A B D L B A K KONYA LISESI EDEBIYAT MUALLIMI

MELMLK V E

MELMLER

1931 ISTANBUL

DEVLET MATBAAS

< - ^ t o ede4.4*n-c; ^'ii/'ec/tf/ t-/- -ic'/ cp&p&-

Trkiye'nin dn trihini meydana getirebilmek iin. Trkiye'de inki

af eden muhtelif tarikatlar hakknda etrafl ve salam monografiler ya

zlmas birinci arttr. Umumiyetle islm tasavvufu tarihini yazabilmek iin

de ok byk yardm olaca bedih olan bu cins monografiler, mahdut

ve muayyen bir mevzuu btn teferruatile ihata edebilir. Herhangi bir

tarikatn menei, inkiaf, balca ahsiyetleri, yin ve erkn, ubeleri, co

raf tevezz, itiam te'siri, sair tarikatlarla rabta ve mnasebetleri by

le monografiler sayesinde salam bir surette tesbit edilmeden, daha umu

m mahiyette eserlerin vcude gelmesi imknszdr. Avrupa'da islm tet-

kikat henz okadar ilerlememi olduu zamanlarda, tasavvuf tarihine ve

tarikatlere dair umum mahiyette bz eserler neredilmiti; halbuki tetki-

kat ilerledike, alelacele meydana getirilen terkb ve umum eserler bir ta

rafa brakld; bir taraftan eski metinlerin nerine ve tercemesine, dier

taraftan byk mutasavvflarn ahsiyetleri hakknda, yahut tasavvuf

tarihinin muhtelif meselelerine ait monografiler yazlmaa baland.

Doru ve salam bir yol takip eden bu tetkikatm henz balangla

olduunu syliyebiliriz. Bilhassa Trkler arasnda inkiaf eden tarikat l er

ve byk Trk sofileri hakkndaki malmat henz ok iptida bir ma

hiyettedir. Mesel Kahnderiye tarikat gibi slm tasavvufu tarihinin en

mhim cereyanlarndan biri hakknda henz hibir cidd tetkik yaplma

mtr; XIV - XV inci asrlarda Anadolu'da byk bir ehemmiyet kazan

dn ahiren meydana kardmz (Der islam. XIX, S. IH 26) Kz er si

niye : -shakiye tarikatinin imdiye kadar isminden baka bir eyi bilin

miyordu; XIII nc asrdan bal yarak Anadolu'da da ehemmiyet kazd-

nan

mahsuller vermi bulunan melmetiye meslei, Ankaral Hac Bayram'

Vel ile, bilhassa XV inci asrdan itibaren, Trkiye'de byk bir ehemmi

yet kazanm, ve urad resm takibat zerine son asrlarda izi kaybolmak

derecesine geldikten sonra, XIX uncu asr ortasnda Seyyid Muhammet

Nurl'arab ile tekrar meydana karak ikinci Merutiyet devresinde siyas

sahada da byk roller oynamtr. Melmetiye cereyannn ilk safhas R.

Hartmann'n bu husustaki kymetli tetkiki sayesinde azok vuzuh ile an

lalmaktadr. Fakat Trkiye'de meydana kan Bayram Melmilii ve bil

hassa son devir Melmilii, imdiye kadar Avrupa'da cidd surette tetkik

edilmemiti. Sadk Vicdan Bey'in Tomar- Turuk-u Aliyesilsilesinde Me

lmilie tahsis ettii cz'de ikinci ve n devir melmilikleri hakkn

da verdii malmat istisna edecek olursak, memleketmizde de bu mese

le hakknda yazlm mhim bir ey yoktur denebilir, ite Abdlbk Bey'

in eseri bilhassa bu mhim boluu doldurmak iin yazlmtr; burada ilk

Melmetiye cereyan hakknda verilen malmat daha ziyade bir medhal

mahiyetindedir; nki, Abdlbk Bey, fa'aliyetini en ziyade ikinci ve n

c devirler Melmilii zerinde teksif etmesi hususundaki tavsiyemi tama-

mile nazar itibara alm ve mesaisini byk bir muvaffakiyetle tamamla

mtr. Eseri tetkik edenler, gen mtetebbiin ne yorulmak bilmez bir fa'a-

liyetle altn itirafa mecbur olacaklardr: O, umumiyetle bilinen

membalardan baka, imdiye kadar ilim lemince isimleri bile bilinmeyen

birok yazma membalar da bin mkilt ile arayp bulmu, ve onlardan

byk bir dikkat ve itina ile istifade ederek yalnz tasavvuf tarihini deil,

Trk edebiyat tarihini de iddetle alkadar eden bu ok gzel monogra

fiyi meydana getirmitir. Bize ilk kitab olarak bu kadar olgun bir eser

veren gen melliften ilim lemi daha birok hizmetler bekliyebilir.

KPRL ZADE MEHMET FUAT

I

L K D E V R E M E L A M I L E R I

MELMETILER

1 Melme

E B U S A L H H M D N B N A H M E D

B N A M M R L K A S S A R

jL iSl jLi oa-l _jO- L>_j>l

lk dev re melml i i Melmetiye unvan i le ma ru f t u r ve eyh Ebl-

casm Abd lker im i b n i Hevazenl Kueyr lijjHij^ . f./-"-^ c~

n i n r isa les inde ve y ine Kueyrnin musr o lan ve Nefeha ta nazaran

eyh Eblfazl i b n i Hasan o-- Cr. ^ ^ J ) r i sminde b i r i s i n i n mridi b u lunan Aliyyibni O s m a n i b n i e bu Aliyyl Gaznev i j , > 1 , i e . > Cr i " * [1 ]

n i n Kefl mahcub yy ^ i - i i f i sm indek i eser inde t as r i h edildii vehile

b i r i n c i t a b aka r i c a l i nden Niaburlu Ebu Slih H a m d n i b n i A h m e d i b n i

A m m r l kassr tarafndan b i r mes lek o l a rak neredilmitir.

Eblkasm Kueyr , r isa les inde Hamdn i Kessr anlatrken Niabur

Melmetleri o n d an intiar etmitir. Sl iml Brs ^ J U I ^ U v e E b u T

rab Naheb J ' V ' i le sohpe t e t t i . 271 senesinde ld, , [ 2 ] d i y o r .

Kefl mahcnb sah ib i de kitabnda Melml ik hakk nda baz malmat

v e r d i k t e n sonra E b u Sl ih Hamdn i kassar hakk nda y~Mj c^uj S > >

o* Ji'i-j jUaiiji*,> -t ,>. J O J - > szlerile balayarak u malmat

v e r i y o r :

Meyihin k u d e m a ve mteverrinndand; fkh ve i l imde yksek

derecede i d i . Sfyn sevr i M - mezheb ine sa l ik ve t a r i k a t t a E b u

Trab Naheb mridi idi [ 3 ]

Y i n e ayn kitabn 14 c bab nda Kassriyye den bahsed i l i r

k e n " B u t a r i k i n E b u Sl ih Hamdn i Kassra mensup bu lunduu ve

Hamdnun byk limlerinden ve b u t a r i k i n (Melmetin) sdt ndan

o lduu ve t a r i k i n i n Melmeti neir ve i zha rdan i ba re t bu lunduu t a s r i h

ed i lmek ted i r .

eyh F e r i d e d d i n i Attr in Tezk i r e i evliyas da Hamdn i kassr hakkn-

[1] "Aliyyibni Osman ibni Ebu Aliyyl gaznev,, hakknda "Nefehat,, a mracaat..

Mrat molla ktphanesi No 1302, varak: 156

[2] Kueyr risalesi, 1284 senesi Bolak tab', Sa: 24

[3] Kefl mahcup, Darlfnun ktphanesi, Sa: 132

4 lk devre Melmleri

da malmat v e r i r k e n kueyr ve kefl mahcubun beyanatn t e y i t v e

t e k i t e tmek ted i r . [ 1 ]

"Nefehatl ns ^ * t>. i n triki melmeti neretmee d e v a m eylediini de

syliyor. [ 2 ]

Btn bun l a rdan anlyoruz k i Melmetl ik, Hamdndan evve l de mev

cu t imi. Faka t her ha lde b u gn de b tn t a r i ka t l a r erbabnn k a b u l

ettii g i b i b i r slk ha l i ve b i r i r f a n ne'esinden ibaretmi. Melmeti

Niaburda b i r mes lek ha l inde nereden Hamdn i Kassrdr.

Hamdn i Kassr, zamannn ok byk ve nfiz eyhlerinden o lduu

g i b i hreti de her ta ra fa yaylmm ve ha t ta Cneyd g i b i Seyyidt

tife added i l en ve umum b i r hrmete mazhar o lan b i r zat b i l e

kend i s i n i en yksek ve tazimkr ke l ime ler le methetmitir. H a m d n u n

zamannda i k t i sap ettii b u hret, uzun mddet d ev am etmitir. H a t t a

C m b i le He f eha tmda eyhin Melmet hakknda ve mev ' i za tarz nda

syledii szleri yazyor.

[1] Tekiretl evliya U^VlS/'i": Ferideddini Attr jVa*Cr_M*./ .. ReynoldA. NichoIsonui

Leyden tap'. ( 1905. 1323 Hicr ) Cilt: 1. Sa: 331 - 335. Ferideddini Attr hakknda

Haznetl Asfiyaya mracaat: Cilt: 2. Sa: 262

[2] Nefehat.. Varak: 29

II

H A M D N K A S S A R D A N B A K A V E K I S M E N O N D A N

M U K A D D E M M E L M E T L E R

Hamdn i Kassr Melmetin i l k nir v e mmessili a dde tmek tama-

m i l e yanltr. Melmetl ik Hamdndan evve l de mevcu t t u . H ambn ,

ancak zamannda Melml ii neretmi ve Niabur Melmetlerinin re is

ve mmessili o lmu ; b u suret le Melmetin intiarnda mh im b i r vaz i fe

grmtr .

Faka t Hamdndan evve l ve sonra daha b i r ok Melmet nir ve

mmessillerini grmekteyiz.

E b u Hafs H a d d a d 3 -^ o*'* ( A m r i b n i Mslime 3j- ) do rudan

doruya c-r1 [1 ] l akab i le nilakkaptr. 260 d an sonra Niaburda

vefat eden ve eyhlislm Abdul lah ensr J U : I ^ ' - V C ^ ^ ^ y e gre

k e n d i vakf nda Nemune i c ihan o lan b u zat Niabur kyllerindendi.

A h m e d i b n i H u d r e v e y h v > cr. **-\ ve Byezidi Bstam rf^i

rfekasndan ve Abdu l lah M e h d i y y i Bverd

6 ilk devre melmleri

elb ises in i i h t i y a r eden E b u Abdullahsseciz I ; * J U I J L * J > I y j ( E b u M u -

h a m m e d Haddad l Haccam f M - i > ^ *fs), E b u M u h a m m e d A b d u l l a h

i b n i Muhammed l Harrazrrz s^J^;^? Cr. \ y i (310 d a n evve l )

Melmetiyenin Badat ta mmessili bu lunan ve Cneyd i Badad i le E b u

Osman Hyrye de mlki o lan mehur Abdu l l ah i b n i Muhammed i l-

mrtai jJ}*** ir. (328) i , E b u Hafstan sonra mrnn n ihaye t ine

k ada r E b u Osman Hyrye msh ip ve mlz m o lup vefatnda E b u

Hafsn yanna de fned i len Mahfuz i b n i M a h m u d >* ir. & u ( 3 4 3 ) [ 1 ]

ve n ihayet Melmette mezhep sah ib i added i l en B b u shak brahim i b n i

Yu su f i b n i Muhammedzzcc i^ii-i C. J - J . . r.*h) ^-.1 y\ (348) y i s aya

b i l i r i z . [ 2 ]

B u suret le Melmetlerin eyhi E b u Hafsn nfuz ve k u d r e t i t amami le

tezahr eder . B u zat her ha lde mh im b i r Melmet mmessil i a d de tmek

za ru re t i ndey i z .

Melmet mesleinde E b u Ha f s t an baka r e f i k i Byezidi Bstam (261)

ve Hamdnun eyhi E b u Trb Naheb i le brahimi E d h e m ve H a t e m i

esammn musah ip l e r i nden bu lunan , E b u H a f s ve Gneyd in akrann

d a n added i l en , hacca g i d e r k e n Niaburda E b u Hafs , Bstamda

Byezidi hasseten z iya re t eden ve E b u Hafsn taz im ve tevkrine

mazhar o lan A h m e d i b n i H u d r e v e y h de (240) mh im b i r m e v k i

sah ib id i r .

A h m e t , sof k isves i le g e zmey i p asker l ibas i le tesettr ederek t a m

b i r Melmet e r i bu lunduunu ge r ek akvl ve ge r ek ef 'a l i le i spat e y l e d i .

Zevces i F a tma da emi r kzlarndan o lup t a r i k a t t a mh im b i r m e v k i

sah ib i i d i . [ 3 ]

A h m e d i b n i H u d r e v e y h ; Ebu A b d u l l a h M u h a m m e d i bn i A l iyy t

tirmiz cii.ju ^ c. 2 w ,\ v e Ebu Beh i r M u h a m m e d i b n i m e r l

verrakt tirmiz b j V Ct, y.\ g i b i mritlere m a l i k t i . [ 1 ]

H amdnun eyhi E b u Trb Naheb de ; Cneyd akrnndan a dde

d i l en E b u H a m z a i Horasan (290) , [ 4 ] Rey ve C i b a l ( Khistan ve He-

m e d a n ) eyhi o l an ve melmetini t amami le izhar ey l i y en Yusu f i b n i

[1] Ebu Abdullahisseciz.. Nefehat. Varak: 54 ; Ebu Muhammedi haddad.. Nefehat-

Varak : 28 ; Ebu Muhammedl Harraz.. Kueyr. Sa : 31; Abdullahilmrtai.. Kueyr. Sa : 34.

Nefehat. Varak: 98 ; Mahfuz ibni Mahmut.. Nefehat. Varak: 64; brahim ibni Yusufzzcc..

Nefehat. Varak. 107

[2] Ahmed ibni Hudreveyh.. Kueyr. Sa : 21 ; Tezkiretl evliya. Sa: 288 294 Nefehat. varak: 27

[3] Ebu Abdullah Muhammedi Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29.. Ebu Bekir Muhammed ibni merl verrkut Tirmiz.. Kueyr. Sa: 29

[4] Ebu Hamzai Horasan.. Kueyr. Sa: 33.. Tezkiretl Evliya. Sa: 288294.. Nefehat. Varrk: 34

lk devre Melmleri 7

Huseynrrz (303 yahu t 304) [ 1 ] , Badat l Ebu A b d u l l a h A h m e d i b n i

Y a h y e l cell s ^ V 4 . * -< X [2],Ebu A b d u l l a h i l Bsr I J- s.\ [ 3 ] ,

Al iyyibni Seh l i bn i Ezhe r i Isfhn l i V - 1 s $ Cr. ct. & [ 4 ] g i b i mritlere

ma l i k b i r eyhti.

Faka t ; E b u Ha f su l H a d d a d , Byezidi Bstam ve A h m e d i b n i Hud re-

v i y e d e n sonra kes re t i mridanile mehur, melmet mmessili o l a r ak E b u

Osman i l Hyryi gryoruz . E b u O s m a n Sa id i b n i Ismaill Hiyr (290) ,

Rey l i o l up ah Sc Kirmann in agirdidir. Son ra E b u Hafs z i ya re t

ed ip onun nezdnde kalm ve kzn almtr. Vefat ndan sonra E b u Ha f s a

halef o l up Niaburda ve fa t etmitir.

E b u Osman Hyr n in zamannda hreti ok byktr . Badat ta

Cneyd , amda E b u A b d u l l a h i el l . Niaburda E b u Osman Hyr ,

meayihin en mehur lanndand ; b u eyhin kb na hi k imsen i n vsl

o lmad sylenirdi.|5]

Esasen b i z , Cnyd i Badad y i de b u zmreden adde tmek tey i z .

n k , Melmetiye eyhi E b u Ha f s ve E b u Hafsn damad ve ha lef i E b u

O s m a n i le h e m mer t ebe added i lmes inden baka mesel E b u Osman n

mritlerinden bu lunan ve zamannda btn meayihin me r c i i o l an E b u

A m r M u h a m m e d i b n i brahimzzcac ^ V i A ve pede r i

brahim i bn i Yusu f [ 6 ] , E b u M u h a m m e d A b d u l l a h i b n i Muhammedrraz

(SjiJiJ^ Cr. -at-^ (353) [ 7 ] , Niabur eylerinin mteahhir inden adde

d i l en Al iyy ibn i Bndar i b n i l Huseynissayraf >-*- is-^-~ * (359) [ 8 ]

ve y i ne E b u Osman n mritlerinden en son ve fa t eden , anne c i he t i nden

E b u Abdr rahman slemnin cedd i bu l unan ve melmette tar ik i has , r

sah ib i o lan Ebu A m r smail i b n i Nceyd A h m e d i s slem o. ^ ^ s j - ^

ISXJ\ MT\ (365) [ 9 ] , Cneydden de ahzi feyz etmi k imse l e rd i r . Y i n e

mesel; E b u Trab msahib i Niaburlu E b Hamza , Cneyd akranndan

added i l i y o r . Melmetiyenin Badat ta h a k i k i b i r mmessili o l an ve E b u

Hafsn gzide mritlerinden bu lunan A b d u l l a h i l mrtai, keza Cneyde

mlki ve musah ip olmutur. Cuneyd i n Hamdn i kassar hakkndaki sz-

[1] Yusuf rz.. Kueyr. Sa: 29.. Nefehat. Varak: 46-47

[2] Ahmedi Cell.. Kueyr. Sa: 26. Nefehat. Varak: 53

[3] Ebu Abdullahil Bsr.. Kueyr. Sa: 28. Nefehat. Varak: 53

[4] Aliyyi Isfhn.. Nefehat. Varak: 49

[5] Ebu Osmanl Hyr: Kueyr. Tezkrei Evliya. Cilt: 2. Sa : 5663 Nefehat. Va

rak: 42

[6] Ebu Amr Muhammedi zcc.. Kueyr. Sa: 36

[7] Ebu Muhammed Abdullahi raz.. Kueyr. Sa : 37

[8] Aliyyibini Bndari sayraf.. Kueyr. Nefehat. Varak: 55

[9] Ebu Amr ibni Nceyd. Kueyr. Sa : 37. Kueyr risalesinde tercemei hlleri bu

lunan bu eyhlere "Nefehat,, ta da mezkrdur..

3 ilk devre Melmleri

l e r i n i d e bundan evve l k i faslda zikretmitik. Btn b u evahit, Cneyd in

melmetlerle mnasebetinin menf o lmak t an z iyade mspet olmasna d e

llet eder .

E b u Osman n y u k a r d a Cneyd mnasebeti le zikrettiimiz mritlerin

d en baka Ho r a s an eevanmer t l e r i nden saylan Ebl Hasanissof A l i y -

y i b n i A h m e d i b n i sehl J*- >. Cr. ~^j>) (348) [ 1 ] , Ebu Muham-

m e d A b d u l l a h i b n i M u h a m m e d i b n i Abdrrahmanrraz Cr. y)

tj\J\ crJ'^ >>. (353) [ 2 ] , v e mezheb i nden dolyi Be lh ten srlen " M u

h a m m e d i b n i Fazll Belh ^M1 H* cr_ 2 ( 3 9 ) [ 3 ] ve E b u M u h a m m e d

A b d u l l a h i l mrtaiin mridi ve Sultan E b u Sa id eblhayr J^y} iM-

n eyhi Eblfazl i b n Hasan Sarhasnin stad Ebu N a s n sira

d a Melmet e r l e r i ndend i r . [ 4 ] Bu suret le (440) d a vefa t eden ve zama

n nda b tn meayihi kend is ine hrmete mecbu r ey l i yen ir E b u Sa id

Eblhayn[5] Melmet mesleinde grmekteyiz. Esasen E b u Sa i d Eblhayr

Melmeti yalnz eyh Eblfazldan almamtr. eyhinin vefatndan sonra

eyh E b u Abdurrahmanss lemye de in t i sap etmitir. [ 6 ]

Za ten b u zaman l a rda Melmet, t amami le intiar etmitir. Sayd mz

zevatn her b i r i mteadd i t k imse l e r i istihlf e tmek te ve b u suret le mes le

i n tevessuuna h i zmet ey l emek te id i l e r . Nefehat c idd b i r surette t e t k i k

edersek bunlar b i r e r b i r e r b u lmak k ab i l d i r . H a t t a bun l a rdan baka

Mirei Niabur, , [ 7 ] g i b i mntesip bulunduklar eyhleri bi lmediimiz b i r

ok melmetlere de ras l ayab i l i r i z . F aka t ispat mddea iin b u kadarn

kf grmekteyiz.

B u asrda Melmetin Trkmenler arasnda intiarna da ahit o l-

mak t ay i z . Btn meayihin hrmetine mazhar o l an E b u Sa id i n fevkalde

hrmet ettii Trkmen eyhi Muhammed Mauk ts J ^ A . jj- ^j.

n i n namaz k lmadn , byle o lduu ha lde Muhammedi hamev iye y*?*-

i le Gazl n in kyamette b tn s dd k ler ; keki t o p r a k olsaydk t a M u

h a m m e d Mauk, b i r gn stmze basm bu lunsayd ; niyaznda bu l u

nacaklar , , d ed i k l e r i n i Ayn l kuzt Hemedn zuai^c r i vaye t i l e N e

feha t k a y d e t m e k t e d i r [ 8 ]

[1] Ebl Hasan Aliyyibni Ahmed ibni Sehlil benc.. Kueyr. Sa : 37. Nefehat.

Varak : 108

[2] Abdullahibni Muhammedibni Abdrrahmanrraziyysa'rm.. Nefehat. Varak: 109

[3] Muhammedibni Fazll Belh.. Kueyr. Sa : 27. Nefehat. Varak: 66

[4] Ebu Nasn sira.. Nefahat. Varak : 140

[5] eyh Ebu Sait Eblhayr. Nefahat. Varak: 149

[6] Nefehatta "Ebu Abdurrahmamsslem,, ye mracaat ! Varak: 154

[7] Mirei Niabur. Nefehat. Varak: 130

[8] Muhammed mauk ts.. Nefahat. Varak : 153 154. Trkmen eyhi Ali Abo,

Nefahattaki bir hilyeye nazaran Mauk tsnin arkadadr. Mracaat. Vaark: 154

lk devre Melmleri 9

Bun l a rdan sonra Melmeti b i r t a r i k a t ha l inde tems i l eden "Kbrevi-

y e OJJ- t a r i k i n i n messis ve nairi N e c m e d d i n i kbry gryoruz . Nec-

m e d d i n i kbr , b u neveyi Ebnnecbi sherverd

III

H A M D N U N S L S L E T A R K A T I V E K E N D S N D E N

S O N R A M E L M E T M M E S S L L E R

Hamdn i kassnn eyhi E b u Trab Nahebn in i sm in i n " E b u Trab

A s k e r i bn i H u s e y n cr^- ir. v^" s) o lduunu ve 245 t a r i h i nde ve f a t

ettiini R isa le i kueyriyeden ve daha son rak i menba ' l a rdan renmek

tey i z .

Kefl mahcub , b u zat ^ ^ - J ^--^Ci~^ir. J-r J' *f s 6^:- f-u

>-> t- 1-* ^ J l d i y e k a y d e d i y o r . 925- 927 de Buhral Hafz Mu-

h a m m e d i sm inde b i r i tarafndan yazlan " E b v b seb'a **t~ v'j'.1 i s m i n

d e k i T e z k i r e i ev l i y ada [ 1 ] E b u trb Nahebnin i sm i A s k e r i b n i l

Hseyn -1 ir. o l a rak mukayye t t i r .

Tibyni vesill hakayka [ 2 ] nazaran Hamdn i Kassnn s i ls i le i

tarikat udur :

E b u Slih Hamdri l Kassr J^^cs^ u s } Eb l H u s e y n Sl im

i b n i Huseyn i l Brus I S- j jU i ls--io- cs-J-tj>. Fe t h i b n i Al iyyl Mavsl

(i-ji 'ci ' 1 E b u A l i Fzeyi i b n i yazil Kf J^ct.b** E b u yz i b n i M a n s u r i b n i l Muammersslemiyylkf j ^ n l s ^ _ J J . . u o . jy*Cr.J\?s\

E b u Bek r i b n i Msl im i b n i Abdul lahizzeher t s * * ^ ir. (i cr. A r 1 } Mu-

hammed i b n i Cbeyrn nevfel g^jt'r ir.^ Cbeyr i b n i M u t ' i m i b n i .

Nevfell Kure Cr.J" CT.JX*- ( Sahabeden ) E b u Bek i r y\

M u h a m m e d

Hamdnun E b u Trb Nahebn in mridi o lmak l a be rabe r Sl im

Brus i le de sohpet ettiini Risalei Kueyriye ve Ne feha t t an anlyoruz.

E b u Trbn 245 ve Hamdnun 271 t a r i h l e r i nde ldkleri ve tezk i re ler in :

umum iye t l e Hamdnun E b u Trpla d a gr tn z ik re tme ler ine naza

r a n Hamdnun E b u Trpla mnasebeti muhakkakt r . Rislei Kueyri

y e d e n E b u Trbn si ls i lesini karmaa altm. u net iceye vsl

o l d u m :

E b u Trb A s k e r i b n i l Huseynn Naheb ^ u i c ^ ^ / l c v /> t

[1] Bibliyografyaya bak !

[2] Tibyni vesill hakayk fi beyn selsilit tark J J I J U I J ^ H - jU-tjUj L

Bibliyografyaya bak!

lk devre Melmleri 11

Htemibn i Yusufl asam ri\-^s ir. E b u A l i ak k i b n i brhiml*

Belh (^V1'.1 ^ [!] B u zat t a eyh A t t rm Tezk i r e i evliyasna gre brahim E d h e m

f*!^!j} den mstahleftir [ 2 ] . Y i ne Risalei Kueyriye, Fzeyi i b n i yazn

brahim Edhemle sohpet etttiini syliyor. [ 3 ]

u ha lde Hamdnun si ls i lesi , E b u Trab tarafndan da E b u A l i

Fzeyi i b n i yazl Kf ye kyor. Esasen brahim E d h e m i n mridi a-

kki Belh, H a t e m i asammn eyhidir ve H a t e m i asam, b undan e v v e l k i

mephas ta zikrettiimiz mehur Melmet A h m e d i b n i H u d r e v i y y e n i n

staddr. Anlal yor k i b u si ls i le, t amami le Melmet s i ls i les id ir . Yaln z

her i k i s i ls i lede de hele Fuzey lden evve l ge len ler , phelidir ve s i ls i ley i

p eygambe re isl eden sahabe, ihtiml si lsi le mrettipleri tarafndan i t ha l

edilmitir. Mama f i b i z v ahde t i vcudun r u h u is lmda bu lunduu , ha t t a

b u fe lsefenin islmiyette bu lunmad iddiasnn is lmdan evve l v a h d e t i

vcudun mevcu t olmadn i dd i a k a d a r v a h i o lduu kanaatndayz. O n u n

iin de b u s i ls i len in yukar taraflarn ka t ' i ye t l e r e d d e t m i y o r u z ; yalnz,

pheli gryoruz . B u bahs i t a t v i l mevzuumuzun har i c i nde bulnnduun-

dan b u k ada r b i r iaretle geeceiz.

H a m d u n d a n sonra Melmetl ik Tibyan vesill hakayka naza ran

328 t a r i h i nde vefa t eden "eyh E b u A l i M u h a m m e d i b n i Abdlvehhabs-

sakaf ^llvWJ* >. * [ 4 ] ve o ndan sonra " A b d u l l a h i b n i Men-

z i l J j t- Cr. M-v1 [ 5 ] tarafndan neredilmitir. A b d u l l a h i bn i Menzil,.

Risalei Kueyrde de

;LJo_$ J c l i j l ti J CL>\A ^O l> j j J - l > r 5 ^ . Wc

d i ye v a k t i n i n v a h i d i ve Melmetlerin eyhi o l a rak k ayded i lmek t ed i r . 329

yahu t 39 da v e f a t ettii b i l d i r i l e n bni Menzilin ve fa t senesini HaznetP

asf iya y-vn-jj- ve ihtiml o ndan muk tebes o lan T i b y a n 331 o l a r ak k a y

ded i yo r . [ 6 ]

Zannmza nazaran b u t a r i h , ha t ta 339 t a r i h i yanltr. nk vefat

329 o l a rak k a b u l ed i l i rse H a m d u n l a aralarnda 58 senel ik b i r fasla

vardr. H a m d n a n ihaye t 15 - 20 yalarnda mlki o lduu ve 5 - 10

sene h izmet ,ve sohpe t i nde bu lunduu farzed i l i rse vefatnda 85-90 yala-

[1] Ebu Trab. Kueyr. Sa : 22. Hteni asam. Kueyr. Sa: 20. akki Belh..

Kueyr. Sa : 16. Bunlar hakknda Nefehatta da malmat vardr.

[2] Tezkirei evliya. Attar. Cilt: 2. Sa: 196 - 202.

[3] Kueyr. Sa : 10

[4] Abdllvehhabssakaf. Kueyr. Sa: 34. Nefehat. varak : 96

[5] Nefehat. varak: 99. Tezkirei evliya.. Cilt: 2. Sa : 107 - 110.

[6] Hazinetl asfiya.. Cilt: 2. Sa: 194-95

i 2 lk devre Melmleri

r nda bulunmas i cab eder . Esasen b i r mrit 1 5 - 2 0 yanda mlkt

o lduu b i r eyhe hi o lmazsa 5 - 10 sene d evam etmedike o eyhin

ne'e ve irfann neredecek derecede ben imseyemez . B i r asr ve b i r asr

metecav i z b i r mddet mr sren k imse le r y o k deilse de enderd i r .

B inaena leyh A b d u l l a h i b n i Menzil in t a r i h i vefatn 329 olarae k a b u l

e tmek lzmdr.

Hulsa; Risa le i Kueyriye ve Ne feha t t an anlaldna gre 328 t a r i

h i nde Niaburda len ve o r ada t asavvu fu neir ve izhar ederek " maml

v a k t -;J>VK, l akab i l e hreti ve k a d r i il ed i len , H a m d n d an mda M e lmet E b u Ha f s l a da mnasebettar bu lunan " E b u A l i M u h a m m e d i b n i

Abd lvehhab Sakaf, , i le zamannn vahd added i l en muhadd i s , ayn

z amanda eyh At tar gre v e c i d ve hl sah ib i A b d u l l a h i b n i Menzil; [ 1 ]

E b u Ha f s , H a m d n ve E b u Osman Hyr ile bunlarn rfekasndan sonra

melmeti nereden i k i mh im ahsiyettir.

T i b y a n i vesill hakayk, b u i k i zat tan sonra melmetiyenin mmes

s i l i o l a rak 340 da ve fa t eden " H u s e y n i b n i M u h a m m e d i b n i Msessle-

miyynnibur Cr. cr. -*- y i , b u ndan sonra 412 de

vefa t eden o lu " E b u Abd r r ahman M u h a m m e d i b n i Huseynnnibur

4Ss\x}\ci^ & j > .yj^ j".yi, o n d an sonra d a sras i le Niabur lu"Ebu Bek i r

M u h a m m e d i b n i A h m e d i b n i Hamdn l ferr'JMs^ Cr. ^ Cr. *y (370)y

" e y h A m u ^ ~ l akab i le maru f " E b u smail A h m e d i b n i M u h a m m e d i b n i

H a m z a >j>- cr. cr. ^ J^t- ' J*.1 (441) y ve n ihayet 396 da tevellt ve

4 8 1 de 85 yanda o lduu h lde vefa t eden "eyhl is lm E b u smail

A b d u l l a h i bn i E b u Mansur Muhammed l ensriyyl Herev s*

tss^ ^ j U j i i i cr..^'^ J ^ H , , y i gstermektedir.

Bu s i ls i ledek i meayihten Hseyn i b n i Muhammed i n , E b u A l i y y i

Sakaf ve A b d u l l a h i b n i Menzi l i le sohbet ettiini Ne feha t t an anl yo

ruz [ 2 ] . O l u E b u Abd r r ahman M u h a m m e d ibnilhuseynisslemiyynni-

abur [ 3 ] ye ge l i nce :

Risa le i Kueyriyede meayih szlerindeki senet lerden p e k ounda

dah i l olmas b ize muma i l eyh i n ok maru f ve ihatal b i r eyh o lduunu

anlatyor. Bu zat ib l i nin mridi o l an ve ayn zamanda Melmet

E b u Sa id Ebu l h ay r i le de mnasebeti bu lunan "Nasrabd s = ^ s n i n

mrididir . Bundan baka " M u h i d d i n i A r ab s Cr.^% Ftht n 161 nc i

b b nda b u eyhten bahsed i yo r ve kend is ine ruhan iye t i l e mtecelli ol-

dunnu syliyor k i C m , Ne feha t t a ayn bahs i farisye terceme i le z ik-

[11 Tezkirei evliya.. Cilt: 2. Sa: 107-110

[2] Huseynibm Muhammed ibni Musesslem. Nefahat.. varak: 154

13] eyh Ebu Abdrrahmanisslemiyyn Nisbr.. Nefehat.. verak : 154

lk devre Melmleri 13

r e tmek t ed i r . Y i n e Nefeha t , E b u sa id Ebulhayrn, Eblfazln vefat ndan

sonra b u za t tan hrka giydiini k a y d e d i y o r . E b u Abdrrahmanss lemi

n in melmete ai t b i r de r isa les i vardr. [ 1 ]

S i l s i l edek i E b u Bek i r i b n i M u h a m m e d i b n i A h m e d i b n i Hamdnl ferr

n i n d a Niaburun byk ve k u d r e t l i eyhlerinden o lduunun; E b u A l i y y i

sakaf, A b d u l l a h i b n i Menzi l , E b u B e k r i ibl i ve sair b i r ok meayihle

sohpe t ettiini Ne feha t k a y d e d i y o r . Ayn zamanda "eyh A m u n u n

"Ben , E b u B e k r i ferry grmeseydim sof olmazdm,, dedi in i de i lve

ed i y o r k i b u szden eyhlislm Abdul lah ensrnn eyhi o lan ve eyh

A m u lakab i le m lekkap bu lunan " E b u smail A h m e d i b n i M u h a m m e d

i b n i Hamza , , n i n E b u B e k r i ferrya ne derecede ihls ve irdeti o lduunn

anlyoruz.

Nefehat , eyhlislmn eyh A m u dan baka Melmet eyhlerile de

sohpe t ve mvneseti o lduunu syliyor. Mesel; kkken grd "Eb l-

kasr Bst &-i ^y.\ y i [ 2 ] anlatrken

14 lk devre Melmleri

mtr. Bu i k i eyhi de p e k ok m e t h e d i y o r ve i k i s i n i n de kend i s i ne ok

hrmet e t t i k l e r i n i syliyor. Bi lhassa A h m e d i e f t hakk nda "Tarki me-

lmette o ndan daha kav ve t amam hi b i r k imsey i grmed im. O n u n

mensuplar da byle id i l e r . H a l k t a n ih t i raz e tmez le rd i v e b t nda cihann

seyytleri id i ler , , d i y o r . [1 ]

eyhlislm, her hl ve k a l i i le t a k v a ve az imet erbabndan o l d u

unu ve ha t ta V a h d e t i vcut fe lnefesinde ^ - . J 1

16 lk devre Melmleri

d a n atmlar ve saydmz vasflardan hli b i r hle gelmilerdir. Bu isim;

on l a ra riyettir. H a t t a on la ra (Haviyye*.**) ad ver i l se daha lyktr [1]

Esasen Nefehatl ns, Hamdn i Kassrn t e r ceme i hlini yazd k tan

ve baz ahvl ve akvlini anlattktan sonra

j j l ^ j cs-l l W" oyS~ \ . oLtl Ci_f.~* ^cjS" . V i ^ - i p

j j l j j 11 ^j- j l

d i y e r e k eriat em i r l e r i n i t e hv i n eden bhlerin Melmet iddiasnda b u

lunduklarn anlatyor.

B u mesruda t , maruzatmz t ey i t edecek b i r ves i ka mah i ye t i n ded i r .

n k yukarda eyhlislmn b i r ok Melmet eyhlerile sohbet ettiini

ve b i r ounu yksek ve tazimkr szlerle metheylediini sylemitik.

H a t t a b una b i naen Tibyni vesill hakaykn m u m a i l eyh i Meimet

si lsi lesine idhl ettiini arzetmitik. Byle b i r ztn Melmetl ik hakk n

d a k i szleri d i k k a t i cliptir. D e m e k k i daha beinci asrda Melmetlerin

iine b i r ok bh ve Batnlerin girmi bu lunduu ve Melmetil iin asl

sa fvet in i k a y b etmee balad b i r h a k i k a t i t a r i h i yed i r .

Melmetl ik, beinci asrdan sonra bsbtn Batmlemi ve sek i z inc i

asra k a d a r b u hl , gnden gne mtezayit b i r suret te d e v a m etmitir k i

ehbz Ka lender , tezk i re le re Melmet o l a rak geirilmi ve C m , Ka-

lenderlik i le Melmet l iin farklar hususunda b i lhassa srar etmitir.

Y e d i n c i asr evilinde ve fa t eden (638) M u h i d d i n i arabnin "Ftht,, ,

nda ve dokuzuncu asr riclinden o lan Seyyd erifi crcn (824)n in " T a r i -

ft nda Melmetten ve Melmiyeden uzun uzadya bahse tme ler i de b i z e

i l k dev re Melmlerinin, hemen hemen i k i n c i dev re Melmleri o l an

Bayrm Melmlerinin zuhuruna k ada r srklenebildiini ve b u suret le

Melmetin unutulmyarak Bayrm Melmlerinin az zaman iinde ok

mh im b i r m e v k i kazanmalarna sebep o lduunu gstermektedir. F a k a t

son zaman larda , y a n i altnc asrdan i t i b a ren i l k dev rede o lduu g i b i

mh im b i r m e v k i kazanan ve umum hrmete mazhar o lan b i r t e k M e

lmet eyhine tesadf edem iyo ruz . mml v a k t a l i y y i sakaflerin, l im

ve muhadd i s bni Menzillerin, Sdt i c ihan added i l en etlerin y e r l e r i n i

a lenen arap iin Ka lender l e r t u t u y o r ve k i t a p l a r d a zamne Melmetleri

zemmedi lmee balanyor. N i h aye t , dokuzuncu asrn nsf ah i r i nde Bay

rm Melmleri, i l k dev re Melmlerinin y e r i n i tutmu ve Osmanl trk

ler i n i n diyarnda zuhur eden b u trk tarikat pek az b i r mddet zarfnda

bn t A n a d o l u ve Rume l i ye intiar etmitir.

[1] Nefehat. J_,lj jJij J-Hlij i^-.i ^1^^ & J^'^l Varak: 8

I V

S O F Y E N N M E L M E T V E M E L M L E R H A K K I N D A

K Z I T T E L K K L E R

Esk i zaman la rdan be r i Melmet ve Melmiye, ricli s o f i ye arasnda

i k i muhte l i f telkkiye mazhar olmutur. Yaln z mttehit o lan c ihet

udur k i : Melmleri ve Melml ii ge rek sof i ler , g e r ek b izza t Melmiler

mutasavvf addetmemilerdir.

Mesel ; Kefl mahcub sah ib i , kitabnn altnc babn Melmete

has red ip " T a r i k a t eyhlerinin b i r ksm d a Melmeti i h t i y a r e t t i l e r . M e

lmetin ihls mahabbe t hususunda byk tes i r i vardr ve insan huls

ve mahabbe te gtrecek t a m b i r mereptir. Eh l i h ak , b tn lem iinde

halkn Melmetine mahsus olmulardr. Bi lhassa b u mmet in bykleri

v e Rasul s u k i eh l i hakkn mukted v e imm , muh i p l e r i n pirevi

i d i ; kend i s i ne hakkn burhan peyd dei lken v e henz v a h y i i lhye

nil olmamken he rkes i n nezd inde nm i y i , . k a d r i yce i d i . Faka t dos t

l u k libas iks ed i l ince ona ha l k , Melmet d i l i n i at. K i m i s i Kh in ,

k im i s i ir, bazs mecnun , b i r ksm d a kz ip ded i , , [ 1 ] szlerile bala

y p Melmeti b i r az daha meth sena ederek k sma ayr yor:

" Do ru g i tmek , k a sde tmek , t e r ke tmek ..

Do r u g i t m e k Melml i i b u du r k i b i r i s i k e n d i hlile megul v e

d i n pe rve r o l up eriata d a riyet eder .

Byle o lduu h lde ha l k , o n u levmeder . Bu , halkn ona kar de

t i d i r . H a l b u k i o, bunlarn cmlesinden fridir,, d i y o r .

Kasd o lan Melmetil ii d e yle anlat yor:

" B i r i s i hakk nda halkn az m b i r tevecch zuhur eder ve onlarn

iinde mtemviz o l u r ; gn l mansp ve cha m e y l e d e r ; tab' onlarn

arasnda m u k a y y e t kalr. Gn l n fri ed ip h ak i le megul etmei

arzu eder . Tekellfle halkn l evmine mazhar o lmak y o l u n u t u t a r ve

er'an z i yan v e r m i y e n baz eyleri irt ikp e d e r : b u suret le ha lk ondan

mteneffir o lur . H a l k arasnda b u hl onun slk y o l u o l up ha lk t a

o nd an f e r aga t ey ler .

eriat em i r l e r i n i t e r k e t m e k suret i le melmet i zhar eden ler i de nn-

[1] Kefl mahcub,. Sa: 59 - 61

Melmiler 2

18 lk devre melmleri

c ks mda ksaca zemmederek " T e r k e t m e k Melmeti de udur k i ; kfr

v e tabi dallet b i r i r i s i n i n yakasna yapr. eriat ve eriata mtabaat

t e r k e d i p te der k i ; b u b e n i m ef'lim, Melmet t a r i k i n i n hlt ndandr .

szlerini syliyor [ 1 ] . *'

Kefl mahcub sah ib in in b u t aks im i phesiz inddir . Faka t zama

nndaki Melmlerin ha l l e r i , kend i s i n i b u t aks ime mecbu r etmitir. G

rlyor k i beinci asrn nsf ah i r i nde Melmetlere ulemyi rsmdan

maada mutasavvfa d a pheli nazar lar la b a k m a a balamlardr.

Kefl mahcub sah ib i , b u ndan sonra melmet hakkndaki f i k i r v e

telkkisini u szlerle b i l d i r i y o r :

" A m a b e n i m nezd imde Melmeti i s temek , ayn i riydr ve riy ayn i

nifaktr. Z i r a m r ; tekellfle halkn kend i s i n i m a k b u l grmeleri y o l u n a

slk e d e r ; Melmet de bunun aks ine o l a rak halkn o n u redde tmes i

y o l u n a sliktir. H e r i k i gruh ta ha l k t a kalmlar v e o ndan gememi

l e rd i r . B i r i b u muamele , dieri o muamele i le zhirdir. H a l b u k i derviin,

gn lnden ha lk sznn karmas lzmdr. Gn l n ha l k t an ayrnca b u i k i

mnadan d a fari o l u r ve artk hi b i r ey onun ayan balyamaz.[2]

B u beyana t t an anlalyor k i Kefl mahcub sah ib i mutasavvflar

Melmet lerden evl b i l i y o r ve ha t t a Melmetleri dervi b i l e a dde tm i yo r .

Onlar henz vahde te ermemi o l an v e ha lk l a megul bu lunan b i r frka

ha l inde gryor .

Nefehatl nste de 3 "^. - - " ^ * ^ U J J J - J V J J/cS

2 0 lk devre Melmleri

Gr lyor k i b u izh, kefl mahcub ve Nefehtn izahnn t amam i l e

zdddr . Sonra eyhi ekber , nc snf; y an i Melmiyeyi "nc snfa

yle ricldir k i bun l a r be v a k i t namazn stne snnetlerden baka b i r ey

tezy i t , e tmez ler v e bilinecek*zit b i r hlile temeyyz etmezler . S o k a k l a r d a

gez ip nas i le konuurlar; Al lann halkndan hi b i r i o n l a r dan b i r i n i h a l k

arasnda farz b i r amel ve mu ta t snnetten baka zit b i r eyle mtemyiz

grmez . Ya ln z k a l p l e r i i le nastan i n f i r a t ed ip A l l a h l a bu lunur la r . l imde

rsihler o l up A l l a h a ubud i ye t l e r i n den b i r lahza b i l e mtezelzil o lmaz lar ;

Ka l p l e r i ne Rbb iyet sultan istil ettii ve onun altnda zel i l bu lnn-

duklar iin riysete t ama ' etmezler . A l l a h , on la ra her mavtn v e h e r

mavtnn istihkak o l an a'ml ve ahvli bildirmitir; her y e r de o y e r i n

iktizasna gre muame lede bu lunur la r . H a l k t a n g i z len i r ler . O n l a r h i

phesiz seyy i t l e r ine hlis ve muh l i s kullardr. Ns iinde yemek t e , i

mek te , uyanklkta, u y k u d a , konuurken d ev am zere e fend i le r in i m a

hede eder ler . Sebep le r i yer l e r i ne k o y a r l a r ve h i kme t i n i b i l i r l e r .

te bun la r Melmiydir ve riclin en yksei bunlardr. T i lm i z l e r i -

de riclin en bykleri o l up recu l iye t etvrndadrlar [J

szlerile anlatyor.

Y i n e ayn i b ap t a (309) " B u makamn Rasul ve E b u Bek re v e Ham-

dn , E b u Sa d l harrz, Byezidi bstam g i b i esk i eyhlerden b u m a k a m

ile mtahakkk o lan la ra a i t bulunduunu, , syleyip " B i z i m hlimiz de b u

du r . Zamanmzda d a b u makamn seyytleri Ebssud ibni ibl

jfiM o;, Abd lkd i r l ceyl ^ jsiau rc v e Slihul b e r b e r i .^1- i l h d i r . K i t a p bunlar z i k r e msait deildir; kfi gelmez, , [ 2 ] d i y o r . A y n i

Bap t a "Melmiye , h a k i k a t hususunda sahih i l i m sah ip le r id i r . Y k s e k

derece ve do ru y o l ve h a k k a yakn menzi le erebab , dnya ve hirette

ancak bunlardr. Mevt n i lm inde ve b u mavtnlardak muameltta yed i-

beyz bunlarndr, i l m i mevz n ve edyi h u k u k eshab d a y i ne bunlardr..

Selman Fris 1^ b u m a k a m d a bunlarn k a d r i en ce l i l olanlarndan-

J.f u * \j '^ii -U ^ pil* U-J jtjli.^... A.1 uUI !ijJS~z>j J ' j-V^ !)j~*.i\t?)js*l

jUi^ f J t ^ l J JtfVl u^ Asi.U/jtljll ^IIj^ JLeUS fts'S (^^^ ^ffj'^ ^J-V J Cljll

J A A * S^-u-! 'ay^SA u_j^ajli Ajjt ijil^JIJwi J^'r0 '^i? 1*' ^ . J - J l i C^y }f

!}j>j*i) I _j-J .uU' (-IJ-S-J f4'jj ft^-J p^s'S f ^ ' j cb-i'Je- oll

Ftuhat. Cilt. 3. Bap: 309 +i*y\\J&* 9_,j)

jl^U-- y\} JLMJ i j x r ^^iM * Jsf tf) U* IA [2]

. . . . . . . ^ J- J JUJUJCJ JjiJI ,j. 3j_J^( (.Ul'IA ObU li'Uj i lk y>j l/U!U>

Ftuhat: Cilt: 3. Bap : 309 .. Sa : 44

ilk devre Melmleri 2 1

d r ve dnyada b u m a k a m , makam ilhdir,, [ 1 ] szlerini okumaktayz .

Y i n e Ftuht n ayn bab nda "So f i ye , nas iinde da ' va l a r ve havt ra

v e icabti d u aya a i t harikulde hlt i le temayz eder ler . . . Melmiye ise

Al lann halkndan b i r i ne kar her hang i b i r eyle temayz etmezler .

O n l a r mehullerdir. Ha l l e r i a vam hlidir. [ 2 ] v e " B u ta i fen in menzile-

t i n i A l l a h i zhar etse nas onlar ilh i t t ihaz ederd i . , , t avs i f l e r i n i o k u y o r n z . [ 3 ]

Ftuht n 352 nc i bab nda da "Melmiye, ayn i dette hark det

h l inde bu lunduundan tavifin en ykseidir, , d i y o r . [ 4 ]

S e y y i d erifi crcn de , " T a ' r i f a t nda "Melmiye, btnlarn

d a o lan ahvli i zhar etmezler . Keml i ihlsn t ahk i k i ne alrlar.,, U m u

r u , araz g a yb i n de i lm i i lhde takarrr eden mevz i ' l e r ine vaz 'eder-

le r . rde ve i l im l e r i Haktealnn irde ve i lm ine muha l i f o lmaz . Esbb ,

ne fy i muk t a z i o lan maha lden mada b i r y e r de ne f ye tmed i k l e r i g i b i ispat

i k t i z a eden maha lden mada b i r maha lde de ispat etmezler . Z i r a sebeb i

vziin nefyettii maha lden kaldran, sef ih ve sebeb in k a d r i n i chil o l u r .

Y i n e vziinin nefyettii maha lde i spa ta k a l k an irk ve i lhda der.

Melmiye, haklarnda; Ben im ve l i l e r im , k u bbe l e r im i n altndadr. Onlar

benden baka k imse b i lmez ; hadsi ku t s i s i vrit o l an k imse l e rd i r , , [ 5 ] d i y o r .

mm a'rn de "Elyevakt ve l cevhir i nde Muh i d-

dni arabnin b l da z i k red i l en tarifatn aynen z i k r e tmek t e d i r . [ 6 ]

Mtaahir inden(Aydoslu) Bursal smi l Hakk[7] nn Kitabl h i tabnda

Melmiye hakk nda serdettii beynt , skdarl H im baban n [ 8 ] div-

nndaki mensur tavs i fa t , Erefi rum[9] ve ir sof airlerin Melmet hakkn

d a k i iirleri, hemen hemen Muhiddn i arabnin szlerinin tekradrndan ibret

o lduu g i b i i l k dev re Melmlerile daha az alkadar o lduundan z i k r ed i lme i .

.Sjjullj 1 jSlifeaij ^ilK&JJl ObU j UJUSjJt i illi J c . = E J I ^JiyUs! ^ c^iCls [1]

Cilt: 3.. Ayni Bap. Sa : 47 .. Ui ' j ^'-Vl fVll & JA ^U-l ^ U i l ^ j

V ^ ' i . . . . . . . 'OJJ 4;Wl^ Js\yL\^c (.^Jlj. \^\3J'-) i/*JV i'UJUic jj-" 5.i^ a!lj [2]

Sa : 46 . j^iU. i . ^1 C'

Sa: 46 . . . . ^ ! ' ^1 u"W \^- ^T- &Ji)-VtV>i\ i h&j [3]

Cilt: 3. S. 312 .SjUiiaj SaUJlj^j i i l ^ l^c l [4]

5J.# S Vl yU-Vl 6 J l - i " 5-1 Salj' (^^b' JUli: > ^ U v i ^ j j^2."^ V^ i^l^

AV^! 1 JA J.4-J A9 >u4>lj oTl d' t ^ j u 6\S is***' c> VI bj^')

. . ( J J C jvjs^V i_U' +< ti'Ui' |4>- < U i*J J I I J iSjJI Ai U j

V M E L M E T L E V E T A R H E S N E U M U M B R N A Z A R

Melmet l ik hakk nda en mevsuk malmat E b u Abdr rahman Mu-

h a m m e d i bn i l Huseyn i s slemnin "Risletl melmet iye" s inde b u l u y o

ruz . Bize b u risaleden bahseden M . H a r t m a n a mteekkiriz. E b u A b -

drrahman, r isa les inde (Erbbl ulmi ve l ahvl J t ^ r p U i - M ) i k sma

ayr yor:

1 . K u r ' a n ve hadsir zavhirinden istinbt r e ' y i le ahkm v e

ihtilf t tesp i t eden Fukah ve d i n re is ler i . .

2. lmi ilh i le mmtz o l up dnya sebepler i le alkadar olmyan,

k a l p l e r i tecelligh ilh bu l unan ve envi kermt i le mmtaz o l an Eh-

ll ma ' r i fe , , . . Bun lar , er'a k a t ' i y e n muhlefette bulunmadklar g i b i bt-

nan da haf leminde mstagraktrlar.

3. Btnan H a k i le b i r daha ayr lmamak zere birleen "Me lme

t i y e , , d i r k i A l l a h , b ittislden sonra onlarn mhiyetlerini k e t m e d e r ;

dnyya yalnz i f t i r a k ve er'a inkyat g i b i zhir ha l le r in i izhr eder .

B u sretle on l a r " C e m ' u l cem ' c^' jT, , hl inde muhteridirler. [1]

B u takimden ssnra Melmet erbabnn halt hakk nda epeyce taf

silt v e r i y o r . B u tafsilttan anlyoruz k i Melmet , kermta rabet e t m i

y o r ve sofiyne hlleri i zmar ederek yalnz ma ' ku l v e meru' ef'li izhr

e d i y o r . H a m d n "Melmetiye t a r i k i ; insanlara kar her nev i d e bdebe

den eh l i hl o l a rak feraga t v e her h ang i sfat ve ha reke t i t a s d i k

e t t i rmek hususunda mesi sarfndan istinkf etmektirdiyerek b u meslein

b i r husus iye t in i ire ey l i y o r . (Edeb iya t . F . m . 6. Ma . 1340. S f : 280 )

Melmetnin her trl kayttan vares te o l up A l l a h a rapt k a l p e tmes i l

zm ; ha t t a ibdetten b i l e zevk a lmamal ! n k b u zevk , sliki o r a y a

m u k a y y e t klar. T e v h i d ise k u y u d u re f ' ed i p vahde t t e zevk shibi o lmak

tr. (Sf. 282)

Melmetiyenin k i s ve i mahsusalar y o k t u . eyhleri de va'z ve z i k re t

m e k suret i le kend i l e r i n i izhr etmezler , b u g i b i hllerden t amami le itinap

ede r l e r d i . E b u Ha f s , d i b i r ii elbisesi le gezer , avamdan f a r k ed i lmezd i .

[1] Muhiddinin de Ftuhatta ns Ubbad, Sofiye, Melmiye,, diye e ayrarak bu

tasnife iktifa eylediini grmtk.

lk devre Melmleri 23

Melmetin en z iyade husumet ettii sfat, riya ve ucpt . Bu i k i

sfat mahvedeb i lmek iin temayzden ih t i raz , ess b i r umde i d i . Mellifi-

risle; Hamdnun , arkadalarndan Abd lHaccam i sm inde b i r i ne "Ad n n

Abd lhaccm o lmas ; A b d u l l a h i l rif, y ahu t Abdzzh i t o lmasndan daha

i y i d i r , , dediini k a y d e d i y o r . A d e t a d i ye b i l i r i z k i Melmet; f ukaha ve m-

tehidnin temayz ve k i b r i n i n , mteerrinin riysmn b i r aksl ame l id i r .

E b u Abdr rahman , rislesinde melmetin 45 umbes i nden bahse

d i y o r . [ 1 ] Bunlarn hulsas udur k i ; Melmetnin zhiren ibdetle tef-

hu r u irk, bt nan hl i le tefhuru irtidattr (1 ) . Melmet ; h ak t a n m a d a

ne zhir, ne de b tm keif ve kermetlere rabet etmez.

D i l i le z i k i r d en b i r ey kmaz. K a l p , z i k r i ihml ederse d i l z i k r e

balar. H a l b u k i m a t l u b ; k a l p , r uh ve srrn z i k r i d i r (9) . B inaen a l e y h ;

Melmet , z i k i r l e de m u k a y y e t deildir. Melmet , grnmesi g a y r i k a b i l i

itinap eylerden mada ( cemaa t l a namaz g i b i ) er'a muva f aka t i n i g i z l i

t u t a r ; insanlara kar d a ima i y i l i k t e bu lunmaa g ay r e t eder , ( 17 ) . a 'm l i

sl ihadan d o l a y i b i r zevk duyarsa b u zevk ile mcdelede bu lunur (10 ) .

Melmetiye nazaran u b u d i y e t i n i k i umdes i va rd r : A l l a h a kar i f t i k a r ,

P e y g a m b e r i t ak l i t . . (18) .

Melmet , yalnz k e n d i nefsi le meguldr ( 2 5 ) ; set i r maksad i le b i l e

o lsa ihvnnn noksanna d i k k a t do ru b i r ha reke t dei ldir ( 2 2 ) ; H a t t a

muz ta r o l an l a rdan madas iin dua e tmek b i le ho gr lmez (29) .

Melmet , h u b b i g a y r t imsl idir ; fn filgayrdr. hvannn her mk-

k i l i ne muavene t eder . H a m d n "M 'm in , ihvn iin gece k and i l , gndz

as olmaldr,, demitir (34) . hvn iin d a ima mu in v e zah i r o l an

Melmet , hi b i r v a k i t bakasndan yardm istemez ve k imsen i n muave

net ine arz ihtiya eylemez. nk i , ku l a arz h a ce t ; muhtatan yard m

i s temek t i r . Be l k i yardm isteni len k imse daha z iyde muz ta r ve muhtc-

m u a v e n e t t i r ! (42) [ 2 ] .

* * *

[1] Makaledeki umdelerden hulsa ettiimiz szlerin nihayetlerine numaralarn koyduk.

[2] Melmetiyeyi zillet ve meskenetle terdif ve halkn levmine maruz olmay arzu eden.

bir tife diye tarif edenler tamamile yanlrlar. 42 nci umde, bir Melmetnin kimseye arzi

iftikar ve hacet etmediini gsteriyor. Filvaki yine "Ebu Abdurrahman slem,, Ebu hafsn,

birine " Ticaret et; kazancn tasadduk eyle ; sen de muhta olduunu sadaka ile tedark

et; bilhara ticareti de, tese'l de terkeyle ! dediini yazyor ve Nefehat, Hamdndan

sonra Melmet niri olan bni menzilin "j.iL.j.ji^sjJij J_^. JSj ^J'Ji i ^ f ' i ' j ^ C~-*> iSjy^ g-;*

szn kaydediyorsa da yine "Ebu Abdrrahman slem,, risalesinde Hamdnun Abdullahl-

Haccama " Kazanca istinat eyle ! (Sf. 295) ve Ebu hafsn da talebesinden birine " Ticret

ve kisp hayatna sarl! dediklerini gryoruz.

Bu mtenkz ifadelerden unu anlyoruz: kibir, riya, ucp ve gururu krmaa

alan Melmetler, ihtiml baz slikleri bu gayeye eritirmek iin tese'le sevkediyorlard.

24 lk devre Melmleri

Rislei Kueyriye, Keflmahcub ve Ne f eha t t a k i Melmet byk le

r i n i n szleri de Slemnin ifdtn t e y i t e d i y o r .

Mesel; H a m d n " B e n , ne fs imi Fir'avnn nefsine t a f d i l e t m e m ; nk

i k i s i de nef is t i r . Faka t gn l m Fir'avnn gnlne t a f d i l e de r im , , [ 1 ] d i y o r .

Anlal yor k i Melmetler, b i r ok mttakler g i b i gnakr lan tezy i f

e t m i y o r l a r ; b i l ak i s kend i l e r i l e megul bu l unuyo r l a r . E b u trab Naheb

" bd t iinde havtr k a l b i y e y i islhtan daha nfii yoktu , , [ 2 ] szile

Melmetiyenin kes re t i ibdat tan z iyde t e zk i ye i nefse d i k k a t e t t i k l e r i n i

anlatyor. Eb l Hu seyn i l Bars de " H e r nerede k i nraniyet o lmad

h lde b i r g ay r e t ve itihat g r rsn ; b i l k i o, bid'at h a f i y e d i r . , , [ 3 ]

d i y e r e k ayn i f i k r i t e y i t e tmek ted i r .

Hulsa Melmetiye, E b u Abdr rahman Slemnin ded i i g i b i yalnz

ahvlde stk, mumelt ta edeb i gzeten [ 4 ] ve b u suret le t asavvu fu

hsn ah l ak tan i ba re t b i l en f i k i r erbab o lmak l a be rabe r vahde t ne'esine

ml ik i r f a n eshb i d i . .

Melmetiyenin zuhuru h i c re t i n i k i n c i asrnn nsf ah i r i nded i r . htiml

Melmetl ik, b u asrn iptidalarnda da mevcu t t u r . Faka t i s im le r i , tesp i t

edilmemitir. O n u n iin k a t ' i b i r ey syliyemiyoruz. Yanl z uras muhak

k a k k i E b u hafsl h addd , i l k Melmet deildir. Mama f i Melmet l iin

nc asrda t amami le intiar etmi o lduunu grmekteyiz. Bu mes lek

erbabnn mteksif b i r ha lde topland yer le Ho r a s an ve Mvernnehir

hava l i s id i r . O asrlarda Mvernnehirde Smn ler hkm sryor v e

imalden ge len Trk hcumune kar du rmaa alyorlard. Smniler-

den A h m e d i b n i I sma i l i n klesi E m i r i leker ve b i l ahara H o r a s a n vdisi

o lan A l p t e k i n , " Gazne de istikllini iln etmi (352) ve ha f i t l e r i H o r a

san zaptetmiler v e b i lhassa M a h m u d a Gaznev zamannda hudutlarn

Fakat bu, hi bir vakit umum ve ess bir umde deildi. Eer byle olmu olsayd Melmet

eylerinin ve Melmetlerin calibi dikkat ahvl ve hususiyetlerini kaydeden Kueyr, Kefl

maheub, Nefehat gibi kitaplarda bu halin de mezkr olmas iktiza ederdi. Aatta bunu

Melmetiyenin bir in addederek kesri nefs iin tese'l ihtiyar ettiklerini muhakkak kaydet

meleri ve bilhassa Slemnin rislesinde umdeler arasnda bunun da bulnmas cap ederdi.

Halbuki gryoruz ki 42 nci umde, bilkis bu telakkiye zttr. Esasen Hamdn ve Ibni-

menzil gibi lim ve muhaddislerin, Abdlvehhbi sakaf gibi "Imml vakt,, olan zevtn

kekl bedest olarak tese'l etmeleri de aklen muhlttandr.

[1] Nefehat.. Varak: 29

[21 25

[3] 30

W 154

lk devre Melmleri 2 5

Ceyhuna ve Ha r i zme k ad a r gtrerek btn b u hava l i y i e l ler ine alm

lard . 389 da Samnleri tamami le mahveden K a r a hanler, Mavern-

nehre h a k i m o ldu lar .

Melmetl ik, nc asrdan i t i b a ren Ho r a s anda kuvve t l e intiara

balamt. Ta s avvu f un ruha skn baheden telkint b u siyas muh i t t e

inkiafa msit b i r zem in bulmutur. T a E b u hafs tan it ibren Melmet

mmessilleri ekser iye t i t i ba r i l e Niabur, H e r a t ve Kbil l idir. Esasen b u

zaman la rda Melmetin Trkmenler arasnda da intiarn b i l i y o r u z . H a t t a

b un l a r dan A l i A b o , M u h a m m e d Ma'uki ts, Sleyman Trkmn g i b i

n fuz shibi eyhlerin hayatlarna it te o lduka malmatmz vardr.

Melmet, d rdnc asrn n ihaye t le r inde teekkle bal yan ve beinci,

altnc asrlarda inkiaf eden i l k t a r i ka t l a r a d a nfuz etmi, ha t t a geni

v e mfrit v ahde t tarafdr b i r ok eyler b i l e y a Melmet l ie in t i sap

etmiler, y ahu t t a ne'esini benimsemilerdir. B u suret le Melmet,

N e c m e d d i n i kbr ha l i fes i Bahaedd in V e l e d vastasile Mevlny yetitir

mi ve Mevlevlii meydadana getirmiti. Mevlevlerle Melmlerin, t a

evi lden b e r i ok sk mnasebetleri vardr. D ier t a r i ka t l a r , Melmleri

umum iye t l e tezy i f e t t i k l e r i h lde Mev lev i l e r , Melmlerle badamlardr .

Mevlnda ve b i lhassa emste Melmet ne'esini grmemek gayr i-

k ab i l d i r . Sultan d vn n in hlt , b u ne'enin cezbenk b i r tezahrnden

baka b i r ey deildir. [ 1 ]

Bilhara Net A h m e t dede , Cevr , Nahf , Fas ih g i b i lim ve ir

le r ; H a t t a son zaman la rda Peev A h m e t dede ve E b u Bek i r dede g i b i

zevat , Bayrm Melmlerinin hlisl ak de b i r e r ihvn o lduu g i b i N u r i y e

Melml i i de ( S o n dev re Melm l i i ) b i r ok Mevlevyi kend is ine ce lp

v e cezb etmitir.

Melmetlerin mh im b i r merkez le r i de Badatt . A h m e d i h u d r e v e y h ,

Cneyd , A b d u l l a h i l mrtai, A h m e d i bn i Yahyelcell ve mritleri; Bada

d i , Melmetin g r a b a doru b i r inkiaf me rkez i hline getirmilerdi. Mel

m e t , b u r adan p e k ko l ayca Musu l , H a l e p ve n i haye t o asrlarda Btnle-

r i n fa 'a l iye t ler ine sahne o l an Sur iyeye geti. Kad b l bn Mavsl, Sley-

m n Trkman , eyh Risln Dmk , ha t t a T i b y a n sah ib in in Rf ubesi

o l a r ak gsterdii Harriye t a r i k i n i n messisi Eb l Hasan Al iyyl Harr ,

H a l e p Sur i yede yed i n c i asrda yaayan ve k uvve t l e r i n i Melmet l ikten

a lan eyhlerdir. Bunlarn ahvline d i k k a t edersek heps i , zavhire kar l-

iiblidir. Raks ve s imaa t a ra fda r olduklar g i b i namaz klmazlar, H a t t a

a lenen oru y e r l e r d i . eyh Sleyman ve Kad b l bann ve b u i k i eyhe b e n

li] Sultan dvn Mehmet Sim.. Sefinei Mevleviyeye mracaat ! Sf: 15 60 Msr tab' 1283

2 6 ilk devre Melmleri

z i yen A l i y y i krd ve eyh Reyhann hlt na evvelce bi lmnasebe t ema

etmitik. Bunlar umum iye t l e Melmet - K a l e n d e r i ; daha dorusu Bt n

addedeb i l i r i z . Esasen sek iz inc i asr iptidalarnda len ehbaz ll k a l e n

d e r i n Melmetle mehur o lduunu g rm ve Cmn in Ka lende l i k l e Me-

lmet l i in farklarnda srar ve zamanndaki ka l ender l e r i zemmettiini

okumutuk . eyhlislm A b d u l l a h i Herevnin, zamanndaki Melmetler

hakk ndak i mtaleat d a kaydedilmiti .

Hu lsa Btn o lsun , eriata mtemessik bu lunsun b i r takm Trk

tarikatlarnn zuhur ve inkiafnda Melmetl ik mh im ve asl b i r mil o lmu

v e ha t t a zanneder im k i b unun iin imdiye k ada r hemen btn A n a d o l u

halk; b i lhassa kzlbalar ve Bektaler, her trk ve l i s in i Ho r a s andan

gelmi o l a rak k a bu l ve Ho r a san eren ler inden o l a rak iln e t m i s l e r d i r . [ l ]

Btn zmrelerinin tedahu l i le asl saf fet in i k a y b e d e n Melmet l i in

y e r i n i d oku zuncu asrn nsf ah i r i nde kinci d ev r e , ya'n Bayrm Mel

ml i i tutmu ve Trk r uhundan doan b u yen i t a r i k a t , i l k Melm ler in

ne'e ve irfnn t amami l e ham i l o l a rak zuhur etmiti.

Melmetlerin hreti ayias ve Hac Bayramn nfuzu net ices i o l a r ak

Bayrm Melml ii de anlatacamz vehile btn A n a d o l u ve Rume l i de

p e k az b i r mddet te intiar edebilmitir. Bayrm melml i inin i l k Mel-

metlere i k t i f a e t t i k l e r i n i i l e r i de greceiz. Son Melmiler de Bayrm

melmlerinin pey rev l e r i d i r l e r . Byle o lduu ha lde "gnaz Goldz iher , , .

Vorlesungen uber der slam d a ' Melmetiyeyi " r i y a ve haric tezh-

ra t t an mtenip, vec i t v e istiraka ehemmiye t ve ren b i r zmre,, [ 2 ] d i y e

tavs i f e t t i k t en sonra " M . Har tmana istinden [ 3 ] bunlar son Me-

lmlerden ayr b i r ne'eye ma l i k gsteriyor ve Bayrm melmle

r i ne hi temas e tm i yo r . H a l b u k i son Melmlerin Bayrm mel-

mlerinden yegn farklar slk ilm b i r hle g e t i rmek su re t i l e

"rk lij- l i k t e n b i r m i k t a r ayrlmaktan i ba re t t i r . Mama f i son Me lm

ha l i fe ler i iinde me ra t i p t e l k i n i nde bulunmyan v e "Melm Hamzav , ,

l e re h a r f i y en p e y r e v o lan lar d a y o k deildir. Bayrm melmlerinin ise

t e k r a r ede l im k i Melmetlerden hemen hi b i r farklar y o k t u r . Esasen

Melmet, b i r t a r i k a t o lmak t an z iyade b i r ne'e v e hl o lduundan zhule

hi maha l y o k t u r :

Melmetler de , Bayrm Melmleri de , Son Melmiler de ayn i ne'e

ye sah ip t i r ler . .

[1] Konyada Mevlnnm trbesinde bile isimleri mehul drt merkat, Horasan

erenlerine aittir.

[2] Sf: 69-168.

[3] Islamische Oryent. Index. III.

BBLYOGRAFYA

1. Abdlkerim Kuey-

r ( m a m )

2. Abdl vehhab a'-

rn ( m a m )

3. Abdrrahman Cam

4. Ahmet dede (ELM)-

5. l ( G e l i b o l u l u )

6. Aliyyibni Osman

ibni Ebu Aliyyl

Gaznev

7. Bartold (.Pr.)

8. Ceml ( K p r l

z a d e )

9. Ferideddni Attr

10.

11.

Fuat ( K p r l

12. z a d e ; M . )

13.

Risalei Kueyriye hyjs J U J Bulak tab'. 1284. H.

[arapa]

Elyevkt ve l cevhir f i beyn aka i d i l ekbir

Msr tab'. 1277. H. [arapa] j-yVljU i U j ^Iji-u i j l ^ J l

Nefehatl ns ^JVlOl; Gmnin tilmizlerinden Ab-

dlkeriml Hseyn tarafndan 883 senesinde yazllau ve

bizzat Cm tarafndan bir ok yerlerine haiyeler ilvesile

tashih edilen nsha.. Fatih; aramba Murat molla k

tphanesi. No 1302 [acemce]

Menakbl rifin ;g>jUlwiL. Hicr 1016 senesinde

Ebu Bekir ibni Ferruh elebi tarafndan yazlan nsha.

Sleymaniye ; Hlet. E . ktphanesi. No 321 [acemce]

Hilyetr ricl f i l aktab venncebai v e l abd l

Yazld sene ve ktibi JUVl. et=*Jl.s -AUsyij JUJlUs-

mehul yazma nsha. Fatih ktphanesi No 398. [Trke]

Kefl mahcub v > ? a l J u ' Hicr 1357 de istinsah

edilmi yazma nsha. Darlfnun ktphanesi. Yldz.

No 245. * [acemce]

O r t a A s y a Trk t a r i h i hakknda ders ler .

[Trkeye mtercem]

Edeb i y a t mecmuas No 7. 6. Mays 340. M. Hart-

manm Ebu Abdrrahmanm j^yilSUj sine yazd-maka

lenin tercemesi.

Tezkretl ev l i y a .rfs/'j; Leyden tab'. Reynold

A. Nicholson.. 1323. H. (1905). [acemce]

Tk edebiyatnda i l k mutasavvflar 1911 Mat-

baai mire [Trke]

Mlkiye mektebi matbaasnda

1627 [Trke]

Kanaat ktphanesi neriya-

Trkiye t a r i h i dinsi <

ta basmasile matbu'. 1926 -

Trkya t a r i h i istanbul;

tndan. 1923. [Trke]

Trk edebiyat t a r i h i

[Trke]

1923 . Devlet matbaas. :

2 8 Ilk devre Melmleri

14. Gulm Muham

medi ibni mfti Ra-

hmullah Lhur-

15. smail ia&Zra ( B u r

sa l ) -

16. Ktip elebi

17. Mecd

18. Mehmet (H f z )

19. Muhiddni Arabi

20. Sakp dede

21. Seyyid erifi Cr-cn

.22. Seyyid Mehmet -Kemleddin(E.dL-

r i r z a d e )

Haznetl asfiy U*yn . Hindistan. Lekno tab'.

Haric. 1290 . [acemce]

Ktabl hitb v U l v l ^ stanbul tab'. 1 2 9 2 . H. [Trke]

KefZZUnun ^ I U ^ T stanbul. lem matbaas. 1 310 . H. [arapa]

akayk te rcemes i Matbaai mire. 1 2 6 9 . H.

Ebvb seb'a (Tezkiretl ev l iya ) Buha-

ral Mehmet Hafz tarafndan 9 2 7 de yazlmtr. Mellif,

kitabn Nefehatl ns tarznda yazdn; Nefehattan ba

ka Tezkiretl evliya, evhidn nbvve, Nzhetl ervah,

Trihi mezart Buhara ve ir btaplardan da istifade etti

ini, kitabn yedi bap, bir htime zerine yazd iin

ismine Ebvb seb'a dediini syliyor. Sof irlere ayr

bir bap ayrd gibi yedinci bapta Buhara ve havalisindeki

evliyay ve Smn hkmdarlarn da zikrediyor. Htimede

Eimmei isn aer jJ& ts-'l 4fl den sonraki tarih hadisat ve

vekayii, bilhassa Maverannehri mihver ittihaz ederek

kaydetmektedir. Yedinci bap ve Htime, bu cihetle dier

tezkirelerden ayr bir hususiyet ve kymeti kaizdir. Yazma

nshas Fatih ktphanesinde 2 5 7 0 numaradadr. Ktibinin

, ismi yoktur. htiml mellifin yazmasdr [acemce]

Ftuht l m e k k i y e Msr. 1 293 . H. [arapa]

Sefne mev lev iye * J ' i" " Msr. Vehbiye Matbaas.

1283 . H. [Trke]

Ta'rft ClAyJ Matbaai mire. 1 2 6 9 . H. [arapa]

Tibyn vesill hakayk f i beyn selsilt

tarik j l ^ j i j-* .- i t - J J I U S - I J L - J 6 U " Son Melm

piri Seyyid Muhammed Nurun halifesi olan Harir zadenin

bu eseri cilt olup 171 tarikattan bhistir. Tasavvuf

tarihi ve edebiyatile megul olanlara kymettar bir me'haz

olabilir. Yegne yazma nshas Fatih ktphanesinde 4 3 0 ,

4 3 1 , 4 3 2 numaralardadr. [arapa]

23. Thir (Bu r sa l ) Menakb i eyh S e y y i d Hce M u h a m m e d Nu-

rl arab ve beyan Melmet ve ahvli Melmiye

Melmiye hakknda Muhiddin ve ir sofilerin baz sz-

lerile Muhammed Nurun muhtasar tercemei hlini ve

Seyyidin baz eserlerinden mntehap cmleleri ihtiva eden

ve 5 0 sahife kadar olan bu eser gayri matbudur. Yazma

bir nshas bendedir. [Trke]

lk devre Melmleri 29

T A L M E ' H A Z L A R

24. Ab du ilah rumi

(E re f O lu ) D i v a n stanbul. Muhip Matbaas. 1286. H. [Trke] 25. Him baba (s

k d a r l ) D i v a n Matbu' [Trke]

26. Mehmet Ali Ayn Hac Bayrm ve l i Evkaf matbaai. 1343. H.[Trke]:

27. Muhammed Abdr-

raufi Mnv (-

m a m ) Elkevakibd drriyye f i tercimis sdetis so-

f i y ye *jy^\A~tt^J +jji\*rf'\JsCl\ Yazma nsha. 1274.

H. Darlfnun k. Hlis. E . No 6495 [arapa]

28. Sadk vicdn Tomr t u r u k u a l i yeden Melml ik. Evkaf matba-

29. Tceddin Sbk as. 1340, (1338).[Trke]

( m a m ) Tabakt Msr. Hseyniye matbaas. 1324. H. > [arapa]

30. Thir (Bu r sa l ) Hac Bayrm v e l i . Matbu

E C N E B M E ' H A Z L A R

3 1 . M. Hartman D e r slamiche O r y e n t . index. III. >

32. gnaz goldziher Vo r l e s ungen uber de r slam.

1

I I

KNC D E V R E MELMLERI

BAYRAMLER

I

H A C I B A Y R A M I V E L

Bayrm Melmil ii; 753 t a r i h i nde Ankaran n ubuksuyu kenarnda

Sol Fasl kynde doan ve Koyun l u c a A h m e t i sminde b i r i n i n olu

bu lunan [ 1 ] Hac Bayrm Velnin tesis ettii Bayrml ikten ayrlm b i r

tarikattr.

Hac B. V , A ledd n i Erdebl mritlerinden o lup muma i l eyh i n emir

ve iaretie H o y d a n A n a d o l u y a h ic re t eden mehur K a y s e r i l i Hamdeddin-

i b n i musamn derviidir. Hamdeddd in , Bursaya yerleerek ekmek piirip

arda Somunlar , M'minler; d i ye satmaa ve b u suret le geinmee

balamt [ 2 ] . B u c ihet le ha lk arasnda Somuncu Baba ve Ekmeki

Koca namlar i le hret bulmutu.

Y ld r m Byezit Bursada cam i i k e b i r i yaptrdktan sonra , i l k cuma

namaznn E m i r Su l tan (833) tarafndan kldrlmasn tens ip etmiti. [ 3 ]

H a l b u k i Em i r Su l tan , ekmeki kocann keml ine mncezip bu lunduu

cihet le padiaha Gavs i azam b u ehirde i k e n b u h i zmet b ize mnasip

deildir d i y e r ek imamet ve h i t abe t i E b u Hmi t Hamdedd ine ihle e t t i .

Ham idedd n namaz k ldktan sonra ftihay da te fs i r ederek o sralarda

ftihayi te fs i r emel inde bu lunan mo l l a fenrnin (834) b i r ok mkillerini

ha l v e muma i l eyh i cezbey led i . [ 4 ]

Bu v ak ' a dan sonra Hamdedd in , ha lk arasnda hret bu lmak l a b u

hretten ih t i raz ve bu rsadan tegayyp e t t i .

[1] Silsile nraei Celvet: Bursal ismail Hakk. Bursal Thir bey merhum da Hac

B. V. ismindeki eserinde (Ankarada Esseyyit Abdlkadr ibni Yusf Isfhnye it vak

fiyede 832 tarihinde ahit olmak zere mnderi olan u (Kutbl evliya Eeyh Elhac Bay

ram ibni ahmed ibni Mahmudl ankarav) ibareden de pederi llerinin isminin Ahmet

olduu tezahr ediyor ) diyor. Hac B. V. nin kendisinden kk olmak zere Safiyyddin

ve Murat isminde iki de kardei vardr.

[2] Semertlfuad: Sar Abdullah (Sa: 231) Sergzet: La'al zde Abdllbak (Sa:12)

akayik tercemesi: Mecd (Sa: 74).

[3] eyh emseddin Muhammed ibni Aliyyi Hseyni Buhar: Baknz! ahnayk ter

cemesi; sa: 76.

[4] eyh emseddin Muhammed ibni Hamza.. Baknz! akayk tercemesi: sa ; 47-53 .

Osmanl Mellifleri; Cilt: 1. sa; 390-392

Melmiler 3

3 4 kinci devre Melmleri

Bu sralarda Hac Bayrm Vel , ankarada me l ike ha tunun b i na e t t i r

mi o lduu k a r a medresen in mderrisi i d i . Hac Bayrm da b i r ok

emsal i g i b i Hamdedd in in ne'e ve kema l ine k o l up t a r i k a t a in t i sap ve

mderrislii terketmiti. Hamdedd in in bu rsadan tegayybnden sonra

B a y r a m , eyhi b rakmam ve onun la beraber ama ve mekkeye g id ip ,

e d ay i hatan sonra aksaraya gelmiti .

E b u Hm i t Ham dedd i n 815 t a r i h i nde ve fa t e t t i k t en sonra Bayrm-

Vel anka raya avde t ve H a l v e t i y y e i le Nakibendiyyenin mezc inden ta-

hassl eden bayram tarikatn nere mbaeret etmitir [ 1 ] .

Hac bayrmn neri t a r i k a t a Balad sralarda A n a d o l u d a tasavvuf

ne'esi b i r ok k imse l e r i d a i r e i incizabna almt.

Muhiddn i arab/ Evhadedd n i k irmn , Celeddn i Rum , Sadreddni-

Konev g i b i so f i l e r i n nfuzu ha l k zerinde k u v v e t l i b i r suret te mevcu t t u .

Bi lhassa ebu Hmi t Hamdedd in in hreti de tamami le yayordu. Btn

b u avami le hac Bayramn evvelce u lemadan olmas v e mh im b i r med re

sede mderrislikte bulunmas d a i n z imam edince bayraml ik az b i r mddet te

intiara balad .Hzc b a y r a m o derecede byk b i r hret kazand k i i k i n c i

M u r a t baz hasutlarn imazile m u k a y y e t ve malu l o l a rak Ed i r neye ge

tirmi ve kend is i l e grnce hakk nda iittii szlerin mahz i f t i r a o l d u

unu anlayp avdet ine msaade eylemiti. Hac Bay r am , esk i cam ide

b irka ke re va'zetmi [ 2 ] ve y o l d a Ge l i bo l u l u yazc zde Mehmed i Bi-

can d a (855) irat ve tarikna i t ha l ederek anka raya avde t etmitir. [ 2 ]

Hac Bayrm Velnin nfuzu o k ad a r kuvvetlenmiti k i semeratl fatta

mezkr o lduu.zere taraf padiahden mntesiplerinin hkmet t ek l i f l e

r i n d e n muaf added i lmes i emredilmiti. Faka t b u emir , b i r ok muka l l i t l e

r i n de Bayram t a r i k i n e duhul net ices in i v e rmek l e padiah, eyhten

mritlerinin m ikdann sormu ve Hac B a y r a m da g a r i p b i r im t i h andan

sonra bir buuk derviim vardr d i ye mek t u p l a cevap vermitir [ 4 ] ,

[1] Hac bayrm Velnin terbiyelerine \*hh ji-A'd-^ Byezid ve Cneyd, ruha-

niyetlerile celli himmet buyurmakla istidad ztlarnda envai kemlt bahire olup camii-

Nakibendiyye ve Halvetiyye olmulardr.

Cevheretl bidaye ve drretn nhaye IAJS^AJ. rihi Mesnev Sar Abdul

lah., varak; 132

Ve hac Bayram .V. nin terbiyelerine jjjjlli.>-j-> Byezid ve Cneyd, ruhaniyet-

leriyle celli himmet buyurmakla' istidad" zatlerinde bahire ve zahire olup camii Nakiben-

diyye ve Halvetiyye olmulardr. Sergzet; La'l zade Abdlbak. Sa; 16

[2] Vaz'ettii krsnn stnde cel hatla (makam hac bayrm vel) yazl bulundu

unu bursal Tahir bey merhum hac bayram vel de syliyor.

[3] Mehmet Bican ve kardei Ahmet Bican hakknda baknz! akayik tercemesi. Sa:

127; Osmanl mellifleri; cilt: 1. Sa; 194

[4] Bir mrtefi mahalde hayme kurup dervian gelp ol havali mlml oldukta haci

kinci devre Melmleri 35

Hac Bayrm Vel , ankarada z i raat la taayy eder ve ay l a rda

h a l k t a n zekt toplayp fukarasna tevz i e y l e r d i .

Y unu s tarznda iirler de sylerdi. c ilhisi ma t budu r k i bunlarn

b i r i aruz vezn i led i r .

alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde,

Bakcak didar grnr ol arm kenaresinde !

bey t i l e bal yan ilhisi, Y u n u s n

ktm erik dalma, anda yedim zm;

Bostan ss kakyp der ne yersin kozumu?

bey t i l e bal yan mehur athiyesine benzer . Bursal Thir B. m e r h u m u n

Hac Bayrm .V. s inde ve M . A l i Ayn B . i n ayn i i s imdek i k i tabnda

neredilen b u ilhileri Melm l ie a i t btn srn b i r a rada bulunmas

f i k r i l e b iz de aynen d e r c e d i y o r u z ; eer Hac Bayramn b i r divanesi

olsayd o r aya mracaat t avs iye i le geerdik.

Hi kimse eke bilmez gtr felein yay;

Derdine gnl verme, bir gn gtrr vay.

Oynayu gelr aldar [1] nki eli apktr;

Bir buneulayn fitne kande bulur aray?

n yzn dndrd bir lahza karar etmez;

Nice seri pay eder, dner ser eder pay!

Bir fani vefaszdr kavline inanma hi;

Gh bay eder yohsul, gh yohsul eder bay.

Hayran kamu alimler bu ma'ninin altnda :

Kaftan kafa hkmeder bilmez bu muammay!

Vahittir o vahdette, kesrette kani tefrik?

Hizr ermedi bu srra, bildirmedi Musay!

Miskin "Hac Bayram,, sen dnyaya gnl verme;

Bir ulu imarettir alma baa sevday!..

alabm bir ar yaratm iki cihan aresinde;

Bakcak didar grnr ol arm kenaresinde!

Bayram .V. temiri sideyn edp ve desti mbrekine bir t tz alup derviler; bana

irdet getrenleri bu gn fsebilillah kurban eylesem gerektir deyu sal ettikte herkes

mtereddit olup bilahara ricalden biri ve nisdan dahi birisi (.) y b J J IAS J ^ ) Jl.j 1.

deyu cr'et edp teslim olduklarnda ikisin dahi hayme iine getrp mukaddem bir

erkek koyun ihzar etmekle an kurban edp haymeden tara hni frvn revn oldukta

it) J ' *? it}

3 6 ikinci devre Melmleri

Nagihan ol ara vardm, ol an yaplur grdm;

Ben dahi bile yapldm tau toprak aresinde!

Ol ardan oklar atlur, gelr ciere batlur;

Arifler sz satlur ol arm bazaresinde !

agirtleri ta yonarlar, yonup stada sunarlr;

alabn ismin anarlar o tan her paresinde !

Bu sz arifler anlar, cahiller bilmeyp tanlar;

"Hac Bayam,, kendi banlar ol arm menaresinde! $

B u ilh, so f iye arasnda ok mehur ve mnteirdir. Bursal. smail-

Hakk ve son Melmlerin p i r i S eyy i d M u a h m m e d N u r tarafndan erhe-

dimitir.

nc ilhi de udur :

Bilmek istersen seni Can ire ara can,

Ge canndan bul an; Sen seni bil, sen seni!

Kim bildi ef'lini Ol bildi sftm,

Anda grd ztn Sen seni bil, sen seni!

Grnen sftmdr, An gren ztndr *

Gayri ne hacetindir? Sen seni bil, sen seni!

Kim ki hayrete vard, Nura mstagrak oldu,

Tevhidi zt buldu; Sen seni bil, sen seni!

"Bayram,, zn bildi, Bileni anda buldu,

Bulan ol kendi oldu, Sen seni bil, sen seni! [1]

Bu ilhiden baka Hac Baya r amm her naslsa imdiye k a d a r

neredilmemi b i r ilhisi daha vardr k i b u ilhi, b i r ok mecmua ve

cnklerde yazldr. H e m e n btn t a r i k a t ehl i b i l i r . Mukabe le le rde bestesi le

sylenirdi. T o p h a n e d e k i Kadir hne tekkes ine , mezkr t e kken i n eyhi ir

erif A h m e t ef. tarafndan 1201 t a r i h i nde vakfedilmi bu lunan ve her

ha lde b u t a r i h t e n ok evve l yazlm o lan b i r mecmuadan aynen yazyoruz:

Noldu bu gnlm, noldu bu gnlm ?

Yand bu gnlm, yand bu glm ;

Geri ki yand, geree yand;

Kendide buldu, kendide buldu,

Elfakr fahr, elfakr fahr,

Fahrini zikret, fahrini zikret;

Derd gamnla doldu bu gnlm !

Yanmada derman buldu bu gnlm !

Rengine akn cmle boyand !

Matlabm ho buldu bu gnlm ?

Demedimi ol lemler fahri ?

Fahri fenda buldu bu gnlm ! [2]

[1] nc kt'a "Hac Bayrm veli,, lerde yok. Biz Ll'l zadenin "Meslekl uak,, erhinden aldk.

[2] Mezkr cnkte bu bent yoktur. Fakat grdm btn nshalarda vardr.

kinci devre Melmleri 3 7

Sevd azam, sevd azam ; Belki oluptur ar muazzam!

Meskeni canan, meskeni canan Olsa acepmi imdi bu gnlm ?

Bayramm imdi, Bayramm imdi; Bayram edersin yar ile imdi.

Hamd senada, hamd senada [1] Yar ile bayram kld bu gnlm. .

B u drt ilhiye nazaran Hac Bay r am , t amami l e b i r yunus m u a k k i b i

d i r . Sad k V icdn B. "Me l m l i k , , i sm i ndek i k i tabnda La'l zade

Abd lbak n in " Sergzet , , i nde bizzat , Hac Bayramn baz mritlerini

Melmet nevesile t e r b i ye ve tes l ik iddiasn t e n k i d ve adeta r e d d e d i y o r

sa d a [ 2 ] Hac Bayramn k e n d i szleri Abd l bak E . y i t e y i t e tmek ted i r .

B u dr t ilhinin d rdnde de esma ve z i k i r ne'esi y o k t u r . B i l ' ak is

v ahde t ve ak ne'esi grnyor . Hac Bay r am ,

Kim bildi ef'lini Ol bildi sfatn

Anda grd ztn Sen seni bil, sen seni!

D i y e r e k t evh i t ve fen makamlarn , T e v h i d i ef', Sft ve zt , ne k ada r

vec iz v e kat' o l a r ak b i l d i r m e k t e d i r . . He l e

Bayram zn bildi Bileni anda buldu,

Bulan ol kendi oldu, Sen seni bil, sen seni !

bend inde yak n ve vahde t me ra t i b i ne k ada r ba r i zd i r . Anlal yor k i

me r dede , b u neveyi b i zza t Hac B ay r amdan almtr. Hac Bayrm

vel " 833 te A n k a r a d a vefa t etmitir.

H a c B a y r m v e l i n i n silsilei tarikat :

La'l zada Ahd lbak n in Sergzet ine nazaran Hac Bayrm vel

n i n s i ls i le i tarikat udur:

Hac Bayrm vel Hamdedd n i Aksaray eyh diyyi R m

brahiml Bsr Sleyman skenderan Hasan Esterabd Mah-

m u d i Bsr Osman Rum M a h m u d i kerh Sadedd in i Badad

shak Har izm Sleyman Buhar Sleyman Isfhan A h m e d i

horasan Eb l Ha s am Crcan eyh Msel Bstam brahimi

Hindistan Byezidi Bstam..

Byezidi Bstam, eh l i t u r u k i nd inde mam Ca'ferssadkn ruhan iye-

t i nden mstefiz lmtr. B i r ok icazetnamelerde Byezidin n i spe t i

^ u s ' j i ^ - ^ U s j ^ ) d i ye gsterilmektedir. [ 3 ]

[1] Hamd senalar, hamd senalar. Nsha..

[2] Tomar turuk aliye. Melmlik; Sadik Vicdn; Sa; 44

[3] Bazlar, Ebu yezid in sigar hlinde mam Ca'fere erimitir derler ama baittir.

38 kinci devre Melmleri

mam Ca ' f e rden son r ak i s i ls i ley i de t a r i ka t l a r bervehi a t i S dd k v e

Alev o l a rak i k i suret le gsteriyorlar:

mam Ca'ferssadk u> f U _ mam Muhammed lbk r J S U ' A f U

mam Zeynl bid in A l i y y i b n i l H u s e y n it. & it.^ir.i M mam

H u s e y n i b n i A l i i t t it. - cu mam A l y y i b n i E b u tlib v ) l ! a >} it. ^ f u

M u h a m m e d ..

mam Ca'ferssadk i ^ ' A r^ 1 Kasm i b n i M u h a m m e d i bn i E b u

Bek r Af} it. ir. ^ Selmn Fris oU- E b u Bek r A s}

M u h a m m e d ..

Faka t asl Bayrm si ls i lesi E r d e b i l s o f i l e r i vastasiledr. n k Hac

Bayrm vel, E b u Hmi t Hamidedd n i Aksaray den ahzi feyzetmitir.

H a m i d e d d i n ise evvelce yazdmz vehile akayk mo 'man iyede ve La'l-

zaden in Sergzetinde b e y a n edildii g i b i Hce A ledd in A l i y y i Erdeb l

^ j i den , yahu t smail Hakkn n Silsilenmesindeki t a h k i k i

ne gre Aleddin in o lu eyh ah nami le maru f eyh brahimden ms-

tah le f t i .

A ledd in i Erdebl ; babas S ad r edd i n Musaya , o d a babas E b u shak

Saf iyyddine (735) , o d a brahim zhidi Geylnye mntesiptir. [ 1 ]

brahim zhidi Geyln den i t i b a ren Bayrmiye si lsi lesi , an 'aneye

nazaran u suret le teselsl e tmek t ed i r :

brahim Zh id i Geyn d^ " O ^ i ; ' C e m a l e d d i n i T e b r i z i o^'J'r

ihabeddin M u h a m m e d i Tebriz .J? c ^ V ^ Rkndd in Muhammed i-

nuhas s-u' ir^cfj Kutbdd in i ebher ~ A iyyl Mrteza ^J-^ M u h a m m e d ^ ..

Hac Bayrm Velnin halfeleri:

Hac Bayrm Vel vefatndan sonra u halfeleri birakmt:

1 Gynk l Salheddini T a v i l .

Zira Byezidi Bstamnin tarihi vefatlarnda ihtilf olunup bazlar, ikiyz otuz drt tarihinde

ve bazlar, ikiyz altm bir tarihinde vefat etti demiler. mam Ca'fer ise yz krk sekiz

tarihinde vefat edp bu takdirce vefat Byezidde kavli evvel zere vefatlar tarihinin bey

ninde seksen alt sene mrur edip Ca'fer sadka erimek eiz olur ama kavli sn zere yz

on sene mrur etmekle mlakat istib'ad olunup perverdei ruhaniyetleri olur.

Cevheretl bidaye: varak; 128

[1] Silsilenmei Celvet: Bursal smail Hakk.. -

kinci devre Melmleri 39

2 nce B e d r e d d i n .

3 Hamdedd in le be rabe r A n a d o l u y a ge l i p Hac B a y r a m d a n tekmi l i -

t a r i k a t eden kzlca B e d r e d d i n .

4 Meczup akbyk A b d u l l a h ( akbyktan Mhall b i r oban

o lan Hzr dede , O n d a n da mehur ftde e fend i (988) , ftde efen

d i den de bu r sada Ferha t paa mderrisi ve kk mahkeme nibi ko-

hisarl Mahmu t e fend i ahzi feyzetmitir. 1 0 3 8 .

Mehur Celvet p i r i skdarl A z i z M a h m u t Hday , b u za t t i r ) [ 1 ] .

5 Mehur A k emseddin

6 M u h a m m e d i y e shibi Mehme t b i c an .

7 Kardei A h m e t B i can .

8 Bursal E m i r S ikkn ( seyy i t mer dede ) .

Thir b e y m e r h u m , bun l a rdan baka eyhi Kirman , b a b a Yus f

aksaray, Sa lahadd in , zzeddin ve mo l l a zeyrei de hac bayramn hal

fes i o l a rak gstermektedir. Baba Nahhas ve Sa lahadd in akayikte de

mezkr ve y i ne ayn i k i t a p t a mo l l a zeyrein kk lnde hac b a y r a m

dan tahs i l ettii mas tu rdur .

[1] Celvetiyye meayihinden Yakubi afevnin hediyyetssalikini ile smail hakk mer

huma nazaran Mak'ad Hzr dede, Ak bykla beraber bizzat Hac Bayramn derviidir. Ak-

bykta cezbe, Mak'ad Hzr Dedede ifaza kudreti zuhur edip ftde ve Aziz Mahmut

vastasile tarikati Celvetiyye, Hzr dededen zhir olmutur.

II

Melm kutttpleri

MELM PR MER DEDE

Hac Bayrm Velnin vefatnda yer ine hulefsndan gynk l A k em-

sedd in geti [ 1 ] . A k emseddin i le bak o lduundan dolyi S ikkn

l akab i l e m lakkap bu lunan Bursal m e r deden i n merepleri t amami l e

b i r b i r i n i n muhlifi i d i . A k emseddin , d p ve rusmi eriat ve t a r i k a t

i le m u k a y y e t b i r eyhi z ah i t t i . m e r deden i n merebinde ise melmet

ve cezbe ga l i p t i . B undan dolyi Hac Bayramn zamanndan be r i ara la

r nda bir m i k t a r brudet vk i o lmak l a Hac B a y r a m su l tan em i r

Sikkin i le A k emseddininin mabeyn l e r i n i ateten g a y r i b i r ey t emy i z

etmez dermi [ 2 ] .

M a h m u d i kefev ket ip i sm i ndek i k i tabnda menkabev b i r hdise

den bahse tmek ted i r :

Hac Bayramn intizar y&klainca kendisine kimi halef brakaca ve irat makamna

kimi tayin edecei endiesile derviler, nezdinde itima ediyorlar. Ak emseddin eyhin

yannda oturuyor. Emir Sikkin de odann kapsnn yannda ayakta duruyor. Hac Bayram

gzlerini ap emir; su getir diyor. Mritler hep sdttan olduundan lalettayin biri

kalkp bir marapa su getiriyor. eh, marapay alp suyu imiyerek nndeki meyva taba

na dkyor. Sonra yine su istiyor. Mritlerden dier biri su getiriyorsa da Hac Bayram

yine imeyip tabaa dkyor. nc defa olarak su isteyince Ak emseddin Emir Sik-

kinye su getirmesini syliyor. Emir suyu getirince Hac Bayram ierek bakiyyesini mu

maileyhe verip i; emniyeti kbraya nil olasn! diyor. Emir Sikkn, artk suyu iyor.

Bu, teslimi sirra iaret addedilmitir.

rihi mesnev A b d u l l a h e fend i , b u vak ' aya semeratlfuadnda " E m i r

Sikkin Bursada mtemekkin i k e n hac Bayrm velnin in t i ka l l e r ine mte

a l l i k baz irt v a k i o lmak l a anka r aya az imet ey l ey i p h i k m e t i huda hac

B a y r a m hazre t le r in i muhtazar b u l u p mabeyn le r i nde n ice irt getikten

sonra d a r i fendan dr b a k a y a . . . d i ye iaret ed i yo r . [ 3 ] La'l zde

Abd l bak ise serzetinde vak'ay z i k r ede r ken i k i de fa su ge t i ren in A k

emseddin o lduunu ve Hac Bayramn her i k i de fada d a suyu imeyip

[1] eyh emseddin Muhammed ibni Hamza; Bakzz! akayk tercemesi; sa:; 240-247

Osmanl Mellifleri.Cilt: 1. sa: 12-15

[2] Semaratlfat. Sa; 241

[3] Semerutl fuat. Sa; 241

kinci devre Melmleri 4 1

nndek i k i r a z taba na dk tn , nc defasnda Em i r Sikknnin

getirdii sudan iip b a k i y ye s i n i de Em i r e verdiini yaz yor .

Hac Bayramn vefatndan sonra A k emseddin Beypazarna g i d i p

t ava t t una n iye t ed i yo r sa d a sergzete gre aha l is in in t aassubundan

d o l a y i oturamayp G y n e ge l i y o r . E m i r Sikkn de esasen eyhinin,

vefatndan sonra Gynk te t ava t t un etmiti.

Merepleri muha l i f bu lunan b u i k i eyhin b i r be ldede irat makamn

d a bulunmalar t e k r a r bd i k lkl o l uyo r . Ket ip sah ib i ba lda nak le t

t iimiz h ikyeden sonra asl menkabev had iseye u suret le d ev am

e d i y o r :

Hac Bayrmn vefatndan sonra btn mritler, eyh Ak emeddine tbi' ve mecli

sine mlzm olup ona biat ettiler. Her kuluk ve akam yaktlarnda mesitte oturup ihvanile

zikrederdi. Zikirden sonra birbirlerile musafaha ederler ve mritler, eyhin elini perlerdi.

Yalnz Emir Sikkn mescidin bir kesinde oturup halkai zikre giremezdi. Ak emseddin

bundan mnfail olup bir gn Emir Sikkinye halkai zikrimize mlzemetin lzmdr, yoksa

senden eyhin tacn alrz dedi. Emir mademki byledir; yarnki cuma gn namazdan

sonra bizim eve gelin. Size hirka ve tac teslim ederiz. dedi. Ertesi gn Emir, evinin

avlusuna byk bir ate yaktrd. Namazdan sonra Ak emseddin ihvanile eve geldiler.

Kendisi srtnda hrka, banda ta olduu .hlde atee girdi. Bir mddet sonra ateten

knca hrka ve tacn yand, fakat kendisine bir ey olmad grld. Bu zamandan itibaren

kendisinin ve mritlerinin ta ve hirkas yoktur. Bu tarika intisap edenler, olduklar kisve

ve hey'eti tebdil etmezler. Bu vak'a gynk ahalisi beyninde mehurdur; biz de ahaliden

iittik ve hikye ettiimiz hdisenin mahalli vukuunu ve Emirin kabrini ziyaret ettik... [1]

pj 3 Sij '^V'fi^u gU-l Sil lijUit J.HI c cjl.:!l.j J"J>\ Xi-\ .01 jj'VI oL* JjUl ^..i [1]

tll cil '1 J^j ('.*; -7-I -.1 u-U'j^cj ^'^ ^jCH oto

obU i>>jil fe

Mahmudi kefev : Krm muzafatndan Kefelidir. 940 da Istanbula elmi ve 954 te

Anadolu sadrndan mlzemete nil ve bilhara molla gran medresesine mderris olmu

tur. 991 de vefat etmitir . akayik zeyli : Nev' zade Ata. Sa ; 273

1341 senesinde neredilen Bolu slnamesinde bu mehur ve mtevatir menkabe

hakknda yle muhalif bir kayt vardr :

Ak emseddin. H. nin namna yaplan ihtifali din hey'eti mrettibesi tarafndan

vaki olan istilma cevaben Beiktata Yahya. E. dergh postniini merhum Hayrullah. E .

mer dedenin Ak emseddin. H. ile muasr bir kutb rif olduklarn ve aralarnda yle

tir vak'a gzeran ettii bildirilmitir :

Ak emseddinin ilmine nispetle mridan az, mer dedenin noksan ilmine ramen

ok olmakla dedenin hakknda baz tarizatta bulunmu, bunu iiten mer dede; demir

tabiatl, biak gibi keskin szl olmakla tac ile hrkasn kararak;

Onun hrsn celbeden bu ta jle hrkaya benim rebetim yoktur.

diyerek atee atm ise de mridan bunlarn yanmadn grerek eyhlerine merbuti-

yetlerini tezyit etmilerdir.

eyh. E. nin bu rivayeti hi bir yerde mukayyet olmad gibi hi bir kimse tarafn-

4 2 ikinci devre Melmleri

Sar abdu l l ah , semeratlfuadnda b u vak'ay b i r teferr mahallinde-

olmu gsteriyor. La'l zade m e r h u m da vak'ay Semeratl fua t ta o lduu

g i b i n ak l ed i p t a ve hrkay nar ak ve cezbede i h r a k ed ip libs-

avm ihtiyr e tmek le b ade l v ak i a o l t a r i k mritleri aslnda ne n l ibas-

. t a ise o l tarz tayir etmezler . Fukaryi melmiye iin libs mahsus

y o k t u r , , d i y o r . G e r e k sar abdu l l ah , ge rek La'l zde , b u v ak ' a dan sonra

t a r i k i n i k i y e ayrldn ve b adema ak emseddin i le m e r deden in ,

arasnda brudet ka lmad n ilve ed i yo r l a r .

Bu atee g i r m e k mes'e les i , menkabe le rde b i r b i r i ne z ddolan eyh

l e r i n , byk zevtn hayatlarnda hemen hemen Ketib in hikyesindeki

ayn i ye t i hiz o l a rak mevcu t t u r . H a t t a Bekt an 'anesinde Sar Saltk

menkabes inde de vardr. Ya ln z b u menkaben i n m e r deden i n v e f a

t ndan yarm asr mtecaviz b i r zamandan sonra a zdan aza mtedavi l

b i r hle ge lmes i ; deden in o r a l a r d ak i maru f i ye t i l e be r abe r zamanndak i

nfuzunun k u v v e t i n i ve A k amseddine muarz bu luduunun doru luunu

isba t e tmek t e d i r .

Bursal m e r dede 880 t a r i h i nde vefa t ed ip gynkte umum k a b

r i s tana defnolunmutur. M a m u r ve mkemmel b i r trbesi vardr.

A y a B i n y a m i n :

Ket ip sah ib i ; m e r dede hakk nda baldeki hikyeyi n ak i l den sonra

M A u-Jt a e U. j.>.l 6U=ji ,> oiku 3j-> d i ye Ayal B i n y am i n i

de zikretmitir. Mstakim zde Sadedd i n [ 1 ] Melmiyei attriye

" i sm indek i kitabna b u i b a r ey i aynen ald hlde b i r az

i l e rde y i ne ayn i zatn t a r i h i vefatn 916 o l a rak gstermektedir. Ata n in

akayik zey l inde ise t a r i h i vefat 926 dr.

Semeratl fada nazaran Ayal B i nyam i n , baz isnat c ihet i le ktahya

ka les inde hapsedilmiti . Bu sralarda Sleyman kanun r adosu muhasara

ettirmiti. Ka l e , b i r trl z a p t ed i l em i yo r du . Sleymann uhadar Binya-

m i n i n muh i b l e r i n dend i . Padiah " Hac Bayrm vel t a r i k i n den Ayal

dan da mervi olmyan az bir rivayettir. Ancak naklettiimiz mehur rivayet ve an'anenin

tahrif edilmi bir eklidir.

eyh. E. bu istilma verdii cevapla hem tarikatlardaki Melm aleyhdarlm, hem de

kendi noksan ilmini ilm etmitir.

Slnamede mer dedenin trbesinin bir kervan reisi tarafndan yaptrld' 307 de de

Hazinei hassa tarafndan tamir edildii mukayyettir. Bolu Slnamesi. 1341. Sa ;

632633

[1] Mstakim zade Sleyman Sadettin. Baknz; Osmanl mellifleri. Cilt: 1. Sa: 16869

kinci devre Melmleri 4 3

B i ny am i n , b u k a d a r zamandr ktahya ka les inde mahpus tur . Zannede

r i m k i Radosun fe thed i lememes ine sebep b u d u r d i ye ikaz ed i yo r . Sley

man , B i nyam i n i n i t l ak ed i lmes in i emreb i yo r . B i nyam i n i n tlak edi ld i i

gn Rados d a f e t h e d i l i y o r .

H a l b u k i Rados 929 senesinde fethedilmitir. [ 1 ] u ha lde semeratl

fuadn r i v a ye t i sah ih ise B i ny am i n i n 929 da sa o lup mezkr t a r i h t e n

sonra ve fa t ettii t a h a k k u k eder .

Melmlere nazaran B i nyam in i Aya den sonra kutplk makamna

mehur smaili mauknin babas aksarayl P i r A l i gemitir. B i n y am i n i n

A l i d en baka eyh Sleyman i sm inde b i r ha l i fes i daha va rm ; f aka t

Mstakim zde m e r h u m bunun yalnz i sm in i z i k r ed i p " ha l le r i malm o l

mad ndan te rceme le r i t ah r i r i ne cesaret o l u n amad " d i y o r . Ya ln z

Ata n in akayik zey l inde Bayrm si lsi lesi z i k r e d i l i r k en b u zatn Bo l u l u

o lduu ve kend i s i nden sonra yer i ne olu brahimin etii mas tu rdu r .

A k s a r a y l P i r A l i ;

Melml ik, b u za t in zaman nda b tn a'aasile intiar etmi ve m u

ma i l eyh ten mteaddi t zevat ahzi inabe eylemilerdir. Mstakim ve La'l

zadelere nazaran eer brahim E d h e m hazre t l e r i , f a k i r i n zamannda

olayd t e r k i sa l tanata rza ve rmezd i k . Kemle eriip dnya ve hiret

sultan o l u r du . Mridi sad ika t e r k i saltanat dnva lzm deii ld ir [2}

dermi. Kend i s i ne bazlar tarafndan mehd l ik iddias isnat edilmiti.

htiml P i r A l i , byle b i r i d d i a d a bu lunmutu ; f aka t her hlde hkmete

kar b i r k yama n i ye t i y o k t u . Byle o lmak l a be r abe r i s t anbu ldan

ahva l in i tefti emredilmiti, mstakim z a d e ; mahkemede a leyhine eha-

det eden ler in b i r i n i b i r nazar la ldrdn , dieri de k a y e d e r e k

az ndan levs geldiini , b unun zerine t a k i b i n d e n vaz geildiini yaz

maktadr .

An ' a neye nazaran Kanun Sleyman, A c e m seferine g i d e r k e n Aksa-

raya ur yarak A z i z i le grmt . H a t t a padiah ben m e h d i y i m ve

cennet in dr t rma b ended i r demisiniz dey ince cevaben Padiahm;

imdi zah i ren mehd sizsiniz. Cenne t i n rmaklar cennete mahsus ise de

[1] Sleyman name : Kara elebi zade Abdl aziz. . Hammer tercemesi : Ata . . cilt;

5. Sa : 31 32 iU * 4?- jlLf' J >.J*"i>' ^/y? u*->3-> *'

929 Rados tarihi : Zver

I I J J Jst S ii w i b'jS^'jji * fi W3 i [2] Mesnev : Mevln

44 kinci devre Melmleri

insan , lemi e kbe r i n nmunesi o lduundan i l im , mar i f e t , ak ve h a k i k a t

b u dr t rmak mesabes inded i r . Yaln z b i z im muradmz k apumuzun

nnden geen tatl su ve mevcudumuz o lan st ve baldr demi v e

pad iaha su, st ve ba l t a k d i m etmiti. Padiah hamr rma mesli

o l a r ak her ha lde ban z d a vardr d i y e ta ' r i z edal salde bu lununca

P i r A l i , ukada r Per tev paaya nazar etmi, Paa, cezbenk o l up P i r

A l i n i n mr id i hass olmutu. Sleyman da Az i z e me f t un o l up ha t t a

se fe rden avde t i nde t e k r a r A k s a r a y a uriyarak stanbula ge lmes in i r i c a

etmise de P i r A l i k a b u l etmemi v e Sleyman, hi o lmazsa o lunun

gnderi lmesinde srar ed ince o lunun i sm i smaildir. H a k yo l una

k u r b a n o lmak t a n dnmez d i y e r e k b una raz i olmutu.

Ata in in akayk zey l ine nazaran p i r A l i 934 senesinda ve fa t etmi

t i r . [ 1 ] H a l b u k i A k s a r a y d a trbesinin k apu su stnde aynen u k i t a b e y i

okumaktay z :

Trbedeki kirele svanm ta sandukasnn ba tann d cephe

s inde

jbjy J.5

j b j l ;1

i cephes inde

a y a k tann i cephes inde

Hlrv Jt E bil

nc satr krlmtr; okunamyor

d cephes inde

nc satr krk ise de i-j- nin S CrSMj

kelimesinin ile el.- kelimesi okunabiliyor

cmleleri mahkktur . A y a k tamdaki k i t aben i n nc satr her h lde

[1] akayk zeyli. Sa: 70.. baknz!

kinci devre Melmleri 4 5

olacaktr. u ha lde Dervi elebi p i r A l i Bahaedd i n Halife 935 senesi

Reb iu l hr nda ve fa t etmitir. Ki tbedeki A - ^ I ^ - J I ke l ime le r i