จัดพิมพ์โดย...

แนวทางการปฏบตงานดานยาเส

พตด

สสำหรบอำสำสมครสำธำรณสขประจสำหม

บำน (อสม

.)

JUSTSA

YNO

!

จดพมพโดย

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชนกรมสนบสนนบรการสขภาพ

กระทรวงสาธารณสขถนนตวานนทต�าบลตลาดขวญอ�าเภอเมองจงหวดนนทบร11000

โทร.025901534โทรสาร025901530

www.hss.moph.go.th

แนวทางการปฏบตงานดานยาเสพตดส�าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน

(อสม.)

ชอหนงสอ แนวทางการปฏบตงานดานยาเสพตด

ส�าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน(อสม.)

จดพมพและเผยแพรโดย

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน

กรมสนบสนนบรการสขภาพ

กระทรวงสาธารณสข

พมพครงท 1 พ.ศ.2557

จ�านวน 20,000เลม

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด

ยาเสพตด เปนภยคกคามประเทศไทยมานาน ท�าใหเกดการสญเสย

ทงชวต ทรพยสน และเสรภาพ แกผ ทเกยวของทงโดยตรงและโดยออม

จงไดก�าหนดเปนนโยบายชาตในการเรงรดการด�าเนนงานเพอเอาชนะปญหา

ยาเสพตดทฝงรากลกในสงคมไทยมายาวนาน

ความรวมมอการมสวนรวมของประชาชนทกภาคเครอขายในสงคมไทย

จงเปนก�าลงส�าคญในการตอสเพอเอาชนะพษภยรายของปญหายาเสพตด

โดยเฉพาะรฐบาล ไดตระหนกถงความส�าคญของอาสาสมครสาธารณสข

ประจ�าหมบาน(อสม.)ทเปนบคคลใกลชดกบประชาชนในชมชนทกครวเรอน

มากทสดและมบทบาทในการดแล สงเสรมสขภาพประชาชนในทกกลมวย

ตลอดจนมการด�าเนนงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตดมาอยางตอเนอง

ซงยาเสพตดเปนภยเงยบทคกคามชวตของเยาวชน คนไทยมายาวนาน

ปญหายาเสพตดมการพฒนาเปลยนแปลงอย ตลอดเวลา ทงลกษณะ

รปแบบ วธใช ผขาย ผเสพ ดงนน จงจ�าเปนตองมการตดตามอยางใกลชด

และลดปญหาดานยาเสพตดใหหมดไปไดในทสด เพอเปนการปองกนและ

ลดปญหาดานยาเสพตดซงบคคลทเสพยาเสพตดเหลานสวนหนงจะถกสงเขา

กระบวนการทางกฎหมายและอกสวนหนงจะถกสงเขาสกระบวนการบ�าบด

รกษา

กระทรวงสาธารณสขไดมแผนในการบรณาการยทธศาสตรงานสขภาพ

ดานท11การปองกนและบ�าบดรกษายาเสพตดทมงเนนลดการใชยาเสพตด

ซ�าในผปวยตดยาหรอผปวยโรคสมอง ตดยา และใชการมสวนรวมของภาค

ประชาสงคมเขามารวมมอกนในการลดผปวยรายใหมและผปวยโรคสมองตดยา

ใหไดรบการดแลสขภาพทดขนและสามารถคนกลบสครอบครวและสงคมได

โดยไมหวนกลบไปสวงจรไดอก

สารจาก อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ

กรมสนบสนนบรการสขภาพ จงมนโยบายเสรมสรางศกยภาพ อสม.

ในการตดตามดแลผปวย หลงเขารบการรกษาโรคสมองตดยา หรอผตดยาเสพตด

โดยอสม. 1 คนดแลพนทในละแวกบาน จ�านวน 10-15 หลงคาเรอน รวมกบ

ครอบครวผ ปวยและเพอนบาน อนจะเปนการลดคาใชจายการดแลรกษา

ผตดยา ลดการสญเสยชวต ทรพยสน และปญหาภยรายแรงตางๆ ทอาจจะ

เกดขนในสงคม

จงขอขอบคณ อสม. (พลงจตอาสาภาคประชาชน) ทมมากกวา

1,040,870 คน ทวประเทศ ทรวมพลงเปนก�าลงหลกในการปฏบตงานชวยลด

และแกไขปญหายาเสพตดของประเทศชาตตอไป

น.ต.

(บญเรองไตรเรองวรวฒน)

อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ

49

ปญหาผเสพผตดยาและสารเสพตดเปนปญหาระดบประเทศทตองอาศย

ความรวมมอจากบคคลในชมชนทกระดบเพอรวมกนด�าเนนงานทงดานการ

ปองกนการบ�าบดรกษาการฟนฟสมรรถภาพและการปองกนการเสพตด

ซ�า ดงนนบคคลทส�าคญทสดคอ อาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน

(อสม.) ซงเปนผทอยใกลชด มสมพนธภาพทด และมความปรารถนาทจะ

ชวยเหลอผเสพผตดยาและสารเสพตดใหสามารถดแลชวยเหลอตนเองและ

มคณภาพชวตทดและเปนก�าลงส�าคญของประเทศชาตไดในอนาคต

คมอเลมนจงไดจดท�าขน โดยรวบรวมองคความรตางๆ ทเกยวของใน

การดแลชวยเหลอผใชยาและสารเสพตดเชนความรพนฐานเกยวกบยาและ

สารเสพตดการคดกรองผใชยาและสารเสพตดการสงตอเพอใหการบ�าบด

รกษาทเหมาะสมและการตดตามดแลอยางตอเนองในผทผานการบ�าบด

รกษาเพอเปนแนวทางใหอสม.สามารถด�าเนนการปองกนการบ�าบดรกษา

การฟนฟสมรรถภาพและการปองกนสารเสพตดซ�าตอไป

คณะผจดท�า

ค�าน�า

สารบญ

หนา

บทน�า 1

วตถประสงคเพอใหอสม. 2

ความรเบองตนของยาเสพตดและโรคสมองตดยา 2

เอกสารอางอง 34

ภาคผนวก 36

แนวคดการท�างานของอาสาสมครสาธารณสขดเดนระดบชาตสาขาการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชนปพ.ศ.2555–2557

ใชกลยทธ3ก.ในการขบเคลอนงานยาเสพตด 41

แบบรายงานการตดตามดแลอยางตอเนอง 42

รายชอคณะผจดท�า 43

1

แนวทางการปฏบตงานดานยาเสพตดส�าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.)

บทน�า

การดแลใหความชวยเหลอผใชยาและสารเสพตดเปนหนาทของประชาชน

ทกคนเนองจากยาและสารเสพตดเปนปญหาระดบประเทศดงนนการดแลตองเรมจาก

การปองกนไมใหบคคลเขาไปเกยวของกบยาและสารเสพตด โดยการท�างานดาน

ยาเสพตดในชมชนตองด�าเนนการใหครบทกดานทงการปองกนการบ�าบดรกษาการฟนฟ

สมรรถภาพและการปองกนการเสพตดซ�าซงการด�าเนนการดงกลาวจ�าเปนตองอาศย

ความรวมมอจากบคคลในชมชนสงคมรวมถงหนวยงานทเกยวของทกดานอนจะสงผล

ใหชมชนสามารถดแล และพงพาตนเองได ทงนผน�าชมชนโดยเฉพาะอาสาสมคร

สาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) นบเปนบคคลส�าคญในการชวยเหลอประชาชน

ในทองถนทเขาไปยงเกยวกบยาเสพตดใหสามารถกลบคนมาเปนคนดของชมชนได

คมอเลมนประกอบดวยองคความรตางๆทเกยวของในการดแลชวยเหลอผใช

ยาและสารเสพตดเพอเปนแนวทางใหผน�าชมชนและ อสม.ในการปฏบตงานดาน

ยาเสพตดในชมชน

JUSTSAYNO!

แนวทางการปฏบตงานดานยาเสพตด

ส�าหรบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.)

2

วตถประสงค เพอให อสม.

1. มความรพนฐานเกยวกบยาและสารเสพตด

2. รวมคดกรองผใชยาและสารเสพตดกบผบ�าบดไดถกตองตามหลกวชาการ

3.สงตอเพอการบ�าบดไดอยางถกตองเหมาะสมตามบรบทของผใชยาและสาร

เสพตด

4. สามารถตดตามดแลผทผานการบ�าบดฟนฟไดอยางตอเนอง

ความรเบองตนของยาเสพตดและโรคสมองตดยา

1. ยาเสพตดทผดกฎหมาย ความหมายของยาเสพตดและวตถออกฤทธ ยาเสพตดหรอสารเสพตด หมายถง ยา สาร หรอวตถใดๆ ซงเมอเสพเขาส

รางกายไมวาจะโดยวธใดกตามแลวกอใหเกดผลตอรางกายและจตใจทส�าคญ4ประการ

คอ

1) เกดการพงยาทงทางรางกายและจตใจ

2) ตองเพมขนาดของยาทเสพมากขนเมอหยดยาจะมอาการขาดยา

3) เปนโรคสมองตดยาสมองถกท�าลายและกอใหเกดโรคแทรกซอนกบอวยวะ

ส�าคญมการท�าลายของตบไตปอดฯลฯ

4) กอใหเกดโรคแทรกซอนทางดานจตใจ มพฤตกรรมรนแรง ท�ารายตนเอง

และผอนจนถงวกลจรต

วตถออกฤทธ หมายถง วตถทออกฤทธตอจตและประสาททเปนสงธรรมชาต

หรอทไดจากสงธรรมชาตหรอวตถทออกฤทธตอจตและประสาททเปนวตถสงเคราะห

ทงนใหเปนไปตามทคณะรฐมนตรประกาศในพระราชกจจานเบกษา

3

ประเภทของยาเสพตดและวตถออกฤทธ ประเภทของยาเสพตด

แบงตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ ปพทธศกราช 2522

แบงออกเปน5ชนดคอ

1. ยาเสพตดใหโทษประเภทท1 : เฮโรอนแอลเอสดแอมเฟตามนฯ

2. ยาเสพตดใหโทษประเภทท2 : ฝนมอรฟนโคเคนโคเดอน

3. ยาเสพตดใหโทษประเภทท3 : ยาแกไอผสมโคเดอน ยาแกทองเสย

ผสมทงเจอรฝน

4. ยาเสพตดใหโทษประเภทท4 : สารทน�ามาใชในการผลตยาเสพตดใหโทษ

ประเภทท1-2

5. ยาเสพตดใหโทษประเภทท5 : ทกสวนของพชกญชาพชฝนพชกระทอม

เหดขควายเหดเมา

ประเภทของวตถออกฤทธ

แบงออกเปน4ประเภทคอ

วตถออกฤทธประเภท 1 เปนสารทมอนตรายรายแรง มประโยชนทางการ

แพทยนอยหรอไมมเลยซงยาสวนใหญมฤทธหลอนประสาทเชนเตตราไฮโดรคานาบนอย

(tetrahydrocannabinol)ซงเปนสารออกฤทธในกญชาเปนตน

วตถออกฤทธประเภท 2 เปนยาทมอนตรายมากมประโยชนทางการแพทยนอย

มการใชอยในวงจ�ากดเชนเอฟดน(ephedrine)ซงเปนสารตงตนในยาบาเคตามน

(ยาสลบหลอนประสาท)โดมกมเปนตน

วตถออกฤทธประเภท 3 เปนยาทมอนตรายตอสขภาพปานกลาง มใชใน

ทางการแพทยมากเชนเพนโทบารบทาล(ยาสลบ)เปนตน

วตถออกฤทธประเภท 4 เปนยาทมอนตรายตอสขภาพนอย มใชในทางการ

แพทยมาก เช น อลปาโซแรม (alprazolam) ไดอะซแพม (diazepam)

ลอราซแพม(lorazepam)คลอรอลไฮเดรท(Choralhydrate)เปนตน

JUSTSAYNO!



4

โดยขอก�าหนดการควบคมหลกตามพระราชบญญตวตถออกฤทธตอจตและ

ประสาทพ.ศ.2518ฉบบนคอหามมใหผใดเสพวตถออกฤทธในประเภท1สวนประเภท

2,3และ4สามารถใชไดแตตองเปนไปตามค�าสงของผประกอบวชาชพเวชกรรมและ

มการควบคมการออกใบอนญาตสวนในดานการผลตการครอบครองการน�าเขาหรอ

สงออกทง4ประเภทตองไดรบอนญาตตามกฎหมายเทานน

โรคสมองตดยา

สมองเปนอวยวะทส�าคญของมนษยมหนาทในการควบคมการท�างานในระบบ

ตางๆของรางกายเชนควบคมการเคลอนไหวของกลามเนอการท�างานประสานกน

ของกลามเนอ การมองเหน การไดยน การไดกลน การพด ความจ�า สญชาตญาณ

การตดสนใจพฤตกรรมอารมณและความรสกตางๆทงสขและทกขโดยสมองแตละ

สวนกมหนาทแตกตางกนไป

การใชยาเสพตดเกยวของกบสมอง2สวนคอสมองสวนคด(CerebralCortex)

และสมองสวนอยาก (Limbic system) โดยสมองสวนคดท�าหนาทคดและตดสนใจ

ดวยสตปญญาแบบมเหตผล สวนสมองสวนอยากเปนศนยควบคมอารมณและ

พฤตกรรมการใชยาเสพตดเปนการกระตนสมองสวนอยาก(rewardcircuits)ใหหลง

สารแหงความสขออกมาในจ�านวนทมากกวาปกตท�าใหผใชยาและสารเสพตดเกดความ

สขอยางมากและรวดเรว ผใชยาและสารเสพตดเกดความรสกตดใจและตองการทจะ

ไดยามาเสพอกจงมพฤตกรรมการแสวงหายาเสพตดมาใชเมอไมไดเสพยาเสพตดจะ

ท�าใหไดรบสารแหงความสขไมเพยงพอกบความตองการของรางกายผเสพจะเกดความ

ทกขทรมานหงดหงดกระวนกระวายเรยกวาการขาดยา(withdrawalsymptoms)

เมอใชยาบอยๆการท�างานของสมองจะเปลยนแปลงไปการใชความคดทเปนเหตเปน

ผลจะสญเสยไปและถกควบคมดวยสมองสวนอยากแทนผทใชยาจงมกแสดงพฤตกรรม

ทไมเหมาะสมมอารมณกาวราวหงดหงดงายไมสามารถควบคมตนเองไดหมกมนกบ

การใชยาเสพตด และยงตองใชยาเสพตดตอ ถงแมจะมผลกระทบกบหนาทการงาน

ครอบครวสงคมและผดกฎหมายจงเรยกภาวะนวาภาวะสมองตดยา

5

การสงเกตผตดยาและสารเสพตด

การสงเกตผตดยาและสารเสพตดสามารถสงเกตไดดงน

1. ดานรางกาย มกพบวา ผ ใชยาและสารเสพตดจะผอมลง น�าหนกลด

ออนเพลยไมมแรงไมสนใจดแลรกษาความสะอาดรางกายมการเคลอนไหวเพมมากขน

กดกรามไมอยนงเดนไปเดนมาแกะหนาดงผมตนเองมรอยกรดทแขน

2. ดานจตใจ และอารมณ อปนสยเปลยนไป จากเปนคนเรยบรอย เชอฟง

กลายเปนคนกาวราวหงดหงดโมโหงายท�าลายขาวของท�ารายคนในครอบครวเวลา

ทไมไดเสพยา มกจะมอารมณซมเศรา บางรายมอาการทางจตเวช เชน หแวว

หวาดระแวงพดคยคนเดยวเปนตน

3. ดานการนอน มกจะนอนดก ตนสาย กลางคนไมนอน หลบในเวลา

กลางวน

4. ดานการเรยน/การท�างานพบวาผลการเรยน/การท�างานตกต�าเพราะไมม

สมาธความจ�าลดนอยลงขาดเรยน/ขาดงานบอยและมาสายการท�างานผดพลาดบอย

5. การคบเพอน จะคบเพอนทใชยาดวยกนซงมกจะเปนกลมเพอนทไมคอย

สนใจเรยนชกชวนกนเทยวกลางคน

6. ดานพฤตกรรมพฤตกรรมเปลยนไปเชนโกหกลกขโมยใชเงนสนเปลอง

เกยจครานขาดความรบผดชอบไมสนใจสงแวดลอมแยกตวอยคนเดยวไมสบตาไม

เขารวมกลมกบผอนท�าตวลกลบใชหองน�านาน

7. พบอปกรณการเสพเชนกระดาษฟรอยดทพบเปนกรวยหรอกระทงเทยน

หรอไฟเชคส�าหรบเผายาหลอดดดเขมฉดยากระบอกฉดยาซงอาจจะพบในหองน�า

หรอกระเปา

JUSTSAYNO!



6

บทบาทหนาทของอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) 1. การชวยเหลอชมชนใหพนภยยาเสพตด

2. การดแลชวยเหลอดานการบ�าบดรกษายาเสพตด

3. การรบสงตอผใชยาและสารเสพตด

4. การตดตามดแลอยางตอเนองซงในแตละบทบาทหนาทมรายละเอยดดงน

1. การชวยเหลอชมชนใหพนภยยาเสพตด 1.1 การดแลเชงปองกน เปนการดแลไมใหเดกเยาวชนเขาไปยงเกยวกบ

ยาและสารเสพตดโดยเปนผสนบสนนเปนผน�าและเปนผสรางแนวคดในการเฝาระวง

เชน

- ใหรวมมอในตงจดการตรวจจดสกดจดคดกรองในพนท

- สอดสองดแลพฤตกรรมประชาชนในชมชน

- ใหค�าปรกษาหากพบเหนสงผดปกตเกยวกบยาและสารเสพตด

- สงเสรมการออกก�าลงกายลานดนตร

- สรางเครอขายการดแลปองกนยาเสพตดในชมชน เชน สรางกลม

เพอนชวยเพอนกลมสรางงานสรางอาชพใหกบชมชนเปนตน

1.2 รวมรณรงค ใหทกคนในครอบครวท�ากจกรรมรวมกนอยางนอยสปดาห

ละ1ครงเชนการรบประทานอาหารท�างานบานท�ากจกรรมทางศาสนาเพอสาน

สายใยรกในครอบครว

2. การดแลชวยเหลอดานการบ�าบดรกษายาเสพตด 2.1 การคนหา คดกรองผใชยาและสารเสพตดในชมชน

อสม. ถอวาเปนผทมศกยภาพ

ทจะเปนผคนหาคดกรองผใชยาและสารเสพตด

ในพนทของตนเองไดอยางมประสทธภาพ

จงตองเรยนรถงความส�าคญวธการคนหาและ

คดกรองผใชยาและสารเสพตด เพอชวยเหลอ

คนในพนทไดอยางรวดเรวถกตองสมภาคภม

7

เพราะอะไรจงตองท�าการคนหา คดกรองผใชยาและสารเสพตด 1. เพอคดแยกกลมผใชยาและสารเสพตดไดอยางถกตองตามหลกวชาการคอ

กลมผใชผเสพผตดและกลมทมโรคแทรกซอน

2. เพอวางแผนใหการชวยเหลอ/สงตอผใชยาและสารเสพตดไดอยางถกตอง

ตามลกษณะในแตละกลม

วธการคนหา คดกรอง

คณะรกษาความสงบแหงชาตไดประกาศเรอง การปฏบตตอผตองสงสยวา

กระท�าผดตามกฎหมายเกยวกบยาเสพตดเพอเขาสการบ�าบดฟนฟและการดแลผผาน

การบ�าบดฟนฟตามประกาศฉบบท108/2557สรปไดดงน

ขอ 1 กรณทผใดตองสงสยวากระท�าความผดฐานยาเสพตด หรอเสพและม

ยาเสพตดไวในครอบครองตามบญชยาเสพตดทายประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต

โดยไมเปนผตองหาหรออยในระหวางด�าเนนคดในความผดฐานอนซงมโทษจ�าคกหรอ

อยในระหวางรบโทษจ�าคกตามค�าพพากษาของศาลหากผนนยนยอมเขารบการบ�าบด

ฟนฟ ใหเจาหนาทตามกฎหมายด�าเนนการใหเขารบการบ�าบดฟนฟ และเมอปฏบต

ครบถวนตามหลกเกณฑของการเขารบการบ�าบดฟนฟ และไดรบการประเมนเปนผ

ผานการบ�าบดฟนฟใหเจาหนาทผรบผดชอบออกหนงสอรบรองเพอเปนหลกฐาน

ขอ 2 ในกรณทพบภายหลงวาผเขารบการบ�าบดฟนฟนนตองหาหรออยใน

ระหวางด�าเนนคดในความผดฐานอนทมโทษจ�าคกหรอถกพพากษาใหจ�าคก ใหสงตว

ด�าเนนคดตามกฎหมายตอไป

ขอ 3 ใหศนยเพอการคดกรองผเขารบการบ�าบดฟนฟ มหนาทด�าเนนการ

คดกรองและจดท�าขอมลเกยวกบการคดกรองเพอจ�าแนกผเขารบการบ�าบดฟนฟ

และสงตอไปยงสถานบ�าบดฟนฟหรอสถานทอนตามทหวหนาศนยก�าหนด

ขอ 4 ใหศนยเพอประสานการดแลผผานการบ�าบดฟนฟ มอ�านาจหนาท

จดระบบดแลชวยเหลอ และสนบสนนผผานการบ�าบดฟนฟ ซงมอบหมายใหก�านน

ผใหญบาน ผน�าองคกรชมชน อาสาสมครคมประพฤตหรออาสาสมครสาธารณสข

ประจ�าหมบานเปนผตดตามดแลและชวยเหลอผผานการบ�าบดฟนฟ

JUSTSAYNO!



8

จากประกาศขางตนจะเหนไดวาการคนหาคดกรองผใชยาและสารเสพตดเปนความปรารถนาดทจะใหการชวยเหลอผใชยาและสารเสพตดใหไดรบการบ�าบดรกษาทเหมาะสม อสม. สามารถเกบรวบรวมขอมลจากหลายแหลง เชน การเยยมบาน การสอบถามสารทกขสกดบ โดยใชเทคนคในการพดคย ซกถาม สงเกตอาการ ซกประวต การตรวจรางกาย การใชแบบคดกรองและวนจฉย การประเมนสภาพครอบครว พอแม สมาชกในครอบครว เพอนๆ ภายใตกฎเงอนไข สทธมนษยชน การปกปดขอมลไมละเมดสทธสวนบคคล และการสรางสมพนธภาพ ความไววางใจเพอใหไดขอมลทถกตองครบถวนซงน�าไปสการชวยเหลอทเหมาะสม ขอมลทส�าคญในการซกประวตผใชยาและสารเสพตดเพอน�าขอมลดงกลาวมาวเคราะหสงเคราะหและน�ามาใชในการวางแผนชวยเหลอไดแก - ขอมลสวนบคคล - ขอมลเกยวกบการใชยาและสารเสพตด - ประวตการใชยาและสารเสพตดของบคคลในครอบครว - ขอมลทางสงคม - ขอมลการตรวจทางหองปฏบตการ

ขอมลสวนบคคล ขอมลสวนบคคลของผใชยาและสารเสพตดเชนชอสกลอายเพศสถานภาพสมรสจ�านวนบตรระดบการศกษาอาชพ(ซงอสม.อาจจะรขอมลแลวเนองจากเปนลกบานมความสนทสนมคนเคยหรอเปนผทรจกเคยดแลชวยเหลอกนมา)

ขอมลเกยวกบการใชยาและสารเสพตด ควรซกประวตเกยวกบยาและสารเสพตดทกชนดทเคยใชมาและทใชในปจจบนวธการเสพยาและสารเสพตดแตละชนดอายทเรมใชปญหาหรอมลเหตจงใจปรมาณความถในการใชโดยเฉลยตอวนหรอตอสปดาห อาการตางๆทเกดขนขณะทใช หรอเมอหยดใชยาและสารเสพตดระยะเวลาในการใชยาและสารเสพตดซงเปนสงทบงบอกความรนแรงหรอปญหาในปจจบน และการใชครงสดทายเพอชวยประเมนอาการอาการแสดงของผใชยาและสารเสพตดขอมลอนๆผลกระทบทกดานทตามมาจากการใชยาและสารเสพตด ไดแก สขภาพรางกาย จตใจ ความสมพนธภายในครอบครว การเรยน การท�างาน ความสมพนธกบสงคมภายนอกปญหาทางกฎหมาย การเลกดวยตนเองประวตการบ�าบดรกษาวธการไดมาของสารแหลงซอฯลฯ

9

ประวตการใชยาและสารเสพตดของบคคลในครอบครว

อสม.ควรสอบถามประวตการใชยาและสารเสพตดหรออาการทางจตเวชของ

สมาชกในครอบครวเนองจากปจจบนมหลกฐานชดเจนวาปจจยทางพนธกรรมมความ

เกยวของกบโรคตดยาและสารเสพตดบทบาทของสมาชกในครอบครวความสมพนธ

ภายในครอบครว การเลยงด สภาพครอบครว เหตปจจยของครอบครวทมผลท�าให

บคคลเขาไปเกยวของกบการใชยาและสารเสพตดรวมถงการสงเสรมสนบสนนใหผใช

ยาและสารเสพตดหยด/เลกใชยาและสารเสพตดดวย

ขอมลทางสงคม

สงคมแรกของผใชยาและสารเสพตดคอครอบครวตอมาคอโรงเรยนการซก

ประวตในวยเรยน จะท�าใหเหนการพฒนาการทางสงคมของผใชยาและสารเสพตด

ความสามารถทางการเรยนความสมพนธกบเพอนการรวมกจกรรมปญหาการใชยา

และสารเสพตดในโรงเรยนสถานภาพการศกษาในปจจบนความคาดหวงตอการเรยน

ของผใชยาและสารเสพตดเศรษฐานะสภาพความเปนอยสงแวดลอมใกลบานแหลง

ขายกลมเพอนทตดยาประวตการคบเพอนตางเพศการมเพศสมพนธการปองกนการ

ตดเชอจากการมเพศสมพนธ/การใชยาเสพตดการใชชวตคความรบผดชอบตอบตร

สถานภาพสมรสในปจจบนพฤตกรรมการเทยวกลางคนการพนนเปนตนปญหา

ทางกฎหมายในอดตและปจจบน

JUSTSAYNO!



10

ขอมลการตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจปสสาวะและการแปลผล

การตรวจหาสารเสพตด โดยการตรวจจากปสสาวะ มความเหมาะสมทสด

เนองจากการเกบปสสาวะสามารถท�าไดงายและมชดทดสอบส�าเรจรปทสามารถตรวจ

หาเสพตดไดอยางรวดเรวสามารถพกพาไปตรวจนอกสถานทได

สงทควรทราบคอ

1. การพจารณาเลอกชดทดสอบเบองตนวาตองการตรวจกบกลมเปาหมายใด

กลมชนดของสารเสพตดทตองการตรวจชดทดสอบตองมความไวความจ�าเพาะและ

ความถกตองทเชอถอได สามารถอานผลไดอยางรวดเรว ใชงานงาย ประเภทของชด

ทดสอบแบบชนดแถบหรอแบบชนดตลบและไมใชชดทดสอบทหมดอายแลว

2. วธการใชชดทดสอบเบองตน ควรศกษาเอกสารคมอวธการใชอยางละเอยด

ส�าหรบชดทดสอบแบบตลบใหเขยนชอ-รหสตวอยางลงบนตลบทดสอบ จากนนหยด

ตวอยางปสสาวะลงบนหลมของชดทดสอบ ถาเปนชดทดสอบแบบแถบ ใหจมแถบ

ทดสอบลงในตวอยางปสสาวะและระวงอยาจมแถบทดสอบเกนขดลกศร(MAX)แลว

อานผลการตรวจในเวลาทก�าหนดไวในเอกสารคมอ

3. การอานผล

ผลบวก:จะปรากฏแถบสชมพอมมวงทต�าแหนงควบคม(C)

ผลลบ:จะปรากฏแถบสชมพอมมวงทต�าแหนงทดสอบ(T)และต�าแหนงควบคม

(C)

11

กรณแปลผลไมได:1.จะปรากฏแถบสชมพอมมวงทต�าแหนงทดสอบ(T)แต

ไมปรากฏแถบสชมพอมมวงทต�าแหนงควบคม (C) 2. ไมปรากฏแถบสชมพอมมวงท

ต�าแหนงควบคม(C)และทต�าแหนงทดสอบ(T)

(1) (2)

ขอสงเกตกรณแปลผลไมไดอาจเกดจากชดทดสอบเสอมคณภาพหรอปสสาวะ

มความเปนกรด-ดางสงมากเกนไป

2.2 การดแลชวยเหลอดานการบ�าบดรกษาหากจะน�าผใชยาและสารเสพตด

เขารบการบ�าบดรกษาจ�าเปนตองมระบบการคดกรองอาจคดกรองงายๆโดยใชเทคนค

การคดกรองขางตนและจากการสงเกตพฤตกรรมการสมภาษณการซกประวตสวนตว

ครอบครว เพอน การตรวจทางหองปฏบตการ (สถานต�ารวจ/องคการบรหารสวน

ต�าบลมชดตรวจคดกรอง) เปนตน ยงมระบบการคดกรองตามแบบการคดกรองและ

สงตอผใชยาและสารเสพตดเพอการบ�าบดรกษากระทรวงสาธารณสข(บคก.เบองตน.)

จะแบงผใชยาและสารเสพตดไดดงน

2.2.1 กลมผใช (User)หมายถงกลมทเพงทดลองหรอเสพเปนครงคราวไม

ตอเนองหรอใชสารเสพตดชวงสนๆเชนใชในชวงปารต3–4เดอน/ครงพฤตกรรม

ไมเปลยนแปลงสามารถด�าเนนชวตตามปกตได

JUSTSAYNO!



12

แนวทางการชวยเหลอ

- การใหความรและสงเสรมสขภาพ(HealthEducation&Promotion)

- การใหค�าแนะน�าแบบสน(BriefAdvice:BA)และหรอการบ�าบดแบบสน

(BriefIntervention:BI)จ�านวน1-2ครงเปนเวลา2สปดาห

- การชวยเหลอของครอบครวโรงเรยนและชมชน

2.2.2 กลมผเสพ (Abuser) อาจแบงไดเปน2ระดบคอกลมผเสพทเรมม

ปญหา(Hazardous)หมายถงผทใชสารเสพตดบอยครงขนและเสพตอเนองเชนเสพ

ทกเดอนๆละ4-5ครงสงผลใหมความเสยงหรอเรมมอนตรายทงดานรางกายและ

จตใจ ตอตวเองและผอน พฤตกรรมยงไมเปลยนแปลงมาก สามารถด�าเนนชวตตาม

ปกตไดหากยงไมไดรบการชวยเหลอจะกลายเปนกลมผเสพจนเปนอนตราย(Harmful)

เปนกลมผเสพในปรมาณทมากขน และเสพเปนประจ�า เชน สปดาหละ 2–3 ครง

มพฤตกรรมเปลยนแปลงการด�าเนนชวตเรมผดปกตพฤตกรรมการนอนเปลยนแปลง

การท�างานเรมบกพรองการเรยนเรมตกลง


- คายปรบเปลยนพฤตกรรม 9 วน/วดเปนศนยสงเคราะห/มสยดเปนศนย

สงเคราะห(1เดอน)

- การบ�าบดแบบเสรมสรางแรงจงใจ (Motivational Interviewing: MI)

(MotivationalEnchantmentTherapy:MET)1–2เดอน

- สงตอรพ.สต.

2.2.3 กลมผตด (Dependence) หมายถง กลมทเสพเปนประจ�า เชน

เสพมากกวา4วน/สปดาหและใชอยางตอเนองตงแต6เดอนขนไปควบคมการใชสาร

เสพตดไมได มการเพมปรมาณการใช หมกมนกบการใชหรอการหาสารเสพตดมาใช

พยายามเลกใชสารเสพตดแลวแตไมส�าเรจ มอาการผดปกตเมอขาดยาเสพตด และม

ความบกพรองในหนาททางสงคมการงานหรอการเรยน


- การบ�าบดแบบผปวยนอกจตสงคมบ�าบดเชนModifiedMatrix,MATRIX

Program(4เดอน),การบ�าบดความคดและพฤตกรรม(CBT)2-4เดอน,การบ�าบด

แบบเสรมสรางแรงจงใจ(MET)2-4เดอน,ครอบครวบ�าบด2-4เดอน

13

- การบ�าบดแบบผปวยในไดแกการบ�าบดฟนฟรปแบบชมชนบ�าบด(Ther-

apeutic Community: TC), การบ�าบดฟนฟสมรรถภาพแบบเขมขนทางสายใหม

(FASTModel)4เดอน-1ป

- +การรกษาดวยยา(Medication)

- การรกษาโรครวมทางจตเวช(ถาม)

3. การรบสงตอผใชยาและสารเสพตด การรบสงตอผใชยาและสารเสพตด เปนกระบวนการหนงทจะชวยเหลอผ

ใชยาและสารเสพตด ใหไดเขารบการบ�าบดรกษาในสถานพยาบาลทเหมาะสม

เมออสม.คนหาผใชยาและสารเสพตดไดแลวใหค�าแนะน�าจงใจใหเขารบการบดรกษา

และสงผใชยาและสารเสพตดไปตรวจคดกรองจ�าแนกประเภทกลมผใชยาและสารเสพ

ตดทรพ.สต.เพอใหไดรบการบ�าบดรกษาอยางเหมาะสมบางรายสามารถรกษาทรพ.สต.

หรอรพช.รพท.รพศ.ไดกรณทผใชยาและสารเสพตดมภาวะแทรกซอนทางกายและ

ทางจต จะสงตอไปรบการบ�าบดรกษาทสถานบ�าบดรกษายาเสพตดในโรงพยาบาล

เฉพาะทางสงกดกรมการแพทยและโรงพยาบาลในสงกดกรมสขภาพจต

สถานพยาบาลสงกดส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

- รพ.สต.

- โรงพยาบาลชมชนทกแหง

- โรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลศนย

สถานบ�าบดรกษายาเสพตดเฉพาะทางสงกดกรมการแพทยไดแก

- สถาบนธญญารกษจงหวดปทมธาน

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดเชยงใหม

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดแมฮองสอน

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดขอนแกน

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดอดรธาน

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดสงขลา

- โรงพยาบาลธญญารกษจงหวดปตตาน

JUSTSAYNO!



14

โรงพยาบาลในสงกดกรมสขภาพจตเชน

- สถาบนจตเวชศาสตรสมเดจเจาพระยากรงเทพมหานคร

- โรงพยาบาลศรธญญาจงหวดนนทบร

- โรงพยาบาลสวนปรงจงหวดเชยงใหม

- โรงพยาบาลสวนสราญรมยจงหวดสราษฎรธาน

- โรงพยาบาลพระศรมหาโพธจงหวดอบลราชธาน

15

แผนภมการดแลชวยเหลอผใชยาและสารเสพตด

- อาสาสมครสาธารณสข- ผประสานพลงแผนดน- ผน�าชมชน คดกรองเบองตน

- รพ.สต. คดกรองดวย แบบคดกรองกระทรวงสาธารณสข (บคก.กสธ.)

กลมผใช

- ค�าแนะน�าและสงเสรมสขภาพ- BA/ BI- การชวยเหลอของครอบครว โรงเรยน ชมชน

- คายบ�าบด/ศาสนบ�าบด- MI- CBT- จตสงคมบ�าบด

- ผปวยนอก (Matrix, CBT, MET, ครอบครวบ�าบด)- ผปวยใน (FAST ,TC)

กลมผเสพทมโรคแทรก- คายบ�าบด/ศาสนบ�าบด- MI- CBT- จตสงคมบ�าบด- + medication - การรกษาโรครวมทางจตเวช กลมผตดทมโรคแทรก - ผปวยนอก (Matrix, CBT, MET, ครอบครวบ�าบด)- ผปวยใน (FASTmod. ,TC)- + medication - การรกษาโรครวมทางจตเวช

กลมผเสพ กลมผตด กลมผเสพ/ตดทมโรคแทรก

คนหา คดกรองผใชยา

และสารเสพตด

จ�าหนายกลบชมชน/ชมชนด�าเนนการตดตามดแล

ตอเนอง

จ�าแนกผใชยาและสารเสพตด

JUSTSAYNO!



16

แบบฟ

อรม

การ

ส�าร

วจขอ

มลรา

ยครว

เรอน(H

ouse

hold

Surv

ey)

เพอประ

มาณ

การ

สถาน

การ

ณผเส

พ ผ

ตดยา

เสพ

ตดใน

ชมชน (

ผนวก

ลงใ

นแบ

บบนทกขอ

มลสขภ

าพครอ

บครว

: F

am

ily F

old

er)

ชอโรงพ

ยาบา

ลสงเสร

มสขภ

าพต�า

บล(ร

พ.สต

.)................................................................................................................................................

ต�าบล

............................................................

อ�าเภ

อ........................................................จ

งหวด

..............................................................

รายก

ารหม

ท.....

หมท.

....

หมท.

....

หมท.

....

หมท.

....

หมท.

....

หมท.

....

หมท.

....

รวม

1.จ�าน

วนผเ

สพผตด

ยาเส

พตดใ

นชมช

น(คน

)

1.1

ผเสพ

1.2

ผตด

หมาย

เหต

1.ผ

เสพ

หมาย

ถงกล

มผทม

1)ใช

ยาเส

พตดเ

ปนคร

งครา

วไม

ตอเน

อง2

)พฤต

กรรม

เรมเ

ปลยน

แปลง

แตย

งสาม

ารถด

�าเนน

ชวต

ตามป

กตได

และ

3)ม

การใชย

าเสพ

ตดแม

รวาจ

ะกอใ

หเกด

ปญหา

2.ผ

ตดห

มายถ

งกลม

ผท1

)มปร

ะวตก

ารใช

ยาเส

พตดอ

ยางต

อเนอ

งตงแ

ต6

เดอน

ขนไป

2)ม

การเพม

ปรมา

ณกา

รใชย

าเสพ

ตด

และม

อากา

รผดป

กตเม

อขาด

ยาเส

พตดมค

วามต

องกา

รใชอ

ยตลอ

ดเวล

าไมส

ามาร

ถหยด

หรอค

วบคม

การใชไ

ดแล

ะ3)พ

ฤตกร

รม

การด

�าเนน

ชวตเ

ปลยน

แปลง

และไ

มสาม

ารถด

�าเนน

ชวตไ

ดตาม

ปกต

17

ชอ-สกล..................................................อาย ปเลขประจ�าตวประชาชนทอยปจจบนเลขท................ซอย/ถนน........................หมบาน/ชมชน.........................ต�าบล/แขวง...........................อ�าเภอ/เขต.....................................................จงหวด....................................................รหสไปรษณย.........................ภมล�าเนาเดม(จงหวด)........................................................................อาชพ.............................................................ยาและสารเสพตดหลกทใชใน 3 เดอนทผานมา (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) วนทคดกรอง............สถานทคดกรอง.........

ยาบา ยาไอซ ยาอ กญชา กระทอม สารระเหย เฮโรอน ฝน อนๆ(ระบ)................

ยาและสารเสพตดหลกทใชและคดกรองครงนคอ......................ในชวง3เดอนทผานมา

ไมเคยเพยง

1-2ครงเดอนละ1-3ครง

สปดาหละ1-4ครง

เกอบทกวน(สปดาหละ5-7วน)

•คณใช..................บอยเพยงใด 0 2 3 4 6

•คณมความตองการหรอมความรสกอยากใช.............. จนทนไมไดบอยเพยงใด

0 3 4 5 6

•การใช..............ท�าใหคณเกดปญหาสขภาพครอบครว สงคมกฎหมายหรอการเงนบอยเพยงใด

0 4 5 6 7

•การใช................ท�าใหคณไมสามารถรบผดชอบหรอ ท�ากจกรรมทคณเคยท�าตามปกตไดบอยเพยงใด

0 5 6 7 8

ในชวงเวลาทผานมา ไมเคยเคยแตกอน3เดอน

ทผานมาเคยในชวง3เดอน

ทผานมา

•ญาตเพอนหรอคนทรจกเคยวากลาวตกเตอนวพากษวจารณจบผด หรอแสดงทาทสงสยวาคณเกยวของกบการใช............หรอไม

0 3 6

•6.คณเคยลดหรอหยดใช..........แตไมประสบผลส�าเรจหรอไม 0 3 6

รวมคะแนน .........

ระดบคะแนน ระดบผลกระทบจากการใช อนมานวาเปน

2-3 ต�า ผใช

4-26 ปานกลาง ผเสพ

27+ สง ผตด

กาวราว/อาละวาดรนแรงไมสามารถควบคมตนเองไดและเปนอนตรายตอตนเองและผอน

ลงชอ...................................................................ผสมภาษณ

แบบคนหาและสงตอผปวยทใชยาและสารเสพตดเพอรบการบ�าบดรกษา กระทรวงสาธารณสข (บคก.เบองตน)

JUSTSAYNO!



18

สงทควรค�านงถงกอนการท�าการคดกรอง เพอใหผใชยาและสารเสพตดเกดความไววางใจและไดค�าตอบทเปนจรงผท�าการคดกรองควรปฏบตดงน 1. สรางสมพนธภาพกบผถกสมภาษณกอนโดยการชวนพดคยเรองทวๆ ไปสนๆแสดงทาททจรงใจ เปนมตร 2.มทศนคตเชงบวกกบผใชยาและสารเสพตดไมตดสนถกผดในค�าตอบทไมเหนดวย 3. แสดงทาทใหเหนวาก�าลงตงใจฟงในสงทเขาพด 4. ไวตออารมณความรสกของผถกสมภาษณและแสดงความเหนอกเหนใจ 5. แจงใหผถกสมภาษณทราบวาขอมลทใหนไมมผลกระทบใดๆ ตอผถกสมภาษณและจะเกบรกษา เปนความลบ

แนวทางการชวยเหลอในกลมตาง ๆ

กลมผปวย แนวทางการชวยเหลอ

ผใช •การใหความรและสงเสรมสขภาพ(HealthEducation&Promotion)•การใหค�าแนะน�าแบบสน(BriefAdvice:BA)และหรอการบ�าบดแบบสน (BriefIntervention:BI)จ�านวน1-2ครงเปนเวลา2สปดาห•การชวยเหลอของครอบครวโรงเรยนและชมชน•การบ�าบดโรครวมทางจตเวช(ถาม) หมายเหต:กลมผใชไมตองบนทกขอมลในระบบขอมลบสต.

ผเสพ •คายปรบเปลยนพฤตกรรม9วน/วดเปนศนยสงเคราะห/มสยดเปนศนยสงเคราะห (1เดอน)•การบ�าบดแบบเสรมสรางแรงจงใจ(MotivationalInterviewing:MI) (MotivationalEnchantmentTherapy:MET)1–2เดอน•การบ�าบดความคดและพฤตกรรม(CognitiveBehavioralTherapy:CBT)1-2เดอน•จตสงคมบ�าบดไดแกModifiedMATRIX,จตสงคมบ�าบดในโรงเรยน,จตสงคมบ�าบดใน รพ.สต.,คลนกใกลใจในชมชน(1-2เดอน)•+การรกษาดวยยา(Medication)•การรกษาโรครวมทางจตเวช(ถาม)

ผตด •การบ�าบดแบบผปวยนอกจตสงคมบ�าบดเชนModifiedMatrix,MATRIXProgram (4เดอน),การบ�าบดความคดและพฤตกรรม(CBT)2-4เดอน,การบ�าบดแบบเสรมสราง แรงจงใจ (MET) 2-4 เดอน, ครอบครวบ�าบด 2-4 เดอน, จตบ�าบดแนวซาเทยร (SatirModel)2-4เดอน•การบ�าบดแบบผปวยใน ไดแก การบ�าบดฟนฟรปแบบชมชนบ�าบด (Therapeutic Community:TC),การบ�าบดฟนฟสมรรถภาพแบบเขมขนทางสายใหม(FASTModel) 4เดอน-1ป•+การรกษาดวยยา(Medication)•การรกษาโรครวมทางจตเวช(ถาม)

แบบคนหาและสงตอผปวยทใชยาและสารเสพตดเพอรบการบ�าบดรกษา กระทรวงสาธารณสข (บคก.เบองตน)

19

กรณภาวะกาวราว/อาระวาด รนแรงไมสามารถควบคมตนเองไดและเปน

อนตรายตอตนเองและผอน สงตอหนวยบรการจตเวชฉกเฉนทใกลเคยงตาม พรบ.

สขภาพจต พ.ศ.2551 ทงนหากบคคลดงกลาวไมยนยอมสามารถใชมาตรา 22

บคคลทมความผดปกตทางจตในกรณใดกรณหนงดงตอไปนเปนบคคลทตองไดรบ

การบ�าบดรกษา 1) บคคลนนมภาวะเปนอนตราย 2) มความจ�าเปนตองไดรบการ

บ�าบดรกษาเพอน�าบคคลดงกลาวไวในสถานพยาบาลของรฐหรอสถานบ�าบดรกษา

แบบคนหาและสงตอผปวยทใชยาและสารเสพตดเพอรบการบ�าบดรกษา

กระทรวงสาธารณสข (บคก.เบองตน)

สงทควรค�านงถงกอนการท�าการคดกรอง เพอใหผใชยาและสารเสพตดเกดความไววางใจและไดค�าตอบทเปนจรงผท�าการคดกรองควรปฏบตดงน 6. สรางสมพนธภาพกบผถกสมภาษณกอนโดยการชวนพดคยเรองทวๆไปสนๆแสดงทาททจรงใจ เปนมตร 7. มทศนคตเชงบวกกบผใชยาและสารเสพตดไมตดสนถกผดในค�าตอบทไมเหนดวย 8. แสดงทาทใหเหนวาก�าลงตงใจฟงในสงทเขาพด 9. ไวตออารมณความรสกของผถกสมภาษณและแสดงความเหนอกเหนใจ 10.แจงใหผถกสมภาษณทราบวาขอมลทใหนไมมผลกระทบใดๆตอผถกสมภาษณและจะเกบรกษา เปนความลบ

JUSTSAYNO!



20

4. การตดตามดแลอยางตอเนอง

อสม.มบทบาทส�าคญและเปนผมศกยภาพในการตดตามเนองจากเปนผท

อยใกลชดมสมพนธภาพทดและมความปรารถนาชวยเหลอผใชยาและสารเสพตดใน

พนท

การตดตามดแลอยางตอเนองหมายถงการตดตามดแลผใชยาและสารเสพตด

ทไดผานการบ�าบดรกษา โดยใหการชวยเหลอประคบประคอง ใหค�าแนะน�า

เสรมสรางก�าลงใจทงผใชยาและสารเสพตดและครอบครวเพอใหสามารถใชชวตอยใน

สงคมไดตามปกตสข โดยไมกลบไปเสพยาเสพตดซ�าอก ซงมแนวทางปฏบตในการ

ตดตามดงน

1. ประสานกบศนยเพอประสานการดแลผผานการบ�าบดและทมงานใน

พนทในการจดระบบการดแลชวยเหลอและสนบสนนผผานการบ�าบดฟนฟ

2. วางแผนลงพนทรวมกบทมการตดตามดแลอยางตอเนองไดแกผบ�าบด

ในรพ.สต.อาสาสมครสาธารณสขผประสานพลงแผนดนอาสาสมครประจ�าหมบาน

ก�านนผใหญบานเปนตน

3. เตรยมเอกสารบสต.5เพอลงบนทกการตดตามดแลอยางตอเนองทก

ครงทเยยมผผานการบ�าบดฟนฟ

4. ด�าเนนการตดตามดแลอยางตอเนอง โดยการเยยมบานพดคยใหค�า

ปรกษาใหก�าลงใจใหความชวยเหลอผใชยาและสารเสพตดและครอบครวในทกครง

ทตดตามดงน

4.1 กลมผใช(Users)ตดตาม2-4ครงใน6เดอน

4.2 กลมผเสพ (Abuser) และกลมผตด (Dependence) ตดตาม

4-7ครงใน1ปถาหากสามารถตดตามไดเดอนละ1ครงจะท�าใหไดผลดลดการ

เสพตดซ�า

5. บนทกรายงานตามแบบฟอรมบสต.5และสงขอมลใหรพ.สต.

21

วธการตดตามดแลอยางตอเนอง

ใชหลกการปรกษารายบคคลเพอชวยเหลอ ตดตามประเมนและแกไขปญหา

ทพบเพอใหผผานการบ�าบดฟนฟสามารถด�าเนนชวตไดอยางปกตสข โดยสามารถ

ตดตามผผานการบ�าบดได2ทางคอ

1. ทางตรง โดยการเยยมบาน/เยยมสถานทท�างาน/เยยมในสถานศกษา

อาจนดหมายผผานการบ�าบดฟนฟมาพบ

2. ทางออมสามารถตดตามโดยการโทรศพทตดตามหรอสอบถามขอมลจาก

หลายๆชองทางเชนจากญาตพนองภรรยาสามบดามารดาเพอจะไดขอมลทนา

เชอถอ

กจกรรมการตดตามดแลอยางตอเนอง

1. สงเกตอาการ/พฤตกรรมของผผานการบ�าบดฟนฟ

2. สอบถามปญหาพดคยใหค�าปรกษาแนะน�าและใหก�าลงใจ

3. ใหความรเกยวกบการดแลสขภาพรางกายจตใจและทส�าคญคอการเลก

ยาเสพตดและทกษะการปองกนการกลบไปเสพซ�า

4. ประสานงานกบรพสต.ในกรณทพบวาผผานการบ�าบดกลบไปเสพยาซ�า

5. สงเสรมความสมพนธ และเพมศกยภาพครอบครวในการดแลชวยเหลอผ

ใชยาและสารเสพตด

JUSTSAYNO!



22

2. ยาเสพตดทไมผดกฎหมาย ความรเรองบหร บหรเปนสารเสพตดทถกกฎหมายแตผลกระทบมากมายกวาทเราคดการเลก

บหรมผลดตอผเลกตงแต 20 นาทแรก ในปจจบน ถอวาการตดบหรเปนโรคเรอรง

อยางหนงไมตางจากเบาหวานความดนสงและการเลกบหรไมยากอยางทคด

สารพษในบหร ในบหร 1 มวน เมอเกดการเผาไหม จะท�าใหเกดสารเคมตาง ๆ มากกวา

7,000ชนดในจ�านวนนเปนสารพษทกอมะเรงไดมากถง70ชนด

อาการทพบหลงหยดสบบหร อาการทางดานรางกาย (Somatic symptoms) หวใจเตนชาลง กนเกงขน

น�าหนกตวขนไมมเรยวแรงปวดศรษะทองผกเหงอออกอาการทางดานอารมณและ

จตใจ(Affectivesymptoms)อยากสบบหรเศราเครยดวตกกงวลไมมสมาธขาด

ความตงใจในการท�างาน/การเรยนนอนไมหลบ

ความรนแรงของการหยดบหร อาการจะรนแรงภายใน 1-3 วนแรก อาการจะลดลงและหายไปไดใน 3-4

สปดาห

23

วธการชวยเหลอใหเลกบหร ใชหลก 5 A ชวยใหเลกสบบหร 1.Ask (ถาม) ถามเกยวกบการสบบหร วาสบ ไมสบ หรอ เคยสบ คนใน

ครอบครวและคนใกลชดสบบหรหรอไม

2. Advise (แนะน�า) ใหขอมลวาท�าไมตองหยด โยงเรองบหรเขากบปญหา

สขภาพ เศรษฐกจ ผลเสยทางสงคมและครอบครว เชน “ในฐานะทฉนเปน อ.ส.ม.

ฉนอยากบอกใหคณทราบวาการเลกสบบหรเปนสงทมความส�าคญทสดทคณสามารถ

ท�าได เพอปองกนปญหาสขภาพทงในขณะนและในอนาคตดวยและผลกระทบของ

ควนบหรมอสอง ยงสงผลตอสขภาพของเดกๆ และคนในครอบครว ฉนสามารถ

ชวยคณได”

3. Assess(ประเมน)ประเมนระดบความตงใจ/ความพรอมทจะเลกบหรของ

ผปวยประเมนปจจยการเสพตดบหรวดระดบนโคตนประเมนระดบความรนแรงของ

การเสพตดสารนโคตน

4. Assist (ชวยเหลอ) ใหขอมลพษภยบหร หาตนแบบในการเลกสบบหรได

ส�าเรจเปนแบบอยาง ใหก�าลงใจ ความเขาใจ จดสงแวดลอมทปลอดบหร แนะน�าจด

เกบอปกรณการสบบหรทงหมดไมใหมตวกระตน

5. Arrangefollow-up(จดเตรยมการตดตามผล)การตดตามผลนดพบตว

หรอทางโทรศพทระยะเวลา1ปแสดงความยนดทผปวยเลกสบบหรไดเชดชยกยอง

ใหรางวลและก�าลงใจ

JUSTSAYNO!



24

แนวทางการใหค�าแนะน�า

การใหค�าแนะน�าในการเตรยมตวใหพรอม กบการหยดบหร ก�าหนดวนทหยด

บหรไมเกน1เดอนหลงจากทผสบมความตองการทจะเลกสบหาการสนบสนนจาก

ครอบครว เพอน ผใกลชด เตรยมวธการจดการกบความอยากบหร อาการหงดหงด

ทงบหรอปกรณทเขยบหรกอนถงวนก�าหนดหยดบหร

การปฏบตตวเพอเลกบหร เนนใหผสบเขาใจวาการเลกอยางเดดขาดมความ

ส�าคญมาก การสบบหรแมแตเพยง 1 มวน จะเปนจดเรมของการสบใหม ดงนน

ตองมความเขมแขงตลอดเวลาทเรมเลกบหรตองไมสบบหรทนททอยากสบใหหายใจ

เขาออกลกๆ5-10ครงดมน�าอยางชาๆจบน�าหรออมน�าไวและดมน�าใหมากเพอขบ

สารนโคตนออกจากรางกายหาสงอนท�าแทนการสบบหรหลกเลยงสงกระตนทท�าให

นกถงการสบบหรและควรหาทางแกไขตงแตตนเชนการออกก�าลงกายการอาบน�า

หรอหากจกรรมอนๆ ท�า อยาใหมเวลาวางมาก คดถงผลดของการเลกสบบหร

งดดมเครองดมทมแอลกอฮอลถามบคคลอนทสบบหรในบานแนะน�าใหเลกพรอมกน

เพราะถายงมบคคลอนทสบบหรอย จะท�าใหผทพยายามเลก มโอกาสประสบความ

ส�าเรจลดลง

บทบาทหนาท อสม.ด�าเนนงานเชงรกในชมชนโดยผสมผสานงานดานการ

เลกบหรควบคไปกบงานประจ�าดานการสงเสรมสขภาพอนๆเพอกระตนใหคนในชมชน

เหนความส�าคญของการเลกบหรโดยการใหค�าปรกษาแนะน�าชวยเลกบหรในชมชน

พรอมตดตามผล ประสานงานกบสถานพยาบาลใกลเคยงในการสงตอผปวยเขารบ

บรการเลกบหรตอไป

25

แบบทดสอบระดบการตดสารนโคตน (Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: FTND)

วนทบนทก....................ชอ...................................สกล..........................................

1.โดยปกตทานสบบหรกมวนตอวน

10มวนหรอนอยกวา(0) 11–20มวน(1)

21–30มวน(2) 31มวนขนไป(3)

2.หลงตนนอนตอนเชาทานสบบหรมวนแรกเมอไร

ภายใน5นาทหลงตนนอน(3) 6-10นาทหลงตนนอน(2)

31–60นาทหลงตนนอน(1) มากกวา60นาทหลงตนนอน(0)

3.ทานสบบหรจดในชวโมงแรกหลงตนนอน(สบมากกวาเวลาอนของวน)

ใช(1) ไมใช(0)

4.บหรมวนไหนททานคดวาเลกยากทสด

มวนแรกในตอนเชา(1) มวนอนๆระหวางวน(0)

5.ทานรสกอดอด กระวนกระวาย หรอล�าบากใจไหม ทตองอยในเขตปลอดบหร

เชนโรงภาพยนตรรถโดยสาร

รสก(1) ไมรสก(0)

6.ทานคดวาทานยงตองสบบหรแมจะปวยนอนพกตลอดในโรงพยาบาล

ใช(1) ไมใช(0)

รวมคะแนน.....................คะแนน

เกณฑ

-คะแนน1-3หมายถงมการตดสารนโคตนในระดบต�า

-คะแนน4-6หมายถงมการตดสารนโคตนในระดบปานกลาง

-คะแนน>7หมายถงมการตดสารนโคตนในระดบสง

สรปตดสารนโคตนอยในระดบ.................................................

JUSTSAYNO!



26

ความรเรองสรา สราหมายถงเครองดมทมแอลกอฮอลผสมอยเมอดมแลวจะท�าใหเกดอาการมนเมาเชนเหลาเบยรบรนดวสกไวนน�าตาลเมากระแชเปนตนซงสวนประกอบของสราไดแกแอลกอฮอลและสารอนๆส�าหรบแอลกอฮอลโดยทวไปมดวยกน2ชนดคอ 1. เอทลแอลกอฮอล(EthylAlcohol)เปนแอลกอฮอลทน�ามาใชเปนเครองดมตางๆ 2. เมทลแอลกอฮอล (Methyl Alcohol) เปนแอลกอฮอลทฆาเชอโรค ใชจดไฟหรอผสมส หากน�ามาดมจะเปนอนตรายตอประสาทตา ท�าใหตาอกเสบและตาบอดได

27

ฤทธของแอลกอฮอล แอลกอฮอลมฤทธกดประสาทโดยจะออกฤทธเปน3ระยะดงน 1. ระยะแรกออกฤทธกดประสาทสวนทเกยวกบความคดและประสาททคอยยบยงใหมความระมดระวงท�าใหเกดความรสกสบายใจ ผอนคลายความตงเครยด ลดความกระวนกระวายและเกดความรสกเปนอสระ 2. ระยะทสอง ออกฤทธตอสมองสวนทควบคมการเคลอนไหวและการพดท�าใหการรบรชากวาปกตพดไมชดเคลอนไหวไดไมดใชมอและเทาตามความตองการของรางกายไดชากวาปกต 3. ระยะทสาม ออกฤทธกดสมองสวนทควบคมการหายใจ ท�าใหหายใจไมสะดวกเกดอาการไมรสกตวหรอหมดสตอาจหยดหายใจหวใจหยดเตนและอาจถงแกชวตได

JUSTSAYNO!



28

การคดกรองเพอหาผมปญหาจากการดมสรา การคดกรองเพอหาผมปญหาจากการดมสราในชมชนนนนบวาเปนสงจ�าเปน ซงพฤตกรรมการดมสรามไดหลายแบบทเปนเหตใหเกดความเสยงหรออนตรายตอ ผดมตงแตการดมหนกทกวนดมจนเมาบอยๆดมจนเกดปญหาสขภาพกายหรอสขภาพจต หรอดมจนตดสราและน�ามาซงความเจบปวยตอตวผดมเองมปญหาตอครอบครวและตอเพอนเปนสาเหตส�าคญทท�าใหเกดปญหาสมพนธภาพเกดอบตเหตพการบาดเจบตองนอนโรงพยาบาลหรอเสยชวตกอนวยอนควรซงอสม.มบทบาทในการคดกรอง

ใหค�าแนะน�าการชวยเหลอเบองตนหรอสงตอผมปญหาจากการดมสราในชมชนได

29

แบบคดกรองผดมสรา (AUDIT Test)

โปรดตอบค�าถามตอไปน ตามความเปนจรงโดยท�าเครองหมาย ทบตวเลข

ใน()ทตรงกบคณมากทสดค�าอธบาย1ดมมาตรฐานหมายถงเครองดมแอลกอฮอล

ชนดใดกไดทมแอลกอฮอลประมาณ10กรม

เชน เบยร 1 แกว (250ม.ล.)

ไวน 1 แกวเลก (100ม.ล.)

เหลา 1 เปก (30ม.ล.)

ชอ..............................นามสกล..........................อาย...........ปเพศ()ชาย ()หญง

1.คณดมเครองดมแอลกอฮอลบอยแคไหน

(0) ไมเคยดมเลย (1) เดอนละครงหรอนอยกวา

(2)2–4ครง/เดอน (3)2–3ครง/สปดาห

(4)4ครง/สปดาหหรอมากกวา

2. ในวนทคณดมตามปกตนนคณดมกเปก(กดมมาตรฐาน)

(0)1หรอ2 (1)3หรอ4 (2)5หรอ6

(3)7–9 (4)10หรอมากกวา

3.คณดม6เปก(ดมมาตรฐาน)หรอมากกวาในคราวเดยวกนบอยแคไหน

(0) ไมเคยเลย (1)นอยกวาเดอนละครง (2)เดอนละครง

(3)สปดาหละครง (4)วนละครงหรอเกอบทกวน

4. ในชวง 1 ปทผานมามบอยครงแคไหนทคณพบวาเมอคณไดเรมตนดมแลวคณไม

สามารถหยดดมไดเลย

(0) ไมเคยเลย (1)นอยกวาเดอนละครง

(2) เดอนละครง (3)สปดาหละครง

(4)วนละครงหรอเกอบทกวน

JUSTSAYNO!



30

5. ในชวง 1 ปทผานมา มบอยครงแคไหนทการดมของคณเปนสาเหตท�าใหคณไม

สามารถท�าสงตางๆทตามปกตแลวคณท�าไดมากอน

(0) ไมเคยเลย (1)นอยกวาเดอนละครง (2)เดอนละครง

(3)สปดาหละครง (4)วนละครงหรอเกอบทกวน

6. ในชวง1ปทผานมามบอยครงแคไหนทคณตองการจะดมในตอนเชา เพอใหคณ

รสกสดชนหลงจากทไดดมจดมากอนหนาน




7. ในชวง 1 ปทผานมา มบอยครงแคไหนทคณรสกผดหรอเกดความรสกเสยใจ

ภายหลงการดมของคณ




8. ในชวง 1 ปทผานมา มบอยครงแคไหนทการดมของคณ ไมสามารถจะจ�าไดวา

เกดอะไรขนบางในคนทผานมา




9. คณหรอใครบางคนเคยไดรบบาดเจบจากการดมของคณหรอไม

(0) ไมเคยเลย (2) เคยแตไมใชเมอปทแลว

(4) เคยในชวงปทแลว

31

10.เคยมเพอนญาตพนอง แพทยหรอเจาหนาทสาธารณสขอนๆ แสดงความหวงใย

เกยวกบการดมของคณหรอเคยแนะน�าใหคณลดการดมลงบางหรอไม

(0) ไมเคยเลย (2) เคยแตไมใชเมอปทแลว

(4) เคยในชวงปทแลว

รวมคะแนนหนาขอทคณท�าเครองหมาย3ไว คะแนนรวมทไดทงหมด แปลความ

หมายดงน

0-7 คะแนนเปนผดมแบบเสยงต�า(Lowriskdrinker)

8-15 คะแนนเปนผดมแบบเสยง(Hazardousdrinker)

16-19คะแนนเปนผดมแบบอนตราย(Harmfuluse)

>20 คะแนนเปนผดมแบบตด(Alcoholdependence)

(ปรบปรงจากสาวตรอษณางคกรชย,สวรรณาอรณพงศไพศาล,2543)

JUSTSAYNO!



32

กลมผดมแบบเสยงต�า (Low risk drinker) คะแนนประเมนอยระหวาง 0-7

คะแนน


ใหความรเกยวกบการดมสราและอนตรายทอาจเกดขนหากดมมากกวานและ

ชนชมพฤตกรรมการดมทเสยงต�าใชเวลาไมมากกวาหนงนาท

ตวอยางการใหความร:“ถาจะดมกไมควรดมเกนวนละสองดมมาตรฐาน(เหลา

4ฝาหรอเบยร1.5กระปองหรอไวน2แกว)และตองหยดดมอยางนอยสปดาหละ

สองวนแมวาจะดมในปรมาณทนอยแคไหนกตามแตการดมสราแมจะเพยงนอยนดก

มความเสยงตอสขภาพและการเกดอบตเหตและไมควรดมหากตองขบขยานพาหนะ

หรอท�างานกบเครองจกร โดยเฉพาะผหญงทตงครรภ หรอวางแผนตงครรภ หรอ

ใหนมบตรอายมากกวา65ปหรอผทเจบปวยดวยโรคทางกายเชนเบาหวานความดน

โรคตบโรคทางจตเวชหรอโรคอนๆไมควรดม”

ตวอยางการชนชม:“คณท�าไดดแลวและพยายามรกษาระดบการดมของคณ

ใหต�ากวาน”

กลมผดมแบบเสยง (Hazardous drinker) คะแนนประเมน 8-15 คะแนน

หมายถงการดมสราทเพมความเสยงตอผลเสยหายตามมาทงตอตวผดมเองหรอผอน

พฤตกรรมการดมแบบเสยงนถอวามความส�าคญในเชงสาธารณสขแมวาขณะนผดม

จะยงไมเกดความเจบปวยใดๆกตาม


การใหค�าแนะน�าแบบสนท�าไดโดย

1. การใหขอมลสะทอนกลบตวอยาง“ผลการประเมนปญหาการดมสราพบ

วาคณดมแบบเสยงเนองจากคณดม..(ปรมาณ/ความถ/รปแบบ)....”

2. การใหขอมลผลกระทบจากความเสยงสงตวอยาง“แมวาในขณะนคณยง

ไมพบปญหาอะไรชดเจน แตลกษณะการดมแบบนเปนการเพมความเสยงตอสขภาพ

เชนโรคกระเพาะโรคตบเสยงตอการเกดอบตเหตหรอเสยชวตจากอบตเหตบนทอง

ถนนขณะเมาสราหรอเสยงตอปญหาครอบครวปญหาอาชพหรอปญหาการเงนได”

33

3. การก�าหนดเปาหมายและใหค�าแนะน�าการดมแบบมความเสยงต�าตวอยาง

“หากเปนไปไดคณควรเลอกทจะหยดดมหรอถายงจะดมอยควรดมแบบมความเสยงต�า

โดยดมไมเกนวนละสองดมมาตรฐาน(เหลา4ฝาหรอเบยร1.5กระปองหรอไวน2แกว)

และตองหยดดมอยางนอยสปดาหละสองวนคณคดวาคณจะเลอกวธไหนดคะ/ครบ”

4. เสรมแรงกระตนตวอยาง“จรงๆ แลวมนอาจไมงายหรอกทคณจะลดการ

ดมลงใหอยภายในขดจ�ากด แตหากคณเผลอดมเกนขดจ�ากด ใหพยายามเรยนรวา

เพราะอะไรจงเปนเชนนนและวางแผนปองกนไมใหเกดขนอก หากคณระลกเสมอถง

ความส�าคญของการลดความเสยงจากการดมลงคณกจะสามารถท�าได”

กลมผดมแบบอนตราย (Harmful use) คะแนนประเมน 16-19 คะแนน

หมายถงการดมสราจนเกดผลเสยตามมาตอสขภาพกายหรอสขภาพจตรวมถงผลเสย

ทางสงคมจากการดม


การใหการบ�าบดแบบสน(BriefIntervention/BriefCounseling)เปนการ

ใหค�าปรกษาอยางเหนอกเหนใจและเสรมสรางแรงจงใจ

1. การใหค�าแนะน�าแบบสนโดยการคดกรองปญหาการดมสราประเมนปญหา

การดมและปญหาทเกยวของสะทอนปญหาและใหค�าแนะน�าวาอยในกลมดมแบบ

เสยงสงควรบนทกผลหรอสถานการณทเปนผลจากการดม

2. ประเมนแรงจงใจความพรอมในการปรบเปลยนพฤตกรรมและใหค�าแนะน�า

ทเหมาะสมตามระดบ

3. ตงเปาหมายในการลด/ละ/เลกหรอปรบเปลยนพฤตกรรม

4. ตดตามดแลเพอตดตามพฤตกรรมดมแกไขปญหาอปสรรคก�าหนดวธการ

แกไขอยางชดเจน

กลมผดมแบบตด (Alcohol dependence)คะแนนประเมน>20คะแนน


ควรไดรบการสงตอพบแพทยเพอการตรวจวนจฉยและวางแผนการบ�าบดรกษา

JUSTSAYNO!



34

เอกสารอางอง

กระทรวงสาธารณสข.คมอการใหบรการของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล.

พมพครงท2.กรงเทพฯ:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก,2552

กระทรวงสาธารณสข.สรปสถานการณปญหายาเสพตดดานการบ�าบดฟนฟป 2554.

กรงเทพฯ:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก,2554

ประเภทของวตถออกฤทธตอจตและประสาท.[สบคน10ตลาคม2556].เขาถงได

จากhttp://www2.custom.go.th/jsp/hazard/public/narcotic/preface.

pdf.

ทรงเกยรต ปยะกะ และเวทน ศนสนยเวทย. ยมสเรยนรยาเสพตด. พมพครงท 7.

กรงเทพฯ:ส�านกพมพมตชน,2544.

ทรงเกยรตปยะกะชาญวทยเงนศรตระกลและสาวตรอษณางคกรชย.เวชศาสตร

โรคตดยา คมอส�าหรบบคลากรทางการแพทย. พมพครงท2.สงขลา:ลมบรา

เดอรการพมพจ�ากด,2545.

ราชกจจานเบกษาเลมท131ตอนพเศษ143ง.ประกาศคณะรกษาความสงบแหง

ชาต ค�าสงท 108 /2557 เรอง การปฏบตตอผสงสยวากระท�าผดตาม

กฎหมายเกยวกบยาเสพตดเพอเขาสการบ�าบดฟนฟและการดแลผผานการ

บ�าบดฟนฟ. 30กรกฎาคม2557

โรงพยาบาลธญญารกษกรมการแพทย.ต�าราการพยาบาลผตดยาเสพตด. ปทมธาน

:บรษทวชระอนเตอรปรนตงจ�ากด,2544.

สถาบนธญญารกษกรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข.คมอการปฏบตงานดานยา

เสพตดในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล และสถานบ�าบดในชมชน

ส�าหรบบคลากรสาธารณสข กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะห

ทหารผานศก,2554.

สถาบนธญญารกษกรมการแพทยกระทรวงสาธารณสข.จตสงคมบ�าบด กรงเทพฯ

:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก,2548.

สาวตรอษณางคกรชย.การทบทวนองคความรเรองการคดกรองผมปญหาการดมสรา

กรงเทพฯ:วนดาการพมพ,2552.

35

ส�านกพฒนาระบบบรการสขภาพกรมสนบสนนบรการสขภาพกระทรวงสาธารณสข.

ระบบ รายงาน ระบบตดตามและเฝาระวงปญหายาเสพตด (บสต.) ป 2554.

กรงเทพฯ:ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ�ากด,2554.

ส�านกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงยตธรรม.

รวมกฎหมายยาเสพตด พรอมดวยกฎกระทรวงระเบยบขอบงคบทเกยวของ.

เอกสารเผยแพร;2555.

JUSTSAYNO!



36

ภาคผนวกแนวคดการท�างานของอาสาสมครสาธารณสขดเดน ระดบชาต

สาขา การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน

ป พ.ศ. 2555 – 2557

ป พ.ศ. 2555 : จงหวดขอนแกน ชอ นางพรเพญ ชาญเดช อาย 49 ป ทอย 916/1 ม. 15 ชมชนศรมงคล

ต.ชมแพอ.ชมแพจ.ขอนแกน

ระยะเวลาในการเปน อสม. 14ป

อาชพเกษตรกรรมอาชพเสรมคาดอกไม

แนวคดการท�างานของอาสาสมครสาธารณสขดเดน ระดบชาต 1. มระบบการท�างานทสอดคลองกบระบบการดแลผทเกยวของกบยาเสพตด

ในพนทคอ

1.1 มการเตรยมผปวยและครอบครวสรางสมพนธภาพแสดงความจรงใจ

ในการชวยเหลอมการด�าเนนงานตอเนองเปนรปธรรม

1.2 มการบ�าบดรกษาอาการทกขทรมานจากการขาดยาและสารเสพตด

ดวยระบบการบ�าบดในชมชน โดยใชสมนไพร (มะนาว) และลกอมรสเปรยวในการ

บรรเทาอาการอยากบหร

1.3 มการฟนฟสมรรถภาพ โดยการใหก�าลงใจ การใชครอบครวเขามาม

สวนรวมในการชวยเหลอครอบครวดวยการเรยนรการอยรวมกบผผานการบ�าบด

1.4 มการตดตามหลงการรกษาดวยการเยยมบานใชความตอเนองและ

สม�าเสมอจนกอใหเกดความไววางใจเชอมน

2. มระบบการท�างานดวยการสรางเครอขาย โดยการเขาถงครอบครว

วดโรงเรยนโดยเฉพาะวดอสม.เปนแกนน�าในการชวยใหพระ(เจาอาวาส)ลดละ

และสามารถเลกสบบหรได จนเปนบคคลตนแบบในการเลกสบบหร และขยายผลให

พระลกวดสามารถลดละและเลกสบบหรไดจนเปนตวอยางใหกบวดอนๆทมาเยยม

และจะขยายผลไปท วดใกลเคยงประมาณ2–3วดสงผลใหเกดเครอขายงานบญ

ปลอดเหลางานศพปลอดเหลา

37

3. มการน�ากจกรรมTobeNoIมาชวยในการรณรงคในโรงเรยน

4. มการรณรงคประชาสมพนธผานสอวทยกระจายเสยงทองถนโดยอสม.เปน

ผจดรายการวทยเชญชวนและใหความรเรองยาและสารเสพตด

5. มการท�างานทเปนระบบดวยแนวคด4ค.

ค.ท1คดหาปญหา/หาทางแกไข

ค.ท2คนคนหาเบาะแสและตวชวย

ค.ท3ความสามคคคอการท�างานเปนทมทกคนมความส�าคญเทาเทยมกน

ค.ท4ครอบคลมมการพฒนาเครอขายใหครอบคลมและตอเนอง

6. มระบบการดแลผทเกยวของกบยา และสารเสพตด ครบทงกลมเสยง

กลมเสพกลมตดรวมถงผคาโดยใชภาคเครอขายในการชวยด�าเนนงานจนเกดผลลพธ

ทเปนรปธรรม

7. มการท�าประชาคมหมบานจนเกดเปนเครอขายในการชวยเหลอสงผลให

เกดความยงยนในการท�างาน

8. มระบบการประสานงบประมาณโดยมเครอขายทงภาครฐและเอกชนเชน

เทศบาลโรงพยาบาลเปนตน

นวตกรรม 1. นวตกรรม“โซทองคลองใจ”

2. การบ�าบดในชมชนโดยใชมะนาวและลกอมรสเปรยวชวยบรรเทาอาการ

อยากยา

3. งานบญปลอดเหลางานศพปลอดเหลา

4. เครอขายการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชนรวม35หมบาน

2อ�าเภอและก�าลงจะขยายไปในจงหวดชยภม

5. มการถอดบทเรยนและการแลกเปลยนเรยนรรวมกน

6. มการน�าปราชญชาวบานทนทางสงคมมาบรณาการใหเกดการแกไขปญหา

ยาเสพตดในชมชน

JUSTSAYNO!



38

ป พ.ศ. 2556 : จงหวดตาก ชอนายทอม กาญจพนธบญ อาย 46 ป ทอย 89 ม. 8 ต�าบลพระธาต

อ�าเภอแมระมาดจงหวดตาก

ระยะเวลาในการเปนอสม.26ป

อาชพ ผใหญบานเกษตรกร


ในพนทคอ

1.1 มการเตรยมผปวยและครอบครวสรางสมพนธภาพแสดงความจรงใจ

ในการชวยเหลอ โดยใชความสมพนธทางชาตพนธในการด�าเนนงานมการด�าเนนงาน

ตอเนองเปนรปธรรม

1.2 มการบ�าบดรกษาอาการทกขทรมานจากการขาดยาและสารเสพตด

ดวยระบบการบ�าบดในชมชน โดยใชสมนไพรในการบรรเทาอาการปวด มการผสม

ผสานความเชอของชนเผามาใชในการบ�าบดผปวยเสพตด

1.3 มการฟนฟสมรรถภาพ โดยการใหก�าลงใจ การใชครอบครวเขามาม

สวนรวมในการชวยเหลอดวยการเรยนรการอยรวมกบผผานการบ�าบด

1.4 มการตดตามหลงการรกษาดวยการเยยมบานใชความตอเนองและ

สม�าเสมอจนกอใหเกดความไววางใจเชอมนและหมบานไดรบการการคดเลอกใหเปน

หมบานปลอดยาเสพตดนานถง17ป

2. มการท�างานเปนเครอขาย โดยประสานงานกบองคกรภาคประชาชนตาน

ยาเสพตดทงระดบอ�าเภอและจงหวด

3. อสม.เปนชาวกะเหรยงแตสามารถพฒนาตนเองจนเปนวทยากรกระบวน

การดานยาเสพตดระดบจงหวด

4. มแนวคดในการพฒนาหมบานโดยใชแนวคดเศรษฐกจพอเพยงของพระบาท

สมเดจพระเจาอยหวจนไดรบการคดเลอกใหเปน“หมบานเศรษฐกจพอเพยงยงยน”

5. มการขยายผลการด�าเนนงานดานการปองกนแกไขปญหายาเสพตดในพนท

ไปสต�าบลใกลเคยงเชนต�าบลแมตนและต�าบลสามหมน

39

นวตกรรม การบ�าบดในชมชนทเรยกวา“หวยสลงโมเดล”

JUSTSAYNO!



40

ป พ.ศ. 2557 : จงหวดศรสะเกษ ชอนางสาวชนศา ทองสทธ อาย 46 ป ทอย 82 ม. 12 ต�าบลสมปอย

อ�าเภอราศไศลจงหวดศรสะเกษ

ระยะเวลาในการเปนอสม.9ป

อาชพวทยากรออกก�าลงกาย


ในพนทโดยจดท�าเปนโครงการ“พนภยยาเสพตดชมชนลอมรวครอบครวลอมรกใช

หลกการครอบครวและชมชนเปนหวใจส�าคญในการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด

โดยด�าเนนการทงในเชง

1.1 ปองกน

1.2 การปราบปราม

1.3 การบ�าบดรกษา

1.4 การฟนฟและสงเสรมอาชพ

2. มการท�างานเปนเครอขาย โดยประสานงานกบองคกรภาคประชาชนตาน

ยาเสพตดทงระดบอ�าเภอและจงหวด

3. ใชกลยทธ3ก.ในการขบเคลอนงานยาเสพตด

ก.ท1กรรมการมการจดตงกรรมการและแบงหนาทรบผดชอบพรอมม

ระบบการตดตามการท�างาน

ก.ท 2 กองทน มการระดมทนดวยการของบสนบสนนจากองคกร และ

เครอขายเพอแสวงหาความรวมมอ

ก.ท3กจกรรมใชระบบการบรณาการงานใหทกฝายทเกยวของเขามาม

สวนรวมจนกลายเปนงานของทกคนในชมชน

4. มการด�าเนนงานโดยใชกระบวนการปองกน และแกไขปญหายาเสพตดใน

ชมชน ดวยการแสวงหาเครอขาย การใหชมชนมสวนรวมดวยการท�าเวทประชาคม

และรวมกนจดท�าแผนการท�างาน และ ด�าเนนการตามแผน มการประเมนผลหลง

ด�าเนนกจกรรมทกครงเพอประเมนผล

41

5. มการแบงกลมประชากรทเกยวของกบยาเสพตดเปน2กลมและใหการ

ชวยเหลอตามกลมผทเกยวของแบงเปนกลมสารเสพตดและกลมบหรสรา

6. มการบรณาการงานเฝาระวง และปองกนปญหายาเสพตดเขากบงานของ

ชมชน

7. มโครงการรณรงคปลอดเหลา:งานบญปลอดเหลางานศพปลอดเหลา

8. ใชความคนเคยเปลยนคนขยามาเปนจตอาสา

9. พฒนาเครอขายและสรางก�าแพงปองกนยาเสพตดในชมชน

นวตกรรม

ใชกลยทธ 3 ก. ในการขบเคลอนงานยาเสพตด

1.กรรมการ

3.กจกรรม2.กองทน

งบสนบสนนและ

ระดมจากเครอขาย

บรณาการงาน

แบบมสวนรวม

แตงตงจากทกภาคสวน

JUSTSAYNO!



42

แบบรายงานการตดตามดแลอยางตอเนอง

บสต.5(ปกปด)

แบบการตดตามผลการบ�าบดรกษาผปวยสารเสพตด

หนวยงานทตดตาม/ทตง…………………........................................หนวยงานทบ�าบดรกษา/ทตง…………………....…………………………

ชอ-สกล(ผปวย)……………………………….........…………อาย….........ปเลขประจ�าตวประชาชน

ทอยภมล�าเนาเดมจงหวด..................................................ทอยตามทะเบยนราษฎรจงหวด…………………............................

ทอยปจจบนเลขท…………….................…ซอย/ถนน……..……...........................หมบาน/ชมชน………………………………….

ต�าบล/แขวง…………………….........อ�าเภอ/เขต…......................................จงหวด……………….........

บคคลในครอบครวทใหความชวยเหลอ 1.บดา 2..มารดา 3.คสมรส 4.บตร

5.ญาต 6.เพอน 7.อยคนเดยว 8.อนๆระบ………………………….

ลกษณะของการเขารบการบ�าบด ()สมครใจ()บงคบบ�าบด()ตองโทษ

การตดตาม วธการตดตาม ผลการตรวจปสสาวะ สภาพรางกาย สภาพจตใจ สมพนธภาพในครอบครว

ครงท.............

วนท…………....

ผตดตาม………

ต�าแหนง….……

มาพบทหนวยงาน

จดหมาย,โทรศพท

เยยมบาน

พบสารเสพตด

ไมพบสารเสพตด

ไมไดตรวจ

แขงแรง

ออนแอ

เจบปวย/

ทรดโทรม

ปกต

ซมเศราแยกตว

กาวราว

หวาดระแวง

โดยไมมเหตผล

หแววหรอ

เหนภาพหลอน

ยอมรบ/

ชวยเหลอ

อยรวมกนได

ไมยอมรบ

ไมมญาต

สมพนธภาพในชมชน การใชสารเสพตด ปญหา/การชวยเหลอ

ยอมรบและ

ชวยเหลอ

อยรวมกนได

ไมยอมรบ

ไมใช

ใช1-2ครง/

สปดาห

ใชมากกวา2ครง/

สปดาห

…………………………...........................................................

…………………………...........................................................

…………………………...........................................................

…………………………...........................................................

…………………………...........................................................

สรปผลการตดตามครงท ……………

1. การศกษา การศกษา(ปจจบน)ระดบชน……………….ปท…......…สถานศกษา…………………………………………...

2. การประกอบอาชพ อาชพ(ปจจบน)…………………………… วางงาน อนๆระบ…………………………...

3. การฝกอาชพ มความตองการฝกอาชพ ไมตองการฝกอาชพ ไดรบการฝกอาชพแลว

4. ผลการตดตาม ไมเสพ เสพ ตดตามไมได ถกจบ เสยชวต

สงตอระบทสง…………………........…… อนๆ(ระบ)……………………………………..................………

43

รายชอคณะผจดท�า

1. นต.นพ.บญเรองไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ

กรมสบส.ทปรกษา

2. นพ.วโรจนวรชย ผอ�านวยการสถาบนธญญารกษสถาบน

ธญญารกษทปรกษา

3. นพ.องกรภทรากร รองผอ�านวยการสถาบนธญญารกษ

สถาบนธญญารกษประธาน

4. นางอไรวรรณวงศพรประทป พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ

สถาบนธญญารกษรองประธาน

5. นางประกายรตนชวยเจรญ พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ

สถาบนธญญารกษคณะท�างาน

6. นางพรรนอกลนกหลาบ พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ


7. นางดวงดาวไวยปราชญ พยาบาลวชาชพช�านาญการ


8. นางนนทาชยพชตพนธ พยาบาลวชาชพช�านาญการ


9. นางระเบยบโตแกว พยาบาลวชาชพช�านาญการ


10.นางส�าเนานลบรรพ พยาบาลวชาชพช�านาญการ


11.นางสภารณยสายแสงทอง พยาบาลวชาชพช�านาญการ


12.นางสวภทรคงหอม พยาบาลวชาชพช�านาญการ


JUSTSAYNO!



44

13.นางสาวประเชญฤกษอรณ บรรณารกษช�านาญการ


14.นางไพวลอาจหาญ พยาบาลวชาชพช�านาญการ


15.นายกงจกรสอนลา พยาบาลวชาชพช�านาญการ


16.นางวรารตนกจพจน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชนคณะท�างาน

17.นายจรญเจรญประโยชน นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชนคณะท�างาน

บรรณาธการ

1. นางอญธกาชชวาลยางกร ผอ�านวยการกองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน

กรมสนบสนนบรการสขภาพ

2. นางพรรนอกลนกหลาบ พยาบาลวชาชพช�านาญการพเศษ

สถาบนธญญารกษ

แนวทางการปฏบตงานดานยาเส

พตด

สสำหรบอำสำสมครสำธำรณสขประจสำหม

บำน (อสม

.)

JUSTSA

YNO

!

จดพมพโดย

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชนกรมสนบสนนบรการสขภาพ

กระทรวงสาธารณสขถนนตวานนทต�าบลตลาดขวญอ�าเภอเมองจงหวดนนทบร11000

โทร.025901534โทรสาร025901530

www.hss.moph.go.th

จัดพิมพ์โดย...

Documents