Magdalena M

I rok studiów magisterskich

Pedagogika społeczna

Abstrakt książki Anny Wyki „Badacz społeczny wobec doświadczenia”

Praca naukowa Anny Wyki „Badacz społeczny wobec doświadczenia” rzuca światło

na problematykę prowadzenia badań społecznych, poprzez doświadczenie. Na bazie swoich

doświadczeń w prowadzeniu badań empirycznych, oraz obserwacji, zwraca większą uwagę na

postać badacza(i tego czego sam może w badaniu doświadczyć), niż badanych.

Autorka już na wstępie wskazuje pewne niepokojące procesy, jakie miały miejsce w

Polskiej socjologii. Poprzez obserwację środowiska badawczego, metodyki, badań i jej

wyników, wskazuję na niewystarczalność ówcześnie stosowanego aparat badawczego.

Badania przynoszące wyniki w postaci ilościowej, nie mogły w pełni odzwierciedlać

rzeczywistych potrzeb i problemów badanych społeczności. Na zmianę podejścia w kwestii

uprawiania badań społecznych, z pewnością miał wpływ przełom antypozytywistyczny,

rosnące zainteresowanie paradygmatem interpretatywnym, oraz publikacja wielu prac z

zakresu socjologii. Zwrócenie się badaczy ku metodologii jakościowej, miało na celu

przybliżenie polskiej empirii, do rzeczywistych problemów życia społecznego, działań

jednostkowych, procesów tworzenia znaczeń, oraz rozwiązywania problemów i reformowania

rzeczywistości. W konsekwencji wzrosła samoświadomość badaczy w zakresie teoretycznym

i doboru empirii.

Rola badacza w badaniu społecznym jest dla autorki kluczowa, jednakże podejmuje

próbę przewartościowania jego funkcji. Zakłada bowiem że dotychczasowy sposób

prowadzenia badań nie jest wystarczająco otwarty (na badanych) i chłonny, jeśli chodzi o

rodzaj pozyskiwanych informacji. Zarzuca badaczom dystansowanie się, ostrożność, a także

próbę badania z metaperspektywy. Powinien on zaś w pełni angażować się w badanie, nie

tylko zawodowo, lecz i osobiście, emocjonalnie, pamiętać o etyce, dać badanemu poczucie

równoważności. Relacja badacz-badany powinna być jak najmocniej upodmiotowiona, musi

występować dialog, interakcja, brak manipulacji (w tej sytuacji badacz i badany są kolejno

podmiotem poznającym i podmiotem badania, zaś problem badawczy staje się przedmiotem

badania). W konsekwencji badacz w pełni zostaję włączony w proces badania, w trakcie

którego uwidaczniają się nowe, głębsze dla niego sensy.

Wszystkie wskazania dotyczące badania poprzez wspólne doświadczenie, jakie

zawiera w książce autorka wpisują się w paradygmat humanistyczny (alternatywny). Badacz

stanowi integralną część procesu, jest aktywny, a doświadczenie jakiego może doznać w

trakcie prowadzenia badania może wpłynąć na jego światopogląd i system wartości (może

dojść do konfrontacji). Rezultatem badania poprzez doświadczenie, może być zmiana

sposobu bycia i życia socjologa. Świadomy badacz w kolejnych fazach procesu badawczego

musi być zdolny do refleksji zarówno osobistej, jak i teoretycznej. Podążając za myślą autorki

wyłania się nowy paradygmat badań nad człowiekiem, którego cechują takie narzędzia

poznania jak intelekt, wiedza intuicyjna, wyobraźnia, czy przeżycia emocjonalne.

Anna Wyka wysuwa tezę, jakoby badacz, naukowiec, był elementem środowiska

społecznego którego poczynań procesie badawczym praktycznie się nie bada i nie poddaje

krytycznej analizie (badacz nie jest przedmiotem badań empirycznych). Badacz jako

samopodmiot powinien poddawać weryfikacji, samokontroli swoje kroki badawcze. W tym

celu może użyć takich narzędzi samokontroli jak rozum, intelekt, myślenie lateralne czy

abstrakcyjne. Konkluzją może być w tym wypadku stwierdzenie, że badacz świadomy

wszelkich procesów jakie zachodzą podczas badania, swojej roli, pozycji i wpływu jaki

wywiera na badanego, jest w stanie uzyskać rzetelniejsze i bardziej wiarygodne informacje.

W ostatniej części książki autorka opisuje pewne badanie, które jak mówi jest

„spektaklem o przemianach mentalnych współczesnego badacza”. Przedmiotem badania jest

antropolog K. Hastrup i jej biografia. Na jej podstawie stworzone zostało przedstawienie

teatralne. Badana dostrzega trudności jakie mają badacze w związku z realnym

przedstawieniem jej postaci, sposobu bycia, poglądu, zachowania. Dopiero po skrupulatnej

weryfikacji, postać która była odrywana przez aktorkę, zaczęła przypominać Hastrup siebie.

Skrajne emocje jakie wytworzyły się w trakcie oglądania przedstawienia, skłoniły badaczkę

do autorefleksji nad swoimi działaniami, swoim życiem, oraz sobą jako badaczem

społecznym. Było to „doświadczenie prawd o sobie”. Praca badacza wymaga zarówno

lojalności i szacunku wobec badanego, jak i umiejętności krytycznego myślenia. A. Wyka

mówi też o pewnych cechach, atrybutach jakie powinien posiadać badacz np. krytycyzm,

autokrytycyzm, odmienne style poznawcze, a także otwartość, wrażliwość, gotowość,

spostrzegawczość

Kluczową kwestią dla tej pracy jest zmiana sposobu myślenia i tożsamości badacza, w

procesie badania poprzez doświadczenie. Badacz staje się równoważnym elementem badania,

wchodzi w kontekst historyczno-kulturowy badanego, w celu przezwyciężenia opozycji

przedmiotowo-podmiotowej i zgłębienia swoich doświadczeń poprzez aktywny udział w

badaniu.