แรงงานนอกระบบไทย :

พรอมหรอยงกบการเปนสงคมสงอาย?

อาจารย ดร.ธระ สนเดชารกษ (หวหนาโครงการ)

อาจารย พรทพย เนตภารตนกล (นกวจย)

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

โครงการวจย

“ความพรอมของแรงงานนอกระบบ กบการเปนสงคมสงอาย”

แหลงเงนทนสนบสนนการวจย: ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

• ทนวจยประเภทโครงการสนบสนนการวจยเพอสงเสรมการปรบโครงสรางเศรษฐกจและสงคม ประจ าป 2554

• เรมด าเนนโครงการ วนท 1 เมษายน พ.ศ. 2554

• ระยะเวลา 9 เดอน

• ทปรกษาโครงการ: รองศาสตราจารย ดร.อาณต ลมคเดช

• อาจารยประจ า ภาควชาการเงน คณะพาณชยศาสตรและการบญช มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ความส าคญและทมาของปญหา

• โครงสรางทางประชากรไทยทเปลยนแปลง

• สงคมผสงอายโดยสมบรณ (Aged Society)

• ประชากรแรงงานนอกระบบ

• ไดรบผลกระทบเชงลบมากกวาเชงบวกจากการท างานในระบบเศรษฐกจ

• ไมไดรบความคมครอง

• ไมสามารถพงพาตนเองได

• ไมไดรบความคมครองภายใตกฏหมายแรงงานและสงคม

• แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9

• มงขยายความคมครองไปส แรงงานนอกระบบ

• ประกนสงคม (มาตรา 40)/กองทนการออมแหงชาต (กอช.)

• แรงงานนอกระบบยงจะตองพงพาตนเองตอไป!!

วตถประสงค

เพอศกษาการเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบกบการเปนสงคมสงอาย

ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบระบบการจดสวสดการใหกบผสงอายทงในและตางประเทศ

พฒนาและขยายองคความรท งแนวคดและทฤษฎทวาดวยสงคมวทยาสงอาย

ขอบเขตของการวจย

ดานประชากร

• แรงงานนอกระบบ ซงเปนผมงานท าทไมไดรบความคมครอง และไมมหลกประกนทางสงคมจากการท างาน อาย ๔๐-๕๙ ป

ดานพนท

• กรงเทพมหานคร, นครนายก, เชยงราย, หนองคาย และตรง

Documentary Research

รวบรวบ / เรยบเรยง /สงเคราะหวรรณกรรม

Survey Research

โดยสรางเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลพรอม

ตรวจสอบเบองตน

เกบรวบรวมขอมลทงหมด

ตรวจสอบ ประมวลผลและวเคราะหขอมล

Qualitative Research

จดประชมกลมยอย (Focus Group)

เปดเวทรบฟงความคดเหน

จดท า (ราง) รายงานฉบบสมบรณ

น าเสนอผลการศกษา

จดท ารายงานฉบบสมบรณ

ระเบยบวธวจย

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล • ตอนท 1: คณลกษณะพนฐาน

• ขอมลทวไป • ขอมลดานเศรษฐกจ • ขอมลดานสขภาพ • ขอมลดานสงคม

• ตอนท 2: ทศนคตตอการเตรยมความพรอม • ทศนคตตอการเปนผสงอาย • การใหความส าคญตอมตความ

พรอม • บทบาทของบคคลและกลม • ความตองการสนบสนนเมอ

สงอาย • ตอนท 3: แนวคดและทฤษฎ

• การแสดงบทบาท • การสนบสนนทางสงคม • สมพนธภาพในครอบครว • การแยกตวออกจากสงคม

• ตอนท 4: การเตรยมความพรอม • มตสงคม • มตเศรษฐกจ • มตสขภาพ • มตทอยอาศยและสงแวดลอม

ผลการศกษา

คณลกษณะทวไป

ดานเศรษฐกจ

ดานสขภาพ

ดานสงคม

การใหความส าคญกบ การเตรยมความพรอมกอนเขาสวยสงอาย

ความพรอม: มตทางสงคม

ความพรอม: มตทางสงคม (ตอ)

ความพรอม: มตทางเศรษฐกจ

ความพรอม: มตทางสขภาพ

ความพรอม: มตทอยอาศย

ความพรอมในภาพรวม

ผลการศกษา

จากการประชมกลมยอย (Focus Group)

การด าเนนการจดท าการประชมกลมยอย ในงานวจยชนนม

เปาหมายในการหาขอม ลเชงลกเพอเปนค าอธบายเพมเตมผลการวจยจากแบบสอบถามใหมความชดเจนยงขน

โดยเฉพาะการคนหาลกษณะการเตรยมความพรอมและเงอนไขทท าใหแรงงานนอกระบบมความพรอมในการเขาสว ยสงอายทแตกตางกนไปตามลกษณะอาชพและตามลกษณะของพนททอยอาศย

ผลการศกษาทช ดเจนขนจะสงผลใหมขอเสนอแนะทชดเจนในการจดท าแนวทางการจดสวสดการส าหรบผสงอายทเปนแรงงานนอกระบบของไทยตอไป

พนทในการจดประชมกลมยอย 2 พนท

ชนบท เมอง

ชมชน เฉลมพระเกยรต 80 ป

อ.เมอง จ.นครนายก อยในเขตเทศบาลเมอง ทอยอาศยจะเปนบานชนเดยว สวนใหญมอาชพแรงงานรบจาง (ซกรด รบจางทวไป) และคาขาย มากกวาอาชพเกษตรกร ขาวสารมาจากชาวบานในชมชน

ชมชน คลองไผสงโต เขตคลองเตย กรงเทพฯ

แรงงานคาขาย (อาหารรมทาง ผลไม

ธรกจท าปลาเคมปลาสม) และรบจางเขนผกและยกของในตลาดคลองเตย รบจางฉกใบตอง ท าปลาสม ฯลฯ)

ชมชนมความหลากหลายทางวฒนธรรม-เชอชาต

ความสมพนธแบบเพอนบาน พงพาอาศย ชวยเหลอกนเมอมความขดสนและประสบกบปญหาตาง ๆ

ขอสงเกตจากการเกบขอมล : ผลจากการประชมกลมยอย

(FOCUS GROUP)

1. การเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบ :

เปรยบเทยบจากความแตกตางทางบรบทในแตละพนท

ดานเศรษฐกจ

แรงงานนอกระบบทงในกรงเทพฯและตางจงหวดยงไมไดเตรยมความ

พรอมดานเศรษฐกจอยางเตมท ยงไมใหความส าคญกบการจดการกบเงนออม และท าบญชการเงน ไมไดเตรยมอาชพเสรม

แรงงานในตางจงหวดตองการอาชพเสรม ตองการรฐสนบสนนการฝกอาชพ

แตแรงงานในกรงเทพฯไมไดค านงถงอาชพเสรมรองรบ เพราะความเปนเมองยงเออตอการหาอาชพ

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

1. การเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบ :เปรยบเทยบจากความแตกตางทางบรบทในแตละพนท (ตอ)

ดานสขภาพ

แรงงานนอกระบบในกรงเทพฯ และตางจงหวดมการเตรยมความพรอมคลายคลงกน

เลอกรบประทานอาหาร , ออกก าลงกาย แตไมเปนกจจะลกษณะ

“การเคลอนไหวในชวงเวลาท างานกถอเปนการออกก าลงกายแลว”

แรงงานนอกระบบทงในเมองและชนบทยงขาด “พนทกลาง”

ท าใหขาดโอกาสในการเตรยมพรอมดานสขภาพ

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

1. การเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบ :เปรยบเทยบจากความแตกตางทางบรบทในแตละพนท (ตอ)

ดานสงคม

แรงงานนอกระบบทงสองพนทมการเตรยมพรอมคลายกน

ความสมพนธของเพอนบาน (neighborhood) และความเปนชมชน มความส าคญ :

สงตอขาวสารขอมล การชวยเหลอดานแรงงาน ปจจยเศรษฐกจ ชวยดแลเรองสขภาพ

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

1. การเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบ :เปรยบเทยบ

จากความแตกตางทางบรบทในแตละพนท (ตอ)

ดานทอยอาศย

แรงงานนอกระบบในสองพนทมองวาทอยอาศยไมไดเปนปญหาในบนปลายชวต และไมไดกงวล ดวยเหตผลดงน ทอยปจจบนเปนบานชนเดยว มความสะดวกในการเดนทางอยแลว มความสมพนธแบบเพอนบานชวยเหลอเกอกล

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

2. การเตรยมความพรอมของแรงงานนอกระบบ : เปรยบเทยบ

จากความแตกตางทางอาชพ

แรงงานทง 2 อาชพมความคลายกนในการเตรยมความพรอมทกดาน

แตในดานเศรษฐกจ แรงงานนอกระบบมการเตรยมความพรอม

ไมแตกตางกน

เงอนไขทางอาชพ:

o แรงงานรบจาง มรายไดไมคงทและมรายจายมาก

o แรงงานคาขาย แมจะมงานท าทกวนและงานสม าเสมอ แตกตองใช

เวลาแตละวนเพอประกอบอาชพหาเลยงตนเองมากกวาการใชเวลาทบทวนการจายในแตละวน

3. แรงงานนอกระบบท ง 2 พนทมความสนใจสวสดการของรฐ

ในหลายดาน และตองการใหรฐชวยสงเสรมใหตนเองมความพรอมในทกดาน

โดยเฉพาะดานเศรษฐกจ เพราะไมสามารถเขาถงรายละเอยด

ท าใหขาดความเขาใจและรบรถงสทธประโยชนทตนเองพงจะม

แรงงานนอกระบบประสงคใหเจาหนาทจากหนวยงานรฐเขามาประชาสมพนธในชมชนโดยตรง

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

4. แรงงานนอกระบบท ง 2 พนทสนใจโครงการสวสดการของรฐทไมสรางภาระทางเศรษฐกจของตนเอง

ทางเลอกและสทธประโยชนทจะไดรบมความนาสนใจ (เบยยงชพ ,กองทนการออมแหงชาต (กอช.) ,

กองทนประกนสงคม มาตรา 40 ภายใตระบบประกนสงคม,

กองทนผสงอาย ฯลฯ)

แรงงานในกรงเทพฯ มองวาตนเองไมควรตองจายเงนเขา

ระบบสวสดการอก

จายภาษผานการซอสนคาตาง ๆ แลว

ความไมมนคงของกองทนตาง ๆ ทรฐจดให

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

5. แรงงานนอกระบบมความตองการดแลตนเองยามสงอาย

ดวยตนเอง โดยไมพ งพงรฐและลกหลานฝายเดยว

แรงงานนอกระบบตองการทจะดแลตนเอง และมองวาตนเองม

ศกยภาพในการดแลตนเองในระดบหนง

อกดานหนงกตองการการสนบสนนจากรฐ เพอสงเสรมใหพวก

เขาสามารถดแลตนเองในวยสงอายไดเตมทมากขน

โดยไมเดอดรอนผอน

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

6. แรงงานนอกระบบยงคงตองการสวสดการทางสงคมทอยใน

รปของตวเงนและการบรการ

สวสดการทางสงคมในลกษณะของตวเงน ยงเปนสงทแรงงาน นอกระบบในสองพนทเหนดวยและไมตองการใหลมเลกโครงการ สวสดการในรปของการบรการส าหรบผสงอาย อาท รานคาจ าหนายสงของราคาถก คาบรการซอมแซมบานราคาถก ศนยบรการดแลรบฝากผสงอายชวคราวในระหวางวน เปนสงท แรงงานฯ สนใจ

ขอสงเกตจากการเกบขอมล

ขอเสนอแนะ ในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย

ทเปนแรงงานนอกระบบ

1. สรางส านกความรบผดชอบสวนบคคลเพอเตรยมความพรอมในการเปนผสงอาย

กระตนใหแรงงานระบบมสวนรวมในการรบผดชอบตนเองเมอจะกลายเปนผสงอาย

ชใหเหนความส าคญของการวางแผนชวตของตนเอง

ชใหเหนถงผลกระทบทจะเกดขนตอตนเองและสงคม

สรางความตระหนกในเรองศกดศรและทศนคตดานบวกของผสงอาย

การทบคคลมศกยภาพในการกระท าสงตาง ๆ ดวยตนเองในระดบหนงได โดยไมตองพงพงรฐและครอบครวทงหมด

เปนสงสะทอนถงการด ารงไวซงศกดศรของตนเอง

ขอเสนอแนะในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย ทเปนแรงงานนอกระบบ

2. ใชคานยมทางสงคมทแตละประเทศใหความส าคญเปนพนฐานการจดสวสดการ

เยอรมน : ความเปนปกแผนทางสงคมของคน

ญป น และ อเมรกา : ความรบผดชอบสวนบคคล

ขอเสนอแนะในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย ทเปนแรงงานนอกระบบ

3. กระจายอ านาจการบรหารจดการไปสระดบชมชน

ชมชนสามารถเปนกลไกหนงในการสรางสวสดการแกแรงงานนอกระบบ ชมชนเปนหนวยทางสงคมในระดบเลกลงมาและใกลชดกบบคคลมากกวาระดบจงหวด โดยบรหารจดการผานการประสานงานกบ อบต. เทศบาล ประธานชมชน เพอกระจายสวสดการไดทวถง, ชมชนชวยตดตามอปสรรค-ปญหาการจดสวสดการ, สงขาวประชาสมพนธ

ขอเสนอแนะในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย ทเปนแรงงานนอกระบบ

4. สรางความนาเชอถอของระบบประกนสงคมและ สวสดการอน ๆ

ประสทธภาพของระบบ

คณภาพในการบรการแตละขนตอน

ความรความเขาใจและจตอาสาของเจาหนาทผใหบรการ

ขอเสนอแนะในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย ทเปนแรงงานนอกระบบ

5. จดเงอนไขดานเวลาในการจายเงนเขาระบบโดยพจารณาตามอาชพของแรงงาน แรงงานนอกระบบ เปนกลมอาชพทหลากหลาย การมทางเลอกในการจายเงน เปนรายงวดท าใหแรงงาน จดสรรเงนใหสมดลกบ รายรบรายจายตาม ลกษณะอาชพของตนเองโดยไมเดอดรอน

ขอเสนอแนะในการจดสวสดการส าหรบผสงอาย ทเปนแรงงานนอกระบบ

จบการน าเสนอ