135

ปรทรรศนหนงสอ: สมเดจพระพนวสสาอยยกาเจาBOOK REVIEW: THE QUEEN GRANDMOTHER

OF THAILAND

อาจารยนพวรรณ ยตธรรม*Noppawan Yutitham

องคการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหง สหประชาชาต (ยเนสโก) มมตประกาศยกยอง “สมเดจ พระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ทรงเปนบคคลสำคญของโลก ป พ.ศ. 2554 ในฐานะ ททรงมผลงานดเดนดานการศกษา วทยาศาสตร สขภาพ และการอนรกษพฒนาดานวฒนธรรม” ปรทรรศนฉบบนจงรวมเฉลมฉลองวาระ 150 ป พระราชสมภพ สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ตรงกบวนท 10 กนยายน พ.ศ. 2555 พระผทรงดำรงพระชนมชพยนยาวถง 6 แผนดน (ระหวาง พ.ศ. 2405-2498 เปนเวลา 93 พรรษา) ทรงใฝเรยนรวทยาการใหม ๆ มพระวสยทศนกวางไกล ทรงคำนงถงประโยชนสวนรวมแบงปนพระราชทรพยในกจการสาธารณกศลอยเสมอ ทรงสนพระทยดาน วทยาศาสตรสขภาพโดยเฉพาะอยางยงดานการแพทย การพยาบาล ทรงรเรมสรางสถานพยาบาลเพอชมชน ชาวประมงและเกษตรกรรมจงหวดชลบร และยง ทรงงานดานวทยาศาสตรสขภาพอยางตอเนองหลายดานตลอดพระชนมชพ ดวยพระราชภารกจดงกลาว ยเนสโกจงประกาศยกยองพระองคทานใหทรงเปน บคคลสำคญของโลก ดงกลาวขางตน กอนจะไปอานหนงสอ ขอเพมเกรดความรเกยวกบ สมเดจพระพนวสสาฯ สกเลกนอย เพราะมโอกาสได อานขอเขยนของ ดร.วษณ เครองาม (ออนไลน, 2555) เลาถงตำแหนง “พระพนป” ไววา พระพนป แปลวา ผมอายยนดจจะถงพนป เปนตำแหนงมใชราชาศพท

* หวหนาสำนกงานหองสมด มหาวทยาลยศรปทม วทยาเขตชลบร

ใชสำหรบพระภรรยาเจาของในหลวงรชกาลกอนทมอายยนยาวมาจนเปนพระราชชนนของในหลวง พระองคใหม คำเตมคอ “พระบรมราชชนนพระพนป หลวง” สวนคำวา “พระพนวสสา” นน กแปลวา ผมอายยนดจจะถงพนป เชนกน เปนคำทคดขนมา เพอมใหซำกบคำวา “พระพนป” ในอดต รชกาลท 3 โปรดเกลาฯ ใหออกพระนามพระมเหสในรชกาลท 1 ซงทรงเปนพระบรมราชชนน (แม) ในรชกาลท 2 และ ทรงเปนพระอยยกา (ยา) ในรชกาลท 3 วา “พระพนวสสา” สมเดจพระนางเจาสวางวฒนาฯ ทรงเปน พระภรรยาเจาในรชกาลท 5 ในสมยรชกาลท 6 โปรดเกลาฯ สถาปนาเปน “พระมาตจฉา” (ปา) แลว โปรดเกลาฯ ใหออกพระนามวา “สมเดจพระมาตจฉาเจา สวางวฒนา พระบรมราชเทว” เนองจากสมเดจ พระนางเจาสวางวฒนาฯ ทรงเปนพระพนางแท ๆ ของ สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรม ราชชนน (แม) รชกาลท 6 (และรชกาลท 6 โปรดเกลาฯ ส ถ า ป น า พ ร ะ บ ร ม ร า ช ช น น ข อ ง พ ร ะ อ ง ค เ ป น “พระบรมราชชนนพนปหลวง”) สมเดจพระนางเจา สวางวฒนาฯ มพระชนมชพยนยาวมาจนในรชกาลท 7 จงโปรดเกลาฯ ใหออกพระนามใหมวา “สมเดจ พระศรสวรนทราบรมราชเทว พระพนวสสามาตจฉาเจา” และในรชกาลท 8 โปรดเกลาฯ เฉลมพระนามใหมวา “สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกา เจา” และทรงดำรงพระยศนมาจนถงรชกาลท 9 เนองจาก

136

สมเดจพระนางเจาสวางวฒนาฯ ทรงเปนพระอยยกา (ยา) ของทงรชกาลท 8 และรชกาลท 9 (สวน สมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนน นน ถงแมวา จะทรงเปนพระบรมราชชนนของในหลวงถง 2 รชกาล กตาม แตรชกาลท 9 กมไดโปรดเกลาฯ สถาปนาเปน “พระพนป” เนองจากสมเดจพระศรนครนทรา บรม ราชชนน มไดทรงเปนพระภรรยาเจาในพระเจา แผนดนนนเอง) ถงเวลามาอานหนงสอกนแลว สำหรบหนงสอ ทนาสนใจในครงน ขอแบงเปน 2 สวน คอ สวนท 1 เปนเรองราวพระราชประวตและพระราชกรณยกจ ของสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจาโดยตรง สวนท 2 เปนเรองราวของผเปนทรกของพระองคทาน ไดแก สมเดจพระบรมราชชนก สมเดจพระบรมราชสวาม พระราชโอรส และพระราชนดดา ดงน

เวนสา เสนวงศฯ. (2541). สวางวฒนาฯ. กรงเทพฯ: บางกอกบค.

สมเด จพระศร สวร นท รา บรมราชเทว ทรงเปนพระราชธดาลำดบท 60 ในพระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 ประสตจากเจา จอมมารดาเปยม (สมเดจพระปยมาวดศรพชรนทรมาตา) ทรงเปนพระอครมเหสในพระบาทสมเดจพระจลจอม เกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงเปนพระชนนของสมเดจ เจาฟามหาวชรณหศ พระบรมโอรสาธราช สยามมกฎ ราชกมารพระองคแรกของสยาม ทรงเปน พระชนนของ สมเดจเจาฟามหดลอดลยเดช กรมหลวงสงขลานครนทร พระบรมชนกนาถของพระเจาอยหว รชกาลท 8 และ 9

หนงสอเลมนกลาวถงพระราชประวตของ สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทวตงแตประสต ประกอบขอมลทเกยวของ เชน สมเดจพระบรม ราชชนกพระราชทานพระนาม พระราชทานพระพร และระบพระราชทรพยพระราชทาน เปนตน ผเขยน เล าพระราชประวต ไล เ ร อยมาจนถงบนปลาย พระชนมชพ แบงเนอหาเปนหมวดหมกวาง ๆ ไดแก เจานายพนองรวมพระชนน จะสอดแทรกเกรดเลก เกรดนอยทแสดงใหเหนถงพระอปนสยอนออนโยน และการพระราชทานความรกความเมตตาแกพระ ขนษฐาและพระอนชาอยางสมำเสมอ เจาหญงผเลอโฉม เปนพระราชประวตตอนทในหลวงรชกาลท 5 ทรงรบ พระองคทานเปนพระมเหส จากพระมเหสองครองสฐานะ พระอครมเหส เลาถงโศกนาฏกรรมของสมเดจพระพนาง รวมพระชนนคอ สมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตน ซงในขณะนนทรงดำรงตำแหนงพระอครมเหส การจดการ พระบรมศพสมเดจพระพนาง และการทรชกาลท 5 ทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานตำแหนงพระอครมเหส ใหพระองคแทน อครมเหสราชนคบลลงก บทนผเขยน ยกบนทกของชาวตางประเทศทมโอกาสไดเขาเฝาฯ ประกอบ เพอเลาถงพระราชจรยวตรอนงดงาม ปม วาจะวายชนมเมอพระราชโอรสพระองคใหญสน พระชนม เลาถงการททรงสญเสยพระราชโอรสและ พระราชธดา 3 พระองค การทรงพระประชวรเมอตอง สญเสยพระราชโอรสพระองคใหญ ซงขณะนนทรง ดำรงพระอสรยยศสยามมกฎราชกมารพระองคแรก ของสยาม หลงจากนนทรงสญเสยพระราชธดาและ พระราชโอรสอก 2 พระองค ในเวลาหางกนไมนานนก ทรงสนพระทยในการแพทย เลาถงการพระราชทาน กำเนดโครงการแพทย เคล อนท และทรงโปรด ใหสรางโรงพยาบาลขนทศรราชา จงหวดชลบร ตอมา รชกาลท 5 ทรงพระกรณาพระราชทานนามวา โรงพยาบาลสมเดจ ปจจบนคอ โรงพยาบาลสมเดจ พระบรมราชเทว ณ ศรราชา สนพระบรมราชสวาม ผเปนลนเกลาเจาชวต เลาถงเหตการณหลงการเสดจ สสวรรคาลยของรชกาลท 5 ไดทรงกลบมาใกลชด กบสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศรฯ พระขนษฐา ซงขณะนนทรงดำรงพระอสรยยศเปนสมเดจพระบรม

137

ราชชนนในรชกาลท 6 พระราชจรยวตรอนงดงาม ทรงคณคา เลาถงพระเมตตาททรงมตอชนทกชน ไมวาจะเปนขาราชบรพารหรอชาวบาน ทรงสอนใหมสต มวนยในการดำเนนชวต ไมใชเวลาใหผานไปโดยเปลา ประโยชน จะพระราชทานคำแนะนำตาง ๆ แกผอนเสมอ โดยเฉพาะการใชภาษาไทยจะทรงกวดขนยำเตอนให ขาราชบรพารออกเสยงใหถกตองอยตลอดเวลา และ ทรงใฝหาความรอยเสมอจนไดชอวาเปนเจานายท ทรงมพระสตปญญาฉลาดปราดเปรอง รอบรภาษา องกฤษและทนสมยมากพระองคหนง แตถงกระนน กยงทรงโปรดทจะวางพระองคอยางขาราชการฝายในตามโบราณราชประเพณมากกวาการตามอยาง ตะวนตก เผชญภาวะวกฤต เลาถงชวงสงครามโลก ครงท 1 และการสละพระราชทรพยพระราชทานแก สภากาชาดไทย ดำรงพระชนมชพผานแผนดนใหม เลาถงการผลดแผนดนจากรชกาลท 6 เขาสรชกาล ท 7 และการเสดจกลบประเทศไทยของสมเดจฯ เจาฟามหดลฯ พระราชโอรสพระองคเดยวทยงทรงดำรง พระชนมอย พรอมดวยพระสณสา (สมเดจพระศร นครนทรา บรมราชชนน) และพระราชนดดาทง 3 พระองค ขณะนนสมเดจฯ เจาฟามหดลฯ ทรงสำเรจ การศกษาดานการแพทยแลว และทรงงานพฒนาการ สาธารณสขของไทยอยางหนกตอเนองจนประชวร และสนพระชนม ยงความทกขโทมนสมาสพระองค เปนอยางมาก ทรงพระประชวรและมทรงยอมเสวย พระโอสถ ตอมาเกดการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 และกบฏบวรเดช พ.ศ. 2476 เจานาย ในราชวงศจกรตองเสดจออกตางประเทศเพอความ ปลอดภย (รวมทงสมเดจฯ เจาฟาหญงวไลยอลงกรณ พระราชธดาพระองคเดยวทยงทรงดำรงพระชนมอย พระสณสาและพระราชนดดาดวย) สวนพระองค ทรง เลอกประทบปฏบต ธรรมอย อย างสงบใน วงสระปทม จน พ.ศ. 2477 พระเจาอยหวรชกาลท 7 ทรงสละราชบลลงก รฐบาลไดเชญเสดจพระราชนดดา คอ พระวรวงศเธอพระองคเจาอานนทมหดล ขน ครองราชยเปนพระเจาอยหวรชกาลท 8 โดยรฐสภา ไดขอพระราชทานความเหนชอบจากพระองคดวย พระชนมชพในรชกาลท 8 เปลยนฐานนดรศกดอกครา

เลาถง การทรชกาลท 8 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ เฉลมพระนามเปน “สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา” เนองจากพระองคทรงเปน สมเดจยาของพระเจาแผนดนนนเอง ในขณะนนพระองค ทรงพระชราภาพมากแลว ทรงมพระชนมชพอยถง 5 แผนดน ทรงเหนความสงบ ความเจรญรงเรอง และความระสำระสายวนวายของบานเมองมามาก จงทรงมงมนปฏบตธรรมอยางสงบในวงสระปทม ไมวาจะมเหตการณวนวายใด ๆ ในบานเมอง พระองค กมเคยเสดจลภยไปทใดเลย ในชวงนเองทมเหตยง ความทกขโทมนสมาสพระองคอก 2 เหตการณคอ เหตการณแรก เกดกบฏรนแรงถงขนจบจมเจานายชน ผใหญ หนงในนนคอผทสมเดจพระพนวสสาฯ ทรงรก และผกพนมากเนองจากทรงอภบาลมาแตเลก ไดแก สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาไชยนาทนเรนทร พระราชโอรสในรชกาลท 5 และทรงเปนพระปตลา ของในหลวงรชกาลท 8 ดวย ตอมาไมนานนก สมเดจฯ เจาฟาหญงวไลยอลงกรณ พระราชธดา พระองคเดยวทยงทรงดำรงพระชนมอยไดสนพระชนม ลง คร งน พระองคทรงพระประชวรหนก ในขณะ เดยวกนกเกดสงครามโลกครงท 2 ขนดวย ทำให พระองคทรงดำรงพระชนมชพอยดวยความยากลำบาก ดวยวาตองเสดจลงหลมหลบภยทง ๆ ททรงพระชราภาพ และทรงพระประชวร แตพระองคกยงทรงยนยนทจะ ประทบอย ณ วงสระปทมตอไป แมรฐบาลจะกราบ ทลเชญใหเสดจออกนอกพระนครเพอความปลอดภย แลวกตาม เมอสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา ดำรงราชานภาพ ทรงทราบเรอง จงไดเสดจมายง วงสระปทมเพอกราบทลเชญสมเดจพระพนวสสาฯ ใหเสดจไปประทบทศรราชาดวยกน นบเปนครงแรก ทพระองคทรงยอมลภยทงวงสระปทมไป มเรองเลา กนวา เมอพระองคเสดจออกจากวงสระปทมไปไดเพยง 15 วน วงสระปทมกโดนทงระเบด ตอมาสงคราม รนแรงขนและไมมททาวาจะสนสดงาย ๆ รฐบาลจง กราบทลเชญใหเสดจไปประทบ ณ พระราชวงบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา ทนนพระองคไดพระราชทาน ความชวยเหลอเรองเครองอปโภคบรโภคแกชาวบาน ทเดอดรอนจากภยสงครามอยตลอดเวลา บนปลาย

138

พระชนมชพ และ บทสงทาย เลาคราว ๆ ถงเหตการณ ทพระเจาอยหวอานนทมหดลเสดจสวรรคตแต สมเดจพระพนวสสาฯ มทรงทราบเรอง เนองจากมมผใด กลากราบทล ดวยเกรงวาจะทำใหทรงโทมนสอาจ เปนเหตใหทรงพระประชวรหนกได เพราะทรงพระชราภาพ มากแลว และกลาวถงการทพระองคทรงเปนประธาน ประกอบพระราชพธราชาภเษกสมรสของพระเจา อยหว รชกาลท 9 ณ วงสระปทม โดยมทรงทราบวา บดนไดผลดเปลยนแผนดนแลว สมเดจพระพนวสสาฯ สนพระชนมเมอทรงมพระชนมได 93 พรรษา 3 เดอน 7 วน หนงสอเลมนมความหนาเพยง 110 หนา แต อดแนนดวยเรองราวทเลาแบบงาย ๆสน ๆมภาพประกอบ บางประปราย เหมาะสำหรบผทตองการทราบเรองราว ของสมเดจพระพนวสสาฯ แตพอสงเขป ไมลง รายละเอยดในเรองใดเรองหนง แตหากตองการรายละเอยด มากตองอานเลมทจะกลาวถงตอไป

มลนธสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา. (2551). ศรสวรนทรานสรณย: นอมรำลกถง สมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา (พมพครงท 9). กรงเทพฯ: อมรนทร พรนตงแอนดพบลชชง.

หนงสอเลมนจดพมพครงแรกเมอ พ.ศ. 2549 เนองในโอกาสครบรอบ 50 ป ทสมเดจพระพนวสสาฯ สนพระชนม เพอเผยแพรพระราชประวตและพระ ราชกรณยกจของพระองค เนองจากทรงบำเพญประโยชน แกชาตบานเมองอยางตอเนองตลอดพระชนมชพ และ

สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร พระราชทานคำนำใหกบหนงสอเลมนดวย เนอหาแบงเปน 16 เรองกวาง ๆหากจะใหจดหมวดหมกคงไดสก 4 หมวด เรอง ไดแก 1) หมวดปกณกะ ประกอบดวย: พระนาม และพระอสรยยศเรยงตามลำดบ พ.ศ. ของสมเดจ พระพนวสสาอยยกาเจา สมเดจพระบรมราชปตลาธบด เจาฟามหาวชรณหศ (พระราชโอรส) สมเดจพระราช ปตจฉาเจา เจาฟาวไลยอลงกรณ กรมหลวงเพชรบร ราชสรนธร (พระราชธดา) สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก (พระราชโอรส) สมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนน (พระสณสา) และบทถวายราชสดด 2) หมวดพระราชประวต ประกอบดวย: ดจดวงแกวสองหลาวฒนา ความอาดร ในพระชนมชพ ดวงประทปแหงพระราชวงศ ผกพนจำนง โอรสนดดา สมเดจยาของยวกษตรย กลาวถงพระราช ประวตตงแตประสต พระอปนสย พระราชจรยวตร แ ล ะ ค ว า ม ผ ก พ น ท ท ร ง ม ต อ พ ร ะ ป ร ะ ย ร ญ า ต พระสหายและขาราชบรพาร จบลงทชวงบนปลาย พระชนมชพททรงเปนประธานประกอบพระราชพธ ราชาภเษกสมรสของพระเจาอย หว รชกาลท 9 3) หมวดพระราชกรณยกจ ประกอบดวย: จงหวด วงทประทบ ประเสรฐสรรพพระราชอธยาศย พระราช จรยวตรทนสมย ใฝเรยนร ฝากไวคแผนดน เศรษฐสน ประหยดทรพย ผไดรบพระมหากรณา กลาวถง พระราชกรณยกจตาง ๆ ททรงปฏบตมาตงแตเขาถวายตว รบราชการสนองเบองพระยคลบาท รชกาลท 5 ในฐานะ พระภรรยาเจา จนถงบนปลายพระชนมชพทพระสต ยงมรางเลอนมาก ไมวาจะเปนการททรงพฒนาการศกษาและการสาธารณสขของไทย รวมทงการพระ ราชทานความชวยเหลอแกสาธารณกศลในทกรปแบบ โดยไมทรงเลอกชนวรรณะและสถานท พระราชทาน ความชวยเหลออยางดแกเจานายทกพระองคท ทรงทำประโยชนสาธารณะ รวมทงพระราชทานพระ ราชทรพยชวยทางราชการในการสรางสงอำนวยความ สะดวกอนเปนสาธารณประโยชนแกประชาชนอยาง สมำเสมอไมวาจะเสดจไปประทบอย ณ ทใด หรอ แมแตชวงยากลำบากในระหวางสงครามโลกกตาม มการสอดแทรกเกรดทแสดงใหเหนถงพระวนยใน

139

การดำรงพระชนมชพและพระอปนสยท ร า เร ง เออเฟอเผอแผ และใฝเรยนรอยตลอดเวลา และทรงยดมนในพระพทธศาสนาเปนทยง 4) หมวดสงทาย ประกอบดวย: เสดจสสวรรคาลย สถตคใจไทยมรลม พระราชปนดดาทรงสบสรรค พพธภณฑสมเดจพระ พนวสสาอยยกาเจา เปนเรองเกยวกบการเสดจสวรรคต พระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ และพระบาท สมเดจพระเจาอยหวทรงมพระราชปรารภถงการจด ต งพพ ธภณฑ เฉลมพระเกยรตสมเดจพระพน วสสาอยยกาเจา แตยงมไดมการสนองพระราชดำรนน ตอมาทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ บรณะซอมแซมวง สระปทมพระราชทานเปนทประทบของสมเดจพระ เทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร พระองคทาน จงสนองพระราชดำรของพระบาทสมเดจพระเจา อยหว โดยจดตงพพธภณฑสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา เพอพระราชทานแกประชาชนใชเปนแหลงศกษา พระราชกรณยกจในสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา ท งย งทรงมพระราชดำร ใหจดต งมลนธสมเดจ พระพนวสสาอยยกาเจาขนเพอการสงคมสงเคราะห บรรเทาสาธารณภย สงเสรมการศกษา กฬา วฒนธรรม และศาสนา สบตอพระราชกรณยกจในสมเดจพระ พนวสสาอยยกาเจาอกดวย หนงสอเลมนพมพดวยกระดาษอารตมน อยางด จำนวน 176 หนา ภาพประกอบมทงสและขาว-ดำ บางบทเปนคำบรรยายยาว ๆ มภาพประกอบ บางบท เปนภาพประกอบคำบรรยายสน ๆ ทงบท อานงายและ อดแนนไปดวยภาพเกามากมายทนำมาผานกระบวน การพมพอยางด ใหภาพชดเจนจนแทบไมนาเชอวา ภาพเกาเหลานนจะคงความคมชดไดถงขนาดน สมควร ซอหามาเกบไวเปนทระลกอกดวย ผานไปแลวสำหรบหนงสอทเกยวกบสมเดจ พระพนวสสาอยยกาเจาโดยตรง ตอไปจะเปนหนงสอ เกยวกบผเปนทรกของพระองคทาน ซงมเนอหากลาวถง พระองคทานมากบางนอยบาง แตใหความรเพมเตม ชวยใหเหนภาพสยามประเทศในชวงตาง ๆของพระชนมชพ สมเดจพระพนวสสาฯ ไดเปนอยางด โดยขอกลาวถง เนอหาของแตละเลมพอสงเขปเทานน เรมจาก

ส. พลายนอย. (2553). พระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลา พระเจากรงสยาม (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: พมพคำ.

รชกาลท 4 ทรงเปนพระบรมราชชนกของสมเดจ พระพนวสสาฯ หนงสอเลมนเลาถงพระราชกรณยกจใน รชกาลท 4 สภาพบานเมอง การปกครอง การคาขาย ความสมพนธทางการทตกบตางประเทศ คตความเชอ ของชาวสยาม การถอกำเนดของหนวยงานตาง ๆในสยาม เชน โรงกษาปณ โรงพมพราชกจจานเบกษา เปนตน มการยกเหตการณอนแสดงถงพระราชนยมสวน พระองค พระราชอธยาศย และแนวพระราชดำร ทเกยวของกบเรองทเลาสอดแทรกไวเปนระยะ ๆ เรอง ทเปนสวนพระองคจรง ๆ จะอยในบทท 23 วาดวย พระอครมเหส-บรมราชน พระราชโอรส พระราชธดา อานมาถงตรงนแลว ทานอาจคดวาหนงสอเลมน คงหนามาก มตง 23 บทเชยวหรอ แลวเมอไรจง จะอานจบ จรง ๆ แลว เนอหาม 24 บท กบภาคผนวกอก 20 หนา เบดเสรจ 315 หนา (ไมนบสวนประกอบอน ๆ เชน คำนำ ดชน บรรณานกรม) ใชเวลาอานไมนาน กจบ (หากไมมวพะวงถงชอบคคลวาใครเปนใคร เกยวของกนทางไหนมากจนเกนไป) แตละบทจะสน ๆ มภาพประกอบทงสและขาว-ดำ ใชภาษางาย ๆ เลาเรอง ตามลำดบเวลาเสยเปนสวนมาก (มบางเลกนอยทเลา ยอนไปยอนมา ตองตงสมาธในการอานใหด) หากม ศรทธาแกกลาตงมนอาจอาน 2 รอบกได รอบแรก เกบเรองราวทว ๆ ไป รอบหลงคอยมาดวาใครเปนใคร เกยวของกนอยางไร กจะเขาใจประวตศาสตรรตนโกสนทร มากขน อานเรองนแลวจะพบวา รชกาลท 4 ทรงทำ

140

การคากบคนจนเพอทรงสะสมพระราชทรพยสวน พระองคไวพระราชทานแกพระราชโอรส-พระราชธดา และใชตกแตงพระบรมศพตามโบราณราชประเพณ ในเรองของการตกแตงพระบรมศพน ถงแมวาพระองค จะทรงยดมนในพระพทธศาสนาทสอนมใหยดตด แตในขณะเดยวกนพระองคกทรงเขาใจในโบราณ ราชประเพณดวยวาทางการตองดำเนนการอยางไร พระองคจงทรงกนพระราชทรพยสวนพระองคไว จำนวนหนงเพอใชในการดงกลาว โดยทรงหามมให นำเครองประดบทรพยสนของแผนดนชนใด ๆ มาตกแตง พระบรมศพโดยเดดขาด ทรพยสนของแผนดนทงหมด ขอใหตกสพระเจาแผนดนพระองคตอไป และทรง ไมใหความสำคญกบการสบทอดพระราชอำนาจ แต ทรงใหขาราชการชนผใหญรวมกนพจารณาเองวา ผใดเหมาะสมทจะเปนพระเจาแผนดนพระองคใหม ทงนใหยดประโยชนของบานเมองเปนหลก ดงพระราช กระแสรบสงกอนจะเสดจสวรรคตวา “...อนง ผทจะเปนพระเจาแผนดนตอไปภายหนา ใหพรอมกนเลอกหาเอาเถด จะเปนพกตาม จะเปนนอง กตาม จะเปนลกกตาม จะเปนหลานกตาม สดแตจะเหน พรอมกน ทานพระองคใดมปรชาญาณควรจะรกษา แผนดนได กยกขนเปนเจาจะไดทำนบำรงแผนดน... เอาแตความดความเจรญเปนทตง...”

เอนก นาวกมล. (2547). ประมวลเรองรชกาลท 5 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: แสงดาว.

สมเดจพระพนวสสาฯ ทรงเปนพระอครมเหส ในรชกาลท 5 ในแผนดนนมเหตการณบานเมอง ทงดและรายเกดขนมากมาย เนองดวยทรงครองราชย ยาวนาน เอนก นาวกมล ไดรวบรวมเรองเลาเกรดเลก เกรดนอยในรชสมยนมาใหอานกน 8 เรอง สนบาง ยาวบางและมรปประกอบมากบางนอยบางตาม หลกฐานทเสาะแสวงหามาประกอบเรองวาไดมากนอย เพยงไร ใชภาษางาย ๆ เหมอนนงฟงผรเลาเรองใหฟง มากกวาอาน เร องทนาสนใจแตอาจไมเปนทร กน แพรหลายนก ไดแก เรอง “เมอ ร.5 ทรงรดนำใหทาส” และเรอง “สองในกลาน ท ร.5 เปนประธานงานววาห” เรองท ร.5 ทรงรดนำใหทาส นน เกดขนเมอ พ.ศ. 2420 ในวาระททรงเจรญพระชนมพรรษาครบ 2 รอบ คอ 24 พรรษา (3 ป หลงจากโปรดเกลาฯ ใหตรา พระราชบญญตพกดเกษยณอายลกทาส ลกไท ร.ศ. 93) ไดทรงบำเพญพระราชกศลใหญ ทรงบรจาค พระราชทรพยเทาจำนวนวนของพระชนมพรรษา 1 วน เทากบ 1 บาท รวมเปนเงน 8,767 บาท พระ ราชทานพระราชทรพยนนไถถอนทาสทอยกบนายเงน คนเดยวนาน 25 ป โดยไมเคยถายเทไปนายเงนคนอน เลย เพราะทรงพระราชดำรวา ทาสทอยกบนายเงน คนเดยวนาน ๆ นาจะเปนคนดมากกวาคนชว คงจะ พอตงตวทำมาหากนเปนสขไดตามกำลง เมอนายเงน ทราบเรองกพากนลดคาตวทาสรวมถวายเปน พระราชกศล ไดทาสทเขาเกณฑ 44 คน (ทาสชาย 16 คน ทาสหญง 20 คน ลกทาส 8 คน) ทรงประกอบ พธปลดปลอยโดยทรงรดนำลงบนตวทาสทง 44 คน และพระราชทานเครองใช (หว กระจก มดโกน เสอผา เครองครว กระบะใสขาว เคยว งอบ เปนตน) แลวโปรดเกลาฯ ใหพาทาสทงหมดไปไวยงทดนททรง เตรยมไวพระราชทาน พรอมพระราชทานควายใหทกครอบครวดวย เพอใหทาสทเปนไทแลวเหลานน ทำนาเลยงตวเองตอไป สวนเรองท ร.5 ทรงเปนประธานงานววาหนน ม 2 ครง ครงแรกเกดขนระหวางเสดจประพาสลำคลอง ยอย ๆ เพอทอดพระเนตรความเปนอยของราษฎร เม อ เสดจพระราชดำเนนถ งบานคลองตาเคด สมทรปราการ มชาวบานชมนมกนอย จงโปรดเกลาฯ

141

ใหหยดเรอพระทนงเทยบทา เจาหนาทไปสอบถาม ไดความวากำลงมงานแตงงาน เจาบาวเปนจน เจาสาว เปนไทย และฐานะยากจนมากทงค ไมมเงนทนตงตว จงเสดจพระราชดำเนนขนประทบบนบานงาน ทรงเปน ประธานพธขนหมาก แลวพระราชทานพระราชทรพย เปนทนแกบาว-สาว สวนครงทสองเกดหางจากครงแรก 12 ป ขณะเสดจพระราชดำเนนถงคลองสามเสน มบานหลงหนงกำลงจดงานแตงงานแตยงไมถงฤกษ ทเจาบาวจะเขาบานเจาสาว จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตามตวเจาบาวมา แลวโปรดเกลาฯ ใหพระเจาลกยาเธอฯ หลายพระองคทตามเสดจเปนผถอเชอกกนประตเงน ประตทอง พระราชทานเลยงและเงนขวญถง แลวจงเสดจ พระราชดำเนนกลบ ทงสองเรองทยกมาน แสดงใหเหนถงพระ มหากรณาธคณทพระราชทานแกประชาราษฎรอยางไมเลอกเวลา สถานท และชนวรรณะเลย

มลนธสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก. (2554). มหตลปชา (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: โรงพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรม ราชชนก เปนพระราชโอรสในสมเดจพระพนวสสาฯ หนงสอเลมนจดพมพขนเพอเผยแพรพระราชจรยวตร ถวายเปนพระราชสกการะสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก พมพดวยกระดาษมน อยางดทงเลม มภาพประกอบจำนวนมากแตเปน ภาพขาว-ดำทงหมด เนอเรองเรยงตามลำดบเวลา

และแบงหมวดเรองเปนหมวดใหญ ๆ 3 หมวด เรมจาก หมวดแรกเปนพระราชประวตและประมวลพระฉายา ลกษณ หมวดนแบงเปน 2 สวน สวนแรกเปนเนอหาสน ๆ นบตงแตประสตจนถงพระราชทานเพลงพระบรมศพ และพระสถปเจดยบรรจพระอฐ ณ วดปทมวนาราม สวนทสองนบเปนการเลาเรองดวยภาพกวาได เพราะม ภาพประกอบคำอธบายใตภาพเรยงลำดบเวลา จำนวนถง 106 ภาพ เลยทเดยว จากนนจะเปนหมวดทสอง มทงหมด 5 เรอง เปนพระราชกรณยกจในสมเดจพระ บรมราชชนกทงสน เชน พระราชกรณยกจดานการ แพทยและการสาธารณสข พระราชกรณยกจดานปรบปรงการศกษาทางการแพทยและวชาทเกยวของ พระ ราชกรณยกจดานการศกษาขนพนฐานและการสนบสนน การศกษาตอ และพระราชกรณยกจดานการพฒนา มหาวทยาลยใหเปนชมชนทสามารถพงพาตนเองได สวนหมวดทสาม จะเปนเกรดเพมเตม เชน การเปนเจา ฟาทหารเรอของสมเดจพระบรมราชชนก เกรดพระ ราชประวตบางสวนจากหนงสอ “เกดวงปารสก” ท พระเจาวรวงศเธอพระองคเจาจลจกรพงษ ทรงนพนธ ไว และประมวลลายพระหตถและพระราชหตถเลขาทสมเดจพระบรมราชชนกทรงมถงบคคลตาง ๆ หนงสอเลมนใหภาพชดเจนถงการททรงสละความสขสวนพระองค ซงสมเดจพระพนวสสาฯ และ สมเดจพระบรมราชชนกทรงปฎบตอยางตอเนองยาวนานตลอดพระชนมชพ ทงนกเพอยกระดบความเปนอยและสขภาพอนามยของประชาชนไทยนนเอง

142

บญรวม เทยมจนทร. (2551). พนองสองกษตรย: พระผครองใจปวงชนชาวไทยทงชาต. กรงเทพฯ: อนเมทกรป.

สมเดจพระพนวสสาฯ ทรงเปนสมเดจยาของพระเจาอยหวถง 2 พระองค คอ ในหลวงรชกาลท 8 และรชกาลท 9 เรองราวในหนงสอเลมนแบงไดเปน 3 สวน คอ สวนแรก เปนเรองทว ๆ ไปของในหลวงทงสองพระองคตงแตยงทรงพระเยาวจนถงชวงสงครามโลก ครงท 2 ในตอนนจะยกพระราชหตถเลขาในสมเดจ พระพนวสสาฯ ถงพระสณสา (สมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนน) และพระราชนดดาทเสดจไปทรงเขารบ การศกษา ณ ประเทศสวตเซอรแลนด ทรงสอนพระ ราชนดดาทงสาม (สมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟา

กลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร, ร ชกาลท 8 และรชกาลท 9) ใหร จ กประหยด สวนทสอง เปนเรองของรชกาลท 8 โดยเฉพาะ เร มจากเสดจนวตประเทศไทย พระราชกรณยกจ เหตการณสำคญตาง ๆ ทเกดขน จนถงการเสดจขน ครองราชยของรชกาลท 9 สวนทสาม เปนเรองพระ ราชกรณยกจและพระอารมณขนในรชกาลท 9 หนงสอเลมนอานงาย แมในแตละสวนจะมหลายบท แตกสน ๆ เหมอนการเลาสกนฟง จะเหนถงแนวพระ ราชดำรและพระราชอธยาศยในสมเดจพระพนวสสาฯ และสมเดจพระศรนครนทรา บรมราชชนน ททรงชวยกน อภบาลในหลวงทงสองรชกาลใหทรงพระเจรญ เปนพระมหากษตรยทรกยงของชนชาวไทยตราบ จนถงทกวนน สมเดจพระพนวสสาฯ ทรงเปนแบบอยางของ สตรไทยทเฉลยวฉลาดและเขมแขง แมจะทรงประสบ กบความทกขโทมนสอยางใหญหลวงหลายครงหลาย ครา แตกไมทรงปลอยใหความทกขททรงเผชญมานน เปนอปสรรคในการปฏบตพระราชกรณยกจอนเกด ประโยชนตอประเทศชาตและประชาชน พระราชทาน ความชวยเหลอแกทวยราษฎรโดยไมเลอกชนชน แสดง ถงพระมหากรณาธคณอนยงใหญสดประมาณได และเปนทยอมรบกนในประชาคมโลก ยเนสโกจงถวาย พระเกยรตยศยกยองใหพระองคทรงเปน “บคคลสำคญ ของโลก”

143

บรรณานกรมบญรวม เทยมจนทร. (2551). พนองสองกษตรย: พระผครองใจปวงชนชาวไทยทงชาต. กรงเทพฯ: อนเมทกรป.มลนธสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา. (2551). ศรสวรนทรานสรณย: นอมรำลกถงสมเดจพระพนวสสา

อยยกาเจา (พมพครงท 9). กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.มลนธสมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก. (2554). มหตลปชา (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.วษณ เครองาม. (2555). สมเดจ 6 แผนดน: บคคลสำคญของโลก (ออนไลน). เขาถงไดจาก: http://www.dailynews.co.th/article/439/154390 [2555, 26 ตลาคม]. เวนสา เสนวงศฯ. (2541). สวางวฒนาฯ. กรงเทพฯ: บางกอกบค.ส.พลายนอย. (2553). พระบาทสมเดจฯ พระจอมเกลา พระเจากรงสยาม (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: พมพคำ.สมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา (ออนไลน). (ม.ป.ป.). เขาถงไดจาก: http://www.queensavang.org/ qs/index.php/th/ [2555, 26 ตลาคม].สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา (ออนไลน). (2555). เขาถงไดจาก: . http://th.wikipedia.org/wiki [2555, 26 ตลาคม].เอนก นาวกมล. (2547). ประมวลเรองรชกาลท 5 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: แสงดาว.