actieonderzoek in de klas folkert kuiken, [email protected] nederlandse taalkunde, universiteit van...
TRANSCRIPT
Actieonderzoek in de klas
Folkert Kuiken, [email protected]
Nederlandse Taalkunde, Universiteit van Amsterdam
Conferentie BVNT2, Blankenberge, 23 mei 2008
2
Inhoud
1. Kennismaking
2. Waarom actieonderzoek?
3. Wat is actieonderzoek?
4. Hoe begin je?
5. Hoe verzamel je de benodigde gegevens?
6. Hoe analyseer je de verzamelde gegevens?
7. Hoe rapporteer je over het onderzoek?
8. Tot slot
3
1 Kennismaking
4
Opdracht 1
Wie, waar? Wie ben je, waar kom je vandaan?
Wat voor…? Wat voor ervaringen heb je met actieonderzoek?
Waarom? Waarom heb je voor deze masterclass gekozen?
Wat? Wat hoop je hier vandaag te leren?
5
Doel van de masterclass
Stimuleren Stimulansen bieden aan de onderzoekende docent
Feedback Op (nieuwe) ideeën en plannen voor onderzoek Op lopend onderzoek
6
2 Waarom actieonderzoek?
7
Algemene motieven Reflectie op de eigen praktijk
Een kritisch perspectief op de eigen praktijk: actieonderzoek als een krachtig reflectiemiddel
Meer inzicht in de klassendynamiek Systematisch bepaalde aspecten van het onderwijsleerproces
observeren leidt tot meer inzicht in de dynamiek van de klas
Leeropbrengst vergroten Inzicht in de dynamiek van de klas leidt tot veranderingen in het
curriculum die de prestaties van de leerders vergroten
8
Motieven van docenten zelf
(Nog) grotere betrokkenheid bij het onderwijs Werken aan de eigen professionele ontwikkeling Groter zelfbewustzijn Onderzoeksvaardigheden vergroten Natuurlijke uitbreiding van de onderwijspraktijk
9
Belang van gezamenlijk actieonderzoek
Gezamenlijke problemen delen en te lijf gaan Meer evidentie om zonodig zaken te veranderen Breder draagvlak om die zaken te veranderen Meer empowerment
10
Opdracht 2
In hoeverre maak je in je eigen onderwijs gebruik van onderzoeksresultaten?
Lees je vakliteratuur? Welke (soort) boeken, welke (soort) tijdschriften?
Hoe gebruik je wat je leest in je eigen lessen?
11
3 Wat is actieonderzoek?
12
Focus
Onderzoek voor en door de docent (de docent tegelijkertijd als regisseur en acteur)
Concrete, praktische kwesties uit de praktijk die voor de les van onmiddellijk belang zijn
Natuurlijke (les)situaties
13
Kenmerken
Contextgebonden, kleinschalig, lokaal, probleemgestuurd Gericht op problemen binnen een specifieke situatie
Evaluerend, reflecterend, interpreterend Gericht op verandering en verbetering van de praktijk
Participerend Met anderen samen werken (en samenwerken!) aan
verandering en verbetering
Interpreterend Gebruik van voornamelijk kwalitatieve methodes van onderzoek
14
Onderdelen Planning
Exploreren (aftasten), identificeren (onderwerp vaststellen), onderzoeksvraag formuleren, hypothese opstellen, planning maken
Actie Data verzamelen, observeren, analyseren
Reflectie Interpreteren, concluderen, rapporteren, resultaten
implementeren
15
Opdracht 3 Stel een lijst op van mogelijke onderzoeks-
thema’s of onderwerpen die in aanmerking komen voor actieonderzoek.
Als je kijkt naar de lijst van onderdelen van actieonderzoek, welk(e) onderde(e)l(en) is/zijn dan het moeilijkst om in je eigen situatie uit te voeren? Wat voor soort steun zou je daarbij kunnen helpen?
16
4 Hoe begin je?
17
Hindernissen
Tijdgebrek Weinig steun van directie en collega’s
Onderzoek wordt als iets perifeers gezien Het kan als een bedreiging worden opgevat Angst dat negatieve aspecten van het onderwijs naar voren
worden gebracht
Skepticisme over het nut van actieonderzoek Onzekerheid over eigen onderzoeks-
vaardigheden
18
Hindernissen wegnemen Begin klein Claim tijd Zorg voor een goede organisatie (duidelijke
afspraken, houd notulen bij, etc.) Maak een duidelijke, realistische planning Richt zelf een groepje op van mensen die in
actieonderzoek geïnteresseerd zijn Observeer elkaars lessen (peer observation;
collegiale consultatie)
19
Alle begin is moeilijk
Onderwerp vaststellen Onderzoeksvraag formuleren
20
Begin met een concreet probleem Ik wil graag meer weten van … Het lukt mijn leerders niet om … Wat kan ik daaraan
doen? Ik wil graag de manier veranderen waarop mijn leerders
… Ik zou in mijn klas meer aandacht willen besteden aan …
Hoe kan ik dat doen? Ik zou met mijn collega het volgende wel eens willen
uitproberen: … Wat zou er gebeuren als we dat deden? Waarom doen sommige leerders in mijn klas … en
andere … Hoe kom ik erachter wat hier aan de hand is?
21
Nuttige tips Vermijd vragen waar je niets aan kunt doen Beperk de omvang en de duur van het
onderzoek Focus op één probleem/onderwerp per keer Kies een onderwerp dat voor jou en je
onderwijsinstelling van direct belang is en dat je interesse heeft
Probeer zo mogelijk aan te sluiten bij andere veranderingen of projecten
22
Maak een projectbeschrijving Onderwerp in algemene zin Lesonderdelen die hierbij betrokken zijn Plan van aanpak Overzicht van betrokkenen
Onderzoekspartners, supervisoren, collega’s, studenten
Benodigde praktische zaken Materialen, apparatuur, hulp van collega’s etc.
Manier(en) van dataverzameling Planningsschema
23
Opdracht 4
Wat zijn in jouw situatie knelpunten en hindernissen bij het starten van actieonderzoek?
Hoe zou je deze kunnen overwinnen?
Ga na waar weinig of niets aan te doen valt en wat wel mogelijk is.
24
Opdracht 5 Maak een lijst van punten die op jouw instelling
het begin van een onderzoek zouden kunnen zijn.
Welke verdere informatie is nodig en waarop zou je kunnen focussen?
Formuleer een zo specifiek mogelijke onderzoeksvraag.
25
Opdracht 6 Maak een voorlopig actieplan Bepaal wie bij het onderzoek betrokken zal zijn Welke bronnen, zowel materieel als immaterieel,
nodig zijn Hoe lang het traject in zijn geheel gaat duren en
in welke fasen het kan worden onderverdeeld Op welke manier er terugkoppeling en
rapportage plaatsvindt
26
5 Hoe verzamel je de benodigde gegevens?
27
Instrumenten
Praktisch uitvoerbaar, haalbaar Veelal kwalitatief, exploratief, interpretatief Observatie versus niet-observationele
technieken
28
Basisprincipes bij observatie
Bepaal wat je wilt observeren; probeer niet alles te doen
Bepaal waar je wilt observeren (klas, kantine, etc.)
Bepaal wie je gaat observeren Ontwikkel een observatiesysteem Registreer ‘on time’ of meteen daarna Wees zo objectief mogelijk Observeer zo compleet mogelijke episodes
29
Observatietechnieken
Aantekeningen Dagboek Observatieschema Audio/video-opnames (selecteer fragmenten) Foto’s (in actieonderzoek onderschat) Kaarten (in kaart brengen van klassesituatie,
sociogrammen)
30
Niet-observationele technieken (1)
Interviews Individueel dan wel in groepsverband Gestructureerd, half gestructureerd, ongestructureerd
Vragenlijsten Open vragen, gesloten vragen, schalen Belang van goede vragen en een goede vraagstelling: van
tevoren uitproberen! Vragenlijsten en interviews zijn goed met elkaar te combineren
31
Niet-observationele technieken (2) (Taalleer)biografie van de leerders zelf
Welke gemeenschappelijke thema’s komen hieruit voort? Wat zijn (gedeelde) positieve ervaringen, wat negatieve?
Documenten Portfolio’s, lesplannen, lesmateriaal, testuitslagen, etc. Producten van leerders
Vraag leerders een brief te schrijven (b.v. een adviesbrief aan een beginnend taalleerder)
Een tekening van de cursus, de les
Metafoor NT2 als bootreis, prijs in de loterij, zware bevalling, etc.
32
Opdracht 7 Ga na van welke dataverzamelingstechnieken je
gebruik zou kunnen maken bij de beantwoording van de onderzoeksvraag die je bij opdracht 5 hebt geformuleerd.
Als je uit deze technieken een keuze moet maken, waar gaat dan je voorkeur naar uit?
Kies je voor observatie of niet, of misschien voor een combinatie van technieken?
33
6 Hoe analyseer je de verzamelde gegevens?
34
Wat is data-analyse en fasering
Wat houdt data-analyse in? Beschrijven: wat Verklaren: waarom
Fasering Data ordenen Coderen Vergelijken Interpreteren Rapporteren
35
Eisen aan onderzoek
Validiteit Betrouwbaarheid
36
Validiteit en betrouwbaarheid vergroten
Methode van dataverzameling Data op verschillende manieren verzamelen
Tijd Data verzamelen op meerdere momenten
Ruimte Data verzamelen bij verschillende (sub)groepen
Onderzoeker Meer dan één observator
Theorie Data analyseren vanuit verschillende perspectieven
37
Voorbeeld: Interactie in de klas
Loop door het transcript en noteer wat je in eerste instantie opvalt
Besluit welke patronen het meest opvallen in relatie tot de onderzoeksvraag
Tel hoe vaak deze patronen voorkomen Selecteer fragmenten die een goede illustratie
vormen van deze patronen Gebruik deze informatie voor de planning van
verdere onderwijsstrategieën
38
Opdracht 8
Hoe pak je de analyse aan van de verzamelde gegevens (zoals je je dat bij opdracht 7 hebt voorgesteld)?
Zou je bij nader inzien gebruik willen maken van meer of andere dataverzamelingstechnieken (denk aan de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek)?
39
7 Hoe rapporteer je
over het onderzoek?
40
Belang van rapportage
Doel van rapportage is primair verandering en verbetering
Dubbelrol van de docent Onderzoeker (verspreider van resultaten) Kritische consument
Actieonderzoek impliceert een onderzoek-gerichte benadering van het onderwijs
Schriftelijke en/of mondelinge rapportage
41
Schriftelijke rapportage
Verslag In- en/of extern
Portret Casestudie
Artikel in een tijdschrift Les, Levende Talen Tijdschrift
Update Nieuwsbrief Personeelsbulletin
42
Ingediënten van een verslag Inleiding
Waarom dit onderzoek?
Probleemstelling, onderzoeksvraag Wat wisten we al, waar liepen we tegen aan, welke vraag willen we
beantwoorden?
Aanpak Hoe is de beantwoording van de vraag aangepakt, wie deden aan het
onderzoek mee, hoe zijn de gegevens verzameld?
Resultaten Wat heeft analyse van de gegevens opgeleverd?
Conclusies, discussie, aanbevelingen Wat weten we nu, wat moet op basis van deze gegevens anders, wat
willen we nog meer weten?
43
Mondelinge rapportage
Individuele presentatie Groepspresentatie (door het hele
onderzoeksteam) Interactieve presentatie Video Foto’s Poster
44
Opdracht 9
Naar welke vorm(en) van rapportage van actieonderzoek gaat je voorkeur uit?
Welk publiek (welke doelgroep) heb je daarbij vooral voor ogen?
45
8 Tot slot
46
Doorgaan met actie(onderzoek) ‘Actieonderzoek helpt om dat te formaliseren en te
structureren wat docenten intuïtief al doen’
Neem het uitvoeren van onderzoek op in een deskundigheidsbevorderingstraject
Stel een docentennetwerk samen Zoek onderzoekspartners (b.v. aan universiteit of
elders) Koppel actieonderzoek koppelen aan andere
onderwijsvernieuwingen
47
Voorwaarden voor actieonderzoek gekoppeld aan onderwijsvernieuwing
Een team dat tot verandering bereid is Een klein team dat als trekker fungeert Studiegroepjes die regelmatig bij elkaar komen Overeenstemming over de manier waarop er
wordt omgegaan met veranderingen Basiskennis van actieonderzoek Technische assistentie en ondersteuning
48
Literatuur
Burns, A. (1999) Collaborative action research for English language teachers. Cambridge: Cambridge University Press.
Hacquebord, H. (2003) Ontwikkelingsonderzoek in het talenonderwijs. Oude traditie, veelbelovend concept? Levende Talen Tijdschrift 4, 2, 18-23.
Tips voor de praktijk. Professionaliseren moet je doen! SpeZiaal 3, 2, 21-24.