adroddiad cryno o fynychder, marwolaethau a …...canser y prostad, y coluddyn, y fron benywaidd,...
TRANSCRIPT
1
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit
Health Intelligence Division, Public Health Wales
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru Cyfadran Deallusrwydd Iechyd, Iechyd Cyhoeddus Cymru
Canser yng Nghymru Adroddiad cryno o fynychder, marwolaethau a
chyfraddau goroesi canser – yn cynnwys data newydd
2013 a gyhoeddwyd fel Ystadegau Swyddogol ar 3
Chwefror 2015
www.wcisu.wales.nhs.uk
Gallwch weld yr Ystadegau Swyddogol trwy ddefnyddio’r dangosfwrdd i gynnal eich dadansoddiad eich hun yn ôl math o ganser, bwrdd iechyd neu lefel Cymru gyfan, yn ôl
mynychder, marwolaethau neu oroesi ar gyfer y cyfnod 2001-2013 yn www.wcisu.wales.nhs.uk
2
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Tîm y prosiect
Dr Ceri White, Rebecca Thomas, Tamsin Long, Ciarán Slyne, Julie Howe, Helen Crowther, Dr Dyfed Wyn Huws
Cydnabyddiaeth Diolch arbennig i holl staff Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, yn arbennig y tîm cofrestru oherwydd hebddyn nhw, ni fyddai’r data a ddefnyddiwyd yn yr adroddiad hwn wedi cael ei gynhyrchu.
Diolch i’r bobl ganlynol am eu cymorth gyda’r cyhoeddiad hwn: Dr Clare Elliot, Gwenllian Evans, Dr Judith Greenacre, Dr Ciarán Humphreys, Isabel Puscas, Hannah Thomas a Janet Warlow
Manylion Cyhoeddi Teitl: Canser yng Nghymru, Adroddiad cryno o fynychder, marwolaethau a goroesi canser yn y boblogaeth – yn
cynnwys data 2013
Dyddiad: Cyhoeddwyd y sylwadau hyn ar 4 Chwefror 2015 yn seiliedig ar Ystadegau Swyddogol a gyhoeddwyd ar 3 Chwefror 2015 ISBN: 978-1-910768-01-3
Cyswllt:
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru
16 Heol y Gadeirlan Caerdydd CF11 9LJ Ebost: [email protected] Gwefan: www.wcisu.wales.nhs.uk
© 2015 Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru
Gellir atgynhyrchu deunydd a geir yn y ddogfen hon heb ganiatâd ymlaen llaw cyhyd â bod hynny’n cael ei wneud yn gywir ac nad yw’n cael ei
ddefnyddio mewn cyd-destun camarweiniol.
Dylid cydnabod Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Mae hawlfraint y trefniant teipograffyddol, y dyluniad a’r cynllun yn eiddo i Ymddiriedolaeth GIG Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Diffiniadau Cyfraddau wedi’u safoni yn ôl oed ac EASR
Mae safoni yn ôl oed yn addasu cyfraddau i ystyried faint o hen bobl neu bobl ifanc sydd yn y boblogaeth sy’n cael ei hystyried. Pan fydd cyfraddau wedi’u safoni yn ôl oed, byddwch yn gwybod nad yw’r gwahaniaethau yn y
cyfraddau dros amser neu rhwng ardaloedd daearyddol yn adlewyrchu amrywiadau neu newidiadau yn strwythur oed y poblogaethau yn unig. Mae hyn yn bwysig wrth edrych ar gyfraddau canser am fod canser yn effeithio ar bobl hŷn yn bennaf. Trwy gydol yr adroddiad hwn rydym yn defnyddio Cyfraddau wedi’u Safoni yn ôl Oed Ewropeaidd (EASR) gan ddefnyddio Poblogaeth Safonol Ewropeaidd 2013 (ESP) oni nodir fel arall.
Arwyddocâd ystadegol Os yw gwahaniaeth rhwng cyfraddau neu oroesi rhwng poblogaethau yn arwyddocaol yn ystadegol, mae’n golygu bod y gwahaniaeth yn annhebygol o fod wedi digwydd oherwydd siawns yn unig, ac y gallwn fod yn fwy hyderus ein bod yn gweld gwahaniaeth ‘gwirioneddol’. Yn yr adroddiad hwn rydym yn defnyddio’r terfyn
mympwyol confensiynol o lai na 5% o siawns i olygu arwyddocaol yn ystadegol. Am fod gwahaniaeth yn arwyddocaol yn ystadegol, nid yw hynny o reidrwydd yn golygu ei fod yn fawr neu’n bwysig – gall hynny ddibynnu ar ein barn a phethau eraill. Goroesi cymharol
Mae hwn yn ffordd o gymharu cyfraddau goroesi pobl sydd â chlefyd penodol – yn ein achos ni, canser – gyda
chyfraddau goroesi’r boblogaeth yn gyffredinol dros gyfnod penodol o amser. Caiff ei gyfrifo trwy rannu canran y cleifion sydd yn dal yn fyw ar ddiwedd y cyfnod (e.e. un neu bum mlynedd ar ôl diagnosis) gan ganran y bobl yn y boblogaeth yn gyffredinol o’r un rhyw ac oed sydd yn fyw ar ddiwedd yr un cyfnod. Mae’r gyfradd goroesi cymharol yn dangos a yw’r clefyd yn byrhau bywyd. Rydym yn defnyddio goroesi cymharol yn yr adroddiad hwn. Pob canser
Pan fyddwn yn defnyddio’r ymadrodd “pob canser” yn yr adroddiad hwn, yn ôl confensiwn, rydym bob amser yn golygu pob canser ac eithrio canser y croen nad yw’n felanoma.
3
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Prif ganfyddiadau
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno - nifer yr achosion newydd o ganser a chyfraddau mynychder
Mae nifer yr achosion newydd o ganser ymysg
preswylwyr Cymru yn parhau i gynyddu ymysg
dynion a menywod – roedd 19026 o achosion
newydd yn 2013, cynnydd o fwy na 12 y cant
o’i gymharu â 2004
Roedd y cynnydd mwyaf o ran niferoedd ymysg
dynion a menywod yn y grwpiau oedran 65-69
a 70-74, wedi ei ddilyn gan grwpiau oedran 50-
54 a 90+ ymysg menywod
Roedd y cynnydd mwyaf o ran niferoedd ymysg
dynion a menywod yn y grwpiau oedran 65-69
a 70-74, wedi ei ddilyn gan y grwpiau oedran
50-54 a 90+ ymysg menywod
Yn gyffredinol, mae canser yn mynd yn fwy
cyffredin wrth i oed gynyddu, ac eithrio’r grŵp
oedran 90+ ymysg menywod – mae’r gyfradd
canser wedi’i safoni yn ôl oed yn cynyddu’n fwy
sydyn ymysg dynion na menywod wrth i oed
gynyddu, ac ar gyfer pobl 70 oed ac yn hŷn,
mae’r cyfraddau ymysg dynion fwy na 50 y cant
yn uwch na menywod
Fe wnaeth cyfraddau mynychder pob canser
wedi’u safoni yn ôl oed ostwng yn sylweddol
ymysg dynion o 2004 i 2013 ond nid oedd
llawer o newid ymysg menywod heblaw am
gynnydd bach mewn rhai grwpiau oedran
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno – nifer y marwolaethau yn sgil canser a chyfraddau marwolaeth
Roedd y cynnydd yn nifer y marwolaethau yn
sgil canser dros y deng mlynedd hyd at ac yn
cynnwys 2013 yn fach, yn arbennig ymysg
menywod – roedd newidiadau bach yn y rhan
fwyaf o grwpiau oedran, ond cynnydd yn y ddau
ryw ar gyfer y rheiny sydd yn 85 oed ac yn hŷn
Mae cyfraddau marwolaeth canser yn cynyddu
gydag oed, yn debyg ar gyfer y ddau ryw hyd at
55-59 oed yna maent yn ymwahanu – ymysg
dynion 90 oed ac yn hŷn, roedd cyfradd
marwolaethau canser wedi’i safoni yn ôl oed
ddwywaith yr hyn yr oedd ar gyfer menywod yn
2013
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno - nifer y marwolaethau yn sgil canser
a chyfraddau marwolaeth
Gostyngodd cyfradd marwolaethau canser
wedi’i safoni yn ôl oed ar gyfer y rhan fwyaf o’r
grwpiau oedran rhwng 2004 a 2013, ac roedd y
gostyngiad hwn yn llai yn gyffredinol ymysg
menywod na dynion
Cafwyd cynnydd bach yn y gyfradd
marwolaethau ymysg menywod 85-89 oed a
dynion 90+ oed, heb lawer o newid ar gyfer
menywod 90+ oed
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno – goroesi
Gwellodd goroesi pob canser yn raddol – am y
tro cyntaf, gwelwyd dros 70 y cant o bobl a
gafodd ddiagnosis o ganser yn goroesi am
flwyddyn o leiaf
Mae gan fenywod gyfraddau goroesi gwell na
dynion ond mae’r bwlch yn lleihau
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno –
amrywiadau rhwng ardaloedd daearyddol
Mae’r gyfradd mynychder ar gyfer yr holl
ganserau wedi eu cyfuno yn amrywio’n
sylweddol rhwng poblogaethau byrddau iechyd
ac awdurdodau lleol – mae cyfradd uchaf
mynychder canser awdurdodau lleol ym Merthyr
Tudful bron 20 y cant yn uwch na’r isaf yng
Ngheredigion yn 2009-2013
Mae cyfraddau marwolaethau'r holl ganserau
uchaf mewn rhai awdurdodau lleol yng
nghymoedd de ddwyrain Cymru a gogledd
ddwyrain Cymru - mae’r uchaf ym Mlaenau
Gwent sydd 12 y cant yn uwch na Chymru, ond
mae’r gyfradd yn Sir Fynwy 16 y cant yn is na
Chymru
Mae cyfraddau goroesi pob canser wedi’u
cyfuno am flwyddyn yn debyg iawn yn yr holl
boblogaethau bwrdd iechyd
Yr holl ganserau wedi’u cyfuno – anghydraddoldebau yn ôl amddifadedd ardal
4
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Mae’r bwlch yng nghyfradd mynychder yr holl
ganserau rhwng ardaloedd lleiaf a mwyaf
difreintiedig Cymru yn parhau i gynyddu
Mae’r bwlch yng nghyfradd marwolaethau'r
ardaloedd lleiaf a mwyaf difreintiedig wedi
cynyddu ychydig
Mae goroesi’r holl ganserau wedi’u cyfuno yn is
mewn ardaloedd mwy difreintiedig, ond mae’r
bwlch rhwng yr ardaloedd mwyaf a lleiaf
difreintiedig wedi gostwng
Nifer yr achosion newydd ar gyfer mathau gwahanol o ganser
Yn 2013, y canserau mwyaf cyffredin yng
Nghymru o ran niferoedd oedd canser y fron
benywaidd, canser y prostad, yr ysgyfaint a’r
coluddyn
Canser y prostad, y coluddyn, y fron
benywaidd, melanoma a’r ysgyfaint oedd â’r
cynnydd mwyaf o ran niferoedd dros 10
mlynedd
Roedd yr holl gynnydd bron yn niferoedd canser
yr ysgyfaint ymysg menywod am fod nifer yr
achosion newydd a gafodd ddiagnosis ymysg
menywod wedi cynyddu bron traean, o’i
gymharu â dau y cant yn unig ymysg dynion
Roedd bron dwy ran o dair o’r cynnydd yn
niferoedd canser y coluddyn ymysg dynion am
fod yr achosion o ganser y coluddyn wedi
cynyddu o chwarter ymysg dynion a bron
pumed ymysg menywod
Roedd bron dwy ran o dair o’r cynnydd mewn
melanoma ymysg dynion am fod nifer yr
achosion ymysg dynion wedi bron dyblu, ac
ymysg menywod wedi cynyddu o bron hanner
Cafwyd gostyngiad yn niferoedd canser ceg y
groth, yr oesoffagws (corn gwddf) a’r stumog
Roedd y cynnydd mwyaf o ran canran y
niferoedd mewn canser yr iau ymysg dynion, a
wnaeth ddyblu dros 10 mlynedd, ac ar gyfer
menywod roedd cynnydd canran y niferoedd
gymaint â 70 y cant
Cafwyd cynnydd hefyd yn niferoedd canser y
groth, canser y pen a’r gwddf, a’r llwybr wrinol
(ac eithrio’r bledren) ymysg dynion o bron
hanner
Cyfraddau marwolaeth canserau
gwahanol
Roedd gan ganser yr ysgyfaint y gyfradd
marwolaethau wedi’i addasu yn ôl oed uchaf
yng Nghymru yn 2013, wedi ei ddilyn gan
ganser y prostad a chanser y fron benywaidd
Cynyddodd cyfradd marwolaethau yn sgil
canser yr iau ymysg dynion dros hanner, a
chynyddodd cyfradd marwolaethau yn sgil
melanoma ymysg dynion bron traean
Roedd gan ganser yr ysgyfaint y cynnydd
absoliwt mwyaf yng nghyfraddau marwolaethau
ymysg menywod, ond roedd gan ganser yr iau
y cynnydd uchaf o ran canran o ddwy ran o dair
bron
Mae’r bwlch yn y gyfradd marwolaethau rhwng
ardaloedd lleiaf a mwyaf difreintiedig Cymru yn
fawr iawn ar gyfer canser yr ysgyfaint ac mae
wedi ehangu, er bod y bwlch bach yng
nghyfradd marwolaethau yn sgil canser y
coluddyn wedi lleihau ychydig
Goroesi mathau gwahanol o ganser
Cafwyd rhywfaint o welliant yng nghyfraddau
goroesi am flwyddyn ar gyfer y rhan fwyaf o
fathau o ganser, ond mae goroesi canser y
pancreas, yr ysgyfaint a’r iau yn dal yn wael
iawn - gan ganser y ceilliau y mae’r gyfradd
uchaf o oroesi am flwyddyn wedi ei ddilyn yn
agos gan felanoma, canser y prostad a chanser
y fron benywaidd
Nid yw cyfraddau goroesi am flwyddyn ar gyfer
yr holl ganserau wedi eu cyfuno yn amrywio
rhyw lawer rhwng poblogaethau byrddau
iechyd, ond ar gyfer rhai mathau o ganser, fel
canser yr oesoffagws, mae amrywiaeth eang
Cyfraddau goroesi canser yr ysgyfaint am
flwyddyn yw’r isaf yn yr ardaloedd mwyaf
difreintiedig, er bod y bwlch yn llawer llai na’r
gyfradd mynychder, ac yn wahanol i fynychder,
mae’r bwlch amddifadedd o ran goroesi wedi
lleihau – mae ein hadroddiad diweddaraf am
oroesi canser yr ysgyfaint ar gael yn
http://www.wcisu.wales.nhs.uk/lung-cancer-
overview
Mae gan ganser y coluddyn fwlch amddifadedd
o ran mynychder a goroesi am flwyddyn, ar ei
waethaf yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig –
mae’r bwlch mewn mynychder lawer yn llai na
chanser yr ysgyfaint, ond mae’r bwlch
amddifadedd o ran goroesi am flwyddyn yn fwy
5
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
1Mynychder,
marwolaethau a goroesi ar gyfer yr holl
ganserau wedi’u cyfuno
Mae nifer yr achosion newydd o ganser yn parhau i gynyddu yng
Nghymru ymysg dynion a menywod
Dros y deng mlynedd hyd at ac yn cynnwys 2013,
cynyddodd nifer yr achosion o ganser yn raddol. Yn
2013, cafodd cyfanswm o 2105 – neu dros 12 y
cant – yn fwy o bobl sy’n byw yng Nghymru
ddiagnosis o ganser o’i gymharu â 2004.
Digwyddodd y cynnydd ar wahân ymysg dynion a
menywod.
Cafwyd diagnosis o 19,026 o achosion
newydd o ganser ymysg preswylwyr yng
Nghymru yn 2013, o’i gymharu â 16,921 o
achosion newydd yn 2004.
Cafwyd diagnosis o 9,808 neu 11.5 y cant o
achosion newydd o ganser ymysg dynion a
9,218 neu 13.4 y cant o achosion newydd
ymysg menywod yn 2013 o’i gymharu â
8,795 o achosion ymysg dynion a 8,126 o
achosion ymysg menywod yn 2004.
Mae mynychder (niferoedd neu gyfraddau
achosion newydd o ganser) yn amrywio
rhwng math o ganser a rhyw dros amser
(gweler adran 4).
Mae’r cynnydd yn nifer y marwolaethau yn sgil canser yn fach, yn arbennig ymysg menywod er gwaetha’r cynnydd yn nifer yr achosion newydd
Dros y deng mlynedd diwethaf mae nifer y
marwolaethau yn sgil canser a gofrestrwyd yng
Nghymru yn dangos amrywiadau bach o un
flwyddyn i’r llall. Yn 2013, dangosodd nifer y
marwolaethau yn sgil canser gynnydd bach o’i
gymharu â 2012.
Cofrestrwyd 8,688 o farwolaethau yn sgil
canser ymysg preswylwyr Cymru yn 2013,
o’i gymharu â 8,484 o farwolaethau yn sgil
canser yn 2004 – cynnydd o 2.4 y cant
Cafodd 4,579 o farwolaethau yn sgil canser
eu cofrestru ymysg dynion gyda 4,109 o
farwolaethau yn sgil canser wedi eu
cofrestru ymysg menywod yn 2013, o’u
cymharu â 4,462 o farwolaethau yn sgil
canser ymysg dynion a 4,022 o
farwolaethau yn sgil canser ymysg
menywod yn 2004.
Mae marwolaethau yn sgil canser (niferoedd
neu gyfraddau marwolaethau canser) yn
amrywio rhwng math o ganser a rhyw dros
amser.
Mae cyfraddau goroesi canser yn gwella’n raddol yng Nghymru
Mae cyfraddau goroesi am flwyddyn o’r holl
ganserau wedi’u cyfuno yn parhau i gynyddu, er
bod y cynnydd dros y blynyddoedd diweddar wedi
bod yn arafach na’r blynyddoedd cyn hynny (ffigur
1). Am y tro cyntaf, mae dros 70% o’r bobl a sy’n
cael diagnosis o ganser yn y cyfnod diweddaraf sef
2008-2012 yng Nghymru bellach yn goroesi am
flwyddyn o leiaf. Fodd bynnag, ceir amrywiadau
eang rhwng mathau gwahanol o ganser ac
anghydraddoldebau o ran goroesi ar draws grwpiau
poblogaeth a daearyddiaethau yng Nghymru (adran
2).
Mae goroesi am bum mlynedd (ar gyfer cleifion a
gafodd ddiagnosis 2004-2008) hefyd yn cynyddu
ond yn arafach na blynyddoedd blaenorol. Mae’r
cynnydd hwn yn dal yn galonogol, am y gall dros
hanner y bobl a gafodd ddiagnosis o ganser
ddisgwyl goroesi am bum mlynedd o leiaf. Er
mwyn caniatáu i’r holl gleifion gael eu holrhain am
bum mlynedd, mae cyfrifiadau goroesi ond ar gael
ar gyfer diagnosis a wneir hyd at 2008 ar hyn o
bryd.
Mae nifer o ffactorau sy’n gallu effeithio ar oroesi,
yn cynnwys math o ganser, diagnosis cynnar a
chyfnod wrth gael diagnosis, iechyd cyffredinol, oed
claf, gwelliannau mewn triniaethau effeithiol a
mynediad teg i driniaeth effeithiol, a chymryd rhan
mewn rhaglenni sgrinio’r boblogaeth effeithiol ar
gyfer rhai canserau fel canser y fron, y coluddyn a
cheg y groth.
6
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 1: Cynydd graddol yng nghyfraddau goroesi
am flwyddyn a phum mlynedd (%) ar gyfer yr holl
ganserau yng Nghymru dros amser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a
Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mynychder canser yn ôl oed a rhyw
Mae’r niferoedd a gofrestrwyd gyda diagnosis
newydd o ganser yng Nghymru yn 2013 yn dal yn
isel hyd at 40 oed ymysg menywod a 45 oed
ymysg dynion. O hynny ymlaen, mae’r nifer o
achosion yn dechrau cynyddu’n sylweddol ar gyfer
dynion a menywod (ffigur 2). Mewn oedrannau iau
mae’r niferoedd yn debyg ar gyfer y ddau ryw.
Mae mwy o fenywod na dynion yn cael diagnosis o
ganserau rhwng 30 a 54 oed, ac yn 90 oed ac yn hŷn. Mae’r cynnydd yn dechrau’n gynt ymysg
menywod oherwydd canserau sy’n benodol i
fenywod fel canser y fron a chanser ceg y groth. Ar gyfer grwpiau oedran hŷn, mae mwy a mwy o
fenywod na dynion yn fyw. Cafodd fwy o ddynion
na menywod ddiagnosis o ganser rhwng bandiau
oedran 60-64 a 80-84.
Mae’r cynnydd mwyaf o ran niferoedd wedi
digwydd yng ngrwpiau oedran 65-69 ymysg dynion
a menywod, yn ogystal â grwpiau oedran 70-74.
Mae’r grwpiau oedran 50-54 a 90+ hefyd yn
dangos cynnydd nodedig ymysg menywod. Mae’r
newidiadau hyn wedi golygu mai’r oed mwyaf
cyffredin wrth gael diagnosis ar gyfer dynion a
menywod yn 2013 oedd rhwng 65 a 69 oed (1688
o ddynion, 1362 o fenywod). Mae hyn tua 10
mlynedd yn iau nag ydoedd ddegawd cyn hynny.
Mae demograffeg yn esbonio’r rhan fwyaf o’r
newidiadau hyn yn nifer y bobl a gafodd ddiagnosis
o ganser ymysg grwpiau sy’n benodol i oed ymysg
dynion a menywod.
Ffigur 2: Mae’r oed mwyaf cyffredin wrth gael
diagnosis wedi gostwng o 75-79 oed yn 2004 i 65-69 oed yn 2013 ar gyfer dynion a menywod
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Cyfraddau mynychder canser
Mae’r gyfradd yn ystyried meintiau gwahanol y boblogaeth ym mhob grŵp oedran.
Roedd cyfraddau mynychder canser sy’n benodol i
oed yn isel iawn ar gyfer y rheiny o dan 40 oed yn
2013. Ar ôl yr oedran hwn mae’r cyfraddau’n
dechrau codi’n araf ymysg dynion ac ychydig yn
fwy sylweddol ymysg menywod. Mae menywod,
fodd bynnag, yn dangos gostyngiad yn y gyfradd ar gyfer y rheiny sydd yn 90 oed ac yn hŷn. Ond
ymysg dynion, ar ôl 50 oed mae’r cyfraddau’n
cynyddu’n sylweddol heb unrhyw ostyngiad gydag
oedrannau hen iawn. Fodd bynnag, mae cyfradd y
cynnydd yn mynd yn llai sylweddol o 75 oed
ymlaen. Mae gan fenywod gyfraddau uwch na
dynion hyd at 59 oed. O 60 oed ymlaen, mae’r
cyfraddau mynychder yn uwch ymysg dynion o’u
cymharu â menywod a’r bwlch yn parhau i gynyddu
ar gyfer pob oed wedi hynny. Ar gyfer pobl 70 oed ac yn hŷn, mae’r cyfraddau ymysg dynion dros
50% yn uwch na menywod (ffigur 3).
Ymysg dynion, cafwyd gostyngiad dramatig yng
nghyfraddau sy’n benodol i oed yn y grwpiau oedran hŷn yn 2013 o’u cymharu â 2004 sydd mwy
na thebyg oherwydd canser yr ysgyfaint (gweler
adran 4). Ymysg menywod, ni fu llawer o newid
dros amser er bod cynnydd bach wedi bod mewn
rhai grwpiau oedran. Er enghraifft, mae cyfraddau
mynychder sy’n benodol i oed wedi gostwng yn sylweddol ymysg dynion ar gyfer pob grŵp oedran
sydd yn 75 oed ac yn hŷn, ond ymysg menywod
cafwyd cynnydd bach i gymedrol yng nghyfraddau
grwpiau oedran 50-54, 65-69, 80-84 a 85-89.
... yn gyffredinol mae canser yn dod yn fwy cyffredin wrth i oed gynyddu. Fodd bynnag ceir eithriadau ar gyfer mathau penodol o ganser fel canserau plentyndod a’r rheiny sy’n effeithio’n bennaf ar oedolion iau....”
7
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Mae mathau gwahanol o ganser wedi gostwng neu
gynyddu mewn cyfraddau sy’n benodol i oed o
feintiau gwahanol ymysg dynion a menywod.
Ffigur 3: Mae’r gyfradd canser yn seiliedig ar oed yn cynyddu’n fwy sylweddol ar gyfer dynion na menywod wrth i oed gynyddu
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Marwolaethau canser yn ôl oed a rhyw
Roedd nifer y marwolaethau yn sgil canser a
gofrestrwyd ymysg trigolion Cymru yn 2013 yn dal
yn isel hyd at 45 oed. Roedd y niferoedd wedyn yn
cynyddu’n sylweddol wrth i oed gynyddu ar gyfer
dynion a menywod (ffigur 4). Yr uchafbwynt ar
gyfer dynion oedd 75-79 oed tra bod yr uchafswm
ar gyfer menywod yn 80-84 oed.
Wrth gymharu niferoedd y marwolaethau yn 2013
dros y deng mlynedd blaenorol, cafwyd newidiadau
bach yn y rhan fwyaf o grwpiau oedran, ond
gwelwyd cynnydd mawr yn y ddau ryw ar gyfer y
rheiny oedd yn 85 oed ac yn hŷn (ffigur 4). Mae
hyn yn bennaf oherwydd cynnydd yn nifer y bobl
yn y grwpiau oed hŷn hyn oherwydd newidiadau
demograffig, sydd yn arwain yn rhannol at gynnydd
yn nifer yr achosion o ganser mewn dynion a
menywod (gweler yn flaenorol). Mae hyn wedi
digwydd er gwaethaf y gostyngiad cyfatebol yn y
gyfradd mynychder ymysg y dynion hynaf a’r
gyfradd mynychder yn aros heb newid ymysg y
menywod hynaf.
Ffigur 4: Mae nifer y marwolaethau cofrestredig yn sgil canser yn ôl grŵp oedran yn dangos amrywiadau bach dros amser ymysg dynion a
menywod
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Gan ystyried y newidiadau demograffig yn nifer y
dynion a’r menywod ym mhob grŵp oedran rhwng
2004 a 2013 mae patrymau gwahanol ar gyfer
tueddiadau yn y gyfradd marwolaethau o’i gymharu
â’r newid yn nifer y marwolaethau.
Ar gyfer dynion a menywod, mae’r cyfraddau
marwolaethau yn sgil canser yn cynyddu gydag oed
(ffigur X). Mae’r cyfraddau’n debyg ar gyfer y ddau
ryw hyd at 55-59 oed ond yna’n ymwahanu gyda
dynion â chyfraddau llawer uwch o’u cymharu â
menywod wedi hynny. Mae’r gyfradd ymysg
dynion ar gyfer y rheiny sydd yn 90 oed ac yn hŷn
yn 2013 ddwywaith gymaint ag ydyw ar gyfer
menywod.
Gostyngodd y gyfradd marwolaethau yn sgil canser
ar gyfer dynion ar gyfer y rhan fwyaf o grwpiau
oedran rhwng 2004 a 2013 (ffigur X), er y cafwyd
cynnydd bach yn y gyfradd ar gyfer dynion 90 oed
ac yn hŷn. Roedd y gostyngiadau yn y gyfradd ar
gyfer y rhan fwyaf o grwpiau oedran ar gyfer
menywod lawer yn llai na’r rheiny a welwyd yn y
rhan fwyaf o grwpiau oedran ymysg dynion.
Cafwyd hefyd gynnydd bach yn y gyfradd
marwolaethau ymysg menywod 85-89 oed a dim
llawer o newid ar gyfer menywod 90+ oed.
8
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 5: Nid yw’r cyfraddau marwolaethau sy’n benodol i oed yn dangos llawer o newid dros amser ymysg dynion a menywod
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae menywod yn goroesi’n well na dynion ond mae’r bwlch yn lleihau
Mae cyfraddau goroesi cymharol am flwyddyn a
phum mlynedd ar gyfer pob canser wedi’u cyfuno
yn cynyddu yn y ddau ryw. Mae cyfraddau goroesi
ymysg menywod yn uwch na dynion, sy’n
adlewyrchu’n rhannol y ffigurau marwolaethau a
welwyd yn gynharach yn yr adroddiad hwn (tabl 1).
Mae hyn yn debygol o fod oherwydd y cyfraddau
goroesi uchel ar gyfer cleifion canser y fron
benywaidd. Mae’r bwlch rhwng y ddau ryw wedi
lleihau dros amser, o bosibl oherwydd y cyfraddau
goroesi sy’n gwella ar gyfer canser y prostad dros y
blynyddoedd diweddar. Mae cyfraddau goroesi
cymharol ymysg dynion wedi cynyddu bron saith
pwynt canran ar gyfer blwyddyn a bron pum pwynt
canran ar gyfer pum mlynedd. Mae goroesi am
bum mlynedd wedi dangos gwelliant cymharol o
10.4% ar gyfer dynion a 4.7% ar gyfer menywod
dros amser.
Tabl 1: Cynnydd ar gyfer cyfraddau goroesi canser am flwyddyn a phum mlynedd ar gyfer dynion a menywod dros amser, gyda’r cynnydd yn fwy ymysg dynion
Goroesi cymharol am flwyddyn (%)
Goroesi cymharol am bum mlynedd (%)
2000-2004
2008-2012
2000- 2004
2004-2012
Dynion 62.3 69.1 46.1 50.9
Menywod 67.3 71.8 53.1 55.6
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae ffactorau risg ar gyfer llawer o ganserau
yn hysbys ond yn amrywiol yn ôl y math o
ganser. Mae dros 40% o’r holl gansesrau yn
y DU yn gysylltiedig â ffactorau risg fel
tybaco, alcohol, bod dros bwysau, deiet,
anweithgarwch corfforol, haint,
ymbelydredd, galwedigaeth a hormonau ar
ôl y menopos. Mae smygu’n achosi bron
pumed yr holl ganserau yn y DU yn cynnwys dros 80% o ganserau’r ysgyfaint.
9
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
2 Daearyddiaeth canser
yng Nghymru
Mynychder canser yn ôl daearyddiaeth
Prif benderfynyddion nifer yr achosion newydd o
ganser mewn poblogaeth wedi ei diffinio bob
blwyddyn yw maint y boblogaeth a’i strwythur
oedran - yn gyffredinol, mae mynychder canser yn
cynyddu gydag oed. Mae’r newid yn nifer yr
achosion rhwng 2004 a 2013 ym mhob poblogaeth
awdurdod lleol neu fwrdd iechyd yn cael ei
esbonio’n bennaf gan newidiadau yn y ddau ffactor
hyn (ffigur 6).
Mae cyfraddau mynychder canser yn
dangos amrywiad rhwng byrddau iechyd ac awdurdodau lleol yng Nghymru
Unwaith y byddwn yn ystyried y gwahaniaethau ym
maint a strwythur oedran poblogaeth rhwng
ardaloedd daearyddol Cymru, rydym yn gweld bod
amrywiad sylweddol yng nghyfraddau mynychder
canser wedi’i addasu yn ôl oed fesul 100,000 o bobl
(ffigur 7). Mae’r mynychder ar gyfer bwrdd
Addysgu Iechyd Powys 8 y cant yn is na’r
mynychder ar gyfer Cymru, ac mae’n is nag y
disgwylir trwy siawns yn unig. Yn yr un modd,
mae’r gyfradd ym mwrdd iechyd Prifysgol Cwm Taf
4 y cant yn uwch na’r mynychder ar gyfer Cymru,
ac mae’n uwch nag y disgwylir trwy siawns yn unig.
Mae hyn yn rhoi cyfrif am wahaniaeth o ryw 74 o
achosion newydd o ganser fesul 100,000 o
boblogaethau rhwng y byrddau iechyd â’r
mynychder uchaf ac isaf yng Nghymru ar gyfer y
cyfnod 2009-2013.
Ffigur 6: Newid yn nifer yr achosion newydd o ganser a gafodd ddiagnosis yng Nghymru ar lefel awdurdod lleol iechyd a bwrdd iechyd dros amser
Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
10
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 7: Mae cyfradd mynychder canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn ystadegol arwyddocaol uwch na Chymru ar gyfer y ddau
fwrdd iechyd yn 2009-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 8: Mae cyfradd mynychder canser uchaf yr
awdurdodau lleol ym Merthyr Tudful bron 20 y cant yn uwch na’r isaf yng Ngheredigion yn 2009-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
Mae mynychder canser yn ôl ardal ddaearyddol
fach yn dangos mwy o amrywiad (ffigurau 8 a 9).
Mae’r cyfraddau uchaf yn ardaloedd awdurdodau
lleol Merthyr Tudful, Casnewydd a Thorfaen, ond
mae’r cyfraddau isaf ym Mhowys a Cheredigion. Er
nad yr uchaf, ceir hefyd ardaloedd o gyfraddau
mynychder uchel yng ngogledd ddwyrain a de
ddwyrain Cymru.
Ceir ardaloedd llai â’r cyfraddau uchaf ar draws
llawer o gymoedd de Cymru, ardaloedd canol dinas
difreintiedig ac ar draws llawer o ogledd ddwyrain
Cymru. Ceir hefyd sawl ardal o fynychder cymedrol
neu uchel ar draws rhannau o Ynys Môn a Gwynedd ac ardaloedd eraill o ogledd Cymru yn ogystal â Sir
Gaerfyrddin a Sir Benfro. Ceir hefyd pocedi o
gyfraddau mynychder uchel mewn llawer o drefi
gwledig. Mae ardaloedd o fynychder is yn bodoli yn
rhai ardaloedd trefol mwy cefnog o dde Cymru, ond
maent yn isel eu niferoedd ar draws y rhan fwyaf o
ardaloedd gwledig ar wahân i nifer fach o ardaloedd
gwledig cefnog, ac ar draws ardaloedd gwledig llai
cefnog Ceredigion. Mae gan siawns rôl fawr mewn
amrywiadau mynychder canser ar bob lefel
ddaearyddol, yn ogystal ag anghydraddoldebau
economaidd-gymdeithasol y gorffennol a’r
presennol a diwydianeiddio blaenorol, ac mae sawl
math o ymddygiad cysylltiedig sy’n peryglu iechyd
fel smygu, gordewdra, deiet a maeth, alcohol a
gweithgaredd corfforol yn rhoi cyfrif am nifer
sylweddol o’r cyfraddau mynychder canser a’u
hamrywiadau.
Ffigur 9: Mae cyfradd mynychder canser yn ôl ardal
Cynnyrch Ehangach Canolig (MSOA) yn dangos amrywiad sylweddol ar draws Cymru
fynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
11
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Marwolaethau canser yn ôl
daearyddiaeth
Mae marwolaethau canser yn amrywio’n sylweddol
rhwng poblogaethau bwrdd iechyd (ffigur 10). Mae
gan fwrdd Addysgu Iechyd Powys gyfradd
marwolaethau sydd 10 y cant yn is na Chymru yn
gyffredinol, ac mae hyn yn is nag y disgwylir trwy
siawns yn unig. Mae gan fwrdd iechyd Prifysgol
Cwm Taf gyfradd marwolaethau sydd bron 8 y cant
yn uwch o’i gymharu â Chymru ac yn uwch nag y
disgwylir trwy siawns yn unig. Y gwahaniaeth
rhwng y ddau fwrdd iechyd hyn yw 54 o
farwolaethau fesul 100,000 o’r boblogaeth, sy’n
gwneud y gyfradd ym mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm
Taf 20 y cant yn uwch na bwrdd Addysgu Iechyd
Powys
Gan fwrdd iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr oedd y
nifer uchaf o farwolaethau canser yn 2004 a 2013
gan fod gan y bwrdd iechyd hwn y boblogaeth
uchaf o’r holl fyrddau iechyd yng Nghymru a
chyfran fawr o bobl hŷn, ymysg ffactorau eraill, yn
cyfrannu at fynychder canser uwch yn ddiweddar
ac yn y gorffennol (ffigur 11). Awdurdod lleol
Caerdydd sydd â’r nifer fwyaf o farwolaethau
canser yng Nghymru a Merthyr Tudful sydd â nifer
isaf y marwolaethau yn bennaf oherwydd meintiau
priodol eu poblogaethau.
Ffigur 10: Mae’r gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn ystadegol arwyddocaol uwch na Chymru yng Ngwm Taf ar gyfer 2009-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 11: Amrywiad a welwyd yn nifer y marwolaethau yn sgil canser a gofrestrwyd yng Nghymru ar lefel awdurdod lleol a bwrdd iechyd dros amser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
12
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Mae cyfraddau marwolaethau canser uchaf mewn
rhai awdurdodau lleol yng nghymoedd de ddwyrain
Cymru a gogledd ddwyrain Cymru. Mae’r gyfradd
marwolaethau uchaf ym Mlaenau Gwent, sydd 12 y
cant yn uwch na Chymru, ond mae’r gyfradd yn Sir
Fynwy (ffigur 12) 16 y cant yn is na Chymru.
Ffigur 12: Mae cyfradd marwolaethau uchaf yr awdurdodau lleol ym Mlaenau Gwent dros draean yn uwch na’r isaf yn Sir Fynwy yn 2009-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
Mae marwolaethau yn sgil canser yn dangos
amrywiad mawr rhwng ardaloedd cyfagos ar lefel
ardal fach yn rhannol oherwydd niferoedd bach a
phoblogaethau bach (ffigur 13). Mae
marwolaethau yn dangos patrwm tebyg i fynychder
gyda chymoedd blaenorol de Cymru yn tueddu i
ddangos cyfraddau uwch ynghyd â’r ardaloedd
canol dinas difreintiedig.
Ffigur 13: Mae cyfradd marwolaethau canser Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Canolig yn dangos
pocedi o farwolaethau uchel ac isel yng Nghymru gydag amrywiad mawr rhwng rhai ardaloedd cyfagos
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
Mae goroesi canser am flwyddyn yn debyg iawn ym mhob bwrdd iechyd
Gall dros 70 y cant o breswylwyr Cymru bellach
ddisgwyl goroesi am flwyddyn o leiaf ar ôl cael
diagnosis o ganser. Mae’r cyfraddau goroesi am
flwyddyn cymharol yn debyg ar draws
poblogaethau’r saith bwrdd iechyd (ffigur 14).
Gan fwrdd Addysgu Iechyd Powys y mae’r gyfradd
goroesi cymharol gorau sydd dros 3 y cant yn uwch
(2.4 pwynt canran) na’r gyfradd ar gyfer Cymru. Y
bwrdd iechyd â’r gyfradd oroesi waethaf yw bwrdd
Iechyd Prifysgol Cwm Taf sydd bron 2 y cant yn is
(neu 1.3 pwynt canran) na’r gyfradd ar gyfer
Cymru. Mae gan fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd
a’r Fro, ynghyd â bwrdd Addysgu Iechyd Powys
gyfraddau goroesi am flwyddyn uwch na Chymru’n
gyffredinol, ac mae’n uwch nag y disgwylir trwy
siawns yn unig.
13
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Ffigur 14: Mae goroesi am flwyddyn cymharol yn debyg ar draws saith bwrdd iechyd Cymru yn 2008-2012
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
Mae’r amrywiad rhwng byrddau iechyd yn fwy ar gyfer goroesi cymharol am bum mlynedd
Mae dros hanner holl breswylwyr Cymru sy’n cael
diagnosis o ganser yn goroesi am bum mlynedd o
leiaf. Mae mwy o amrywiad ar gyfer goroesi am
bum mlynedd cymharol o’i gymharu â goroesi am
flwyddyn cymharol. Mae bwrdd iechyd Prifysgol
Cwm Taf yn dangos cyfran uwch o farwolaethau
rhwng un a phum mlynedd ar ôl diagnosis o’i
gymharu â byrddau iechyd eraill. Bron 8 y cant yn
is o’i gymharu â’r gyfradd goroesi am bum mlynedd
ar gyfer Cymru (ffigur 15). Mae gan bedwar o’r
byrddau iechyd gyfradd oroesi well na Chymru a
bwrdd Addysgu Iechyd Powys sydd â’r gyfradd
oroesi orau (5 y cant yn uwch na’r gyfradd ar gyfer
Cymru). Mae gan fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf
a bwrdd iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg
gyfraddau is nag y gellir ei ddisgwyl trwy siawns yn
unig, ond mae gan fwrdd iechyd Prifysgol Caerdydd
a’r Fro a bwrdd Addysgu Iechyd Powys gyfraddau
sy’n uwch nag y gellir ei ddisgwyl trwy siawns yn
unig.
Ffigur 15: Bwrdd iechyd Prifysgol Cwm Taf sydd â’r gyfradd goroesi am bum mlynedd cymharol isaf
yng Nghymru yn 2004-2008.
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk © Hawlfraint y Goron a hawl cronfa ddata 2015. Arolwg Ordnans 100044810
14
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
3 Mynychder,
marwolaethau a goroesi yn
ôl amddifadedd ardal
Mae’r bwlch yn y gyfradd mynychder rhwng yr ardaloedd lleiaf a mwyaf difreintiedig yn parhau i gynyddu
Cafwyd gostyngiad yn y gyfradd mynychder ar
gyfer yr holl ganserau wedi’u cyfuno yn y pumed
lleiaf difreintiedig yng Nghymru o 2002-2006 i
2009-2013. Cafwyd cynnydd yn y gyfradd
mynychder yn y pumed mwyaf difreintiedig.
Arweiniodd hyn at y bwlch rhwng y pumedau lleiaf
a mwyaf difreintiedig yn ehangu (ffigur 16).
Cynyddodd y bwlch o 97 o achosion newydd o
ganser fesul 100,000 o’r boblogaeth y flwyddyn yn
2002-2006 i 131 o achosion newydd o ganser fesul
100,000 o’r boblogaeth yn 2009-2013 – cynnydd o
dros draean. I’w roi mewn ffordd arall, roedd y
gyfradd mynychder yn yr ardaloedd mwyaf
difreintiedig 16.3 y cant yn uwch nag yn yr
ardaloedd lleiaf difreintiedig ar gyfer 2002-2006 a
chynyddodd i 22.5 y cant yn uwch yn 2009-2013.
Ffigur 16: Mae’r gwahaniaeth rhwng cyfradd mynychder canser (EASR) fesul 100,000 o’r
boblogaeth yn y pumed lleiaf difreintiedig o’i gymharu â’r pumed mwyaf difreintiedig wedi cynyddu dros amser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae’r bwlch yn y gyfradd
marwolaethau rhwng y lleiaf a’r mwyaf difreintiedig wedi cynyddu ychydig
Gostyngodd cyfradd marwolaethau’r holl ganserau
wedi’u cyfuno ym mhob pumed amddifadedd yn
ystod yr un cyfnod. Roedd y gostyngiad yn y
pumed lleiaf difreintiedig yn fwy na’r gostyngiad yn
y pumed mwyaf difreintiedig (ffigur 17). Felly
cynyddodd y bwlch rhwng y pumedau lleiaf a
mwyaf difreintiedig ychydig o 113.3 fesul 100,000
o’r boblogaeth yn 2002-2006 i 119.9 fesul 100,000
o’r boblogaeth yn 2009-2013, neu gynnydd o bron
6 y cant. Felly roedd y gyfradd marwolaethau yn yr
ardaloedd mwyaf difreintiedig 40.8 y cant yn uwch
na’r ardaloedd lleiaf difreintiedig ar gyfer 2002-
2006 a gynyddodd i 48.0 y cant yn uwch yn 2009-
2013. Ffigur 17: Roedd y gwahaniaeth rhwng y gyfradd
marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn y pumed lleiaf difreintiedig o’i gymharu â’r pumed mwyaf difreintiedig wedi cynyddu ychydig dros amser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae goroesi canser yn is mewn ardaloedd difreintiedig ond mae’r bwlch yn fwy ar gyfer rhai canserau
Mae goroesi am flwyddyn cymharol ar gyfer yr holl
ganserau wedi’u cyfuno wedi gwella ym mhob
pumed amddifadedd dros amser (ffigur 18). Fodd
bynnag, mae’r cynnydd yn fwy ym mhumed mwyaf
difreintiedig na phumed lleiaf difreintiedig Cymru.
Mae hyn wedi lleihau’r bwlch rhwng y pumed lleiaf
a mwyaf difreintiedig o 13.5 pwynt canran yn
1999-2003 i 12.1 pwynt canran yn 2008-2012, neu
o ryw 10 y cant.
Mae’r gyfradd goroesi am flwyddyn cymharol
mwyaf diweddar yn y pumed mwyaf difreintiedig yn
dal yn gyfwerth â’r pumed difreintiedig canol
ddegawd cyn hynny, a saith pwynt canran islaw’r
hyn a brofwyd yn y pumed lleiaf difreintiedig
ddegawd cyn hynny.
15
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Mae goroesi am bum mlynedd cymharol wedi
gwella ym mhob pumed amddifadedd dros amser
(ffigur 19). Fodd bynnag, mae’r cynnydd yn fwy yn
y pumed lleiaf difreintiedig na’r pumed mwyaf
difreintiedig sy’n ehangu’r bwlch. Cynyddodd y
bwlch amddifadedd o 16.2 pwynt canran yn 2004-
2008, neu o ryw 6 y cant.
Mae’r cyfraddau goroesi am bum mlynedd cymharol
mwyaf diweddar yn y pumed mwyaf difreintiedig
bellach yn gyfwerth â’r pumed mwyaf difreintiedig
nesaf ddegawd cyn hynny a 12 pwynt canran yn is
nag y gwelwyd ddegawd cyn hynny yn y pumed
lleiaf difreintiedig. Yn y cyfnod diweddaraf, gwelir
gwahaniaeth mawr o 17 pwynt canran rhwng y
pumed lleiaf a mwyaf difreintiedig.
Ffigur 18: Mae cyfraddau goroesi am flwyddyn cymharol (%) ar gyfer yr holl ganserau wedi’u cyfuno wedi gwella ym mhob pumed amddifadedd dros amser ond mae’r cynnydd yn fwy yn y pumed mwyaf difreintiedig na’r pumed lleiaf difreintiedig sydd felly’n lleihau’r bwlch
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 19: Ceir mwy o gynnydd yng nghyfraddau goroesi am bum mlynedd (%) yn y pumed lleiaf difreintiedig o’i gymharu â’r pumed mwyaf difreintiedig dros amser, sy’n ehangu’r bwlch
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
16
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
4 Mynychder,
marwolaethau a goroesi
mathau gwahanol o ganser
Mynychder yn ôl math o ganser
Yn 2013, y canserau mwyaf cyffredin yng Nghymru
o ran niferoedd oedd canser y fron benywaidd,
canser y prostad, yr ysgyfaint a’r coluddyn (ffigur
20). Ffigur 20: Y canserau mwyaf cyffredin mewn dynion a menywod yng Nghymru yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Roedd canser y prostad yn rhoi cyfrif am dros
chwarter yr holl ganserau newydd y cafwyd
diagnosis ohonynt ymysg dynion (ffigur 21). Roedd
canser y coluddyn a’r ysgyfaint eu dau yn rhoi cyfrif
am un mewn saith o ganserau ar gyfer dynion.
Ffigur 21: Roedd dros chwarter yr holl ganserau
ymysg dynion yn ganser y prostad yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Roedd canser y fron yn rhoi cyfrif am bron traean
o’r holl ganserau ymysg menywod (ffigur 22).
Canser yr ysgyfaint oedd yr ail mwyaf cyffredin, yn
agos at 12 y cant o achosion. Roedd un mewn deg
o ganserau newydd ymysg menywod yn ganser y
coluddyn.
Ffigur 22: Roedd bron traean yr holl ganserau ymysg menywod yn ganser y fron yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Cafodd y rhan fwyaf o’r canserau mwyaf cyffredin
yng Nghymru gynnydd absoliwt o ran niferoedd
rhwng 2001-2003 a 2011-2013 (ffigur 23). Roedd
gan ganser y prostad, y coluddyn, canser y fron
benywaidd, melanoma a chanser yr ysgyfaint y
cynnydd mwyaf o ran niferoedd. Roedd bron dwy
ran o dair o’r cynnydd yn niferoedd canser y
coluddyn ymysg dynion. Roedd cyfran debyg o’r
cynnydd mewn achosion o felanoma hefyd ymysg
dynion. Roedd yr holl gynnydd bron yn niferoedd
canser yr ysgyfaint ymysg menywod. Cafwyd
gostyngiad yn niferoedd canserau ceg y groth, yr
oesoffagws a’r stumog.
Er mai canser y prostad oedd â’r cynnydd absoliwt
mwyaf o ran niferoedd, gyda chanser yr iau ymysg
dynion y cafwyd y cynnydd canran mwyaf, gan
ddyblu dros y cyfnodau amser. Ar gyfer menywod,
roedd y cynnydd yn niferoedd canser yr iau
gymaint â 70 y cant. Melanoma oedd â’r cynnydd
canran ail uchaf, gyda nifer yr achosion ymysg
dynion yn dyblu bron, ac ymysg menywod yn
cynyddu bron hanner dros y cyfnodau a
archwiliwyd. Cynyddodd canser y groth hefyd o
bron hanner. Cafwyd cynnydd o bron hanner hefyd
mewn canser y pen a’r gwddf a’r llwybr wrinol (ac
eithrio’r bledren.
Cafwyd cynnydd canran cymedrol o leiaf yn y
pedwar canser mwyaf cyffredin hefyd. Roedd
gwahaniaeth mawr iawn rhwng dynion a menywod
ar gyfer canser yr ysgyfaint. Cynyddodd nifer yr
achosion newydd y cafwyd diagnosis ohonynt
17
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
ymysg menywod o bron traean, o’i gymharu â 2 y
cant yn unig ymysg dynion. Cynyddodd niferoedd
canser y prostad o bron traean. Cynyddodd
achosion o ganser y coluddyn bron chwarter ymysg
dynion a bron pumed ymysg menywod. Ar wahân i
ganser yr ysgyfaint ymysg dynion, y canser mwyaf
cyffredin â’r cynnydd canran lleiaf o ran niferoedd,
sef 15 y cant, oedd canser y fron.
Ffigur 23: Mae newid cyfartalog yn nifer yr achosion newydd o ganser yn ôl math o ganser yng Nghymru yn dangos amrywiad mawr yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Cafwyd cynnydd canran mawr yn nifer yr
achosion o ganser y thyroid a’r endocrin ymysg
dynion, gyda menywod hefyd yn dangos cynnydd
bach. Ceir rhybudd i fod yn ofalus wrth ddehongli
gan mai niferoedd bach sy’n gysylltiedig â’r
cynnydd canran mawr hwn.
Gan ystyried maint poblogaeth a strwythur oed,
y canserau â’r cyfraddau mynychder wedi’u
haddasu yn ôl oed uchaf yn 2013 oedd canser y
prostad a chanser y fron benywaidd, gyda
chyfraddau dros ddwywaith mor uchel o’u
cymharu â chanserau’r ysgyfaint a’r coluddyn
(ffigur 24). Mae’r ddau ganser cyntaf wrth gwrs
yn benodol i ryw felly mae’r ffigur enwadur yn
wahanol i ganserau’r ysgyfaint a’r coluddyn a
allai effeithio ar y boblogaeth gyfan.
18
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 24: Mae’r newid cyfartalog yn y ganran o achosion newydd o ganser yn amrywio yn ôl math o ganser yng Nghymru, 2011-2013 o’i gymharu â 2001- 2003
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 25: Cyfraddau mynychder canser wedi’u haddasu yn ôl oed yng Nghymru, 2013 o’i gymharu â 2004
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
19
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Roedd y cynnydd mwyaf yng nghyfraddau
mynychder wedi’i addasu yn ôl oed ymysg dynion o
2001-2003 a 2011-2013 ar gyfer melanoma, a
chanserau’r pen a’r gwddf, y llwybr wrinol ac
eithrio’r bledren, yr iau, y prostad a’r coluddyn
(ffigur 26). Y cynnydd o fwy na 70 y cant yng
nghyfradd mynychder melanoma oedd y cynnydd
canran mwyaf ymysg dynion. Cynyddodd canser yr
iau o ddwy ran o dair. Cafwyd hefyd cynnydd
canran mawr yng nghanserau’r thyroid a’r endocrin
(ond yn seiliedig ar niferoedd bach), y llwybr wrinol
ac eithrio’r bledren a chanserau’r pen a’r gwddf.
Cafwyd gostyngiad mawr o ran canran yng
nghanser y stumog, yr oesoffagws a’r ysgyfaint
(ffigur 27). Ffigur 26: Mae’r newid cyfartalog yn y gyfradd mynychder (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn dangos cynnydd mawr mewn melanoma a
gostyngiad mawr yng nghanser yr ysgyfaint ymysg dynion yng Nghymru, 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 27: Mae’r newid o ran canran yn y gyfradd mynychder canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn ôl math o ganser ar gyfer dynion
yng Nghymru yn dangos cynnydd o bron tri chwarter ar gyfer melanoma a chynndd o ddwy ran o dair ar gyfer canser yr iau yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003.
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ar gyfer menywod, canser yr ysgyfaint sydd â’r
cynnydd absoliwt mwyaf o ran cyfradd dros yr un
cyfnod o amser (ffigur 28). Roedd y cynnydd
mwyaf nesaf ar gyfer canser y fron, y groth,
melanoma, y coluddyn, y llwybr wrinol (ac eithrio’r
bledren) a chanser yr iau.
Ymysg menywod, canser yr iau oedd â’r cynnydd
mwyaf o ran canran (ffigur 29), wedi ei ddilyn gan
y llwybr wrinol (ac eithrio’r bledren), melanoma, y
groth, thyroid ac endocrin, y pen a’r gwddf, a
chanser yr ysgyfaint. Cafwyd gostyngiadau canran
nodedig yng nhanserau’r stumog, yr oesoffagws,
ceg y groth a’r system nerfol ganolog.
Ffigur 28: Mae’r newid yn y gyfradd mynychder (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn ôl math o
ganser ar gyfer menywod yng Nghymru yn dangos cynnydd mawr yng nghanser yr ysgyfaint yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
20
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 29: Mae’r newid o ran canran yn y gyfradd mynychder canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth yn ôl math o ganser ar gyfer menywod
yn dangos cynnydd o dros hanner ar gyfer canser yr iau yng Nghymru yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
*Ni ddangosir canser y bledren oherwydd newid côd yn 2007 Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae’r bwlch amddifadedd yn dangos cynnydd bach o ran mynychder ar
gyfer rhai mathau o ganser
...mae mynychder canser yn uwch yn yr ardaloedd
mwyaf difreintiedig ar gyfer canser yr ysgyfaint a
chanser y colon a’r rhefr ond mae’r gwrthwyneb yn
wir am ganser y fron benywaidd a chanser y
prostad lle mae cyfraddau is yn cael eu gweld yn yr
ardaloedd mwyaf difreintiedig.
Mae’r bwlch rhwng y gyfradd mynychder uchaf yn y
pumed mwyaf difreintiedig yng Nghymru a’r
gyfradd mynychder isaf yn yr ardal lleiaf
difreintiedig ehangaf ar gyfer canser yr ysgyfaint,
o’i gymharu â chanserau cyffredin eraill yng
Nghymru (ffigur 30). Mae’r bwlch mawr iawn hwn
ar gyfer canser yr ysgyfaint wedi cynyddu
oherywdd gostynigad yn y gyfradd mynychder ar
gyfer y pumed lleiaf difreintiedig a chynnydd bach
yn y pumed mwyaf difreintiedig. Mae’r bwlch
amddifadedd hwn wedi cynyddu ychydig ar gyfer
canser y colon a’r rhefr.
Ffigur 30: Y gyfradd mynychder canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth ar gyfer ardaloedd ag amddifadedd cynyddol (pumedau) yn ôl math o ganser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
21
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Marwolaethau yn sgil mathau
gwahanol o ganser
Y marwolaethau cysylltiedig â chanser mwyaf
cyffredin yng Nghymru oedd canser yr ysgyfaint
gyda 1842 o farwolaethau wedi eu cofrestru yn
2013 (ffigur 31). Canser y coluddyn oedd yr ail fath
mwyaf cyffredin o farwolaeth yn sgil canser gyda
907 o farwolaethau a chanser y fron benywaidd
oedd y trydydd math mwyaf cyffredin o ganser
gyda 573 o farwolaethau. Rhoddodd marwolaethau
canser yr ysgyfaint gyfrif am fwy o farwolaethau na
chanser y coluddyn a chanser y fron wedi’u cyfuno.
Cafwyd tair marwolaeth yn sgil canser y ceilliau yng
Nghymru yn 2013.
Ffigur 31: Canser yr ysgyfaint oedd y farwolaeth yn sgil canser fwyaf cyffredin yng Nghymru yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Roedd dros bumed o’r holl farwolaethau canser
ymysg dynion yng Nghymru yn sgil canser yr
ysgyfaint yn 2013 (ffigur 32). Roedd dros 10 y
cant o’r holl farwolaethau canser yn sgil canser y
prostad ac roedd cyfran debyg ar gyfer canser y
colon a’r rhefr. Canser yr oesoffagws oedd achos
tua un ym mhob 16 o farwolaethau canser.
Rhoddodd y pedwar math yma o ganser gyfrif am
ychydig dros hanner yr holl farwolaethau canser
ymysg dynion.
22
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 32: Roedd dros bumed yr holl farwolaethau canser ymysg dynion yng Nghymru yn sgil canser yr ysgyfaint yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Roedd dros bumed yr holl farwolaethau canser
ymysg menywod yng Nghymru yn sgil canser yr
ysgyfaint yn 2013 (ffigur 33). Roedd bron un ym
mhob saith o farwolaethau canser yn sgil canser y
fron ymysg menywod a thros 10 y cant yn sgil
canser y coluddyn. Canser yr ofarïau oedd y
pedwerydd math mwyaf cyffredin o farwolaeth yn
sgil canser ymysg menywod a rhoddodd y pedwar
canser hyn gyfrif am ychydig dros hanner yr holl
farwolaethau canser ymysg menywod yn 2013.
Ffigur 33: Roedd dros bumed yr holl farwolaethau
canser ymysg menywod yng Nghymru yn sgil canser yr ysgyfaint yn 2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Y newid mwyaf yn nifer absoliwt y marwolaethau
ymysg dynion oedd yn sgil canser yr iau a
ddangosodd y cynnydd canran mwyaf hefyd
(ffigurau 34 a 35). Cafwyd cynnydd hefyd yn nifer
y marwolaethau yn sgil canser y pancreas gan
olygu cynnydd o 28 y cant o ran niferoedd ar gyfer
dynion. Cafwyd cynnydd canran mawr hefyd yn
sgil melanoma a chanser y ceilliau ymysg dynion;
fodd bynnag, dylid nodi bod canser y ceilliau yn
seiliedig ar niferoedd bach iawn. Mae canser y
stumog wedi dangos gostyngiad mawr o ran
canran.
Ar gyfer menywod, y newid mwyaf o ran niferoedd
oedd canser yr ysgyfaint. Roedd y nifer hwn bron
yr un peth â chyfanswm y cynnydd ym mhob
marwolaeth arall yn sgil canser ymysg menywod.
Fodd bynnag, y cynnydd mwyaf o ran canran ar
gyfer menywod oedd ar gyfer canser yr iau wedi ei
ddilyn gan lymffoma Hodgkin a chanser y groth.
Fodd bynnag, mae’r niferoedd ar gyfer lymffoma
Hodgkin yn fach iawn felly cynghorir bod yn ofalus
wrth eu dehongli. Gwelir gostyngiadau mawr o ran
canran ar gyfer canser y stumog, ceg y groth a
thyroid ac endocrin.
23
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Ffigur 34: Mae’r newid mwyaf yn nifer y marwolaethau canser cyfartalog ar gyfer canser yr ysgyfaint ymysg menywod yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 35: Mae’r newid mwyaf o ran canran yn nifer cyfartalog y marwolaethau canser ar gyfer canser yr iau ar gyfer dynion a menywod yng Nghymru yn 2011-2013 o’i gymharu â 2001-2003
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
24
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Roedd gan ganser yr ysgyfaint y gyfradd
marwolaethau wedi’i addasu yn ôl oed uchaf yng
Nghymru yn 2013, o’i gymharu â mathau eraill o
ganser. Roedd y gyfradd hon wedi gostwng o 12.3
y cant o’i gymharu â deng mlynedd yn flaenorol.
Canser y prostad oedd yr ail fath fwyaf cyffredin o
farwolaeth yn sgil canser, ac roedd hyn wedi
gostwng bron traean o’i gymharu â 2004.
Cyfraddau marwolaethau yn sgil canser y fron
benywaidd oedd y trydydd uchaf yn 2013 (ffigur
36).
Ffigur 36: Mae’r gyfradd marwolaethau yn sgil canser (EASR) fesul 100,000 o’r boblogaeth uchaf ar gyfer canser yr ysgyfaint yng Nghymru yn 2013 a 2004 o’i gymharu â mathau eraill o ganser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae canser yr iau ymysg dynion yn dangos y
cynnydd mwyaf yng nghyfraddau marwolaethau
rhwng y cyfnodau amser a archwiliwyd (ffigur 37),
a’r cynnydd canran mwyaf ar gyfer dynion, yn
cynyddu dros hanner. Mae canser y ceilliau yn
dangos y cynnydd canran uchaf ond un, fodd
bynnag, mae’r niferoedd yn isel ar gyfer y math
hwn o ganser (ffigur 38). Mae melanoma’n dangos
y cynnydd canran mwyaf ond dau o bron traean.
Mae’r gyfradd marwolaethau ar gyfer yr holl
ganserau wedi’u cyfuno wedi dangos gostyngiad
mawr o dros 12 y cant.
Ffigur 37: Mae canserau’r prostad a’r ysgyfaint yn dangos y gostyngiad absoliwt mwyaf yn y gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 ar
gyfer dynion yng Nghymru o 2001-2003 i 2011-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 38: Mae’r cynnydd canran mwayf yn y gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 o ddynion ar gyfer canser yr iau o 2001-
2003 i 2011-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae canser yr ysgyfaint ymysg menywod yn
dangos y cynnydd mwyaf yn y gyfradd
marwolaethau dros amser ond canser yr iau sydd
â’r cynnydd mwyaf o ran canran sef bron dwy ran o
dair (ffigur 39 a 40). Mae lymffoma Hodgkin a
chanser y groth hefyd yn dangos cynnydd mawr o
ran canran ond mae’r niferoedd yn fach iawn ar
gyfer lymffoma Hodgkin. Mae’r gyfradd
marwolaethau ar gyfer yr holl ganserau wedi’u
cyfuno wedi dangos gostyngiad o bron 8 y cant.
... canser yr iau ymysg dynion sydd
â’r cynnydd mwyaf yn y gyfradd
marwolaethau rhwng 2004 a 2013
ond ar gyfer menywod, canser yr
ysgyfaint sydd yn dangos y
cynnydd mwyaf yn y gyfradd
marwolaethau dros amser ond
canser yr iau sydd â’r cynnydd
canran mwyaf o bron dwy ran o
dair.......”
25
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru, Data Ystadegau Swyddogol 2013
Cyhoeddwyd 4 Chwefor 2015
Ffigur 39: Canser y fron sydd â’r gostyngiad absoliwt mwyaf yn y gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 ar gyfer menywod yng
Nghymru o 2001-2003 i 2011-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 40: Mae’r cynnydd mwyaf o ran canran yn y gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 o fenywod ar gyfer canser yr iau o 2001-2003 i 2011-2013
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ceir gwahaniaethau mawr rhwng
pumedau lleiaf difreintiedig a mwyaf difreintiedig ar gyfer marwolaethau canser yr ysgyfaint
Mae marwolaethau canser ar eu huchaf yn y
pumedau mwyaf difreintiedig ar gyfer canser yr
ysgyfaint a chanser y coluddyn gyda graddiant yn y
canol (ffigur 41). Mae’r bwlch yn fawr iawn ar gyfer
canser yr ysgyfaint ac mae wedi ehangu rhwng
2002-2006 a 2009-2013. Fe wnaeth y bwlch
cymedrol mewn marwolaethau canser y coluddyn
leihau ychydig. Ceir ychydig bach o amrywiad ar
gyfer cyfradd marwolaethau canser y fron
benywaidd a chanser y prostad rhwng pumedau
amddifadedd ardaloedd, ond nid oes graddiannau
clir.
Ffigur 41: Mae’r gyfradd marwolaethau canser (EASR) fesul 100,000 yn dangos bod y gwahaniaeth rhwng y pumed lleiaf difreintiedig a
mwyaf difreintiedig ar gyfer canser yr ysgyfaint yn cynyddu yng Nghymru
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Mae goroesi canser y pancreas, yr ysgyfaint a’r iau yn dalyn isel iawn
Y canserau â’r cyfraddau goroesi am flwyddyn isaf
yw canser y pancreas, yr ysgyfaint a’r iau ar gyfer
y ddau gyfnod a archwiliwyd (ffigur 42). Er
gwaethaf hyn, mae’r tri chanser hyn wedi dangos
gwelliannau o ran goroesi am flwyddyn. Canser y
ceilliau sydd â’r gyfradd goroesi am flwyddyn uchaf
sef 98 y cant, wedi ei ddilyn yn agos gan felanoma,
canser y prostad a chanser y fron benywaidd (i gyd
dros 96 y cant) yn 2008-2012. Mae tri chwarter y
bobl sy’n cael diagnosis o ganser y coluddyn
bellach yn goroesi am flwyddyn o leiaf.
26
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 42: Ceir gwelliannau ar gyfer goroesi am flwyddyn (%) ar gyfer y rhan fwyaf o’r mathau o ganser
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Yn debyg i oroesi am flwyddyn, mae’r cyfraddau
goroesi am bum mlynedd isaf ar gyfer canserau’r
pancreas, yr iau a’r ysgyfaint (ffigur 43) ar gyfer y
ddau gyfnod a archwiliwyd. Mae goroesi canser yr
iau am bum mlynedd bellach ychydig o dan 6 y
cant, cynnydd bach o’i gymharu â 2000-2004. Ar
gyfer canser yr ysgyfaint, mae’r ffigurau yn dal heb
newid dros amser. Mae goroesi canser y ceilliau
am bum mlynedd unwaith eto’n uchel ar 96 y cant
ar gyfer y cyfnod diweddaraf sef 2004-2008. Mae
goroesi canser y prostad a chanser y fron
benywaidd am bum mlynedd dros 85 y cant yr un
ar gyfer 2004-2008. Ar gyfer canser y coluddyn,
dim ond gwelliant bach a welwyd, yn codi i 52 y
cant yn 2004-2008.
Amrywiad o ran goroesi rhwng byrddau iechyd ar gyfer rhai canserau
Er nad yw goroesi am flwyddyn ar gyfer yr holl
ganserau wedi’u cyfuno yn amrywio llawer rhwng
poblogaethau byrddau iechyd, mae amrywiad mawr
ar gyfer rhai canserau, er enghraifft, canser yr
oesoffagws (ffigur 44), ond mae pob bwrdd iechyd
yn tueddu i gael cyfraddau goroesi am flwyddyn
tebyg ar gyfer canser y prostad (95 y cant ac yn
hŷn).
27
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ffigur 43: Ceir gwelliannau ar gyfer goroesi am bum mlynedd (%) ar gyfer y rhan fwyaf o fathau o ganser
*Newidiwyd côd y bledren yn 2007, sy’n esbonio’r newid mawr o ran goroesi. Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ffigur 44: Ceir amrywiad mawr ar gyfer goroesi canser yr oesoffagws am flwyddyn yn ôl bwrdd iechyd
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Fodd bynnag, mae goroesi canser y prostad am
bum mlynedd yn dangos amrywiad mawr rhwng
byrddau iechyd (o 78.4 y cant ym mwrdd Addysgu
Iechyd Powys i 91.5 y cant ym mwrdd iechyd
Prifysgol Caerdydd a’r Fro)(ffigur 45). Ceir
amrywiad eang ar gyfer canser y pen a’r gwddfa a
lewcemia hefyd. Mae mwy o wybodaeth am
gyfraddau goroesi canser ar gyfer bob bwrdd
iechyd ar gael ar ddangosfwrdd rhyngweithiol yr
Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser1. Ffigur 45: Ceir amrywiad mawr yng nghyfraddau goroesi am bum mlynedd yn ôl poblogaeth bwrdd iechyd ar gyfer canser y prostad
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
1 http://www.wcisu.wales.nhs.uk/cancer-statistics
28
Welsh Cancer Intelligence and Surveillance Unit Official statistics 2013 data
Published 4 February 2015
Ceir gwelliant ym mhob pumed
amddifadedd o ran goroesi am flwyddyn
Mae bwlch mawr ym mynychder canser yr
ysgyfaint rhwng y pumed mwyaf difreintiedig yng
Nghymru o’i gymharu â’r lleiaf difreintiedig – gyda’r
mynychder uchaf yn yr ardaloedd mwyaf
difreintiedig (gweler yn flaenorol). Mae cyfraddau
goroesi canser yr ysgyfaint am flwyddyn hefyd ar ei
isaf yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig, er bod y
bwlch yn llawer llai na’r gyfradd mynychder, ac
mae’r bwlch amddifadedd o ran goroesi wedi lleihau
(ffigur 46). Mae ein hadroddiad manwl ar oroesi
canser yr ysgyfaint oedd yn cynnwys data 2012 ar
gael yn http://www.wcisu.wales.nhs.uk/lung-
cancer-overview.
Fel canser yr ysgyfaint, mae bwlch amddifadedd i
fynychder canser y fron benywaidd a chanser y
prostad, ond yn wahanol i ganser yr ysgyfaint,
mae’r mynychder uchel yn yr ardaloedd lleiaf
difreintiedig. Er gwaethaf hyn, mae goroesi’r
canserau hyn am flwyddyn yn dal ar ei isaf yn yr
ardaloedd mwyaf difreintiedig, ond mae’r bylchau
wedi lleihau.
Mae gan ganser y coluddyn fwlch amddifadedd o
ran goroesi am flwyddyn a phum mlynedd, y ddau
yn waeth yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig. Er
bod y bwlch o ran mynychder lawer yn llai nag ar
gyfer canser yr ysgyfaint, mae’r bwlch amddifadedd
o ran goroesi canser y coluddyn am flwyddyn yn
ehangach.
Ffigur 46: Mae canser yr ysgyfaint, y fron benywaidd a chanser y prostad yn dangos gostyngiad yn y bwlch amddifadedd ar gyfer goroesi am flwyddyn cymharol dros amser yng
Nghymru
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk
Ni cheir llawer o welliant yn ôl pumed amddifadedd ar gyfer goroesi am bum mlynedd cymharol ar gyfer rhai mathau o ganser
Yn y pumedau lleiaf difreintiedig y ceir y cyfraddau
goroesi gorau ac yn y pumedau mwyaf difreintiedig
y ceir y cyfraddau goroesi gwaethaf ar gyfer
goroesi cymharol pob math o ganser. Ac eithrio
canser yr ysgyfaint, mae’r rhan fwyaf o’r pumedau
amddifadedd yn dangos cynnydd yn y gyfradd
goroesi am bum mlynedd cymharol dros amser.
Ar gyfer canser yr ysgyfaint ni chafwyd llawer o
newid yng nghyfraddau goroesi am bum mlynedd
cymharol gyda’r bwlch yn ehangu ychydig bach
(ffigur 47). Mae’r bwlch amddifadedd ar gyfer
goroesi am bum mlynedd cymharol yn dangos
bwlch mwy na chyfraddau goroesi am flwyddyn
cymharol ar gyfer pob math arall o ganser ac
eithrio canser yr ysgyfaint; mae’r bwlch ar gyfer
canser yr ysgyfaint yn llai na goroesi am flwyddyn
cymharol ar gyfer rhai cyfnodau. Mae’r bwlch
amddifadedd wedi cynyddu ychydig dros amser ar
gyfer canser y coluddyn a chanser y fron
benywaidd ond mae wedi lleihau ychydig ar gyfer
canser y prostad. Ffigur 47: Mae amrywiad eang yn bodoli rhwng y pumedau lleiaf a mwyaf difreintiedig ar gyfer
goroesi am bum mlynedd cymharol (%) yng Nghymru ar gyfer canser y fron, y prostad a’r coluddyn
Ffynhonnell: Cofrestrfa Ganser Uned Deallusrwydd a
Gwyliadwriaeth Canser Cymru www.wcisu.wales.nhs.uk .