adapazarı ballarında polen analizi

8/7/2019 Adapazar Ballarnda Polen Analizi

1/196

ADAPAZARI BALLARINDA POLEN ANALZ

Nilgn ERDOAN

YKSEK LSANS TEZ

BYOLOJ

GAZ NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

TEMMUZ 2007

ANKARA


2/196


3/196


Nilgn ERDOAN

YKSEK LSANS TEZ

BYOLOJ

GAZ NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

TEMMUZ 2007

ANKARA


4/196

Nilgn ERDOANtarafndan hazrlanan ADAPAZARI BALLARINDA POLEN

ANALZ adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.

Prof. Dr. Sevil PEHLVAN

Tez Yneticisi

Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Biyoloji Anabilim Dalnda Yksek

lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Bakan: : Prof. Dr. Mecit VURAL

ye : Prof. Dr. Sevil PEHLVAN

ye : Prof. Dr. Figen ERKO

ye : Prof. Dr. Mnevver PINAR

ye : Yrd. Do. Dr. Cahit DOAN

Tarih : 02 / 07 / 2007

Bu tez, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits tez yazm kurallarna uygundur.


5/196

TEZ BLDRM

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde

edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu

almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

Nilgn ERDOAN


6/196

iv


(Yksek Lisans Tezi)

Nilgn ERDOAN

GAZ NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

Temmuz 2007

ZET

Sakarya ili, Kaynarca, Kocaali, Karasu, Stl, Ferizli, Hendek, Sapanca,

Karaprek, Pamukova, Geyve, Akyaz ve Tarakl ilelerinin 65 farkl

yresinden 2005 yl Temmuz, Austos, Eyll ve Ekim aylarnda toplanan bal

rneklerinde polen analizi yaplmtr. Bu rneklerin 10 gramnda bulunan

toplam polen says (TPS-10 g) ve bu polenlerin ait olduu bitki taksonlar tespit

edilmitir.

Adapazar ballarnda 30u familya dzeyinde 21i cins dzeyinde olmak zere,

toplam 51 taksonun poleni tehis edilmitir. Bu polenlerin ou Apiaceae,

Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae, Lamiaceae,

Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae ve Cistaceae familyasna aittir. Balda

polenlerine en yksek oranda rastlanan takson ise yrenin doal bitkilerinden

olan Castanea sativadr.

65 bal rneinden 11 tanesi, sadece dominant ve eser polen bulundurduu iin

unifloral (tek iek kaynakl) bal olarak belirlenmitir. Unifloral ballarn 10

tanesi Castanea bal, 1 tanesi Cynoglossum bal olarak tanmlanmtr. Geriye

kalan 54 bal rnei ise multifloral (ok iek kaynakl) bal olarak belirlenmitir.

Adapazar yresi ballarnn, genelde ok bitki kaynakl olduu tespit edilmitir .


7/196

v

Polen analizi sonucunda 25 bal rneinde Castanea sativa, 5 rnekte Fabaceae, 4

rnekte Rosaceae, 3 rnekte Cynoglossum, 3 rnekte Rhododendron ve birer bal

rneinde ise Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae, Rhamnaceae ve

Scrophulariaceae polenleri dominant olarak tespit edilmitir. Sekonder

miktarda polenine rastlanan taksonlar ise 13 rnekte Fabaceae; 6 rnekte

Castanea sativa; 4 rnekte Rosaceae; 4 rnekte Salix; 3 rnekte Rhododendron;

3 rnekte Rhamnaceae; 2er rnekte Apiaceae, Brassicaceae, Cistus,

Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae ve 1er rnekte ise Helianthus,

Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum, Poaceae,

Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae ve Rumexdir.

Yaplan analizler sonucunda, Castanea sativa yre ballar iin balca nektar ve

polen kayna olarak belirlenmitir. Fabaceae familyas, polenine en ok

rastlanan ikinci, Rosaceae familyas ise nc takson olarak tespit edilmitir.

Bunlarn dnda Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae ve

Lamiaceae yre ballarna kaynak oluturan dier taksonlardr.

Ayrca polen analizi sonucunda 32 bal rneinde eitli miktarlarda

Rhododendron polenlerine rastlanmtr.

Adapazar bal rneklerinin TPS-10 gnn 3 859 ile 3 347 771 arasnda deitii

grlmtr. TPS-10 g miktarlarna gre gruplandrldnda, 65 bal

rneinden 8 tanesi poleni ok zengin (TPS 500 000-1 000 000 aras), 18 tanesi

poleni zengin (TPS 100 000-500 000), 18 tanesi poleni normal (TPS 20 000-100

000) ve 21 tanesi de polence fakir (TPS < 20 000) ballar olarak belirlenmitir.

Bilim Kodu : 203.1.016Anahtar Kelimeler : Bal, Polen Analizi, TPS-10 g

Sayfa Adedi : 168Tez Yneticisi : Prof. Dr. Sevil PEHLVAN


8/196

vi

POLLEN ANALYSIS OF THE HONEYS WHICH ARE PRODUCED FROM

ADAPAZARI REGION

(M.Sc. Thesis)

Nilgn ERDOAN

GAZI UNIVERSITY

INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY

July 2007

ABSTRACT

Pollen analyses of honey samples have been carried out in July, August,

September and October of the year 2005 from 65 different regions in Kaynarca,

Kocaali, Karasu, Stl, Ferizli, Hendek, Sapanca, Karaprek, Pamukova,

Geyve, Akyaz and Tarakl districts of Sakarya province. Number of pollens in

10 grams of each of those specimens (TPS 10 g) and plant taxa of those pollens

have been determined.

30 of them in family and 21 of them in species level; in total pollens of 51 taxa

have been identified in honeys of Adapazar. Most of those pollens belong to

Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae, Fabaceae, Fagaceae,

Lamiaceae, Rosaceae, Plantaginaceae, Poaceae and Cistaceae family. Castanea

sativa, which is one of the natural plants of the region, is the taxon which has the

highest ratio of pollens in honey.

11 of 65 honey specimens have been identified as unifloral (originated from a

single flower) honey since they only have dominant and minor pollen. 10 of the

unifloral honeys have been identified as Castanea honey, 1 of them as

Cynoglossum honey. The remaining 54 honey specimens have been determined

as multifloral (originated from various flowers). In general honeys of Adapazar

region have been determined as multi-plant originated.


9/196

vii

As a result of pollen analyses Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae, Cynoglossum

and Rhododendron pollens have been determined as dominant in 25, 5, 4, 3 and

3 specimens respectively and Xanthium, Cistus, Hedysarum, Ranunculaceae,

Rhamnaceae and Scrophulariaceae pollens have been determined dominant in

one piece of specimen. Taxa with a secondary amount are Fabacae in 13

specimens; Castanea sativa in 6 specimens; Rosaceae in 4 specimens; Salix in 4

specimens; Rhododendron in 3 specimens; Rhamnaceae in 3 specimens;

Apiaceae, Brassicaceae, Cistus, Lamiaceae, Plantago, Scrophulariaceae in 2

specimens and Helianthus, Xanthium, Boraginaceae, Echium, Hedysarum,

Poaceae, Chenopodiaceae/Amaranthaceae, Ranunculaceae and Rumex in one

specimen.

As a result of the analyses performed, Castanea sativa have been identified as

the main nectar and pollen source in honeys of the region. Fabaceae family has

been determined as the second and Rosaceae family as third taxon those has the

most pollens. Besides those Apiaceae, Asteraceae, Boraginaceae, Brassicaceae

and Lamiaceae are the taxon sources for honeys of the region.

In addition as a result of pollen analyses Rhododendron pollens are seen in

various amounts in 32 honey specimens.

It has been determined that TPS-10 g of honey specimens of Adapazar varies

between 3 859 and 3 347 771. When grouped according to TPS-10 g amounts; 8

of 65 honey specimens have been determined as very rich (TPS 500.000-

1.000.000), 18 of them as rich (TPS 100 000-500 000), 18 of them as normal (TPS20 000-100 000), and 21 of them as poor (TPS


10/196

viii

TEEKKR

Tezimin oluturulmas srasnda, deerli fikir ve yardmlar ile her konuda yol

gsterici olan tez danmanm deerli hocam Prof. Dr. Sayn Sevil Pehlivana,

Bu tezde yer alan almann derlenmesi, tezimin oluturulmas ve yazlmas

srasndaki her aamada ok byk yardmlarn grdm, deerli bilgi ve

deneyimleri ile bana her konuda byk destek olan ve yol gsteren deerli hocam

Yrd. Do. Dr. Sayn Cahit Doana,

Tezimin oluturulmas srasnda deerli fikir ve deneyimleri ile almalarmda bana

yol gsteren ve destek olan deerli hocam Prof. Dr. Sayn Kadriye Sorkuna,

Tez almam iin toplam olduum bitkilerin adlandrlmasnda ve tezimin yazm

srasndaki eitli aamalarda yardmlarn aldm deerli arkadalarm Mehtap

ztekin ve Burcu Bursalya, ayrca Benay am ve Edibe zmene,

Bu almann gereklemesini salayan Adapazarl Tarm Mdrlne; Akyaz,

Geyve, Hendek, Kaynarca, Karasu, Kocaali, Ferizli, Stl, Sapanca, Karaprek,

Pamukova, Taraklle Tarm Mdrlklerine ve alanlarna; Sakarya Arclar

Birliine ve alanlarna,

Aratrma blgesindeki deerli arclarmza,

Her zaman yanmda olan ve varlklaryla destek ve mutluluk bulduum sevgili

aileme sonsuz teekkrler ederim.


11/196

ix

NDEKLER

Sayfa

ZET ........................................................................................................................ ivABSTRACT.............................................................................................................. viTEEKKR............................................................................................................viiiNDEKLER ......................................................................................................... ix

ZELGELERN LSTES...................................................................................... xvEKLLERN LSTES .........................................................................................xxiiRESMLERN LSTES .......................................................................................xxiiiHARTALARIN LSTES ..................................................................................... xxvSMGELER VE KISALTMALAR....................................................................... xxvi1.GR ................................................................................................................... 12.KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI............................. 8

2.1. Bal ve nemi................................................................................................. 82.2. almamza Temel Oluturan Kaynaklar .................................................. 102.3. Aratrma Alannn Tanm ......................................................................... 152.4. Aratrma Alannn Jeolojik Yaps............................................................. 17

2.5. Aratrma Alannda Bulunan Dalar, Nehirler, Ovalar, Yaylalarve Gller...................................................................................................... 18

2.6. Aratrma Alannn Bitki rts................................................................. 192.7. Aratrma Alannn klimi........................................................................... 202.8. Adapazarnda Arclk................................................................................ 20

3. MATERYAL VE METOT ................................................................................ 22

3.1. Materyal ...................................................................................................... 22


12/196

x

Sayfa

3.2. Metod .......................................................................................................... 263.2.1. Bazik fuksinli gliserin jelatin hazrlanmas....................................... 263.2.2. Balda polen analizi iin preparat hazrlanmas ................................. 263.2.3. Yreden toplanan bitkilerden referans polen

preparatlarnn hazrlanmas.............................................................. 273.2.4. Polen preparatlarnn incelenmesi..................................................... 28

3.2.5. Balda toplam polen says (TPS) nn tespiti iin preparathazrlanmas ...................................................................................... 29

3.2.6. Toplam polen says (TPS-10 g)nn tespiti iin hazrlanan

preparatlarn incelenmesi .................................................................. 304. DENEYSEL BULGULAR ve TARTIMA ....................................................... 32

4.1. Hendeklesi Ballarnn Polen Analizi....................................................... 32

4.1.1. Dikmen Ky.................................................................................... 324.1.2. Gksu Ky ...................................................................................... 334.1.3. amlca Beldesi ................................................................................ 344.1.4. Krktepe Ky................................................................................... 354.1.5. ukurhan Ky ................................................................................. 364.1.6. Kahramanky .................................................................................... 37

4.1.7. obanyatak Ky.............................................................................. 384.1.8 . Dereky............................................................................................ 39

4.2. Akyazlesi Ballarnn Polen Analizi........................................................ 40

4.2.1. Keremali Da Yaylas...................................................................... 404.2.2. Taburun Yaylas .............................................................................. 41

4.2.3. Kzlckorman Ky.......................................................................... 42


13/196

xi

Sayfa

4.2.4. Gkeler Ky ................................................................................... 434.2.5. Dokurcun Beldesi............................................................................... 444.2.6. Kabakulak Ky ................................................................................ 454.2.7. Alaaa Ky..................................................................................... 464.2.8. Boztepe Ky..................................................................................... 47

4.3. Adapazar Merkez Ballarnn Polen Analizi ................................................ 48

4.3.1. Deirmendere Ky........................................................................... 484.3.2. nardibi Ky................................................................................... 494.3.3. aybayeniky.................................................................................. 504.3.4. Bekirpaa Ky.................................................................................. 514.3.5. Alandz Ky .................................................................................. 524.3.6. Yeilyurt Ky................................................................................... 534.3.7. Kayranck Ky ................................................................................. 544.3.8. rentepe Ky ................................................................................... 55

4.4. Kaynarca lesi Ballarnn Polen Analizi...................................................... 56

4.4.1. Dayeni Ky .................................................................................... 56

4.4.2. Mezzinler Ky................................................................................ 574.4.3. Bykyank Ky .............................................................................. 584.4.4. Kayack Ky .................................................................................... 59

4.5. Karasu lesi Ballarnn Polen Analizi.......................................................... 60

4.5.1. Manavpnar Ky............................................................................... 604.5.2. Denizky ............................................................................................ 61

4.5.3. oluk Ky ...................................................................................... 62


14/196

xii

Sayfa

4.5.4. Darayr Ky.................................................................................. 63

4.6. Kocaali lesi Ballarnn Polen Analizi......................................................... 644.6.1. raldz Ky................................................................................. 644.6.2. Beyler Ky ....................................................................................... 654.6.3. Amaba Ky.................................................................................. 664.6.4. amda snr .................................................................................... 67

4.6.5. Kirazl Ky (1) ................................................................................. 684.6.6. Kirazl Ky (2) ................................................................................. 69

4.7. Ferizli lesi Ballarnn Polen Analizi........................................................... 70

4.7.1. Doanc Ky .................................................................................... 704.7.2. Sarahmetler Ky ............................................................................. 724.7.3. iftlik Ky ....................................................................................... 73

4.8. Stl lesi Ballarnn Polen Analizi......................................................... 74

4.8.1. Kurudil Ky ..................................................................................... 74

4.8.2. Stl merkez................................................................................... 754.8.3. Levent Ky....................................................................................... 76

4.9. Sapanca lesi Ballar

n

n Polen Analizi........................................................ 774.9.1. Gldibi Mahallesi (merkez) ............................................................... 774.9.2. lmiye Ky ....................................................................................... 78

4.9.3. Yankky............................................................................................ 79

4.10. Karapreklesi Ballarnn Polen Analizi................................................. 80

4.10.1. Karaprek Yaylas......................................................................... 80


15/196

xiii

Sayfa

4.10.2. Yazlgrgen Ky........................................................................... 81

4.10.3. Karaprek merkez .......................................................................... 82

4.11. Geyve lesi Ballarnn Polen Analizi.......................................................... 83

4.11.1. erefiye Ky.................................................................................. 83

4.11.2. Dereky........................................................................................... 85

4.11.3. Maksudiye Ky ............................................................................. 86

4.11.4. Emeky.......................................................................................... 87

4.11.5. Kak Yaylas ............................................................................... 88

4.11.6. Muttalip Ky ................................................................................. 89

4.12. Pamukova lesi Ballarnn Polen Analizi .................................................. 90

4.12.1. Mekecek Ky ................................................................................ 90

4.12.2. Orulu Ky.................................................................................... 91

4.12.3. Tevikiye Ky ............................................................................... 92

4.12.4. Pamukova merkez........................................................................... 93

4.12.5. Aalar Ky ............................................................................... 94

4.12.6. ahmelek Ky ............................................................................... 96

4.13. Tarakl

lesi Ballar

n

n Polen analizi......................................................... 974.13.1. Paalar Ky ................................................................................... 97

4.13.2. Ddedeler Ky ............................................................................. 98

4.13.3. Tarakl merkez .............................................................................. 100

5. SONU VE NERLER................................................................................... 138

KAYNAKLAR ...................................................................................................... 142

EKLER................................................................................................................... 150


16/196

xiv

Sayfa

EK-1 Adapazar ballarnda bulunan polenlerin mikrofotoraflar......................... 151

ZGEM ........................................................................................................... 168


17/196


18/196

xvi

izelge

izelge 4.9. Keremali Da Yaylas bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu taksonlara aitpolenlerin miktar, yzdesi (%),spektrumu ve baldaki toplam polen says (TPS-10g) ........................ 40

izelge 4.10. Taburun Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumuve baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ........................................ 41

izelge 4.11. Kzlckorman Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumuve baldaki toplam polensays (TPS-10 g) ........................................ 42

izelge 4.12. Gkeler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 43

izelge 4.13.Dokurcun Beldesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 44

izelge 4.14. Kabakulak ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve

baldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 45izelge 4.15. Alaaa ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.16. Boztepe ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu

taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 47

izelge 4.17. Deirmendere Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 48

izelge 4.18. nardibi Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 49

izelge 4.19. aybayeniky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;



19/196

xvii

izelge

izelge 4.20. Bekirpaa Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 51

izelge 4.21. Alandz Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.22. Yeilyurt Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.23. Kayranck Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.24. rentepe Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 55

izelge 4.25. Dayeni Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.26. Mezzinler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.27. Bykyank Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.28. Kayac

k Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 59

izelge 4.29. Manavpnar Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 60

izelge 4.30. Denizky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu

taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 61


20/196

xviii

izelge

izelge 4.31. oluk Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 62

izelge 4.32. Darayr Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.33. raldz Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.34. Beyler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.35. Amaba Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.36. amda snrrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.37. Kirazl Ky (1) balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.38. Kirazl Ky (2) balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.39. Doanc

Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldakitoplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 71

izelge 4.40. Sarahmetler Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.41. iftlik Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu

taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................ 73


21/196

xix

izelge

izelge 4.42. Kurudil Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 74

izelge 4.43. Stl merkeze ait balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.44. Levent Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.45. Gldibi Mahallesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.46. lmiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.47. Yankky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.48. Karaprek Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.49. Yazlgrgen Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.50. Karaprek merkez balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 82

izelge 4.51. erefiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.52. Dereky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu



22/196

xx

izelge

izelge 4.53. Maksudiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 86

izelge 4.54. Emeky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.55. Kak Yaylas balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.56. Muttalip Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.57. Mekecek Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.58. Orulu Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu


izelge 4.59. Tevikiye Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.60. Pamukova merkez bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.61. Aac

lar Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 95

izelge 4.62. ahmelek Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;


izelge 4.63. Paalar Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu



23/196

xxi

izelge

izelge 4.64. Ddedeler Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ............................................. 99

izelge 4.65. Tarakl merkez bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar;

bu taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu vebaldaki toplam polen says (TPS-10 g) ........................................... 101

izelge 4.66. Bal rneklerinde tespit edilen polen yzdeleri................................. 102izelge 4.67. Adapazar ballarnda polen spektrumu ............................................ 106

izelge 4.68. Bal rneklerinde tespit edilen polenlerin yzde aralklar ve

bulunduklar rnek says ................................................................ 110izelge 4.69. Adapazar ballarnn 10 gramnda bulunan toplam polen says

(TPS-10 g), polen durumu ve takson says ..................................... 112

izelge 4.70. Adapazar ballarnn topland yrelere gre polen spektrumu...... 114


24/196

xxii

EKLLERN LSTES

ekil Sayfaekil 3.1.Preparatta polen saymlarnn yaplmasnda izlenen tarama

yntemi.................................................................................................... 29


25/196

xxiii

RESMLERN LSTES

Resim Resim 1.1 a. Castanea sativa, b. Rhododendron ve c. Rosaceae

polenlerinin mikrofotoraflar.............................................................. 151Resim 1.2 a. Taraxacum, b. Plantago ve c. Rumex polenlerinin

mikrofotoraflar .................................................................................. 152Resim 1.3 a. Salix, b. Fabaceae ve c. Lamiaceae polenlerinin

mikrofotoraflar

.................................................................................. 153Resim 1.4 a. Pinaceae, b. Poaceae ve c. Cynoglossum polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................... 154Resim 1.5 a. Scrophulariaceae, b. Apiaceae ve c. Boraginaceae

polenlerinin mikrofotoraflar............................................................... 155Resim 1.6 a. Geraniaceae, b. Oleaceae ve c. Echium polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................... 156

Resim 1.7 a. Cistus, b. Vicia vec. Tilia polenlerinin mikrofotoraflar ................ 157Resim 1.8 a. Ranunculaceae, b. Centaurea ve c. Helianthus polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................... 158Resim 1.9 a. Quercus , b. Galium ve c. Asteraceae polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................... 159Resim 1.10 a. Solanaceae, b. Brassicaceae ve c. Dipsacaceae polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................. 160

Resim 1.11 a. Chenopodiaceae/ Amaranthaceae, b. Campanulaceae vec. Lauraceae polenlerinin mikrofotoraflar ....................................... 161

Resim 1.12 a. Moraceae, b. Juglandaceae ve c. Rhamnaceae polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................. 162Resim 1.13 a. Lythraceae, b. Betulaceae ve c. Epilobium polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................. 163Resim 1.14 a. Hedysarum, b. Xanthium ve c. Sambucus polenlerinin

mikrofotoraflar ................................................................................. 164


26/196


27/196

xxv

HARTALARIN LSTES

Harita

Harita 3.1. Bal rneklerinin topland yreleri gsteren harita ........................... 22


28/196

xxvi

SMGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte

aada sunulmutur.

Simgeler Aklama

C Santigrat derece

g Gram

kg Kilogram

km Kilometre

km Kilometre kare

m metre

ml Mililitre

mm Milimetre

mm Milimetre kp

TPS-10 g 10 gram baldaki toplam polen says

Ksaltmalar Aklama

DK Devlet statistik Kurumu


29/196

1

1.GR

Doann insanlara sunduu birok nimetler ve zenginlikler vardr. Bal, insanlara

doann sunduu en deerli besin maddelerinden biridir. Bal, yanlz karn doyurucu

bir madde olmayp, insanlara salk ve zindelik kazandran tatl ve sihirli bir gdadr.

Bal oluturan arlar canl varlklar iinde, en sosyal, alkan, retken ve esrarengiz

yaratklardr. Arcln insan hayatnda ve lke ekonomisinde ok nemli bir yeri

vardr. Tarihi devirlerden beri insanlar, arlarn yaptklar baldan eitli ekillerde

yararlanmlardr [Aydoan, 1990].

Dnyann birok yerinde yaplan arkeolojik kazlar ile Avrupa ve Asyadaki

Mezolitik kayalarda bulunan resimler insanolunun, gnmzden 8 000 yl

ncesinden bugne kadar arclkla uratn gstermektedir [Crane, 1996].

Hititlerin milattan nce 1300 yllarnda Anadoluda arclk yaptn kantlayan

birok tarihi eser bulunmu, ta yazmas kanunlarda arclkla ilgili maddelere

rastlanmtr. Milattan sonra 1850li yllara kadar arclk erevesiz kovanlarda ve

teknik mdahale olmadan yaplrken, bu tarihten itibaren Amerikal arc

Langstrothun gelitirdii ilk ereveli kovanla modern arcla geilmitir [nci,

1985].

Gnmzde yaklak 375 000 bitki tr doal olarak yetimektedir. Bu bitkilerin

yaklak 500 kadar nektarl bitkidir [Crane, 1978, 1984; Cherghton, 1974; Atkins,

1946]. Davis [1965-1988]in Flora of Turkey and the East Aegean Islands adl on

ciltlik eserinden elde edilen bilgilere gre ise Trkiyede doal olarak yaklak 9 224

bitki tr yetimekte olup, bunlarn 3 000i endemiktir. Bu bitkilerden, yaklak 450

tanesi arclk iin nem tamaktadr [Sorkun, 2002]. Trkiye, nektarl bitkilerce

zengin bir floraya sahip olmas nedeniyle arcla en uygun lkelerden biridir

[Sorkun, 2002].

Trkiye sahip olduu 4,4 milyon dolayndaki kovan says ve 71 bin ton dolayndaki

bal retimi ile dnyann en nemli lkeleri arasnda yer almaktadr [Kandemir,2005]. Kovan varl bakmndan dnyada ikinci lke konumunda olmasna ramen,


30/196


31/196

3

protein, aminoasit, enzim, ya, organik asit, vitamin, alkoloid ve antioksidanlar

bulundurduu saptanmtr. Nektarn eker konsantrasyonu arttka, arlar tarafndan

tercih edilme oran da artmaktadr. Balda, nektarda bulunan bileiklerden farkl

maddelerin de bulunmas, bal arsnn midesinde olgunlatrma srasnda, bala farkl

bileikleri eklediini gstermektedir [Krell, 1996].

Lamiaceae, Fabaceae, Boraginaceae, Asteraceae, Rosaceae familyasna ait bitkilerin

nektarndaki eker konsantrasyonu %16-55 arasnda deimekte olup, arlar dnyada

ve Trkiyede en ok bu familyalarn yelerinden nektar toplamaktadr [Sorkun ve

nceolu, 1984b ; Herrera, 1985].

Genellikle Karadeniz blgesinde retilen ve ok defa ac bal, deli bal veya zehirli bal

olarak adlandrlan ballara Orman gl (Rhododendron L.) bitkisi kaynak olmaktadr.

Orman gl bitkisinin ieklerinden toplanan nektarda, bir alkoloid olan

andromedotoksin bulunduu; Orman gl ballarn yiyenlerde kusma, ba dnmesi,

gz kararmas ve kulaklarda uultu meydana geldii bilinmektedir [Kk, 2005].

Arlar baz bitkilerden sadece nektar, baz bitkilerden sadece polen, bazlarndan ise

hem nektar hem de polen toplamaktadr [tle, 1995]. Arlar bal yapmak iin polen

toplamazlar. Topladklar polenleri kendileri, larvalar ve kralie arnn

beslenmesinde kullanrlar. Besin ihtiyalarn giderdikten sonra geriye kalan

polenleri petek gzlerine sk birekilde depo ederler. zerine de ok ince bir tabaka

halinde hava ile irtibat kesilsin diye bal koyarak kapatrlar. Arlar, ar ekmei

dediimiz bu besini doada polen bulamadklar zaman tketmektedirler [tle,

1995].

Polenler yksek oranda vitamin, mineral ve protein ieriklerinden dolay birok

hastala kar iyiletirici ve koruyucu bir etkiye sahiptir. Polenin insan sal

zerine olan etkileri yle zetlenebilir; enerji ve kuvvet verici, baklk sistemini

gelitiricidir. Ayrca solunum yollar, sindirim sistemi, dolam sistemi ve boaltm

sistemi rahatszlklarnda olumlu etkiye sahip olduu saptanmtr. Kanserinrehabilitasyonunda, seksel fonksiyonlarn dzenlenmesinde, antibiyotik etkisiyle


32/196

4

enfeksiyonlarda olumlu etkilerinin olduu tespit edilmitir [Sorkun, 1987; akmak,

2001].

Ar rnleri; bal, balmumu, polen, ar st, propolis ve ar zehirinden olumaktadr.

Bal, polen ve propolis bal ars (Apis mellifera) tarafndan bitkilerden toplanarak baz

kimyasal bileenlerin yapsna katlmas ile petek gzlerine depo edilen rndr.

Balmumu, ar st ve ar zehiri arnn vcudundan salglanan rnlerdir [nci, 1999].

Ar rnleri, ierdikleri zengin besin kayna nedeniyle canllar iin olduka

besleyici ve kimyasal yaplar bakmndan da olduka karmak bir yapya sahiptirler.

Bu nedenle suni olarak ar rnleri retilememektedir [Schmidt, 1996].

Ar rnleri iinde en ok bilinen ve tketilen bal, yzyllardan beri insanolu

tarafndan besin kayna olarak kullanlmaktadr. Bal; bitkilerin ieklerinde bulunan

nektarlarn (bal znn) veya baz e kanatl bcekler tarafndan bitkilerin canl

ksmlarndan yararlanlarak salgnanan tatl maddelerin bal arlar tarafndan

toplandktan sonra, vcutlarnda bileimlerinin deitirilmesi ve petek gzlerinde

olgunlamas sonucunda meydana gelen tatl bir rndr [tle, 1995].

Balda eitli karbonhidratlar, aminoasitler, su, vitaminler, mineraller, flavanoidler,

organik asitler, asetil kolin, polenler, pigmentler, balmumu ve enzimlerden oluan

180den fazla bileik tanmlanmtr. Bunlarn bazlar ar kkenli, bazlar bitkisel

kkenli bileiklerdir [Sato and Miyata, 2000].

Her lke kendi nektarl bitkilerinden elde edilen farkl fiziksel ve kimyasal yapdaki

ballarnn analizleri sonucu, kendi lkelerinin bal standartlarn oluturmulardr.

Trkiyede bal standartnda Trk Gda Kodeksi Bal Teblii esastr [Yurtsever, 2004].

izelge 1.1 de Trk Gda Kodeksi Bal Tebliinin 6. maddesi verilmitir.


33/196

5

izelge 1.1. Trk Gda Kodeksi Bal Tebliinin Baln zelliklerini Kapsayan6. Maddesi

Baln rengi, berrakl, kvam, kokusu, lezzeti, kristalleme hz gibi faktrler baln

fiziksel zelliklerini oluturmaktadr [nl, 1994]. Baln fiziksel zelliklerinde

hereyden nce hammaddeyi oluturan nektar etkilidir. Arlar baln hammaddesini

oluturan nektar iekli bitkilerden toplarken, beslenmesinde kullanmak iin deiik

bitkilerden toplad polenleri de kovana tar ve petek gzlerine depo ederler [nl,

1994].

Melissopalinoloji, baln floristik orijinini bulmaya yardm etmektedir. Bunun iin

balda polen analizleri yaplmaktadr. Bal iinde bulunan polenler tehis edilerek, bu

polenlerin aratrma yresindeki ait olduklar bitki taksonlar tespit edilmektedir. Buda nektar kaynaklarnn belirlenmesinde, baln corafik orijinin saptanmasnda, bal

kalitesinin tayininde ve ballarn snflandrlmasnda nemli bir rol oynamaktadr.

Ayn zamanda bala gzel koku, tat, lezzet ve ge kristalleme zellii veren

bitkilerin neler olduu aklanabildii gibi, bal kalitesini bozan kt koku, aclk ve

abuk kristalleme gibi zellikleri kazandran bitkilerin de hangileri olduu

saptanabilmektedir. Bu verilerden yararlanlarak stn zellikte bal verecek zel bir

flora oluturulabilmektedir. Ar

lar

n kovandan 5 km uzaa gidebilecekleribelirtilmektedir [Kaplan, 1993]. Bu alan iinde bala kt zellik veren bitkilerin

Hijyen

*Bal, doal yapsnda bulunan organik ve inorganikmaddeler haricinde herhangi bir yabanc madde, parazit, ar,ar paralar ve yavru ar ieremez.*Balda insan saln tehdit eden hibir patojenmikroorganizma bulunamaz.*Balda naftalin bulunamaz.

nvert eker miktar iek balnda %65, salg balnda %60 oranndan az olamazNem miktar %20den fazla olamazSakkaroz miktar iek balnda %5, salg balnda %10 oranndan fazla olamazMineral madde-kl miktar iek balnda %0.6y, salg balnda ise %1.2yi geemez.Asitlik miktar 40 meq/kg dan fazla olamaz

Diastaz says 8den az olamazHMF miktar 40 mg/kgdan fazla olamazTicari glukoz BulunamazNiasta BulunamazOrganaleptik zellikler Bal kendine ait doal koku ve tada sahip olmaldr


34/196


35/196


36/196

8

2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI

2.1. Bal ve nemi

Bal tebliine gre salg bal, bal arlarnn (Apis mellifera) iek dndaki nektarlar

ya da bitkilerin veya bitkiler zerinde yaayan baz canllarn salglarn topladktan

sonra, kendilerine zg maddelerle kartrarak deiiklie uratp petek gzlerine

depoladklar maddedir. iek bal ise arlarn ieklerdeki nektardan rettikleri

baldr [Anonim, 2004].

Baln kalitesini nemli derecede etkileyen faktrleri nektarl bitki tr ve eidi, ar

tr, evre, arcnn eitimi, baln hasat edilme zaman ve ekli ile hasat edilen baln

depolanma koullar olmak zere alt balk altnda toplamak mmkndr [Yurtsever

ve Sorkun, 2003].

Baln kalitesi kimyasal bileimi, fiziksel zellikleri ve polen ierii gibi zelliklerinin

aklanmasyla belirlenmektedir [nl, 1994].

Kimyasal analizler baln sadece tatl bir besin olmadn, oksitleyici ykm rnlerini

etkisiz hale getirebilen antioksidan maddeler de ierdiini ortaya koymutur. Doan

[2003] tarafndan yaplan aratrmada, Anzer balnn, kronik alkoliklerde oluan

mide hasarlarnda etkin rol oynad, alkolden nce alndnda midede hasar

oluumunu engelledii bildirilmitir. Nagai et al. [2001], baln antioksidan

aktivitesinin botanik kaynayla yakndan ilikili olduunu ortaya koymulardr.

Baz aratrmalarda, baln enfekte yanklarn ve yaralarn iyiletirilmesinde olduka

nemli sonular verdii belirtilmitir. Baln bu bakteriostatik zellii, ierdii yksek

eker konsantrasyonuna ve asit reaksiyonuna baldr. Bu iki etmenin bakteri

remesini engelledii bildirilmektedir [Tetik, 1968; Petrov, 1976]. Bal, mide ve

barsak lserine neden olan Helicobacter pylori bakterisinin remesini hem in vivo

hem de in vitro olarak inhibe ettiinden dolay klinik olarak da uygulanmaktadr[Sato and Miyata, 2000].


37/196

9

Bal mkemmel bir enerji kayna olmakla birlikte [Sato and Miyata, 2000],

baklk sistemini glendirici, antibakteriyel, antifungal ve antiviral zelliklere de

sahiptir [Sato and Miyata, 2000; Taormania et al., 2001].

Bal, nem ekme (higroskobik) zelliine sahip olduundan, gda ve kozmetikte katk

maddesi olarak ta kullanlmaktadr [Krell, 1996].

Ballar, ar metal iyonlarnn tespit edilmesinde de kullanlabilmektedir [Demirsoy,

1985; nder ve Tezcan, 1988]. lkemizde trafiin youn olduu ehir merkezlerine

yakn konumlandrlan kovanlardan elde edilen ballarda, kurun ve kadmiyum

konsantrasyonunun yksek olduu grlmtr [Demirsoy, 1985; nder ve Tezcan,

1988]. Asya ktasnda 1986 ylnda meydana gelen ernobil nkleer patlamasnn

ardndan yaplan aratrmada, yredeki bal arlarnn radyoaktif serpintiye maruz

kaldklar, radyoaktif kirliliin Avrupadaki nektar kaynaklarnda ve ballarda da

gzlendii belirtilmitir [Krell, 1996].

Baln kalitesini belirleyen asl etmen, onun corafik ve botanik zellikleridir. Bir

baln botanik orijinini belirlemek iin, melissopalinolojik analizlere bavurulabilir

[Oddo et al., 1988]. Balda bulunan polen tanecikleri, balca nektar kayna olan

bitkiler ve onlarn botanik orijini hakknda bilgi vermektedir [Jato et al., 1991]. Polen

analizi ile polen kaynaklar tayin edilebilmekte ve deiik sezonlar boyunca arlar

iin nektar ve polen salayan bitkiler belirlenebilmektedir [Ramanujam et al., 1992].

Baldaki polen analizleriyle ballar orijinlerine gre snflandrlabilmektedir [Sorkun,

1985]. Balda en ok hangi bitkinin poleni bulunmusa, bal, o bitkinin ad ile

anlmaktadr. Bylece baln, polen oran ile orantl olarak, poleni veren bitkilerden

alnd kabul edilmektedir [Sorkun, 1985].

Bal ierisinde, ayn taksona ait polenlerin orannn %45ten ok olmas o baln

unifloral (tek iek kaynakl) olduunu gstermektedir. Bu ballarn lezzeti, rengi ve

tad karakteristiktir [Deodikar, 1965]. Ar her seferinde bir trn ieklerinden nektarya da polen toplama eilimindedir. Ancak blgede younluk bakmndan tek tr


38/196

10

hakim deilse, arlar eitli taksonlarn ieklerinden nektar ve polen

toplamaktadrlar. Bu da ballarn polen ieriine yansmaktadr. Bu ekilde oluan

ballar ise multifloral (ok iek kaynakl) olarak isimlendirilmektedir [Deodikar,

1965]. Son yllarda gezginci arclar zellikle unifloral bal retimi iin byk abalar

harcamaktadrlar (Eucalyptus, Acacia, Citrus bal v.b). Bu ballar piyasada hem daha

kolay pazarlamakta hem de tketiciler istedikleri bal eidine daha kolay

ulaabilmektedirler [Oddo et al., 1988].

Baln toplam polen says (TPS-10 g) deerinin, sahte ve saf ballarn ayrt

edilmesinde bir kriter olabilecei belirtilmektedir. Bu amala yaplan almalarda

Lieux [1972], Moar [1985] ve Jose et al. [1987]Lycopodium sporlarn kullanarak

10 gram baldaki TPS deerini tespit etmilerdir.

2.2. almaya Temel Oluturan Kaynaklar

Son yllarda dnyann birok lkesinde, melissapalinolojik almalar younlam

ve nem kazanmtr. lkemizde de bu gelimelere paralel olarak balda polen

analizi almalar gn getike artmaktadr.

Lieux [1972], A.B.Dnn Lousiana blgesinden toplad 54 bal rneinde polen

analizleri yaparak, bala kaynak oluturan nektarl bitkileri saptamtr.

Moar [1985], Yeni Zelandann 42 farkl blgesinden ald 119 bal rneinde

unifloral ballar belirlemi ve bu ballarda dominant olarak Fabaceae familyasndan

Trifolium repens L., Lotus L., Lamiaceae familyasndan Thymus L., Wiedemannia

Fisch. & C. A. Mey., Boraginaceae familyasndan Echium vulgare L., Myrtaceae

familyasndan Leptospermum J. R. Forst. & G. Forst., Metrosideros Banks ex

Gaertn, Rhamnaceae familyasndan Discaria Hook.polenlerinin bulunduunu tespit

etmitir.

Agwu et al. [1989], Nijeryann Nsukka blgesinden topladklar 8 bal rneindepolen analizi yaparak, yre ballarnda bulunan dominant polenleri tespit etmilerdir.


39/196

11

Romas et al. [1999], Kanarya Adalarnn 12 farkl blgesinden toplanan 25 bal

rneindeki dominant polenleri tespit ederek, blge ballarna kaynak oluturan

nektarl bitkileri belirlemilerdir

Valencia et al. [2000], spanyann Leon blgesine ait 39 bal rneinde polen analizi

yaparak, blge ballarnda Ericaceae familyasndan Erica L., Fagaceae familyasndan

Castanea sativa Mill., Asteraceae familyasndan Helianthus annuus L., Fabaceae

familyasndan Lotus corniculatusL., Rosaceae familyasndan Rubus ulmifolius

J. Presl & C. Presl polenlerinin dominant miktarda bulunduunu tespit etmilerdir.

Andrada et al. [1998], Arjantin-Buenos Airesden 34 bal rneini incelemilerdir.

Elde edilen sonulara gre Myrtaceae familyasndan Eucalyptus LHer., Asteraceae

familyasndan Helianthus annuus, Brassicaceae familyasndan Diplotaxis tenuifolia

(L.) DC. polenleri, blge ballarnda dominant olarak tespit edilmitir. Bunlarn

yannda en ok Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae familyalarna ait polenlere

rastlanmtr.

Feller-Demalsy et al. [1987a], Kanada-Sackathewandan topladklar 42 bal

rneinde yaptklar polen analizi sonucunda, Brassicaceae familyasndan Brassica

kaber(DC.) L.C. Wheeler, Fabaceae familyasndan Melilotus Mill., Trifolium

hybridum L., Trifolium repens L., Medicago sativa L. polenlerinin bal rneklerinde

dominant olduunu belirlemilerdir.

Ramanujam et al. [1992], Hindistanda arlar iin en byk nektar kayna bitkilerin,

yaz boyunca Myrtaceae familyasndan Syzygium cumini L., Arecaceae familyasndan

Borassus flabelliferL.; k boyunca Myrtaceae familyasndan Eucalyptus globulus

Labill., Sapindaceae familyasndan Sapindus emarginatus Vahl. olduunu

belirlemilerdir.

Bu konuda lkemizde de bir ok alma yaplmtr. Sorkun ve nceolu [1984a],

Anadolu Blgesinin 10 ili ve bu illere bal ile, ky ve yaylalarndan toplanan 94bal rneinde polen analizleri yaparak, Anadolu Blgesi ballarnn nektar kayna


40/196

12

bitkilerini tespit etmilerdir. Aratrclarn, polenlerine dominant olarak rastladklar

taksonlar Asteraceae familyasndan Achillea L., Xeranthemum L., Lapsana

communis L., Centaurea triumfetti All., Brassicaceae familyasndan Brassica

oleracea L., Lamiaceae familyasndan Lamium amplexicaule L., Teucrium orientale

L, Zygophyllaceae familyasndan Peganum harmala L., Fabaceae familyasndan

Vicia cracca L, Lotus L., Hedysarum L., Astragalus L., Rosaceae familyasndan

Rubus L., Boraginaceae familyasndan Heliotropium suaveolens M. Bieb.,

Ranunculaceae familyasndan Consalida raveyi (Boiss.) R. Schrdinger olarak

belirlenmitir.

Sorkun ve Yulu [1985] tarafndan, Rize-kizdere yresinden 1983 ylnda toplanan

10 bal rneinde polen analizi yaplm ve yre ballarna kaynak oluturan nektarl

bitkiler tespit edilmitir. Ayrca ballarn antibakteriyal ve antifungal zellikleri de

incelenmitir. Rize-kizdere ballarnda, Fabaceae familyasndan Trifolium pratense

L., Trifolium repens, Lotus corniculatus, Cistaceae familyasndan Helianthemum

nummularium Mill., Boraginaceae familyasndan Cynoglossum glochidiatum Wall.

Benth., Fagaceae familyasndan Castanea sativa polenleri dominant miktarlarda

tespit edilmitir.

Sorkun ve ark. [1989], 1984-1986 yllar arasnda Rizenin eitli ile ve kylerinden

toplanan 26 bal rneinde polen analizi yapmlardr. Sonuta Fagaceae

familyasndan Castanea sativann bu yre ballarnn ounda nektar kayna olduu

saptanmtr.

Sorkun ve ark. [1999], 1994-1996 yllar arasnda Trkiyenin eitli illerinden

topladklar 127 doal iek, 33 doal salg, 44 katkl iek ve 23 katkl salg bal

rneinde olmak zere, kontroll ekilde retilen toplam 227 bal rneinde

yaptklar almada, doal ve yapay kaynakl ballarn ayrt edilmesine esas olacak

fiziksel, kimyasal ve palinolojik kriterleri belirlemilerdir. Palinolojik analizlerde, bu

ballara kaynak oluturan nektarl bitkiler ve 10 g balda bulunan toplam polen says

tespit edilmitir. Doal iek ballarnda, polenlerine en ok rastlanan taksonlarAsteraceae familyasndan Centaurea L., Helianthus annuus, Xanthium L., Fabaceae


41/196


42/196

14

Trker [1993], Gmhane yresinden 1991 ylnda toplad 12 bal rneinde polen

analizi yapmtr. Bal rneklerinde Fabaceae familyasndan Astragalus, Trifolium ve

Asteraceae familyasndan Achillea polenlerine dominant miktarda rastlandn

belirtmitir.

Kaplan [1993], 1992 ylnda Konya yresinden toplanan 24 bal rneinde yapt

mikroskobik analiz sonucunda Fabaceae, Brassicaceae, Rubiaceae, Euphorbiaceae

familyas ile Salicaceae familyasndan Salix, Ranunculaceae familyasndan

Ranunculus L. ve Asteraceae familyasndan Centaurea triumfetti polenlerinin

dominant olduunu tespit etmitir.

Dalg [1994], 1991-1993 yllar arasnda Ege Blgesinin deiik illerinden

toplanan 50 bal rneini biyokimyasal ve palinolojik ynden incelemitir. Bu

yrenin bal rneklerinde polenlerine en ok rastlanan taksonlarn Fabaceae,

Lamiaceae, Apiaceae, Brassicaceae familyalar ile Asteraceae familyasndan

Helianthus annuus, Cistaceae familyasndan Cistus ve Fagaceae familyasndan

Castanea sativa olduunu belirlemitir.

Silici [1995] tarafndan, Antalya ilinden toplanan 25 bal rneinde polen analizi

yaplmtr. Bu aratrmada Apiaceae familyas ile Brassicaceae familyasndan

Raphanus raphanistrum L., Myrtaceae familyasndan Eucalyptus, Asteraceae

familyasndan Cirsium Mill., Plantaginaceae familyasndan Plantago L.ve Ulmaceae

familyasndan Ulmus L. polenlerinin, yre ballarnda dominant olduu tespit

edilmitir.

Baolu ve ark. [1996], Trkiyenin eitli blgelerinden 1993 ylnda toplanan 25

bal rneinde yaptklar almada, sahte bal ile saf baln ayrt edilmesini salayacak

kriterlerin potasyum/sodyum oran, prolin ve toplam polen says (TPS-10 g)

deerleri olabileceini bildirmilerdir.

Ylmaz. [1996], zmit yresinden 1994 ylnda toplad 17 bal rneinde, 16familyaya ait 25 deiik polen eidi saptamtr. Bu yre ballarnda Fagaceae


43/196

15

familyasndan Castanea sativa, Cistaceae familyasndan Helianthemum Mill.,

Ericaceae familyasndan Rhododendron L. ve Boraginaceae familyasndan

Symphytum L.a ait polenlerin dominant miktarlarda bulunduunu aklamtr.

Yutsever [2004] tarafndan, Kemaliye-Erzincan yresinden 2002-2003 yllar

arasnda temin edilen 29 bal rneinde mikroskobik, organoleptik ve kimyasal

analizler yaplmtr. Yrenin ballarnda, polenine dominant miktarda rastlanan

taksonlarn Fabaceae familyasndan Trifolium, Astragalus, Rosaceae familyasndan

Sanguisorba L., Rhamnaceae familyasndan Paliurus ve Salicaceae familyasndan

Salix olduu tespit edilmitir.

Tun [2004], Konya-Karaman yresinden 2002 ylnda toplanan 21 bal rneinde

yapt polen analizi sonucunda, blgenin nemli ball bitkilerinin Apiaceae,

Rosaceae familyalar ile Fabaceae familyasndan Astragalus, Trifolium, Lotus,

Onobrychis, Asteraceae familyasndan Carduus L., Centaurea, Achillea,

Tragopogon L., Brassicaceae familyasndan Brassica, Lamiaceae familyasndan

Mentha L., Salvia, Plantaginaceae familyasndan Plantago L. ve Scrophulariaceae

familyasndan Linaria olduunu belirtmitir.

2. 3. Aratrma Alannn Tanm

Marmara Blgesinin Kuzeydou blmnde yer alan Sakarya li ; 29, 57-30,

53 dou meridyenleri, 40,17-41,13 kuzey paralelleri arasnda yer alr.

Sakarya li, ad ile anlan ovann gneybat kenarnda kurulmu olup, tarihi stanbul

Anadolu Yolunun Sakarya Irman getii noktada bir kprba ve kavak

noktas konumuna sahiptir.

l alan ynetsel adan doudan Dzce li ve Bolu Da, gneyden Bilecikin;

Glpazar ve Osmaneli, batdan Kocaelinin; Kandra, Merkez ve Glck ileleri,

kuzeyden ise Karadeniz ile evrilidir.


44/196

16

Sakarya linin merkezi olan Adapazar, Akova ad ile anlan dzlkte Sakarya

havzasnn aa ksmndadr. Doudan amda, gney ve gneydoudan Samanl

Dalar, kuzeyden Karadeniz ile snrlanan Sakarya linin batdan belirgin bir doal

snr bulunmamaktadr. Sakarya Vadisinin Kocaeli Platosu ve zmit Krfezinin

dousundan geen knt alan, ilin bu blmne girer.

Sakaryada yeryzekilleri ierisinde platolar arlkl durumdadr. l alannn

%43n oluturan platolar, yer yer ormanlarla kapldr. lin en nemli platosu

batdan l topraklarna girerek Sakarya Vadisine dek sokulan Kocaeli Platosudur.

Sakaryada Kocaeli Platosu dnda kalan platolar genellikle Samanl Dalaryla

amda ktlesinin Hendek, Akyaz, Sapancaya doru uzanan kesimlerinde dizilmi

durumdadr. Balcalar; Hendek-Akyaz arasnda idem, Turnal ve Gndra

Platolar, Keremali Platosu, Akyaznn kuzeyinde Acelle ve Karagl, Geyve

yresinde Katrz, Soucak, ataltepe ve Ziyarettepe Platolardr.

ldeki yeryz ekillerinin platolardan sonra ikinci nemli grubunu dalar

oluturmaktadr. l topraklarnn %33,6lk blmn dalar kaplamaktadr. ldeki

tek dzenli srada Samanl Dalardr. Bolunun gneyinde dzenli ve yksek sra

dalar oluturan Krolu Dalarnn bat uzants olan Samanl Dalar, lde

Hendek, Akyaz ve Sapanca Glnn gneyinde kalan blgeyi btnyle kaplar.

Samanl Dalar, batya doru uzanarakzmit Krfezi ve Gemlik Krfezi arasn

doldurur. Samanl Dalar pek yksek deildir. l alannda bulunan balca doruklar;

Sakarya Ovasnn dou ucunda yer alan 1 543 metre ykseltili Keremali Da ile

gneydeki 1 467 metre ykseltili Karadadr. Keremali Da ayn zamanda ilin en

yksek noktasdr.

lde 880 metre ile nemli bir da olan amda, Akakoca ve Bolu Dann uzants

durumundadr. Geni bir tabana yayldndan dolay ilin yeryz ekilleri arasnda

nemli bir konuma sahiptir.

Yeryz ekilleri asndan il topraklarnn nc grubunu ise ovalaroluturmaktadr. Ovalar il alannn %22,1ini kaplamaktadr. lin en byk ovas


45/196

17

Akova (dier adyla Adapazar Ovas) dr. Aa Sakarya Vadisinde Sapanca Gl

ile Adapazarnn dousunda yer alan ova Marmara Blgesinin en byk

ovalarndan biridir. Ovay gneyden kuzeye doru akan Sakarya Irma ve doudan

gneye doru akan Mudurnu ay sulamaktadr. Akovann yzlm 620 km

olup, dou-bat ynnde uzunluu 27 km, genilii 23 kmdir.

lin dier nemli ovalar ise Pamukova ve Stl Ovasdr. lin ikinci byk ovas

olan Pamukovann yzlm 170 km dir. Ova, Sakarya Vadisinde alvyonlarn

birikmesiyle olumu verimli bir ovadr. lin en ukur tarm alan olan Stl Ovas,

Akovann kuzeyinde yer almaktadr. Ova 30 km uzunluunda ve 20 km geniliinde

olup, sazlk ve bataklk durumundadr.

Corafyasnn tartlmaz mkemmellii bugn ekonomide varln iyice ortaya

karmaya balamtr. Sakaryadan geen, Uluslararas TEM Otoyolu ve D-100

(Eski E5) karayolu, yalnz lkenin en zengin ticaret ve sanayi potansiyeline sahip

stanbul ve Trakyay tm Anadoluya balamakla kalmaz, Avrupa, Asya ve Afrika

ktalarn da birbirine balar.

Demiryollar da, Avrupadan gelerek, Sakaryay boydan boya gemektedir. Suriye

ve ran snrlarndan Asya ilerine kadar ulam hizmeti vermektedir.

Adapazar Ticaret ve Sanayi Odas ve Vilayetin nclnde, Sakarya

niversitesince hazrlanan "Sakarya Nehri Ulam Projesi", l iin hayati nem

tamaktadr. Sakarya Nehri Ulam Projesi, l merkezine 30 dakikalk mesafedeki

Karadeniz kysyla, Karasuda yaplmakta olan liman ile tm Trkiyenin

ekonomisini etkileyecektir. Sakarya ili corafyasnn nemi, henz tahrip edilmemi

doal zenginlikleri ile gzlenmektedir.

2. 4. Aratrma Alannn Jeolojik Yaps

Marmara Blgesinin kuzeydousunda yer alan Sakarya linde yzey ekilleri fazlakarmak deildir. Kocaelinin dousunda, gneyden kuzeye doru uzanarak


46/196

18

Karadenize alan il alan, deniz seviyesinden 31 m yksekliktedir. Marmara

Blgesinin iklim zelliklerini tar. Yerleim zaman III. zamann sonlaryla IV.

zamann balarnda olumutur. Bu jeolojik zamanda ortaya kan byk kvrlma ve

krlma hareketleri Trakyann gneye, Kocaeli Yarmadasnn kuzeyine doru farkl

ynlerde arplmasna neden olmutur. arplma neticesi biri Karadeniz, teki

Marmara Denizine alan iki vadinin kmesiyle de stanbul Boaz olumu ve

Akdeniz ile Karadeniz birlemitir. arplmann etkisi Sakarya linde daha gl

olmu ve il alan Karadenize doru eim kazanmtr. Yurdumuzun nemli

akarsularndan olan Sakarya Nehrinin ibat Anadolu platolarndan tad

maddeler il alannda ylarak geni IV. zaman topraklar ve alvyon ovalar

olumutur. lde arlkl yeryz ekli platolardr. Dalar ilin gney yarsnda

youndur.

2. 5.Aratrma Alannda BulunanDalar, Nehirler, Ovalar, Yaylalar Ve Gller

l topraklarnn %33,6s dalarla kapldr. Sakarya linin en yksek ve sarp

kesimleri gneydedir. Kuzey Anadolu sistemine bal olan dalar il alanna yakn

kesimlerde alak platolara dnr. Balcalar, ehrin gneyinde Erenler Tepesi (75

m), Alibey Tepesi (112 m), gneydousunda Hira Da ve Serdivan Tepesi,

Akovann gneyinde Karada, Keremali Dalardr. Keremali Da zerindeki

Dikmen Tepesi (1 720 m) Sakaryann en yksek noktasdr. Akovann dousunda

amda (880 m), batsnda ise Kocaeli Yaylas vardr.

Trkiyenin en byk havzalarndan biri olan Sakarya Havzasnn su toplama alan

58 000 km dir. Yllk ortalama su hacmi 4 milyar m dr. Havzann en byk

akarsuyu Sakarya Nehridir. Nehrin Sakarya li dahil 150 kmlik, genelde ise 59

kmlik bir uzunluu mevcuttur. Nehir Pamukovann gneyinde il topraklarna girer.

nce gneybat, kuzeybat istikametinde akar Geyve Boazna girmeden nce

sadan Karaay Deresini alr. Gney-Kuzey dorultusunda dar ve derin olarak

Geyve Boazna dalar. Karaam Deresini alr. Adapazarehrinin dousundan

geer. Sadan Mudurnu ayn aldktan sonra kuzeye ynelir. Sapanca Glnnayan tekil eden ark Suyuda Sakarya Nehrine karr. Kuzeydeki plato sahasn


47/196

19

bir boazla getikten sonra ky ovasna varr, oradan da Karasu yaknlarnda

Yenimahalleden Karadenize dklr.

ark Suyu, Sapanca Glnn bir aya olup, Adapazarnn iinden geer. Sapanca

Glnn fazla sular, ark Suyu ile Sakarya Nehrine boalr. Merkez ile

dahilindeki uzunluu 45 km olan ark Suyu, Sapanca Glnn dousundan kar.

Batda Kocadere, Elmal, Kabuz ve St Deresi kollarn alarak kuzeydouya

ynelir. lenin kuzeydousunda, Seyfiler Kynden Sakaryaya dklr.

lin dier akarsular Mudurnu ay (64,9 km), Dinsiz ay (34 km), Daray Deresi

(33 km), Maden Deresi (29,7 km), Melen Deresi (30,8 km), Karaay Deresi (28,6

km), Akay Deresi, Yrmaz Deresi ve Deirmenderedir.

Bu akarsu bolluu iinde ok zengin ovalar yer almaktadr. Bata Akova denilen

Adapazar Ovas, Stl Ovas, Geyve Ovas ve Pamukova mevcuttur. Akova,

Marmara Blgesi ile Karadeniz Blgeleri arasnda bir gei alandr. Ovalarn en

byk zellii sulanabilir olmas ve bol ya almasdr. Ylda birka kez hasat

yaplabilmektedir.

Sakarya ili, gller bakmndan da Trkiyenin en zengin gllerinin bulunduu

blgelerden birisidir. Gllerin sular genellikle tatl olup, turistik bakmdan zengin

potansiyele sahiptir. Gller genellikle ime suyu kayna olup, tarm alan

sulamaclnda da kullanlmaktadr. Sakaryann balca glleri Sapanca Gl (42

km), Poyrazlar Gl (25 hektar), Takisigi Gl (90 hektar), Acarlar Gl (1 562

hektar), Kk Akgl (20 hektar), Byk Akgl (190 hektar)dr.

2. 6.Aratrma AlannnBitki rts

Sakarya li, doal bitki rts ynnden ok zengindir. Kuzey Anadolu ky

dalarnn uzants olan dalar, gr ormanlarla kapldr. Hemen her yerde kayn

aac (Fagus L.) bata olmak zere grgen (Carpinus L.), kavak (Populus L.),kestane (Castanea sativa Mill.), hlamur (Tilia L.), nar (Platanus L.), akaaa


48/196

20

(AcerL.) ve mee (Quercus L.) balca aa trlerini oluturur. 700 metre ykselti

kuandan sonra ine yaprakl aalar da yer almaya balar. Adapazarnn

dousunda bol miktarda dibudak (Fraxinus L.) ormanlarna rastlanr. Karasu

lesinin batsnda Acarlar Gl evresinde de dibudak ormanlar vardr. Ovalk

kesimlerde Aa Sakarya Vadisi evresinde bitki rts zayftr.

2. 7. Aratrma Alannn klimi

Sakarya li, iklim zellikleri asndan Marmara ve Karadeniz Blgesi iklim

zelliklerini tamaktadr. l, yal ve rutubetli bir havaya ve lman bir iklime

sahiptir. Klar bol yal ve lk, yazlar ise scaktr.

Rzgarlar genel olarak kuzeydoudan poyraz, kuzeybatdan da karayel olarak eser.

Zaman zaman gneyden esen lodos, zellikle Adapazar Ovasnda scakln

artmasna yol amaktadr.

Meteorolojik gzlemlere bakldnda il, bol ya alan ve nem oran yksek bir

yapya sahiptir. Yllk ya ortalamas 1 016 mm, scaklk ortalamas 14,4 C ve

nisbi nem %73,9dur. Scaklk ortalamas k mevsimi iin 5,6 C, ilkbaharda 13,2

C, yazn 22,8 C ve sonbaharda 16,1 C dir. Mevsimlere gre ya miktar kn

286,8 mm, ilkbaharda 234,8 mm, yazn 212,6 mm ve sonbaharda 281,8 mm dir.

2. 8. Adapazarnda Arclk

2005 yl verilerine gre, Adapazar genelinde 708 adet bal reticisi mevcut olup 591

retici kayt altna alnarak ruhsat dzenlenmitir. Kaytl reticilerde 34 392 adet

kovan bulunmaktadr. lde 2,1 ton petekli bal, 505,8 ton szme bal olmak zere

toplam 508 ton bal retimi gereklemitir. 2000-2005 yllar arasnda Trkiyede ve

Adapazarnda bal ve balmumu retimi izelge 2.1de gsterilmitir [Kandemir,

2005].


49/196

21

izelge 2.1. Trkiyede ve Adapazarnda bal ve balmumu retimi

Yl Ky says (adet)

Yeni Kovan(adet)

Eski kovan(adet)

Bal(ton)

Balmumu(ton)

TRKYE

2000 22 571 4 067 514 199 609 61091,156 4527,376

2001 22 606 3 931 301 184 052 60189,761 3173,542

2002 22 423 3 980 660 180 232 74554,499 3447,579

2003 22 110 4 098 315 190 538 69540,113 3130,147

2004 22 133 4 237 065 162 660 73929,115 3470,638

2005 22 550 4 432 954 157 059 82336,229 4177,9665

SAKARYA

2000 272 32 560 1 442 602,063 26,849

2001 247 32 073 1 210 640,627 27,623

2002 268 33 636 1 118 715,555 24,665

2003 315 29 946 470 530,947 31,485

2004 277 25 550 424 410,573 31,515

2005 231 34 392 29 507,851 4,31


50/196

22

3. MATERYAL VE METOD

3.1. Materyal

Aratrmada kullanlan 65 adet bal rnei, 2005 ylnn Temmuz, Austos, Eyll ve

Ekim aylarnda Adapazarlinin merkezi ve ilelerinden temin edilmitir (Harita

3.1). Toplanan bal rneklerinde mikroskobik analizler yaplmtr. izelge 3.1de bal

rneklerinin temin edildii yreler, bu yrelerin rakmlar ve ballarn topland

tarihler belirtilmitir. Baz yrelere ait rakmlar, Valilik arivlerinde bulunmad iin

verilememitir.

Harita 3.1. Bal rneklerinin topland

yreleri gsteren harita


51/196

23

izelge 3.1. Bal rneklerinin topland yreler, yrelerin rakmlar ve ballarntopland tarihler

rnek

noBaln topland yre Rakm

(m)Baln topland

tarih1 Hendek - Dikmen Ky 811 20.07.20052 Hendek - Gksu Ky 693 25.07.20053 Hendek - amlca Beldesi 147 25.07.20054 Hendek - Krktepe Ky 422 20.075 Hendek - ukurhan Ky 260 08.086 Hendek - Kahramanky 215 07 Hendek - obanyatak Ky 127 06.10.20058 Hendek - Dereky

9 Akyaz

- Keremali Da

Yaylas

- 21.07.200510 Akyaz - Taburun Yaylas - 07.10.200511 Akyaz - Kzlckorman Ky 28 11.09.200512 Akyaz - Gkeler Ky 289 09.09.200513 Akyaz - Dokurcun Beldesi 292 09.09.200514 Akyaz - Kabakulak Ky 36 07.10.200515 Akyaz - Alaaa Ky 50 07.10.200516 Akyaz - Boztepe Ky 541 07.10.200517 Adapazar merkez - Deirmendere Ky 144 09.09.200518 Adapazar merkez - nardibi Ky 68 08.08.200519 Adapazar merkez - aybayeniky 53 08.08.200520 Adapazar merkez - Bekirpaa Ky 33 08.08.200521 Adapazar merkez - Alandz Ky 105 09.09.200522 Adapazar merkez - Yeilyurt Ky 25 09.09.200523 Adapazar merkez - Kayranck Ky 95 09.09.200524 Adapazar merkez - rentepe Ky - 09.09.200525 Kaynarca - Dayeni Ky 81 05.09.200526 Kaynarca - Mezzinler Ky 69 05.09.200527 Kaynarca - Bykyank Ky 67 05.09.200528 Kaynarca - Kayack Ky 54 05.09.200529 Karasu - Manavpnar Ky 30 14.08.200530 Karasu - Denizky 5 06.09.200531 Karasu - oluk Ky 77 06.09.2005

32 Karasu - Darayr Ky 13 06.09.200533 Kocaali - raldz Ky 184 22.07.200534 Kocaali - Beyler Ky 45 13.08.200535 Kocaali - Amaba Ky 258 06.09.200536 Kocaali - amda snr - 06.09.200537 Kocaali - Kirazl Ky - 06.09.200538 Kocaali - Kirazl Ky - 06.09.200539 Ferizli - Doanc Ky 64 07.09.200540 Ferizli - Sarahmetler Ky 133 07.09.200541 Ferizli - iftlik Ky 62 07.09.200542 Stl - Kurudil Ky 29 07.09.2005

43 Stl - Merkez 15 07.09.200544 Stl - Levent Ky 120 07.09.2005


52/196

24

izelge 3.1. (Devam) Bal rneklerinin topland yreler, yrelerin rakmlar veballarn topland tarihler

rnek

noBaln topland yre Rakm

(m)Baln topland

tarih45 Sapanca - Gldibi Mahallesi(merkez) - 10.09.200546 Sapanca -lmiye Ky 260 08.09.200547 Sapanca - Yankky 64 10.09.200548 Karaprek - Karaprek Yaylas - 13.08.200549 Karaprek - Yazlgrgen Ky 70 08.09.200550 Karaprek Merkez - 08.09.200551 Geyve -erefiye Ky 54 01.10.200552 Geyve - Dereky 70 27.0

53 Geyve - Maksudiye Ky 470 10.0854 Geyve - Emeky 183 14.08.200555 Geyve - Kak Yaylas - 14.08.200556 Geyve - Muttalip Ky 615 14.0857 Pamukova - Mekecek Ky 91 12.08.200558 Pamukova - Orulu Ky 141 12.08.200559 Pamukova - Tevikiye Ky 85 12.08.200560 Pamukova - Merkez - 12.08.200561 Pamukova - Aaclar Ky 721 12.08.200562 Pamukova -ahmelek Ky 441 12.08.200563 Tarakl - Paalar Ky 640 14.08.200564 Tarakl - Ddedeler Ky 933 14.08.200565 Tarakl - Merkez 444 14.08.2005

Kapsaml bir alma olmas istendiinden fazla sayda deney materyali temin

edilmesine zen gsterilmitir. Ancak bal rnekleri toplanrken kylerin birbirine

olan uzakl ve rakmlar gz nne alnmtr. rnekler alnrken kovanlarn

yerleik (sabit) olmasna dikkat edilmitir.

Her kovandan en az 250 gram bal rnei alnmtr. reticiden kovan atrlarak

taplanan ballar, steril kavanozlara konularak azlar hemen kapatlm ve

kavanozlarn zerine baln alnd yrenin ad, baln kovandan aln tarihi ve

reticinin ad kaydedilerek incelenmek zere laboratuvara getirilmitir. Btn bal

rnekleri aratrma sresince oda scaklnda, nemsiz ve karanlk bir dolapta

muhafaza edilmitir.


53/196


54/196


55/196

27

3- zelti 3500-4000 rpmde 45 dakika santrifj edilmitir. Santrifjden alnan tpler

ters evrilerek sular dklm ve ters olarak kurutma kad zerine konulmutur.

Tpteki su szlnceye kadar beklenmitir.

4- Steril ine ucuna alnan bir miktar (1-2 mm) bazik-fuksinli gliserin-jelatinin tp

dibindeki polenlere bulatrlmasyla alnan materyal, lam zerine aktarlmtr.

5-Lam, 30-40 Cye ayarlstcnn tablasna konularak, zerindeki bazik fuksinli

gliserin jelatinin erimesi salanmtr. Istma srasnda hava kabarcklarnn

olumamas ve polenlerin deforme olmamas iin montaj materyalinin (bazik-fuksinli

gliserin-jelatinin) kaynamamasna zen gsterilmitir. Platin ine ile, lam zerindeki

erimi bazik-fuksinli gliserin-jelatin kartrlarak polenlerin montaj materyali iinde

homojen dalmas salandktan sonra lam zerine 18x18 mmlik lamel

kapatlmtr. Hazrlanan preparat ters evrilerek 2 cam ubuk zerine

yerletirilmitir. Bylece polenlerin lamel yzeyine yaklamalarna ve mikroskopta

daha net grlebilmelerine imkan salanmtr. Lamn bir kenarna etiket

yaptrlarak, zerine baln alnd yre ve rnek numaras yazlmtr.

6-Hazrlanan preparatlar yaklak 12 saat boyunca bu ekilde bekletilerek

mikroskopta incelemeye hazr hale gelmitir.

3.2.3. Yreden toplanan bitkilerden referans polen preparatlarnn

hazrlanmas

Kovanlarn evresinden toplanan bitkilerin ieklerinden alnan polenlerden, referans

polen preparatlar hazrlanmtr. Preparatlar hazrlanrken:

1-iein anterlerinden alnan yeterli miktardaki polenler temiz bir lam zerine

konulmutur. Lam zerine alnan polenlerin zerine birka damla %96lk etil alkol

damlatlmtr. Bu sayede ekzin zerindeki reine, ya ve hava kabarcklarnn

ortadan kalkmas salanmtr.


56/196

28

2-Alkol buharlatktan sonra, polenlerin zerine nceden hazrlanm olan bazik-

fuksinli gliserin-jelatin karmndan, steril ine ucuyla bir miktar (1-2 mm)

konulmutur.

3-Lam, 30-40 C ayarlstc tablas zerine braklm ve zerindeki montaj

materyalinin erimesi salanmtr. Istma srasnda hava kabarcklarnn olumamas

ve polenlerin deforme olmamas iin kaynamamasna dikkat edilmitir. Erimi bazik-

fuksinli gliserin-jelatin ve polenler, steril ine ucu ile kartrlarak polenlerin

homojen bir biimde dalmas salanm olup, lam zerine 18x18 mmlik lamel

kapatlmtr. Hazrlanan preparat ters evrilerek 2 cam ubuk zerine

yerletirilmitir. Bylece polenlerin lamel yzeyine yaklamas salanmtr.

Hazrlanan preparata etiket yaptrlarak, etikete polenlerin alnd bitkinin ad,

yrenin ad, preparatn yapl tarihi ve preparat yapann ad yazlmtr.

4-Hazrlanan referans polen preparatlar yaklak 12 saat boyunca bu ekilde

bekletilmitir. ncelenen bal rneklerinde bulunan polenlerin tehisi, referans polen

preparatlar ile karlatrmal olarak yaplmtr.

3.2.4. Polen preparatlarnn incelenmesi

Polen preparatlar Nikon Eclipse E400 marka mikroskop ile incelenmi, polenleri

tanmlamada ve mikrofotoraflarnn ekiminde immersiyon objektif kullanlmtr

(x100). ncelemelerde 18x18 mmlik tm lamel alan taranm ve bu alandaki

polenler tehis edilmitir (ekil 3.1). Tehis srasnda ilgili kaynaklardan [Erdtman,

1969; Aytu, 1971; Kapp, 1971; Markgraf and DAntoni, 1978; Nilsson et al., 1983;

Iwanami et al., 1988; Faegri and Iversen, 1989; Moore et al., 1991; Pehlivan, 1995;

DAlbore, 1997; Shivanna and Rangaswamy, 1992; Blackmore and Barnes, 1991;

Sawyer, 1988; Blackmore and Ferguson, 1986; Shivanna and Johri, 1985; Mulcahy

and Ottaviano, 1983; Punt et al., 1995; Ferguson, 1978; Heslop-Herrison, 1971;

Erdtman, 1943, 1952, 1957; Wodehouse, 1959], Adapazar yresinden toplanan

bitkilerden oluturulan referans polen preparatlarndan ve Hacettepe niversitesiBiyoloji Blm polen preparatlar kolleksiyonundan yararlanlmtr.


57/196

29

ekil 3.1.Preparatta polen saymlarnn yaplmasnda izlenen tarama yntemi

Polenlerin tehisinde her bal rneinden iki tp hazrlanm ve her tpten 2er adet

olmak zere toplam 4 adet polen preparat yaplmtr. Bu preparatlardaki polenlerinait olduu bitki taksonlar tehis edildikten sonra her preparatta 200 adet polen

saylmtr [Louveaux et al., 1970; Sawyer, 1988]. Polen saymlarnda 10x ve x40lk

objektif kullanlmtr. Taksonlarn, polen ortalamalar ve polen %leri belirlenmitir

[Barbattini et al., 1991; Warakomska and Jaroszynska, 1992]. Bu taksonlara ait

polenlerin, allan ballardaki katklar saptanmtr.

ncelenen ballarda bulunan polenler, polen spekturumlar

na gre 4 ana grubaayrlmtr:

a) Miktar > = % 45 olan polenler dominant

b) Miktar % 16- % 44 aras olan polenler sekonder

c) Miktar % 3- % 15 aras olan polenler minr

d) Miktar


58/196


59/196


60/196

32

4. DENEYSEL BULGULAR VE TARTIMA

4.1. Hendeklesi Ballarnn Polen Analizi

4.1.1. Dikmen Ky (rnek 1)

Bu yreden alnan bal rneinin mikroskobik analizinde, Fagaceae familyasndan

Castanea sativaya ait polenlerin (Resim 1.1 a) dominant miktarda olduu tesbit

edilmitir. Ericacea familyasndan Rhododendrona ait polenlerin (Resim 1.1 b)

sekonder miktarda, Rosaceae familyasna ait polenlerin ise (Resim 1.1 c) minr

miktarda olduu grlmtr. Eser miktarda polenine rastlanan taksonlar Asteraceae

familyasndan Taraxacum L.(Resim 1.2 a), Plantaginaceae familyasndan Plantago

L.(Resim 1.2 b), Polygonaceae familyasndan Rumex L.(Resim 1.2 c), Salicaceae

familyasndan Salix (Resim 1.3 a) ile Fabaceae (Resim 1.3 b), Lamiaceae (Resim 1.3

c), Pinaceae (Resim 1.4 a) ve Poaceae (Resim 1.4 b) familyalardr. Yreye ait bal

rneinde toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 188 573 olarak belirlenmitir

(izelge 4.1).

izelge 4.1. Dikmen Ky bal rneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)

Taksonlar Polen says Polen yzdesi

(%)Polen

spektrumuToplam polen says

(TPS-10 g)Asteraceae Taraxacum 1 1 eser

Ericaceae Rhododendron 23 23 sekonderFabaceae 1 1 eserFagaceae Castanea sativa 66 66 dominantLamiaceae 1 1 eserPinaceae 1 1 eserPlantaginaceae Plantago 1 1 eserPoaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eser

Rosaceae 3 3 minrSalicaceae Salix 1 1 eser

188 573


61/196

33

4.1.2. Gksu Ky (rnek 2)

Bu yreden alnan bal rneinin mikroskobik analizinde Boraginaceae familyasndan

Cynoglossuma ait polenlerin (Resim 1.4 c) dominant miktarda olduu tespit

edilmitir. Sekonder miktarda polene rastlanmamtr. Ericaceae familyasndan

Rhododendron, Fagaceae familyasndan Castanea sativa, Fabaceae, Rosaceae ve

Scrophulariaceae (Resim 1.5 a) familyalarna ait polenlerin minr miktarda olduu

grlmtr. Apiaceae (Resim 1.5 b), Boraginaceae (Resim 1.5 c), Geraniaceae

(Resim 1.6 a), Lamiaceae, Oleaceae (Resim 1.6 b) familyalar ile Boraginaceae

familyasndan Echium (Resim 1.6 c), Cistaceae familyasndan Cistus (Resim 1.7 a),

Fabaceae familyasndan Vicia (Resim 1.7 b), Polygonaceae familyasndan Rumex ve

Salicaceae familyasndan Salixe ait polenlerin de eser miktarda bulunduu tespit

edilmitir. Bu bal rneine ait toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 77 383 olarak

belirlenmitir (izelge 4.2).

izelge 4.2.Gksu Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; bu

taksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)

Taksonlar

Polen says Polen yzdesi

(%)

Polenspektrumu

Toplam polensays

(TPS-10 g)Apiaceae 1 1 eserBoraginaceae 1 1 eserCynoglossum 54 54 dominantEchium 1 1 eserCistaceae Cistus 1 1 eser

Ericaceae Rhododendron 12 12 minrFabaceae 4 4 minrVicia 1 1 eserFagaceae Castanea sativa 12 12 minrGeraniaceae 1 1 eserLamiaceae 1 1 eserOleaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eserRosaceae 4 4 minrSalicaceae Salix 1 1 eserScrophulariaceae 4 4 minr

77 383


62/196

34

4.1.3. amlca Beldesi (rnek 3)

amlca Beldesine ait bal rneinde Fagaceae familyasndan Castanea sativaya ait

polenlerin dominant miktarda olduu grlmtr. Sekonder ve minr miktarda

polen tesbit edilememitir. Asteraceae familyasndan Taraxacum, Boraginaceae

familyasndan Echium, Cistaceae familyasndan Cistus, Ericaceae familyasndan

Rhododendron, Polygonaceae familyasndan Rumex, Tiliaceae familyasndan Tilia L.

(Resim 1.7 c) ve Boraginaceae, Fabaceae, Pinaceae, Poaceae, Ranunculaceae (Resim

1.8 a), Rosaceae familyas polenlerinin eser miktarda olduu belirlenmitir. Beldeye

ait bal rneinde toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 144 329 olarak

bulunmutur (izelge 4.3).

izelge 4.3. amlca Beldesi balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)

Taksonlar Polen says Polen yzdesi

(%)Polen

spektrumuToplam polen

says

(TPS-10 g)Asteraceae Taraxacum 1 1 eserBoraginaceae 1 1 eserEchium 1 1 eserCistaceae Cistus 1 1 eserEricaceae Rhododendron 2 2 eserFabaceae 1 1 eser

Fagaceae Castanea sativa 87 87 dominantPinaceae 1 1 eserPoaceae 1 1 eserPolygonaceae Rumex 1 1 eserRanunculaceae 1 1 eserRosaceae 1 1 eserTiliaceae Tilia 1 1 eser

144 329


63/196

35

4.1.4. Krktepe Ky (rnek 4)

Krktepe Ky bal rneinde Fagaceae familyasndan Castanea sativaya ait

polenlerin dominant miktarda olduu grlmtr. Sekonder ve minr miktarda

polen tespit edilememitir. Fabaceae, Lamiaceae, Poaceae, Ranunculaceae, Rosaceae

familyalar ile Asteraceae familyasndan Centaurea (Resim 1.8 b) ve yine ayn

familyadan Helianthus (Resim 1.8 c) ve Taraxacum, Ericaceae familyasndan

Rhododendron, Fagaceae familyasndan Quercus L. (Resim 1.9 a), Plantaginaceae

familyasndan Plantago, Rubiaceae familyasndan Galium L. (Resim 1.9 b),

Tiliaceae familyasndan Tilia polenlerine eser miktarda rastlanmtr. Bal rneinin

toplam polen says (TPS-10 g) ortalama 333 856 olarak tespit edilmitir (izelge

4.4).

izelge 4.4. Krktepe Ky balrneinde polenlerine rastlanan taksonlar; butaksonlara ait polenlerin miktar, yzdesi (%), spektrumu ve baldakitoplam polen says (TPS-10 g)

Taksonlar Polen says Polen yzdesi(%) Polenspektrumu Toplam polensays

(TPS-10 g)AsteraceaeCentaurea 1 1 eserHelianthus 1 1 eserTaraxacum 1 1 eserEricaceae Rhododendron 2 2 eserFabaceae 2 2 eserFagaceae Castanea sativa 85 85 dominantQuercus 1 1 eserLamiaceae 1 1 eserPlantaginaceae Plantago 1 1 eserPoaceae 1 1 eserRanunculaceae 1 1 eserRosaceae 1 1 eserRubiaceae Galium 1 1 eser

Tiliaceae Tilia 1 1 eser

333 856


64/196

36

4.1.5. ukurhan Ky (rnek 5)

ukurhan Ky bal rneinin palinolojik incelemesinde dominant miktarda polene

rastlanmamtr. Fagaceae familyasndan Castan

adapazarı ballarında polen analizi

Documents