www.far.ssru.ac.th

119

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3

หวขอเนอหา บทท 3 การปฏบตร าค ชด ยาหรนตามนกยง

ทมาของการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง 1. เรองยอบทละครเรองอเหนาตามบทพระราชนพนธในรชกาลท 2 2. ทมาของการแสดงชดยาหรนตามนกยง 3. การสบทอดทาร าชดยาหรนตามนกยง องคประกอบการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง

1. ผแสดง 2. เพลงรองและท านองเพลง 3. วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง 4. เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง

4.1 เครองแตงกายชดยาหรนตามนกยง 4.2 อปกรณประกอบการแสดง

4.2.1 มาแผง 4.2.2 แสมา 4.2.3 กรช

5. โอกาสทใชแสดง การปฏบตทาร าชดยาหรนตามนกยง

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. สามารถอธบายทมาของการแสดงร าคชด ยาหรนตามนกยงได 2. ตอบค าถามเกยวกบองคประกอบของการแสดงชดยาหรนตามนกยงได

3. สามารถปฏบตการรองและร ายาหรนตามนกยงไดถกตองตามจงหวะและท านองเพลง 4. สามารถน าเสนอขอมลเกยวกบการร าคชดยาหรนตามนกยงไดอยางมประสทธภาพ

www.far.ssru.ac.th

120

วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. วธสอน 1.1 วธสอนแบบบรรยายและสาธต 1.2 วธสอนแบบเนนการเรยนรดวยตนเอง 1.3 วธสอนแบบปฏบตการ 2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 ทบทวนการน าเสนอของกลมท 1 เพอชแจงขอบกพรอง ใชในการปรบปรงของกลมตอไป 2.2 นกศกษากลมท 2 น าเสนอทมาและองคประกอบการแสดงการร าค ชด ยาหรนตามนกยง โดยผสอนตงค าถามเกยวกบเนอหาทรายงาน

2.3 ชมวดทศนการแสดงชดยาหรนตามนกยงของกรมศลปากร 2.4 ฝกหดรองเพลงประกอบการแสดงชดยาหรนตามนกยงจากสอวดทศนและผสอน 2.5 ฝกปฏบตการแสดงชดยาหรนตามนกยงโดยผสอนอธบายและสาธต 2.6 ทบทวนและฝกทกษะการแสดงชดยาหรนตามนกยงใหไดมาตรฐานทถกตอง

2.7 สรปผลการฝกปฏบตแตละบทโดยวธการอภปรายพรอมขอเสนอแนะตางๆ เพอการแกไขและพฒนาตอไป สอการเรยนการสอน

1. วดทศน การแสดงชดยาหรนตามนกยง 2. อปกรณในการฝกปฏบตไดแก เครองบนทกเสยงและแถบบนทกเสยง

การวดผลและประเมนผล

1. ใชวธการสงเกตและบนทกผลไวเปนระยะ 1.1 สงเกตจากความสนใจในการเรยนและการตอบค าถาม 1.2 สงเกตจากงานทก าหนดใหไปท ามาสง 1.3 สงเกตจากการท างานในกลม 2. ตรวจแบบฝกหดทก าหนดใหท า 3. ประเมนผลดวยการสอบภาคปฏบต

www.far.ssru.ac.th

121

บทท 3

การปฏบตร าค ชด ยาหรนตามนกยง

การแสดงชดยาหรนตามนกยง เปนการร าคระหวางตวละครทเปนมนษยและตวละครทเปนสตว การแสดงชดนเปนการด าเนนเรองฉากหนงในการแสดงละครใน เรองอเหนา ตอน ยาหรนตามนกยง นบเปนการแสดงทสวยงามชดหนงทแสดงลลาของการร าในลกษณะของละครในประกอบกบเพลงและท านองดนตรทมความไพเราะ การแสดงชดยาหรนตามนกยงมทมาและองคประกอบหลายประการทจะชวยใหการแสดงชดนมความสมบรณและสวยงาม ดงจะกลาวเปนขอๆ ดงน 1. ทมาของการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง 2. องคประกอบการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง

2.1 ผแสดง 2.2 เพลงรองและท านองเพลง 2.3 วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง 2.4 เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง 2.5 โอกาสทใชแสดง

3. การปฏบตทาร าชดยาหรนตามนกยง

ทมาของการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง การแสดงชดยาหรนตามนกยง เปนการแสดงชดหนงอยในการแสดงละครใน เรอง อเหนา บทพระราชนพนธในรชกาลท 2 มลกษณะเปนกลอนบทละครความยาวทงสนรวม 38 เลมสมดไทย พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงพระราชนพนธขนใหม โดยมอเหนาพระราชนพนธในรชกาลท 1 เปนพนฐานส าหรบแสดงละครจนในสมยตอมาตางกยดบทพระราชนพนธในรชกาลท 2 มาใชแสดงละครใน ดวยเหนวาเปนบทละครทไพเราะสามารถน ามาใชประกอบการร าไดทนท ดงนนในรชกาลท 6 แหงกรงรตนโกสนทรวรรณคดสโมสรไดตดสนใหบทละครเรองอเหนาบทพระราชนพนธในรชกาลท 2 นใหเปนยอดแหงบทละครร าเมอปมะโรง พ.ศ.2459 (พระบาทสมเดจ- พระพทธเลศหลานภาลย, 2514, หนา ก)

www.far.ssru.ac.th

122

เนองจากเปนหนงสอทแตงดพรอมทกประการ เนอความด กระบวนกลอนไพเราะ แลวเปนบททเหมาะส าหรบน ามาแสดงละคร ทงยงเปนตนฉบบทสมบรณทงเรองไมใชมเฉพาะตอนทใชแสดงอยางพระราชนพนธบทละครเรองอนๆ นอกจากนนยงประกอบดวยเรองราวของประเพณไทยแตโบราณหลายเรอง จงนบเปนบทละครทสมบรณกวาเรองอนๆ

1. เรองยอบทละครเรองอเหนาตามบทพระราชนพนธในรชกาลท 2

กลาวถงกษตรย 4 พระนคร คอ กเรปน ดาหา กาหลง และสงหดสาหร ทงหมดเปนพนองกน ทาวกเรปนและทาวดาหาตางไดธดาเมองหมนหยาเปนประไหมสหร (เมยเอก) ดงนนเมอทาวกเรปนมพระราชโอรสคออเหนา จงไดหมนนางบษบาธดาของทาวดาหาตงแตแรกประส ต และในระหวางนนเมองหมนหยากไดประสตธดาชอนางจนตะหราเชนเดยวกน เมออเหนาอายได 15 ป พระอยกเสดจทวงคต ทาวกเรปนใหอเหนาคมพลไปชวยงานพระศพทเมองหมนหยาท าใหไดพบนางจนตะหรากหลงรก อเหนาจงขออยทเมองหมนหยาตอหลงเสรจสนงานพระศพ จนกระทงทาวกเรปนตองเรยกตวกลบโดยอางเหตวาประไหมสหรใกลจะม พระประสตกาล อเหนาจงจ าตองลานางจนตะหรากลบมากเรปนและอยทกเรปนจนประสต นางวยะดา แตดวยความคดถงนางจนตะหราจงอบายทลพระบดาวาจะออกไปเทยวปาเพอไปพบนางจนตะหราแลวปลอมตวเปนโจรปาชอ “ปนหย” เดนทางมาถงเขามะราปพบระต 3 พนองคอ ระตปนจะรากน ระตปกมาหงนและระตบศสหนา ประสนตาพเลยงของอเหนาไดกอววาทกบทหารของระตบศสหนาๆ จงออกตามจบประสนตา ฝายประสนตาหนไปแจงขาวกบกบอเหนาจงเกดรบกนขน อเหนาฆาระตบศสหนาตายในสนามรบ ระตปนจะรากน และระตปกมาหงนยอมแพยกบตรธดา คอ นางมาหยารศม นางสะการะวาต และสงคามาระตาแกอเหนา จากนนนางดรสามเหสระตบศสหนาไดแบหลาตายตามพระสวาม สวนอเหนาออกเดนทางตอไปยงเมองหมนหยา เมออเหนาเดนทางถงเมองหมนหยาไดนางจนตะหรา นางมาหยารศมและนางสะการะวาตเปนชายา และบอกเลกการหมนกบนางบษบา ทาวดาหาทราบเรองกโกรธจนประกาศวาถาผ ใดมาสขอนางบษบาเปนคนแรกจะยกใหทนท ระตจรกาอนชาทาวลาส าไดเหนรปนางบษบากหลงรกจงใหทาวลาส าไปสขอนางบษบา ทาวดาหาจงตกลงยกใหแกจรกา กลาวถงวหยาสะก าโอรสทาวกะหมงกหนงไดออกประพาสปาพบรปนางบษบา จงเกดคลงเพราะหลงรปนางบษบา ทาวกะหมงกหนงจงสงสาสนไปขอนางบษบาแตทาวดาหาไมยอมเพราะไดยกใหจรกาไปกอนแลว ทาวกะหมงกหนง ระตปาหยง ระตประหมนและวหยาสะก าจงกอศกชงนางบษบา ทาดาหาทราบเรองศกจงสงสาสนขอความชวยเหลอไปยง 3 พระนครและระตจรกา

www.far.ssru.ac.th

123

ใหมาชวยรบ ทาวกเรปนใหอเหนาไปชวยรบ ทางสงหดสาหรใหสหรานากงไปชวยรบ เมออเหนาไดรบสาสนจากทาวกเรปนใหมาชวยทาวดาหารบ จงจ าตองจากนางจนตะหรามากบ สงคามาระตารบกบทาวกะหมงกหนงทเมองดาหา ผลปรากฏวาวหยาสะก าถกสงคามาระตาสงหารและทาวกะหมงกหนงถกอเหนาสงหารเชนกน เมอเสรจศกกะหมงกหนง อเหนาเขาเฝาทาวดาหาไดพบนางบษบากหลงรกจงท าอบายขออยตอทดาหา ระหวางนนทพจรกาไดมาถงเมองดาหา ทาวดาหาจงชวนเหลากษตรยใหอยใชบนทเขาวลศมาหรา ในระหวางทางไปใชบนอเหนาไดออกอบายตางๆ นานาเพอใหไดใกลชด นางบษบา เมอทาวดาหาท าพธบวงสรวงแกบนเรยบรอยกเดนทางกลบเมองดาหา หลงจากกลบถงเมองดาหาแลว ทาวดาหาไดเตรยมการอภเษกบษบาใหจรกา อเหนาจงคดการลกนางบษบาไปอยทถ า แลวกลบไปแกสงสยทเมองดาหาและรบนางวยะดาออกมาดวย ระหวางนนองคปะตาระกาหราตองการจะสงสอนอเหนา จงแกลงท าลมหอบนางบษบาไปไวทเมองประมอตนแลวใหปลอมตวเปนชายชอ “อณากรรณ” พรอมประทานพรและกรชประจ าตวให ทาวประมอตนมาพบและรบเปนโอรสอยทเมองประมอตน ฝายอเหนาพานางวยะดามาพบบษบาและรความเรองลมหอบจงปลอมตวเปนโจรปาชอปนหย นางวยะดาชอหลงหนงหรดออกตามหานางบษบาไดเมองขนมากมาย สดทายปนหยไดออกบวช กลาวถงอณากรรณระหวางอยทเมองประมอตนมความคดถงอเหนาจงยกกองทพออกตามหาจนพบปนหยบวชและเดนทางเขาเมองกาหลง ตอมาปนหยไดลาบวชตามมาอย ท เมองกาหลงดวย ระหวางอยทเมองกาหลงเกดศกจะมาหราขน ปนหยและอณากรรณไดชวยกนออกรบจนสามารถสงหารทาวจะมาหราได นอกจากนนอเหนายงไดวางอบายตางๆ เพอพสจนวาอณากรรณเปนหญงหรอชายดวย อณากรรณเกดความอายจงแอบหนไปบวชเปนแอหนงพรอม 2 พเลยง ทางเมองดาหา เมอสยะตราโตเปนหนมขอออกตามหาบษบาและอเหนาหลงพธโสกนตโดยปลอมตวเปนชาวปาชอยาหรน องคปะตาระกาหราไดแปลงกายเปนนกยงมาน าทางยาหรนเขาเมองกาหลง และขอเขาเฝาปนหยพบนางเกนหลง ยาหรนหลงรกนางเกนหลงแตปนหยไมพอใจจงหาทางลกนางเกนหลงจนเกดศกกบปนหย แตทาวกาหลงหามไว ตอมาเมอปนหยทราบวายาหรนคอสยะตราจงยกนางเกนหลงให ทางเมองมะงาดา ระตผ ครองเมองสงใหลกตวปนหยแตกลบไปลกตวยาหรนมาแทน ปนหยสงใหตามหายาหรน ดานประสนตาออกตามหาและไดพบกบแอหนง แอหนงพยากรณเรองยาหรนใหประสนตากลบมาบอกกบปนหยใหไปชวยยาหรน ปนหยตองการรความจรงเรองแอหนงประสนตาจงคดเชดหนงใหญเรองความหลงระหวางอเหนาและนางบษบา แอหนงไดยนเรอง

www.far.ssru.ac.th

124

ความหลงกรองไห ปนหยไดรความจรงจงเปดเผยตวเองและขอใหนางบษบาสกจากช 4 พนองจงไดพบกนและจ ากนไดนบวาหมดค าสาปขององคปะตาระกาหรา จะเหนไดวาเนอเรองอเหนามความยาวมากจงไมสามารถแสดงใหจบไดภายในการแสดง 1 ครง ดงนนจงตองตดทอนมาเลนเปนตอนตามทตองการตามความเหมาะสมของเวลาในการแสดงแตละครง 2. ทมาของการแสดงชดยาหรนตามนกยง

ส ำหรบกำรแสดงเรองอเหนำเฉพำะตอนยำหรนตำมนกยง มรำยละเอยดเกยวกบเนอเรองอเหนำแยกออกมำเรองใหญ ดงตอไปน สยะตรำ เปนโอรสของทำวดำหำกบประไหมสหรแหงเมองดำหำ เปนอนชำของนำงบษบำเมอครงสยะตรำยงอยในวยเยำว นำงบษบำถกลมหอบหำยไปจำกถ ำทอง อเหนำปลอมเปนปนหยพรอมกบนำงวยะดำนองสำวออกไปตำมหำนำงบษบำโดยทำงเมองดำหำไมทรำบขำวครำวใดใดเลย ตอมำเมอสยะตรำโตเปนหนมจงอบำยขอลำทำวดำหำออกไปเทยวปำเพอออกตดตำมสบขำวอเหนำนำงบษบำ และนำงวยะดำ จำกนนจงปลอมตวเปนโจรปำ ดงบทพระรำชนพนธ ดงน เรำทลลำมำจำกธำน ครงนสมจตทคดไว จะเทยวสบแสวงหวงฟงควำม ใหพบสำมสรยวงศจงได จะแปลงนำมตำมชำวพงไพร มใหใครรจกศกดเทวญ ฯลฯ

(พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย, 2514, หนา 809) พระพเลยงไดปรกษากบอาลกษณคดชอใหสยะตราและพระพเลยงไดดงน นามกรพระองคผทรงฤทธ ชอยาหรนวลศมาหรา อนพระพเลยงประสนตา ชอล าบปะโตหรารวมใจ ยะรเดะพเลยงพระโฉมตร ชอล าบมะงาหรดผลดใหม อนกะระตาหรานนไซร ไดชอล าบสหรนตา ปนตาชอล าบมะงาหรง เปลยนนามตามจ านงเหมอนชาวปา ฯลฯ

(เรองเดยวกน, หนา 810)

www.far.ssru.ac.th

125

กลาวถงองคปะตาระกาหราไดทราบวา สยะตราออกตดตามหาอเหนา นางบษบาและนาง วยะดา จงคดชวยน าทางและยนระยะทางไปยงเมองกาหลงทอเหนา นางบษบาและนางวยะดาพกอยเพอจะใหไดพบกนตามประสงค ดงบทพระราชนพนธดงน จงเลงดรแจงประจกษ วาสยะตราหลานรกพสมย บดนอาวรณรอนฤทย จะเทยวไปตามสามสรยวงศ อยาเลยจะชวยน าจรล ใหทงสพานพบสบประสงค คดแลวสราฤทธนมตองค เปนบหรงมยเรศรอนมาฯ

(เรองเดยวกน, หนา 810-811) องคปะตาระกาหราไดปลอมเปนนกยงทมความสวยงามประหลาด สยะตราหรอยาหรนตองการจะไดไว จงใหทหารชวยกนจบนกยงใหได แตนกยงจ าแลงอบายแกลงหนใหยาหรนควบขบมาตามไปจนพเลยงและทหารตามไมทน สดทายนกยงไดพายาหรนมาจนถงเมองกาหลงแลวหายไป ดงบทพระราชนพนธดงน ดวยเดชเทวญบนดาล วนเดยวถงดานเมองกาหลง กเลยวลบคลบคลายก าบง คนยงกระยาหงนชนฟาฯ

(เรองเดยวกน, หนา 812) การแสดงชดยาหรนตามนกยงเปนการแสดงในชวงของยาหรน หรอสยะตราตามไลจบนกยงจ าแลง ประกอบบทรองและท านองเพลงเชดฉง ซงเปนเพลงทใชในความหมายของการตดตาม การไลจบกนในการแสดงนาฏศลปไทยทวไป 3. การสบทอดทาร าชดยาหรนตามนกยง

การแสดงชดยาหรนตามนกยง มกระบวนร าตามแบบแผนและลลาในเชงการแสดงละครในนมการสบทอดตอเนองมาจากละครหลวงในรชกาลท 2 โดยมผ สบทอดเปนศลปนและ ครละครในสมยตางๆ ทส าคญ 3 ทาน คอ

3.1 เจาจอมมารดาแยม เกดประมาณ พ.ศ.2341 บตรพระไกรเพชรรตนสงครามภกด- พรยพาหะ (ทองด) ไดเขาถวายตวเปนละครมาตงแตรชกาลท 1 และตวละครส าคญในรชกาลท 2 จนไดเปนเจาจอมมารดาในรชกาลน ตอมาในรชกาลท 3-4 ไดเปนครละครทมชอเสยง มลกศษยมากมายทส าคญในการสบทอดการแสดงชดยาหรนตามนกยงคอ เจาจอมมารดาวาด และ

www.far.ssru.ac.th

126

หมอมครแยม เสยชวตในรชกาลท 5 ประมาณพ.ศ.2420 ณ วงกรมขนพทยลาภพฤฒธาดา รวมอายได 79 ป 3.2 หมอมครแยม เรมปรากฏประวตเมอเขาฝกหดละครกบเจาจอมมารดาแยมในสมยรชกาลท 4 โดยเจาจอมมารดาแยมเปนผตงชอและประสทธประสาทวชาทางนาฏศลปไทยใหกบหมอมครแยม จนไดเขามาเปนตวละครส าคญในคณะละครสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) จนทานเจาพระยาและบตรชายถงแกพราลย หมอมครแยมจงไดเขามาเปนครสอนละครในวงสวนกหลาบของสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาอษฎางคเดชาวธ กรมหลวงนครราชสมา มลกศษยหลายคนและ คณครลมล ยมะคปต เปนหนงในบรรดาศษยทมฝมอไดรบบทบาทใหเปนตวเอกอยเสมอ

3.3 คณครลมล ยมะคปต เกดวนท 2 มถนายน พ.ศ.2448 เขาถวายตวเปนละครในวงสวนกหลาบของสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาอษฎางคเดชาวธ กรมหลวงนครราชสมาตงแตอายได 6 ป เปนศษยของหมอมครหลายทานรวมทงหมอมครแยมและมกไดรบบทบาทใหเปน ตวเอกเสมอ ภายหลงไดเขารบราชการเปนผสอนนาฏศลปไทยใหกบโรงเรยนนาฏดรยางคศลป(วทยาลยนาฏศลปในปจจบน) จนเกษยณอาย วทยาลยนาฏศลปจงไดเชญใหเปนครพเศษสาขานาฏศลปไทย(ละคร)จนไดรบต าแหนงผ เชยวชาญการสอนนาฏศลปไทย ระหวางนคณครลมล ยมะคปต ไดวางรากฐานการเรยนวชานาฏศลปไทย และไดถายทอดการแสดงชดยาหรนตามนกยงใหเปนบทเรยนหนงในการฝกหดนาฏศลปไทยของนกเรยนในวทยาลยนาฏศลปจนแพรหลายในปจจบน (รตวรรณ กลยาณมตร, ม.ป.ป., หนา 80-81)

องคประกอบการแสดง ชด ยาหรนตามนกยง การแสดงชดยาหรนตามนกยงจะสมบรณเปนการร าทงดงามตามแบบแผนทาง นาฏศลปไทยได ตองอาศยองคประกอบในการแสดงทเหมาะสม ไดแก ผ แสดง เพลงรองและท านองเพลง วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง และ โอกาสทใชแสดง ดงมรายละเอยด ตอไปน 1. ผแสดง

ส าหรบการแสดงนาฏศลปไทย ชดยาหรนตามนกยง ประกอบดวยผแสดง 2 คน คอยาหรน และนกยง จดเปนการร าคในการแสดงละครในซงเปนการร าอวดฝมอของผ แสดงโดยเฉพาะ ดงนนผปฏบตตองไดรบการฝกหดเบองตนและพฒนาไปในระดบสงขนเปนล าดบ จนสามารถถายทอดการร าชดยาหรนตามนกยงไดถกตองและสวยงาม แตในการแสดงนอกจาก

www.far.ssru.ac.th

127

จะตองคดเลอกผแสดงทมฝมอในการร าเปนเยยมแลวยงตองค านง ถงบคลกลกษณะและรปรางของตวละคร ซงควรมลกษณะโดยเฉพาะดงน

1.1 ยาหรน เปนตวละครเอกตวหนงในเรองอเหนา ควรมลกษณะโดยรวมแบบพระนอง แตในตอนนยาหรนจดเปนตวละครทมความส าคญเทยบเทาพระเอกของเรอง จงควรมรปรางลกษณะเฉพาะ ดงน

- เปนผแสดงตวพระ - รปรางสงโปรง - ใบหนารปไข สวย - ร าสวยมททา ลลาแบบละครใน - ทาทางคลองแคลว มภมในตว

1.2 นกยง เปนตวละครเอกอกตวหนงในเรองอเหนาทมความส าคญในการแสดงตอนนเชนกน ควรมรปรางลกษณะดงน

- ควรเปนผแสดงตวพระ ในกรณทไมมตวพระทเหมาะสมกบบคลกของนกยงในเรองแลวอาจใชผแสดงตวนางแทนกได

- รปรางโปรง ตวเลก - ใบหนาสวย ผวขาว - ร าสวยมลลาอยางละครใน - มลกษณะคลองแคลววองไว (เรองเดยวกน, หนา 37)

2. เพลงรองและท านองเพลง

เพลงรองและท านองเพลงทใชประกอบการแสดงชดยาหรนตามนกยง มเนอรอง และท านองเพลง ดงน

บทรองในการแสดงชดยาหรนตามนกยง ปพาทยท าเพลงเชด รองเพลงเชดฉง

เมอนน บหรงสรารกษปกษ เหนยาหรนดนดดพนาล ควบขบพาชตามมา

www.far.ssru.ac.th

128

ดนตรรบเชดตว1ท 1 จงโผผนบนไปใหหาง แลวเยองยางหยดยนคอยทา

ฟอนร าท าทกรยา ปกษาแกลงลอรอรง ดนตรรบเชดจนตว 3

ปพาทยท าเพลงเชดฉง – เชดจน จะเหนไดวาการแสดงชดยาหรนตามนกยงใชเพลงรองและท านองเพลงตงแตเรมตนจนจบ

การแสดงตามล าดบ ดงน 2.1 เพลงเชด เปนเพลงหนาพาทยทใชบรรเลงประกอบการแสดงโขน ละคร และเปน

เพลงทใชบรรเลงไดหลายโอกาส เชน ประกอบกรยาเดน วง การเหาะเหนเดนอากาศ การรกไล การตอส การยกทพ การถอยทพ และการแตกทพ นอกจากนยงใชตอนทมเหตการณตนเตน หรอใชบรรเลงเมอตวละครจะเขาโรงอกดวย ในการแสดงชดยาหรนตามนกยงจะใชเพลงเชดในตอนเรมการแสดงในความหมายของเหตการณทยาหรนตามมาพบนกยงกอนการรองเพลงเชดฉง

2.2 เพลงเชดฉง เปนเพลงหนาพาทยบรรเลงลกษณะเดยวกบเพลงเชด แตใชฉงตในจงหวะ “ฉง” ถๆ ตดตอกนไปโดยตดเครองประกอบจงหวะทเปนเครองหนงในวงปพาทย ไดแก กลองทด และ ตะโพนออก ใชฉงตประกอบจงหวะแทน เพลงเชดฉงจะใชประกอบการรองและ การบรรเลงในลกษณะรกไลกนระหวางตวละคร 2 ตว เชน ยาหรนกบนกยง พระลอกบไกแกว รามสรกบเมขลา เปนตน นอกจากนเพลงเชดฉงยงสามารถใชไดในโอกาสอนอก ตามทปยวด มากพา ไดรวบรวมไวดงน ณรงคชย ปฎกรชต กลาววา “เพลงเชดฉงใชประกอบกรยาไลจบกนของตวละคร....นอกจากการไลจบกนของตวละครยงใชในโอกาสอนอก เชน การแผลงศร การคนหาสงใดสงหนง หรอใชในโอกาสสรางความจดจอแกผชมการแสดง เชน ตอนพระรามแผลงศร อนทรชตแผลงศร ในเรองรามเกยรต ตอนนางศภลกษณวาดรปในเรองอณรท ตอนรจนาเสยงพวงมาลยใน เรองสงขทอง เปนตน” ประดษฐ อนทนล กลาววา “เพลงเชดฉงใชประกอบการร ากอนทจะใชอาวธส าคญหรอ กอนกระท ากจส าคญ”

1 ในการรองเพลงเชดฉงนยมใชค าวา “ตว” แทนค าวา “ทอน” อาจประกอบดวยบทรองตงแต 1-2 ค ากลอน หรอ 2 และ 4 วรรคกได เชน ในทอนท 4 ของการรองเพลงเชดฉงประกอบการแสดงชดพระลอตามไกมบทรองเพยง 1 ค ากลอน หรอ 2 วรรคเทานน

www.far.ssru.ac.th

129

ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช กลาววา “เพลงเชดฉงนนเปนเพลงเชดอกเพลงหนงใชแสดงจดเดนของเรองละครเปนตนวา.....ตอนรจนาเสยงพวงมาลยแกเจาเงาะ การร าเชดฉงเชนนเปนเครองชใหเหนถงความหมายของการร าหนาพาทยโดยทวไป กลาวคอการร าหนาพาทยบางเพลงนนเปนการด าเนนเรองละครโดยไมตองใชบทพากย บทรองหรอการเจรจา แตด าเนนเรองไดดวยการฟอนร าประกอบดนตรแตอยางเดยว...” เมอสรปรวมความหมายของเพลงเชดฉงมขอความตรงกนคอ เพลงเชดฉงใชในเหตการณส าคญของการแสดง....มจดมงหมายเพออวดฝมอผแสดงและด าเนนเรองมทงการร าเดยว และร าค (ปยวด มากพา, 2547: 13-14) ส าหรบการใชเพลงเชดฉงประกอบการรองเพอการแสดง โดยสวนใหญจะม 4 ตวหรอ 4 ทอน1และในตวท 3 ซงเปนตวรองสดทายจะรบดวยเพลงเชดจน เชน การรองเพลงเชดฉงประกอบการแสดงชดพระลอตามไก หรอชดรามสรเมขลา แตส าหรบการแสดงชดยาหรนตามนกยงประกอบดวยการรองเพลงเชดฉงเพยง 2 ทอนจงเลอกการรองตวท 1 และขามมารองตวท 3 เพอใหมการรบดวยเพลงเชดจนแทน ดงนนลกษณะและวธการรองเพลงเชดฉงในการแสดงชด ยาหรนตามนกยง มล าดบ ดงน

2.2.1 ท านองสงรองตวท 1 และรองเชดฉงตวท 1 ประกอบดวยบทรอง 2 ค ากลอน หรอ 4 วรรค ตอนทายของการรองเชดฉงตวท 1 จะมดนตรสวมรองและรบเชดตวท 1

2.2.2 ท านองสงรองตวท 3 และรองเชดฉงตวท 3 ประกอบดวยบทรอง 2 ค ากลอนหรอ 4 วรรค ตอนทายของการรองเชดฉงตวท 3 จะมดนตรสวมรองและรบดวย เพลงเชดจนตวท 3

2.3 เพลงเชดจนตว 3 เปนเพลงในอตรา 2 ชน นยมน ามาใชประกอบการรองเพลง เชดฉงในตวท 3

2.4 เพลงเชดกลอง เปนเพลงเชดประเภทเดยวกนกบเพลงเชดโดยทวไป แตมการเนนจงหวะประกอบดวยเสยงกลอง

3. วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง

ใชวงปพาทยเครองหา ปพาทยเครองค หรอ ปพาทยเครองใหญ เชนเดยวกบวงดนตรทใชประกอบการแสดงละครในดงรายละเอยดในบทท 1

1 ในการแสดงบางชดทมบทใชเพลงเชดฉงรองประกอบมากกวา 4 ตวหรอ 4 ทอน เชน ชดร าเบกโรงกงไมเงนทองในรชกาลท 4 มบทรองในเพลงเชดฉงรวมทงหมด 6 ทอน และรบดวยเพลงเชดจนตว 3 ในทอนท 5 ซงเปนทอนรองสดทาย

www.far.ssru.ac.th

130

4. เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง 4.1 เครองแตงกายชดยาหรนตามนกยง การแสดงชดนประกอบดวยผแสดง 2 คน

ดงไดกลาวแลววาเปนตวละครฝายพระทง 2 คนเพยงแตผแสดงคนหนงเปนมนษย สวนอกคนหนงเปนนกยง ท าใหเครองแตงตวของผ แสดงทงสองแตกตางกนตามลกษณะของตวละครในเรอง อยางไรกตามเครองแตงกายของยาหรนและนกยงยงคงมบางสวนทเหมอนกนและแตกตางกนบาง ซงจะเปรยบเทยบใหเหนความแตกตางในตารางตอไปน

ตารางท 3.1 เครองแตงกายและอปกรณการแสดงของตวละครในชดยาหรนตามนกยง

ล าดบ เครองแตงกายและอปกรณการแสดงของตวละครในชดยาหรนตามนกยง

ยาหรน นกยง 1 เครองประดบขอเทา ไดแก ก าไลเทา

แหวนรอบ เครองประดบขอเทา ไดแก ก าไลเทา

2 สนบเพลา สนบเพลา 3 ผานงหรอภษา นงผาในลกษณะจบโจงไว

หางหงส ผานงหรอภษา นงผาในลกษณะจบโจงไวหางหงส

4 หอยขาง หอยขาง 5 รดสะเอว รดสะเอว 6 หอยหนา หอยหนา 7 เสอหรอฉลององค เสอสเขยวแขนยาวปกดนเปนลาย

คลายขนนก ตดปกทง 2 ขาง 8 เขมขด เขมขด 9 กรองคอ กรองคอ 10 ทบทรวง ทบทรวง 11 สงวาลและตาบทศ สงวาลและตาบทศ 12 เครองประดบขอมอ ไดแก ทองกร

ปะวะหล า แหวนรอบ และธ ามรงค เครองประดบขอมอ ไดแก ทองกร ใสเลบทองเหลองทนวทง 2 ขางรวม 8 นว

13 เครองประดบศรษะ ไดแก ปนจเหรดเพชร ดอกไมทด และอบะ

เครองประดบศรษะ ไดแก ศรษะนกยง

www.far.ssru.ac.th

131

ล าดบ เครองแตงกายและอปกรณการแสดงของตวละครในชดยาหรนตามนกยง

ยาหรน นกยง 14 อปกรณประกอบการแสดง ไดแก กรช มา

แผง และแสมา ไมม

15 ไมม หางนกยง ท าจากหางนกยงจรงน ามาแผไวดานหลงของผแสดง สามารถบงคบใหแผร าแพนหางไดในขณะทตองการ

จะเหนไดวา การแตงกายยาหรนและนกยงมการแตงกายสวนใหญเปนตวพระเหมอนกน

แตมสวนแตกตางกนอยางชดเจน คอ ยาหรนมเครองประดบขอมอและขอเทามากกวานกยง(รายการท 1 และ 12) ทงนอาจเนองจากยาหรนมพนเดมเปนกษตรยแตนกยงเปนเพยงสตวปกเทานน และสวมเครองประดบศรษะแตกตางกน (รายการท 13) สวนนกยงเพมปกและหางเพอแสดงใหเหนถงลกษณะของตวละครทเปนสตวปกใหเดนชดยงขน ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.1 การแตงกายชดยาหรนตามนกยง ทมา: กรมศลปากร, 2542, หนา 94

จากภาพจะเหนไดวารายละเอยดของเครองแตงกายในชดยาหรนตามนกยงมเครองแตงกาย

และเครองประดบแตกตางจากเครองแตงกายของตวพระโดยทวไป ไดแก

www.far.ssru.ac.th

132

4.1.1 ยาหรน สวมปนจเหรดเปนเครองประดบศรษะ มลกษณะดงน ปนจเหรด เปนเครองประดบศรษะแทนชฎาในกรณทตวละครปลอมตวเปน

โจรปา มใชมากในการแสดงละครเรองอเหนา และในการแสดงตอนนสยะตรานองของนางบษบาไดปลอมตวเปนชาวปาชอยาหรนออกตามหาอเหนา บษบาและวยะดา จงมการเปลยนเครองประดบศรษะจากชฎาเปนปนจเหรดแทน ดงภาพตวอยางดงน

ภาพท 3.2 ผแสดงสวมปนจเหรดเพชร ทมา: ส าเนาภาพของณชล ลมภกด

ปนจเหรด เปนภาษาชวาแปลวา โจรปา มลกษณะเปนกรอบหนา ไมมยอด ใชส าหรบอเหนาและวงศญาตในตอนเดนปาและปลอมตวเปนโจร ม 2 ชนด คอ

1) ปนจเหรดเพชร ใชส าหรบตวอเหนาและวงศญาต เมอเดนปาและปลอมเปนโจร เชน สยะตราเมอปลอมเปนยาหรน เปนตน

2) ปนจเหรดขรก หมายถงปนจเหรดทประดบดวยรกปดทองใชส าหรบพเลยงและกดาหยน สวมในการแสดงเรองอเหนาตลอดทงเรอง

4.1.2 นกยง มรายละเอยดเครองแตงตวทแตกตางจากการแตงกายยนเครอง ตว พระ ดงน

1) เสอนกยง เปนเสอสเขยวแขนยาว ปกดนเปนลายแบบขนนก ตดปกทปกดวยลายทสอดคลองกบเสอทง 2 ขาง

www.far.ssru.ac.th

133

2) เลบ เปนเลบโลหะท าดวยทองเหลอง ผแสดงเปนนกยงจะสวมเลบโลหะนทนวมอทง 2 ขาง รวม 8 เลบ โดยเวนนวหวแมมอไวเทานน

3) หางนกยง ท าดวยหางนกยงจรงน ามาเรยงแผอยางสวยงามไวดานหลง หางนกยงนจะมลกษณะพเศษ คอสามารถร าแพนไดในเวลาทตองการ โดยมเชอกผกโยงตดกบเอวและบาทงสองของผ แสดง เมอตองการจะร าแพนหางผ แสดงจะใชนวหวแมมอทไมไดใสเลบดงเชอกโยงนนลงมาคลองกบหวเขมขด หางนกยงจะกระดกขนและร าแพนแผหางอยางสวยงาม หรอถาตองการใหหางนกยงทอดลลงตามปกตผแสดงจะใชนวหวแมมอปลดเชอกทคลองไวทหวเขมขดออก เชอกจะหยอนท าใหหางนกยงลลงและรวมตวกนตามตองการ

4) ศรษะนกยง ประดษฐเลยนแบบหวนกยงประดบดวยกรอบหนาอยางละคร

4.2 อปกรณประกอบการแสดง นบเปนสงส าคญประการหนงทจะชวยใหผ ชมเขาใจเนอหา ในการแสดงมากขน ในการแสดงชดยาหรนตามนกยงระบใหยาหรนขมาเพอตามจบนกยง ดงนน อปกรณทใชประกอบการแสดงชดยาหรนตามนกยงส าหรบยาหรนม 3 อยาง คอ

4.2.1 มาแผง เปนอปกรณประเภทพาหนะทใชในการแสดงละครร า มลกษณะเปนแผนตดดวยหนงสตวและเขยนลายทาสเปนรปมาก าลงวง มขนาดความยาวตงแตหวมาถง หางมาประมาณ 1 ฟตครง โครงของตวมากรดวยลวดขนาดใหญเพอปองกนมใหหนงบดงอ และมลวดทงอเตรยมไวใชส าหรบเกยวกบเอวผ แสดงดานขวามอโผลขนมาบรเวณหลงมา ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.3 มาแผง ทมา: สภาวด โพธเวชกล, 2539, หนา 57

www.far.ssru.ac.th

134

มาแผงเปนอปกรณทแสดงใหผชมเขาใจวาตวละครทตดมาแผงนนก าลงขบขอยบนหลงมาจรง และท าใหผแสดงใชบทอยางคลองแคลวมากกวาใชผแสดงแตงกายเลยนแบบมาในขณะท าบทขมาเสยอก ดงนนเมอถงเหตการณทตวละครตองใชบทบนหลงมาทนยมใชมาแผงเปนอปกรณการแสดงมหลายกรณ เชน

- ใชเปนพาหนะในการเดนทางโดยทวไป ไดแก การทตวละครเดนทางดวยมาไปยงสถานทตางๆ ตามทระบในเนอเรอง

- ใชเปนพาหนะในการท าศก ไดแก การทตวละครในเรองมบทตองออกรบบนหลงมา ทงน รวมถงการใชมาในการตรวจพลดวย

- ใชเปนพาหนะส าหรบการลาสตว ไดแก การทตวละครในเรองมบทใหประพาสปาลาสตว หรอไลตดตามจบสตวตามเนอเรอง

4.2.2 แสมา เปนอปกรณการแสดงใชคกนกบมา หมายถง ไมหรอแสส าหรบตหรอบงคบมาใหออกเดนหรอวง แสมาท าดวยหวายมขนาดยาวอยางไมเรยวขดตรงปลายใหโคงงอเขาหากนเปนวงรเพอใหผแสดงสอดมอเขาไปได สวนปลายอกดานหนงปลอยใหตรงประดบดวยไหมพรมสแดงมดเปนขอๆ เพอความสวยงาม ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.4 แสมาในละคร ทมา: เรองเดยวกน, หนา 58

www.far.ssru.ac.th

135

เมอถงบททผ แสดงตองเดนทางดวยมาผแสดงคนนนตองถอแสมาประกอบดวยทกครง โดย เฉพาะผใชมาทเปนตวเอก ทงนนอกจากการใชแสมาเพอประกอบการขมาตามปกตแลวยงใชแสมาประกอบการร าในขณะท าบทตามเพลงรองและท านองดนตรดวย

วธการใชมาแผงและแสมา แสดงถงการแสดงในเหตการณทตวละครอยในบทขบขบน หลงมา สามารถปฏบตไดดงน

1) การใชมาแผงและแสประกอบในบทของการขบข เมอผแสดงแขวนมาแผงเรยบรอยแลว จะถอแสมาดวยมอขางขวาโดยใชนวทง 4 เรยงชดกนตรงโคนแสทท าเปนหวงนนแลวใชนวหวแมมอคบแสไวใหกระชบปลายแสทอดไปกบแขนบรเวณตนแขนขวาดงภาพตอไปน

ภาพท 3.5 การจบแสมาแบบท 1 ใชในการท าบทขบขบนหลงมา เมอผแสดงขบขบนหลงมาใหใชมอซายจบทหมาโดยใชนวชและนวหวแมมอคบไว ใหนวท

เหลอทง 3 กรดออกไปใหตง การจบมาแบบนหมายถงผขบขก าลงอยในอาการขมาและควบขบซงตองโขยกเทา1ตามจงหวะดนตรไปดวย ดงภาพตอไปน

1 โขยกเทา เปนการปฏบตทาเทาอยางหนงประกอบการเคลอนไหวขณะแสดง สวนใหญใชกบการขมาตามบทโดยผแสดงจะโขยกเทาซายหรอขวากได การโขยกเทาจะปฏบตดงน ผ แสดงจะยนดวยเทาขางใดขางหนง ใหเทาอกขางหนงแตะพนดวยจมกเทา แลวยกเทาทแตะพนขนเลกนอยแลววางลงพรอมกบขยบเทาทยนตามมาดวย ปฏบตสลบกนอยางตอเนองตามจงหวะเพลง สามารถปฏบตไดทงการโขยกเทาอยกบทและการโขยกเทาเคลอนท

www.far.ssru.ac.th

136

ภาพท 3.6 การใชมาแผงและแสประกอบในบทของการขบข ทมา: เรองเดยวกน, หนา 155

2) การใชมาแผงและแสประกอบในการท าบท เมอผแสดงตองท าบทตามเนอรองในขณะท

มมาแผงและแสมาอยกบตว ผแสดงจบหรอก าแสมาตรงโคนแสดวยมอขวาหรอซายกไดและใช นวหวแมมอยนแสมาไวเพอเปนการบงคบแสมาไปในทศทางทตองการดวยการใชพลกขอมอไปมา สวนมออกขางหนงใชท าบทตามเนอรอง ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.7 การจบแสมาแบบท 2 ใชในขณะท าบท ทมา : เรองเดยวกน, หนา 162

www.far.ssru.ac.th

137

3) การใชมาแผงและแสในการท าบทเรงมาใหเดนหรอวงกอนการขบข หรอ ควบมาใหเดนทางไปทใดกตาม ผ แสดงตองท าบทเรงมาหรอตมาทยนอยใหออกเดนหรอวงตอไปกอน โดยการปฏบตตอเนองกน ดงน

จงหวะท 1 เรมดวยผแสดงยนยกเทาซาย มอซายจบหมาดวยนวหวแมมอและนวช สวนนวทเหลอกรดออกใหตง มอขวาก าทโคนแสตรงบรเวณทเปนหวงแลวฟาดปลายแสไปทางดานซายของผแสดงเหนอเทาทยกดวยการคว ามอ เอยงศรษะซาย

จงหวะท 2 เทาและมอขางซายคงเดม แตพลกมอขางขวาใหหงายไปทางล าตวดานขวาใหแสมาเหวยงไปทางขวามอของผแสดง

จงหวะท 3 เทาและมอขางซายคงเดมพรอมกบหมนมอขวาใหตงขนแลวฟาดแสมาลงขางตวดานขวาของผแสดง เอยงศรษะขวา แลวใหผแสดงกระโดดรวบเทาทง 2 เขาดวยกน ยกมอขวาทถอแสขนตงในระดบวงลาง แลวโขยกเทาเคลอนทตอไป

การใชมาแผงและแสในการท าบทเรงมาใหเดนหรอวงกอนการขบข ปฏบตไดดงภาพตอไปน

ภาพท 3.8 การใชแสตมาในจงหวะท 1 และ 3

ทมา : เรองเดยวกน, หนา 157

จงหวะท 1 จงหวะท 3

www.far.ssru.ac.th

138

4.2.3 กรช เปนอปกรณการแสดงประเภทอาวธสนใชประกอบการแสดงเรองอเหนา เนองจากอเหนาไดเคาเรองมาจากชวา ซงเปนประเทศทผชายชาวชวานยมพกกรชประจ ากายตลอดเวลา ท าใหผแสดงทรบบทเปนชายทกคนในเรองอเหนาตองพกกรชไวเสมอ โดยเหนบไวทเอวดานซายตรงเขมขดผแสดง ใหดามกรชสวนทโคงอยดานบน ปลายกรชทแยงลงไปทางสะโพกดานลาง ดงนนยาหรนเปนตวละครชายในเรองอเหนาคนหนงจงตองเหนบกรชไวทเอวดานซาย กรช มลกษณะเปนอาวธสนใชในการแทงและตอสแบบประชดตวถงขนตะลมบอนเปนของชวา มลาย มลกษณะเปนมด 2 คม ปลายแหลม แบงออกเปน 3 สวน คอ ตวกรช ท าดวยเหลกเปนรปคดอยางงเลอย หรอรปตรงแบบมดกได ตรงสวนปลายจะเรยวแหลมใชในการแทง ดามกรช อาจท าดวยโลหะหรอไมกได เปนรปโคง งอ แกะสลกเปนรปตางๆ ตามนยมของเชอชาต และ ฝกกรชท าดวยโลหะหรอไม ขางในฝกมหนงหรอผาสกหลาดกรเพอกนเสยงและการเสยดสระหวางตวกรชและผก ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.9 ตวกรชและฝกกรชทผกผาสแดงไวทคอกรชในการแสดงละครเรองอเหนา ทมา: เรองเดยวกน, หนา 73

ในการแสดงละครเรองอเหนา กรชถอเปนอาวธส าคญเนองจากความนยมของเชอชาตของตวละครในเรองคอ ชวา ซงถอกรชเปนอาวธประจ ากาย ดงนนในละครเรองนจงถอวากรชเปนของส าคญคกายของกษตรยและบคคลตางๆ ในเรองละครทเปนฝายชายตามไปดวย

www.far.ssru.ac.th

139

4.2.3.1 ประเภทของกรชในละคร เรองอเหนาเปนละครทนยมใหใชกรชเปนอาวธประจ ากายตวละครชานในเรอง กรชในละครเรองอเหนาจงมอยหลายประเภทตามชนชนในเรองละคร ไดแก

- กรชอเหนา ประดษฐตกแตงใหสวยงามดวยวสดประเภทโลหะ - กรชพเลยง อาจท าดวยโลหะหรอไม ประดษฐใหสวยงามพอประมาณ - กรชพลทหาร เปนกรชไมท าเปนรปกรชอยในฝกใชประกอบเพลงร าใน

เพลงกราว ชวงการตรวจพลหรอพกตดตวเปนอาวธคกายเทานน ไมใชออกรบ 4.2.3.2 วตถประสงคในการใชกรช ในละครเรองอเหนาจงมวตถประสงคใน

การใช กรช 3 ประการคอ - ใชเปนอาวธประจ ากายของฝายพระ - ใชเปนอาวธประกอบการร าตรวจพลหรอร าอวดฝมอ - ใชเปนอปกรณการรบกบขาศกในระยะประชดตว

สงส าคญของกรชในละคร กคอ ผาแพรแดงรปสเหลยมผนผาขลบรมดวยดนเงน ผกตดกบคอกรช ทงนศรวฒน ดษยนนทน ไดกรณาอธบายตามค าบอกเลาของคณหญงแผว สนทวงศเสน วา “ผาแดงน หมายถง ผาเชดหนาส าหรบเชดเลอดเพอท าความสะอาดกรช หลงจากใชตอสแลว” ค าอธบายนตรงกบบทพระราชนพนธเรองอเหนา บทแตงตวของสหรานากง ตอนไปชวยทาวดาหารบกบกะหมงกหนง ความวา “ถอเชดหนาเหนบกรชฤทธรงค มาทรงมโนมยชยชาญ” ผาแพรแดงผนนยงน ามาประกอบการร าอวดผมอดวย โดยการสวมเขาไวในนวกลางมอซาย บางครงใชโยน ดงนนในผาแดงจะสอดวสดทมน าหนก เชน เหรยญโลหะ หรอฝาน าอดลม เพอใหมน าหนกในการโยนและรบในขณะร าดวย กลาวโดยสรปตามท พนดา สทธวรรณ ไดอธบายถงเรองผาเชดหนานวา เปนสงทคกบกรช ใชประโยชนดงน

1. ใชซบเหงอ 2. ใชประกอบการร า เชน ตอนสหรานากงร ากรช 3. ใชซบเลอด เพราะกรชเปนอาวธแหลม อาจท าใหเกดเลอดตกยางออกได

(เรองเดยวกน, หนา 74)

4.2.3.3 วธการใชกรชประกอบการแสดงละครร า สามารถปฏบตไดในหลายกรณดงจะไดอธบายประกอบภาพทแสดงแบบโดยอาจารยเวณกา บนนาค ผแสดงเปนอเหนาของกรมศลปากร และ เปนผ เชยวชาญการสอนนาฏศลปไทย วทยาลยนาฏศลปในปจจบน ดงน

www.far.ssru.ac.th

140

1) การพกกรชเปนอาวธประจ าตว ผแสดงน ากรชทงฝกเหนบทเอวดานซายในแนวเฉยง โดยสอดเขาไปในเขมขดจนแนนพอทจะไมหลดออกมา เหลอดามกรชอยดานบนใหสวนงอของดามกรชตกลงลาง ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.10 การพกกรชเปนอาวธประจ าตว ทมา: เรองเดยวกน, หนา 308

2) การดงกรชออกจากฝก ผแสดงหงายมอขวาสอดเขาไปใตดามกรชทเหนบอยทเอวดานซาย จากนนใหก าดามกรชในลกษณะหงายมอดงเดมแลวจงชกหรอดงกรชออกมาจากฝกเพอใชในการแสดง ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.11 การดงกรชออกจากฝก ทมา: เรองเดยวกน, หนา 309

www.far.ssru.ac.th

141

3) การถอกรชประกอบการแสดง มอย 2 วธ คอ วธท 1 การถอกรชทงฝก หมายถง การน ากรชมาประกอบการร าโดยทตวกรชยงคง

อยในฝกอยางเดม โดยการถอใหดามกรชหนออกดานนอกล าตว ใชนวหวแมมอและนวกอยรองรบใตฝกกรชตอนบนทง 2 ขาง สวนนวทเหลอจบกรชอยเหนอฝกกรชตรงสวนทตวกรชเสยบอยกบฝก ใชนวชบงคบฝกกรชดานเดยวกบนวหวแมมอ สวนนวกลางและนวนางบงคบฝกกรชดานเดยวกบนวกอย ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.12 การถอกรชทงฝก ทมา: เรองเดยวกน, หนา 311

3.2 การถอเฉพาะตวกรช หรอการถอ “กรชเปลา”โดยไมมฝกสวม ใหผแสดงก าดาม

กรชตรงสวนงอของดามดวยมอขวาใหตวกรชอยทางนวกอย สามารถใชไดทงการคว ามอและ หงายมอ ดงภาพตอไปน

ภาพท 3.13 การถอกรชคว ามอ ทมา: เรองเดยวกน, หนา 331

www.far.ssru.ac.th

142

ภาพท 3.14 การถอกรชหงายมอ ทมา: เรองเดยวกน, หนา 325

ภาพท 3.15 การแสดงทาร าประกอบการถอเฉพาะตวกรช หรอ การถอกรชเปลา ทมา: เรองเดยวกน, หนา 312

5. โอกาสทใชแสดง การแสดงชด ยาหรนตามนกยงน าออกแสดงใน 2 โอกาส ดงน

5.1 เปนการแสดงชดหนงในการแสดงละครในเรองอเหนา ในเหตการณทยาหรนตามนกยงไปถงเมองกาหลง

5.2 เปนการแสดงชดหนงในการแสดงวพธทศนา ซงรวมการแสดงชดสนๆหลากหลายประเภทไวในคราวเดยวกน และสามารถน าการแสดงชดยาหรนตามนกยงเปนชดสนๆชดหนงในการแสดงนน

www.far.ssru.ac.th

143

การปฏบตทาร าชดยาหรนตามนกยง กอนการปฏบตทาร าชดยาหรนตามนกยง ผปฏบตควรไดรบการฝกหดเบองตนมาโดยล าดบและตองเรยนรการใชนาฏยศพทใหถกตอง เนองจากนาฏยศพทเปนเกณฑขนพนฐานส าหรบการปฏบตนาฏศลปไทยดงไดกลาวไวในบทท 1 แลว ส าหรบการปฏบตทาร าชดนประกอบดวย ทาร าตามเพลงทใชดงน

1. ทาร าในเพลงเชดส าหรบการเรมตนการแสดงเพอใหผแสดงปรากฏตวบนเวท 2. ทาร าในเพลงเชดฉงประกอบดวยเนอรอง 2 ทอน และทาร าในเพลงเชดจนตวสาม

ส าหรบแสดงถงเหตการณทยาหรนก าลงตามไลจบนกยง ตามลกษณะการปฏบตทาร าทเรยกเปนค าศพททางนาฏศลปไทยวา “โคมสามใบ”

3. ท าร าในเพลงเชดส าหรบใหผแสดงกลบเขาในฉากเมอจบการแสดง ตารางท 3.2 ทาร าในเพลงเชดส าหรบการเรมตนการแสดง (ทาออก) ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 1

ทาออก ยาหรนไลตามนกยง

นกยง ตงวงกลางทง 2 มอโดยการตงวงดานขางเสมอไหลงอแขนเลกนอยท าทาบนออกมาจากทางขวาของเวท สนปลายมอทง 2เลกนอยพรอมกบซอยเทาออกมาเปนวงกลมรอบเวท 1 รอบ จนถงกลางเวท ยาหรน ท าทาขมาโดยการใชมอซายจบหมาทแขวนไวอยทเอวดานขวาดวยนวหวแมมอและนวช หกขอมอขน มอขวาจบแสมาแบบท 1 โขยกเทาไลตามนกยงออกมา (ดงภาพ) เคลอนทเปนวงกลมจนมาถงกลางเวท ใหยาหรนอยทางซายและนกยงอยทางขวาของเวท

www.far.ssru.ac.th

144

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 2 ทาพบกน (ทายเพลงเชด)

นกยง สะดดเทาซายใหอยในทากาวขางทายเพลงเชดน าหนกตวอยทขาซาย มอขวาตงวงระดบ หางคว มอซายตงวงกลางทอดแขนระดบเอว เอยงศรษะขวา มองไปทางยาหรน ยาหรน กาวขวาในลกษณะกาวขาง มอขวาถอแสแบบท 2 หกขอมอในระดบวงลางปลายแสทอดไปทางแขนซาย มอซายจบหงายแขนตงสงไปดานหลง น าหนกตวอยทขาขวา มองไปทางนกยง

ทาออกในเพลงเชดประกอบดวยทาร า 2 ทาทตอเนองกน เพอแสดงถงเหตการณทยาหรน

ไดตามไลจบนกยง จนถงยาหรนสามารถตามนกยงไดทน ตารางท 3.3 ทาร าในเพลงเชดฉง และเชดจนตวสาม ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 1

เนอรอง “เมอนน”

นกยง ยนผสมเทาเสมอกน มอทงสองจบคว าบน หนาขาแลวหมนจบออกคลายมอเปนมอแบพรอมกบหมนมาคว ามอวางทาบทหนาขาทงสอง ตวตรงไมเอยงศรษะ ยาหรน ยกเทาซายเลกนอยแลววางดานหลงพรอมกบถายน าหนกมาทขาซาย จรดเทาขวา ตงเขาขวา กดไหลขวา มองทนกยง มอคงเดม

www.far.ssru.ac.th

145

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 2 เนอรอง “บหรงสรารกษ”

นกยง ฉายเทาขวาไปดานขางและตอเนองไปวางดานหลงเปดสนเทา โนมตวมาขางหนา มอทงสองตงวงกลางระดบไหล กมหนาเลกนอย ยาหรน ยนดวยเทาซายแตะเทาขวา เปลยนมา ถอแสแบบท 2 ดวยมอซาย มอขวาชทนกยงในลกษณะตะแคงมอดานขางระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลซาย

3 เนอรอง “ปกษ”

นกยง กาวเทาขวายกเทาซาย มอขวาเทาสะเอว มอซายตงมอดานหนาระดบอกแลวหมนมอมาจบหงายทหนาอก ยอตวลงเลกนอย เอยงศรษะและ กดไหลขวา ยาหรน ยนในทาเดม เปลยนมาถอแสดวยมอขวา งอแขนดานหนาระดบอก มอซายจบคว าดานขางระดบเอวแลวสอดขนเปนมอแบหงายระดบศรษะ งอศอก เอยงศรษะและกดไหลซาย

4 เนอรอง “เหนยาหรน”

นกยง และ ยาหรน ปฏบตทาร าเชนเดยวกบการร าในเพลงเชดทาท 2 (ทาพบกน)

www.far.ssru.ac.th

146

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 5 เนอรอง “ดนดดพนาล”

นกยง ปฏบตดงน 1.ถอนเทาขวา ยกเทาซายแทงมอทงสองไปดานหลงเปนทายงฟอนหาง กดไหลและอยงศรษะขวา 2.กระโดดท าทาบน โดยแทงมอทงสองขนตงวงกลาง กาวเทาซายไปขางหนา เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองยาหรนจากนนใหวงซอยเทาพรอมกบสนปลายมอเลกนอยไปแทนทยาหรน (ดงภาพ) ยาหรน ปฏบตดงน 1.หนหลงโดยถอนเทาขวายกเทาซายมอขวาถอแสแบบท 2 ยกขนอยในระดบวงบน มอซายตงวงดานหนาระดบปากเอยงศรษะและกดไหลซาย 2.กาวซายในลกษณะกาวขาง มอคงเดม เอยงศรษะและกดไหลขวา (ดงภาพ) จากนนให วงซอยเทาไปแทนทนกยง

6 เนอรอง “ควบขบพาช”

นกยง ปฏบตดงน 1.หนหลง ถอนเทาขวา ยกเทาซายแทงมอทงสองไปดานหลงเปนทายงฟอนหาง กดไหลและ เอยงศรษะขวา (ดงภาพหมายเลข 1 และ 2) 2.กระโดดท าทาบน โดยแทงมอทงสองขนตงวงกลาง กาวเทาซายไปขางหนา เอยงศรษะและ กดไหลซาย หนามองยาหรน (ดงภาพหมายเลข 3) จากนนใหวงซอยเทาพรอมกบสนปลายมอเลกนอยกลบไปทเดม

1

www.far.ssru.ac.th

147

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต

ยาหรน ปฏบตดงน 1.หนาตรง ถอนเทาขวายกเทาซาย มอซายจบ กรดนวจบทหมา มอขวาถอแสยกขนฟาดลงไปทขางตวดานซาย เอยงศรษะซาย (ดงภาพหมายเลข 1) แลวยกขนฟาดลงทขางตวดานขวา เอยงศรษะขวา (ดงภาพหมายเลข 2) ใหตอเนองกนพรอมกบกระโดดรวมเทาตงมอขวาขนในระดบวงลาง (ดงภาพหมายเลข 3) แลวโขยกเทากลบมาทเดม

7 ท านองเออนทาท 1

นกยง กาวหนาดวยเทาซาย ยอเขาลง มอทงสอง ตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองยาหรน ยาหรน กาวหนาดวยเทาซาย ยอเขาลง มอขวาถอแสแบบท 2 ตงขนดานขางระดบเอว มอซาย จบคว าขางตวระดบเอว งอศอกแลวสอดจบขนมา ปลอยแบหงายใหขอมออยระดบไหล เอยงศรษะและกดไหลซาย หมายเหต จากนนใหทงสองย าเทาตามจงหวะ เพลงพรอมกนโดยไลเรยงไปทางนกยง คอย าเทา เคลอนทไปทางขวา และในขณะทย าเทาใหเทาซาย อยหนาเสมอ

2

3

www.far.ssru.ac.th

148

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 8 ท านองเออนทาท 2 ถงเนอรอง

“ตามมา”

นกยง กาวหนาดวยเทาขวา ยอเขาลง มอทงสอง ตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลขวาหนามอง ยาหรน ยาหรน กาวหนาดวยเทาขวา ยอเขาลง มอขวาถอแสแบบท 2 กดมอใหคว าขางตวระดบเอว งอศอก แลวหมนมอมาหงาย ใหขอมออยระดบไหล ปลายแสตกลงลาง มอซายหมนขนมาตงดานขางตงแขนเสมอไหล เอยงศรษะและกดไหลขวา หมายเหต 1.จากนนใหทงสองย าเทาตามจงหวะเพลงพรอมกน โดยไลเรยงไปทางยาหรน คอย าเทาเคลอนทไป ทางซาย และในขณะทย าเทาใหเทาขวาอยหนาเสมอ 2.ปฏบตทาร าในท านองเออนทาท 1 และ 2 สลบกนจนถงเนอรองวา “ตามมา”

9 ท านองเออนทาท 3 (กอนขนทาท 1)

นกยง หนหนาปฏบตดงน 1.ท าทาสอดสง โดยกาวซายไปขางตว มอซายจบคว าขางตวงอแขนระดบเอว มอขวาแบหงายขางตว ระดบเดยวกน เอยงศรษะขวา 2.จรดเทาขวา สอดมอจบซายขนปลอยแบหงายระดบศรษะ งอศอก หมนมอขวาขนตงดานขางแขนตงระดบไหล เอยงศรษะและกดไหลซาย ยาหรน หนหลง ปฏบตทาเทาและมอเชนเดยวกบนกยง ทงคหนหนามองกน หมายเหต จากนนใหทงสองยด-ยบ พรอมกบจรดเทาซ าอกครงหนงในทาเดม แลวซอยเทาหมนตวไป ทางขวามอของผแสดงจนหนมาดานหนาทงคโดยนกยงจะหมนตว 1 รอบ และยาหรนจะหมนตวเพยงครงรอบ

www.far.ssru.ac.th

149

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 10 ดนตรรบทายท านองเออน

(ขนทา 1)

นกยง หนหนาตรง ปฏบตดงน 1.กาวขางดวยเทาขวา มอขวาจบคว าขางตวงอแขน ระดบเอว มอซายแบหงายดานหนาระดบวงลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา 2.กระดกเสยวดวยเทาซาย ยอเขาลง มอขวาสอดจบขนปลอยแบหงายระดบศรษะ งอศอก หมนมอซายขนตงวงลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย ยาหรน หนหนาตรง ปฏบตดงน 1.กาวขางดวยเทาซาย มอซายจบคว าขางตวงอ แขนระดบเอว มอขวาถอแสหงายมอดานหนาระดบวงลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย 2.ยนยกเทาขวา ยอเขาลง มอซายสอดจบขนปลอยแบหงายระดบศรษะ งอศอก หมนมอขวาขนตงวงลาง ถอแสในแบบท 1 เอยงศรษะและกดไหลซาย

ปพาทยรบทวนค ารอง ใหปฏบตทาร าซ าตงแตทาท 5-8 11 ท านองเออน กอนขนเนอรองทอน

ท 2 ทาท 1 ปฏบตเชนเดยวกบทาท 9 ท านองเออนทาท 3 แตใหหมนตวเคลอนทคนละ 1 รอบ เพอใหหนหนาเขาหากน

www.far.ssru.ac.th

150

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 12 ท านองเออน กอนขนเนอรอง

ทอนท 2 ทาท 2

นกยงและยาหรนปฏบตทาร าเหมอนกนดงน 1.หนหนาเขาหากน กาวเทาขวาจรดเทาซาย มอซายตงวงบน มอขวาจบคว าดานขางแขนตงระดบไหล (ยาหรนถอแสแบบท 2 หกขอมอลงแทน) เอยงศรษะและกดไหลขวา แลวยาหรนซอยเทาไลนกยง สวนนกยงซอยเทาถอยหลง 2.หนหนาเขาหากนเชนเดม กาวเทาซายจรดเทาขวา มอขวาตงวงบน (ยาหรนถอแสแบบท 2 หกขอมอขนแทน) มอซายจบคว าดานขางแขนตง ระดบไหล เอยงศรษะและกดไหลซาย แลวนกยงซอยเทาไลยาหรน ขณะทยาหรนซอยเทาถอยหลง หมายเหต ปฏบตขนตอนท 1 และ 2 ซ าอก 1 ครง แลวจงซอยเทาอยกบทตรงกลางเวทพรอมกบเปลยนมอตามขนตอนท 1 และ 2 จนจบเออน

13 เนอรอง “จงโผผน”

นกยงและยาหรน ปฏบตทาร าเชนเดยวกบการร าในเพลงเชดฉงทาท 5 เนอรอง “ดนดดพนาล”

www.far.ssru.ac.th

151

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 14 เนอรอง “บนไปใหหาง”

นกยงและยาหรนยนสลบทกน โดยนกยงจะอยดานซายและยาหรนจะอยดานขวาของเวท นกยงปฏบตทาตอเนองกนดงน 1.หนหลง กาวหนาดวยเทาซาย มอทงสองตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองไปทางยาหรน ขยนเทาเรยงไปทางขวา ในค าวา “บนไป...” 2.หนกลบมาดานหนา กาวหนาดวยเทาขวา มอทงสองตงวงกลางคงเดม เอยงศรษะและกดไหลขวา หนามองไปทางยาหรน ขยนเทาเรยงไปทางซาย (ดงภาพ) ในค าวา “ใหหาง” ยาหรน หนกลบไปดานหลง เฉยงตวมาหานกยงเลกนอย โดยถอนเทาซายแลวยนจรดเทาขวา มอซายจบหลง มอขวาถอแสแบบท 2 ระดบวงลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา หนามองนกยง (ดงภาพ)

15 เนอรอง “แลวเยองยาง”

นกยงและยาหรน หนหนาเขาหากน ใหยาหรนอยเหลอมจากนกยงเลกนอย และปฏบตดงน นกยง ปฏบตตอเนองกนในขนตอนตอไปน 1.หนขวา กาวขวายกเทาซาย มอทงสองตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา ในค าวา “แลวเยอง” (ดงภาพหมายเลข 1) 2.กาวซายยกเทาขวา มอทงสองตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย ในค าวา “ยาง” (ดงภาพหมายเลข 2) ยาหรน ปฏบตทาร าตอไปน

1.ในค าวา “แลวเยอง..” ปฏบตตอเนองกน ดงน 1.1 หนซาย กาวเทาขวา มอซายแบหงายดานขางงอแขนระดบเอว มอขวาถอแสหกขอมอลงดานขางงอแขนระดบเอวเชนกน เอยงศรษะซาย

1

www.far.ssru.ac.th

152

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต

1.2 ยกเทาซาย หมนมอซายขนตงดานขางแขนตงระดบไหล สอดมอขวาทถอแสเปนหงายมอดานขางงอแขนระดบเอว เอยงศรษะขวา (ดงภาพหมายเลข 1) 2.ในค าวา “ยาง” ปฏบตตอเนองกน ดงน 2.1 หนซายคงเดม กาวเทาซาย มอขวาถอแส หงายมอดานขางงอแขนระดบเอวคงเดม มอซายจบคว าดานขางงอแขนระดบเอว เอยงศรษะขวา คงเดม 2.2 ยกเทาขวา หมนมอขวาทถอแสขนตงดานขางแขนตงระดบไหล มอซายสอดขนมาปลอยเปนมอแบหงายดานขางงอแขนระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลซาย (ดงภาพหมายเลข 2) หมายเหต ยาหรนและนกยงเดนสวนกนกลบมา ทเดมคอยาหรนอยดานซาย และ นกยงอยดานขวาของเวท

16 เนอรอง “หยดยนคอยทา”

นกยง หนหนาโดยซอยเทาเลกนอยแลวถอนเทาขวาไปวางหลงจรดเทาซาย มอทงสองเทาเอว เหลยวหนามองยาหรน เอยงศรษะและกดไหลซาย ยาหรน หนหนาโดยซอยเทาเลกนอยแลวถอนเทาซายวางหลงจรดเทาขวา มอขวาถอแสแบบท 2 ในระดบวงลาง มอซายจบหงายแขนตงไปดานหลง เหลยวหนามองนกยง เอยงศรษะและกดไหลขวา

2

www.far.ssru.ac.th

153

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 17 เนอรอง “ฟอนร า”

นกยง ปฏบตตอเนองกนดงน 1.หนขวา กาวเทาขวาจรดเทาซาย มอขวาจบคว าดานขางแขนตงระดบไหล มอซายตงวงบน เอยงศรษะและกดไหลซาย แลวซอยเทาหมนตวมาทางซาย ในค าวา “ฟอน”(ดงภาพหมายเลข 1) 2.หนซาย กาวเทาซายจรดเทาขวา มอซายจบคว าดานขางแขนตงระดบไหล มอขวาตงวงบน เอยงศรษะและกดไหลขวา แลวซอยเทาหมนตวมาดานหนา ในค าวา “ร า” (ดงภาพหมายเลข 2) ยาหรน กาวเทาขวาในลกษณะกาวขาง มอทงสองคงเดม เปลยนมาเอยงศรษะและกดไหลาซาย หนามองนกยง

18 เนอรอง “ท าท”

นกยง หนหนาตรง กาวหนาดวยเทาซาย มอซายจบคว าในระดบวงลางแลวหมนขนมาเปนจบหงายใน ระดบเดยวกน มอขวาแบหงายขางตวงอแขนระดบเอว แลวหมนขนมาเปนตงมอตงแขนระดบไหล เอยงศรษะและกดไหลขวา (ดงภาพ) ยาหรน หนซาย (หนหนาเขาหานกยง) กาวขางดวยเทาขวา มอขวาถอแสแบบท 2 ในระดบวงลาง มอซายจบคว าขางตวงอแขนระดบเอวแลวคลายจบ ออกเปนมอแบหงาย เอยงศรษะและกดไหลซาย) ดงภาพ

2

1

www.far.ssru.ac.th

154

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 19 เนอรอง “กรยา”

นกยง หนหนาตรงดงเดม กาวหนาดวยเทาขวา มอทงสองจบคว าใหมอซายอยในระดบวงลาง มอขวาอยในระดบวงบน เอยงศรษะดานซายเลกนอย แลวกรดมอจบปลอยออกเปนตงวง (ใหมอขวาตงวงบน มอซายตงวงลาง) เอยงศรษะและกดไหลขวา ยาหรน ยนในลกษณะเดม แตถายน าหนกตวมาทเทาขวา มอขวาถอแสคงเดม หมนมอซายขนตงมอตงแขนดานขางระดบไหล ลกคอซาย (กดไหลขวาเอยงศรษะดานซาย)

20 เนอรอง “ปกษา”

นกยง หนาตรงคงเดม กาวไขวดวยเทาซาย มอขวาแบหงายดานขางระดบไหล มอซายจบคว า ระดบวงลาง แลวหมนมอขวาขนตงระดบวงบน มอซายหมนจบขนมาเปนจบหงายดานหนาระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองยาหรน แลวหมนตวไปดานหลง ยาหรน หนหลง โดยการปฏบตเชนเดยวกบนกยง แตหมนตวมาดานหนาตรง

21 เนอรอง “แกลงลอ”

นกยง หนหลง กาวหนาดวยเทาขวา มอขวาลดลงมาจบคว าดานขางงอแขนระดบเอวแลวหมน จบขนเปนจบหงายหงายดานขางแขนตง ระดบไหล มอซายคลายจบออกเปนมอแบหงายแลวหมนมอขนตงวงบน เอยงศรษะและกดไหลขวา ยาหรน หนหนาตรง ปฏบตทาร าเชนเดยวกบนกยง แตเปลยนใหมอซายถอแสแทน หมายเหต เคลอนทเปนวงกลมโดยการย าเทาสลบ กนตามจงหวะไปทางขวามอ พรอมกบหมนมอซายทจบหงายออกเปนวงกลางสลบกบการจบหงายแขนตงจนกระทงกลบมาอยในทเดม

(นกยงหนหลงและยาหรนหนหนา)

www.far.ssru.ac.th

155

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 22 ท านองเออนทาท 1

นกยง หนหลง กาวหนาดวยเทาขวา มอทงสอง ตงวงกลางเอยงศรษะและกดไหลขวาหนามอง ยาหรน ยาหรน หนหนา กาวหนาดวยเทาซาย มอขวา จบหงายดานขางแขนตงระดบไหล มอซายถอแสแบบท 2 ในระดบวงบน เอยงศรษะและกดไหลซาย หมายเหต เคลอนทโดยการขยนเทาไลตามกนไปทางนกยงหรอทางขวาของเวท

23 ท านองเออนทาท 2 จนถงเนอรองวา “รอรง”

นกยง หนหลง ถอนเทาขวายกขนวางดานหลงแลวกาวหนาดวยเทาซาย มอขวาจบหงายดานขางแขนตงระดบไหล มอซายตงวงบน เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองยาหรน ยาหรน หนหนา ถอนเทาซายยกขนไปวางหลง กาวหนาดวยเทาขวา มอขวามวนจบออกเปน ตงวงกลาง มอซายถอแสคงเดม เอยงศรษะและกดไหลขวา หนามองนกยง หมายเหต 1.เคลอนทโดยการขยนเทาไลตามกนไปทางยาหรนหรอทางซายของเวท 2.ปฏบตทาร าทาท 22 และ 23 อก 2 ครงหรอจนจบค ารองวา “รอรง”

24 ท านองเออนทาท 3 (กอนขนทาท 2)

นกยงและยาหรนปฏบตทาร าเชนเดยวกบทาร าท 9 ดนตรรบทายท านองเออน

www.far.ssru.ac.th

156

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 25 ดนตรรบทายท านองเออน

(ขนทาท 2)

นกยง หนหนาตรง ปฏบตดงน 1.กาวขางดวยเทาขวา มอขวาจบหงายดานขางงอแขนระดบไหล มอซายตงวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา 2.กระดกเสยวดวยเทาซาย ยอเขาลง มอขวามวนมอจบปลอยออกเปนตงวงบน หมนมอซายลงเปนมอแบหงายดานขางงอแขนระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลซาย (ดงภาพ) ยาหรน หนหนาตรง ปฏบตดงน 1.กาวขางดวยเทาซาย มอซายจบหงายขางตวงอแขนระดบไหล มอขวาถอแสตงมอดานขางระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลซาย (ดงภาพ) 2.ยนยกเทาขวา ยอเขาลง มอซายมวนมอปลอยจบออกไปตงวงบน หมนมอขวาทถอแสในแบบท 1 ใหปลายแสตกลง เอยงศรษะและกดไหลซาย

หมายเหต ใหยดยบ ทายจงหวะเพลงพรอมกน 26 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 1

(โคมสามใบ)

นกยง หนหนา ปฏบตดงน 1.ประเทาซายแลวยกขน มอซายจบคว าดานขางงอแขนระดบเอว มอขวาแบหงายดานขางงอแขนระดบเอว เอยงศรษะและกดไหลขวา 2.กาวหนาดวยเทาซาย สอดมอจบขนปลอยแบหงายขางตวงอแขนระดบศรษะ หมนมอขวาขน ตงมอดานขางแขนตงระดบไหล เอยงศรษะและ กดไหลซาย หนามองยาหรน (ดงภาพ) ยาหรน หนหลง ปฏบตทาร าเชนเดยวกบนกยง แตใหมอขวาถอแสในแบบท 2 หมายเหต ทงสองเคลอนทโดยการย าเทาตามจงหวะเปนวงกลมไปแทนทของกนและกน (ยาหรนหนหนา และนกยงหนหลง)

www.far.ssru.ac.th

157

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 27 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 2

(โคมสามใบ)

นกยง หนหลง ปฏบตดงน 1.เทาย าตามจงหวะอยกบท มอซายจบหงาย ดานขางงอแขนระดบศรษะ มอขวางอแขนตงเปนวงกลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย 2.เทายงคงย าตามจงหวะอยกบท มวนมอจบซาย ออกปลอยเปนตงวงบน หมนมอขวาลงใหแบหงาย เอยงศรษะและกดไหลขวา (ดงภาพ) ยาหรน หนหนา ปฏบตทาร าเชนเดยวกบนกยงแตใหมอขวาถอแสปลายตกลง หมายเหต เมอเปลยนทามอเรยบรอยแลวใหย าเทา เคลอนทออกจากกนไปทางขวามอของตนเอง 1 รอบ จนมาพบกน (นกยงหนหลงและยาหรนหนหนา)

28 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 3 (โคมสามใบ)

นกยง หนหลง ปฏบตดงน 1.ย าเทาอยกบท มอซายจบคว าดานขางงอแขน ระดบเอว มอขวาแบหงายดานขางงอแขนระดบเอวแบบเดม เอยงศรษะและกดไหลขวา 2.ย าเทาอยกบท สอดมอจบซายขนปลอยแบหงาย ขางตวงอแขนระดบศรษะ หมนมอขวาขนตงมอดานขางแขนตงระดบไหล เอยงศรษะและกดไหลซาย หนามองยาหรน (ดงภาพ) ยาหรน หนหลง ปฏบตทาร าเชนเดยวกบนกยง แตใหมอขวาถอแสในแบบท 2 หมายเหต ทงสองเคลอนทโดยการย าเทาตาม จงหวะเปนวงกลมไปแทนทของกนและกน พรอมกบหนหนาเขาหากน

www.far.ssru.ac.th

158

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 29 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 4

(ทากนครงท 1)

นกยง หนซาย (หนหนาเขาหายาหรน) ย าเทาตามจงหวะตอเนอง มอซายหมนมอขนตง มอซายงอแขน (ตงวงกลางทงสองมอ) เอยงศรษะและกดไหลซาย ยาหรน หนขวา (หนหนาเขาหานกยง) ย าเทาตามจงหวะตอเนอง มอซายหมนมอขนตง มอซายถอแสงอแขนดานขางระดบไหล (ตงวงกลางทงสองมอ) เอยงศรษะและกดไหลขวา หมายเหต 1.เคลอนทคกนขนมาดานหนาของเวท ดวยการ ย าเทาตามจงหวะ 2.เคลอนทคกนลงมาดานหลงของเวท ดวยกา รย าเทาตามจงหวะ พรอมกบเปลยนเอยงศรษะและ กดไหลเปนดานตรงกนขาม (นกยงเอยงศรษะขวา ยาหรนเอยงศรษะซาย) มอทงสองคงเดม 3.ปฏบตตามหมายเหตขอ 1 และ 2 สลบกนจนถงท านองเพลงทก าหนดใหนกยง และยาหรนพบกนครงท 1

30 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 5 (สะดดเทาเขาหากน ครงท 1)

นกยง หนหลง และปฏบตตอเนองกนดงน 1.สะดดเทาขวาในทากาวขาง มอตงวงกลางคงเดมแตใหมอซายอยสงกวามอขวาเลกนอย เอยงศรษะและกดไหลซาย 2.กระโดดหมนตวไปทางขวา 1 รอบ ดวยการถายน าหนกตวมาทขาซาย แลวกระโดด 3 จงหวะดวยเทาขวา - ซาย - ขวา ยาหรน หนหนา สะดดเทาขวาพรอมกนในทากาวขางเขาหานกยง มอซายตงวงบน มอขวาตงวงลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย และปฏบตทานคางไวจนกวานกยงจะกระโดดหมนรอบตวเสรจสน

www.far.ssru.ac.th

159

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 31 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 6

(ทากนครงท 2)

นกยง หนซาย ยาหรน หนขวา (หนหนาเขาหากน) ย าเทาตามจงหวะอยางตอเนอง มอทงสอง ตงวงกลาง หมายเหต 1.เคลอนทคกนลงมาดานหลงของเวท ดวยการ ย าเทาตามจงหวะ เอยงศรษะและกดไหลดานตรงกนขาม (นกยงเอยงศรษะขวา ยาหรนเอยงศรษะซาย) 2.เคลอนทคกนขนมาดานหนาของเวท ดวยการ ย าเทาตามจงหวะ พรอมกบเปลยนเอยงศรษะและ กดไหลเปนดานตรงกนขาม (นกยงเอยงศรษะซาย ยาหรนเอยงศรษะขวา) มอทงสองคงเดม 3.ปฏบตตามหมายเหตขอ 1 และ 2 สลบกนจนถงท านองเพลงทก าหนดใหนกยง และยาหรนพบกนครงท 2

32 ท านองเพลงเชดจนตวสามทาท 7 (สะดดเทาเขาหากน ครงท 2)

นกยง หนหนา และปฏบตตอเนองกนดงน 1.สะดดเทาซายในทากาวขาง มอตงวงกลางคงเดมแตใหมอขวาอยสงกวามอซายเลกนอย เอยงศรษะและกดไหลขวา 2.กระโดดหมนตวไปทางซาย 1 รอบ ดวยการถายน าหนกตวมาทขาขวา แลวกระโดด 3 จงหวะดวยเทา ซาย - ขวา - ซาย ยาหรน หนหลง สะดดเทาซายพรอมกนในทากาวขางเขาหานกยง มอขวาถอแสตงวงบน มอซาย ตงวงลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา และปฏบตทานคางไวจนกวานกยงจะกระโดดหมนรอบตว เสรจสน

www.far.ssru.ac.th

160

ทาร าในเพลงเชดฉงตามดวยการรบปพาทยดวยเพลงเชดจนตวสามนน ประกอบดวย

ทาร าจ านวน 32 ทาทตอเนองกน เพอแสดงถงเหตการณยาหรนไลจบนกยง และนกยงหลอกลอ ยาหรนตางๆ เพอใหยาหรนตามนกยงไดทน แตไมสามารถจบได

ตารางท 3.4 ทาร าในเพลงเชดเพอใหผแสดงเขาโรง ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 1 ท านองเพลงเชด (ทาควาครงท 1)

นกยง หนซาย (หนเขาหายาหรน) กาวเทาซายไปขางตว ผสมเทาขวา มอซายจบหงายสงแขนไปดานหลงใหตง มอขวาจบหงายในระดบวงลาง เอยงศรษะและกดไหลขวา ยาหรน หนขวา (หนหนาเขาหานกยง) กาวขางดวยเทาซาย เปลยนใหมอซายถอแสในระดบวงลาง มอขวาท าทาควาโดยตงมอดานหนาระดบเอวยนมอไปขางหนาใหใกลกบมอของนกยง จากนน หมนมอใหตกลงแลวคอยๆ รวบนวทตงเขาหากนทละนวจนครบ คลายกบวาจะจบตวนกยงเอาไว แตพลาด เอยงศรษะและกดไหลซาย

2 ท านองเพลงเชด (ทาควาครงท 2)

นกยง หนซาย (หนเขาหายาหรน) กาวเทาขวาไปขางตว ผสมเทาซาย มอขวาจบหงายสงแขนไปดานหลงใหตง มอซายจบหงายในระดบวงลาง เอยงศรษะและกดไหลซาย ยาหรน หนขวา (หนหนาเขาหานกยง) กาวขางดวยเทาขวา เปลยนใหมอขวาถอแสในระดบวงลาง มอซายท าทาควาโดยตงมอดานหนาระดบเอว ยนมอไปขางหนาใหใกลกบมอของนกยง จากนนหมนมอใหตกลงแลวคอยๆ รวบนวทตงเขาหากนทละนวจนครบ คลายกบวาจะจบตวนกยงเอาไวแตพลาด เอยงศรษะและกดไหลขวา

www.far.ssru.ac.th

161

ท เนอรอง ภาพทาร า วธปฏบต 3 ท านองเชด (ทาเขา)

นกยง หนหนาท าทาโผบนเขาโรง โดยถอนเทาขวายกขนวางหลง ยกเทาซาย แทงมอทงสองไปดานหลงเปนทายงฟอนหาง เอยงศรษะและกดไหลขวา ดงภาพท 1 จากนนใหกระโดดรวมเทาพรอมกบแทงมอขนตงวงกลางทง 2 มอ เอยงศรษะและกดไหลซาย ซอยเทาวงน ายาหรนเขาโรงดงภาพท 2ยาหรน หนหนา ท าทาเรงมาดวยแส ดวยการยนยกเทาซาย มอซายกรดจบจบทหมา มอขวาถอแสฟาดลงไปขางตวดานซาย 1 ครงเอยงศรษะซาย และฟาดลงไปดานขวาอก 1 ครง เอยงศรษะขวา แลวกระโดดรวมเทากลบมอทถอแสอยในระดบวงลาง โขยกเทาตามนกยงเขาโรง

ทาร าในเพลงเชดตอนทายของการแสดงนน ประกอบดวยทาร าจ านวน 3 ทาทตอเนองกน

เพอแสดงถงเหตการณของยาหรนทมความตงใจไลตามจบนกยงอยางไมยอทอ และนกยงเปนฝายหลอกลอใหตดตามไปจนบรรลจดหมายคอการน ายาหรนไปจนถงเมองกาหลง

สรป การแสดงชดยาหรนตามนกยง เปนการร าคระหวางตวละครทเปนมนษยและตวละครทเปนสตว การแสดงชดนเปนการด าเนนเรองฉากหนงในการแสดงละครใน เรองอเหนา ตอน ยาหรนตามนกยง นบเปนการแสดงทสวยงามชดหนงทแสดงลลาของการร าในลกษณะของละครในทมการสบทอดตอเนองมาจากละครหลวงในรชกาลท 2 โดยมผ สบทอดเปนศลปนและครละครในสมยตางๆ ทส าคญ 3 ทาน คอ เจาจอมมารดาแยม หมอมครแยม และคณครลมล ยมะคปต ประกอบกบเพลงและท านองดนตรทมความไพเราะ การแสดงชดยาหรนตามนกยงมทมาและองคประกอบหลายประการทจะชวยใหการแสดงชดนมความสมบรณและสวยงาม ไดแก

1. ผแสดง ประกอบดวยผแสดงพระ 2 คน คอยาหรน และนกยง 2. เพลงรองและท านองเพลง ประกอบดวย เพลงเชด รองเพลงเชดฉง จบดวยเพลง

เชดอกครงหนง

www.far.ssru.ac.th

162

3. วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดงใชวงปพาทยเครองหาปพาทยเครองคหรอ ปพาทยเครองใหญ

4.เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง ยาหรนแตงกายยนเครอง พระสวมปนจเหรด เหนบกรชไวทเอวดานซาย มมาแผงและแสมาเปนอปกรณการแสดงนกยง แตงยนเครองเลยนแบบนกยง การปฏบตทาร าชดยาหรนตามนกยง ผปฏบตควรไดรบการฝกหดเบองตนมาโดยล าดบและตองเรยนรการใชนาฏยศพทใหถกตอง ทาร าชดยาหรนตามนกยงประกอบดวยทาร าตามเพลงทใชดงน

- ทาร าในเพลงเชดส าหรบการเรมตนการแสดงเพอใหผ แสดงปรากฏตวบนเวท มจ านวน 2 ทา

- ทาร าในเพลงเชดฉงประกอบดวยเนอรอง 2 ทอน และทาร าในเพลงเชดจนตวสามส าหรบแสดงถงเหตการณทยาหรนก าลงตามไลจบนกยง ตามลกษณะการปฏบตทาร าทเรยกเปนค าศพททางนาฏศลปไทยวา “โคมสามใบ” มทาร าจ านวน 32 ทา

- ท าร าในเพลงเชดส าหรบใหผแสดงกลบเขาในฉากเมอจบการแสดง จ านวน 3 ทา

www.far.ssru.ac.th

163

ค าถามทบทวน

1. ยาหรนเปนชอตวละครในวรรณคด เรองอะไร จงบอกประวตของตวละครนมาตามททราบ 2. จงบอกเหตผลทวรรณคดเรองอเหนาบทพระราชนพนธในรชกาลท 2 ไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสรในรชกาลท 6 วาเปนยอดของบทละครร า 3. ตามเนอเรองอเหนาเหตใดยาหรนจงตองออกตามนกยง จงบอกเหตผลและเรองราวของเหตการณตอนนมาโดยละเอยด 4. ตามเนอเรองอเหนากลาวถงนกยงทยาหรนตามหานนวาเปนใคร เหตใดจงตองมาลอใหยาหรนตาม 5. จงกลาวถงการสบทอดทาร าชดยาหรนตามนกยงมาททราบ 6. สยะตราและพเลยงเมอปลอมตวเปนโจรปา ไดชอวาอะไรบางจงอธบายโดยละเอยด 7. จงกลาวถงลกษณะของผแสดงทเหมาะสมทจะรบบทบาทยาหรนและนกยง ในการแสดง ชดยาหรนตามนกยงมาใหเขาใจ 8. จงอธบายถงเพลงรองและท านองเพลงประกอบการแสดงชดยาหรนตามนกยงประกอบเนอรองมาใหเขาใจ 9.การแตงกายส าหรบการแสดงชดยาหรนตามนกยงส าหรบยาหรนและนกยงมความเหมอน และแตกตางกนอยางไรบาง จงอธบาย 10.จงอธบายถงวธการใชเพลงเชดฉงประกอบการแสดงละครร า พรอมยกตวอยางมาใหเขาใจ 11.อปกรณประกอบการแสดงทส าคญในชดยาหรนตามนกยงคออะไร จงอธบายลกษณะและวธใชมาโดยละเอยด 12. เครองประดบศรษะของยาหรนเรยกวาอะไร จงบอกถงทมา และประเภทของเครอง- ประดบศรษะนพรอมยกตวอยางตวละครทใชมาใหเขาใจ 13 .อาวธกรชในการแสดงละครเรองอเหนามวตถประสงคในการใชอยางไรบาง พรอมกบบอกวธใชกรชในลกษณะตางๆมาโดยละเอยด 14. เนอรองส าหรบการแสดงชดยาหรนตามนกยงมเนอหากลาวถงเหตการณใด จงอธบายโดยละเอยด 15. จงอธบายถงทาร าทมความหมายในการไลตามนกยงของยาหรนในการแสดงชด ยาหรนตามนกยงมาตามททราบ

www.far.ssru.ac.th

164

เอกสารอางอง

ด าราราชานภาพ,สมเดจฯ กรมพระยา. (2546). ละครฟอนร า ประชมเรองละครฟอนร ากบ

ระบ า ร าเตน. กรงเทพฯ: มลนธสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพจดพมพ รวมกบส านกพมพมตชน.

ธนต อยโพธ. (2516). ศลปละคอนร าหรอคมอนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ: พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาเฉลมพลฑฆมพร โปรดใหพมพในงานฉลองพระชนมาย 5 รอบ ณ วนท 29 เมษายน พ.ศ.2516. ปยวด มากพา. (2547). เชดฉง: การร าชดมาตรฐานตวพระในละครใน. วทยานพนธตาม หลกสตรปรญญาศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานาฏยศลปไทย ภาควชานาฏยศลป คณะศลปศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย พทยลาภพฤฒยากร,พระเจาวรวงศเธอกรมหมน. (2507). ประวตทาววรจนทร. สมาคมสงคม ศาสตรแหงประเทศไทยจดพมพโดยเสดจพระราชกศลในงานทอดกฐนวดวรจรรยาวาส. พทธเลศหลานภาลย,พระบาทสมเดจพระ. (2514). เรองอเหนาพระราชนพนธรชกาลท 2

ฉบบหอสมดแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกพมพศลปาบรรณาการ. รตวรรณ กลยาณมตร, (ม.ป.ป.). หนงสอคมอประกอบการสอนรายวชา นท 3130 ละครใน

เรอง อเหนา ตอน ยาหรนตามนกยง. วทยาลยนาฏศลป สถาบนนาฏดรยางคศลป กรมศลปากร. ศลปากร,กรม. (2547). เครองแตงกายละครและการพฒนา: การแตงกายยนเครองละครใน

ของกรมศลปากร. กรงเทพมหานคร: รงศลปการพมพ. สภาวด โพธเวชกล. (2539). จารตการใชอปกรณการแสดงละครเรองอเหนา. วทยานพนธ ตามหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชานาฏยศลป จฬาลงกรณมหาวทยาลย.