลยงผา สรรพคณ เชน แกพษรอน ถอนพษไข ดบพษ เปนตน (จรนทร ผลสมบรณ, การสอสารระหวางบคคล, 4 กมภาพนธ 2560) หมารา ค าศพทในสมดจน รงแมงหมาบา /raN5 mI:N5 ma:1 ba:4/, รงหมาบา /raN5

ma:1 ba:4/ รปแบบการใช และขนานยา รากบวหลวง ๑ ฝนจน ๑ รงแมงหมาบา ๑ ชาดกอน ๑ (รอนใน, น. 254), เอารงหมาบา ๑ กระหม งรองแรง ๑ (ผหญงลงเลอด, น. 38) สาระส าคญเพมเตม หมารา เปนชอแมลงพวกตอทใชดนเหนยวท ารงตามกงไมหรอตามทอยอาศยของคน สรรพคณ เชน ดบพษรอน แกกระหายน า แกไขกาฬ แกไขทบฤด แกไขพษ เปนตน (แผว คงพน, การสอสารระหวางบคคล, 7 มนาคม 2560)

ภาพท 4 หมารา

10

หมอขาวหมอแกงลง ค าศพทในสมดจน แหนงนายภราน /nI:N1 na:j 5 phra:n5/ รปแบบการใช และขนานยา รากไมคอนตหมา ๑ แหนงนายภราน ๑ (กระษยกลอน, น. 235) สาระส าคญเพมเตม หมอขาวหมอแกงลงชออน เชน แหนงนายพราน เตงเหมงนายพราน โตโว เปนตน สรรพคณ เชน แกขดเบา แกกระษยกลอน เปนตน (นโรธ โชตชวง, การสอสารระหวางบคคล, 15 พฤศจกายน 2560)

ภาพท 5 หมอขาวหมอแกงลง อภปรายผล การศกษาเรอง “อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต” ผวจยน าเสนอการอภปรายผลดงตอไปน 1. การบนทกต ารายาในสมดจน มเพยงลกษณะรปเลมเทานนทแตกตางจากหนงสอบด สมดขอย หรอสมดไทย สวนการน าเสนอเนอหา ลกษณะ วธการบนทก ตลอดจนการใชภาษาไมแตกตางกนมากนก ดงจะเหนวาการบนทกขอมลในสมดจนไมปรากฏวามการน าเสนอเรองราวใด ๆ ทเกยวของกบของชาวจน มเพยงวธการรกษาโรค ความเชอทเกยวกบการรกษาโรค ทเปนไปในลกษณะเดยวกบการบนทกต ารายาในวรรณกรรมทองถนประเภทอน ๆ เชน สมดจนฉบบท 1 เรมตนเนอหาเพอความเปนสรมงคลดวยการกลาวแสดงความเคารพตอปวงเทพเทวดาทสถตอยในทกพนท และขออญเชญเทพเทวดาใหมาดแล ปกปองรกษาหมมวลมนษย มการเรมตนขนานยาดวยวธการตาง ๆ เชน เรมดวยอาการของโรค ชอโรค สวนประกอบของขนานยา เปนตน เชน “ถาเดกเกดวน ๗” “ทรางแดงนนใหเอา...” มการลงทายขนานยาดวยการบอกสรรพคณของยา เชน “ดนกแล” “วเศษนกแล” เปนตน สอดคลองกบการศกษาของ สดารตน ตณฑะอารยะ (2548) เรอง “การวเคราะหต ารายาแผนโบราณจากสมดไทย ของจงหวดพงงา” คณชวย ปยวทย (2532) เรอง “ภาษาและคตความเชอในต ารายาพนบานจากวดบง ต าบลโชคชย จงหวดนครราชสมา” เอมอร ตรชน (2528) เรอง “การศกษาดานภาษาและคตความเชอในต ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดสพรรณบร นครปฐม และสมทรสาคร” ทพบวา มกลวธการบนทกทสอดคลองกน 2. การบนทกต ารายาในสมดจน เปนการบนทกตามการออกเสยงของผบนทกเปนส าคญ แมจะไมสามารถระบไดอยางชดเจนวาผบนทกเปนคนภเกต หรอบนทกโดยใชภาษาถนภเกต เพราะมเพยงค าศพทบางค าเทานนทบนทกตามการออกเสยงส าเนยงภเกต คอ การออกเสยงพยญชนะสะกด /-k/ เมอตามหลงเสยงสระยาวจะเปลยนไปเปนเสยง /-?/ เชน ม เกา: มเกาะ มะเกาะ /ma?7 kC?3/ (มะกอก) เดา:บวผน /dC?3 bua3 phan1/ (ดอกบวผน) เปนตน และใชค าศพททนยมใชในจงหวดภเกต เชน ก าหยาน (ก ายาน) ยาหนด (สบปะรด) อยาหม (ฝรง) เปนตน แตไมพบขอมลลกษณะการบนทกค าศพททสอเอกลกษณทางภาษาของชาวภเกตทมการใชค ายมภาษาจนฮกเกยนปะปนอยในชวตประจ าวน อยางไร กตามผวจยไดเขยนค าอานเปนเสยงภาษาไทยถนภเกต เพอแสดงใหเหนถงความเปนเอกลกษณดานการออกเสยงของภาษาไทยถนภเกตไว สวนลกษณะค าศพททใชบนทกต ารายา ผวจยพบวาค าศพทจ านวนหนงมการบนทกลกษณะเดยวกบค าศพททปรากฏอยทวไปในทองถนอน ๆ เชน มดกา (มะกา) เขอหน (มะเขอขน) งว (วว) เจจหมนยาน


2.การบนทกต�ารายาในสมดจนเปนการบนทกตามการออกเสยงของผบนทกเปนส�าคญแมจะไมสามารถระบไดอยางชดเจนวาผบนทกเปนคนภเกตหรอบนทกโดยใชภาษาถนภเกตเพราะมเพยงค�าศพทบางค�าเทานนทบนทกตามการออกเสยงส�าเนยงภเกตคอการออกเสยงพยญชนะสะกด/-k/เมอตามหลงเสยงสระยาวจะเปลยนไปเปนเสยง/-?/เชนมเกา:มเกาะมะเกาะ/ma?7kC?3/(มะกอก)เดา:บวผน/dC?3 bua3 phan1/(ดอกบวผน)เปนตนและใชค�าศพททนยมใชในจงหวดภเกตเชนก�าหยาน(ก�ายาน)ยาหนด(สบปะรด)อยาหม(ฝรง)เปนตนแตไมพบขอมลลกษณะการบนทกค�าศพททสอเอกลกษณทางภาษาของชาวภเกตทมการใชค�ายมภาษาจนฮกเกยนปะปนอยในชวตประจ�าวน อยางไรกตามผวจยไดเขยนค�าอานเปนเสยงภาษาไทยถนภเกต เพอแสดงใหเหนถงความเปนเอกลกษณดานการออกเสยงของภาษาไทยถนภเกตไวสวนลกษณะค�าศพททใชบนทกต�ารายาผวจยพบวาค�าศพทจ�านวนหนงมการบนทกลกษณะเดยวกบค�าศพททปรากฏอยทวไปในทองถนอนๆ เชนมดกา(มะกา)เขอหน(มะเขอขน)งว(วว)เจจหมนยาน(บอระเพด)เปนตนลกษณะดงกลาวสอดคลองกบการศกษาของสดารตนตณฑะอารยะ(2548)เรอง“การวเคราะหต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดพงงา”ทพบวามการใชค�าศพทภาษาถนลกษณะเดยวกนกบในสมดจนเชนน�าสมโหนด(น�าสมโตนด)เปนตน 3.การบนทกต�ารายาในสมดจนผบนทกไมมกฎเกณฑการบนทกทแนนอนทงการใชพยญชนะสระและวรรณยกตโดยมงเนนเพอการออกเสยงตามทตองการดงจะเหนไดวาการศกษาครงนมการใชรปค�าศพทยาสมนไพรจ�านวน484ค�าแตมรปเขยนจ�านวน1,023รปเขยนโดยเฉพาะค�าวาขมนออยทพบวามรปเขยนมากทสดคอจ�านวน14รปเขยนบอระเพดจ�านวน12รปเขยนเปนตนสอดคลองกบงานวจยของณชลกรแสงแกว(2552,น.253)เรอง“การศกษาเปรยบเทยบค�าเรยกชอสมนไพรภาคใตจากหนงสอบดกบภาษาไทยมาตรฐาน”พบวาลกษณะการเขยนค�าศพทสมนไพรในหนงสอบดเปนการเขยนตามเสยงทไดยนไมมกฎเกณฑและรปแบบทแนนอนท�าใหค�าศพทสมนไพรบางชนดมรปแบบการเขยนทหลากหลายและสอดคลองกบงานวจยของจรญทองวไล(2547)เรอง“การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมภาคใตเรองสนนราชค�ากาพย”ทกลาวถงอกขรวธทบนทกในหนงสอบดเรองสนนราชค�ากาพยวามการสะกดการนตทลกลนสวนใหญเปนไปตามเสยงพดและวรรณยกตทพบมเพยงรปโทอยางไรกตามการทค�าศพทสมนไพรบางค�าปรากฏรปเขยนเปนจ�านวนมากสะทอนใหเหนวาค�าศพทดงกลาวเปนชอสมนไพรทปรากฏการใชเปนสวนประกอบของขนานยาหรอเครองยาหลายขนานท�าใหมความถในการบนทกในสมดจนหรอในหนงสอบดหลายฉบบประกอบกบค�าศพททมรปเขยนจ�านวนมากเชนบอระเพดเปนค�าศพททบนทกยากดวยลกษณะการออกเสยงทแตกตางกนไปท�าใหผบนทกมงเนนการบนทกเพอใหเขาใจความหมายมากกวาความถกตองตามหลกการเขยนสะกดค�าเปนตน 4.การบนทกต�ารายาในสมดจนสะทอนถงวถชวต ความเปนอยของชาวใต เชน วฒนธรรมการปรงอาหาร การสรางบานเรอนทสะทอนผานค�าศพทสมนไพร เชน “กะเหมงฝรา” (หญายองไฟ)เปนเขมาควนไฟจากการหงตมดวยไมฟน น�าขกลา (น�าคร�า) เปนน�าทงจากการซกลางทหมกหมมเปนหลมอยใตถนครวเรอน เปนตน สอดคลองกบการศกษาของ อษา ชวยบ�ารง (2550, น. 119) เรอง“ศกษาภมปญญาชาวบานทปรากฏในวรรณกรรมทองถนภาคใต” ทกลาวถงวรรณกรรมทองถนเรองเตาทอง ทปรากฏการใชค�าศพทภาษาไทยถนใตทสะทอนถงวถชวตการปรงอาหารของชาวใต เชนกอนเสา ผรา เปนตน ดงความวา “ตาฉวยไดกอนเสา แขวนหวเตาไวสองกอน ตายายสนไมหยอนขนไปนอนอยบนผรา” ขอมลนสะทอนใหเหนวาการบนทกเรองราวในอดตดวยภาษาผานวรรณกรรมในรปแบบตางๆจะสะทอนถงวถชวตของผคนในยคนนๆไดเปนอยางด 5.การบนทกต�ารายาในสมดจนมการใชค�าศพทภาษาถนค�าโบราณรวมถงวธการเขยนทไมมหลกเกณฑทแนนอนท�าใหอานยากการจะอานใหเขาใจและสอความหมายไดถกตองจ�าเปนตองศกษาคนควาจากเอกสารการสอบถามจากผรเชนแพทยพนบานปราชญชาวบานผประกอบการรานยาแผนโบราณเปนตนการศกษาครงนผวจยพบวาค�าศพทบางค�าแมในเบองตนไมสามารถระบไดวาหมายถงสงใดแตเมอพจารณาขอความหรอเครองยาทอยแวดลอมท�าใหเขาใจความหมายไดเชนค�าวา“น�านอง”ทเปนค�าพองรปกบสมนไพรหลายชนดเชนรางจดเถาคนเปนตนจงตองพจารณาถงบรบทการใชอยาง


รอบดานเชนสวนทใชเปนเครองยาไมวาจะเปนหวรากใบเหงาเปนตนรวมทงศกษาสรรพคณของสมนไพรชนดนนมาประกอบการพจารณาซงการศกษาครงนผวจยพบวายงมค�าศพทบางค�าทไมสามารถหาค�าตอบได เชนจากขอความวาลกผลามสตรน�าประสานทองลนทเลสมอทง๓ (แกพยาธ,น.174) จากการศกษาเอกสาร การสอบถามแพทยพนบานหลายคน ยงไมมคนใดสามารถระบไดอยางแนชดวา“ผลามสตร”เปนสมนไพรใดการสบคนเพอหาความหมายจงยงคงตองด�าเนนตอไปแมทายทสดอาจจะไมมค�าตอบตามทตองการทงนเพราะมการบนทกขอมลมาเปนระยะเวลานานค�าบางค�าอาจจะไมปรากฏการใชในปจจบนบางค�าสญหายไปการตรวจสอบจากผรเพอใหไดค�าตอบทถกตองชดเจนจงกระท�าไดยากสอดคลองกบทพระยาพศนประสาทเวช(กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ,2542,น.15)กลาวไวในค�าน�าหนงสอแพทยศาสตรสงเคราะหเลม1และแพทยศาสตรสงเคราะหเลม2วา“พระคมภรแพทยในประเทศสยามซงนกปราชญผรช�านาญในวชาแพทยไดเรยบเรยงไวชานานแลใชตอกนมาจนทกวนนนนจะหาทถกตองแทเปนการยากดวยคดลอกตอๆกนมายอมจะขาดเหลอบางเปนธรรมดายงผทไมมความช�านาญแลวกไมสามารถจะตรวจตราใหรถกรผดได” ขอมลนสะทอนใหเหนวาต�ารายาทมการบนทกมาเปนเวลานานอาจจะมการคดลอกตอๆกนมาท�าใหขอมลตกหลนหากจะมการศกษาตอโดยไมวเคราะหอยางรอบดานกจะท�าใหเกดความผดพลาดได 6.การศกษาครงนผวจยพบวาผทไมมความรเรองภาษาถนหรอพชสมนไพรเมอตองท�าความเขาใจค�าศพทในเบองตนกอนทจะไปศกษาคนควาขอมลเพมเตมนนกระท�าไดยาก ประกอบกบแพทยพนบานทสามารถเขาใจค�าศพทโบราณ หรอค�าภาษาถนทใชมาตงแตโบราณมจ�านวนนอยลง ผรมกจะเปนผสงวยทศกษาการแพทยพนบานมาอยางยาวนานหากเปนคนรนใหมกจะตองเปนผทสนใจดานการแพทยพนบานอยางจรงจงหรอไดรบการถายทอดจากคนรนเกาทเปนบคคลในครอบครวซงนบวนจะมจ�านวนนอยลงสอดคลองกบทแพทยพนบานคอเขมคงแกว(2560,สมภาษณ)ใหขอมลวาคนรนใหมสนใจเรองโบราณนอยลง โดยเฉพาะเรองยาสมนไพร เพราะเหนวามการแพทยสมยใหมคอยรองรบการดแลอาการเจบไขไดปวยและสอดคลองกบการศกษาของวทยาบษบงค(2559,น.42)เรอง“ภมปญญาการแพทยพนบานหนงสอบดภาคใตของนายหนโชตอมมร”ทกลาวถงการรกษาโรคโดยศกษาจากหนงสอบดวา มจ�านวนนอยมาก เนองจากไมเปนทนยมของแพทยพนบานดวยขอจ�ากดของภาษาสมนไพรทหาไดยากการสญหายของหนงสอบดรวมทงขาดการถายทอด เปนตนขอมลเหลานสะทอนใหเหนวาภมปญญาดานการแพทยพนบานทสบทอดมาตงแตอดตอาจสญหายไป จงเปนสงทหนวยงานหรอผททเกยวของจะไดตระหนกหามาตรการปองกนและด�าเนนการตอไป

ขอเสนอแนะ การศกษาเรอง “อภธานศพทยาสมนไพรในสมดจนของจงหวดภเกต” ผวจยมขอเสนอแนะดงตอไปน 1.ขอเสนอแนะทวไป 1.1การวจยครงนพบวามการใชค�าศพทโบราณ ค�าศพทเฉพาะทองถน ค�าศพททใชในการรกษาโรคแบบพนบานคนสวนใหญจงเขาใจความหมายไดยากควรจะมการรวบรวมค�าศพทดงกลาวเพมเตมลงในพจนานกรมภาษาถน เพอน�าไปใชประกอบการเรยนการสอน และการศกษาทกอใหเกดประโยชนในแงมมตางๆ 1.2การศกษาวจยครงนพบวามองคความรดานการรกษาโรคแบบพนบาน และมขนานยาจ�านวนมากทใชในการรกษาโรคเชนแกไขแกไอขบระดเปนตนหนวยงานหรอผทเกยวของเชนแพทยนกวชาการเคมเปนตนควรจะไดตรวจสอบความถกตองโดยอาศยหลกการทางการแพทยหลกการทางวทยาศาสตรเพอใหสามารถน�าองคความรดงกลาวน�าไปใชประโยชนไดอยางแทจรง 1.3วรรณกรรมทองถนทมการบนทกในรปแบบของเอกสารสมดจนพบวามจ�านวนนอยควรจะไดมการจดเกบศกษาเพอบนทกภมปญญาอนมคาไวใหคนรนหลงไดศกษาเรยนรตอไป


2.ขอเสนอแนะในกำรศกษำวจยครงตอไป 2.1ควรศกษากลวธการน�าเสนอสรรพคณของขนานยารวมทงความเชอทเกยวกบการรกษาโรคเชนหากรบประทานยาขนานนจะมก�าลงมากขนท�าใหเดนไดรวดเรวกวาคนปกตทวไปเปนตน 2.2ควรเปรยบเทยบค�าศพทยาสมนไพรและขนานยาทปรากฏในวรรณกรรมทองถนประเภทสมดจนหนงสอบดสมดไทยของภาคใตกบค�าศพทยาสมนไพรทปรากฏในแวดวงการแพทยแผนปจจบนหรอทใชกนโดยทวไป 2.3ควรรวบรวมค�าศพทยาสมนไพรจากแหลงขอมลทเปนแพทยพนบานของทองถนตางๆเพอน�าไปสการวเคราะหเปรยบเทยบการใชค�าศพทยาสมนไพรของแพทยพนบานแตละทองถน


บรรณานกรม

กรมวชาการกระทรวงศกษาธการ.(2542).แพทยศาสตรสงเคราะห: ภมปญญาทางการแพทย และมรดก ทางวรรณกรรมของชาต.กรงเทพฯ:โรงพมพครสภาลาดพราว.ค�านวณนวลสนองและคณะ.(2527).ภาษาไทยถนทใชในปจจบน จงหวดภเกต(รายงานการวจย).สงขลา: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒสงขลา.คณชวยปยะวทย.(2532).ภาษาและคตความเชอในต�ารายาพนบานจากวดบง ต�าบลโชคชย จงหวดนครราชสมา(ปรญญานพนธปรญญามหาบณฑต).มหาสารคาม:มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒมหาสารคาม.จรญทองวไล.(2547).การศกษาเชงวเคราะหวรรณกรรมภาคใตเรองสนนราชค�ากาพย.(วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต).นครปฐม:มหาวทยาลยศลปากร.ชยนตพเชยรสนทร,แมนมาสชวลตและวเชยรจรวงส.(2558).ค�าอธบายต�าราพระโอสถพระนารายณ. (พมพครงท3).กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.ณชลกรแสงแกว.(2552). การศกษาเปรยบเทยบค�าเรยกชอสมนไพรภาคใตจากหนงสอบดกบภาษาไทย มาตรฐาน(ปรญญานพนธปรญญามหาบณฑต).กรงเทพฯ:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.ประพนธเรองณรงค.(2559).วรรณกรรมและภาษาถนใต.กรงเทพฯ:สถาพรบคส.เพญนภาทรพยเจรญ.(2540).การแพทยแผนไทย สายใยแหงชวต และวฒนธรรม.กรงเทพฯ:โรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศก.วทยเทยงบรณธรรม.(2531).พจนานกรมสมนไพรไทย.กรงเทพฯ:โอ.เอส.พรนตงเฮาส.วทยาบษบงค.(2559).ภมปญญาการแพทยพนบานหนงสอบดภาคใตของนายหนโชตอมมร.วารสาร ใบลานมหาวทยาลยราชภฏอ บลราชธาน, 1(1),42.สบคน5มถนายน2561, จากhttp://bljou.com/index.php/bailan/indexวฒวฒธรรมเวช.(2540).สารานกรมสมนไพร รวมหลกเวชกรรมไทย.กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร.สดารตนตณฑะอารยะ.(2548).การวเคราะหต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทยของจงหวดพงงา (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต).นครปฐม:มหาวทยาลยศลปากร.อษาชวยบ�ารง.(2550).ศกษาภมปญญาชาวบานทปรากฏในวรรณกรรมทองถนภาคใต(ปรญญานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต).กรงเทพ:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.เอมอรตรชน.(2528).การศกษาดานภาษาและคตความเชอในต�ารายาแผนโบราณจากสมดไทย ของจงหวดสพรรณบร นครปฐม และสมทรสาคร(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ:มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

อภิธานศัพท์ยาสมุนไพรในสมุดจีนของจังหวัดภูเก็ตอคดคบง...

Documents