การเพมผลผลตขาวโพดเลยงสตว โดยการใชป ยอยางถกตองและมประสทธภาพ

The Improvement of Maize Yield by Improving Fertilizer Use Efficiency

วรวฒน นลรตนคณ

ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 2

กรมวชาการเกษตร

ค ำน ำ

เอกสารวชาการเรอง การเพมผลผลตขาวโพดเลยงสตวโดยการใชปยอยางถกตองและม

ประสทธภาพ เปนการรวบรวมขอมลตางๆ ในเรองการใชปย และปจจยอนๆ ทเกยวของในบางสวน

โดยตองการทจะเนนใหเหนถงปญหาทเกดในปจจบน คอ เกษตรกรขาดความรเรองปยและวธการใช

ปยทถกตอง ท าใหการใชปยของเกษตรกรไมมประสทธภาพ ซงจ าเปนทจะตองไดรบการแกไขอยาง

เรงดวน โดยการน าความรเรองการจดการธาตอาหารพช ทมอยอยางมากมาย รวมทงผลการการทดสอบทดลองทไดด าเนนงานรวมกบเกษตรกรมาตงแตป 2548 จนถงปจจบน มารวบรวมเรยบเรยง

ถงเหตผลและความจ าเปนของการใชปยอยางมประสทธภาพ และผลตอบแทนทได เพอเปนขอมล

ใหกบนกวชาการเกษตรหรอผสนใจโดยทวไปไดเขาใจและมขอมล เพอน าไปทดลองปฏบตใหเกด

ประโยชนตอไป

เอกสารเลมนไดจดท าขนโดยการศกษาคนควาจากขอมลทเปนผลงานของอาจารย นกวชาการ

ทงภายในและตางประเทศ และเกษตรกรทไดรวมกนท าแปลงทดสอบ ใหขอมล และขอคดเหนทเปน

ประโยชน ขอขอบพระคณทกทานดงกลาว ณ โอกาสน

วรวฒน นลรตนคณ

9 เมษายน 2558

สำรบญเรอง

หนำ

บทท 1 บทน า 1

1.1 ความส าคญของขาวโพดเลยงสตว 1

1.2 ความส าคญของปยเคม 5

บทท 2 ดนและคณสมบตบางประการของดน 10

2.1 สมบตทางกายภาพ (Physical properties) 10

2.2 สมบตทางเคม (Chemical properties) 20

2.3 คณสมบตทางชวภาพ (Biological properties) 24

บทท 3 ธาตอาหารพช 26

3.1 ธาตอาหารพช 26

3.2 หนาทของธาตอาหาร 29

บทท 4 บทท 4 ปยเคมและสมบตบางประการของปยเคม

4.1 ค าศพทเกยวกบปย

4.2 ฉลากปย สตรปย และปรมาณธาตอาหารรบรองของปยเคม

4.3 การจ าแนกประเภทของปยเคม

4.4 การผสมปยใชเอง

บทท 5 การใชปยขาวโพดเลยงสตวอยางถกตองและมประสทธภาพ

49

49

51

54

59

5.1 ใชปยถกสตร 63

5.2 ใชปยถกเวลา 67

5.3 ใชถกวธ 73

5.4 ใชปยถกปรมาณ 74 บทท 6 การถายทอดเทคโนโลยการใชปย 85

6.1 กระบวนการถายทอดเทคโนโลยการใชปย 85

6.2 ผลการด าเนนการในไรเกษตรกร 86

1

บทท 1 บทน ำ

1.1 ควำมส ำคญของขำวโพดเลยงสตว

ขาวโพดเลยงสตวเปนพชเศรษฐกจทส าคญพชหนงของประเทศไทย ในป 2528 มพนทปลก

ขาวโพดเลยงสตวสงทสดถง 12.361 ลานไร หลงจากนนพนทปลกกลดลงมาโดยตลอดจนเหลออย

เพยง 7.19 ลานไร ในป 2555 เนองจากตองแขงขนดานราคาและรายไดจากการปลกขาวโพดกบการ

ปลกพชชนดอน เชน ออย มนส าปะหลง และยางพารา

เมอพจารณาสถตการปลกขาวโพดเลยงสตวของประเทศไทยตงแตป 2524 จนถงปจจบน

(ตารางท 1.1) จะเหนวาในชวง 10 ปแรก ตงแตป 2524-2533 มพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวอย

ในชวง 9.796 -12.361 ลานไร มผลผลตรวมอยระหวาง 2.781-4.933 ลานตน และมผลผลตเฉลยทคด

จากพนทเกบเกยว 328-419 กโลกรมตอไร สวนในชวง 10 ปทสอง (ป 2534-2543) มพนทเพาะปลก

ขาวโพดเลยงสตวอยในชวง 7.719-9.219 ลานไร มผลผลตรวมอยระหวาง 3.328-4.617 ลานตน และม

ผลผลตเฉลย 434-587 กโลกรมตอไร และในชวง 10 ปทสาม (ป 2544-2553) มพนทเพาะปลก

ขาวโพดเลยงสตวอยในชวง 6.364-7.742 ลานไร มผลผลตรวมอยระหวาง 3.890-4.861 ลานตน และม

ผลผลตเฉลย 594-669 กโลกรมตอไร ซงเหนไดวาในระยะ 10 ปแรกเปนชวงทมการเพมพนทปลก

ขาวโพดเลยงสตว ท าใหผลผลตโดยรวมเพมขน แตผลผลตเฉลยตอไรคอนขางต า ตอมาในระยะท 2

และ 3 พนทปลกขาวโพดเลยงสตวลดลงอยางตอเนอง แตผลผลตโดยรวมกลบเพมขนเนองจาก

ผลผลตตอเฉลยตอไรเพมขน ซงเหตผลส าคญ คอ การทเกษตรกรเปลยนมาใชขาวโพดลกผสมแทน

พนธผสมเปด

ส าหรบในสถานการณปจจบนจากขอมลของส านกงานเศรษฐกจการเกษตร ระบวา ในป

เพาะปลก 2555/56 มพนทปลกทงประเทศประมาณ 7.19 ลานไร ลดลงจากปทแลว 0.65 ลานไร หรอ

ลดลง 8.4 เปอรเซนต แตผลผลตเพมขนเปน 4.81 ลานตน หรอเพมขน 15.7 เปอรเซนต ผลผลตตอไรท

เพมขนเนองจากความส าเรจในการวจยและพฒนาเมลดพนธขาวโพดลกผสมทมศกยภาพในการใหผล

ผลตสง ในขณะทผลผลตเฉลยของขาวโพดในป 2551 มผลผลต 611 กโลกรมตอไร ในป 2555 ม

ผลผลตเฉลย 659 กโลกรมตอไร คดเปนผลผลตทเพมขน 1.8 เปอรเซนต (ส านกงานเศรษฐกจ

การเกษตร, 2556) ซงระดบผลผลตดงกลาวชใหเหนถงการใชปยทไมมประสทธภาพของเกษตรกร

สถานการณการใชขาวโพดเลยงสตวทผลตในประเทศนน พบวา ในระยะเวลาทผานมามการน า

ขาวโพดเลยงสตวไปใชเปนวตถดบในการผลตอาหารสตวในประเทศเปนหลก ถง 93.1 เปอรเซนต

2

ตารางท 1.1 พนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว ผลผลต และผลผลตเฉลยตอไร ป 2524-2555

ป

เนอทเพาะปลก (1,000 ไร)

เนอท เกบเกยว (1,000 ไร)

ผลผลต

(1,000 ตน)

ผลผลตตอไร เฉลย

(กโลกรมตอไร)

ราคาทเกษตรกร ขายได

2524 9,796 9,157 3,449 352 2.18 2525 10,494 8,163 3,002 286 2.04 2526 10,552 9,792 3,552 337 2.49 2527 11,356 10,866 4,226 372 2.36 2528 12,361 11,987 4,933 399 1.81 2529 12,195 11,345 4,309 353 1.59 2530 10,941 8,484 2,781 254 2.52 2531 11,471 11,163 4,675 408 2.63 2532 11,165 10,687 4,393 393 2.93 2533 10,910 9,657 3,722 341 2.45 2534 9,219 8,741 3,793 411 2.77 2535 8,446 7,725 3,672 435 2.78 2536 8,370 7,610 3,328 398 2.82 2537 8,829 8,446 3,965 449 2.96 2538 8,346 7,896 4,155 498 4.06 2539 8,665 8,217 4,533 523 3.92 2540 8,729 7,488 3,832 439 4.40 2541 9,008 8,628 4,617 513 3.70 2542 7,719 7,541 4,286 555 4.31 2543 7,823 7,614 4,473 572 3.82 2544 7,742 7,529 4,497 581 3.95 2545 7,374 7,167 4,259 578 4.14 2546 7,067 6,895 4,249 601 4.43 2547 7,272 7,032 4,341 597 4.59 2548 6,906 6,704 4,094 539 4.78 2549 6,405 6,223 3,918 612 5.45 2550 6,364 6,187 3,890 611 6.89 2551 6,692 6,518 4,249 635 7.01 2552 7,099 6,905 4,616 352 5.43

ตารางท 1.1 (ตอ)

3

ป

เนอทเพาะปลก (1,000 ไร)

เนอท เกบเกยว (1,000 ไร)

ผลผลต

(1,000 ตน)

ผลผลตตอไรเฉลย

(กโลกรมตอไร)

ราคาทเกษตรกร ขายได

2553 7,481 7,268 4,861 650 8.13 2554 7,416 7,207 5,022 650 7.63 2555 7,367 7,156 4,965 659 9.41

ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (ป 2556 พยากรณ) และศนยสารสนเทศการเกษตร (2555)

ของผลผลตทงหมดภายในประเทศ และมความตองการใชเพมขนอยางตอเนองมาโดยตลอด เนองจาก

ประเทศไทยไดมการพฒนาการผลตปศสตวเพมขนอยางรวดเรว เพอตอบสนองกบความตองการ

บรโภคภายในประเทศและการสงออกในแตละป ท าใหระยะหลงตองมการน าเขาจากตางประเทศ

อยางตอเนอง โดยในป 2550/51 ถง 2554/55 ความตองการใชในประเทศเพมขนอยางตอเนองคดเปน

2.9 เปอรเซนต การสงออกมปรมาณเพมขน 22.9 เปอรเซนต สวนการน าเขามปรมาณลดลง 8.8

เปอรเซนต (ตารางท 1.2) สวนตารางท 1.3 และ 1.4 แสดงถงความตองการใชขาวโพดเปนอาหารสตว

และการประมาณการประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชขาวโพดเปนวตถดบ

ตารางท 1.2 การใชในประเทศ การสงออก และการน าเขาขาวโพดของไทย

ป

การใชใน

ประเทศ

(ลานตน)

การสงออก การน าเขา

ปรมาณ

(ลานตน)

มลคา

(ลานบาท)

ปรมาณ

(ลานตน)

มลคา

(ลานบาท)

2550/51 3.96 0.07 575.43 0.25 828.22

2551/52 3.89 0.46 3,925.06 0.51 1,826.64

2552/53 4.21 1.00 6,489.55 0.24 815.49

2553/54 4.2.8 0.21 1,725.23 0.39 1,474.39

2554/55 4.36 0.29 2,660.99 0.18 651.31

อตราเพม

(เปอรเซนต)

2.92 22.86 25.11 -8.84 -6.71

ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2556) และศนยสาระสนเทศการเกษตร (2555)

4

ตารางท 1.3 การประมาณการประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการใชขาวโพดเปนวตถดบ

ป 2555

ประเภทสตว ประชากร

สตว

(ลานตว)

ปรมาณอาหาร

สตวทใช

(ตน)

สดสวน

ขาวโพดทใช

ในอาหารสตว

(เปอรเซนต)

ปรมาณ

ขาวโพดทใช

ในอาหารสตว

(ลานตน)

อตราการ

เตบโตจากป

2554

(เปอรเซนต)

ไกเนอ 1,160.90 4,597,164 62 2.850 6.82

ไกพอแมพนธ 14.21 716,184 60 0.430 6.84

ไกไขรนเลก 38.86 841,967 60 0.505 9.99

ไกไขใหไข 44.13 1,765,200 55 0.971 10.00

ไกไขพอแมพนธ 0.6 24,000 60 0.014 9.09

หมขน 13 3,835,000 25 0.959 0.78

หมพนธ 0.9 837,000 - - -

เปดเนอ 30 252,000 15 0.038 -

เปดพนธ 0.3 21,900 10 0.002 -

เปดไข 2.6 169,000 - - -

โคนม (ตว) 350,000 574,875 15 0.086 15.38

กง (ตน) 600,000 960,000 - - -

ปลา (ตน) 374,850 630,476 30 0.189 5.00

รวม 15,224,765 6.045 6.57

ทมา : สมาคมผผลตอาหารสตวไทย (2556)

5

ตารางท 1.4 ความตองการขาวโพด เพอใชเปนวตถดบในอตสาหกรรมอาหารสตว

ป ความตองการใช

(ตน)

อตราการเตบโต

(เปอรเซนต)

2543 4,557,228 0

2544 4,774,999 5

2545 4,797,447 1

2546 4,753458 -1

2547 3,858,131 -191/

2548 4,079,835 6

2549 4,751,851 16

2550 4,755,768 0

2551 4,912,378 32/

2552 4,848,877 -1

2553 5,086,123 5

2554 5,671,686 12

2555 6,217,117 7 1/ วกฤตการณไขหวดนก 2/ วกฤตการณ Hamburger

ทมา : สมาคมผผลตอาหารสตวไทย (2556)

1.2 ควำมส ำคญของย ยเคม

ในปจจบนสถานการณการผลตพชหลายชนดมความนาเปนหวง เนองจากผลผลตทเคยไดรบ

ต าลง หรอผลผลตเพมขนนอยมาก (ตารางท 1.5) ทงๆ ทมการปรบปรงพนธใหมศกยภาพการใหผลต

สงขนกตาม สาเหตทส าคญสวนหนงเนองมาจากความเสอมโทรมของดน ซงในชวงแรกของการ

พฒนาการเกษตร จะมงเนนการขยายพนทเพาะปลกอยางกวางขวาง โดยการถางปาไมท าการเกษตรมา

จนถงปจจบน ท าใหทรพยากรดนเสอมโทรมลง ทงโดยการชะลางพงทลายของหนาดน ซงเปนสาเหต

ส าคญทท าใหเกดการสญเสยธาตอาหาร โครงสรางดนถกท าลายและสญเสยเนอทเพาะปลก ประกอบ

กบเกษตรกรท าการเพาะปลกบนพนทเพาะปลกเดมตดตอกนเปนเวลานาน ท าใหความอดมสมบรณ

ลดต าลงไปอก เนองจากเปนดนในเขตรอนทมความชนในดนอยางตอเนอง และมอณหภมเหมาะสม

6

ตอกจกรรมตางๆ ของจลนทรยในดน ซงนอกจากจะสงผลใหสญเสยความอดมสมบรณอยางรวดเรวแลว

ระดบอนทรยวตถในดนกยงลดลงดวย จงสงผลตอเนองตอคณสมบตทางกายภาพของดน เชน

ความสามารถในการอมน า การจบรวมตวกนของเมลดดนต าลง ความแนนทบของดนเพมขน สภาวะ

ดงกลาวสงผลอยางมากตอประสทธภาพการใชปย ดงนนการจดการดานเขตกรรมทมงเนนดานการ

อนรกษดน เชน การปลกพชหมนเวยน การปลกพชแซม การปลกพชคลมดน การปลกพชเปนปย

พชสด การไถกลบเศษซากพชลงดนจงมความจ าเปน นอกจากนนยงมความจ าเปนในการใชปยเคม

รวมกบปยอนทรย โดยเฉพาะการทจะเพมผลผลตของพชไรซงเปนพชอายสน ปยเคมจดเปนปจจยการ

ผลตทส าคญ ใหผลผลตเดนชด และแนนอนทสด โดยมผลตอผลผลตของพชถง 40-60 เปอรเซนต

ของปจจยการผลตพชทงหมด หรอสงกวาในเขตรอน (IPNI, 2009)

ตารางท 1.5 แนวโนมผลผลตของพชเศรษฐกจทส าคญของประเทศไทย

ป ขาวนาป

(กโลกรมตอไร) ขาวนาปรง

(กโลกรมตอไร) ขาวโพดเลยงสตว (กโลกรมตอไร)

ถวเหลอง (กโลกรมตอไร)

มนส าปะหลง (กโลกรมตอไร)

2551 406 687 611 244 3,400

2552 405 679 635 252 3,630

2553 407 589 650 257 2,970

2554 399 637 650 256 3,090

2555 381 662 659 259 3,360

อตราเพม -1.41 -1.37 +1.76 +1.36 -1.83

ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร (2556)

ในป 2551 ประเทศไทยน าเขาปยรวมทงหมด 3.79 ลานตน คดเปนมลคา 75,610 ลานบาท

ในป 2555 ประเทศไทยน าเขาปยจ านวน 5.41 ลานตน มลคาเพมขนเปน 80,836 ลานบาท (ส านก

ควบคมพชและวสดการเกษตร, 2556) คดเปนมลคาทเพมขน 6.9 เปอรเซนต โดยเกษตรกรยงนยมใช

ปยสตรส าเรจ ซงมจ าหนายในทองตลาดหลายสตร แตทใชกนมากมอย 4 สตร คอ 16-20-0 16-16-8

15-15-15 และ 13-13-21 (ตารางท 1.6) ส าหรบปยพชไรทเกษตรกรนยมใชเปนสวนใหญ คอ สตร

15-15-15 13-13-21 20-20-0 16-20-0 9-24-24 12-24-12 14-14-21

7

ตารางท 1.6 ปรมาณและมลคาการน าเขาปยป 2555

สตรปย ปรมาณ (ตน) มลคา (ลานบาท)

46-0-0 2,153,690 30,240

18-46-0 536,806 10,198

0-0-60 586,155 9,825

21-0-0 282,782 2,266

16-20-0 549,688 7,587

16-16-8 71,223 1,050

15-15-15 400,776 6,511

13-13-21 30,345 497

อนๆ 971,813 17,772

รวม 5,583,276 83,947

ทมา : ส านกควบคมพชและวสดการเกษตร (2556)

สรสทธ (2535) กลาวถงความส าคญของการใชปยเคมกบการพฒนาการเกษตร วา

องคประกอบทส าคญของความอดมสมบรณของดนเพอการผลตทย งยน จะตองประกอบดวย 4 ปจจย

ไดแก 1) สภาพทางเคมของดน ซงไดแกความเปนกรดเปนดาง ความเคม ความสามารถในการ

แลกเปลยนประจบวกของดน 2) สภาพทางกายภาพของดน ไดแก เนอดน โครงสรางดน ความโปรง

รวนซยของดน 3) สภาพทางจลชวของดน ไดแก ชนด ปรมาณ และกจกรรมของจลนทรยในดน

รวมทงปรมาณอนทรยวตถในดน 4) ระดบธาตอาหารพช ไดแก ปรมาณและความสมดลของธาต

อาหารทจ าเปนแกการเจรญเตบโตของพช แตละปจจยตางมความส าคญเทาๆ กน

Maene (2538) อางโดย โชต (2539) ไดชใหเหนวาประเทศในภมภาคเอเชยมโอกาสเพม

ผลผลตไดอก ถามการใชปยเพมมากขน แตกมขอจ ากดในการทจะเพมการใชปย และในแตละ

ประเทศกมขอจ ากดทแตกตางกน แตทเหมอนกน คอ ทกประเทศมประชากรเพมมากขนเรอยๆ ขณะท

พนทเพาะปลกมแนวโนมลดลง ดงนนการเพมอตราการใชปยจ าเปนตองค านงถง การใชอยางม

ประสทธภาพ โดยรฐตองมระเบยบหรอมาตรการควบคมและปองกนการเอารดเอาเปรยบเกษตรกรท

ขาดความร ในเรองการปลอมปนปย การบรรจปยทมน าหนกขาดหายไป และดแลเรองราคาปยทไมให

แตกตางกน และมปยเพยงพอส าหรบเกษตรกรทอยหางไกล ปญหาการใชปยทไมสมดลระหวางธาต

อาหารไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม จากการทใชปยไนโตรเจนในอตราและสดสวนทสง

8

เกนไป จะสงผลกระทบตอความไมสมดลของธาตอาหารในดนและพชทปลก จงตองมการแกไข และ

ไดสรปประเดนความส าคญทเปนขอจ ากดบางประการ ไวดงน

1) ขาดความรความเขาใจเกยวกบการใชปยทมประสทธภาพ

2) ราคาของธาตอาหารปยไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ไมเทากนและไมม

การจงใจใหใชอยางสมดล

3) ปยทเหมาะสมและตองการใชไมมจ าหนาย

4) การแนะน าปย ไมมหนวยงานใดรบผดชอบอยางจรงจง

5) ขาดขอมลเกยวกบปยในรปแบบอนทสามารถใชแทนกนได

6) ไมมความสามารถผสมปยใชเองกรณตองการปยพเศษส าหรบตนเอง

7) ไมมขอมลทถกตองหรอขาดแคลนขอมลเกยวกบดน

8) ใสปยไมสม าเสมอในกรณใชแมปย

9) เกษตรกรใชปยเพยงเพอเพมผลผลตขนเทานน ไมไดค านงการบ ารงดนและการสมดล

ระหวางธาตอาหาร ดงนนจงควรมการสรางแรงจงใจการใชปยทสมดล ไมใชเพยงเพอเพมผลผลต

เพยงอยางเดยว

ในปจจบนปญหาการใชปยทไมมประสทธภาพของเกษตรกร ยงคงเปนปญหาส าคญทตอง

ไดรบการแกไขอยางเรงดวน เกษตรกรยงคงขาดความรและความเขาใจทถกตองเกยวกบการใชปย

(รงโรจน, 2555; ส านกงานกองทนสนบสนนงานวจย, 2555 ก.) เกษตรกรสวนมากไมทราบถง

ความหมายของสตรปย และไมทราบวาตวเลขของสตรปยทระบอยบนกระสอบปยแตละตวม

ความหมายและท าหนาทแตกตางกนอยางไร ท าใหเกษตรกรใชปยไมถกตองทงชนดปย เวลา วธการ

และปรมาณ เชน ในกรณของขาวเกษตรกรมกจะใชปยสตร 46-0-0 ในปรมาณมาก เนองจากเชอวาเมอ

ใสปยยเรยแลวตนขาวมสเขยวเขมขน จะใหผลผลตสงมากขน จนเกดปรากฏการณทเรยกวา

“แขงเขยว” คอ เกษตรกรแขงกนใสปยยเรย เพอใหตนขาวมสเขยวเขมมากทสด ซงการใสปย

ไนโตรเจนทมากเกนไป นอกจากท าใหมตนทนทสงขน ยงท าใหตนขาวออนแอ ตนลม เกดการระบาด

ของโรคแมลง ดงน นจงมความจ าเปนอยางยงททกภาคสวนจะตองชวยกนใหเกษตรกรเพม

ประสทธภาพการใชปยของเกษตรกรใหดขน

9

เอกสำรอำงอง

โชต สทธบศร. 2539. แนวทางการพฒนาระบบการใหค าแนะน าการใชปยกบพชไร. กรมวชาการ

เกษตร. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 117 หนา สบคนจาก http://soclaimon.wordpress.

com/tag/พฒนาค าแนะน าการใชปย/ [พ.ย. 2556]

สรสทธ วชโรทยาน. 2535. ความส าคญของปยเคมกบการพฒนาการเกษตร. เอกสารประกอบการ

บรรยายในการสมมนาเชงปฏบตการเรอง “การวจยและพฒนาการเกษตรของภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ” 6-13 ม.ค. 2535. ณ ศนยศกษาคนควาและพฒนาการเกษตรกรรม ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ. 19 หนา.

ศนยสารสนเทศการเกษตร. 2555. วารสารการพยากรณผลผลตการเกษตร ปท 27 ฉบบท 3 เดอน

กนยายน 2555. ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 179 หนา.

สมาคมผผลตอาหารสตวไทย. 2556. ตารางประมาณการประชากรสตว ปรมาณอาหารสตว และการ

ใชวตถดบ ป 2555. สบคนจาก http://www.thaifeedmill.com/tabid/56/Default.aspx [ธ.ค. 2556]

ส านกกองทนสนบสนนการวจย. 2555 ก. สถานการณและแนวโนมการผลตขาวโพดไทย ความมนคง

ดานอาหารสตว. ฝายเกษตร ส านกกองทนสนบสนนการวจย. 44 หนา

ส านกควบคมพชและวสดการเกษตร. 2556. ปยเคมน าเขา ป 2555 (รายสตร). ขอมลสถต พรบ. ปย

2518. ฝายปยเคม. ส านกควบคมพชและวสดการเกษตร. กรมวชาการเกษตร. สบคนจาก :

http://www.doa.go.th/ard/index.php?option=com_content&view=category&id=29&Itemid

=104 [ต.ค. 2556]

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2556. สถานการณสนคาเกษตรทส าคญและแนวโนม ป 2556.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. สบคนจาก http://www.oae.go.th/ewtadmin/ewt/oae_web

/download /journal /trends2556.pdf [ต.ค. 56]

รงโรจน พทกษดาธรรม. 2555. การเสรมสรางขดความสามารถของเกษตรกรในการจดการธาตอาหาร

เฉพาะพนทส าหรบขาว. การประชมวชาการขาวแหงชาตครงท 2. มตใหมวจยขาวไทย พรอม

รบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศและการเปดตลาดเสรอาเซยน.ส านกงานพฒนา

วทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต. หนา 687-690.

IPNI. 2009. Fertilizer and Food Production. Plant Nutrition Today. Retrieved November 4, 2013

from http://www.ipni.net/ipniweb/pnt.nsf/5a4b8be72a35cd4 6852568d9001a18da/3f3ebe

5f312c2f38852576260052d46d!OpenDocument

10

บทท 2 ดนและคณสมบตบำงระกำรของดนกบกำรเจรญเตบโตของพช

ดน คอวตถตามธรรมชาตทเกดขนจากผลของการผพงสลายตวของหนและแรตางๆ ผสม

คลกเคลารวมกบอนทรยวตถหรออนทรยสาร ทไดมาจากการสลายตวของเศษซากพชและสตวจนเปน

เนอเดยวกน โดยมกระบวนการทางธรรมชาตควบคมใหการเกดดนเปนไปตลอดเวลา มลกษณะรวน

ไมเกาะกนแขงเปนหน เกดขนปกคลมพนผวโลกอยเปนชนบางๆ

2.1 องคประกอบของดน (Soil component)

องคประกอบของดนทเกยวของกบการเจรญของพช ประกอบ 4 สวนส าคญ คอ

2.1.1 อนนทรยวตถ หรอแรธาตในดน เปนสวนทไดมาจากการสลายตวผพงของหนและแรท

สลายตวโดยทางเคม กายภาพ และชวเคม มความส าคญตอการเจรญเตบโตของพชดงน

1) เปนแหลงทใหธาตอาหารทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพช เชน ดนทมแรเฟลสปารซงสลายตวไดงาย เปนองคประกอบอยมากจะมความอดมสมบรณสง

2) เปนสวนควบคมลกษณะเนอดน (Soil texture) เชน ดนทมแรควอทซเปนองคประกอบอยมากจะท าใหเกดดนเนอหยาบ แตถาหากมแรแคลไซทเปนองคประกอบอยมากจะท าใหไดดนเนอละเอยด เปนตน

3) เปนสวนควบคมคณสมบตทางเคมและกายภาพของดน ตวอยางเชน ควบคมสภาพความเปนกรดเปนดาง (Soil pH) ควบคมความสามารถการแลกเปลยนประจ (Ion exchange capacity) หรอควบคมความสามารถในการดดยดน าของดน (Water holding capacity)

2.1.2 อนทรยวตถ ไดแกสวนทเกดจากการเนาเปอยผพงหรอการสลายตวของซากพชและสตวททบถมกนอยบนดน สวนใหญประกอบดวยธาตคารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และก ามะถน โดยทวไปพบปรมาณอนทรยวตถในดน 1-5 เปอรเซนต (ตารางท 2.1) โดยน าหนกของดนชนบน ในระดบชนดนทลกลงไปปรมาณของอนทรยวตถจะลดลง สวนประเทศไทยมปรมาณอนทรยวตถในดนโดยเฉลยคดเปน 0.8 เปอรเซนต (จรรตน และวรรณรตน, 2553) ถงแมอนทรยวตถในดนจะมนอย แตกมบทบาททส าคญตอการเจรญเตบโตของพชดงน

1) เปนแหลงทใหธาตอาหารทส าคญตอการเจรญเตบโตของพช ตลอดจนสงทมชวตเลกๆ ในดนซงเกอกลการเจรญเตบโตของพช

2) เปนแหลงใหพลงงานแกจลนทรยในดนทเอออ านวยตอการเจรญเตบโตของพช 3) ชวยท าใหโครงสรางของดนรวนโปรง มน าและอากาศในเนอดนเหมาะสมตอการ

เจรญเตบโตของรากพช อนทรยวตถเมอถกยอยสลายโดยจลนทรย จะท าให เกดธาตทเปนองคประกอบของ

สารอนทรย ซงเมอสารประกอบเหลาน ถกปลดปลอยออกมา จะท าใหพชสามารถน าไปใชประโยชน

11

ได โดยเฉพาะอยางยงไนโตรเจน ดงนน การวเคราะหหาปรมาณอนทรยวตถจงสามารถใชประมาณ การปรมาณไนโตรเจนทถกปลดปลอย หรอไนโตรเจนในรปทเปนประโยชนตอพชได อยางไรกตาม ปรมาณไนโตรเจนทถกปลดปลอยนจะสมพนธกบเนอดน โดยหากเปนดนเหนยว อาจจะมปรมาณต ากวา และหากเปนดนทรายอาจจะมปรมาณสงกวาทแสดงในตารางท 2.2

ตารางท 2.1 ปรมาณของอนทรยวตถทระดบตางๆ ระดบ ปรมาณอนทรยวตถ (เปอรเซนต) ต ามาก 0.5-1.0 ต า 1.0-2.0

ปานกลาง 2.0-3.0 สง 3.0-5.0

สงมาก มากกวา 5.0 ทมา : จรรตน และสมสมย (2553)

ตารางท 2.2 ปรมาณไนโตรเจนทถกปลดปลอยจากอนทรยวตถในดน ปรมาณอนทรยวตถ

(เปอรเซนต) ปรมาณไนโตรเจนทถกปลดปลอย

(กโลกรมไนโตรเจนตอไร) 1.0 7 – 13 2.0 11 – 17 3.0 14 – 21 4.0 18 – 24 5.0 21 – 28 6.0 25 – 31 7.0 29 – 35

ทมา : จรรตน และสมสมย (2553)

2.1.3 น าในดน น าในดนจะอยตามสวนทเปนชองวางในเนอดน และตามผวของอนภาคดนโดยมแรงยดของเมดดน และระหวางน าดวยกนดดยดเอาไว ดงนนดนทมอนภาคละเอยดจะยดเหนยว น าไวไดดและมชองวางระหวางเมดดนมาก จงมโอกาสทจะมน าในดนไดมากกวาดนทมอนภาคหยาบซงจะยดน าไดนอย เพราะมชองวางระหวางเมดดนนอย การแบงแยกน าในดนโดยถอเอาปฏกรยารวมของน ากบอนภาคดน ไดเปน 4 ประเภทคอ

1) น าทเปนองคประกอบทางเคมของดน (Chemically combined water) เปนน าทเปนองคประกอบของแรตางๆ ในดน และอยในรปตางๆ กน เชน น าเลยงผลกของแรลโมไนท

12

(2Fe2O3.3H2O) หรอน าในแรทลค (3MgO.4SiO2.H2O) เปนตน น าประเภทนรากพชไมสามารถดดไปใชประโยชนไดเนองจากมนอยและแรงยดเกาะตดกบแรแขงแรงมาก

2) น าเยอผวอนภาคดน (Hygroscopic water) เปนน าทอนภาคดนดดยดไวทผวภายนอกในลกษณะทเปนเยอบางๆ ดวยแรงทสงมาก (ไมต ากวา 31 บรรยากาศ) รากพชไมสามารถดดไปใชประโยชนได

3) น าซบ (Capillary water) เปนน าทอนภาคดนดดยดไวทผวภายนอกอยถดจากน าเยอผวอนภาคดนออกไป มลกษณะเปนแผนทหนาขน หรอเปนน าทอยในชองวางขนาดเลกในดนและแรงดงดดของโลกไมสามารถท าใหน าสวนนเคลอนทลงไปได โดยทวไปดนจะดดยดน าสวนนไวดวยแรงประมาณ 0.3-31 บรรยากาศ รากพชดดไปใชประโยชนได

4) น าซม (Gravitational water) เปนน าในดนตามชองวางระหวางเมดดน ไมอยภายใตแรงดงดดของอนภาคดน สามารถถกแรงดงดดของโลกท าใหเคลอนทไปได รากพชจงดงดดไปใชประโยชนไดเพยงบางสวน และยงท าใหเกดการชะพาธาตอาหารพชลงไปยงดนชนลาง

โดยทวไปองคประกอบของดนสวนทเปนน ามอยประมาณ 25 เปอรเซนต แตสวนของน าทจะเปนประโยชนกบพชมอยเพยงสวนนอย จงมความจ าเปนทจะตองท าความเขาใจถงการใหน าและการใชประโยชนจากน าในดนตอการเจรญเตบโตของพช น าในดนมบทบาทส าคญตอการเจรญเตบโตของพชดงตอไปน

1) น าเปนองคประกอบของเซลลรากพชใหเตงตง สามารถด าเนนกจกรรมทมชวตไดตามปกต

2) น าท าหนาทเปนตวท าละลายธาตอาหารพชใหอยในรปทเปนประโยชนและรากพชดดไปใชได

3) น าท าหนาทเปนตวกลางเคลอนยายธาตอาหารพชในดน จากบรเวณหนงไปอกบรเวณหนงและเคลอนยายตอไปในรากและเนอเยอสวนตางๆ ของพช

4) น าท าหนาทควบคมอณหภมของดนไมใหเปลยนแปลงมากและเรวเกนไปจนเกดการกระทบกระเทอนตอการเจรญเตบโตของพช

2.1.4 อากาศในดน อากาศในดนจะอยในชองวางระหวางเมดดนในสวนทไมมน า ดงนนปรมาณของอากาศในดนจงแปรผนกบปรมาณน าในดน อากาศในดนมกาซตางๆ ทเปนประโยชนตอการเจรญเตบโตของพช เชนเดยวกบในบรรยากาศเหนอผวดน แตทระดบลกลงไปในดนอากาศจะเบาบางลงและจะมกาซคารบอนไดออกไซดมากกวาในบรรยากาศ โดยทวไปปรมาณอากาศในดนมอยประมาณ 25 เปอรเซนต โดยปรมาตรของดน พชตองการอากาศในการเจรญเตบโต อากาศในดนมประโยชนตอการหายใจของรากและกจกรรมของสงมชวตอนๆ ในดนทเกอกลการเจรญเตบโตของพช ปจจยทเกยวของกบปรมาณอากาศในดนมหลายอยางเชน

13

1) คณลกษณะของดน เชน เนอดน โครงสรางของดน ปรมาณน าในดน และอนทรยสารในดน สมบตของดนเหลานจะไปมผลตอความจอากาศและการถายเทอากาศของดน

2) พช รากของพชในดนจะก าหนดปรมาณและสดสวนกาซในดน โดยเฉพาะกาซออกซเจนและกาซคารบอนไดออกไซดจากกจกรรมการหายใจของเซลลรากพช

3) จลนทรยในดน ตองการออกซเจนในการด าเนนกจกรรมตางๆ และปลดปลอยกาซคารบอนไดออกไซดออกมา หากในดนมอนทรยสารอยมากจะเพมกจกรรมของจลนทรยในดนใหมากขนดวย และจะมผลตอปรมาณและสดสวนของกาซในดน

4) ลมฟาอากาศ ทอยเหนอระดบผวดนจะเกยวเนองกบอากาศในดนตลอดเวลา เชน อณหภม แสงแดด และฝน ในสภาพทดนขาดอากาศหรอมกาซออกซเจนนอยจะสงผลกระทบตอพชทนท นนคอจะท าใหการดดน าและอาหารของรากพชลดลงหรอหยดชะงก ท าใหตนพชขาดอาหารและน าจนแสดงอาการเหยวเฉาใหปรากฏ นอกจากนนในดนทมกาซออกซเจนนอยจะกอใหเกดการเปลยนแปลงธาตอาหารพชไปอยในรปทไมเปนประโยชน เชน ไนโตรเจนเปลยนไปอยในรปของกาซแอมโมเนย หรอก ามะถนจะเปลยนไปอยในรปของกาซไขเนา (H2S) นอกจากนนในสภาพดนทขาดออกซเจนจะสงเสรมใหจลนทรยในดนด าเนนกจกรรมทไมตองการใชกาซออกซเจน และจะท าใหเกดสารพษตอพช

ดนทมความเหมาะสมตอการเพาะปลกนน ควรมองคประกอบตามสดสวนดงน สวนทเปน

ของแขง 50 สวน แบงเปน อนนทรยวตถประมาณ 45 สวน อนทรยวตถ 5 สวน และสวนของชองวาง

50 สวน ซงประกอบดวยน า 25 สวน และอากาศอก 25 สวน หรอ มสดสวนของ อนนทรยวตถ :

อนทรยวตถ : น า : อากาศ เทากบ 45 : 5 : 25 : 25

ดนด หมายถงดนทมสมบตทางเคม ฟสกสและชวภาพเหมาะสม และเปนดนทมความอดม

สมบรณสง เมอใชปลกพชภายใตสภาพแวดลอมทดและมการจดการทเหมาะสม พชจะใหผลผลตสง

แตดนทมความอดมสมบรณสง ในขณะทสมบตดานอนๆ ไมเหมาะสมกจะอาจจะใหผลผลตต า

2.2 คณสมบตของดน (Soil characteristics)

คณสมบตของดนหมายถงลกษณะทบงชสมบตของดนในดานกายภาพและเคมตางๆ ดนแตละ

ชนดมคณสมบตทางกายภาพและเคมแตกตางกน คณลกษณะของดนสามารถตรวจวดไดดวยตาเปลา

และการวเคราะหในหองปฏบตการ โดยสมบตบางประการของดนทเกยวของกบการเจรญของพช

แบงออกเปน 4 กลมใหญๆ ไดแก

1) สมบตทางกายภาพ

2) สมบตทางเคม

3) สมบตทางชวภาพ

14

4) สมบตดานธาตอาหารพช

2.2.1 สมบตทางกายภาพ (Physical properties)

เปนลกษณะภายนอกของดนทสามารถมองเหนและจบตองหรอสมผสได เชน ชนดน

ความหนาแนนของดน เนอดน ความหยาบ ความละเอยด การซมน า การอมน า การถายเทอากาศ เปนตน

สมบตทางกายภาพของดนมอทธพลตอการเจรญเตบโตของพชทงทางตรงและทางออม ตงแตการยด

เกาะของรากพช การชอนไชของรากพช การระบายน า การถายเทอากาศ และการดดใชน าและแรธาต

อาหารของพช นอกจากนคณสมบตทางฟสกสของดนยงมอทธพลตอคณสมบตทางเคม และชววทยา

ของดนอกดวย ซงคณสมบตทางฟสกสทส าคญบางประการไดแก

2.2.1.1 เนอดน (Soil texture)

เปนสมบตทบอกถงความหยาบหรอละเอยดของชนสวนเลกๆ ของดน ทเรา

เรยกวา “อนภาคของดน” ซงอนภาคเหลานจะมขนาดไมเทากน แบงออกไดเปน 3 กลม ขนาดใหญ

เรยกวาอนภาคขนาดทราย (2.0-0.05 มลลเมตร) ขนาดกลางเรยกวาอนภาคขนาดทรายแปง (0.05-

0.002 มลลเมตร) และขนาดเลกทสด คออนภาคขนาดดนเหนยว (นอยกวา 0.002 มลลเมตร)

(ตารางท 2.3)

การจดกลมอนภาคดนโดยใชขนาดเปนเกณฑ กลมขนาดอนภาคของดนหนงๆ จะ

ประกอบดวยขนาดของอนภาคดน (Soil particle) จ านวนตางๆ และขนาดของอนภาคดนเหนยว (Clay

particle) จะมขนาดเลกทสดเมอเปรยบเทยบกบอนภาคของดนทราย (Sand particle) และอนภาคดน

รวน (Silt particle) นอกจากน อนภาคของดนเหนยวยงมรปรางเปนแผน สวนอนภาคของทราย

และดนรวนไมไดเปนแผน ดงนนพนทผวจ าเพาะ (Specific surface) ซงหมายถงพนทผวตอหนงหนวย

มวลของอนภาค ดนเหนยวจงมพนทผวจ าเพาะมากกวาอนภาคทรายและของดนรวน ซงอนภาคของ

ดนยงมขนาดเลกลงจะมอทธพลตอคณสมบตทางฟสกสของดนตางๆ มากขน เชน พนทผวรอบนอก

ของอนภาคดน (Surface area) ความสามารถในการดดอนภาคอนใหตดกบอนภาคดน (Adsorbing

power) การขยายตวหรอการพองตวของดน (Swelling) ความออนนม (Plasticity) การเกาะยดกนเอง

ระหวางอนภาคของสารชนดเดยวกน (Cohesion) ความรอนทเกดจากการทดนดดยดน า (Heat of

wetting)

15

ตารางท 2.3 การจดกลมของอนภาคดน โดยใชขนาดของอนภาคเปนเกณฑ ตามระบบของกระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกา (United State Department of Agriculture System) และระบบสากล (International System)

กลมอนภาคดน

เสนผาศนยกลางของอนภาคดนในกลมอนภาคดนขนาดตาง ๆ ระบบของกระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกา (มลลเมตร)

ระบบสากล (มลลเมตร)

ดนทรายหยาบมาก 2.00-1.00

ดนทรายหยาบ 1.00-0.50 2.00-0.20

ดนทราย 0.50-0.25

ดนทรายละเอยด 0.25-0.10 0.20-0.02

ดนทรายละเอยดมาก 0.10-0.05

ดนทรายแปง 0.05-0.002 0.02-0.002

ดนเหนยว < 0.002 < 0.002

ทมา : Hausenbuiler, 1985; Sopher and Baird, 1882

ประเภทของเนอดน (Soil textural classes)

การรวมตวกนของอนภาคขนาดทราย ทรายแปง และดนเหนยว ในสดสวน

ทแตกตางกน ท าใหเกดเปนเนอดนชนดตางๆ ขนมา ในการจ าแนกประเภทของเนอดนนนจะถอเอา

รอยละของน าหนกอนภาคขนาดเหลานทมอยในดนนนๆ เปนหลก เนอดนประเภทตางๆ จากในภาพ

ท 2.1 เรยงล าดบจากความหยาบไปตามความละเอยดของเนอดน ไดแก ทราย (Sand) ดนทรายปนดน

รวน (Loamy sand) ดนรวนปนทราย (Sandy loam) ดนรวน (Loam) ดนรวนปนทรายแปง (Silt loam)

ดนทรายแปง (Silt) ดนรวนเหนยวปนทราย (Sandy clay loam) ดนรวนเหนยว (Clay loam) ดนรวน

เหนยวปนทรายแปง (Silty clay loam) ดนเหนยวปนทราย (Sandy clay) ดนเหนยวปนทรายแปง (Silty

clay) ดนเหนยว (Clay)

โดยทวไปเราอาจจ าแนกเนอดน ออกเปนกลมใหญๆ ได 3 กลมคอ

1) กลมดนเนอหยาบ (Coarse-texture soils) เปนดนทมอนภาคขนาด

ทรายเปนองคประกอบอยมากกวา 85 เปอรเซนต ลกษณะโดยทวไปจะเกาะตวกนหลวมๆ และ

มองเหนเปนเมดเดยวๆ ได ดนทรายเปนดนทมการระบายน าและอากาศดมาก แตมความสามารถใน

การอมน าต า มความอดมสมบรณต า เพราะความสามารถในการดดยดธาตอาหารพชมนอย พชทขน

16

บนดนทรายจงมกขาดทงธาตอาหารและน า เนอดนทจดอยในกลมน ไดแก ดนทราย ดนทรายปนดน

รวน และดนรวนปนทราย

ภาพท 2.1 ตารางสามเหลยมมาตรฐานส าหรบพจารณาประเภทของเนอดน

ทมา : United State Department of Agriculture (1987)

2) กลมดนเนอปานกลาง (Medium-texture soils) โดยทวไปจะ

ประกอบดวยอนภาคขนาดทราย ทรายแปง และดนเหนยวในปรมาณใกลเคยงกน (อนภาคขนาดดน

เหนยว 7-27 เปอรเซนต อนภาคขนาดทรายแปง 28-50 เปอรเซนต และมอนภาคขนาดทรายนอยกวา

52 เปอรเซนต) ดนรวน เปนดนทมการระบายน าไดดปานกลาง จดเปนเนอดนทมความเหมาะสม

ส าหรบการเพาะปลกเนอดนทอยในกลมน ไดแก ดนรวน ดนรวนปนทราย ดนรวนปนทรายแปง ดน

รวนเหนยว ดนรวนเหนยวปนทราย และดนรวนเหนยวปนทรายแปง

3) กลมดนเนอละเอยด (Fine-textured soil) เนอดนประกอบดวย

อนภาคขนาดดนเหนยวตงแต 40 เปอรเซนตขนไป มอนภาคขนาดทราย 45 เปอรเซนตหรอนอยกวา

และมอนภาคขนาดทรายแปงนอยกวา 40 เปอรเซนต ดนเหนยวเปนดนทมเนอละเอยด มการระบายน า

และอากาศไมด แตสามารถอมน า ดดยด และแลกเปลยนธาตอาหารพชไดด เหมาะทจะใชท านาปลก

ขาวเพราะเกบน าไดนาน เนอดนทอยในกลมน ไดแก ดนเหนยว ดนเหนยวปนทราย และดนเหนยวปน

ทรายแปง

17

ชนดของเนอดนมผลในทางออมตอการเจรญเตบโตของพช ทงนเนองจาก

ชนดของเนอดน จะเปนตวควบคมลกษณะตางๆ ของดนดงน

1) อตราการซมของน า ดนทมเนอหยาบจะยอมใหน าฝนทตกลงมา

ซมผานเขาไปในดนอยางรวดเรว จงไมคอยมปญหาการชะลางพงทลายของดนเหมอนอยางกบดนทม

เนอละเอยดซงน าฝนซมเขาไปในดนไดนอย และมกจะเกดการไหลบาของน าขนไดงาย

2) ความสามารถในการอมน าของดน ดนทมเนอละเอยด เชน

ดนเหนยว จะสามารถอมน าไวในดนไดสงกวาดนทมเนอหยาบ เชน ดนทราย

3) ความอดมสมบรณของดน ดนทมเนอละเอยด เชน ดนเหนยว

มกจะมความอดมสมบรณของดนมากกวาดนเนอหยาบ เนองจากมคาปรมาณความจแลกเปลยน

ไอออนบวก (Cation exchange capacity- CEC) สงกวา และมปรมาณธาตอาหารในดนสงกวา

2.2.1.2 โครงสรางดน (Soil structure)

โครงสรางของดนคอ การจดเรยงตวและเชอมตดกนของเมดดน (Soil aggregate) กลายเปนกอนดน (Ped) ทมลกษณะทแนนอนและเหมอนๆ กน แตบางครงดนอาจไมมโครงสราง (Structureless) หรอโครงสรางถกท าลายไมใหเมดดนจบตวกนหรอการจบตวทไมมรปรางแนนอน เชน ดนโคลน โดยทวไปรปรางลกษณะของกอนดนทก าหนดโครงสรางของดนม 4 ประเภทใหญๆ (ภาพท 2.2) คอ

1) โครงสรางแบบทรงกลม (Spheroidal structure) พบมากในดนชนบนของดนทใชท าการเกษตรหรอดนทมอนทรยสารอยสง

2) โครงสรางแบบเหลยม (Blocky structure) พบมากในดนชนลางของดนปาหรอดนตามทงหญา

3) โครงสรางแบบแทง (Prism-like structure) พบมากในดนชนลางโดยเฉพาะในดนเขตแหงแลง หรอกงแหงแลง

4) โครงสรางแบบแผน (Plate-like structure) พบมากในดนทไมไดใชท าการเกษตรทงดนชนบนและดนชนลาง หรอในดนชนลางของดนทท าการเกษตรโดยใชเครองมอหนกเปนเวลานานๆ

โครงสรางของดนจะมผลตอการเจรญเตบโตของพชตลอดเวลา เชนดนทมโครงสรางไมดหรอไมมโครงสรางท าใหแนนทบ จะจ ากดการเจรญเตบโตของรากพช การแผกวางและชอนไชของรากในแนวลกเกดขนไดนอย ดนทมโครงสรางทด เชนโครงสรางแบบทรงกลมจะท าใหเกดชองวางภายในดนไดมาก และเปนชองวางทมขนาดโต ดนจงโปรงและรวนซยมน าและอากาศในดนพอเหมาะตอการเจรญเตบโตของพช

18

ภาพท 2.2 โครงสรางของดนทพบโดยทวไป

2.2.1.3 ความรวนเหนยวของดน (Soil consistence) หมายถงความแนนหรอหลวมของการเกาะยดกนของอนภาคดน หรอความยาก

งายในการเปลยนแปลงรปรางหรอแตกสลายของดนเมอมแรงมากระท า เมอดนนนอยในสภาพตางกน

เชน แหง ชน เปยก เปนตน ส าหรบแรงทชวยใหอนภาคของดนมการเกาะยดกนทส าคญ คอ แรงดงดด

ระหวางโมเลกลตอโมเลกลของน า (Cohesion) และแรงดงดดระหวางโมเลกลของน าตอผวของ

อนภาคดน (Adhesion)

2.2.1.4 ความหนาแนนของดน (Soil density)

ความหนาแนนรวม (Bulk density) หมายถง มวลตอหนงหนวยปรมาตรทงหมด

ของดนเมอท าใหแหง ซงปรมาตรทงหมดของดนคอผลรวมของปรมาตรสวนทเปนของแขงหรอสวน

ทเปนอนภาคดน กบปรมาตรของสวนทเปนชองวางของดน โดยทวไปคาความหนาแนนรวมของดน

ชนบนทมโครงสรางดจะมคาประมาณ 1.3 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร

ปจจยทมอทธพลตอความหนาแนนรวมของดน

1) โครงสรางดน เกยวกบลกษณะการจดเรยงตวและการเชอมยดกน

ระหวางอนภาคดนและระหวางเมดดน จะมอทธพลตอจ านวนชองวางในดน เชน ดนทมเมดดนรปราง

ทรงกลมเปนจ านวนมากนนดนจะโปรงและมจ านวนชองวางในดนอยมาก แตถาดนจบกนเปนแผน

เชน ดนในไรทใชเครองจกรกลขนาดใหญ จะท าใหดนอดตวกนแนน ท าใหมความหนาแนนรวมสง

19

2) เนอดน ปกตดนทมเนอหยาบ เชน ทราย และดนรวนปนทรายนนจะมคา

ความหนาแนนรวมสงกวาดนทมเนอละเอยด เพราะวาดนเนอหยาบมชองวางในดนนอยกวาดนเนอ

ละเอยด และปกตดนเนอละเอยดจะมอนทรยวตถอยมากกวาดนเนอหยาบ (ตารางท 2.4)

ตารางท 2.4 ความสมพนธระหวางเนอดน ความหนาแนนรวมของดน และความพรนของดน

ชนดเนอดน ความหนาแนนรวมของดน

(กรมตอลกบาศกเซนตเมตร)

ความพรนของดน

(เปอรเซนต)

ทราย รวนปนดนทราย ดนรวนปนทรายละเอยด ดนรวน ดนรวนปนทรายแปง ดนรวนเหนยว ดนเหนยว กอนกรวด

1.55 1.40 1.30 1.20 1.15 1.10 1.05 1.00

42 48 51 55 56 59 60 62

ทมา : Hausenbuiller, 1985

2.2.1.5 ความพรนของดน (Soil porosity)

ความพรนของดน หมายถง สวนทเปนชองวางทงหมดทมอยในดน ซงสวนมาก

จะบอกเปนเปอรเซนตโดยปรมาตร และแบงออกเปน 1) จ านวนชองวางขนาดเลกทงหมดทมอยในดน

(Capillary porosity) เมอคดเปนเปอรเซนตโดยปรมาตร และ 2) ชองวางขนาดใหญทงหมดทมอยใน

ดนเมอคดเปนเปอรเซนตโดยปรมาตร (Non-capillary porosity)

2.2.1.5.1 ขนาดของชองวางในดนและความส าคญของขนาดชองวางในดน

ปกตในชนดนบนของดนทราย จะมคาความหนาแนนรวมสงกวา

ดนเหนยว ซงในสภาพแหงแลงนน ดนทรายจะมชองวางอยเปนจ านวนนอย แตการเคลอนทของน าใน

ดนทรายจะเคลอนทไดเรวกวาดนเหนยว ทงนจะขนอยกบขนาดของชองวางในดน ซงชองวางสวน

ใหญในดนทรายจะมขนาดใหญ และเปนทางผานของน าและอากาศไดดมาก แตจะมชองวางขนาดเลก

เปนทกกเกบน าในดนอยเปนจ านวนนอย ดงนนในดนทรายทวๆไปจงมความสามารถในการอมน าได

ต า สวนดนทมเนอละเอยด เชนดนเหนยว จะมจ านวนชองวางมากกวาดนทราย และชองวางสวนใหญ

จะมขนาดเลก ดงนนดนพวกนจงมความสามารถในการดดยดน าไวในดนไดสง และการเคลอนทของ

20

น าและอากาศในดนเปนไปไดยาก เนองจากมชองวางทมขนาดใหญอยนอย ดวยเหตนขนาดของ

ชองวางในดนจงมความส าคญไมนอยไปกวาจ านวนชองวางในดน ดนจงควรมสดสวนของชองวาง

ขนาดเลกและขนาดใหญทเหมาะสม จงจะท าใหดนมคณสมบตทางกายภาพทเหมาะสมแกการ

เจรญเตบโตของพชไดด

สภาพทเหมาะสมตอการเจรญของพช ดนควรมชองวางในดน

ประมาณ 50 เปอรเซนตของปรมาตร โดย 30 เปอรเซนต เปนชองทขนาดใหญ (Roy et al., 2006)

เนองจากขนาดของชองวางเปนตวก าหนดหนาท กลาวคอ

1) ชองขนาดใหญ (Macropore : 10-50 ไมโครเมตร หรอ

ใหญกวา) เปนทอยและทางผานเขาออกของอากาศ ใชส าหรบระบายน า

2) ชองขนาดกลาง (Mesopore : 0.2-10 ไมโครเมตร) เปนท

อยของน าทเปนประโยชน

3) ชองขนาดเลก (Micropore : < 0.2 ไมโครเมตร) เปนทอย

ของน า แตไมเปนประโยชนกบพชเพราะถกยดไวดวยอนภาคดน

2.2.1.5.2 ปจจยทมอทธพลตอความพรนของดน

ดนตางชนดกนจะมความพรนทแตกตางกนไป เชน ในดนชนบน

ของดนทราย ดนจะมความพรนอยในชวง 35-50 เปอรเซนต สวนดนทมเนอปานกลางจนถงดนเนอ

ละเอยดจะมความพรนตงแต 40-60 เปอรเซนต หรออาจมคาสงกวานถาหากมอนทรยวตถสงและดนม

โครงสรางแบบกอนกลม และในชนดนลางทอดตวแนนอาจจะมความพรนเพยง 25-35 เปอรเซนต

ดนทมการปลกพชตดตอกนเปนเวลานานจะมชองวางขนาดเลก

เพมขน แตจ านวนชองวางขนาดใหญและจ านวนชองวางทงหมดในดนจะลดลง เพราะปรมาณ

อนทรยวตถในดนลดลง (ตารางท 2.5)

2.2.1.6 สของดน

เปนสมบตของดนทมองเหนไดชดเจน เปนคณสมบตทสะทอนถงสภาพแวดลอม

กระบวนการเกดดน แรทเปนองคประกอบของดน หรอวสดอนๆ ทอยในดน สดนมหลายส สวนใหญ

อยในชวงสด า น าตาล แดง เหลอง เหลองแดง เหลองเทา หรอสเทา สของดนไมไดมผลโดยตรงตอ

การเจรญของพช แตจะมผลในทางออม กลาวคอ สของดนจะมผลตออณหภมและความชนของดน

21

ตารางท 2.5 ผลของการเพาะปลกพชตดตอกนเปนเวลานานอยางนอย 40-50 ป ทมตอจ านวนชองวาง

ทงหมด จ านวนชองวางขนาดใหญ และจ านวนชองวางขนาดเลกในดน

ความลก ของดน (นว)

ลกษณะดน อนทรยวตถ (เปอรเซนต)

ชองวางในดน ชองวางทงหมด

(เปอรเซนต)

ชองวาง ขนาดใหญ

(เปอรเซนต)

ชองวาง ขนาดเลก

(เปอรเซนต)

0-6 ดนไมไดท าการปลกพช 5.6 58.3 32.7 25.6 ดนทใชปลกพช 2.9 50.2 16.0 34.2

6-12 ดนไมไดท าการปลกพช 4.2 56.1 27.0 29.1 ดนทใชปลกพช 2.8 50.7 14.7 36.0

ทมา : Brady, 1990

2.2.1.6.1 สาเหตของการเกดสดน

สของดนทแตกตางกน สวนใหญมอทธพลของสารคอลลอยดตางๆ ทมใน

ดน เชนฮวมสมสด าหรอน าตาล เหลกออกไซดอาจจะมสแดง น าตาล หรอเหลอง แรดนเหนยวปกต

มสเทา ขาว หรอแดง นอกจากนพวกหนและแรตางๆ จะมสทแตกตางกนไป เชน แรควอทซปกตจะม

สขาว แรเฟลดสปารสวนใหญมสแดง และหนปนปกตมสขาวหรอเทา

สจดประ (Mottling) เปนสในดนทสวนใหญเกดขนเนองจากการเกด

ปฏกรยาออกซเดชน (Oxidation) สลบกบปฏกรยารดกชน (Reduction) ของธาตเหลกหรอไอออนของ

เหลก (Fe++, Fe+++) ท าใหมจดสเหลอง สม หรอแดงประปรายบนพนทสเทาภายในดน

2.2.1.6.2 ประโยชนของสดน

โดยทวไปดนด าจะมความสามารถในการใหผลผลตของพชไดสง

เนองจากดนมอนทรยวตถอยเปนจ านวนมาก สวนดนทมสจางปกตจะมแรควอทซ อยเปนจ านวนมาก

องคประกอบของแรนไมมธาตอาหารส าหรบพช เมอเรยงล าดบการใหผลผลตของพชจากสงไปต า

โดยการพจารณาจากสดน จะไดดงน สด าสงกวาสน าตาล สน าตาลสงกวาสน าตาลแกมเหลอง ส

น าตาลแกมเหลองสงกวาสน าตาลแกมเทา สน าตาลแกมเทาสงกวาสแดง สแดงสงกวาสเทา สเทาสง

กวาสเหลอง และสเหลองสงกวาสขาว เปนตน

2.2.1.7 แนวทางการจดการสมบตทางกายภาพของดน

การจดการสมบตทางกายภาพของดน มงเนนถงการอนรกษน าในดน โดยท าให

ดนสามารถเกบกกน าและธาตอาหารพชไวใชประโยชนใหไดมากและยาวนานทสด ลดการสญเสย

22

จากหนาผวดน และลดการอดแนนของผวดน อนเกดจากแรงกระแทกของเมดฝน โดยการใชซาก

วชพชหรอตนสดพชคลมดน การปลกพชคลมดน การเพมอนทรยวตถ ใชปยพชสดบ ารงดน และเลอก

ระยะเวลาและเครองทเหมาะสมในการเขตกรรม

2.2.2 สมบตทางเคม (Chemical properties)

2.2.2.1 ความเปนกรดเปนดางของดน

คณสมบตทางเคมของดนทมผลตอการเจรญเตบโตของพช ทส าคญและกลาวถง

กนมากทสดคอปฏกรยา หรอความเปนกรดเปนดางของดน (Soil reaction หรอ soil pH) ซงเปนสมบต

ดนทางเคมอยางหนงทใชบงชเกยวกบความเปนประโยชนของธาตอาหารทมอยในดน ตลอดจนความ

เหมาะสมในการใชทดน ความเปนกรดเปนดางวดไดจากความเขมขนของปรมาณไฮโดรเจนไอออน

(H+) ในดน แบงอยางกวางๆ ไดหลายระดบ ไดแก กรดรนแรงมากทสด (ความเปนกรดเปนดางต ากวา

3.5) กรดรนแรง (ความเปนกรดเปนดาง 3.5–4.4) กรดจดมาก (ความเปนกรดเปนดาง 4.5-5.0) กรดจด

(ความเปนกรดเปนดาง 5.1-5.5) กรดปานกลาง (ความเปนกรดเปนดาง 5.6-6.0) กรดเลกนอย

(ความเปนกรดเปนดาง 6.1-6.2) เปนกลาง (ความเปนกรดเปนดาง 6.6-7.3) ดางออน (ความเปนกรด

เปนดาง 7.4-7.8) ดางปานกลาง (ความเปนกรดเปนดาง 7.9-8.4) ดางจด (ความเปนกรดเปนดาง 8.5-

9.0) และดางจดมาก (ความเปนกรดเปนดางสงกวา 9.0)

ดนทเปนกรดปานกลาง (5.6-6.0) กรดเลกนอย (6.1-6.2) และเปนกลาง (6.6-7.3)

มความเหมาะสมแกการเจรญเตบโตของพช เพราะการละลายของธาตอาหารพชชนดตางๆ ขนอยกบ

ความเปนกรดเปนดางของดน ในดนทเปนกรดจดความเปนประโยชนของฟอสฟอรสและไนโตรเจน

จะลดลง ความเปนกรดของดนท าใหฟอสฟอรสตกตะกอนกบเหลกและอลมเนยม ท าใหรากพชไม

สามารถดดใชได (ภาพท 2.3) สวนไนโตรเจนจะถกจ ากดประโยชนทางออม เพราะจลนทรยดนซงท า

หนาทเปลยนรปไนโตรเจนเปนไนเตรทไมสามารถท าหนาทได เมอดนมความเปนกรดเปนดางต ากวา

5.0 และการยอยสลายของอนทรยวตถในดนกจะถกจ ากดเชนกน เพราะจลนทรยทท าหนาทนสวน

ใหญเจรญเตบโตไดในดนทเ ปนกรดเลกนอยและเปนกลาง นอกจากนประสทธภาพการ

ตรงไนโตรเจนของจลนทรยจะลดลงเมอดนเปนกรดมากขน

ในสวนของจลธาตนน ธาตเหลก แมงกานส สงกะส ทองแดง และโบรอน

จะละลายออกมาเปนประโยชนตอพชมากขนเมอดนเปนกรด แตถาดนเปนกรดมากเกนไป คอ ต ากวา

ระดบ 4.5 อะลมเนยม เหลก และแมงกานส จะละลายออกมามากจนเปนพษตอพช ในทางกลบกน

ถาดนเปนดาง มความเปนกรดเปนดางมากกวา 7.0 ธาตเหลก และแมงกานส สงกะส ทองแดง และ

23

โบรอนเปนประโยชนตอพชนอยลง นอกจากนการทดนมความเปนกรดเปนดางสง แสดงวาใน

สารละลายดนมแคลเซยมคารบอเนตสง ซงท าใหปยฟอสเฟตทใสลงไปในดนตกตะกอนกบแคลเซยม

เปนแคลเซยมฟอสเฟต ซงพชไมสามารถน าไปใชประโยชนไดเชนกน ดงนนดนดางจงมแนวโนมท

จะขาดฟอสฟอรส เหลก แมงกานส สงกะส ทองแดง และโบรอน (ภาพท 2.3)

ความเปนกรดหรอดางของดนจะถกควบคมโดยปจจยตางๆ หลายอยาง เชน

1) วตถตนก าเนดดน ถาหากวตถตนก าเนดดนมสมบตเปนกรด เมอ

สลายตวเปนดนแลวมกจะไดดนทมความเปนกรดเปนดางต า หรอดนเปนกรด หนปนเมอสลายตวเปน

ดนแลวจะไดดนทมความเปนกรดเปนดางสง หรอดนเปนดาง

2) ชนดและปรมาณของประจบวกทถกดดซบอยในดน จะควบคมความ

เปนกรดหรอดางของดน เชนดนทมประจไฮโดรเจนไอออน อลมเนยมไอออน (Al3+) แอมโมเนยม

ไอออน (NH4+) และเหลกไอออน มสมบตเปนกรด ในขณะทดนทประจแคลเซยมไอออน (Ca2

+)

แมกนเซยมไอออน (Mg2+) และโซเดยมไอออน (Na2

+) มสมบตเปนดาง

3) ดนทมคอลลอยด (Colloid) ทแตกตวใหไฮโดรเจนไอออน ออกมามาก

เชน ดนทมฮวมสมากมกจะเปนดนทมความเปนกรด

ภาพท 2.3 ความเปนประโยชนของธาตอาหารพชในชวงความเปนกรดเปนดางตางๆ กน

ทมา : Winston et al., (2005)

ดนกรดจะพบอยทวไป โดยเฉพาะในเขตทมฝนตกชก หรอดนทใชท าการเกษตร

และมการใสปยเคมบางชนดตดตอกนเปนเวลานาน ส าหรบดนดางทพบโดยทวไปแตกตางกน 3 ชนด คอ

24

1) ดนเคม (Saline soil) เปนดนทมเกลอเปนกลางของแคลเซยม และ

แมกนเซยมอยสง ในสภาพทดนแหงจะเหนคราบเกลอสขาวตกตะกอนอยตามผวหนาดน จงมกเรยก

ดนชนดนวาดนดางขาว (White alkaline soil)

2) ดนดาง (Sodic soil) เปนดนทมเกลอโซเดยมในรปของ โซเดยม

คารบอเนต อยสงเมอดนเปยกจะเหลวและมอนทรยสารละลายอยมากเมอดนแหงจะแขงและมคราบ

เกลอสด าตกตะกอนอยตามผวหนาดน จงเรยกดนดางชนดนวาดนดางด า (Black alkali soil)

3) ดนเคมทเปนดาง (Saline sodic/alkaline soil) เปนดนทมสมบตผสม

ระหวางดนเคมกบดนดางจะมเกลอของแคลเซยม แมกนเซยม และโซเดยมสง

2.2.2.2 การใสปน

ดนของประเทศไทยสวนใหญเปนดนกรดควรไดรบการปรบปรงโดยการใสปน

เพอเ พมความเปนกรดเปนดางของดนให เหมาะสม ปน ทใชกนอยทวไปไดแก ปนขาว

(แคลเซยมไฮดรอกไซด) หนปนบด (แคลเซยมคารบอเนต) ปนมารล (แคลเซยมคารบอเนตปนกบดน

เหนยว) และ โดโลไมท (แคลเซยมแมกนเซยมคารบอเนต) ปนชนดตางๆ นอกจากจะแกไขความเปน

กรดของดนแลวยงใหธาตแคลเซยมแกดนดวย และโดโลไมทกยงใหธาตแมกนเซยมเพมจากธาต

แคลเซยมอกดวย ส าหรบประสทธภาพของปนขนอยกบขนาดและสงเจอปน ปนทมคณภาพดตองม

สงเจอปนต า มเนอปนมากกวา 90 เปอรเซนต บดผานตะแกรงรอนขนาดละเอยด 100 เมช

(ชองตะแกรงมเสนผาศนยกลาง = 0.0058 นว) ได 40 เปอรเซนต

การใชปน เมอพจารณาถงพชทปลก และสมบตของดนเขตรอน เชน ดนใน

ประเทศไทย ควรใชปนในปรมาณทเพมความเปนกรดเปนดางของดนใหสงประมาณ 5.5 ซงเปน

ระดบทมปรมาณธาตอาหารเปนประโยชนตอพชไดด และแกความเปนพษของอลมเนยมได แตตอง

ระวงการใสปนมากกวาเกณฑก าหนด เพราะจะท าใหปฏกรยาของดนเปนดาง ซงจะมผลตอการละลาย

ของธาตอาหารพชบางชนดทจะไมละลายออกมาเปนประโยชนตอพช ควรใสปนลงในดนและ

คลกเคลากบดนกอนปลกพชประมาณ 2-4 สปดาห เพอใหปนท าปฏกรยากบดนและท าใหความเปน

กรดเปนดางของดนสงขน

ค าแนะน าในการใชปน ใชคาความตองการปน (Lime requirement - LR) มหนวยเปนกโลกรมตอไร จากผลการวเคราะหของหองปฏบตการ เปนคาความตองการปนในรปของแคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) โดยคาความตองการปนทรายงานโดยหองปฏบตการ เปนคาประเมนวาตองใชปรมาณปน ในรปของแคลเซยมคารบอเนตจ านวนเทาไร ทจะปรบคาความเปนกรดเปนดางของดนใหอยระดบ 5.5 ในระดบชนดนลก 0-15 เซนตเมตร ส าหรบการใชคาความตองการปนดงกลาว

25

ตองน ามาปรบค านวณปรมาณการใชตามคาสมมลแคลเซยมคารบอเนตของปนแตละชนด และอตราการใชหนปนบดแกความเปนกรดของดน ดงแสดงในตารางท 2.6 และ 2.7

2.2.2.3 วธการปรบปรงความเปนดางของดน โดยทวไปท าได 3 แนวทาง คอ 1) ใชน าชะลางเพอละลายเกลอ หรอการรกษาหนาดนใหชนอยเสมอเพอทจะให

น ากดเกลอไมใหขนมาสผวดนหรอบรเวณรากพช 2) ใชสารปรบปรงดน เชน ผงก ามะถน และผงยบซม (CaSO4) ทงนเพอเปลยน

เกลอโซเดยมใหอยในรปของโซเดยมซลเฟต (Na2SO4) ซงจะตกตะกอนท าใหปรมาณของโซเดยม

ลดลง

3) ปลกพชทนความเคม เชน ขาวโพด ขาวฟาง ฝาย ละมด และฝรง

ตารางท 2.6 คาสมมลแคลเซยมคารบอเนต (Calcium Carbonate Equivalent) ของวสดปนการเกษตร

ชนดตางๆ

ชนดปน เปอรเซนต

ปนเผา (CAO) 129-180

ปนขาว [Ca(OH)2] 125-140

ปนบด (CaCO3) 98-100

ตะกรนหรอเบสคแสลค (CaSiO3) 67-71

โดโลไมต [CaMg(CO3)2] 95-109

ปนมารล 80-90

หนปนฝ น 70-104

เปลอกหอยเผา 80-104

ทมา : วนชย (2556)

26

ตารางท 2.7 อตราการใชหนปนบดแกความเปนกรดของดน

คาความเปนกรด ดนทราย ดนรวนปนทราย ดนรวน ดนเหนยวและ

รวนเหนยว

5.0 200 300 400 500

4.5 700 800 1,000 1,100

4.0 1,100 1,300 1,800 2,100

3.5 1,600 2,00 2,500 3,000

ทมา : วนชย (2556)

2.2.2.4 ความสามารถในการแลกเปลยนประจบวก (Cation exchange capacity : CEC)

มธาตอาหารทเปนประโยชนจ านวนเลกนอยเทานนทละลายอยในสารละลายดน

อยางเปนอสระ แตสวนมากจะถกดดซบอยอยางหลวมๆ อยกบผวอนภาคดนและอนทรยวตถในรปท

แลกเปลยนได ความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกของดนจงเปรยบเสมอนโรงเกบประจบวก

และประจลบในดน กลาวคอ ความสามารถในการแลกเปลยนประจบวก (ตารางท 2.8) คอ

ประสทธภาพของดนในการดดซบธาตหรอสารประกอบในดนทมประจบวก ซงขนอยกบชนดและ

อตราสวนของแรดนเหนยวและปรมาณอนทรยวตถ โดยทวไปดนเหนยวหรอดนเนอละเอยดจะม

ความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกไดดกวาดนทรายหรอดนเนอหยาบ ดนทมอนทรยวตถสง

จะมความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกไดดกวาดนทมอนทรยวตถต า ประจบวกชนดตางๆ

จะถกดดซบไวดวยแรงดดทตางกน ดงน Al3+มากกวา Ca2+มากกวา Mg2+มากกวา K+มากกวา H+

มากกวา NH4+มากกวา Na+ (Schroeder,1984)

2.2.3 คณสมบตทางชวภาพ (Biological properties)

ภายในดนมสงทมชวตมากมายอาศยอย ทมขนาดเลกมากๆ เชน แบคทเรย รา และ

สาหราย เปนตน ทมขนาดใหญขนมา เชน ไสเดอนฝอย ไสเดอนดน แมลงตางๆ หน และสตวอนๆ อก

มาก สงทมชวตในดนทงหมดอาศยและอยรวมกนอยางเปนระบบ มทงทเกอกลพงพาอาศยกน และท

ใหโทษตอกน พชไดอาศยสงมชวตตางๆ ในดนเพอการเจรญเตบโตดงตอไปน

2.2.3.1 ประโยชนของสงมชวตในดน

1) สงมชวตในดนท าหนาทยอยสลายอนทรยวตถในดนทมขนาดใหญและ

โครงสรางซบซอน ใหมขนาดเลกลงและเปนสารประกอบอนนทรยอยางงายทจะกลายเปนธาตอาหารพช

27

ตารางท 2.8 ระดบของแคลเซยม แมกนเซยม โพแทสเซยม และโซเดยม ทแลกเปลยนไดในดน และ

ความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกของดน

ระดบ

แคลเซยม

แมกนเซยม

โพแทสเซยม

โซเดยม ความสามารถในการ

แลกเปลยนประจบวก

เซนตโมลตอกโลกรม

สงมาก มากกวา 20 มากกวา 8 มากกวา 1.2 มากกวา 2 มากกวา 40

สง 10-20 3-8 0.6-1.2 0.7-2 25-40

ปานกลาง 5-10 1-3 0.3-0.6 0.3-0.7 12-25

ต า 2-5 0.3-1 0.2-0.3 0.1-0.3 6-12

ต ามาก นอยกวา 3 นอยกวา 0.3 นอยกวา 0.2 นอยกวา 0.1 นอยกวา 6

ทมา : Roy et al., (2006)

2) ชวยในการเปลยนแปลงรปของอนนทรยสารบางชนดซงไดจากการแปรสภาพ

ของอนทรยวตถในดนทละลายน ายากใหเปนรปของสารประกอบอนนทรยทละลายน าไดงายและพช

สามารถน าไปใชประโยชนได ตวอยางเชน ฟอสฟอรส ก ามะถน แคลเซยม โพแทสเซยม แมกนเซยม

เหลก แมงกานส อะลมนม และซลกอน อนนทรยสารเหลานจะถกเปลยนเปนรปทละลายน าไดงาย

โดยกรดชนดตางๆ ทแบคทเรยในดนสรางขน เชน กรดไนตรค กรดฟอสฟอรค กรดซลฟรค และ

กรดคารบอนค เปนตน

3) ชวยในการตรงไนโตรเจนจากอากาศ มาอยในรปของสารประกอบในดนทเปน

ประโยชนตอพช เรยกกระบวนการนวา การตรงไนโตรเจน (Nitrogen fixation) โดยแบคทเรยทส าคญ

ในการท าหนาทดงกลาว คอ แบคทเรยทตรงไนโตรเจนไดและอยรวมกบสงมชวตอน (Symbiotic

nitrogen fixing bacteria) ชนดไรโซเบยม (Rhizobium spp.) ซงอาศยอยตามรากพชตระกลถว

แบคทเรยพวกนจะสรางสารประกอบไนโตรเจนใหพชตระกลถวน าไปใชในการเจรญเตบโตโดยตรง

4) ชวยลดความเปนพษ หรอท าลายสารทเปนพษในดนอนเนองมาจากการใชสาร

ก าจดศตรพชบางชนด

2.2.3.2 โทษของสงมชวตในดน

1) เปนสาเหตท าใหเกดโรคแกพช เชนเชอราท าใหเกดโรครากเนา โคนเนา หรอ

ไสเดอนฝอยท าใหรากพชเปนบาดแผลเปนทางใหเชอโรคเขาท าลายซ า เปนตน

28

2) ท าใหธาตอาหารไนโตรเจนสญเสยไปจากดนโดยขบวนการทไนเตรทถก

เปลยน เปนกาซไนโตรเจน (Denitrification) ซงจะเกดขนเมอดนขาดกาซออกซเจน ท าใหแบคทเรย

เปลยนรปสารประกอบไนเตรทไปเปนกาซแอมโมเนยระเหยไปจากดน

3) แยงธาตอาหารพชโดยเฉพาะธาตคารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน ไนโตรเจน

และฟอสฟอรส เพอใชในการเจรญเตบโตของจลนทรยเอง

4) ปลดปลอยสารพษทเปนอนตรายตอการเจรญเตบโตของพชลงไปในดน เชน

มเทน ไฮโดรเจนซลไฟด และกรดอนทรยตางๆ โดยเฉพาะในดนทการระบายน าและอากาศไมด

5) สตวอนๆ ทอาศยอยในดนสามารถรบกวนท าอนตรายรากพชได

เอกสำรอำงอง

จรรตน กศลวรยะวงศ และวรรณรตน ชตบตร. 2553. ประเมนความอดมสมบรณของดนจากรายงาน

ผลการวเคราะห. นสพ. กสกร ปท 83 ฉบบท 1 มกราคม - กมภาพนธ 2553. น. 55-61

จรรตน กศลวรยะวงศ และสมสมย เจรญรกษ. 2553. การแปรผลการวเคราะหดน. คมอวธการ

วเคราะหดนทางเคมและฟสกส. กลมวจยเกษตรเคม ส านกวจยพฒนาปจจยการผลตทาง

การเกษตร กรมวชาการเกษตร. หนา 67-78.

วนชย วงษา. 2556. ความรเรองดน ปย การปรบปรงบ ารงดน เพอเกษตรกรรม. สถานพฒนาทดน

กาฬสนธ ส านกงานพฒนาทดนเขต 5 กรมพฒนาทดน. สบคนจาก http://r05.ldd.go.th/Website_

station/ ksn /PDF/ knowledge/011.pdf [พ.ย. 56]

Brady. N.C. 1990. The Nature and Properties of Soils. 10th ed. Macmillan Co.Ltd., New York. 353

pp.

Hausenbuiller, R.L. 1985. Soil Science Principles and Practice. 3rd ed. Wm. C., Brown Co Ltd.,

Dubuque. Iowa. 610 pp.

Roy, R.N., Finck, A., Blair, G.J., Tandon, H.L.S.. 2006. Plant nutrition for food security, by and A guide for integrated nutrient management. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United States. Rome. 348 p. Retrieved December 12, 2013 from ftp://ftp.fao.org/agl/agll/docs/fpnb16.pdf

Sopher, C.D., and J.V. Baird. 1982. Soil and Soil management. 2nd ed. Reston Publishing Company.

Inc., Virginia. 312 pp.

29

United State Department of Agriculture. 1987. Soil Mechanic Level I. Module 3. USDA Textural Classification study Guide. 48 p. Retrieved December 12, 2013 from

ftp://ftp.wcc.nrcs.usda.gov/wntsc/H&H/training/soilsOther/soil-USDA-textural-class.pdf

30

บทท 3 ธำตอำหำรพช

3.1 ธำตอำหำรพช

จากการศกษาทดลองเกยวกบธาตอาหารพช พบวาในน าหนกสดของพชทวไปจะมน าเปน

องคประกอบมากกวา 90 เปอรเซนต สวนทเหลอประกอบดวยธาตอาหารประมาณ 92 ชนด แตมธาต

ทจ าเปนตอการเจรญของพชเพยง 17 ธาตเทานน Arnon and Stout (1939) ไดบญญตบรรทดฐานเพอ

ใชในการวนจฉยวาธาตใดมความจ าเปนตอพช ดงน

1) ธาตนนจ าเปนตอกระบวนการเจรญเตบโต ใหผลผลต และสบพนธ หากขาดธาตนน

จะท าใหการเจรญเตบโตไมครบชพจกรของพช

2) ธาตนนตองเปนธาตทพชตองการอยางจ าเพาะเจาะจง ธาตอนไมสามารถท าหนาท

แทนได

3) ธาตนนตองเปนธาตทเกยวของโดยตรงในการเปนธาตอาหารพช ไมใชท าใหพชเจรญ

เตบ โตในทางออม

ธาตอาหารพชทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพชม 17 ธาต ประกอบดวย คารบอน (C)

ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P) โพแทสเซยม (K) แคลเซยม (Ca)

แมกนเซยม (Mg) ก ามะถน (S) แมงกานส (Mn) เหลก (Fe) ทองแดง (Cu) สงกะส (Zn) โบรอน (B)

โมลบดนม (Mo) คลอรน (Cl) และนเกล (Ni)

นอกจากนยงพบวา มธาตอาหารทส าคญตอการเจรญเตบโตเฉพาะพชบางชนด เชน ซลกา (Si)

เปนธาตทท าใหขาว ขาวฟาง และทานตะวนมล าตนแขงแรง ทนทานตอการหกลม และตานทานโรค

แมลง ท าใหขาวมผลผลตสงขน โซเดยม (Na) ท าหนาทแทนโพแทสเซยมไดในบางสวนของ

ขบวนการเมตาบอลซม โคบอลต (Co) จ าเปนตอไรโซเบยมในการตรงไนโตรเจนจากอากาศ

คารบอนและออกซเจนพชไดรบจากกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) สวนไฮโดรเจนไดรบจาก

น า (H2O) ธาตทง 3 ชนดนพชตองการปรมาณมากเพอใชผลตสวนประกอบของพช เชน เซลลโลส

หรอแปง อก 14 ธาตทเหลอเรยกวาแรธาต เพราะพชดดไปใชในรปของแร (อนนทรย) และจะถกพช

ดดใชในรปแบบทางเคมโดยเฉพาะไมวาจะใสใหพชในรปใด

พชใชคารบอน ออกซเจน และไฮโดรเจน เปนองคประกอบของน าหนกแหงของพชถง 95

เปอรเซนต ทเหลอเปนธาตอนๆ โดยแรธาตทงหมดจะถกพชดดขนไปใชจากสารละลายในดนในรป

ไอออนบวก (Cation) หรอไอออนลบ (Anion) แตแรธาตบางชนดพชสามารถดดใชทงโมเลกล เชน

กรดบอรก หรอกรดอะมโน หรอสารอนทรยทมโครงสรางซบซอน เชน สารคเลต (Metal chelates)

31

หรอโมเลกลเลกๆ ของยเรย และไมวาแหลงของธาตอาหารจะเปนสารประกอบอนทรยหรอปยเคมพช

กจะดดเขาไปใชในรปของแรธาตเทานน

3.1.1 การจ าแนกกลมธาตอาหารพช

3.1.1.1 การจ าแนกตามแหลงทมา

1) ธาตอาหารพชทไดรบจากอากาศ ไดแก ธาตคารบอน และ ออกซเจน ในรป

ของกาซคารบอนไดออกไซดและออกซเจน

2) ธาตอาหารพชทไดจากน า ไดแก ธาตไฮโดรเจน และออกซเจนในรปของน า

3) ธาตอาหารพชทไดรบจากดน ไดแก ธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม

แคลเซยม แมกนเซยม ก ามะถน เหลก แมงกานส ทองแดง สงกะส โบรอน โมลบดนม คลอรน และ

นเกล

3.1.1.2 การจ าแนกตามปรมาณความตองการของพช

1) ธาตอาหารมหธาต (Macronutrient elements) เปนธาตอาหารทพชตองการใน

ปรมาณมาก ความเขมขนของธาตโดยน าหนกแหงเมอพชเจรญเตบโตเตมวยมมากกวา 500 มลลกรม

ตอกโลกรม (พพเอม) (คณาจารยภาควชาปฐพ, 2548) ไดแกธาต ไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม

แคลเซยม แมกนเซยม และก ามะถน สวนคารบอน ไฮโดรเจน และออกซเจน แมพชจะใชในปรมาณ

มาก แตเนองจากพชไดรบมาในรปของกาซและน า จงไมไดรวมไว ธาตอาหารมหธาตสามารถ

แบงเปน 2 กลม คอ

1.1) ธาตอาหารหลก (Primary nutrient elements) หรอ ธาตปย (Fertilizer

elements) พชมความตองการในปรมาณมาก แตในดนมกมไมเพยงพอ และจ าเปนตองใสชดเชยในรป

ของปยลงไปในดนเปนจ านวนมากหากดนขาดธาตอาหารเหลาน ทงนอาจจะเกดจากสาเหตหลาย

ประการ เชน ดนมปรมาณธาตอาหารเหลานต าอยแลว หรอเกดจากการสญเสยไปกบผลผลตท

น าออกไปจากแปลง หรอเมอมการปลกพชทใหผลผลตสงทมความตองการธาตอาหารสงกวาพนธ

พนเมอง ประกอบดวย ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม

1.2) ธาตอาหารรอง (Secondary nutrient elements) พชมความตองการใน

ปรมาณมากเชนกน แตดนสวนมากยงมปรมาณอยเพยงพอ และไมคอยพบขาดแคลนมากนก

ประกอบดวยธาตแคลเซยม แมกนเซยม และก ามะถน

2) จลธาต (Micronutrients) หรอ ธาตอาหารเสรม (Trace elements) เปนธาต

อาหารทพชตองการในปรมาณเลกนอย เพอรกษาการท างานของพชใหเปนปกต และสะสมในเนอเยอ

32

พชทเจรญเตบโตเตมวยในปรมาณทต ากวา 50 มลลกรมตอกโลกรม (คณาจารยภาควชาปฐพ, 2548)

ประกอบดวย เหลก แมงกานส ทองแดง สงกะส โบรอน โมลบดนม คลอรน และนเกล

การเจรญเตบโตและผลผลตของพชจะถกจ ากด โดยธาตอาหารทมความเปนประโยชนท

มปรมาณนอยทสด ถงแมธาตอาหารชนดอน ๆ จะมปรมาณอยอยางเพยงพอ ดงนนการจดการธาต

อาหารทถกตองและมประสทธภาพจะชวยใหพชไดรบอาหารครบและเพยงพอ

3.1.2 รปของธาตอาหารทพชใชประโยชน

ธาตอาหารพชทไดรบจากดนม 14 ธาต และรปทพชจะดดไปใชไดตองเปนรปไอออนอย

ในสารละลายของดน หรอถกดดซบอยทผวของคอลลอยดดน (Adsorbed ions) หรอไอออนท

แลกเปลยนได (Exchangeable ions) เนองจากคอลลอยดมประจสวนมากเปนประจลบ ดงนนไอออนท

ถกดดซบจงเปนประจบวก ในสารละลายดนจะมประจลบและประจบวกบางสวนปะปนอย

ตวเลขทเกยวกบปรมาณธาตอาหารทพบในพชนน สามารถน ามาใชเปนแนวทางในการ

แนะน าอตราปย แตจะตองค านงอยเสมอวาปรมาณทพชใชไปนนไมไดเทากบจ านวนทเราใหในรปปย

เพราะจะมการสญเสยเกดขนหลายทางกอนทปยจะเปนประโยชนตอพช เชน การตรงไวในรปทไม

เปนประโยชน การชะลางโดยน า การแยงธาตอาหารกบวชพชและจลนทรย และความสามารถของพช

เองในการน าธาตอาหารนนเอาไปใช ตามสภาพของการเกษตรโดยทวไป เมอใสปยไนโตรเจน และ

ฟอสฟอรสลงในดนพชอาจจะเอาไปใชในฤดกาลเพาะปลกแรกไดไมเกน 50 และ 30 เปอรเซนต

ตามล าดบ

3.1.3 บทบาทของธาตอาหารในการท าหนาททางชวเคมและทางสรรวทยาพช

1) เปนองคประกอบส าคญของสารอนทรยในพช ไดแก คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน

ไนโตรเจน และก ามะถน โดยเปนองคประกอบหลกของสารอนทรยในเซลล และในโครงสรางทาง

กายภาพของเซลล เปนเอนไซม และเกยวพนกบการสะสมอาหารทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง

2) การสะสมพลงงานและการเคลอนยายพลงงาน ไดแก ฟอสฟอรส โบรอน และ ซลกา

มหนาทเกยวกบกระบวนการสงถายพลงงาน

3) รกษาสมดลของประจและควบคมศกยออสโมซส (Osmotic potential) ไดแก

โพแทสเซยม โซเดยม แมกนเซยม แคลเซยม คลอรน โดยมสวนเกยวของกบการดดน าในพช และม

สวนเกยวของกบกจกรรมของเอนไซมใหมการท างานในระดบทเหมาะสม นอกจากนยงเปนตวเชอม

ปฏกรยาตางๆ และปรบสมดลระหวางไอออน

33

4) กระตนเอนไซม และเคลอนยายอเลกตรอน ไดแก โพแทสเซยม เหลก ทองแดง

แมงกานส สงกะส โมลบดนม และนเกล ท าหนาทเคลอนยายอเลกตรอน

ตารางท 3.1 ชนดของธาตอาหาร รปทพชดดใช และปรมาณทพบในพช

ธาตอาหารพช รปทพชดดใช ปรมาณทพบในพช

ธาตอาหารหลก

ไนโตรเจน แอมโมเนยม (NH4+), ไนเตรท (NO3

-) 1-5 %

ฟอสฟอรส ไดไฮโดรเจนออโทฟอสเฟตไอออน(H2PO4-),

โมโนไฮโดรเจนออโทฟอสเฟตไอออน (H2PO42-)

0.1-0.4 %

โพแทสเซยม โพแทสเซยมไอออน (K+ ) 1-5 %

ก ามะถน ซลเฟตไอออน (SO42-) 0.1-0.4 %

แคลเซยม แคลเซยมไอออน (Ca2+) 0.2-1 %

แมกนเซยม แมกนเซยมไอออน (Mg2+) 0.1-0.4 %

ธาตอาหารรอง

โบรอน บอเรทไอออน (H2BO3-) 6-60 พพเอม

เหลก เฟอรสไอออน เฟอรกไอออน (Fe2+, Fe3+) 50-250 พพเอม

แมงกานส แมงกานสไอออน (Mn2+) 20-500 พพเอม

ทองแดง ควพรสไอออน ควพรกไอออน (Cu+, Cu2+) 5-20 พพเอม

สงกะส สงกะสไอออน (Zn2+) 21-150 พพเอม

โมลบดนม โมลบเดทไอออน (MoO42-) ต ากวา 1 พพเอม

คลอรน คลอไรดไอออน (Cl-) 0.2-2 เปอรเซนต

นเกล1/ นเกลไอออน (Ni2+) 0.5-5 พพเอม

1/ Guodong Liu et al., (2011)

ทมา : Roy et al., (2006)

34

3.2 หนำทของธำตอำหำร

3.2.1 ไนโตรเจน

ไนโตรเจนเปนแรธาตทกระจายตวอยมากในธรรมชาต แตไมอยมในดนโดยตรง

ไนโตรเจนทพบในดนนนมาจากซากพช ซากสตวทอยในดน ไนโตรเจนเปนธาตอาหารทส าคญอยาง

ยงตอการเจรญเตบโตของพช พชดดใชไนโตรเจนจากดนในรปของ ไนเตรทไอออน (NO3-) และ

แอมโมเนยมไอออน (NH4+) เพอน าไปรวมกบสารประกอบซงไดมาจากกระบวนการเผาผลาญ

คารโบไฮเดรต เพอสรางเปนกรดอะมโน โปรตน นวคลโอไทด และคลอโรฟลล และจากการท

ไนโตรเจนเปนสวนประกอบส าคญของโปรตน เชน เอนไซม ฮอรโมน จงเกยวของกบทกขนตอน

หลกของการเจรญเตบโต และการสรางผลผลตของพช

3.2.1.1 หนาทของไนโตรเจน

1) ไนโตรเจนเปนสวนประกอบส าคญของโปรตน ไนโตรเจนชวยใหพชสราง

โปรตน และโปรตนกเปนสวนประกอบส าคญในโครงสรางของโพรโตพลาสซม ซงเปน

สวนประกอบส าคญในเซลลพช รวมทงโปรตนเปนสารประกอบอนทรยทมโมเลกลของกรดอะมโน

อยเปนจ านวนมาก กรดอะมโนจงมไนโตรเจนเปนองคประกอบส าคญในหมอะมโน และพบวาม

กรดอะมโนอยมากกวา 20 ชนดทเปนสวนประกอบในโปรตนทเปนลกษณะเฉพาะของพชแตละชนด

ไนโตรเจนจงมผลตอการเจรญเตบโตของพช เนองจากพชใชโปรตนในการแบงเซลล เมอมโปรตน

มากเซลลพชมการขยายปรมาณและขนาดมากขน

2) เปนสวนประกอบของเอนไซมตางๆ ทชวยเรงและควบคมปฏกรยาภายในพช

ใหด าเนนไปอยางปกต

3) ฮอรโมนพช ฮอรโมนพชทสงเคราะหขนเอง มไนโตรเจนเปนองค ประกอบ

คอ ออกซน (Auxins) กบไซโตไคนน (Cytokinin) กรดอนโดลแอซตก (Indole-3-acetic acid - IAA)

ออกซนทพชสงเคราะหไดจากกรดอะมโนมบทบาทตอการเจรญของพช คอ กระตนการแบงเซลล

เรงการขยายขนาดเซลล ควบคมการแตกราก ยบย งการเจรญของตาขาง ปองกนการรวงของใบ กง

และผล สวนไซโตไคนนเปนฮอรโมนพชทสงเสรมการแบงเซลล การขยายขนาดของเซลล สงเสรม

การสรางและการเจรญของตา การสรางโปรตน ชวยในการงอกของเมลด ชะลอการเสอมตามอายของ

ใบ

4) ไนโตรเจนจ าเปนส าหรบโมเลกลทท าหนาทถายทอดพลงงาน เชน เอทพ

(Adenosine triphosphate - ATP) และเอดพ (Adenosine diphosphate - ADP)

35

5) ไนโตรเจนเปนสวนประกอบของกรดนวคลอก มอย 2 ชนด คอ อารเอนเอ

(Ribonucleic acid - RNA) ท าหนาทเกยวของกบการสงเคราะหโปรตน และดเอนเอ (Deoxyribo

nucleic acid - DNA) ท าหนาทเปนศนยขอมลทางพนธกรรม

6) เปนสารประกอบอนๆ อกหลายชนด รวมทงคลอโรฟลล และวตามนตางๆ

3.2.1.2 อทธพลของไนโตรเจนทมตอพช

1) ชวยกระตนการเจรญเตบโตและความแขงแรงของพช

2) ชวยสงเสรมการเจรญเตบโตของราก ใบ และล าตน

3) ท าใหใบมสเขยว

4) สงเสรมคณภาพของพชโดยเฉพาะพชผก

5) สงเสรมใหพชตงตวไดเรวในระยะแรกของการเจรญเตบโต

6) ควบคมการออกดอกและตดผลของพช

7) ชวยใหผลผลตเพมสงขน โดยเฉพาะพชทใหผลและเมลด

3.2.1.3 อาการขาดธาตไนโตรเจน

พชแตละชนดจะแสดงอาการขาดธาตไนโตรเจนแตกตางกนไป เชน อาการขาด

ไนโตรเจนของขาวโพด ใบจะมสเหลองทปลายใบแลวลามสเสนกลางใบ เปนลกษณะรปรางคลายตว

ว โดยทวๆ ไปพชทขาดธาตไนโตรเจนจะแสดงอาการเหลาน

1) ใบสวนลางของพชจะกลายเปนสเหลอง หรอเหลองปนสม ปลายใบและขอบ

ใบจะคอยๆ แหงและลกลามเขาไปหาโคนใบ จนในทสดจะรวงหลนจากตนไปจากตน

2) ล าตนผอมสง ใบ กงกานลบเลก และมจ านวนนอย

3) พชไมเจรญเตบโตหรอเจรญเตบโตชา แคระแกรน การแตกยอดและกงกานมนอย

4) ใหผลผลตต า คณภาพไมด โปรตนนอย

3.2.1.4 พชทไดรบไนโตรเจนมากเกนไป

1) พชทไดรบไนโตรเจนมากเกนไปจะแสดงจะแสดงอาการเฝอใบ ล าตนอวบน า

หกลมไดงาย โดยเฉพาะพวกขาว และขาวโพด

2) พชแกชากวาปกตเพราะไนโตรเจนสงเสรมใหเจรญอยเรอยๆ

3) การใหผลผลตเมลดของพชลดลง เพราะในสภาพทมไนโตรเจนมาก พชจะ

สรางยอด ล าตน กง และใบ มากกวาสรางดอกและเมลด

4) ความตานทานตอโรคและแมลงลดลง

36

5) ท าใหพชจ าพวกขาว และขาวโพดมล าตนออนแอและลมงาย

3.2.2 ฟอสฟอรส

ฟอสฟอรสเปนสวนของน าหนกแหงของพช 0.1-0.4 เปอรเซนต พชดดมาใชในรป

ออรโทฟอสเฟตไออออน (H2PO4-, H2PO4

2-) มบทบาทส าคญในการถายเทพลงงาน ซงเปนขบวนการ

ทางสรรวทยาทส าคญอยางยง ดงนนฟอสฟอรสจงมความส าคญตอการสงเคราะหแสงและขบวนการ

เคมชวภาพอนๆ ในพช ฟอสฟอรสเปนสงทขาดไมไดในการแบงเซลลและการพฒนาของเนอเยอทจด

เจรญของพช เปนสวนประกอบทส าคญของโครงสรางหลายชนดในพช และเปนตวเร งปฏกรยาใน

การเปลยนแปลงรปแบบของปฏกรยาทางชวเคมอยางมากมายในพช ฟอสฟอรสยงท าหนาทส าคญใน

การจบพลงงานของดวงอาทตยและเปลยนมาเปนสารประกอบทเปนประโยชน

3.2.2.1 หนาทของฟอสฟอรส

1) ฟอสฟอรสเปนสวนประกอบส าคญของเอทพ ซงเปนหนวยพลงงานของพช ท

เกยวของกบการสงเคราะหแสง การหายใจ การแบงเซลล และในกระบวนการแปรรปของสารตางๆ

เนองจากเอทพ เปนสารประกอบพลงงานสงทมบทบาทส าคญในทางชวเคมของเซลล

2) เปนองคประกอบส าคญของในกรดนวคลอก เชน อารเอนเอ และ ดเอนเอ ซง

เปนสวนประกอบส าคญของยนบนโครโมโซม และนวคลโอโปรตนทอยบนโครโมโซมซงเกยวของ

กบการถายทอดสารพนธกรรมของสงมชวต

3) เปนองคประกอบส าคญของไฟตน (Phytin) ซงเปนสารประกอบเกลอ

แคลเซยมกบแมกนเซยมของกรดไฟตก (Phytic acid) ซงท าหนาทเกบอาหารส ารองไวในเมลดพช

เพอใชในการงอกและการการเจรญเตบโตของตนออน โดยไฟตนมบทบาทในการควบคมการ

สงเคราะหแปงในขณะทเมลดอยในชวงสะสมแปงหรอหวก าลงเจรญเตบโต และมบทบาททส าคญใน

การงอกของเมลด โดยการสลายตวของไฟตนในใบเลยงและปลดปลอยฟอสเฟตออกมาเพอใชในการงอก

4) เปนองคประกอบในโครงสรางของฟอสโฟลปด (Phospholipids) ซงมบทบาท

ตอการสรางเสถยรภาพของเยอตางๆ ของพช ท าใหเซลลพชแขงแรงขน

5) มผลตอการสะสมแปงในพชหว มการสะสมฟอสฟอรสในแปง ซงเปนกลไกท

จะจดสดสวนทเหมาะสมของอนนทรยฟอสเฟต และเปนผลตอเนองในการเคลอนยายน าตาลมาใช

ประโยชนระหวางการเจรญเตบโตของตาของพชหวทจะเจรญเปนตนออนตอไป

37

3.2.2.2 อทธพลของฟอสฟอรสทมตอพช

1) ฟอสฟอรสชวยกระตนการเจรญของรากพช การแตกรากแขนงและรากฝอย

เรงการแตกกอ และการตงตวของพช

2) ฟอสฟอรสชวยกระตนการออกดอกของพช การไดรบฟอสฟอรสอยางเพยงพอ

จะท าใหพชพฒนาการเจรญเตบโตไดตามปกต

3) ฟอสฟอรสชวยในการพฒนาการของเมลดและผล และชวยใหพฒนาการดาน

สกแกเรวขน แตหากฟอสฟอรสไมไดเปนปจจยจ ากดกจะไมมผลตอการสกแกมากนก

4) ฟอสฟอรสสงเสรมการโตของพชในระยะแรก ถงแมพชอาจจะดดใชนอยใน

ชวงแรก แตกเปนปจจยส าคญตอผลผลตและเปนอาหารส ารองตอการเจรญของพชในชวงหลง และ

การขาดในชวงหลงมผลกระทบนอยกวาการขาดในชวงแรก พชจงควรไดรบฟอสฟอรสใน

ระยะแรกๆ ของการเจรญเตบโต โดยพชจะดดฟอสฟอรสไปสะสมไวทล าตน ใบ แลวจงสงไปยงสวน

ของการพฒนาเมลด

5) ฟอสฟอรสชวยลดอาการเฝอใบ ซงเกดจากการทพชไดรบไนโตรเจนมาก

เกนไป ชวยแกไขอาการเจรญเตบโตทางกงกานสาขาทมากเกนไป โดยท าใหพชออกดอกได

6) ฟอสฟอรสจ าเปนตอสขภาพและความแขงแรงของพช ฟอสฟอรสเปนปจจย

ส าคญในการกระตนการเจรญของราก เพมความแขงแรงของตนและล าตน ชวยเสรมการสรางดอก

และการผลตเมลด การสกแกพรอมกนและเรวขน เพมความสามารถในการตรงไนโตรเจนของพช

ตระกลถว เพมคณภาพของผลผลต และเพมความตานทานโรคของพช

3.2.2.3 การขาดฟอสฟอรส

ฟอสฟอรสเคลอนยายไดดในพช เมอเกดการขาดธาตฟอสฟอรส พชจะเคลอนยาย

จากใบแกไปยงใบออน และเมอพชเรมสขแก ฟอสฟอรสจะถกยายไปทสวนของผลซงมความตองการ

พลงงานสงเพอสรางเมลดและผล การขาดฟอสฟอรสในชวงหลงของการเจรญเตบโตกระทบกบทง

การพฒนาของเมลดและการสกแกของพช และในชวงหลงของการเจรญเตบโตพชดดใชฟอสฟอรส

มากกวาไนโตรเจนและโพแทสเซยม

1) พชแกชากวาปกต ตนแคระแกรน

2) รากเจรญเตบโตและแพรกระจายลงไปในดนชากวาทควร

3) ดอกและผลทออกมาไมสมบรณและแคระแกรน ถงแมใบและตนของพชจะด

สมบรณกตาม

38

4) พชพวกธญพชมกจะลมงาย

5) ใบและล าตนของพชบางชนด เชน ขาวโพดจะเปนสมวง

6) พชบางชนดจะมดอกและผลทเลกผดขนาด

7) การขาดฟอสฟอรสในชวงแรกในธญพชมผลตอจ านวนเมลด จากจ านวนชอ

ดอกทสมบรณลดลง และจ านวนเมลดตอชอดอกกลดลง

3.2.3 โพแทสเซยม

โพแทสเซยมมอยในพชประมาณ 1.2-3.0 เปอรเซนต มากเปนอนดบ 2 รองจาก

ไนโตรเจน และมากกวาฟอสฟอรส แคลเซยม แมกนเซยม ก ามะถน โดยพชดดขนมาใชในรปของ

โพแทสเซยมไอออน (K+) มบทบาทในการส าคญกระตนการท างานของเอนไซมมากกวา 60 ชนด

การสงเคราะหโปรตนและคารโบไฮเดรต การท างานของคลอโรฟลล นอกจากนน ยงเกยวของกบการ

ขนสงน า การเคลอนยายแปง และน าตาลในพช ควบคมการปดเปดของปากใบ และชวยใหพช

ตานทานตอการท าลายของโรค แมลง และสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม เชน แลง อณหภมต า

ในองคประกอบของพช โพแทสเซยมไมไดเปนองคประกอบของสารอนทรยในเนอเยอ

หรอสวนใดๆ ของพช แตพบในทกสวนของพชและเคลอนยายไดงาย การทโพแทสเซยมสามารถ

เคลอนยายไดงาย และมสวนรวมกบการกระตนการท างานของเอนไซม จงเปนลกษณะทส าคญของ

โพแทสเซยม

3.2.3.1 หนาทของโพแทสเซยม

1) กระตนการท างานของเอนไซม โพแทสเซยมกระตนการท างานของเอนไซม

มากกวา 60 ชนดในการเจรญของพช โดยโพแทสเซยมชวยเปลยนรปรางของเอนไซมโมเลกลใหเปด

ดานทเหมาะสมส าหรบการท าปฏกรยา

2) ควบคมการเปดปดปากใบ พชอาศยโพแทสเซยมในการเปดปดรปากใบ ซงพช

ใชเปนทแลกเปลยนกาซคารบอนไดออกไซด ไอน า และกาซออกซเจนกบอากาศ การท างานของ

รปากใบมความส าคญตอการสงเคราะหแสง การขนสงน า และสารอาหาร และการรกษาอณหภม

ภายในตนพช

3) การสงเคราะหแสง โพแทสเซยมมบทบาทในการชวยสงเสรมกระบวนการ

สงเคราะหแสง โดยการควบคมการเปดปากใบใหคารบอนไดออกไซดเขาสใบไดสะดวก

โพแทสเซยมสงเสรมการสงเคราะหเอทพ เมอพชขาดโพแทสเซยมอตราการสงเคราะหแสงและเอทพ

39

จะลดลง ท าใหอตราการหายใจเพมขนซงมผลท าใหการเจรญเตบโตของพชชาลง และชวยเคลอนยาย

สารจากกระบวนการสงเคราะหแสงไปยงแหลงรองรบ

บทบาทของโพแทสเซยม ทมตอการสงเคราะหแสงคอนขางจะซบซอน

นอกจากชวยกระตนการท างานของเอนไซมทใชในกระบวนการสงเคราะหแสงโดยตรงแลว ยง

เกยวของกบการสรางเอทพซงมผลตอการสงเคราะหแสงอกดวย โดยเมอพลงงานแสงอาทตยถกใชใน

การรวมคารบอนไดออกไซดกบน าเพอสรางน าตาล สารพลงงานทไดในเบองตน คอ เอทพ และเอทพ

จะถกใชเปนแหลงพลงงานในปฏกรยาเคมอนๆ นอกจากนไอออนของโพแทสเซยมยงชวยรกษาความ

สมดลของไอออนในแหลงผลตเอทพอกดวย เมอพชขาดโพแทสเซยม อตราการสงเคราะหแสงและ

การสรางเอทพจะลดลง ในขณะทอตราการหายใจเพมขน ท าใหการเจรญเตบโตลดลง

4) การขนสงน าและสารอาหาร โพแทสเซยมมบทบาทส าคญในการขนสงน าและ

สารจากกระบวนการสงเคราะหแสงในพชทางทอล าเลยง เมอปรมาณโพแทสเซยมลดลงจะมผลท าให

การการล าเลยง ไนเตรท ฟอสเฟต แคลเซยม แมกนเซยม และกรดอะมโนลดลง โพแทสเซยมจะชวย

เพมความดนออสโมซสในหลอดตระแกรงของทอล าเลยงใหสงและคงท ซงชวยในการเพมอตราใน

การขนสงสารจากกระบวนการสงเคราะหแสงจากแหลงผลตไปยงแหลงรบไดดขน

5) การสงเคราะหโปรตน โพแทสเซยมมบทบาทส าคญในการสงเคราะหโปรตน

ของพชในทกขนตอน ทงการอานรหสทางพนธกรรม การผลตโปรตน และเอนไซมเพอใชในการ

เจรญเตบโต พชจะไมสามารถสงเคราะหโปรตนไดเมอขาดโพแทสเซยมถงแมจะมไนโตรเจนใน

ปรมาณมาก

6) การสงเคราะหแปง เอนไซมทจ าเปนตอการสงเคราะหแปงจ าเปนตองถก

กระตนดวยโพแทสเซยม เมอปรมาณโพแทสเซยมมไมเพยงพอจะท าใหปรมาณของแปงลดลง

7) การเคลอนยายแปงและน าตาล น าตาลทถกสงเคราะหไดจากกระบวนการ

สงเคราะหแสงจะตองถกเคลอนยายออกจากใบไปยงสวนตางๆ ของพชทางทอล าเลยง การทพชจะ

สามารถรกษาระดบอตราการสงเคราะหแสงใหอยในระดบสงได กตอเมอสารทสงเคราะหไดถก

เคลอนยายออกจากใบไปสสวนตางๆ ของพชไดทน ซงระบบการขนสงของพชใชพลงงานจากเอทพ

ถาโพแทสเซยมมไมพอเพยงระบบการขนสงจะหยดชะงก ท าใหสารทสงเคราะหไดสะสมอยในใบ

สงผลใหอตราการสงเคราะหแสงลดลง การสะสมอาหารในเมลดลดลง ปรมาณโพแทสเซยมท

พอเพยงจะชวยใหการขนสงแปงและน าตาลท างานไดตามปกต อทธพลของโพแทสเซยมทมตอ

40

ความเรวของการขนสงน าตาลถกพบครงแรกโดย Hartt (1969) ในออย ดงแสดงในตารางท 1 และ

ตอมาไดรบการยนยนในพชอนๆ

ตารางท 3.2 การเคลอนยายของ 14C ในสารอาหารทไดจากการสงเคราะหแสงในออยทไดรบ

โพแทสเซยมในปรมาณมากและนอยหลงจากไดรบ 14CO2 90 นาท (เทยบเปนเปอรเซนตจาก

ทดดเขามาใช)

ชนสวนพช โพแทสเซยมมาก โพแทสเซยมนอย

ใบ 54.3 95.4

กาบใบ 14.2 3.9

ขอ 9.7 0.6

ปลอง 20.1 0.04

ทมา : Hartt (1969)

3.2.3.2 อทธพลของธาตโพแทสเซยมทมตอการเจรญของพช

1) โพแทสเซยมมสวนในกระบวนการสรางและเคลอนยายแปงและน าตาล พชท

ขาดโพแทสเซยมปรมาณแปงในพชจะนอยกวาปกต อตราการเจรญของใบขาวโพดลดลง การ

เคลอนยายแปงจากใบสสวนตางๆ ลดลง หรอองคประกอบผลผลตมคณภาพต า การบวนการ

สงเคราะหแสงจะลดลง

2) ความตานทานโรค โพแทสเซยมมผลตอผนงเซลลของพช ท าใหผนงเซลลหนา

แขงแรง เชอโรคเขาท าลายไดยาก เนองจากโพแทสเซยมกระตนการท างานของเซลลใหท างานดขน

พชทขาดโพแทสเซยมจะออนแอตอโรคและสภาพแวดลอมทแปรปรวน

โดยปกตแลวการตานทานโรคของพชเปนลกษณะทางพนธกรรม แต

อยางไรกตามกลไกการตานทานโรคของพชสามารถเพมขนไดโดยธาตอาหารพช พชทแสดงอาการ

ขาดโพแทสเซยม เชน ผนงเซลลบาง ล าตนออนแอ รากเลกและสน การสะสมของน าตาลทใบ อาการ

เหลานกระตนการเขาท าลายของโรค พชทสมบรณไมมความเครยดจะมความตานทานโรคมาก

ความไมสมดลของธาตอาหารระหวางไนโตรเจนและโพแทสเซยม เปน

สาเหตหนงของการเกดโรค ในการใสปยในปรมาณมากเพอเพมผลนน ปรมาณของโพแทสเซยมตอง

สมดลกบปรมาณไนโตรเจนทเพมขน จากการศกษาทอลลนอยส (Annonymous, 1998) แสดงใหเหน

ถงขอดของการใสปยโพแทสเซยม ในดนทมคาวเคราะหโพแทสเซยมทเปนประโยชนสง และใส

41

ไนโตรเจนในอตราสงถง 54 กก./ไร โพแทสเซยมชวยเพมผลผลตเฉลยใน 4 ฤด ไดถง 211 กก./ไร

และจ านวนตนลมทเกดจากโรคล าตนเนา (Stalk rot) ลดลง 3 ใน 4 ป ดงแสดงในตารางท 3.3

ตารางท 3.3 ผลของการใสปย โพแทสเซยม ตอผลผลตและตนลม

ปท

ผลผลต (กโลกรมตอไร) ตนลม (เปอรเซนต)

ตรวจสอบ 22 กโลกรมตอไร

ของโพแทสเซยม

ทแลกเปลยนได

ตรวจสอบ 22 กโลกรมตอไร

ของโพแทสเซยม

ทแลกเปลยนได

1 1489 1650 56 60

2 1489 1650 30 25

3 1519 1882 30 16

4 1046 1207 52 27

ทมา : Annonymous (1998)

การไดรบโพแทสเซยมอยางพอเพยงมผลกบความแขงแรงของผนงเซลลซงชวย

เพมความสามารถในการตานทานโรค และความสามารถของพชทรกษาความแขงแรงของล าตน

ท าใหสามารถยนตนไดจนถงอายเกบเกยว ดงแสดงในตารางท 3.4

ตารางท 3.4 ผลของโพแทสเซยม ทมตอความทนแรงอดและความหนาของตนขาวโพด

อตราโพแทสเซยมทแลกเปลยนได

(กโลกรมตอไร)

ความหนาเปลอก

(มลลเมตร)

ความทนแรงอด

(กโลกรม)

0 0.91 254

11 0.97 349

22 1.00 374

ทมา : Annonymous (1998)

3) เพมคณภาพของผกและผลไม ตงแตเพมผลผลต ขนาด ส และคณภาพการเกบ

รกษา (ตารางท 3.5) การขาดโพแทสเซยมท าใหคณภาพ ปรมาณผลผลตลดลง เมลดธญพชจะม

น าหนกนอย ปรมาณแปงในหวมนพชจะลดลง เมลดขาวโพดตดไมเตม

42

4) ชวยใหพชทนเคมและทนแลง เนองจากโพแทสเซยมมบทบาทในการเปดปด

ปากใบ

5) เพมความแขงแรงของตนขาวโพด ลดการหกลม ออกไหมเรวขน และม

ระยะเวลาสะสมอาหารนานขน เพมจ านวนเมลดตอฝกและน าหนกเมลด การสกแกพรอมกน และ

ความชนในเมลดสม าเสมอ (ตารางท 3.6)

6) เพมประสทธภาพการดดใชไนโตรเจนของพช

7) รกษาความเตงของพช ลดการสญเสยน า และการเหยว

8) ลดเมลดยน และการเขาท าลายของเชอราในเมลดถวเหลอง

ตารางท 3.5 ผลของโพแทสเซยมทมตอผลผลตและคณภาพของสม

ปรมาณ

โพแทสเซยม

ทละลายน าได

(กรมตอตน)

น าหนก

ผล

(กรม)

ผลผลต

(กรมตอ

ตน)

น าสม

(เปอรเซนต)

ปรมาณของแขง

ทละลายได

(เปอรเซนต)

ความเปน

กรด

(เปอรเซนต)

วตามนซ

(มลลกรม

ตอ

มลลลตร)

0 165.2 31.9 46.3 9.77 0.549 52.8

200 173.1 36.2 47.2 9.89 0.542 54.1

400 178.0 37.5 47.2 10.06 0.533 55.9

ทมา : Johnston (2003)

ตารางท 3.6 โพแทสเซยมชวยเพมจ านวนวนของการพฒนาเมลดในขาวโพด

ปรมาณโพแทสเซยม

ทแลกเปลยนได

(กโลกรมตอไร)

จ านวนวน

งอกถงออกไหม

(วน)

จ านวนวน

งอกถงสกแก

(วน)

จ านวนวน

พฒนาการของเมลด

(วน)

ผลผลต

(กโลกรมตอ

ไร)

0 83 138 55 1,404

27.2 81 142 61 1,532

108.86 80 142 62 1,620

ทมา : Amstrong (1998)

43

3.2.3.3 การขาดโพแทสเซยม

1) ขอบใบเหลองแลวกลายเปนน าตาล โดยเรมจากปลายใบเขาสกลางใบและสวน

ทเปนน าตาลจะแหงเหยวไป ซงจะเหนไดชดกบขาวโพด พชบางชนดทใบจะมจดเหลองๆ ทวไปหมด

ตามบรเวณปลายใบ

พชทแสดงอาการขาดโพแทสเซยมมกจะเกดทใบลางสดกอน แลวคอยลาม

ขนมาทใบบนทออนกวา จะเหนไดชดกบขาวโพดและพชตระกลหญา

2) คณภาพผลผลตต า เชนธญพชจะมเมลดลบและน าหนกเบาผดปกต สวนพชท

ใหหวทรากจะมแปงนอยและมน ามาก ขาวโพดจะใหฝกทเมลดไมเตมจนถงปลายฝกและฝกจะเลก

เบา มรปรางผดปกต น าหนกเมลดจะลดลง ส าหรบไมผลจะท าใหสผลไมไมสด เนอฟาม สวนพชทให

น ามนจะใหน ามนนอยกวาปกต

3) พชพวกธญพชและขาวโพดมกจะลม

4) มความตานตอโรคนอย

3.2.4 แคลเซยม

ปรมาณแคลเซยมทอยในพชอยระหวาง 0.5-2 เปอรเซนต แคลเซยมสวนใหญสะสมอยท

ใบ ใบพชยงแกจะยงมแคลเซยมมาก โดยจะอยทผนงเซลลเปนสวนใหญ รากพชดดแคลเซยมมาจาก

ดนในรปของแคลเซยมไอออน (Ca2+) เปนธาตทชวยในเรองความแขงแรงของขาวโพด และธญพช

อนๆ แคลเซยมกระตนการพฒนาของรากและใบ การสรางสวนประกอบผนงเซลลท าใหไมลมงาย

ชวยลดไนเตรทในพช กระตนหรอยบย งการท างานของเอนไซมหลายชนด และท าใหกรดอนทรยเปน

กลางเพอควบคมความเปนกรดเปนดางของดน พชเกอบทงหมดชอบดนทมคาความเปนกรดเปนดาง

ใกลเปนกลาง ปรมาณแคลเซยมในดนทพอเพยงส าหรบพช คอ 15 พพเอม (Korb et al., 2005)

อาการขาดแคลเซยม ดนทมเนอหยาบหรอเปนทรายจด และดนกรดมโอกาสทจะขาด

แคลเซยมไดงาย โดยจะเกดกบใบออนหรอสวนทก าลงเจรญเตบโต ใบทงอกใหมของขาวโพดไมกาง

เพราะปลายใบตดอยดวยกน พชจะมสเหลองออนและแคระแกรน

3.2.5 แมกนเซยม

พชดดใชแมกนเซยมในรปแมกนเซยมไอออน (Mg2+) พบในพชประมาณ 0.2-0.5

เปอรเซนต เปนองคประกอบของคลอโรฟลล โพรโตคลอโรฟลล เพคตน และไฟตน ซงม

ความส าคญมากในพช เชน คลอโรฟลล จ าเปนตอขบวนการสงเคราะหแสง และยงชวยในการ

เคลอนยายของแปงภายในพช และมสวนในการชวยสรางโปรตน ไขมน และน ามน นอกจากน

44

แมกนเซยมยงมอทธพลตอการดดฟอสฟอรส ชวยในกระบวนการเผาผลาญพลงงานของฟอสเฟต และ

การเคลอนยายฟอสฟอรสภายในพชดวย การถายเทพลงงาน การรกษาสมดลของประจไฟฟา

(Electrical balance)

ถาพชขาดธาตแมกนเซยมโดยทวๆ ไปจะแสดงลกษณะอาการขาดดงนคอ จะแสดงออก

ทใบลาง ทงนเพราะวาแมกนเซยมเปนธาตทเคลอนทภายในพช โดยทระหวางเสนใบจะมสเหลอง ซง

สวนทเปนเสนใบยงคงมสเขยวอย ตอไปกจะเปลยนเปนสขาวและเปนสน าตาลแลวตายไปในทสด

3.2.6 ก ามะถน

ก ามะถนมในพชประมาณ 0.1-0.5 เปอรเซนต พชดดขนมาใชในรปซลเฟตไอออน

(SO42-) เปนองคประกอบทส าคญธาตหนงทอยในสารประกอบของโปรตน กรดอะมโนตางๆ เชน

ซสเตอน (Cysteine) ซสตน (Cystine) และ เมไธโอนน (Methionine) เกยวของกบการสรางคลอโรฟลล ชวยพชในการใชเอนไซมเพอสรางโปรตน

ปรมาณก ามะถนทสงจะไมมผลตอผลผลต พชจะแสดงอาการขาดก ามะถนเมอมระดบต า

กวา 12 พพเอม อาการขาดก ามะถนคลายกบการขาดไนโตรเจน คอ ใบมสเหลองซด ก ามะถนละลาย

น าไดงายและจะซมหายไปในรปของซลเฟตซงเปนรปทพชน าไปใช ดงนนการเตมก ามะถนในแตละ

ฤดปลกขาวโพดจะชวยในการสรางโปรตน ขาวโพดจะเจรญไดดในดนทมก ามะถนอยระหวาง 15-20

พพเอม แตจะเจรญเตบโตไดดทสดทระดบ 20 พพเอม หรอสงกวา

3.2.7 เหลก

พชดดใชเหลกในรปของเฟอรกไอออน (Fe3+) และเฟอรสไอออน (Fe2+) แตโดยทวไปพชจะดดเฟอรสไอออนไดมากกวา เนองจากมความสามารถในการละลายน าไดดกวาเฟอรกไอออน พชมความเขมขนของเหลกประมาณ 50-100 พพเอม เหลกส าคญตอการสรางคลอโรฟลล คารโบไฮเดรต เปนตวพาออกซเจนไปสกระบวนการหายใจ มผลในการแบงเซลลและการเจรญเตบโต และเปนตวกระตนปฏกรยาของเอนไซมหลายชนด เนองจากเหลกไมเคลอนยายในพช อาการขาดธาตเหลกจะปรากฏทใบออนบรเวณยอดกอน สวนใบแกหรอใบลางๆ จะยงคงมสเขยวเปนปกต ในกรณทมการขาดอยางรนแรงใบออนจะมสขาวซด สวนใบแกทอยถดลงมาจะมสเหลองระหวางเสนใบ และบรเวณเสนใบจะยงมสเขยว บรเวณขอบใบและปลายใบแหงและไหมเมออาการขาดรนแรง การมเหลกเพยงพอในระยะแรกของการเจรญเตบโตเปนสงส าคญ

3.2.8 แมงกานส

พชดดใชแมงกานสในรปของแมงกานสไอออน (Mn2+) และมอยในพชประมาณ 20-100

พพเอม แมงกานสกระตนการท างานของเอนไซม และเปนตวเรงปฏกรยา ชวยแยกโมเลกลของน าใน

45

ขบวนการการสงเคราะหแสง และกระบวนเมตาโบลซมของคารโบไฮเดรต ชวยในการเปนประโยชน

ของฟอสฟอรสและแคลเซยม พชตองการแมงกานสในจ านวนเลกนอยเนองจากพชสามารถน า

แมงกานสกลบมาใชใหมได ดงนนจงไมคอยพบการขาดแมงกานส แตถามการขาดแมงกานสจะท าให

ผลผลตลดลง โดยความเปนกรดเปนดางเปนปจจยทส าคญตอการเปนประโยชนของแมงกานส ความ

เปนกรดเปนดางทระดบ 6.5 หรอต ากวาความเปนประโยชนของแมงกานสจะเพมขน เมอความเปน

กรดเปนดางสงขน ความเปนประโยชนจะลดลงและจะถกจ ากดท ความเปนกรดเปนดางทระดบ 7

หรอมากกวา พชจะแสดงอาการขาดเมอแมงกานสนอยกวา 15-25 พพเอม (ส าเนา, 2535) พชทขาด

แมงกานสจะแสดงอาการใบเหลองเปนลายๆ โดยพนทระหวางสนใบจะมสเหลอง สวนบรเวณทตด

กบเสนใบยงคงมสเขยว

3.2.9 ทองแดง

พชดดใชทองแดงในรปของควพรสไอออน (Cu+) ควพรกไอออน (Cu2+) และมอยในพช

คอนขางนอยระหวาง 2-10 พพเอม ทองแดงประมาณ 70 เปอรเซนต ทอยในใบพชจะอยในสวนของ

คลอโรพลาสต จงมบทบาทส าคญกบการสงเคราะหแสง มบทบาททางออมในขบวนการสราง

คลอโรฟลล เปนสวนประกอบของเอนไซมไซโตโครม ออกซเดส (Cytochrome oxydase) ทองแดง

เปนตวกระตนเอนไซมหลายชนด โดยเฉพาะการสงเคราะหลกนนทผนงเซลล ท าใหเซลลแขงแรง

และมหนาทส าคญในการขยายพนธพช และชวยในกจกรรมการตรงไนโตรเจนของพช เมอพชขาด

ทองแดงใบพชจะมสเขยวจดตอมาจะเปลยนเปนสเหลอง ใบพชจะมขนาดเลกลง ปลายยอดจะแหงตาย

และมตาใหมเกดขนบรเวณทแหงตายและตอมาตานนกจะตาย และจะเกดตาใหมอกจ านวนมาก

3.2.10 สงกะส

สงกะสในธรรมชาตมรปเดยว คอสงกะสไอออน (Zn2+) มอยในพชประมาณ 15-50

พพเอม โดยทวไปแลวในดนมสงกะสอยเพยงพอ สงกะสมความส าคญในการความควบคมการ

เจรญเตบโต ชวยยดอายการท างานของออกซน เปนสวนประกอบของระบบเอนไซมในพช ม

ความส าคญตอการผลตคลอโรฟลล การสงเคราะหโปรตน คารโบไฮเดรต และการพฒนาของไหม

การผลตเมลด อตราการสกแก มผลตอน าหนกและคณคาทางอาหารของเมลด เชนเดยวกบเหลก

สงกะสไมเคลอนยายในพช การขาดสงกะสจะเกดทใบออนกอน ซงท าใหการสกแกของพชชากวา

ปกต ในขาวโพดขอจะสน ปลองไมยด ใบยอดแคระแกรน ปรมาณสงกะสทนอยกวา 5 พพเอม ในดน

ทมระดบความเปนกรดเปนดางสงกวา 6.5 จะจ ากดผลผลตของพช

46

3.2.11 โบรอน

พชดดใชโบรอนในรปของบอเรทไอออน (H3BO3-) พบในพชประมาณ 10-50 พพเอม

โบรอนจ าเปนตอการเจรญและพฒนาของละอองเกสรและชวยในการงอกของเกสรตวผ การสราง

เมลด ผนงเซลล และการเคลอนยายของน าตาลในขาวโพด โดยโบรอนจะรวมตวกบโมเลกลของ

น าตาลเพอใหโมเลกลของน าตาลผานเนอเยอเซลลได ระดบโบรอนทเหมาะสมชวยสงเสรมการออก

ดอก การโปรยละอองเกสรทดขน การเจรญของหลอดละอองเรณ (Pollen tube) เพมผลตและคณภาพ

โบรอนสญเสยไดงายจากบรเวณรากพช โดยเฉพาะในดนทรายและดนทมอนทรยวตถต า

3.2.12 คลอรน

พชดดใชคลอรนในรปของคลอรนไอออน (Cl-) ปรมาณคลอรนทพบในพชแตกตางกน

มากตงแตประมาณ 20 พพเอม จนถง 0.15 เปอรเซนต คลอรนมบทบาทส าคญในการเปนตวท าละลาย

และควบคมศกยออสโมซสในแวควโอล มผลท าใหเซลลยดตวไดดขน การควบคมการเปดปดของ

ปากใบ เพอลดการสญเสยน าในระยะทฝนทงชวง มบทบาทส าคญในการแยกน าใหเปนออกซเจนใน

การสงเคราะหแสงของพช และกระตนการท างานของเอนไซมตางๆ นอกจากนนยงชวยในการขนสง

ธาตอาหารตางๆ ในพช เชน แคลเซยม แมกนเซยม และโพแทสเซยม

พชทขาดคลอรนจะแสดงอาการใบเหยวงาย เกดคลอโรซสและเนโครซส และใบ

มสบรอนซ รากไมยดตวแตมรากแขนงสนๆ ออกมา

3.2.13 โมลบดนม

พชดดใชโมลบดนมในรปของโมลบเดทไอออน (MoO42-) ในดนจะพบโมลบดนมได

ในชวง 0.07-5.0 พพเอม และพบในพชทเตบโตเปนปกต 0.5-1 พพเอม พชตองการในการสราง

เอนไซมไนเตรทรดกเตส (Nitrate reductase) ซงเปลยนไนเตรทเปนแอมโมเนยมในพช จงมความ

ส าคญส าหรบขบวนการตรงไนโตรเจนของแบคทเรย ในการสรางปมในพชตระกลถว โมลบดนมยง

จ าเปนในการเปลยนอนนทรยฟอสเฟตใหอยในรปของสารอนทรยในพช

พชทขาดโมลบดนมจะแสดงอาการขอบใบมวนงอขนเปนตวย (U) ใบมสเหลองปนเขยว

ดดางกระจายทวไปทงใบ ระหวางเสนขอบใบ

3.2.14 นเกล

นเกลเปนธาตใหมทเพงไดรบการรบรองวาเปนธาตอาหารทพชตองการ พชดดใชในรป

ของนเกลไอออน (Ni2+) พบในพชปกต 0.5-5 พพเอม จากผลการศกษาของสถาบน Agricultural

Research Service Plant, Soil and Nutrition Laboratory in Ithaca ในนวยอรก (Eskew et al., 1984 และ

47

Brown et al., 1987) นเกลเปนธาตทส าคญตอเอนไซมยรเอส (Urease) ทจะชวยปลดปลอยไนโตรเจน

ใหอยในรปทพชน าไปใชได นเกลยงจ าเปนตอกระบวนการดดซบธาตเหลก กระบวนการงอกของ

เมลดพช พชจะใชนเกลทสะสมในเมลดจนระดบลดลงเรอยๆ กระทงโตเตมท เมอถงระดบนนพชอาจ

ไมใหผลผลตเลย หากวาปรมาณนเกลมไมเพยงพอตอความตองการ พชตองการนเกลในระดบทต า

มาก โดยจะมผลกระทบตอการเจรญของพชเมอมระดบต ากวา 0.01 พพเอม ยงไมเคยมรายงานการพบ

การขาดของพชทปลกในสภาพดนปกต

Roy และคณะ (2006) ไดสรปประเดนเกยวกบการจดการธาตอาหารเพอใหพชเจรญเตบโตไดด

และใหผลผลตสง ซงควรใหความสนใจ ดงน

1) พชตองการความเขมขนของสารอาหารในปรมาณจ าเพาะในเนอเยอ เพอใชในการ

เจรญเตบโต

2) พชตองไดรบสารอาหารกอน เพอน าไปใชในการเจรญเตบโต

3) การดดใชธาตอาหารทไมเพยงพอท าใหเกดการขาดแคลนธาตอาหารในพช

4) การขาดแคลนธาตอาหารเลกนอยไมสามารถสงเกตหรอจบความผดปกตได (Hidden

hungry)

5) เมอสงเกตเหนอาการขาดธาตอาหารของพชแสดงวาพชขาดธาตอาหารในขนรนแรง

6) ผลผลตสงจะไดรบเมอพชไดรบสารสารอาหารจ านวนพอเหมาะในแตละระยะการ

เจรญเตบโต

7) ธาตอาหารทมปรมาณนอยทสดเปนตวตดสนผลผลต

8) การแกการขาดธาตอาหารงายกวาอาหารเปนพษ

เอกสำรอำงอง

คณาจารยภาคปฐพวทยา. 2548. ปฐพวทยาเบองตน. ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 547 หนา

ส าเนา เพชรฉว. 2535. บทบาทของธาตอาหารเสรมตอไมผล. ดนและปย. 14(4) : 227-297.

Amstrong, D.L. 1998. Effects of Potassium on Crop Maturity. Better Crops/Vol 82. (1998 No. 3) Retrieved October 16, 2013 from http://www.ipni.net/publication/bettercrops.nsf/0/2B3E6EDA3D5664858525798000820368/$FILE/Better%20Crops%201998-3%20p09.pdf

48

Anonymous. 1998. Effect of Potassium on Plant Disease. Potassium. Better Crops/Vol. 82 (1998,

No.3) Retrieved February 15, 2014 from http://ucanr.org/sites/nm/files/76638.pdf

Arnon. D.I. and Stout. P.R. 1939. The essentiality of certain elements in minute quantity for plants

with special reference to copper. Physio. Plant. 14 : 371-375. Retrieved October 15, 2013

from http://www.plantphysiol.org/content/14/2/371.full.pdf+html.

Brown, P.H., Welch, R.M. and Cary, E.E.. 1987. Nickel: A Micronutrient Essential for Higher

Plants. Plant Physiol. (1987) 85, 801-803. Retrieved November 21, 2013 from

http://www.plantphysiol.org/content/85/3/801.full.pdf

Eskew, D.L., Welch, R.M. and Norvell, W.A.. 1984. Nickel in Higher Plants. Further Evidence for

2013 from http://www.plantphysiol.org/content/85/3/801.full.pdf

Guodong Liu, Simonne, E. H. and Yuncong Li. 2011. Nickel Nutrition in Plants. Horticultural Sciences, Florida Cooperative Extension Service, Institute of Food and Agricultural Sciences, University of Florida. Retrieved December 10, 2013 from http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/HS/HS119100.pdf

Hartt, C. E.. 1969. Effect of Potassium Deficiency Upon Trranslocation of I4C in Attached Blades

and Entire Plants of Sugarcane. Plant Physiol. (1969) 44. 1461-1469

Johnston, AE. 2003. Understanding Potassium and Its Use in Agriculture. European Fertilizer

Manufacturers Association. Belgium. The Potash Development Association. United

Kingdom. 42 p. Retrieved October 16, 2013 from www.pda.org.uk / .../EFMA _

Potassium_booklet_2003.pdf

Korb, N., Jones, C. and Jacobsen, J. 2005. Secondary Macronutrients: Cycling, Testing and

Fertilizer Recommendations. Nutrients Management module No. 6. Montana State

University. Extension Service 4449-6. Retrieved November 10, 2013 from

http://landresources.montana.edu/nm/ Modules/mt44496.pdf

Roy, R.N., Finck, A., Blair, G.J., Tandon, H.L.S.. 2006. Plant nutrition for food security, by and A guide for integrated nutrient management. Food and Agriculture Organization (FAO) of the United States. Rome. 348 p. Retrieved December 12, 2013 from ftp://ftp.fao.org/agl/agll/docs/fpnb16.pdf

49

บทท 4 ย ยเคมและสมบตบำงระกำรของย ยเคม

ปยเปนปจจยการผลตทส าคญมากอยางหนงในการผลตพช และมผลตอการใหผลผลตของพช

ถง 60 เปอรเซนต ปยจงเปนทางเลอกทจ าเปนในการเพมผลผลตของเกษตร แตเนองจากในปจจบนน

ปยมราคาแพง ท าใหตนทนการผลตพชสงตามไปดวย การใชปยเคมจงจ าเปนตองใชอยางถกตอง และ

เหมาะสม และใชเทาทจ าเปน เพอใหเกดประสทธภาพสงทสด และเกษตรกรจะตองมความรเรองปย

ในขนพนฐานเพอใหใชปยไดอยางถกตองดวย

4.1 ค ำศพทเกยวกบย ย

4.1.1 ปย หมายความถง สารอนทรย อนทรยสงเคราะห อนนทรย หรอจลนทรย ไมวาจะเกดขน

โดยธรรมชาตหรอท าขนกตาม ส าหรบใชเปนธาตอาหารพชไดไมวาวธใด หรอท าใหเกดการ

เปลยนแปลงทางเคม กายภาพ หรอชวภาพในดนเพอบ ารงความเตบโตแกพช (พระราชบญญตปย พ.ศ.

2518 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตปย (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550)

4.1.2 ปยเคม หมายความถง ปยทไดจากสารอนนทรยหรออนทรยสงเคราะห รวมถงปยเชงเดยว

ปยเชงผสมปยเชงประกอบ และปยอนทรยเคม แตไมรวมถงปนขาว ดนมารล ปนปลาสเตอร ยปซม

โดโลไมท หรอสารอนทรฐมนตรก าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา ตลอดจนสาร อนนทรย

หรออนทรยไมวาจะเกดขนโดยธรรมชาต หรอท าขนใชในการอตสาหกรรมหรอกจการอนตามท

รฐมนตรประกาศในราชกจจานเบกษา 4.1.3 ปยอนทรยเคม หมายถง ปยทมปรมาณธาตอาหารรบรองแนนอน โดยมปรมาณ

อนทรยวตถตามทรฐมนตรก าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา 4.1.4 แมปย (Fertilizer material หรอ Fertilizer carrier) ไดแกสารประกอบสารหนงสารใดทม

ธาตปยธาตหนงหรอมากกวาเปนองคประกอบอยดวย อาท เชน ปยแอมโมเนยมซลเฟต โพแทสเซยม

ไนเตรท และปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟต เปนตน

4.1.5 ธาตปย (Fertilizer element) หมายถง ธาตอาหารพชทกชนดทมอยในปย เชน ไนโตรเจน

ฟอสฟอรส โพแทสเซยม แคลเซยม ก ามะถน เปนตน

4.1.6 ปยผสม (Mixed fertilizer) คอปยเคมทไดจากการน าเอาแมปยตงแต 2 ชนดขนไปมาผสม

กนเพอใหเกดเปนปยผสมทมปรมาณและสดสวนของธาตอาหารไนโตรเจน ฟอสฟอรส และ

โพแทสเซยมตามทตองการ การน าแมปยมาผสมกนเพอใหเกดเปนปยผสมทมปรมาณธาตอาหาร

(Grade) ตางๆ กนน สามารถท าไดโดยทงวธผสมคลกเคลาใหเขากนแบบงายๆ หรออาจน ามาผสมแลว

50

บดจนละเอยดใหเขากนแลวน ามาปนเปนเมดกลมเลกๆ โดยกรรมวธดงกลาวจะท าใหปยแตละเมดม

ธาตอาหารทสม าเสมอและครบทกธาต ปยผสมทผานกรรมวธนเรยกปยผสมชนดเมด

4.1.7 ปยเชงเดยว (Single fertilizer หรอ Straight fertilizer) หมายถง ปยเคมทธาตอาหารหลก

ธาตเดยว ไดแก ปยไนโตรเจน ปยฟอสฟอรส หรอปยโพแทสเซยม

4.1.8 ปยเชงผสม (Mixed fertilizer) หมายถง ปยเคมทไดจากการผสมปยเคมชนดหรอประเภท

ตาง ๆ เขาดวยกนเพอใหไดธาตอาหารตามทตองการ

4.1.9 ปยเชงประกอบ (Compound fertilizer) หมายถง ปยเคมทท าขนดวยกรรมวธทางเคม และ

มธาตอาหารหลกอยางนอย 2 ธาตขนไป

4.1.10 สตรปย หรอ เกรดปย (Fertilizer grade) หมายถง การบอกปรมาณธาตอาหารปยขนต าท

มอยในปยชนดนนๆ เปนตวเลข 3 ตว ซงบอกเปนเปอรเซนตโดยน าหนกของปรมาณไนโตรเจน

ทงหมด (Total nitrogen, N) ฟอสเฟตทเปนประโยชน (Available phosphate, P2O5) และโพแทสเซยม

ทละลายน า (Water soluble potash, K2O) ตามล าดบ มเสนขดระหวางเลขจ านวนทง 3 ก าหนดใหพมพ

สตรปยไวในฉลากปย เชน ไดแอมโมเนยมฟอสเฟต มไนโตรเจนทงหมด 18 เปอรเซนต และม

ฟอสฟอรสทเปนประโยชน 46 เปอรเซนต สตรปยของปยชนดน คอ 18-46-0 หรอปยผสมมสตรปย

15-15-15 หมายความวาใน 100 หนวยของน าหนกปยผสมนนจะมไนโตรเจนทงหมด 15 หนวย ม

ฟอสฟอรสทเปนประโยชน 15 หนวย และมโพแทสเซยมทละลายน าได 15 หนวย หรอมากกวาเปน

ตน

4.1.11 อตราสวนของธาตอาหารปย (Fertilizer ratio) หมายถง สดสวนอยางต าโดยน าหนกของ

ไนโตรเจนทงหมด ตอฟอสฟอรสทเปนประโยชน ตอโพแทสเซยมทละลายน าได ทมอยในปยชนด

นนๆ เชนปยชนดหนงมคาวเคราะห 16-8-8 กมอตราสวนปยเทากบ 2 : 1 : 1 เปนตน

4.1.12 ปยไมสมบรณ (Incomplete fertilizer) หมายถง ปยทมธาตอาหารไมครบ 3 ธาต อาจจะม

ธาตไนโตรเจน กบฟอสฟอรส หรอไนโตรเจนกบโพแทสเซยม หรอธาตฟอสฟอรสกบโพแทสเซยม

เชน ปย ไดแอมโมเนยมฟอสเฟต สตร 18-46-0 สวนปยทมธาตอาหารเพยงหนงธาตเรยกวาปยเชงเดยว

อยแลว

4.1.13 ปยสมบรณ (Complete fertilizer) ไดแกปยทมธาตปยครบ 3 ธาต ตวอยาง เชน ปยเคม

ผสมสตรตางๆ เชน 13-13-21, 16-16-8, 15-15-15 เปนตน

4.1.14 ปยใหฤทธเปนกรด (Acid forming fertilizer) หมายถง ปยทใสลงไปในดนตดตอกนเปน

ระยะเวลานาน จะมผลตกคางของความเปนกรดเกดขนกบดน แลวท าใหปฏกรยาของดนเปนกรด

51

ไดแก พวกเกลอแอมโมเนยมตางๆ เชน แอมโมเนยมซลเฟต ยเรย เปนตน เนองจากแอมโมเนยมเมอ

อยในดนจะถกออกซไดซใหกลายเปนไนเตรทโดยขบวนการไนตรฟเคชน และขณะทเปลยนเปน

ไนเตรทจะปลดปลอยไฮโดรเจนไอออน (H+) ออกมา ซงเปนสาเหตทท าใหดนมปฏกรยาเปนกรดมาก

ขน

4.1.15 ปยใหฤทธเปนดาง (Base forming fertilizer) หมายถง ปยทใสลงไปในดนตดตอกนเปน

ระยะเวลานาน เชน โซเดยมไนเตรท แคลเซยมไนเตรท และแคลเซยมไซยาไมด เปนตน ธาตโซเดยม

และแคลเซยมในปยเหลาน เมออยในดนจะถกไฮโดรไลสได และเมอเกดปฏกรยาดงกลาว จะ

ปลดปลอยไฮดรอกซลไอออน (OH-) ออกมาซงมผลท าใหมปฏกรยาเปนดางมากขน

4.1.16 ปยสตรต า (Low analysis fertilizer) หมายถง ปยทมเปอรเซนตของไนโตรเจนทงหมด

ฟอสฟอรสทเปนประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน าแตละอยาง หรอรวมกนทงหมดแลวต ากวา

15 เปอรเซนต

4.1.17 ปยสตรกลาง (Medium analysis fertilizer) หมายถง ปยทมเปอรเซนตของไนโตรเจน

ทงหมด ฟอสฟอรสทเปนประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน า แตละอยางหรอรวมกนทงหมดแลว

อยระหวาง 15-25 เปอรเซนต

4.1.18 ปยสตรสง (High analysis fertilizer) หมายถง ปยทมเปอรเซนตของไนโตรเจนทงหมด

ฟอสฟอรสทเปนประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน า แตละอยางหรอรวมกนทงหมดแลวอย

ระหวาง 26-30 เปอรเซนต

4.1.19 ปยสตรเขมขน (Concentrated analysis fertilizer) หมายถง ปยทมเปอรเซนตของ

ไนโตรเจนทงหมด ฟอสฟอรสทเปนประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน า แตละอยางหรอรวมกน

ทงหมดเกนกวา 30 เปอรเซนต

4.1.20 สารเตมน าหนก หรอสารตวเตม (Filler) ไดแกสารทใสลงไปในปยผสมเพอปรบน าหนก

ของปยผสมใหครบรอยหนวยน าหนก และท าใหปยผสมนนมสตรตามทตองการ วสดทใชเปนสารตว

เตมตองเปนสารเฉอย และไมมธาตปยเปนองคประกอบ สารพวกนไดแก ทราย ขเลอย ดนเบา ดนขาว

เปนตน

4.2 ฉลำกย ย สตรย ย และรมำณธำตอำหำรรบรองของย ยเคม

4.2.1 ฉลากปย หมายถง รอยประดษฐหรอขอความใดๆ ซงแสดงไวทภาชนะหรอหบหอบรรจ

(กระสอบ กลอง ถง หรอขวดบรรจปย) เพอแจงรายละเอยดเกยวกบปย เชน ชอปย สตรปย ปรมาณ

52

ธาตอาหารรบรอง น าหนกสทธ และทตงของบรษทผผลต หรอผสงปยนนเขามาจ าหนาย ซงจะตอง

บอกใหครบถวนตามทระบไวในระเบยบ ดงตวอยางในภาพท 2.1

ภาพท 4.1 ตวอยางฉลากปยเคม

4.2.2 สตรปยหรอเกรดปย หมายถง ตวเลข 3 จ านวน แสดงตวเลขโดยน าหนกของไนโตรเจน

ทงหมด ฟอสฟอรสทเปนประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน า มเสนขดระหวางเลขจ านวนทงสาม

เชน 15-15-15

ปรมาณธาตอาหารรบรองของปยเคม หมายถง ปรมาณขนต าของธาตหลก ทผผลตหรอผน าเขา

สงเขามาในราชอาณาจกรซงปยเคม รบรองในฉลากวามอยในปยเคมทตนผลต หรอน าสงเขาใน

ราชอาณาจกรแลวแตกรณ โดยคดเปนเปอรเซนตของน าหนกสทธของปย เชนปรมาณธาตอาหาร

รบรองของปยสตร 15-15-15 เขยนดงน

ไนโตรเจนทงหมด (N) …………….................................. 15 เปอรเซนต

ฟอสเฟตทเปนประโยชน (P2O5) …..……………………. 15 เปอรเซนต

โพแทชทละลายน า (K2O) ………………………………. 15 เปอรเซนต

การบอกปรมาณปรมาณธาตอาหารรบรองของธาตทง 3 ในปยเคมมรายละเอยดดงน

4.2.2.1 ไนโตรเจนทงหมด (เปอรเซนตไนโตรเจน) ในปยเคม ใหระบรอยละของ

ไนโตรเจนทงหมดทวเคราะหไดโดยวธมาตรฐาน เชนผลการวเคราะหแสดงวามไนโตรเจนทงหมด

15 เปอรเซนต

ป ยเคม 15-15-15

ตราวงกลม ปรมาณธาตอาหารบรอง ไนโตรเจนทงหมด (N) …………….. 15 เปอรเซนต ฟอสเฟตทเปนประโยชน (P2O5) …… 15 เปอรเซนต โพแทชทละลายน า (K2O) ……….. 15 เปอรเซนต

น าหนกสทธ 50 กโลกรม ผผลต

บรษทสนอดม จ ากด เลขท 10 ถนนมาตล อ. เมอง จ. นครสวรรค

53

โดยปกตไนโตรเจนท งหมดในปยเคม เปนผลรวมของแอมโมเนยม-ไนโตรเจน

(Ammonium-nitrogen) ไนเตรท-ไนโตรเจน (Nitrate-nitrogen) และยเรย-ไนโตรเจน (Urea-nitrogen)

ท งนเ นองจากปยเคมทใหธาตไนโตรเจนท งหลาย เปนสารประกอบทละลายน างาย เชนปย

แอมโมเนยมซลเฟตละลายและแตกตวใหแอมโมเนยมไอออน และซลเฟตไอออน สวนแคลเซยมไน

เตรท แตกตวใหแคลเซยมไอออน และไนเตรทไอออน ส าหรบยเรยนนเซลลพชดดไดทงโมเลกล หรอ

อาจแปรสภาพในดนมาเปนสารประกอบแอมโมเนยม ซงแตกตวใหแอมโมเนยมไอออนไดงาย จง

ก าหนดใหบอกปรมาณธาตอาหารรบรอง เปนรอยละของไนโตรเจนทงหมด

4.2.2.2 ฟอสเฟตทเปนประโยชน คอผลจากการวเคราะหโดยวธมาตรฐาน ไดเปอรเซนต

ฟอสเฟต แลวค านวณเปลยนเปอรเซนตฟอสเฟต เปนเปอรเซนตเฟสเฟตทเปนประโยชนโดยใชสตร

ดงตอไปน

เปอรเซนตฟอสเฟตทเปนประโยชน = เปอรเซนตฟอสเฟต x 2.29

ยกตวอยาง เชน ผลการวเคราะหแสดงวาม 6.6 เปอรเซนตฟอสเฟต ดงนน

เปอรเซนตฟอสเฟตทเปนประโยชน 6.6 x 2.29 = 15.1 เปอรเซนต

จงระบปรมาณธาตอาหารรบรองเปนจ านวนเตมวา มฟอสเฟตทเปนประโยชน 15

เปอรเซนต

การบอกปรมาณฟอสเฟตทเปนประโยชนในปยเคม โดยใชหนวยเปอรเซนตฟอสเฟตท

เปนประโยชนมกท าใหเกดความสบสน เนองจากสารเคมทใหธาตฟอสฟอรสเปนสารประกอบ

ฟอสเฟต เมอใสลงไปในดนจะแตกตวใหไดไฮโดรเจนออโทฟอสเฟตไอออน (H2PO4-) หรอโมโน

ไฮโดรเจนออโทฟอสเฟตไอออน (H2PO42-) ซงเปนรปทพชดดไปใชได การบอกปรมาณธาตอาหาร

รบรองส าหรบปยทใหธาตฟอสฟอรส บอกปรมาณทวเคราะหไดการวเคราะหไดตามวธมาตรฐาน แต

เมอบอกความเขมขน แทนทจะบอกหนวยเปนเปอรเซนตของฟอสฟอรส กลบบอกเปนรอยละของ

ฟอสฟอรสเพนทอกไซด (P2O5) ตามทกฎหมายก าหนด (ยงยทธ และคณะ, 2554)

4.2.2.3 โพแทชทละลายน า (K2O) คอผลจากการวเคราะหโดยวธมาตรฐาน ได

เปอรเซนตโพแทช แลวค านวณเปลยนเปอรเซนตโพแทชเปนเปอรเซนตโพแทชทละลายน า โดยใช

สตรดงตอไปน

เปอรเซนตโพแทชทละลายน า = เปอรเซนตโพแทช x 1.20

ยกตวอยาง เชน ผลการวเคราะหแสดงวาม 12.6 เปอรเซนตโพแทช ดงนน

เปอรเซนตโพแทชทละลายน า = 12.6 x 1.20 = 15.1 เปอรเซนต

54

จงระบปรมาณธาตอาหารรบรองเปนจ านวนเตมวา มโพแทสเซยมทละลายน า 15

เปอรเซนต

การบอกความเขมขนของธาตนในปยจะระบปรมาณทละลายน าจากการวเคราะหดวยวธ

มาตรฐาน โดยจะบอกเปนเปอรเซนตของโพแทสเซยมออกไซด

4.3 กำรจ ำแนกระเภทของย ยเคม

ปยเคมสามารถจ าแนกออกไดหลายประเภท ขนอยกบวาจะยดอะไรเปนหลกทจะน ามาใชใน

การแบงประเภทของปย ซงในทนจะจ าแนกโดยใชชนดของธาตอาหารทเปนองคประกอบหลก และ

ตามสตรหลก

4.3.1 ปยไนโตรเจน (Nitrogenous fertilizer) ไดแก ปยทใหธาตไนโตรเจนเปนหลก สวนมาก

อยในรปของสารประกอบแอมโมเนย แหลงทมาของปยไนโตรเจนสวนใหญไดมาจากการสงเคราะห

มาจากอากาศ จากอตสาหกรรมน ามนเชอเพลง จากอตสาหกรรมถานหน จากโรงงานสงเคราะหเสน

ใยเทยม อตสาหกรรมถลงเหลก หรอไดจากธรรมชาตแหลงอนๆ พชตองการไนโตรเจนเปนจ านวน

มากและเปนธาตอาหารทพบวาขาดอยบอยๆ ดงนนปยไนโตรเจนจงมความส าคญตอการเกษตรเปน

อยางมาก ปยไนโตรเจนในปจจบนมอยหลายชนด ดงน

4.3.1.1 ปยยเรย [CO(NH2)2] สตร 46-0-0 มลกษณะเปนเมดกลมสขาว ละลายน าไดดมาก

มไนโตรเจนสงรองจากปยแอมโมเนย ดดความชนจากอากาศไดมาก ดงนนถาปลอยไวใหถกอากาศจะ

เปยกชนไดเรว แตสามารถลดการจบตวเปนกอนโดยใชผลกเคลอบผวดวยวสดเฉอย เปนปย

ไนโตรเจนทนยมใชกนมากทสด เนองจากมราคาถกเมอเปรยบเทยบคณคาทางธาตอาหารกบปย

ไนโตรเจนอนๆ ปยยเรยมสารพษไบยเรต (Biuret) ผสมอยดวย ซงเกดขนจากกรรมวธในการผลต

ดงนนจงตองระมดระวงเมอมการใชในอตราสง ซงสารนเปนพษกบพชหรออาจท าใหใบไหมได แต

อยางไรกตามปยยเรยทสงเขามาขายในประเทศ กฎหมายก าหนดใหมไบยเรตผสมอยไดไมเกน 1

เปอรเซนต (มกดา, 2544) ปยยเรยมไนโตรเจนอยทงหมด 44-46 เปอรเซนต สามารถใชผสมกบปยอน

ได เชน พวกเกลอโพแทช ซปเปอรฟอสเฟตทมปฏกรยาเปนกลาง

ปยยเรยอาจสญเสยไปจากหนาดนไดถาดนเปนดาง ปยนเหมาะทจะใหกบพชเมอ

พชตองการ เนองจากพชจะดดไปใชไดในทนท ปยจะเปลยนไปอยในรปของแอมโมเนยมหรอ

ไนเตรททนททสมผสกบความชนในดน ท าใหพชสามารถดดไปใชในเวลาอนรวดเรว และควร

คลกเคลากบดนทนท หรอหวานในขณะทดนมความชน โดยปกตแลวปยยเรยจะท าใหดนมความเปน

กรดมากขน เมอมการสลายตวและเปลยนรปเปนไนเตรทแลว

55

4.3.1.2 ปยแอมโมเนยมไนเตรท (NH4NO3) เปนผลกสขาว ผลตขนจากแอมโมเนยท า

ปฏกรยากบกรดไนตรก มไนโตรเจนอยรอยละ 33.5-35 เปอรเซนต และอยในรปของแอมโมเนยม

(NH4+) และไนเตรท (NO3

-) อยางละครง ละลายไดหมด แตดดความชนไดดมาก ยากตอการใชและ

การเกบรกษา

ขอดของปยแอมโมเนยมไนเตรท คอ ละลายน าไดหมดและอยในรปของ

แอมโมเนยมและไนเตรท ซงพชสามารถน าไปใชประโยชนไดทนททละลายอยในสารละลายดน จง

เหมาะอยางยงกบพชทใชไนโตรเจนไดทง 2 รป เชน หญา ถวลสง

การสญเสยไนโตรเจนจากการใชปยแอมโมเนยมไนเตรท จะเกดขนเมอหวานปย

บนผวดนดนดาง โดยจะสญเสยในรปของแอมโมเนย สวนแอมโมเนยมบางสวนจะถกดดยดไวโดย

อนภาคของดนเหนยวหรออนทรยวตถ

4.3.1.3 ปยแอมโมเนยมซลเฟต [(NH4)2SO4] สตร 21-0-0 เปนผลกสขาวคลายเกรด

น าตาลทราย ละลายน าไดด ไมชนงายเนองจากดดความชนจากอากาศเพยงเลกนอย เปนผลพลอยได

จากอตสาหกรรมถานโคก โรงงานผลตเสนใยเทยม และโรงงานถลงเหลก มไนโตรเจน 21 เปอรเซนต

และก ามะถน 22-24 เปอรเซนต ปยแอมโมเนยมซลเฟตเปนปยเดยวทนยมใชกนมากในประเทศไทย

ปยแอมโมเนยมซลเฟตไมควรผสมกบปนขาว เบสกแสลก และแคลเซยมไนเตรท

และเมอผสมกบยเรยควรใชทนท ปยแอมโมเนยมซลเฟตมคณสมบตเปนกรด หากใสปยนตดตอกนไป

นานานๆ โดยเฉพาะดนทเปนดาง อาจชวยท าใหเหลก แมงกานส และสงกะส เปนประโยชนมากขน

การใชปยชนดนทางผวดน อาจท าใหสมบตทางกายภาพของดนเสอมลง

โดยเฉพาะดนทมเนอละเอยด มปรมาณอนทรยวตถนอย และมสภาพอากาศไมอ านวยตอกระบวนการ

ไนตรฟเคชน ดงนนจงควรใสปนขาว หรอปยคอกเพอชวยใหดนรวนซยอยเสมอ (สมฤทย, 2556)

4.3.1.4 ปยแอมโมเนยมคลอไรด (NH4Cl) ปยแอมโมเนยมคลอไรด (Muriate of

ammonia) เปนผลพลอยไดจากโรงงานท าแอมโมเนยมโซดา และผงชรส เปนเมดละลายน าด ม

ไนโตรเจนอย 26 เปอรเซนต ใชผสมกบปยซปเปอรฟอสเฟตและปยโพแทสเซยมได ไมท าใหจบเปน

กอน สามารถใชกบขาวนาด าเพอหลกเลยงอนตรายจากกาซไฮโดรเจนซลไฟต (H2S) ซงเกดจากปย

แอมโมเนยมซลเฟต สามารถใชไดดกบพชหลายชนด ยกเวนยาสบทจะท าใหมปญหากบคณภาพการ

ตดไฟของใบยาสบ

การใชปยแอมโมเนยมคลอไรด จะท าใหดนเปนกรดเทาๆ กบการใชปย

แอมโมเนยมซลเฟต และเนองจากปยชนดนมคลอไรดเปนปรมาณมาก การใชควรระมดระวงและตอง

56

เลอกใสกบพชททนตอปรมาณคลอไรดไดดดวย การใสปยชนดนตดตอกนนานๆ จะท าใหดนสะสม

คลอไรดไวสง โดยเฉพาะในดนทมการระบายน าใตดนเลว

4.3.1.5 แคลเซยมไซยาไมด (CaCN2) เปนผงหรอเมดสด ามไนโตรเจนอยทงหมดราว 21-

22 เปอรเซนต ผลตกคางในดนจะมผลท าใหดนเปนดาง จงเหมาะทจะใชกบดนกรด ปยแคลเซยมไซยา

ไมดไมไดสงเคราะหไนโตรเจนจากอากาศ ปยชนดนควรใสกอนปลกพช 2-3 สปดาห เนองจาก

แคลเซยมไซยาไมดและสารทเกดจากการท าปฏก รยาอาจเปนพษตอพช ถาเปนดนทรายทม

อนทรยวตถนอย การใสปยตองทงไวใหนานกวาปกต ปยนเปนอนตรายตอคนและสตว เมอใชแลว

ตองลางมอใหสะอาดจงเปนปยทไมนยมใชในปจจบน

4.3.1.6 แคลเซยมไนเตรท (Ca(NO3)2) ปยแคลเซยมไนเตรท (Norwegian saltpeper หรอ

Air saltpeper) ไดจากการท าปฏกรยาของปนขาวกบกรดไนตรก เปนปยเมดสขาว มไนโตรเจนอย

15.5 เปอรเซนต และแคลเซยมออกไซด 27 เปอรเซนต ละลายน าไดหมดและมฤทธเปนดาง การใช

ตองระวงไมใหถกใบพช ทเปยกน า เพราะจะท าใหใบพชไหมทนท ใชผสมกบปยอนไดแตตองรบใช

ทนท

4.3.1.7 ปยแอมโมเนย (NH3) (Anhydrous ammonia หรอ Liquid ammonia) ไดจากการ

สงเคราะหหรอผลพลอยไดจากโรงงงานอตสาหกรรม มไนโตรเจนอย 83 เปอรเซนต จดไดวาเปนปย

ทมไนโตรเจนสงสด ปยแอมโมเนยเปนกาซหรอของเหลวระเหยงาย จงตองเกบไวภายใตความดน

และตองใชเครองมอพเศษในการอดใสลงใตผวดน หรออาจใสในน าชลประทานกได แตไมควรใช

รวมกบการใหน าแบบพนหรอฉด ประสทธภาพของปยแอมโมเนยจะขนอยกบลกษณะของเนอดน

ความชนในดน ความลก และระยะหางของการใสปย เชน ถาใสในดนทรายทแหงและตน กอาจท า

ใหสญเสยกาซแอมโมเนย ในดนเหนยวถาใสลกเกนไป ปยสวนหนงจะถกดดยดไวกบดนพชใช

ประโยชนไมได

การใสปยแอมโมเนยจ านวนมากและผสมคลกเคลากบดน จะท าใหดนเปนดางใน

ระยะแรกๆ ตอมาจะเปลยนไปเปนกรด การเปลยนแปลงนขนอยกบเปอรเซนตอนภาคดนเหนยวและ

อนทรยวตถ และความเปนกรดนเกดขนจากแอมโมเนยเปลยนรปไปเปนไนเตรทโดยกระบวนการไน

ตรฟเคชน (Nitrification) ขอควรระวงในการใสปยแอมโมเนย คออยาใสปยใกลเมลดหรอตนพชมาก

เกนไป

4.3.1.8 ปยไนโตรเจนอนๆ (Other nitrogen carriers) เนองจากการใชปยไนโตรเจนได

เพมปรมาณมากขนตามล าดบ จงไดมการคดหากรรมวธใหมๆ ในการผลตใหเพยงพอกบความ

57

ตองการของตลาด และมคณภาพดขน เชน แอมโมเนยมไนเตรท-ซลเฟต [(NH4) 2SO4NH4NO3]

แคลเซยมแอมโมเนยมไนเตรท (Ca(No3) 2NH4NO3) หรอปยละลายชา 4.3.2 ปยฟอสฟอรส (Phosphatic fertilizer) ไดแก ปยทมฟอสฟอรสอยเปนส าคญ สวนมาก

เรยกรวมๆ กนวา ปยฟอสเฟต ซงนบวามความส าคญมาก เพราะดนสวนใหญในเขตรอนมกพบวาขาด

ธาตฟอสฟอรส รองลงมาจากไนโตรเจน ส าหรบปยฟอสเฟตมหลายชนดดงน

4.3.2.1 หนฟอสเฟต (Phosphate rock) เปนหนแรทมแรฟอสเฟตเปนองคประกอบ ขดได

จากดนแลวน ามาบดใหละเอยด มฟอสฟอรสทงหมดอยในชวง 28-41 เปอรเซนต ในจ านวนนจะม

ฟอสเฟตทเปนประโยชนประมาณ 10 เปอรเซนต เทานน นอกจากนยงมธาตอนผสมอยดวย เชน

แคลเซยม ก ามะถน คลอรน เหลก และซลคอน หนฟอสเฟตเหมาะส าหรบเพมระดบฟอสฟอรสในดน

ในระยะยาว โดยการใสในปรมาณมากๆ (200-600 กโลกรมตอไร) และนานๆ ใสครง

4.3.2.2 ปยซเปอรฟอสเฟต (Superphosphate) เปนปยทเกาแกทสดในประวตการใชปย

ของโลก เกดจากการน าหนฟอสเฟตมาท าปฏกรยากบกรดซลฟรค ฟอสฟอรค หรอซเปอรฟอสฟอรค

ท าใหไดซงเกลซเปอรฟอสเฟต (20 เปอรเซนตของฟอสฟอรสทเปนประโยชน) ดบเบลซเปอร

ฟอสเฟต (40 เปอรเซนตฟอสฟอรสทเปนประโยชน) ทรปเปลซเปอรฟอสเฟต (45 เปอรเซนต

ฟอสฟอรสทเปนประโยชน) และซเปอรฟอสเฟตชนดเขมขนพเศษ (54 เปอรเซนตฟอสฟอรสทเปน

ประโยชน) ปยซเปอรฟอสเฟตจะมโมโนแคลเซยมฟอสเฟต (Monocalcium phosphate) เปน

องคประกอบอยเปนสวนใหญ รองลงไปเปนสารประกอบพวกยปซม (CaSO42H2O) ปยพวกนม

คณสมบตในการละลายน าไดด จงมประสทธภาพในการใหฟอสเฟตแกพชสง นอกจากนยงมธาต

ก ามะถนและแคลเซยมไปในตว

4.3.2.3 ปยโพลฟอสเฟต (Polyphosphate) บางครงนยมเรยกวาโพลซเปอรฟอสเฟต เปน

ปยทมคณสมบตกงกลางระหวางหนฟอสเฟตและซเปอรฟอสเฟต ไดจากน าหนฟอสเฟตมาบดท า

ปฏกรยากบสารใหฤทธเปนกรดอยางชาๆ และมการเตมสารควบคมปฏกรยาบางประเภทเขาไปดวย

เพอใหแคลเซยมฟอสเฟตกลายสภาพไปเปนสารประกอบควบแนนจ าพวกแคลเซยมโพลฟอสเฟต ซง

มโครงสรางเปนหวงวงแหวน สารนจะสลายตวใหอนภาคโดยปฏกรยาไฮโดรไลซสภายใตสภาวะ

ความเปนกรดของดน มคณสมบตสลายตวชา มฟอสเฟตทเปนประโยชนประมาณ 14-17 เปอรเซนต

มธาตรอง แคลเซยม แมกนเซยม และก ามะถน ครบถวน เหมาะทจะใชกบดนเปนกรด (ความเปนกรด

เปนดางนอยกวา 4.5) นยมใชกนในประเทศยโรป

58

4.3.2.4 ปยแอมโมเนยมฟอสเฟต (Ammonium phosphate) ผลตออกมาในรปของ

ฟอสเฟต 2 ชนด คอ โมโนแอมโมเนยมฟอสเฟต (MAP) ซงมหลายเกรด เชน 11-48-0, 12-61-0 และ

16-20-0 และไดแอมโมเนยมฟอสเฟต (DAP) ผลตออกมาเปนปยเกรด 16-48-0 และ 18-46-0 ปย

แอมโมเนยมฟอสเฟตทง 2 ชนดละลายน าไดดถง 98-100 เปอรเซนต

4.3.2.5 ปยซเปอรฟอสเฟตทใสแอมโมเนย (Ammoniated superphosphate) ปยชนดนได

จากการน าแอมโมเนยมาท าปฏกรยากบซเปอรฟอสเฟต ท าใหองคประกอบของปยชนดนอยในรป

ของโมโนแอมโมเนยมฟอสเฟตเปนสวนใหญ องคประกอบรองลงไปคอไดแคลเซยมฟอสเฟตหรอ

แคลเซยมฟอสเฟต ซงท าใหคณสมบตในการละลายน าลดลง ไดแกปยซเปอรฟอสเฟตทใสแอมโมเนย

ชนดธรรมดา (Ammoniated ordinary superphosphate, 4-14-0) และ ปยซเปอรฟอสเฟตทใส

แอมโมเนยชนดเขมขน (Ammoniated concentrated superphosphate, 5-47-0, 9-48-0) ซงใหธาต

ไนโตรเจนดวย

4.3.2.6 ปยไนตรกฟอสเฟต (Nitric phosphate) ปยชนดนไดจากการน าหนฟอสเฟตมาท า

ปฏกรยากบกรดไนตรกหรอกรดผสมของไนตรกกบกรดอน องคประกอบของฟอสฟอรสอยในรปโม

โนแอมโมเนยมฟอสเฟต (Monoammonium phosphate) ไดแคลเซยมฟอสเฟต (Dicalcium phosphate)

และไตรแคลเซยมฟอสเฟต (Tricalcium phosphate) จงใหธาตทงไนโตรเจนและฟอสฟอรสแกพช

เหมาะทจะใชในดนกรด

4.3.3 ปยโพแทสเซยม (Potassic fertilizer หรอ Potash fertilizer) ไดแก ปยทใหธาต

โพแทสเซยมเปนส าคญ แหลงตนก าเนดของวสดทน ามาผลตเปนปยโพแทสเซยม สวนใหญไดมาจาก

ดนทมการสะสมโพแทสเซยมในรปของเกลอคลอไรด ซลเฟต หรอไนเตรท โพแทสเซยมอาจน ามา

จากน าทะเลหรอสามารถผลตไดจากตะกอนทะเล (Marine deposit) สวนใหญอยในรปของเกลอคลอ

ไรด พบมากกวาซลเฟต หรอไนเตรท ปยทใหธาตโพแทสเซยมเราอาจเรยกสนๆวาปยโพแทช

4.3.3.1 ปยโพแทสเซยมคลอไรด (KCl) (Murate of potash) มโพแทสเซยมออกไซด

(K2O) อยประมาณ 60 เปอรเซนต และคลอรน (Cl) 40 เปอรเซนต มสตางกนไป เชน ขาว ชมพ

แลวแตแหลงทมาและกรรมวธการผลต เปนปยละลายน าไดหมด ไดมาจากการขดเหมองใตดน เปน

ปยเดยวทใหธาตโพแทสเซยม มฤทธเปนกลาง ไมท าใหความเปนกรดเปนดางของดนเปลยนแปลง

4.3.3.2 ปยโพแทสเซยมซลเฟต (K2SO4) ไดมาจากการขดหรอผลตโดยใชโพแทสเซยม

คลอไรดท าปฏกรยากบเกลอหรอกรดอนทมอนมลซลเฟตเปนองคประกอบ มโพแทสเซยมออกไซด

ประมาณ 48 เปอรเซนต ก ามะถน 17.6 เปอรเซนต และคลอรนไมเกน 2.5 เปอรเซนต ละลายน าได

59

หมดและมฤทธเปนกลาง มตนทนการผลตสงกวาโพแทสเซยมคลอไรด นยมใชกบใบยาสบและมน

ฝรง เนองจากพชทงสองชนดไมชอบคลอไรด

4.3.3.3 ปยโพแทสเซยมอนๆ (Other potassium carrier) ยงไมนยมใชกนอยางแพรหลาย

ไดแก ปยโพแทสเซยมแมกนเซยมซลเฟต (K2SO4MgSO4) ประกอบดวยโพแทสเซยมออกไซด 22

เปอรเซนต แมกนเซยมออกไซด (MgO) 13 เปอรเซนต และก ามะถน 18 เปอรเซนต โพแทสเซยมไน

เตรท (KNO3) มโพแทสเซยมออกไซด 44 เปอรเซนต และไนโตรนทงหมด 14 เปอรเซนต

โพแทสเซยมแมกนเซยมคารบอเนต มโพแทสเซยมออกไซด 20 เปอรเซนต และแมกนเซยมออกไซด

20 เปอรเซนต

4.4 กำรผสมย ยใชเอง

ปจจบนแมปยสามารถหาไดงายขน เกษตรกรหาซอไดตามรานคาทมจ าหนายอยทวไป หรอ

กลมเกษตรกรสามารถตดตอสงซอจากบรษทผจ าหนายปยไดโดยตรง และอกแหลงจ าหนายทส าคญท

ควรสงเสรมใหน าแมปยมาจ าหนายใหมากขน คอ สหกรณการเกษตร และสหกรณการเกษตรเพอ

การตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (สกต.) หากผบรหารของหนวยงาน

เหลานทราบถงขอดของการผสมปยใชเอง และสงแมปยมาจ าหนายใหกบเกษตรกรทเปนสมาชก กจะ

ท าใหแมปยแพรหลายยงขน

แมปยทเกษตรกรสามารถหาไดทวไปและสะดวกในการน ามาผสมกน ไดแก ปยยเรย (46-0-0)

และแอมโมเนยมซลเฟต (21-0-0) เปนแมปยไนโตรเจน ปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟต (18-46-0) เปนแม

ปยฟอสฟอรส และ ปยโพแทสเซยมคลอไรด (0-0-60) เปนแมปยโพแทสเซยม

การค านวณการผสมปยใชเอง

ตวอยางท 1) ตองการผสมปยสตร 15-15-15 จ านวน 1 กระสอบ

ปยสตร 15-15-15 จ านวน 1 กระสอบ มธาตอาหารไนโตรเจนทงหมด ฟอสฟอรสทเปน

ประโยชน และโพแทสเซยมทละลายน าได อยเทากบ 7.5-7.5-7.5 กโลกรม

1) หาฟอสฟอรสกอน เพราะแมปยทใชมไนโตรเจนตดมาดวย

แมปยสตร 18-46-0 หมายความวา ฟอสฟอรสทเปนประโยชน 46 กโลกรม ไดมาจาก

แมปย 18-46-0 น าหนก 100 กโลกรม

ตองการฟอสฟอรสทเปนประโยชน 7.5 กโลกรม จะตองใชแมปย (100x7.5)/46 =

16.3 กโลกรม

ดงนนจะตองใชแมปย 18-46-0 = 16.3 กโลกรม

60

2) หาไนโตรเจน ทตดมากบแมปย

ปยสตร 18-46-0 น าหนก 100 กโลกรม มไนโตรเจนทงหมด 18 กโลกรม

ปยสตร 18-46-0 น าหนก 16.3 กโลกรม มไนโตรเจนทงหมด (18x16.3)/100 = 2.9

กโลกรม

ตองการไนโตรเจนทงหมด 7.5 กโลกรม ตดมากบปยสตร 18-46-0 จ านวน 2.9

กโลกรม ดงนนจะเหลอไนโตรเจนทตองเตมอก = 7.5-2.9 = 4.6 กโลกรม

แมปยสตร 46-0-0 หมายความวา ไนโตรเจนทงหมด 46 กโลกรมไดมาจากแมปย

46-0-0 น าหนก 100 กโลกรม

ตองการไนโตรเจนทงหมด 4.6 กโลกรม จะตองใชแมปย (100x4.6)/46 = 10

กโลกรม

จะตองใชแมปย 46-0-0 = 10 กโลกรม

3) หาโพแทสเซยม

แมปยสตร 0-0-60 หมายความวา โพแทสเซยมทละลายน า 60 กโลกรมไดมาจากแม

ปย 0-0-60 น าหนก 100 กโลกรม

ตองการโพแทสเซยมทละลายน า 7.5 กโลกรม จะตองใชแมปย (100x7.5)/60 = 12.5

กโลกรม

จะตองใชแมปย 0-0-60 = 12.5 กโลกรม

ดงนนถาตองการผสมปยสตร 15-15-15 จ านวน 1 กระสอบ จะตองใชปยสตร 18-46-0 จ านวน

16.3 กโลกรม สตร 46-0-0 จ านวน 10 กโลกรม และ สตร 0-0-60 จ านวน 12.5 กโลกรม ซงจะได

น าหนกรวมทงหมด 38.8 กโลกรม

การผสมปยใชเองใหมปรมาณธาตอาหารเทากบสตรตางๆ จะมตนทนถกกวาการซอปยสตร

โดยตรง ดงแสดงในตารางท 4.2 เชนการผสมปยใชเองสตร 15-15-15 จะประหยดกวาการซอปยสตร

ถง 195 บาทตอกระสอบ (ตารางท 4.3) นอกจากนนยงชวยประหยดคาแรงงานในการการขนสง คา

หวานปย และทส าคญยงลดความเสยงจากการซอปยไมไดคณภาพอกดวย

61

ตารางท 4.1 ราคาปยสตรตางๆ ของ สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและ

สหกรณการเกษตรสโขทย (5 ตลาคม 2556)

สตรปย ราคาปย บาทตอกโลกรม บาทตอกระสอบ

18-46-0 20 1000

46-0-0 12.9 645

0-0-60 16 800

15-15-15 16.8 840

16-8-8 13.8 690

13-13-21 18.6 930

ทมา : สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรสโขทย

(5 ตลาคม 2556)

ตารางท 4.2 ตนทนการผสมปยใชเองสตรตางๆ ตอ 1 กระสอบ (50 กโลกรม)

สตรปย 18-46-0 46-0-0 0-0-60 รวม

(บาท) กโลกรมทใช บาท กโลกรมทใช บาท กโลกรมทใช บาท

15-15-15 16.3 326 9.9 129 12.5 200 655

16-8-8 8.7 174 14 182 6.7 105 462

13-13-21 14.1 283 8.6 112 17.5 280 674

ทมา : สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรสโขทย

(5 ตลาคม 2556)

62

ตารางท 4.3 เปรยบเทยบราคาปยสตรและปยผสมใชเองตอกระสอบ สตรปย ราคาปยสตร

(บาท)

ตนทนผสมปยใชเอง

(บาท)

ประหยดเงน

(บาท)

ผลตาง

(เปอรเซนต)

15-15-15 840 655 195 - 22.0

16-8-8 690 462 228 - 33.0

13-13-21 930 674 256 - 27.5

ทมา : สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตรสโขทย

(5 ตลาคม 2556)

เอกสำรอำงอง

มกดา สขสวสด. 2544. ความอดมสมบรณของดน. ส านกพมพโอเดยนสโตร. กรงเทพมหานคร.

335 หนา.

สมฤทย ตนเจรญ. 2556. ปยเคมและการผสมปยใชเอง. ใน การใชคมอการใชปยตามคาวเคราะหดน

ส าหรบพชตนแบบสบปะรด. เอกสารประกอบการประชมเชงปฏบตการ. วนท 2-3 กนยายน

2556 ณ หองประชม ศนยวจยและพฒนาการเกษตรเพชรบร จ. เพชรบร. 19 หนา.

ยงยทธ โอสถสภา, อรรถศษฐ วงศมณโรจน และชวลต ฮงประยร. 2554. ปยเพอการเกษตรย งยน.

ภาควชาปฐพวทยา คณะเกษตร ก าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตร วทยาเขตก าแพงแสน.

ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 519 หนา.

63

บทท 5 กำรใชย ยขำวโพดเลยงสตวอยำงถกตองและมระสทธภำพ

ผลผลตเฉลยขาวโพดเลยงสตวของประเทศไทยเพมขนมาอยางตอเนอง โดยในป 2546 ม

ผลผลตเฉลย 616 กโลกรมตอไร เพมขนมาเปน 694 กโลกรมตอไร ในป 2555 โดยเพมขนประมาณ

12.7 เปอรเซนต (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2555) เนองมาจากความส าเรจของการวจยและ

พฒนาเมลดพนธขาวโพดลกผสม (เกรยงศกด, 2555; ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2555 ข.)

แตอยางไรกตามผลผลตทไดยงต ากวาศกยภาพของพนธขาวโพดลกผสมทมจ าหนายในทองตลาด ท

สามารถใหผลผลตเฉลยไดสงถง 1,500 กโลกรมตอไร (เกรยงศกด, 2555) ในขณะทพนทปลก

ขาวโพดกมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง จากการทเกษตรกรเปลยนไปปลกมนส าปะหลงและออยทม

ความทนแลงและใหผลผลตดกวา และพนทปลกแซมในแปลงยางพาราลดลง (วชราภรณ, 2555)

ดงนนการทจะรกษาพนทปลกของขาวโพดเลยงสตว จงมความจ าเปนทจะตองเพมผลผลตใหสงขน

เพอใหขาวโพดเลยงสตวสามารถแขงขนกบมนส าปะหลงและออยได โดยใหความส าคญกบการใชปย

ขาวโพดเลยงสตวใหถกตองและมประสทธภาพอยางจรงจง

การใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ การใชปยถกสตร ถก

เวลา ถกวธ และ ถกปรมาณ โดยมรายละเอยดดงน

5.1 ใสย ยถกสตร

การใชปยถกสตร หมายถงการเลอกใชสตรปยทเหมาะสม มธาตอาหารครบตามความตองการ

ของพช ซงวธการทดและมประสทธภาพมากทสด คอ การผสมปยใชเอง โดยน าแมปยมาผสมใหได

ปรมาณธาตอาหารตามทตองการ ในปจจบนแมปยทมจ าหนายในทองตลาดและหาซอไดทวไป คอ

ปยยเรย (46-0-0) หรอแอมโมเนยมซลเฟต (21-0-0) เปนแมปยไนโตรเจน ปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟต

(18-46-0) เปนแมปยฟอสฟอรส และโพแทสเซยมคลอไรด (0-0-60) เปนแมปยโพแทสเซยม

5.1.1 ปยยเรย 46-0-0 เปนปยทใหปรมาณธาตอาหารสงถง 46 เปอรเซนต ซงสงทสดในบรรดา

ปยไนโตรเจนทผลตออกมาเปนเมดและมการใสสารปองกนความชน มขนาดใกลเคยงกบแมปยชนด

อน ท าใหงายตอการน ามาผสมกน

5.1.2 ปยแอมโมเนยมซลเฟต เปนปยทใหปรมาณไนโตรเจน 21 เปอรเซนต ตองใชปรมาณท

มากกวาปยยเรยในการผสมใหไดปรมาณไนโตรเจนตามทตองการ แตมขอดคอมก ามะถนอยถง 24

เปอรเซนต เหมาะทใชในดนทขาดก ามะถนหรอดนทเปนดางเพราะปยแอมโมเนยมซลเฟตมฤทธเปน

กรด

64

5.1.3 ปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟต เปนปยทใหปรมาณไนโตรเจน 18 เปอรเซนต ฟอสฟอรส 46 เปอรเซนต รวมเปนปรมาณธาตอาหารทมถง 64 เปอรเซนต ปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟตเหมาะทใชเปนปยรองพนเพราะมทงไนโตรเจน และฟอสฟอรส หากปรมาณไนโตรเจนไมพอสามารถผสมปยยเรยเพมเตมได

5.1.4 ปยโพแทสเซยมคลอไรด มปรมาณธาตโพแทสเซยมถง 60 เปอรเซนต เมดมขนาดพอๆ กบปยยเรย และไดแอมโมเนยมฟอสเฟตท าใหสามารถผสมกนไดด

ภาพท 5.1 ปยยเรย

ภาพท 5.2 ปยแอมโมเนยมซลเฟต

65

ภาพท 5.3 ปยไดแอมโมเนยมฟอสเฟต (DAP)

ภาพท 5.4 ปยโพแทสเซยมคลอไรด (MOP)

การผสมปยใชเองไมควรผสมเปนปยสตร แตควรผสมใหไดปรมาณธาตอาหารตามทตองการ

จะใสใหกบขาวโพดเลยงสตวในแตละครง ซงไดมาจากค าแนะน าตามคาวเคราะหดน ประโยชนของ

การผสมปยใชเอง นอกจากจะชวยใหเกษตรกรประหยดคาปยลงไดอยางนอย 22-33 เปอรเซนต เมอ

เทยบกบการใชปยสตร ชวยลดแรงงานคาใสปย และลดคาขนสงแลว ยงท าใหประสทธภาพการใชปย

ของเกษตรกรดขน เพราะสามารถผสมปยใหไดพอดกบปรมาณธาตอาหารทตองการใส และทส าคญ

การผสมปยใชเองจะชวยใหเกษตรกรเรยนรถงความส าคญและหนาทของธาตอาหารแตละชนด เมอ

66

เกษตรกรสามารถผสมปยใหไดธาตอาหารตางๆ จนเกดความช านาญแลว เกษตรกรสามารถปรบ

สดสวนของธาตอาหารไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยมไดมากนอยตามความตองการ เพอ

น าไปทดลองใชเองได เมอไดผลดขนกน าไปปฏบตตอไป

ในปจจบนมการผลตปยสตรต า เชน ปยอนทรยเคม สตร 4-3-5 หรอ 8-3-4 มาจ าหนายในราคา

กระสอบละ 400-500 บาท ท าใหเกษตรกรหลงซอมาใช แตเมอค านวณเปนราคาตอธาตอาหารแลว

ราคาสงกวาปยสตรสงหรอแมปยมาก เชน ปยสตร 4-3-5 ราคา 400 บาท เปรยบเทยบกบ สตร 15-15-

15 ราคา 840 บาท ซงจะเหนไดวาเกษตรกรซอธาตอาหารในราคาทสงกวามาก และปรมาณธาตอาหาร

กไมเพยงพอ ท าใหไดผลผลตต า

ภาพท 5.5 5.5ก. และ 5.5ข. ปยสตรต าทผลตจ าหนายใหกบเกษตรกร

- สตร 4-3-5 ราคา 400 บาทตอกระสอบ มธาตอาหาร ไนโตรเจนทงหมด ฟอสฟอรสทเปน

ประโยชน และโพแทสเซยมทแลกเปลยนได เทากบ 2-1.5-2.5 รวมเปน 6 กโลกรม

คดเปนราคาตอกโลกรมธาตอาหารเทากบ 400/6 = 66.6 บาท

- สตร 15-15-15 ราคา 840 บาทตอกระสอบ มธาตอาหาร ไนโตรเจนทงหมด ฟอสฟอรสทเปน

ประโยชน และโพแทสเซยมทแลกเปลยนได เทากบ 7.5-7.5-7.5 รวมเปน 22.5 กโลกรม

คดเปนราคาตอกโลกรมธาตอาหารเทากบ 840/22.5 = 37.3 บาท

ดงนนจงมความจ าเปนทจะตองมการแนะน าใหเกษตรกรผสมปยใชเอง โดยสงเสรมผานกลม

เกษตรกร สหกรณการเกษตร สหกรณการเกษตรเพอการตลาดลกคาธนาคารเพอการเกษตรและ

สหกรณการเกษตร (สกต.) หรอหนวยงานทเกยวของ ใหน าแมปยมาจ าหนายและใหความรกบ

เกษตรกรอยางจรงจง

ข. ก.

67

5.2 ใสย ยถกเวลำ

เนองจากธาตอาหารไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม มความส าคญตอการเจรญของ

ขาวโพดในแตละระยะการเจรญเตบโตแตกตางกน เวลาในการใสปยจงตองพจารณาใสใหทนกบระยะ

ทพชมความตองการใชมากทสด ควบคไปกบความสะดวกในการปฏบตงานของเกษตรกร

สรสทธ และคณะ (2527) ไดกลาววา พชทมอายสนสวนใหญมชวงการดดใชปยทแตกตางกน

อย 3 ชวงดวยกน คอ ชวงแรกทพชเรมงอกและการเจรญเตบโตในระยะแรก 30-45 วน พชยงตองการ

อาหารนอยและชา เพราะตนยงเลกอย ระยะทสอง ระยะทเจรญเตบโตอยางรวดเรว เปนระยะแตกกอ

และสรางตาดอก อายขาวโพดอยในชวง 45-60 วน และระยะทสามเปนชวงทขาวโพดเจรญเตบโต

เตมทแลว เปนระยะทก าลงสรางเมลด ความตองการธาตอาหารในระยะนจะลดลงเรอยๆ จนกระทง

เมลดสกแก

ในระยะทสองเปนระยะทพชตองการธาตอาหารมากทสด และดดธาตอาหารจากดนมากทสด

เพราะเปนระยะทก าลงเจรญเตบโตอยางรวดเรว และตองสะสมอาหารส าหรบไวสรางเมลดตอไป แต

ในระยะทหนง ถงแมพชตองการธาตอาหารในปรมาณนอย แตถาไมไดรบธาตอาหารในระยะนอยาง

พอเพยง กจะสงผลตอการเจรญและผลผลตในชวงหลงไดเชนกน และถงแมวาขาวโพดจะไดรบธาต

อาหารทเพยงพอในภายหลงกไมสามารถแกไขผลกระทบทเกดขนได โดยเฉพาะปยฟอสฟอรส

(Arnon, 1975)

โดยปกตการใสปยขาวโพดเลยงสตวจะแบงใส 2 ครง คอครงท 1 ใสพรอมปลก หรอเรยกวา

เปนการใสปยรองพน และครงท 2 ใสเมอขาวโพดมอายประมาณ 20-25 วน หรอใสทความสง

ขาวโพดประมาณ 30 เซนตเมตร หรอเรยกวาการใสปยแตงหนา ในการใสปยครงท 1 แนะน าใหใสปย

ไนโตรเจนครงหนง หรออยางนอย 40 เปอรเซนต ปยฟอสเฟตใสทงหมด และปยโพแทชใสครงหนง

หรอทงหมด (แลวแตปรมาณ และชนดของดน) สวนครงท 2 ใสปยทเหลอทงหมด โดยมรายละเอยด

ดงน

5.2.1 ปยไนโตรเจน เปนปยทมบทบาทตอการเจรญของพชมากทสด ไนโตรเจนชวยในการ

เจรญของราก (ภาพท 5.6) และชวยล าตนและใบเจรญอยางรวดเรว ชวยในการตงตวของพช และการ

ใหผลผลต (ตารางท 5.1) ขาวโพดเลยงสตวตองการไนโตรเจนในปรมาณทแตกตางกน ตามระยะการ

เจรญเตบโต โดยในระยะแรกของการเจรญเตบโตจะตองการเพยงเลกนอย และจะตองการมากขนตาม

อตราการเจรญเตบโตทเพมขน และจะใชมากทสดในชวงออกดอกและสรางเมลด (ตารางท 5.2) หรอ

ในระยะการเจรญทใบท 10-14 กางอยางสมบรณ (Bender et al., 1013)

68

ภาพท 5.6 การเจรญของรากขาวโพดทไมไดรบปยไนโตรเจน (1) และไดรบปยไนโตรเจน (2)

ทมา : Asghar and Kanehiro (1977)

ตารางท 5.1 ผลของไนโตรเจนตอน าหนกแหงของราก ล าตนของขาวโพดเลยงสตว (กรมตอกระถาง)

ชนสวนพช ไมใสไนโตรเจน ใสไนโตรเจน 38.5

(กโลกรมตอไร)

ราก 3.8 9.4

ล าตน 18.9 72.4

อตราสวน ล าตนตอราก 4.97 7.70

1/ ทกกรรมวธใสปยฟอสเฟต 19.4 กโลกรมตอไร ปยโพแทช 35.8 กโลกรมตอไร

ทมา : Asghar และ Kanehiro (1977)

ถงแมในระยะแรกของการเจรญเตบโตขาวโพดจะดดใชไนโตรเจนในปรมาณนอย แตก

มความส าคญ การขาดไนโตรเจนในระยะทขาวโพดเลยงสตวมความสงประมาณ 20 เซนตเมตร จะม

ผลท าใหจ านวนแถวในฝกขาวโพดลดลง (Arnon, 1975) ดงนนการใสปยไนโตรเจนพรอมปลกจงม

ความส าคญ และถงแมปยไนโตรเจนสญเสยไปกบการชะลางไดงาย โดยเฉพาะปยไนโตรเจนทอยใน

รปไนเตรทซงจะอยอยางอสระในสารละลายดน แตขาวโพดกสามารถดดใชไดงายและในปรมาณมาก

ในระยะเวลาอนสนไดเชนเดยวกน

ดงนนการใสปยไนโตรเจนตองแบงใสอยางนอย 2 ครง ครงแรกใสพรอมปลก ครงท 2

ใสแตงหนาเมอขาวโพดเลยงสตวมอาย 20-25 วน พรอมก าจดวชพช หรอใสทความสงขาวโพดเลยง

69

สตวประมาณ 30 เซนตเมตร และหลกทส าคญ คอ ตองใสปยในขณะทดนมความชน แมวาจะถง

ก าหนดระยะเวลาใสปย แตถาขาวโพดอยในชวงฝนแลง ดนแหง กสามารถยดเวลาใสออกไปไดอก

เพราะถาใสในขณะแหงแลง ปยไนโตรเจนจะสญเสยไปโดยเปลาประโยชน

ในกรณทตองใสปยไนโตรเจนเปนปรมาณมาก ควรแบงใส 3 ครง โดยครงท 3 ใส

ในชวงกอนขาวโพดออกดอก หรอทอายประมาณ 45 วน หลงปลก

ตารางท 5.2 แสดงปรมาณรอยละของธาตอาหารหลกทขาวโพดเลยงสตวดดใชในแตละชวงอาย

25 วน

อายขาวโพด

(วน)

ไนโตรเจนทงหมด

(%)

ฟอสฟอรสทเปน

ประโยชน

(%)

โพแทสเซยมท

แลกเปลยนได

(%)

25 8 4 9

50 35 27 44

75 31 36 31

100 20 25 14

125 6 8 2

ทมา : Griffith (2006)

5.2.2 ปยฟอสเฟต ท าหนาทเปนแหลงพลงงานในพช ชวยสงเสรมการเจรญของราก

เชนเดยวกบไนโตรเจน (ภาพท 5.7) การแบงเซลลสวนยอดและปลายราก การแบงเซลลสบพนธ การ

ตงตวของพช การออกดอกและตดผล ขาวโพดจะดดใชฟอสฟอรสตลอดระยะการเจรญเตบโต โดยจะ

ดดใชสงสดในชวงสปดาหท 3 ถงสปดาหท 6 ของการเจรญเตบโต (Arnon, 1975) แตฟอสฟอรสม

ความส าคญอยางยงในระยะแรกของการเจรญเตบโตของขาวโพดเลยงสตว โดยเฉพาะในชวงทราก

ของขาวโพดยงมปรมาณนอย ยงไมสามารถดดธาตอาหารไดเพยงพอกบความตองการ ใน

ขณะเดยวกนปรมาณความเขมขนของฟอสเฟตในสารละลายดนนนมอยอยางเจอจาง ไมเพยงพอตอ

ความตองการ

70

ภาพท 5.7 การตอบสนองของรากพชทมระดบธาตอาหารต า (L) และสง (H) ของไนโตรเจน

ทมา : Drew (1985) อางโดย Alley and Vanluawe (2009)

ในระยะแรกของการเจรญเตบโต ขาวโพดเลยงสตวจะดดฟอสฟอรสไปสะสมไวใน

เนอเยอของล าตนและจะน าออกมาใชในภายหลงเมอเกดการขาดแคลน (Arnon, 1975; Grant et al.,

2001) ดงนนจงควรจะตองใสปยฟอสเฟตทงหมดเปนปยรองพนโดยใสพรอมปลก โดย Grant et al.

(2001) ไดกลาววา การใสปยฟอสเฟตและโพแทชเปนปยรองพน จะชวยใหการเจรญเตบโตของ

ขาวโพดดขน ถงแมวาคาวเคราะหดนจะมฟอสฟอรสและโพแทสเซยมสงกตาม และยงไดแสดงให

เหนวาการใสปยฟอสเฟตในขาวสาลในชวงเวลาทตางกนจะมผลตอการแตกตอ จ านวนราก (ตารางท

5.3) และน าหนกแหงของพช (ตารางท 5.4) Gordon (1999) รายงานวา การใสปยรองพนเปน

สตารทเตอรจะชวยเพมการเจรญเตบโตในระยะแรก ท าใหการดดธาตอาหารของขาวโพดดขน การสก

แกเรวขน และผลผลตเพมสงขน Whitney (1988) รายงานวา ถงแมในระยะ 20 วนแรกของการ

เจรญเตบโต ขาวโพดจะดดฟอสฟอรสขนไปเพยง 3 เปอรเซนต ของความตองการทงหมด แตกม

ความส าคญตอการเจรญเตบโตและผลผลตเปนอยางมาก

Barry and Miller (1989) ไดกลาววา ขาวโพดเลยงสตวตองการฟอสฟอรสอยางพอเพยง

ในระยะแรกของการเจรญเตบโตจนถงระยะการเจรญทใบท 3-4 กางอยางสมบรณ เพอใหไดผลผลต

สงสด เนองจากฟอสฟอรสอาจจะมผลตอขนาดของเนอเยอเจรญ (Meristem) ทก าลงพฒนาในชวงการ

เจรญทใบท 3-4 กางอยางสมบรณ การขาดฟอสฟอรสท าใหเนอเยอเจรญมขนาดเลกลง สงผลใหการ

สรางจ านวนเมลดลดลงตามไปดวย (ตารางท 5.5)

H

H

H

L

H

L

L

H

L

Control Phosphate Nitrate

71

ตารางท 5.3 คาเฉลยจ านวนหนอ และรากแขนงของขาวสาล ทไดรบปยฟอสฟอรสในชวงเวลาตางๆ

กน ระหวางการเจรญเตบโตในชวงแรก

สปดาหของการ

เจรญเตบโตทม

ปยฟอสฟอรส

เพยงพอ

สปดาหหลงจากยายกลาไปไวในอาหารเลยงเชอทมปยฟอสฟอรสเพยงพอ

2 3 4 5 10 10

จ านวนหนอตอ 6 ตน

จ านวนรากตอ 6 ตน

5 7 12.4 18.4 20.6 27.7 120

4 0 7 13 18.3 22.3 76.2

3 0 0 0 8.6 12.4 22.2

2 0 0.3 0.5 3.4 10.3 21.6

0 0 0 0 0 9.4 19.8

ทมา: Grant et al., (2001)

ตารางท 5.4 อทธพลของฟอสฟอรสในอาหารเลยงเชอตอน าหนกแหงของขาวสาล (Spring wheat)

และวทกราส (Wheatgrass) เมอเทยบเปนเปอรเซนตกบวธตรวจสอบ (1-5 สปดาห)

ระยะเวลาของการเจรญเตบโต

ทไดรบฟอสฟอรส

(สปดาห)

ขาวสาล

วทกราส

1-5 100 100

1-4 80 66

1-3 50 25

3-5 80 59

4-5 30 19

ทมา: Grant et al., (2001)

การใสปยฟอสเฟตครงแรกในชวง 20-25 วนหลงงอก หรอพรอมกบการก าจดวชพช

ดงเชนทเกษตรกรจ านวนมากปฏบตกนนาจะชาเกนไป เพราะการขาดฟอสฟอรสในชวงระยะแรกของ

การเจรญเตบโตของขาวโพดเลยงสตวท าใหอตราการงอกใบใหมชาลง ขนาดใบเลกลงโดยเฉพาะใบ

ลาง การใสปยฟอสเฟตรองพนกบขาวโพด มผลตอความเขมขนของฟอสฟอรสในตนขาวโพดเลยง

72

สตวในระยะการเจรญทใบท 4-5 กางอยางสมบรณ (Grant et al., 2001) และการขาดฟอสฟอรสใน

ระยะเรมการสรางฝกซงตรงกบระยะการเจรญทใบท 6-7 กางอยางสมบรณ จะมผลตอขนาดฝก และ

จ านวนเมลดตอฝก (Arnon, 1975) ดงนนการใสปยฟอสเฟตใหพอเพยงในชวงแรก โดยการใสรองพน

พรอมปลก จงเปนวธการทขาวโพดเลยงสตวจะไดรบฟอสฟอรสอยางพอเพยงและทนความตองการ

ดงนนการใสปยฟอสเฟตจ าเปน ตองใสรองพนพรอมปลก การใสครงแรกในชวงอาย 20-25 วนพรอม

การก าจดวชพช ขาวโพดจะไมสามารถดดไปใชไดทน

ตารางท 5.5 ผลของความเขมขนของฟอสฟอรสในตนออนขาวโพดเลยงสตวตอจ านวนเมลดและผลผลตขาวโพดเลยงสตว

ไดรบฟอสฟอรสถงระยะ V3-V41/

ความเขมขนของฟอสฟอรสในตนออน (เปอรเซนต)

จ านวนเมลด ตอตน

ผลผลต (กโลกรมตอไร) ระยะ V1 ระยะ V3-V4

สง 0.58 0.72 444 1,555 ปานกลาง 0.52 0.44 410 1,385

ต า 0.28 0.28 398 1,345 1/ ทกกรรมวธไดรบฟอสฟอรสในปรมาณสงหลงจากระยะ V3-V4

ทมา : Barry และ Miller (1989)

5.2.3 โพแทสเซยม มบทบาทส าคญในการกระตนการท างานของเอนไซม ซงเปนพนฐาน

ส าคญของกระบวนการเผาผลาญอาหาร โดยเฉพาะการผลตโปรตนและน าตาล การควบคมปรมาณ

น า เพอรกษาความแขงแรงและความตงของแตละเซลล ชวยในการขนยายแปงและโปรตนไปยงแหลง

เกบ และชวยใหพชแขงแรงตานทานโรค พชดดใชโพแทสเซยมในระยะแรกมากของการเจรญเตบโต

มากกวาระยะอนๆ โดยขาวโพดจะเรมดดใชโพแทสเซยมในปรมาณมากตงแตเรมงอกจนถงชวง 3-6

สปดาห หลงจากนนปรมาณการดดใชจะเรมลดลง ในชวงออกไหมขาวโพดเลยงสตวจะสะสม

โพแทสเซยมถง 90 เปอรเซนต ของปรมาณทดดใชทงหมด และจะหยดดดหลงออกไหม 10-15 วน

(Arnon, 1975)

โพแทสเซยมชวยใหการออกไหมของขาวโพดเลยงสตวเรวขน และยดระยะเวลาการ

สะสมน าหนกนานขน (Amstrong, 1998) ท าใหน าหนก 1,000 เมลดเพมขนและผลผลตเพมสงขน

(Brar et al., 2012) ดงแสดงในตารางท 5.6 และ Tabatbii Ebrahimi et al., (2011) ไดรายงานถงการใส

ปยโพแทชอตรา 32 กโลกรมตอไร เมอเปรยบเทยบกบการไมใสโพแทสเซยม เพมจ านวนเมลดตอ

73

แถว น าหนก 1,000 เมลด และผลผลตเพมขน 24.9, 13.9 และ 47.9 เปอรเซนต ตามล าดบ (ตารางท

5.7)

ตารางท 5.6 ผลของปยโพแทสเซยมทมตอน าหนก 1000 เมลด และผลผลตขาวโพดเลยงสตว อตราปย น าหนก 1000 เมลด

(กรม) ผลผลต

(กโลกรมตอไร) ไนโตรเจน20ฟอสฟอรส10โพแทสเซยม0 235 910 ไนโตรเจน20ฟอสฟอรส10โพแทสเซยม5 238 952 ไนโตรเจน20ฟอสฟอรส10โพแทสเซยม10 249 1046 ไนโตรเจน20ฟอสฟอรส10โพแทสเซยม14 254 976 ทมา : Brar et al., (2012)

ตารางท 5.7 ผลของปยโพแทสเซยมตอลกษณะตางๆ ของขาวโพดเลยงสตว อตราปย (กโลกรมตอไร)

จ านวนใบ

เสนผา ศนยกลาง (เซนตเมตร)

น าหนกแหงตอตน (กรม)

จ านวนเมลดตอแถว

น าหนกเมลดตอฝก

(กรม)

น าหนก 1000 เมลด (กรม)

ผลผลต (ตนตอไร)

0 12 1.84 225.3 33.21 122.5 290.29 1.63 8 12.18 1.91 253.9 33.46 147 310.13 1.95 16 12.32 1.933 276 37.04 153.5 320.73 2.04 24 12.7 2.033 303.7 38.17 166.8 330.42 2.21 32 12.78 2.071 330.8 41.15 181.8 330.74 2.41

ทมา : Tabatbii Ebrahimi. et al., (2011)

ดงนนการใสปยโพแทชเปนปยรองพนจงมความส าคญ เพอใหแนใจวาตนขาวโพดเลยง

สตวไดรบโพแทสเซยมในปรมาณทเพยงพอและทนเวลา โดยจะใสเปนปยรองพนทงหมดเพยงครง

เดยว หรอแบงใสเทาๆ กน 2 ครง ในกรณทใสเปนปรมาณมาก หรอในดนทราย ครงท 2 ใสเมอ

ขาวโพดมอาย 20-25 วน พรอมก าจดวชพช หรอใสทความสงขาวโพดประมาณ 30 เซนตเมตร

5.3 ใสย ยถกวธ

การใสปยใหตรงจดเพอใหพชดดไปใชไดอยางมประสทธภาพมความส าคญมาก การใสปยทไม

ถกวธนอกจากจะท าใหพชดดอาหารไดชาและไมทนกบความตองการใชแลว หรอสญเสยปยไปกบ

การชะลางแลว ยงสญเสยจากการระเหดไดอก ท าใหความเปนประโยชนตอพชนอยลง และทส าคญ

74

ควรกลบปยทกครง สรสทธและคณะ (2527) ไดใหหลกเกณฑพจารณาในการใสปยดงน 1) เมอใส

แลวพชสามารถดดไปใชไดมากทสด 2) เมอใสแลวไมเปนอนตรายตอพชทปลก (Salt injury) และ 3)

เปนวธทสะดวก ท าไดงาย

5.3.1 ปยไนโตรเจน สามารถเคลอนทไดงาย เมอใสลงดนทมความชนจะลายอยในสารละลาย

ดนและเคลอนไปกบน า พชสามารถดดใชไดสะดวก แตกมโอกาสจะสญเสยจากการชะลางไดงาย

เชนกน การใสปยครงท 1 ใสพรอมปลก โดยใสรองกนหลม (ใสปยกนหลมแลวเขยดนกลบ กอน

หยอดเมลดเพอปองกนไมใหเมลดสมผสกบปยโดยตรง) หรอรองกนรองขางแถวปลก ครงท 2 โรย

บนผวดนขางแถวปลก แลวพนดนกลบ ในกรณทแบงใสปย 3 ครง การใสปยครงท 3 ในระยะกอน

ขาวโพดออกดอกใหโรยปยขางแถวขาวโพดในขณะทดนมความชนหรอหลงฝนตก

5.3.2 ปยฟอสเฟต เนองจากปยฟอสฟอรสเคลอนทในดนไดนอยมากเพยง 5 เซนตเมตร เพราะ

ถกอนภาคดนจบยดเอาไว การใสปยฟอสเฟตใหใสครงเดยวพรอมปลก โดยใสรองกนหลม หรอรอง

กนรองขางแถวปลก โดยใสใหใกลกบเมลดมากทสด การหวานหรอโรยปยฟอสฟอรสไวบนดนจะ

เกดประโยชนกบขาวโพดไดชา

5.3.3 ปยโพแทช เคลอนทไดมากกวาปยฟอสเฟต แตมกจะถกยดไวโดยอนภาคดน ท าใหไม

สญเสยงายเหมอนปยไนโตรเจน ในกรณใสครงเดยวพรอมปลก ใสรองกนหลม หรอรองกนรองขาง

แถวปลก ในกรณแบงใส 2 ครง ครงท 1 ใสรองกนหลม หรอรองกนรองขางแถวปลก ครงท 2 โรยบน

ผวดนขางแถวปลกแลวพนดนกลบ ในกรณทตองใสปยเปนปรมาณมาก และเครองใสปยทมอยไม

สามารถใสไดหมด ใหแบงปยโพแทชบางสวนมาหวานรองพนขณะเตรยมดนแลวแปรกลบ

5.4 ใสย ยถกรมำณ ใสปยใหมธาตอาหารไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ใหครบและพอเพยงแกความ

ตองการของขาวโพดเลยงสตวเปนสงจ าเปน เพราะถาขาดธาตอาหารธาตใดธาตหนง ธาตนนจะเปน

ตวจ ากดผลผลตของขาวโพดเลยงสตว การใสปยใหครบ ทนเวลา และเพยงพอกบความตองการ จะท า

ใหผลผลตของขาวโพดเพมสงขน สงผลใหตนทนการผลตตอกโลกรมผลผลตลดลง เกษตรกรจะม

รายไดสทธมากขน ถงแมคาปยจะสงขนกตาม

การใสปยตามคาวเคราะหดน เปนวธการทมประสทธภาพมากทสด เพราะการวเคราะหดนชวย

ใหทราบถงความอดมสมบรณของดน และปรมาณปยทจะตองใส ซงค าแนะน ามอยหลายแบบ เชน

ค าแนะน าของสถาบนวจยพชไร ค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร หรอค าแนะน าของปยสงตด

สามารถศกษาและเลอกใชไดตามความเหมาะสม

75

แตอยางไรกตาม ในการใชปยตามคาวเคราะหดน นกวชาการและเกษตรกรควรจะสงเกตการ

ตอบสนองของขาวโพดไปดวย เชน การเจรญเตบโตสม าเสมอทวทงแปลง ทนแลงไดดกวา ทนวชพช

ไดดขน ใบตง และใบมสเขยวจนถงระยะเกบเกยว ฝกใหญและกางออกจากตน เมลดตดเตม น าหนก

ฝกตอกระสอบจะสงขน แตถาขาดธาตอาหารพชจะแสดงออกทางใบ เชน ปรมาณไนโตรเจนไม

เพยงพอ ใบลางของขาวโพดเลยงสตวจะแสดงอาการขาดธาตอาหารใหเหนกอน คอ มสเหลองไล

ขนมาจากใบลาง ขาดธาตฟอสฟอรสใบขาวโพดจะมสมวง และอาการขาดธาตโพแทสเซยมใบ

ขาวโพดจะเหลองทขอบใบ เปนตน

ในกรณของโพแทสเซยมพบวา ค าแนะน าการใชปยทมอยเดมยงมอตราคอนขางต า เมอเทยบ

กบความตองการใชของขาวโพด (ตารางท 5.8) และขาวโพดพนธใหมๆ กตอบสนองตอการใชปย

โพแทสเซยมในอตราทสงขนอยางชดเจน ดงนนจงควรศกษาเพมเตมถงการตอบสนองของขาวโพด

ตอปยโพแทสเซยม โดยทดลองใสในปรมาณมากขนจากค าแนะน าเดมอยางนอย 5-10 กโลกรมตอไร

หากขาวโพดเจรญเตบโตไดดขนและผลผลตเพมขน กควรพจารณาแนะน าใหเกษตรกรใสปย

โพแทสเซยมเพมมากขน

ตารางท 5.8 ปรมาณธาตอาหารตางๆ ทสะสมอยในตนและเมลดขาวโพดทใหผลผลตเมลดหนก

1,000 กโลกรม

ธาตอาหาร ปรมาณธาตอาหาร

ไนโตรเจน 24 (กโลกรม)

ฟอสฟอรส 3 (กโลกรม)

โพแทสเซยม 23 (กโลกรม)

แคลเซยม 5 (กโลกรม)

แมกนเซยม 4 (กโลกรม)

สงกะส 46 (กรม)

ทองแดง 8 (กรม)

แมงกานส 65 (กรม)

เหลก 27 (กรม)

โบรอน 18 (กรม)

ทมา : Fageria et al., (2011)

76

5.4.1 ค าแนะน าของสถาบนวจยพชไร

1) ไนโตรเจน เปนค าแนะน าโดยใชขอมลตามคาวเคราะหปรมาณอนทรยวตถกบกลม

ดนตางๆ สามารถใชเปรยบเทยบไดกบคาวเคราะหปรมาณอนทรยวตถในดนจากหองปฏบตการ หรอ

จากเครองตรวจวเคราะหในภาคสนามทระบเพยงระดบคาปรมาณอนทรยวตถ (ต า กลาง สง) ได

(ตารางท 5.9)

ตารางท 5.9 ค าแนะน าการใชปยไนโตรเจนกบขาวโพดเลยงสตว พจารณาจากปรมาณและระดบของอนทรยวตถ1/ ในดนและตามชนดกลมดน

ปรมาณอนทรยวตถ

ในดน (เปอรเซนต)

ปรมาณแนะน าของธาตไนโตรเจน (กโลกรมตอไร) ตามชนดกลมดน เอนตโซลส

(Entisols)

ออกซโซลส(Oxisols)

มอลลโซลส

(Mollisols)

เวอรตโซลส

(Vertisols)

อลฟโซลส

(Alfisols)

อนเซป ตโซลส (Inceptisols)

อลตโซลส (Ultisols) ดนเหนยว

อลตโซลส

(Ultisols) ดนรวนเหนยวปนทราย

0.00-0.50 20 20 20 20 20 20 20 20 0.51-1.00 15 15 15 15 15 15 15 15 1.01-1.50 15 15 15 15 15 15 15 15 1.51-2.50 15 15 10 10 15 15 15 15 2.51-3.50 10 10 5 5 10 10 10 10 3.51-4.50 5 5 5 5 5 5 5 10 มากกวา 4.50 5 5 5 5 5 5 5 5 1/ ปรมาณอนทรยวตถ (เปอรเซนต) = ออรแกนค คารบอน (Organic Carbon) x 1.742 ทมา : สถาบนวจยพชไร (2548)

2) ฟอสฟอรส เปนค าแนะน าส าหรบขาวโพดเลยงสตวทปลกในดนทวไป ไมเจาะจง

กลมดนหรอชดดน (ตารางท 5.10) โดยพจารณาจากคาวเคราะหปรมาณฟอสฟอรสในดนเทานน จาก

การใชสมการมเชลค เบรย (Mitchelic Bray) โดยไมไดรวมปจจยผลกระทบหรอคณสมบตในการตรง

ธาตฟอสฟอรสของดนแตละชนด ในขณะทตารางท 5.11 เปนการใหค าแนะน าตามชนดของกลมดนท

พบสวนใหญในพนทปลกขาวโพด โดยน าองคประกอบทเปนปจจยกระทบตอความเปนประโยชน

ของธาตฟอสฟอรสในดน หรอเปนปจจยจ ากด ศกยภาพดน ทงในปจจยทางเคม ทางกายภาพ การ

เขตกรรมมาพจาณาก าหนด ซงสามารถลดปรมาณการใชปยฟอสฟอรสลงได ประมาณ 20 เปอรเซนต

ต ากวาค าแนะน าโดยวธ มเชลค เบรย ซงใชในการใหค าแนะน าปยฟอสฟอรสในดนทวไป

77

ตารางท 5.10 ค าแนะน าปยฟอสฟอรสกบขาวโพดปลกในดนทวไป ตามคาวเคราะหปรมาณฟอสฟอรสในดน1/ คาวเคราะหธาตฟอสฟอรส2/ (มลลกรมตอกโลกรม)

ปรมาณฟอสฟอรสทเปนประโยชน (กโลกรมตอไร)

3 19.8 4 17.6 5 16.0 6 14.6 7 13.0 8 11.5 9 10.6 10 9.0 11 7.5 12 6.1 13 4.5 14 3.5 15 2.1 16 - 17 - 18 - 19 - 20 -

1/ ค าแนะน าการใชปยฟอสเฟตกบขาวโพดโดยวธค านวณจากสมการมเชลค 2/ คาวเคราะหฟอสฟอรสในดนดวยวธเบรย 2 (Bray II-P) ทมา : สถาบนวจยพชไร (2548)

78

ตารางท 5.11 ค าแนะน าการใชปยฟอสเฟตกบขาวโพดตามกลมดนตางๆ ทมศกยภาพในการปลกขาวโพดเลยงสตว

คาวเคราะหฟอสฟอรสในดน

ปรมาณแนะน าของธาตฟอสฟอรส (กโลกรมตอไร) ตามชนดกลมดน เอนตโซลส

ออกซโซลส

มอลลโซลส

เวอรตโซลส

อลฟโซลส

อนเซป ตโซลส

อลตโซลส

ดนเหนยว

อลตโซลส ดนรวนเหนยวปนทราย

1 20.0 19.8 23.3 23.3 20.0 19.8 21.2 20.0 2 19.1 18.8 21.2 21.6 19.1 18.8 20.1 19.1 3 18.1 17.1 19.8 19.8 17.7 17.7 18.8 18.8 4 16.6 17.0 18.1 18.1 16.6 17.0 18.4 18.1 5 15.3 15.6 16.0 16.0 16.0 15.6 16.0 16.0 6 14.0 14.6 14.6 14.6 14.3 14.6 14.6 14.6 7 13.2 13.6 12.9 13.2 13.5 13.5 13.2 13.2 8 12.5 12.5 11.5 11.5 12.9 12.5 12.2 11.5 9 11.5 11.5 10.1 10.1 11.5 11.5 10.8 8.3 10 10.4 10.8 8.3 8.3 10.4 10.8 10.1 6.3 11 9.4 9.7 6.6 6.6 9.4 9.7 8.5 5.6 12 8.3 8.5 5.2 5.6 8.3 8.5 7.6 3.1 13 7.6 7.6 4.0 3.4 7.3 7.6 6.6 0 14 6.8 6.6 0 0 6.2 6.6 5.2 0 15 5.5 6.0 0 0 5.5 6.0 4.1 0 16 4.9 4.9 0 0 4.1 4.9 0 0 17 4.1 4.1 0 0 3.9 4.1 0 0 18 0 0 0 0 0 0 0 0

ทมา : สถาบนวจยพชไร (2548)

79

3) โพแทสเซยม เปนค าแนะน าปยโพแทชส าหรบขาวโพดเลยงสตวปลกในดนทวไป

โดยใชวธค านวณของมเชลค เบรย (ตารางท 5.12)

ตารางท 5.12 ค าแนะน าปยโพแทชขาวโพดเลยงสตวปลกในดนทวไป ตามคาวเคราะหปรมาณโพแทสเซยมในดน1/ คาวเคราะหธาตโพแทสเซยม

(มลลกรมตอกโลกรม) ปรมาณโพแทสเซยมในทแลกเปลยนได

(กโลกรมตอไร) 30 13.5 40 12.5 50 11.0 60 10.0 70 9.0 80 7.5 90 6.5 100 5.0 110 3.0 120 - 150 - 180 - 210 -

1/ คาวเคราะหโพแทสเซยมทเปนประโยชนดวยวธแอมโมเนยม อะซเตท (Ammonium Acetate extract)

ทมา : สถาบนวจยพชไร (2548)

5.4.2 ค าแนะน าปยของกรมวชาการเกษตร

เปนค าแนะน าตามคาวเคราะหดน จากการตรวจสอบในหองปฏบตการ แตจะให

ค าแนะน ามาเปนชวง (ตารางท 5.13) ซงในกรณทคาวเคราะหดนของปยฟอสฟอรสมคาสงกวา 15

พพเอม ตามค าแนะน าใหใสปยฟอสเฟต 0 ถง 5 กโลกรมตอไร ใหเลอกใสท 5 กโลกรมตอไร เพอให

แนใจวาขาวโพดไดรบอาหารเพยงพอ แลวจงพจารณาลดลงในฤดตอไป แตไมควรทจะไมใสเลย ใน

กรณค าแนะน าของปยโพแทชกเชนเดยวกน

80

5.4.3 ค าแนะน าปยสงตด

เปนค าแนะน าปยตามคาวเคราะหดนและตามชดดน โดยมจดเดนอยทมงเนนใหเปน

เทคโนโลยทเกษตรกรสามารถตดสนใจไดอยางถกตองดวยตนเอง ประกอบดวย 3 ขนตอน คอ

1) ตรวจสอบขอมลชดดน (Soil series) 2) ตรวจสอบปรมาณไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม

ในดน โดยใชชดตรวจสอบดนแบบรวดเรวซงเกษตรกรสามารถวเคราะหไดดวยตนเอง และ 3) ใชปย

ตามค าแนะน า โดยศกษาจากคมอค าแนะน าการใช “ปยสงตด” หรอโปรแกรมค าแนะน าการใช “ปย

สงตด” ซงดาวนโหลดโปรแกรมไดฟรจากเวบไซต www.ssnm.info (มลนธพลงนเวศและชมชน,

2556) ซงค าแนะน าของปยสงตดถงแมจะเปนชดดนเดยวกน แตอยตางจงหวดกจะมค าแนะน าท

แตกตางกน เชน ค าแนะน าปยของดนชดทบกวาง ในจงหวดลพบร และสระบร ดงแสดงในตารางท

5.14 และ 5.15

เกษตรกรทจะใชเทคโนโลยปยสงตดใหไดผลด ควรตองมความรเบองตนเกยวกบปย

สตรปย วธการใสปยอยางถกตองและมประสทธภาพ และจะตองผานการอบรมวธการสมตวอยางดน

การตรวจสอบปรมาณธาตอาหารในดน และวธการใชปยตามค าแนะน า จงจะท าใหสามารถใช

ค าแนะน าปยสงตดไดอยางมประสทธภาพ

ปญหาทส าคญประการหนงในการใหค าแนะน าอตราการใชปยแกเกษตรกร เชน แนะน าใสปย

อตรา 30 กโลกรมตอไร ในขณะทเกษตรกรจ านวนมากจะใชหนวย “กระสอบปยตอพนท” กลาวคอ

เกษตรกรจะก าหนดจากพนทปลกของเกษตรกรเองวาจะตองใชปยกกระสอบ เชน 6 กระสอบตอ 10

ไร ดงนนเพอลดความสบสนหรอเพอใหความสะดวกกบเกษตรกร เมอเจาหนาททราบถงอตราปยเปน

กโลกรมตอไรทจะใสใหกบพชแลว กควรจะใหค าแนะน ากบเกษตรกรเปนกระสอบตอพนทไปพรอม

กน เชน จากการตรวจสอบปรมาณไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ในตวอยางดนแลวพบวา

ในการใสปยครงท 1 ตองใสไนโตรเจน 5 กโลกรมตอไร ตองใสฟอสฟอรส 4.5 กโลกรมตอไร และ

โพแทสเซยม 10 กโลกรมตอไร ค านวณเปนปรมาณแมปยทจะตองใชเพอใหไดธาตอาหารตามท

ตองการดงน ใชปยสตร 46-0-0 จ านวน 5 กโลกรมตอไร สตร 18-46-0 จ านวน 10 กโลกรมตอไร และ

สตร 0-0-60 จ านวน 17 กโลกรมตอไร ถาเกษตรกรมพนท 10 ไร จะตองใชปยสตร 46-0-0 จ านวน 1

กระสอบ สตร 18-46-0 จ านวน 2 กระสอบ และสตร 0-0-60 จ านวน 3 กระสอบครง เปนตน

81

ตารางท 5.13 ค าแนะน าปยไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยมตามคาวเคราะหดน

รายการวเคราะห อตราปยทใส เวลาและวธการใส

1) อนทรยวตถ

(เปอรเซนต)

นอยกวา 1

1 ถง 2

มากกวา 2

ปยไนโตรเจน 20 กโลกรมตอไร

ปยไนโตรเจน 10 – 15 กโลกรมตอไร

ปยไนโตรเจน 5 - 10 กโลกรมตอไร

ใสปย N 2 ใน 3 สวนรองกน

ตอนปลก และสวนทเหลอใส

เมอขาวโพดอายได 30 วน

2) ฟอสฟอรส

(มลลกรมตอกโลกรม)

นอยกวา 10

10 ถง 15

มากกวา 15

ปยฟอสฟอรส 10 กโลกรมตอไร

ปยฟอสฟอรส 5 - 10 กโลกรมตอไร

ปยฟอสฟอรส 5 - 0 กโลกรมตอไร

ใสรองกนตอนปลก

3) โพแทสเซยม

(มลลกรมตอกโลกรม)

นอยกวา 60

60 ถง 100

มากกวา 100

ปยโพแทสเซยม 10 กโลกรมตอไร

ปยโพแทสเซยม 5 - 10 กโลกรมตอไร

ปยโพแทสเซยม 5 - 0 กโลกรมตอไร

ใสรองกนรองตอนปลก

ทมา : กรมวชาการเกษตร (2553)

ตารางท 5.14 ค าแนะน าปยไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ส าหรบขาวโพดในดนชด ทบกวาง จงหวดลพบร

ดนชดทบกวาง

(Tw)

ต ามาก ต า ปานกลาง สง ไนโตรเจน 16 11 6 ฟอสฟอรส 7 3 0 โพแทสเซยม 15 9 3

ทมา : นรนาม (2556)

82

ตารางท 5.15 ค าแนะน าปยไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ส าหรบขาวโพดในดนชด ทบกวาง จงหวดสระบร

ดนชดทบกวาง

(Tw)

ต ามาก ต า ปานกลาง สง ไนโตรเจน 16 10 5 ฟอสฟอรส 7 3 0 โพแทสเซยม 14 8 3

ทมา : นรนาม (2556)

เอกสำรอำงอง

กรมวชาการเกษตร. 2553. ค าแนะน าการใชปยกบพชเศรษฐกจ. เอกสารวชาการล าดบท 001/2553.

กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 122 หนา.

เกรยงศกด สวรรณธราดล, พาโชค พงษพานช และ สรรเสรญ จ าปาทอง. 2555. สามทศวรรษของธรกจเมลดพนธขาวโพดไรลกผสมในประเทศไทย. แกนเกษตร 40 ฉบบพเศษ 4 : 16-30 (2555).

นรนาม. 2556. ค าแนะน าการใชปยเคมแบบ “สงตด” ส าหรบการปลกขาวโพด. สบคนจาก

http://www.filesnack.com/files/chcfbf5k [ม.ค. 2556]

มลนธพลงนเวศและชมชน. 2556. www.ssnm.info. มลนธพลงนเวศและชมชน 647 จรญสนทวงศ 57 บางบ าหร บางพลด กรงเทพมหานคร.

วชราภรณ วงศค าปวน. 2555. รายงานสถานการณการขาวโพดเลยงสตว. ใน รายงานประจ าป 2555.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 120 หนา.

สถาบนวจยพชไร. 2548. เอกสารค าแนะน า การใชปยกบขาวโพด. สถาบนวจยพชไร กรมวชาการ

เกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 24 หนา.

ส านกกองทนสนบสนนการวจย. 2555ข. สถานการณและแนวโนมการผลตขาวโพดไทย ความมนคง

ดานอาหารสตว. ฝายเกษตร ส านกกองทนสนบสนนการวจย. 44 หนา.

ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2555. สถตการเกษตรประเทศไทย ป 2555. ส านกงานเศรษฐกจ

การเกษตร. สบคนจาก http://www.oae.go.th/download/download_journal/yearbook55.pdf

[ต.ค. 56]

สรสทธ วชโรทยานม, ถวล ครฑกล, ไพบลย ประพฤตธรรม และ อ านาจสวรรณฤทธ. 2527. ความ

อดมสมบรณของดน. ภาคปฐพวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. สบคน

83

จาก http://kukr.lib.ku.ac.th/dbstat/download_count.php?rec_no=KU0066071&mfn=

002249&db=kukr [พ.ย. 56]

Alley, M.M. and B., Vamluawe. 2009. The Role of Fertilizer in Integrated Plant nutrients

Management. First edition, IFA, Paris, France, TSBF-CIAT, Nairobi, Kenya. Retrieved

October 4, 2013 from www.fertilizer.org/ifacontent/download/24249/347086/.../2...‎

Amstrong, D.L. 1998. Effects of Potassium on Crop Maturity. Better Crops/Vol 82. (1998 No. 3) Retrieved October 16, 2013 from http://www.ipni.net/publication/bettercrops.nsf/0/ 2B3E6EDA3D5664858525798000820368/$FILE/Better%20Crops%201998-3%20p09.pdf

Arnon, I., 1975. Mineral Nutrition of Maize. International Potash Institute. P.O. Box, CH-3048.

Bern-Worblaufen/Switzerland. 452 p.

Asghar, M., and Y. Kanehiro. 1977. Nitrogen Application Promotes Root Proliferation and

vegetative Growth of Corn. Illustrated Concepts in Tropical Agriculture. Department of Agronomy

and Soil Science, College of Tropical Agriculture, University of Hawaii. Retrieved

November 22, 2013 from http://www.ctahr.hawaii.edu/oc/freepubs/pdf/IC-07.pdf Barry, D. A. J. and M. H. Miller. 1989. Phosphorus nutritional requirement of maize seedlings for

maximum yield. Agron. J. 81: 95-99. Bender. R. R., W. J. Haegele, M. L. Ruffo, and F. E. Below. 1013. Nutrient Uptake, Partitioning,

and Remobilization in Modern, Transgenic Insect-Protected Maize Hybrids. Agronomy

Journal. Volume 105, Issue 1. Retrieved December 2, 1013.

https://www.agronomy.org/publications/aj/pdfs/105/1/161

Brar, M.S., P. Sharma, A. Singh, and S.S. Saandhu. 2012. Nitrogen Use Efficiency (NUE), Growth,

Yield Parameters and Yield of Maize (Zea mays L.) as Affected by K Application.

Research finding. International Potash Institute. e-ifc No. 30. Retrieved December 6, 2013

from www.ipipotash.org/en/eifc/2012/30/2‎

Fageria, N.K., Baligar,V.C. and Jones, C.A.. 2011. Growth and Mineral Nutrition of Field Crops.

Third Edition. CRC Press. New York. 550 p.

Gordon, B.W. 1999. Starter Fertilizers Containing Potassium for Ridge-till corn and Soybean

Production. Better Crops/Vol.83 (1999, No.2). Retrieved October 11, 2013 from

www.ipni.net/ppiweb/bcrops.nsf/.../ $file/99-2p22.pdf

84

Grant, C.A., D.N. Flaten, D.J. Tomasiewicz, and S.C. Sheppard. 2001. Importance of Early Season

Phosphorus Nutrition. Better Crops/Vol. 85 (2001, No. 2). Retrieved November 10, 2013

from: http://www.ipni.net/publication/bettercrops.nsf/0/1F9B62B3360D8501852579

800081F95E/$FILE/Better%20Crops%202001-2%20p18.pdf

Griffith. B., 2006. Phosphorus. Efficient Fertilizer Use Manual. Retrieved November 10, 1013 from

http://www.back-to-basics.net/efu/pdfs/Phosporus.pdf

Tabatbii Ebrahimi, S., M. Yarnia, M.B. Khorshidi Benam, and E. Farajzadeh Memari Tabrizi. 2011.

Effect of Potassium Fertilizer 0n Corn Yield (Jeta cv.) under drought condition. American-

Eurasian J. Agric. & Environ. Sci. 10 : 235-263. Retrieved November 30, 2013 from

http://idosi.org/aejaes/jaes10(2)/19.pdf

Whitney, D.A.. 1988. Phosphorus Facts. Soil Plant and fertilizer Cooperative Extension Service,

Manhattan, Kansas. Retrieved October 11, 2013 from http://www.agronomy.k-

state.edu/documents/soil-testing-lab/phosphorus-facts.pdf

85

บทท 6 กำรถำยทอดเทคโนโลยกำรใชย ย

ปญหาทส าคญมากประการหนงทท าใหการใชปยของเกษตรกรไมมประสทธภาพ คอ เกษตรกรไมมความรเรองปยและวธการใชปยทถกตอง กลาวคอ เกษตรกรผปลกขาวโพดสวนมากไมทราบความหมายของสตรปย และหนาทของธาตอาหารแตละชนด ทงทเกษตรกรมการใชปยมาอยางยาวนาน ซงชใหเหนถงความบกพรองของการถายทอดความรเรองปยแบบเดมๆ จะตองไดรบการแกไขโดยเรงดวน

6.1 กระบวนกำรถำยทอดเทคโนโลยกำรใชย ย

กระบวนการถายทอดเทคโนโลยการใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ หรอการจดการ

ธาตอาหารพชอยางถกตองและเหมาะสม มวตถประสงคใหเกษตรกรมความรเรองปยและวธการใชปย

ทถกตอง เกษตรกรสามารถน าไปปฏบตไดดวยตนเอง และท าใหประสทธภาพการผลตขาวโพดของ

เกษตรกรดขน ซงประกอบดวยกระบวนการดงตอไปน

1) คดเลอกกลมเกษตรกรและเกษตรกรตนแบบ โดยเลอกด าเนนการกบกลมทมการด าเนน

กจกรรมตางๆ มากอน ผน ากลมมความเขมแขง มความสนใจทจะท าการทดสอบทดลองดวยตวเอง

การรวมกลมจะชวยในการเรยนร และท าใหเกษตรกรกลาเปลยนแปลงยอมรบเทคโนโลยใหมๆ สวน

เกษตรกรทอาสาท าแปลงทดสอบ เมอมความเขาใจและสามารถปฏบตตามค าแนะน าได จะกลายเปน

เกษตรกรตนแบบใหกบเพอนบานตอไป

2) การถายทอดความรเรองปยและวธการใชปยทถกตอง เพอใหเกษตรกรมความรเรองปย ใน

ทกๆ ดาน ตงแตปยคออะไร สตรปย หนาทของปยและธาตอาหารแตละชนด ความแตกตางระหวาง

ปยเคม ปยอนทรย สารปรบปรงดน และฮอรโมน การใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ การผสม

ปยใชเอง การใชปยตามคาวเคราะหดน การตอบสนองของขาวโพดตอการใชปย เปนตน ซงการ

บรรยายใหความรจะตองท าอยางตอเนอง 2-3 ครงในโอกาสตางๆ เพอใหเกษตรกรไดทบทวนจนเกด

ความเขาใจ

3) การตรวจสอบความอดมสมบรณของดนและใหแนะน าการใชปย การตรวจสอบความอดม

สมบรณของดนจะใชชดตรวจสอบดนแบบรวดเรว ซงเกษตรกรสามารถตรวจสอบปรมาณธาตอาหาร

ไดจากสของสารละลาย จะชวยใหเกษตรกรเขาใจถงความอดมสมบรณของดนมากขน และให

ค าแนะน าอตราการใชปยตามคาวเคราะหดน โดยการผสมปยใชเอง

86

4) เกษตรกรกรท าแปลงทดสอบการจดการธาตอาหารพช โดยเกษตรกรเปนผปฏบตเอง ซงจะ

ท าใหเกษตรกรมความเขาใจในการผสมปยใชเอง การใสปยใหไดตามปรมาณทแนะน า และจะท าให

เกษตรกรยอมรบเทคโนโลยไดงายขน

5) การรวมสรปผลการท าแปลงทดสอบ โดยใหเกษตรกรเปนผรายงานผล ซงจะท าใหเกดการ

แลกเปลยนขอมลระหวางกน ตงแตวธปฏบต ปญหา อปสรรค แนวทางแกไขปญหา ความแตกตาง

ระหวางแปลงทดสอบกบแปลงเกษตรกร ผลผลตทได และขอคดเหนของเกษตรกรทมตอการใชปย

ตามค าแนะน า ซงจะเปนขอมลใหสมาชกกลมเกษตรกรน าไปปฏบตในฤดตอไป และท าใหเกษตรกร

ทยงไมมนใจเกดความเชอมนใจทจะน าค าแนะน าไปทดสอบในแปลงของตวเอง

6.2 ผลกำรด ำเนนกำรในไรเกษตรกร

การด าเนนการดวยวธดงกลาวขางตน พบวา เกษตรกรมความร ความเขาใจ และสามารถ

น าไปปฏบตไดดวยตนเอง โดยเฉพาะเกษตรกรผน า หรอเกษตรกรตนแบบ จะเปนแกนหลกในการ

เผยแพรความรเรองการใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ ดงรายงานของ วรวฒนและคณะ (2553)

ถงการน าวธการใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ ไปด าเนนการกบกลมเกษตรกรผปลกขาวโพด

เลยงสตว ต าบลนคมพฒนา อ าเภอเมอง จงหวดลพบร และกลมเกษตรกรผปลกขาวโพดฝกสด ต าบล

ธารเกษม อ าเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร พบวา หลงจากมการบรรยายใหความรเรองปย

เกษตรกรไดแจงใหทราบวา พงทราบความหมายของสตรปย และหนาทของปยโดยละเอยดเปนครง

แรก จากนนเกษตรกรไดอาสาสมครท าแปลงทดสอบวธการใชปยระหวางกรรมวธของเกษตรกร กบ

กรรมวธทดสอบ โดยการใชปยตามคาวเคราะหดน และผสมปยใชเอง ซงผลการทดสอบ มดงน

1) ขาวโพดเลยงสตว จากการใชปยตามค าแนะน าของกรรมวธทดสอบ (ตารางท 6.1) พบวา

กรรมวธทดสอบ ตนขาวโพดเจรญเตบโตไดเรว และสม าเสมอกวาวธของเกษตรกร ใบตงและมสเขยว

จนกระทงเกบเกยว ในขณะทกรรมวธเกษตรกรใบเปลยนเปนสเหลองกอน (ภาพท 6.1) กรรมวธ

ทดสอบฝกมขนาดใหญ เมลดตดเตม และฝกกางออกจากตน ในขณะทกรรมวธเกษตรกร ฝกแนบตด

กบล าตน (ภาพท 6.2)

ผลผลต กรรมวธทดสอบใหผลผลตอยในชวง 850-1,582 กโลกรมตอไร สวน

กรรมวธเกษตรกรผลผลตอยในชวง 987-1,169 กโลกรมตอไร โดยกรรมวธทดสอบใหผลผลตเฉลย

1,319 กโลกรมตอไร สงกวากรรมวธเกษตรกรทใหผลผลตเฉลย 1,085 กโลกรมตอไร หรอเพมขนไร

ละ 234 กโลกรม คดเปน 21.6 เปอรเซนต (ตารางท 6.2)

87

ตารางท 6.1 ผลวเคราะหดน และอตราปยแนะน าของกลมเกษตรกรผปลกขาวโพดเลยงสตว ต าบลนคมพฒนา อ าเภอเมอง จงหวดลพบร

ชอ

ผลวเคราะหดน อตราปย

แนะน า1/

(กโลกรมตอไร)

ความ

เปนกรด

เปนดาง

ไนโตรเจน

ฟอสฟอรส

โพแทสเซยม

นายจ าลอง นาจนาค 8.0 ปานกลาง ต ามาก ต า 6-6-12

นางรชน พระนอนเขตต 8.0 ต า ต ามาก ต า 10-6-12

นายสมาน การะเกษ 7.5 ปานกลาง ต า ต า 2-7-10

นายประดษฐ ทนไว 7.5 ต า ต ามาก ต า 10-6-12

นายวเชยร ศรสงวร 7.5 ต า ต ามาก ต า 10-6-12

นางเออมพร แสงเทยร2/ 8.0 ต ามาก ต า ต า 14-6-12

นายสมนก เทยมมงคล 7.5 ต า ต ามาก ต า 10-6-12

นางนนทยา ขจรวทย 8.0 ต ามาก ต า ต า 8-7-10

นายเสนาะ จนทร 8.0 ปานกลาง ต ามาก ต า 6-6-12

นางมารศร กระโปงทอง 7.5 ปานกลาง ต ามาก ต า 6-6-12

นางอ าไพ สายสะอาด 7.5 ปานกลาง ปานกลาง ต า 6-3-12

นายวฒน พวงเพชร 7.5 ต า สงมาก ต า 6-0-12 1/ ไนโตรเจนทงหมด-ฟอสฟอรสทเปนประโยชน-โพแทสเซยมทแลกเปลยนได 2/ น าทวมไมสามารถเกบเกยวผลผลตได ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

ในสวนของตนทนการผลตและรายได กรรมวธทดสอบมตนทนการผลตอยในชวง

2.86-4.07 บาทตอกโลกรม ในขณะทกรรมวธเกษตรกรมตนทนอยในชวง 3.51-4.41 บาทตอกโลกรม

โดยกรรมวธทดสอบมตนทนการผลตเฉลย 3.30 บาทตอกโลกรม ต ากวากรรมวธของเกษตรกรทม

ตนทนการผลตเฉลย 3.85 บาทตอกโลกรม หรอต ากวากโลกรมละ 0.55 บาท คดเปน 14.3 เปอรเซนต

(ตารางท 6.2)

กรรมวธทดสอบมรายได 8,310 บาทตอไร สงกวากรรมวธเกษตรกรทมรายได 6,836

บาทตอไร หรอสงกวา 1,474 บาท คดเปน 21.6 เปอรเซนต (ตารางท 6.3)

88

ตารางท 6.2 ผลผลต และตนทนการผลตขาวโพดเลยงสตว กรรมวธทดสอบเปรยบเทยบกบ

กรรมวธเกษตรกร

ชอ

ผลผลต (กโลกรมตอไร) ตนทน (บาทตอกโลกรม)

วธทดสอบ วธเกษตรกร วธทดสอบ วธเกษตรกร

นายจ าลอง นาจนาค 1,530 1,094 2.86 3.97

นางรชน พระนอนเขตต 1,320 1,075 3.12 3.83

นายสมาน การะเกษ 1,089 1,045 3.80 4.41

นายประดษฐ ทนไว 1,582 1,152 2.88 3.51

นายวเชยร ศรสงวร 1,076 1,060 3.86 3.51

นายวฒน พวงเพชร 1,318 1,081 3.20 3.87

นายสมนก เทยมมงคล 1,081 - 3.64 -

นางนนทยา ขจรวทย 1,544 - 2.98 -

นายเสนาะ จนทร 1,048 1,1691/ 4.07 -

นางมารศร กระโปงทอง 850 - 4.53 -

นางอ าไพ สายสะอาด 1,048 9871/ 3.75

เฉลย2/ 1,319 1085 3.30 3.85

รอยละ 121.6 100 85.7 100

หมายเหต 1/ กรรมวธเกษตรกร แตพนธแตกตางกนกบกรรมวธทดสอบ 2/ เฉลยเฉพาะแปลงทมกรรมวธเปรยบเทยบ ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

ตารางท 6.3 เปรยบเทยบผลผลต ตนทน และรายได ของการผลตขาวโพดเลยงสตวของเกษตรกร ต าบลนคมพฒนา อ าเภอเมอง จงหวดลพบร

รายการ

วธการใชปย ผลตาง

(เปอรเซนต) วธทดสอบ วธเกษตรกร

ผลผลต (กโลกรมตอไร) 1,319 1,085 +21.6 ตนทนการผลต (บาทตอกโลกรม) 3.30 3.85 -14.3 รายได (บาทตอไร) 8,310 6,836 +21.6 หมายเหต : ราคาขาวโพดเลยงสตว กโลกรมละ 6.3 บาท ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

89

ภาพท 6.1 การเจรญเตบโตของตนขาวโพดกรรมวธทดสอบ (ดานขวาของภาพ) สงกวากรรมวธ

เกษตรกร

ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

ภาพท 6.2 รปฝกขาวโพดทกางออกจากตนในกรรมวธทดสอบ (6.2 ก.) เปรยบเทยบกบรปฝกขาวโพด

ทแนบตดกบล าตนในกรรมวธเกษตรกร (6.2 ข.)

ทมา : วรวฒนและคณะ 2553

ก. ข.

90

ภาพท 6.3 ใบขาวโพดของกรรมวธทดสอบ (ดานขวา) ยงมสเขยวตลอดใบ สวนกรรมวธเกษตรกรเรม

มสเหลอง ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

2) ขาวโพดฝกสด ซงประกอบไปดวยขาวโพดหวานและขาวโพดขาวเหนยว จากการใชปยตามค าแนะน าของกรรมวธทดสอบ (ตารางท 6.4 และ 6.5) ในสวนของผลผลตมรายละเอยดดงน

ตารางท 6.4 ผลวเคราะหดนและอตราปยแนะน าของกลมเกษตรกรผปลกขาวโพดหวาน ต าบลธารเกษม อ าเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร

ชอ

ผลวเคราะหดน อตราปย

แนะน า1/

(กโลกรมตอไร)

ความเปน

กรดเปนดาง

ไนโตรเจน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม

นางสมาร ยมใย 7.5 ต ามาก ต า ต า 10-6-12

นางมณรตน สขอราม 8.0 ต า ต ามาก ต า 6-6-12

นายประเสรฐ คมภรานนท 8.0 ต ามาก ต า ต า 14-6-12

นายบ ารง เหมอนเงน 8.0 ต า ต ามาก ต า 6-6-12

นางอารมณ ชทอง 8.0 ต ามาก ต า ต า 10-6-12

นายพนม สขมาก 8.0 ต ามาก ต า ต า 14-6-122/

1/ ไนโตรเจนทงหมด-ฟอสฟอรสทเปนประโยชน-โพแทสเซยมทแลกเปลยนได 2/ เกษตรกรใสไดจรง 18-9-18 กโลกรมตอไร ทมา : วรวฒนและคณะ 2553

91

ตารางท 6.5 ผลวเคราะหดน และอตราปยแนะน าของกลมเกษตรกรผปลกขาวโพดขาวเหนยว ต าบลธารเกษม อ าเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร

ชอ

ผลวเคราะหดน อตราปย

แนะน า1/ (กโลกรมตอไร)

ความ

เปนกรด

เปนดาง

ไนโตรเจน

ฟอสฟอรส

โพแทสเซยม

นางกลยาณ ศรจ าปา 8.0 ต ามาก ต ามาก ต า 10-6-12

นางวาสนา ศรจ าปา 7.5 ต ามาก ต า ปานกลาง 10-6-8

นางสงเวยน ดอกจนทร 8.0 ต า ต า ต า 6-6-12

นางศร โสดา 8.0 ต า ต า ต า 6-6-12

นางนวลฉว ยมใย 8.0 ต า ต ามาก ต า 6-6-12

นางทองหยด แพงออน 8.0 ต ามาก ต า ต า 10-6-12 1/ ไนโตรเจนทงหมด-ฟอสฟอรสทเปนประโยชน-โพแทสเซยมทแลกเปลยนได ทมา : วรวฒนและคณะ 2553

ขาวโพดหวาน กรรมวธทดสอบใหผลผลตขาวโพดหวานอยในชวง 1,678-3,100

กโลกรมตอไร สวนกรรมวธเกษตรกรใหผลผลตอยในชวง 1,022-1,700 กโลกรมตอไร โดยกรรมวธ

ทดสอบใหผลผลตฝกสดเฉลย 2,446 กโลกรมตอไร สงกวากรรมวธของเกษตรกรทใหผลผลตฝกเฉลย

เพยง 1,291 กโลกรมตอไร หรอเพมขนไรละ 1,155 กโลกรม คดเปน 89.5 เปอรเซนต (ตารางท 6.6)

ขาวโพดขาวเหนยว กรรมวธทดสอบใหผลผลตขาวโพดขาวเหนยวอยในชวง 1,765-

2,255 กโลกรมตอไร ในขณะทกรรมวธเกษตรกรใหผลผลตอยในชวง 1,045-1,221 กโลกรมตอไร

โดยกรรมวธทดสอบใหผลผลตฝกสดเฉลย 1,899 กโลกรมตอไร สงกวากรรมวธของเกษตรกรทใหผล

ผลตฝกเฉลย 1,139 กโลกรมตอไร หรอเพมขนไรละ 760 กโลกรม คดเปน 66.7 เปอรเซนต (ตารางท 6.7)

ในสวนของตนทนการผลตและรายได พบวา ขาวโพดหวาน กรรมวธทดสอบม

ตนทนการผลต อยในชวง 1.69-2.38 บาทตอกโลกรม ในขณะทกรรมวธเกษตรกรมตนทนอยในชวง

2.35-4.02 บาทตอกโลกรม โดยกรรมวธทดสอบมตนทนการผลตเฉลย 1.89 บาทตอกโลกรม ต ากวา

กรรมวธของเกษตรกรทมตนทนการผลตเฉลย 3.21 บาทตอกโลกรม หรอลดลงกโลกรมละ 1.25 บาท

คดเปน 38.9 เปอรเซนต (ตารางท 6.6) โดยกรรมวธทดสอบมรายไดถง 9,874 บาทตอไร สงกวา

92

กรรมวธเกษตรกรทมรายได 5,164 บาทตอไร หรอมากกวาไรละ 4,620 บาท คดเปน 89.5 เปอรเซนต

(ตารางท 6.8)

ขาวโพดขาวเหนยว กรรมวธทดสอบมตนทนการผลตอยในชวง 1.98-3.28 บาทตอ

กโลกรม ในขณะทกรรมวธเกษตรกรมตนทนอยในชวง 3.28-3.90 บาทตอกโลกรม โดยกรรมวธ

ทดสอบมตนทนการผลตเฉลย 2.62 บาทตอกโลกรม ต ากวากรรมวธของเกษตรกรทมตนทนการผลต

เฉลย 3.58 บาทตอกโลกรม หรอลดลงกโลกรมละ 0.96 บาท คดเปน 26.8 เปอรเซนต (ตารางท 6.7)

โดยกรรมวธทดสอบมรายไดถง 18,990 บาทตอไร สงกวากรรมวธเกษตรกรทมรายได 11,390 บาทตอ

ไร หรอมากกวาไรละ 7,600 บาท คดเปน 66.7 เปอรเซนต (ตารางท 6.9)

ตารางท 6.6 ผลผลตและตนทนการผลตขาวโพดหวาน กรรมวธทดสอบเปรยบเทยบกบกรรมวธ

เกษตรกร

ชอ

ผลผลต (กโลกรมตอไร) ตนทน (บาทตอกโลกรม)

วธทดสอบ วธเกษตรกร วธทดสอบ วธเกษตรกร

นางสมาร ยมใย 2,582 - 1.72 -

นางมณรตน สขอราม 1,678 1,022 2.38 4.02

นายประเสรฐ คมภรานนท 8331/ - 4.41 -

นายบ ารง เหมอนเงน 1,877 - 2.39 -

นางอารมณ ชทอง 2,560 1,152 1.80 3.26

นายพนม สขมาก 3,100 1,700 1.69 2.35

เฉลย2/ 2,446 1,291 1.89 3.21

รอยละ 189.4 100 61.1 100 1/ ความงอกต า 2/ เฉลยผลผลตเฉพาะแปลงทมกรรมวธเปรยบเทยบ

ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

93

ตารางท 6.7 ผลผลต และตนทนการผลตขาวโพดขาวเหนยว กรรมวธทดสอบเปรยบเทยบกบ

กรรมวธเกษตรกร

ชอ ผลผลต (กโลกรมตอไร) ตนทน (บาทตอกโลกรม)

วธทดสอบ วธเกษตรกร วธทดสอบ วธเกษตรกร

นางกลยาณ ศรจ าปา 1,851 1,210 2.44 3.28

นางวาสนา ศรจ าปา 1,765 1,160 2.54 3.41

นางสงเวยน ดอกจนทร 1,920 1,045 2.28 3.90

นางศร โสดา 1,780 1,087 3.28 3.62

นางนวลฉว ยมใย 1,820 1,110 3.17 3.79

นางทองหยด แพงออน 2,255 1,221 1.98 3.47

เฉลย 1,899 1,139 2.62 3.58

รอยละ 166.7 100 73.2 100

ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

ตารางท 6.8 เปรยบเทยบผลผลต รายได และตนทนการผลตขาวโพดหวานของเกษตรกร

ต าบลธารเกษม อ าเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร

รายการ

วธการใชปย ผลตาง

(เปอรเซนต) วธทดสอบ วธเกษตรกร

ผลผลต (กโลกรมตอไร) 2,446 1,291 +89.5

ตนทนการผลต (บาทตอกโลกรม) 1.89 3.21 -41.2

รายได (บาทตอไร) 9,784 5164 +89.5 หมายเหต : ขาวโพดหวาน กโลกรมละ 4 บาท

ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

94

ตารางท 6.9 เปรยบเทยบผลผลต ตนทน และรายไดการผลตขาวโพดขาวเหนยวของเกษตรกร

ต าบลธารเกษม อ าเภอพระพทธบาท จงหวดสระบร

รายการ

วธการใชปย ผลตาง

(เปอรเซนต) วธทดสอบ วธเกษตรกร

ผลผลต (กโลกรมตอไร) 1,899 1,139 +66.7

ตนทนการผลต (บาทตอไร) 2.62 3.58 -26.8

รายได (บาทตอไร) 18,990 11,390 +66.7 หมายเหต : ขาวโพดขาวเหนยว กโลกรมละ 10 บาท ทมา : วรวฒนและคณะ (2553)

3) ขาว วรวฒนและคณะ (2555) ยงไดรายงานถงการน าวธการใชปยอยางถกตองและ

มประสทธภาพ ไปด าเนนการกบกลมเกษตรกรผปลกขาว ต าบลหนองทรายขาว อ าเภอบานหม

จงหวดลพบร วากลมเกษตรมความสนใจทจะเขารวมโครงการ หลงจากไดฟงการบรรยายเรองปยและ

วธการใชปยทถกตอง ซงเกษตรกรทอาสาท าแปลงทดสอบ ไดแจงวาจะเปลยนมาปฏบตตามกรรมวธ

ทดสอบทงหมด โดยไมมกรรมวธเกษตรกร (กรรมวธเกษตรกรใชขอมลป 2554) จากผลการทดสอบ

พบวา

การเจรญเตบโตของตนขาว เกษตรกรแจงวาตนขาวแตกกอด (ภาพท 6.4) การ

เจรญเตบโตสม าเสมอ ใบตง สเขยวตองออน ตนไมลม ขาวออกรวงสม าเสมอพรอมกนทงแปลง

(ภาพท 6.5) รวงใหญ และเมลดตดเตมรวง และสกแกสม าเสมอและสกแกเรวขน 5-7 วน ไมพบการ

ระบาดของโรคและแมลง

ผลผลตน าหนกสด พบวา กรรมวธทดสอบไดผลผลตเฉลย 883 กโลกรมตอไร

สงกวากรรมวธเกษตรกรทไดผลผลตเฉลย 791 กโลกรมตอไร หรอเพมขนไรละ 92 กโลกรม คดเปน

11.6 เปอรเซนต โดยกรรมวธทดสอบมผลผลตตอไรต า สด 540 กโลกรมตอไร (เนองจากกระทบ

อากาศรอนจดในชวงทดอกขาวโปรยละอองเกสร) และสงสดท 1,050 กโลกรมตอไร (ตารางท 6.10)

กรรมวธทดสอบมตนทนการผลตเฉลย 4,191 บาทตอไร ต ากวากรรมวธเกษตรกรทม

ตนทนการผลตตอไรเฉลย 5,576 บาท หรอลดลงไรละ 1,385 บาท คดเปน 24.8 เปอรเซนต หรอม

ตนทนตอกโลกรมเฉลย 4.7 บาท ต ากวาวธเกษตรกรทมตนทนตอกโลกรมเฉลย 7.1 บาท หรอลดลง

กโลกรมละ 2.4 บาท คดเปน 33.8 เปอรเซนต โดยกรรมวธทดสอบมคาปยเฉลยเพยง 713 บาทตอไร

ต ากวากรรมวธเกษตรกรทมคาปยเฉลย 1,198 บาทตอไร หรอลดลงไรละ 485 บาท คดเปน 40.5

95

เปอรเซนต และกรรมวธทดสอบมตนทนคาใชฮอรโมนและสารปองกนโรคพชเฉลย 122 บาทตอไร

คาสารปองกนก าจดแมลง เฉลย 96 บาทตอไร ซงต ากวากรรมวธเกษตรกรทมคาฮอรโมนและ

สารปองกนโรคพชเฉลย 388 บาทตอไร คาสารปองกนก าจดแมลงเฉลย 305 บาทตอไร หรอลดลง 266

และ 209 บาทตอไร ตามล าดบ คดเปน 68.6 และ 68.5 เปอรเซนต ตามล าดบ (ตารางท 6.11)

วธการทดสอบมรายไดจากการขายขาวเปลอกไรละ 11,479 บาท สงกวากรรมวธ

เกษตรกรทมรายได 10,270 บาทตอไร หรอมากกวาไรละ 1,209 บาท คดเปน 11.8 เปอรเซนต

ภาพท 6.4 เกษตรกรชใหเหนตนขาวทแตกกอด (6.4 ก.) และออกรวงสม าเสมอตลอดทงแปลง (6.4 ข.)ทมา : วรวฒนและคณะ (2555)

ภาพท 6.5 ก. และ 6.5 ข. ตนขาวแขงแรง ไมลม ลดความเสยหายจากการเกบเกยว ทมา : วรวฒนและคณะ (2555)

ข. ก.

ก. ข.

96

ตารางท 6.10 ผลผลตและตนทนการผลตขาวของเกษตรกร ต าบลหนองทรายขาว อ าเภอบานหม จงหวดลพบร

ชอ ผลผลต (กโลกรมตอไร) ตนทน (บาทตอกโลกรม)

วธทดสอบ วธเกษตรกร วธทดสอบ วธเกษตรกร

นายเสวก กลทอง 1,020 850 4.1 5.7 นายยงยทธ สรอยนอย 940 780 3.8 6.0 นายส าเภา วเศษฤทธ 720 800 5.5 5.8 นายมงกร จนทรเกษม 540 840 7.5 5.8

นางดลฤด ศรศกด 880 800 4.5 5.7

ก านนนน เผอกประดษฐ 1,050 850 4.2 6.1

นางประยร ผวฟก 880 620 3.6 9.1

นายไพรวงษ ชนบตร 850 750 4.6 8.3

นายวนด สงวาล 970 820 4.1 7.1

นายบญนาค ละอองพราว 710 800 5.2 6.8

นายนพนธ สงหศร 920 810 4.2 7.1

นางค านง พฒหอม 1,050 830 3.8 5.8

นางสรย จรรยา 950 730 5.0 11.1

เฉลย 883 791 4.6 6.9

ทมา : วรวฒนและคณะ (2555)

97

ตารางท 6.11 เปรยบเทยบผลผลตและตนทนการผลตขาวของเกษตรกร ต าบลหนองทรายขาว อ าเภอบานหม จงหวดลพบร

รายการ

วธการใชปย ผลตาง

(เปอรเซนต) วธทดสอบ วธเกษตรกร

ผลผลต (กโลกรมตอไร) 883 790 +11.8

ตนทนการผลต (บาทตอไร) 4,191 5,576 -24.8

ตนทนการผลต (บาทตอกโลกรม) 4.7 7.1 -33.8

คาปย (บาทตอไร) 713 1,198 -40.5

คาฮอรโมนและสารก าจดโรค (บาทตอไร) 122 388 -68.6

คาสารก าจดแมลง (บาทตอไร) 96 305 -68.5

ทมา : วรวฒนและคณะ (2555)

จากการส ารวจความพงพอใจพบวา เกษตรกรมความพงพอใจจากการเขารวม

โครงการฯ โดยพอใจมากทสดรอยละ 61.5 และพอใจมากรอยละ 38.5 และเกษตรกรระบประโยชนท

ไดรบจากการรวมโครงการฯ ไวหลายประเดน ดงน 1) ลดตนทนการผลต 2) ผลผลตเพมมากขน 3)

การระบาดของโรคและแมลงลดลง 4) ไดรบความรเรองปยเปนอยางด 5) ตนขาวแขงแรง สม าเสมอ

ออกรวงไวกวาปกต และออกพรอมกน

จะเหนไดวาการถายทอดเทคโนโลยการใชปยใหกบเกษตรกร โดยมงหวงใหเกษตรกรม

ความร ความเขาใจ สามารถน าไปใชและพฒนาตอไดดวยตวของเกษตรกรเอง และเปนไปอยางย งยน

นน จ าเปนทตองมกระบวนการถายทอดอยางเปนระบบ โดยผทมองคความร เพอทจะลบลางความเชอ

เดมๆ ของเกษตรกร และใหเกษตรกรยอมรบและทดลององคความรใหม กระบวนการถายทอด

เทคโนโลยการใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพเปนกระบวนการหนง ทมขนตอนการถายทอด

ตงแตเลอกด าเนนการกบกลมเกษตรกรทมความเขมแขงในเบองตน มการใหความรเรองปยและวธใช

ปยกบเกษตรกร เกษตรกรท าแปลงทดสอบการใชปยตามคาวเคราะหดน โดยการผสมปยใชเอง

เกษตรกรไดเรยนรการตอบสนองของพชตอธาตอาหาร และมการสรปผลรวมกน ท าใหเกษตรกร

ยอมรบเทคโนโลยและน าไปปฏบตอยางตอเนอง สามารถเพมประสทธภาพการผลตพชของเกษตรกร

ไดเปนอยางด

98

เอกสำรอำงอง

วรวฒน นลรตนคณ, นงลกษ ปนลาย, อานนท มลพนธ, วรชย ชณหสวรรณ,จนทนา ใจจตร, อ านาจ จนทรกลน และวไลวรรณ พรหมค า. 2553. โครงการมสวนรวมระหวางภาครฐและเอกชนเรองการใชปยตามคาวเคราะหดน. ศนยวจยและพฒนาการเกษตรลพบร ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5 กรมวชาการเกษตร. 34 หนา

วรวฒน นลรตนคณ, อดศกด ค านวณศลป, อรอนงค สอนสข,นงลกษ ปนลาย, โสรยา มสตยธรรม,

วนชย ถนอมทรพย และวไลวรรณ พรหมค า. 2555. โครงการมสวนรวมของประชาชน เรอง

การใชปยอยางถกตองและมประสทธภาพ. ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 5. 132 หนา

ผแตง : วรวฒน นลรตนคณ

ผเชยวชาญดานการจดการผลตพชทเหมาะสมกบ

สภาพพนท (ภาคเหนอตอนลาง)

ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 2

กรมวชาการเกษตร