การประยุกต์ใช้ข้อมูลดาวเทียมไทยโชตและระบบสารสนเทศภ...

การประยกตใชขอมลดาวเทยมไทยโชตและระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอแสดงแผนทพนท ชมน าบางประเภทบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร

Application of THAICHOTE Satellite Data and Geographic Information System for Mapping Selected Wetland Type in Nong Han Luang, Sakon Nakhon Province, Thailand

ภวดล โดยด1* และ สภาพร แหวะสอน1

Puvadol Doydee1* and Supaporn Waeson1

บทคดยอ ขอมลภาพถายดาวเทยมไทยโชตและระบบสารสนสนเทศภมศาสตรถกประยกตใชเพอแสดงพนทชมน ายอย

ทส าคญบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร ผลการศกษาพบวาพนทชมน ายอยมทงหมด 9 ประเภท ไดแก 1) พนทนา 2) ทะเลสาบ 3) หนองบง 4) หนองบงผสมกบพนทนา 5) ฟารมสตวน า 6) ล าธาร 7) พนทนาราง 8) อางเกบน า และ 9) บอปลาในนาขาว โดยพนทนามขนาดพนทใหญทสด (118,938.44 ไร หรอ 19,030.15 เฮกตาร) คดเปน 60.47% ขณะทบอปลาในนาขาวมขนาดพนทนอยทสด (481.83 ไร หรอ 77.09 เฮกตาร) คดเปน 0.24 % ของพนทชมน าบางประเภททงหมด (196,702.54 ไร หรอ 31472.41 เฮกตาร) ผลทไดจากการศกษาสามารถใชเปนสวนหนงของขอมลพนฐานทส าคญส าหรบการจดการทรพยากรน าและความหลากหลายทางชวภาพของพนทชมน าบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร

ABSTRACT THAICHOTE Satellite data and Geographic Information System (GIS) were employed to classify

and display selected wetland type in Nong Han Luang, Sakon Nakhon Province, Thailand. There were 9 types of selected wetland namely; 1) paddy field, 2) lake, 3) marsh and swamp, 4) marsh-swamp mixed with paddy field, 5) fish farm, 6) stream, 7) abandoned paddy field, 8) reservoir and 9) fish pond in paddy field. Paddy field showed the biggest area with 118,938.44 rai or 19,030.15 ha (60.47%), while fish pond in paddy field was determined as smallest area with 481.83 rai or 77.09 ha (0.24 %) of a totaled of selected wetland type (196,702.54 rai or 31472.41 ha). Results from this study served as significant baseline information for water resources and wetland biodiversity management in Nong Han Luang, Sakon Nakhon Province, Thailand.

Key Words: remote sensing, geographic information system, wetland, Nong Han Luang, Sakon Nakhon *Corresponding author; e-mail address: [email protected] 1คณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร 47000 1 Faculty of Natural Resources and Agro-Industry, Kasetsart University, Sakon Nakhon Campus, Sakon Nakhon, 47000

1436

สาขาประมง การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 53

ค าน า การขยายตวของชมชนเมอง พนทเกษตรกรรม และการเพมขนของจ านวนประชากรสงผลกระทบโดยตรงตอ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงพนทชมน าหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร หนองหารหลวงเปนแหลงน าธรรมชาตทใหญทสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนทะเลสาบน าจดตงอยในเขตพนทอ าเภอเมองสกลนครและอ าเภอโพนนาแกว จงหวดสกลนคร (คร และสนทนา, 2536; ภวดล และคณะ, 2555) อยางไรกตามจากขอมลภาพถายดาวเทยมและการส ารวจของกรมอทกศาสตร ทหารเรอพบวา ในป พ.ศ. 2556 หนองหารหลวงมพนทผวน า (surface water) ประมาณ 56,000 ไร (ภวดล และภสสรา, 2556) ซงลดลงจากป พ.ศ. 2535 ประมาณ 21,000 ไร (สนทนา และคณะ, 2546; ภวดล และภสสรา, 2556) บรเวณรอบๆ หนองหารหลวงมล าน าสาขาตาง ๆ อยางนอย14 สาย ไหลลงสหนองหารหลวง มล าน าพงเปนล าน าสายหลกทน าน าไหลเขาสหนองหารหลวงตลอดทงป (ภวดลและคณะ, 2555) ขณะทล าน าก าเปนล าน าทระบายน าออกจากหนองหารหลวงทางดานทศตะวนออกเฉยงใตและไหลไปบรรจบกบแมน าโขงท ต าบลน าก า อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม บรเวณกลางหนองหารหลวงพบเกาะดอนตาง ๆ หลายแหง (สนทนา และคณะ, 2546; สถานประมงน าจดจงหวดสกลนคร, 2536) เชน ดอนสวรรค ดอนสะคราม ดอนสะนาง ดอนทรายโพธ (ภวดล และภสสรา, 2556) เปนตน

การใชประโยชนจากแหลงน าบรเวณหนองหารหลวง สวนใหญใชน าเพอการท านา รองลงมา คอใชน าเพอการประมงและเพาะเลยงสตวน า บางสวนใชส าหรบเลยงสตวและอปโภคและบรโภค พนทนามการใชน าจากระบบชลประทานและแหลงน าธรรมชาต เชน คคลอง อางเกบน า หวย หนองหารหลวง หนองบงธรรมชาต เปนตน การใชประโยชนทดนและแหลงน ามความส าคญตอการจดการทรพยากรธรรมชาต (บญสง และคร, 2536) ดงนนแผนทเฉพาะเรองแสดงพนทชมน ายอยบางประเภทบรเวณหนองหารหลวงหลวง จงหวดสกลนคร จงมความส าคญตอการตดสนใจของผบรหารและผ ทเกยวของ

การประยก ตใ ช ขอมลจากดาวเ ทยมและระบบสารสนเทศภมศาสตร เ พอส ารวจและจดการทรพยากรธรรมชาตเปนทยอมรบในวงวชาการ ดาวเทยมไทยโชต (ThaiChote) เปนดาวเทยมส ารวจขอมลระยะไกล (Remote Sensing) ของประเทศไทย (สทอภ, 2556) ดวงแรก โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานชอดาวเทยมดวงนวา ไทยโชต เมอวนท 10 ธนวาคม พ.ศ. 2554 ซงหมายถงดาวเทยมทท าใหประเทศไทยรงเรอง (สทอภ, 2556) เพอใชส ารวจทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยไมมการสมผสกบวตถบนพนโลกโดยตรง (Lillesand and Chipman, 2004) ระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information Systems: GIS) เปนเครองมอทใชผลตแผนท สามารถรวบรวม จดเกบ สบคน วเคราะห แสดงผล และสรางผลผลตเพอใชในระบบสนบสนนการตดสนใจ (สรรคใจ, 2542; สนทร และคณะ, 2554; ทศนย และคณะ, 2555)

ประเดนปญหาทส าคญของการวจย คอพนทรอบหนองหารหลวง จงหวดสกลนครมการขยายตวของชมชนเขตเกษตรกรรมและการพฒนาเมอง ซงสรางปญหาสงผลกระทบตอระบบนเวศพนทชมน าและการใชประโยชนทดน ดวยพนทศกษามขนาดใหญจงประยกตใชการส ารวจจากระยะไกลเพอศกษาในครงน โดยมวตถประสงคเพอแสดงแผนทการกระจายตวของพนทชมน ายอยตางๆ เบองตนทเปนปจจบนทสด และผลทไดจากการศกษาในครงสามารถใชเปนขอมลพนฐานในการจดการพนทชมน าและสงแวดลอมบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนครตอไป

1437

การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 53 สาขาประมง

อปกรณหรอวธการ

พนทศกษา

พนทศกษาพนทชมน าบางประเภทบรเวณหนองหารหลวงหลวง จงหวดสกลนคร (Figure 1) ตงอยในเขตลมน าโขงตอนลาง (Lower Mekong Basin: LMB) ระยะทางหางจากกรงเทพ ฯ ประมาณ 650 กม มพกดภมศาสตรท 17o 11’ 56” N ละตจด และ 104 o 11’ 9’’ E ลองตจด เปนพนทชมน าทมความส าคญระดบนานาชาต ประเภทของพนทชมน าบรเวณพนทศกษาประเภทหลกทส าคญ คอ 1) พนทนา 2) ทะเลสาบ 3) หนองบง 4) หนองบงผสมกบพนทนา 5) ฟารมสตวน า 6) ล าธาร 7) พนทนาราง 8) อางเกบน า และ 9) บอปลาในนาขาว หนองหารหลวงเปนแหลงน าผวดนทส าคญตอวถชวต ความเปนอย และการประกอบอาชพของประชาชน

Figure 1 Map showing location of Nong Han Luang Lake, Sakon Nakhon Province, Thailand

ชดขอมลเชงพนทและวธการ

การศกษาในครงนใชแหลงขอมลหลก ๆ จ านวน 2 แหลง ไดแก 1) ชดขอมลราสเตอรจากภาพถายดาวเทยมไทยโชตระบบ Panchromatic ทมความละเอยดเชงพนท 2 X 2 เมตร รบขอมลเมอวนท 7 ตลาคม พ.ศ. 2552 ไดรบขอมลจากส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) ชดขอมลราสเตอรถกวเคราะหโดยใชโปรแกรม ERMapper 5.5 และ 2) ชดขอมลเวคเตอร พ.ศ. 2553 จากสถานพฒนาทดนจงหวดสกลนคร และการ

1438


ส ารวจขอมลภาคสนาม พ.ศ. 2557 จากเครอง Global Positioning System (GPS) Receiver ถกวเคราะหโดยใชโปรแกรม ArcMap 9.3 ขอมลทงสองชดถกจดท าการอางองทางภมศาสตร (Geo-referencing technique) เพอใหขอมลยอยทงหมดสามารถซอนทบกน (Overlay) ไดอยางถกตอง ขอมลจากภาพถายดาวเทยมไทยโชต เครอง GPS Receiver และขอมลจากระบบ GIS มคา Geodetic datum แบบ WGS 84 และ Map projection แบบ NUTM48

น าเขาขอมลการส ารวจภาคสนาม (Ground truth) โดยระบคาพกดทบนทกไดจากเครอง GPS Receiver รวมกบแผนทเชงตวเลข (Digital map) รวมกบแผนทแสดงภมประเทศ (Topographical paper map) จากกรมแผนททหาร มาตราสวน 1: 50,000 ระบบ WGS 84 พมพครงท 1-RTSD ล าดบชด L7018 (กรมแผนททหาร, 2542) จ านวน 3 ระวาง ไดแก 5843 II, 5843 III และ 5843 IV อางองถงแผนทอ าเภอโคกศรสพรรณ แผนทจงหวดสกลนคร และแผนทอ าเภอนาหวาตามล าดบ

การประเมนประเภทการใชประโยชน (Classification) ใชวธจ าแนกตามคณสมบตของภาพถายดาวเทยมเชงวตถ (Object-based classification) รวมกบการแปลผลขอมลภาพถายดวยสายตา (Visual interpretation) โดยเปรยบเทยบกบผลการจ าแนกจากแผนทภมประเทศของกรมแผนททหาร โดยเนนทวตถทมความชดเจนและพสจนไดโดยงายและยนยนความถกตองกบภาคนกวจยภาคประชาชน (Participatory mapping) จากนนท าการสรางประเภทพนทชมน าบางประเภทดวยวธ Screen digitizing บนภาพถายดาวเทยมไทยโชตเพอค านวณขนาดของพนทชมน าบางประเภทดวยวธ (Pixel-based calculation) และบางสวนใชขอมลเชงพนทจากสถานพฒนาทดนจงหวดสกลนครซอนทบกบ (Overlay) ขอมลราสเตอรเพอแสดงประเภทการใชประโยชนประเภทพนทชมน านอกเขตขอมลราสเตอร

ผลและวจารณผลการทดลอง

พนทชมน า

ผลการศกษาพบวามพนทชมน ายอยจ านวนทงหมด 9 ประเภท ไดแก 1) พนทนา 2) ทะเลสาบ 3) หนองบง 4) หนองบงผสมกบพนทนา 5) ฟารมสตวน า 6) ล าธาร 7) พนทนาราง 8) อางเกบน า และ 9) บอปลาในนาขาว (Table 1) คดเปนพนทรวมทงสนประมาณ 196,700 ไร สามารถจดเปนกลมไดทงหมด 3 กลม คอ 1) พนทชมน ากลมนาขาว 2) พนทชมน ากลมการประมง และ 3) พนทชมน ากลมแหลงน าและอางเกบน า

พนทชมน ากลมนาขาว

จากการศกษาพนทชมน ากลมนาขาวรอบพนทศกษา พบวามพนทชมน า 3 ประเภท ไดแก 1) พนทนา 2) หนองบงผสมกบพนทนา และ 3) พนทนาราง (Figure 2) โดยพนทนามการกระจายตวรอบหนองหารหลวง (Figure 2) และมขนาดใหญทสด คดเปนพนทจ านวน 118,938.44 ไร ขณะทหนองบงผสมกบพนทนามกระจายตวอยตอนลางของพนทศกษา (Figure 2) และพนทนารางมพนทเพยง 1,659.20 ไร และ 715.77 ไร ตามล าดบ (Table1)

1439


paddy field = marsh, swamp + paddy field = abandoned paddy field =

Figure 2 Spatial distribution of paddy field, marsh swamp and paddy field and abandoned paddy field in Nong Han Luang Lake, Sakon Nakhon Province

Table 1 แสดงพนทชมน าบางประเภท บรเวณหนองหารหลวง สกลนคร พ.ศ. 2553 โดยขอมลประกอบดวยรหสของประเภทการใชประโยชนทดนอางองจากกรมพฒนาทดน ประเภท และขนาดของพนท

Table 1 Type of selected wetland, size and percentage in Nong Han Luang, Sakon Nakhon Province, Thailand in 2010

Code Type Area (rai) Area (%)

A101 paddy field 118,938.44 60.47

W102 lake and water body 58,101.96 29.54

M2 marsh and swamp 13,366.95 6.80

M2+A101 marsh swamp and paddy field 1,659.20 0.84

A902 fish farm 1,597.83 0.81

W101 stream 1,312.48 0.67

A100 abandoned paddy field 715.77 0.36

W201 reservoir 528.08 0.27

W202 fish pond in paddy field 481.83 0.24

Total 196,700 100

1440


พนทชมน ากลมการประมง

จากการศกษาพนทชมน ากลมการประมงโดยใชภาพถายดาวเทยมไทยโชต รวมกบแผนทแสดงภมประเทศและการส ารวจภาคสนามโดยใชเครอง GPS Receiver ผลการศกษาพบวาพนทชมน าประเภทการประมงบรเวณหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร ประกอบดวย 2 พนทหลก ไดแก 1) ฟารมสตวน า และ 2) บอปลาในนาขาว (Figure 3) โดยพนทรวมของฟารมสตวน าบรเวณพนทศกษา มขนาด 1,597.83 ไร ขณะทบอปลาในนาขาวมขนาดของพนทรวมเพยง 481.38 ไร (Table 1)

fish farm = fish pond in paddy field =

Figure 3 Spatial distributions of fish farm and fish pond in paddy field in Nong Han Luang Lake, Sakon Nakhon Province

พนทชมน ากลมแหลงน าและอางเกบน า

ผลการศกษาพบวาพนทชมน าประเภทการใชประโยชนแหลงน าหลก ๆ ทเปนพนทแหลงน าและอางเกบน าแสดงไดทงหมด 4 ประเภท ไดแก 1) ทะเลสาบ 2) หนองบง 3) ล าธาร และ 4) อางเกบน า (Figure 4) โดยทะเลสาบเปนพนทแหลงตามธรรมชาต ตงแตป พ.ศ. 2553 จนถงปจจบนมพนทผวน าประมาณ 58,000 ไร โดยการค านวณพนทจากภาพถายดาวเทยมไทยโชต ขอมลจากระบบสารสนเทศภมศาสตรและการส ารวจภาคสนามของกรมอทกศาสตรทหารเรอ ซงไดผลสอดคลองกน

อยางไรกตามพบวาขอมลเวคเตอรทแสดงพนทชมน ากลมตาง ๆ ใน Figure 2, 3 และ 4 บางสวนอยนอกเขตของขอมลภาพถายดาวเทยมไทยโชตซงเปนขอมลราสเตอรเพยง 1 scene ท าใหขอมลภาพเปนสด าหรอ No Data แตสามารถท าการเชอมตอขอมลใหภาพสมบรณไดดวยวธ image mosaic ซงไมไดแสดงไวในการศกษาครงน

สรป ขอมลดาวเทยมไทยโชตและระบบสารสนเทศภมศาสตรเปนเครองมอส าหรบสรางแผนทพนทชมน าบาง

ประเภท เพอใหทราบถงขนาดของพนท การกระจายตว และความเกยวโยงสมพนธระหวางประเภทการใชประโยชนทดนและพนทชมน ายอยแตละประเภท ประโยชนทไดจากการศกษาในครงน คอ ไดขอมลพนฐานและแผนทเฉพาะเรอง (Thematic map) แสดงพนทชมน าบางประเภท เพอใชเปนสวนหนงในการตดสนใจและวางแผนการจดการ

1441


ทรพยากรน าและพนทชมน าบางประเภทบรเวณแหลงน าหนองหารหลวง จงหวดสกลนครของผบรหารและผ ทเกยวของตอไปไดอยางมประสทธภาพ

lake and water body = marsh and swamp =

stream = reservoir =

Figure 4 Spatial distributions of lake and water body, marsh and swamp, stream and reservoir in Nong Han Luang Lake, Sakon Nakhon Province

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณส านกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน) ทใหความอนเคราะห

ภาพถายดาวเทยมไทยโชต และสถานพฒนาทดนจงหวดสกลนครทใหความอนเคราะหขอมลการใชประโยชนทดนปลาสด พ.ศ. 2553 ขอขอบคณคณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนครทใหความอนเคราะหโปรแกรม ArcMap 9.3 และขอขอบคณสถาบนวจยและพฒนา วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนครทสนบสนนทนในการวจย

เอกสารอางอง กรมแผนททหาร. 2542. แผนทแสดงภมศาสตรกรมแผนททหาร. จดเตรยมดวยความรวมมอของกรมแผนททหาร

และ National Imagery and Mapping Agency. แผนทกระดาษ. 1 หนา คร กออนนตกล และสนทนา ดวงสวสด. 2536. การศกษานสยการกนอาหารและความสมพนธระหวางความยาวและ

น าปลาในหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร. เอกสารวชาการ. สถานประมงน าจด จงหวดสกลนคร. ศนยพฒนาประมงน าจดอดรธาน. กรมประมง. 19 หนา

1442


ทศนย ไตรยนาม สทธชย ฮะทะโชต และภวดล โดยด. 2555. การประยกตใชเทคโนโลยภมสารสนเทศเพอศกษาความหลากหลายทางชวภาพพรรณไมน าในอทยานหนองหารเฉลมพระเกยรต. ในเรองเตม การประชมทาง

วชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 50: สาขาพช. กรงเทพฯ. หนา 375-384 บญสง ศรเจรญธรรมและ คร กออนนตกล. 2536. สภาวะการประมงและผลจบสตวน าในหนองหารหลวง จงหวด

สกลนคร ระหวางการบรณะป 2535. เอกสารวชาการ. สถาบนวจยประมงน าจด จตจกร กรงเทพฯ. 33 หนา ภวดล โดยด และ ภสสรา รตนพศฏฐ. 2556. การประเมนรปแบบและคณลกษณะของกองสนนเพอบรหารจดการเขต

อนรกษพนธสตวน าในระบบนเวศหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร . รายงงานการวจยฉบบสมบรณ. สถาบนวจยและพฒนา วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร. 34 หนา

ภวดล โดยด. 2554. การท าแผนทปาชายเลนและศกษาการเปลยนแปลงชายฝงทะเลโดยใชการส ารวจขอมลระยะไกลและระบบสารสนเทศภมศาสตร. ในเรองเตม การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 49: สาขาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ. หนา 139-148

ภวดล โดยด; รตตยาภรณ เหมะธลน; ยทธนา แสงสวรรณ; สทธชย ลอไกรศร. 2555. การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของปลาน าจดในระบบนเวศแหลงน าหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร ประเทศไทย. ในเรองเตม การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 50: สาขาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ. หนา 374-382

สถานประมงน าจดจงหวดสกลนคร. 2536. ประวตสถานประมงน าจดจงหวดสกลนคร. รายงานประจ าป. สถานประมงน าจดจงหวดสกลนคร ศนยพฒนาประมงน าจดอดรธาน กองประมงน าจด กรมประมง. หนา 1-2

สทอภ. 2556. ปฏบตการเหนอเมฆ มองโลกทเปลยนไป มองไทยไดชดขนดวย เทคโนโลยอวกาศ . เอกสารทางวชาการส านกพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ. กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย. กรงเทพฯ. หนา. 30-33

สรรคใจ กลนดาว. 2542. ระบบสารสนเทศภมศาสตร: หลกการเบองตน. ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร สนทนา ดวงสวสด, บญสง ศรเจรญธรรม, เพยงใจ แกวจรญ, มาล เอยมทรพย, วชมย โสมจนทร และนรนดร พรหม

ครวญ. 2546. นเวศวทยาและประชากรปลาในหนองหารหลวง จงหวดสกลนคร. เอกสารวชาการ. กลมอ านวยการและประสานงานวชาการ. กรมประมง,กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 71 หนา

สนทร ทารพนธ มณฑล อนงคพรยศกล ลขต ชชต และภวดล โดยด . 2554. การประยกตการส ารวจขอมลระยะไกลและระบบสารสนเทศภมศาสตรเ พอศกษาการใ ชประโยชนทดนชายฝงทะเลบางพนทในจงหวดประจวบครขนธ. ในเรองเตม การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 49: สาขาประมง. กรงเทพฯ. หนา 472-477

Lillesand, T.M., Kiefer, R.W. & Chipman, J.W. 2004. Remote sensing and image interpretation. (5th ed.). United States of America: John Wiley & Sons

1443


การประยุกต์ใช้ข้อมูลดาวเทียมไทยโชตและระบบสารสนเทศภ...

Documents