การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

AN APPLICATION OF SUFFICIENCY ECONOMY

ACCORDING TO BUDDHISM OF THE LOCAL SCHOLARS

IN KHAW SUB-DISTRICT SELAPHUM DISTRICT,

ROI-ET PROVINCE

นายอานนตร ประสมสข

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

นายอานนตร ประสมสข

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๖๑

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

An Application of Sufficiency Economy

According to Buddhism of The Local Scholars

in Khaw Sub-District Selaphum District,

Roi-Et Province

Anontri Prasomsuk

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of

the Requirements for the Degree of

Master of Arts

(Buddhist Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University

C.E. 2018

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

บทคดยอ พออย พอกน พอเพยง พอด

วทยานพนธเรองนมวตถประสงค ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาแนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ๒) การประยกตใชหลกพทธธรรมกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน และ ๓) ศกษาวเคราะหแนวคดวถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบการปฏบตตามหลกพทธธรรมของปราชญชาวบาน ผลการวจยพบวา แนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงยดหลกพระราชด ารสของ ร.๙ “พออย พอกน พอเพยง พอด” วถชวตยดหลกโอวาท ๓ คอ (๑) ไมท าชว ปฏบตตามเบญจศล กศล ๓ เวนอบายมข ๖ (๒) ท าความดโดยปฏบตตามหลกเบญจธรรม พละ ๔ คารวะ ๖ มวนย ใชชวตอยางระมดระวง ไมประมาท (๓) จตบรสทธ ปฏบตตามไตรสกขา รกษาศล บญกรยา ๑๐ ฝกปฏบตทงสมถะวปสสนา แนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน พบวาม มชฌมาปฏปทา (ทางสายกลาง) สปปรสธรรม (คณสมบตของคนด) ทฎฐธมมกตถะ (ออากะสะ) มรรคมองค ๘ ทางพนทกขหรโอตตปปะ อตตาห อตตโนนาโถ (ตนเปนทพงแหงตน) อทธบาท ๔ สงคหวตถ ๔ วถชวตของปราชญขาวบาน ใชฐานหลกพทธธรรมในการพฒนาบคคลและน าไปใชในชวตประจ าวน พอม พอกน พออย พอใช พออกพอใจ พอแบงไวใชจาย และประหยด การประยกตใชหลกพทธธรรมในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ไดแก หลกสนโดษ โภควภาคธรรม โภคอาทยธรรม คหสข/กามโภคสข/สขของคฤหสถ พรหมวหาร ๔ และฆราวาสธรรม

ชอวทยานพนธ

:

การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

ผวจย : นายอานนตร ประสมสข ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระครศรปรยตยาภวฒน. ผศ. ดร., ป.ธ. ๗,

ป.อบ. (อภธรรมบณฑต), M.A. Pali, Ph.D. Pali

: พระมหาณฐกตต อนารโท, ดร., ป.ธ. ๓, พธ.บ. (พระพทธศาสนา), พธ.ม (พระพทธศาสนา), พธ.ด (พระพทธศาสนา)

วนส าเรจการศกษา : ………/……………..…/………..…

ข

Thesis Title : An Application of Sufficiency Economy According to

Buddhism of The Local Scholars in Khaw Sub-District

Selaphum District, Roi-Et Province

Researcher : Anontri Prasomsuk

Degree : Master of Arts (Buddhist Studies)

Thesis Supervisory Committees

:

:

PhrakhruSripariyatthayapiwat, Assist. Prof. Dr., Pali VII,

B.A. (Abidhamma Studies), M.A. Pali, Ph.D. Pali

Phramaha NattakittiAnarado, Dr., Pali III, B.A. (Buddhist

Studies), M.A. (Buddhist Studies),Ph.D. (Buddhist

Studies)

Date of Graduation : ……/…………/………

Abstract This thesis has 3 main objectives: 1) To study the concept and way of life

based on the sufficiency economy philosophy 2) Application Buddhist to the core

philosophy of scholars and 3) The study analyzed the lifestyle of sufficiency economy

to follow Buddhist doctrines of scholars.

The research found that the concept and way of life based on the

philosophy of sufficiency economy principle of the royal speeches. 9 “Developing

countries need to follow the order. Start by creating a basic or having eaten there

before.” The public to "bring professionals to the farmers" just fit enough to eat, "a

way of life based on three principles such as (1) do not do evil to follow the five

precepts, charity 3 and refrain vices 6 (2) do good deeds by virtue, four Bala (powers),

six Reverence, having Discipline and Living careful precaution in the Dharma. (3)

Pure mind follows the Three Noble Truths, ten making merits and practice Samatha

and Vipassana meditation. But the main principles in Buddhism is The Five

Aggregates, the Three Characteristics, twelve senses, Dependent origination, Action,

Good friends and Reflective thinking or way of thinking

The principle of the Buddha Dharma is applied in conjunction with

Sufficiency Economy Philosophy such as The Mystical Path (The Middle Way), The

Noble of person (The Qualities of the Good), Ditthadhammikattha (the immediate

benefit), the Noble Eightfold Path (the path leading to the cessation of suffering) , Hiri: moral shame; conscience Ottappa: moral dread, self-reliance, four Iddhipada:

path of accomplishment; basis for success, Sangahavatthu: bases of social solidarity;

bases of sympathy; acts of doing favours; principles of service.

An analysis of the application of principles in sufficiency economy

philosophy of villagers. Four Bhavanas: Body, Moral, Spirituality, and Wisdom. To

be used in daily life, enough to eat enough. To be fair enough to share, to spend and

save the application of Buddhist principles such as Secluded, Four Consumption

Divisions, Utilities such an injustice, House-life happiness/ enjoyers of sense-

pleasures/ The happiness of the family, Four holy abidings; sublime states of mind

and virtues for a good household life.

ค

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธเลมน ผวจยไดท าการศกษาคนควาและน าเสนอ ระดบปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย งานวจยฉบบนส าเรจลงไดดวยความเกอกลอนเคราะหจากบคคลหลายทาน ขอกราบขอบพระคณ พระครศรปรยตยาภวฒน, ผศ.ดร. และพระมหาณฐกตต อนารโท, ดร. คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ พระมหาค าพนธ ปภากโร, ดร. พระสภาพร เตชธโร (แสนค าสอน) พระมหาบณฑต ปณฑตเสว (นสาภย) ดร., พระมหาสงหณรงค สรนทรเมธ ดร., ผใหค าแนะน าการจดท าวทยานพนธ พระถนอมศกด อภคโณ (ขนเพชร) พระเมฆ กนตสโล (สทน) พระอธการทพเนตร ปญญทโป (เครอวลย) พระมหาไนศยา ชาคโร (พรมทศ) พระมหาไมธรรมสรถ มหาไม กตตทโท (จนทะงอน) พระมหาสมชย ปรมตโต (นวาท) พระมหาสรยา ฐตสโล พระธรวฒ กนตวโร ทชวยดแลการพมพและจดรปเลม นางอดมศร ภมเขยว ผประสานงาน นสตปรญญาโท วทยาเขตอบลราชธาน รน ๑๐ นายณฐพล ธารวงศ และนางเปรมฤด จงสงเนน เจาหนาทหองสมด นายทองสข พนคณ เจาหนาทบรการ ปราชญชาวบานต าบลขวาว นางกรรณการ ประสมสข รวมถงบตร ธดา ทเปนก าลงใจและชวยเหลอดวยดเสมอมา ผวจยหวงเปนอยางยงวา วทยานพนธเลมนจะเปนประโยชนตอการศกษาวจย และเปนอกหนงแหลงขอมลส าคญ ทสะทอนใหเหนคณคาและความส าคญของแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด เพอน าไปประยกตใชใหเกดประโยชนไดในอนาคตตอไป ผวจยขอนอมบชาคณพระรตนตรย และนอมบชาคณบดามารดา ครบาอาจารย ญาตตลอดถงพทธศาสนกชนในการท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญกาวหนา นายอานนตร ประสมสข มนาคม ๒๕๖๒

ง

สารบญ เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญภาพและแผนภม ซ อธบายสญลกษณและค ายอ ฌ บทท ๑ บทน า 1 ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 ๑.๒ วตถประสงคของการวจย 4 ๑.๓ ขอบเขตการวจย 4

๑.๔ นยามศพททใชในการวจย 4 ๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ 5 ๑.๖ วธด าเนนการวจย 13

๑.๗ กรอบแนวคดในการวจย 14 ๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 15

บทท ๒ แนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 16 ๒.๑ ก าเนดแนวคดและหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 16 ๒.๑.๑ แนวคดเศรษฐกจพอเพยง 16 ๒.๑.๒ หลกของเศรษฐกจพอเพยง 18 ๒.๑.๓ แนวคดตามหลกเศรษฐกจพอเพยง 20 2.1.4 ระบบของเศรษฐกจพอเพยง 22 2.1.5 ความพอเพยง 24 ๒.๒ วถชวตชมชนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 25 ๒.๒.๑ วถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง 25 ๒.๒.๒ วถชวตชมชน 26 ๒.๒.๓ บทสรปแนวคดและวถชวต ตามหลกเศรษฐกจพอเพยง 27

จ

สารบญ (ตอ)

บทท ๓ ศกษาแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา 28 ๓.๑ สภาพบรบทพนทวจย 28 3.1.1 สภาพชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด 28 ๓.๑.๒ สภาพพนทของชมชนต าบลขวาว 29 ๓.๑.๓ สภาพเศรษฐกจและสงคมของชมชนต าบลขวาว 30 ๓.๒ หลกเศรษฐกจพอเพยงทสอดคลองกบหลกพทธธรรม 31

๓.๒.๑ เศรษฐกจพอเพยงสอดคลองกบโอวาท 32 ๓.๒.๒ เศรษฐกจพอเพยงทสอดคลองกบหลกพทธธรรม 45 1) เบญจขนธ 2) อรยสจ ๔ 45-46 3) โยนโสมนสการ 4) มชฌมาปฏปทา 47-48 5) มรรคมองค ๘ 6) สปปรสธรรม ๗ 49-50 7) ทฏฐธมมกตถะ 8) หรโอตปปะ 50-51 9) ตนเปนทพงแหงตน 10) อทธบาท ๔ 51 11) สงคหวตถ ๔ 12) สนโดษ 52-54 13) หลกโภควภาค 4 14) หลกโภคอาทยธรรม 55-56 16) พรหมวหาร ๔ ๑๗) ฆราวาสธรรม ๔ 56-59 18) หลกกามโภคสข/สขของคฤหสถ/คหสข

19) พรหมวหาร4

3.3 หลกพทธธรรมกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน 60 3.4 สรปวถชวตตามหลกพทธศาสนากบเศรษฐกจพอเพยง

74

3.4.1 สภาพบรบทพนทวจย 75 3.4.2 สภาพของชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด 75 ๓.4.3 สรป หลกพทธธรรมกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญ

ชาวบานต าบลขวาว 76

3.5 บทสมภาษณ การใชหลกพทธธรรมกบเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน

81

ฉ

สารบญ (ตอ)

๓.5.1 ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 82 3.5.2 การประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน 82 3.5.3 ลกษณะของผปฏบตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญ

ชาวบาน 82

3.5.4 การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและการด าเนนชวตของปราชญชาวบาน

82

3.5.5 หลกพทธธรรมปฏบตควบคกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน

82

3.5.6 หลกพทธธรรมมความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน

83

3.5.7 การประยกตใชหลกพทธธรรมในการด าเนนชวตใหสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

8๔

บทท ๔ วถชวตของปราชญชาวบาน 85 ๔.๑ วถชวตของหลกเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน 85 ๔.๒ วถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงในชวตประจ าวน 88 ๔.๓ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกพทธธรรมของปราชญชาวบาน 92

๔.๓.๑ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบสนโดษ 92 ๔.๓.๒ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกโภคาวภาค ๔ 93 ๔.๓.๓ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบโภคอาทยธรรม 94 ๔.๓.๔ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบกามโภค/สขของคฤหสถ/คหสข 96 ๔.๓.๕ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบพรหมวหาร ๔ 98 ๔.๓.๖ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบฆราวาสธรรม ๔ 99 ๔.๔ บทสรป วถชวตของปราชญชาวบาน 101 ๔.๕ บทสมภาษณการประยกตใชพทธธรรมในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของ

ปราชญชาวบาน 102

ช

บทท ๕ สรปผลการวจย และขอเสนอแนะ 108 ๕.๑ สรปผลการวจย 108 ๕.๒ อภปรายผล 112 ๕.๓ ขอเสนอแนะ 113

บรรณานกรม 115 ภาคผนวก 119 ภาคผนวก ก หนงสอเชญผเชยวชาญตรวจเครองมอ 120 ภาคผนวก ข หนงสอขออนญาตเกบขอมล 1๒๔ ภาคผนวก ค แบบสมภาษณ 1๓๑ ภาคผนวก ง ภาพประกอบการลงพนทเกบขอมล 13๘ ประวตผวจย 144

ซ

สารบญภาพ

รปภาพ หนา

สมภาษณปราชญชาวบาน บานโนนยาง 156

สมภาษณปราชญชาวบาน บานสะทอน 157

สมภาษณปราชญชาวบาน บานทรายมล 158

สมภาษณปราชญชาวบาน บานหน 159

สมภาษณปราชญชาวบาน บานหนอง 160

สมภาษณปราชญชาวบาน บานขวาว 161

แผนภม

แผนภาพก าหนดรอบแนวคดในการวจย 15

แผนภาพปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 19

แผนภาพพทธธรรมทประยกตใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยง 76

ซ

สารบญภาพ

รปภาพ หนา

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 1-2 บานหน ๑๓๙

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 3-4 บานทรายมล ๑๓๙

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 5-6 บานหนอง ๑๔๐

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 7 บานหนอง ๑๔๐

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 8 บานสะทอน ๑๔๑

สมภาษณปราชญชาวบาน รป 9 บานโนนยาง ๑๔๑

แผนภม

ก ำหนดกรอบแนวควำมคดในกำรวจย ๑๕

ปรชญำเศรษฐกจพอเพยง ๑๙

หลกพทธธรรมทใชกบวถชวตเศษฐกจพอเพยง ๖๒

ฌ

ค าอธบายสญลกษณ

การใชอกษรยอ อกษรยอในวทยานพนธน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงการณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ การอางองพระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทยใชฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ใชระบบระบชอยอคมภร ตามดวย เลม/ขอ/หนา ตวอยาง เชน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๐๐/๓๒๙ หมายถง สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก ภาษาไทย เลมท ๑๒ ขอ ๓๐๐ หนา ๓๒๙ ดงน

พระวนยปฎก เลม ค ายอ ชอคมภร ภาษา ๔ ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

เลม ค ายอ ชอคมภร ภาษา ๙ ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ๑๐ ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ๑๑ ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ๑๒ ม.ม (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ๑๓ ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ๑๔ ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ๑๕ ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ๑๖ ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตนกาย นทานวรรค (ภาษาไทย) ๑๗ ส.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย ขนธวารวรรค (ภาษาไทย) ๑๙ ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) ๒๐ อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) ๒๑ อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) ๒๑ อง.จตกก (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) ๒๒ อง.ปญจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) ๒๒ อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย)

ญ

๒๕ ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน (ภาษาไทย) ๒๖ ข.ว. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ (ภาษาไทย) ๒๙ ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย มหานทเทศ (ภาษาไทย) ๓๑ ข.ป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค (ภาษาไทย) ๓๒ ข.อป.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก วสทธชนวสาสน อปทานอรรถกถา (ภาษาไทย) ๓๓ ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระวนยปฎก

ค ายอ ชอคมภร ภาษา ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมานกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอรรถกถา (ภาษาบาล) ข.จ.อ. (ไทย) = ขททกนกาย สทธมมปชโชตกา จฬนเทสอรรถกถา (ภาษาไทย) อภ.สง.อ. (ไทย) = อภธรรมปฏก ธมมสงคณ อฏฐสาลนอรรถกถา (ภาษาไทย)

อรรถกถาพระอภธรรมปฎก

ค ายอ ชออรรถกถา อภ.สง.อ. (ไทย) = อภธรรมปฏก ธมมสงคณ อฏฐสาลนอรรถกถา (ภาษาไทย)

ฎกาพระวนยปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา

อง.จตกก. (บาล) = ทฆนกาย ลนตถปปกาสน ปาฏกวคคฏกา (ภาษาบาล)

ฎกาพระสตตนตปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา

ท.ปา.ฏกา. (บาล) = ทฆนกาย ลนตถปปกาสน ปาฏกวคคฏกา (ภาษาบาล)

บทท ๑ บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ประเทศไทยมรากฐานดานการเกษตรมาอยางยาวนานตอเนองมา ท านาปลกขาว เลยงสตว เลยงวว ควาย เปด ไก ปลกพชผกสวนครว อกทงนบถอพระพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวในการด ารงชวต แตละครอบครวตางท าการผลตเพอการบรโภคภายในครวเรอนเปนส าคญ โดยอาศยแรงงานคนในครวเรอน แรงงานสตว และทรพยากรธรรมชาต การผลตอาศยความสมพนธ การพงพาอาศยกนและกนภายในครวเรอนและชมชน เปนการผลตแบบพงพาธรรมชาต การด ารงชวตมนษยจ าเปนตองอาศยปจจยพนฐาน ๔ ประการ ไดแก อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค แตปจจยดงกลาวเปนทรพยากรทมอยอยางจ ากด แมมนษยจะผลตสนคาและบรการขนมาสนองความตองการ แตบางครงกมากเกนความตองการ หรอบางครงกขาดแคลน ดงนนจงจ าเปนตองมการศกษาถงการใชทรพยากรทมอยอยางจ ากดใหเกดประโยชนและมประสทธภาพสงสดในการผลตสนคาและบรการ เพอตอบสนองความตองการอนไมมทสนสดของมนษย๑ แมประเทศไทยจะกลายเปนผน าทางเศรษฐกจ แตความเจรญดงกลาวไมไดมาโดยปราศจากตนทน การพฒนาเศรษฐกจอยางรวดเรว ท าใหชมชนเมองขยายตว รวมทงการเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรมไดสงผลตอการกระทบอยางรนแรงตอความเปนอยของประชาชน และระบบนเวศของประเทศเสยเปนสวนใหญ คณภาพแมน าขยายตวเกอบครงหนงของประเทศจดอยในระดบต า มการใชทรพยากรดนและน าอยางสนเปลองเกนขนาดโดยปราศจากการวางแผนทด ความลมเหลวของการพฒนาทสนเปลองมาจากระบบการผลต ระบบการเมอง เศรษฐกจ และการสาธารณสขทกอใหเกด พรอมน าทางภมปญญา และอทยตกเปนทาสขาวตาง ๆ๒ การพฒนาประเทศทส าคญเปนการระดมทรพยากรก าลงคน และทนมาใชใหเกดประโยชนมากทสด เพอขยายการผลตอกครง ตองสงเสรมและรกษาความเปนธรรมในสงคม จะใหสงคมเกดเสถยรภาพยดถอ เชน ชสถาบนของชาต ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรมอนดงาม และชวยเหลอราษฎรใหสามารถชวยเหลอตนเองได ทงเปนการรกษาความมนคงของชาต โดยสรปกคอ การพฒนาประเทศมเปาหมายใหประชาชนไดมการอยดกนด น าเอาทรพยากรธรรมชาตมาใชใหเกดประโยชนให

๑คณาจารยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, เศรษฐศาสตรในชวตประจ าวน, (กรงเทพ

มหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๒.

๒ฉววรรณ สวรรณภา, วารสารปรทศน ปท๕ ฉบบพเศษ, (แพร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วทยาเขตแพร, ๒๕๕๓), หนา ๓๓๕.

๒

มากทสด การพฒนาประเทศทส าคญคอการพฒนาทองถนหรอการพฒนาชมชน การพฒนาวถน คอการพฒนาบนรากฐานทคนในทองถนเปนผมความรความสามารถทจะพฒนาตนเองได ดงนนจงควรมบคคลภายนอกมากระตน และใหการสนบสนน ทอยในทองถนจะเกดการกระตอรอรน และรวมมอพฒนาทองถนของตนเองใหดขน๓

พระราชด ารปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จงเปนการน าเสนอทางออกใหกบสงคมปจจบน ทจะชวยสรางสงคมใหเขมแขงตามวถของชาวตะวนออกและวถพทธซงยดแกนสาระของความเปนจรงเปนหลก ตวอยางเชน ศาสนาพทธไดกลาวถงการรความจรงของสรรพสงทมอยในโลกนวา ทกสงนนไมเทยงมการเกดขน ตงอย และดบไป ดงนนจงไมควรยดมนถอมนใหเกดทกข สวนแนวคดเศรษฐกจพอเพยงนนหากมการน ามาใชปฏบตจะน าไปสวถทางการด าเนนชวตสวนตวและชวตการท างานอยางมคณภาพและมความสข การมความพอเพยงเปนทตงจะท าใหรจกความพอดจงใชทางสายกลางทไมมากไมนอยเกนไป ซงจะสงผลไปถงการบรหารจดการตนเองและทรพยากรตาง ๆ อยางเหมาะสม ไมฟมเฟอยใหสนเปลองโดยใชเหต ฉะนนเมอมการน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศทยงยน จะมการด าเนนการดานตาง ๆ อยางคอยเปนคอยไป กอใหเกดความสมดลมนคงและยงยนในระดบตนเอง ครอบครว ชมชนและประเทศชาตตามเงอนไขและวถชวตทเปนอย ไมสรางความขดแยงและความแตกตางทางวฒนธรรมพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชด ารสเกยวกบความพอเพยงวา “ความพอเพยงนไมไดหมายความวาทกครอบครวจะตองผลตอาหารของตว จะตองทอผาใสเอง อยางนนมนเกนไป แตวาในหมบานหรอในอ าเภอจะตองมความพอเพยง พอสมควร บางสงบางอยางทผลตไดมากกวาความตองการ กขายได แตขายในทไมหางไกลเทาไร ไมตองเสยคาขนสงมากนก”๔ ปรชญา แนวคด และทฤษฎ อนเปนพนฐานของโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร เกอบทงหมด กคอ ความพออย พอกน และความมชวตอยทสมถะ พอเพยง ในทกมตของชวตความเปนอยของประชาชน แนวความคดน หากวเคราะหดแลวจะเหนไดชดเจนวาประสานสอดคลองตองกนอยางแนบแนน กบหลกธรรมแหงพระพทธศาสนาทวาดวยการด ารงชวตทประเสรฐพอเหมาะพอควรและการเดนสายกลางตามสมมตสจจะในโลกยธรรมดวย “วถแหงพทธ” ตราบเทาทยงไปไมถงระดบปรมตถธรรม สวนการด ารงชวตอยในโลกยธรรม ธรรมดานนกใหรเทาทนความเปนไปและความเปนจรงของโลก รจกประสานกลมกลนกบโลก ชวตและธรรมชาตใชประโยชน และน ากฎเกณฑของธรรมชาตและทรพยากรธรรมชาตมาใชเทาทจ าเปนและใหกอประโยชนสงสดโดยไมเปนการท าลาย

๓พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เศรษฐศาสตรตามแนวพทธ, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๖๒.

๔กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม, พระไตรปฎก ฉบบส าหรบประชาชน ตอน วาดวยพระสตร ,

พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด, ๒๕๕๐), หนา ๒.

๓

และเบยดเบยนกน๕ดานเศรษฐกจ พทธศาสนาใหความรเรอง ปจจย ๔ อนจ าเปนแก การด ารงชวต แลวธรรมะเพอประโยชน ๔ อยาง คอ ขยนรกษาสงทมอย คบคนดเปนมตรและครองชพอยางเหมาะสมและใหสรางความมนคงดวยการแบงทรพยทหามาไดเปน ๔ สวน เลยงตน ๑ สวน ใชลงทน ๒ สวน ออมไว ๑ สวน และแนะวาความสขของชาวบานม ๔ อยาง ๑) จากการมทรพย ๒) จากการใชทรพย ๓) จากการไมมหน ๔) จากความประพฤต ไมมโทษ จกท าใหประกอบสมมาอาชวะ และไมควรท าการหาม ๕ อยาง น ๑) คาอาวธ ๒) คามนษย ๓) คาเนอสตว ๔) คาน าเมา ๕) คายาพษ๖ วถชวตประชากร ชาวไทยสวนมากนบถอพระพทธศาสนา องคพระมหากษตรยทรงเปนพทธมามกะดวย จงถอพระพทธศาสนาเปนศาสนาทมความส าคญ ในการด ารงชวตของคนไทย ยดถอหลกพทธธรรมทางจตใจมาตงแตโบราณกาล จนถงปจจบน ความเจรญทางศลธรรมวฒนธรรมของคนในชาต มมาค กบชาต กเพราะอาศย หลกพทธธรรม เมอยดถอพระพทธศาสนา เปนศาสนาประจ าชาตจงเกดประเพณและวฒนธรรมทเกยวกบประเพณ การเกดประเพณการบวช ประเพณการแตงงาน ประเพณขนบานใหม ประเพณการเปดส านกงานใหม ประเพณการท าศพ ผตาย ยดหลกค าสอนตามหลกพทธธรรมเปนส าคญ และประเพณการกราบไหว การทกทายปราศยกน เพอความเปนสรมงคลแกชวต เพอความสามคคตอกน เสมอนเปนญาตพนองกนการทจะน าไปสการแกปญหาทางเศรษฐกจนนอาจท าไดหลายวธ แตการท าใหเศรษฐกจของชาตมนคงและยงยนในอนาคตนน เปนสงทสงคมควรค านงถงการพงพาตนเอง และการเสรมสรางเศรษฐกจชมชนตามแนวคดทฤษฎเศรษฐกจชมชนแบบพงตนเองนน ท าใหเกษตรกรเปนผผลตและด ารงชพตามแนวทาง “พออยพอกน” ในเรมตนเทานน แตจะตอง “อยดมสข” ตอไปดวยกจกรรมเศรษฐกจชมชน แตถารอใหชาวบานในชมชนมสภาวะเศรษฐกจทดนนจงมอ านาจซอมาก สงผลใหเศรษฐกจเจรญขน จงท าใหเกดความมนคงทางเศรษฐกจ ปจจบนชาวบานอสานน าทฤษฎเศรษฐกจพอเพยงทเปนความร และใชปญญาน าหลกพทธธรรมทางพทธศาสนามาผสมผสานกน ในรปแบบของเกษตรผสมผสานหลากหลายรปแบบ โดยยดพทธธรรมเปนฐานงาน คอเศรษฐกจพอเพยง ซงพระพทธศาสนามความผกพนกบวถชวตของสงคมไทยมานาน มหลกค าสอนทสอดคลองกบความเปนอยจรงของสงคม การด าเนนชวตตามหลกพทธธรรม ท าใหชวตมความถกตองดงาม และเมอไดน าหลกพทธธรรมมาใชกบหลกเศรษฐกจพอเพยง มลเหตนผวจยจงสนใจในแนวคดวถชวตเศรษฐกจพอเพยงกลบหลกธรรมชวยแกปญหาทางเศรษฐกจตามทปราชญชาวบานน ามา เพอใหเกดประโยชนในสงคมปจจบน

๕ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร , (ส านกงาน

กปร.), แนวคดและทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร, (กรงเทพมหานคร : บรษท ๒๑ เซนจร, ๒๕๔๐), หนา ๒๖.

๖สญญา สญญาววฒน, พระพทธศาสนาสงคมวทยา, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

สนพ.สขภาพใจ, ๒๕๔๓), หนา ๑๒-๑๓.

๔

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑. เพอศกษาแนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ๒. เพอศกษาแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา ๓. เพอวถชวตของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๑.๓ ขอบเขตของการวจย การศกษาวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยผวจยจะศกษาเอกสาร (documentary Research) และวจยภาคสนาม (Field Research) ผวจยมขอบเขตการวจยโดยเนนการศกษาตามวตถประสงคทตงไวแลว ดงตอไปน

๑.๓.๑ ขอบเขตดานเนอหา เนอหาในการวจยจ าแนกออกเปน ๓ สวน ไดแก ๑) ศกษาแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ๒) ศกษาแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบการปฏบตตามหลกพทธธรรม ๓) เพอศกษาวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพทธธรรมของปราชญชาวบาน

๑.๓.๒ ขอบเขตดานเอกสาร การศกษาวจยนเปนการศกษาเอกสาร (Documentary Research) โดยศกษาจากเอกสารชนปฐมภม คอ พระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนเอกสารหลก และขอมลทตยภมทเปนวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา เอกสารวชาการ ต ารา เอกสารงานวจย บทความ ขอมลจากอนเทอรเนต และเอกสารอน ๆ ทเกยวของ ทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ

๑.๓.๓ ขอบเขตดานพนท ในงานวจยนผวจยไดก าหนดขอบเขตของการศกษาดานพนท โดยศกษาหมบานพนทด าเนนการตามหลก เศรษฐกจพอเพยงและปฏบตตามหลกพทธธรรม ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๑.๔ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย การศกษาวเคราะหแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบานครงน ผวจยก าหนดค าจ ากดความของศพททใชในการวจย ดงตอไปน

๑.๔.๑ หลกพทธธรรม หมายถง หลกธรรมทางพระพทธศาสนาทปราชญชาวบาน ผน าครวเรอนยดถอและน ามาปฏบตตนในชวตประจ าวน

๕

๑.๔.๒ วถชวต หมายถง การด าเนนชวตของปราชญชาวบานและบคคลในครวเรอน ประกอบอาชพเพอการด ารงชวตประจ าวน รวมทงการมอาชพหลก และแกไขปญหาชวต

๑.๔.๓ เศรษฐกจพอเพยง หมายถง ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ตามพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๙ ทใชในการด ารงชวตดวยทางสายกลาง มาประมาท ประกอบดวย ความพอประมาน มเหตผล และมภมคมกนทด ในการด าเนนชวต ๑.๔.๔ เศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา หมายถง ด าเนนชวตโดยทางสายกลาง ตามหลกความเปนจรง ยดหลกพทธธรรมในการด ารงชวต ๑.๔.๕ ปราชญชาวบาน หมายถง ผน าชาวบานในเขตต าบลขวาว ใชภมปญญาตนเอง และภมปญญาทองถน ตามหลกเศรษฐกจพอเพยง และหลกธรรมทางพระพทธศาสนา

๑.๕ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ การศกษาวจยในครงนผวจยไดทบทวนเอกสาร ต าราวชาการ หนงสอ สารนพนธ วทยานพนธ และงานวจยทเกยวของ ตามล าดบดงตอไปน

๑.๕.๑ ทบทวนเอกสารทเกยวของ

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต)๗ ไดแสดงทรรศนะเกยวกบเศรษฐกจเศรษฐศาสตรตามแนวพทธศาสตร เปนจรยธรรมทมความสมพนธ และความส าคญตอเศรษฐกจ พรอมเปนคณคาทางจตใจ คณธรรมทจะด าเนนกจกรรมทางการผลตใหเรามความขยนซอสตย ตรงตอเวลา เพอใหมคณภาพในการผลต และด ารงชวตอยางผาสก

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) กลาวไวในหนงสอพทธธรรมวา๘ ชวต คอ ความเปนอย ความมชวตอย ยงด าเนนในการตาง ๆ ของตนเองและสงคมไดอยางอสระ ในฐานะทยงมชวตอย ชวตเปรยบเสมอนรถทวงได เพราะมนประกอบกบชนสวนตาง ๆ ของมนไวเรยบรอยแลว โดยมน ามนหลอลน มธาตทง ๔ คอ ดน น า ไฟ ลม และมรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ แตเมอมคนขบสตารทเครองไดทแลว มนกวงไดตามทคนขบจะขบไปในทไหน ๆ ทตองการ

ชวตเราเกดขนมาไดกเพราะอาศยธาต ๔ คอ ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ และธาตลม สงเหลานกมอยประจ าโลก หรอเรยกอกอยางวา มหาภต รป ๔ และชวตยงประกอบดวยขนธ ๕ อกคอ หนง รป ไดแก ตวตนหรอรางกาย เปนสวนประกอบฝายรปธรรมทงหมด รางกายและพฤตกรรม

๗พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เศรษฐศาสตรตามแนวพทธ, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗), หนา ๑๖.

๘พระพรหมคณาภรณ, พทธธรรม, พมพครงท ๑๕, (กรงเทพมหานคร : บรษท สหธรรมก จ ากด,

๒๕๕๒), หนา ๑๕-๓๐.

๖

ทงหมดของรางกาย หรอสสารและพลงงานฝายวตถ พรอมทงคณสมบต และพฤตกรรมตาง ๆ ของสสาร พลงงานเหลานน และอปาทยรป คอ รปทเขาไปอาศยทสบเนองจากมหาภตรปนน จ านวน ๒๔ กลาวคอ ประสาททง ๕ มตา ห จมก ลน กาย ใจอารมณ ๔ คอ รป เสยง กลน รส ความเปนหญง ความเปนชาย ทตงของจต การแสดงใหรความหมายดวยกาย การแสดงใหรความหมายดวยวาจา ชวตอนทรย ชวงวาง ความเบาของรป ความออนของรป ภาวะทควรแกการงานของรป ความเจรญของโลก การสอสารของรป การแกชราของรป ความไมเทยงของรปและอาหาร สอง เวทนา ไดแก ความเสวยอารมณทนาใคร นาปรารถนา และอารมณทไมนาปรารถนา ความรสกสข ทกข ซงเกดจากการสมผสประสาททง ๕ คอ ทางตา ห จมก ลน กาย และทางใจ สาม สญญา ไดแก ความจ าได หมายร ไมหลงลม หรอก าหนดรอาการ เครองหมาย ลกษณะตาง ๆ อนเปนเหตใหจ าอารมณนนนนไดส สงขารไดแก สงทปรงแตงขนมา หรอ คณสมบตตาง ๆ ของจตทมเจตนาเปนตวน า ซงแตงจตใจใหดหรอชว หรอเปนกลาง ๆ ปรงแตง การผลตรอง นกคดในใจ และการแสดงออกทางกาย วาจา และใจ ใหเปนไปตาง ๆ อนเปนทมาของกรรม เชน สรทธา สต หร โอตปปะ เมตตา กรณา อเบกขา ปญญา โลภ โทสะ โมหะ ทฏฐ อสสา มจฉรยะ เปนตน เรยกรวมอยางงายๆ วาเครองปรงแตงจตใจ เครองปรงแตงความคด หรอเครองปรงแตงของกรรมหา วญญาณไดแก ความรแจง แทงตลอดทางอารมณทางประสาททง ๕-๖ คอ ทางตา ห จมก ลน กาย และใจ แตถารแจงตามแนวพระอภธรรมนน เรยกวญญาณขนธทงแปดวาจต และจ าแนกจตออกเปน ๘๙ ดวง หรอ ๑๒๑ ดวง คอ จ าแนกตามภมหรอระดบของจต เปนกามาวจรจต ๕๔๐ ดวง รปาวจรจต ๑๕ ดวง อรปวจรจต ๑๒ ดวง โลกตตรจต ๘ ดวง จ าแนกโดยคณสมบตเปนอกศล ๑๒ ดวง กศลจต ๒๑ ดวง วบากจต ๓๖ ดวง กรยาจต ๒๐ ดวง

อภชย พนธเสน กลาววา พทธเศรษฐศาสตร๙ หมายถง การน าค าสอนของพระพทธเจามาประยกตเขากบแนวคดในวชาเศรษฐศาสตร ทพฒนามาจากอารยธรรมตะวนตก ทงน เพราะเศรษฐศาสตรทพฒนามาจากตะวนตกนน เปนวชาทวาดวยการด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ ทจะท าใหปจเจกบคคลไดรบความพงพอใจสงสดภายใตทรพยากรทมจ ากด สามารถท าใหสงคมไดบรรลถงสวสดการทางสงคมสงสดภายใตเงอนไขเดยวกน ขณะทพทธเศรษฐศาสตรเปนวชาทวาดวยการด าเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทจะท าใหปจเจกบคคลและสงคมบรรลซงศานตสข จากการมชวตอยในโลกของวตถภายใตเงอนไขของการมทรพยากรทจ ากด

พระครโสภณปรยตสธ (ศร ถรธมโม) อธบายวา๑๐ พทธธรรม คอ ธรรมะ หรอค าสงสอนของพระพทธเจา พทธธรรม มาจากค าวา พทธ กบค าวา ธรรมะ พทธะ มความหมายหนง หมายถง ผ

๙อภชย พนธเสน, พทธเศรษฐศาสตร, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : อมรนทร, ๒๕๔๔), หนา ๒๔.

๑๐ พระครโสภณปรยตสธ (ศร ถรธมโม), พทธธรรมกบการบรหาร, พมพครงท ๒, (พะเยา : มหา วทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา, ๒๕๕๘), หนา ๕-๗.

๗

พระครโสภณปรยตสธ (ศร ถรธมโม) อธบายวา๑๐ พทธธรรม คอ ธรรมะ หรอค าสงสอนของพระพทธเจา พทธธรรม มาจากค าวา พทธ กบค าวา ธรรมะ พทธะ มความหมายหนง หมายถง ผ คดตงพทธศาสนา ซงกคอ เจาชายสทธตถะ ออกผนวชบรรลเปนพระพทธเจา มพระนามใหมวา พระพทธเจา สอง ความหมายตามรากศพทของค าวา พทธะ ซงแปลวา ผร ผตน ผเบกบาน สวนค าวา ธรรมะ มความหมาย ๒ ประการหนง คอหลกธรรมหรอหลกการแหงกฎทเปนจรงตามสภาวะธรรมชาตสอง ธรรมชาตทเปนบอเกดแหงความดงาม (คณากร) เมอน าค าทงสองมารวมกนเปน พทธธรรม แปลวา หลกธรรมของพระพทธเจา ซงมลกษณะ ๖ ประการ ๑) สวากขาโต เปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว ๒) สนทฏฐโก เปนธรรมทผศกษาและปฏบตพงเหนไดดวยตนเอง ๓) อกาลโก เปนธรรมทปฏบตไดและไดผลไมจ ากดกาล ๔) เอหปสสโก เปนธรรมทควรกลาวแกผอนวาทานจงมาดเถด ๕) โอปณยโก เปนธรรมทน ามาใสตว ๖) ปจจตตง เวทตพโพ วญญหต เปนธรรมทผรกรไดเฉพาะตน

เมอประมวลพทธธรรมสรปได ๔ ประการ ๑) เปนหลกการทดงาม ๒) เปนหลกการทไมขนกบกาลเวลา ๓) เปนหลกการทรและสมผสไดดวยตนเอง ๔) เปนหลกธรรมทควรแนะน าผอนดวยความหวงด หลกธรรมแทจรง คอค าสอนทพระพทธเจาตรสรและน ามาเผยแผสงสอนบคคลทวไป พทธธรรมในพทธศาสนามเปนจ านวนมาก ครอบคลมเรองพนฐานในการด าเนนชวตจนกระทงถงเรองสงสดทเปนจดหมายของพทธศาสนา คอ นพพาน พทธธรรมทกเรองลวนแตมคณคาตอชวตและสงคม เกดความสขความเจรญ ซงพทธธรรม คอ พระไตรปฎก๑๑ มองคประกอบหลก ๓ ประการ คอ พระวนย พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก พทธธรรมทเรยกวา วนยปฎก คอ พทธบญญตเกยวกบความประพฤต ความเปนอย ขนบธรรมเนยม และการด าเนนกจการตาง ๆ ของภกษสงฆ และภกษณสงฆ สวนพทธธรรมทเรยกวา สตตนตปฎก คอพระธรรมเทศนา ค าบรรยาย หรออธบายธรรมตาง ๆ ทมใหเหมาะสมกบบคคล และโอกาส บทประพนธ เรองเลา และเรองราวทงหลายในพระพทธศาสนา พทธธรรมทเรยกวา อภธรรมปฎก เปนปฎกทวาดวยจต เจตสก รป นพพาน เปนธรรมอนยงใหญ ธรรมอนพเศษ ท าทละเอยดลมลก และประเสรฐกวาธรรม เพราะไมไดกลาวถงสตว บคคล สถานท เหตการณตาง ๆ เขามาประกอบแตอยางใดทงสน เปนเรองของวชาการทางพระพทธศาสนาลวน ๆ ดงนน องคประกอบพทธธรรมทเปนลายลกษณอกษร รวมเรยกวา พระไตรปฎก มจ านวนทงสน ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ ลกษณะทวไปของพทธธรรมทเปนค าสอนของพระพทธเจานนมอยเปนจ านวนมาก เปนเรองยากทจะกลาวไดครบถวน จงยกลกษณะพนทวไปของพทธธรรมกลาวโดยสรปม ๒ ลกษณะหนง

๑๐พระครโสภณปรยตสธ (ศร ถรธมโม), พทธธรรมกบการบรหาร, พมพครงท ๒, (พะเยา : มหา วทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา, ๒๕๕๘), หนา ๕-๗.

๑๑คณาจารย, พระไตรปฎก, พมพครงท ๑, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๒), หนา ๒๗-๒๘.

๘

แสดงความเปนจรงของทางสายกลาง มชเณนธรรม หรอมชเณนธรรมเทศนา คอ หลกความจรงทเปนกลางตามธรรมดา เชน เบญจขนธ หรอขนธ ๕ ไตรลกษณกฎแหงกรรม เปนตนหลกความเปนจรงเหลานเปรยบไดกบทฤษฎทพระพทธเจาทรงแสดงไว เพอใหเปนประโยชนในการปฏบต สองแสดงขอปฏบตทางสายกลาง หรอทเรยกวา มชฌมาปฏปทา หรอเราปฏบตตามสภาพชวตของแตละคน ไมวาจะเปนคฤหสถ (ผครองเรอน) หรอบรรพชตกปฏบตได พทธทาสภกข ไดแยกประเภทของพทธธรรมเปน ๔ ความหมาย๑๒ ไดแก พทธธรรม คอ ตวธรรมชาต พทธธรรม คอ กฎธรรมชาตพทธธรรม คอ หนาทตามกฎธรรมชาต และพทธธรรม คอ ตวฝนตามธรรมชาต โดยมตวธรรมชาตทสามารถสรางเปนเหตการณทางวทยาศาสตรใหมหนาท และสงผลกระทบทางธรรมชาตทงระบบ และกระบวนการดงกลาวสอดคลองเปนหลกการของพทธธรรมทงหมด สะทอนใหเหนวา พทธทาสภกข มองกระบวนการทกอยางในหลกค าสอนทางพทธศาสนาเปนหลกการและพฤตกรรมทางธรรมชาตเปนปรากฏการณอยอยางนน

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ขณะด ารงสมณศกดทพระธรรมปฎก ไดแบงพทธธรรมออกเปน ๒ สวน ไดแก หนง สจธรรม เปนสวนแสดงภาวะถงรปลกษณะตวจรง คอ ค าสอนเกยวกบสภาวะของสงทงหลายหรอธรรมชาต และความเปนไปโดยธรรมดาของสงทงหลาย หรอกฎธรรมชาต สรป คอ คนเปนไปตามธรรมชาตสอง จรยธรรม เปนฝายขอประพฤตปฏบตทงหมด คอการถอเอาประโยชนจากความร ความเขาใจในสภาพ และความเปนไปของสงทงหลาย คอ การรกฎธรรมชาต แลวน ามาใชในทางทเปนประโยชน สรปกคอ ความรในการประยกตใชหลกธรรม

พทธธรรมแสดงหลกความจรงสายกลาง และแสดงขอปฏบตทางสายกลาง จงเปนหลกในการครองชวตของผฝกตน อบรมตน ผรเทาทนชวต ไมหลงงมงาย มงผลส าเรจ คอ ความสข สะอาด สวาง สงบ เปนหนทางสายกลางส าหรบมนษยทจะประพฤตปฏบตเพอความหลดพนตามศกยภาพของตน เปนกรอบในการฝกฝนและครองตนตามวถแหงพทธศาสนา เมอมนษยไมสามารถเขาสพระนพพานได พทธธรรมจงมประโยชนและความส าคญ ๓ ดาน ไวคอยสรางขวญ ก าลงใจในการปฏบตตาม คอ ประโยชนเฉพาะหนา ประโยชนทรสกสมผสได และประโยชนอยางประเสรฐอกดวยตองละเอยด๑๓

๑) ประโยชนและความส าคญเฉพาะหนา คอ ประโยชนทสามารถสมผสถกตองได เหนภาพจดหมาย หรอปฏบตตามหลกพทธธรรมแลวสามารถเหนผลไดในปจจบน เชน มสขภาพอนามยท

๑๒คณ โทขน, พทธศาสนากบสงคมและวฒนธรรมไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ เอส พรนทเฮาส

, ๒๕๔๕), หนา ๑.

๑๓พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๗), หนา ๘.

๙

ด มอาชพ มรายได มสถานภาพตามศกยภาพ มครอบครวทด เปนตน ภาษาเดมใชค าวา ทฏฐธมมกตถะ แปลวา ประโยชนในโลกน ๒) ประโยชนและความส าคญ เปนลกษณะนาม นามทสามารถสมผสรได หรอมจดหมายทตาของมนษยไมสามารถมองเหนได เชน ความรสกอบอน ความสขใจ ความรสกภาคภมใจ ความรสกอมใจ ความรสกแกวกลา มนใจ ความรสกโลงจตโลงใจ เปนตน ภาษาเดมใชค าวา สมปรายกตถะ ซงแปลวา ประโยชนโลกหนา

๓) ประโยชนและความส าคญอยางประเสรฐ อนเปนประโยชนอยางสงสดในพทธศาสนา หรอจะเรยกวา ประโยชนอยางยงกได เชน ความไมหวนไหวตอโลกธรรม ๘ ความไมผดหวงเศราสรอย ไมนอยใจมความปลอดโปรงสงบกาย ใจ และเปนอยดวยพทธปญญา เปนตน ภาษาเดมใชค าวา ปรมตถะ ซงแปลวา ประโยชนอยางยง สรปไดวา เมอมนษยไมสามารถเขาสเปาหมายชวตตามหลกธรรมทางพทธศาสนาไดทนททนใด อยางนอยผฝกหดปฏบตตนกยงคงไดประโยชน และรสกถงความส าคญของพทธธรรมจากแนวทางดงกลาว

แนวคดเศรษฐศาสตรแนวพทธเอกสารหนงสอของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย๑๔ กลาววา เศรษฐศาสตรแนวพทธ (Buddhism Economic) คอ การประยกตแนวทางศาสนาพทธเกยวกบธรรมชาตของมนษย มาใชอธบายหลกการและแนวคดทางเศรษฐศาสตร เปนแนวทางใหมในการท าความเขาใจทางดานเศรษฐศาสตร ไมไดมขอโตแยงเกยวกบกระบวนการทนกเศรษฐศาสตรสวนใหญในปจจบนใชการสงเสรมพฒนาเศรษฐกจตามแนวพทธศาสนา ตองเรมดวยการพฒนาคนเปนอนดบแรก เมอพฒนาคนใหมคณภาพแลว การพฒนาวตถกเปนไปโดยงาย เพราะคนผหา คนผใชปจจยในการด าเนนชวต ถาคนหาเปนคนผลต เปนผใชเปนเศรษฐกจยอมจะดขนจดใดกเปนเชนนตลอดไป

แนวคดเกยวกบวถชวตพจนานกรมราชบณฑตยสถาน วถ น. สาย แนว ถนน ทาง มกใชประกอบค าอน เชน วถชวต น. ทางด าเนนชวต เชน วถชวตชาวบาน ชวต น. ชพ ความเปนอย ดงนนค าวา วถ หมายถง แนวทางวถชวต หมายถง ความเปนอย หรอการด ารงอย หรอแนวทางความเปนอยของชวตตาง ๆ สนท สมครการ (๒๕๔๔) กลาววา วถชวต โดยสวนรวมของประชากรกลมหนง รวมเรยกวา วฒนธรรม (A Total Way of Life of People ) มนษยในฐานะหนวยชวตทด ารงอยในสงแวดลอม มกระบวนการปรบตวเขากบสงแวดลอม เปนกระบวนการตอรกษาสขภาพกบสงแวดลอม ทางการปรบตวเชงพฤตกรรม และการปรบตวอนดบจตส านก การปรบตวกอใหเกดแบบแผน ความสมพนธกบสงแวดลอมอยางตอเนองขนมาในระดบบคคล เรยกวา วถชวต ถาสอดคลองกนทงชมชนและสงคม มการสบทอดอยางตอเนองยอมจะกลายเปนวฒนธรรมทางสงคมมขนาดใหญ ตองม

๑๔มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, แนวคดเศรษฐศาสตรแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕), หนา ๑๖๖-๑๖๗.

๑๐

ระบบระเบยบมาก จงตองหาขอตาง ๆ เกยวกบวถชวตทงความประพฤต ความคด ความเชอท เกดขนในสงคมมนษย รวมเรยกวฒนธรรม๑๕ วฒนธรรม คอ วถชวต (Way of Life) ของคนในสงคม เปนวธด าเนนชวตของคนในกลมใดกลมหนง มการเปลยนแปลงและการสบทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง ดงนนจงกลาวไดวา วถชวต มความหมายเกยวกบวฒนธรรม หรอวถชวต คอ วฒนธรรม ซงวฒนธรรมในฐานะของวถชวตเปนวถชวตของคนในสงคมหนง ๆ ครอบคลมชวตมนษยทกดาน ทงดานการท ามาหาเลยงชพ ความเชอ ระบบการเมอง การปกครอง และสงคม วถชวตเปนสงทคนในสงคมนนยอมรบวามประโยชน และมคณคาในการทจะกอใหเกดความสมพนธอนดระหวางคนในสงคมนน วถชวตเปนระบบคณคาชวตเกยวกบจตใจของคนในสงคม วถชวตเปนสงทไดรบการปลกฝงและถายทอดจากคนรนหนงสคนอกรนหนง เพอความอยรอดและตอเนองของสงคม วถชวตของคนในสงคมมการเปลยนแปลงอยเสมอ หากการเปลยนแปลงอยทขาด เพราะกระบวนการภายในสงคม หรอสงคมนนตองปรบตว เพอคอยสนองการเปลยนแปลงทมาจากภายนอก เชน เทคโนโลย นกวทยาศาสตรสมยใหม ซงเปนลกษณะทส าคญของวถชวตทเกดขนตลอดเวลา

พทธธรรมกบการบรหารตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนแนวคดของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ ผานการวจยและทดสอบแนวคดดงกลาวมาแลวนบไมถวน เปนกรอบแนวคดเพอตองการใหคนไทยได เรยนรถงหลกการแหงความพอด พอมพอกน โดยมกรอบแนวคดทส าคญประกอบดวยคณลกษณะ ๓ ประการ ๑) ความพอประมาณ ๒) ความมเหตผล ๓) ความมภมคมกน โดยม ๒ เงอนไข ประกอบดวย ๑) ความร ๒) คณธรรม๑๖ สรปไดวา คณลกษณะของเศรษฐกจพอเพยงนนตองการกอใหเกดความพอประมาณ โดยใหเปนความสมดลระหวางรายรบกบรายจายอนเปนเศรษฐกจพนฐานภายในครอบครว เปนการบรหารจดการในชวตประจ าวนเบองตน สวนความมเหตผลเปนการใชวดสงของตางๆ อยางมคณคาแท (ความจ าเปนพนฐานจรง ๆ) มากกวาคณคาเทยม (รสนยมสวนตวของบคคลหรอเปนไปตามกระแสของสงคมกระแสของสงคม) ส าหรบภมคมกนนนเปนเกราะปองกนเพอใหเกดผลกระทบนอยทสดโดยการเตรยมความพรอมในการรบมอกบความเสยงทอาจเกดขนไดในทกสถานการณบนฐานแหงความรและความสามารถ (ศกยภาพ) ของตนเอง

๑๕อมรา พงศาพชญ, “ธรรมรฐกบประชาสงคม”, รวมบทความธรรมาภบาลกบคอรปชนใน

สงคมไทยม,(กรงเทพมหานคร: สถาบนวถทรรศน, ๒๕๔๖), หนา ๕.

๑๖สมาคมการจดการงานบคคลแหงประเทศไทย , การบรหารทรพยากรบคคลตามหลกปรชญา

เศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร: ม.ป.ท., ม.ป.ป.), หนา ๖.

๑๑

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ นอกจากมคณลกษณะทง ๓ ประการ คอ ๑) ความพอประมาณ ๒) ความมเหตผล ๓) ความมภมคมกน แลวยงไดระบเงอนไขอก ๒ เงอนไข คอ ๑) เงอนไขแหงความร ๒) เงอนไขแหงคณธรรม ส าหรบประเดนดงกลาวน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเขาใจถงสภาพสงคมไทย ดงนน เมอพระราชทานแนวพระราชด าร หรอพระบรมราโชวาทในดานตาง ๆ จะทรงค านงถงวถชวต สภาพสงคมของประชาชนดวย เพอไมใหเกดความขดแยงทางความคดทอาจน าไปสความขดแยงในทางปฏบตได จงวางแนวพระราชด ารในการด าเนนชวตแบบพอเพยงอก ๕ ประการ คอ

๑. ใหยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดความฟมเฟอยในการใชจายในชวตประจ าวน

๒. ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตอง ซอสตยสจรต

๓. ละเลกการแกงแยงผลประโยชน และแขงขนกนในทางการคาแบบตอสกนอยางรนแรง

๔. ไมหยดนงทจะหาแนวทางใชชวตหลดพนจากความทกขยาก ดวยการขวนขวายใฝหาความรใหมรายไดเพมพนขน จนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายส าคญ

๕. ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละสงชว ประพฤตตนตามหลกศาสนา๑๗

สรปไดวา การบรหารเศรษฐกจพอเพยงน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงเหนวาเปนแนวทางทอาจท าใหเขาใจความคลาดเคลอนและกระท าการอนเปนไปในลกษณะทสดโตง จงปองกนดวยฐานแหงคณธรรม จรยธรรม ๒ เงอนไข คอ วชาความรอบรและจรณะความประพฤตดวย เพอก ากบแนวคดนใหชดเจนยงขน

๑.๕.๒ ทบทวนงานวจยทเกยวของ พระมหาสรศกด จรวฑฒโน๑๘ ไดศกษาวจยเรอง แนวคดและววฒนาการการแกปญหาเศรษฐกจ แนวคดของปราชญอสาน จากการศกษาพบวา แนวคดและววฒนาการทางเศรษฐกจทางพทธศาสนา ม ๒ ประการ คอ การผลตและการบรโภคทเนนการมสมมาทฐ ไดแก ความเหนถกตอง มเหตมผล สวนแนวคดและวธแกปญหาเศรษฐกจของปราชญอสาน โดยค านงถงสภาพแวดลอม ความยงยนของทรพยากรทางธรรมชาต น าองคความรตามภมปญญาพนบาน และการทดลองท าเกษตรแบบผสมผสาน เพอใหเกดความพออยพอกนในครอบครวกอน แลวคอยขยายไปสชมชนและภมภาค

๑๗มลนธชยพฒนา, เศรษฐกจพอเพยง, [ออนไลน],แหลงขอมล : http://www. chaipar.or.th/

chaipat/content/porpeing/porpeing.html [๑๓ มนาคม ๒๕๖๐].

๑๘พระมหาสรศกด จรวฑฒโน (รถนอย), “แนวคดและวธการแกปญหาเศรษฐกจ แนวพทธของปราชญ

อสาน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๔๗), หนา ๒.

๑๒

อกดานคอ การน าหลกธรรมมาใชในการผลต น าหลกธรรมทสอดคลองกบการท างาน เพอใหการผลตเปนธรรมทสอดคลองกบการท างาน ท าใหประสานและสมาชกกลมพงตวเองได สามารถด ารงอยอยางไมเดอดรอน มพอกนพอใช วนชนะ หรายเจรญ ไดศกษาวจยเรอง การเปลยนแปลงวถชวต๑๙ ชาวอ าเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา ผลการศกษา พบวา วถชวตชาวนาไดเปลยนแปลงวธการผลตสายพนธขาว และทส าคญคอ การน าเทคโนโลยเขามาใชในการผลต ทดแทนแรงงานสตว สงผลตอระบบการผลตทใชระยะเวลาสนลง ชาวนาท ากจกรรมไดหลากหลายมากขน การเปลยนแปลงดงกลาวไมสงผลกระทบตอความสมพนธภายในครอบครว และความสมพนธภายในชมชน ชาวนาตองการใหรฐบาลชวยเรองน าเพอการเกษตร ตองการเงนทน และใหดแลควบคมราคาปจจยการผลต การประกนราคาขาวใหชาวนาสามารถมก าไร นอกจากนชาวนายงตองการใหรฐบาลจดสรรทดนใหกบชาวนาจะไดมทดนเปนของตนเอง เพอความมนคงของครอบครวในอนาคต

พระมหาสมชาย สรจนโท ไดศกษาเรอง พทธธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวต ตามแนวทางของพระเทพวรคณ (สมาน สเมโธ)๒๐ จากการศกษาพบวา ผลการพฒนาคณภาพชวตตามแนวทางของพระเทพวรคณ (สมาน สเมโธ) โดยสงเคราะหลงเปน ๒ ดาน ไดแก (๑) ผลในดานกายภาพทมตอสงคมและชมชน (๒) ผลในดานจตใจและปญญาทมตอสงคมและชมชน ซงในขอแรกมผลตอการพงตนเอง หนาทในครอบครว การอนรกษศลปะและวฒนธรรมทองถนอสาน การสบสานประเพณ โครงการและการพฒนาองคกรของสงฆและชมชน สวนในขอทสอง เปนการสงเสรมความรดานปรชญาและวชาการทางพระพทธศาสนา และเปนการสงเสรมความรเชงตามรกษามใหเสอมสญไป

พงษทร ชยาตลชาต๒๑ ไดศกษาเรอง ภมปญญาพนบานในการท าเกษตรยงยนบนทสงของชาวอาขา อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย พบวา วธด าเนนชวตของชาวเขาอาขาดานการท าเกษตรยงยน เปนรปแบบของการเกษตรแบบยงชพทตองอาศยกลไกของวถชวตในสงคม จารตประเพณ ความเชอ ทมการสบทอดกนมาเปนเวลานาน ซงเปนชวตทเรยบงายใกลชดธรรมชาต ม

๑๙วนชนะ หรายเจรญ, “การเปลยนแปลงวถชวตชาวนา อ าเภอบานโพธจงหวดฉะเชงเทรา”,

ภาคนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะพฒนาสงคม : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๖), หนา ๑.

๒๐พระมหาสมชาย สรจนโท, “พทธธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวต ตามแนวทางของพระเทพวรคณ

(สมาน สเมโธ)”,วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๔๘.

๒๑พงษทร ชยาตลชาต, “ภมปญญาพนบานในการท าเกษตรยงยนบนทราบสงของชาวอาขา อ าเภอแม

สรวย จงหวดเชยงราย”, ภาคนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๖), หนา ๘.

๑๓

กระบวนการเรยนร ถายทอดองคความร การท าเกษตรจากบรรพบรษ สพอแม สลก เปนการเรยนรตลอดชวตตามธรรมชาต มการประยกตภมปญญาทมอยผสมผสานกบเทคโนโลยสมยใหมบาง เชน การท าฝายน าไสไกทดน าเขาพนท ชมชนอยดวยกนในสงคมอยางปกตสข มความสามคค สบทอดประเพณชวยเหลอซงกนและกน สรป การววฒนาการทางเศรษฐกจทางพระพทธศาสนา คอ การผลต และบรโภคทเนนการมสมมาทฐ เนนความถกตองม เหตผล สวนแนวคดวธการแกปญหาเศรษฐกจค านงถงสภาพแวดลอมความยงยน น าความรมาทดลองเกษตรผสมผสาน ดานการพฒนาคณภาพชวต ม ผลทางกายภาพทมตอสงคมและชมชนอกทงยงมผลทางดานจตใจและปญญา การท าเกษตรทยงยนอาศยกลไกลวถชวตสงคมจารตประเพณความเชอทสบกนมา

๑.๖ วธการด าเนนการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยศกษาวจยทางดานเอกสาร (Documentary Research) เพอศกษาแนวคดเรอง เศรษฐกจพอเพยง พทธธรรม งานวจยทเกยวของ และการวจยภาคสนาม (Field Research) เพอศกษาวถชวตเศรษฐกจพอเพยงและการปฏบตตามหลกพทธธรรมทชาวบานน ามาใช โดยอาศยขอมลการสมภาษณเชงลกกบปราชญชาวบาน โดยมขนตอนวจย ดงน ๑.๖.๑. ขนการศกษาเพอรวบรวมขอมล ศกษาขอมล ภาคเอกสาร (Documentary) ศกษาคนควาและรวบรวมขอมลเอกสาร ดงน ๑) ศกษาขอมลประถมภม อนมพระไตรปฎกฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เกยวกบเศรษฐศาสตร กบแนวปฏบตตนตามหลกพระพทธศาสนา ๒) ศกษาและรวบรวมขอมลทตยภม ไดแก อรรถกถาพระไตรปฎก เอกสาร ต ารา บทความ และงานวจยทเกยวของ รวมทงขอมลจากอนเทอรเนต เปนตน ทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ ในประเดนทเกยวกบเศรษฐศาสตร และเศรษฐกจพอเพยง ทเกยวกบแนวปฏบตตามหลกพระพทธศาสนาทเปนประเดนหลกในการวจย อกทงศกษาขอมลภาคสนาม (Field work Study) ศกษาเพอเตรยมรวบรวมขอมล โดยวธการสงเกต สมภาษณ จากกลมเปาหมาย

๑.๖.๒. ประชากรกลมผใหขอมลหลก ไดแกนกปราชญชาวบาน ผน าหลกแนวคดเศรษฐกจพอเพยงมาใชในวถชวตและปฏบตตนตามหลกพระพทธศาสนาในต าบลขวาว หมบานละ ๑ คน จ านวน ๑๖ หมบาน จ านวนประชากรทงหมดรวม ๑๖ คน ด าเนนการคดเลอก โดยการประเมนมภกษเจาคณะต าบลผอ านวยการโรงเรยน ผทรงคณวฒ ครการศกษานอกโรงเรยนต าบล เปนกรรมการตามแบบประเมนทสรางขน

๑๔

๑.๖.๓. การสรางเครองมอแบบสมภาษณและแบบสงเกต โดยศกษาเอกสารหลกการทฤษฏ และงานวจย รวมทงมการสภาพพนท ก าหนดกรอบ

แนวคด สรางเครองมอน าเสนออาจารยทปรกษา ปรงปรงเครองมอทสราง แลวน าเสนอผเชยวชาญและอาจารยทปรกษา น ามาปรบปรงแกไขกอนน าเครองมอการวจยไปใช

๑.๖.๔. การเกบรวบรวมและตรวจสอบขอมลด าเนนการ ดงน ๑) ส ารวจบรบทพนทวจย ๒) จดท าหนงสอจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธาน เพอขออนญาตเจาของพนทและผเกยวของเกบขอมล ๓) ก าหนดประเดนทจะเกบ เตรยมแบบสมภาษณของเครองมอและอปกรทเกยวของ เชนแบบสมภาษณ แบบบนทกการสงเกต เครองบนทกเสยง กลองถายรป ๔) นดกลมเปาหมายเพอเกบขอมลการวจยลวงหนาแลวลงมอจดเกบขอมลในพนทกบกลมเปาหมาย ๕) เมอไดขอมลจากภาคสนาม น าขอมลมาท าการตรวจสอบความเทยงตรงของขอมล สวนใดขาดความชดเจนกลบไปรวบรวมใหมสวนใดไมพอส าหรบการวเคราะห และตอบปญหาการวจย กกลบไปรวบรวมเพมเตม จงน ามาจดระเบยบขอมลตามวตถประสงคของการวจย

๑.๖.๕. ขนวเคราะหและเรยบเรยงขอมล น าขอมลเอกสารและขอมลภาคสนามมาตรวจสอบ ศกษาวเคราะหเนอหา (Content Analysis) อธบายใหเหนขอเทจจรงรวบรวมตามวตถประสงคของการวจยทก าหนอไวน าขอมลท ไดจากการวเคราะหเรยบเรยงเชงพรรณนา (Descriptive) ตามโครงสรางเนอหา และสรปผลการวจย เรยบเรยงเขาลงมอเขยนการพรรณนาเซงวเคราะห (Analytic Description) ตามกรอบวจยถกตองตามแบบวจยของมหาวทยาลย

๑.๗ กรอบแนวคดการวจย การศกษาเรอง “ศกษาวเคราะหแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด” ผวจยไดจดกรอบแนวคดในการด าเนนการวจยไว ดงน

๑๕

แผนภมท ๑ กรอบแนวคดในการวจย

๑.๘ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑. ท าใหรถงแนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ๒. ท าใหทราบถงแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา ๓. ท าใหทราบถงวถชวตของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา

ของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๑. เพอศกษาแนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

๒. เพอศกษาแนวคดและวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา

๓. เพอวถชวตของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๑๖

บทท ๒

แนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

นบตงแตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงขนครองราชย มปฐมบรมราชโองการ เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม ไดทรงงานหนก ตรากตร าและเพอประโยชนสขแหงปวงพสกนกรมาโดยตลอด การด าเนนงานโครงการอนเนองมาจาก พระราชด าร ท าใหเกดปรชญา แนวคดทฤษฎเพอความพออยพอกน มชวตสมถะ ทรงมงมน ทรงคดและด าเนนการทกมต ทรงมงหวงชวตของประชาชนใหมคณภาพทด สอดคลองประสานกนกบหลกพทธธรรมแหงพทธศาสนา เดนทางสายกลาง รเทาทนความเปนไป และความเปนจรงของโลก ประสานชวตกบภยธรรมชาตใชกฎเกณฑธรรมชาต และทรพยากรเทาทจ าเปน กอประโยชนสงสดโดยไมเปนการท าลายเบยดเบยนกน เพอใหชวตอยได๑

๒.๑ ก าเนดแนวคดและหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงมพระกระแสรบสงแกบณฑตของมหาวทยาลยเกษตรศาสตรในงานพระราชทานปรญญาบตรของบณฑต เมอวนท ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๑๗ ดงความตอนหนงวา “ในการพฒนาประเทศนน จ าเปนตองท าตามล าดบขน เรมดวยการสรางพนฐาน คอ การมกน มใช ของประชาชนกอน ดวยวธการทประหยด ระมดระวง แตถกตองตามหลกวชา เมอพนฐานเกดขน มนคงพอสมควรจงคอยสรางเสรมความเจรญขน สงขนตามล าดบ การถอหลกทจะสงเสรมความเจรญใหคอยเปนคอยไปตามล าดบ ดวยความรอบคอบ ระมดระวง และประหยดนนกเพอปองกนความผดพลาด ลมเหลว และเพอใหบรรลผลส าเรจไดแนนอนบรบรณ” พระราชด ารสน เปนแนวคดในหลกการของระบบเศรษฐกจพอเพยง คอความมกน มใช ดวยวธการทประหยด ระมดระวง ท าใหไมประมาท รประมาณตน รอบคอบ ระมดระวง นบวาทรงมพระราชวนจฉยทแมนย าเกยวกบระบบเศรษฐกจทประเทศใชอย และใชไดกบบคคลทกชนชนของสงคมไทย ทงสงคมชนบท สงคมเมอง นกเศรษฐศาสตรระดบประเทศ

๒.๑.๑ แนวคดเศรษฐกจพอเพยง อนเนองมาจากพระราชด ารสน ความจรงมใชของใหม แตเปนแนวคดพนฐานในการด าเนนงานตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ตลอดเวลาหา

๑ส านกงานคณะกรรมการพเศษ เพอประสานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร, แนวคดและทฤษฎ

การพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร, (กรงเทพมหานคร : บรษท ๒๑ เซนจร, ๒๕๔๑) หนา ๒๖.

๑๗

ทศวรรษทผานมา นบตงแตเรมโครงการระยะแรก ๆ โดยมความมงหมายและวตถประสงคหลกของโครงการ โดยมงใหพสกนกรทเปนประชากรสวนใหญของประเทศเฉพาะอยางยง เกษตรกรผยากไรในชนบทไดมคณภาพชวต การเปนอย การกนทดขน เกอบทกโครงการอยางนอยทสดใหอย สภาพ “พออย พอกน พอเพยง และพอด” ตามพระราชด าร หมายถง สภาพความเปนอยแหงชวตทไมแรนแคน เกนสมควร หากมเกนกแลกเปลยนกนในชมชนหรอพอกขาย เพอมชวตจตใจทเปนอสระไมถกครอบง า ดวยอบายมข ไมโลภ ไมเบยดเบยน ทงมนษยดวยกนเองและธรรมชาต มชวตทสวาง สงบ สมถะ ตามอตภาพ ซงทงหมดเปนหลกพนฐาน พฒนาไปสเศรษฐกจพอเพยงในระดบตาง ๆ ทสงขน คอชมชน สงคม และประเทศชาต แนวคดนสอดคลองประสานกบหลกพทธธรรมอยางชดเจน เปนแนวคดทมอดมการณ มงไปสชวตอนประเสรฐทมระดบสงกวาการบรรลผลประโยชน โภคทรพย และอรรถประโยชนทมงเนนและตดสนความทปรมาณและคณคาของวตถวาเปนความส าเรจและความสขในชวต การเนนทอรรถประโยชนสงสด (Utility Maximization) ตามหลกพทธธรรมคอการเนนทใหกเลส มากทสดนนเอง๒ ความหมายของเศรษฐกจพอเพยง คอ เศรษฐกจทตงอยบนพนฐานของความพอด พออย พอกน พอใช ยดหลกมชฌมาปฏปทาในการด าเนนชวต มดลยภาพระหวางชวตกบสงตาง ๆ ในการด าเนนชวตแบบ พอด พอกนเปนสมมาอาชวะกอนเปนเบองตน จากนนจงพฒนาไปสการกนดอยด เศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาหรอแนวคดโดยมหลกการ อดมการณ ทชวยพฒนาชวตมนษยและสงคมใหมงไปส ความยงยน ดวยการรจกตนเอง พงตนเอง พอเพยง ไมโลภมาก มเหตผล และไมประมาท๓

โครงการพระราชด ารเกอบทกโครงการ ลวนมจดมงหมายไปทการสรางความพออย พอกน ความเหมาะสมทพอเพยงและเพยงพอ เมอเสดจไปทรงงานในทองถนชนบทจะทรงสงสอนและแนะน าใหประชาชนใชพทธธรรม เรองทางสายกลาง รจกพอเพยงในการบร โภค การด าเนนชวตใหมความซอสตย สจรต มความอสระ มความอดทน มความมนคงในจตใจ ไมบรโภคตามกระแสเศรษฐกจ สายหลกยคใหมทไรสาระฟมเฟอย จนไมรจกเพยงพอ ทรงเนนเรองการมธยสถ อดออมควบคไปกบการสรางความมนคงและเกอกลกนในชมชนเลก ๆ ของตน พรอม ๆ กนกบการสรางความมนคงและมธรรมในจตใจไมเอารดเอาเปรยบ รจกเมตตาและการใหประสานประโยชนระหวางตนกบผอน ตรงกบสงคมธรรมชาตและสงแวดลอม มงเนนการไมท าลายรวมตวกนปองกนการเอารดเอาเปรยบจากกลมนายทนทมงหวงเอาเปรยบและกอบโกยโดยผลก าไรฝายเดยว เศรษฐกจพอเพยงชถงแนวทางการด ารงอยและการปฏบตตนของประชาชนในทกระดบตงแตครอบครว ชมชนจนถงระดบรฐทงการพฒนา

๒อภชย พนธเสน, พทธเศรษฐศาสตร, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพอมรนทร, ๒๕๔๔), หนา ๕๖๙. ๓มนญ มกขประดษฐ, โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร รปแบบและแนวคดในลกษณะเปน

ยทธศาสตรสงคม, (กรงเทพมหานคร : เอกสารวจยสวนบคคล, วทยาลยปองกนราชอาณาจกร, ๒๕๓๔), สรป

๑๘

และการบรหารประเทศใหด าเนนทางสายกลางเพอกาวใหทนโลกาภวฒน ความพอเพยงรวมถงความพอประมาณ ความมเหตผลตองมระบบภมคมกนทดตอผลกระทบอนเกดจากการเปลยนแปลงท งภายนอกและภายในตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ ความระมดระวงในการน าวชาการมาใชในการวางแผนด าเนนงานทกขนตอน เสรมสรางจตใจในทกละดบใหมส านกคณธรรมความชอสตยสจรต มความอดทน ความเพยร มสตปญญาเพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวกวางขวางทางดานวตถและสงคม สงแวดลอมและวฒนธรรมจากโลกภายนอกได๔

๒.๑.๒ หลกของเศรษฐกจพอเพยง หลกเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดดพระเจาเหนอหวภมพลอดลยเดชฯ ร,๙ เปนปรชญาชแนวทางการด ารงอยและปฏบตตน โดยมพนฐานมาจาก วถชวตดงเดมของสงคมไทย น ามาประยคใชไดตลอดเวลา เปนการมองเชงระบบทมการเปลยนแปลงตลอดเวลามงเนนการรอดพนจากภย เพอความมนคง ความยงยนของการพฒนา ทส าคญประกอบดวยคณลกษณะ ๓ ประการ ๓ หรอ๓ หวง คณลกษณะ เศรษฐกจพอเพยงสามารถน ามาประยกตใชกบการปฏบตตนไดทกระดบเนนการปฏบตตามทางสายกลางและปฏบตตนอยางเปนขนตอนคณลกษณม ๓ หวง ๑. ความพอประมาณ พอประมาณในทกอยาง พอดไมมา หรอวานอยจนเกนไป โดยไมตองเบยดเบยนตนเอง หรอท าใหผอนเดอดรอน เปนความพอด ไมสดโตง สามารถด ารงตนอยไดดวยตนเอง เปนการด าเนนชวตอยางทางสายกลาง ไมกระท ามากเกนก าลง ไมมากหรอนอยเกนไป ยดหลกทางสายกลาง และไมโลภ บรโภคแตพอด ใชจายนอยกวาทหามาได เพอใหมเงนออมไดใชจายการด าเนนชวตบนความพอประมาณ ดานการเงนควรปฏบตดงน ๑) การออมใหเพยงพอกอนใชจาย การออมเปนพนฐานของความพอมพอกน ความมนคงในชวตตามอายขย ออมกอนใชจายครวเรอน เตรยมไวรกษาสขภาพ ใชจายเครองนงหมและเกบออม ๒) การส ารองเงนเพอฉกเฉนอยางเพยงพอใชเปนคารกษาพยาบาลซอมบาน ซอมรถ เครองใช ๓) ยกฐานะใหสงขนแบบพอเพยงเปนการยกฐานะทางเศรษฐกจ โดยการเพมรายได และการน าเงนออมสวนเกนไปลงทน หลกความพอประมาณตรงกบความสนโดษซงหมายถงยนดในสงตนได พอใจในสงทตนม กบหลกสนโดษ ๓ ประการ ไดแก ๑) ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทตนเองได ๒) ยกถาภาระสนโดษ ยนดตามก าลง ความสามารถแหงตนลาภถ

๔เสนห จามรก, เศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาทยงยนในยทธศาสตรประเทศไทย ๑๙๙๙ –

๒๐๐๐, (กรงเทพมหานคร : โครงการวถทศน, ๒๕๔๑), หนา ๕๗–๘๓.

๑๙

ตนความสามารถของตน ไมมความทะเยอทะยานอยากไดของผอนมาเปนของตน ๓) ยถาสรปปสนโดษ ยนดตามสมควรแกเหตผล๕ ๒. ความมเหตผล การตดสนใจด าเนนการตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาตามเหตปจจยทเกยวของค านกถงผลทคาดวาจะเกดขน จากการกระท านน ๆ อยางรอบคอบ ตามหลกวชาการกฎหมาย ศลธรรม จรยธรรม และวฒนธรรมทดงาม ความมเหตผลตรงกบหลกพทธเศษฐศาสตรคอใชปญญาในการพจารณา ตดสนใจใชหลกเหตผลไมใชค านงถงความอยาก ความโลภหรอตญหาทสอดคลองมากคอ สปปรสธรรม๖ หมายถง ความยดหยนดวยหลกการทง ๗ คอ ๑) ธมมญญตา รหลกการ รเหตผล รกฎแหงธรรมดา ๒) อตตญญตา รความมงหมาย รเหตผล ๓) อตตญญตา ความรจกตน ๔) มตตญญตา รจกประมาน รจกความพอด ๕) กาลญญญตา รจกกาลเวลาอนเหมาะสม ๖) ปรสญญตา รจกชมชน รจกทประชม ๗) ปคคลญญตา รจกบคคล ความแตกตาง ความสามารถและคณธรรม เหตผลในเศรษฐกจพอเพยงค านงถง ๓ เรองดวยกน ๑) การใชจาย การซอของแตละครงใหพจารณาวา ของชนนนซอเพราะความจ าเปนหรอความอยากได ๒) การกอหน ใหพจารณาวามก าลงพอจะช าระหน ตองตอบตวเองวาสรางหนมาเพออะไร พจารณาความสมเหตสมผลเชน ซอรถยนต สรางบานทอยอาศย สรางโรงงาน กเงนมาลงทนขยายกจการใหพจารณาถงการใชคนคดใหรอบคอบ ๓) การลงทน ผลงทนยอมคาดหวงก าไรจากการลงทนนนใหพจารณาคาตอบแทนวาเหมาะสมกบการลงทนนน ๆ

แผนภมท ๒ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

๕มนญ มกขประดษฐ, มชฌมาปฏปทาในพระไตรปฏกกบทางสายกลางในแนวคดเศรษฐกจพอเพยงอนเนองมาจากพระรชด าร, ดษฎนพนธ บณฑตวทยาลย ; (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , 2545), หนา 81-89.

๖พระพรหมคณาภรณ (ปอ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๕ (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมมก จ ากด , ๒๕๕๓), หนา ๔๒๙-๔๓๐.

๒๐

๓. ความมภมคมกน คอการเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการ กบการเปลยนแปลงในแงมมตาง ๆ ทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมและวฒนธรรม เพอใหปรบตวและรบมอไดอยางทนทวงท เปนการเตรยมความพรอมในทกสถานการณทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล ซงเปนไปตามหลกพทธเศรษฐศาสตรทมความไมประมาท ตองเตรยมพรอมและเขาใจเหนการเปลยนแปลงทเปนไปตามธรรมชาต ภมคมกนพนฐานททกคนควรม การจดสภาพแบงปนสวนทรพยสนเงน แบงเปนประเภทตาง ๆ ใชจายในครวเรอน บรษท องคกร เพอใหสามารถน ามาใชใหมสภาพคลอง มเงนสวนหนงเปนเงนส ารองหรอใชเปนภมคมกน หลกการตรงนตรงกบหลกพระพทธศาสนา คอหลกไมประมาท โดยความเปนอยอยางไมขาดสต หรอความเพยรทมสตเปนเครองเรงเราและควบคม การด าเนนชวตโดยมสต เปนเครองก ากบความประพฤตปฏบตและปรบปรงอยางระมดระวงตว ไมยอมถล าลงไปในทางเสอมแตไมยอมพลาดโอกาสส าหรบความดงามและความเจรญกาวหนา ตระหนกในสงทพงท า พงเวนใสใจส านกอยเสมอในหนาทอนจะตองรบผดชอบ ไมยอมปลอยปละละเลยกระท าการดวยความจรงจง รอบคอบและรดหนาไปเรอย๗

เงอนไข มการตดสนใจด าเนนงานใหอยในระดบพอเพยงและคณธรรมเปนพนฐาน ๑) เงอนไขความร ความร รอบร รอบคอบ ระมดระวง ความรอบรในศาสตรตาง ๆ ทเกยวของรอบดาน ความรอบคอบทจะน าความรเหลานน มาพจารณาใหเกดความเชอมโยงกน สามารถน ามาประยกตใชในกจการนน ๆ เพอการวางแผนทดมประสทธภาพ และความระมดระวงในขนปฏบต หลกการตรงกบหลกพระพทธศาสนา คอ วชชา อนหมายถงความรทสามารถน าไปพฒนาตวตนและภาระหนาทของตนเองได ส าหรบหลกการพระพทธศาสนายอมหมายลกลงไปอกวาความรทสามารถก าจดทกขได ๒) เงอนไขคณธรรม ซอสตย สจรต ขยน อดทน สตปญญาแบงปน ตองเสรมสรางใหมความตะนกในคณธรรมดงกลาว ตองมความเพยร มสตปญญาในการด าเนนชวต เปนบอเกดแหงคณงามความดทอยภายใน แนวทางปฏบตผลทคาดวาจะไดรบจากการน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาใช คอ การพฒนาทสมดลและยงยนพรอมรบตอการเปลยนแปลงทกดาน ทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม ความรและเทคโนโลย ๒.๑.๓ แนวคดตามหลกเศรษฐกจพอเพยง แนวคดตามหลกเศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) บงถงแนวคดเศรษฐกจพอเพยง อนเนองมาจากพระราชด ารเปนหลก ซงเปนการนอมน าเอา พระราชด ารสขององค

๗พระพรหมคณาภรณ (ปอ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๓๔ (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมม จ ากด , ๒๕๕๔), หนา ๕๘.

๒๑

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ผเปนตนคด ททรงพระราชทานไวหลายชวงเวลาตอวาระ พอประมวลพจารณา เปรยบเทยบ วเคราะห ตความ ตลอดจนนอมน าเอาพระราชด ารสเพมเตมทรงจดประกายแนวคดนขน๘

พระราชด ารสแนวคดเศรษฐกจพอเพยง จากแนวคดเศรษฐกจพอเพยงอนเนองมาจากพระราชด ารสใหทรงน าหลกการของการพออย พอกน กบ พอเพยงและพอด มาเปนหลกพนฐานในการด าเนนการ กอนขยายสการพฒนาใหยงยนสบไป เพราะด าเนนการใหประชาชนผยากไรของประเทศสวนใหญมความพออย พอกน จะเปนพนฐานเรมตนของการพฒนาตามล าดบขนตอน ท าใหรากฐานประชาชนสวนใหญของประเทศมความมนคงชดเจน เมอเศรษฐกจฟองสบของประเทศแตก ท าใหหลายฝายเรมคด และตระหนกวาความเจรญรงเรองเปนภาพลวงตา อตราตวเลขแสดงความเจรญเตบโตไมใชเปนความจรงแท ยงกวานนประเทศทปราศจากพนฐานทมนคง เพยงมความโลภและกเลสเปนตวน าท าใหบงเกดผลเสยหายตอประเทศมากมายมหาศาลเพยงใด เคยมพระราชด ารสเกยวกบการพฒนาวา๙ “การพฒนานนตองเปนไปตามล าดบขนตอน ตองสรางพนฐานความพออย พอกน ใหไดเสยกอนเปนเบองตน กอนจะพฒนาไปสระดบสงขนตอไป หากรบเรง ทมเทสรางความเจรญเตบโตใหรวดเรวแตประการเดยว อาจกลายเปนความยงยากลมเหลวไดในทสด พระราชด ารสนไดเตอนนกพฒนาเศรษฐกจหลกอยเสมอ มขนกอนวกฤตเศรษฐกจครงใหญของประเทศหลายสบป หากเราไมหลงใหลกบตวเลขก าไร หรอกเงนมาลงทนโดยไมมขอบเขตความโลภคงไมประสบชะตากรรมวกฤตครงส าคญรวมกน เพยงแตด าเนนรอยตามกระแสพระราชด ารส พออย พอกน แลวพฒนา เราจะมงคง มนคง ยงยน อกพระราชด ารส “การจะเปนเสอนนไมส าคญ ส าคญอยท เรามเศรษฐกจแบบพอม พอกน แบบพอมพอกนนหมายความวา อมชตวเองได ใหมพอเพยงกบตนเอง๑๐

แนวคดเศรษฐกจพอเพยง อนเนองมาจากพระราชด ารเปนทเขาใจกนมากยงขน ยอมรบกนวาเศรษฐกจพอเพยง มความสมพนธอยางยงกบจตใจ จรยธรรม และหลกพทธธรรมในพทธศาสนา การพฒนาตามหลกเศรษฐกจพอเพยง เปนการพฒนาทตงอยบนพนฐานทางสายกลางและความไมประมาท ค านงถงความมเหตผล ความพอประมาณ การสรางภมคมกนทด ตลอดจนใชความร

๘มนญ มกขประดษฐ, มชฌมาปฏปทาในพระไตรปฏกกบทางสายกลางในแนวคดเศรษฐกจพอเพยง อนเนองมาจากพระราชด าร, ดษฎนพนธ บณฑตวทยาลย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2545), 81-89.

๙มนญ มกขประดษฐ, โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร : รปแบบและแนวคดในลกษณะเปนยทธศาสตรสงคม, หนา ๓๑.

๑๐พระราชด ารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช, เนองในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสตดาลย พระราชวงดสต, ๔ ธนวาคม ๒๕๓๙.

๒๒

(รอบร รอบคอบ ระมดระวง) และคณธรรม (ซอสตย สจรต ขยน อดทน สตปญญา และแบงบน) ประกอบการวางแผน การตดสนใจและการลงมอปฏบต สวนเศรษฐกจครวเรอน หมายถง การจดการครวเรอน มความช านาญในการจดการเรองครอบครว เศรษฐกจ หมายถง งานอนเดยวกบการผลต การจ าหนาย จายแจก และการบรโภคใชสอยสงตาง ๆ ของชมชน๑๑

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ทรงมพระราชด ารสชแนวทางการด าเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอด ตงแตกอนวกฤตการณทางเศรษฐกจและไดทรงเนนย าแนวทางแกไข เพอใหรอดพนและสามารถด ารงตนอยไดอยางมนคง ภายใตกระแสโลกาภวฒนและความเปลยนแปลง เศรษฐกจพอเพยงเปนปรชญาทชถงแนวการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครวจนถงชมชน จงหวด ภมภาค และระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนการไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวหนาทนตอโลกยคโลกาภวฒน ทงค านงถงความพอเพยง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทตองมระบบภมคมกนในตวทด เพอปองกนผลกระทบใด ๆ ทมตอระบบเศรษฐกจพอเพยง ทงปจจยภายในและภายนอก ดงนนจงตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการท าความร สาขาวชาตาง ๆ ทเกยวของ มาใชปฏบตการในการวางแผน การด าเนนการทกขนตอนเพอใหผลของการด าเนนการส าเรจไปได อกทงตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาตทกระดบ โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ เกษตรกร นกธรกจทกระดบ ใหมส านกในดานคณธรรม ดวยความซอสตย สจรต ขยนอดทน ใชสตปญญาตามความสามารถ อกทงรจกแบงปนเพอใหเกดความสมดล พรอมทจะรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถ สงแวดลอม วฒนธรรม สงคมจากโลกภายนอก๑๒

๒.๑.๔ ระบบของเศรษฐกจพอเพยง (Economic System) หมายถง หนวยกจกรรมทางเศรษฐกจ หนวยยอยมากมายหลายหนวยรวมตวกน

ด าเนนการผลตในสงคม ใชวธการแบงงานกนท าตามความถนดของตน มนโยบาย กฎเกณฑแนวทางปฏบตทคลายคลงกน ประสานงานระหวางหนวยงานยอย โดยมสถาบนเปนสวนเชอม ไดแก สงทแสดงถงคณลกษณะของสงคมเศรษฐกจทเปนรปธรรมและนามธรรม เชน กรรมสทธ หนวยธรกจ

๑๑ทบทม วงศประยร และคณะ, มนษยกบเศรษฐกจ, พมพครงท ๖ (กรงเทพมหานคร : บรษท ธรรม

สาร จ ากด , ๒๕๔๑), หนา ๓. ๑๒รงค ประพนพงค, เศรษฐกจพอเพยงและทฤษฎใหม, พมพครงท ๓ (กรงเทพมหานคร : บรษท

สถาพรบค บางเขน จ ากด , ๒๕๕๙), หนา ๓๒.

๒๓

ครอบครว เงนตรา การวางแผน การแขงขน การแสวงหาก าไร แมระบบเศรษฐกจจะมรปแบบแตกตางกน แตหนาทของระบบเศรษฐกจทกระบบมเหมอนกน คอเปนกลไกทท าหนาทแกปญหาพนฐานทางเศรษฐกจ นนคอเปาหมายการผลต วธการผลตและบรโภค๑๓

วชตวงศ ณ ปอมเพชร ไดใหทศนะเกยวกบระบบเศรษฐกจวา ระบบเศรษฐกจทขาดสมดลและไมเปนธรรม ไมวาจะดทนสมยเพยงใดยอมอยไมยงยนและจะประสบกบความวบตตอไปอกไมชากเรว การพฒนาเศรษฐกจทยงยนนนตองการฐานรากทมนคง ซงส าหรบเศรษฐกจไทย เศรษฐกจในสงคมพนทชนบทคอรากฐานของเศรษฐกจไทย ระบบเศรษฐกจทเหมาะสมกบเศรษฐกจสงคมชนบท คอ ระบบเศรษฐกจสหกรณภายใตปรชญาการพงตนเอง และความพอมพอกนอยางทวถงและเปนธรรมในพนท๑๔

หลกแนวคดของระบบเศรษฐกจพอเพยง มองคประกอบ ๓ ประการ ประการทหนง เปนระบบเศรษฐกจทยดหลกทวา ตนเปนทพงแหงตน มงเนนการผลตพชผล คอผลผลตใหเพยงพอกบความตองการของครวเรอนเปนอนดบแรก เมอเหลอจากการบรโภคแลวจงขาย ซงเปนการผลตมาเพอการคา หลกส าคญคอลดคาใชจาย โดยใชการผลตผลทไดในการบรโภคกอน โดยการสรางสงอปโภค บรโภคในทดนของตนเอง ประการทสอง เศรษฐกจแบบพอเพยงใหความส าคญกบการรวมกลมของชาวบาน กลมชาวบานหรอองคกรชาวบานท าหนาทเปนผด าเนนการกจกรรมทางเศรษฐกจใหหลากหลายครอบคลม กจกรรมตาง ๆ อาท เกษตรแบบผสมผสาน หตถกรรม การแปรรปอาหาร การท าธรกจคาขายและการ ทองเทยงระดบชมชน องคกรชาวบานตองไดรบการพฒนาใหเขมแขง มเครอขายทกวางขวาง ชมชน ไดรบการดแลใหมรายไดเพมขน รวมทงไดรบการแกไขปญหาในทก ๆ ดาน เมอเศรษฐกจระดบชมชนเตบโต เศรษฐกจระดบจงหวด ระดบภาคกจะเตบโต ท าใหเศรษฐกจโดยรวมระดบประเทศเตบโตอยาง มเสถยรภาพ หมายความวา เศรษฐกจสามารถขยายตวไปพรอม ๆ กบสภาพการณ ดานการกระจายรายไดทดขน ประการทสาม เศรษฐกจแบบพอเพยง ตงอยบนพนฐานของการมเมตตา ความเอออาทร ความสามคคของสมาชกในชมชนในการรวมแรงรวมใจ เพอประกอบอาชพตาง ๆ ใหบรรลผลส าเรจ ดงนนประโยชนทเกดขนจงเกดหลายมต ทงรายไดของครอบครว การสรางความรบมนคงใหกบ

๑๓ทบทม วงศประยร และคณะ, มนษยกบเศรษฐกจ, พมพครงท ๖ หนา ๑๙-๒๐ ๑๔ วชตวงศ ณ ปอมเพชร, ระบบเศรษฐกจคยทธศาสตรการฟนฟเศรษฐกจไทยทประกนความพอเพยง

และความยงยนในวพากยเศรษฐกจทนนยมคนสชมชน, (กรงเทพมหานคร: บรษท อมรนทรพรนตง แอน พบลชชง จ ากด, ๒๕๕๒), หนา ๑๐๗.

๒๔

สถาบนครอบครว สถาบนชมชน ความสามารถในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม การพฒนากระบวนการเรยนรของชมชนบนพนฐานของภมปญญาทองถน รวมทงการรกษาไวซงขนมธรรมเนยมประเพณทดงามของชาวไทย๑๕

๒.๑.๕ ความพอเพยง หมายถง ความมพอส าหรบการด ารงชวต ดงเชน หลายคนใชชวตแบบพอเพยง การผลตแบบพอเพยงทเราสามารถเลยงตนเองได ค าวาพอเพยง จากพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เนองในวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท ๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๑ ณ สวนดสตตาลย สวนจตรลดา พระราชทานความหมายของค าวาพอเพยงไววา “ค าวาพอเพยง มความหมายกวางออกไป ไมไดหมายถงการมพอส าหรบใชเองเทานน แตมความหมายวา พอม พอกน พอมพอกนแผลงวา เศรษฐกจพอเพยงนนเอง” ดงนนเศรษฐกจพอเพยง จงเปนความสามารถของชมชน เมอง รฐ หรอประเทศ ในการผลตสนคาและบรการเพอเลยงสงคมนน ๆ โดยการรจกพงตนเองเปนส าคญ และไมพงพาปจจยการผลตอนทตนองไมไดเปนเจาของ อาจสรปไดวา ความพอเพยง คอความพอดในการด ารงชวต ซงเปนเงอนไขพนฐานทท าใหคนไทยสามารถพงตนเอง และด าเนนชวตไดอยางมศกดศร มความอสระ ระดบของความเพยงพอ อาจแบงได ๓ ระดบ ๑) ความเพยงพอในระดบบคคลและครอบครว เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบพนฐาน ซงเทยบไดกบทฤษฎใหมขนทหนง ทมงแกปญหาของเกษตรกรทอยหางไกลแหลงน าพงพาน าฝนเสยงตอการทน าไมเพยงพอ แมกระทงปลกขาวเพอบรโภคไมมน า หากมทดนเพยงพอตอการขดบอน าจะชวยแกไขปญหาเรองดงกลาว เมอแกปญหาเรองน าได จะท าใหเกษตรกรสามารถมขาวเพอการบรโภคและยงชพได การใชทดนสวนอน ๆ สนองความตองการพนฐานของครอบครว และอาจมสวนทเหลอน าไปขายเพอมรายไดใชเปนคาใชจายอน ๆ ทไมสามารถผลตเองไดเปนการชดเชย เปนการสรางภมคมกนอยในตว หรอในระบบ ระดบครอบครว นอกจากนเกษตรกรอาจไดรบความชวยเหลอจากชมชน ราชการ องคกรอน ๆ ตามความเหมาะสมทจดมาให สรปกคอ ครอบครวมลกษณะสามารถพงพาตนเองได สามารถตอบสนองความตองการขนพนฐาน อาทความตองการดานปจจยส ๒) ความพอเพยงระดบชมชนและระดบองคกร เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนา เปนเศรษฐกจทครอบคลมทฤษฎใหมขนทสอง เปนการสนบสนนใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลมหรอสหกรณ เปนการทธรกจตาง ๆ รวมตวกนในลกษณะเครอขายวสาหกจ เมอสมาชกระดบครอบครวหรอองคกรตาง ๆ มความพอเพยงขนพนฐาน แลวกรวมกลมกนเพอรวมมอกนสรางประโยชนใหแกกลม การรวมกลมกนบนพนฐานทจะไมเบยดเบยนกน มการแบงปนชวยเหลอซงกนและกนตามก าลง ๑๕พระมหาศรวฒน อรยเมธ, วเคราะหแนวคดเศรษฐกจพอเพยงจากมมมองของพระพทธศาสนา, (ศนยบณฑตศกษา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตเชยงใหม, ๒๕๔๙), หนา ๗.

๒๕

และความสามารถทจะท าได จะท าใหชมชนโดยรวมหรอเครอขายวสาหกจนนเกดความพอเพยงในวถทางการปฏบตอยางแทจรง ๓) ความพอเพยงระดบประเทศ เปนเศรษฐกจพอเพยงแบบกาวหนาทครอบคลมทฤษฎใหมขนทสาม สงเสรมใหชมชนหรอเครอขายวสาหกจ สรางความรวมมอกบหนวยงานหรอองคกร อน ๆ ในประเทศ อาทรวมมอกบบรษทขนาดใหญ ธนาคาร หรอสถาบนการศกษาทมความตองการศกษา วจย เพอน าความรจากการวจยมาใชพฒนา มการรวมมอกนทงดานการลงทน การผลต การตลาด การจ าหนายและการบรหารจดการเพอขยายกจกรรมทางเศรษฐกจทหลากหลาย ตลอดจนการพฒนาคณภาพชวตทงดานสวสดการ การศกษา สงคมและศาสนาใหสมประโยชนดวยกนทกฝาย การจ าแนกเศรษฐกจพอเพยงทงสามระดบ แสดงใหเหนถงการพฒนาทเรมตนจากหลกของการพงตนเอง โดยเรมจากการพงพาตนเองไมได หรอตองคอยอาศยผ อนตลอดเวลา (Dependent) มาฝกหรอพฒนาตนเองเปนการพงตนเองใหมความเขมแขง เปนอสระ แลวจงพฒนามาเปนการแลกเปลยน การรวมกลมอาศยกน จนท าใหมการพงพงอาศยกน (Inter-dependent) สงเคราะหเกอกลรวมมอกน ประสานกบโลกภายนอกไดเปนอยางด ๒.๒ วถชวตชมชนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

วถชวต หมายถง แบบแผนของการด าเนนชวตทงดานชวตความเปนอย ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศาสนา วฒนธรรม เศรษฐกจ สภาพแวดลอมอนแตกตางกนไป โดยมเปาหมายในการอยรวมกนอยางสงบสขนนเอง การด าเนนชวตอยางเศรษฐกจพอเพยงทเปนปรชญาพนฐานในการด าเนนชวตตามทางสายกลาง มจดมงหมายเพอการพงตนเองเปนหลก เปนการด าเนนการอยางเปนขนตอน ดวยความรอบคอบ ระมดระวง ดวยความพอเหมาะพอด มเหตผลตอการพรอมตอการเปลยนแปลง ประยกตใชไดทกมตของการด าเนนชวตของเรา การปฏบตตนตามวถชวตพอเพยง ท าไดโดยยดหลกทางสายกลาง ไมประหยดจนถงตระหนขเหนยว ไมฟงเฟอจนเกนความจ าเปน ประหยดทางทถกตอง ลดความฟมเฟอย ประกอบอาชพดวยความซอสตยสจรตแมเกดภาวะขาดแคลนในการด าเนนชวต หาแนวทางหลดพนจากความทกขยาก ขวนขวายหาความร ใหเกดมรายได เพมพนจนถงขนพอเพยงเปนเปาหมาย ไมแกงแยงผลประโยชน ไมแขงขนทางคาขายประกอบตอสอยางรนแรง ลดละสงไมดงาม

๒.๒.๑ วถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง การด าเนนชวตมหลากหลายตามบรบทตนเอง ครอบครว ทองถนสวนมากใชแรงกายของตนเปนส าคนตามก าลงของบคคลในครวเรอน ตรงกบความพอประมาณการสนทนาดานอาชพไตถามความเปนอยศกษาเรยนรซงกนและกนการจดท าปยอนทรย การรวมมอกนท าแลกเปลยนความรตอกน เรยนรสงใหม ดานคณธรรมมความชอสตยตอกนมงมน

๒๖

เลยงเปด เลยงไก เลยงปลา ในนาหรอสระน าของตนเอง ปลกพชผกไวกนเหลอกนกขาย หลกเศรษฐกจพอเพยงไดเสนอการด าเนนชวตโดยยดหลก ๕ ประการดงน๑๖ ๑. ดานจตใจ ท าตนใหเปนทพงของตน มจตส านกทด สรางสรรคตนเองและชาตโดยรวมมจตใจเอออาทร ประนประนอมเหนประโยชนสวนรวมเปนทตง ๒. ดานสงคม แตละครอบครว แตประชมชนตองชวยเหลอเกอกลกน เชอมโยงกนเปนเครอขายชมชนทเขนแขงเปนอสระ ๓. ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใชและจดการอยางชาญฉลาด พรอมทงหาทางเพมมลคา ยดหลกความยงยน ๔. ดานเทคโนโลย สภาพแวดลอมทเปลยนแปลงอยางรวดเรว เทคโนโลยทเขามาใหมมทงดและไมด ด าเนนการบนพนฐานของภมปญญาชาวบานและเรยกใช เฉพาะทสอดคลองกบความตองการและสภาพแวดลอมและพฒนาเทคโนโลยจากภมปญญาเราเอง ๕. ดานเศรษฐกจ มงเพมรายได ลดรายจายเปนส าคญ ยดหลกพออยพอกนพอใช

เศรษฐกจพอเพยงสามารถน ามาใชเปนหลกในการด าเนนชวตเปนแนวทางปฏบตตนไมวาจะอยในกจกรรม หรออาชพใด ยดหนทางสายกลางตามวถไทย อยกนตามฐานะ ใชสตปญญาในการด ารงชวตเจรญเตบโตอยางคอยเปนคอยไป ไมลงทนโดยหวงความร ารวยในระยะเวลาสน การด าเนนชวตและปฏบตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ประชาชนชาวไทยทกหมเหลาทกระดบทกอาชพสามารถน าไปปฏบตได พระองคทรงเตอนชาวไทย สงคมไทยโดยรวม ใหรจกค าวาพอเพยงท าอะไรพอด ท าดวยสตรอบคอบ ระมดระวง ค านงชวตอยางสมถะ และสามคค จะน าพาสงคมและประเทศชาตไปสความมนคงและความสข

๒.๒.๒ วถชวตชมชน งานของสวนรวม ชมชนแตละครวเรอนรวมแรงรวมใจกนมาท างานเตรยมการ อาท งานประเพณ งานอาสาลอกคลองเอาผกตบออกไมใหขวางทางน าถอเปนความพอประมาณ ครอบครวทไมไดชวยแรงงาน แตกชวยอาหารกลางวน แตละครวเรอนมเหตผลไมมารวมงานและมจตส านกในการงานสวนรวมรวมกน วถชมชนตองพงพาความเชอมโยงเหลานดวยความเอออาทรทมตอกน

วถชวตชมชนไทยอสาน วถชวตของคนไทย สวนมากมอาชพทางการเกษตรกรรมและนบถอพทธศาสนา ในทนจะเนนชาวอสานทมวถชวตตางจากคนภาคอนบางเลกนอย เปนประชากรของภาคตะวนออกเฉยงเหนอประกอบดวยหลายเผาชาตพนธกระจายทวทกจงหวดของภาค ไดแก ไทอสาน ภไท ไทกะโซ ไทยอ ไทกะเลง ไทโยย สวย ไทกย กาย เยอ ขะแมร ไทลาว ไทจน ไทญวณ ไท

๑๖ปยบตร หลอไกรเลศ, เศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ แมค จ ากด, ลาดพราว เขตจตจกร,๒๕๔๖), หนา ๑๓๕.

๒๗

โคราช ไทขา ไทยวน ไทพวน กลมชาตพนธเหลาน ตงหลกแหลงทอยอาศยตามภมสภาพ มอาชพเกษตรกร เลยงสตวนบถอธรรมเนยมประเพณทองถน ลกษณะการตงถนฐาน เลอกท าเลทเออตอการยงชพ ท านาเลยงสตวบางฤด มกขนตนดวย วง หวย เลง กด หนอง และทา บรเวณดอนเปนโคก น าทวมไมถง ใชท าไร มทงหญาเลยงสตว ทงดอนรมน า ทดอนรมปาเขา มน าซงไหลมาบรรจบ มกขนตนดวยค าวา โคก ดอน โพน โนน สง บรเวณปา คงใชปลกพชหาของปาล าธาร อพยพมาอยมากกกลายเปนหมบานตนดวย ดง ปา เหลา บรเวณทราบลม เหมาะท านาขาว ทงเลยงสตว หมบาน ตงตดชายปา น าทวมไมถงในหนาฝน เชน ทงนาปาทาง ทอยอาศยยดรปแบบการเปนอยทเรยบงาย ปลกบานใชวสดทองถน เรอนใตถนสง มฝาสายบว หลงคาจว ปจจบนใชวสดทนทานราคาแพง รปทรงสมยใหม การแตงกายนยมทอผาไหม ผาฝาย ตดเยบเปนเสอผาและเครองนอนเปนเอกลกษณทองถน ปจจบนแตงกายพนเมองเวลามเทศกาล อาชพดานการเกษตรกรรมเปนหลก จงอาศยเครองมอเครองใชการจกสาน สามารถน าวสดทองถนมาผลตไดดวยตนเอง ใชเครองมอเครองใชพวกภาชนะ เชน กระบง ตะกรา กระจาด เปลไมไผ กะตบขาว กลองขาว เครองจบสตวน า ไซ ของ สมจบปลา ทอผา เลยงไหม

๒.๓ บทสรปแนวคดและวถชวต ตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ก าเนดแนวคดระบบเศรษฐกจพอเพยง ร.๙ ทรงจดโครงการเพอใหพสกนกรทเปน

ประชาชนสวนใหญของประเทศทเปนเกษตรกรผยากไรในชนบท ไดมคณภาพชวตทดขน เพอให “พออย พอกน พอเพยง และพอด” เศรษฐกจพอเพยงจะยดหลกทางสายกลางในการด าเนนชวต พงตนเอง มดลยภาพของชวตกบสงตาง ๆ แนวคดตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ความพออย พอกน จะเปนพนฐานของการด ารงชวตเศรษฐกจพอเพยงมความสมพนธอยางยงกบจตใจ จรยธรรม พทธธรรม การพฒนาเศรษฐกจทยงยน เหมาะสมกบสงคมชนบท หรอระบบเศรษฐกจสหกรณดวยการพงตนเอง พอมพอกนอยางทวถงและเปนธรรมในพนท

วถชวตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง วถชวตแตกตางกนออกไปตามสภาพแวดลอม แตเปาหมายทส าคญคอ การอยรวมกนอยางสงบสข จดมงหมายของเศรษฐกจพอเพยง เดนตามทางสายกลาง โดยมงหมายใหพงตนเองเปนหลกในการด าเนนชวต ประกอบอาชพดวยความซอสตยสจรต ขยน อดทน หาความรใหเกดรายไดกนอยตามฐานะ วถชวตชมชนพจารณาจากบทบาทหนาท โครงสรางหนาทสมาชก ความสมพนธ กฎเกณฑทางสงคม ภมปญญาชาวบาน ชมชนชาวอสานพจารณาตงถนฐานเพอใหประกอบอาชพได แตงกายดวยผาฝายททอเอง อาชพเกษตรกรรม ท าเครองจกรสาน ท าเครองใช เครองจบสตวน า

๒๘

บทท ๓

วถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพระพทธศาสนา

การวจยมงศกษา ความเปนมาและบรบทพนทวจยสภาพของชมชน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด หลกพทธธรรมทปราชญชาวบานน ามาประยกตใชวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ดงมรายละเอยดตอไปน ๓.๑ สภาพบรบทพนทวจย ๓.1.๑ สภาพของชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด สภาพของชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด มรายละเอยดดงตอไปน ต าบลขวาวเปนหมบานเกาแก มผเฒาเลาสบกนมากรงศรอยธยาตอนปลาย สมยพระเทพราชาครองราชยสมบต มชนกลมหนงอพยพมาจากยโสธรเพอหาพนทเลยงชาง ควาญชางชอควาญทอฟา น าชางมาเลยงในพนทอดมสมบรณทค าหมากเว เขตเมองเสลภม ทมตนขวาวเปนจ านวนมากเรยกวา ดงขวาว ซงตงอยใกลหนองน า เรยกหนองโนนแทน ควาญทอฟาเหนวาบรเวณดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบเลยงชาง จงพากนสรางทพกอาศย ตอมาจงกลายมาเปนหมบานโดยไดตงชอตามดงตนขวาว ซงเปนตนไมคลายตนสก เรยกวา หมบานขวาว ขนตรงตอเมองยโสธร ตอมามการตงหวหนาหมบานคนแรก คอ ขนขวาวขนธรกษ๑ พ.ศ. ๒๔๓๘ กรมหลวงสรรพสทธ ขาหลวงตางพระองค ประทบอยทมณฑลอบล ไดก าหนดเขตหวเมองใหมเพอความชดเจนสะดวกตอการกครอง บานค าหมากเว (เสลภม) บานขวาว ซงอยในการปกครองของเมองยโสธร จงถกแยกไปอยในการปกครองของเมองกมลาไสย พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๕๖ เมองเสลภมขนตรงตอเมองกาฬสนธ บานขวาวซงมควาญกงฟาปกครองและอยภายใตการดแลของเมองเสลภมจงตองขนตรงตอเมองกาฬสนธไปดวย เมอควาญกงฟาถงแกกรรม มทาวพรหมราช ทาวกตราช และทาวศรมหาราช ปกครองเปนหวหนาหมบานตามล าดบ๒ ป พ.ศ. ๒๔๗๕ ไทยไดเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราช มาเปนระบอบประชาธปไตย จงไดยกเลกการปกครองหวเมองแบบเกา มการตราพระราชบญญตวาดวยระเบยบการบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พ.ศ. ๒๔๗๖ จดระเบยบการบรหารราชการสวนภมภาคออกเปนจงหวด และอ าเภอเมองเสลภม และหมบานตาง ๆ จงอยภายใตการปกครองของจงหวด

๑สมภาษณ นางสนทรา ศรโท, ประชาชนบานโนนยาง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ,

๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑, ๒สมภาษณ นายไสว อาทตยตง, ประชาชนบานโนนแพง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ,

๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๒๙

รอยเอดมาจนกระทงถงปจจบน ทตงของชมชนต าบลขวาว ตงอยหางจากทวาการอ าเภอเสลภมไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ๑๒ กโลเมตร หางจากตวจงหวดรอยเอด ๓๘ กโลเมตร ทศเหนอตดตอกบต าบลนาเลงต าบลกลาง ต าบลเมองไพร อ าเภอเสลภม ทศใตตดกบต าบลนางาม อ าเภอเสลภม ตดตอกบต าบลเดดอ าเภอเมองจงหวดยโสธร ทศตะวนตก ตดกบต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด๓

๓.1.2 สภาพพนทของชมชนต าบลขวาว ชมชนต าบลขาวเปนชมชนทอยใกลอ าเภอเสลภม สภาพความเปนอยของคนในชมชนคอนไปทางสงคมเมอง การคมนาคมสะดวก มบานมรานคาสะดวก มตลาดนดทนสมยทางดานเทคโนโลยสารสนเทศ สวนมากเปนทราบลมน าขง มแมน ายงกนเขตแดนระหวางจงหวดรอยเอดและจงหวดยโสธร ทศใตมแมน าช และเปนแนวแบงเขตระหวางต าบลนาเลงและต าบลนางาม ตอนกลางมล าหวยปลาโพงไหลผาน สภาพทวไปเปนทราบลม ดนเปนดนปนทรายและดนเหนยว สวนมากเปนทนาทโปรง สภาพพนทชมชนต าบลขาวเปนเขตอดมสมบรณเหมาะแกการท านา มน าเหมาะกบเกษตรกรรม ชาวบานในต าบลขาวเหนความส าคญของหลกทฤษฎเศรษฐกจพอเพยง จงมผยดปฏบตเพมขน ประชาชนมอาชพเกษตรกรรมเปนจ านวนมาก อาชพรองลงมาคอกจการคาและบรการ มจ านวนหมบานปจจบน ๑๖ หมบาน หมท ๑ บานโนนยาง หมท ๒ บานโนนแพง หมท ๓ บานสะทอน หมท ๔ บานทรายมล หมท ๕ บานหน หมท ๖ บานหนอง หมท ๗ บานขวาว หมท ๘ บานขวาว หมท ๙ บานขวาว หมท ๑๐ บานโนนยาง หมท ๑๑ บานขวาว หมท ๑๒ บานหนอง หมท ๑๓ บานหน หมท ๑๔ บานสะทอน หมท ๑๕ บานขวาว หมท ๑๖ บานขวาว ต าบลขวาวมประชากรทงสน ๙,๒๑๒ คน แยกเปนชาย ๔,๕๖๑ คน หญง ๔,๖๕๑ คน มจ านวนครวเรอน ๒,๐๑๘ ครวเรอน ประชากรสวนมากประกอบอาชพเกษตรกรรม มสถาบนการศกษาศนยพฒนาเดกเลก ๓ แหง ๑) ศนยพฒนาเดกเลกบานหนหนองอยทหม ๕ ๒) ศนยพฒนาเดกเลกบานขวาวอยหมท ๙ ๓) ศนยพฒนาเดกเลกบานโนนยางอยหมท ๑๐ มโรงเรยนประถมศกษา ๕ แหง ๑) โรงเรยนบานโนนยางตงอย ณ หมท ๑ ๒) โรงเรยนบานสะทอนโนนแพงประชาสรรคตงอย ณ หมท ๓ ๓) โรงเรยนบานทรายมลตงอย ณ หมท ๔ ๔) โรงเรยนบานหนหนองสามคคตงอย ณ หมท ๕ ๕) โรงเรยนชมชนบานขวาวตงอย ณ หมท ๘ โรงเรยนมธยมศกษา ๑ แหง คอ โรงเรยนขวาววทยาคาร ตงอย ณ หมท ๑๑ มแหลงเรยนรชมชน ๔ แหง ๑) ศนยเรยนรชมชน ๒) ศนยถายทอดเทคโนโลยทางการเกษตร ๓) ศนยขอมลขาวสาร ๔) ศนยบรการอนเทอรเนตต าบล วดในต าบลขวาวม ๑๐ วด ๑) วดอนทรนวาส (วดเหนอ) ตงอย ณ หมท ๘ บานขวาว ๒) วดสระโบสถ (วดใต) ตงอย ณ หมท ๙ บานขวาว ๓) วดธรรมประดษฐาราม ตงอย ณ หมท ๑ บานโนนยาง ๔) วดศลสนตวนาราม ตงอยหมท ๒ บานโนนแพง ๕) วดตาลตะนาวศร ตงอยหมท ๓

๓สมภาษณ นายสถตย สะเดา, ผใหญบานหม ๓ บานสะทอน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๓๐

บานสะธร ๖) วดศรบญเรอง ตงอยหมท ๔ บานทรายมล ๗) วดโพธารามตงอยหมท ๑๓ บานหน ๘) วดศรวนาราม ตงอยหมท ๑๕ บานหน ๙) วดตาลวนาราม ตงอยหมท ๑๒ บานหนอง ๑๐) วดปาสนตวเวกวนาราม ตงอยหมท ๑๑ บานขวาว ผวจยสรปไดวา สภาพพนทชมชนต าบลขวาวเปนหมบานทคอนขางมความเจรญ การเดนทางสะดวก เทคโนโลยมความทนสมย มรานคาหาซอสงอ านวยความสะดวกไดคอนขางงาย มตลาดนดชมชน พนทเหมาะแกการเกษตร เกษตรกรบางสวนเลยงสตวประกอบอาชพตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ประชากรมความหนาแนน ๒๓๐ คนตอตารางกโลเมตร๔

๓.๑.๓ สภาพเศรษฐกจและสงคมของชมชนต าบลขวาว การคมนาคมมถนนแจงสนท รถโดยสารวงผานบานไผ มหาสารคาม รอยเอด ยโสธร อบลราชธาน เปนถนนลาดยางวงผานบานโนนยาง และถนนสายเสลภม บานโนนสะอาด อ าเภออาจสามารถวงผานเขตเทศบาล มถนนลาดยางเชอมตอไปยงเทศบาลทเปนศนยกลางต าบลตามหมบานทถนนคอนกรตเสรมเหลกและถนนลาดยางเชอมตอไปยงแตละหมบาน มบางหมบาน เปนถนนลกรง มไฟฟาและประปา ครบทกเครอครวเรอน สภาพเศรษฐกจต าบลขาวพนทสวนมากใชปลกขาว สบคนจากเทศบาลขวาวปลกขาวประมาณ ๒๑,๔๐๑ ไร ทงปลกขาวนาป ขาวนาปรง ปลกมะมวงพนธน าดอกไม พนธเขยวเสวย และมะมวงพนธโชคอนนต สตวทเลยงไดแก โค ไกพนเมอง เปดเนอ เปดเทศ เลยงหม กลมเลยงปลาไดแก ปลาดก ปลานล ปลาไหล ปลาตะเพยน ขอมลของเทศบาลต าบลขวาว ประชาชนสวนใหญมอาชพเกษตรกรรม รองลงมากจการคาและบรการ มจ านวนสนคาอปโภคบรโภคในชวตประจ าวน ตอบสนองความตองการของประชาชนในชมชน เทศบาลจดเกบภาษ มดงน ๑) รานคา ๖๔ แหง ๒) รานเสรมสวย ๘ แหง ๓) รานเชอมโลหะ ซอมรถ ๑๖ แหง ๔) ปมน ามนหยอดเหรยญ ๖ แหง ๕) รานอาหาร ๒๒ แหง ๖) โรงส ๑๓ แหง ๗) หลอเสาปน ขายวสดกอสราง ๒ แหง ๘) รานตดเยบเสอผา ๕ แหง ๙) บานรบซอของเกา ๒ แหง ๑๐) คลนก ๓ แหง ๑๑) วทยชมชน ๑ แหง ๑๒) รานรบซอขาว ๕ แหง ๑๓) บรการลางรถ ๑ แหง ๑๔) บรการบานเชา ๓ แหง ๑๕) บรการถายเอกสาร ๑ แหง ๑๖) ผลตน าดม ตน าหยอดเหรยญ ๓ แหง ขอมลจ าเปนพนฐานระดบครอบครวจากฐานะทางเศรษฐกจของประชาชนต าบลขวาวมรายไดเฉลย ๓๒,๐๐๐ บาทตอครวเรอนตอป กลมคนชมชนต าบลขวาว สงคมอาศยอยรวมกน มความสมพนธพงพาอาศยซงกนและกน มการเชอถอเคารพผมอาวโสคนในชมชน มความรสกเปนพวกเดยวกน ศรทธาความเชอ การงานมความสนใจปฏบตตนในวถชวตประจ าวนทคลายคลงกน มความเอออาทรตอกน ผกพนฉนทพนอง ผกพนกบศาสนาพทธ ยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณ วดเปนศนยกลางรวมจตใจ ประกอบพธกรรมตาม

๔สมภาษณ นางจารณ ดสงคราม, ประชาชนบานทรายมล ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๓๑

ประเพณ คนอสานใตชวตเรยบงาย อยงาย กนงาย ใชเทาทม ท ามาหากนอาหารตามธรรมชาต ตามแมน า ตามปา หมดฤดท านาท าอาชพเสรม เชน เลยงปลา เลยงไก จกสาน ทางดนรนตอสชวตทามกลางความเสยงจากธรรมชาต จงตองเปนคนขยน อดทนตอความยากล าบาก เปนคนมน าใจ คนแปลกหนาเดนผาน จะเชญกนขาวดวยกนสบทอดมาแตโบราณ๕

3.2 หลกเศรษฐกจพอเพยงทสอดคลองกบหลกพทธธรรม พทธธรรม คอ ธรรมของพระพทธเจา ซงมมากมายเปนหลกความจรงตามธรรมชาตมนษย

ซงมทงความทกขและวธการดบทกข พทธธรรม หมายถงหลกค าสอนทพระพทธเจาทรงคนควาเปนภมร เปนภมปญญาโลก เรมสบทอดกนดวยวธทองจ าแบบปากตอปาก สมยตอมาจงมการบนทกไวเปนตวอกษร คมภรทบนทกพทธธรรมเรยกวาพระไตรปฎก มค าอธบายจดไดเปนหมวดหม หรอหมวดคมภร เรยกชอตางกน อาท อรรถคาถา ฎกา อนฎกา ธรรมะทพระพทธเจาทรงคนพบ ยอมหมายถงธรรมเปนสงทมอยเดม มมากอนพระพทธเจา ไมไดเกดขนพรอมพระพทธองค แตเปนธรรมปกตทเกดขนกอนทพระพทธองคจะตรสร กลาวไดวาการเรยนรธรรม คอการรบรธรรมดาของโลก เรยนรสงทเปนปกต เรยนรความเปนมา คนเราจะลวงพนความทกขไดเพราะความเพยรในการท าความด ผใสใจในธรรมเทานน จงจะรถองแท หลกของพระพทธธรรม ความจรงการด ารงตนอยตามธรรมดาของมนอยางเปนกลาง ๆ ตามธรรมชาต เมอพระพทธเจาตรสร คอ คนพบความจรงนนแลวมาเปดเผยไว สาระของความจรง คอความเปนไปตามธรรมดาแหงเหตปจจย หรอกระบวนธรรมแหงเหตปจจย ผทมองเหนสงทงหลายทมนเปน ไมใชการมองความทตนอยากเปนหรอไมอยากใหมนเปน จงจะเขาใจสงทมนเปนกลางนได เมอเขาใจธรรมทเปนกลางนแลว ยอมมองเหนความจรงอยางกวาง ๆ ครอบคลมทวไปทงหมด มทศนะเปดกวาง หลดพนเปนอสระอยางแทจรง โดยหลดพนทางจต คอ จตหลดพนจากสงบบคน ครอบง าทเรยกวา กเลสและความทกข กลายเปนจตทปลอดโปรง เบกบานเปนสข ดวยปญญา คอหลดพน ดวยรเทาทนธรรมดามองเหนความจรงลวนบรสทธ รชดแจง เปนความจรงโดยตรง ไมมกเลสเคลอบแคลง หรอท าใหเอนเอยงพทธธรรมทเปนค าสอนของพระพทธเจานนมอยเปนจ านวนมาก จงเปนเรองยากทจะกลาวไดครบถวน จงยกเอาลกษณะทวไปของพทธธรรมขนมากลาวใหเขาใจวาม ๒ ลกษณะ

๑) พทธธรรมทแสดงหลกความจรงสายกลาง เรยกวา มชเณนธรรม หรอมชเณนธรรมเทศนา ซงเปนหลกความจรงตามธรรมชาต ตามแนวของเหตผลบรสทธตามกระบวนการของธรรมชาต น ามาแสดงเพอประโยชนในทางปฏบตในชวตจรงเทานน ไมมการสงเสรมความพยายามทจะเขาถงสจ

๕สมภาษณ นายนกร สทธศาสตร , ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ,

๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๓๒

ธรรม ดวยวธถกเถยง เพอสรางทฤษฎตาง ๆ ขน แลวยดมนปกปองทฤษฎนน ๆ ดวยการเกบความจรงทางปรชญา เชน เบญจขนธ หรอขนธ ๕ ไตรลกษณ กฎแหงกรรม เปนตน หลกความจรงเหลานเปรยบไดกบทฤษฎทพระพทธเจาแสดงไว เพอใหเปนประโยชนทางการปฏบต ๒) พทธธรรมทแสดงขอปฏบต ทางสายกลาง หรอเรยกวา มชฌมาปฏปทา อนเปนหลกการครองชวตของผฝกอบรมตน ผรเทาทนชวตไมหลงงมงาย มงผลส าเรจ คอ ความสข สะอาด สวาง สงบ เปนอสระ คอเปนหลกปฏบตตามสภาพชวตของแตละคน ไมวาจะเปนคฤหสถ หรอผครองเรอน หรอบรรพชตกสามารถปฏบตได สามารถมองเหนไดในชวตน ในทางปฏบตตามเปนกลางนเปนไปโดยสมพนธกบองคประกอบอน ๆ ๖

3.2.1 เศรษฐกจพอเพยงสอดคลองกบ โอวาท ๓ ประมวลค าสอนของพระพทธเจาทเปนหลกใหญ ๓ ขอ๗

๑) ไมท าชวทงปวงไมวาจะดวยทางกาย ทางวาจา ทางใจ เปนการปฏบตตามหลกเบญจธรรม อบายมข ๖ อกศล ๓

๒) ท าแตความด ท าความดใหถงพรอม เปนการท ากศลเปนการกระท าดทกอยาง เปนการปฏบตตามหลก เบญจศล กศล ๓ พละ ๔ คาราวะ ๖ กตญญกตเวท มงคล ๓๘ อาท มวนย การท างานไมมโทษ ไมประมาทในธรรม

๓) ท าจตใจใหผองใสบรสทธ ถอศลบ าเพญกศลดวยการปฏบตสมถะและวปสสนา จนถงขนบรรลอรหนตผล อนเปนความผองใสทแทจรง ปฏบตตามไตรสกขา รกษาศล ฝกสมาธตงมนแทงจต เกดปญญา ถอศลบ าเพญกศล ดวยการปฏบตสมถะและวปสสนาจนถงขนบรรลอรหนตผล อนเปนความผองใสอยางแทจรง

โอวาท 1 เศรษฐกจพอเพยงกบการละความชว 1 การละความชว มงใหมนษยจ ากดความตองการของตน แทนการกระตนปญหาเพอใหเกดการบรโภคมากขน หรอบรโภคนยม พทธธรรมเหนวามนษยมความตองการไมมขดจ ากด แตทรพยากรมขดจ ากด เมอไมประหยดทรพยากรจะหมดสนไปในทสด การปฏบตตนจงตองจ ากดความอยาก ความตองการ ใหเกดความพอด ไมบรโภคเกนความพอด ยดเศรษฐกจพอเพยงโดยแกไขตนเอง ลดการแกงแยงแขงขน ไมเอาเปรยบ เบยดเบยนมนษยและสตว อกทงไมเบยดเบยนธรรมชาตและ

๖พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต), พทธธรรม, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๖. ๗พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต) , พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม , พมพครงท ๑๒,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๙๗.

๓๓

สงแวดลอม ถอปฏบตตามเศรษฐกจสายกลาง ด าเนนชวตหาเลยงชพอยางถกตองเรยกสมมาอาชวะ คอประกอบอาชพสจรต รกษาศล รกษาเบญจศล เวนจากอบายมข ฝกใจใหละจากความชว ดานโลภะ โทสะ โมหะ เปนอกศล

การละความชว ๑. เบญจศล ศล คอ ขอหาม ซงหมายถงความตงใจทงดเวนความชวและสงไมดทกประการ ศลเปนเจตนาทจะงดเวนจากกายทจรต ๓ : ไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม วจทจรต ๔ : ไมพดเทจ ไมพดค าหยาบ ไมพดสอเสยด ไมพดเพอเจอ มโนสจรต ๓ : ความโลภอยากไดของผอน มจตคดพยาบาท มความเหนผด การอยรวมกนในสงคม แตละคนซงเปนสมาชกของสงคม ตองท าตนใหเตมคนหรอมนษย เพอใหการอยรวมกนด าเนนไปดวยความเรยบรอย มความสงบสข เกดสนตสข ไมมเวรภยตอกน คอ ขอหาม ๕ ประการ๘ ๑) ปาณาตปาตา เวรมณ (สกขาปท สมาทยาม) เวนจากการฆาสตวตดชวต รวมถงการท ารายสตว หรอมนษยดวย แมแตคด วางแผน ถอวาผดศลขอนแลว ๒) อทนนาทานา เวรมณ (สกขาปท สมาทยาม) เวนจากการลกทรพย เอาสงของทเจาของไมไดให รวมถงการเบยดบง ฉอราษฎรบงหลวง เอาเปรยบคนอน ๓) กาเมสมจฉาจารา เวรมณ (สกขาปท สมาทยาม) เวนจากการประพฤตผดในกามทงหลาย ขอนเพยงแคคดกผดแลว

๔) มสาวาทา เวรมณ (สกขาปท สมาทยาม) เวนจากการพดเทจ ค าหยาบ หรอพดสอเสยด รวมถงการพดใหคนแตกสามคคกนดวย ๕) สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ (สกขาปท สมาทยาม) เวนจากการดมน าเมา อนเปนทตงแหงความประมาท อานสงส คอ ศลน าผประพฤตใฝสสถานทด บคคลสมบรณดวยโภคทรพยไดดวยศล บคคลถงความเยนใจไดกดวยศล พงรกษาศลใหบรสทธ๙

การละความชว ๒. อบายมข ๖ ชองทางความเสอม ทางแหงความพนาศ เหตยอยยบแหงโภคทรพย๑๐ ผหวงความเจรญดวยโภคทรพย พงเวนเหตเครองฉบหาย ๖ ประการนเสย๑๑

๘เรองเดยวกน, หนา ๑๗๔.

๙เรองเดยวกน, หนา ๑๗๕. ๑๐เรองเดยวกน, หนา ๑๕๑-๑๕๒. ๑๑สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระมหาวชรญาณวโรรส, นวโกวาท, หนา ๗๙-๘๒.

๓๔

๑) ตดสราและของมนเมา มโทษ ๖ อยาง เสยทรพยอนผดมเหนเอง กอการทะเลาะววาท เปนบอเกดแหงโรค เปนเหตเสยชอเสยง เปนเหตไมรจกอาย ทอนก าลงปญญา

๒) ชอบเทยวกลางคน มโทษ ๖ อยาง ชอวาไมรกษาตน ชอวาไมรกษาลกเมย ชอวาไมรกษาทรพยสมบต เปนทระแวงของคนทงหลาย เปนเปาใหเขาใสความหรอเลาลอ ไดรบความล าบากเดอดรอนเปนเหตแหงทกข

๓) ชอบเทยวดการละเลน : การงานเสอมเสย เพราะใจกงวล คอยคดจบจอง เสยเวลาเมอไปดสงนน ๆ ทง ๖ กรณ ร าทไหนไปทนน ขบรองทไหนไปทนน ดดสตเปาทไหนไปทนน เสภาทไหนไปทนน เพลงทไหนไปทนน เถดเทงทไหนไปทนน ๔) เลนการพนนมโทษ ๖ สถานเมอชนะยอมกอเวร เมอแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป ทรพยยอมฉบหายไมมใครเชอถอถอยค าเปนทหมนประมาทของเพอนไมเปนทประสงคจะเปนคครอง ๕) คบคนชวเปนมตร มโทษ ตามบคคลทคบ ท าใหเปนนกเลงการพนน ท าใหเปนนกเลงเจาช ท าใหเปนนกเลงเหลา ท าใหเปนคนลวงเขาดวยของปลอม ท าใหเปนคนตลกลวงเขาซงหนา ท าใหเปนคนหวไม ๖) เกยจครานการท างาน มโทษ ๖ มกอางวา หนาวนก แลวไมท างาน มกอางวา รอนนก แลวไมท างาน มกอางวา เยนแลว แลวไมท างาน มกอางวา ยงเชาอย แลวไมท างาน มกอางวา หวนก แลวไมท างาน มกอางวา กระหายนก แลวไมท างาน การละความชว ๓. อกศล ๓ คอ รากเหงาของความชวจนเปนเหตใหเกดกเลส เมอก าเรบจะแสดงออกมาเปนทจรตทางกาย วาจา ใจ รวมเปนเหตใหเกดกเลส เปนรากเหงาของอกศล เรยกอกศลมลม ๓ อยาง๑๒

๑) โลภะ คอความอยากได อยากไดของคนอนมาเปนของตน อยากใหตนมเหมอนคนอน อยากคอใชสต รสกรในตน ซงอยากไดควรคดท านองครองธรรม ๒) โทสะ คอ ความคดประทษราย โหดราย ใจรอน ความอาฆาต พยาบาท การอยากฆา อยากท าลายผอน ความคดประทษภยเปนรากเหงาใหเกดกเลสไดหลายอยาง เชน ความหงดหงด ปกคะ โกทะ ความโกรธ อปาหะ ความผกโกรธ คดปองราย ถาปลอยใหมโทสะมาก ผนนจะเปนคนชวคนพาล และเปนภยตอสงคม วธแกไข คอ ใชสตระงบตน ฝกฝนใหเปนผมอโทสะ ๓) โมหะ คอ ความหลง ความไมรไมเขาใจ ความมวเมา ความประมาท เปนรากเหงาใหเกดกเลส ความโงเขลาหลงใหลตามกระแสกเลส ขาดการพจารณาวาถกผดชวดมประโยชน หรอไมม

๑๒สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระมหาวชรญาณวโรรส, นวโกวาท, พมพครงท ๘๓/๒๕๕๗, (นครปฐม : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย พทธมนฑลนครปฐม, ๒๕๕๗), หนา ๓๑-๓๒.

๓๕

ประโยชน เชน มกขะ ลบหลคณทาน ปลาละดเสมอ มานะถอตว ทมะมวเมา ปมาทะ เลนเลอ โมหะท าใหขาดสต ไมรผดชอบรายแรงกวาโลภะ และโทสะ วธนจะท าใหโมหะลดลงนน ตองปฏบตตนใหเปนผทมอโมหะ ความไมหลงงมงาย๑๓

เศรษฐกจพอเพยงเกยวกบการละความชว ความพอประมาณตรงกบความตงใจทงดเวนท าชวสงไมดคอเบญจศล เวนจากกายทจรต วจทจรต มโนทจรต มเหตผลในการไมปฏบตตามอบายมขหก ซงเปนทางแหงความเสอม โภคทรพยยอยยบหวงเจรญในโภคทรพย มภมคมกนโดยไมปฏบตตามอกศลเพราะความโลภอยากไดของคนอน ใหตนมสต ไมคดประทศรายอาฆาตพยาบาท ไมมความหลง ประมาท ตองรจกสงถกผดชวด หมนศกษาหาความรดวยความขยนในการหลกหนความชว ยดมนในคณธรรม การรกษาเบญจศล เวนอบายมข และไมปฏบตในสงอกศล เพอใหตนเองปฏบตตนอยไดดวยหลกพทธธรรมทน ามาใชควบคกบหลกเศรษฐกจพอเพยง

โอวาท ๒ เศรษฐกจพอเพยงกบการท าความดใหถงพรอม การประกอบอาชพสจรต ถกตอง ปฏบตตนในทางทด ตามเบญจธรรม ปรารถนาใหผอนม

ความสข เลยงชพโดยสจรตส ารวมอนทรย มกศลมลไมโลภอยากไดของผอน มพละ ๔ คารวะ ๖ กตญญกตเวทตอผมพระคณ รกษามงคล มวนย ท างานไมมโทษ ไมประมาทในธรรม เปนรากฐานในการด าเนนชวต เอออาทรตอกนน ามาซงประโยชนสข สงเหลานมความสมพนธกนเศรษฐกจพอเพยง การท าความด ๑. เบญจธรรม คอ ธรรมอนดงาม ๕ อยาง เปนธรรมเกอกลแกการรกษาเบญจศล เปนหลกธรรมทควรปฏบต ๕ ประการ๑๔

๑) เมตตากรณา คอ ความรกใครปรารถนาใหมความสข ความเจรญและความสงสารคด ชวยใหพนทกข บคคลใดทมเมตตา ยอมไมฆาสตวหรอเบยดเบยนสตว ดวยรดวาทกขชวตยอมมความรกตวกลวตายเชนเดยวกน ๒) สมมาอาชวะ คอ การหาเลยงชพในทางสจรต เปนการประกอบอาชพสจรต มรายได รจกใชจาย และทส าคญรจกค าวาพอด และมหรโอตตปปะ เปนความละอาย เกรงกลวตอผลของบาป ๓) กามสงวร เปนความส ารวมอนทรย คอ จะมระวง ตา ห จมก ลน กาย และใจ ท าใหความใครในกามคณ คอการตดในรป รส กลน เสยง สมผส ลดนอยลง เมอความส ารวมเกดขนจงไดผดศลเปนผรจกยบยง ควบคมตนในกามอารมณ ๔) สจจะ คอ ความซอสตย ความซอตรง เปนการพดความจรง เปนสงทท าใหไมเกดมสาวาท

๑๓ ท.ป. 11/293/291, ข.อต. 25/228/264. ๑๔พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร, พมพครงท ๑๒, หนา ๑๗๕-๑๗๖.

๓๖

๕) สตสมปชญญะ ระลกไดและรตวอยเสมอ คอฝกตนใหเปนคนรจกยงคด รสกตวอยเสมอวาสงใดควรท าและไมควรท า ระวงมใหเปนคนมวเมา ประมาท เปนการรฝกตว ท าใหชวตไมประมาท รอะไรด รอะไรชว ไมเกลอกกลวกบสงทจะท าใหชวตตกต า การท าความด ๒. กศลมล ๓ รากเหงาของกศล ตนตอของความด๑๕

๑) อโลภะ ความไมอยากได ความไมโลภ ธรรมทเปนปฏปกษกบโลภะ ความคดเผอแผ จาคะ ความเปนผไมทะเยอทะยานอยาก เปนผทมสตระลกตวอยเสมอวาจะท าสงใด ๆ มแตความยนด และพอใจในสงทตนมอยเทานน การปฏบตตนเปนผมอโลภะนน ตองปฏบตธรรมทตรงขามกบโลภะ เชน สนโดษ ความพอใจ ทาน การบรจาค จาคะ การเสยสละ ความไมโลภไมอยากไดของผอน ๒) อโทสะ ความไมคดประทษราย ธรรมทเปนธรรมทเปนปฏปกษกบโทสะ เมตตา ไมโกรธ ไมผพยาบาท จะท าอะไรกตองมสต รสกตวอยเสมอ ใชปญญาในทางประกอบการตดสนใจตาง ๆ การปฏบตตนเปนผมอโทสะนน ตองปฏบตธรรมทตรงกนขามกบโทสะ อาท เมตตา ปรารถนาใหผอนเปนสข กรณา ความสงสาร อโกธะ ความไมโกรธ อพยาบาท ความไมปองรายผอน อวสงหา ความไมเบยดเบยน ตตกขา ขนต ความอดทนตอความเจบใจ ๓) อโมหะ ความไมหลง ธรรมทเปนปฏปกษกบความหลง ปญญา ไมประมาท อนเปนสาเหตใหเกดความชวทงปวง ใหเปนผมสตปญญามนคง มการใชปญญาพจารณาไตรตรองโดยยดหลกเหตผล ใชพาหสจจะความเปนผศกษารบฟงมาก วมงสา หมนตรกตรอง พจารณาสทธา เชอในสงทควรเชอ โยนโสมนสการ การรบร๑๖

การท าความด ๓. พละ ๔ ธรรมอนเปนก าลง ธรรมอนเปนพลง ท าใหด าเนนชวตดวยความมนใจไมหวนตอภยทกอยาง๑๗

๑) ปญญาพละ ก าลงปญญา หมายถง ปญญาทเปนก าลง รม รชอบ รถกตอง ปฏบตตนในทางทถกทควรทงกายและใจ เพออยรวมกบผอนในสงคมอยางมความสข คนทมปญญาดมโอกาสประสบความส าเรจในการด าเนนชวตไดมากกวา คนปญญาไมดสะสมเพมพนปญญาได จากการศกษาเลาเรยนไดรบการถายทอดจากการฟง การอาน ปญญานเกดจากการพจารณาหาเหตผลดวยตนเอง ปญญาทเกดจากการปฏบต ฝกอบรม สรางสมประสบการณดวยตนเอง

๒) วรยะพละ ก าลงความเพยร ความเพยรพยายามทเปนพลง ในการท าใหคนเราไปสจดมงหมายทตองการ โดยความเพยรนนตองเปนความเพยรชอบ เพยรพยายามไมใหเกดความชว เพยรพยายามละความชวทมอยแลว เพยรสรางความด ปฏบตหนาทของตนใหด เพยรรกษาความด ๑๕ท.ป. 11/294/292. ๑๖เรองเดยวกน, หนา ๘๔. ๑๗เรองเดยวกน, หนา ๑๖๙.

๓๗

๓) อนวชชพละ ก าลงสจรต ก าลงการกระท าทไมมโทษ ท าในสงทเปนมงคล ผกระท าเกดความเจรญกาวหนา มกายกรรม วจกรรม มโนกรรมบรสทธ ท าการดวยเจตนาบรสทธ

๔) สงคหะพละ ก าลงการสงเคราะห คอ การยดเหนยวน าใจคน และประสานหมชนไวในสามคค สงเคราะหดวยสงคหวตถ ๔ คอ ทาน การใหปน หมายถง ชวยเหลอดานทนและปจจยเครองยงชพ เปยยวชชะ ปยวาจา คอ พดดวยน าใจหวงมมงใหเปนประโยชน

อตถจรยา บ าเพญประโยชน คอ ชวยเหลอรบใช ท างานสรางสรรค สมานตตตา คอ เสมอภาค มตนเสมอ ไมเอาเปรยบ ไมถอสงต า

การท าความด ๔. คารวะ ๖ ความเคารพ การถอเปนสงส าคญทจะพงใสใจ และปฏบตดวยความเออเฟอ หรอโดยความหนกแนนจรงจง การมองเหนคณคาและความส าคญแลวปฏบตตอบคคล

หรอสงนนโดยถกตอง ดวยความจรงใจ แสดงวาคารวะ คอความเคารพยกยองเชดช ใหความส าคญแกสงทเคารพ๑๘

๑) สตถคารวตา คอความเคารพในพระศาสดา หรอมความเคารพในพระพทธเจา ๒) ธมมคารวตา ความเคารพในพระธรรม หรอมความเคารพหนกแนนในพระธรรม ๓) สงฆคารวตา ความเคารพในพระสงฆ หรอมความเคารพแกกลาในพระสงฆ ๔) สกขาคารวตา ความเคารพในการศกษา หรอความเคารพในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ๕) อบปมาทคารวตา ความเคารพในความไมประมาท มสตรอบคอบ ๖) ปฏสนถารคารวตา ความเคารพในปฏสนถาร คอ การตอนรบปราศรย ม ๒ อยาง คอ อามสปฏสนถาร คอ ตอนรบดวยความวตถ สงของ มเครองดม ขาวปลาอาหาร และธรรมปฏสนถาร คอ ตอนรบใหเหมาะแกฐานะของแขกตลอดถงการสนทนาธรรม มจตใจเออเฟอเผอแผตอเพอนมนษย การท าความด ๕. กตญญกตเวท นมตต สาธรปาน กตญญกตเวทตา คนดยอมเปนทยองนบถอของคนทวไปเพราะอ านาจของความกตญญกตเวท กตญญ หมายถง บคคลผรคณของคนอน กตเวท หมายถง บคคลทตอบแทนผทมคณแกตน ดงนน กตญญกตเวทจงหมายถงบคคลผรคณทคนอนกระท าแลวและตอบแทน ความกตญญกตเวทเปนการรสกในคณดวยการแสดงความเคารพ นบถอ เชอฟง ชวยเหลอในกจการงาน การกระท าเชนนยอมน ามาซงความสขความเจรญ เปนสรมงคลแกชวตและหนาทการงาน ความกตญญเปนเครองหมายของคนด ลกษณะของคนมความกตญญกตเวทตามหลกพระพทธศาสนาม ๒ ลกษณะ ไดแก กตญญชนสามญ เปนกตญญสามญทวไป หมายถง รอปการ ๑๘เรองเดยวกน, หนา ๑๘๙.

๓๘

คณทบคคลอนท าใหเรา ซงเปนเหตใหเกดกตเวท คอการตอบแทนคณ เชน ยอมรบวาพอแมมพระคณเพราะวาไดเลยงดมา ยอมรบวาครมพระคณเพราะไดอบรมสงสอนมา ยอมรบญาตพนองมบญคณเพราะเอาใหขาวใหขนม กตญญชนสตบรษ เปนกตญญชนสง เปนคณธรรมความดทมอยในตวบคคลอน รวาเขาเปนคนด ท าอะไรใหเราหรอไมกตาม ไมยดตวเองเปนเครองวดความดของคนอน แตเปนการตดสนความดดวยความมธรรมทงหลายมคณคา พยายามถายทอดความดลกษณะนนมาใสตวเรา เพอท าความดตามแบบอยางทดเหมอนคนอนเขา การแสดงออกตอผมพระคณ ควรด าเนนการดงน ๑) ประกาศคณ ประกาศความดของผมพระคณ พดถงใหคนอนฟงถงพฤตกรรมทด ๒) ตอบแทนคณ เมอมคณหรออปการะตองตอบแทน เชน ตอบแทนพอแม โดยเปนเดกด ชวยงานบาน ประพฤตตนเปนลกทด ความกตญญมความส าคญทท าใหสถาบนครอบครวและสงคมมนคง เปนขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมไทยทดงาม และเปนเครองหมายของคนด๑๙ การท าความด ๖. มงคล ๓๘ สงทท าใหมโชคด ธรรมอนน ามาซงความสข ความเจรญ เรยกเตมวา อดมมงคล คอ มงคลอนสงสด๒๐

๑) อเสวนา จ พาลาน ไมคบคนพาล ๒) ปณฑตานญจ เสวนา คบบณฑต ๓) ปชา จ ปชนยาน บชาคนทควรบชา ๔) ปฏรปเทสวาโส จ อยในถนทเหมาะสม ๕) ปพเพ จ กตปญญตา ท าความดใหพรอมไวกอน ๖) อตตสมมาปณธ จ ตงตนชอบ ๗) พาหสจจญจ เลาเรยนศกษามาก ใสใจสดบหรอฟงหาความรเสมอ ๘) สปปญจ มศลปวทยา ช านาญในอาชพของตน ๙) วนโย จ สสกขโต มวนย มระเบยบ ไดฝกอบรมตนไวด ๑๐) สภาสตา จ ยา วาจา วาจาสภาษต รจกใชวาจาในการพดใหเปนผลด ๑๑) มาตาปตอปฏฐาน บ ารงบดามารดา ๑๒) ปตตทารสส สงคโห = ปตตสงคห สงเคราะหบตร

๑๓) และทารสงคห สงเคราะหภรรยา ๑๔) อนากลา จ กมมนตา การงานไมอากล (คงคาง ไมเรยบรอย)

๑๙พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยต โต), พฒนาวฒนธรรมไทย, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙), หนา ๑๘๕

๒๐พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๗๔-๒๗๗.

๓๙

๑๕) ทานญจ รจกให เผอแผแบงปน บรจาคสงเคราะหบ าเพญประโยชน ๑๖) ธมมจรยา จ ประพฤตธรรม ด ารงอยในศลธรรม

๑๗) ญาตกานญจ สงคโห สงเคราะหญาต ๑๘) อนวชชาน กมมาน การงานทไมมโทษ กจกรรมทดงาม ๑๙) อารต วรต ปาปา เวนจากความชว ๒๐) มชชปานา จ สญญโม เวนจากการดมน าเมา ๒๑) อปปมาโท จ ธมเมส ไมประมาทในธรรมทงหลาย ๒๒) คารโว จ ความเคารพ ผรจกคณคาของบคคล ๒๓) นวาโต จ ความสภาพออนนอม ถอมตน ๒๔) สนตฏฐ จ ความสนโดษ อมเอบพอใจในผลส าเรจ ๒๕) กตญญตา มความกตญญ ๒๖) กาเลน ธมมสสวน ฟงธรรมตามกาล ๒๗) ขนต จ มความอดทน ๒๘) โสวจสสตา เปนผวางาย สอนงาย ฟงเหตผล ๒๙) สมณานญจ ทสสน พอเหนสมณะ เขาหาทานผสงบกเลส ๓๐) กาเลน ธมมสากจฉา สนทนาธรรมตามกาล ๓๑) ตโป จ มความเพยรเผากเลส รจกบงคบควบคมตน ๓๒) พรหมจรยญจ ประพฤตพรหมจรรย ควบคมตนในทางเพศ ๓๓) อรยสจจาน ทสสน เขาใจความจรงของชวต ๓๔) นพพานสจฉกรยา จ ท าใหนพพานใหแจง บรรลนพพาน ๓๕) ผฏฐสส โลกธมเมห จตต ยสส น กมปต จตไมหวนไหว ๓๖) อโสก จตไรเศรา ๓๗) วรช จตปราศจากธล ๓๘) เขม จตเกษม การท าความด ๗. ความมวนย หมายถง ระเบยบ กฎเกณฑ ขอบงคบ ควบคมความประพฤตทางกาย วาจา ของคนในสงคมใหเรยบรอยดงาม จะไดอยดวยกนดวยความสขสบาย ชวยใหคนในสงคมหางความชว คนมสวนประกอบ ๒ อยาง ทส าคญ คอ รางกายกบจตใจ รางกายขนอยกบระบบโลก ตองพงโลก รางกายจงจะเจรญ จตใจขนอยกบระบบธรรม ตองพงธรรม จตใจจงจะเจรญ ผฉลาด ตองศกษาใหรทงทางโลกและทางธรรม ท าใหเปน ท าใหถกตอง ทงวนยทางโลกและวนยทางธรรม วนยทางโลก เปนระเบยบส าหรบควบคมในสงคมแตละแหง เปนขอตกลงของคนในสงคมทจะใหท า หรอไมใหท า เชน กฎหมาย พระราชบญญต พระราชกฤษฎกา ขอบงคบ ระเบยบ ประเพณ ธรรม

๔๐

เนยม ค าสง ประกาศ กตกา เหลานเปนวนยทางโลกทงสน วนยทางธรรม ม ๒ ประเภท เปนวนยทางธรรมส าหรบบรรพชต และวนยทางธรรมส าหรบคฤหสถ คอ ๑) วนยส าหรบผออกบวช เรยก อนาคารยวนย เปนวนยของพระภกษสงฆ สามเณร ๒) วนยส าหรบผครองเรอน เรยกวา อาคารยวนย เปนวนยชาวพทธ ทงชายหญงทวไป คณลกษณะผมวนย มความซอสตย สจรต มความรบผดชอบ เคารพในสทธของผ อน ปฏบตตามกฎเกณฑของสงคม ตรงตอเวลา มความเชอม นในตนเอง อดทน ขยนหมนเพยร เสยสละเหนใจผอน๒๑

การท าความด ๘. การงานทไมมโทษ หมายถง งานทดพรอมยตธรรม ไมมเวร ไมมภย ไมเบยดเบยนใคร งานไมมต าหน งานทเปนประโยชนแกตนเองและผอน เปนงานทท าไดกบท าดท าได หมายถง การท างานสกแตใหเสรจ ๆ ไป จะเกดประโยชนหรอไมเพยงใด ไมตองค านงถง เปนลกษณะ ของคนทไมรบผดชอบงาน การพจารณางานทไมมโทษ ใชหลกทางโลก ๒ ประการ ทางธรรม ๒ ประการ รวม ๔ ประการดวยกน พจารณา ๑) ไมผดกฎหมาย การท างานทผดกฎหมายเปนงานทมโทษท งสน แมบางอยางไม ผดศลธรรม ๒) งานท ไมผดประเพณ เปนงานจารตประเพณ ขนบธรรมเนยม ของทองถนหนง ๆ หรอสงคมหนง ๓) งานทไมผดศล ศลถอวาเปนพนฐานของการท าความด ๔) งานทไมผดธรรม เปนงานทถกกบความด งานแมไมผดกฎหมาย ไมผดประเพณ แตอาจผดหลกธรรม อาท ความเกยจคราน ผดหลกอทธบาท การผกโกรธ ผดพยาบาท ผดหลกกศลกรรมบถ พทธศาสนาหามอาชพทไมควรประกอบ คอ คาอาวธ คามนษย คายาพษ คาน าเมา ยาเสพตด คาสตวเพอน าไปฆา อาชพหรองานทไมมโทษ เชน ท าไร ท านา ท าสวน คาขาย หรอท างานทเปนประโยชนตอสวนรวม อาท สรางสะพานขามคลอง ท าถนนทางเดน สรางศาลาทพกอาศยขางทาง๒๒ การท าความด ๙. การไมประมาทในธรรม หมายถง ไมประมาทในเหต ใหมสตรอบคอบ ตงใจท าเหตทดอยางเตมท เพอใหบงเกดผลดตามมานนเอง ความไมประมาทคอการมสตก ากบตวอยเสมอ ไมวาจะกระท าการใด ๆ ความไมประมาทเปนคณธรรมทส าคญยง ค าสอนในพระพทธศาสนาเปนค าสอนใหเราไมประมาท ดงจะเหนไดจากปจฉมโอวาทของพระสมมาสมพทธเจา “ดกอนภกษทงหลาย บดนเราจะเตอนเธอทงหลาย สงขารทงหลายเปนของไมเทยง มความเสอมไปเปนธรรมดา เธอทงหลายจงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด” สวนค าวา ธรรม หมายถง ค าสอนของพระสมมาสมพทธเจา แปลเอาความวา เหต หมายถง ตนเหต ขอธรรมค าสอนลวนแตเปนค าบอกเหตทงสน บอกเหตแลวจะเกดผล อาท ความขยนหมนเพยร เปนเหตใหเกดความเจรญ ความเกยจครานเปนเหตใหเกดความเสอม

๒๑พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (วนย ๒), หนา ๔๒. ๒๒พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (มงคลชวต ๓๘ มงคลท

๑๘ การงานไมมโทษ และมงคลท 21 ไมประมาทในธรรมทงหลาย), หนา ๒๗๕.

๔๑

เศรษฐกจพอเพยงกบการท าความดใหถงพรอม ความพอประมาณตามพละส ทงพลงปญญาและความเพยรก าลงสจรต การสงเคราะหบคคลอน การมเหตผล พจารณาตามมงคล ๓๘ ความมวนยการงานไมมโทษและการไมประมาทในธรรม พจารณาในภมคมกนยดปฏบตตามเบญจธรรม กศล ๓ คารวะ ๖ มความกตญญกตเวท รวมทงศกษาหาความรถงการประกอบอาชพตามหลกเศรษฐกจพอเพยงและพทธธรรมการท าความดใหถงพรอม อกทงเมอเขาใจแลวน าไปปฏบตจะท าใหชวตตนเองและครอบครวมความสขปกต

โอวาท ๓ เศรษฐกจพอเพยงกบการท าจตใหบรสทธ เศรษฐกจพอเพยงสมพนธกบการท าจตใหบรสทธ มงใหทกคนพงพาตนเองได พฒนาใหด มความพอประมาณ จตบรสทธ จงจะท างานไดด พจารณาการใชจายในครอบครวอยางเหมาะสมไตรตรองหาเหตผลการมภมคมกนจะพรอมรบการเปลยนแปลง เรยนรกบสงใหม ดานคณธรรมปฏบต ตามไตรสกขา รกษากายวาจาใจเปนปกต ตงมนในสมาธท าใหเกดปญญา ปฏบตตามบญกรยา ๑๐ หมนฝกสมถะวปสสนา

ท าจตใหบรสทธ ๑. ไตรสกขา หมายถง ขอปฏบตทตองศกษา คอ ฝกหดอบรม กาย วาจา จตใจ และปญญา ใหยงขนไปจนบรรลจดหมายสงสด คอ พระนพพาน คอ ศล สมาธ ปญญา๒๓

๑) ศล คอ การรกษากาย วาจาใหเปนปกตหรอไมใหบกพรอง ซงเปนขอฝกอบรมในดานความประพฤต ไดแก การไมเบยดเบยนผอนทงกายและวาจา เชน ประพฤตตนในสงทด พดในสงทมประโยชน ประกอบอาชพสจรต การรกษาศลเปนพนฐานของการฝกสมาธ ศลเปนพนฐานทจะเกดคณธรรม ผทรกษาศลบรสทธ จตจะตงมนเปนสมาธไดงาย

๒) สมาธ คอ ความตงมนแหงจตหรอการส ารวมใจใหแนวแน ซงฝกอบรมได อาศยเพงสงใดสงหนง หรอจตระลกอยในสงใดสงหนงเปนอารมณ ตงมนใหจตเปนสมาธ เมอจตเปนสมาธจะท าใหเกดปญญารแจงในสงตาง ๆ

๓) ปญญา คอ ความฉลาดรอบรหรอความแจมกระจางในเหตผล รและเหน แนวทางแหงการปฏบตทถกตอง ปญญาทกลาวในไตรสกขา เปนปญญาทเกดจากการฝกหด ปฏบตอบรม เปนปญญาทเกดขนหลงจากการฝกสมาธ และเมอจตตงมนดแลวกจะเกดปญหารแจงในสงตาง ๆ ท าจตใหบรสทธ ๒. การรกษาศล ศล แปลวา ปกต คอ สงหรอกตกาทบคคลตองระวงรกษาตามเพศและฐานะ การรกษาศลเปนการเพยรพยายาม โทษทางกายและวาจา เพอไมใหกเลสก าเรบขน เปนการบ าเพญบญบารมทสงขน การรกษาศลคอความประพฤตด หรอปฏบตถกตองทางกายและวาจาอนเปนพนฐานของการท าความดทกอยางบคคลควรมการปฏบตควบคกบการรกษาศล

๒๓พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (ไตรสกขา), หนา ๑๐๗.

๔๒

เพราะผมศลยอมเปนบอเกดทางคณธรรม น าพาเปนแนวทางแหงการท าความด สงเสรมใหเกดความสงบสขแกตนเองและสงคม อานสงสของการรกษาศล ๕ ผรกษาศลขอ ๑ ดวยการไมฆาสตวตดชวต เมอเกดเปนมนษย ท าใหมสขภาพพลานามยแขงแรง ปราศจากโรคภยอายยนยาว ไมมอบตเหตตาง ๆ หรอสนอายกอนวนอนสมควร ผรกษาศลขอ ๒ ดวยการไมถอเอาทรพยของผอนทเจาของมไดเตมใจให เมอเปนมนษยเกดในตระกลทร ารวย ท ามาคาขน มงมทรพยสมบต ไมมวบตดวยภยตาง ๆ ผรกษาศลขอ ๓ ดวยการไมลวงประเวณในคครองหรอคนในปกครองของผอน ผลบญทรกษาศลขอน มนษยประสบโชคดในความรก รกแททจรงจง จรงใจ ไมอกหก มบตรธดา มความเชอฟง เปนอภชาตบตร ท าเกยรตยศชอเสยงมาสตระกล ผรกษาศลขอ ๔ ไมกลาวมสา บญทรกษาศลขอนจะเปนมนษยทมสมเสยงไพเราะ พดจามเหตผล เจรจามผเชอถอ บตรธดาอยในโอวาท ผรกษาศลขอ ๕ ไมดมสราเมรยเครองหมกดองของเมา บญทมรกษาศลขอน เปนผทมสมองปญญา ความคดแจมใส เลาเรยนแตกฉาน จ าไดงาย การรกษาศลเปนเพยงการรกษากายและวาจาใหสงบ ไมกอใหเกดทกข โทษทางกายและวาจาเทานน หากตองการควบคมจตหรอท าใหสะอาดบรสทธได ตองฝกภาวนาเพอรกษาใจรกษาจต๒๔

การท าจตใหบรสทธ ๓. บญกรยาวตถ ๑๐ ทตงแหงการท าบญ เรองทจดเปนการท าความด หลกการท าความด ทางท าความด หรอการกระท าทเกดเปนบญ เปนกศล แกผกระท า ดงตอไปน๒๕

๑) ทานมย ท าบญดวยการใหสงของ เปนการเสยสละทรพยสนเงนทอง ก าลงกายสตปญญา เพอใหเกดประโยชนแกผอนโดยสวนรวม ๒) สลมย ท าบญดวยการรกษาศล หรอประพฤตดมระเบยบวนยปฏบตตนไมใหละเมดศล เพอรกษากาย วาจา และใจใหสะอาดบรสทธ พนจากกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ๓) ภาวนามย ท าบญดวยการเจรญภาวนา ฝกอบรมจตใจ เจรญปญญาการละกเลส ยกระดบจตใจใหสงขน โดยใชสตปญญา รทางเจรญทางเสอม ๔) อปจายนมย ท าบญดวยการประพฤตออนนอม การใหความเคารพผใหญ ผมพระคณ ผมวยวฒ ผมคณวฒหรอคณสมบต (ครอาจารย พระภกษสงฆ) ผมชาตวฒ (พระมหากษตรย เชอพระวงศ) ๕) เวยยาวจจมย ท าบญดวยการขวนขวายในกจการทชอบ การกระท าสงทเปนคณงามความด สงทมประโยชนตอสวนรวม

๒๔พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (ศล), หนา ๑๗๔-๑๗๕. ๒๕พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (บญกรยา ๑๐), หนา

๙๓-๙๔.

๔๓

๖) ปตตทานมย ท าบญดวยการเฉลยสวนแบงความดใหแกผอน การอทศบญกศลทไดกระท าไวใหแกสรรพสตวทงหลาย การบอกใหผอนรวมอนโมทนาดวย ๗) ปตตานโมทนามย ท าบญดวยการยนดในความดของผอน บญส าเรจดวยการอนโมทนา ๘) ธมมสสวนมย ท าบญดวยการฟงธรรม ศกษาหาความร คอการตงใจฟงธรรม บรรเทาความสงสย และท าความเหนใหถกตองยงขน น าความรและธรรมไปใชใหเกดประโยชน ๙) ธมมเทสนามย ท าบญดวยการสอนธรรมใหความร ตามรอยองคพระศาสดา น าธรรมไปขดเกลากเลสเพอเปนแบบอยางทดแกผอน ๑๐) ทฏฐชกมม ท าบญดวยการท าความเหนใหตรง เขาใจบาปบญ คณโทษ สงทเปนและไมเปนแกนสารสาระ ทางเจรญทางเสอม ท าจตใหบรสทธ ๔. การฝกสมาธ สมาธ พจนานกรม แปลวา สงทตงมนแหงจต คอ การทจตมงอยในอารมณเดยว การทจตจะตงมน เกดขนจากการเจรญสต การฝกสมาธ มความหมายของการฝกปฏบต เปนการท าใจใหนง หากจตหยดนงไดแลวจะมพลง การเจรญสต คอ การร รตว รรอบ หรอสตตงมน สมาธเกด พระพทธศาสนาสอนเรองมหาสตปฏฐาน ๔ ใหมสตรเรอง กาย เวทนา จต ธรรม เรมตนทกาย เรมตนจากลมหายใจ รวามลมหายใจอย วธแรก คอ มสตก าหนดลมอยทลมหายใจ การฝกสมาธ หลวงปมน ภรทตโต ทานเมตตาสอนวา “นงขดสมาธ เอาขาขวาทบขาซาย มอขวาทบมอซาย วางบนตก ตงกายตรง ไมนงกมหนา ไมนงเอยงซาย เอยงขวา ไมโยกหนาไมโยกหลง ไมกดและขมอวยวะในรางกาย วางกายใหสบาย ๆ ตงจตใหตรงลงตรงหนา ใหก าหนดรซงจตเฉพาะหนา ไมสงจตใหฟงซานไปในเบองหนาและเบองหลง (อนาคตและอดต) พงเปนผมสตก าหนดจตรวมเขาตงไวในจต บรกรรม พทโธ จนกวา เอกคคตาจต หมายถง จตทเปนอารมณเดยว๒๖

การท าสมาธ อยทตองมสตกบอากปกรยาทง ๔ ยน เดน นง นอน มสตตรง รไดตลอด การปฏบต คอ การก าหนดลมหายใจเขาออก มสตอยกบการเดนทางของลมหายใจ ตงแตจมกสดลมหายใจ จะสงเกตเหมอนมลมเขา ขนมาตรงกลางกระหมอม เปนความรสก ลมจะไหลลงมาตามกระดกตนคอ ลงกระดกสนหลง ปอดขยายเตมท ทองกจะขยายคลายทองจะยบแตเปนขยายมากกวา เปนการรตาม และจตจบอยตลอด บางคนลมหายเขาก ากบดวยพธ ลมหายใจออกก ากบดวยโธ บางคนก ากบดวยตวเลขนบ หนง สอง สาม ส หา ไปเรอย ๆ หายใจออกกนบ พอจตเปนสมาธ ตวเลขนบจะนอยลง นอยลงเองไมไดบงคบ ผลของการท าสมาธ ท างานไดด ศกยภาพการท างานดขน ละเอยด รอบคอบ ผดพลาดนอย เพราะรตว มสตอยตลอด

๒๖พระธรรมมงคลญาณ (พระอาจารยวรยงค สรนธโร), หลกสตรครสมาธ เลม ๒, พมพครงท ๑๔,(กรงเทพมหานคร : บรษท ประชาชน จ ากด, ๒๕๕๙), หนา ๑-๓๑.

๔๔

ประโยชนของการฝกสมาธ การฝกสมาธถอเปนบญใหญ มพลงบญมากสงผลใหมความทกขนอยลง วาระจตอยใน

ระดบสงขน สภาวะจตสงขน มความมนใจในตนเอง ภาวะผน าเพมสงขน จตใจหนกแนนมากขนม

สตสมปชญญะมากขน คอ รสกตวอยตลอดเวลา บญกศลปกปองคมครองเรา ดลบนดาลใหคดออก

การท างานดขน สมาธท าใหจตไมฟงซาน ผลการเรยนดขน กระบวนการคดเปนระบบมากขน ระดบ

การคดเปนระเบยบ การกระท าสงใด ๆ ดขน เชน เรยนภาษาตางประเทศ สมาธชวยใหมสต คดออก

การคดด กลาคดกลาพด ฝกขนตบารม การฝกสมาธเปนการฝกความอดทนเรองทกขเวทนา สมาธ

ชวยพนวบากกรรม หรอลดใหเบาบาง ชวตมทกขนอยลงมความสขมากขนกอนฝกสมาธ ควรสวดมนต

ชวยพนวบากกรรม หรอลดใหเบาบาง ชวตมทกขนอยลงมความสขมากขนกอนฝกสมาธ ควรสวดมนต

ระลกถงพระพทธเจา เดนจงกรมเพอเปนพนฐานการฝกสมาธ

ท าจตใหบรสทธ ๕. สมถะและวปสสนา

สมถะ หมายถง สภาพธรรมทสงบ คอสงบจากกเลส การท าใหความสงบจากกเลสมมาก

ขน เจรญมากขน การเจรญมากขน เรยกวา ภาวนา เพราะฉะนนการอบรมความสงบมากขน คอ กศล

ธรรมทเกดตอ เพยงเรยกวา สมถภาวนา วปสสนา หมายถง ความเหนแจงในสงขารทงหลายวาไมเทยง

เปนทกข และไมใชตวตน วปสสนา แปลวา รแจงและเหนจรง ว แปลวา วเศษ แจงตางและวปสสนา

แปลวาเหนจรง วปสสนาทแปลวารแจงเหนจรงคอทงเหนทงร แตไมมญาณมาแยกแยะออกเปนสวน ๆ

ตามทรทเหนนน ผมญาณเทานนจงจะแยกแยะออกเปนสวน ๆ ได เรยกวา วปสสนาญาณ คอความรส

ความส าเรจอยางรแจงและเหนจรง สามารถแยกแยะออกเปนสวน ๆ ได เชน แยกรางกายออกเปน

ธาต ๔ เปนธาตดน ธาตน า ธาตลม ธาตไฟ อยางไมสงสย ผแยกไดดงน จะมจตลดความก าหนดยนด

ลดการยดตดในรางกายตอไป ในทสดกจะก าจดความยดตดในรางกายได เพราะฉะนน ค าวาวปสสนา

คอความรสความส าเรจ อยางรแจงและเหนจรง สามารถแยกแยะขนธหา อนเปนสาเหตแหงทกขได

จรง๒๗

เศรษฐกจพอเพยงกบการท าจตใหบรสทธ ความพอประมาณใชไตรสกขา ใชศลโดยไม

เบยดเบยนผทงกายและวาจา ใชปญญาตามแนวทางแหงการปฏบต ดานเหตผลใชบญกรยา ๑๐ ดาน

ภมคมกนใช

๒๗พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (ภาวนา ๒), หนา ๗๐.

๔๕

สมถะและวปสสนา พจารณาเปนสวน ๆ ไตรตรองโดยใชสมาธก าหนดจตไมใหฟงซาน ท าใหการคดม

ระเบยบ พจารณาถงการกระท ากจการวเคราะหความคมทน ท าใหมสต คดพจารณาไดหลายอยาง

ก าหนดจตน าไปคดตามหลกเศรษฐกจพอเพยงใหมความรอบร สามารถชแจงอธบายคนอนใหเขาใจได

อกทงปฏบตตามคณธรรมใหมความถองแทและสามารถปฏบตตามได

๓.๒.๒ เศรษฐกจพอเพยงทสอดคลองกบหลกพทธธรรม

พระพทธศาสนาสอนมงเนนเรองการพนทกข สอนใหรจกทกขและวธการดบทกข ใหพนจากอวชชาหรอความไมรจรงในธรรมชาต อนเปนเหตใหเกดทกขจากกเลสทงปวง คอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง เนนการศกษาท าความเขาใจหลกพทธธรรมทส าคญของพระพทธศาสนา คอ ๓.๒.๒.๑ เศรษฐกจพอเพยงกบเบญจขนธ องคประกอบของชวตมนษยทประกอบดวย

รปและนาม คอ สวนทมองไมเหนหรอจตใจ ไดแก เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ๒๘

๑) รปขนธ คอ สวนทเปนรางกาย ประกอบดวยธาต ๔ ไดแก ธาตดน เปนสวนของรางกายทเปนของแขง เชน เนอกระดก ผม ธาตน า เปนสวนทเปนของเหลวของรางกาย เชน เลอด น าลาย น าตา น าเหลอง ธาตลม เปนสวนทเปนลมของรางกาย ไดแก ลมหายใจเขาออก ลมในกระเพาะอาหาร ธาตไฟ เปนสวนทเปนอณหภมของรางกาย ไดแก ความรอนในรางกายมนษย ๒) เวทนา คอ ความรสกทเกดจากประสาทสมผส อาการของความรสก ทกข และหรอเฉย ๆ เกดจากประสาทสมผสทง ๕ เชน สข เวทนา ทกขเวทนา และอเบกขาเวทนา ไมยนดยนราย ๓) สญญา คอ การจ าไดหมายร เปนความจ าไดโดยอาศยประสาทสมผส หรอสงทจตรบรโดยอาศยทวารทง ๖ (ตา ห จมก ลน กาย ใจ) เมอสมผสอกครงกสามารถบอกได ๔) สงขาร คอ สภาพทปรงแตงจตใจใหคดด คดชว หรอเปนกลาง องคประกอบ/คณสมบตตาง ๆ ของจตทมเจตนาเปนตวน า เรยกรวมวา เครองปรงของจต/เครองปรงของความคด/เครองปรงของกรรม สงทเขามาปรงแตงจต ไดแก เจตนา คานยม ความสนใจ ความโลภ ความหลง วตถ วจารณ วรยะ ฉนทะ ทฏธ มานะ โทสะ โลภะ สต ศรทธา หรโอตตปปะ ๕) วญญาณ คอ การรบรทผานอายตนะ ๖ ทางตา ห จมก ลน กาย ใจ บางทเรยกจต ซงสามารถแยกยอยไปไดอกเปนรอย ๆ ดวง

เศรษฐกจพอเพยงทสอดคลองเบญจขนธ มความพอประมาณ ยดทางสายกลาง ไมโลภ โกรธ หลง ไมเบยดเบยนผอน มเหตผลในการตดสนใจกระท าสงตางๆ ใหเกดความพอเพยงมภมคมกนเปนการเตรยมใจใหพรอมรบผลกระทบตอการเปลยนแปลง ศกษาใหเขาใจในเบญจขนธ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ดานคณธรรม มความซอตรง มจรยธรรม สามคค ชวยเหลอซงกนและกน

๒๘พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (ขนธ 5), หนา 162.

๔๖

๓.๒.๒.๒ เศรษฐกจพอเพยงกบอรยสจ ๔ คอความจรงอนประเสรฐ เปนความจรงของชวตทไมมผนแปรเกดมไดทกคนความจรงทท าใหผเขาถงกลายเปนอรยะค าสอนชวยใหบคคลพนทกขคอ๒๙

๑) ทกข คอ ปญหาของชวต หมายถง สภาพททนไดยาก ทงรางกายและจตใจ สภาวะทกข คอทกขประจ า ไดแก เกด แก เจบ ตาย เปนทกขพนฐาน ปกณกทกข หรอทกขจร เปนทกขทเกดขนภายหลง เกดขนแลวกผานไป และเกดขนเนอง ๆ พระพทธเจาทรงสอนใหทราบวามนษยทกคน มทกขเหมอนกน คอทกขพนฐาน ทกขในการด าเนนชวตประจ าวน พลดพรากจากสงทรก สงทไมเปนทรก การไมไดตามใจปรารถนา ความไมสบายกาย ไมสบายใจ ความเศราโศก ความคบแคนใจ ๒) สมทย คอ เหตแหงปญญา หมายเหตทท าใหเกดทกข ทกขทงหมดลวนมเหต เหตนนคอ ตณหา ยดมนอยากไดหรอตณหา คอความทะยานอยาก (๑) กามตณหา ความทะยานอยากในกาม ความก าหนดยนด ความอยากในรป เสยงกลน รส สมผส ทตนยงไมม อยากไดเพอสนองตอบความตองการของประสาททงหา อยากไดพอใจในสงนนสงน (๒) ภวตณหา ความทะยานอยากในภพ คอ ความอยากมอยากเปน พอใจยนดในรปภพและอรปภพ อยากเปนเชนนนตลอดไป ความอยากในภาวะของตวตนทจะได จะเปนอยางใดอยางหนง อยากเปนอยากคงทตลอดไป (๓) วภวตณหา ความทะยานอยากในวภพ ตณหาในการปราศจากภพ คอความไมอยากมไมอยากเปน เปนสภาพทไมตองการ ความอยากในความพรากพนไป แหงตวตนจากความเปนอยางใดอยางหนง อนไมปรารถนา อยากท าลาย อยากใหดบสญ ๓) นโรธ ความดบทกข คอ ใหดบทเหต เปนการแกปญหาได ทกข คอปญหาของชวต ทงหมดสามารถแกไขได ภาวะทตณหาดบสนไป ภาวะทเขาถงเมอก าจดอวชชา ตณหาสนแลว หลดพน สงบ ปลอดโปรง เปนอสระ คอนพพาน การดบปญหาไดสนเชงไดชอวา นโรธ ๔) มรรค ทางหรอวธการแกปญหา ปฏปทาทน าไปสความดบแหงทกข ขอปฏบตใหถงความดบทกข ปฏบตเพอจ ากดความทกข เพอหลดพนจากทกข ปญญาอนเหนชอบวาสงนทกข สงนเปนเหตใหเกดทกข สงนความดบทกข เปนทางใหถงความดบทกขไดชอวามรรค เรยกอกอยางวา มชฌมาปฏปทา แปลวา ทางสายกลาง มรรคมองค ๘ น สรปลงในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา เศรษฐกจพอเพยงตามหลกอรยสจส พจารณาได คอ ทกข เปนปญหาของชวตความยากจนไมมเงนทองทนอยไดยาก ทงกายและใจ สมทยเปนเหตแหงปญหา การใชเงนไมคมคา

๒๙พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, (อรยสจ ๔), หนา ๑๕๕.

๔๗

สรยสรายไมประหยดและอดออมขาดความเขาใจเรองเศรษฐกจพอเพยง มความอยาก อยากม อยากเปน นโรธ เปนความดบทกข ศกษาเรองเศรษฐกจพอเพยงทางสายกลาง ท างานหารายไดปลกพชผกแบงกนกบเพอนบาน แบงขายหารายได มรรค ตดความฟมเฟอย ลดรายจายทไมจ าเปนใชสงของอยางประหยด คมคา ราคา ๓.๒.๒.๓ เศรษฐกจพอเพยงกบโยนโสมนสการ โยนโส มาจากค าวา โยน หมายถง เหต

ตนเหต จดเกดแหงเหต มนสการ แปลวา การคด การวเคราะห การพจารณา ดงนนโยนโสมนสการ

หมายถง การใชความคดถกวธ คอ การท าในใจโดยแยบคาย มองสงทงหลายดวยความคด พจารณา

สบคน ถงตนเคา สาวหาเหตผลจนตลอดสาย แยกแยะออกพเคราะหดดวยปญญาทคดเปนระเบยบ

และโดยอบายวถ ใหเหนสงนน ๆ หรอปญหานน ๆ ตามสภาวะและความสมพนธแหงเหตปจจย ดงนน

โยนโสมนสการ แปลวา ใสใจความคดหาจนถงเหต คอ น าไวในใจโดยแยบคาย ขอส าคญใหรจรงไมใชร

ลวง คอ ยงมความสงสยในสงทร คนควาหาความรจรงตอไปจนรจรงมใชรเพยงรตามคนอนแลวคดวา

ตวเองรแลวจนถกลอลวงไป

คมภรในพระไตรปฎก ไดแสดงไวพจนแจกแจงความหมายในแงตาง ๆ ของโยนโสมนสการ อบายมนสกา เปนการคดหรอพจารณาโดยอบาย คอ การคดอยางมวธ ถกวธ เปนการเขาถงความจรง ปถนมสกา เปนการคดถกทางตอเนองเปนล าดบ หมายถง ความคดทเปนระเบยบตามหลกเหตผล จตไมคดตดพน แตคดไปอกทางหนง ทงมความสามารถในการซก ความนกคดไปอยในทางทถกตอง การณมนสกา เปนการคดอยางมเหตผล เปนการสบคน ตามแนวทางความสมพนธแหงเหตปจจย พจารณาสบหาสาเหตใหเขาถงตนเคาหรอแหลงทมาสงผลตอเนองตามล าดบ อปปราทกมนสกา การคดและพจารณาใหเกดกศลธรรม เปนการพจารณาท าใหมสต หรอท าใหจตใจเขมแขงมนคง ความทงสขอนเปนการแสดงขอลกษณะดานตาง ๆ ของความคดแบบโยนโสมนสการ เขยนไดวา คดถกวธ คดมระเบยบ คดมเหตผล คดเรากศล

หลกเศรษฐกจพอเพยงตามโยนโสมนสการ องคประกอบในฐานะทเปนเครองอ านวย ทสนบสนนการพฒนาคน เปนเรองของความคด พจารณาสบสาวหาสาเหต ตลอดจนใหเหนกจกรรมตาง ๆ ตามความสมพนธแหงเหตปจจยเปนปจจยทกอใหเกดลกษณะความพอเพยง ความพอประมาณ และความมเหตผล เปนการตดสนใจด าเนนการเรองตาง ๆ อยางมเหตผล มหลกการ หลกกฎหมาย หลกศลธรรม วฒนธรรม ค านงถงผลทคาดวาจะเกดจากการกระท านน ๆ อยางรอบคอบ

๓.๒.๒.๔ เศรษฐกจพอเพยงกบมชฌมาปฏปทา ทางสายกลางไมยดสด ๒ ทางไดแก การประกอบตนเองใหล าบากเกนไป และพวพนในกาม ทางพทธศาสนา เรยก มชฌมาปฏปทาวา คอ อรยมรรคมองคแปดโดยมงเนนใหมความสขกายสขใจ ไมยดถอสดทางทงสอง ไดแก ๑) กามสขลลกานโยค คอการหมกมนอยดวยกามสข ๒) อตตกลมถานโยค คอการประกอบความล าบากเดอดรอนแก

๔๘

ตนเอง การบบคนทรมานตนใหเดอดรอน การไมเอนเอยงเขาใกลทสด ๒ อยางนน กอใหเกดจกษ กอใหเกดญาณ เปนไปเพอความสงบ เพอความรยง

หลกเศรษฐกจพอเพยงตามมชฌมาปฏปทา ความพอประมาณมปญญาเหนชอบ ปฏบตเหมาะสมตามความเปนจรง ด ารชอบ คดพจารณา ความมเหตผล ท ามาหากจอยางสจรตไมคดโกงไมเอาเปรยบ มอตสาหะและพยายาม ภมคมกนปฏบตดวยสตด ารงอยดวยความรตว ฝกสตตงมนสงบ หมนหาความรปฏบตตามคณธรรมทดงาม ทางกาย กจกรรมด

๓.๒.๒.๕ เศรษฐกจพอเพยงกบมรรคมองคแปด ๑) สมมาทฏฐ คอ ความเหนชอบ ปญญาชอบ เหนอรยสจส ๒) สมมาสงกปปะ คอ ด ารชอบ ด ารออกจากกาม ด ารไมพยาบาท ด ารไมเบยดเบยน คด

ไมโลภ ไมอาฆาตผอน ๓) สมมาวาจา เจรจาชอบ เวนจากวจทจรต ๔ ๔) สมมากมมนตะ ท าการงานชอบ เวนจากกายทจรต ๓ ๕) สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ เวนจากเลยงชวตในทางทผด ๖) สมมาวายามะ เพยรชอบ ความเพยรท าสงทถกตอง ความเพยรรกษาความด ๗) สมมาสต ความระลกชอบ เหนสงทงหลายตามสภาพจรง ๘) สมมาสมาธ ความตงใจมนชอบ จตแนวแนอยกบสงหนงชอบ

ขอท ๑ การก าหนดเปาหมายดวยความคดคดวาถกตองทสดสมมาทฐปฏบตตามปฏบตตนเหมาะสมตามความเปนจรงการด าเนนชวตตามแบบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงนนแตละคนหรอแตละครวเรอนมความเหนทจะด ารงชวตอยอยางเรยบงายเปนเศรษฐกจพอเพยงในตวเอง ขอท ๒ การคดพจารณาแตในทางดงามสมมาสงกปปะทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงนนอยทท าความด ารจะสรรเสรญ ตงการด ารงชวตใหอยบนพนฐานของความซอสตยซอตรงสจรตเทยงธรรมในเบยดเบยนไมเอารดเอาเปรยบประกอบตองมความเพยรมสตใชสตและปญญาในการด าเนนชวตปฏบตตามทางสายกลางทเนนตามพอเพยงความพอประมาณความไมประมาทเสรมสรางภมคมกนใชความรและคณธรรมเปนพนฐานในการด ารงชวต ขอ ๓ การพดจาไพเราะหรอเจรจาชอบสมมาวาจาการพดจาตองสภาพพดแตสงทสรางสรรคดงามไมพดเพอเจอไรสาระพดสงทเปนจรงพดดวยวาจาออนหวานพดดวยความเมตตากรณาพดใหมจดหมายไมพดดหมนพด และไมพดดวยความเขาไมพดวาจาบดเบยนใหเขาใจผดไมพดเทจพดสอเสยดไมพดค าหยาบไมพดเพอเจอ สมมาวาจาทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการใชวาจาในทางทถกตองชอบธรรมเปนประโยชนตอตนเองและผอน ขอท ๔ การมความประพฤตดงามอยในท านองคลองธรรม สมมากมมนตะท างานถกตองงานทท าเปนไปตามระเบยบแบบแผนไมกอกรรมชวสมมากมมนตะทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจ

๔๙

พอเพยงอยทการสรางคณธรรมใหเกดขนคอความเมตตาความไมโลภเหนแกตวความเปนผไมมาก ๆ ในการท าใหไมหวาดระแวงภยอนเกดจากการขมเหงเบยดเบยนซงกนและกนท าใหมนษยไดรบความสขในการอยรวมกนสงคมสงบสข ขอท ๕ การเลยงชพชอบเปนการท ามาหากนดวยอาชพสจรตสมมาอาชวะไมคดโกรธไมคดโกงผอนอาชพไมเบยดเบยนสตว เวนมจฉาชพคอการเลยงชพโกงสจรตมสตเนนความสขแบบพอเพยงในการด าเนนชวต การด าเนนชวตใหสอดคลองดวยอาชพทดทสดการด าเนนชวตไมสอดคลองเชนกลางวนมอาชพทดมากแตตกกลางคนไปเลนอบายมข ขอท ๖ ความอตสาหะ พยายามมความอดทนตอการปฏบตงานสมมาวายามะ ความเพยรพยายามท าในสงทถกตองไดแกความเพยรพยายามระมดระวงมใหท าความชวเพยรพยายามละความชวทเกดขนในตนเพยรพยายามท าความดใหเกดขนสมมาวายามะท สอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงนนอยกบการด ารงชวต ตามหลกสมมาวายามะคอเพยรพยายามในการปฏบตกจหรอหนาทในชวตประจ าวนในทางทถกตองชอบธรรมเปนประโยชนเกอกลตอตนและผอน ขอท ๗ การมสต มสตอยตลอดเวลาไมท าจตใหเลอนลอยด ารงอยดวยความรตวอยเปนปกตคอการมสตชอบสมมาสตเปนการระลกถกตองมสตคอยควบคมการปฏบตหนาทปองกนไมเผลอไมเลนเลอการมสตรกษาใจตนเองอยไดทกสถานการณเพอใหการกระท าหนาทบรรลเปาหมายสมมาสตทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการด ารงชวตดวยการมสต ตลอดเวลาเพอไมใหจตหวนไหวตอโลกกระท าทงการไดลาภการไดยศการไดวย สรรเสรญและการไดสข ขอท ๘ การฝกจตใหตงมนสมมาสมาธสงบสงดจากกเลสนวรณอยเปนปกตตงจตใหแนวแนอยในอารมณใดอารมณหนงไมฟงซานเพอมงมนกระท าความดการตงจตใหถกตองมจตใจจดจอกบจตทอานตนท าไมคดเรองอน สมมาสมาธทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการด ารงชวตโดยใชสมาธขนตนขณกสมาธซงสามารถใชไดผลดในการปฏบตภารกจในชวตประจ าวนพจารณารเทาทนการเปลยนแปลงของจตและชวตรถงการด าเนนชวตตามความจรงของธรรมชาต

เศรษฐกจพอเพยงตามมรรคมองค ๘ ความพอประมาณคอความเหนชอบ ปญญาชอบ ความมเหตผลเปนสมมาวายามะ ภมคมกนคอสมมาสตหรอความระลกชอบตงมนอยกบสงใดสงหนงโดยชอบศกษาหาความร สมมาวาจาและมคณธรรม หลกเศรษฐกจพอเพยงกบกลกมชฌมาปฏปทา ความพอประมาณ ปญญาเหนชอบปฏบตเหมาะสม ความมเหตผลท ามาหากนสจรต อตสาหะ พยายาม การมภมคมกนปฏบตดวยสต ฝกฝนตงมนสงบหมนศกษาหาความรดานคณธรรมปฏบตดงาม ทางกาย กจกรรมด

๓.๒.๒.๖ เศรษฐกจพอเพยงกบสปปรสธรรม ๗ คอธรรมของสตบรษ คณสมบตของคนด ๑) ธมมญญตา ความรจกเหตผล รหลกความจรง รหลกการ รกฎเกณฑ รเหตผล ๒) อตถญญตา ความรจกอรรถ รความมงหมาย รความหมาย รประโยชนทพงประสงค

๕๐

๓) อตตญญตา ความรจกตน ฐานะ ภาวะ เพศ ก าลง ความร ความสามารถ คณธรรม ๔) มตตญญตา ความเปนผรจกประมาณ การใชจายบรโภค รบและบรโภคปจจยส ๕) กาลญญตา ความเปนผรจกการ เวลาเหมาะสม เวลาประกอบกจการงาน ๖) ปรสญญตา ความเปนผรจกชมชน ทประชม บรษท รกรยาประพฤตดตอชมชน ๗) ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกบคคล ความแตกตาง อธยาศย ความสามารถ หลกเศรษฐกจพอเพยงตามหลกสปปรสธรรม ๗ ความพอประมาณ สมพนธกนมตตญญ

ตา ผรจกประมาณ อตตญญตา เปนผรจกตน ความมเหตผลสมพนธกบธมมญญตา เปนผรจกเหต อตถญญตา เปนผรจกผล การมภมคมกนสมพนธกบกาลญญตา ความเปนผรจกการ ปรสญญตา ความเปนผรจกชมชน ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกบคคล เงอนไขความรประกอบดวยความรวชาการตางๆ ความรเชอมโยงกน เชอวางแผนแตใหระมนระวงขนปฏบต เงอนไขคณธรรม เสรมสรางและตระหนกความซอสตย สจรต ความอดทน ความเพยร ใชสตปญญาด าเนนชวต

๓.๒.๒.๗ เศรษฐกจพอเพยงกบทฏฐธมมกตถะ หลกธรรมทน าไปใชแลวไดประโยชน หรอเรยกวา หวใจเศรษฐ อ อา กะ สะ

๑) อฏฐานสมปทา (อ) ถงพรอมดวยความใหม ปฏบตหนาทการงานประกอบอาชพสจรตใชปญญาสอดสอง ตรวจตรา หาอบายวธ สามารถจดด าเนนการ

๒) อารกขสมปทา (อา) ถงพรอมดวยการรกษา คมครอง รกษาโภคทรพย ไมใหเปนอนตรายหรอเสอมเสย

๓) กลยาณมตตตา (กะ) คบคนดเปนมตร เลอกเสวนา ก าหนดบคคล ถนทอยอาศย มศรทธา ศล จาคะ ปญญา

๔) สมชวตา (สะ) มความเปนอยอยางเหมาะสมก าหนดรายได และรายจาย เลยงชวตแตพอด มใหฝดเคอง ใหรายไดเหนอรายจาย มประหยดและเกบ

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกทฏฐธมมกตถะ ความพอประมาณ เลยงชพแตพอด ไมฟมเฟอย เหลอเกบไว ตรงกบ สมชวตา มเหตผลใชปญญาไตรตรอง ตรงกบอฏฐานสมปทาภมคมกนปกปองคมครองรกษาทรพย ตรงกบอารกขสมปทา เงอนไขความรคบคนดเปนมตร หาความรทนตอเหตการณตรงกบอารกขสมปทา ดานคณธรรม อดทนละเวนอบายมขใชสตปญญาเศรษฐกจพอเพยงสมพนธกบ ทฏฐธมมกตถะ เรมจากพฒนาคน เพอใหบคคลอยไดอยางด การประกอบอาชพสจรต พฒนาเศรษฐกจได

๓.๒.๒.๘ เศรษฐกจพอเพยงกบหรโอตปปะ หรคอความละอายตอบาปโอตปปะ๓๐คอความเกรงกลวตอบาป การมหรท าใหคนมความละอายแกใจไมคดชวท าชวสวนการมโอตปปะเปนการ

๓๐อง. ทก. 20/255/65 ข.อต25/220/257.

๕๑

กลวโทษทจะเกดขนจากการท าชวซงตองอาศยการอบรมเลยงดสอนสงใหรจกใหรบผดชอบชวดรจกเคารพตนเคารพความถกตองถอเปนธรรมะทส าคญเมอมหรโอตปปะ

ความละอายใจ ซงธรรมหรโอตปปะ ไดเตอนไว ท าใหไมกลาท าชว จะท าใหตนเองเดอดรอน คนอนเดอดรอนตาม ท าใหการด าเนนชวตเกดความสงบสข

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกหรโอตปปะ ตองประมาณตนเอง ในการกระท ากจการงาน ตองไมเกดหร และโอตปปะ พรอมทงมเหตผล การมหรโอตปปะจะมภมคมกน ท าใหมสขภาพกายใจ และจตสมบรณ สามารถเรยนรในวชาการ และสรางคณธรรมใหเกดกบตนได

๓.๒.๒.๙ เศรษฐกจพอเพยงกบตนเปนทพงแหงตน แบงออกเปนกาย กบใจ เปนความรสกนกคด กายเปนผกระท าตาม เพราะฉะนน พระพทธองคจงสอนใหฝกจต อบรมจต ใหตงมนอยกบคณงามความด อบรมบมนสยของตนดวยตน เพราะตนเทานนเปนทพงของตนได ไมวาจะท าการใด ๆ ควรคดดวยตนเอง กอนจะพงพา หรอความชวยเหลอจากคนอน ตนเปนทพงของตนเองไดดทสด ไมวาในสถานการณใด ตนเปนทพงแหงตนคอการท าสงตาง ๆ ดวยตนเอง ท าใหเกดความภมใจ สามารถแบงเบาภาระคนอนได พงตนเองไดในเรอง การศกษา การเงน การงาน การครองชวต

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกตนเปนทพงแหงตน ดานพอประมาณตนตองประมาณการกระท ากจการและคาใชจาย ตองค านงเสมอวากจการนนตองสมเหตสมผลและตนตองวเคราะหถงภมคมกนในการท ามาหาเลยงชพการสรางฐานะวเคราะหการใชจาย อกทงหาความรเพอสรางรายไดเสรมโดยปฏบตตามคณธรรม มงเนนการผลตพชผลดวยตนเองใหเพยงพอกบการบรโภคในครวเรอนสวนเกนจงน าออกสตลาด

๓.๒.๒.๑๐เศรษฐกจพอเพยงกบอทธบาท ๔ คณธรรมน าไปสความส าเรจ ๑) ฉนทะ ความพอใจ คอความตองการทใฝใจรก และกระท าสงนนอยเสมอ ปรารถนาให

ไดผลดยงขน มความเตมใจท า มใจรกทจะท า ใฝรกมงมนอยเสมอ ๒) วรยะ ความเพยร คอความขยน หมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน

ไมทอถอย ขยนท าสงนน ๆ ดวยความเตมใจ ๓) จตตะ ความคดมงไป คอตงจตรบรในสงทท า ท าสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝ อทศ

ตวอทศใจในสงทท า ตงใจท ามใจจดจอ ท าดวยความฝกใฝ ใสใจ จดจอเปนสมาธ ๔) วมงสา ความไตรตรอง หรอทดลอง คอหมนใชปญญาพจารณาใครครวญ ตรวจตราหา

เหตผล ตรวจสอบ วางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง เขาใจ มความรความสามารถในสงทท า เศรษฐกจพอเพยงตามหลกอทธบาท ๔ มงเนน ยดมนทางสายกลาง มความตงใจปฏบต

ทกสงพอประมาณตามอตถภาพของตนคดดวยเหตผลรอบคอบ ซงสมพนธกบ จตะ วมงสา ค านงถง

ภมคมกน เพราะมการไตรตรองใครครวญ อกทงหาความรเพมเตมและยดมนในคณธรรม มงมนปฏบต

๕๒

ยดมนทางสายกลางมความพอเพยง ความรอบร มความตงใจ ปฏบตเหมาะสมตามอตถภาพชวยให

ชวตพบความสข

๓.๒.๒.๑๑ เศรษฐกจพอเพยงกบสงคหวตถ ๔ ธรรมเครองยดเหนยว คอยดเหนยวใจบคคลประสานหมชนในความสามคค ตามหลกการสงเคราะห ผกไมตร เออเฟอ เกอกล

๑) ทาน การให หรอเออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอกนดวยสงของ เพอประโยชนแกบคคลอน ไมตระหน ไมเหนแกไดฝายเดยว สงของทหามาได ไมจรงยงยน

๒) ปยวาจา วาจาเปนทรก ดดดม ซาบซงใจ คอกลาวค าสภาพไพเราะ สมานสามคคเกดไมตร รกใครนบถอ จงใจใหนยมยนด ไมพดค าหยาบ ไมกาวราว พดในสงทเปนประโยชน

๓) อตถจรยา การประพฤตประโยชน คอขวนขวายชวยเหลอกจการ บ าเพญสาธารณประโยชน ชวยแกไขปรบปรง สงเสรมในทางจรยธรรม ประพฤตสงทเปนประโยชนแกผอน

๔) สมานตตตา ความมตนเสมอ ท าตนเสมอตนเสมอปลาย เสมอในทกข สข โดยรวมรบรรวมแกไข วางตนเหมาะสมแกฐานะ ภาวะบคคล เหตการณและสงแวดลอมถกตองตามธรรมเนยม

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกสงคหวตถ ๔ ความพอด การเสยสละ แบงปน (ทาน) ใหแกบคคลอนสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตลอดจนใหความร ค าแนะน าสงสอน อกทงการกลาวค าไพเราะ (ปยวาจา) กอใหเกดสมานสามคค เกดไมตรรกใครกน ทงการชวยเหลอกน แกไขปรบปรง (อตถจรยา) เปนการสงเสรมการท างาน กอเกดจรยธรรม การปฏบตตนเสมอตนเสมอปลาย (สมานตตตา) สงเหลานลวนมเหตผลและเปนการสรางภมคมกนชวยกนในดานความรและคณธรรม

๓.๒.๒.๑๒ เศรษฐกจพอเพยงกบสนโดษ คอความยนด ความพอใจ รจกพอเพยงรจกพอด พอใจในสงทหามาไดดวยก าลงของตนโดยชอบธรรม ไมไดหมายถงการอยล าพงฝายเดยว

๑) ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได ยนดตามทพงได ยนดตามสงทเปนของตน หาสงใดมาดวยความเพยรอนชอบธรรม เมอเปนสงทตนพงได ไมวาหยาบหรอประณตแคไหนกยนดพอใจดวยสงนน ไมแสดงอาการรงเกยจหรอดถกปจจยสงของตาง ๆ ทตนเองหามาไดจากการท าหนาทการงานทงในเวลารบ เวลาใชสอยกยนดดวยความรสกทวาเราไดมนมาเปนสมบตของเราโดยถกตองมาดวยศลธรรม ถกกฎหมายของบานเมองและอาศยและจารตประเพณ ไมรษยาคนอนเขา ไมเพงเลงตามความปรารถนาของคนอน

๒) ยกถาภาระสนโดษ ยนดตามก าลง ยนดในสงทมอย คอตนท าเตมทตามศกยภาพทมอย และไดมาแคไหนกยนดแคนน ไมยนดอยากไดเกน กลาวคอ มตามความพอใจยนดในปจจยสงของทรพยสนเงนทองทหามาแลวโดยปราศจากความรสกมกมาก เสยใจมอยเทาไรกพอใจเทานน ไมทะเยอทะยานอยากไดในสงทมไมไดและไมไดม ไมปรารถนามากเกนก าลงความสามารถของตน ไมมความทะเยอทะยานอยากไดของผอนมาเปนของตน เปนการรจกพอประมาณ ยนดแตพอก าลงรางกาย

๕๓

สขภาพ และวสยแหงการใชสอยของตน ไมยนดอยากไดเกนก าลง ตนมหรอไดสงใดมาอนไมถกกบรางกายหรอสขภาพ กไมหวงแหนเสยดายเกบไวใหเสยเปลา หรอฝนใชใหเปนโทษแกตน ยอมสละใหแกผอนทจะใชได รบเอาแตทพอแตก าลงการบรโภคทใชสอยของตน

๓) ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร ยนดดวยใจทเสมอเปนการยนดตามทเหมาะสมกบตนทงเพศสภาวะฐานะทางสงคมเปนการรบจากความรสกยนดยนรายในสงทชอบใจ นาปรารถนาและในสงทไมนาชอบใจ ไมนาปรารถนา เปนการมงถงการวางใจเปนกลาง ไมเอนเอยงไมหวนไหวไปตามอารมณตาง ๆ ทมากระทบ ยนดในแนวทางชวตและจดหมายแหงการบ าเพญกจของตน ความสนโดษ มงถงการวางใจเปนกลาง ไมเอนเอยงไมหวนไหวไปตามอารมณตาง ๆ ทมากระทบ อนเปนเรองของโลกธรรม ๘ คอ ไดลาภ เสอมลาภ ไดยศ เสอมยศ เสอมยศ สรรเสรญ นนทา สข และทกข ไมเอนเอยงในจตใจ เกดจากการพจารณาดวยปญญาเพอใหเขาใจทกสงทกอยางตามความเปนจรง ตามกฎเกณฑของธรรมชาต เมอมโอกาสจะไดลาภตนกรบเอาสงทเหมาะสมกบตน จตใจทสม าเสมอกบทกอารมณทมากระทบจต จะมทศนคตเหนภาพรวมของสรรพสงเสมอกน ไมเดอดรอนกบสงทไมพงปรารถนา ไมลงโลดใจกบสงทนาปรารถนา เปนผสนโดษดวยใจทเสมอ ความสนโดษทสมพนธกบหลกเศรษฐกจพอเพยง ปญหาทางสงคมทเกดขนในปจจบนมากมายเพราะขาดความสนโดษแตมฝายตรงขามเขาแทนทคอตณหา ซงเปนอปสรรคของการด าเนนชวตตามแนวเศรษฐกจพอเพยง การพยายามท าความเขาใจเรองสนโดษในสงคมไทยเปนเรองของสภาพจตทยอมรบความเปนจรงอยางมเหตผลไมใชการอยเงยบ ๆ เกยจคราน ไมท างาน งอมองอเทาอยางทเขาใจกนโดยมาก เปนเรองทมความจ าเปน ตองตระหนกเสมอวาสนโดษใหมความเพยรพยายามก ากบในการด าเนนกจกรรมตาง ๆ เสมอ หลกสนโดษจงสามารถสงเสรมแนวคดเศรษฐกจพอเพยงไดเปนอยางด

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกสนโดษ ปญหาเกดขนเพราะบคคลมตณหาเปนอปสรรคตอการด าเนนชวตจงควรท าความเขาใจเรองสนโดษพระพทธองคตรสย าการมความสนโดษในวตถทเกนความจ าเปน ใหมความเพยร พยายามในกจกรรม ด าเนนชวตสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางสงคม มงใหมความสขตามอตภาพ หากเกดปญหา เชนความขดแยง หรอความแตกตางทางเศรษฐกจสงคม ทางแกคอการฝกตนใหมความสนโดษหมายถงมเทาทจ าเปน

๓.๒.๒.๑๓ เศรษฐกจพอเพยงกบหลกโภควภาค ๔ พระไตรปฎกเลมท ๑๑ พระสตตนตปฎก เลมท ๓ ทฆนกาย ปาฏกวรรค กลาววา คฤหสถในตระกลผสามารถ ครนสะสมโภคสมบตไดอยางนแลว พงแบงโภคสมทรพยออกเปน ๔ สวน ใชสอยโภคสมทรพยดวยสวนหนง พงประกอบการงานดวยสองสวน พงเกบสวนท ๔ ไวดวย จากขอความดงกลาวพจารณาไดวา วธการจดสรรทรพยในการใชจาย โดยจดสรรทรพยออกเปน ๔ สวน เรยกวาโภควภาค ๔ แบงเปนหนงสวนส าหรบใชสอย ๒ สวน ส าหรบใชประกอบการงาน และอกหนงสวนเกบไวใชยามจ าเปน

๕๔

๑) แบง ๑ สวน ส าหรบใชสอย การใชสอยหมายถงการเอามาท าใหเกดประโยชนจบจาย การใหชวยท างานเปนการใชเงนทมกจะหมดกบการเดนซอของ หลายคนมองวามนไรสาระสนเปลอง หากมการพจารณาจะเรมทการเปลยนแปลงตนเอง เปนการซอในสงทตวเองไมเคยม รวมไปถงการใชสอยทค านงถงประโยชนการใชสอย เชน เลอกซอเสอผา หากมแลวหรอมใกลเคยงกนจะไมซอซ าอกเพราะเปนการสนเปลอง แมจะเดนซอสงของแตค านงถงการเกบออมดวย การใชสอยค านงถงความเหมาะสม การใชเงนอยางมประสทธภาพและสะดวกสบาย เชน การออกแบบโตะมานงท างานตองแขงแรงทนทาน สสนสวยงามนามอง หากโตะไมแขงแรง หกงาย ๆ จะท าใหเสยคาแรงงาน เสยคาวสดอปกรณ ซงเปนการเสยเงนทนเสยเวลา อกทงเสยสตปญญา มผลกระทบตอจตใจ หรอการตกแตงบานตองค านงถงประโยชนการใชสอยของบคคลในบาน ใชงานงาย บานเปนสดสวน ประโยชนของการใชสอยจะโยงใยไปถงคณคาแหงจตใจ เกดความรกและความหวงแหนความงดงามในของใชสอยในแตละชนงาน

๒) แบง ๒ สวน ส าหรบใชประกอบการงานหรอการลงทน หมายถง เงนทแบงออกมา ๒ ใน ๔ สวน น ามาใชในการประกอบอาชพ อาท ประกอบอาชพปลกพชผก ปลกผก ปลกถว เลยงกบในบอซเมนต เลยงไกพนธเนอ ปลกพชผกสวนครว ท านา ปลกมะมวง เลยงปลาดก เลยงไกพนบาน เลยงไกพนธเนอ เลยงปลาในสระน า ท านา เลยงปลา เลยงหม เลยงเปด เลยงไก ท านา ปลกผก เลยงปลาตะเพยน ปลานล ปลาหมอ ปลกตนกลวย มะมวง พชผกสวนครว ตะไคร โหระพา กบ ปลกพช หอม กระเทยม ถวฝกยาว พรก เปนตน การน าเงนมาใชลงทนในการเพาะปลกหรอเลยงสตว ตงแตการวางแผนพนท จดซอเมลดพนธ การไถ การท าแปลง เครองมอทางเกษตร การปลก การบ ารง การจดหาปยอนทรย มมาใชจายหรอไม การเกบผลผลต การน าเสนอสนคา การขนสงหรอการเกบรกษาสนคาทผลตในฟารม การแปรรปสนคา การจดจ าหนายผลตภณฑ การเลยงสตว การเลยงไกเนอ ไกไข เปดเนอ เปดไข สกร เลยงกบ เลยงโคนม โคเนอ นบตงแตสถานทเลยงพนธสตว การเลยง การบ ารง อาท วคซน สงเหลานตองพจารณาถงการลงทน สงดงกลาวลวนแตตองใชเงนในการลงทน

๓) แบง ๑ สวน เกบเงนออมไวใชยามจ าเปน หมายถง เงนทเกบไวใชเมอเกดอบตเหต เมอเจบไขไดปวย นนคอเงนออม เปนสงทชวยใหคนลดความกดดนในชวงเวลาตกงานลงไปไดอยางมาก ดงนนในชวงเวลาทท างานมเงนเดอน อยามวใชเงนจนเพลนจนลมเกบออมเงนไวใชยามฉกเฉน หากเปนบคคลทไมไดท างานมเงนเดอน นนหมายถงเวลามเงนทเปนรายรบจากการขายผลตภณฑของเกษตรกรทยดหลกตามหลกเศรษฐกจพอเพยง กใหแบงเงนตามหลกโภควภาคธรรม เกบเงนออมไว ซงมวธเกบเงนออม ดงน ๑) ก าหนดเปาหมาย บางคนเกบ ๒๕ เปอรเซนต ๒) เกบออมกอนใช ๓) เปดบญชเงนฝาก ฝาก ๒๕ เปอรเซนตของยอดขาย ๔) เงนฝากกระปก เกบเศษเงนหยอดกระปก ๕) ท าบญชรายรบรายจาย

๕๕

หลกเศรษฐกจพอเพยงตามหลกโภควภาค ๔ มสวนคลายคลงกน คอจ าแนกทรพยเปนสวน ๆ เพอประโยชนในการด าเนนชวตขนพนฐานทแตกตางคอ โภควภาคตองน าหลกพทธธรรมหลายประการมาประยกตใช สวนปรชญาเศรษฐกจพอเพยงก าหนดพนทใชสอยอยางชดเจนแลวด าเนนตามนน ดานเปาหมายมสวนคลายคลงกน คอมงใหเกดคณคาตอการด ารงชวตทมนคง ใหร เทาทน เปนอสระ แสดงใหเหนวา เศรษฐกจพอเพยงกบโภควภาค ๔ มหลกการและเปาหมายคลายคลงกน

๓.๒.๒.๑๔ เศรษฐกจพอเพยงกบหลกโภคอาทยธรรม เมอมทรพยสนหรอแสวงหาโภคทรพยมาไดดวยน าพกน าแรง ขยนอดทนหมนเพยรในการประกอบอาชพดวยความสจรตชอบธรรม ควรน าทรพยสนมาใชประโยชนตอการด าเนนชวตประกอบดวย

๑) ใชจายทรพยนนเลยงตนเอง มารดา บดา เลยงดครอบครว คนในปกครองทงหลายใหเปนสข หมายความวา บดามารดาใหความอปการะเลยงดทะนถนอมอบรมสงสอน ปลกฝงกรยามารยาท ใหความรทงทางโลกทางธรรมแกลก เปนตนแบบทางกาย อบรมเลยงด เปนตนแบบทางใจ ถอไดวาพอแมเปนพรหมของลก ลกจงตองกตญญกตเวท คณคาศกดศรของความเปนลกเมอยงมชวตอยชวยเหลอการงานเลยงดทานตอบยามทานชรา ปรนนบตการกนการอยชวยเหลอยามเจบปวย เมอลวงลบกจดพธศพท าบญอทศกศลให นอกจากนยงเลยงดบคคลในครอบครว คนในปกครองใหมความสข เพราะผมพระคณจะไมถอสาในความผด แมบางครงจะพลาดพลงลวงเกน กใหอภยเสมอ เปนผปรารถนาอนมประโยชน หวงใหมความสข

๒) ใชทรพยนนบ ารงเลยงมตรสหายผรวมกจการงานใหเปนสข หมายความวามตรสหายเปนผรวมทกขรวมสข เปนผคอยชวยเหลอในยามประสบปญหาและอปสรรค คอยชวยเหลอเกอกล เปนผใหค าปรกษาและขอเสนอแนะทกดาน ใหเกยรตซงกนและกน วางตนสม าเสมอตอกน ไมขมเหงรงแกมตร ชวยเหลอเมอตกทกขไดยาก ใหความเปนมตรทจรงใจทงกาย วาจา ใจ เพอนผรกใครคนเคยกน ผมไมตรเยอใยตอกน มาดวยกนไปดวยกน กระท ารวมกน รกษาความลบของเพอน การบ ารงเลยงมตรสหายเปนแนวทางปฏบตตอบคคลรอบขางอยางเหมาะสม ในชวตจรงบางครงยากจะหาคนทสมบรณพรอมไปเสยทงหมด อาจเจอมตรทดแตไมไดปฏบตใหครบดทกอยาง มบางชวงเวลาทคณพยายามรกษาสงเหลานไว วนหนงชวตมปญหาเรองหนาทการงาน บคคลเหลานคอก าลงใจทพรอมจะชวยเหลอคณไดอยางแนนอน

๓) ใชปองกนภยอนตรายตาง ๆ หมายถง การปองกนอนตรายจากอบตเหตโดยการจดหาหมวกนรภยเพอสวมเมอขบขรถมอเตอรไซค ศกษากฎจราจร ตรวจสอบสภาพรถ ขบขทางซาย ไมดมสราแลวขบรถ ดานอาชญากรรม จดสรางรวบาน ประตหนาตางบานใหแนนหนา ตดตงกลองวงจรปด กลางคนประตหนาตางปดใหมดชด กระเปาเงนเกบไวในทปลอดภย ไมน าทรพยสนสงมคาพกตดตว ฝากบานไวกบสถานต ารวจเมอไมไดอยบานหลายวน หรอตดตงกลองแดงประจ าหมบานดานยาเสพ

๕๖

ตด รวมกจกรรมจดตงสมาชกเครอขายตอตานยาเสพตด เขารวมจดตงจตอาสาพฒนาหมบาน ปองกนอคคภยโจรผราย ตอตานยาเสพตดรวมบรจาคโภคทรพยใน การจดกจกรรมใชปองกนภยนตราย

๔) ท าพล ๕ อยาง ญาตพล คอ สงเคราะหญาต จดหาสงของมอบให สงเคราะหโภคทรพยยามขดสน สงอน เมอพจารณาวาเหนสมควร อตถพล คอ ตอนรบแขก การพาไปรบประทานอาหาร การมของฝาก การโอภาปราศรยดวยมตรไมตร มน าใจอนดงามตอผมาเยอน ปพพเปตพล คอ ท าบญอทศแกบรรพบรษ ปกตท าบญวนส าคญ อาทชวงสงกรานต ท าบญตามประเพณฮตสบสอง ราชพล คอบ ารงราชการโดยการเสยภาษ รวมมอกบทางราชการ รวมท าความสะอาดหมบาน ชวยเกบผกตบชวา เทวดาพล คอ ถวายเทวดาหรอสกการะแกสงทควร อาท เลยงเจาปหมบาน

๕) บ ารงสมณะ ใชอปถมภบ ารงสมณพราหมณผประพฤตชอบ อาท จดหาอาหารถวายพระภกษสงฆ ชวยบรจาคในการกอสรางอโบสถ ศาลาการเปรยญ บรจาคเพอบ ารงพทธศาสนา เมอใชโภคทรพยท าประโยชน ถงโภคะจะหมดสนไป กสบายใจไดวา ไดใชโภคะนนใหเปนประโยชนถกตอง

หลกเศรษฐกจพอเพยงตามหลกโภคอาทยธรรม ตงอยบนฐานความจรงและเกณฑคณคา ๓ ประการ ๑. ส านกความเปนชมชนและสงคม ๒. ความประสานกลมกลนของเสรภาพ กบหลกเปนธรรม ๓. คณคาศกยภาพพฒนาตนเอง ยดถอคนกบคณคาชวตและสงคมเปนทพง เปาหมายของเศรษฐกจพอเพยงคอความสงบสขของสงคม สวนของโภคอาทยเปนหลกการใชทรพยเพอใหเกดประโยชน ด าเนนชวตถกตอง ประชาชนมกนมใชอยางเพยงพอ

๓.๒.๒.๑๕ เศรษฐกจพอเพยงกบกามโภคสข/สขของคฤหสถ/คหสข๓๑ หลกการครองเรอนของคฤหสถ เบองตนตองท างานเพอใหไดมาซงทรพยสนเพอใชในการด าเนนชวต จดสรรทรพยใหสามารถเลยงตนเองและผอน ทรพยเพอเปนทนประกอบการท างานเกบไวใชคราวจ าเปน เมอแยกประเภทคนครองเรอนหรอกามโภค คอ

๑) กามโภคบคคลทควรสรรเสรญ (๑) ผแสวงหาทรพยเปนบคคลโดยชอบธรรมไมทารณ (๒) การเลยงตนใหเปนสขจากทรพยทหามาได ใหอมหน าใชจายทรพยใหเกดประโยชน (๓) น าทรพยทแสวงหามาไดแจกจายท าบญ อาทน าภตตาหารอทศกศลแดบรรพบรษ

ท าบญโดยการบรจาคเพอการกศล (๔) จตใจดเมอมทรพยอบอนใจ การใชทรพยนนเปนผก าหนด ไมหมกมน ไมจดจอเหน

โทษ มปญญาในการบรโภคทรพยนน ใชปญญาเปนเครองสลดออกจากบรโภคทรพยนน ๓๑อง. จตกก. 21/62/90

๕๗

๒) กามโภคบคคลทควรตเตยน (๑) บคคลผแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรมโดยทารณ (๒) ครนแสวงหาโภคทรพยไดแลวไมเลยงตนใหเปนสขอมหน าไมมความภมใจไมเอบอมใจ (๓) เมอแสวงหาโภคทรพยไดแลว ไมแจกจายท าบญ อาท ไมมการบรจาคเพอการกศล

(๔) เปนผมกรรมหนก หมกมน จดจอ ไมเหนโทษ มปญหาในการบรโภคทรพย ไมมปญญาเปนเครองสลดออกจากบรโภคทรพยนน

สขของคฤหสถหรอคหสข เปนสขของชาวบาน สขทชาวบานควรพยายามเขาถงใหไดสม าเสมอ สขอนชอบธรรมมผครองเรอนควรม ทงนในพระไตรปฎกกลาวถงพระพทธองคไดเคยตรสกบเศรษฐชออนาถปณฑกเศรษฐ วาดวยความสขของคฤหสถ ประกอบดวยธรรม ๔ ประการ คอ อตถสข คอความสขเกดจากการมทรพย โภคสข คอ ความสขเกดจากการไดจายทรพย อนณสข คอความสขจากการไมมหน และ อนวชชสข คอ ความสขจากการท างานทไมมโทษ มรายละเอยดดงน

๑) อตถสข ความสขเกดจากการมทรพย หมายถง ความสขจากการมทรพยทไดหามาไดดวยความชอบธรรม มความภมใจ เอบอมใจ วาตนมโภคทรพยทไดมาดวยน าพกน าแรง ความขยนหมนเพยร บคคลทขยนท างานเกบเงนทองไวไดเปนจ านวนพอเพยงยอมมความสขใจภมใจในความพยายามของตน ไมไดมาจากประกอบอาชพทตองหาม หรอจากการท าความเดอดรอนใหคนอน

๒) โภคทรพย สขเกดจากการไดจายทรพย หมายถง การใชทรพยทหามาไดโดยชอบนนเลยงชพ เลยงผควรเลยง น าเปนมาบ าเพญประโยชนดวยความภาคภมใจ เอบอมใจ ใชจายทรพยอยางเหมาะสม กบทรพยทมอย นนคอไมฟมเฟอยหรอใชไปในสงทจะกอใหเกดอนตรายตอตนเอง เชน สรา ยาเสพตด แตใชจายอยางมประโยชนตอสขภาพ รวมทงเพอแบงปนชวยบคคลอน ท าใหเกดประโยชนตอชวตของตนและสงคม ท าใหเกดความสข

๓) อนณสข สขทเกดจากการไมเปนหน หมายถง ความสขของบคคลทไมมหน เพราะการเปนหนเปนความทกขอยางหนง หากเปนหนจะเกดความทกข ตองขวนขวายหาเงนมาใชหนเขา จะหาความสขไดอยางไร ยงเวลาทตองสงเงนตนหรอดอกเบยแตไมมจะสงยงเปนทกขใจมาก ดงนนการไมมหนจงถอเปนโชคดของบคคลทงหลาย มวธการทจะไมใหมหนตองพยายามใชจายใหพอเหมาะสมกบฐานะไมจายเกนตวจนตองเปนหนเปนสนเขา ความไมเปนหนเปนสขอยางไรนนคนทไมเปนหนเทานนทรสกได ความเปนหนเปนทกขอยางไรคนทเปนหนเทานนทจะรสกวาทกขในความรสกของตน เพราะฉะนนความไมเปนหนจงเปนความสขของผครองเรอนถอวามความสขมาก

๔) อนวชชสข สขอนเกดจากการท างานหรอประพฤตทไมมโทษ หมายถง การประพฤตตนสจรตเปนการด าเนนชวตตามหลกศลธรรม ไมท าความเดอดรอนหรอเปนพษภยตอบคคลอน เพราะยดมนในศล ๕ เปนเบองตน ประพฤตปฏบตดทงกาย วาจา ใจ ไมบกพรองเสยหาย ใคร ๆ ตเตยนไมได ท าใหเกดความภมใจ เอบอมใจ ดงนนคนเราจงตองท างานทไมผดศลธรรม ไมผดกฎหมาย

๕๘

งานทไมเปนทครหาใด ๆ การประกอบกจการงานและการประพฤตทประกอบดวย กายกรรม วจกรรม และมโนกรรมทดบรสทธ จะไมมโทษดวยประการทงปวง ท าใหบคคลผนนมความสขจากการท างาน ในการบรรเทาความสขทง ๔ อยางน ถอวาอนวชชสขมคามากทสด เมอเกดความสขแลวไมมโทษ

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกสขของคฤหสถ เมอน าไปใชคกนท าใหเกดความอยดมสขเพราะสขจากการใชทรพย ทท างานหามาได สขจากการเลยงชพ สขจากการไม เปนหน สขจากการประพฤตสจรต เมอปฏบตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงสขเหลานท าใหเกดความภมใจและสขใจ เปนความสขอนชอบธรรมทผครองเรอน หรอประชาชนทวไปควรม และควรพยายามท าใหเกดขนแกตนเสมอ

๓.๒.๒.๑๖ เศรษฐกจพอเพยงกบพรหมวหาร ๔ พรหมวหาร คอ ธรรมของพรหม หรอธรรมของผใหญ ผบรหาร ผปกครอง หมายความวาเอาใจจบอยในอารมณแหงความประเสรฐ หรอเอาใจไปขงไวในความดทสด ชวยใหด ารงชวตอยไดอยางประเสรฐและบรสทธ อธบายไดวา พรหมวหาร ๔ มดงน

๑) เมตตา เปนความปรารถนาใหผ อนไดรบความสข เปนสงททกคนปรารถนา เปนสงจ าเปนมากในการใชชวตอยรวมกนในสงคม มนษยทกคนลวนตองการความสขดวยกนทงนน ความเปนจรงมนษยจะมความสขตลอดเวลาคงเปนไปไมได แตกพบกบความสขอยเสมอ สงคมปจจบนตองการใหมนษยมความสขทกคน พยายามทจะชวยใหเพอนมนษย เพอนรวมงาน คนในครอบครวมความสขเทาทสามารถชวยเหลอได

๒) กรณา เปนความปรารถนาใหผ อนพนทกขทงปวง มนษยมกจะพบกบความทกขมากกวาความสข ดงนนเมอเรามความสขมากควรทจะแบงปนความสขใหกบผทมความทกขบาง เพอชวยใหอกคนมความสขบางตามอตภาพ พระพทธองคสรปความทกขม ๒ กลมใหญ ๆ

(๑) ทกขโดยสภาวะ เกดจากการเปลยนแปลงโดยตามธรรมชาตของรางกาย อาท การเกด การเจบไข การแก และความตาย สงมชวตทงหลายตองประสบอยางหลกเลยงไมได

(๒) ทกขทางใจ อนเปนทกขจรเกดจากสาเหตทอยนอกตวเรา อาท ปรารถนาแลวไมสมหวงกเปนทกข ประสบกบสงทไมรกกเปนทกข พลดพรากจากสงทรกกเปนทกข

๓) มทตา ความยนดเมอผ อนไดด หมายถง ความปรารถนาใหผ อนมความสข ความเจรญกาวหนายงขน แสดงความบรสทธใจเมอเหนผอนไดด เรากยนดดวยแสดงออกจากใจ เปนการสรางความสขรวมกน ชวยใหการด ารงชวตของคนมความสขไมเกดปญหา หากมความรษยาจะเกดขนเมอเหนคนอนไดดกวาตน จงเกดความทกข ไมสบายใจ ความโกรธ ความฟงซาน เมอเหนเพอนกระท าความดไดรบการยกยอง ไดรบรางวลตองแสดงความยนดกบเพอนดวยความบรสทธใจ จะชวยท าใหความสมพนธภาพแนนแฟนมากยงขน มความเจรญกาวหนา มความสขดวยกน

๕๙

๔) อเบกขา การรจกวางเฉย ความวางใจเปนกลาง หมายถง เมอเหนคนอนมทกข หรอไดรบผลกรรมในทางทเปนโทษ ไมควรคดซ าเตมในเรองทเกดขน ควรมความปรารถนาดเพอชวยเหลอผอนใหพนทกข วางตนใหเหมาะสม เพอสงคมมความสงบสข ควรด ารงอยในธรรมตามทพจารณาดวยปญญา ใหมจตทเรยบตรงเทยงธรรม ไมเอนเอยงดวยความรกและชง วางเฉยสงบใจมองด ไมมกจทควรท าเพราะเขารบกรรม รบผดชอบตน เขาสมควรรบผดชอบตนเอง ควรชวยเหลอในลกษณะทถกตองตามท านองคลองธรรม

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกพรหมวหาร ๔ ดานเมตตาผมโอกาสกสนบสนนใหมมากยงขน ทงการลงทน กจการ ประมาณการใชเงนทนตามทมอยดานกรณาชวยเหลอผดอยโอกาส มทตาใหก าลงใจใหท างานประสบผลส าเรจ อเบกขา ไมเลอกทรกมกทชง ไมอคต ไมโลภ โกรธ หลง ไมเลอกปฏบต ขอความดงกลาวจะสอดคลองกนทงพรหมวหาร ๔ และเศรษฐกจพอเพยง ทงเรองหลกธรรมทชวยในการอยรวมกนในสงคม มงเนนใหผปฏบตยดมนทางสายกลาง มความพอเพยง รอบร ตงใจปฏบตทกสง ๓.๒.๒.๑๗ เศรษฐกจพอเพยงกบฆราวาสธรรม ๔ ฆราวาสธรรม คอ ธรรมส าหรบผครองเรอน เปนหลกการครองชวตของคฤหสถ ซงมความจ าเปนอยางยงตอการสรางความสงบสขในสงคม หากทกคนในสงคมปฏบตตามหลกธรรมน ยอมอ านวยคณประโยชนแกผปฏบตตาม กอใหเกดความสขสวสด มความราบรนในการด าเนนชวต ฆราวาสธรรม ๔ ประกอบดวย ๑) สจจะ คอ ความซอสตย ตองมความจรงใจ ความซอตรงตอกน พดจรงท าจรง มความซอสตยเปนพนฐาน เปนคนจรงตอความเปนมนษยของตน มความซอสตยตอกนทงทางกาย วาจา และใจ ท าใหเกดความไววางใจกน รวมมอกนพฒนาองคกรใหเจรญรงเรอง เมอเราเปนสมาชกในครอบครวควรซอสตยตอพอแมพนอง ซอสตยตอทกคนในบาน อาท ไมพดปด มความตงใจทจะท างานตามหนาทดวยความตงใจ เพอปลกนสยใหเกดขนในตว ฝกเปนคนหนกแนนมนคง เพอใหมความเจรญกาวหนาในหนาทการงาน ไดรบการเคารพยกยอง มคนเชอถอย าเกรง ครอบครวมความมนคง ไดรบเกยรตยศชอเสยง ๒) ทมะ คอ ความขมใจ การฝกฝนฝกนสยปรบตวรจกควบคมจตใจ ฝกนสยแกไขขอบกพรองปรบปรงตนใหเจรญกาวหนา เปนการฝกตนเองไมใหประพฤตชว คนเราเมออยดวยกนยอมมความขดแยงกน สงใดทไมตรงกบความคดของเรา ควรพจารณาไตรตรองใหรอบคอบ ไมควรแสดงกรยาอาการโตแยงออกมาทนท หากสามารถขมใจและพจารณาปญหาใหเขาใจไดแลว กสามารถแกปญหานนดวยความสงบเรยบรอย การมธรรมะเปนการปลกฝงนสยรกการฝกฝนตนใหเกดขนในตว ท าใหเปนคนมความสามารถในการท างาน ไมมเวรกบใคร มการยบยงตนเองไมใหหลงใหลไปท าความผดได มความสามารถตงตวได มความคดตรตรอง พจารณารอบคอบ

๖๐

๓) ขนต คอ ความอดทน หมายถงตงหนาท าหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยรเขมแขง อดทน ไมหวนไหว มนในจดหมาย ไมทอถอย มความอดทนตอความยากล าบากทางกาย อดทนตอการพดจาไมสภาพ อดกลนจตใจใหอยในความสงบ ไมโกรธไมอจฉารษยาผอน เมอมขนตท าใหเราอยไดอยางมความสข การมขนตจะชวยปลกฝงนสยการอดทนตออปสรรคปญหาตาง ๆ ชวยท างานใหไดผลด สามารถเปนหลกของครอบครวได สามารถเปนหลกใหกบบรวารได มกไมมเรองววาทกบคนอน ไมหลงผดไปท าความชว หากมความขยนอดทนจะท าใหไดมาซงทรพยจากผลผลตทไดกระท า หากไมมขนตจะไมสามารถอดทนตอปญหาอปสรรค การท างานจะคงคาง ไมสามารถเปนหลกใหกบครอบครวได หลงผดไปท าความชวไดงาย ไมไดรบความไววางใจจากคนอน ขาดความเจรญกาวหนา และท าใหเสอมจากทรพย ๔) จาคะ หรอการเสยสละ การแบงปนสงของใหแกผอน เสยสละความสขสบายและผลประโยชนสวนตนได ใจกวางพรอมจะรบฟงความทกข ความคดเหน ความตองการของผอน พรอมทจะรวมมอชวยเหลอเออเฟอเผอแผ ไมคบแคบเหนแกตว หรอเอาแตใจตว หากเปนองคกรหรอครอบครวเดยวกนควรสละสงของ แบงปนของกนของใชใหกนและกนตามสมควรแกฐานะ การแบงปนจะสขใจทงผใหและผรบ หากมการปลกฝงการมอารมณผองใสและนสยเสยสละใหเกด จะเปนการสรางความปลอดภยแกตน เปนทนบถอหนาตาของคนทวไป องคกรครอบครวและสงคมเปนสข

เศรษฐกจพอเพยงตามหลกฆารวาสธรรม ๔ ๑) การมสจจะ ซอสตย ดานเศรษฐกจพอเพยงท าใหมความรบผดชอบ ปฏบตตนดวยความซอสตย ท าดวยความซอสตย ท าใหม คนเชอถอเกรงใจเคารพยกยอง รกใครนยม ๒) การมธรรมะ ขมใจ ปรบตวฝกฝนตนดานเศรษฐกจพอเพยงเปนคนมความสามารถในการท างาน ไมมศตร ไมมความแคนกบใครยบยงตนไมใหหลงผด ควบคมอารมณได ๓) การมขนต ความอดทนอดกลนดานเศรษฐกจพอเพยงท าใหทนตอปญหาอปสรรคเปนทพงของตนและเปนหลกของครอบครวรวมทงเปนทพงของคนอนได ใชเหตผลในการตดสนใจ ขนตจงเปนภมคมกนทด ๔) การมจาคะ การเสยสละ ดานเศรษฐกจพอเพยงเสยสละแบงปนสงของแกผอน รกคนอน ท าใหตนเองปลอดภย มเพอนด จตใจมสข อารมณผองใส

๓.๓ หลกพทธธรรมกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน การใชชวตทงดานชวตความเปนอยขนบธรรมเนยมประเพณศาสนาวฒนธรรมเศรษฐกจ แตกตางกนตามสภาพแวดลอมและสงคมโดยเฉพาะผใชชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตหลกพทธธรรมเปนเครองน าทาง จะชวยใหเปาหมายเพอการอยรวมกนอยางสงบสขบรรลเปาหมายสมฤทธผลไดงาย ดวยเหตแหงพทธธรรมเปนเรองก าหนดใหคนประพฤตและปฏบตตามหลกพทธธรรมและชวยท าจตใจใหบรสทธ มหลกพทธธรรมทสามารถน ามาประยกตใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด มรายละเอยดดงน

๖๑

๓.๓.๑ หลกมชฌมาปฏปทากบชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง หลกการปรชญาเศรษฐกจพอเพยงประกอบดวยพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน เงอนไขความร และคณธรรม ซงสามารถน ามาประยกตใชในการด าเนนชวตได พอประมาณเปนความพอด ทไมมากไมนอยเกนไป ไมเบยดเบยนตนเองและผอน ความมเหตผลเปนการพจารณาสงทเกยวของ พจารณาถงผลทจะเกดขน เปนการคาดคะเนภมคมกน เปนการเตรยมความพรอมวาอะไรจะเกดขนในอนาคตพจารณาถงการเปลยนแปลงดานตาง ๆ มสถานการณอยางไรบาง สวนความรเปนการศกษาเรยนรสงตาง ๆ ทจะกระท าด าเนนการ เชน การเลยงไกพนบาน เลยงหม การเลยงตองประกอบดวยอะไรบาง การเตรยมสงทเลยง เชน อาหารหาจากแหลงใด เตรยมไวตงแตเรมเลยง ขณะทสตวก าลงเจรญเตบโตจนกระทงขาย น าความรมาวางแผน ระมดระวงในการด าเนนการ คณธรรมหรอพทธธรรมทน ามาเปนหลกควบคกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หลกพทธธรรมทส าคญอนหนง คอ ความเปนกลางหรอทางสายกลาง จากการคนหาความหมายคอการปฏบตตนในทางสายกลาง หรอหลกมชฌมาปฏปทา คอการไมยดถอสดทางทง ๒ ดาน ไดแก อตตถลมถานโยค เปนการประกอบตนเองใหล าบากเกนไปหรอนอยเกนไปและกามสขลลกานโยค เปนการพวพนในกาม ในความสบาย หรอท าอะไรทมากเกนไป หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสามารถน ามาประยกตใชกบพทธธรรมคอทางสายกลาง การครองชวตโดยฝกอบรมตน ไมใหท าอะไรมากเกนไปหรอนอยเกนไป ท าใหรเทาทนชวต การท างานตองไมตงเกนไปหรอหยอนเกนไป เรยนหนงสอไมขเกยจเกนไปไมขยนจนถงขนหกโหม เรยกไดวาทางสายกลางเปนทางทถกตอง ทางสายกลางทควรน าไปใชในการท างานการใชชวตทวไป หากท างานหนกคร าเครยด ท างานไมมเวลาพกผอนอาจเจบปวย หรอเสยสขภาพได ท าใหขาดสมพนธกบคนอน เปนกลมทท าอะไรมากเกนไป สวนพวกเลยงงานท างานนอยหรอไมตองท างานอะไร ชอบเทยวเลนสนก เสยการเสยงาน เปนกลมทนอยเกนไปหรอหยอนเกนไป การท างานหรอประกอบอาชพไมลงทนมากเกนไป คดกจการใหญเกนไป จนตองเปนหนสน เพอการลงทนประกอบอาชพ๓๒

ผวจยสรปไดวา ทางสายกลางคอการปฏบตทไมเอนเอยงไปทางดานใดดานหนง การปฏบตท ไม เขมงวดหรอการปฏบตท ไมหยอนเกนไป มการปฏบตใหเปนไปแบบกลางกลาง ประนประนอม ทางสายกลางในการใชชวตประจ าวนคอการระวงส ารวมกายใจไมประมาท ตงใจตงมนเปนกลาง ใครครวญทกสงใหรอบครอบ ใชเหตผล ใชสตปญญา ไมยดมนอะไรเกนจรง ปลอยวางใหเปนปกต เปนทางปฏบตทไมสดโตง เนนการใชปญญาในการแกปญหา เพอใหเปนความสมดลเหมาะสม ความเสมอความพอดสอดคลองกบขอปฏบตปลกยอย ดานการกน กนอยางพจารณาไมแพง ๓๒สมภาษณ นายรงสรยา ศรโยธ, ผใหญบานหม ๖ บานหนอง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๖๒

เกนไปประหยดเกนไป ของไมดของเสยของหมดอาย การนอนทไมมากเกนไปเสยงานเสยการ ดานการใชจาย เกบออมทรพย ไมมนอยแตใชมาก พจารณาความเหมาะสม

๓.๓.๒ หลกสปปรสธรรม ๗ กบชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เศรษฐกจพอเพยงประยกตใชกบหลกพทธธรรม (สปปรสธรรม ๗) ไดดงน ความมเหตผล เปนผรจกเหตเปนผรจกผล ความพอประมาณ เปนผรจกประมาณ เปนผรจกตน การมภมคมกนทดในตว เปนผรจกกาล เปนผรจกชมชน เปนผรจกบคคล หลกพทธธรรมสปปรสธรรมประยกตใชกบเศรษฐกจพอเพยงดงน ความพอประมาณคอความพอด ไมมากหรอไมนอยเกนไป ความมเหตผลคอการพจารณาในเรองทตองตดสนใจมสตรอบคอบ การมภมคมกนคอการรจกตนเอง เตรยมรบการเปลยนแปลงดานตาง ๆ จะเหนวา (๑) คณสมบตของความมเหตผลตรงหลกธรรมเรองการรจกเหตการณรจกผลการมเหตมผล ในการด าเนนชวตยอมสามารถหาตนตอของปญหาและแกไขได (๒) ขอความของความพอประมาณจะสอดคลองกบการรจกตนเอง ความสามารถ ความถนด รจกประมาณความพอด ประมาณการบรโภค (๓) การมภมคมกนในตนเองสอดคลองกบการรจกตนเองถงความรความสามารถ ความรจกชมชน ความรจกบคคล และการรจกกาลเทศะ๓๓

หลกพทธธรรม (สปปรสธรรม ๗) ทประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ของปราชญชาวบาน จดแยกตามความสอดคลอง ดงตาราง ดงน๓๔

แผนภมท ๓ หลกพทธธรรมทใชกบวถชวตเศษบกจพอเพยง

หลกเศรษฐกจพอเพยง สปปรสธรรม ๗ ๑. ความเหตผล ๑) ธมมญญตา (เหต) คอ รจกธรรม รจกเหต

รจกความจรง รจกหลกการ รจกเกณฑ รกฎแหงธรรมดา รหลกเกณฑแหงเหตผล ๒) อตถญญตา (ผล) ความรจกอรรถ รความมงหมาย รจกผล รความหมาย รความมงหมาย รประโยชนทพงประสงค รจกผลทเกดขนสบเนองจากการกระท า รเปาหมายของการกระท า การมเหตผลในการด าเนนชวตไมท าใหเรามหลกยดไม เดนหลงทาง แมอาจเกดปญหา เม อมหลกการด าเนนชวตยอมสามารถหาตนตอของปญหาและแกปญหาได

๓๓สมภาษณ นายศภชย พนธง, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๓๔สมภาษณ นายอเทน วารนทร, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๖๓

๒. ความพอประมาณ

๓) อตตญญตา (ตน) คอ การรจกตนเอง การรจกลกษณะทางกายภาพ เพศ วย ก าลงความรความสามารถ ความถนด คณธรรม ท าใหมการบรโภคทเหมาะสม รจกความสามารถในการพฒนาตนเอง ท าใหรจกประมาณตนในการตงเปาหมายชวต ไมใหสงเกนไป ๔) มตตญญตา (ประมาณ) คอ ความร จกประมาณ เปนความพอด รจกประมาณในการบรโภค รจกประมาณในการกระท าทกอยาง ท าใหลดการเบยดตนเองและผอน

๓. การมภมคมกนทดในตนเอง ๕) กาลญญตา (กาล) ความรจกกาล เวลาอนเหมาะสม ระยะเวลาทใชในกาท าหนาท การงาน หรอปฏบตการตาง ๆ ใหตรงเวลา ใหเปนเวลา ใหทนเวลา สอดคลองกบหลกสปปรสธรรม ๗ ๖) ปรสญญตา(ชมชน) คอ ความรจกบรษท รจกชมชน รจกสงคม รจกธรรมชาตของคนในสงคม รจกทประชม รกรยาทจะแสดงตอชมชน ๗) ปคคโลปรปรญญตา (บคคล) คอ ความรจกบคคล ความแตกตาง นสยคนแตละคน โดยอาศยความสามารถ คณธรรม รทจะปฏบตตอบคคลนนดวยด

๓.๓.๓ ทฏฐธมมกตถะ กบชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง

ทฏฐธมมกตถะ (อ อา กะ สะ) การใชหลกธรรมกบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ๑) ใชหลกพอเพยงเรยบงาย ด ารงตนตามสภาพพอมพอกน ไมคดถงความร ารวย เพยงแตมกนมใช เสอผาเครองนงหมซอเทาทจ าเปน ใชชวตงาย ๆ ๒) ใชความขยนในการท างานในหลกเศรษฐกจพอเพยง เลยงปลาเลยงไก ปลกพชผก ปลกไมยนตน มะมวง ตะไคร ผดผกบง กระเพรา คะนา ใชแรงงานในครอบครวไมจางแรงงาน ๓) มความประหยดและอดออม พยายามไมซออาหาร

๖๔

บรโภค ใชพชผกสวนครว ปลาทลกชายไปหามาไดจากคลอง บางสวนเกบขงไวมอตอไป บางครงหาไดมากน าไปขายทตลาดชมชนของหมบานเกบเงนไว ๔) หาความรกบบคคลผทท าเศรษฐกจพอเพยงดวยกน ปรกษาหารอกน ตนเองพยายามเรยน กศ.น. ชนมธยมศกษาตอนปลายพรอมกบบตรชาย การใชหลกการดงกลาวชวยใหวถชวตดขนไมตองไปรบจางท างานทวไป สมยหนมสาวเคยไปท างานรบจางทวไปถงกรงเทพ แตวถชวตล าบาก ประเภทบานเชาขาวซอ เมอหกรายจายแลวเหลอเงนแตละเดอนเพยงไมกพนบาท แตปจจบนมายดหลกเศรษฐกจพอเพยง ท าใหวถชวตมความสขใจเพราะไดอยกบหมบานของตนเอง ไมตองเรรอนเดนทางไกล หลกพทธธรรมกบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงดงน ๑) ขยนทมเทในการท างานหมนเพยรการท าธรกจใชสตปญญาและความสามารถท าเตมท เรมท างานตงแตเชา ถาเหนวาตนเองขาดความรดานไหน หมนหาความรโดยเขาอบรมเมอมโอกาส สอบถามจากผทอยในกลมอาชพเดยวกน ตองการน าสนคาไปขายตลาดชมชนของแตละหมบาน ตนเองท าเศรษฐกจพอเพยงทงปลกพชผก ปลกถว เลยงปลาดก ในบอซเมนตเลยงกบในบอซเมนต เลยงไกพนธเนออกทางคาขายตลาดนดชมชน ๒) เงนทหามาได น าฝากสวนหนง สวนใชจายคาน ามนคาน าคาไฟฟาคาโทรศพท สวนหนงน ามาเปนทนซอของไปขายเพมเตมจากตนเองเกบผลผลตจากเศรษฐกจพอเพยง ตะไคร หวหอม ผก ถวเขยว ปลาดก กบ เนอไก อกสวนรกษาเวลาเจบปวยเลก ๆ นอย ๆ ๓) คบกบกลมท าเศรษฐกจพอเพยงดวยกนเพอสอบถามแลกเปลยนวธการเลยงปลา เลยงกบ เลยงไก ปลกพชผก เชน การฉดยาปองกนไกเปนโรค การปองกนโรคของการเลยงปลา โรคทเกดจากเลยงกบ เพอปองกนการเปนโรค กลมคนเหลานมงท างานหาเงนเลยงชพจงเปนคนด เปนมตร ไดเรยนรสงทดจากสมาชกกลมท าใหมความรดวย ๔) ชวตประจ าวนใชจายอยางประหยด มความสมถะ ไมฟมเฟอย เพอเลอกใชสงทจ าเปนจรง ๆ ใชชวตตามฐานะ ใชสอยตามสมควรทจะใช ไมใชจายมาก เพราะเกรงวาจะไมมเงนใชสอย จงตองมองเหนคณคาการใชเงน พยายามไมสรางหน การใชจายทรพยจงตองประมาณการ เพอด ารงชพใหไดตามฐานะของตนเอง

ผวจยไดคนควาเพมเตมวา หลกธรรมในพทธธรรมคอประโยชนปจจบน ๔ อยาง เรยกอกอยางหนงวา อ อา กะ สะ หรอเรยกวา ทฏฐธมมกตถะ เปนหลกธรรมขอปฏบตส าคญทท าใหเกดผลดเปนความมนคงทางเศรษฐกจ ท าใหมทรพยสนเงนทอง ๑) อฏฐานสมปทา ขยนหา ถงพรอมดวยความขยนหมนเพยรในการปฏบตหนาท การงานประกอบอาชพสจรต รจกใชปญญาสอดสองตรวจตรา หาอบาย วธทสามารถจดด าเนนการใหไดผลด สรป ขยนหมนเพยรในการประกอบสมมาอาชพ ๒) อารกขสมปทา ขยนเกบ ถงพรอมดวยการรกษา รจกคมครองเกบรกษาโภคทรพยสนทหามาได โดยชอบธรรม ผลงานทท าไวดวยความขยนหมนเพยร ๓) กลยาณมตตตา เลอกคน คบคนดเปนมตร รจกก าหนดบคคลในถนทอาศย เลอกคบคนด มศลธรรม ซอสตย มปญญาแนะน าตกเตอนเรา คนทคดด พดด ท าด คบหาคนมคณธรรม ๔) สมชวตา เลอกใช มความเปนอยเหมาะสม รจกก าหนดรายไดและ

๖๕

รายจายเลยงชพแตพอด ใหรายไดเหนอรายจาย มประหยดเกบไวด ารงชวตไมประมาท๓๕

สรปการสมภาษณไดว า ๑) การใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงพรอมดวยความขยนหมนเพยร ประกอบสมมาอาชพ ใชปญญาไตรตรองคดสรางสรรครจกคดรท ารด าเนนงานดานเศรษฐกจประกอบอาชพใหไดผล ๒) การเกบรกษาเงนไมใหเงนรวไหลเกบเลกผสมนอยพยายามเกบหอมรอมรบ เพอเกบรกษาเงนเพอเลยงตวเองไดตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงเลยงตวเองไดสขภาพกาย สขกายสขใจ รคณคาของเงนทกบาททกสตางคทหามาได ๓) การมเพอนเปนคนด มน าใจ ใหค าแนะน าไมเกรงใจ เคยงขางเวลาททกข ไมนนทา ไมเอาความลบไปเลาตอ จรงใจกบเพอน ไมโกหก มองเพอนตามจรง ๔) การเลยงชวตตามสมควรแกก าลงทรพยทหามาได ใชชวตอยางพอเพยงกอนใชคดใหดเพอใหเงน เมอใชเงนใหคมคา พรอมเงนเอาไวยามฉกเฉน ตอบแทนอปถมภตอพอแมยามแกเฒา๓๖

๓.๓.๔ อรยมรรคมองคแปด กบวถชวตพอเพยง คอหนทางแหงความดบทกขเปนสวนหนงของอรยสจ คอ หนทาง ๘ ประการ

๑) สมมาทฏฐ คอ ความเหนชอบ ปญญาชอบ เหนอรยสจสเหนถกตามความเปนจรงดวยปญญา

๒) สมมาสงกปปะ คอ ด ารชอบ การใชสมองความคด พจารณาแตในทางกศลเพอความดงาม ด ารออกจากกาม ด ารไมพยาบาท ด ารไมเบยดเบยน คดไมโลภ ไมอาฆาตผอน

๓) สมมาวาจา เจรจาชอบ คอการพดสนทนา แตในสงทสรางสรรคดงาม เวนจากวจทจรต ๔

๔) สมมากมมนตะ คอท าการงานชอบ คอการประพฤตดงามทางกาย หรอกจการทางกายทงปวง เวนจากกายทจรต ๓

๕) สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ คอการท ามาหากนอยางสจรต เวนจากเลยงชวตในทางทผด

๖) สมมาวายามะ เพยรชอบ คอความอตสาหะพยายามประกอบความเพยรในทางกศลกรรม ความเพยรท าสงทถกตอง ความเพยรรกษาความด

๓๕สมภาษณ นายศภฤกษ รปงาม, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔

พฤษภาคม ๒๕๖๑. ๓๖สมภาษณ นายประมวล เอกวธ, ครโรงเรยนชมชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวด

รอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๖๖

๗) สมมาสต ความระลกชอบ คอการไมปลอยใหเกดความพลงเผลอ จตเลอนลอยด ารงอย

ไดดวยความรตวเปนปกต เหนสงทงหลายตามสภาพจรง ๘) สมมาสมาธ ความตงใจมนชอบ คอ การฝกจตใหตงมน สงบจากกเลสนวรณอยเปน

ปกต จตแนวแนอยกบสงหนงชอบ การใชพทธธรรมประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงนน การพดจา๓๗ ตองไพเราะ

สภาพใชสมองในการคดพจารณาแตงเรองทดงาม มความประพฤตตามครรลองคลองธรรม ประเพณชมชนของหมบาน ท ามาหากนอยางสจรตชนไมเอารดเอาเปรยบคนอนการประกอบอาชพตองขยนมความอตสาหะประกอบดวยความตงใจ มการก าหนดขนตอนการท างานไวลวงหนา และการท างานตามแนวทางทก าหนดไวใหส าเรจลลวง สวนตวใชเมตตา ท าเปนประจ าเพราะตองเผชญกบอารมณทขดเคองใจอยเปนประจ า จงตองปรบใจดวยเมตตาเพอไมใหจตคดเบยดเบยน การเบยดเบยนทางกายทางวาจาไมด ปฏบตตามศลธรรมใหจตไมคดเบยดเบยนจงปรบจตชไปทางทดงาม การใชพทธธรรมประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ใชความคดใชสตเกยวกบการประกอบอาชพ เพราะหลายครงจตเลอนลอยจตใจพลงเผลอ คดไปเรอยเหมอนคบคดมากท าใหมเวลานอย เมอมการจดอบรมธรรมะจงเขาอบรม เพอใหมสมาธจตตงมน ท าใหมความเพยร ความตงใจในการท างานปฏบตงานดวยความมงมนเหมาะสมตามความคดของตน การอยการกน กนอยางพจารณาวาไมจ าเปนตองแพง ไมกนมากจนเกนไป ไมกนนอยจนเกนไป อยาอดจากการนอน ไมนอนมากหรอนอย วนละ ๗ ถง ๘ ชวโมงเปนอยางนอย การท างานใชชวตทวไป ไมท างานหนกจนไมมเวลาพกผอน สวนการใชจายทรพยสน ไมใชจายจนไมมเงนเกบ เมอรบเงนมา ใชจายเทาทจ าเปน คาน าคาไฟ สวนทเหลอใชจายในชวตประจ าวน อกสวนน าฝากเกบเอาไวใชยามจ าเปน๓๘

หลกเศรษฐกจพอเพยงกบกลกมชฌมาปฏปทา ความพอประมาณ ปญญาเหนชอบปฏบตเหมาะสม ความมเหตผลท ามาหากนสจรต อตสาหะ พยายาม การมภมคมกนปฏบตดวยสต ฝกฝนตงมนสงบหมนศกษาหาความรดานคณธรรมปฏบตดงาม ทางกาย กจกรรมด ผวจยสรปไดวา การจะน าความสขมาใหกบชวต คอ หนทาง ๘ ประการ เรองของความคดคอปญญา เรองของการกระท าคอศล เรองของการมงใจคอสมาธ

๓๗สมภาษณนางบานเยน ตรางา, ประชาชนบานโนนยาง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๓๘สมภาษณนายสมพงษ พนธง, ประชาชนบานโนนยาง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๖๗

๓.๓.๕ หร โอตตปปะ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง การจะท าบาปหรอท าความชวจะเกดความละอายแกใจตนเองจงไมท าชว สงนเรยกวา หร คนสมยโบราณอบรมเลยงดลกหลานใหเกรงกลวตอบาปตอความชว เชอวาท าใหตกนรก ถกลงทณฑ อาจไมไดเกดเปนคนอก จงท าใหคนสมยกอนเกรงกลวกนมาก หากท าในสงทไมดงาม บางคนตอหนาคนอนไมกลาท าความชวเกดความละอาย และกลวคนในสงคมจะรบร ตฉนนนทา แตพอลบหลงกสามารถท าชวไดทกอยาง เพราะตนเองไมมคณธรรมเปนหลกประจ าใจ จงมแตความทกขกายทกขใจตลอดเวลา ดวยเหตดงกลาว จงยดถอหรเปนหลกในการใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เมอมหรตองมโอตตปปะเปนความเกรงกลวตอการท าความชว มความเขาใจในกฎแหงกรรม เชอวาเมอกระท าดยอมตองไดด กระท าความชวยอมตองไดชว เชอวากรรมดกรรมชวจะสงผลใหผนนไดรบผลของการกระท า โอตตปปะไมกลาท าชวเพราะกลวบาปกลวโทษทจะเกดขน กลวความทกขทเกดขน และยดโอตตปปะเปนหลกในวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงดวย หรเปนธรรมคมครองโลก เพราะความละอายตอบาปท าใหโลกเกดสนต เมอไมท าบาปคนจะอยแบบสงบสข เพราะไมตองเขนฆาเปนศตรกน ประเทศทคนขาดหรจะมการฆากน จะขาดความสงบสข ท าใหสรรพสตวและโลกเดอดรอน ยงถาแตละคนมโอตตปปะ จะเปนคนดทงกาย วาจา และจตใจ พยายามท าความด เพอใหตนพนภย ชวตจะมความสขเนองดวยไมตองกงวลกบความทกข และโอตตปปะจะคมครองจตใจของเราเอง โดยตงใจท าตามค าสอนของพระผมพระภาคเจา จะชวยน าความเจรญรงเรองความสขมาสตนเองตามอตภาพของครวเรอน๓๙

ผวจยสรปไดวา การใชหลกธรรมหรโอตตปปะในการประยกตใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงเพราะวาหรคอความละอายแกใจ ละอายใจตอการท าความชวความผดรายตอการประพฤตทจรตละอายแกใจในการท าบาปละอายแกใจทจะคดพดกระท าความชวทงปวง หรเกดขนจากครอบครวเพราะเกดจากการอบรมเลยงดลกหลานและสงสอนไปพรอมกน หามมใหลกหลานกระท าความชวหรอสงไมด สวนทงายเรมจากการปฏบตตามศล ๕ ฝกใหลกหลานค านงถงวงศตระกลของตนเอง อยาใหเขาเลาขานเปนลกหลานทไมด ประพฤตเสยหายตอครอบครว การมโอตตปปะคอความเกรงกลวตอบาป กลวตอผลของความชวทจะเกดขน กลวความผดทจะใหผลในภายหลง เมอคดถงโทษหรอผลของความทกขทเกดจากความชวจงเกรงกลว ผทไมมคณธรรมเรองหรโอตตปปะจะไมมความเชอเรองท าดไดดท าชวไดชว จงไมละอายตอบาป ไมเกรงกลวตอบาป สามารถท าชวไดทกอยาง ตลอดชวตจงมแตความทกข บคคลทท าผดศลธรรม ผดครรลองคลองธรรม ผดจารตประเพณ ผดกฎหมาย

๓๙สมภาษณนายประจวบ เนตรพนา, ประชาชนบานหนอง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๖๘

เมอไดสงทตองการมาแลวกไมมความพอเพยง กลบมความโลภ ตองการไดทกอยางใหมากยงขน ไมมทสนสด เมอไมไดตามตองการจะเกดความโกรธความอาฆาตพยาบาท เกดความอจฉารษยา บคคลใดทมคณธรรมดานหรโอตตปปะจะสามารถยบยงความหลง ความโลภ ความโกรธ กเลสไวได ไมพากายวาจาใจไปท าความชว ผดครรลองคลองธรรม ผดจารตประเพณ ผดกฎหมาย มความส ารวมกายวาจาใจ เปนทนาเคารพนบถอของคนทวไป อยอยางมความสขเพราะมหรโอตตปปะอยในใจตงใจประพฤตปฏบตตามพระธรรมค าสอนของพระผมพระภาคเจา น าความเจรญมาสตนเอง จงควรใชหรโอตตปปะมาใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ๓.๓.๖ แนวคดการพงตนเอง วถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง การพงพาตนเองในการประยกตกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงคอการพงตนเอง เรมตงแตรายรบรายจายในครอบครว รกษาระดบการจายของตนเพอไมใหเปนหน พยายามจะท าสงตาง ๆ ดวยตนเอง ตงแตการไถนา หวานขาว ปลกพชผก ดอกไม มะมวง มะละกอ มะเขอ ถวฝกยาว หอม ตะไคร มะกรด กะเพรา การเกบผลผลตมาบรโภค และทเหลอน าสงขายโดยใชแรงงานในครอบครวชวยกน โดยมลกชาย ภรรยา และหลานอก ๒ คน เปนก าลงหลกชวยกนท างาน การชวยเหลอตนเองท าใหมความสข ไมตองวาจางแรงงาน สมาชกในครอบครวมความสมพนธทดตอกน ด าเนนชวตอยางพอด โดยไมเบยดเบยนผอน ไมเบยดเบยนสงแวดลอม โดยยดหลกพออย พอกน พอใช ยดความประหยด ลดความฟมเฟอยในการด ารงชพ ตดทอนรายจาย ยดถอการประกอบอาชพอยางสจรตถกตอง มงเนนหาขาวปลาอาหารกอน หากมเหลอจงน าไปขาย มแนวทางในการใชชวตเศรษฐกจพอเพยงโดยการพยายามเพมรายได ควบคมรายจาย ก าหนดรายการสนคาทจ าเปนตองซอ เชน เสอผา เลอกสนคาเนอดคมคา มการจดบญชรายรบรายจายเปนประจ า วางแนวทางการออมเงนเพอไวใชยามเจบปวย จงตองประหยดโดยใชจายนอยกวารายรบ

หลกการพงตนเองเปนหลกในการใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ครอบครวประกอบดวยพอ แม และลกชาย ๒ คน ขณะรบประทานอาหารดวยกน จะปรกษาหารอกนเปนประจ าในเรองราวและเหตการณประจ าวน การสนทนาจบใจความไดวาการปฏบตตนตามแนวเศรษฐกจพอเพยงมอย ๑ อยาง คอ การยดความประหยด ซงตองตดทอนรายจายในทกดาน และความฟมเฟอยในการด ารงชพอยางจรงจง จงเกดแนวคดวาการลดรายจายนนเราตองกระท าเองในทกดาน ดงนนจงเกดแนวคดการพงพาตนเอง จะสามารถลดรายจายลงได การท านาจงไถนาดวยตนเอง หวานขาว การดแลตนขาวจนกระทงเกบเกยว การปลกพชผก การเลยงเปดเลยงไกไวกนไข ท าอาหาร การปลกพชผกสวนครว ปลกไมยนตนทมผลไวกน เมอมเวลากออกไปทอดแหหาปลาตามล าคลองหนองน า ไดปลามาปรงเปนอาหาร หากมเหลอกน าไปขายในตลาดของหมบาน เกบพชผกทปลกไวมาปรงอาหาร ไปซอลกปลาจากประมงจงหวดมาปลอยในสระน า เมอปลาโตกน ามาปรงอาหารและน าไปขาย ครอบครวจงไมตองกหนยมสน บรโภคตามความจ าเปน ดงนนจงมสถานะการเงนเพยงพอเพอ

๖๙

ตอบสนองตอความตองการของการใช มการจดบญชรายรบรายจายทกครง ทกคนในครอบครวมความซอสตยตอกน มความจรงใจทจะปฏบตตนตามหนาท มความอดทนอดกลน ไมประพฤตสงทไมดงามสรางความเดอดรอน สรางความรวมมอของตนในครอบครว ไปท าบญตามประเพณทวด รวมทงงานแตงงาน งานประเพณ๔๐

ผวจยสรปไดวา หลกการพงพาตนเองเปนค าสอนใหพงตนเองซงสอดคลองกบเศรษฐกจพอเพยง เปนแนวทางใหมงเนนใหพงตนเองในการท ามาหาเลยงชพในการสรางฐานะและการเกบรกษาทรพยทหามาไดเพอจบจายใชสอยในยามจ าเปน นอกจากเปนทพงแหงตนแลวจะตองเปนท พงแหงบคคลอนดวย นอกจากระดบบคคลแลวยงมงเนนใหการพฒนาประเทศชาตใหพงตนเองเปนในลกษณะเศรษฐกจพอเพยง การพงพาตนเองอกระดบคอชมชนพงตนเอง พจารณาไดจากชมชนตองเรยนรดวยตนเอง และมจตใจทพรอมทจะเรยนรไปตลอดชวต ใชปญญาในการแกไขปญหาและพฒนาตวเองอกทงเปนชมชนรจกคดและตดสนใจไดอยางอสระไมพงขอมลความเหน ค าแนะน าจากคนอน เปนชมชนทจดการทนของตนเองอยางมประสทธภาพ อกทงเปนชมชนทมธรรมาภบาล มกระบวนการตดสนใจ การบรหารจดการโปรงใส กระจายอ านาจตรวจสอบได ท ามาหากนแบบเศรษฐกจพอเพยงโดยการพงพาอาศยกน พงพาอาศยธรรมชาต ฟนฟธรรมชาตใหอดมสมบรณ ซงจะสามารถอยไดและมกนตลอดชวต ท าใหมกนมใช ท าใหชวตมนคง มของฝากแบงปนพนอง มของไปท าบญทวด ทบานงาน บวช งานศพ งานแตงงาน ไดอาหารและของใชปลอดสารพษ ไดสขภาพด มความสมพนธอนดกบคนอนกบธรรมชาต และชมชน ไดความร ไดปญญา วสาหกจชมชนมการเพมรายไดลดรายจาย ขยายโอกาส อกทงไดขาย มเงนมสวสดการยามแกเฒา การพาตนเองของบคคลตามหลกพระพทธศาสนา คนเรายอมควบคมพฤตกรรมของตนเองได คดและตดสนใจรวมทงปฏบตงานดวยตนเองได ไมจ าเปนตองพงพาคนอน มแนวทางทตองพงตนเองในเรองตอไปน ๑) การศกษา เปนการหาความร จ าเปนตองพงตนเอง ไมตองพงเพอน พงสงศกดสทธ พทธศาสนาสอนเรองขยนหมนเพยร ตองลงมอท าดวยตนเอง ผเรยนทตงใจศกษาเลาเรยนจะเกดปญญาความร ความรทไดรบชวยใหสามารถพงตน เองได ๒) การงาน การหาท างานและท างานเปนกตองฝกฝนท างานการท างานอยางมฝมอเปนศลปะชวยใหยงประโยชนใหส าเรจได อกทงการคบผรหรอบณฑตจะชวย แนะน าใหทางทเหมาะสม ไมเลอกงานและปลอยเวลาใหลวงเลย ๓) การเงน ตองขยนหมนเพยรในการหาเงน รจกเกบเงนไวใชจาย ไมสรยสราย ไมฟงเฟอ ด ารงชวตดวยความพอด ๔) การครองชวต เปนผมความประพฤตด มความรมความเขาใจกน เปนเพอนทดตอกน หาคครองทเปนคนดเหมอนเปนเพอนและใหขอคดในการปฏบตหนาท ๕) ความประพฤตปฏบต สรางคณงามความดดวยตนเอง ปฏบตหนาทดวยความซอสตยสจรต

๔๐สมภาษณนายทองสก พนธง, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๗๐

ขยนหมนเพยรและความรบผดชอบยดหลกพทธธรรมเพอความกาวหนาสงบสขสรป หลกเศรษฐกจพอเพยงไดมงเนนใหทกคนสามารถพงพาตนเองตามหลกพทธธรรมไมวาจะมความเปลยนแปลงใด ๆ เกดขนทงดและไมด เรากสามารถปฏบตตนอยไดดวยตนเอง

หลกการพงพาตนเองตามแนวทางหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงควรมดงน ๑) การพงพาตนเองดานจตใจ ด าเนนชวตปฏบตจตทางพระพทธศาสนา ท าตนใหเปนทพงของตน มจตใจส านกทด พรอมกบปฏบตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหเปนรปประธรรม ยดเปนวนยในการด าเนนชวต ไมโนมเอยงตามกระแสบรโภคนยมและโฆษณาตามสอ สรางสรรคตนเองและชาตโดยรวม มจตใจเอออาทรประนประนอม เหนแกประโยชนสวนรวม ๒) การพงตนเองดานทรพยากรธรรมชาต บนพนฐานคน ความร และทรพยากร ใชและจดการอยางฉลาด พรอมทงหาทางเพมมลคา ยดหลกการของการยงยน พฒนาศกยภาพของคนทองถนชมชน คนหาทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม ทองถน มาพฒนาใหเกดประโยชนสงสด บนฐานความรภมปญญาของชมชนทองถน อาทการเลยงโคเนอโคนม การปลกตนไมพช เศรษฐกจ ปลกยางพารา การลงทนต า พฒนาอตสาหกรรมและบรการ ไมเนนเงนลงทนจากตางชาต โดยใชทนและฐานทรพยากรภายในประเทศ ๓) การพงพาตนเองดานเศรษฐกจ มงลดรายจายเปนส าคญ ยดหลกพออยพอกนพอใช มขาวปลาผกผลไมในทองถนเพอการยงชพ น าแนวทางปฏบตโดยใชเกษตรอนทรยวถชวตชมชน หรอเกษตรอนทรยวถชวตพอเพยง เปนแนวทางปฏบตเปนรปประธรรมเพอใหขยายตวในพนทของชมชนใหทวประเทศ พยายามเพมรายไดและด ารงชวตอยางงาย ๔) การพงพาตนเองดานเทคโนโลย เทคโนโลยทเขามาใหมมทงดและไมด ตองแยกแยะบนพนฐานของภมปญญาชาวบาน เลอกใชเฉพาะทสอดคลองกบความตองการสภาพแวดลอม และควรพฒนาจากภมปญญาของเราเอง อาทสมนไพรปองกนไขหวดนกของไก ๕) การพงพาตนเองดานสงคม เสรมสรางใหแตละชมชนรวมมอกนเพอชวยเหลอเกอกลกน พฒนาเชอมโยงกนเปนเครอขายชมชนใหเขมแขง อาทผลตน าปลาใหพอบรโภคในชมชน เลยงหม เลยงไก เลยงเปด ใหพอบรโภคในชมชนทองถน เปนการพฒนาการพงตนเองอยางเปนระบบและเชอมโยงชมชนหนงในไปอกชมชนหนงในเรองอปโภคบรโภค๔๑

๓.๓.๗ อทธบาท ๔ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง หลกธรรมทน ามาใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เพอใหงานส าเรจตามวตถประสงค

ใชหลกของอทธบาท ๔ คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา ๑) ใชความรกความพอใจหรอฉนทะ ซงมความฝกใฝในงาน การท านา ปลกพชผกสวนครว ปลกมะกรด มะนาว ชมพ ล าไย มะมวง คะนา ตะไคร กะเพรา โหระพา เลยงไกพนบาน เพาะเหดฟาง เลยงปลาดกในสระน า ๒ สระ ครบรอบปจะ

๔๑สมภาษณนายสมพร จนทะพงษ, ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๗๑

๓.๓.๗ อทธบาท ๔ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง หลกธรรมทน ามาใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เพอใหงานส าเรจตามวตถประสงคใชหลกของอทธบาท ๔ คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา ๑) ใชความรกความพอใจหรอฉนทะ ซงมความฝกใฝในงาน การท านา ปลกพชผกสวนครว ปลกมะกรด มะนาว ชมพ ล าไย มะมวง คะนา ตะไคร กะเพรา โหระพา เลยงไกพนบาน เพาะเหดฟาง เลยงปลาดกในสระน า ๒ สระ ครบรอบปจะสบน าจากสระหนงไปยงอกสระหนงแลวเกบปลา ปลอยทงไว ๑ สปดาหแลวปลอยน าจากสระทสองคนมายงสระแรก เมอถงเดอนพฤศจกายนจะซอลกปลามาปลอยในสระน า เปนงานทตนรกจงทมเท ๒) มความอตสาหะมานะบากบนเพยรพยายามท าใหดทสด เมอพบอปสรรคอาทปลาตายกศกษาวธแกไขจากเอกสารหนงสอ ไปศกษาจากประมงหรอผมความรในการเลยงปลา จนมความรความเขาใจ งานสวนมากงายเวลาคดแตมความยงยากชวงเวลาลงมอท า ความเพยรพยายามจงมความจ าเปนตองปฏบตงานใหถกตองตามเหตผล ภายใตพนฐานตามหลกคณงามความด ๓) มความสนใจในสงทท าหรอมใจจดจอ เอาใจใสตอการปลกพช เลยงปลา เลยงไก จตมงมนตอการกระท า เพราะเศรษฐกจแบบพอเพยงชวยใหมเงนทองพอใชจายในครอบครว จตตะเปนสภาวะทางอารมณทสะทอนออกมาทางจตของบคคลนน ๆ ทงความเขมแขง ความมนคง ความมงมนใจจดจอตอสงใดสงหนงทท าอยนน ๔) การไตรตรอง สอบสวนเมอพจารณาตรวจสอบสงทกระท านน หากบกพรองกคดปรบปรงงานทท าอยนนใหกาวหนาพฒนาอยเสมอ

อทธบาท ๔ เปนหลกในการใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง มแนวปฏบตดงน ๑) ฉนทะ คอความรกและความพอใจในสงนน ท าทกสงดวยความพอใจดวยความรกในสงนน ท าสงนนดวยความเตมใจ รกใครในสงทท าหรอสงทท าอย ไมมความเบอหนายในภารกจ คนทไมมฉนทะจะไมพอใจงานของตนทท า ท าดวยความไมเตมใจจงท าใหการท างานเกดความเหนดเหนอย อกทงจบจดงานคงคางและทงงาน ๒) วรยะ คอความเพยร ความขยน ท างานอยางตอเนองจนงานส าเรจ งานทไดรบมอบหมายตองมความมมานะ ตองขยนทมเทตงใจ เอาใจใสในงานทท า อาทด านา ๕ ไร เราตองใสใจ

ในการด านาทง ๕ ไร การด านาจงจะส าเรจ หากไมแขงใจ หากขาดความอตสาหะจะท าใหการด านา ๕ ไร ไมแลวเสรจ ดงนนจงตองอดทนตอความยากล าบาก วรยะหรอความเพยรมองคประกอบ คอ การกระท านนในทางทถกตามเหตและผลตามหลกความด มความแนวแนตอสงทจะท า ไมละทงสงทก าลงท าอย และมความอตสาหะ อาทมความขยนหมนเพยรตอการดแลบ ารงพชผกทปลก เพอดโรคแมลงทจะมารบกวนพชผก ๓) จตตะ คอความตงใจ เปนการเอาใจใสตองานทก าลงท าและท าอยางกระตอรอรน มองคประกอบทส าคญ มความสนใจในสงทท าอยางจรงจง เอาใจใสตองานทท า มสมาธ ขณะทกระท าสงนนมจตมงมนท าใหมประสทธภาพตอการกระท าสงนนใหประสบผลส าเรจ อาทการดแลการเลยงปลา เลยงไก เมอมความแนวแนกบสงทท า จตใจจะไมเกดความฟงซาน จงท าใหการเฝาระวงปลา ไก ไมใหเกดโรคถอวางานส าเรจ ๔) วมงสา คอการไตรตรอง เปน

๗๒

การใชปญญาทมอยอยางเตมท เสาะหาขอมลความรทเกยวของใหมากทสด อาทแสวงหาความรการเลยงปลา ความรเรองการเลยงไก เพอใหไดก าลง ความสามารถในการดแลปลา การเลยงไก ไมควรท างานแบบหยาบ ผวเผน ท าใหงานมประสทธภาพนอย ท าใหเสยเวลา เสยโอกาส เสยเงนลงทนในการเลยงครงใหม๔๒

ผวจยสรปไดวา อทธบาท ๔ เปนหลกธรรมทผปฏบตตามจะชวยใหการท างานหรอปฏบตภารกจใด ๆ ส าเรจตามวตถประสงค พบกบความส าเรจ ซงอทธบาท ๔ ประกอบดวย ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา และสามารถประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงไดดงน ๑) ฉนทะเปนความพอใจรกใครในสงทคดจะท า ก าลงกระท าอย รสกพงพอใจกบงานนน ท างานนนใหเตมท เตมก าลงสตปญญา เตมความสามารถ เตมเวลา ความฝกใฝหรอความอยากเปนความอยากทเกดจากฉนทะ เปนความอยากในทางสจรตทตองมการทมเทก าลงกายก าลงใจเพอใหสงนนส าเรจตามความมงหมาย ภายใตพนฐานทางคณธรรม ไมใชความอยากทางตณหา ฉนทะจะชวยใหงานทท าประสบความส าเรจไดตามทตงใจไว ๒) วรยะ เปนความขยนหมนเพยร ทส าเรจคอพงพอใจตองานทรบมอบหมายใหท า ตองมความเพยรพยายามมมานะ ทมเทแรงกายแรงใจความคด ตองไมทอดธระ เปนเครองพยงความพอใจไมใหทอถอย การปฏบตการกระท าไมมวนหยด ซงตองรพนฐานของตนเอง มหลกธรรม คดวเคราะหอยางมเหตมผล ๓) จตตะเปนความตงใจตอการงาน เอาใจใสมงมนทมเทใหกบงานทท า แสวงหาขอมลเพอทเปนความรทเกดขนในปจจบน อดต ในอนาคต จตใจท าหนาทรส านกรคดทเกดจากจตใจเปนสวนความรทฝงในจต เพอทจะท าในงานมภารกจทรบมอบหมายใหประสบผลส าเรจ ๔) วมงสา เปนความไตรตรอง เปนเรองตองหมนตรวจสอบ มเหตผลกบการท างาน ตองพยายามใชปญญากอนทจะท า เพอใหเกดความเขาใจ เพอใหการด าเนนการเปนไปตามเปาหมาย ไม เกดปญหาอปสรรค เกดประสทธภาพในสงนนใหส าเรจตามวตถประสงค

ความสมพนธหลกเศรษฐกจพอเพยงกบอทธบาท ๔ ทมงมนใหผปฏบตยดมนในทางสายกลางมความพอเพยง มความรอบร มความตงใจ ปฏบตทกสงเหมาะสมตามอตภาพของตน สงเหลานจะชวยใหชวตพบกบความสขได สงคมเรากจะมแตความสข เพราะอทธบาท ๔ เปนพทธธรรมทเราตองพอใจในงานทท า มความเพยรพยายามในการเอาใจใสในหนาทการงานอยางตอเนอง พจารณาอยางรอบคอบงานนนจะประสบผลส าเรจจะชวยใหชวตพบกบความสขได สงคมเรากจะมแตความสข เพราะอทธบาท ๔ เปนพทธธรรมทเราตองพอใจในงานทท า มความเพยรพยายามในการเอาใจใสในหนาทการงานอยางตอเนองพจารณาอยางรอบคอบงานนนจะประสบผลส าเรจ

๔๒สมภาษณนางจารวรรณ สรอยทอง, ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๗๓

๓.๓.๘ สงคหะวตถ ๔ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง การใหทานเปนการใหสงของทปลกไดแบงปนแกเพอนบานและตนเองเปนผใหญบานจงมความจ าเปนทตองพดกบสมาชกหรอลกบานแตละครอบครวดวยค าพดทไพเราะพดตามความเปนจรงไมพดเทจ ไมพดสอเสยด ไมพดค าหยาบ ไมพดเพอเจอ มการชวยเหลอเกอกลกนในหมบาน ชวยเหลอกน ทงทางวตถ ใหก าลงใจกน ทกทายเยยมเยอนถามไถครวเรอนเปนประจ าเพอใหทราบปญหาและหาวถทางในการแกไขปญหาทงสวนตวและครวเรอนโดยมจดมงหมายใหสมาชกครวเรอนในหมบานมสนตมความสงบสขดงนนหลกพทธธรรมทางพระพทธศาสนาจงเปนทางเลอกหนง ท พทธศาสนกชนควรศกษาและน ามาปรบใชในการด าเนนชวตเพอความพอเพยง อนจะกอใหเกดความสงบสข๔๓

การกลาวถอยค าดวยค าไพเราะกบคนทกคนในหมบานเปนการกระท าเพอใหเกดการเปนมตร ของคนในชมชนการกลาวถอยค าทออนหวานจะเปนมตรไมตรทดตอกน ท าใหการตดตอสอสารในเรองตาง ๆ เปนไปไดโดยงายเกดความประทบใจเปนการไมสรางศตรเปนพฤตกรรมทดงามในความสมพนธทดทางสงคมท าใหการอยรวมกนกบผอนไดด เกอกลกนชวยเหลอซงกนและกน จดหาเมลดพนธในการเพาะปลกจดหาพนธไมผลมาปลก โดยประสานหนวยงานเพอจดหาไกเปดสกร และโคมาเลยงจดหาพนธปลามาปลอยในสระน าสาธารณะครบรอบปมการจบสตวน าโดยมการบรจาคเงนคดตามอปกรณทน ามาใชจบสตวน าของแตละคนน าเงนท ไดจากกการจดกจกรรมมาใชเ พอสาธารณประโยชนการใหทานแกผทประสบภย ทงก าลงกาย ก าลงทรพย และก าลงสต ปญญาเพอชวยเหลอผอนและสงคมดวยความจรงใจ มเจตนาบรสทธเพอการอยรวมกนกอใหเกดสนตสขตองอาศยการพฒนาหลายดานเพอใหสามารถตดตอสอสารและแลกเปลยนไดงายขน การรวมกจกรรมการใหเปนการขจดความตระหนความโลภในการใหนนมทงใหแรงงาน รวมถงการใหแรงใจ ซงวนส าคญทางพระพทธศาสนามกจดใหมการท าบญใหทานอยเปนประจ าการท าความดกบทกคนอยางสม าเสมอทงตอหนาและลบหลงเปนการสรางความสมพนธกบบคคลตามแตละอาชพทแตกตางกนตามความถนดทเคยปฏบตตอกนเชนไรกกระท าเชนนนปฏบตตอทกคนตามสถานะจะท าใหเกดความชวยเหลอทพงพาอาศยกน และสามารถน าไปสความสามคคของชมชนได๔๔

สงคหวตถ ๔ เปนหลกการอยรวมกนในสงคมเปนการแบงปนของคนในสงคมเพอแกปญหาทางสงคมสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตรสขอความไว ๕ ประการ ๑. ทานคอการใหวตถทานไดแกการใหสงของนอกจากกายหรอสงทหามาไดและธรรมทานเปนทานทใหแนวคดสตปญญาแนวทางในการท างานตามปญหาทางปญญาของพนฐานปานกลางและปญญาขนสง เปนระดบจตทเปนมรรคผล

๔๓สมภาษณนายอ านาจ ทรงคาศร, ประชาชนบานสะทอน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๔๔สมภาษณนางเพญสวาท ไทยลา , ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๗๔

พระนพพานทานจดแบงโดยทวไปเปน ๒ ประเภท ๑) ทานทเปนบญพนฐานทกอใหเกดกศลไดแกการถวายสงฆทาน ๒) ทานทใหคณเปนทานทใหแกญาตสนทมตรสหาย ชมชนและบคคลทวไป ตลอดจนผตกทกขไดยากอาท ผประสบเหตแผนดนไหว น าทวม และอคคภย ๒. ปยะ ปยวาจาการพดวาจาไพเราะกบคนทกคนในหมบาน เปนการกระท าเพอใหเกดการเปนมตรแนะน าประโยชนใหมความรกใครแสดงความจรงใจเพอใหเปนสมาชกเพอเปนคนดของชมชนการใหปยวาจาประกอบดวยการใหค าพดทเปนความจรงเหมาะสมกบกาลเทศะมประโยชนออนโยนไมพดสอเสยดไมพดค าหยาบ พดพอเหมาะพอควรไมพดเพอเจอไมพดเรองไรสาระไมมประโยชนพดเพอใหเกดความรกความสามคคไมกระทบกระเทอนจตใจผอน ๓. อตถจรยาคอการท างานใหเปนประโยชนการประพฤตตนชวยเหลอเกอกลกนในสงคมบางกรณขาดแคลนวตถทรพยสนขาดแคลนก าลงใจบางครงขาดแคลนทงวตถทรพยสนและก าลงใจหรอมทงสองอยางแตขาดแคลนแรงงานอตราจรยาจงเปนการใหแรงชวยเหลอกนพระพทธเจาแบงอตถจรยาเปน ๔ ประเภท ๑) อตราจรยาเปนผทสรางประโยชนทงประโยชนงานประโยชนทานเปนบคคลนาสรรเสรญ ๒) โมฆะบรษ ผทไมท าอะไรเลยไมวาจะเปนประโยชนตนและประโยชนผ อนเปนบคคลทไมนาสรรเสรญควรปรบปรงตน ๓) อนตถภตตจารบคคลทไมประพฤตประโยชนทงประโยชนตนและประโยชนงาน นอกจากน ยงประพฤตสงชวรายเลวทรามในสงคมอกดวยถาเปนเรองทไมดบคคลประเภทน จะชอบท าเปนอยางยง ๔) สมานตตตาประพฤตตนใหเสมอตนเสมอปลายเปนหวขอธรรมทใชแกปญหาในเรองการขาดแคลนความจรงใจตลอดจนบคคลทประพฤตตนตามหนาททสมควรเชนบดาตองท าหนาทของพอมารดาตองท าหนาทของแมใหสมบรณและบตรหลานกท าหนาทในการศกษาเลาเรยนใหโดยมหลกธรรมทเปนเครองยดเหนยวใหคนในสงคมอยรวมกนไดอยางมความสขทงระดบจลภาคและมหภาคกลาวคอ ในระดบครอบครวตลอดจนระดบประเทศและระดบโลกหลกธรรมนเรยกวาสงคหวตถ ๔

๓.๔ สรปวถชวตตามหลกพทธศาสนากบเศรษฐกจพอเพยง ๓.๔.๑. สภาพบรบทพนทวจย ต าบลขวาวเปนหมบานเกาแก มผเฒาเลาสบกนมากรงศรอยธยาตอนปลาย สมยพระเทพราชาครองราชยสมบต มชนกลมหนงอพยพมาจากยโสธรเพอหาพนทเลยงชาง ควาญชางชอควาญทอฟา น าชางมาเลยงในพนทอดมสมบรณทค าหมากเว เขตเมองเสลภม ทมตนขวาวเปนจ านวนมากเรยกวา ดงขวาว ซงตงอยใกลหนองน า เรยกหนองโนนแทน ควาญทอฟาเหนวาบรเวณดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบเลยงชางจงพากนสรางทพกอาศย ตอมาจงกลายมาเปนหมบานโดยไดตงชอตามดงตนขวาว ซงเปนตนไมคลายตนสก เรยกวา หมบานขวาว ขนตรงตอเมองยโสธร ตอมามการตงหวหนาหมบานคนแรก คอ ขนขวาวขนธรกษ พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๕๖ เมองเสลภมขนตรงตอเมองกาฬสนธ บานขวาวซงมควาญกงฟาปกครองและอยภายใตการดแลของเมองเสลภมจงตองขนตรงตอเมองกาฬสนธ

๗๕

ไปดวย เมอควาญกงฟาถงแกกรรม มทาวพรหมราช ทาวกตราช และทาวศรมหาราชปกครอง เปนหวหนาหมบานตามล าดบ พ.ศ. ๒๔๗๖ จดระเบยบการบรหารราชการสวนภมภาคออกเปนจงหวด และอ าเภอ เมองเสลภมและหมบานตาง ๆ จงอยภายใตการปกครองของจงหวดรอยเอดมาจนถงปจจบน ทตงของชมชนต าบลขวาว ตงอยหางจากทวาการอ าเภอเสลภมไปทางทศตะวนออกเฉยงใต ๑๒ กโลเมตร หางจากตวจงหวดรอยเอด ๓๘ กโลเมตร ทศเหนอตดตอกบต าบลนาเลงต าบลกลาง ต าบลเมองไพร อ าเภอเสลภม ทศใตตดกบต าบลนางาม อ าเภอเสลภม ตดตอกบต าบลเดด อ าเภอเมองจงหวดยโสธร ทศตะวนตก ตดกบต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๓.๔.๒. สภาพของชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ๑. ภาพพนทของชมชนต าบลขวาว ชมชนต าบลขาวเปนชมชนทอยใกลอ าเภอเสลภมสภาพความเปนอยของคนในชมชนคอนไปทางสงคมเมองการคมนาคมสะดวกมบานมรานคาสะดวกมตลาดนดทนสมยทางดานเทคโนโลยสารสนเทศสวนมากเปนทราบลมน าขงมแมน ายง กนเขตแดนระหวางจงหวดรอยเอดและจงหวดยโสธรดานใตมแมน าช และเปนแหลง แนวแบงเขตระหวางต าบลนาเลงและต าบลนางามเปนทราบลมดนเปนดน พนทรายและดน เหนยวสวนมากเปนทนาทโปรง สภาพพนทชมชนต าบลขวาวเปนเขตอดมสมบรณเหมาะแกการท านามน าเหมาะกบเกษตรกรรมประชาชนมอาชพเกษตรกรรมเปนจ านวนมากอาชพรองลงมาคอ กจการคาและบรการมจ านวนหมบานปจจบน ๑๖ หมบาน ต าบลขาวมประชากรทงสน ๙,๒๑๒ คน แยกเปนชาย ๔,๕๖๑ คน หญง ๔,๖๕๑ คน มจ านวนครวเรอน ๒,๐๑๘ ครวเรอน สภาพพนทชมชนต าบลขวาวมความเจรญการคมนาคมในการเดนทางสะดวกเทคโนโลยมความทนสมยความหนาแนน ๒๓๐ คน ทบตารางกโลเมตร

๒ สภาพเศรษฐกจและสงคมของชมชนต าบลขวาว

การคมนาคมมถนนแจงสนท รถโดยสารวงผานบานไผมหาสารคามรอยเอดยโสธรอบลราชธาน เปนถนนลาดยางวงผานบานโนนยางและถนนสายเสลภมบานโนนสะอาดอ าเภอ อาจสามารถวงผานเขตเทศบาลมถนนลาดยางเชอมตอไปยงเทศบาลทเปนศนยกลางต าบลตามหมบานทถนนคอนกรตเสรมเหลกและถนนลาดยางเชอมตอไปยงแตละหมบาน มบางหมบาน เปนถนนลกรง มไฟฟาและประปา ครบทกเครอครวเรอน สภาพเศรษฐกจต าบลขาวพนทสวนมากใชปลกขาว สบคนจากเทศบาลขาวปลกขาวประมาณ ๒๑,๔๐๑ ไรชมชนเทศบาลจดเกบภาษมดงน ๑ รานคา ๖๔ แหง ๒ รานเสรมสวย ๘ แหง ๓ รานเชอมโลหะ ซอมรถ ๑๖ แหง ๔ ปมน ามนหยอดเหรยญ ๖ แหง ๕ รานอาหาร ๒๒ แหง ๖ โรงส ๑๓ แหง ๗ หลอเสาปน ขายวสดกอสราง ๒ แหง ๘ รานตดเยบเสอผา ๕ แหง ๙ บานรบซอของเกา ๒ แหง ๑๐ คลนก ๓ แหง ๑๑ วทยชมชน ๑ แหง ๑๒ รานรบซอขาว ๕ แหง ๑๓ บรการลางรถ ๑ แหง ๑๔ บรการบานเชา ๓ แหง ๑๕ บรการถายเอกสาร ๑ แหง ๑๖ ผลต

๗๖

น าดบตน าหยอดเหรยญ ๓ แผนขอมลจ าเปนพนฐานระดบครอบครวจากฐานะทางเศรษฐกจของประชาชนต าบลขาวมรายไดเฉลย ๓๒,๐๐๐ บาทตอครวเรอนตอป กลมคนชมชนต าบลขาวสงคมอาศยอยรวมกนมความสมพนธพงพาอาศยซงกนและกนวถชวตประจ าวนทคลายคลงกนมความเอออาทรตอกนผกพนฉนพนองผกพนกบศาสนาพทธยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณวดเปนศนยกลางรวมจตใจประกอบพธกรรมตามประเพณคนอสานใตชวตเรยบงายอยงายกนงายใชเทาทมท ามาหากนอาหารกลางการกนตามธรรมชาตน าแมน าตามปาหมดฤดท านาท าอาชพเสรมเชนเลยงปลาเลยงไกจกสาน ทางดนรนตอสชวตทามกลางความเสยง จากธรรมชาตจงตองเปนคนขยนอดทนตอความยากล าบากเปนคนมน าใจ คนแปลกหนาเดนผานจะเชญกนขาวดวยกนสบทอดมาแตโบราณ

๓.๔.๓ สรป หลกพทธธรรมกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว หลกพทธธรรมทสามารถน ามาประยกตใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบานต าบลขวาวอ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด มรายละเอยดดงน

๑ สรป หลกมชฌมาปฏปทากบการชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ผสรปผวจยสรปไดวาทางสายกลางคอการปฏบตทไมเอนเอยงไปทางดานใดดานหนง การปฏบตท ไม เขมงวดหรอการปฏบตท ไมหยอนเกนไปมการปฏบต ให เปนไปแบบกลางกลางประนประนอมทางสายกลางในการใชชวตประจ าวนคอการระวงส ารวมกาย ใจไมประมาทตงใจตงมนเปนกลางใครครวญทกสงใหรอบครอบใชเหตผลใชสตปญญาไมยดมนอะไรเกนจรงปลอยวางใหเปนปกตเปนทางปฏบตทไมสดโตงเนนการใชปญญาในการแกปญหาเพอใหเปนความสมดลเหมาะสม ความเสมอความพอดสอดคลองกบขอปฏบตปลกยอย ๆ ดานการกน กนอยางพจารณาไมแพงเกนไปประหยดเกนของไมดของเสยของหมดอายการนอนทไมมากเกนไป เสยงานเสยการดานการใชจายเกบออมทรพย ไมมนอยแตใชมากพจารณาความเหมาะสม

๒ สรป หลกสปปรสธรรม ๗ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ความมเหตผลเศรษฐกจพอเพยงใชพทธธรรมเปนผรจกเหตเปนผรจกผลความพอประมาณเศรษฐกจพอเพยงใชหลกพทธธรรมเปนผรจกประมาณเปนผรจกตนการมภมคมกนทดในตวเศรษฐกจพอเพยงใชหลกพทธธรรมเปนผรจกการเปนผรจกชมชนเปนผรจก หลกพทธธรรมสปปรสธรรมประยกตใชกบเศรษฐกจพอเพยงดงนความพอประมาณคอความพอดไมมากหรอไมนอยเกนไปความมเหตผลคอการพจารณาในเรองทตองตดสนใจมสตรอบคอบการมภมคมกนคอการรจกตนเองเตรยมรบการเปลยนแปลงดานตาง ๆ จะเหนวา ๑) คณสมบตของความมเหตผลตรงหลกธรรมเรองการรจกเหตการณรจกผลการมเหตมผลในการด าเนนชวตยอมสามารถหาตนตอของปญหาและแกไขได ๒) ขอความของความพอประมาณจะสอดคลองกบความรจกประมาณการรจกตนเอง การรจกกาลเวลา

๗๗

อนเหมาะสม ๓) การมภมคมกนในตนเองสอดคลองกบการรจกตนเองถงความรความสามารถและการรจกกาละเทศะ

๓ สรป ทฏฐธมมกตถะ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ๑) การใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงพรอมดวยความขยนหมนเพยรประกอบสมมาอาชพ ใชปญญาไตรตรองคดสรางสรรครจกคดรท ารด าเนนงานดานเศรษฐกจประกอบอาชพใหไดผล ๒) การเกบรกษาเงนไมใหเงนรวไหลเกบเลกผสมนอยพยายามเกบหอมรอมรบเพอเกบรกษาเงนเพอเลยงตวเองไดตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงเลยงตวเองไดสขภาพกาย สขกายสขใจรคณคาของเงนทกบาททกสตางคทหามาได ๓) การมเพอนเปนคนดมน าใจใหค าแนะน าไมเกรงใจ เคยงขางเวลาททกขไมนนทาไมเอาความลบไปเลาตอจรงใจกบเพอนไมโกหก มองเพอนตามจรง ๔) การเลยงชวตตามสมควรแกก าลงทรพยทหามาได ใชชวตอยางพอเพยงกอนใชคดใหดเพอใหเงน เมอใชเงนใหคมคาพรอมเงนเอาไวยามฉกเฉนตอบแทนอปถมภตอพอแมยามแกเฒา

๔ สรป มรรคมองคแปด กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง มรรคมองค ๘ เปนทางสายกลางเปนทางทควรน าไปใชควบคกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงเพอใหชวตมความสงบสข ขอท ๑ การก าหนดเปาหมายดวยความคดคดวาถกตองทสดสมมาทฐปฏบตตามปฏบตตนเหมาะสมตามความเปนจรงการด าเนนชวตตามแบบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงนนแตละคนหรอแตละครวเรอนมความเหนทจะด ารงชวตอยอยางเรยบงายเปนเศรษฐกจพอเพยงในตวเอง ขอท ๒ การคดพจารณาแตในทางดงามสมมาสงกปปะทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงนนอยทท าความด ารจะสรรเสรญ ตงการด ารงชวตใหอยบนพนฐานของความซ อสตยซอตรงสจรตเทยงธรรมไมเบยดเบยนไมเอารดเอาเปรยบประกอบตองมความเพยรมสตใชสตและปญญาในการด าเนนชวตปฏบตตามทางสายกลางทเนนตามพอเพยงความพอประมาณความไมประมาทเสรมสรางภมคมกนใชความรและคณธรรมเปนพนฐานในการด ารงชวต ขอ ๓ การพดจาไพเราะหรอเจรจาชอบสมมาวาจาการพดจาตองสภาพพดแตสงทสรางสรรคดงามไมพดเพอเจอไรสาระพดสงทเปนจรงพดดวยวาจาออนหวานพดดวยความเมตตากรณาพดใหมจดหมายไมพดดหมนพดและ ไมพดดวยความเขาไมพดวาจาบดเบยนใหเขาใจผดไมพดเทจพดสอเสยดไมพดค าหยาบไมพดเพอเจอสมมาวาจาทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการใชวาจาในทางทถกตองชอบธรรมเปนประโยชนตอตนเองและผอน ขอท ๔ การมความประพฤตดงามอยในท านองคลองธรรม สมมากมมนตะท างานถกตองงานทท าเปนไปตามระเบยบแบบแผนไมกอกรรมชวสมมากมมนตะทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการสรางคณธรรมใหเกดขนคอความเมตตาความไมโลภเหนแกตวความเปนผไมมาก ๆ

๗๘

ในการท าใหไมหวาดระแวงภยอนเกดจากการขมเหงเบยดเบยนซงกนและกนท าใหมนษยไดรบความสขในการอยรวมกนสงคมสงบสข ขอท ๕ การเลยงชพชอบเปนการท ามาหากนดวยอาชพสจรตสมมาอาชวะไมคดโกรธไมคดโกงผอน ไมเบยดเบยนสตว เวนมจฉาชพคอการเลยงชพโกงสจรตมสตเนนความสขแบบพอเพยงในการด าเนนชวต การด าเนนชวตใหสอดคลองดวยอาชพทดทสดการด าเนนชวตไมสอดคลองเชนกลางวนมอาชพทดมากแตตกกลางคนไปเลนอบายมข ขอท ๖ ความอตสาหะ พยายามมความอดทนตอการปฏบตงานสมมาวายามะ ความเพยรพยายามท าในสงทถกตองไดแกความเพยรพยายามระมดระวงมใหท าความชวเพยรพยายามละความชวทเกดขนในตนเพยรพยายามท าความดใหเกดขนสมมาวายามะทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงนนอยกบการด ารงชวต ตามหลกสมมาวายามะคอเพยรพยายามในการปฏบตกจหรอหนาทในชวตประจ าวนในทางทถกตองชอบธรรมเปนประโยชนเกอกลตอตนและผอน ขอท ๗ การมสต มสตอยตลอดเวลาไมท าจตใหเลอนลอยด ารงอยดวยความรตวอยเปนปกตคอการมสตชอบสมมาสตเปนการระลกถกตองมสตคอยควบคมการปฏบตหนาทปองกนไมเผลอไมเลนเลอการมสตรกษาใจตนเองอยไดทกสถานการณเพอใหการกระท าหนาทบรรลเปาหมายสมมาสตทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการด ารงชวตดวยการมสต ตลอดเวลาเพอไมใหจตหวนไหวตอโลกกระท าทงการไดลาภการไดยศการไดรบสรรเสรญและการไดสข ขอท ๘ การฝกจตใหตงมนสมมาสมาธสงบสงดจากกเลสนวรณอยเปนปกตตงจตใหแนวแนอยในอารมณใดอารมณหนงไมฟงซานเพอมงมนกระท าความดการตงจตใหถกตองมจตใจจดจอกบจตทอานตนท าไมคดเรองอน สมมาสมาธทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงอยทการด ารงชวตโดยใชสมาธขนตนขณกสมาธซงสามารถใชไดผลดในการปฏบตภารกจในชวตประจ าวนพจารณารเทาทนการเปลยนแปลงของจตและชวตรถงการด าเนนชวตตามความจรงของธรรมชาต

๕ สรป หร โอตตปปะ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง การใชหลกธรรมหรโอตตปปะในการประยกตใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงเพราะวา

หร คอ ความละอายแกใจละอายใจตอการท าความชวความผดรายตอการประพฤตทจรตละอายแกใจในการท าบาปละอายแกใจทจะคดพดกระท าความชวทงปวงหรเกดขนจากครอบครวเพราะเกดจากการอบรมเลยงดลกหลานและสงสอนไปพรอมกนหามมใหลกหลานกระท าความชวหรอสงไมดสวนทงายเรมจากการปฏบตตามศล ๕ บคคลทท าผดศลธรรมผดครรลองคลองธรรมผดจารตประเพณผดกฎหมายเพราะเปนทาสของกเลสคอความหลงความโลภความโกรธไมมความ ละอายตอบาปเกรงกลวตอบาปประพฤตปฏบตตามพระธรรมค าสอนของพระผมพระภาคเจาน าความเจรญมาสตนเองจงควรใชหรโอตตปปะมาใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยง

๗๙

๖ สรป ตนเปนทพงแหงตน กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง สอดคลองกบเศรษฐกจพอเพยงซงเปนแนวทางใหมงเนนใหพงตนเองในการท ามาหากน

ชพในการสรางฐานะและการเกบรกษาทรพยทหามาไดเพอจบจายใชสอยในยามจ าเปนนอกจากเปนทพงแหงตนแลวจะตองเปนทพงของบคคลอนดวยนอกจากระดบบคคลแลวยงมงเนนใหการพฒนาประเทศชาตใหพงตนเองในลกษณะเศรษฐกจพอเพยงการพงตนเองอกระดบคอชมชนพงตนเองพจารณาไดจากเปนชมชนเรยนรดวยตนเองและมจตใจทพรอมทจะเรยนรไปตลอดชวตใชปญญาในการแกไขปญหาและพฒนาตวเองอกครงเปนชมชนรจกคดและตดสนใจไดอยางอสระไมพ งขอมลความเหน ท ามาหากนแบบเศรษฐกจพอเพยงโดยการพงตนเองพงพาอาศยกนพงพาอาศยธรรมชาตฟนฟธรรมชาตใหอดมสมบรณซงจะสามารถอยไดและมกนตลอดชวตการหาเงนรจกเกบเงนไวใชจายไมสรยสรายไมฟงเฟอด ารงชวตดวยความพอด

๗ สรป อทธบาท ๔ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เปนหลกธรรมทผปฏบตตามจะชวยใหการท างานหรอปฏบตภารกจใด ๆ ส าเรจตาม

วตถประสงค พอกบความส าเรจ ซงอทธบาท ๔ ประกอบดวย ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา และสามารถประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงไดความสมพนธกบหลกเศรษฐกจพอเพยงและอทธบาท ๔ ทมงมน ใหผปฏบตยดมนในทางสายกลางมความพอเพยงมความรอบรมความตงใจปฏบตทกสงเหมาะสมตามอตภาพ ความมมานะสงเหลานจะชวยใหชวตพบกบความสขไดสงคมเรากจะมแตความสขเพราะอทธบาทเปนพทธธรรมทเราตองมความเพยรพยายามในการเอาใจใสในหนาทการงานอยางตอเนองพจารณาอยางรอบคอบงานนนจะประสบผลส าเรจ ๘ สรป สงคหะวตถ ๔ กบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง

สงคหวตถ ๔ เปนหลกการอยรวมกนในสงคมเปนการแบงปนของคนในสงคมเพอแกปญหาทางสงคมสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตรสขอความไว ๕ ประการ ไดแก ๑) ทาน คอ การใหวตถทาน ไดแกการใหสงของนอกจากกายหรอสงทหามาไดและธรรมทานเปนทานทใหแนวคดสตปญญาแนวทางในการท างานตามปญหาทางปญญาของพนฐานปานกลางและปญญาขนสง เปนระดบจตทเปนมรรคผล ๒) ปยวาจา การพดวาจาไพเราะกบคนทกคนในหมบาน ไมพดสอเสยดไมพดค าหยาบ พดพอเหมาะพอควรไมพดเพอเจอไมพดเรองไรสาระไมมประโยชนพดเพอใหเกดความรกความสามคคไมกระทบกระเทอนจตใจผอน ๓) อตถจรยา คอ การท างานใหเปนประโยชนการประพฤตตนชวยเหลอเกอกลกนในสงคม ๔) สมานตตตา ประพฤตตนใหเสมอตนเสมอปลายเปนหวขอธรรมทใชแกปญหาในเรอง

๘๐

การขาดแคลนความจรงใจตลอดจนบคคลทประพฤตตนตามหนาททสมควรเชนบดาตองท าหนาทของพอมารดาตองท าหนาทของแมใหสมบรณ

แนวคดวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพทธธรรม ไดมงเนนใหทกคนสามารถพงพาตนเองตามหลกพทธธรรม ไมวาจะมความเปลยนแปลงใด ๆ เกดขน ทงดและไมด เรากสามารถปฏบตตนอยไดดวยตนเอง และการพงพาตนเองตามแนวทางหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงควรม ดงน การพงพาตนเองดานจตใจ ด าเนนชวตปฏบตจตทางพระพทธศาสนา ท าตนใหเปนทพงของคนอน มจตส านกทดพรอมกบปฏบตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหเปนรปประธรรม เปนวนยในการด าเนนชวต ไมโนมเอยงตามกระแสบรโภคนยมและโฆษณาตามสอสรางสรรค ตนเองและชาตโดยรวมมจตใจเอออาทรประนประนอม เหนแกประโยชนสวนรวม การพงตนเองดานทรพยากรธรรมชาตบนพนฐานคนความรและทรพยากรใชและจดการอยางฉลาด พรอมทงหาทางเพมมลคา ยดหลกการของการยงยนพฒนาศกยภาพของคนทองถนชมชน คนหาทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมทองถนมาพฒนาใหเกดประโยชนสงสดบนฐานความรภมปญญาของชมชนทองถน อาท การเลยงโคเนอ โคนม การปลกตนไมพชเศรษฐกจ ปลกยางพารา การลงทนพฒนาอตสาหกรรมและบรการ ไมเนนเงนลงทนจากตางชาตโดยใชทนและฐานทรพยากรภายในประเทศ การพงพาตนเองดานเศรษฐกจ มงลดรายจายเปนส าคญ ยดหลกพออย พอกน พอใช มขาวปลาผกผลไมในทองถนเพอการยงชพ น าแนวทางปฏบตโดยใชเกษตรอนทรยวถชวตชมชนเพอเกษตรอนทรยวถชวตพอเพยงเปนแนวทางปฏบตเปนรปประธรรมเพอใหขยายตวในพนทของชมชนใหทวประเทศ พยายามเพมรายไดและด ารงชวตอยางงาย การพงพาตนเองดานเทคโนโลย เทคโนโลยทเขามาใหมมทงดและไมด ตองแยกแยะบนพนฐานของภมปญญาชาวบาน เลอกใชเฉพาะทสอดคลองกบความตองการสภาพแวดลอม และควรพฒนาจากภมปญญาของเราเอง อาท สมนไพรปองกนไขหวดนก การพงพาตนเองดานสงคม เสรมสรางใหแตละชมชนรวมมอกนเพอชวยเหลอเกอกล การพฒนาเชอมโยงการเปนเครอขายชมชนใหเขมแขง อาท ผลตน าปลาใหพอบรโภคในชมชน เลยงหม เลยงไก เลยงเปด ใหพอบรโภคในชมชนทองถน เปนการพฒนาการพงตนเองอยางเปนระบบ และเชอมโยงชมชนหนงใน ชมชนหนงในเรองอปโภคบรโภค

หลกพทธธรรมทสมพนธกบวถชวตของเศรษฐกจพอเพยง พทธธรรมคอธรรมะของพระพทธเจา ธรรมะทมอยเดม มมากอนพระพทธเจา แตเปนธรรมชาตทเกดขน พระพทธเจาทรงคนพบหลกของพทธธรรมเปนความจรงทด ารงตนอยตามธรรมดาของมนอยางเปนกลาง ๆ ตามธรรมชาต เมอพระพทธเจาตรสร จงน าความจรงมาเปดเผย เปนธรรมดาแหงเหตปจจย ผเขาใจธรรมทเปนกลาง จะมองเหนความจรงอยางกวาง ๆ ทรรศนะเปดกวาง หลดพนเปนอสระ หลดพนทางจต หลดพนจากกเลสความทกข กลายเปนจตปลอดโปรงเปนสขดวยปญญา หลกธรรมทางพทธศาสตร คอหลกการไมท าความชวทงปวง การท าความดใหถงพรอม และการท าจตใจใหบรสทธ การละความชวเปนการปฏบตตามขอหาม อาท ขอหามทางกาย ไมฆาสตว ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม ขอ

๘๑

หามทางวาจา ไมพดเทจ ไมพดค าหยาบ ไมพดบดเบอน ไมพดสอเสยด ไมพดเพอเจอ ขอหามทางใจ ไมอยากไดสงของของผอน จตไมคดพยาบาท ไมเหนผด นอกจากนไมดมสราของมนเมา ไมเทยวกลางคน ไมดการละเลน ไมเลนการพนน ไมคบคนชวเปนมตร และไมเกยจครานการท างาน อกทงไมม โลภะ โทสะ โมหะ การท าความดใหถงพรอม มเบญจธรรม เมตตากรณา อาชวะ กามสงวร สจจะ สตสมปชญญะ มกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ มพละ ๔ คอ ก าลงปญญา วรยะ ก าลงสจรต สงคหะ พละ มคารวะ มกตญญกตเวท มมงคล มวนย มการงานทไมมโทษ มความไมประมาทในธรรม การท าจตใหบรสทธ มไตรสกขา (ศล สมาธ ปญญา) มการรกษาศล มบญกรยวตถ มการฝกสมาธ มการฝกสมถะวปสสนา

หลกพทธธรรม ทสนบสนนเศรษฐกจพอเพยงม เบญจขนธ อรยสจ ๔ โยโสมมนสการเศรษฐกจพอเพยงมฐานมาจากหลกธรรมในพระพทธศาสนาทสอนในเรอง ตนเปนทพงแหงตน แตสภาพทเปนอยในปจจบน เปนเพราะความไมรจกพอเพยง เนองดวยการกเงนตางประเทศ นนคอการไมรจกพงตนเอง ไมรจกพอ ตามมยนดตามได คอไมรจกสนโดษ ไมรจกพอด คอ ไมเดนตามทางสายกลาง หรอ มชฌมาปฏปทา หลกธรรมทสงเสรมเศรษฐกจพอเพยงมทฎฐธมมกตถะ หรอหวใจเศรษฐ อ อา กะ สะ เปนขอปฏบตทท าใหเกดผลความมนคงทางเศรษฐกจ ยดหลกสปปรสธรรม ๗ คอการปฏบตตนใหเปนคนมคณสมบตทดหาทางแกทกข ในการด าเนนชวต โดยปฏบตตามมรรคมองคแปดมหรโอตปปะ คอการละอายเกรงกลงตอบาป ใชอทธบาท ๔ เปนการมงมนท างานใหส าเรจ ท างานตามสงฆหวตถ ๔ โดยยดเหนยวประสานใจคนน าหลกโภควภาคมาจดสรรทรพย ใชจาย เปนผมฆารวาสธรรม ซงเปนธรรมส าหรบผครองเรอน พรหมวหาร ๔ ทเปนหลกธรรมของผใจเมตตากรณาใชจายทรพยแบบมความสข โภคสขอนเปนสขของคฤหสถ เรยกวา คหสข โภคะอาทยะ มทรพยส นน ามาใชประโยชนตอการด าเนนชวต หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวคดทหลอหลอมมาจากความเปนจรงแหงธรรมชาตทมนษยทกคนตองศกษาใหเขาใจตอการน าไปปฏบตในชวตประจ าวน เพอจะไดเขาใจกบความเปนจรงของธรรมชาต ความเปนจรงของชวต สงใดควรท าไมควรท า สงใดควรยดถอเปนทพง สงใดไมควรยดถอเปนทพง เมอเขาใจดแลว และน าไปปฏบตจนเกดผล จนพบความเปนจรงแหงชวต ตอสงทจ าเปนตอการด ารงชวต คออะไร เมอนนกจะไดเขาใจในหลกเศรษฐกจพอเพยงเปนอยางด เพราะหลกเศรษฐกจพอเพยงเปนนโยบายทแสดงใหเขาถงความเปนจรงของชวตตามหลกพทธศาสนานนเอง ๓.๕ บทสมภาษณ การใชหลกพทธธรรมกบเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน

ผวจยไดสมภาษณปราชญชาวบานเปนรายบคคลแลวน าขอมลมาประมวล ขอความไดดงน ๓.๕.๑ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ปราชญชาวบานไดใหความหมายวา พอท าไดโดย

ท างานดวยตนเองใหพออยพอกน เหลอมผมาซอกขาย ท าไร ท านา เลยงเปด เลยงไก เลยงหม เลยง

๘๒

วว ปลกไมผลไมประดบตามสภาพแตละครวเรอน อยอยางพอเพยงไมดนรน ท ามาหากนเทาทม ประหยดรายจายเพมรายไดในครวเรอนไมฟงเฟอ พยายามเกบเงนอยแบบสมถะ มกนมใช มเทาไรกเอาเทานน ใชเทาทจ าเปน เวนอบายมข น าความรมาประยกตในการประกอบอาชพ

๓.๕.๒ การประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน หมายถง การประยกตใชไดกบทกอาชพ เกษตรกรรม คาขาย ธรกจ รบจาง ขาราชการพลเรอน ทหารต ารวจ ขาราชการครพนกงาน บรษท รฐวสาหกจ รานคา บรษททกประเภททกสวนขององคกรทงเอกชนและรฐ ขนาดเลกกลางใหญสรปไดวา ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงประยกตใชกบทกอาชพ

๓.๕.๓ ลกษณะของผปฏบตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ประมวลการตอบสมภาษณวามลกษณะสมถะ ชวตมความสข สนโดษ ประหยดอดออม ใชจายพอเพยงกบรายได มธยสถ อยดกนด มความสขสบายตามอตภาพ ครอบครว หมบานมความสงบสข ไมตดหน พงตนเอง ซอตรงไมฟมเฟอย มกนอย รจกประมาณตนอยบาน ท าสงของใชเอง รจกการอยการกน พจารณาความจ าเปนในการซอสงของคมราคามประโยชน

๓.๕.๔ การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและการด าเนนชวตของปราชญชาวบาน ประมวลการตอบสมภาษณ มจ านวนนอยคนทเขาใจหลก ๓ หวง ๒ เงอนไข ความพอประมาณ ความมเหตผล ความมภมคมกน เงอนไขคณธรรมและความร สวนมากเปนการปฏบตเพอใหมอยมกน ลดรายจาย ประหยด อดออม แตการกระท าดงกลาวสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยง เขาศกษาอบรมศกษาจากเอกสาร ไปศกษาดงานตางจงหวด แลวมาทดลองท า ท าปยอนทรย น าชวภาพเพอการประหยด ผลผลตทไดจากการกระท า แบงปนเพอนบาน เหลอไวขาย ถายทอดความรแกกนถอหลกความอยดกนด มความสข น าความรทไดศกษามาประยกตใชกบสภาพพนทตวเอง ใชพนทนาของตนเองเปนหลก ปลกโรงนาเอาไวท ากจกรรม ลอมรวบรเวณทอยเฉพาะ ปราชญชาวบานขดบอเลยงปลาเอามลสตวไปเลยงปลา เมอมงานประเพณจงกลบเขาหมบานมารวมท าบญทวด อนเปนวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง

๓.๕.๕ หลกพทธธรรมปฏบตควบคกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ประมวลการตอบสมภาษณไดวา มศลหา และการสนโดษจ านวนมาก ไมท ารายสตวและเพอนมนษยดวยกน ไมดมสรา ไมลกทรพย ผดลกเมยคนอน การพดโกหก พอใจในสงทตนหาไดแตละครวเรอนนยมอยในทนาของตนเอง มงมนในการท ากจกรรมของตน ยดอทธบาท ๔ รกและพอใจในงานของตน ขยน หมนเพยร เอาใจใส มงมนตอการหารายได สรางความเชอมนตอเพอนบานใกลเคยง พดคยดวยวาจาทไพเราะฝากของกนของใชใหกนสม าเสมอ จดเขากบสงคหวตถ ๔ รจกตน การท างานแตละอยาง รจกเวลาทเหมาะสม การคบคนในหมบาน สรางอธยาศยทดตอกน รวมชมชนประกอบกจกรรมบ าเพญประโยชนซงพจารณาแลวเขากบหลกปรสธรรม ๗ นอกจากน มน าใจแบงปนพนธพชแกบคคลอน ขายลกเปดลกไกใหแกกนเพอเอาไปเลยงเปนพอพนธแมพนธ ดใจทฐานะทางการเงนดขน เขากบ

๘๓

หลกพทธศาสนาคอ พรหมวหาร ๔ เหลานลวนแตเปนพทธธรรมทสามารถปฏบตไดพรอมเศรษฐกจพอเพยง

๓.๕.๖ หลกพทธธรรมทมความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน การสมภาษณสวนมากตอบศลหา กบตนเปนทพงแหงตน ซงตรงกบเศรษฐกจพอเพยงทเนนการพงตนเอง พอใจในทรพยสนตนเอง ใชใหเกดประโยชน ปฏบตตนเปนคนดโดยยดตามหลกสพปรสธรรม ๗ ขยนหาทรพย คบเพอนทด รกษาทรพย อยอยางงาย (อ อา กะ สะ) รจกใชจายทรพย ตามหลก โภคอาทยะ ๕ แบงทรพยเปนสวนตามหลก โภคาวภาค ๔ จากการพจารณาพบวาหวขอหลกธรรมของปราชญชาวบานยงไมมความซาบซงดพอ แตละหลกธรรม แตมความเขาใจในการปฏบตเปนบางขอของหลกธรรมนน ๆ เชน ไมเขาใจพรหมวหาร ๔ แตเขาใจเมตตากรณา อนเปนสวนหนง ผวจยจงไดสรปและถอวาปราชญชาวบานมความเขาใจ ในมทตาและอเบกขาดวย เพราะไดมการน าไปปฏบต

๓.๕.๗ การประยกตใชหลกพทธธรรมในการด าเนนชวตใหสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

๑. สนโดษ ปราชญชาวบาน หมายถง ยดหลกท างานดวยตนเอง สมถะ อยแบบประเมนตน ไมสงคมมากเกนไปใชจายแบบประหยด ดและครอบครวตวเอง ไมหลงอบายมข ยาเสพตด มกนอย ท านอย ไปตามก าลง คดวางแผนกอนท า ประมาณการใชก าลง งบประมาณ สตปญญา ยนด ตามทมอย ยนดตามก าลงกาย ยนดตามก าลงทรพย และสตปญญาของตนเอง ยนดทมสงของตามความเหมาะสมกบตน สงใดทเรามอยกยนดพอใจในสงนน ถาไมพอใจจะไมมความสข ยนดตามก าลงของตน ยนดตามสมควร หากผใดขาดสนโดษยอมกอความเดอดรอนแกตนเองและผอน มความอยากไดอยตลอด เกนประมาณเหมอนวาเมอตายจะน าสงนนไปดวย

๒. มตตญญตา ปราชญชาวบาน หมายถง ความพอประมาณ ความพอม สรปการสมภาษณจากปราชญชาวบานไดวา การใชมตตญญตา กบเศรษฐกจพอเพยง จงตองประเมนตน ไมท ามากจนเกนไป ท าตามสมควร แมแตการใชกพอประมาณ ไมตองมมากมายอยอยางรตว ปลกพชผกไมตองมาก ไมใชเงนลงทนเกนก าลง ไมก เงน ใชแรงกาย การอยการใชจายพจารณาตนเองเสมอ ประมาณตน ประมาณการใชจายพจารณาตามรายวน วางแผนลวงหนาตามก าลงแรงกาย ประมาณการเงนใหใชจายอยได อยแบบสมถะและเรยบงาย

๓. อตตญญตา ปราชญชาวบาน หมายถง การรจกตนรถงสถานะ ภาวะ เพศ สตปญญา ก าลงความร ความสามารถ การมคณธรรม โดยพจารณาตนเอง ใหวถชวตพอเลยงตนได พจารณาเศรษฐกจของตนขายปลา ขายไก ขายเปด ใหพออยได ไมตองกเงน ตนเปนทพงแหงตนเปนหลก ปฏบตตามเศรษฐกจพอเพยง ใหตนอยในชมชนได ควบคมการใชจาย ท างานตามก าลง ประเมน

๘๔

กจการตามเหตผล ประเมนทนทรพย ประเมนความคมคาของงาน รตนอยเสมอ มสต ท าใหไมจายเกนฐานะของตน

๘๕

บทท ๔

วถชวตของปราชญชาวบาน เศรษฐกจพอเพยงเปนเศรษฐกจทพงตนเองได เนนการผลตและการบรโภคแบบพออยพอกนเปนหลก ไมไดเนนทากาไรสทธหรอความรารวยเปนเปาหมายสงสด เปนการออกในการแกวกฤตเศรษฐกจใหกบสงคมไทย เศรษฐกจพอเพยงจะเนนพฒนาคนในชมชนใหมความสามารถในการผลตและบรโภคอยางพอเพยง เหลอจงจะแปรรปเปนอตสาหกรรมครวเรอน ชมชนดารงอยไดดวยหลกแหงความถกตองดงาม มความเออเฟอเผอแผชวยเหลอซงกนและกน เปนความสรางอาชพเสรมทกษะทางวชาการทหลากหลาย เปาหมายหลกของเศรษฐกจพอเพยงจะทาใหสงคมเกดความสงบสข ประชาชนมกนมใชอยางพอเพยง แตความตองการไมทาใหตนและคนอนเดอดรอน ซงตองปฏบตตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง ๔.๑ วถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน แนวคดหลกของเศรษฐกจพอเพยงเปนการนาคาสอนทางพระพทธศาสนามาเปนแนวทางในการประสานกลมกลนกบวถชวตของปราชญชาวบานทเปนเกษตรกรอยางชาญฉลาดและเปนรปธรรม จรยธรรมตามหลกการเดนสายกลางหรอมชฌมาปฏปทาในระดบโลกยธรรม การเดนทางสายกลางคอธรรมท เหมาะสมแกชาวบานทว ไปเพราะเปนความร จกพอในการบร โภคใชสอยทรพยากรธรรมชาตและการใชชวตแบบไมฟมเฟอยฟงเฟอ เนนการลดละเลกอบายมขดวยการประพฤตปฏบตตามหลกเบญจศลและเบญจธรรม ละเวนความชวกระทาแตความด ทาจตใจใหบรสทธ ซงถอเปนหวใจสาคญของวถชวตของชาวพทธ การปฏบตตนตามวถชวตของหลกเศรษฐกจพอเพยงมดงน ๑) ยดความประหยด คอ การรจกเกบออมถนอมใหทรพยสน ใชสงของใหเกดประโยชนคมคา ไมฟมเฟอยฟงเฟอ ผทมความประหยดมกเปนผดาเนนชวตแบบเรยบงาย การปฏบตและอดออมจะเปนหลกในการสรางฐานะใหมนคง เปนคนรจกหารจกใชทรพย เปนคนททามาหากน รจกประเมนฐานะทางการเงนของตน คดกอนใช คดกอนซอ เกบออม ถนอมทรพยสน ใชสงของอยางคมคา รจกทาบญชรายรบรายจายอยเสมอ การประหยดอดออมเปนหนทางสรากฐานแหงความสาเรจ การรจกคณคาของสงของ ใชสงของอยางมประสทธภาพเปนแนวทางประหยดทดตอตนเอง ยงดตอสวนรวม การปฏบตใชเปนหลกสรางความสข ควรยดหลกรจกพอคอความสขทแทจรง เพราะตองการอยากไดของใหม มอถอใหม รถคนใหม ไปทองเทยวตางประเทศใหมอกครง สงเหลานเปนอารมณของ

๘๖

ความอยาก ควรตองรจกพอเพยงเพอประหยดเงน นาเงนไปตอยอดใหงอกงามเพอสรางอนาคต หากทกคนชวยกนประหยด ทาทกคนทกครอบครว โลกนจะนาอยเพราะทกคนไมมใครเดอดรอน ตองลกขโมยปลนจทาใหคนอนเดอดรอน และการประหยดจะเปนหลกประกนของครอบครว มเงนเหลอเกบมากขน นาเงนทเหลอเกบไปลงทนยงเปนผลดตอครอบครว เพราะมเงนเกบไวใชยามฉกเฉนมากขน เวลาเกดปญหาอปสรรค ชวตสามารถนาเงนสวนนมาจนเจอเพอใหผานพนชวงเวลาทยากลาบาก การปฏบตดงกลาวเปนดงพระราชดารสวา “ความเปนอยทตองไมฟงเฟอ ตองประหยดในทางทถกตอง” ๒) ยดถอการประกอบอาชพดวยความถกตองสจรตแมจะตกอยในภาวะขาดแคลนในการดารงชวตกตาม ดงพระราชดารสวา “ความเจรญของคนทงหลาย ยอมเกดมาจากการประพฤตชอบและการหาเลยงชพของตนเปนหลกสาคญ” การประกอบอาชพดวยความสจรต รกในอาชพททาอย ทาดวยความซอสตย ไมทาสงปลอมปนมาใชในการประกอบอาชพ ซงความซอสตยหมายถงการยบยงชงใจในสงทไมถกตอง รจกควบคมอารมณและจตใจของตนเอง หากคนในสงคมขาดคณธรรมดานความซอสตย สงคมจะวนวายไมสงบ คนจะเอารดเอาเปรยบกนและเหนแกตวมากขน จนกอใหเกดปญหาอยางอนตามมาอกมากมาย ดงนน การประกอบอาชพจงตองทางานเปนสงทเราตองทา ทาใหเรามรายไดทจะนามาใชจายในการดาเนนชวต งานททาตองเปนงานทสจรตและไมผดกฎหมาย การประกอบอาชพคนแตละคนจะมอาชพทแตกตางกนออกไปตามความถนดเปนความสามารถของแตละบคคล มการประกอบอาชพแตกตางกน เปนชาวนา ชาวไร ชาวสวน ชาวประมง คาขาย อาชพบรการ พนกงานบรษท รบราชการ อาชพหตถกรรม อาชพอตสาหกรรม การประกอบอาชพเพอมรายไดมาใชจาย สงของทจาเปนตามปจจย ๔ ทาใหคนในครอบครวมความเปนอยทด การทางานทกอาชพอยางสจรตซอสตย ไมเอารดเอาเปรยบผอน ทกคนทาตามหนาทอาชพของตนใหดทสด รจกชวยเหลอพงพาซงกนและกน นาไปสความสงบสขและทาใหชมชน ประเทศชาตมความเจรญกาวหนา ๓) ละเลกการแกงแยงผลประโยชนและแขงขนกนในทางการคาขายแบบตอสกนอยางรนแรง เปนการแกงแยงผลประโยชนทรนแรงและไมถกตอง เกดขนจากความทะเยอทะยานมกใหญใฝสง คดวามเงนแลวมอานาจ ความอยากทไมมความพอด คดถงผลประโยชนเฉพาะตน ตองการใหตนนนมความยงใหญ มความคดเพยงไดกาไรมาก หาเงนไดมาก เขาใจวาหาเงนมากเทาไรถอวามความสข นบถอกนมเงนเปนเรองใหญจงตองหาวธทจะหาเงนเพอใหเพมมากขนเรอย ๆ โดยไมไดสนใจดานจตใจ แมการหาเงนเพมจะไดมาโดยการแกงแยงชงผลประโยชนกนอยางรนแรง บางครงถงกบวางแผนฆาชวตคนอนทมาขดขวางผลประโยชนของตนเอง คดเพยงวา การเปนคนมเงนเปนทยอมรบในสงคม ยงมเงนมาก การยอมรบมาก คดวามบารมมาก แมการกระทาบางอยางขาดศลธรรม คณงามความด กยอมทมเทเพอใหไดผลประโยชน บางคนลงทนถงกลบไมอยในระเบยบวนยของบานเมอง เปนการไมเคารพกฎหมายนนเอง

๘๗

๔) การแสวงหางานพเศษทสจรต ทาเพอใหมรายไดเพมจนสามารถใชจายไดพอเพยง ไมหยดนงทจะหาทางในชวต หลดพนจากความทกขยาก โดยตองขวนขวายใหมรายไดเพมพนจนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายสาคญ พระราชดารสตอนหนงทใหความชดเจนวา “การทตองการใหทกคนพยายามทจะหาความรและสรางตนเองใหมนคงนเพอตนเอง เพอทจะใหตวเองมความเปนอยทกาวหนา ทมความสข พอมพอกนเปนขนหนง และขนตอไปกคอใหมเกยรตวายนไดดวยตนเอง” วถชวตชาวบาน การทามาหากนตองใชสตปญญาทบรรพบรษถายทอดมาใหเพอจะไดอยรอด เกษตรกรททานาการปรบพนท ปนคนนา เปนงานทหนก การทาไรทานาปลกพชเลยงสตว ดแลรกษาใหเตบโตและไดผล เปนงานทตองใชความรความสามารถ การจบปลาลาสตวกมวธการ รวาทใด เวลาไหน วธใด คนไมเกงกใชเวลานาน การแปรรปผลผลต การถนอมอาหารใหกนไดนาน การดอง การหมก การหางานพเศษเพอเพมรายไดจงเปนเรองสาคญของเกษตรกร สวนมากมกทาอาชพสารองเพมจากอาชพหลก อาทเลยงปลาในนาขาว การปลกพชในฤดรอนเพอนาไปขายเปนรายไดเสรม ปลกพชผกใหเกบขายไดทงป อาท ปลกตนแคกนดอกตามแนวรวเกบดอกขาย ปลกชะอมรมรว ปลกมะละกอ มะเขอพวง ตนพรกไทย มะกรด มะนาว ปลกพชผกอน ๆ ดวย ตะไคร ใบกะเพรา สาระแหน แมงลก พชผกสวนครวเกบขายไดตลอดป ตลาดมความตองการสง ดแลรกษาไมนาน การปลกควรปลกใหเพยงพอกบการเกบขาย ไมควรปลกนอยเกนไป อาจปลกเพมเตม ผกบง ผกช หอม กยชาย มะเขอ มะเขอเทศ บางคนหาอาชพเสรมโดยการเลยงเปด เลยงไก เลยงปลา เพาะเหด ปลกกลวย บางคนอาชพเสรมดวยการเลยงหม เลยงวว เลยงควาย ๕) ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละอบายมขใหหมดสนไป เปนการลดสงยวกเลส ดงพระราชดารสวา “พยายามไมกอความชวใหเปนเครองทาลายตนเองทาลายผอน พยายามลดความชวทตนเองมอย พยายามกอความดใหแกตวเองอยเสมอ พยายามรกษาและเพมพนความดทมอยนนใหงอกงามสมบรณขน” การปฏบตตนเปนคนดเปนผไมประพฤตชวทางกาย วาจา และจตใจ ความชวเปรยบไดกบกเลสมนษย จงตองขดเกลาความชวหรอกเลสของตนโดยผานการทางาน การใชชวต การมความรก มครอบครว เปนพลเมองทด เปนคนขยนขนแขง รจกทามาหากน รจกพอ มความอดทน มความรบผดชอบ การกระทาเชนนเปนการขดเกลากเลส สงผลโดยตรงตอความเจรญกาวหนาและความสขในชวต วถชวตตองใชสตปญญา การตกผลกจรงจะเกดชวตเรยบงายได ชวตทเรยบงายเปนชวตทมกเลสนอย ลดความโลภจนเกดความสนโดษมกนอย จงตองใชสมาธและวปสสนาเขามาชวย จงจะเกดการภาวนาทแทจรง การสนใจตนเองโดยเพงจองความเลวของตนเอง นาเหตการณมาสอนใจตนเองจนเกดปญญา เหนความเปนไปทไมมนคงของชวต จนละวางสงตาง ๆ ได การเหนกเลสของตนการเหนความชวชาของตนเอง ทาใหความชวชาหยดเตบโต สามารถกาจดความชวไดงาย สวนการกระทาความดเปนการทวนกระแสกเลส เมอฝนใจทาอยางตอเนองความดจะเพมขนาดใหญขน การขดเกลาตนเองเรมจากกเลส สรางความอดทนและภมคมกน โทสะเหนงายเกดงาย กาจดโทสะ ราคะ และ

๘๘

โมหะ สละลาภหรอเงนทอง แลวลดละยศสขสรรเสรญ การแกความกลวในอานาจกระทาไดโดย พอใจในสงทตนม มเมตตาตอเพอนมนษย ออนนอมถอมตน ภมใจในชวต ทาใหคลายความกลวในอานาจและมชวตอยางเรยบงาย คนทยดมนในความดงามนน ตองมความรและปญญา มการควบคมตนเอง ไมหลงใหลสงยวย มความยตธรรมตรงไปตรงมาทาเพอสวนรวม เสยสละสวนตว และมความรกความเมตตา

๔.๒ วถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงในชวตประจ าวนของปราชญชาวบาน จากระบบเศรษฐกจทหมายถง กลมของสถาบนทางเศรษฐกจกลมหนงซงมการกระทา กจกรรมตาง ๆ เพอบรรลเปาหมายของกลมสถาบนทางเศรษฐกจน ประกอบดวยสถาบนการผลต การคา การเงน การธนาคาร และอน ๆ ทาหนาทกาหนดกจกรรมของเศรษฐกจ เชน จะผลตอะไร ผลตดวยกรรมวธใด และแจกจายผลผลตแกใครบาง สาเหตของความยากจนทสาคญคอการไมประหยดอดออม ใชจายเงนมากกวารายได ซอของใชราคาแพงเกนความจาเปน เทยวเตรสนกสนานเกนขอบเขต การใชของตางประเทศ การกหนยมสนนอกระบบ เมอไมสามารถชาระหนสนไดทาใหมความทกข เกดปญหาครอบครว การมวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงสามารถปฏบตไดดงน ๑) มชวตเรยบงาย ประหยด ไมฟงเฟอฟมเฟอย ๒) ยดถอทางสายกลาง รจกพอ พอด พอประมาณ และพอใจในสงทมอย ๓) มความเมตตาเอออาทรตอกน รวมมอชวยเหลอกนและกน ไมเบยดเบยนกน ๔) ประกอบสมมาอาชพ ขยนหมนเพยร ซอสตยสจรต ใฝหาความร เรยนรตลอดชวต ๕) พงตนเองใหพนจากความยากจน พออยพอกนไมเดอดรอน ไมตกเปนทาสอบายมข

การนาเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจาวนนน ยดถอครอบครวของฉน อยแบบเศรษฐกจพอเพยงตามพระราชดารสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ดงน

พอมพอกน ปลกพชผกสวนครวไวกนเองบาง ปลกไมผลไวหลงบาน ๒-๓ ตน พอทจะมไวกนเองในครวเรอน แบงใหเพอนบานบาง เหลอจงขายไป หมายถงเราควรอยอยางสมถะ ไมฟงเฟอเหอเหม พอมพอกน ทางานดวยความขยนอดทน มฐานะปานกลาง

๑) พอม เลอกปลกพชผกสวนครว แบงประเภทเปนพชกนใบ เชน คะนา ผกช กะหลาปล ผกกาด ประเภทกนดอก เชน กะหลาดอก ผกตาง ๆ ประเภทกนผลหรอผก พรก มะเขอ ฟก แตงกวา ถวฝกยาว ประเภทกนหวหรอราก ขง ขา ตะไคร กระเทยม แบงประเภทผกสวนครวมผกกาดขาว กะหลาปล กะหลาดอก กะหลาบลอกโคล ผกช ผกบง ผกคะนา พรก กะเพรา โหระพา แมงลก ผกกวางตง กระเทยม ผกหอม หอมหวใหญ หอมแดง แตงกวา ถวฝกยาว มะเขอ มะเขอเทศ มะเขอมอญ ถวลนเตา ผกกาดเขยวปล ผกกาดขาวปล ผกกาดหอมหอ ขาวโพดหวาน แตงเทศ ขาวโพดเทยน บวบ ถวฝกยาว ถวพม ถวพ ผกกาดเขยว ผกกาดหอม ผกกาดขาวเลก ผกกาดเขยวใหญ มะเขอเดอน ผกชไร ผกชฝรง หอมแบง มะเขอพวง พชผกสมนไพรเครองเทศม ขง พรกไทย

๘๙

พรกชฟา พรกขหน ผกบง ผกบงจน ดปล กระชาย ขา ตะไคร ขมน พรกยกษ พรกหยวก ฟกทอง คนฉาย มะระ สะระแหน แมงลก โหระพา กะเพรา ตาลง บวบก มะแวง บว ผกพนบานม ผกหวานบาน ผกหวานปา หนอไม สะเดา ขเหลก แคบาน แคปา กระถน ผกโขมเลก ผกโขมหนาม ผกแพว ยอดเหลยง ใบเสยว ผกกด ผกขาเขยด ผกกระโดน เหดเผาะ เหดฟาง เหดโคน เหดแดง เหดปา ตาลง หวาย ชะอม ขจร สลด มะนาว มะกรด เตย กะพจน มะกอก พชสวนครว ๑๓ ชนด ทควรนามาปลกเปนอาหารม ผกกาดหอม ตะไคร ผกขนฉาย ถวงอก มนฝรง ขง สบปะรด กระเทยม หอมหวใหญ ฟกทอง ผกช มะเขอเทศ พรก พชไมผลม กระทอน กลวย เกาลด แกวมงกร ขนน กว เงาะ ชมพ ชมพมะเมยว ชมพนาดอกไม ชามะเลยง ตะลงปลง นอยหนา นอยโหนง ทเรยน ทบทม ทอ พทรา แพร มะกอก มะขาม มะขามปอม มะขามเทศ มะขวด มะดน มะตม แมกคาเดเมย มะเฟอง มะไฟ มะกด มะนาว มะมวงหมพานต มะปรางหวาน มะยงชด มะยม มะพราว มะพด มะพลบ มะละกอ มงคด ลาไย ลองกอง ลางสาด ละมด สมโอ สมเขยวหวาน สปปะรด สะตอ หมากเมา หวา องน อนทพลม อโวคาโด ๒) พอกน คอ การทเราปลกพชผกเพอใหไดพชทเราจะนามาใชกนนามาปรงเปนอาหารไดอยางเพยงพอ เมอเหลอกนกแบงปนเพอนบาน เหลอจากนนนาไปขายทตลาดนดชมชนเพอหารายไดเสรม พออยพอใช ทาบานใหนาอย ปราศจากสารเคมกลนเหมน ใชแตของทเปนธรรมชาต รายจายลดลง สขภาพจะดขน คณพอของฉนมกจะเนนเกยวกบเรองไฟฟาและนาประปา ทานใหพวกเราชวยกนประหยด ไมวาจะอยทบานหรอโรงเรยนกควรปดนาปดไฟเมอเลกใชงานทกครง ๑) พออย การทเราปลกปาใหไดไมพชทจาเปนตอการนามาใชทาทอยอาศยตาง ๆ เชน ไมทาเสา ไมทาพน ไมทาฝา ไมทาโครงสรางบาน ครนเมอเหลอใชเรากแบงจายแจกขายเปนรายไดเสรมใหครอบครวได ๒) พอใช คอ การปลกปาไมมพชทตองใชในชวตประจาวน เชน ยา ขนม ผลไมเครองปรง เมอใชอยางพอเพยงแลวแบงออกขายเพอหารายไดแกครอบครว มนษยมความตองการปจจย ๔ เปนสาคญ คอ อาหาร จงตองมการปลกพชผกผลไมเพอใชเปนอาหารและปลกปา ๓ อยาง ประโยชน ๔ อยาง ทจะใหอาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และสมนไพรสาหรบรกษาโรค ทรพยากรธรรมชาตเพอทาบานทอยอาศย ปา ๓ อยาง หนง ปาใชสอย เปนการปลกไมโตเรวสาหรบใชทาครวเรอนทงสะเดา ไมไผ เปนตน สอง ปากนไดใหผล เชน มะมวง ขนน ลาไย ผกใชกนใบ สาม ปาไมเศรษฐกจ เปนพชไวขายหรอไมเศรษฐกจอาทไมสก ไมยาง สวนประโยชน ๔ อยาง หนง ประโยชนใชสอย ใชสรางบานทาเลาเปด เลาไก ทาเชอเพลง (เฟอน) หงตม หตถกรรม สอง ประโยชนใชกนได กนหวกนผล เปนยาสมนไพร สาม ประโยชนทางเศรษฐกจ เปนการปลกพชเพอจาหนาย ส ประโยชนในการอนรกษดนและน า เปน พชปกปองผ วดน ดดซมน าฝน และท าสวนเกษตรกรรม พชบางอย าง ใช

๙๐

ทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสด เชน ใชจลนทรยผสมนาถพนทาความสะอาด ชวยลดรายจาย สรางสขภาพทด พออกพอใจ เปนการรจกพอ รจกประมาณตน ไมใครอยากมเชนผอน เพราะอาจหลงตดกบวตถ ชวตควรอยในกจกรรม “ออมวนนเศรษฐวนหนา” ความพออกพอใจเปนความถกใจ พอใจ สมใจ ชอบใจ เหมาะควร พออกพอใจเปนสภาวะจตทปราศจากความเครยด เปนความรสกของบคคลในทางบวก ตามชอบความสบายใจ ความสขใจตอสภาพแวดลอมในดานตาง ๆ หรอเปนความรสกทพอใจตอสงททาใหเกดความชอบความสบายใจ เปนความรสกทบรรลถงความตองการ ปราชญชาวบานทนาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปใชในการดาเนนชวตในการกระทาตาม มไดจากดเฉพาะเกษตรกรหรอชาวนาชาวไรเทานน แตเปนเศรษฐกจของทกคนทกอาชพทงในชนบทในเมอง เจาของโรงงานอตสาหกรรม และบรษทในระบบเศรษฐกจพอเพยง เมอกระทาแลวประเมนผลของการกระทา ทาใหเกดความพออกพอใจในการกระทาเพราะกระทาดวยการพงตนเอง ดวยวธงาย ๆ คอยเปนคอยไปตามกาลง ใหพอมพอกนไมอดอยาก มการผลต มการบรหารจดการอยางพอด ประหยด ไมทาจนเกนพอด ไมเบยดเบยนผอนหรอเบยดเบยนสงแวดลอม ทาใหสมาชกแตละคนเกดความภาคภมใจตนเอง มความสขอยางแทจรง เกดความพออกพอใจ พอแบงไวใชจาย เมอมรายไดแตละเดอนจะแบงไวใชจาย ๓ สวน เปนคานาคาไฟคาโทรศพทคาจปาถะทใชในครวเรอนรวมทงคาเสอผาคาเครองใชบางอยางทชารด หมายถงการประมาณการรายจายประจาเดอนเปนการวางแผนการใชเงน แมรายรบของเกษตรกรรายรบรายเดอน ไมคงทกตาม ซงปราชญชาวบานกาหนดแผนการใชเงนประจาเดอนดงน ๑) เงนคาใชจายประจา ใชจายคานาคาไฟคาโทรศพทคานามนรถ ซอเครองบรโภคบางสวน สวนน เปนเงนทจายไปแบบไมกอใหเกดรายได ตองจายออกเปนประจา คดเปน ๕๕ เปอรเซนตของรายไดทงหมด ๒) เงนออม เปนเงนทตองการใชยามฉกเฉนหรอไวใชยามแกเฒา คดเปน ๑๐ เปอรเซนตของรายไดทงหมด เงนลงทนคดเปน ๑๐ เปอรเซนตของรายไดทงหมด รวมเงนออม ๒๐ เปอรเซนตของรายได ๓) เงนเพมปญญา เปนเงนทใชในการศกษาความร สตปญญา อาทใชเปน เงนคาศกษาตอ การอบรมเพมทกษะทางดานอาชพ ๑๐ เปอรเซนตของรายไดประจาเดอน เงนรางวลอาจซอโทรศพทใหม คอมพวเตอรใหม ซอของฝากญาตผใหญคดเปน ๑๐ เปอรเซนตของรายได และเงนสะสมบญเปนเงนบรจาคทาบญใหกบทางวด เพอสงผลบญในภายภาคหนา บรจาคแกมลนธคนพการตาบอดคดเปน ๕ เปอรเซนตของรายไดประจา เมอประมาณการใชเงนจะทาใหเรารถงรายรบจายทางการเงน ทาใหมแผนการใชเงนแบบมทศทาง ชวยการใชวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง มจดประสงคมเปาหมายทชดเจนเปนการสรางความสขอมเอบทางใจ

๙๑

การประหยด ฉนจะยดความประหยด ตดทอนรายจายในทก ๆ วนทไมจาเปน ลดละความฟมเฟอย หมายความวาการประหยดอดออมเปนหนทางสรากฐานแหงความสาเรจ การรจกคณคาของสงของและใชสงของเหลานนอยางมประสทธภาพคอแนวทางประหยดทนอกจากจะดกบตนเองแลวยงดตอสวนรวม ชวยใหการใชทรพยากรในภาพรวมเปนไปอยางมประสทธภาพมากขน การประหยดเปนการรจกเกบออมรจกถนอมใชทรพยสนสงของทมอยใหคมคา ไมฟมเฟอยฟงเฟอ ผนนจะดาเนนชวตเรยบงายคดกอนใชคดกอนซอ ถนอมทรพยสนอยางคมคา รจกการทาบญชรายรบรายจายของตนเองอยเสมอ เพราะทาใหรจกฐานะการเงนของตนหรอจากการวางแผนการใชเงนรจกการประมาณตนในการใชเงน ขยนหมนเพยรในการประกอบอาชพสจรต เรยกวา หาเปน เกบเปน ใชเงนเปน ดงนนการจะใชจายเงนแตละวนตองคดใหหนก คดถงความจาเปนทตองใช คดถงความคมคาคดถงคณประโยชน คดถงสภาวะทางการเงน จะทาใหเราเกดความคดประหยดเปนหลกประกนขนพนฐาน ความมนคงของครอบครว เพราะถาเราใชจายแบบประหยด จะมเงนเกบยามฉกเฉนมากขน เวลาเกดปญหามอปสรรคในวถชวต กสามารถนาเงนสวนนมาจนเจอใหผานพนชวงยากลาบาก แตหากไมมปญหาอปสรรค เงนสวนนจะสะสมทบตนเพมมากขนเรอย ๆ อนาคตจะเปนเงนกอนของครอบครว ชวงแกเฒาถอวาเปนชวงเวลาทไมมแรงทางานแลว ดงนนเราจงตองฝกสต สมาธ ในอารมณของความอยากใหหมดไปหรอลดนอยลง ทาใหเรารสกพอเพยงจงเกดการประหยด ผวจยสรปไดวา การใชวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงโดยการนาหลกพทธธรรมมาปฏบตซงมความสอดคลองกน เพราะมงใหมนษยจากดความอยากหรอความตองการของตนแทนการกระตนความอยากทจะทาใหเกดการบรโภค พระพทธศาสนาเหนวาความตองการของมนษยนนไมมจากดแตทรพยากรมจากด การปฏบตตนตามหลกเศรษฐกจพอเพยงจงตองหนมาแกไขทตนเองกอนโดยกาจดความอยากความตองการ ใหรจกความพอด ไมบรโภคเกนความพอด ถอวาไมตกเปนทาสของวตถ การกระทาดงกลาวจะพบความสขไดงายขน และยงเปนการลดการแกงแยงแขงขน เอารดเอาเปรยบซงกนและกน การเบยดเบยนเพอนมนษยและสตวอน ตลอดจนการเบยดเบยนธรรมชาตและสงแวดลอม ซงเปนสาเหตของการเกดภยธรรมชาต ดงนนแนวทางการปฏบตตามระบบเศรษฐกจพอเพยงของวถชวตของปราชญชาวบานจงเนนใหบคคลในชมชนพฒนาขดความสามารถในการผลตและบรโภคอยางพอเพยง สรางอาชพและเสรมทกษะการปฏบตใหหลากหลาย ดารงอยไดดวยการยดหลกแหงความถกตองดงาม มความเออเฟอเผอแผและชวยเหลอซงกนและกน มจตใจพอเพยง มความเพยรพอเพยง มปญญาพอเพยง มวฒนธรรมพอเพยง มสงแวดลอมทพอเพยง มความเอออาทรตอกน ซงถอวาเปนเศรษฐกจทบรณาการตองเปนไปเพอครอบครวอบอนชมชนเขมแขงและสงแวดลอมยงยน

๙๒

๔.๓ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกพทธธรรมของปราชญชาวบาน แนวทางการดารงอยปฏบตตนใหดาเนนไปตามวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามทางสายกลางมจดมงหมายเพอการพงตนเองเปนหลก และดาเนนการดวยความรอบคอบ ระมดระวงพจารณาถงความพอด มเหตผลทพรอมรบตอการเปลยนแปลงสามารถประยกตใชกบทกมตของชวต ไมประหยดจนตระหนถเหนยว หรอฟงเฟอจนเกนความจาเปน ประหยดในทางทถกตอง ลดความฟมเฟอยประกอบอาชพดวยความซอสตยสจรต แมอยในภาวะขาดแคลนกไมหยดนง ขยนอดทนเพอเพมรายไดใหชวตหลดพนจากความทกขยาก ขวนขวายหาความรสรางงานใหเกดรายได ปฏบตตนเปนคนด ลดละเลกสงชวใหหมด สรางภมคมกน สงคมไทยมจานวนไมนอยทดาเนนการโดยปราศจากเหตผลไมประมาณการและสรางภมคมกน กเงนมาโดยหวงรวยเรวสดทายกไปสความลมละลายในทสด ปราชญชาวบานใชวถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกพทธธรรมซงสามารถวเคราะหได ดงน ๔.๓.๑ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกสนโดษ การรจกคาวาพอเพยงเปนความพอใจตามมยนดตามไดตามหลกสนโดษ หลกสนโดษมงใหบคคลพงพอใจในสงทตนเองไดมา ใชจายสงทกอใหเกดประโยชน ใหบคคลรจกประมาณ ทงการประหยดและรจกออม ไมฟมเฟอยฟงเฟอ มความเปนอยอยางเรยบงายสงบ และโปรงใส ไมทะเยอทะยานตอสและเบยดเบยนบคคลอน ไมเอารดเอาเปรยบ อยรวมกนไดอยางสนตสข อยแบบสนโดษ ปราชญชาวบานปฏบตกนมากเวลากลางวนหรอทงกลางวนและบางคนจะพกคางคนทกระทอมบรเวณพนทของตนจดทาเศรษฐกจพอเพยง อาท นางสนธรา ศรโชค และนางบานเยน ตรางา บานโนนยาง ตางกนอนคางกระทอมของตนเอง นายศภฤกษ รปงาม นายทองสข พนทง บานขวาว นายประจวบ เนตรพนา บานหนอง นางจารณ ดสงคราม ปลกบานในทททาเกษตรพอเพยงอยทายหมบาน นางจารวรรณ สรอยทอง ปลกกระทอมอยรมถนนทางไปบานขวาว ทาเปนรานคาบานหนขายพนธไมและพชผลทางการเกษตร สนโดษเปนความยนด ความพอใจ ดวยของของตน ตามเรยวแรงและความเพยรโดยความชอบธรรม ความยนดดวยปจจยตามมตามได ความรสกอมรจกพอ แบงออกไดเปน ๓ ประการ

ผวจยสรปไดวา สนโดษ เปนความพอใจดวยของของตนทมอย ยงมธรรมอนเปนเครองขดเกลากเลสใหเบากายเบาใจไดด และเปนหลกธรรมทสามารถสรางความสขความสงบใหแกตนและสงคม ความสนโดษจงเปนหลกธรรมทมความสาคญและจาเปนสาหรบทกคน ไมวายคสมยใดโลกปจจบนทมการพฒนาทางดานวตถมากอยางนาเปนหวง ในขณะเดยวกนพลเมองของโลกกเพมขนเปนจานวนมาก ความตองการดานวตถเพมขน สงผลกระทบตอสภาพแวดลอม สงจาเปนสาหรบชวตหรอปจจย อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค ขาดแคลนไมเพยงพอตอปรมาณพลเมอง ทาใหวถชวตกลายเปนเวทแหงการแขงขน สงผลใหเกดปญหาซบซอนขนมากในสงคม เศรษฐกจ การเมอง

๙๓

การศกษา เยาวชน ยาเสพตด อาชญากรรม ทาใหคนปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงและการพฒนาไมทน เกดความเดอดรอน โดยเฉพาะเมองใหญของโลก ความสนโดษจะเปนภมคมกนทด พฒนาการทางดานจตใจจงจาเปนสาหรบทกคนไมวายากจนหรอรารวย ปราชญชาวบานจงมความยนดพอใจดวยตนเองทมอยและทไดมา สงทเปนสงของของเราทมอยนอยหรอมากสกปานใดกตามกพอใจยนด จะมเพมอกมากหรอนอยกพลอยยนดทงนน ลกษณะนเรยกวาผมสนโดษ

๔.๓.๒ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกโภคาวภาค ๔ พระไตรปฎกเลมท ๑๑ พระสตตนตปฎก เลมท ๓ ทฆนกาย ปาฏกวรรค กลาววา คฤหสถในตระกลผสามารถ ครนสะสมโภคสมบตไดอยางนแลว พงแบงโภคสมทรพยออกเปน ๔ สวน ใชสอยโภคสมทรพยดวยสวนหนง พงประกอบการงานดวยสองสวน พงเกบสวนท ๔ ไวดวย จากขอความดงกลาวพจารณาไดวา วธการจดสรรทรพยในการใชจาย โดยจดสรรทรพยออกเปน ๔ สวน เรยกวาโภควภาค ๔ แบงเปนหนงสวนสาหรบใชสอย ๒ สวน สาหรบใชประกอบการงาน และอกหนงสวนเกบไวใชยามจาเปน

แบง ๑ สวนส าหรบใชสอย การใชสอย หมายถงการเอามาทาใหเกดประโยชนจบจาย การใหชวยทางานเปนการใชเงนทมกจะหมดกบการเดนซอของ หลายคนมองวามนไรสาระสนเปลอง หากมการพจารณาจะเรมทการเปลยนแปลงตนเอง เปนการซอในสงทตวเองไมเคยม รวมไปถงการใชสอยทคานงถงประโยชนการใชสอย เชน เลอกซอเสอผา หากมแลวหรอมใกลเคยงกนจะไมซอซาอกเพราะเปนการสนเปลอง แมจะเดนซอสงของแตคานงถงการเกบออมดวย การใชสอยคานงถงความเหมาะสม การใชเงนอยางมประสทธภาพและสะดวกสบาย เชน การออกแบบโตะมานงทางานตองแขงแรงทนทาน สสนสวยงามนามอง หากโตะไมแขงแรง หกงาย ๆ จะทาใหเสยคาแรงงาน เสยคาวสดอปกรณ ซงเปนการเสยเงนทนเสยเวลา อกทงเสยสตปญญา มผลกระทบตอจตใจ หรอการตกแตงบานตองคานงถงประโยชนการใชสอยของบคคลในบาน ใชงานงาย บานเปนสดสวน ประโยชนของการใชสอยจะโยงใยไปถงคณคาแหงจตใจ เกดความรกและความหวงแหนความงดงามในของใชสอยในแตละชนงาน

แบง ๒ สวนส าหรบใชประกอบการงาน หรอการลงทน หมายถง เงนทแบงออกมา ๒ ใน ๔ สวน นามาใชในการประกอบอาชพ อาท ประกอบอาชพปลกพชผก มนางบานเยน ตรางา บานโนนยาง นายไสว อาทตยตง บานโนนแพง ปลกผก ปลกถว เลยงกบในบอซเมนต เลยงไกพนธเนอ นายสถต สะเดา บานสะทอน ปลกพชผกสวนครว ทานา ปลกมะมวง เลยงปลาดก เลยงไกพนบาน นายอานาจ ทรงคาส บานสะทอน เลยงไกพนธเนอ เลยงปลาในสระนา ทานา นางจารณ ดสงคราม บานทรายมล เลยงปลา เลยงหม เลยงเปด เลยงไก ทานา ปลกผก นายศภชย พนทง บานขวาว ทานา ๑๕ ไร เลยงปลาตะเพยน ปลานล ปลาหมอ ปลกตนกลวย มะมวง พชผกสวนครว ตะไคร โหระพา นางประภา วารนทร บานขวาว ทานา ๖ ไร เลยงไก ปลาดก กบ ปลกพช หอม กระเทยม ถวฝกยาว พรก

๙๔

เปนตน การนาเงนมาใชลงทนในการเพาะปลกหรอเลยงสตว ตงแตการวางแผนพนท จดซอเมลดพนธ การไถ การทาแปลง เครองมอทางเกษตร การปลก การบารง การจดหาปยอนทรย มมาใชจายหรอไม การเกบผลผลต การนาเสนอสนคา การขนสงหรอการเกบรกษาสนคาทผลตในฟารม การแปรรปสนคา การจดจาหนายผลตภณฑ การเลยงสตว การเลยงไกเนอ ไกไข เปดเนอ เปดไข สกร เลยงกบ เลยงโคนม โคเนอ นบตงแตสถานทเลยงพนธสตว การเลยง การบารง อาท วคซน สงเหลานตองพจารณาถงการลงทน สงดงกลาวลวนแตตองใชเงนในการลงทน

แบง ๑ สวนเกบเงนออมไวใชยามจ าเปน หมายถง เงนทเกบไวใชเมอเกดอบตเหต เมอเจบไขไดปวย นนคอเงนออม เปนสงทชวยใหคนลดความกดดนในชวงเวลาตกงานลงไปไดอยางมาก ดงนนในชวงเวลาททางานมเงนเดอน อยามวใชเงนจนเพลนจนลมเกบออมเงนไวใชยามฉกเฉน หากเปนบคคลทไมไดทางานมเงนเดอน นนหมายถงเวลามเงนทเปนรายรบจากการขายผลตภณฑของเกษตรกรทยดหลกตามหลกเศรษฐกจพอเพยง กใหแบงเงนตามหลกโภควภาคธรรม เกบเงนออมไว ซงมวธเกบเงนออม ดงน ๑) กาหนดเปาหมาย บางคนเกบ ๒๕ เปอรเซนต ๒) เกบออมกอนใช ๓) เปดบญชเงนฝาก ฝาก ๒๕ เปอรเซนตของยอดขาย ๔) เงนฝากกระปก เกบเศษเงนหยอดกระปก ๕) ทาบญชรายรบรายจาย

ผวจยสรปไดวา โภควภาค ๔ เปนวธการจดการทรพยในการใชจายโดยการจดทรพยทหามาไดออกเปน ๔ สวน สวนแรกสาหรบไวใชสอย ๑ สวน ใชสาหรบเลยงตนเองและบคคลในครอบครวสวนท ๒ สาหรบการลงทนประกอบกจการอาชพ ๒ สวน สวนท ๓ สาหรบเงนออมเกบไวใชคราวจาเปนหนงสวน เรองการเงนถอวาเปนเรองสาคญ หากไมจดสรรใหดจะเกดปญหาแนนอน ยงเปนเรองของเงนทใชในครอบครว เงนทใชประกอบอาชพใหมทรพยสนเพมขนหรอมรายไดเพมมากขน ตองมการวางแผนการใชเงน ตองรจกจดเกบขอมลเพมใหทราบและสงเกตคาใชจายของแตละบคคลในครอบครว การรจกกาลงทนทรพยหรอกาลงเงน ซงถอเปนสขภาพการเงนของครอบครว การกาหนดคาใชจายแตละสวน วธการลดคาใชจายประจา การลดเงนออมและการเพมรายได อกทงการประเมนทางการเงนตองควบคมตนเองหรอควบคมสถานะทางการเงนใหอยไดในรายเดอนรายปเพอใหครอบครวมความมนคงมความสขไปตามวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ๔.๓.๓ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบโภคอาทยธรรม เมอมทรพยสนหรอแสวงหาโภคทรพยมาไดดวยนาพกนาแรง ขยนอดทนหมนเพยรในการประกอบอาชพดวยความสจรตชอบธรรม ควรนาทรพยสนมาใชประโยชนตอการดาเนนชวตประกอบดวย

๑) ใชจายทรพยนนเลยงตนเอง มารดา บดา เลยงดครอบครว คนในปกครองทงหลายใหเปนสข หมายความวา บดามารดาใหความอปการะเลยงดทะนถนอมอบรมสงสอน ปลกฝงกรยามารยาท ใหความรทงทางโลกทางธรรมแกลก เปนตนแบบทางกาย อบรมเลยงด เปนตนแบบ

๙๕

ทางใจ ถอไดวาพอแมเปนพรหมของลก ลกจงตองกตญญกตเวท คณคาศกดศรของความเปนลกเมอยงมชวตอยชวยเหลอการงานเลยงดทานตอบยามทานชรา ปรนนบตการกนการอยชวยเหลอยามเจบปวย เมอลวงลบกจดพธศพทาบญอทศกศลให นอกจากน ยงเลยงดบคคลในครอบครว คนในปกครองใหมความสข เพราะผมพระคณจะไมถอสาในความผด แมบางครงจะพลาดพลงลวงเกน กใหอภยเสมอ เปนผปรารถนาอนมประโยชน หวงใหมความสข

๒) ใชทรพยนนบารงเลยงมตรสหายผรวมกจการงานใหเปนสข หมายความวามตรสหายเปนผรวมทกขรวมสข เปนผคอยชวยเหลอในยามประสบปญหาและอปสรรค คอยชวยเหลอเกอกล เปนผใหคาปรกษาและขอเสนอแนะทกดาน ใหเกยรตซงกนและกน วางตนสมาเสมอตอกน ไมขมเหงรงแกมตร ชวยเหลอเมอตกทกขไดยาก ใหความเปนมตรทจรงใจทงกาย วาจา ใจ เพอนผรกใครคนเคยกน ผมไมตรเยอใยตอกน มาดวยกนไปดวยกน กระทารวมกน รกษาความลบของเพอน การบารงเลยงมตรสหายเปนแนวทางปฏบตตอบคคลรอบขางอยางเหมาะสม ในชวตจรงบางครงยากจะหาคนทสมบรณพรอมไปเสยทงหมด อาจเจอมตรทดแตไมไดปฏบตใหครบดทกอยาง มบางชวงเวลาทคณพยายามรกษาสงเหลานไว วนหนงชวตมปญหาเรองหนาทการงาน บคคลเหลานคอกาลงใจทพรอมจะชวยเหลอคณไดอยางแนนอน

๓) ใชปองกนภยอนตรายตาง ๆ หมายถง การปองกนอนตรายจากอบตเหตโดยการจดหาหมวกนรภยเพอสวมเมอขบขรถมอเตอรไซค ศกษากฎจราจร ตรวจสอบสภาพรถ ขบขทางซาย ไมดมสราแลวขบรถ ดานอาชญากรรม จดสรางรวบาน ประตหนาตางบานใหแนนหนา ตดตงกลองวงจรปด กลางคนประตหนาตางปดใหมดชด กระเปาเงนเกบไวในทปลอดภย ไมนาทรพยสนสงมคาพกตดตว ฝากบานไวกบสถานตารวจเมอไมไดอยบานหลายวน หรอตดตงกลองแดงประจาหมบาน ดานยาเสพตด เขารวมกจกรรมตอตานยาเสพตด จดตงสมาชกเครอขายตอตานยาเสพตด เขารวมและจดตงจตอาสาพฒนาหมบาน ปองกนอคคภย โจรผราย ตอตานยาเสพตด รวมบรจาคโภคทรพยในการจดกจกรรม ใชปองกนภยนตราย

๔) ทาพล ๕ อยาง ญาตพล คอ สงเคราะหญาต จดหาสงของมอบให สงเคราะหโภคทรพยยามขดสน สงอน เมอพจารณาวาเหนสมควร อตถพล คอ ตอนรบแขก การพาไปรบประทานอาหาร การมของฝาก การโอภาปราศรยดวยมตรไมตร มนาใจอนดงามตอผมาเยอน ปพพเปตพล คอ ทาบญอทศแกบรรพบรษ ปกตทาบญวนสาคญ อาทชวงสงกรานต ทาบญตามประเพณฮตสบสอง ราชพล คอบารงราชการโดยการเสยภาษ ใหความรวมมอกบทางราชการ รวมทาความสะอาดหมบาน ชวยเกบผกตบชวา เทวดาพล คอ ถวายเทวดาหรอสกการะแกสงทควร อาท เลยงเจาปหมบาน

๕) บารงสมณะ ใชอปถมภบารงสมณพราหมณผประพฤตชอบ อาท จดหาอาหารถวายพระภกษสงฆ ชวยบรจาคในการกอสรางอโบสถ ศาลาการเปรยญ บรจาคเพอบารงพทธศาสนา เมอใช

๙๖

โภคทรพยทาประโยชน ถงโภคะจะหมดสนไป กสบายใจไดวา ไดใชโภคะนนใหเปนประโยชนถกตองตามเหตผลแลว ถาโภคะเพมขนกสบายใจเชนเดยวกน ไมตองเดอดรอนใจ

ผวจยสรปไดวา โภคะอาทยะ ๕ คอ การใชทรพยเพอใหเกดประโยชนในการดาเนนชวตพระพทธศาสนาสอนเปลยนแปลงเพยรใหเลกสงเวยชวตบชายญ หนมาบรจาคทานและบาเพญกศลกรรมตาง ๆ อทศไปใหแทน มงวธการอนจะใหสาเรจประโยชนกอน สวนการเปลยนแปลงความเชอถอเปนเรองการแกไขทางสตปญญา ซงประณตขนไปอก การปฏบตตามหลกโภคอาทยะของปราชญชาวบานชวยใหคานงถงวา การแสวงหาทรพยตองไดมาโดยชอบธรรม มการเกบออม มการใชจายเพอมตรภาพการอยรวมกนดวยเปนสมาชกของสงคม พฒนาศกยภาพ อารมณจตใจ พฒนาปญญาใหเจรญยงขนไป

๔.๓.๔ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบกามโภคสข/สขของคฤหสถ/คหสข หลกการครองเรอนของคฤหสถ เบองตนตองทางานเพอใหไดมาซงทรพยสนเพอใชในการดาเนนชวต จดสรรทรพยใหสามารถเลยงตนเองและผอน ทรพยเพอเปนทนประกอบการทางานเกบไวใชคราวจาเปน เมอแยกประเภทคนครองเรอนหรอกามโภค คอ

๑) กามโภคบคคลทควรสรรเสรญ (๑) ผแสวงหาทรพยเปนบคคลโดยชอบธรรมไมทารณ (๒) การเลยงตนใหเปนสขจากทรพยทแสวงหามาได ใหอมหนา ใชจายทรพยใหเกด

ประโยชน (๓) นาทรพยทแสวงหามาไดแจกจายทาบญ อาทนาภตตาหารอทศกศลแดบรรพบรษ

ทาบญโดยการบรจาคเพอการกศล (๔) จตใจดเมอมทรพยอบอนใจ การใชทรพยนนเปนผกาหนด ไมหมกมน ไมจดจอเหน

โทษ มปญญาในการบรโภคทรพยนน ใชปญญาเปนเครองสลดออกจากบรโภคทรพยนน ๒) กามโภคบคคลทควรตเตยน (๑) บคคลผแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรมโดยทารณ (๒) ครนแสวงหาโภคทรพยไดแลว ไมเลยงตนใหเปนสขอมหนา ไมมความภมใจ ไมเอบอม

ใจ (๓) เมอแสวงหาโภคทรพยไดแลว ไมแจกจายทาบญ อาท ไมมการบรจาคเพอการกศล

(๔) เปนผมกรรมหนก หมกมน จดจอ ไมเหนโทษ มปญหาในการบรโภคทรพย ไมมปญญาเปนเครองสลดออกจากบรโภคทรพยนน

สขของคฤหสถหรอคหสข เปนสขของชาวบาน สขทชาวบานควรพยายามเขาถงใหไดสมาเสมอ สขอนชอบธรรมมผครองเรอนควรม ทงนในพระไตรปฎกกลาวถงพระพทธองคไดเคยตรสกบเศรษฐชออนาถปณฑกเศรษฐ วาดวยความสขของคฤหสถ ประกอบดวยธรรม ๔ ประการ คอ อตถ

๙๗

สข คอความสขเกดจากการมทรพย โภคสข คอ ความสขเกดจากการไดจายทรพย อนณสข คอความสขจากการไมมหน และอนวชชสข คอ ความสขจากการทางานทไมมโทษ มรายละเอยดดงน

๑) อตถสข ความสขเกดจากการมทรพย หมายถง ความสขจากการมทรพยทไดหามาไดดวยความชอบธรรม มความภมใจ เอบอมใจ วาตนมโภคทรพยทไดมาดวยนาพกนาแรง ความขยนหมนเพยร บคคลทขยนทางานเกบเงนทองไวไดเปนจานวนพอเพยงยอมมความสขใจภมใจในความพยายามของตน ไมไดมาจากประกอบอาชพทตองหาม หรอจากการทาความเดอดรอนใหคนอน

๒) โภคทรพย สขเกดจากการไดจายทรพย หมายถง การใชทรพยทหามาไดโดยชอบนนเลยงชพ เลยงผควรเลยง นาเปนมาบาเพญประโยชนดวยความภาคภมใจ เอบอมใจ ใชจายทรพยอยางเหมาะสม กบทรพยทมอย นนคอไมฟมเฟอยหรอใชไปในสงทจะกอใหเกดอนตรายตอตนเอง เชน สรา ยาเสพตด แตใชจายอยางมประโยชนตอสขภาพ รวมทงเพอแบงปนชวยบคคลอน ทาใหเกดประโยชนตอชวตของตนและสงคม ทาใหเกดความสข

๓) อนณสข สขทเกดจากการไมเปนหน หมายถง ความสขของบคคลทไมมหน เพราะการเปนหนเปนความทกขอยางหนง หากเปนหนจะเกดความทกข ตองขวนขวายหาเงนมาใชหนเขา จะหาความสขไดอยางไร ยงเวลาทตองสงเงนตนหรอดอกเบยแตไมมจะสงยงเปนทกขใจมาก ดงนน การไมมหนจงถอเปนโชคดของบคคลทงหลาย มวธการทจะไมใหมหนตองพยายามใชจายใหพอเหมาะสมกบฐานะไมจายเกนตวจนตองเปนหนเปนสนเขา ความไมเปนหนเปนสขอยางไรนนคนทไมเปนหนเทานนทรสกได ความเปนหนเปนทกขอยางไรคนทเปนหนเทานนทจะรสกวาทกขในความรสกของตน เพราะฉะนน ความไมเปนหนจงเปนความสขของผครองเรอนถอวามความสขมาก

๔) อนวชชสข สขอนเกดจากการทางานหรอประพฤตทไมมโทษ หมายถง การประพฤตตนสจรตเปนการดาเนนชวตตามหลกศลธรรม ไมทาความเดอดรอนหรอเปนพษภยตอบคคลอน เพราะยดมนในศล ๕ เปนเบองตน ประพฤตปฏบตดทงกาย วาจา ใจ ไมบกพรองเสยหาย ใคร ๆ ตเตยนไมได ทาใหเกดความภมใจ เอบอมใจ ดงนน คนเราจงตองทางานทไมผดศลธรรม ไมผดกฎหมาย งานทไมเปนทครหาใด ๆ การประกอบกจการงานและการประพฤตทประกอบดวย กายกรรม วจกรรม และมโนกรรมทดบรสทธ จะไมมโทษดวยประการทงปวง ทาใหบคคลผนนมความสขจากการทางาน ในการบรรเทาความสขทง ๔ อยางน ถอวาอนวชชสขมคามากทสด เมอเกดความสขแลวไมมโทษ

ผวจยสรปไดวา กามโภคสข สขของคฤหสถหรอคหสขมแนวทางปฏบตทคลาย ๆ กน อาทการแสวงหาทรพยและการมทรพย การเลยงตนจากทรพยทหามาได กบการใชจายทรพย การทาบญบรจาคและการไมเปนหน มความเปนไท ความประพฤตทไมมโทษและไมมปญหา การบรโภคทรพย ทาใหผทรงคณวฒหลายทานถอวากามโภคสข/สขของคฤหสถ/คหสข ถอเปนเรองเดยวกน ใชแทนกนได ดงนนสขของผครองเรอนจงสรปไดสน ๆ ๔ อยาง คอ สขเกดแตความมทรพย สขเกดแตการใชทรพย สขเกดจากความไมเปนหน และสขเกดจากความประพฤตทไมมโทษ ผม ๔ อยางน ถอเปน

๙๘

บคคลทมความภาคภมใจ เอบอมใจในการประพฤตของตน ซงเปนเรองทปราชญชาวบานไดถอปฏบตมาตงแตนาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาใช เพยงแตไมทราบวาหลกธรรมดงกลาวเรยกวาอะไร เมอนามาใชทาใหมความสขตามอตภาพของแตละคน

๔.๓.๕ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบพรหมวหาร ๔ พรหมวหาร คอ ธรรมของพรหม หรอธรรมของผใหญ ผบรหาร ผปกครอง หมายความวาเอาใจจบอยในอารมณแหงความประเสรฐ หรอเอาใจไปขงไวในความดทสด ชวยใหดารงชวตอยไดอยางประเสรฐและบรสทธ อธบายไดวา พรหมวหาร ๔ มดงน

๑) เมตตา เปนความปรารถนาใหผ อนไดรบความสข เปนสงททกคนปรารถนา เปนสงจาเปนมากในการใชชวตอยรวมกนในสงคม มนษยทกคนลวนตองการความสขดวยกนทงนน ความเปนจรงมนษยจะมความสขตลอดเวลาคงเปนไปไมได แตกพบกบความสขอยเสมอ สงคมปจจบนตองการใหมนษยมความสขทกคน พยายามทจะชวยใหเพอนมนษย เพอนรวมงาน คนในครอบครวมความสขเทาทสามารถชวยเหลอได

๒) กรณา เปนความปรารถนาใหผ อนพนทกขทงปวง มนษยมกจะพบกบความทกขมากกวาความสข ดงนนเมอเรามความสขมากควรทจะแบงปนความสขใหกบผทมความทกขบาง เพอชวยใหอกคนมความสขบางตามอตภาพ พระพทธองคสรปความทกขม ๒ กลมใหญ ๆ

(๑) ทกขโดยสภาวะ เกดจากการเปลยนแปลงโดยตามธรรมชาตของรางกาย อาท การเกด การเจบไข การแก และความตาย สงมชวตทงหลายตองประสบอยางหลกเลยงไมได

(๒) ทกขทางใจ อนเปนทกขจรเกดจากสาเหตทอยนอกตวเรา อาท ปรารถนาแลวไมสมหวงกเปนทกข ประสบกบสงทไมรกกเปนทกข พลดพรากจากสงทรกกเปนทกข

๓) มทตา ความยนดเมอผ อนไดด หมายถง ความปรารถนาใหผ อนมความสข ความเจรญกาวหนายงขน แสดงความบรสทธใจเมอเหนผอนไดด เรากยนดดวยแสดงออกจากใจ เปนการสรางความสขรวมกน ชวยใหการดารงชวตของคนมความสขไมเกดปญหา หากมความรษยาจะเกดขนเมอเหนคนอนไดดกวาตน จงเกดความทกข ไมสบายใจ ความโกรธ ความฟงซาน เมอเหนเพอนกระทาความดไดรบการยกยอง ไดรบรางวลตองแสดงความยนดกบเพอนดวยความบรสทธใจ จะชวยทาใหความสมพนธภาพแนนแฟนมากยงขน มความเจรญกาวหนา มความสขดวยกน

๔) อเบกขา การรจกวางเฉย ความวางใจเปนกลาง หมายถง เมอเหนคนอนมทกข หรอไดรบผลกรรมในทางทเปนโทษ ไมควรคดซาเตมในเรองทเกดขน ควรมความปรารถนาดเพอชวยเหลอผอนใหพนทกข วางตนใหเหมาะสม เพอสงคมมความสงบสข ควรดารงอยในธรรมตามทพจารณาดวยปญญา ใหมจตทเรยบตรงเทยงธรรม ไมเอนเอยงดวยความรกและชง วางเฉยสงบใจมองด ไมมกจทควรทาเพราะเขารบกรรม รบผดชอบตน เขาสมควรรบผดชอบตนเอง ควรชวยเหลอในลกษณะท

๙๙

ถกตองตามทานองคองธรรม ปราชญชาวบานใชหลกธรรมของพรหมวหาร ๔ มนางจารวรรณ สรอยทอง บานหน หมท ๑๓ ตาบลขวาว นายสมพงษ จนทพงษ บานหน หมท ๑๓ ตาบลขวาว นายศภฤกษ รปงาม บานขวาว หมท ๘ นายศภชย พนทง หมท ๗ บานขวาว นายรงสรยา ศรโยธ บานหนอง ผใหญบานหมท ๖ ตาบลขวาว นางสนทรา สรโท บานโนนยาง หมท ๑ ตาบลขวาว ผวจยสรปไดวา พรหมวหาร ๔ เปนธรรมของผปกครอง ซงปราชญชาวบานควรยดถอพทธธรรมสวนนในการครองตน นามาใชในการดาเนนงานเพอใหผอนมองวาเราเองเปนผประเสรฐ เปนคนดของชมชน พรหมวหาร ๔ มหลกทสาคญ คอ เมตตาหมายถงความปรารถนาใหผอนไดรบสข กรณาหมายถงความปรารถนาใหผอนพนทกข มทตาหมายถงความยนดเมอผอนไดด อเบกขาหมายถงการรจกวางเฉย พรหมวหาร ๔ มความสมพนธกบหลกเศรษฐกจพอเพยง คอ มความสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงไดอยางชดเจนทงเรองหลกธรรมทชวยในการอยรวมกนในสงคม หลกธรรมทเกยวของกบการงานทมงเนนใหผปฏบตยดมนในทางสายกลาง มความพอเพยง มความรบร มความตงใจ ปฏบตทกสงเหมาะสมตามอตภาพของตน ชวยใหพบกบความสขได สงคมจะมแตความสข ปญหาตาง ๆ ทเกดขนในสงคมกจะลดนอยลงไป

๔.๓.๖ วถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบฆราวาสธรรม ๔ ฆราวาสธรรม คอ ธรรมสาหรบผครองเรอน เปนหลกการครองชวตของคฤหสถ ซงมความจาเปนอยางยงตอการสรางความสงบสขในสงคม หากทกคนในสงคมปฏบตตามหลกธรรมน ยอมอานวยคณประโยชนแกผปฏบตตาม กอใหเกดความสขสวสด มความราบรนในการดาเนนชวต ฆราวาสธรรม ๔ ประกอบดวย ๑) สจจะ คอ ความซอสตย ตองมความจรงใจ ความซอตรงตอกน พดจรงทาจรง มความซอสตยเปนพนฐาน เปนคนจรงตอความเปนมนษยของตน มความซอสตยตอกนทงทางกาย วาจา และใจ ทาใหเกดความไววางใจกน รวมมอกนพฒนาองคกรใหเจรญรงเรอง เมอเราเปนสมาชกในครอบครวควรซอสตยตอพอแมพนอง ซอสตยตอทกคนในบาน อาท ไมพดปด มความตงใจทจะทางานตามหนาทดวยความตงใจ เพอปลกนสยใหเกดขนในตว ฝกเปนคนหนกแนนมนคง เพอใหมความเจรญกาวหนาในหนาทการงาน ไดรบการเคารพยกยอง มคนเชอถอยาเกรง ครอบครวมความมนคง ไดรบเกยรตยศชอเสยง ๒) ทมะ คอ ความขมใจ การฝกฝนฝกนสยปรบตวรจกควบคมจตใจ ฝกนสยแกไขขอบกพรองปรบปรงตนใหเจรญกาวหนา เปนการฝกตนเองไมใหประพฤตชว คนเราเมออยดวยกนยอมมความขดแยงกน สงใดทไมตรงกบความคดของเรา ควรพจารณาไตรตรองใหรอบคอบ ไมควรแสดงกรยาอาการโตแยงออกมาทนท หากสามารถขมใจและพจารณาปญหาใหเขาใจไดแลว กสามารถแกปญหานนดวยความสงบเรยบรอย การมธรรมะเปนการปลกฝงนสยรกการฝกฝนตนใหเกดขนในตว

๑๐๐

ทาใหเปนคนมความสามารถในการทางาน ไมมเวรกบใคร มการยบยงตนเองไมใหหลงใหลไปทาความผดได มความสามารถตงตวได มความคดตรตรอง พจารณารอบคอบ ๓) ขนต คอ ความอดทน หมายถงตงหนาทาหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยรเขมแขง อดทน ไมหวนไหว มนในจดหมาย ไมทอถอย มความอดทนตอความยากลาบากทางกาย อดทนตอการพดจาไมสภาพ อดกลนจตใจใหอยในความสงบ ไมโกรธไมอจฉารษยาผอน เมอมขนตทาใหเราอยไดอยางมความสข การมขนตจะชวยปลกฝงนสยการอดทนตออปสรรคปญหาตาง ๆ ชวยทางานใหไดผลด สามารถเปนหลกของครอบครวได สามารถเปนหลกใหกบบรวารได มกไมมเรองววาทกบคนอน ไมหลงผดไปทาความชว หากมความขยนอดทนจะทาใหไดมาซงทรพยจากผลผลตทไดกระทา หากไมมขนตจะไมสามารถอดทนตอปญหาอปสรรค การทางานจะคงคาง ไมสามารถเปนหลกใหกบครอบครวได หลงผดไปทาความชวไดงาย ไมไดรบความไววางใจจากคนอน ขาดความเจรญกาวหนา และทาใหเสอมจากทรพย ๔) จาคะ หรอการเสยสละ การแบงปนสงของใหแกผอน เสยสละความสขสบายและผลประโยชนสวนตนได ใจกวางพรอมจะรบฟงความทกข ความคดเหน ความตองการของผอน พรอมทจะรวมมอชวยเหลอเออเฟอเผอแผ ไมคบแคบเหนแกตว หรอเอาแตใจตว หากเปนองคกรหรอครอบครวเดยวกนควรสละสงของ แบงปนของกนของใชใหกนและกนตามสมควรแกฐานะ การแบงปนจะสขใจทงผใหและผรบ หากมการปลกฝงการมอารมณผองใสและนสยเสยสละใหเกด จะเปนการสรางความปลอดภยแกตน เปนทนบถอหนาตาของคนทวไป องคกรครอบครวและสงคมเปนสข ผวจยสรปไดวา เมอปราชญชาวบานนาฆราวาสธรรม ซงเปนธรรมสาหรบผครองเรอนมาใช ในการใชชวตตามเศรษฐกจพอเพยงจะมผลด ดงน

(๑) การมสจจะ ซอสตย เปนผมความรบผดชอบในหนาทของตน เปนผมความหนกแนนมนคง มความเจรญในหนาทการงาน ผอนเคารพยกยองเชอถอยาเกรง องคกรทสงกดหรอครอบครวมความสข มความมนคง และไดรบเกยรต มชอเสยงจนเปนทยอมรบ

(๒) การมทมะ ขมใจ เปนผรบการฝกฝนตนสมาเสมอ หรอเปนผมสมาธ มความรอบคอบ ไมมความบาดหมางกบผใด ไมมศตร เปนผมความสามารถในการทางาน มสตคดไตรตรองรอบคอบ ไมมโทสะงาย เขากบคนอนหรอสงคมไดด ไมมความโกรธและโมโหงาย

(๓) การมขนต อดทน เปนผรจกใหความอดทนและมความอดทนตออปสรรคและปญหาตาง ๆ ทางานไดสาเรจมประสทธภาพ สามารถปกครองบรวารไดด มจตใจเขมแขง ไมมศตร มผคนนบถอ มความอดทนตอความยากลาบากของสภาพธรรมชาตทงรอน หนาว กระหาย ความเหนอย อดทนตอความทกขเวทนาทางกาย อาท เจบไขไดปวย อดทนอดกลน อดทนตอความเสยใจอนเกดขนทางสภาพจต อาท ทนตอวาจาพดสอเสยด ถอยคาหยาบคาย กลาวลวงเกน อดทนตอการบบคนของราคะ โทสะ โมหะ อดทนตอกเลสทงปวง

๑๐๑

(๔) การมจาคะ การเสยสละ เปนผมจตใจเมตตา รจกการให การเสยสละ ไดรบสงตอบแทนจากผอนไดงาย ผอนใหความเคารพนบถอ ปกครองบรวารไดงาย คนรอบขาง คนในองคกร คนในครอบครวมความสข จาคะเปนผรจกให ไมเอารดเอาเปรยบ เกดความสามคค ไมชงดชงเดนกน ทกคนเออเฟอเผอแผ อยรวมกนอยางสมานฉนท สงคมมความสงบสข การเสยสละสงของทเปนของตนเพอประโยชนแกผอนโดยไมเกนกาลงความสามารถของตน อกทงการเสยสละ การไมเหนแกตวนนคอฆราวาสธรรม จะเกดกบคฤหสถหรอผปฏบตตาม โดยมความซอตรงตอกน ไมใหตนประพฤตชว อดทนตอความยากลาบาก และแบงปนสงของใหแกผอนจะทาใหสงคมเกดความสงบสข

๔.๔ บทสรป วถชวตของปราชญชาวบาน การพฒนาตนเองตามแนวคดพทธศาสตร เพอพฒนาตนเองไปสความพอด มดลยภาพของชวต มความสมพนธอนกลมกลนระหวางการดาเนนชวตของบคคลกบสภาพแวดลอม มงกระทาตนใหมความสขดวยตนเอง รเทาทนตน เขาใจตนเองมากกวาพงวตถ ประกอบดวยสาระ ทมะ เปนการฝกนสยทยงไมไดขดเกลา คอ รจกขมใจไมใหกเลสรบเรานาไปสความเลว และปรบปรงการทาความด สกขา คอการศกษาใหรแจง คอฝกความประพฤตสจรตทางกาย วาจา ใจ ฝกจต สรางคณภาพ และสมรรถภาพใหจตมนคง ฝกปญญาใหรเขาใจสรรพสง ภาวนา เปนการพฒนากายใหงอกงาม สมพนธกบตา ห จมก ลน ผวกาย เปนปกต รบเอาสงดมประโยชน พฒนาการกระทากายกบวาจาใหมความสมพนธทดกบบคคลอน และพฒนาจตใหมจตด สขภาพดมคณภาพ พฒนาปญญาเปนการร เขาใจสงตาง ๆ ตามความเปนจรง รสภาวะโลกและชวต การใชวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบานยดหลกการเดนสายกลาง เพราะเปนความรจกพอในการบรโภคใชสอยทรพยากรธรรมชาตและการใชชวตไมฟมเฟอย สวนมากยดความประหยด ประกอบอาชพดวยความถกตอง สจรต แมจะขาดแคลน เลกการแกงแยงผลประโยชน และการแกงแยงทางคาขาย ไมหยดนง หาทางประกอบอาชพใหหลดพนจากความทกขโดยใฝหาความร ใหเกดมรายไดพอเพยง ปฏบตตามเบญจศล เบญจธรรม ปฏบตในทางทด ละอบายมขในสงยวกเลส ละความชว กอความด สรางความพอใจทสมเหตสมผล สวนการดารงชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงในชวตประจาวน ยดถอครอบครวเปนหลก ดงน ๑) พอมพอกน ปลกพชผกสวนครว พชผกสมนไพร ผกพนบาน พชสวนครวไมผล เพอใหพอมพอกน ๒) พออยพอใช บานเปนธรรมชาต นาอย ใชสารอนทรย ไมใชสารเคม ปลกปาไมสามอยางประโยชนสอยาง ๓) พออกพอใจ รจกประมาณตน พงพอใจตอสภาพแวดลอม พอใจในผลการกระทาของตน ทาตามกาลงใหพอ ไมเบยดเบยนผอนหรอสงแวดลอม

๑๐๒

๔) พอแบงไวใชจาย รายไดแตละครงแบงเปนคาใชจายประจา เงนออม เงนเพมปญญา ประมาณการใชเงน มแผนการใช มจดประสงค เปาหมาย เปนการสรางความสข ๕) ประหยด เปนการตดทอนรายจายทไมจาเปน ลดความฟมเฟอย คดถงคณประโยชนของคาเงน ฝกสมาธใหอารมณความอยากลดนอยลง ไมบรโภคเกนความพอด เมอศกษาแนวคดวถชวตเศรษฐกจพอเพยงตามแนวพทธธรรมของปราชญชาวบานพบวา

๑) มงใหบคคลพงพอใจในสงทตนเองไดมา จายในสงทเปนประโยชน ยนดตามทไดมา ยนดในสงทมอย ยนดตามความเหมาะสม รบเอาสงทเหมาะสมกบตน สงเหลานถอวาเปนเรองของสนโดษ ๒) การเกบรกษาทรพยในพระไตรปฎกเลมท ๑๑ พระสตตนตปฎกเลมท ๓ กลาววา พงแบงโภคสมบตออกเปน ๔ สวน หนงสวนใชสอย สองสวนใชประกอบกจและการลงทน หนงสวนสาหรบใชยามจาเปน ซงถอวาเปน โภควภาคธรรม ๓) การนาทรพยสนมาใชตอการดาเนนชวตใหเกดประโยชน ทงการเลยงตนเองและครอบครว เลยงมตรสหาย ปองกนภยนตราย ทาพล และบารงสมณะ ทงหมดถอเปนโภคอาทยธรรม ๔) สขของคฤหสถ สขจากการมทรพย สขจากการใชจายทรพย สขจากการไมเปนหน และสขจากการทางานไมมโทษ ๕) การจะอยรวมกนในสงคมใหมความสข มขอควรปฏบตคอ ปรารถนาใหผอนไดรบส ข ปรารถนาใหผอนพนทกข ยนดเมอผอนไดด ละวางเฉยเปนกลางเมอผอนรบกรรม การกระทาดงกลาวถอวาเปน พรหมวหาร ๔ ๖) ผครองเรอน หากจะใหมสขควรปฏบตตนใหมสจจะหรอความซอสตย มทมะ หรอรจกขมใจตนเอง มขนต หรอความอดทน มจาคะ หรอการเสยสละ การปฏบตดงกลาว ถอเปนสขของคฤหสถ/คหสข

๔.๕ บทสมภาษณการประยกตใชพทธรรมในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน 4.5.1 หลกพทธธรรมทน ามาประยกตใชกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน สวนมากปราชญชาวบานยดความพอใจในสงทตนม ยนดในสงของๆ ตน ทหามาไดดวยแรงกายของตนโดยชอบธรรม พงตนเองเปนหลก อาท นางสนทรา ศรโท บานโนนยาง นายสถตย สะเดา บานสะทอน นางเพญสวาท ไทยลา บานขวาว นายไสว อาทตยตง บานโนนแพง นายนกร สทธศาสตร นายสรยา ศรโยธ มความซอสตย ประหยด อดออม ขยน ใชชวตเรยบงาย พอเพยง มความเมตตากรณาในพรหมวหาร ๔ โดยอาศยเกอกลกน ชกนาสงทเปนประโยชนใหแกเขาตามหลก

๑๐๓

เมตตา ชวยแนวความคดในการปลดเปลองทกข โดยใหพนธพชไปปลก ใหไกพอพนธแมพนธไปเลยง มนางสนทรา ศรโท บานโนนยาง นายศภชย พนธง บานขวาว นายศภฤกษ นามรป บานขวาว นายสมพงษ จนทพงษ บานหน นางจารวรรณ สรอยทอง บานหน นายสรยา ศรโยธ บานหนอง ชวยกนเปนผนาในการทาความสะอาดหมบานของตน อกทงเขาวดฟงธรรม มการรกษาศลหา ศลแปด ไมผดศลธรรม ไมฆาสตว ตดชวต ไมพดเทจ พอใจในคครองของตน ไมดมสรา ไมลกขโมยของคนอน มนายศภชย พนธง บานขวาว นายทองสข พนธง บานขวาว นายสมพงษ พนธง บานขวาว นายสมพร จนทพงษ บานหน นางจารวรรณ สรอยทอง บานหน บางคนยดเหตพจารณาผล รจกตน พจารณาความประมาณ ความพอด ตามกาลเวลา ศกษาบคคลและชมชน อาท นางจารณ ดสงคราม บานทรายมล นายอเทน วารนทร บานขวาว สวนนายประจวบ เนตรพนา บานหนอง ใชอทธบาท ๔ ยดความพอใจ คดแลวทดลองทา

4.5.2 หลกพทธธรรมตอไปนสามารถน าไปประยกตใชกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (2.1) ยถาลาภสนโดษ (ยนดตามทได) ไปประยกตใชในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของ

ปราชญชาวบาน ประมวล ไดดงน เมอขายของทไดมา ดใจ ภมใจเกบไวเปนทน พอใจในการลงทนนอยตามก าลง ปลกไมผลตามพนท ยนดในสงทไดมา พอใจในสงทตนไดรบจากผลผลต พอดในการท าได ผลลพธทไดจากการท าเศรษฐกจพอเพยง พอใจในสงทปลก ไมใชสารเคม ท าไดเทาไรรบเทานน พอใจตามสมควรตามทเหมาะสมกบตนตามฐานะ ยนดตามสขภาพรางกายทจะท าได ไมท าเกน หรอท านอยเกนไป พจารณาใหอยในความพอด พอใจในการปลก พรก มะเขอ มะกรด มะนาว ผก ชะอม สะเดา เปนสงทตนกระท ากพอใจ ไมตดใจอยากไดสงอน

(2.2) ยถาพลสนโดษ (ยนดตามก าลง) ไปประยกตใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดคอ กระท าตามก าลงกาย ก าลงทรพย ก าลงสตปญญา ความรทมทกระท าตามเศรษฐกจพอเพยง ขายผก ถว มะเขอ พรก สรางเลาเปด เลาไก เลาหม คอกวว คอกควายตามก าลงของตน ท าตามทตนม ท ามากไดมาก ท านอยไดนอย ใชแรงก าลงของบคคลในครอบครว ไมมการจาง ไมคดโกง ความรนอยกสอบถาม จากบคคลอน ใหมความรในเรองทกระท า จงพอใจในผลผลตของตนทท าได ถอคตปลกมากไดมาก ไดเทาไรเอาเทานน เทากบหลกเศรษฐกจพอเพยง ท าพอประมาณกบท าตามก าลง มเหตผลคอการท านอยไดนอย และอยแบบสนโดษ

(2.3) ยถาสารรปสนโดษ (ยนดตามสมควร) ไปใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของ ปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดว า ยนดตามทเหมาะสมกบตน สมควรแกการกระท า ท านอยกไดนอย มนอยกใชนอยเมอน าผลผลตไปขาย ขายไดเทาไรกยนดยดทางสายกลางพอดพอเพยง ขายไดตามสมควร พอสมควรแกการลงทน ซงไมไดขาดทน ไดนอยกพอใจ ไดมากกพอใจทส าคญคอมความซอสตยสจรต ในการประกอบอาชพ ยนดพอใจในฐานะของตนเอง เปนสงของอนพอประมาณ ซอสงของทเหมาะสมกบตน คดเสมอวาสงของทไดมานนล าคา สงของทเปนสวนรวมตองดแลรกษาชวยกน อาท โตะอาหาร เกาอประจ าหมบาน จงควรพจารณาถงความสนโดษน ามาประพฤตปฏบตตนใหตดตว

๑๐๔

(2.4) มตตญญตตาสนโดษ (ผรจกประมาณ) ไปใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ของปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดว า ผรจกประมาณเปนความพอเหมาะพอด ประมาณความถกตอง ประมาณการลงทน ใหพอด รจกประมาณวาผลผลตทน าไปขายประมาณรายรบ รจกประมาณการใชทนทรพยในการจดหาสงของไวใชในครวเรอน ประมาณเพอใหเกดความประหยด ประมาณแรงกายแรงทน ประมาณก าลง ประมาณตนในการด ารงชวต รจกประมาณตน รจกตวเอง ประมาณความสามารถ ประมาณทรพยสนตนเองพนจใครครวญตามเหตผล ประมาณความคมคา ผรจกประมาณค านงถงประมาณการวด การนบ ประมาณการมจ านวนมาก ประมาณวาเพยงพอ ประมาณความเหมอน ประมาณดานมาตร ประมาณทถกตอง เปนผรความพอด ทตองรจกปรมาตร ความพอควรและรจกยบยง

(2.5) อตตญญตาสนโดษ (ผรจกตน) ไปใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดว า รจกตวเองในดานตาง ๆ รการกระท า สงทตนท าได ประมาณตน ไมทะเยอทะยานท าตามก าลงพงตนเอง เกบออมไวเปนทน ลกหลานไมมกให อยแบบสถานะเรยบงาย รการจบจายใชสอย ไมยกตนขมทาน ร จกตน รจกเจาของ รวาควรใช รจกสงรปดาเนนตามกาลง รความสามารถของตนเอง รความเปนอยรหนาทการงาน ความคดจตใจของตน การอยรวมกนในสงคม รวาสงใดทตองแกไขพฒนาปรบปรง ใหตรงสอดคลองกบงานปฏบต รว าชอบไมชอบ รนสยตน วเคราะหตนเสมอ เพอจะปฏบตตนใหถกตองเหมาะสมกบสงคม รการวางตวรวฒภาวะตน ยดมนตนเองเพอความมนใจ ไมทะเยอทะยานเกนฐานะ เกนกาลงความสามารถของตน เพราะเกนกาลงมากอาจเปนเหตใหเกดความผดหวงไดบคคลใดพจารณาตนเองไดจะปรบปรงไดถกตองเหมาะสม ความสามารถของตนทาใหเปนตวชวยพฒนาตนเองในทางทชอบชวยยบยงความตองการทเกนขอบเขต ปฏบตในทางทชอบธรรม

(2.6) โภควภาคธรรม (จดสรรทรพยในการใชจาย) ไปใชกบปรชญาเศรษฐกจของปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดว า การจดสรรใชจายทรพยปราชญชาวบานไมไดปฏบตตามหลกพทธธรรมโดยตรง แตการปฏบตจรงสอดคลองกบโภควภาคธรรม และปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงการจดสรรทรพยมการแบงทรพยไวเพอการด ารงชวต แบงทรพยไวท ากจกรรมการกศล ท าบญ แบงทรพยไวเพอการศกษาของลก เกบทรพยไวยามเจบปวย เกบทรพยไวกรณจ าเปน อาท ซอน ามนใชกบการสบน าเขานา จายคาน า คาไฟฟา คาโทรศพท เตมน ามนรถ ซอเสอผาเทาทจ า เปน ซอเครองอปโภคบรโภค ลงทนท านา การศกษาบตร จายคางวดรถ จดอาหารทาบญใสบาตร ทสาคญจดสรรทรพยไวเลยงดบดามารดาครอบครวใหเปนสข จงควรมการวางแผนใชทรพย บรหารทรพย การจดสรรตองคดใหรอบคอบ เพราะแตละบคคลแตละครอบครวมรายรบรายจายไมเทากน แบงทรพยไวใชจายเปนการชวยตนเองใหเกดประโยชนสามารถยนหยดในสงคมไดเปนอยางด

(2.7) โภคอาทยธรรม (การใชทรพยใหเปนประโยชน) ไปใชกบปรชญาเศรษฐกจของปราชญชาวบาน ประมวล การตอบสมภาษณไดว า การใชทรพยค านกถงประโยชนจากการใชจายเลยงชวตตนเอง ครอบครว บดา มารดา บรจาค ท าบญ จายคาศกษาเลาเรยนของบตร ใชเงนตอนรบเพอน

๑๐๕

ญาตพนองเมอเขามาเยยม เกบไวใชเวลาเจบปวย บรจาคเงนบ ารงศาสนา สาธารณประโยชน คารกษาพยาบาล บรจาคดานอทกภยน าทวม อคคภยไฟไหม ทส าคญคอ การประหยดอดออม เปนรากฐานแหงความส าเรจ เปนรากฐานของการรกษาทรพย เมอมทรพยจงมประโยชน สามารถเลยงตนและบคคลอน ๆ ใหเปนสขได คนมทรพยยอมไดรบความสข มความมงคง จงตองรจกจายทรพยใหเปนประโยชน ท าในสงทควร ท าในสงทชอบ ประโยชนปจจบนคอ ขยนท างาน รกษาทรพยไมใหอนตราย คบคนด ประหยด โบราณกลาววา มเกนใช ไดเกนเสย เปนเศรษฐ เสยเกนได ใชเกนมเปนยาจก ใชทรพยทเปนประโยชนจะมชวตทด มชวตทประเสรฐ เปนชวตทมความสข

4.5.3 หลกพทธธรรมทน ามาใชกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบานในการดาเนนชวตดานตาง ๆ

(3.1) การด าเนนชวตดานเกษตรกรรม ความพอประมาณ เกษตรกรรมตองพจารณาวา จะท าอะไรใหพอดท านา เลยง

เปด เลยงไก เลยงหม ปลกพช มะกรด มะนาว มะพราว กลวย ออย ขงขา สะเดา มะเขอ ตะไคร ประมาณพนท ประมาณการปลก น าหลกพทธธรรมทเปนทางสายกลางมาพจารณาประกอบ ความมเหตผล การตดสนใจปลกหรอกระท า ตองค านงถงเหตผล ปลกมะนาวเพอใสแกง เพราะมรสเปรยวแทนมะขาม ปลกมะเขอไวกนกบน าพรก พจารณาปจจยทเกยวของน ามลเปดไกมาท าปยอนทรย การท าน ายาไลศตรพชจากมะกรดขาสะเดา พทธธรรมทมความสอดคลองความมเหตผลคอ สปปรสธรรม ๗ รเหต รผล รตน รประมาณ รกาลเวลา รชมชน รบคคล การมภมคมกนทด เปนการเตรยมความพรอม รบผลกระทบและการเปลยนแปลงทเกดขน ทคาดวาจะเกดในอนาคต เกษตรกรค านงถง ภมคมกนแรงกาย ทนทรพย สตปญญา อาท ปลกพชผกสวนครว มการวางแผน การปลกตองระมดระวง เฝา รกษาตนกลาใหเจรญเตบโต หากเกดศตรพชเตรยมหาวธแกไขพทธธรรมทเกยวของคอความไมประมาท เงอนไขความร เกษตรกรตองศกษาใหมความรอบรในเรองตาง ๆ ใหรอบดาน รอบคอบ น าความรไปเชอมโยงกน อาท การปลกพชลมลกระหวางตนไมยนตน วางแผน น าเศษพชมาท าน าหมกชวภาพ เปนปยรดพชผก เงอนไขคณธรรม ตองเสรมสรางมความตระหนกในคณธรรม ความซอสตยสจรต ขยน อดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการด าเนนชวต ไมโลภ ไมตระหน มการแบงปน

(3.2) การด าเนนชวตดานการประกอบธรกจ พจารณาถงประเภทธรกจ บรเวณสถานทสนคาทน ามาขายความพอประมาณ พจารณาถงขนาด สงของทน ามาขายตองประมาณกอน โดยน าหลกทางสายกลางของพทธธรรมมาพจารณาความพรอม ความพอเพยง ความมเหตผล พจารณาถงเหตทกระท า พจารณาผล ทคาดคะเนตลอดจนค านงถงผลทคาดวาจะเกดขน พจารณาคณภาพ ปรมาณ ราคา อยางรอบคอบ น าสปปรสธรรม 7 มาประกอบการพจารณาในการท าธรกจอกทงพรหมวหาร 4 การมภมคมกนทด เปนการเตรยมตวรบผลกระทบ และการเปลยนแปลงทจะเกดขน ระบบภมคมกนทดมการจดองคกรประกอบการด าเนนงาน พรอมรบตอผลกระทบการสรางภมคมกนภายใน ใหพจารณาองคประกอบตาง ๆ ในองคกรใหเออตอการปรบตว อาท การสรางภาระหนเกนทน เจาหนทวงถามสามารถช าระหนไดเปนภมคมกนดานการเงน เมอมปญหาดานเทคโนโลย

๑๐๖

สามารถแกไขซอมแซมไดเปนการสรางภมคมกนดานเทคโนโลย มการถายทอดทกษะความรเกยวกบงาน ฝกอบรมอยเสมอ ใหผลตอบแทนทเปนธรรม กจการเตบโตอยางตอเนอง เปนการสรางภมคมกนดานทรพยากรบคคล ภมคมกนภายนอก คอการสนบสนนบรเวณรอบ ๆ หนวยงาน เมอเอาใจใสดแลชมชนสงแวดล อม ผลแหงการกระทาจะหวนกลบมาจนเจอภายหลง ถอเปนการสรางภมคมกนภายนอก เงอนไขความร ความรอบร รอบคอบ ความระมดระวง การประกอบการและการดาเนนชวต พฒนาธรกจอยเสมอ สรางนวตกรรม สร างมลคาใหธรกจ สรางความเขาใจในกระบวนการธรกจ การผลต การตลาด การบญช การเงน การจดการบคลากร ลกคาสมพนธ เปนพนฐานสาคญในการตดสนใจทาธรกจดวยความรอบคอบ เงอนไขคณธรรม ยดถอพทธธรรมและคณธรรม เทาทตนรอบร ซอสตยสจรต อดทน ความเพยร มงประโยชนสวนรวม มจรยธรรมในการดาเนนธรกจ ไมเอาเปรยบลกคา พนกงาน สงคม ชมชน

(3.3) การด าเนนชวตดานครอบครว ความพอประมาณ ดานชวตครอบครวตองรจกประมาณภายในและภายนอก

ภายในตองรจกควบคมตน และบคคลในครอบครวใหควบคมสมองตอความอยากมอยากได อยากเปนอยางพอเหมาะ พอด ไมมากหรอนอยเกนไป ประมาณภายนอกรจกตอบสนองตอเหตการณทมากระทบตอครอบครวไดเชนกน

ความมเหตผล เปนการใชเหตผลพจารณาปญหาทกระทบตอครอบครว จงไตรตรองอยางรอบคอบ เพอรบมอกบปญหานน ความมเหตผลเกดขนไดตองอาศยการทบคคลมขอมลมากพอ ปลกฝงใหบคคลในครอบครว เปนผรจกการเรยนร หมนศกษาหาความรเพม เพอน าขอมลหรอความรทไดใชคดตามหลกเหตและผล

ระบบภมคมกนของครอบครว สอนใหบคคลในครอบครวรเทาทนกน รเทาทนเหตการณรอบ ๆ ความเปลยนแปลงทเกดขน หาทางปองกนรบมอ ค านงถงผลดผลเสย ปจจยเสยงทจะเกดปญหา หรอความลมเหลว

เงอนไขความรของครอบครว บคคลในครอบครวตองมความร เหมาะสมกบสภาพตน มมากพอทจะน าไปใชในการด ารงชวตประกอบอาชพน ามาใชทงพทธธรรม และเศรษฐกจพอเพยง ตามหลกเหตและผลในการรบมอการการเปลยนแปลง

เงอนไขคณธรรมในครอบครว น าคณธรรมมาใชเปนตวก าหนดทศทาง น าความรไปใชในทางทเหมาะสม เมอใชทางทผดจะสงผลเสยหายตอตนเองและชมชน หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใชไดกบทกสถานการณทเกดขน รเทาทนความคดการกระท าของคนอน เขาใจความเปลยนแปลงของโลก เปนนโยบายทเปนหลกทางสายกลาง น ามาใชกบชวตครอบครว ชวตประจ าวนไดอยางสอดคลองและกลมกลน

(3.4) การด าเนนชวตดานอน ๆ น าเศรษฐกจพอเพยงมาเปนหลก แลวพจารณาไตรตรองตามหลกพทธธรรม

การประกอบอาชพดานนน ๆ เพอใหเขาใจดยงขน ควรพจารณาตามแนวทางตอไปน

๑๐๗

ความพอประมาณ หลกพทธธรรมทสอดคลองคอทางสายกลาง ใหพจารณาความพอดดานจตใจ อาท เขมแขง เอออาทร นกถงประโยชนสวนรวม ประนประนอม ความพอดดานสงคม ชวยเหลอเกอกล รกสามคค ครอบครวเขมแขง ใหชมชนความพอดดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รจกใชอยางฉลาด มความรอบคอบเกดความยงยนความพอดดานเทคโนโลย ใชใหเหมาะสม สอดคลองตอความตองการเปนประโยชนตอสวนรวม ความพอดดานเศรษฐกจ พจารณาภมปญญาชาวบานกอน พออยพอกนตามอตถภาพและฐานะ

หลกความมเหตผล หลกพทธธรรมทสอดคลองคอ หลกสปปรสธรรม 7 การม เหตผลยดแนวทาง (1) ประหยดตดทอนรายจาย ลดความฟมเฟอย (2) ประกอบอาชพถกตองสจรต (3) การละ เลก แกงแยงผลประโยชนแขงขนทางคาขาย (4) หาหนทางใหชวตหลดพนจากความทกขยาก (5) ปฏบตตนในแนวทางทด ละเลกสงยวกเลส รกษาคนด ความมเหตผลตองพจารณาไตรตรองสาเหต ปจจยทเกยวของค านกถงผลทจะเกดขนอยางรอบคอบ หลกภมคมกนทด พทธธรรมทสอดคลองคอความไมประมาทมหลกภมคมกน 2 ประเภท 1) ภมปญญา ความรอบร ความร ระมดระวง 2) ภมธรรม ซอสตยสจรต ขยนอดทนแบงปน ภมคมกนเปนการเตรยมความพรอมรบการเปลยนแปลงตามสถานการณในอนาคต เงอนไขความร รอบรวชาการ น ามาเชอมโยงประกอบการวางแผนขนตอนปฏบตตองระมดระวง ยดคณธรรม ใชสตปญญาในการด าเนนชวต พทธธรรมทสอดคลองดานความรกบเศรษฐกจพอเพยงคอ โยนโสมนสการ เปนการคดโดยแยบคาย กลยาณมตร คอการคบคนด สงแวดลอมทด เงอนไขคณธรรม มความตระหนกในคณธรรม พทธธรรมทสอดคลองสวนนกบเศรษฐกจพอเพยงคอ ทฎฐธมมกสถะ ถงพรอมดวยความหมน ถงพรอมดวยการรกษา คบหาคนดเปนมตร เลยงชวตแตพอดและหรโอตปปะ ละความชวเกรงกลวตอบาปละเวนอบายมข

๑๐๘

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย ๕.๑.๑. แนวคดและวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง

แนวคด ประกอบอาชพใหพออยพอกน พอเพยง และพอด ไมเบยดเบยนมนษยดวยกนและธรรมชาต สมถะ สงบตามอตภาพ พงตนเองเปนหลก

วถชวต ด าเนนชวตตามสภาพแวดลอมทแตกตางกน โดยยดพระพทธศาสนาเปนหลก ตามประเพณและวฒนธรรม ด าเนนชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง โดยมแนวทาง ดงน

๑) ยดความประหยด ตดทอนคาใชจายในทกดาน ลดละความฟมเฟอยในการใชชวต ๒) ยดถอความประกอบอาชพดวยความถกตอง ซอสตยสจรต ๓) ละเลกการแกงแยงผลประโยชน และแขงขนในทางการคาแบบตอสกนอยางรนแรง

๔) ไมหยดนงทจะหาทางใหชวตหลดพนจากความยากล าบากดวยการขวนขวายใฝหาความรใหมรายไดเพมพนขนจนถงขนพอเพยงเปนเปาหมายส าคญ

๕) ปฏบตตนในแนวทางทด ลดละสงชว ประพฤตตนตามหลกศาสนา

๕.๑.๒. แนวคดและวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยงตามพระพทธศาสนา ๑) สภาพบรบทพนทวจย

ต าบลขวาวเปนหมบานเกาแก มผเฒาเลาสบกนมากรงศรอยธยาตอนปลาย สมยพระเทพราชาครองราชยสมบต มชนกลมหนงอพยพมาจากยโสธรเพอหาพนทเลยงชาง ควาญชางชอควาญทอฟา น าชางมาเลยงในพนทอดมสมบรณทค าหมากเว เขตเมองเสลภม ทมตนขวาวเปนจ านวนมากเรยกวา ดงขวาว ซงตงอยใกลหนองน า เรยกหนองโนนแทน ควาญทอฟาเหนวาบรเวณดงกลาวมความเหมาะสมส าหรบเลยงชางจงพากนสรางทพกอาศย ตอมาจงกลายมาเปนหมบานโดยไดตงชอตามดงตนขวาว ซงเปนตนไมคลายตนสก เรยกวา หมบานขวาว ขนตรงตอเมองยโสธร ตอมามการตงหวหนาหมบานคนแรก คอ ขนขวาวขนธรกษ พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๕๖ เมองเสลภมขนตรงตอเมองกาฬสนธ บานขวาวซงมควาญกงฟาปกครองและอยภายใตการดแลของเมองเสลภมจงตองขนตรงตอเมองกาฬสนธไปดวย เมอควาญกงฟาถงแกกรรม มทาวพรหมราช ทาวกตราช และทาวศรมหาราชปกครอง เปนหวหนาหมบานตามล าดบ พ.ศ. ๒๔๗๖ จดระเบยบการบรหารราชการสวนภมภาคออกเปนจงหวด และอ าเภอ เมองเสลภม และหมบานตาง ๆ จงอยภายใตการปกครองของจงหวดรอยเอดมาจนถงปจจบน ทตงของชมชนต าบลขวาว ตงอยหางจากทวาการอ าเภอเสลภมไปทางทศตะวนออกเฉยงใต

๑๐๙

๑๒ กโลเมตร หางจากตวจงหวดรอยเอด ๓๘ กโลเมตร ทศเหนอตดตอกบต าบลนาเลง ต าบลกลาง ต าบลเมองไพร อ าเภอเสลภม ทศใตตดกบต าบลนางาม อ าเภอเสลภม ตดตอกบต าบลเดด อ าเภอเมองจงหวดยโสธร ทศตะวนตก ตดกบต าบลนาเลง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

๒) สภาพของชมชนต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด (๑) สภาพพนทของชมชนต าบลขวาวต าบลขาวเปนชมชนทอยใกลอ าเภอเสลภมคนในชมชนคอนไปทางสงคมเมองการคมนาคมสะดวกเปนทราบลมน าขงมแมน ายงกนเขตแดนระหวางจงหวดรอยเอดและจงหวดยโสธรดานใตมแมน าช และเปนแหลง แนวแบงเขตระหวางต าบลนาเลงและต าบลนางามดนเปนดนปนทรายและดน เหนยวสวนมากต าบลขาวเปนเขตอดมสมบรณเหมาะแกการเกษตรกรรมประชาชนมอาชพเกษตรกรรมเปนจ านวนมากอาชพรองลงมาคอกจการคาและบรการมจ านวนหมบาน ๑๖ หมบาน ต าบลขวาวมประชากรทงสน ๙,๒๑๒ คน แยกเปนชาย ๔,๕๖๑ คน หญง ๔,๖๕๑ คน มจ านวนครวเรอน ๒,๐๑๘ ครวเรอน ต าบลขวาวมความเจรญการคมนาคมในการเดนทางสะดวกเทคโนโลยมความทนสมยความหนาแนน ๒๓๐ คน ทบตารางกโลเมตร

(๒) สภาพเศรษฐกจและสงคมของชมชนต าบลขวาวสภาพเศรษฐกจต าบลขาวพนทสวนมากใชปลกขาว สบคนจากเทศบาลขาวปลกขาวประมาณ ๒๑,๔๐๑ ไรชมชนเทศบาลจดเกบภาษมดงน ๑ รานคา ๖๔ แหง ๒ รานเสรมสวย ๘ แหง ๓ รานเชอมโลหะ ซอมรถ ๑๖ แหง ๔ ปมน ามนหยอดเหรยญ ๖ แหง ๕ รานอาหาร ๒๒ แหง ๖ โรงส ๑๓ แหง ๗ หลอเสาปน ขายวสดกอสราง ๒ แหง ๘ รานตดเยบเสอผา ๕ แหง ๙ บานรบซอของเกา ๒ แหง ๑๐ คลนก ๓ แหง ๑๑ วทยชมชน ๑ แหง ๑๒ รานรบซอขาว ๕ แหง ๑๓ บรการลางรถ ๑ แหง ๑๔ บรการบานเชา ๓ แหง ๑๕ บรการถายเอกสาร ๑ แหง ๑๖ ผลต น าดบตน าหยอดเหรยญ ๓ แผนขอมลจ าเปนพนฐานระดบครอบครวจากฐานะทางเศรษฐกจของประชาชนต าบลขาวมรายไดเฉลย ๓๒,๐๐๐ บาทตอครวเรอนตอป กลมคนชมชนต าบลขาวสงคมอาศยอยรวมกนมความสมพนธพงพาอาศยซงกนและกนวถชวตประจ าวนทคลายคลงกนมความเอออาทรตอกนผกพนฉนพนองผกพนกบศาสนาพทธยดมนในขนบธรรมเนยมประเพณวดเปนศนยกลางรวมจตใจประกอบพธกรรมตามประเพณอาชพเสรมเชนเลยงปลาเลยงไกจกสาน

๓) วถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน หลกพทธธรรมทสามารถน ามาประยกตใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญ

ชาวบานต าบลขวาวอ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด มรายละเอยดดงน (๑) หลกมชฌมาปฏปทากบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ทางสายกลางคอการปฏบตทไมเอนเอยงไปทางดานใดดานหนง การปฏบตทไมเขมงวดหรอการปฏบตทไมหยอนเกนไปในการใชชวตประจ าวนคอการระวงส ารวมกาย ใจไมประมาทตงใจตงมนเปนกลางใครครวญทกสงใหรอบครอบใชเหตผลใชสตปญญา

๑๑๐

(๒) หลกสปปรสธรรม กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เปนผรจกเหตเปนผรจกผลความพอประมาณเศรษฐกจพอเพยงคอการพจารณาในเรองทตองตดสนใจมสตรอบคอบการมภมคมกนการรจกตนเองเตรยมรบการเปลยนแปลงดานตางๆ ไดแก ๑) ความมเหตผลตรงหลกธรรมการด าเนนชวตยอมสามารถหาตนตอของปญหาและแกไขได ๒) ความพอประมาณรจกประมาณการรจกตนเอง การรจกกาลเวลาอนเหมาะสม ๓) การมภมคมกนในตนเองรจกตนเองรจกกาลเทศะ

(๓) ทฏฐธมมกตถะ กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง (๑) การใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงพรอมดวยความขยนหมนเพยรประกอบสมมาอาชพ ใชปญญาไตรตรองคดสรางสรรครจกคด ๒) การเกบรกษาเงนพยายามเกบหอมรอมรบรคณคาของเงนทกบาททกสตางคทหามาได ๓) การมเพอนเปนคนดมน าใจ เคยงขางเวลาททกข ๔) การเลยงชวตตามสมควรแกก าลงทรพย ใชชวตอยางพอเพยงตอบแทนอปถมภตอพอแมยามแกเฒา

(๔) มรรค ๘ กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง ขอท ๑ การก าหนดเปาหมายดวยความคดคดวาถกตองทสด ขอท ๒ การคดพจารณาแตในทางดงาม ขอท ๓ การพดจาไพเราะหรอเจรจาชอบ ขอท ๔ การมความประพฤตดงามอยในท านองคลองธรรม ขอท ๕ การเลยงชพชอบเปนการท ามาหากนดวยอาชพสจรต ขอท ๖ ความอตสาหะ ความเพยรพยายามท าในสงทถกตอง ขอท ๗ การมสต มสตคอยควบคมการปฏบต ขอท ๘ การฝกจตใหตงมนสงบสงดจากกเลสนวรณไมฟงซาน

(๕) อตตา ห อตตะโน นาโถ กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงสอดคลองกบเศรษฐกจพอเพยงซงเปนแนวทางใหมงเนนใหพงตนเองในการท ามาหากน ท ามาหากนแบบเศรษฐกจพอเพยงโดยการพงตนเองพงพาอาศยกนพงพาอาศยธรรมชาตฟนฟธรรมชาตใหอดมสมบรณซงจะสามารถอยไดและมกนตลอดชวตการหาเงนรจกเกบเงนไวใชจายไมสรยสรายไมฟงเฟอด ารงชวตดวยความพอด

(๖) อทธบาท ๔ กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงเปนหลกธรรมทผปฏบตตามจะชวยใหการท างานหรอปฏบตภารกจใดๆ ส าเรจตามวตถประสงค พอกบความส าเรจ ซงอทธบาท ๔ ประกอบดวยฉนทะวรยะจตตะวมงสาและสามารถประยกตใชกบวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงสมพนธกบหลกอทธบาท ๔ ทมงมน ใหผปฏบตยดมนในทางสายกลางมความพอเพยงมความรอบรมความตงใจปฏบตทกสงเหมาะสมตามอตภาพ มความเพยรพยายามในการเอาใจใสในหนาทการงานอยางตอเนองพจารณาอยางรอบคอบงานนนจะประสบผลส าเรจ

(๗) สงคหะวตถ ๔ กบการประยกตใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงสงคหวตถ ๔ เปนหลกการอยรวมกนในสงคมเปนการแบงปนของคนในสงคมเพอแกปญหาทางสงคมม ๔ ประการ ไดแก ๑) ทาน คอ การใหวตถทานและธรรมทานเปนทานทใหสตปญญา ๒) ปยวาจา การพดวาจาไพเราะกบคนทกคนในหมบาน พดเพอใหเกดความรกความสามคคไมกระทบกระเทอนจตใจผ อน ๓) อตถจรยา

๑๑๑

คอ การท างานใหเปนประโยชนการประพฤตตนชวยเหลอสงคม ๔) สมานตตตา ประพฤตตนใหเสมอตนเสมอปลายตลอดจนบคคลทประพฤตตนตามหนาททสมควรใหสมบรณ

สรป เศรษฐกจพอเพยงไดมงเนนใหทกคนสามารถพงพาตนเองตามหลกพทธธรรมไมวาจะมความเปลยนแปลงใด ๆ เกดขนทงดและไมดเรากสามารถปฏบตตนอยไดดวยตนเองและการพงพาตนเองตามแนวทางหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงควรมการพงพาตนเองดานจตใจด าเนนชวตปฏบตจตทางพระพทธศาสนาท าตนใหเปนทพงของคนอนมจตส านกทดพรอมกบปฏบตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหเปนรปประธรรม เปนวนยในการด าเนนชวตไมโนมเอยงตามกระแสบรโภคนยมและโฆษณาตามสอสรางสรรคตนเองและชาตโดยรวมมจตใจเอออาทรประนประนอมเหนแกประโยชนสวนรวมการพงตนเองดานทรพยากรธรรมชาตบนพนฐานคนความรและทรพยากรใชและจดการอยางฉลาดพรอมทงหาทางเพมมลคายดหลกการของการยงยนพฒนาศกยภาพของคนทองถนชมชนคนหาทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมทองถนมาพฒนาใหเกดประโยชนสงสดบนฐานความรภมปญญาของชมชนทองถนอาทการเลยงโคเนอโคนมการปลกตนไมพช เศรษฐกจปลกยางพาราการลงทน พฒนาอตสาหกรรมและบรการไมเนนเงนลงทนจากตางชาตโดยใชทนและฐานทรพยากรภายในประเทศการพงพาตนเองดานเศรษฐกจมงลดรายจายเปนส าคญยดหลกพออยพอกนพอใชมขาวปลาผกผลไมในทองถนเพอการยงชพน าแนวทางปฏบตโดยใชเกษตรอนทรยวถชวตชมชนเพอเกษตรอนทรยวถชวตพอเพยงเปนแนวทางปฏบตเปนรปประธรรมเพอใหขยายตวในพนทของชมชนใหทวประเทศพยายามเพมรายไดและด ารงชวตอยางงายการพงพาตนเองดานเทคโนโลยเทคโนโลยทเขามาใหมมทงดและไมดตองแยกแยะบนพนฐานของภมปญญาชาวบานเลอกใชเฉพาะทสอดคลองกบความตองการสภาพแวดลอมและควรพฒนาจากภมปญญาของเราเองอาทสมนไพรปองกนไขหวดนกการพงพาตนเองดานสงคมเสรมสรางใหแตละชมชนรวมมอกนเพอชวยเหลอเกอกลการพฒนาเชอมโยงการเปนเครอขายชมชนใหเขมแขงอาทผลตน าปลาใหพอบรโภคชมชนเลยงหมเลยงไกเลยงเปดใหพอบรโภคในชมชนทองถนเปนการพฒนาการพงตนเองอยางเปนระบบและเชอมโยงชมชนหนงในชมชนหนงในเรองอปโภคบรโภค

๕.๑.๓ ศกษาวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ปราชญชาวบานใชหลกพทธธรรม ตนเปนทพงแหงตน และการพฒนาบคคลใชภาวนา ๔ กายภาวนา คอ พฒนากาย ศลภาวนา คอ พฒนาศล จตภาวนา คอ พฒนาทงคณภาพจตและพฒนาสมรรถภาพจต ปญญาภาวนาเปนการฝกอบรมปญญาใหเจรญงอกงาม การมวถชวตแบบพอเพยงเปนการน าเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจ าวน พอมพอกน ปลกพชผกสวนครว ไมผล สองสามตนพอไวกนในครวเรอน แบงเพอนบาง เหลอจงขาย พออยพอใช บานนาอย เปนธรรมชาต รายจายลด สขภาพด ประหยดคาไฟฟา น าประปา พออกพอใจ ออมวนนมใชวนหนา สถาวะจตปราศจากความเครยด รจกพอ พอแบงไวใชจาย (๑) จายประจ า เชน คาน าคาไฟ

๑๑๒

น ามนรถ ๕๕% เงนออม ๑๐% ลงทน ๑๐% เงนเพมปญญา ๑๐% เงนรางวล ๑๐% บรจาค ๕% มแผนการใชเงน การประหยด ตดทอนรายจาย ลดความฟมเฟอย ใชของอยางมประสทธภาพ การใชวถชวตเศรษฐกจพอเพยงกบหลกพทธธรรม หลกสนโดษ คอ ความยนดความพอใจ หลกวภาคธรรม จดสรรทรพยเปน ๔ สวน หนงสวนไวใชสอย บรโภค สองสวนใชประกอบการงานและลงทน อกหนงสวนไวเมอเกดอบตหรอเจบปวย หลกโภคอธยธรรม ใชทรพยด าเนนชวต (๑) เลยงครอบครว (๒) เลยงมตรสหาย (๓) ปองกนภยนตราย (๔) ตอนรบแขก สงเคราะหญาต เสยภาษ หลกคหสข สขของคฤหสถ ไดแก สขจากการมทรพย สขจากการใชจายทรพย สขจากความไมมหน สขจากความประพฤตดไมมโทษ หลกพรหมวหาร ๔ เมตตา คอ ความรกใคร ปรารถนาใหเปนสข กรณา คอ ความสงสาร ตองการชวยใหพนทกข มทตา คอ ความชนชมยนดเมอเหนคนอนพนทกข อเบกขา คอ ความวางเฉย ไมดใจ ไมเสยใจ ฆราวาสธรรม คอ ธรรมส าหรบการครองเรอน สจจะ คอ ความซอสตยตอกน ทมะ คอ การขมใจ แกไขขอบกพรอง ขนต คอ ความอดทนและใหอภย จาคะ คอ ความเสยสละ แบงปน

๕.๒ อภปรายผล ในการวจยครงนจ าแนกขอเสนอแนะออกเปน ๓ สวน ดงตอไปน

๕.๒.๑ อภปรายแนวคดและวถชวตตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ผทน าแนวคดพออยพอกนมาใชในวถชวต จะท าใหชวตมความสขดวยเหตตนเองไมม

หนสน ซงพทธศาสนากลาววา การไมมโรคเปนลาภอนประเสรฐเชนเดยวกนการไมมหนจะไมมความทกขทางใจ เมอยดหลกเศรษฐกจพอเพยงมงเนนใหบคคลประกอบอาชพไดอยางยงยน ใชจายเงนอยางพอเพยง ประหยดตามก าลงของตน ไมกหนยมสนผอน ตดทอนรายจาย ลดความฟมเฟอย ตงสตใหมนคง เพมรายไดลดรายจาย จดท าบญชรายรบรายจาย เพอใหรจกตนเอง ประมาณตนเองไดถกตอง

๑๑๓

๕.๒.๒ อภปรายวถชวตเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบานตามหลกพทธศาสนา ปราชญชาวบานสวนมากไมรจกหวขอหลกธรรมแตไดน าขอปฏบตมาใชกบวถชวต

เศรษฐกจพอเพยง อาท ปราชญชาวบานใชหลกการพงพาตนเองในการประกอบอาชพ ผวจยจงตองน าแนวปฏบตของปราชญชาวบานไปเทยบเคยงกบหลกพทธธรรมจงเขาใจหลกพทธธรรมทปราชญชาวบานน ามาประยกตใชกบวถชวตเศรษฐกจพอเพยง ซงจากการศกษาพบวา มหลกพทธธรรมทน ามาประยกตใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงคอ ตนเปนทพงแหงตน ทางสายกลาง สปปรสธรรม ๗ (คณสมบตของคนด) หวใจเศรษฐ (อ อา กะ สะ) มรรค ๘ (ทางพนทกข) หรโอตตปปะ อทธบาท ๔ (สงน าสความส าเรจ) สงคหะวตถ ๔ (สงยดเหนยวน าใจคน)

๕.๒.๓ อภปรายวถชวตของปราชญชาวบาน วเคราะหวถชวตของปราชญชาวบานทด ารงตนอยได แมสภาพตาง ๆ จะเกดการ

เปลยนแปลงในมตของชวต สามารถสรางงานสรางรายได ชวตหลดพนจากความทกขยาก ประกอบอาชพดวยความซอสตยสจรต จากการศกษาและวเคราะหปรชญาทปราชญชาวบานน ามาใช มดงน (๑) หลกสนโดษ ยนดตามทได ยนดตามสงของตนทหามาดวยความเพยรอนชอบธรรม และยนดตามก าลง ไมทะยานอยากสงทไมม ท าใหทกคนอยไดอยางมความสขตามอตภาพของแตละคน ปองกนมใหขดแยง ปองกนการทจรต ดงนน จงตองมความรและคณธรรมน าไปปฏบต (๒) หลกโภควภาคธรรม การแบงเงนเปนสดสวนเปนหลกการพงพาตนเอง น าสวนทเกบออมมาไวใชยามจ าเปนโดยไมพงพาคนอน (๓) หลกโภคอาทตยธรรม เปนการหาทรพยสนมาใชใหเกดประโยชน การใชหลกเชนนโภคะจะหมดสนไป สบายใจ ไดใชโภคะนนใหเปนประโยชนถกตองตามเหตผลแลว โภคะเพมขนกสบายใจเชนเดยวกน (๔) วเคราะหคหสข เมอยดหลกเศรษฐกจพอเพยงในการประกอบอาชพ การจะเกดความสขไดตองใชหลกของคหสข/สขของคฤหสภ/กามโภค ปฏบตตามควบคไปดวยจงจะเกดความสข (๕) วเคราะหพรหมวหาร ๔ ผอยในพรหมวหารยอมชวยเหลอมนษย สตยทงหลายดวยเมตตา กรณา รกษาธรรม เปนผเกอกลผอน ไมมประมาท ไมมขอบเขต ทงการอยรวมกน ชวตจะพบแตความสข สงคมมแตความสงบสข (๖) วเคราะหฆราวาสธรรม เปนการครองชวตของคฤหสถใหราบรน เพราะคฤหสถจะมความซอสตยจรงใจตอกน พดจรงท าจรง ขมใจไมใหโกรธ ควบคมจตใจใหนง มความอดทนไมทอถอย ท างานดวยความขยน เสยสละ แบงปนชวยเหลอผอน

๕.๓ ขอเสนอแนะ ๑. ขอเสนอแนะในเชงนโยบาย ๑) หนวยงานทองถนมแผนสงเสรมพฒนาดานเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ควรขยาย

จ านวนสมาชกใหเพมขน

๑๑๔

๒) เจาคณะต าบลและภกษสงฆควรน าหลกพทธธรรมทสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงไปเทศนากบประชาชน

๓) หนวยงานทองถนมแผนสงเสรมการน าหลกพทธธรรมทสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปใชในการพฒนาชมชน

๔) หนวยงานทางการศกษาควรจดอบรมใหนกเรยนมความรความเขาใจในหลกพทธธรรมทสอดคลองกบหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงรวมทงจดอบรมใหผปกครองนกเรยนดวย

๕) ผน าชมชนควรจดอบรมใหประชาชนมความรความเขาใจในหลกพทธธรรม

๒. ขอเสนอแนะในเชงปฏบตการ ๑) หนวยงานทองถนสงเสรมใหโรงเรยนเปนศนยการเรยนรดานเศรษฐกจพอเพยง ๒) หนวยงานทองถนสงเสรมการใชหลกพทธธรรมในชวตประจ าวนของคนในชมชน ๓) หนวยงานทองถนสงเสรมดานเศรษฐกจพอเพยงตามหลกพทธธรรมในชมชน ๔) ผน าชมชนศกษาสภาพปญหาเพอวางแผนแกไข โดยยดกลมพทธเศรษฐกจพอเพยงเปน

แกนหลกในการพฒนา ๕) ผน าชมชนในพนทการวจยจดตงกลมพทธเศรษฐกจพอเพยง

๓. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ๑) ควรมการท าวจยเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจพอเพยงไปสสงคมยค ๔.๐ ๒) ควรมการท าวจยเกยวกบการน าหลกพทธธรรมมาปรบใชในการด าเนนชวต ๓) ควรมการท าวจยเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงกบการแกปญหาความยากจน ๔) ควรมการท าวจยเกยวกบการทองเทยวเพอสงเสรมเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ๕) ควรมการท าวจยเกยวกบการสงเสรมวดเพอเปนศนยการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง

๑๑๕

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ: กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม, พระไตรปฎก ฉบบส าหรบประชาชน ตอน วาดวยพระสตร , พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด, ๒๕๕๐) คณาจารยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, เศรษฐศาสตรในชวตประจ าวน, (กรงเทพ มหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕) คณ โทขนธ. พทธศาสนากบสงคมและวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ เอสพรนเฮาส. ๒๕๔๕. ฉววรรณ สวรรณภา. วารสารบณฑตปรทศน ปท ๕ ฉบบพเศษ. แพร: มหาจฬาลงกรณราช วทยาลย วทยาเขตแพร, ๒๕๕๓. ทบทม วงศประยร และคณะ. มนษยกบเศรษฐกจ , พมพคร งท ๖ บรษทธรรมสาร จ ากด

กรงเทพมหานคร ๒๕๔๑ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, แนวคดเศรษฐศาสตรแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕) ปยบตร หลอไกรเลศ, เศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพ แมค จ ากด, ลาดพราว

เขตจตจกร,๒๕๔๖) รงศ ประพนธพงศ, เศรษฐกจพอเพยงและทฤษฎใหม, พมพครงท ๓ บรษท สถาพรบค บางเขน

กรงเทพมหานคร ๒๕๕๙ วนชนะ หรายเจรญ, “การเปลยนแปลงวถชวตชาวนา อ าเภอบานโพธจงหวดฉะเชงเทรา”,

ภาคนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะพฒนาสงคม : สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๖)

วชตวงศ ณ ปอมเพชร, วพากยเศรษฐกจทนนยมคนสชมชน, บรษท อมรนทรปรนซตงแอนพบลชชง จ ากด กรงเทพมหานคร ๒๕๕๒

พระคร โสภณปรยตส ธ (ศร ถ รธม โม ) ,พทธธรรมกบการบรหาร . พมพคร งท ๒ .พะเยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา, ๒๕๕๘. พระมหาศรวฒน อรยเมธ (จนตะ) , วเคราะหแนวคดเศรษฐกจพอเพยงจากมมมองของ

พระพทธศาสนา ศนยบณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตเชยงใหม ๒๕๔๙

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ธรรมนญชวต, (กรงเทพมหานคร : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗)

พระมหาสมชาย สรจนโท, “พทธธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวต ตามแนวทางของพระเทพวรคณ (สมาน สเมโธ)”,วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙)

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยต โต) . พจนานกรมศาสตร ฉบบประมวลธรรม พมพคร งท ๑๒ กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

พระพรหมคณาภรณ (ปอ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท , พมพครงท ๑๕ (กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมมก จ ากด , ๒๕๕๓)

ไพฑรย สวนมะไฟ. หลกพทธธรรม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย มปป. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). เศรษฐศาสตรตามแนวพทธ. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๗. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. แนวคดเศรษฐศาสตรแนวพทธ. กรงเทพมหานคร:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕. มนญ มกขประดษฐ. โครงการอนเนองมาจากพระราชด าร : รปแบบและแนวคดในลกษณะเปน

ยทธศาสตรสงคม , กรงเทพมหานคร เอกสารวจยสวนบคคล วทยาลยปองกนราชอาณาจกร, ๒๕๓๔

สมาคมการจดการงานบคคลแหงประเทศไทย. การบรหารทรพยากรบคคลตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพมหานคร : มปท. มปป.

สญญา สญญาววฒน. พระพทธศาสนาสงคมวทยา.พมพครงท ๒.กรงเทพมหานคร:โรงพมพ สนพ. สขภาพใจ, ๒๕๔๓.

เสนห จามรก, เศรษฐกจพอเพยงกบการพฒนาทยงยนในยทธศาสตรประเทศไทย ๑๙๙๙ – ๒๐๐๐, (กรงเทพมหานคร : โครงการวถทศน, ๒๕๔๑) ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร. ส านกงาน กปร. แนวคดและทฤษฎการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร. กรงเทพมหานคร:บรษท ๒๑ เซนจร, ๒๕๔๐. ส านกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. เศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพมหานคร: เอกสาร. ๒๕๕๒. อภชย พนธเสน. พทธเศรษฐศาสตร. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: อมรนทร, ๒๕๔๔. อมราพงศาพชญ. ธรรมรฐกบประชาสงคมรวมบทความธรรมาภบาลกบคอรปชนในสงคมไทย . กรงเทพมหานคร: สถาบนวถทรรศน, ๒๕๔๖. (๒) วทยานพนธ: พงษทร ชยาตลามาต. ภมปญญาพนบานในการท าเกษตรยงยนบนทราบสงของชาวเขาเผาอาขา

อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย. ภาคนพนธศลปศาสตรบณฑต. บณฑตวทยาลย: สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๖.

พระมหาสมชาย สรจนโท (หาชานนท). พทธธรรมเพอการพฒนาคณภาพชวต ตามแนวทางของพระเทพวรคณ (สมาน สเมโธ). วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙.

พระมหาสรศกด จรวฑฒโน (รถนอย). แนวคดและวถการแกปญหาเศรษฐกจแนวพทธของปราชญอสาน. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๔.

มนญ มกขประดษฐ, มชฌมาปฏปทาในพระไตรปฎกกบทางสายกลางในแนวคดเศรษฐกกจพอเพยงอนเนองมาจากพระราชด าร, วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๕.

วนชนะ หรายเจรญ. การเปลยนแปลงวถชวตชาวอ าเภอบานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา. ภาคนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. คณะพฒนาสงคม: สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๔๖.

(๓) สมภาษณ: สมภาษณ นางสนทรา ศรโท, ประชาชนบานโนนยาง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑, สมภาษณ นายไสว อาทตยตง, ประชาชนบานโนนแพง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสถตย สะเดา, ผใหญบานหม ๓ บานสะทอน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางจารณ ดสงคราม, ประชาชนบานทรายมล ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายนกร สทธศาสตร, ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายรงสรยา ศรโยธ , ผใหญบานหม ๖ บานหนอง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายศภชย พนธง, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายอเทน วารนทร, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายศภฤกษ รปงาม, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายประมวล เอกวธ, ครโรงเรยนชมชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางบานเยน ตรางา, ประชาชนบานโนนยาง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสมพงษ พนธง, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

สมภาษณ นายประจวบ เนตรพนา, ประชาชนบานหนอง ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

สมภาษณ นายทองสก พนธง, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นายสมพร จนทะพงษ, ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางจารวรรณ สรอยทอง, ประชาชนบานหน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

สมภาษณ นายอ านาจ ทรงคาศร, ประชาชนบานสะทอน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด, ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๖๑. สมภาษณ นางเพญสวาท ไทยลา, ประชาชนบานขวาว ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด , ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๖๑.

๑๒๙

๑๓๐

๑๓๑

๑๓๒

๑๓๓

๑๓๔

ภาคผนวก ค. แบบสมภาษณ

๑๓๕

แบบสมภาษณ

วทยานพนธ เรอง การประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตามหลกพระพทธศาสนาของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม

จงหวดรอยเอด

วทยานพนธนมวตถประสงค ๓ ขอ ดงน ๑. เพอศกษาแนวคดและวถชวตตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ๒. เพอศกษาการประยกตใชหลกพทธธรรมและหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ๓. เพอวเคราะหการประยกตใชหลกพทธธรรม ในปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของปราชญชาวบาน ต าบลขวาว อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ค าชแจง : แบบสมภาษณนแบงเนอหาออกเปน ๓ ตอน ดงน

ตอนท ๑ ขอมลเกยวกบผใหสมภาษณ ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบวทยานพนธ ตอนท ๓ ขอเสนอแนะ

ตอนท ๑ ขอมลเกยวกบผใหสมภาษณ

ชอ…………........................................................นามสกล……………….................................ต าแหนง………………………………….…………อาชพ...........................................อาย...........ป

ทอย เลขท................/...........บาน.......................................ต าบล.................................... อ าเภอ..........................................................จงหวด….......................................................

วฒการศกษา..................................................................................................................... ท าการสมภาษณ เมอวน.......................ท..........เดอน…….......................พ.ศ.................... สถานทสมภาษณ :............................................................................................................ ขอมลตดตอ โทร :................................................/...........................................................

๑๓๖

ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบวทยานพนธ ๑) ทานคดวาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมความหมายวาอยางไร? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๒) ทานน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปประยกตใชในการประกอบอาชพใดบาง? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๓) ทานคดวาผทปฏบตตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมลกษณะอยางไรบาง? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๔) ทานน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชในชวตประจ าวนอยางไร? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๕) ทานคดวาหลกพทธธรรมมความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอยางไร? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๖) ทานน าหลกพทธธรรมไปประยกตใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอยางไรบาง? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๗) ทานน าหลกพทธธรรมมาประยกตใชในการด าเนนชวตประจ าวนอยางไรบาง? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ๘) หลกพทธธรรมทปราชญชาวบานน าไปประยกตใชกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

๑๓๗

ตอนท ๓ ขอเสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ขอขอบคณททานใหความรวมมอตอบแบบสมภาษณเพอเปนประโยชนตองานวจย ณ โอกาสนดวย

(นายอานนตร ประสมสข) นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วทยาเขตอบลราชธาน

๑๓๘

ภาคผนวก ง. ภาพประกอบการลงพนทเกบขอมลวจย

๑๓๙

รปท ๑-๒ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานหน

รปท ๓-๔ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานทรายมล

๑๔๐

รปท ๕-๖ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานหนอง

รปท ๗ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานหนอง

๑๔๑

รปท ๘ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานสะทอน

รปท ๙ สมภาษณ ปราชญชาวบาน บานโนนยาง

๑๔๒

รปท ๑๐-๑๑ การเลยงปลา, การเลยงวว

รปท ๑๒-๑๓ การเลยงเปด, การเลยงไก

๑๔๓

รปท ๑๔-๑๕ การปลกมะกรด, การปลกพรก

รปท ๑๖-๑๗ การปลกกลวย, การปลกชะอม

๑๔๔

๑๔๔

ประวตผวจย

ชอ : นายอานนตร ประสมสข วน/เดอน/ป เกด : ๒๒ กมภาพนธ ๒๔๙๐ ภมล าเนา : ๙๙/๔ หมท ๗ ต าบลกลาง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ๔๕๑๒๐ การศกษา : การศกษาบณฑต (ฟสกส-คณต) กศ.บ.

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บางเขน : พทธศาสตรบณฑต (รฐศาสตร) พธ.บ.

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หองเรยนรอยเอด : พทธศาสตรบณฑต (พระพทธศาสนา) พธ.บ. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หองเรยนรอยเอด

: ศกษาศาสตรมหาบณฑต(การบรหารการศกษา) ศษ.ม. มหาวทยาลยขอนแกน

: รฐศาสตรมหาบณฑต (รฐศาสตรการปกครอง) ร.ม. มหาวทยาลยมกฏราชวทยาลย วทยาเขตรอยเอด

: พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) พธ.ม. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธาน

หนาทในอดต : ขาราชการบ านาญ โรงเรยนเสลภมพทยาคม อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด โรงเรยนโพนทองพฒนาพทยา อ าเภอโพนทอง จงหวดรอยเอด โรงเรยนเมองนอยวทยาคม อ าเภอธวชบร จงหวดรอยเอด โรงเรยนวงหลวงวทยาคม อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด

ประสบการณ : หวหนาผก ากบนกศกษาวชาทหารโรงเรยนเสลภมพทยาคม วาทรอยโท สงกด ป.พน ๑๕๒

ทอยปจจบน : ๒๔๑ หม ๙ ต าบลกลาง อ าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด ๔๕๑๒๐