แบบฟอรมการใหบรการวชาการปการศกษา 2553

ลาดบ ชอโครงการ

ความเชอมโยง

การเรยนการสอน/กระบวน

วชา

การวจย มการประเมนประโยชนหรอผลกระทบ

ตอสงคม

1 การผลตกาซชวภาพสาหรบครวเรอน วชาการผลตสตวปก (441) 1. การเพมประสทธภาพการผลตกาซชวภาพ 1. ไดรบงบประมาณสนบสนนจาก

วชาการผลตสกร (442) กรณศกษาบานสนปเลย อ.ดอยสะเกด จ.เชยงใหม กระทรวงวทยาศาสตรฯ ตงแตป 49

(งบประมาณจาก สสส.) เปนตนมา (รวม 5 ป)

2.จดเปนเทคโนโลยเดนของคลเทคโนโลย

กระทรวงวทยาศาสตรฯ

2. การวจยและพฒนาประสทธภาพการผลตกาซ

ชวภาพสาหรบครวเรอนเกษตรกรบนพนทสง

(งบประมาณจากสถาบนวจยและพฒนาเกษตรทสง)

2 ศนยบรการวชาการและถายทอด การปรบปรงพนธ ANS 356725

เทคโนโลยชวภาพเกษตร

3 โครงการพฒนาคณภาพไมดอก กลวยไม 359405

เศรษฐกจ (กลวยไม)ฯ แหลงฝกงานของนกศกษา

4 โครงการเพมขดความสามารถในการ โรคพช

แขงขนดานการตลาดลนจฯ และสม พชสวน

โรคแมลง

5 การใชประโยชนของหญาแพงโกลา การจดการฟารมสตวเลยง การทาวทยานพนธเรองทดสอบสตรของโปรตนกอน เปนการลดตนทนการผลตของเกษตรกร

และโปรตนกอนเปนอาหารโคนม 356446 เปนอาหารสาหรบโคนม ของนกศกษาระดบปรญญาโท "ขาววทยชดชาวบาน"

6 สบดา วชพชและการปองกนกาจด ปญหาพเศษเรอง วชพชและสบดา

353431

7 การใชประโยชนจากความ

หลากหลายทางชวภาพข

สรางนวตกรรมเอกลกษณ

าวกาเพอ

ขาวกาไทย

รหสวชา 353799 วทยานพนธ นายธนพฒน รงวฒนพงษ รหส

510831007 เรอง ความสมพนธระหวางแอนโธไซยา

นน ปรมาณสานฟนอลกทงหมดและฤทธตาน อนมล

อสระของขาวเหนยวกาพนเมอง

8 การสรางพนธขาวเจากาพ

เดนชนดใหม

นธกรรม การผลตพชไรเบองตน 353210 1.วทยานพนธ นางสาวเยาวมาลย เขยวสอาด รหส

0831104 เรอง การคดเลอกและประเมนลกษณะในชว

ตนๆ เพอพนธกรรมขาวกาไมไวตอชวงแสงของลกผสม

ระหวางสายพนธกาวหนาขาวเจากาชวท 8 และขาว

พนธปทมธาน 1

9 โครงการวจยและพฒนาป

ผลตชวภาพเพอทดแทนส

เกษตรบนพนทสง

จจยการ

ารเคม

แมลงทมค

เศรษฐกจ

วามสาคญทาง

ENT 357322

การวจยและพฒนาชวภณฑกาจดแมลงหวขาวในการ

ปลกมะเขอเทศและพรกกะเหรยงบนพนทสง

หลกการบ

ENT 3577

รหารแมลงศตรพช

82การวจยและพฒนาชวภณฑกาจดแมลงหวขาวในเชอ

paecilomyces tenuipes สาหรบการปลกมะเขอเทศ

และพรกกะเหรยงบนพนทสง

10 การใชผลตภณฑและสาร

พชทองถนเพอปองกนกา

เจาะผลกาแฟ

สกดจาก

จดมอด

แมลงทมค

เศรษฐกจ

วามสาคญทาง

ENT 357322

การจดการมอดเจาะผลกาแฟในกาแฟอราบกาแบบ

ผสมผสานในพนทภาคเหนอ ปท 2

หลกการบรหารแมลงศตรพช

ENT 357782

11 ชววทยาของมอดเจาะผล

พชอาศยอนๆ

กาแฟและ แมลงทมความสาคญทาง

เศรษฐกจ ENT 357322

หลกการบรหารแมลงศตรพช

ENT 357782

ตารางท 1. โครงการบรการวชาการ 1. ชอโครงการ การสรางความเขมแขงใหแกกลมเกษตรกรชาวสวนทผลตมะมวงเพอการสงออก

2. ลกษณะงาน

การรวมแลกเปลยนเรยนรกบชมชนนกปฏบต เพอผลกดนใหกลมเปนองคกรแหงการเรยนร และน าองคความรมาด าเนนการกลมใหประสบความส าเรจตามวตถประสงคขององคกร กจกรรมทส าคญ ประกอบดวย การน าเสนอขอมลขาวสารเชงวชาการดานกลม การผลต และการตลาด การจดการความรของกลม การมกจกรรมรวมกบภาคการพฒนาอนในกลมยทธศาสตร/คลสเตอรมะมวง เปนตน

3. ระยะเวลาด าเนนงาน 1 มถนายน 2553 – 31 พฤษภาคม 2554 (งานตอเนองตงแต 27 กนยายน 2547)

4. คณะผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ และ นกศกษา 5. ผลลพธทได (output) 1) กลมไดรบขอมลขาวสารทเกยวของใหมอยางสม าเสมอ 2) กลมมกจกรรมการเพมความขดความ

สามารถของกลม 3) กลมไดยทธศาสตรและวธการด าเนนงาน 4) กลมมองคความร วธการ/แนวทางการผลตมะมวงคณภาพตามภมสงคมของตนเอง

รายละเอยดของ โครงการบรการวชาการ (กรณาใสเครองหมาย ) ม ไมม หมายเหต

6. มการบรณาการงานบรการวชาการแกสงคม กบ: 6.1 การเรยนการสอน วทยานพนธ 6.2 งานวจย

6.3 การขยายผลสการปรบปรงรายวชา 359351, 359451 6.4 ขยายผลสการเปดรายวชาใหม 6.5 ตอยอดสหนงสอหรอต ารา จ านวน 4 เลม

7. มการประเมนผลความส าเรจของการบรณาการงานบรการวชาการแกสงคมกบการเรยนการสอน และการวจย

8. มการประเมนประโยชนหรอผลกระทบของการใหบรการทางวชาการตอสงคม 9. มการน าผลการประเมนไปปรบปรง/พฒนา

9.1 การบรณาการงานบรการทางวชาการแกสงคมกบการเรยนการสอนและการวจย 9.2 ระบบและกลไก หรอกจกรรมการบรการวชาการ

10. มการส ารวจความตองการของชมชน หรอภาครฐ หรอภาคเอกชน หรอหนวยงานวชาชพ เพอประกอบการก าหนดทศทางและการจดท าแผนการบรการทางวชาการตามจดเนนของสวนงาน

11. มการพฒนาความรทไดจากการใหบรการทางวชาการและถายทอดความรสบคคลากรภายในสถาบนและเผยแพรสสาธารณชน

12. % การบรรลเปาหมาย 80% 13. ชมชนหรอองคกรมผน าหรอสมาชกทมการเรยนรและการด าเนนกจกรรมอยางตอเนอง 14. ชมชนหรอองคกรสรางกลไกทมการพฒนาตนเองอยางตอเนองและยงยน โดยคงอต

ลกษณ และวฒนธรรมของชมชนหรอองคกร

15. มผลกระทบทเกดประโยชนสรางคณคาตอสงคม หรอชมชน/องคกรมความเขมแขง

2

ตารางท 2.1 งานบรการวชาการ (เผยแพร) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง มะมวงไทยมะมวงโลก 2. ประเภทของการบรการ เผยแพรความร โดยน าหวขอทเตรยมไวแตละครง

มารวมสนทนากบผด าเนนรายการ ผด าเนนรายการประจ า: ดร.สนนท ละอองศร

3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ ครอบครว ม.ก. และผสนใจทวไป 6. หนวยงานผรบบรการ ไมมหนวยงานใดเปนการเฉพาะ 7. จ านวนผรบบรการ ไมทราบจ านวนแนชด โดยพนทกระจายเสยงครอบคลมหลาย

จงหวดในภาคเหนอตอนบน แตเนนกลมผฟง อ.สนทรายและอ าเภอใกลเคยง

8. ชวงเวลาด าเนนการ ทกวนศกร เวลา 5.30-6.00 น. 1 มถนายน 2553 – 31 พฤษภาคม 2554 (เปนกจกรรมตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2547)

“ม.ก. พบประชาชน” เปนรายการสดทเปดโอกาสใหผฟงมสวนรวม ในการตงค าถามและใหขอเสนอแนะ

9. สถานทจด สถานวทย ม.ก. เชยงใหม 10. วตถประสงค เผยแพรความร/ขอมลขาวสารใหแกเกษตรกร

ชาวสวนมะมวงและผสนใจทวไป

3

ตารางท 2.2 งานบรการวชาการ (ประชมวชาการ) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง เสนทางการพฒนาพนธมะมวงไทย การประชมวชาการพนธศาสตรแหงชาต ครงท 17 “การวจยพนธศาสตรเพอแปลผลสการประยกต”

2. ประเภทของการบรการ สมมนาระดบประเทศ (อภปรายกลม) มเอกสารประกอบการอภปราย 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ ผเขารวมการประชมวชาการพนธศาสตรแหงชาต

ครงท 17

6. หนวยงานผรบบรการ สมาคมพนธศาสตรแหงประเทศไทย 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 200 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนศกรท 8 เมษายน 2554

เวลา 13.30-15.00 น. อภปรายกลมหวขอ “การพฒนาพนธพชดอกและไมผล”

9. สถานทจด โรงแรมอมพเรยล แมปง เชยงใหม 10. วตถประสงค เพอเผยแพรองคความร ความกาวหนาและ

เทคโนโลยดานพนธศาสตรของมะมวง

4

เสนทางการพฒนาพนธมะมวงไทย1

ธวชชย รตนชเลศ2

ความส าคญ

มะมวงเปนไมผลทมการผลตมากทสดอนดบ 5 ของโลก ตามหลงเฉพาะ กลวย องน แอปเปล และสม เปนไมผลเขตรอนทผลตมากทสดอนดบ 2 ของโลก (Bally et al., 2009) นบเปน 1 ใน 6 ไมผลเศรษฐกจหลกของประเทศไทย ประกอบดวย ล าไย ทเรยน มงคด เงาะ ลองกอง และมะมวง (คณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการผลไม, 2552) แมมการสงออกไมเกนรอยละ 2 ของปรมาณทผลตไดในแตละป แตมะมวงและผลตภณฑน ารายไดเขาสประเทศปละมากๆ เชน ในป พ.ศ. 2552 กวา 1,550 ลานบาท (สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2553ข) ชาวสวนมออาชพทผลตเพอการสงออก สามารถสรางรายไดจากการจ าหนายมะมวงผลสดกวา 85,000 บาท/ไร/ป คดเปนสดสวนรายไดตอรายจายทสงถง 2.9 ตอ 1 (ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553) นอกจากนนยงถอเปนไมผลทมพนทการปลกมากทสดประมาณ 2.4 ลานไร ใหผลผลตกวา 2.4 ลานตน โดยแหลงเพาะปลกกระจายอยางกวางขวางไปทวทกภาคโดยไมเวนแมภาคใตทมปรมาณฝนตอปคอนขางสง และมผปลกจ านวนรวมทงสนกวา 0.35 ลานครวเรอน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2552ข) ปจจบนชาวสวนมะมวงบางสวนไดมการรวมตวกนเพอแกปญหาดานการผลตและการตลาด จ านวนไมนอยกวา 92 กลม (กรมสงเสรมการเกษตร, 2552ก) ซงถอวามากทสดส าหรบไมผล ในจ านวนนเปนกลมทผลตเพอการสงออกประมาณ 33 กลม (สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2553ค) มเครอขายแบงออกเปน 6 เขต และทกเขตไดผนกก าลงกนเปนองคกรระดบประเทศ ในนามของ “สมาคมชาวสวนมะมวงไทย” (สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2553ก)

พนธมะมวงส าหรบการบรโภคในประเทศและสงออก

มะมวงทนยมใชบรโภคในประเทศและสงออกเกอบทงหมดเปนพนธไทย พนธมะมวงในประเทศไทยเคยมการรายงานไวถง 250 ชอ (กรมวชาการเกษตร, 2547) เดอนเมษายนถงพฤษภาคม ถอเปนฤดกาลเกบเกยวหลกของมะมวงพนธไทย แตปจจบนไดมการผลตมะมวงออกสตลาดทกเดอนตลอดทงป ทงเพอการบรโภคในประเทศและสงออก ดงนนหากแยกมะมวงตามฤดกาลเกบเกยวแบงไดเปน 3 กลม ในฤด (เมษายน-พฤษภาคม) ลาฤด (มถนายน-กรกฎาคม) และ นอกฤด (สงหาคม-มนาคม) ส าหรบการผลตมะมวงนอกฤดมทง กอนฤด (มกราคม-มนาคม) และ หลงฤด (สงหาคม-ธนวาคม) หากจดโดยใชเกณฑลกษณะทใชบรโภค แบงไดเปน 2 กลม ผลสด และ แปรรป ส าหรบผลสดอาจแยกออกเปน มะมวงเปรยว มะมวงมน และมะมวงสก ตลาดของมะมวงเปรยวยงอาจแยกตามขนาดเปน กะตอย หรอ ระยะขบเผาะ (เลก) ระยะน าปลาหวาน (กลาง) ระยะเขาไคล (ใหญ) สวนมะมวงและผลตภณฑเพอการสงออก ทส าคญม 4 กลม ไดแก ผลสด แชเยอกแขง อบแหง และมะมวงกระปอง (ตารางท 1)

มะมวงทประเทศไทยผลตไดปละประมาณ 2.4 ลานตน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2552ข) กวารอยละ 98 ใชบรโภคเองในประเทศ ไมเกนรอยละ 2 เทานนทสามารถสงออกน ารายไดเขาสประเทศและสรางความเปนอยทดใหชาวสวน พนธทนยมใชบรโภคในประเทศมความหลากหลายสงมาก แตทถอวามบทบาทส าคญมากสดในปจจบน ทงเพอการบรโภคในประเทศและสงออก ไดแก น าดอกไมสทอง เปนพนธทไดจากการปลกดวยเมลดของ “น าดอกไมพระประแดง” ทเขตตลงชน กรงเทพฯ (วจตร, 2546) ซงมเปลอกผลหนา (หนากวาน าดอกไมเบอร 4) ผวสเหลองเขมเมอสก เนอผลละเอยด หนา เนอแนน สเหลองสม ฉ าน า ไมมเสยน เมลดบางมาก รสหวานอรอย กลนหอม ความหวาน 18-22 องศาบรกซ (ส านกคมครองพนธพชแหงชาต, 2544) สามารถ

1เอกสารประกอบการอภปรายกลม “การพฒนาพนธพชดอกและไมผล” การประชมวชาการพนธศาสตรแหงชาต ครงท 17 การวจยพนธศาสตรเพอแปล

ผลสการประยกต 7-9 เมษายน 2554 ณ โรงแรมอมพเรยล แมปง อ.เมอง จ.เชยงใหม 2 ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม จ.เชยงใหม e-mail: tavatcha@chiangmai.ac.th

5

บงคบใหออกไดไมยาก และเปนหนงในหาพนธ (แรด พมเสนแดง น าดอกไม หนงกลางวน และมหาชนก) ทตลาดญปนยอมรบและอนญาตใหน าเขา ปจจบนไดเปนทยอมรบในตลาดทวโลก

ตารางท 1. พนธมะมวงส าคญเชงการคาทนยมปลกในประเทศไทย

กลมมะมวง พนธส าคญเชงการคาทนยมปลกในประเทศไทย ถนก าเนด 1) พนธไทย กวา 210 พนธ 2) พนธตางประเทศ นวลค า (“จนหวง” ของไตหวน) อารทอท (“R2E2” ของออสเตรเลย) 3) พนธลกผสม มหาชนก (เกดจากแม “ซนเซท” ผสมกบพอ “หนงกลางวน”) ฤดกาลเกบเกยว 1) มะมวงในฤด พนธไทยสวนใหญ 2) มะมวงลาฤด

ก. ลาฤดตามธรรมชาต มหาชนก นวลค า อารทอท เขยวมรกต (เกดจากแม “แกวเขยว” กบพอ “สามป”) ข. ลาฤดโดยการจดการ น าดอกไมสทอง (เกดจากแม “น าดอกไมพระประแดง”)

3) มะมวงนอกฤด (ทะวาย) ก. ตามธรรมชาต โชคอนนต น าดอกไมทะวาย พมเสนมนทะวาย อกรองทองทะวาย แกวทะวาย สาม

ฤด ศาลายา มนเดอนเกา อกรองพกลทอง หนองแซง มนคอม บญบนดาล ข. การใชสารเคมบงคบ น าดอกไมสทอง ฟาลน เพชรบานลาด หนองแซง เขยวเสวย (เกดจากแม “ทองด า”)

ลกษณะทใชบรโภคในประเทศ 1) ผลสด

ก. มะมวงเปรยว แกว มนเดอนเกา โชคอนนต น าดอกไม (เกดจากแม “พมเสนแดง”) ข. มะมวงมน เขยวเสวย ฟาลน เพชรบานลาด แกวลมรง ทองด า มนเดอนเกา แรด หนองแซง ค. มะมวงสก หลากหลายสง เชน น าดอกไม (สทองและเบอรส) โชคอนนต หนงกลางวน อกรอง

ทอง (เกดจากแม “อกรอง”) 2) แปรรป

ดอง แกวศรสะเกษ (คดจาก “แกว”) น ามะมวง อบแหง ฯลฯ มหาชนก แกว โชคอนนต เขยวมรกต

มะมวงและผลตภณฑเพอการสงออก ก. ผลสด น าดอกไมสทอง น าดอกไมเบอรส มหาชนก เขยวเสวย ฟาลน เพชรบานลาด ข. แชเยอกแขง น าดอกไมสทอง น าดอกไมเบอรส (คดจาก “น าดอกไม”) ค. อบแหง แกว เขยวมรกต โชคอนนต (เกดจากแม “สามป”) ง. กระปอง แกว มหาชนก

6

การพฒนาพนธมะมวงในประเทศไทย

ประเทศไทยจดเปนถนก าเนดของมะมวงทส าคญแหงหนงของโลก (ประกาศ, 2547) นอกจากมความหลากหลายทางพนธกรรม (genetic diversity) ทงทเปน พนธปา (wild species) พนธปลก (cultivated species) และ กงพนธปลก (semi-cultivated species) คอนขางสงตามธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอแลว (Somsri, 2003) ยงมการน าพนธใหมๆ จากตางประเทศจ านวนมาก เขามาเพอใชเปนทางเลอกใหมส าหรบชาวสวน ตลอดจนเพอการปรบปรงพนธทมอยใหดขน

พนธมะมวงเพอการบรโภคในประเทศ ประเทศไทยมทงทนมนษยและทนธรรมชาต ซงรวมไปถงทรพยากรพนธกรรมพชคอนขางสง สงผลใหไดพนธดโดยการคดเลอกของเกษตรกร (farmer-selected cultivars) อยางหลากหลาย ท าใหคนไทยมโอกาสไดบรโภคมะมวงครบทกรสชาต รปแบบ และทกฤดกาลโดยไมขาดตอน ตลอดจนในราคาทต า อยางไรกตาม จากการเปลยนแปลงภมอากาศโลกในปจจบน ไดท าใหผลผลตมะมวงหลายแหงมแนวโนมลดลง (เปรม, 2553) การออกดอกตดผลลมเหลวงายขน (ธวชชย, 2554) การพฒนาพนธทสามารถปรบตวตอปรากฏการณโลกรอนไดด นาจะเปนเปาหมายทส าคญส าหรบมะมวงในกลมน

พนธมะมวงเพอการสงออก การสงออกนอกจากจะน ารายไดเขาสประเทศปละมากๆ แลว ยงน าความมงคงและชวตความเปนอยทดมาใหแกชาวสวน แตการทตลาดสงออกมการแขงขนสง การพฒนาพนธจงมบทบาทส าคญยง อยางไรกตามมะมวงทใชเพอการสงออกในปจจบน มประมาณ 10 พนธ (ตารางท 1) ซงผลกดนขนมาจากพนธเพอการบรโภคในประเทศทงสน ยงไมมพนธใหมทไดมาจากการพฒนาอยางเปนระบบไวรองรบหรอเปนทางเลอก ซงพรอมทจะแขงขนไดในตลาดเพอการสงออกในอนาคต แมเปาหมายของการพฒนาพนธทจะยกระดบคณภาพมะมวงไทยใหสงขน มความชดเจนเดนชดขนเปนล าดบ โดยเฉพาะประเดนของ 1) เปลอกผลทหนา หรอหนาขนเพอใหทนทานตอการขนสง 2) สสวย โดยเฉพาะสเปลอกทสามารถดงดดความสนใจของผบรโภคไดมากกวาสเหลอง เชน สแดง หรอเหลองแตมแดง 3) ตานทานตอโรคและแมลงศตรพช เพอสามารถขนสงไปไดไกลๆ และมอายการวางจ าหนายทยาวนานขน 4) ผลมขนาดปานกลาง สม าเสมอไดมาตรฐาน ท 300-500 กรมตอผล 5) ตนมขนาดทรงพมเลก เพอสามารถปลกในระบบชดไดงาย (อโนทย, 2542) เพมเตมจาก 6) ผลมคณภาพด ทงในสวนเนอ (เนอหนา แนน ละเอยด ไมมเสยน สเหลองเขม) กลน (หอม) รสชาต โดยเฉพาะสดสวนของแขงทละลายน าไดตอกรดทงหมดไมสงเกนไป (ทพยวรรณา, มมป)

วธการปรบปรงพนธ ขนตอนของการปรบปรงพนธไมผล ทส าคญประกอบดวย 1) การน าพนธ (introduction) 2) การรวบรวมพนธ (collection) 3) การศกษาลกษณะประจ าพนธ (characterization) 4) การประเมนและการคดเลอกพนธ (evaluation and selection) กรณความส าเรจทเกดจากด าเนนการตามขนตอนทงหมดในไมผลยนตนบางชนดในประเทศไทย ยาวนานถง 50 ป (ทรงพล, 2551) ในมะมวงใชเวลา ไมนอยกวา 8 ป ส าหรบการคดเลอกจากสายตนดทเพาะจากเมลด (ธวชชยและพฤกษ, 2545) และ 15 ป จากการผสมพนธ รวมทงตองอาศยพนทเพอการทดลองมาก (อโนทย, 2542) สวนวธการทแยกตามความยคสมยอาจแบงไดเปน 3 ระดบ ไดแก วธดงเดม วธมาตรฐาน และเทคโนโลยชวภาพ (Janick, n.d.) ส าหรบระดบการพฒนาพนธมะมวงของประเทศไทยเมอแจงตามลกษณะกจกรรม แสดงในตารางท 2 ขอมลทปรากฏชใหเหนวา พนธทเกดจากการปรบปรงพนธไมผลอยางเปนระบบ และไดรบการน ามาใชประโยชนอยางกวางขวางโดยชาวสวน มเพยง 2 พนธเทานน ไดแก น าดอกไม (เบอร 4) (ฉลองชย, 2546) และ แกว (แกวศรษะเกษ) (กรมวชาการเกษตร, 2541) ทเหลอสวนใหญไดมาจากการคดเลอกของชาวสวนนรนามทงสน

7

เสนทางการปรบปรงพนธ ความส าเรจในการพฒนาปรบปรงพนธ ตองอาศยการมสวนรวมของอยางนอย 4 ภาคการพฒนา 1) นกวจย ทตองเปนทมสหวทยาการ ทงคนรนเกาและรนใหม จากทงสถาบนการศกษาและภาครฐ แตในปจจบนทงสององคกรตกอยในภาวะวกฤตขาดแคลนทนมนษยอยางรนแรง ทมสหวทยาการนนจ าเปนตอการเชอมโยงองคความรการปรบปรงพนธ ทงวธดงเดม วธมาตรฐาน และสมยใหม ใหสอดคลองกบแตละเปาหมายหรอวตถประสงค นอกจากนนยงตองอาศยการเชอมโยงหรอการมสวนรวมของผใชประโยชนอยางจรงจง 2) ผสนบสนนการวจย ถอเปนปจจยหลกใชขบเคลอนการปรบปรงพนธ แตในปจจบน องคกรทเกยวของของประเทศไทยหนไปสนบสนนงานดานอนตามกระแสโลกาภวตน ใหความส าคญหรอเนนเฉพาะงานทใชเวลาสน ใชทนทรพยากรนอย ขณะทประเทศคแขงไมวาจะเปน เมกซโก จน อนเดย ไตหวน ออสเตรเลย ตางใหความส าคญและขบเคลอนงานในสวนนล าไปขางหนาหลายกาว 3) ผสงเสรมเผยแพรผลงานการวจย มบทบาทตอการขบเคลอนผลงานทไดไปสผใชประโยชน ทผานมากจกรรมสวนนถกจ ากดทงดานทนและเวลา ตลอดจนชองทางทเหมาะสม สวนใหญกจกรรมมกยตหลงงานวจยสนสดลงตามเงอนไขของผสนบสนนการวจย ท าใหการขยายผลขาดหายไปโดยสนเชง 4) ชาวสวนผใชประโยชนจากงานวจย ชาวสวนถอเปนผใชประโยชนเปาหมายส าคญ แตสวนใหญมกขาดความชดเจนและไมไดมสวนรวมในกจกรรม ส าหรบกรณมะมวง ไดมองคกรระดบชาตทชอ “สมาคมชาวสวนมะมวงไทย” ซงมเครอขายเปนสถาบนเกษตรกรอยางหลากหลาย ทงกลมทออนแอ/ทรพยากรนอยและทเขมแขง/ทรพยากรมาก รวมทงมภาคการพฒนาอนเกาะเกยวกนอยางกวางขวางทวประเทศ สามารถแสดงบทบาทไดทงเปนผใชประโยชนโดยตรง เปนผรวมงาน เปนผสนบสนนปจจยการศกษาพรอมชแนะเสนทางทกอประโยชนตอสวนรวมสงสด เปนผแพรกระจายผลงาน รวมทงเปนกระจกเงาของสมฤทธผลการพฒนาทงปวง

ตารางท 2. ระดบการปรบปรงพนธไมผลและกจกรรมทมการปฏบตกบมะมวงไทย

ระดบ กจกรรม มะมวงไทย วธดงเดม (primitive)

การขยายสายตนพเศษแบบไมอาศยเพศ Vegetative propagation of unique clones ✔ การเพาะเลยงหมจากสายตนดเดน Mass culture of superior clones ✔ การคดเลอกจากตนเพาะเมลดทบงเอญด Selection of chance seedlings ✔ การขยายพนธตนทมความแปรปรวนทางพนธกรรมจากการเพาะเลยงเนอเยอPropagation of clonal variants

✔

การปรบปรงพนธโดยวธมาตรฐาน (conventional breeding)

การผสมระหวางสายตนด Recombination of elite clones ✔ การผสมระหวางชนด Interspecific recombination ✔ การปรบปรงพนธพชโดยการผสมกลบ Backcross breeding - การปรบปรงพนธพชโดยการกลายพนธ Mutation breeding -

เทคโนโลยชวภาพ(biotechnology)

การชวยชวตเอมบรโอ Embryo rescue - การหลอมรวมโปรโตพลาสต Protoplast fusion - การปรบปรงพนธพชโดยการถายยน Transgenic breeding -

ทมา: ดดแปลงจาก Janick, n.d.

8

สรป

มะมวงเปนพชอาหารของคนไทย ขณะเดยวกนเปนไมผลเขตรอนสงออกส าคญทน ารายไดใหแกประเทศปละกวา 1,550 ลานบาท พรอมน าชวตความเปนอยทดมาใหแกชาวสวน อยางไรกตามการเปนพชสงออกท าใหมะมวงเปนสนคาทมการแขงขนสงในตลาด ประเทศคแขงมการพฒนาทงทางดานพนธและเทคโนโลยตลอดเวลา ส าหรบประเทศไทยเปนถนก าเนดมะมวง มความหลากหลายทางพนธกรรมสง นบเปนทนธรรมชาตทหาไดยาก แตพนธตางๆ ทนยมปลกเปนการคาเพอใชทงบรโภคในประเทศและการสงออก เกอบทงหมดไดมาจากการคดเลอกตนเพาะเมลดทบงเอญดโดยเกษตรกรนรนาม ขณะทการพฒนาพนธมะมวงอยางเปนระบบยงขาดแคลน อาจจะดวยหลายขอจ ากด ทงจากในสวนของ นกวจย ผสนบสนนการวจย ผสงเสรมเผยแพรผลงานการวจย และผใชประโยชนจากงานวจย แตทวกฤตอยางยงกคอ การตระหนกถงความส าคญในเรองการพฒนาพนธมะมวงของผสนบสนนงานวจย ส าหรบเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ ทตองใหโอกาสเพมขนทงดาน ขนาดทน ระยะเวลา และสถานท ในสวนของการท างานกรณปรบปรงพนธมะมวง นอกจากจะตองอาศยทมวจยสหวทยาการทสามารถท างานอยางตอเนองไดแลว นกวจยยงตองใหความส าคญกบสถาบนเกษตรกรเปาหมายใหชดเจน รวมทงเชอมโยงถงสถาบนเกษตรกรระดบชาตทชอ สมาคมชาวสวนมะมวงไทย ซงมเครอขายเปนกลมเกษตรกรและภาคการพฒนาอนทเกยวของอยางกวางขวางทวประเทศ สถาบนเกษตรกรทงในพนทและระดบชาตนสามารถแสดงบทบาทเปนทงผใชประโยชนโดยตรง เปนผรวมงาน เปนผสนบสนนปจจยการศกษาพรอมชแนะเสนทางทกอประโยชนตอสวนรวมสงสด เปนผแพรกระจายผลงาน รวมทงเปนกระจกเงาของสมฤทธผลการพฒนาทงปวง

เอกสารอางอง

กรมวชาการเกษตร. 2541. มะมวง. น. 18-22. ใน เอกสารวชาการ พชสวนพนธดและเทคโนโลยทเหมาะสม. สถาบนวจยพชสวน กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

กรมวชาการเกษตร. 2547. ฐานขอมลเชอพนธพช: มะมวง เลม 2. เอกสารวชาการล าดบท 10/2546. ฝายคมครองพนธพช กองคมครองพนธพช กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. 122 น.

กรมสงเสรมการเกษตร. 2552ก. นดสมาพนธชาวสวนมะมวงหารอเรองเสรมสรางเครอขายการท างานใหเขมแขง. (ระบบออนไลน). แหลงทมา: http://www.doae.go.th/prompt/2552/090605/3.pdf (18 มกราคม 2553)

กรมสงเสรมการเกษตร. 2552ข. สถานการณการผลตการตลาดมะมวงป 2552. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเครอขายกลมผผลตมะมวงระดบประเทศ. 5 มนาคม 2552 ณ หองประชมกรมสงเสรมการเกษตร ชน 5 อาคาร 1. กรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. 4 น.

คณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการผลไม. 2552. ยทธศาสตรพฒนาผลไมไทย พ.ศ. 2553 – 2557. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล http://www.fruitboard.doae.go.th/strategy.html (13 พฤศจกายน 2553)

ฉลองชย แบบประเสรฐ. 2546. มะมวงน าดอกไมทะวายเบอร 4. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล http://www.ku.ac.th/kaset60/ku60/mango.html (17 มนาคม 2554)

ทรงพล สมศร. 2551. ทเรยนไทยและการปรบปรงพนธ: กรณศกษาพนธจนทบร 1 จนทบร 2 จนทบร 3. เอกสารวชาการล าดบท 5/2551. ส านกผเชยวชาญ กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. 206 น.

ทพยวรรณา งามศกด. มมป. โครงการวจย “การพฒนาผลตภณฑมะมวงและความสามารถในการแขงขนกบตลาด

ตางประเทศ” (ระบบออนไลน). แหลงขอมล http://prop-fay.net23.net/last1.html (17 มนาคม 2554)

9

ธวชชย รตนชเลศ และ ฉนทลกษณ ตยายน. 2553. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 3 วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. 105 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ พฤกษ ยบมนตะสร. 2545. การคดเลอก การพฒนา และการขยายพนธมะมวงแกวส าหรบทดอนอาศยน าฝน. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล http://www.mcc.cmu.ac.th/agsust/publication_SA/kaew_rainfed_proj.pdf (17 มนาคม 2554)

ธวชชย รตนชเลศ. 2554. การปรบตวและเตรยมพรอมรบมอกบวกฤตโลกรอนส าหรบชาวสวนมะมวง. เอกสารน าเสนอในการประชมเชอมโยงการผลต การตลาด และลงนามสญญาซอขายมะมวงเพอการสงออก. 27 มกราคม 2554 ณ โรงแรมแกรนด รอยล พลาซา, ฉะเชงเทรา. 6 น.

ประกาศ สวางโชต. 2547. ก าเนดมะมวง. พพธภณฑสถานธรรมชาตวทยา 50 พรรษา สยามบรมราชกมาร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร. (ระบบออนไลน). แหลงทมา: http://www.sc.psu.ac.th/Units/museum/knowledge4/knowledge4.html (17 มนาคม 2554)

เปรม ณ สงขลา. 2553. โลกยงรอนผลผลตมะมวงยงลดลงงานวจยเดนของออสเตรเลย. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 1(2): 7.

วจตร วงใน. 2546. ชนดและพนธไมผลเมองไทย. วารสารเคหการเกษตร หางหนสวนจ ากดมตรเกษตรการตลาดและโฆษณา, กรงเทพฯ. 224 น.

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย. 2553ก. การประชมเลอกตงคณะกรรมการ สมาคมชาวสวนมะมวงไทย และการประชมของคณะท างาน. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 1(1): 4.

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย. 2553ข. การตลาด. จดหมายขาว สมาคมชาวสวนมะมวงไทย 1(2): 14-15. สมาคมชาวสวนมะมวงไทย. 2553ค. รายชอผน าชาวสวนมะมวงกลมตางๆ. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 1(2): 22. ส านกคมครองพนธพชแหงชาต. 2544. ฐานขอมลเชอพนธมะมวง. กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

142 น. อโนทย ชมสาย. 2542. ววฒนาการและการปรบปรงพนมะมวง. น. 9-13. ใน พายพ ยงปกษ (บรรณาธการ). มะมวงเพอการ

สงออก. บรษทไฟวอดเตอร จ ากด, สมทรปราการ. Bally, I.S.E., P. Lu and P.R. Johnson. 2009. Mango breeding. p. 51-82. In S.M. Jain and P.M. Priyadarshan (eds.).

Breeding Plantation Tree Crops: Tropical Species. Springer Science + Business Media, New York. Janick, J. n.d. Origin of fruits and fruit breeding. (Online). Available: http://www.hort.purdue.edu/newcrop/origin-of-

fruit_files/frame.htm (March 15, 2011) Somsri, S (compiled). 2003. Final Report of IPGRI/ADB-TFT Project: Conservation and Use of Mango and Rambutan

Diversity in Thailand and E-Catalogues of Germplasm Collections of Mango and Rambutan. Horticulture Research Institute (HRI) and International Plant Genetic Resources Institute (IPGRI). 349 p.

10

ตารางท 2.3 งานบรการวชาการ (งานพฒนาชมชน) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การปลกมะมวงเพอการสงออกกบโอกาสของชมชนดอยหลอ

การจดรายการวทย ม.ก. พบประชาชน สญจร ครงท 3

2. ประเภทของการบรการ งานพฒนาชมชน 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ วทยากรอาสา 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ ชมชนเกษตรกรรมดอยหลอ ต.ดอยหลอ อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม

และพนทใกลเคยง 6. หนวยงานผรบบรการ องคการบรหารสวนต าบลดอยหลอ ต.ดอยหลอ อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 200 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนองคารท 22 เมษายน 2554

เวลา 10.00-12.00 น. และ เวลา 13.00-15.00 น.

เปนการอภปรายกลม ชวงเชารวบรวมประเดนปญหา ชวงบายสรปผลพรอมออกอากาศผานสถานแมขายไปยงสถานลกขาย/วทยชมชนในเครอขายพรอมกนทวประเทศ

9. สถานทจด ณ อาคารเอนกประสงค อบต.ดอยหลอ ต.ดอยหลอ อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม 10. วตถประสงค เพอพฒนาชมชนดวยองคความร เทคโนโลยดานการ

ผลตและการตลาดของพชทางเลอก พรอมกบดานอนๆ ทเปนปญหาของชมชน อาทเชน ทดน และ เงนทน

11

ตารางท 2.4 งานบรการวชาการ (งานอบรม) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง วกฤตโลกรอนทสงผลกระทบตอมะมวง 2. ประเภทของการบรการ งานอบรม ม PowerPoint ประกอบการบรรยาย 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวง อ.เนนมะปราง จ.พษณโลก 6. หนวยงานผรบบรการ จงหวดพษณโลก โดยส านกงานเกษตรจงหวดพษณโลก 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 300 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนเสารท 5 มนาคม 2554

เวลา 10.15-11.00 น. และ 15.00-17.00 น.

เชาเปนการบรรยายในหองประชมใหญพรอมตอบค าถาม สวนชวงบายแลกเปลยนความร ณ จดสาธตในสวนมะมวงอาจารยศลปชย ตระกลทพย

9. สถานทจด ณ ศนยประสานแผนและพฒนาอ าเภอเนนมะปราง และจดสาธตในสวนมะมวงอาจารยศลปชย ตระกลทพย หมท 4 ต.เนนมะปราง อ.เนนมะปราง จ.พษณโลก

10. วตถประสงค เพอเผยแพรเทคโนโลยการผลตมะมวงคณภาพดนอกฤด

12

ตารางท 2.5 งานบรการวชาการ (งานอบรม) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การผลตมะมวงผลสดและมะมวงเพอการแปรรป โครงการบรณาการ “การผลต การแปรรป และการตลาดมะมวงส าหรบเกษตรกรชาวสวนจงหวดสพรรณบร”

2. ประเภทของการบรการ งานอบรม 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวง ชาวสวนจากหลายกลม จ.สพรรณบร 6. หนวยงานผรบบรการ จงหวดสพรรณบร โดยส านกงานเกษตรจงหวด

ส านกงานพาณชยจงหวด และส านกงานอตสาหกรรมจงหวดสพรรณบร

7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 50 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนพฤหสบดท 24 กมภาพนธ 2554

เวลา 13.00-15.00 น.

9. สถานทจด ณ ทท าการชวคราวของชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม

64/5 ม.9 ต.ขเหลก อ.แมแตง จ.เชยงใหม 50150

10. วตถประสงค เพอเผยแพรแนวทางการผลตมะมวงผลสดคณภาพดเพอการสงออก

13

ตารางท 2.6 งานบรการวชาการ (การดงาน) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การผลตมะมวงบนพนฐานความหลากหลายทางชวภาพและเปนมตรกบสงแวดลอม

ในการประชมเชงปฏบตการ “Regional Workshop on Good Practices of On-farm/In situ Conservation and Sustainable Use of Tropical Fruit Tree Diversity in Asia”

2. ประเภทของการบรการ การดงาน ม PowerPoint ประกอบการบรรยาย 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ Regional UNEP/GEF workshop participants นกวชาการจาก 4 ประเทศ ไดแก ไทย

อนเดย อนโดนเซย และมาเลเซย 6. หนวยงานผรบบรการ กรมวชาการเกษตร 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 30 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนเสารท 26 กมภาพนธ 2554

เวลา 15.00-17.00 น.

9. สถานทจด ณ ทท าการชวคราวของชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม

สวนดษณ 64/5 ม.9 ต.ขเหลก อ.แมแตง จ.เชยงใหม 50150

10. วตถประสงค เพอใหความเขาใจแนวทางการผลตมะมวงของกลมเกษตรกรบนพนฐานความหลากหลายทางชวภาพและการเปนมตรกบสงแวดลอม

14

ตารางท 2.7 งานบรการวชาการ (การอบรม) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง มะมวงกบโอกาสของชาวสวน การถายทอดเทคโนโลยการผลตมะมวงเพอการสงออกใหเกษตรกร โดยโครงการศนยวจยและถายทอดเทคโนโลย สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเชยงใหม

2. ประเภทของการบรการ การอบรม ม PowerPoint และเอกสารประกอบการบรรยาย

3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรต าบลวงผาง อ.เวยงหนองลอง

จ.ล าพน

6. หนวยงานผรบบรการ เทศบาลต าบลวงผาง 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 100 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนศกรท 4 กมภาพนธ 2554

เวลา 11.00-12.00 น.

9. สถานทจด ศาลาฝกอบรม เทศบาลต าบลวงผาง อ.เวยงหนองลอง จ.ล าพน

10. วตถประสงค เพอใหความรแนวทางการสรางกลมผผลตมะมวงเพอการสงออก

15

มะมวงกบโอกาสของชาวสวน3

ธวชชย รตนชเลศ4

I. ท าไมมะมวงเปนโอกาสของชาวสวน 1. มะมวงมองคประกอบเชงบวกหลายประการทสอดคลองกบความตองการของผบรโภค โดยเฉพาะประเทศทมก าลง

ซอสง เชน

เปนผลไมเขตรอนทผคนในเขตหนาวรจกเปนอยางด และคนเคยกบรสชาตมาอยางยาวนาน

มรสชาตด กลนหอม เนอละเอยด และคณคาทางโภชนาการสง โดยเฉพาะมะมวงพนธน าดอกไม

บรโภคไดงาย ไมตองใชอปกรณทซบซอนยงยาก ดภาพท 1 และ 2

มขนาดผลพอเหมาะ สอดรบกบวถชวตของผคนในเมองทมครอบครวขนาดเลกหรออยตามล าพง

หาซองาย มความหลากหลายของพนธใหเลอก และมสนคาใหบรโภคตลอดป

ราคาไมแพง

มตลาดขนาดใหญทมการแขงขนสงทงในประเทศและตางประเทศ

ภาพท 1. วธเตรยมมะมวงผลสดส าหรบบรโภคแบบตะวนตก ทมา: http://spiritsdancing.com/msblog/the-easiest-way-to-prepare-and-eat-mangoes

3 เอกสารประกอบการบรรยายในการฝกอบรมเกษตรกรเรอง การถายทอดเทคโนโลยการผลตมะมวงเพอการสงออก 4 กมภาพนธ 2554 ณ

เทศบาลต าบลวงผาง อ าเภอเวยงหนองลอง จงหวดล าพน 51120 4 ทปรกษาสมาคมชาวสวนมะมวงไทย และรองศาสตราจารยประจ าสาขาพชสวน ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม 50200

16

ภาพท 2. มะมวงสกทพรอมบรโภค ทมา: http://www.bellyhealthy.com/2010/03/how-to-eat-a-mango/ 2. สนคามะมวงสงออก มตลาดรองรบทงทเปนผลสดและผลตภณฑแปรรป

สนคามะมวงสงออกของประเทศไทย ม 4 ประเภท ไดแก มะมวงผลสด มะมวงสดแชแขง มะมวงอบแหง และมะมวงกระปอง ซงท ารายไดใหแก ชาวสวน และผเกยวของ ปละกวา 1,550 ลานบาท (สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2554)

เฉพาะมะมวงผลสดท ารายไดใหกบประเทศไทย ปละกวา 480 ลานบาท ซงสงกวาอก 3 ประเภท(สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2554) และมอตราการเตบโตถงปละ 10-15%

II. ท าไมตองผลตเพอการสงออก 1. มะมวงผลสดสงออกมราคาสงกวามะมวงในประเทศเทาตวหรอสงกวา

มะมวงคณภาพเพอการสงออกมราคาสงกวามะมวงในประเทศ ตลอดทงป โดยมะมวงสงออกในปการผลต พ.ศ. 2552 มราคาอยระหวาง 45-70 บาทตอกโลกรมส าหรบน าดอกไมเบอร 4 และราคา 50-80 บาทตอกโลกรมส าหรบน าดอกไมสทอง (ตารางท 1) ณ สวนของเกษตรกรวสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา (ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553) ขณะทมะมวงน าดอกไมในประเทศ มราคาเพยง 7-42 บาทตอกโลกรม โดยจะมราคาต าทสดในเดอนเมษายนถงพฤษภาคม (ตลาดกลางสมมเมอง, 2552)

17

ตารางท 1. ราคา (บาทตอกโลกรม) มะมวงน าดอกไมขายสงในประเทศ ตลาดกลางสมมเมอง เปรยบเทยบกบราคา (บาทตอกโลกรม) มะมวงน าดอกไมเบอร 4 และน าดอกไมสทอง ณ ทสวนเกษตรกร ตามทระบไวในตลาดพนธสญญาป พ.ศ. 2551 และ 2552 ของวสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวงต าบลโปงตาลอง อ าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมา

เดอน ราคามะมวงในประเทศ 1 ราคามะมวงสงออก 2

น าดอกไม น าดอกไมเบอร 4 น าดอกไมสทอง 2552 2551 2552 2551 2552

มกราคม 26 60 60 65 65 กมภาพนธ 24 55 50 60 55 มนาคม 15 45 45 50 50 เมษายน 7 45 45 50 50 พฤษภาคม 11 45 45 50 50 มถนายน 28 60 60 65 65 กรกฎาคม 42 70 75 75 80 สงหาคม 39 70 75 75 80 กนยายน 37 70 70 75 75 ตลาคม 37 70 70 75 75 พฤศจกายน 32 60 70 65 75 ธนวาคม 36 60 70 65 75

1ตลาดกลางสมมเมอง, 2552 (ป พ.ศ. 2551 ไมมขอมล) 2ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553 2. มะมวงผลสดสงออก ใหผลตอบแทนทดแกชาวสวนสงกวาผลไมชนดอน

การจ าหนายมะมวงผลสดคณภาพด มรายไดตอตนทน >2.9:1 (ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553) ถอวาใหก าไรสงทสดในกลมไมผลเศรษฐกจของประเทศไทยในปจจบน

3. มะมวงมตลาดตางประเทศรองรบอยางชดเจน กวางขวาง และปรมาณมาก ตลาดญปน (ตลาดหลกของประเทศไทยในปจจบน)

ตลาดอาเซยนทนอกเหนอจากญปน (เกาหล จน ฮองกง รวมถง รสเซย)

ตลาดเพอนบาน (เวยดนาม มาเลเซย ลาว อนโดนเซย สงคโปร)

ตลาดสหภาพยโรป (เยอรมนน) ตะวนออกกลาง และสหรฐอเมรกา

18

4. ตลาดตางประเทศแมจะมการแขงขนกนสง แตประเทศไทยกสามารถด าเนนการไดอยางมประสทธภาพจากการมสวนรวมของผสงออกซงมจ านวนมาก มบรษทผสงออกมะมวงจ านวนกวา 35 ราย ทแขงขนกนท าตลาดในตางประเทศ และพรอมจะเดนทางไปซอสนคาถงสวน หากชาวสวนสามารถสรางผลผลตทมคณภาพและมปรมาณมากพอ ในทกเดอนตลอดทงป ส าหรบบรษทสงออกทส าคญ เชน

บรษท สยาม เอกซสปอรต มารท จ ากด จ.พระนครศรอยธยา (คณสพจน โพธจนดา 089 894 6003)

บรษท เอกเซลฟรตส จ ากด จ.นครปฐม (ดร.ชฎล นมนวล 081 634 8316)

บรษท สวฟท จ ากด จ.นครปฐม (คณวฒชย ทองดอนแอ 081 944 3805)

บรษท พแอนดเอฟ เทคโน จ ากด กรงเทพฯ (คณสชลา ชาญศก 089 055 4893)

บรษท ธานยามา สยาม จ ากด กรงเทพฯ (คณอทย ขวญใจ 081 831 1126)

บรษท โดล เฟรช โพรดวซ (ไทยแลนด) จ ากด กรงเทพฯ (คณพรชย ประเวศทองโสภณ 081 917 1092)

III. ท าอยางไรจงจะขายใหตลาดสงออกได 1. ความส าเรจในการสงออก เรมทชาวสวนตองมการรวมกลม

ปจจบนมการรวมกลมของชาวสวนมะมวงแลวกวา 92 กลม และไดสรางเครอขายรวมกนอยางกวางขวาง

กลมชาวสวนมะมวงไดรวมตวกนเปนองคกรระดบชาตทเขมแขง เปนทพงของชาวสวนรายยอยทวประเทศ ในนามของ “สมาคมชาวสวนมะมวงไทย”

การรวมกลมเปนการเปดทางให เทคโนโลย เขาถงชาวสวน

การรวมกลมเปนการเปดทางให ตลาด เขาถงชาวสวน

การรวมกลมเปนการเปดทางให ขอมลขาวสาร เขาถงชาวสวน โดยเฉพาะเพอการปรบตวตอสงตางๆ ทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา

การรวมกลมเปนการเปดทางให การสนบสนน จากภาคการพฒนาเขาถงชาวสวน (เชน ภาครฐ ภาควชาการ ภาคเอกชน)

การรวมกลมเปนการเปดทางให ชมชนไดมสวนรวมในการพฒนาอาชพ ความเปนอย และสงแวดลอมทดอยางยงยน บนพนฐานของการพงตนเอง

2. มความชดเจนในพนธเพอการสงออก

พนธเพอการสงออกมหลายทางเลอก เชน น าดอกไม และ มหาชนก (ไปญปน จน เกาหล ฯลฯ) สงออก ผลสด แชแขง มะมวงปน และแปรรปอนๆ ฟาลน และ เขยวเสวย (ไปเวยดนาม จน ฯลฯ) สงออกผลสด

น าดอกไมสทอง ปจจบนยงเปนพนธเปาหมายส าคญทสดในการผลตเพอการสงออก

มะมวงมไมผลทมความยดหยน สามารถปรบเปลยนพนธไดงายตามความตองการของตลาด เชน โดยการฝากทอง ตอกง ฯลฯ

19

3. มความชดเจนในเรองเทคโนโลยการผลตและวทยาการหลงการเกบเกยว ทเปนของชาวสวน มะมวงสามารถปลกและใหผลดในเกอบทกภาค (ยกเวนภาคใต ตงแตจงหวดชมพรลงไป) และมเทคโนโลยการผลตพรอมกลมเกษตรกรตนแบบ ไดแก

การผลตและวทยาการหลงการเกบเกยวมะมวง ในฤด ไดแก วสาหกจชมชนชมรมผปลกมะมวงคณภาพเพอการสงออกอ าเภอพราว จ.เชยงใหม (ประธาน นายเจรญ คมสภา โทร. 089 850 4260)

การผลตมะมวง กอนฤด ไดแก ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง จ.พษณโลก (ประธาน นายศลปชย ตระกลทพย โทร. 081 886 9656) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 1 ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง” (ธวชชยและรงทพย, 2552)

การผลตมะมวง ลาฤด ไดแก ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม จ.เชยงใหม (ประธาน นายณรงค เจษฎาพนธ โทร. 081 961 9628) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 2 ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม” (ธวชชยและรงทพย, 2552)

การผลตมะมวง หลงฤด ไดแก วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง จ.นครราชสมา (ประธาน นายมนตร ศรนล โทร. 089 533 8594) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 3 วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง” (ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553)

4. สามารถผลตมะมวงทมคณภาพและมปรมาณมาก

การรวมกลมจะท าใหชาวสวนรายยอยไดควบคมกนเองในการสรางผลผลตทมคณภาพ เปนทไววางใจของตลาด/ผสงออก ปจจบนยงตองมระบบตรวจสอบยอนกลบ ท าใหผบรโภคมความมนใจยงขน

รายยอยทรวมตวกนนอกจากจะท าใหสนคามปรมาณมากพอเพอการจ าหนายแลว ยงสรางอ านาจตอรองในดานราคาไดเปนอยางด

5. มการสอสารและรวมกจกรรมกบผทเกยวของ โดยเฉพาะสมาคมชาวสวนมะมวงไทย ผทเกยวของประกอบดวยหลายฝายแตทส าคญ เชน

องคกรปกครองสวนทองถน เชน องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) และเทศบาลต าบล

ส านกงานเกษตรจงหวด

สถาบนการศกษาระดบอาชวศกษา/อดมศกษาในจงหวด

บรษทเอกชนทมบทบาท/ท ากจกรรมรวมกบองคกรภาครฐขางตน

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย

กลมเกษตรกรชาวสวนมะมวงเครอขาย และ

บรษทผสงออกมะมวง

IV. มะมวงสงออกเปนอยางไร 1. เปนพนธทสอดคลองกบความตองการของตลาด (ดหวขอ 3.2) 2. ผลผลตไดมาตรฐานในเรองคณภาพ ซงหมายรวมถง

มความหวานตามพนธเมอสก เชน น าดอกไมสทอง 17 องศาบรกซ

มความแกประมาณ 85% หรอมะมวงจมทผวน า

มผวผลเรยบเนยน สวยสะอาด อกเตม แกมอม ไมมต าหน

20

สผวผลสม าเสมอ และสวยงามตามพนธ ผลมสเขยวเขมส าหรบน าดอกไมเบอรส และผลมสเหลองทปลายผลมสเหลองเขมขนในน าดอกไมสทอง

3. ผลผลตไดมาตรฐานในเรองขนาด

น าหนกผลระหวาง 300-550 กรมหรอ 280-600 กรมแลวแตบรษทผสงออกและประเทศผซอ 4. ผลผลตไดมาตรฐานในเรองอาหารปลอดภย

ไมมสารพษตกคางตาม Positive list system 5. ไดมาตรฐานในเรองการผลต การเกบเกยว และการปฏบตหลงการเกบเกยว

มหนงสอรบรองสวน GAP

การใชตะกรามาตรฐานและการใชกระดาษรองรบมะมวงและหรอตาขายโฟมทสะอาดปลอดภย

โรงคดบรรจทไดมาตรฐาน

การพกผลผลต การขนยายในบรเวณแปลงเพาะปลก และการเกบรกษาทเหมาะสม

6. ไดมาตรฐานในเรองสขลกษณะสวนบคคล

ผทสมผสกบผลผลตโดยตรง โดยเฉพาะหลงการเกบเกยวตองมการดแลสขลกษณะสวนบคคล เพอปองกนไมใหเกดการปนเปอนสผลตผล (ส านกมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต, 2552)

เอกสารอางอง ตลาดกลางสมมเมอง. 2552. ราคาผลไม ราคาสนคาเฉลยรายเดอน ป 2552. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล:

http://www.taladsimummuang.com/dmma/Portals/PriceListYear.aspx?cate=02&year=2552 (3 กมภาพนธ 2554)

ธวชชย รตนชเลศ และ ฉนทลกษณ ตยายน. 2553. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 3 วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 105 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ. 2552. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 2 ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 36 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ. 2552. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 1 ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 88 น.

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย. 2554. การผลตและการตลาด. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 2(3): 9. ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. 2552. มาตรฐานสนคาเกษตร: การปฏบตทางการเกษตรทดส าหรบพช

อาหาร. ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. 23 น. Anon. 2010. How to eat a mango. (Online). Available: http://www.bellyhealthy.com/2010/03/how-to-eat-a-mango/

(February 2, 2011). Hil. 2004. The easiest way to prepare and eat mangoes. (Online). Available: http://spiritsdancing.com/msblog/the-

easiest-way-to-prepare-and-eat-mangoes (February 2, 2011).

21

ตารางท 2.8 งานบรการวชาการ (การสมมนา) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง กญแจสความส าเรจในการผลตมะมวงคณภาพเพอการสงออก: การด าเนนการในรปแบบกลม

การสมมนาการพฒนามะมวงและมงคดเพอการสงออกอยางยงยน

2. ประเภทของการบรการ การสมมนา ม PowerPoint และเอกสารประกอบการบรรยาย

3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวงจากกลมตางๆ

ทวประเทศ พรอมทงเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

6. หนวยงานผรบบรการ กรมสงเสรมการเกษตร โดยส านกสงเสรมและจดการสนคาเกษตร

7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 220 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนองคารท 15 กมภาพนธ 2554

เวลา 13.00-15.00 น. และ เวลา 15.00-18.00 น.

ชวงเชาเปนวทยากรบรรยาย ชวงบายเปนวทยากรประจ ากลมยอยชวยเกษตรกรในการถอดความรในหวขอ ความส าเรจการผลตมะมวงสงออกอยางยงยน

9. สถานทจด โรงแรม KU Home มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน กรงเทพฯ

10. วตถประสงค เพอใหความรชาวสวนมะมวงมแนวทางท ากลมใหเขมแขง มการผลตและการสงออกอยางยงยน

22

กญแจสความส าเรจในการผลตมะมวงคณภาพเพอการสงออก: การด าเนนการในรปแบบกลม5

ธวชชย รตนชเลศ6

I. ความหมาย การรวมกลม หมายถง บคคลหลายๆ คนมารวมตวกนท าอะไรบางอยาง หรอหลายๆ อยางเพอใหบรรลวตถประสงคและเปาหมาย

ทก าหนดไว (ณรงค, 2554) หรออาจหมายถง การทกลมคนมารวมกนท างานโดยมวตถประสงค เพอพงตนเองและชวยเหลอซงกนและกน สมาชกแตละคนมความเทาเทยมกนในการก าหนดการท างานในทกขนตอนของกจการทท า รวมทงแบงรายไดทเกดขนใหแกสมาชกตามทตกลงกน (ส านกงานสถตแหงชาต, 2544) กลม สมาคม หรอองคการธรกจ ทเกดจากการรวมตวกนของเกษตรกร เรยกวา สถาบนเกษตรกร (farmers institution) การรวมกลมอาชพ หลายกรณอาจมจดมงหมายมากกวารายได (อารและคณะ, 2549) แตจะท าเพอการปรบตว สรางความเขมแขง หาเทคโนโลยทเหมาะสมกบตนเอง หรอเพอสะสมความร ไปจนถงการสรางความสามคคและความสมพนธอนดของชมชน

II. เกษตรกรทเปนเปาหมายการด าเนนการในรปแบบกลม เกษตรกรรายยอย (small-scale farmers) ผเปนเปาหมายการด าเนนการในรปแบบกลมนน ครอบคลมไปถงประชาชนสวนใหญ

ของประเทศ มทดนถอครองนอย มกมฐานะยากจน มปญหาหนสน และอกหลายปญหา พบไดในทกภาคการผลตทางการเกษตรรวมทงกรณผปลกมะมวง ซงมจ านวนชาวสวนถง 0.35 ลานครวเรอน (กรมสงเสรมการเกษตร, 2552ก)

III. ทมาของปญหา ลกษณะของเกษตรกรรายยอยในประเทศทก าลงพฒนา รวมทงประเทศไทย คอ ถอครองหรอใชทดนนอย มการผลตสนคากระจด

กระจาย ราคาพชผลทไดรบไมยตธรรมหรอขาดตลาดทางเลอกทเปนธรรม และมกขาดความร น ามาซงปญหาทางเศรษฐกจ ความยากจน รายไดทไมพอเพยงตอการยงชพ การด ารงชวตยากล าบาก ไปจนถงทางสงคมทไมไดรบความยตธรรม ถกผมอ านาจกดขขมเหง ถกรงแกจากผมอทธพล

IV. ลกษณะของการรวมกลม กลมทเกดจากการวมตวกนของเกษตรกรรายยอย อาจจดแบงไดเปน 3 ประเภท (ธวชชย, 2553ก) ไดแก 1) กลมเนนการผลต

นบเปนการรวมตวกนขนตน ทมงปลดปลอยสนคาหลงการเกบเกยวของสมาชก ขาดมมมองดานอนโดยสนเชง 2) กลมเนนการขาย เปนการรกคบของกลมประเภทแรก โดยเฉพาะท าใหเรองการขายดขน ใหความส าคญกบกจกรรมการจดจ าหนาย มการตดตอกบตลาดมากขน แตกยงเปนการสอสารทางเดยวจากผผลต และ 3) กลมเนนการตลาด เปนกลมกาวหนามากทสด ในสวนทใหความส าคญกบลกคา และมองความส าเรจระยะยาว อาจมการก าหนดยทธศาสตรของกลม เชน กลยทธฤดการจ าหนาย (seasonality strategies) กลยทธเพอตลาดเปาหมาย (target market strategies) กลยทธบรรจภณฑ (packaging strategies) กลยทธขาวสารทสอทางโฆษณา (advertising message strategies) กลยทธการใหขาวสาร (publicity strategies) กลยทธการวจยและพฒนา (research and development strategies) และ กลยทธการหาขอมลทางการตลาด (marketing research strategies) เปนตน

5 เอกสารประกอบการบรรยายในการสมมนาเรอง การพฒนามะมวงและมงคดเพอการสงออกอยางยงยน 15-16 กมภาพนธ 2554 ณ โรงแรม KU

Home มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน 50 งามวงศวาน ลาดยาว จตจกร กรงเทพฯ 10900 6 ทปรกษาสมาคมชาวสวนมะมวงไทย และรองศาสตราจารยประจ าสาขาพชสวน ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม 50200

23

V. เปาหมายของการรวมกลม การรวมตวกนของของเกษตรกรรายยอยทเปนชาวสวนมะมวง แตละภาคและแตละพนทอาจมเปาหมายแตกตางกนไป แต

ประเดนส าคญทกลมตางๆ ก าหนดไวในการจดตงกลม และไดกลายเปนบทบาทหลกของกลมมะมวง ไดแก

การสรางอาชพ (job creation) ใหแกสมาชกในชมชน ซงหลายกลมอยในชนบททหางไกล ใหมความมนคง ยงยน โดยเฉพาะการท าใหมรายได (income generation) ทแนนอน เชน สงเสรมการปลกแลวรวบรวมผลผลตของสมาชกออกจ าหนาย ถอวาเปนเปาหมายหลกของการจดตงทกกลมในปจจบน เปนทนาสงเกตวาการท าใหมรายไดทดนน กลมมะมวงทเกดขนใหมในระยะหลงมกก าหนดการผลตเพอการสงออกเปนเปาประสงคสงสด

การเสรมสรางพลงชมชน (community empowerment) โดยมงใหสมาชกในชมชนมความรก สามคค เสยสละ ซอสตย รวมมอ รวมแรง และรวมใจ ประกอบกจกรรมตางๆ ของกลม โดยเฉพาะการท าใหมพลงเอาชนะความยากจน ไปจนถงการสรางมงคงใหกบชมชน ขณะทอกหลายกลมเนนใหมอ านาจในการเรยกรองหรออ านาจในการตอรอง (bargaining power) ดานราคา แตสงส าคญยงทไดจากการสรางพลงชมชน ทกลมตางๆ มกไมไดระบไวในวตถประสงค แตเกดผลในเชงปฏบตขนเอง คอ การสรางสรรคความสามารถในการพงตนเอง (self reliance) มการองอาศยภาครฐนอยลง (lessening their dependence on government services) และองคกรมอ านาจในกระบวนการตดสนใจเปนของตนเองเพมขน (much of the organizational decision-making) ซงนบเปนผลของพลงชมชนอนยงใหญทสดส าหรบเกษตรกรรายยอย

การแกปญหาของสมาชก (community problem solving) กลมทผานขนตอนการจดตงแลว หลายกลมยงมงท าหนาทหรอแสดงบทบาท เปนศนยกลางของการแกปญหาของสมาชกและชมชน ทงดานการผลต การตลาด รายได และสนเชอ เชน การตงรานคาสหกรณ ดวยการจดหาหรอประสานเอาปจจยการผลตทมคณภาพมาจ าหนายใหแกสมาชกในราคาทเปนธรรม เพอเพมประสทธภาพในการจดการสวนและลดตนทนการผลต เชนกรณของ ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง จงหวดพษณโลก (ธวชชยและรงทพย, 2552ก) หรอกรณของ สหกรณชมรมชาวสวนมะมวงจงหวดฉะเชงเทรา จ ากด (กรกญญา, 2554) การตงรานคาชมชนของชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม เพอเพมรายไดใหแกชาวสวนในชวงเวลาทไมมผลผลตมะมวงออกสตลาด และการตงกลมออมทรพย ของชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง (ธวชชยและรงทพย, 2552ก)

การเปนองคการ/องคกรแหงการเรยนร (learning organization) โดยทองคการ/องคกรมการสรางชองทางใหเกดการถายทอดความรซงกนและกนภายในระหวางสมาชก เชน การจดประชมประจ าเดอนตลอดปอยางสม าเสมอ ทงของ ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง และชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม ควบคไปกบการรบความรจากภายนอก การใชประโยชนความรเกา (ภมปญญาทองถน) การก าจดความรทใชไมไดแลว เออใหเกดโอกาสในการหาแนวปฏบตทดทสด (best practices) เพอน าไปสการพฒนาและสรางเปนฐานความรทเขมแขง (core competence) ของกลม ใหทนตอการเปลยนแปลงของสงคมโลกทเกดขนอยตลอดเวลา รวมทงสงเสรมการเรยนรตลอดชวตของสมาชกและชมชน โดยเฉพาะประการหลงนน หลายแหงแสดงบทบาทเปน ศนยเรยนรชมชน (community learning center) ทใหบรการดานขอมล ขาวสาร ตลอดจนองคความรแกสมาชกและชมชน ซงหมายรวมทงผคนในทองถนและจากภายนอก ทมเปาหมายใหเปน เกษตรกาวหนา (โฆสต, 2549) สวนผน ากลม ปฐมบทของความส าเรจ ของหลายกลมไดรบการยอมรบและยกยองใหเปนปราชญชาวบานของจงหวด เชนกรณของ นายทอง สงหสขม ประธานกลมเกษตรกรท าสวน (มะมวง) หนองพอก อ าเภอหนองพอก จงหวดรอยเอด เปนตน

24

เปนผน าการเปลยนแปลง (change agent) กลาวคอ ท าหนาทเปนผวางแผนและท าใหการเปลยนแปลงเกดขนอยางเปนมรรคผล สชาวสวนและชมชนภาคการเกษตรในชนบท โดยเรมทกลมตางๆ แลวสอสารมตทได ผานสถาบนเกษตรกรระดบชาตไปยงภาครฐในระดบสง เพอใหเกดเปน นโยบายทจะดแลรายไดของเกษตรกรชาวสวนรายยอยอยาง

จรงจง เชน การน ามตทไดจากการระดมความคดของคณะกรรมการ (ตวแทนกลมตางๆ ในแตละภาค) และทปรกษา สงผานนายกสมาคมชาวสวนมะมวงไทย ในฐานะคณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการไมผล (fruit board) ใหผลกดนขนสระดบนโยบาย แมปจจบนสงตางๆ ทกลาวไวขางตนยงกาวไปไมถง แตทผานมา สมาคมชาวสวนมะมวงไทยสอสารตอสาธารณะวา ไมประสงคทจะใหภาครฐแทรกแซงกลไกตลาดของมะมวงเหมอนไมผลเศรษฐกจอน แตในเบองตนตองการเพยงเปดโอกาสใหกลมตางๆ ในเครอขายไดพบปะกน เพอเกดการถายทอดความรซงกนและกน ซงกปรากฏวาไดผลเชงปฏบตอยางเปนทนาพอใจ

เปนผก าหนดทศทางการสรางสรรคองคความร (knowledge creation) รวมกบเครอขาย ประกอบดวย ภาครฐ ทเกยวของ เชน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ภาคเอกชน ซงรวมทงบรษทผสงออกและบรษทจ าหนายปจจยการผลตทางการเกษตร โดยเฉพาะ ภาควชาการ ซงหมายถงสถาบนวชาการตางๆ เพอรวมกนจดเวทวเคราะหปญหา การผลต การตลาด และนโยบายแหงรฐ ทเกดขนกบกลมชาวสวนจากภาคตางๆ หรออาจเปนการถอดความรจากกลมชาวสวนโดยตรง แลวน าไปสการศกษาวจยหรอเพอหาแนวทางปรบปรงแกไข หรอผลกดนสงทมอยแลว (องคความรและกฎหมาย) ใหมาสการปฏบตใหเกดมรรคผลหรอเผยแพรใหกวางขวางออกไป

เปนฐานรากการสรางตลาด (market creation) ใหกบชมชน เชนกรณ “งานประเพณมะมวงของดอ าเภอเนนมะปราง” ซงจดขนทกป ณ ทวาการอ าเภอเนนมะปราง จงหวดพษณโลก ส าหรบปนงานจะจดขนระหวางวนท 4-5 มนาคม พ.ศ. 2554 เพอสรางตลาดมะมวงใหแกชมชนทงในจงหวดพษณโลกและจงหวดใกลเคยง ระบวาชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปรางไดแสดงบทบาทเปนฐานรากหรอกลไกขบเคลอนกจกรรมทส าคญ***

VI. ประโยชนทเกดขนจากการรวมกลม ปจจบนมการรวมกลมของชาวสวนมะมวงแลวประมาณ 92 กลม (กรมสงเสรมการเกษตร, 2552ข) และไดสรางเครอขายรวมกน

ไปอยางกวางขวางทวประเทศ ถอไดวามความเดนชดมากทสด ในบรรดาไมผลเศรษฐกจหลก 6 ชนด ไดแก ทเรยน ล าไย มงคด มะมวง เงาะ และลองกอง (ส านกงานเลขานการคณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการผลไม, 2552) นบเปนตนแบบของเกษตรกรรายยอยในภาคการผลตอน นอกจากนนกลมชาวสวนมะมวงยงไดรวมตวกนเปนองคกรระดบชาตทเขมแขง เปนทพงของชาวสวนมะมวงรายยอยทวประเทศ ในนามของ “สมาคมชาวสวนมะมวงไทย” ส าหรบประโยชนทเกดขนจากการรวมกลมกคอ ประโยชนทชาวสวนมะมวงรายยอยในกลมจะไดรบ ซง ธวชชย (2554ข) ไดระบไวดงน

การรวมกลมเปนการเปดทางให องคความรและเทคโนโลย เขาถงชาวสวน เชน โครงการการเสวนาองคความรการผลตมะมวงเพอการสงออก เดอนละครง รวมจ านวน 18 ครง ระหวางป พ.ศ. 2551-52 ทชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม ไดรบการสนบสนนหลงกอตงกลมแลวจาก งานประชาสมพนธและบรการวชาการ คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (ธวชชยและรงทพย, 2553) โดยทกฝายจะมความเขาใจเปนอยางดวา กลมไมเนนสตรส าเรจจากภายนอกชมชน แตตองพฒนาขนเองจากภายใน

การรวมกลมเปนการเปดทางให ตลาด เขาถงชาวสวน การทกลมท าหนาทรวบรวมผลผลตของสมาชกทกระจดกระจายใหมารวมกน เชนกรณ ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม ไดจดการรวบรวมผลผลตของสมาชกประมาณ 20 รายทมาจากพนทตางๆ ถง 3 จงหวด ยอมสรางโอกาสการตลาดทดกวาใหแกชาวสวนเปนตน หากกลมไดควบคมใหสนคา มคณภาพ ไดมาตรฐาน และมความปลอดภย ระดบเดยวกนแลว นบเปนขอเสนอคณคาและความพงพอใหแกตลาดได

25

เปนอยางดยง และสงทไดรบอนเปนผลสบเนองกคอ อ านาจในการเรยกรองหรออ านาจในการตอรอง ดงทกลาวมาในตอนตน

การรวมกลมเปนการเปดทางให ขอมลขาวสาร เขาถงชาวสวน ซงจ าเปนส าหรบใชปรบตวตอสงตางๆ ทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เชน ปญหาวกฤตโลกรอนทมผลกระทบตอชาวสวนมะมวง (ธวชชย, 2554ก) ปจจบนสมาชกไดรบขอมลขาวสารจากกลม ขณะทกลมไดรบจากเครอขาย และสมาคมชาวสวนมะมวงไทย ผานจดหมายขาวของสมาคม และกจกรรมการประชมสมมนาหรอฝกอบรมทสมาคมรวมกบองคกรตางๆ จดขน ดงนนการทเกษตรรายยอยจ าเปนตองเปนสมาชกกลม จงมความส าคญคลายกบกลมตองเปนสมาชกของสมาคม

การรวมกลมเปนการเปดทางให ชาวสวนไดรบ การสนบสนน จากภาคการพฒนา เชน ภาครฐ ภาควชาการ ภาคเอกชน แมการใหบรการเพอเพมขดความสามารถของเกษตรกรจะเปนหนาทของภาครฐและภาควชาการ แตกลมกสรางความสะดวกใหแกทกภาคสวนสามารถเขาถง/รวมเรยนรกบชมชนไดโดยสะดวก โดยเฉพาะภาคเอกชนทมแนวคดการตลาดเพอสงคม (social marketing concept) เชน กลมไดรบการสนบสนนจากภาคเอกชนใหไปดงานทประเทศญปน (ศลปชย, 2554)

การรวมกลมเปนการเปดทางให ชาวสวนไดมสวนรวมในการพฒนาอาชพ ความเปนอย และสงแวดลอมทดอยางยงยนในชมชน ตลอดจนสรางความเปนปกแผนของชมชน บนพนฐานของการพงตนเอง เนองจากเกษตรกรเรมมการท างานอยางเปนระบบ มวตถประสงค เปาหมาย มการบรหารจดการใหเปนไปในทศทางเดยวกน

VII. เงอนไขความส าเรจในการเปนกลมเพอการสงออก หลงการรวมกลมบรรลเปาหมายแลว องคกรยงจะสามารถด าเนนกจกรรมตอไปขางไดหรอไมนน อาจจะตองพจารณาจากเงอนไข

สความส าเรจในการผลต การตลาด และสงคม บางประการ (ธวชชย, 2554) ดงตอไปน 1. มความชดเจนในพนธเพอการสงออก

กลมตองตดตามขอมลขาวสารอยางใกลชด ถงความตองการของตลาดดานพนธ วามแนวโนมการเปลยนแปลงไปอยางไร

พนธมะมวงเพอการสงออกในปจจบนมหลายทางเลอก เชน น าดอกไม และ มหาชนก (ไปญปน จน เกาหล ฯลฯ) สงออกทงในรป ผลสด มะมวงแชเยอกแขง (frozen mango) เนอมะมวงปนละเอยด/เนอมะมวงตปน (mango puree) พดดงมะมวง (mango pudding) ชามะมวง (mango tea) และการแปรรปแบบอนๆ ทก าลงพฒนาโดยภาคเอกชน ฟาลน และ เขยวเสวย (ไปเวยดนาม จน ฯลฯ) สงออกผลสด (สมาคมชาวสวนมะมวงไทย, 2554)

น าดอกไมสทอง ปจจบนยงเปนพนธเปาหมายส าคญทสดในการผลตผลสดเพอการสงออกของประเทศไทย

มะมวงเปนไมผลทมความยดหยนสง สามารถปรบเปลยนพนธไดงายตามความตองการของตลาด เชน โดยการฝากทอง ตอกง ฯลฯ แตกตองเวลาอยางนอย 2 ปขนไป

2. มความชดเจนในเรองเทคโนโลยการผลตและวทยาการหลงการเกบเกยว ทเปนของชาวสวน มะมวงสามารถปลกและใหผลดในเกอบทกภาค (ยกเวนภาคใต นบตงแตจงหวดชมพรลงไป) และมเทคโนโลยการผลตพรอมกลมเกษตรกรตนแบบ ทในปจจบนนยมสอสารกนวา “โมเดล (model)” ไดแก

การผลตและวทยาการหลงการเกบเกยวมะมวง ในฤด เชน วสาหกจชมชนชมรมผปลกมะมวงคณภาพเพอการสงออกอ าเภอพราว จงหวดเชยงใหม (ประธาน นายเจรญ คมสภา โทร. 089 850 4260)

26

การผลตมะมวง กอนฤด เชน ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง จงหวดพษณโลก (ประธาน นายศลปชย ตระกลทพย โทร. 081 886 9656) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 1 ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง” (ธวชชยและรงทพย, 2552ก) และสหกรณชมรมชาวสวนมะมวงจงหวดฉะเชงเทรา จ ากด (ประธาน นายประยร ปญญะบรณ โทร. 081 930 5052, 085 437 2029) (กรกญญา, 2554) เปนตน

การผลตมะมวง ลาฤด เชน ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม จงหวดเชยงใหม (ประธาน นายณรงค เจษฎาพนธ โทร. 081 961 9628) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 2 ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม” (ธวชชยและรงทพย, 2552ข)

การผลตมะมวง หลงฤด เชน วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง จงหวดนครราชสมา (ประธาน นายมนตร ศรนล โทร. 089 533 8594) ดหนงสอ “เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 3 วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง” (ธวชชยและฉนทลกษณ, 2553)

3. สามารถผลตมะมวงทมคณภาพและมปรมาณมาก นอกจากคณภาพแลว ปรมาณยงเปนอกเงอนไขหนงทผสงออกตองการ โดยเฉพาะจากกลมทอยไกลจากตลาด

การรวมกลมจะท าใหชาวสวนรายยอยไดควบคมกนเองในการสรางผลผลตทมคณภาพ เปนทไววางใจของตลาด/ผสงออก ปจจบนระบบตรวจสอบยอนกลบ (traceability) ทผบรโภคสามารถตรวจสอบยอนกลบถงแหลงผลตไดจากผลผลต นอกจากเปนมาตรฐานสนคาเกษตรแลว (มกอช., 2552) ยงเปนการรกเชงตลาดของมะมวงไทยในตลาดโลก เนองจากสามารถท าใหผบรโภคมความมนใจยงขน

รายยอยทรวมตวกนนอกจากจะท าใหสนคาของกลมมปรมาณมากพอเพอการจ าหนายแลว ยงสรางอ านาจตอรองในดานราคาไดเปนอยางด

4. มการสอสารและรวมกจกรรมกบผทเกยวของ โดยเฉพาะสมาคมชาวสวนมะมวงไทย การสอสารนนหมายรวมทงสมาชกภายในกลมและบคคลภายนอก ลกษณะการสอสารอาจเรมตนดวยการท าจดหมายขาว ลกษณะแผนพบ ของชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม ไปจนถงการ จดท าเปนรปเลมอยางด “ขาวสารมะมวงสหกรณแปดรว” ของสหกรณชมรมชาวสวนมะมวงจงหวดฉะเชงเทรา จ ากด เปนตน ส าหรบบคคลภายนอกซงเปนผทเกยวของมหลายฝายดวยกน แตทส าคญทกลมควรพจารณาสอสารไปถงอยางสม าเสมอ ไดแก

องคกรปกครองสวนทองถน เชน องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) หรอเทศบาลต าบล

ส านกงานเกษตรจงหวด

สถาบนการศกษาระดบอาชวศกษา/อดมศกษาในจงหวด

บรษทเอกชนทมบทบาท/ท ากจกรรมรวมกบองคกรภาครฐขางตน

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย

กลมเกษตรกรชาวสวนมะมวงเครอขาย และ

บรษทผสงออกมะมวง 5. มธรรมาภบาล (good governance)

ธรรมาภบาลจดเปนยทธศาสตรประการหนง ไวส าหรบตอสหรอปองกนความลมเหลวขององคกร ซงใชไดตงแตระดบประเทศมาจนถงสถาบนเกษตรกร การบรหารจดการองคกร ควรประกอบดวย 6 หลก (นรนาม, 2554) ไดแก 1) นตธรรม หมายถงกลมตองมกฎ ระเบยบ ขอบงคบ กตกาตางๆ เปนทยอมรบ โดยมการยนยอมพรอมใจ และถอปฏบต

27

รวมกน อยางเสมอภาคและเปนธรรม 2) คณธรรม หมายถง ความซอสตย สจรต ความเสยสละ ความอดทนขยนหมนเพยร ความมระเบยบวนย 3) ความโปรงใส หมายถงการเปดเผยขอมลขาวสารอยางตรงไปตรงมา มระบบหรอกระบวนการตรวจสอบและประเมนผลทมประสทธภาพ อนจะเปนการสรางความไววางใจซงกนและกน 4) การมสวนรวม หมายถงการใหสมาชกไดมสวนรวมรบร และรวมเสนอความเหนในการตดสนใจส าคญๆ ของกลม ซงจะชวยใหเกดความสามคคและความรวมมอกน 5) ความรบผดชอบ ทกฝายทงผน าและสมาชกตองตงใจปฏบตภารกจตามหนาทของตนอยางดยง มความรบผดชอบตอความบกพรองในหนาทการงานทตนรบผดชอบอย และพรอมทจะปรบปรงแกไขไดทนทวงท และ 6) ความคมคา ผน าตองตระหนกวากลมมทรพยากรคอนขางจ ากด ดงนนในการบรหารจดการจ าเปนจะตองยดหลกความประหยดและความคมคา

VIII. ปจจยสความส าเรจอยางยงยนในการรวมกลม ความส าเรจในการรวมตวกนของเกษตรรายยอยเปนกลม ประกอบดวยเงอนไขทส าคญ 12 ประการ (ธวชชย, 2553ข) ซงสามารถ

ใชเปนรายการทจะตองท า (checklist) เพอน าไปสการตรวจสอบระดบความส าเรจของกลม ไดแก 1) ผน าและสมาชกมความเขมแขง 2) มกฎกตกา 3) มวตถประสงคและมงมนด าเนนการตามเปาหมาย 4) มขอมลสมาชก 5) มตลาดเปาหมายของกลมอยางชดเจน 6) มปรมาณสนคาทมากพอ 7) สนคามคณภาพตรงกบความตองการของตลาด 8) สมาชกไดรบประโยชนจากกลมทงในเชงธรกจ สงคม และจตวญญาณ 9) มโรงคดบรรจกลาง 10) มทนด าเนนการ 11) มราน/บรการจ าหนายปจจยการผลต 12) มใบรบรองแหลงผลตเพอการสงออก

IX สรป การด าเนนการในรปแบบกลม โดยทวไปมเกษตรกรรายยอยเปนเปาหมาย เนองจากการผลตสนคามกกระจดกระจดกระจาย

ราคาพชผลไมไดรบความยตธรรม การรวมกลมมเปาหมายตงแต การสรางอาชพ การเสรมสรางพลงชมชน การแกสารพดปญหาของสมาชก การเปนองคการแหงการเรยนร เปนผน าแหงการเปลยนแปลง ก าหนดทศทางการสรางสรรคองคความร และเปนฐานรากของการสรางตลาดใหกบชมชน สวนประโยชนทเกดขนจากการรวมกลมอนจะเปนประโยชนตอสมาชกโดยตรงนน ไดแก เปดทางให ตลาด ขอมลขาวสาร และการสนบสนน เขาถง ตลอดจนชาวสวนไดมสวนรวมในการพฒนาอาชพ ความเปนอย และสงแวดลอมทดอยางยงยนในชมชน แตความส าเรจของการเปนกลมผลตมะมวงเพอการสงออกนน ตองเกยวของกบขอมลดาน พนธ เทคโนโลย คณภาพ และปรมาณผลผลต ตลอดจนการสอสาร และการมธรรมาภบาลของกลม เอกสารฉบบน ไดเสนอเงอนไข 12 ประการทสามารถใชเปนรายการทจะตองด าเนนการ เพอตรวจสอบระดบความส าเรจทยงยนของกลม

เอกสารอางอง กรกญญา อกษรเนยม. 2554. โมเดลการจดการผลตมะมวงสงออก. ว.เคหการเกษตร 35(2): 101-114. กรมสงเสรมการเกษตร. 2552ก. สถานการณการผลตการตลาดมะมวงป 2552. เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการ

เครอขายกลมผผลตมะมวงระดบประเทศ. วนท 5 มนาคม 2552. ณ หองประชมกรมสงเสรมการเกษตร ชน 5 อาคาร 1. กรมสงเสรมการเกษตร, กรงเทพฯ. 4 น.

กรมสงเสรมการเกษตร. 2552ข. นดสมาพนธชาวสวนมะมวงหารอเรองเสรมสรางเครอขายการท างานใหเขมแขง. (ระบบออนไลน). แหลงทมา: http://www.doae.go.th/prompt/2552/090605/3.pdf (18 มกราคม 2553)

โฆสต ปนเปยมรษฎ. 2549. เกษตรกาวหนาเศรษฐกจเขมแขง. ส านกพมพมตชน, กรงเทพฯ. 172 น.

28

ณรงค เจษฎาพนธ. 2554. การรวมกลม. เอกสารประกอบการบรรยายในการฝกอบรมเกษตรกรเรอง การถายทอดเทคโนโลยการผลตมะมวงเพอการสงออก. 4 กมภาพนธ 2554. ณ เทศบาลต าบลวงผาง อ าเภอเวยงหนองลอง, ล าพน. 3 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ ฉนทลกษณ ตยายน. 2553. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 3 วสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวง ต าบลโปงตาลอง. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 105 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ. 2552ก. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 1 ชมรมผปลกมะมวงอ าเภอเนนมะปราง. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. 88 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ. 2552ข. เกษตรดทเหมาะสมส าหรบมะมวง ฉบบชมชน 2 ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 36 น.

ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ. 2553. พฒนามะมวงไทยกาวไกลสมะมวงโลก. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. 148 น.

ธวชชย รตนชเลศ. 2553ก. การสรางมาตรฐานระบบการผลตมะมวงของกลม. น. 35-39. ใน ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ (บรรณาธการ). พฒนามะมวงไทยกาวไกลสมะมวงโลก. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

ธวชชย รตนชเลศ. 2553ข. วกฤตและโอกาสของชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม. น. 41-45. ใน ธวชชย รตนชเลศ และ รงทพย อทมพนธ (บรรณาธการ). พฒนามะมวงไทยกาวไกลสมะมวงโลก. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

ธวชชย รตนชเลศ. 2554ก. การปรบตวและเตรยมความพรอมรบมอกบวกฤตโลกรอนส าหรบชาวสวนมะมวง. น. 16-21. ใน เอกสารประกอบการประชมเชอมโยงการผลต การตลาด และลงนามสญญาซอขายมะมวงเพอการสงออก. 27 มกราคม 2554. ณ โรงแรมแกรนด รอยลพลาซา, ฉะเชงเทรา.

ธวชชย รตนชเลศ. 2554ข. มะมวงกบโอกาสของชาวสวน. เอกสารประกอบการบรรยายในการฝกอบรมเกษตรกรเรอง การถายทอดเทคโนโลยการผลตมะมวงเพอการสงออก. 4 กมภาพนธ 2554. ณ เทศบาลต าบลวงผาง อ าเภอเวยงหนองลอง, ล าพน. 7 น.

นรนาม. 2554. หลกธรรมาภบาล. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://www.ocn.ubu.ac.th/service/luktam.pdf (12 กมภาพนธ 2554)

ศลปชย ตระกลทพย. 2554. รายงานการศกษาดงานทเมองฟกโอกะประเทศญปน. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 2(3): 12.

สมาคมชาวสวนมะมวงไทย. 2554. ตลาดเวยดนามรบมะมวงไทยไมอน แตตองปลอดภยจากสารเคมตกคาง. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวงไทย 2(3): 10.

ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต (มกอช.). 2552. มาตรฐานสนคาเกษตร: การปฏบตทางการเกษตรทดส าหรบพชอาหาร. ส านกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. 23 น.

ส านกงานเลขานการคณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการผลไม. 2552. ยทธศาสตรพฒนาผลไมไทย พ.ศ. 2553-2557 ฉบบปรบปรงเพมหนวยงานสนบสนน ตามมตคณะกรรมการพฒนาและบรหารจดการผลไม ครงท 7/2552. วนท 14 ตลาคม 2552. (ระบบออนไลน). แหลงทมา: http://www.fruitboard.doae.go.th/Data/strategy/3%20strategy_new_update10%20November%202009.pdf (18 มกราคม 2553)

29

ส านกงานสถตแหงชาต. 2544. นยามโครงการส ามะโน/ส ารวจ. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://service.nso.go.th/nso/knowledge/knowledge09/maimed.html (12 กมภาพนธ 2554)

อาร วบลยพงศ ทรงศกด ศรบญจตต นทธมน ธระกล กฤษฎา แกนมณ ทนรตน พทกษพงศเจรญ พมพมลแกวมณ พระพงษ ปราบรป รตนา แกวเสน และนารรตน ทนด. 2549. รอยแปดวสาหกจ (ใน) ชมชน แนวทางการวจย กลยทธ กรณศกษา. ศนยวจยเพอเพมผลผลตทางเกษตร คณะเกษตรศาสตร และ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม. 292 น.

30

ตารางท 2.9 งานบรการวชาการ (การสมมนา) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การปรบตวและเตรยมพรอมรบมอกบวกฤตโลกรอนส าหรบชาวสวนมะมวง

ในการประชมเชอมโยงการผลต การตลาด และลงนามสญญาซอขายมะมวงเพอการสงออก

2. ประเภทของการบรการ การสมมนา มเอกสารประกอบการบรรยาย 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวงจากกลมตางๆ

ทวประเทศ พรอมทงเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

6. หนวยงานผรบบรการ จงหวดฉะเชงเทรา โดยส านกงานเกษตรจงหวดฉะเชงเทรา 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 200 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนองคารท 27 มกราคม 2554

เวลา 9.00-10.30 น. อภปรายกลม ด าเนนการโดย คณดนย ปญจพทยากล นกวชาการสงเสรมการเกษตรช านาญการ

9. สถานทจด โรงแรม แกรนด รอยล พลาซา อ.เมอง จ.ฉะเชงเทรา

10. วตถประสงค เพอใหความรชาวสวนมะมวงไดมการปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของโลก สงเสรมการผลตและการสงออกอยางยงยน

31

การปรบตวและเตรยมพรอมรบมอกบวกฤตโลกรอนส าหรบชาวสวนมะมวง7

ธวชชย รตนชเลศ8

วกฤตโลกรอนเปนหวขอทไดรบความสนใจจากผคนทงโลกมาตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๓ (จราภา, มมป) ในชวงแรกทมการกลาวถง

ภาคเกษตรกรรมยงไมไดรบผลกระทบหรอหากมกนอยมาก ปญหาทเกดขนจงถกมองขามวามสาเหตมาจากปจจยอน แตในระยะ

หลงหลายฝายเรมยอมรบมากขน และเชอวานาจะเปนผลมาจากวกฤตโลกรอน เนองจากความเสยหายปรากฏขนในวงกวาง

โดยเฉพาะในระยะ ๒-๓ ปทผานมา ไดขยายมาสการผลตไมผลหลายชนด เชน สมโอและลนจท อ.ทองผาภม จ.กาญจนบร

(พายพ, ๒๕๕๔) ล าไยท จ.ล าพน (สวพ. ๑, ๒๕๕๓) รวมทงมะมวงทออสเตรเลยและหลายจงหวดในประเทศไทย (เปรม, ๒๕๕๓;

ฉลองชย, ๒๕๕๔) แมสวนใหญยงขาดหลกฐานทางการศกษาวจยมายนยนสนบสนนเหตปจจยทอางถงกตาม ผเขยนจงน า

ประเดนนมาทบทวน วเคราะห เพอเชอมโยงสสถานการณการผลตมะมวงไทย ในปการผลต ๒๕๕๔ ทก าลงมาถง รวมทงรวบรวม

ขอเสนอแนะแนวทางการปรบตวและเตรยมพรอมรบมอผลกระทบของวกฤตโลกรอนดงกลาว

๑) การคาดการณความเปลยนแปลงของภมอากาศทจะเกดขนในอนาคต

การคาดการณในเรองความเปลยนแปลงของภมอากาศในอนาคตอก ๑๐๐ ปขางหนา ทเปนผลจากการศกษาในเขตลมน าโขง

ตอนลาง ซงเปนพนททใกลชดกบประเทศไทยมาก สรปไดวา ๑) อากาศจะรอนขน เลกนอย แตพนททมอากาศรอนขนจะขยาย

วงกวางขน และรอนยาวขนกวาปจจบน ระดบอณหภมสงสดและต าสดรายวนจะสงขน ๒) ปรมาณฝนจะมความผนผวน ในชวง

ตนครสตศตวรรษ (พ.ศ. ๒๕๔๔-๒๕๙๓) แตชวงครงหลงของครสตศตวรรษ (พ.ศ. ๒๕๙๔-๒๖๔๓) มแนวโนมท ปรมาณฝนจะ

เพมขน ซงเกดขนจากการทมฝนตกหนกมากขน โดยทฤดฝนยงคงมระยะนานเทาเดม ในขณะเดยวกน ๓) ระดบน าทะเลม

แนวโนมทยกตวสงขน เนองจาก มรสมมทศทางและความเรวลมเปลยนไป ชวงมรสมจะมปญหาลมพายฝนทตกหนก สราง

ความเสยหายแกบานเรอน เรอประมง และพชผลทางการเกษตร รวมทงกระทบตอการด าเนนชวต (วฑรย และศรนนต, ๒๕๕๓) ท

กลาวมาขางตนแมเปนการคาดการณ แตทงประเทศไทยและประเทศในเขตลมน าโขงตอนลาง ตางเรมสมผสแลวกบสภาพลมฟา

อากาศทแปรปรวนในชวง ๒-๓ ปทผานมา

๒) ผลกระทบทอาจเกดขนตอชาวสวนมะมวง

จากการคาดการณในเรองความเปลยนแปลงของภมอากาศในอนาคตทเรมสมผสไดแลว เมอน ามาวเคราะหรวมกบกระบวนการ

ผลตและการด าเนนชวตของชาวสวนมะมวง สามารถแบงผลกระทบทอาจเกดขนตออาชพของชาวสวนมะมวงไดเปน ๓ ประเดน

หลก ตามองคประกอบของภมอากาศขางตนดงน

7

เอกสารน าเสนอในการประชมเชอมโยงการผลต การตลาดและลงนามสญญาซอขายมะมวงเพอการสงออก ๒๗ มกราคม ๒๕๕๔ ณ โรงแรมแกรนด รอยล พลาซา อ าเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา

8 ทปรกษาสมาคมชาวสวนมะมวงไทย และรองศาสตราจารยประจ าสาขาพชสวน ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม ๕๐๒๐๐

32

ผลกระทบจากอากาศทรอนขน

อากาศทรอนขนเลกนอยโดยปกตแลวไมมผลกระทบรนแรงตอการท าสวนมะมวง เนองจากโดยธรรมชาตมะมวงเปนไมผลเขตรอน

ททนตอความรอนและแหงแลงไดคอนขางด โดยเฉพาะในกลมมะมวงอนโดจน ในเบองตนรงสสรยะหรอแสงแดดเปนเหตให

อณหภมของอากาศสงขน ซงอาจจะท าใหตนพชมอตราการคายน าสงพรอมกบการใชน ามากขน แหลงน าทเกบสะสมน าไวไดนอย

จะระเหยหายแหงขอดเรวขน แตทส าคญนาจะเปนผลกระทบตอวงจรเตบโตดานการเจรญพนธ หรอวงจรในชวงการออกดอก ตด

ผล และสรางเมลด ระยะประมาณ ๖ เดอนในแตละรอบป อยางไรกตามในประเทศออสเตรเลยมรายงานแลววาอณหภมทสงเกน

กวา ๓๒ องศาเซลเซยสนน ท าให ผลผลตมะมวงลดลง ชดเจน โดยอณหภมทสงเกนกวานทก ๑ องศาเซลเซยส จะท าใหผลผลต

มะมวงพนธเคนซงตนไพรด (กลมมะมวงอนเดย) ลดลง ๑๘-๒๘ เปอรเซนต (เปรม, ๒๕๕๓) จากประสบการณชาวสวนมะมวงไทย

(ศลปชย, ตดตอสวนตว) ชวาวนทมอณหภมสง (เกน ๓๕ องศาเซลเซยสขนไป) คอนขางยาวนาน ทจงหวดพษณโลก หากไปตรง

กบระยะทชอดอกก าลงบาน จะเปนสาเหตส าคญทท าใหดอกแหง ไมตดผล หากไดรบผลกระทบเบาบางลง สงผลใหการปฏสนธไม

สมบรณ ตดผลนอยลง หรอหากตดผล ผลเหลานนกจะมการหลดรวงไปในทสด ยงสงเกตอกวาความเสยหายดงกลาว มแนวโนมท

จะเกดขนอยางเดนชดกบชอดอกดานบนและทศตะวนตกของทรงพม ทสมผสกบแสงแดดตอเนองหลายชวโมง แตถาอณหภมสง

เกดปลายระยะพฒนาการของผล กจะท าใหการสกแกของผลเรวขน ๑-๒ สปดาหและสกพรอมกนมากขนดงทเกดทจงหวด

เชยงใหม ท าใหแผนการจ าหนายผลผลตของเกษตรกรทรวมตวกนเปนกลมผดพลาด สนคาลนเปาหมาย สงผลใหจดการตลาดไม

ทน ตอเนองถงสนคาเพอการสงออกขาดหายไปจากเวลาทก าหนดไวแตเดม

ผลกระทบจากความผนผวนปรมาณฝน

ฝนมความจ าเปนอยางยงตอวงจรเตบโตดานกงกานสาขาตลอดระยะเวลา ๖ เดอน ซงหมายถง การเตบโตดานกง ใบ และราก ให

ตนพชมการสรางและสะสมอาหาร แตฝนกอาจสรางปญหาอยางรนแรงตอการผลดอกออกผลของมะมวง ทงทผลตนอกฤดและใน

ฤดกาล มะมวงนอกฤดกาลทมการดงดอกใหพรอมบานในฤดฝน หรอทเรยกกนวา “ดงดอกฝาฝน” นน ไดรบผลกระทบ

คอนขางมาก โดยเฉพาะหากฝนตกหนกและตกตอเนองกนหลายวนในชวงดอกบาน ซงเปนระยะกอนการเปลยนถายจากดอกสผล

เปนทเขาใจกนอยางดในหมชาวสวนวา ชวงดอกบานเปนระยะทชอดอกออนไหวมากทสด ฝนทตกหนกสามารถท าลายชอดอกได

โดยตรง โดยเมดฝนท าใหชอดอกชอกช าเสยหาย หากไมรนแรงแตตอเนองกยงเปนอปสรรคตอการท างานของของแมลงพาหะถาย

เรณ การถายเรณและการปฏสนธ แตทส าคญมากทสดคอท าใหใหชอดอกเกดโรค เนองจากเมดฝนเปนพาหะน าโรคจากอากาศ

หลายชนดสชอดอก ทงยงเกดขนพรอมกนทงสวนอยางกวางขวางในแหลงทมการระบาดของโรคเปนประจ า ดงนนระยะการดง

ดอกของชาวสวนทท ามะมวงนอกฤดกาล จงมส าคญเปนอยางยงตอความส าเรจในฤดการผลตทจะมาถง การวางแผนหลกเลยงม

ใหชอดอกบานในชวงทคาดวาจะมฝนตก ดวยการตดตามพยากรณอากาศอยางใกลชด แมจะยดหยนไดไมมากแตกเปนภาระกจท

ส าคญยงของชาวสวนยคใหม นอกจากนนความผนผวนของปรมาณรวมทงการกระจายของฝน ยงมความส าคญตอการผลต

มะมวงในฤดกาล ซงปกตมการบานของชอดอกในตนถงกลางฤดหนาวตงแตเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ เปนชวงทมกขาดฝนแลว

โดยสนเชง การตกของฝนในชวงตนฤดหนาว ท าใหเกดความเสยหายตอดอกทแสดงอาการไหมด าหมดทงชอในพนทเปนวงกวาง

เชนทเกดขนกบจงหวดล าพนในปการผลต ๒๕๕๒-๒๕๕๓ ทผานมา สงผลถงความลมเหลวในการเกบเกยวผลผลตอยางสนเชงใน

33

เวลาตอมา ซงชวาความผนผวนปรมาณและการกระจายฝนไดสงผลกระทบตอมะมวงแมผลตในฤดกาล บทเรยนนท าใหชาวสวน

ตระหนกวาแมการผลตมะมวงในฤดกาลตามธรรมชาตกเรมยากขนเปนล าดบ

ผลกระทบจากทศทางและความเรวลมทเปลยนแปลงไป

จากความพยายามผลตมะมวงลาฤดของชาวสวนมะมวงในภาคเหนอตอนบนในปการผลต ๒๕๕๔ น เพอใหสามารถเกบเกยวได

ชวงเดอนมถนายนถงกรกฎาคมเปนหลก จ าเปนตองปรบเลอนเวลาใหมการบานของชอดอกจากเดอนมกราคม-กมภาพนธสเดอน

มนาคม-เมษายน ชวงเวลานโดยปกตมโอกาสทจะไดรบผลกระทบจากพายฤดรอน นอกเหนอไปจากฝนทเรมตกบางแลวประปราย

ตามธรรมชาต พายฤดรอนมกสรางความเสยหายคอนขางรนแรงตอไมผลยนตน รวมทงมะมวงเปนประจ า นบตงแตการรวงของ

ดอก การหกของชอดอก ชอผล และกง ไปจนถงการลมของตน ขอมลผลกระทบสวนนยงตองรอการรายงานจากชาวสวนท

เชยงใหมตอไป

๓) แนวทางการปรบตวของชาวสวนมะมวงไทย

สภาพลมฟาอากาศไดเรมผนผวนไปจากเดมแลว และในอนาคตการผนผวนของสภาพอากาศนาจะมความถและรนแรงมากขน

จนท าใหเกดภาวะอากาศสดขว-รนแรงมากขน การเตรยมความพรอมโดยใชสตปญญาและองคความรยอมจะชวยลดผลกระทบ

และความสญเสยลงได โดยเฉพาะการสรางภาวะเงอนไขทเหมาะสมใหเกษตรกรและชมชนทจะเรมกระบวนการปรบตว การ

ผสมผสานการปรบตวใหเขากบการพฒนาทยงยน การสรางองคความร และการรบร การพฒนาความเขมแขงใหกบสถาบน

เกษตรกร การอนรกษทรพยากรธรรมชาต มการสนบสนนดานงบประมาณ ผทไดรบผลกระทบตองมสวนรวม พรอมก าหนดแนว

ทางการปรบตวเฉพาะทองถนขนมา (นรนาม, ๒๕๕๒)

ผรไดเสนอทางเลอกเชงปฏบตในการปรบตวของเกษตรกรเพอรบมอกบการเปลยนแปลงภมอากาศ ไวอยางนาสนใจดงน ๑) สราง

ความหลากหลายในการผลต แทนการปลกพชเชงเดยว (เชน ท าสวนมะมวงอยางเดยว) ๒) เปลยนชนดของพชหรอพนธพช (ปรบ

เปนมะมวงพนธใหม) เพอใหสอดรบกบสถานการณ ๓) ลดความเสยงดานการตลาด ดวยการศกษาความตองการของตลาด เนนท

คณภาพมากกวาปรมาณ ๔) การเปลยนชวงเวลาในการประกอบกจกรรมการเกษตร (เชน การปรบจากการผลตมะมวงในฤดเปน

มะมวงลาฤดในภาคเหนอตอนบน) ๕) การลงทนจากแหลงเงนทนสาธารณะเพอน ามาใชในการพฒนาแหลงน าเพอการเกษตร

การปรบปรงพนทเพาะปลกใหมความอดมสมบรณ (เชน การขอความรวมมอจากองคกรปกครองสวนทองถนหรอองคกรเอกชน

เพอกจกรรมสาธารณะทชวยแกปญหาภาวะโลกรอนดงกลาว) ๖) การพฒนาพนธพชใหมทใหผลผลตมากกวาเดม สามารถทจะ

เจรญเตบโตไดดในสภาพทลกษณะทางกายภาพของพนทมการเปลยนแปลง และเปนทตองการของตลาด ๗) การลดตนทนการ

ผลตทสง โดยเฉพาะทเกดจากอตราคาจางแรงงาน โดยพจารณาใชเครองจกรเขามาแทนตามความเหมาะสม ซงชาวสวนมะมวง

ชนน าไดเรมปฏบตแลว ๘) การลดขนตอนในการผลตเพอลดการใชแรงงานคน ๙) การเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม ๑๐) การ

ยอมรบนวตกรรม หรอ ความคด การปฏบต หรอสงประดษฐใหมๆ ๑๑) การหารายไดการท ากจกรรมจากนอกภาคการเกษตร (นร

นาม, ๒๕๕๑)

34

สรป

วกฤตโลกรอนอาจเปนเรองใหมแตกนบวาใกลตวกบชาวสวนมะมวงมากขน การคาดการณความเปลยนแปลงของภมอากาศทจะ

เกดขนในอนาคตใน ๓ ดาน คอ อากาศจะรอนขน ปรมาณฝนจะมความผนผวนและมปรมาณเพมขน และ มรสมมทศทางและ

ความเรวลมเปลยนไปนน ปจจบนตางสมผสกนไปบางแลว แตละดานลวนมผลกระทบตออาชพของชาวสวนมะมวงไมทางใดทาง

หนง และเชอวาในอนาคตจะมความรนแรงมากขน การปรบตวของชาวสวนจงเปนเรองส าคญ ซงจะตองใชทงปญญาและองค

ความรดงขอเสนอแนะของผรทไดรวบรวมไวถง ๑๑ แนวทาง เพอใหน าไปสการปฏบตอยางจรงจงและทนท เชอวาจะท าให

สถานการณการผลตมะมวงในปการผลต ๒๕๕๔ ของประเทศไทยเปนไปตามคาดหมายโดยไดรบผลกระทบนอยทสด

เอกสารอางอง

จราภา อนธแสง. มมป. สภาวะโลกรอนกบเศรษฐกจการเกษตร. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://www.oae.go.th/ewtadmin/ewt/oae_baer/ewt_news.php?nid=380&filename=index (๒๔ มกราคม ๒๕๕๔)

ฉลองชย แบบประเสรฐ. ๒๕๕๔. ชาวสวนไมผลจะรบมอ วกฤตฝนยาว หนาวนาน อยางไร. วารสารเคหการเกษตร ๓๕(๑): ๑๑๕-๑๑๘.

นรนาม. ๒๕๕๑. แนวคดการปรบตวของเกษตรกรและพฤตกรรมการปรบตวของเกษตรกร. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://www.oknation.net/blog/print.php?id=323549 (๒๔ มกราคม ๒๕๕๔)

นรนาม. ๒๕๕๒. แนวทางในการปรบตวเพอรบมอกบการเปลยนแปลงภมอากาศ. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://www.greennet.or.th/climate/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=36&Itemid=58 (๒๔ มกราคม ๒๕๕๔)

นรนาม. ๒๕๕๔. สถานการณมะมวงสงออกและแนวโนมตลาดจาก ๖ ผน ากลมมออาชพ. เมองไมผล ๙(๑๑๙): ๔๒-๔๕. เปรม ณ สงขลา. ๒๕๕๓. โลกยงรอนผลผลตมะมวงยงลดลงงานวจยเดนของออสเตรเลย. จดหมายขาวสมาคมชาวสวนมะมวง

ไทย ๑(๒): ๗. พายพ ยงปกษ. ๒๕๕๔. ชาวสวนผลไมตองใชปญญาแกปญหาอากาศเปลยนแปลง. เมองไมผล ๙(๑๑๙): ค ากลาวน า. วฑรย ปญญากล และ ศรนนต สวรรณโมล (ผถอดเนอหา). ๒๕๕๓. น าและการเปลยนแปลงภมอากาศในเขตลมน าโขงตอนลาง:

สาเหตและขอเสนอแนะในการปรบตว. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://www.greennet.or.th/climate/download/mekong.pdf (๒๑ มกราคม ๒๕๕๔)

ส านกวจยและพฒนาการเกษตร เขตท ๑ (สวพ. ๑). ๒๕๕๓. ล าไยยมแตเกษตรกรน าตาตก. (ระบบออนไลน). แหลงขอมล: http://region3.prd.go.th/showarticle.php?ID=100823103923 (๒๔ มกราคม ๒๕๕๔)

35

ตารางท 2.10 งานบรการวชาการ (การสมมนา) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง แนวทางการแกไข ผลกระทบฝนยาวหนาวนานกบการผลตมะมวงในภาคเหนอตอนบนปการผลต 2553/2554 ใหไดคณภาพ

ในการประชมสมมนาเรอง “คณภาพผลผลตและปรมาณการผลตมะมวงในภาคเหนอตอนบนกบวกฤตฝนยาวหนาวนานและแนวทางแกไข”

2. ประเภทของการบรการ การสมมนา 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ เปนผด าเนนการอภปราย 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวงในจงหวด

เชยงใหมและจงหวดล าพน

6. หนวยงานผรบบรการ สถาบนเกษตรกรชาวสวนมะมวง 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 200 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนพธท 1 ธนวาคม 2553

เวลา 14.00-16.30 น. การอภปรายกลม

9. สถานทจด คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 10. วตถประสงค เพอใหความรชาวสวนมะมวงไดมการ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงภมอากาศของโลก สงเสรมการผลตและการสงออกอยางยงยน

36

ตารางท 2.12 งานบรการวชาการ (การจดการความร) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การผลตมะมวงลาฤด โครงการ “จดท าคมอเกษตรกร” 2. ประเภทของการบรการ การจดการความร 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ ท าหนาทเปน คณอ านวย (Knowledge

Facilitator-KF) 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวง 6. หนวยงานผรบบรการ ชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม มผลลพธเปนเอกสาร 7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 20 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนท 20-21 สงหาคม 2553

เวลา 9.00-16.30 น. รวม 2 วน เปนการทบทวนตอเนองเปนครงท 2

9. สถานทจด ศนยวจยพชไรเชยงใหม 10. วตถประสงค เพอใหมการแลกเปลยนเรยนรระหวาง

ชาวสวนมะมวงในกลมและถอดประสบการณเปนคมอการผลต

37

บนได 10 ขนสความส าเรจในการผลตมะมวงคณภาพสงออก

ส าหรบสมาชกชมรมผปลกมะมวงจงหวดเชยงใหม

ณรงค เจษฎาพนธ และ ธวชชย รตนชเลศ

1. พกตน (กลางเดอนกรกฎาคม-ตนสงหาคม) กจกรรมชวงพกตนพรอมฟนฟตนมดงน -วเคราะหดน ตรวจสอบความเปนกรดเปนดาง (pH) และปรมาณอนทรยวตถ (OM) -วเคราะหน า ตรวจสอบความเปนกรดเปนดาง (pH) -ก าจดวชพช รกษาพนสวนใหสะอาดโดยวธตด ในสปดาหแรกของการพกตน กอนใสปนและใสปย -ใสปนขาวหรอปนโดโลไมต ในสปดาหทสองเพอปรบความเปนกรดเปนดางของดน -ใสปยหมก (ตามการวเคราะหดน) โดยวธโรยรอบทรงพม ในสปดาหทสาม -ใสปยเคม สตร 15-15-15 ในสปดาหทส สวนอตราแตกตางไปตามอายตน อาย 5-8 ป ใช 1-1.5 กก./ตน อาย 8 ปขนไปใช 2 กก./ตน โดยขดเปนวงแหวนรอบทรงพม โรยปยเคมแลวเอาดนกลบ

2. ลางตน (กลางเดอนสงหาคม) เปนการเตรยมความพรอมใหตนมะมวงมสขอนามยดส าหรบการเรมตนฤดการผลตใหม ลางตนกอนการตดแตงกงระยะท 1 เพอก าจดโรคและแมลงศตรพชทซอนอยบนตนหลงการเกบเกยว รวมทงท าลายแมลงทอาจเปนอนตรายแกผท าการตดแตงกง โดยใชคารบารล (เซฟวน 85 WP) พนอยางประณต

ลางตนหลงการตดแตงกงระยะท 1 (หลงบนไดขนท 3) เพอก าจดโรคและแมลงศตรพชทยงคงตกคาง พรอมทงดแลใบออนทก าลงจะผลใหมดวยการพนสารฆาแมลง เชน ไซเปอรเมทรน (ไซเปอรเมทรน 35%EC) หรอ มาลาไธออน (ยบไธออน 83 EC) อยางใดอยางหนงพรอมทง สารฆารา เชน คอปเปอรออกซคลอไรด ผสมสารจบใบหรอไคโตซาน ทงสารฆาแมลงและสารฆาราดงกลาว สามารถผสมรวมกนพนได

3. ตดแตงกง (เดอนสงหาคมและพฤศจกายน) การตดแตงกงระยะท 1 ท าในปลายเดอนสงหาคมหลงการพกตน โดยตดแตงกงกลางทรงพม (ยอดน า) ออก ถอเปนตดแตงกงออกประมาณ 20-30 % เพอเปดใหแสงสองถงในทรงพมกอนการตดแตงกงระยะทสอง พรอมเปนการควบคมความสงทรงพมไมใหเกน 3 เมตร (ระดบทเออมมอถงผลไดเมอเกบเกยว) การตดแตงกงในระยะท 2 ท าในชวงตนปลายฝนตนหนาวเดอนพฤศจกายน เพอกระตนการผลใบออนในเดอนธนวาคมแทนการผลดอกในฤดกาลตามปกต โดยจะไมตดปลายยอดออก แตจะตดแตงกงเฉพาะภายในทรงพมใหโปรง พรอมเอากงยอดทมจ านวนมากออก เชนจาก 4-5 ยอดใหเหลอทสมบรณเพยง 2-3 ยอด ยอดทเหลอจะสามารถออกดอกไดในเดอนกมภาพนธถงมนาคม แทนเดอนมกราคมตามปกต การตดแตงทง 2 ระยะเมอรวมกนแลว กงทถกตดออกจะตองไมเกน 50% โดยใหทรงพมโดยรอบโปรงลกษณะคลายตาตะกรอ ในชวงนจะมการใหน าเสรมแกผวดนจนชม 2 ครงตอสปดาห พรอมพนปยทางใบ เพอสนบสนนการผลใบออนและยบยงสรางตาดอก โดยใชปยยเรย 46-0-0 อตรา 1 กโลกรมตอน า 200 ลตร หรอใช ไทโอยเรย อตรา 800 กรมตอน า 200 ลตร พนในขณะทปลายยอดยงไมผล หลงการพนจะท าใหใบแกทมอาย 1 ปขนไปทเหลอรวงทงหมด

38

4. บ ารงรกษาตนและใบ (เดอนกนยายน-ตลาคม) เปนระยะทเนนสงเสรมใหตนมะมวงไดสรางและสะสมอาหาร ใบซงเปนสรางและสะสมอาหารจงตองมสขภาพด การบ ารงตน ใหปยทางดนกอนการแตงกงระยะท 2 ดวยปยเคม สตร 8-24-24 ตนอาย 5-8 ป อตรา 1-1.5 กก./ตน ตนอาย 8 ปขนไป อตรา 2 กก./ตน ใสเปนจดรอบทรงตน พรอมกลบดนทบ การรกษาใบ โดยเฉพาะระยะใบออนตองรกษาใหปลอดภยจาก แมลงศตรพช เชน ดวงกรดใบ หนอนเจาะยอด เพลยไฟ โดยการพนสารฆาแมลง เชน คารบารล (เซฟวน 85 WP) หรอ มาลาไธออน (ยบไธออน 83 EC) และปลอดภยจากโรคพชเหลาน เชน แอนแทรคโนส เชอราไฟทอปธอรา ดวยการพนสารฆารา เชน แมนโคเซบ (เพนโคเซบ 80 WP), โพรพเนบ (แอนทราโคล 70 WP), แคปแทน (ฟารเมอรแคป), อะซอกซสโตรบน (อมสตา 25 SC) โดยใชสลบกนเพอปองกนการดอยา ใหพนทกๆ 7-10 วน ประมาณ 3 ครง สารฆาแมลงและสารฆาราผสมกนได โดยใชไคโตซานแทนสารจบใบ

5. ราดสาร (เดอนธนวาคม) เพอชวยชกน าการออกดอกลาฤด และใหมความสม าเสมอในการออกดอก ราดสารไดเฉพาะเมอถงระยะใบเพสลาด (ระยะทใบออนเปลยนจากสมวงเปนสเขยว) ตองมใบเพสลาดประมาณ 70% ของตน ประมาณ 30 วนหลงดงใบ หรอ 15-20 วนหลงระยะผลใบออน การราดสารใหใชพาโคลบวทราโซลชนดผง (แพคโต 10 WP) ในอตรา 10 กรม/ตน ส าหรบตนทมความกวางทรงพม 1 เมตร (หรอ 40 กรม/ตน ส าหรบความกวางทรงพม 4 เมตร) โดยละลายในน าสะอาด 5 ลตร ราดลงในหลมทขดรอบโคนตน แลวกลบทบดวยเศษใบไม การโรยเปนผงโดยไมละลายน าแลวใหน าตาม อาจมขอเสยคอ ตนไดรบสารไมสม าเสมอ หรอสารละลายไมหมด อายตนมะมวงทเรมราดสารควรมอาย 5 ปขนไป และหลงราดสารแลวตองใหน าตอเนองไปอก 20 วน เพอใหการดดซมสารมประสทธภาพสงสด จากนนจงหยดการใหน าเพอบมตาดอกตอไป

6. บ ารงรกษาตาดอกและเปดตาดอก (เดอนมกราคมถงกมภาพนธ) ชาวสวนมกเรยกวา ระยะบมตา ระยะนหมายถงตงแตหลงราดสารจนถงวนดงดอก ส าหรบมะมวงน าดอกไมมเวลาประมาณ 45-60 วน การบ ารงตาดอก ปยทางดน ใชสตร 8-24-24 ตนเลก อตรา 0.5 กก./ตน และ อตรา 1 กก./ตน ส าหรบตนใหญ ใหหลงราดสารไปแลว 7 วน ปยทางใบ ใหคขนานกบปยทางดน ใชสตร 0-52-34 อตรา 500 กรม/ตน รวมกบ ไคโตซาน 200 ซซ, สาหรายทะเล 300 ซซ, แคลเซยมโบรอน อตราตามทแนะน าบนฉลาก ทกชนดผสมน า 200 ลตร เฉพาะปย 0-52-34 พน 3-4 ครง ครงแรก ใช 500 กรมตอน า 200 ลตร ครงทสองใช 800 กรม ครงทสามและครงทสใช 1,000 กรม การรกษาตาดอก แมลงศตรพชทส าคญในระยะนคอ เพลยแปง ดวงกรดใบ แมลงคอมทอง ใหใชสารฆาแมลง เชน มาลาไธออน (ยบไธออน 83 EC) หรอ เมโทมล (แลนเนท) หรอ คารบารล (เซฟวน 85 WP) สามารถผสมปยทางใบกบสารฆาแมลง ชนดใดชนดหนงได พนครงแรก 10-15 วนหลงราดสาร และพนตออก 3-4 ครงทก 7-10 วน การเปดตาดอก (ดงดอก) ท าหลงการราดสารไปแลว 45-60 วน รวมกบขอสงเกตอนๆ เชน เมอยอดเปนตมๆ ประมาณ 1 เซนตเมตร (ยงไมเปนเดอยไก) ใบลเลกนอย สเขยวเขม ใบใหญเตมทเมอเอามอก า จะกรอบ และเมอคลายมอออกใบไมฉกขาด ปลายยอดจะมยางสขาวซมออกมา สารทใชเปดตาดอก คอ โพแทสเซยมไนเตรท อตรา 1.5-2 กก., ไธโอยเรย 0.5 กก., สาหรายทะเลสกด 300 ซซ, ไคโตซาน 200 ซซ ผสมทกอยางในน า 200 ลตร พนจนยอดเปยกและใหถงในทรงพม พนตอนเชาหรอเยน หามพนตอนแดดจด ควรพนไมเกนสองครง การพนครงทสองหางครงแรก 7 วน (กรณสวนทมการราดสารมาอยางตอเนอง) และควรบนทกวนทราดสาร และวนเปดตาดอกเพอใชค านวณวนเกบเกยว และวางแผนการตลาด

39

7. บ ารงรกษาชอดอกและผล (เดอนมนาคมถงเมษายน) ความส าเรจในการพฒนาเปนชอดอกทสมบรณ มการถายเรณ ปฏสนธ และตดผลทมคณภาพ ขนอยกบวธจดการในระยะน ไดแก การบ ารงชอดอก เรมท าตงแตตาดอกระยะเดอยไกปรากฏ ไปจนถงดอกระยะเรมบาน (มเวลาประมาณ 1 เดอน) โดยใชสารตางๆ ดงน สารควบคมการเจรญเตบโตของพช NAA 50 ซซ, แคลเซยมโบรอน 200 ซซ, ไคโตซาน 200 ซซ, สาหรายสกด 200 ซซ ผสมทกอยางในน า 200 ลตร พนตอเนองไมเกน 3 ครง หางกน 7-10 วน พนชวงเชาหรอบาย ส าหรบชอดอกทไดรบการบ ารงอยางสมบรณ จะพบวากานชอดอกไปจนถงกานดอกยอยปรากฏเปนสออกแดงชมพ การรกษาชอดอก ระยะทชอดอกก าลงพฒนามกจะมแมลงศตรพชหลายชนดมารบกวน ไดแก เพลยไฟ ไรแดง เพลยจกจน แมลงคอมทอง แมลงหวขาว หนอนกนดอก รวมทงโรคทเกดจากเชอรา ไดแก ราด า ราแปง ราน าคาง แอนแทรคโนส ส าหรบสารฆาแมลงทควรใชในระยะน ไดแก อมดาคลอพรด (โปรวาโด) สารฆาเชอรา ไดแก โพรพเนบ (แอนทราโคล 70 WP), อะซอกซสโตรบน (อมสตา), เบนโนมล (พาโว), โพรคลอราซ (อ๏อกเทฟ 50 WP), ไดฟโนโคนาโซล (สกอร 250 EC) เลอกชนดใดชนดหนง ผสมน า 200 ลตรแลวพน และสารรกษาชอดอกเหลานสามารถผสมไดกบสารบ ารงชอดอก หากมฝนตกในชวงทมะมวงเปนชอดอก ตองพนสารเคมดงกลาวทนทหลงฝนหยด หลงดอกบานควรงดการพนสารเคมทกชนด เพอปองกนการท าอนตรายตอผงและแมลงพาหะถายเรณ หากจ าเปนควรใชเฉพาะ อะซอกซสโตรบน (อมสตา) ระยะทดอกเรมบาน (ครงท 3 ของการรกษาชอดอก) การบ ารงชอผล เรมตงแตเมอชอดอกโรยและเรมตดผลเทาเมลดถวเขยว ไปจนถงเมอเปนผลออนยาวประมาณ 5 ซม. ใหบ ารงชอผลโดยการพนปยทางใบ สตร 30-20-10 อตรา 500 กรม, สาหรายทะเลสกด 300 ซซ, GA3 (จบเบอเรลรน) สตรน า 20 ซซ, แคลเซยมโบรอน 200 ซซ, ไคโตซาน 200 ซซ ทกอยางผสมในน า 200 ลตร พน 2-3 ครง หางกนทก 7-10 วน การรกษาชอผล เพอปองกนแมลงศตรพชมาท าลายชอผล โดยเฉพาะเพลยไฟ ใหเลอกใชสารฆาแมลง ดงตอไปน มาลาไธออน (ยบไธออน 83 EC) หรอ ไดเมทโทเอต (ไดเมโต) หรอ อมดาคลอพรด (โปรวาโด) อยางใดอยางหนง (โดยไมใหใชสารฆาแมลงซ า) ผสมกบสารบ ารงชอผล แลวพนพรอมกน

8. ปลดผลและหอผล (เดอนเมษายนถงพฤษภาคม) เปนขนตอนของการคดผลทไมตรงกบความตองการออก ควบคมจ านวนและขนาดของผลตอตน ก าหนดรนของผล ไปจนถงลดตนทนการหอผลและการรกษาผลทเหลอใหมคณภาพดสงสด การปลดผล เพอควบคมจ านวน ขนาด และคณภาพผล โดยการคดผลเหลานออก เชน ผลกระเทย ผลทไมไดรปทรง ผลทเปนโรค และผลทมต าหน หากมการตดผลตามปกต จะปลดใหเหลอเพยง 2-3 ผล/ชอ ระยะการปลดผล เมอผลแตพนธมขนาดยาวดงน พนธน าดอกไม 5-7 ซม., พนธมหาชนก 7-12 ซม., พนธจนหวง (นวลค า) 7-12 ซม.,พนธโชคอนนต 5-7 ซม. โดยใชกรรไกรขนาดเลกปลายแหลมตดกานผลทตองการปลดออก มะมวงรนเดยวกนควรปลดผลใหเสรจภายใน 5-7 วน การปองกนศตรพชกอนการหอผล หลงหอผลแลวมกมปญหาเพลยแปง จงควรปองกนโดยวธจมหรอพนกอนหอผล สารฆาแมลงใหเลอกใช มาลาไธออน (ยบไธออน 83 EC) หรอ คารบารล (เซฟวน 85 WP) สวนสารฆาเชอราใหเลอกใช อะซอกซสโตรบน (อมสตา) หรอ โพรพเนบ (แอนทราโคล 70 WP) หรอ โพรคลอราซ (อ๏อกเทฟ 50 WP) อยางใดอยางหนง หลงพนสารแลวควรหอผลใหเสรจภายใน 3-5 วน (กอนทผลจะไดรบอนตรายจากโรคและแมลงศตรพชและอนๆ)

40

การหอผล มะมวงกลมอนโดจนทสกแลวมสเหลอง ใหใชวสดหอผลทเปนถงกระดาษคารบอนสองชน เชน พนธน าดอกไมใหใชขนาด 20.5 ซม. X 30.5 ซม. สวนพนธนวลค า (จนหวง) และมหาชนก ตองใชขนาดถงทใหญขน ถาผลมหลายรนใหท าเครองหมายทถงหอ มะมวงสงออกควรใชเฉพาะถงใหมเทานน และมะมวงควรมเวลาอยในถงเกน 45 วนขนไปจงจะขนสเหลองชดเจน

9. เกบเกยว (เดอนมถนายนถงกรกฎาคม) ในเบองตนใหใชจ านวนวนหลงการเปดตาดอก ส าหรบประมาณการวนเกบเกยว เชน พนธน าดอกไม อาย 120-130 วน, มหาชนก 130 -140 วน, นวลค า (จนหวง) 150 วน, โชคอนนต 120-130 วน แลวใชการสงเกตลกษณะผลภายนอกเมอใกลระยะเกบเกยวชวยตดสน เชน ปลายผลน าดอกไมสทองยงไมมสเหลองเขม แตระยะควรเกบเกยวคอ ความแกท 85% ผทยงดอยประสบการณอาจใชการจมลอยของผลมะมวงในน ามาประกอบ (เชน แก 85% ผลจะจมทผวน า แกจด 90% ผลจะจมลกทกนถง แก 70-80% ผลจะลอยปรมน า) เกบเกยวดวยมอทกผล เกบทงกานชอผลพรอมถงหอ (ไมตองถอดถง) พนตะกรามหนงสอพมพปรอง จดเรยงตามแนวนอนในตะกราใหเตมพอด ใชกระดาษหนงสอพมพปทบขางบน ซอนตะกราโดยไมใหมการกดทบผลมะมวง โดยมเหลกจากขอบตะกราทงสองขางรองรบไว ขนยายสจดคดกรองเบองตนในสวนของเกษตรกรดวยความนมนวล

10. การคดบรรจ และการขนสง หลงเกบเกยวและขนยายผลผลตมาถงจดคดกรองเบองตนในสวนของเกษตรกร ใหด าเนนการ “คดหยาบ” ดงน เดดกานผลออกดวยมอ ทต าแหนงเหนอขวผล ใหเหลอยาวประมาณ 3-5 ซม. พรอมแยกผลออกเปน 2 สวน ไดแก “ผลคณภาพด” ส าหรบสงตอไปยงโรงคดบรรจกลางของกลม และ “ผลทคดออก” ทแยกสงไปโรงคดบรรจกลางในภายหลง เพอสงขายในประเทศ ลกษณะผลทตองคดกรองออกในเบองตน ณ สวนเกษตรกร ไดแก ผลมต าหน มรอยช า มแผลลก รปทรงผลผดปกต ขนาดเลกหรอมน าหนกต ากวามาตรฐาน (ต ากวา 300 กรม) จากนนจดวางเรยงในตะกราบรรจผลไม เรยงมะมวงทไมไดถอดถง ขนสงไปยงโรงคดบรรจสวนกลางของกลมตอไป

9 ธนวาคม 2553

41

ตารางท 2.11 งานบรการวชาการ (การดงาน) รายละเอยด หมายเหต

1. ชอเรอง การสรางกลมใหเขมแขงและท าอยางไรจงจะท าใหการผลตมะมวงคณภาพเพอการสงออกประสบความส าเรจ

โครงการ “การแลกเปลยนความรการผลตมะมวงเพอการสงออกเชยงใหมและโปงตาลอง” ด าเนนการโดยกลมธรกจไบเออรครอปไซน

2. ประเภทของการบรการ การดงาน 3. ผด าเนนงาน ธวชชย รตนชเลศ เปนผรวมอภปราย 4. หนวยวจย เกษตรยงยน 5. ผรบบรการ เกษตรกรชาวสวนมะมวง 6. หนวยงานผรบบรการ สถาบนเกษตรกรชาวสวนมะมวงจงหวด

เชยงใหม 3 กลมและจงหวดนครราชสมา (เจาภาพ) 1 กลม

7. จ านวนผรบบรการ ประมาณ 30 คน 8. ชวงเวลาด าเนนการ วนพฤหสบดท 25 พฤศจกายน 2553

เวลา 9.00-12.00 น. การอภปรายกลม

9. สถานทจด ทท าการชวคราวของวสาหกจชมชนกลมสงออกมะมวงต าบลโปงตาลอง อ.ปากชอง จ.นครราชสมา

10. วตถประสงค เพอใหมการแลกเปลยนเรยนรระหวางชาวสวนมะมวงทผลตเพอการสงออก

ย