afn ;+;f/sf s]xl k|sfzgx¿ - digital...

68

Upload: others

Post on 28-Mar-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”
Page 2: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”
Page 3: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

agr/fsf7sf t:s/x¿ ck/fwL x'g\, hf] sf7 rf]g]{ ck/fw u5{g\ . pgLx¿ ¿v sf6\5g\/ o;f] u/]/ hª\un df:g] sfd ub{5g\ . hª\un dfl;of] eg] hLjhGt' dfl;G5g\ .

k|fs[lts jftfj/0f vNalnG5 . clg dfgj;Eotfsf] hu xlNnG5 . To;}n] hGdeof] agr/fsf], hf] PSnf] kx/]bf/ aGof] hª\unsf] . g]kfnL efiffdf …sldS;Ú

z}nLsf] klxnf] afnk':ts xf] …agr/fÚ .

d"No ?= #)÷–

d"No ?= $%÷–

d"No ?= #%÷–

d"No ?= ()÷–

afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿

dfzfsf] lk/fxf tlsof;fgL s]6L dfzfnfO{ cfˆgf] Gofgf] / g/d cf]5Øfg dg k/]g . w]/} dflg;nfO{cfk"ml;t ePsf] s'/f dg kb}{g . cfˆgf] rLh g/fd|f] nfU5 . t/ g/fd|f] 7fg]/cfˆgf] rLhnfO{ ldNsfpFb}df gePsf] s'/f kfOFb}g . cfk"ml;t ePsf] rLh kf]cfˆgf] xf] . To;}n] dflg;n] cfˆgf] rLhsf] u'g lrGg ;Sg'k5{ . dfzfn] klg

cflv/df cfˆgf] cf]5Øfgsf] u'g yfxf kfO{ . p;sf] h:tf] Gofgf] / g/dcf]5Øfg c¿sf] sxfF x'g' Û

¿;L dxfjL/x¿sf] syfk|frLg ¿;L /fHox¿ sLe / gf]euf]/f]bl;t;DalGwt oL nf]sufyfx¿df ¿;L dxfjL/x¿sf]k/fqmd Pj+ jL/tfsf] avfg kfOG5 . v'Fvf/8fFs" dfgjeIfL b}To / p8\g] zlQm ePsf] tLg6fps] clhª\u/x¿nfO{ k/f:tu/L ltgsf] cTofrf/af6 ¿;L hgtfnfO{ d'lQm lbg] ONof d'/f]d]T;, bf]a|LGoflgsLltr / cfNof]zf kf]kf]lerh:tf gfosx¿sf] kf}/v syf /dfOnf /k|]/0ffbfoL 5g\ .

gLnf 8lNkmgx¿sf] 6fk'k|zfGt dxf;fu/df cjl:yt 7"nf] df5fh:tf] cfsf/sf] Pp6f 6fk'df s'g} ;docflbjf;L OlG8ogx¿ a:y] . ;g\ !*#% df ToxfFsf k"/} afl;Gbf hxfh r9]/ cGoqa;fOF ;bf{ Pp6L lszf]/LrflxF 6fk'df cnkq 5fl8g uO{ . To;/L 5fl8PsL Tof] s]6Lc7f/ jif{;Dd To; lgh{g 6fk'df cg]s b'Mv / si6 ‰]Nb} PSn} a:g afWo eO{ .…gLnf 8lNkmgx¿sf] 6fk'Ú s/fgf gfdsL To; s]6Ln] lhpFbf] /xgsf nflu u/]sf]cb\e't ;ª\3if{sf] dd{:kzL{ syf xf] .

d"No ?= ^%÷–

afn ;+;f/lxdfn P;f]l;P;g

kf6g9f]sf, nlntk'/kmf]g g+= %%$@%$$÷@!@)#@!

hxfhL l;Gbafb…hxfhL l;Gbafbsf] syfÚ ljZjk|l;4 syf z[ª\vnf …c/asf /ftx¿Ú s} Pp6f s8Lxf] . l;Gbafbsf syfx¿n] ljZj;flxTodf Pp6f 5'§} / ljlzi6 :yfg cf]u6]sf 5g\ .;ft–;ft k6ssf] ;d'b|L ofqfsf] l;nl;nfdf l;Gbafbn] ef]Ug'k/]sf cgf}7f / lj:dosf/L36gfqmdsf aofg k9\bf s] jo:s / s] afns ;a}n] /f]dfGr /sf}t'xnsf ;fy} cfgGbsf] cg'e"lt ub{5g\ .

Page 4: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”
Page 5: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 1

dfl;s

t];|f] cÍ

lxdfn P;f]l;P;gsf nflua;Gt yfkfåf/f ;Dkflbt

tyf k|sflzt

;Dks{Mlxdfn P;f]l;P;gkf6g9f]sf, nlntk'/kf]=a=g+= !^^, nlntk'/kmf]gM %%$#@%@÷%%$@%$$

km\ofS;M %%$!!(^Od][email protected]

j]aMwww.teacher.org.np

klqsf k|flKt tyflaqmL–ljt/0f;DaGwL;f]wvf]hsf lglDtcz' sf]O/fnf

d'b|0fMhubDaf k|];

xfQLjg, nlntk'/

x]/fO a'‰ffO #

;dfrf/df lzIfs ^

cg';GwfgM 5fq÷5fqfM sf] s;/L l;S5g\ < !^

ljBfno Joj:yfkgM ;d'bfo e/kbf{] ljsNk !*

ljBfno Joj:yfkgM lhDd]jf/L :yfgLo ;/sf/sf] @!

ljrf/M lzIff, lzIfs / :yfgLo kl/j]z @$

cGtjf{tf{M dft[efiffdf k|fylds lzIff h?/L 5=== #(

lrGtgM lzIff / rl/q lgdf{0f $@

sIff–sf]7fM sljtfsf] :jfb $$

cfTd–;dLIffM d cgfbz{ lzIfs %@

1fg–lj1fgM ef]lnsf] s[lif–k|ljlw lhPdcf] %%

l/kf]6{M Mt. 8848: lzIfssf] kk\ Aof08 %*

;dLIffM k':ts ^)

d"Nof+sgM c;n lzIfs ^$

SHIKSHAK Monthlyr}t @)^$ March 2008

cfj/0fM sf7df8f}+sf] ljh]Zj/Ll:ytuLtfdftf dfljsf k|wfgfWofksljBfb]jL dxh{g .tl:a/M ls/0f kf08] .

/fd|f ;fd'bflos :s"n

s;/L /fd|f eP <g]kfnsf] :s"n lzIffsf] :t/ cyjf P;Pn;L k/LIffsf] kl/0ffdnfO{ jfl~5ttxdf psf:g w]/} 7"nf] cfly{s–ef}lts nufgL of …qmflGtsf/L lzIff gLltÚ g}klv{/xg' cfjZos 5}g . cWoogx¿n] b]vfPsf 5g\– …d u5'{Ú eg]/ cl3;g{]b[9lgZroL JolQmsf] vfFrf] .

cfj/0f I @^

bnLo /fhgLltsf] lvrftfgLaf6 ljBfnonfO{6f9f /fVg ;fdflhs bafa a9\b} uPkl5g]kfn lzIfs o'lgogsf kbflwsf/Lx¿;+:yfsf] ljwfg ;+zf]wg u/L cfkm"nfO{ u}/–/fhgLlts bzf{pg] k|of;df nfu]sf 5g\ .

l/kf]6{ I *

lzIfs /fhgLltbnLo bnbnaf6 d'Qm xf]nf <

k|sfz kGt

Page 6: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$2

;fg} xf];\, ;Sg] k|of; u/f}+

;DkfbsLo

@ )^! ;fndf @!^ j6f :s"naf6 P;Pn;L k/LIfflbg] Ps hgf klg k/LIffyL{ kf; ePgg\ . @)^@

;fndf P;Pn;L lbg] cfwfeGbf a9L ljBfyL{ km]n eP .PsfwnfO{ 5f8]/ km]n ePsf ;a} ljBfyL{ ;fd'bflos :s"nsflyP . lghL :s"ndf k9\g] ljBfyL{ lsg kf; x'G5g\ <;fd'bflos :s"ndf k9\g] lsg km]n x'G5g\ <

of] kl/0ffd ejg, hldg, v]n–d}bfg h:tf ef}ltsk"jf{wf/sf sf/0f cfPsf] xf] egf}F eg] w]/}h;f] lghL :s"nx¿;fd'bflos :s"nsf t'ngfdf cfpg ;Sb}gg\ . zx/L If]qsfw]/} lghL :s"nx¿ tcfjf;Lo 3/df jf6x/fdf :yfkgful/Psf 5g\ .lzIfsx¿sf] tna,;'ljwf, :yfloTj h:tfs'/fdf klg clwsf+zlghL :s"nsf] cj:yfbogLo 5 . clwsf+z;fd'bflos :s"nx¿km/flsnf] 7fpFdf:yflkt 5g\ . w]/}dfkm/flsnf v]n–d}bfgklg 5g\ . ;/sf/Ltna:s]n /fd|f] 5 /ykdf ;~rosf]if /lgj[lQe/0f klg 5 ./fd|f] k9fpg] 7flgPsflghL :s"nsf lzIfsn];fd'bflos :s"nsf lzIfs;/x tna–;'ljwf kfpg' k¥of]eg]/ dfu ug]{ u/]sf 5g\ .

o;af6 s] b]lvG5 eg] kof{Kt cfly{s–ef}lts ;|f]tx'Fb}df / hgzlQmnfO{ /fd|f] tna–;'ljwf lbFb}df :s"nsf]k9fO /fd|f] x'Fb}g . To;f] eP s] ug{'k5{ t < ;fd'bflos:s"n ;~rfng x'g] kl/kf6Ldf cfd"n kl/jt{g kf] ug{'k5{ls < o;sf] hjfkm vf]Hg lzIfs n] o; k6s lghL:s"ns} h:tf] glthf Nofpg] s]xL ;fd'bflos :s"nsf]cWoog ubf{ s] s'/f :ki6 eof] eg] Joj:yfkg, ef}ltsk"jf{wf/, b]zsf] zflGt–;'Joj:yf, ljBfyL{ / cleefjssf]cfly{s / ;fdflhs :t/, k/LIff k|0ffnL, kf7\oqmd h:tf:s"nsf] lgoGq0f eGbf aflx/sf s'/f oyfjt /xFbf klg:s"nleqsf] jftfj/0f km]g{ ;lsof] eg] afnaflnsfnfO{k9fOk|lt cfslif{t ug{, k7g–kf7gsf] ;du| :t/ ;'wfg{ /

/fd|f] glthf k|fKt ug{ ;lsG5 .:s"ndf ePsf /fd|f kl/jt{gsf] k|efj :s"n

sDkfpG8leq dfq ;Lldt geO{ cGoq klg :jtM km}lnG5 .:s"ndf k9fOsf] jftfj/0f ;'lw|Pkl5 ljBfyL{n] 3/df klgk9fOk|lt Wofg lbg yfN5g\ . kl/0ffdtM 5f]/f5f]/Lsf]k9fOdf Wofg glbg] 7flgPsf cleefjssf] ;d]t rf;f]a9\g yfN5 . :s"nsf] cj:yf ;'wfg{ Wofg} glbg] 7flgPsfcleefjs / :s"n j/k/ /x]sf hfGg];'Gg] dfG5]x¿sf] klg:s"nk|lt rf;f] hfUg yfN5 . ;|f]t;fwg 5}g elgPsf 7fpFdf

klg ;|f]t;fwg h'6\gyfN5 .

o;sf nflu:s"nleq w]/} 7"nf]qmflGt klg ug{' gkg{]tYo lzIfs sf]cWoogn] b]vfPsf] 5 .:s"ndf h] sfd ug{'kg{]xf] Tolt dfq, t/ k"0f{lgi7f / cg'zf;gsf;fy u/] :s"n ;'lw|xfNg]/x]5g\ . lgoldtk7gkf7g / d"NofÍgug{] kl/kf6Lsf]bL3{sfnLg k|efjkbf]{/x]5 . h] sfdsfnflu cfkm"nfO{ ;dfhn]lglZrt tna–;'ljwflbPsf] 5 lzIfsn] ToxL

sfd dfq ug{] xf] eg] kl/0ffd /fd|} cfpF5 eGg] s'/f w]/}7fpFdf 5n{Ë b]lvPsf] 5 . bnut /fhgLltn] :s"nsf]jftfj/0f lauf5{ eGg] t 5n{Ë g} eO;s]sf] tYo xf] .

oL lgisif{x¿nfO{ Jojxf/df ptfg'{ lzIfssf] st{Jo xf]lsgeg] o;n] cfTd;Gt'li6 / ;fdflhs dof{bf a9fpF5 /pgLx¿nfO{ ;fdflhs g]tfsf ¿kdf :yflkt u/fpF5 . /fd|fljBfyL{sf lzIfsn] /fhgLlt, cy{gLlt, ;dfh–gLlt h]ljifodf af]n] klg p;sf] s'/f ;dfhn] ;'G5, kTofpF5,dfG5 . Pp6f lzIfsn] rfxg] k]zfut ;Gt'li6 log} b'O{s'/faf6 cfpF5g\ . klxnf], cfˆgf ljBfyL{ pQL0f{ x'Fb} hfpmg\/ bf];|f] ;dfhdf cfˆgf] of]ubfgsf] sb/ xf];\ . P;Pn;Ldf/fd|f] glthf xfl;n ug]{ ;fd'bflos :s"nx¿n] ;fdfGok|oTgaf6 g} xfl;n u/]sf dxŒjk"0f{ pknlAwaf6 ;a}n]k|]/0ff lng ;Sg'k5{ . lsdlwsd\ Û

a‰fª ef]k'/l:yt ;TojfbL pRr dflj .

bLks cf]nL

Page 7: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 3

x]/fO / a'‰ffO

pbfpFbf] k':tfnfO{ k9fpg'eGbf pQd sfd c? s]x'g ;S5 / < /fHonfO{ k9fpg] dflg;n] eGbf a9Lof]ubfg c? s;n] ug{ ;Snf / <

dfs{; 6'lno; l;;]/f

dfG5]n] h] ;'G5, Tof] la;{G5 . h] b]V5, Tof] ;DemG5 .h] u5{, Tof] a'em\5 .

lrlgofF pvfg

hf] dfG5] l;Sg 5f8\5 pm a"9f] x'G5, pd]/n] aL;jif{sf] eP klg . hf] dfG5] l;ls/xG5 pm o'jf/lx/xG5, pd]/n] c;L jif{sf] eP klg .

x]G/L kmf]8{

/fd|f] lzIfsn] sdhf]/ ljBfyL{nfO{ /fd|f] agfpF5 //fd|f] ljBfyL{nfO{ pQd . ljBfyL{ km]n x'Fbf pm cfkm"klg km]n ePsf] 7fG5 .

dfdf{ sf]lnG;

u'0f:t/ slxNo} klg ;+of]ujz k|fKt x'g] kl/0ffdxf]Og, of] t ;w}+sf] pRr nufj, uDeL/ k|oTg, s'znlgb]{zg / Ifdtfk"j{s sfdu/fOsf] kl/0ffd xf] .

ljlnod P= kmf]:6/

Pshgfuf]7fnf]sf Ps;o j6f e]8f/x]5g\ . tLdWo]Pp6f e]8f]ayfgaf6 5'l§P/x/fP5 . uf]7fnf]lrlGtt eP/ ((j6f e]8f 5f8]/x/fPsf] Pp6f e]8f] vf]Hg uP5 . vf]Hbf vf]Hbfu/]kl5 e]8f] km]nf k/]5 . uf]7fnf] v'zLn] ub\ub\eP5 . uf]7fnfsf] o:tf] rfnf b]v]/ (( j6f e]8f 5Ssk/]5g\ . To;kl5, uf]7fnfn] tL e]8fnfO{ ;DemfP5,æx]/, ltdLx? t ;'/lIft lyof} . t/ x/fPsf] e]8f]c;'/lIft lyof] . c;'/lIftnfO{ arfpg' g} c;nuf]7fnf]sf] st{Jo xf] .ÆTo; uf]7fnfn] h:t} Pp6f lzIfsn] klg hf] sdhf]/x'G5 p;}nfO{ d2t ug{'k5{, hf] lzIffsf] pHofnf]af6aflx/ kb{5, p;nfO{ vf]h]/ lzIff lbg'k5{ .

æ

Æ

/ljg ;fo\ld

o]z" cfkm\gf of]Uotd !@ hgf r]nfnfO{ nfdf] ;do 5f8]/ kms{+bf tL

r]nfx?n] lsg olt nfdf] ;do xfdLnfO{ 5f]8L uPsf] egL u/]sf] u'gf;f]sf]

hjfkm lb+b} .

w]/} uNtL u/]sf 5f}+, w]/} e"nx? u¥of}+x]Kof}+ gfgLx?nfO{ hLjgfwf/ lal;{of}+xfdLn] rfxg] w]/} rLh kv{g ;Sb5g\gklv{sg ;+;f/L ult afns a9\b5g\xf8 df;' /ut p;sf] aGb} a9\b} 5 b]xdfr]tgfsf] lbof] k|1f Hof]lt aGb}5 g]qdf;Sb}gf}+ kv{ x} eGg, ?Sb}g pm t j]u xf]x's{+b}5 pm a9\b}5, p;sf] gfd …cfhÚ xf]

– ufla|onf ld:6«n

cg'jfbM ljwfg cfrfo{ / s]bf/ zdf{

Page 8: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$4

k|ltlqmof / ;'emfj

ef]lnsf sfdlzIfs sf] bf];|f] cÍ k9\g] cj;/ ldNof] .s]xL lgofn]/ / s]xL ;/;tL{ x]b}{5' . /fd|f]nfUof] . cfj/0f rflxF lkmNdL h:tf]nfUof] . o; cÍdf !# j6f ;Gbe{;d]l6Psf /x]5g\ . t/ sIffleqsf] lzIf0fcj:yf, lzIfs ultljlw, ljBfyL{–cleefjssf] ck]Iff, sIff–Joj:yfkg /ljBfno Joj:yfkg;Fu ;DalGwt;fdu|Lx?sf] cefj v6\lsof] . To:t};f+:s[lts ynf]sf ¿kdf sIffsf]7f,ax'eflifs cj:yfsf ¿kdf sIffsf]7f /sIffsf]7fleqsf lzIf0f–l;sfOsfultljlw;Fu ;DalGwt ;fdu|L ePdfTo;af6 lzIfsn] nfe lng kfpF5g\ .lzIfsn] k|To]s ljBfyL{sf] hftLo;+:s[ltsf] ;Gbe{nfO{ dfGotf lbP/ lzIf0fug]{ tl/sf, ljBfyL{sf] ;f+:s[ltsk[i7e"ldsf] 1fgnfO{ cfwf/ agfP/l;sfOsf k|lqmofsf] yfngL s;/L ug]{ <lzIfsn] ljBfyL{nfO{ s;/L ;Daf]wg ug]{ <oL k|Zgx?sf] pQ/n] lzIfsnfO{ljBfyL{;Fu ;xL tl/sfn] Jojxf/ ug{ d2tk'¥ofpF5 . ljBfyL{x?sf] ;fdflhs, cfly{s/ /fhgLlts cj:yfsf] hfgsf/L lnP/lzIf0f ug]{, Joj:yfkgdf pko'Qm;f+:s[lts /0fgLltx? pkof]u ug]{lzIfssf] ;Lk / sIffsf]7fsf] pko'Qm9Ën] ;Daf]wg ug]{ tl/sf h:tf s'/fnfO{cjZo klg ;d]6]sf] xf]nf eGg] ;f]r]sf]lyPF t/ ck]Iff k"/f ePg .

afXo Joj:yfkgnfO{ o;n] cfwf/agfof], l6kg6fkg eof] t/ lzIfssf

;dfrf/ ;d]6\g ;s]g . k|:t'lt /fd|f] 5 .o;n] clxn]sf] lzIffsf] cj:yfsf] ;dLIffu/]sf] kfOPsf] 5 . g]kfnsf] lzIffsf]cj:yfsf] t'ngf ubf{ ;fs{ b]zs} t'ngfu/]/ cl3 a9\g kfP /fd|f] x'g]lyof] .lzIffsf] cj:yfsf] ;'wf/ ug{ ljZj a}+s,Pl;ofnL ljsf; a}+s, cf]O{8L;L, 8flg8fnufotsf bftf ;d"xsf] ;xof]u xF'b}cfPsf] cj:yfdf dflysf ;Gbe{x? a9L;fGble{s 5g\ . o; cÍdf ;dfj]zul/Psf cGtjf{tf{, lrGtg / ljZn]if0fn]lzIfsnfO{ pmhf{ lbPsf 5g\ . ;d'bfodfljBfno x:tfGt/0f / tT;DaGwLl/kf]6{x?n] ;d;fdlostfnfO{ ;d]6\g] k|oTgu/]sf 5g\ t/ aLrdf sltko kbLoJolQmx?sf] x'lnof lbFbf kb km/s k/]sf]5 . ;Dkfbgsf] qmddf o;nfO{ Vofn ug'{h?/L 5 . cg';GwfgnfO{ k|fyldstf lbP/fd|} x'G5 . ljBfnosf] ljsf;df sf]s;/L lhDd]jf/ x'g] < o;tkm{ cfpFbfcÍdf o:tf ;fdu|Ln] k|fyldstf kfpg]ck]Iff u/]sf] 5' .

l8NnL/fd l/dfnpk;lrj, lzIff tyf v]ns'bdGqfno

lj/f]wsf] t"s 5}glzIff;Fu ;/f]sf/ /fVg] JolQmTjx¿sf]nflu ;fx|} nf]slk|o dfl;s …lzIfsÚklxnf] / bf];|f] cÍ ;dod} xftnfUof] .klqsfdf ePsf ;Dk"0f{ v'/fsx¿ dggLo5g\ . kmfu'g cÍdf k|sflzt …a}+s 5f8]/:s"nÚ zLif{ssf] n]vn] k};feGbf k]zfdf;dlk{t x'g]x¿sf nflu dfu{bz{g u/]sf]5 . k};fsf] kl5 bf}l8g]x¿sf] clVtof/Lsf]s73/fdf k'u]sf y'k|} pbfx/0f xfdL ;a}n]b]v]–;'g]s} 5f}+ . …ljBfno Joj:yfkg

x:tfGt/0f cfsif{0f / cfklQÚ zLif{sn]dg tfGof]Ù h;df ljleGg JolQmTjx¿sf]ljrf/ k9\g] cj;/ kfOof] . ;/sf/n]ljBfnosf] Joj:yfkgsf] lhDdf dfq;d'bfonfO{ lbPsf] t/ cfly{s Jooef/cfkm}Fn] g} Joxf]g]{ u/]sf] ;Gbe{dfsfo{qmdsf] lj/f]w ug{'df s'g} t"s b]lvFb}g .lzIff / :jf:Yo ;/sf/sf] k|fyldstfsf]If]q cGtu{t /flvg'k5{ . pQm ;+j]bgzLnIf]qaf6 ;/sf/ kl5 x6\g ldNb}g . s]xLu/f}F, s]xL ug{'k5{ eGg]sf nflu of] sbd:jfutof]Uo 5 . ;/sf/ lzIffaf6 xftl‰S5 eg]/ s;/L eGg] <

hLtaxfb'/ yfkfk|wfgfWofks;/:jtL k|flj,sf]xnk'/–*, afFs]

ljBfyL{ agfpg ;sf];\lzIfs sf] b'j} cÍ ;dod} k9\g] cj;/ldNof] . lzIffnfO{ ;do;fk]If agfpgxfd|f lzIfsx? ;do;fk]If x'g' lgtfGtcfjZos 5 . Tof] cleef/f lzIfs n]k"/f ub}{ hfg]5 eGg] ljZjf; 5 . lzIfsn] ;d]6]sf ljifoj:t'x¿ ax''t} pkof]uL5g\ . klxnf] / bf];|f] cÍsf cfj/0f d'2fw]/} klxn] p7\g'kg]{ ljifo x'g\ . h;nfO{p7fP/ lzIfsn] w]/}sf dgsf lh1f;fnfO{zfGt kf/]sf] 5 . To;sf lglDt lzIfsnfO{ xflb{s awfO . cGo j:t'af6 klglzIfs n] dfq geO{ ;a} kf7sn] kof{Kthfgsf/L tyf v'/fs kfpg ;S5g\ hf]Jofjxfl/s / hLjgf]kof]uL 5g\ .

lzIf0f k]zfsf] dof{bf hf]ufpgÙlzIfsnfO{ v'/fs lbg lzIf0f ;Lksf]k|of]u a9fpg / z}lIfs ;fdu|Lsf] rogug{ tT;DaGwL pkof]uL ;fdu|Lsf] lg/Gt/vfFrf] 5 . ljBfyL{ ;lqmotf j[l4sf]tl/sf, afnaflnsfsf] ;+j]uaf6 afn–dgf]lj1fgsf] cWoog u/L pko'St Jojxf/ug]{ tl/sf, cfwf/, dfGotf, c;n /;kmn lzIfs aGg] tl/sf, ;kmnlzIfssf] syf klg xfdL lzIfsx?sf]nflu cfjZos ;fdu|L x'g\ . lzIf0fsfo{df cfOk/]sf sl7gfO;Fu ;DalGwtlzIfssf] ;jfndf ljz]if1sf] hjfkm klglbg;s] To;af6 w]/} lzIfsx?n] nfe lngkfpg] s''/fdf s'g} ;Gb]x 5}g . gd'gfljBfnosf ;kmntfsf] /x:oÙ ;d'bfosf]ljBfno /fd|f] agfpg] lzIfssf /rgfcflb qmlds ¿kdf k9\g kfOg]df

Page 9: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 5

cfzfjfbL 5' . ;a} lzIfs /;/f]sf/jfnfx¿sf] xftdf k|To]s cÍk'¥ofO{ ljz]if u/L cfd lzIfsnfO{ ljBfyL{agfpg …lzIfsÚ ;kmn xf];\ Û

s[i0fs'df/ s];Lk|wfgfWofksljBflwZj/L dflj cf>fª,nlntk'/

/fd|f], ;"rgfd"ns / ;do ;fGble{s;fdu|L k|sfzg u/]sf]df …lzIfsÚ dfl;sklqsfsf ;Dk"0f{ kl/jf/nfO{ xflb{sawfO Û d klg /fi6«;+3Lo lgsfo;Fu;DalGwt eO{ lzIff If]qdf g} sfdub}{5' . k|fylds lzIffdf kx'Fr / :t/j[l4 d]/f] d'Vo sfo{ If]q xf] . o;klqsfn] Jofj;flos nfk/afxLnfO{ phfu/ub}{ o;nfO{ ;Daf]wg ug]{5 eGg] cfzflnPsf] 5' .

s]zjnf]rg zdf{rf}tf/f, l;Gw'kfNrf]s

lzIfs sf] k|yd cÍ l9n}eP klg xft k¥of] .c;'/lIft / pk]lIft aGb}uPsf] lzIf0f k]zf;'/lIft / ck]lIft agfpg]e"ldsf v]nf];\ o;klqsfn] . ;fFjf cIf/ jfafx|v/Lsf v]tfnflzIfsn] cflv/ s;sf] s]lauf/]sf 5g\ / lx+;fsflgzfgf agfOG5g\ Û <

lzIff dGqL k|bLkg]kfnsf] …tL d]/f cfb/0fLou'?x?Ú zLif{ssf] n]v ;fx|}/f]rs / dd{:kzL{ nfUof] .cfufdL cÍdf o:tfvfn]n]vsf] ck]Iff ub{5' . lzIf0f k]zfdfnfu]sf ;a}n] k9\g'kg]{ klqsf xf]–lzIfs . cfufdL cÍx¿ lg/Gt/ ¿kdfk|sfzg xf]pmg\, z'esfdgf Û

Hof]ltnfn a"9fefg'eQm k|flj,vlgofvs{, ;Nofg

;dod} ;a}lt/ k'lu/xf];\b'O{ dlxgfb]lv dfq k|sflzt x'gyfn]sf]…lzIfsÚ dfl;ssf ;+of]un] b'j} cÍ

cWoog ug]{ df}sf kfPF . klqsfleq;dfj]z ljifoj:t'sf] cg'zLngn] dnfO{cfˆgf] k]zfk|lt c‰ a9L OdfGbf/ tyflhDd]jf/ agfpg ;xof]u k'¥ofPsf] dx;";u/]sf] 5' . cGo kf7sx¿nfO{ klg o;n];sf/fTds ;Gb]z lbof] xf]nf .

lzIfsx¿df rf}tkmL{ 1fgsf] ljsf;u/fpg] kljq p2]Zo tyf ;ÍNk lnP/k|sflzt of] klqsf nfvf}+ lzIfsx¿nfO{cfˆgf] u|fxs agfpg ;xh} ;kmn x'g]cfzf lnPsf] 5' . ;fFRr} of] lzIfs–lbUbz{g ;bf pkof]uL, dggLo /k|]/0ffTds 5 . /fli6«o tyf cGt/f{li6«o;do ;Gbe{df n]lvPsf n]v, /rgfsf;fy} k|:t't tYo ljj/0fx¿sf] k|:t'ltn]klqsfnfO{ ax'kof]uL agfPsf] 5 .

k|sfzg k|f/Desf] 5f]6f] cjlwdf klgl6Kk0fL ug}{ kg]{ kIf vf; gb]lvg'k|z+;gLo kIf xf] . lzIfssf efjgf,ljrf/ / k]|/s kIfnfO{ ;d]t pRrk|fyldstf lbP/ kf7sx¿df pT;fx, k|]/0ff/ xf};nf hufpg ljb]zL /fi6«x¿n] lzIffIf]qdf k|fKt u/]sf] ;kmntf k5fl8

;DalGwt /fi6«sf] of]ubfgclg To;df lzIfsx¿sf]pNn]vgLo e"ldsf, ;]jfk|lt;dlk{t ultljlwnfO{ ;d]tpRr dxŒjsf ;fy :yfglbg' klqsfsf] ;a}eGbf;'Gb/ kIf dfGg ;lsG5 .

xfdL lzIfsx¿ cfˆgf]k]zfdf of]Uo, ;Ifd /sd{lgi7 x'g cfkm" klgcWoogzLn x'g' h?/Lx'G5 . oyf ;Dej cg's"nldnfO{ xfdL ;Dk"0f{lzIfsx¿n] lzIfs gfdso; klqsfnfO{ cfˆgf]cleGg cË agfpg] sfdu/f}+ . k"j{ d]rLb]lv

klZrd dxfsfnL / pQ/sf ;fyLx¿sfcltl/St cGo z'e]R5's kf7sx¿sfxftdf ;dod} of] dfl;s klqsf ;w}F–;w}F

k'Ug ;kmn xf];\ oxL z'esfdgf Ûs]zj/fh sfˆn]cfbz{ sGof lgs]tg pRr dfljdËnahf/, nlntk'/

kf“r ?k}of“ 36fpg' k¥of]lzIfs sf] k|yd cÍsf k|sflzt cf]zf]sf]lxGbLaf6 ¿kfGtl/t / /fw]Zofdclwsf/Lsf] z}lIfs ax; …lzIfssf]dof{bfÚ n] z}lIfs jftfj/0fdf gofF r'gf}tLylklbPsf] 5 . sdn bLlIftsf] 5Gbk9fpFbfsf] cg'ej k9\bf 5Gbdf sljtfjfrg ug{ / sf]g{ dg nfUof] . …a]nfotLlzIfs bDktLsf] hfFu/Ú zLif{ssf] l/kf]6{n]:j+o;]js lzIfsx¿sf] lzIf0f ljlwdf;'wf/fTds of]ubfgsf] ;dfrf/ k9\g kfpFbfw]/} v'zL nfUof] . cGo JolQmTj, ;+:d/0f,;fy{s lzIf0f, clen]v, ;dLIff cflbdxŒjk"0f{ / pkof]uL nfUof] .

lzIfs df z}lIfs If]q;Fu ;DalGwtlzIff cfof]u, g]kfn lzIfs o'lgog,lzIff dGqfnosf ;"rgfd"ns s'/fx¿nfO{:yfg lbg' k¥of] . lzIffdf ;flxTosf] uxge"ldsf x'g] ePsfn] o; ljwfsf] :tDenfO{;dfj]z ubf{ s;f] xf]nf < klqsfsf] d"Noklg kfFr ¿k}ofF 36fpg' k¥of] .

o; klqsfsf] p2]Zo hfoh 5 .lzIfs df :s"n lzIff;Fu ufFl;Psf;a}vfn] ;d:of / ;Defjgfx¿ vf]hL ubf{lzIfsnfO{ ldof]sf] ¿kdf lnFbf plrtnfUof] . …lzIfsnfO{ ;dfrf/Ú /…;dfrf/df lzIfsÚ :tDen] lzIfsx¿nfO{7"nf] /fxt ldn]sf] 5, o;n] lg/Gt/tfkfcf];\ . lzIff If]q;Fu ufFl;Psf lzIfs–cleefjs, z}lIfs ;+:yf, lzIff;]jLsfnflu of] w]/} pkof]uL b]lvG5 . cfO{=P8,aL=P8= k9\b} u/]sf lzIfssf nflu of]klqsf k|sfzg eOlbP/ 7"nf] u'g nfu]sf]5 . lzIfs dfl;snfO{ ;'gf}nf] eljiosf]clu|d z'esfdgf Û

sfzLgfy s'dfnk[YjLgf/fo0f SofDk;, kf]v/faL=P8=k|yd jif{

kqfrf/sf] gof“ 7]ufgf

lzIfs dfl;s, lxdfn P;f]l;P;g, kf6g9f]sf, nlntk'/kf]=a=g+= !^^, nlntk'/, kmf]gM %%$#@%@, km\ofS;M %%$!!(^

Od]nM [email protected]

Page 10: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$6

;dfrf/df lzIfs○

lzIfsnfO{ v'zLsf] va/plxn] ef/tsf k6gf / bfhL{lnª nufotsf 7fpFaf6g]kfnsf :s"ndf lzIfs ag]/ cfpg] rng lyof] .@$ kmfu'gdf sflGtk'/ df 5flkPsf] ;dfrf/ k9]kl5l:ylt pN6g nfu]sf] cfef; x'G5 . t/ g]kfnLlzIfssf] dfu cGt st} geP/ lj/f6gu/sf] ;LdfjtL{ef/tLo ufpF c/l/ofsf] aygfx ufpFdf ePsf] /x]5 .;dfrf/ cg';f/, cfO{PrPrP; gfdsf] ;f] ljBfnodf

!( dWo] !! hgf lzIfs g]kfnL /x]sf 5g\ .sIffsf] tx / of]Uotf cg';f/ g]kfnL lzIfsn] ;f]ef/tLo ljBfnodf g]kfnL ?=@% ;ob]lv ?=^ xhf/;Ddtna vfg] u/]sf 5g\ . g]kfnL lzIfsn] dfl;stna afx]s g]kfnaf6 ef/tLo ;Ldf cfjthfjtug{ ef8f klg kfpg] u/]sf /x]5g\ . tna / cGo;'ljwfdf g]kfnL / ef/tLo lzIfs aLr s'g} leGgtf5}g /] . s] ef/tdf lzIfs aGg rfxg] g]kfnLlzIfssf] nflu v'zLsf] s'/f xf]Og / <

lzIfssf nflu OG6/g]6 vt/f ÛlzIfsn] cfˆgf] 1fgsf] bfo/f km/flsnf] kfg{ /cBfjlws ug{ OG6/g]6sf] pkof]u slQsf] u5{g\s'lGg < olb ub}{gg\ eg] ca ltgLx¿ ljBfyL{eGbf klgkl5 kg{ a]/ 5}g . lsgls ca zx/L If]qsfljBfyL{x¿n] lzIfssf] dfq e/ gk/L OG6/g]6af6;fdu|Lx¿ vf]h]/ k9\g yfn]sf 5g\ . To;sf] Pp6fpbfx/0f x'g\ j}i0fjL dfWolds ljBfnosL 5fqf;/:jtL zfx . k9fOdf lgs} ;xof]u k'lu/x]sfn]pgL lgoldt OG6/g]6 x]g]{ u/]sf] atfpFl5g\ . @$kmfu'gdf /fhwfgL df k|sflzt ;dfrf/ cg';f/

OG6/g ]6 k |of ]u ug {yfn]kl5 ljBfyL{x¿sf] k9\g]afgLdf ;d]t kl/jt{gePsf] 5 . :s"nsf]lstfa dfq k9\g] afgLk/ ]sf ljBfyL {x¿nfO {

OG6/g]6sf] k|of]ukl5 sf];{eGbfaflx/sf ?lrk"0f{ s'/fx¿ klg plQs} k9\g yfn]sf5g\ h;n] pgLx¿sf] 1fgsf] bfo/fnfO{ km/flsnf]kfg{ d2t u5{ . ljBfyL{n] ‰}F lzIfsn] klg OG6/g]6sf]pkof]u u/]gg\ eg] t pgLx¿nfO{ ljBfyL{n] cfR5'cfR5'kfg{' c:jfefljs xf]Og . clg OG6/g]6 lzIfssfnflu vt/f ePg t <

b/aGbL Û b/aGbL ÛÛÛ b/aGbLÛÛ Û DofUbLsf $* ljBfno b/aGbL ljxLg lzIfsx¿sf] cefjsf sf/0f ljBfyL{x¿ dsf{df k|flj lzIfsn] g} dflj rnfpF5g\ b'O{ txsf ljBfyL{ k9fO Pp6} sIffdf lzIfs cefjn] k9fO k|efljt rGbf p7fpFb}, tna v'jfpFb} rf}/df a;]/ k9\g'kg]{ afWotf

kmfu'g dlxgfdf sf7df8f } +af6 k|sflzt b}lgs;dfrf/kqsf zLif{sx¿ x'g\ oL . oL zLif{sx¿ g}sfkmL 5g\ ;fd'bflos ljBfnodf lzIfssf] slt xfxfsf/eGg] tfhf l:yltsf] af]w u/fpg . lzIff dGqfnon]lxdfnL e]udf $), kxf8df $%, t/fO{ / pkTosfdf%) hgf ljBfyL{ a/fa/ Ps hgf lzIfs lbg] gLltto u/]sf] 5 . of] ;/sf/L dfkb08 cg';f/ dxf]Q/Ldfk|flj txdf dfq & ;o $@ hgf, lgdflj txdf #

;o &( hgf lzIfs gk'u ePsf] ;dfrf/ !! kmfu'gdf/fhwfgLdf 5flkPsf] 5 . alb{of, uf]/vf nufot c¿lhNnfx¿af6 klg o:t} ;dfrf/ cfPsf 5g\ .

cfly{s cefjsf sf/0f s'g} klg afnaflnsfn]:t/Lo lzIff k|fKt ug{af6 al~rt x'g] 5}g eg]/ljZj lzIff d~rdf JoQm k|lta4tf cg';f/ t g]kfn;/sf/n] k};f 5}g eg]/ klG5g} kfpFb}g . lsglsbftfn] ;/sf/nfO{ rflxg] hlt k};f lbG5f}+ eGg] Uof/]G6Lu/]sf 5g\ . a? ca xfdL ;a}n] lsg kof{Kt lzIfssf]Joj:yf gu/]sf] eg]/ ;/sf/l;t k|Zg ug{] xf] ls Û

gLltlgdf{tfnfO{ d'GgLsf] k|Zgdf5f dfg]{ / csf{sf] 3/sf] h'7f] efF8f df´g] k'Vof}{nLk]zf cFufn]sf %^ sxfF/ kl/jf/df sf]xL klg ;fIf/5}gg\ . ;DklQsf] gfddf pgLx¿;Fu clnslt hUuf/ To;df agfPsf] km';sf] ‰'k8L afx]s s]xL 5}g .lhNnf lzIff clwsf/L /fs]z >Ljf:tjn] afnaflnsfnfO{5fqj[lQ lbP/ ;d]t :s"ndfk9fpg vf]h] t/ rf/5f]/f5f]/LsL cfdf d'GgLsxf F/n ] >Ljf:tjnfO {6]/k'R5/ nufOgg\ . pN6}pgn] elg5g\, æk9]/ klgsfd ug]{ xf], s]6fs]6Ln]clxn] klg sfd u/]/} vfPsf 5g\ .Æ lg/If/

Page 11: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 7

ljBfnonfO{ bfgaf/fsf] 8'd/jfgf sn]h / :j/f]huf/d"ns k|fljlws lzIffno:yfkgf ug]{ p2]Zoaf6 cfof]hgf ul/Psf] dxfo1af6 @ s/f]8%) nfv rGbf p7]sf] 5 . ;f] dxfo1df ab|L/fh kf08]n];a}eGbf a9L @% nfv d"No kg]{ Ps lj3f hUuf bfg u/]sflyP . -/fhwfgL, @$ kmfu'g_kf]v/f pkdxfgu/kflnsf rfpy] l:yt /fd]Zj/L dfljsf] z}lIfstyf ef}lts ljsf;sf] nflu dxfo1 z'? ePsf] 5 / To;sf]klxnf] lbg g} ?=% nfv %) xhf/ rGbf ;Íng ePsf] 5 .pBf]uklt ;"o{axfb'/ s];Ln] ;jf{lws ?=# nfv @) xhf/bfg lbPsf lyP . -g]kfn ;dfrf/kq @! kmfu'g_b]pv'/L pkTosfsf] Ps dfq SofDk; lgdf{0f ug]{ p2]Zon];~rflnt dxfo1df ?=*$ nfv ;Íng ePsf] 5 . bfªsf]ndxLdf kfFr lbg;Dd rn]sf] ;f] dxfo1df ?=*# nfv ($xhf/ ^*$ ;Íng ePsf] xf] . -/fhwfgL ^ kmfu'g_dWok'/ lydL pRr dfWolds ejg lgdf{0fsf nflu ul/Psf]dxfo1af6 c/lgsf] pRr dfWolds ljBfno blwsf]6df %)nfv ?k}ofF ;Íng ePsf] 5 . -/fhwfgL kmfu'g !#_kf]v/fsf ljt{k|;fb u'?ªn] 3fGb|'sl:yt hg;]jf k|fyldsljBfnonfO{ ejg lgdf{0f / v]nd}bfgsf nflu ?=! nfv %)xhf/ d"No a/fa/sf] tLg /f]kgL hUuf lgMz'Ns lbPsf 5g\ .-/fhwfgL b}lgs kmfu'g !(_

/fhwfgL b}lgs

eP klg d'GgLn] cfˆg} efiffdf cfkm"h:tf ul/ax¿sfnflu lzIffsf] pkfb]otfdfly g} k|Zg p7fOg\ . lhNnfe/lzIffsf] k|zf;g rnfpg] >Ljf:tjn] d'GgLnfO{ ;D‰fpgg;s]/ p;} kmls{P5g\ . @) kmfu'gdf uf]/vfkq df5flkPsf] of] ;dfrf/n] gLltlgdf{tfnfO{ ultnf] r'gf}tLlbPsf] 5 . d'GgLsf] r'gf}tL ltgn] a'´nfg\ <

6fpsf] b'Vof], gfO6fdf cf}iflw Ûs'/f alb{of /fhfk'/ If]qsf] xf] . zxLb bz/y rGbpRr dfljsf ljBfyL{ ldt/fd yf¿ nufot $ hgfljBfyL{sf] ;d"xn] k/LIffdf lr6 rf]/]sf]df hfFraf6lgisf;g u/]sf] ‰f]+s lzIfs /lj/fh zdf{sf] 3/d}uP/ km]/]5g\ . zfob zdf{sf] /fdw'nfO{ g} eP5 Sof/,To;af6 cflQPsf lzIfsx¿n] /fhfk'/ If]qsf sl/a

^) j6f ljBfnosf] k7gkf7gg} aGb u/fP 5g\ . dfu rflxFsIff !) sf] clGtd k/LIfflbP/ a;]sf yf¿ / pgsf;fyLx¿nfO{ sf/afxL geP;Ddk9fO g} gug]{ lg0f{o lzIfsx¿n]u/]sf] ;dfrf/ !! kmfu'gsf]sflGtk'/ n] 5fk]sf] lyof] . of];dfrf/ k9]kl5 nfUof], ljBfyL{eGbf t lzIfs ‰g\ d"v{ /x]5g\ .lsgls lr6 rf]g{'kg]{ u/L k|ZgkqagfPkl5 ljBfyL {n ] t rf ]g {

vf]lhxfN5 . olb lzIfsn] ljBfyL{sf] cGt/lglxt Ifdtf/ 1fg gfKg] u/L k|Zgkqsf] l8hfOg u/]sf] ePljBfyL{n] lr6 rf]g}{ kb}{gYof] lg Û clg o;nfO{ 6fpsfsf]cf}iflw gfO6fdf nufPsf] eg]/ geg]/ s] eGg] <

u/] gx'g] s] /x]5 / <g]kfnLdf Pp6f pvfg 5, ltvf{ nfu]kl5 dflg; cfkm}+kfgL lkpg vf]nfdf wfpF5 . sflGtk'/ df !& kmfu'gdfk|sflzt Pp6f ;dfrf/ k9]kl5 Tof] pvfg To;}ag]sf] xf]Og /x]5 eGg s/} nfU5 . s'/f kj{tsf]pQ/L If]qdf kg{] ;flhnf uflj;sf] Hof]lt dfljsf]xf] . ;"rgfk|ljlwsf] of] o'udf :s"n] ljBfyL{b]lvcleefjs;Ddn] sDKo'6/l;Sg'k5{ eGg] af ]wePkl5 ufpFn]x¿ ldn]/ k};fp7fP 5g\, sDKo'6/ lsg]/nu]5g\ . ufpFdf lah'nLgeP/ s] km/s k¥of] / <ufpFn]x¿n] h]g]/]6/ klglsg ]5g \ . clxn ] Tof ]ljBfnodf ljBfyL { /cleefjs b'j}n] cfnf]kfnf]ldnfP/ sDKo'6/ l;ls/x]sf5g\ . xfn !! j6f sDKo'6/

5g\ . sDKo'6/ u'?x¿ dfq} rf/ hgf /x]5g\ h;n]dfl;s $) xhf/ hlt tna vfG5g\ . sDKo'6/l;Sg] cleefjsl;t k|ltdlxgf & ;o %) p7fP/lzIfsnfO{ tna v'jfpg] k|aGw ldnfOPsf] /x]5 .cflv/ u/] gx'g] s] /x]5 / <

lzIfs s] ub}{ xf]nfg\ <sIff % df k9\b} u/]sL ;kgf /fO{nfO{ ;fF‰–laxfg u[xsfo{ ug]{ / ;fyLx¿;Fu v]Ng] km';{b5}g . lsgls pgsf afa'cfdfsf] sdfOn]xftd'v hf]g{ klg gk'Ug] ePsfn] pgn] klg;fF‰laxfg s]xL g s]xL sfd ug}{k5{ . slxn]pgL bfp/f vf]h]/ a]lR5g\ t slxn] lu6L s'6\gk'lU5g\ . s]xL sfd ePg eg] pgL ef/L af]SghflG5g\ . pgL xfn eujtL k|fljdf k9\b}l5g\ .@& kmfu'gdf /fhwfgL b}lgsdf 5flkPsf];dfrf/ cg';f/ ;'g;/Lsf] lji0f'kfb'sf uflj;sfbh{gf}+ afnaflnsf ul/aLsf sf/0f ;fF‰laxfg;kgf /fO{n] ‰}F sfd u/]/ lbpF;f] ljBfno hfG5g\ .o;n] pgLx¿n] cfˆgf] hLjgsf] nflu lzIffsf] dxŒj/ cfjZostfnfO{ slt ulx/f];Fu a'‰]sf 5g\ eGg]s'/f phfu/ u5{ . t/ oL afnaflnsf h'g nugsf;fy ljBfno uPsf 5g\, ToxfFsf lzIfsn] ToxL nugsf;fy k9fPsf xf]nfg\ ls gxf]nfg\ <

k|:t'ltM cz' sf]O/fnf

Page 12: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$8

l/kf]6{ lzIfs /fhgLlt

lysf] gf/f;Fu} g]kfn lzIfs o'lgogsf] ljz]ifclwj]zg sf7df8f}Fdf -@–# r}t_ ;DkGg

x'Fb}5 . b]ze/sf sl/a ^)) k|ltlglw lzIfsx¿n]efu lng] ;f] clwj]zgn] o'lgogsf] ljwfg ;+zf]wgu/L xfn o'lgog;Fu cfj4 g/x]sf lzIfsx¿sf lglDtcfpFbf] jif{ x'g] lzIfs o'lgogsf] bf];|f] clwj]zgdf9f]sf vf]lnlbg]5 . o'lgogsf] ;fljssf] ljwfgn] g]kfnlzIfs ;+3, g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g, g]kfn /fli6«olzIfs kl/ifb, g]kfn lzIfs d~r / g]kfn qmflGtsf/LlzIfs ;+3 ;d]t kfFr j6f ;Ë7gnfO{ dfq o'lgogsf]

;b:o ;+:yf dfg]sf] 5 . To;}u/L of] clwj]zgn]pRr dfWolds txsf lzIfsnfO{ klxnf] rf]l6 o'lgogsf];b:osf] åf/ vf]Ng]5 eg] s'g} ;Ë7gdf cfa4 g/x]sflzIfs ;f]‰} o'lgogsf] ;b:o aGg ;Sg] k|fjwfgklg ljwfgdf yKg] ;Defjgf /x]sf] 5 .

;d:of z'?b]lv g}lzIfs o'lgog cfkm}Fdf rf/ jif{ dfq k'/fgf] eP klgo;sf] k[i7e"ld rflxF ‰08} tLgbzs nfdf] -@)#^;fnb]lv_ b]lvG5, hlta]nf g]kfn /fli6«o lzIfs

bnLo bnbnaf6d'Qm xf]nf <

;'bz{g l3ld/]

æx/]s ljBfyL{sf] pknlAwd"ns l;sfOsf nflu lzIfsx/]s lzIfssf] k|efjsf/L k|ltlglwTjsf nflu lzIfs o'lgog

ls/0f kf08]

df

lzIfs o'lgogsf] a}7s .

Page 13: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 9

;Ë7gsf] :yfkgf ePsf] lyof] . @ h]7 @)#^ dfx]6f}+8fl:yt e'6gb]jL :s"ndf ePsf] lzIfsx¿sf] e]nfn]lghfdtL sd{rf/L;/x ;~rosf]if, pkbfg tyflzIfsx¿sf] k]zfut xslxtsf] nflu lzIfs ;Ë7g:yfkgf ug{ kfpg'kg]{ egL u/]sf] lg0f{o;Fu} g]kfnlzIfs ;Ë7gsf] aLhf/f]k0f ePsf] lyof] . ;/sf/Llgsfodf cfˆgf] dfu k|:t't u/]/ cfGbf]ngsf lglDtcu|;/ ePsf lzIfsx¿sf] Ps e]nfn] ;f]xL h]7sf]clGtd ;ftfdf vu]Gb| ;ª\u|f}nfsf] ;+of]hsTjdf ;ª\3if{;ldlt lgdf{0f u¥of] . To;sf] nuQ} ;/sf/n] ;ª\3if{;ldltnfO{ jftf{df af]nfof] / plNnlvt dfux¿ k"/fug]{ jrg lbof] . To;kl5 x]6f}+8fd} @)#^ dª\l;/df/fli6«o ;Dd]ng u/]/ g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g:yfkgf ePsf] 3f]if0ff ul/of] . t/ ;/sf/n] @)#^kmfu'g @@ ut] dfq ;Ë7gsf] ljwfgnfO{ :jLs[ltlbPsfn] oxL lbgnfO{ :yfkgf lbj; -lzIfs lbj;_sf ¿kdf dgfpg] ul/Psf] 5 .

lzIfsx¿sf] xslxtsf] nflu eg]/ :yfkgf ePklg of] ;Ë7g z'?b]lv g} /fhgLlts ljjfbaf6 eg]d'Qm /xg ;s]g . lzIfs ;Ë7g hGdg] lalQs}tTsfnLg e"ldut dfn] kf6L{sf] /fhgLlts k|efjdfk/]sf] cfIf]k Psy/L lzIfsn] Toltv]/} nufP . o;df;+:yfks cWoIf vltj8f eG5g\, æxf], jfd ljrf/wf/fdfljZjf; ug]{ lzIfsx¿sf] afx'No lyof] .Æ zfob ToxLsf/0fn] xf]nf, g]kfnL sfª\u|]; / u}/jfd ljrf/wf/fdfljZjf; ug]{ lzIfsx¿n] o;nfO{ z'?b]lv g} /fhgLltsr:dfn] x]g{ yfn] . tbg'?k lj:tf/} u}/ jfdkGyL v]dfsflzIfsx¿ kfvf nfUb} hfg yfn] .

To;}sf] kl/0ffd lyof], @)$$ ;fndf k~rfotL;/sf/sf] :jLs[ltdf k|fylds lzIfs / dfWoldslzIfssf cnu cnu ;+3 :yfkgf eP . oL ;+3lzIfsx¿nfO{ km'6fpg] /fhgLlts /0fgLltcg'?k :yfkgfePsf]] vltj8f atfpF5g\ . jfd jr{:j /x]sf] ;Ë7gaf6aflx/ lg:sg] pko'Qm ;dosf] kvf{Odf a;]sf sfª\u|];lgs6 / u}/jfd ljrf/wf/fsf lzIfsx¿ ;Ë7g 5f8]/lzIfs ;+3df cfj4 x'g yfn] . t/ @)$^ sf]hgcfGbf]ngsf] ;kmntf;Fu} k|flj / dflj lzIfs ;+3lj36g x'g k'u] .

ax'bnkl5 ‰g\ lalu|of]æha ax'bnLo k|hftGq cfof] To;kl5 lzIfsx¿bnLo /fhgLltdf cfa4 geO{ z'4 lzIfs ag]/a:g'kYof]{ .Æ vltj8f eG5g\, æax'bndf t /fhgLltug]{ sfd /fhgLlts kf6L{x¿sf] lyof], olb s'g}lzIfsnfO{ /fhgLlt ug]{ OR5f k"0f{ ug'{lyof] eg]p;n] lzIf0f k]zf Tofu]/ /fhgLltlt/ nfu]sf] ePx'GYof] .Æ t/ lzIf0f k]zfnfO{ ;xL af6f]df cufl8a9fpg] P]ltxfl;s cj;/sf] ;b'kof]u x'g kfPg .Tolta]nf cGtl/d ;/sf/sf] g]t[Tj ug]{ g]kfnL sfª\u|];/ d'Vo ;f‰]bf/ jfddf]rf{n] klg lzIffnfO{ bnLo/fhgLltaf6 cnu /fVg] s'g} Wofg lbPgg\ . a?

pN6} g]kfnL sfª\u|];n] ;s'{n/ g} u/]/ @)$& c;f/dfsfª\u|]; ;dy{s lzIfsx¿sf] e]nf /fhwfgLdf af]nfof] .æax'bn cfPsf] s]xL ;dokl5 g} xfdLn] lzIfs;Ë7gsf tTsfnLg cWoIf b]jL cf]‰f;Fu lzIfsx¿sf]Pp6} ;+:yf lgdf{0f ug{ ;xdlt lgdf{0f u/]sf lyof}+ .t/ pxfFx¿ xfdLnfO{ g;d]l6sg ;Ë7gsf] clwj]zgug{lt/ nfUg'eof] .Æ lzIfs ;+3 :yfkgfsf] k[i7e"ldsf]:d/0f ub}{ g]kfn lzIfs ;+3sf Ps hgf ;+:yfkss]zjk|;fb e§/fO{ eG5g\, æsfª\u|]; s]Gb|Lo sfof{nosf]tkm{af6 c;f/df lzIfsx¿sf] e]nf af]nfOPsf]]df Tof]cufj} /fhwfgLdf pknAw k|hftflGqs v]dfsflzIfsx¿sf] e]nf u/]/ g]kfn lzIfs ;+3sf] :yfkgfu¥of}+ .Æ o;/L @)$& ;fn j}zfv @( ut] g]kfnLsfª\u|]; kf6L{;Fu cfj4 lzIfsx¿sf] ;+:yf klxnf]kN6:yfkgf eof] . sfª\u|];sf] of] unt gLltnfO{ ;Rofpgbafa lbg'sf] ;f6f] c¿ kf6L{n] klg To;s} cg's/0fug{ yfn] . @)%) ;fndf cfOk'Ubf /fli6«o k|hftGqkf6L{sf] lzIfs kl/ifb, g]kfn ;b\efjgf kf6L{sf] lzIfsd~r / g]kfn dhb'/ ls;fg kf6L{sf] qmflGtsf/L

lzIfs ;+3 gfds ;+:yfx¿ tL bnsf] elugL ;+:yfsf¿kdf :yflkt eO;s]sf lyP . ToxL pkqmd cGtu{tdfcf]jfbLn] …clvn g]kfn lzIfs ;+3Úsf] :yfkgfu¥of] . o;/L 3f]lift c3f]lift ¿kdf /fhgLlts bn;Fucfj4 lzIfssf Psbh{g hlt ;+:yfx¿ v'ln;s]sf5g\ .

o;/L lzIfssf gfddf v'n]sf ;+:yfx¿n] ljBfnosf]k7gkf7gnfO{ eGbf dfp kf6L{sf] kIfdf cf–cfˆgf]dfGotf cg';f/ ;Sg] hlt ;a} u/] . ltgLx¿ cfˆgf]kf6L{sf] kIfdf slt bQlrQ eP/ nfu]sf lyP eGg]s'/fsf] Pp6f pbfx/0f g]kfn lzIfs ;+3n] @)%%;fndf k|ltlglw;efsf sfª\u|];sf ;f+;bx¿nfO{ n]v]sf]v'nfkqdf e]l6G5 . h;df n]lvPsf] 5M ælzIf0f k]zfdfk|j]z ug'{cl3 sfª\u|]; /x]sf / lzIf0f k]zfaf6 cjsfzlnPkl5 klg sfª\u|]; g} /xg] clg sfª\u|];s} nflucfkm" / cfˆgf] kl/jf/;fd' pknAw ;f/f ljsNk /;+efjgfx¿nfO{ Tofu]/ sfª\u|];s} nflu lzIfs ePsf

b]zsf] /fhgLltn] c‰}l:y/tf kfpg ;s]sf] 5}g . olbxfdLn] ;a} ;+:yf vf/]h u/]/o'lgog /fVof}+ eg] ef]ln s'g}kf6L{sf] g]tfsf] ;lqmotfdf csf]{lzIfs ;+:yf vf]lnFb}g eGg]Uof/]G6L 5}g .Æ

s]zjk|;fb e§/fO{, cWoIflzIfs o'lgog

Page 14: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$10

l/kf]6{ lzIfs /fhgLlt

JolQmx¿sf] nufgL, Tofu / alnbfg g]kfn lzIfs;+3sf] syf xf] . t/ sfª\u|];n] ;+3sf] ljzfn pmhf{,p;k|ltsf] cljrlnt lgi7f, k|dfl0ft Ifdtf / ;dfhdf:yflkt ;Ddfg, ljZjf;nfO{ k|hftGqsf] ;Da4{g /ljsf; Pj+ :jo+ g]kfnL sfª\u|];sf] ;'b[9Ls/0fdf pkof]uug{ ;ls/x]sf] 5}g .Æ

lzIfs ;+3n] @)%& df sfª\u|];;Fu cf}krfl/s;DaGwlaR5]b u/]sf] 3f]if0ff u/]/ ljutsf] uNtL ;Rofpgvf]h]sf] ;Gb]z lbg gvf]h]sf] xf]Og . t/ clxn];Ddp;sf] k'/fgf] 5lj ablnPsf] 5}g . To:t} Pdfn]sf]jr{:jdf /x]sf] g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g klg cfˆgf]/fhgLlts cf:yfaf6 dfly p7]sf] b]lvPsf] 5}g . clvng]kfn lzIfs ;+3 nufotsf c¿ ;+:yfx¿ t 3f]lift¿kd} cf–cfˆgf dfp kf6L{sf e|ft[ ;Ë7gsf ¿kdflqmofzLn 5g\ .

o'lgogM uNtL ;Rofpg] k|of;;fj{hlgs ljBfnosf] v:sFbf] :t/n] o'jfo'jtLdf knfPsf]cfqmf]z / g}/fZotfsf sf/0f lzIfs / ljBfnonfO{

kf6L{sf] k|ToIf 5fofFdf /fVg sl7g x'g] b]v]kl5 @)%*df cfP/ sfª\u|]; / Pdfn] ljutsf] q'l6 ;Rofpgtof/ eP . lzIfsnfO{ bnLo /fhgLltaf6 6f9f /fVgltgn] Psn lzIfs o'lgogsf] cjwf/0ffdf ;xdlthgfP . lzIff P]gsf] ;ftf}+ ;+zf]wgn] lzIfs s'g} klg/fhgLlts bnsf] ;b:o x'g gkfpg] / ePdf sf/afxLug{ ;lsg] k|fjwfgsf] Joj:yf u¥of] . o;df sfª\u|];/ Pdfn] b'j}sf] ;xdlt lyof] . of]Uo / bIf JolQmdfq lzIfs ag"g\ eg]/ lzIfs cWofkg cg'dltkqsf]sfg"gL Joj:yf klg ToxL a]nf ul/of] .

@)^) ;fndf lzIfs o'lgogsf] :yfkgf eof] t/P]gsf] dd{ / o'lgogsf] cjwf/0ff ljkl/t . P]gdfæ;fj{hlgs ljBfnodf sfo{/t lzIfsx¿sf] nflu PslzIfs o'lgog /xg]5Æ elgPsf] 5 . To;sf] cy{,lzIfs o'lgogsf] u7g ePkl5 c¿ s'g} klg gfdwf/LlzIfs ;+:yfx¿ /xg] 5}gg\, ;a} lzIfssf] Pp6} o'lgogx'g]5 eGg] g} nfU5 . t/ ;+3 / ;Ë7gsf g]tfx¿n]dxf;+3sf] cjwf/0ff cg';f/sf] …o'lgogÚ agfpg] lg0f{ou/] / lzIff dGqfnoaf6 ljwfg :jLs[t u/fP . clg

lzIfs ;+3, lzIfs ;Ë7g, kl/ifb, d~r / qmflGtsf/LlzIfs ;+3sf] dxf;+3sf] ¿kdf lzIfs o'lgogsf]u7g ul/of] . Tof] tby{ ;ldltsf] cWoIf agfOPg]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gsf cWoIf dfwjk|;fbclwsf/L . ;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnL ckgfOPsfn]o'lgogsf] d'Vo lx:;f xfn ;+3 / ;Ë7gn] cf]u6]sf5g\ eg] yf]/} ;b:o ePsfn] kl/ifb, d~r /qmflGtsf/Lsf] k|ltlglwTj gfd dfqsf] /x]sf] 5 .Pp6fn] cWoIf kfP csf]{n] dxf;lrj tyf a9L s]Gb|Lo;b:o kfpg] ;d‰bf/L ;+3 / ;Ë7gsf aLrdf ePsfn]@)^! ;fn r}tdf ePsf] o'lgogsf] klxnf] clwj]zgaf6;+3sf tTsfnLg cWoIf s]zjk|;fb e§/fO{ o'lgogsf]cWoIf 5flgPsf x'g\ .

o'lgogsf] :yfkgfkl5 s]xL /fd|f ;Í]t klg b]lvPsf5g\ . lzIfs ;+3÷;Ë7gx¿aLrsf] ltQmtfnfO{ o'lgogsf]cEof;n] la:tf/} 36fpFb} nu]sf] 5 . ;Ë7gsf cWoIfxL/f g]kfn eG5g\, æxfdLaLr klxn] h:tf]] cGToxLgljjfb x'g 5f8]sf] 5 . eP klg /fhgLlts cfu|xeGbf j:t'k/s a9L x'g] u/]sf] 5 . klxnf h:tf] of]kIf / pm kIf eg]/ ljutdf h'g lxnf]5\ofKg] kl/kf6Lx'GYof], Tof] cj:yf cGTo eP/ cfh xfdL aLr ;f}xfb{jftfj/0fsf] lgdf{0f ePsf] 5 .Æ Tolt dfq x}g, lzIfs/ ;/sf/;Fusf] ;DaGwdf klg km]/abn cfPsf] 5 .klxnf sfª\u|];sf] lzIffdGqL x'Fbf lzIfs ;+3 / Pdfn]sf]lzIffdGqL x'Fbf ;Ë7gnfO{ ;QfkIfLo lzIfs ;+:yfsf]¿kdf x]l/GYof] eg] csf]{nfO{ k|ltkIfL . t/ o'lgogsf]:yfkgfkl5 ;/sf/;Fusf] ;DaGwdf ptf/r9fj sdeP/ ;xsfo{ g} z'? ePsf] 5 .

ljsNkM ;+/rgf kl/jt{gclxn]sf] o'lgogsf] ;+/rgfk|lt k|foM lzIfs ;Gt'i6b]lvFb}gg\ . o'lgogsf] lhNnf txsf] g]t[Tjdf /x]sf;+3 / ;Ë7g b'j} kIfsf lzIfsx¿ ;d]t ;fljssf];+/rgf km]/abn ug]{ kIfdf plePsf 5g\ . ;/sf/;Fusf];xsfo{ cGtu{t o'lgogn] cfof]hgf u/]sf If]qLo e]nftyf uf]i7Lx¿df w]/}h;f] ;do lzIfssf c¿ ;+:yfx¿vf/]h u/]/ lzIfsx¿sf] Pp6} ;+:yf x'g'kg]{ cfjfhp7\g] u/]sf] tYo cWoIf e§/fO{ :jLsf/ u5{g\ . t/pgL o;lglDt kl/kSj jftfj/0f aGg c‰} s]xL ;donfUg] atfpF5g\ . pgL eG5g\, æb]zsf] /fhgLltn] c‰}l:y/tf kfpg ;s]sf] 5}g . olb xfdLn] ;a} ;+:yfvf/]h u/]/ o'lgog /fVof}+ eg] ef]ln s'g} kf6L{sf]g]tfsf] ;lqmotfdf csf]{ lzIfs ;+:yf vf]lnFb}g eGg]Uof/]G6L 5}g .Æ

t/ g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gsf cWoIf xL/fg]kfn c¿ ;a} ;+3–;Ë7g vf/]h u/]/ …lzIfs o'lgogÚdfq sfod /fVg] k|:tfj cfkm"x¿n] o'lgogsf] ljz]ifclwj]zgdf cl3 ;fg]{ atfpF5g\ . ;Ë7gsf dxf;lrjafa'/fd clwsf/L yK5g\, æbnLo /fhgLltn] lzIffnfO{w]/} xflg k'¥ofPsf] cg'e"lt ePsfn] xfdL lzIfssf];+:yf Pp6} agfP/ To;nfO{ /fhgLlteGbf k/ /fVg

bnLo /fhgLltn] lzIffnfO{w]/} xflg k'¥ofPsf] cg'e"ltePsfn] xfdL lzIfssf] ;+:yfPp6} agfP/ To;nfO{/fhgLlteGbf k/ /fVgnfluk/]sf 5f}+ .

afa'/fd clwsf/L, dxf;lrjg]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g

Page 15: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 11

nfluk/]sf 5f}+ .Æ cfkm"x¿n] To:Tff] k|:tfj /fVbf lzIfs;+3sf] tkm{af6 pT;fxhgs k|ltlqmof gkfPsf] u'gf;f]pgsf] 5 .

t/ g]kfn lzIfs ;+3sf cWoIf df]xg 1jfnLklg cfkm"x¿ o'lgog dfq /fv]/ c¿ ;+:yf vf/]hug]{ s'/fsf] la/f]wL gePsf] atfpF5g\ . æxfdLx¿ ^)k|ltzt :jljo' r'gfj h:tf] k|ToIf lgjf{rg / $)k|ltzt ;dfg'kflts k|ltlglwTj x'g'k5{ eg]/ oxLclwj]zgdf k|:tfj nfG5f}+ .Æ 1jfnL eG5g\, æolb;Ë7g, d~r, kl/ifbnufot c¿ cfa4 ;a} ;+:yfvf/]h x'g] xf] eg] xfdL klg lzIfs ;+3 lj36g ug{tof/ 5f}+ .Æ of] ljifodf lzIfs ;Ë7gsf g]tfx¿n]aflx/ Pp6f / leq csf]{ af]Ng] u/]sfn] o; ljifodftfls{s lgisif{df k'Ug g;lsPsf] 1jfnLsf] u'gf;f]5 . t/ ;+3 / ;Ë7gdWo] s'g} Pp6fn] cfˆgf] ;+:yflj36g u/]df csf]{;Fu To;f] ug'{sf] ljsNk /xg]5}g .

dfcf]jfbLsf] e|ft[ ;Ë7g …clvn g]kfn lzIfs;+3Ú clxn];Dd o'lgogeGbf aflx/} 5 . t/ To;sfcWoIf u'0f/fh nf]xgLsf cg';f/ pgLx¿ klg Pp6};+:yf lgdf0f{sf] kIfdf 5g\ . nf]xgL eG5g\, æxfdLPp6} ;+:yfsf] kIfdf t 5f}+ t/ To;lglDt xfd|f tLgj6f zt{ 5g\M o'lgogsf] ljwfgdf ;+3Lo nf]stflGqsu0ftGqk|lt k|lta4tf, lzIff k|0ffnL / gLlt af/] Go"gtd:ki6tf / k]zfut xslxtsf] ;'lglZrttf . d'v}dfcfPsf] ;+ljwfg;efsf] r'gfjaf6 gofF ;+ljwfg ag]kl5gofF jftfj/0f aGg] / To;kl5 dfq cfkm"x¿lzIfsx¿sf] Pp6} ;+:yf agfpg] sfddf nfUg] klgatfpF5g\ . ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf dfcf]jfbLsf tkm{af6pDd]bjf/ /x]sf nf]xgLsf] syg / z}nL x]bf{ dfcf]jfbLx¿clxn] g} o'lgogdf kl;xfNg] d"8df b]lvFb}gg\ .

clxn] h;/L kfFr j6f ;+:yf o'lgogdf cfa4ePsf 5g\, To;}u/L c¿ ;+:yf klg ;Da4 x'g kfpg]af6f] vf]Ng] u/L ljwfg ;+zf]wg ug{ o'lgogsf] g]t[Tjtof/ b]lvG5 . t/ To;n] o'lgognfO{ bnLo /fhgLltaf6d'Qm x}g ‰g\ ufFHb} n}hfg] dfq sfd u5{ eG5g\,kf6g dfWolds ljBfnosf k|wfgfWofks xf]daxfb'/s'Fj/ . æclxn] t o'lgog bnLo lzIfs ;+:yfsf] 5ftf;+:yf ag]sf] 5 . bnLo lzIfs ;+:yfsf] dxf;+3 agfpg];f]rfO g} unt xf]Æ, s'Fj/sf] egfO lyof], æTo;}n]o'lgog dfq /xg] c¿ ;a} ;+:yf vf/]h ug'{k5{ . Tof]sfd oxL ljwfg clwj]zgn] ug'{k5{ .Æ bnLo lzIfs;+:yfdf cfa4 x'g grfxg]] sf]xL klg lzIfs ;Lw}lzIfs o'lgogsf] ;b:o aGg g;Sg] clxn]sf] ljwfgsf]csf]{ dxŒjk"0f{ vf]6 xf] . æljwfgsf] of] k|fjwfgn]lzIfsx¿nfO{ g} nlHht t'NofPsf] 5 .Æ k|wfgfWofkss'Fj/ eG5g\, lzIfsx¿ ;f]‰} o'lgogsf] ;b:o aGggkfpg] k|fjwfg /fVg'sf] cy{ xf], lzIfs ;+3÷;Ë7gsfg]tfx¿ lzIf0f k]zfnfO{ bnLo /fhgLltsf] b'irqmaf6aflx/ lgsfNg rfxFb}gg\ .Æ s'Fj/n] eg] ‰}F o'lgognfO{k]zfut ;+:yf agfpg] lbzfdf n}hfg] xf] eg] ljwfg

clwjz]gn] ;f]‰} o'lgogsf] ;b:o aGg kfpg] u/Lljwfg ;+zf]wg ug}{ kg]{ b]lvG5 .

olb clxn]s} h:t} lzIfssf] dxf;+3 agfpg] xf]eg] bnLo cfwf/df x}g, txut cfwf/df lzIfs o'lgogagfpg' Pp6f ljsNk x'g] b]lvG5 . k|fylds txsflzIfsx¿sf] Pp6f o'lgog dfWolds / pRr dfWoldstxsf] csf]{ o'lgog agfpg] / tL ;a} o'lgogsf]dxf;+3sf] ¿kdf lzIfs o'lgog /xg' ;fljssf] eGbfpko'Qm ljsNk /x]sf] lzIffsdL{ ljdn km'ofFn atfpF5g\ .ef/t, hfkfg, a]nfot, gj]{ nufotsf b]zx¿df o:tftxut lzIfs o'lgog 5g\ . tx cg';f/ lzIfssf;d:of, d'2f / cfjZostf klg km/s x'g] ePsfn]tL b]zx¿df o;/L txut o'lgog ag]sf] b]lvG5 .c‰ ;Dej x'G5 eg] t ljifout lzIfsx¿sf] ;+3agfP/ ltgLx¿sf] dxf;+3 agfpg' ‰g\ /fd|f] x'G5–km'ofFn yK5g\ . t/ lzIffljb\ k|f=8f= dgk|;fb jfUn]lzIfsx¿sf] dxf;+3 agfpg gx'g] ts{ cufl8 ;f5{g\ .æo;n] l;lG8s]6sf] sfd u5{, k]zfut bIftf clej[l4sf]sfd x'Fb}g .Æ jfUn] eG5g\, æo'lgog t ljBfnosf]

txdf agfOg'k5{ . lsgls cfˆgf] ljBfnosf] ;d:of/ ;+efjgf ToxL ljBfnosf lzIfsn] dfq a'‰]sfx'G5g\ .Æ pgsf] cjwf/0ff cg';f/, ljBfno txsf]lzIfs o'lgognfO{ ;/sf/n] ;Lw} lzIfssf] Ifdtfljsf;sf] nflu lg/Gt/ ;xof]u ug'{k5{ / To;sf]lhDdf klg o'lgognfO{ g} lbg'k5{ .

o;/L o'lgognfO{ ;xL cy{df lzIfssf] 5ftf ;+:yfagfpg rfxg] xf] eg] g]t[Tj;fd' y'k|} ljsNkx¿ b]lvG5g\ .t/ k|wfgfWofks s'Fj/n] eg] ‰}F lzIfs ;+3, ;Ë7g/ o'lgogsf] g]t[Tj ;fFlRrs} OdfGbf/ x'g] xf] eg]lzIfsnfO{ bnLo /fhgLltaf6 d'Qm ug]{ sfdsf] ;'?cftlzIfs o'lgogsf] ;+/rgf oxL ljwfg clwj]zgaf6ug{ tof/ /xg'k5{ . dfcf]jfbL lgs6nufot xfn aflx//x]sf lzIfsx¿ klg l9nf]rfF8f] o'lgogs} 5ftfd'lgcfpg'sf] ljsNk klg /xg] 5}g . To;f] ubf{ pgLx¿n]lzIfs ;d'bfo, ljBfyL{ / l;Ëf] ;dfhsf nflu df}sfdfxL/f kmf]/]sf] 7x5{ .

xfdL Pp6} ;+:yfsf] kIfdft 5f}+ t/ To;lglDt xfd|f tLgj6f zt{ 5g\M o'lgogsf] ljwfgdf;+3Lo nf]stflGqs u0ftGqk|ltk|lta4tf, lzIff k|0ffnL / gLltaf/] Go"gtd :ki6tf / k]zfutxslxtsf] ;'lglZrttf .

u'0f/fh nf]xgL cWoIfclvn g]kfn lzIfs ;+3

Page 16: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$12

l/kf]6{ lzIfs /fhgLlt

lz Ifs r}t @)^$12

cGtjf{tf{ lzIfs /fhgLlt

bnLo /fhgLltaf6 d'Qm x'g} k5{ab|Lk|;fb vltj8f;+:yfks cWoIf, g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g

g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7g :yfkgfsf] k[i7e"ld s] lyof] <lzIfsnfO{ ;/sf/n] z'4 tna afx]s s]xL klg lbg]

u/]sf] lyPg . @)!# ;fndf lghfdtL sd{rf/LnfO{k]G;gsf] Joj:yf ul/of], t/ lzIfsnfO{ ul/Pg .lzIfsnfO{ ;~rosf]if, pkbfg s]xL klg lbOFb}gYof] .;dfhn] lzIfssf] 7"nf] ;Ddfg uYof]{ t/ cfly{s ¿kdfpgLx¿ c;'/lIft lyP . o'jf cj:yfdf lzIfs eP/ljBfno k;]sf] JolQm ToxfFaf6 lg:sFbf j[4 eO;s]sf]x'G5 . dg]{ a]nfdf t cfˆgf] sdfOaf6 sfqf] lsGg] k};fklg pm;Fu x'Fb}g . ha;Dd lzIfssf] k]zfut ;'/Iff x'Fb}g,of]Uo / /fd|f dflg;x¿n] lzIf0f k]zf 5f8\g] qmd a9\5 .

t;y{ lzIfsnfO{ tL ;'ljwfx¿ lbnfpg ;/sf/nfO{ bafalbg s]xL g s]xL ug'{k5{ eGg] ;a}nfO{ nflu/x]sf] lyof] .

@)#% ;fnlt/sf] s'/f xf]– cjsfzk|fKt Pshgfk|fylds lzIfsnfO{ e'6gb]jL dfWolds ljBfno -x]6f}+8f_sf lzIfsx¿n] /yofqf u/]/ ;Ddfg u/], ;fgf] y}nL klgpkxf/ lbP . s]xL ;dokl5 tL lzIfssf] lgwg x'Fbfpgsf] bfx;+:sf/ ug{ xfdLn] rGbf p7fpg' k¥of] . of]36gfn] d nufotsf lzIfsx¿nfO{ lzIfssf] lxtsf] nflus]xL ug}{ k5{ eGg] 56k6L k}bf u/fof] . o;} aLrdf@)#^ ;fnsf] ljBfyL{ cfGbf]ng z'? eof] . k~rfotLJoj:yfsf] lj?4df b]ze/ Ps lsl;dsf] nx/ g} rn]sf]lyof] . kl/jt{g rfxg] / /fhgLlt–k|]l/t dflg;x¿ ePsfn]xfdL lzIfsx¿ klg r'k a:g] cj:yf lyPg . k|hftGqsf]:yfkgfsf] nflu klg ;3fp k'Ug] / lzIfssf] xslxtsf]nflu klg bafa lbg ;lsG5 eg]/ x]6f}+8fsf d nufot(( hgf lzIfsx¿ @)#^ ;fn h]7 $ ut] df}g

h'n';;lxt ;8sdf plqof}+ . xfd|f] d'Vo dfu lzIfsnfO{sDtLdf lghfdtL sd{rf/L;/x k]G;g, pkbfgsf] Joj:yfx'g'kg]{ / lzIfssf] k]zfut xslxtsf nflu ;Ël7t eP/sfd ug{ lzIfs ;Ë7g :yfkgf ug{ kfpg'k5{ eGg] lyof] .

lzIfs ;Ë7gsf] :yfkgf :jt:km"t{ ¿kdf ePsf] lyof] lss'g} /fhgLlts bnsf] k|]/0ffdf <

lzIfs cfGbf]ng :jt:km"t{ ¿kdf p7]sf] xf] . o;dfs'g} bnsf] e"ldsf lyPg . cfGbf]ng a9\b} uPkl5 cfˆgf]cg's"n x'G5 eg]/ tTsfnLg dfn]n] xfdLnfO{ ;dy{g rflxFu/]sf] lyof] . ;Ë7gsf] :yfkgf x'Fbf tTsfnLg dfn]nufotjfdkGyL ljrf/wf/fdf cfa4 lzIfsx¿s} ;ª\Vof a9Llyof] . kl5 klg o:t} eO/Xof] . o;sf] csf]{ sf/0f s]lyof] eg] sfª\u|];sf g]tf aLkL sf]O/fnfn] lzIfs;Ë7gnfO{ Tolt ?rfPgg\ . To;n] ubf{ k|hftflGqs v]dfdf/x]sf lzIfs ;fyLx¿nfO{ cK7\of/f] k¥of] . hfoh dfuaf]s]/ :yfkgf ePsfn] lzIfs ;Ë7g pgLx¿n] 5f8\g klg;s]gg\ clg kf6L{ g]tfx¿n] dg gk/fPsf] x'Fbf g]t[Tjdfa:g klg ufx|f] eof] .

lzIfs ;Ë7gb]lv lzIfs o'lgogsf] u7g;Ddsf] ofqfnfO{s;/L d"NofÍg ug'{x'G5 <

;Ël7t ePkl5 lzIfsn] lghfdtL sd{rf/L;/x tna,k]G;gnufotsf ;a} ;'ljwf kfpg ;s] . of] kIfdf w]/} /fd|f]eof] . t/ k|fylds txb]lv ljZjljBfno;Ddsf lzIfsx¿dof{bf, ul/df / ;Ldfsf] dxŒj ga'‰]/ ljleGg /fhgLltskf6L{sf] lk5nUu' eP/ lxF8\g yfn] . Tof] Hofb} g/fd|f] s'/fxf] . lg/ª\s'ztfsf] lj?4df ePsf] /fli6«o cfGbf]ngdf ;r]tgful/ssf x}l;otn] efu lng' / /fhgLlts tyf k]zfut:jtGqtfsf] kIfdf nfUg' :jfefljs xf] . ;r]t JolQm ePsfsf/0f lzIfs s'g} /fhgLlts ljrf/wf/f af]Sg ;S5, t/pgLx¿ kf6L{sf] ;b:o rflxF x'Fb} x'g'x'Gg .

of] uNtL k~rfot sfnd} eof] ls ax'bn cfPkl5 <k~rfotL sfnel/ plt;f/f] uNtL ePsf] lyPg . ax'bn

cfPkl5 g} xf] 7"nf] e"n ePsf] . ax'bn cfPkl5 lzIfsz'4 lzIfs eP/ a:g'kYof]{ . t/ To;f] x'g ;s]g .lzIfsx¿ /fhgLlts bnsf] ;b:o dfq x}g, sfo{stf{ g}eP/ lxF8\g yfn] . pgLx¿df /fhgLlts dxŒjfsfª\Iffa9\of] .

;Ël7t ePkl5 lzIfsn] lghfdtLsd{rf/L;/x tna, k]G;gnufotsf ;a};'ljwf kfpg ;s] . of] kIfdf w]/}/fd|f] eof] . t/ k|fylds txb]lvljZjljBfno;Ddsf lzIfsx¿ dof{bf,ul/df / ;Ldfsf] dxŒj ga'‰]/ljleGg /fhgLlts kf6L{sf] lk5nUu'eP/ lxF8\g yfn] .

Page 17: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 13

lxhf] lzIfsnfO{ k]G;g, pkbfg lbOGgYof], tna klgsd lyof], k]zfut xslxtsf] nflu ;Ë7g ePg eg]/n8\of}+ . xfdLn] tL ;a} kfof}+ . ;/sf/n] cfˆgf] Ifdtfcg';f/ lzIfsnfO{ tna tyf ;'ljwf klg lbO/x]sf] 5 .t/ ha xfdL k]zfut ¿kdf 9'Ss eof}+, …;/sf/L sfdslxn] hfnf 3fdÚ eg] ‰}F k9fpg 5f8]/ kf6L{sf] ‰08faf]Sg yfNof}+ . /fhgLlt ug]{ dg eP lzIfs 5f8]/ lxF8\g'kYof]{ t/ lzIfssf] tna vfP/} /fhgLltdf lxF8\g yfNof}+ .jf:tjdf lzIfsn] cfˆgf] st{Jo lgjf{x gu/]/ ;fdflhsck/fw g} u/]sf 5g\ . To:t}u/L cfˆgf] /fhgLltssfo{stf{ agfP/ /fhgLlts bnx¿n] klg plQ g} 7"nf]ck/fw u/]sf 5g\ .

lzIfsx¿ /fhgLltdf nfUbfsf] ;a}eGbf 7"nf] gsf/fTdsc;/ s] xf] <

bnLo /fhgLltdf nfUg] h:tf] lzIfsx¿sf] untJojxf/sf sf/0f g]kfnL ;dfhn] 7"nf] d"No r'sfpg' k/]sf]5 . ;fj{hlgs lzIffsf] :t/ olt w]/} vl:sg'sf] d'Vosf/0f klg oxL xf] . cfh lghL ljBfnoaf6 P;Pn;Ldfw]/} ljBfyL{ /fd|f];Fu pQL0f{ x'G5g\ t/ ;fj{hlgsljBfnoaf6 t'ngfTds ¿kdf lgSs} sd dfq kf;x'G5g\ . Tof] ;a lzIfs /fhgLlts sfo{stf{ eOlbgfn]ePsf] xf] . p;n] cfˆgf] bfloTj af]w u/]/ sfd u/]sf] ePo:tf] cj:yf cfpg] lyPg . ;dfhdf lzIfssf] dof{bf klgoxL sf/0fn] 36]sf] xf] .

s] lzIfsnfO{ sIffsf]7f k|lt pQ/bfoL agfpg;lsG5 t <

;lsG5 . agfpg} klg k5{ . lzIfs z'4lzIfs dfq} x'g'k5{ . t/ clxn] xfdLn] eGb}df g/fhgLlts bnx¿n] lzIfsnfO{ …ca ltdLx¿ xfd|f]sfo{stf{ gagÚ eg]/ eGg]jfnf 5g\ g tlzIfsx¿n] g} /fhgLlts bnnfO{ kl/Tofuul/lbG5g\ . Tof] ;do cfpg cln ;do nfUnf .To;}n] lzIfssf] sfdsf] d"NofÍgsf ug]{ / ;f]xLcfwf/df p;nfO{ u|]8 j[l4 tyf c¿ ;'ljwf lbg] gLltagfOg'k5{ / To;nfO{ Jojxf/df ptfl/g'k5{ .ljBfyL{sf] l;sfO :t/ Go"gtd klg b]lvPg eg];DalGwt lzIfssf] u|]8 /f]Ssf ;d]t ug}{ k5{ .Tolta]nf lzIfsn] dnfO{ lglZrt ;ª\Vofdfdfq ljBfyL{ lbOg'k5{ eGg;S5 . ;/sf/ /cleefjsn] ljBfyL{;ª\Vofsf cfwf/df lzIfs/ ef}lts ;'ljwfsf] k|aGwul/lbg'k5{ . clg k|j]zk/LIff lng] / s'g:t/;Ddsf ljBfyL{ egf{ug]{ eGg] lg0f{o ug]{clwsf/ klg lzIfsnfO{g} lbOg'k5{ . b08 dfq

x}g k'/:sf/sf] klg oyf]lrt k|aGw ul/g'k5{ . clxn] klg/fd|f lzIfs gePsf xf]Ogg\ . t/ ltgsf] oyf]lrt sb/;dfh / ;/sf/ b'j}n] u/]sf 5}gg\ . /fd|f lzIfssf] sb/ug]{ / To;nfO{ k|rf/k|;f/ ug]{ sfd ;a} ldn]/ ug'{k5{ .olt dfq x'g;Sof] eg] clxn]sf] cj:yfdf %) k|ltzt;'wf/ s]xL ;dokl5 g} cfpF5 .

ljz]if clwj]zgsf] tof/Ldf /x]sf] lzIfs o'lgogsfaf/]df s] eGg'x'G5 <

d lzIfs o'lgogsf] g]t[Tjdf /x]sf ;fyLx¿nfO{;dfhk|lt OdfGbf/ eP/ cfˆgf efjL sbdx¿ cufl8a9fpg ljz]if cg'/f]w ub{5' . lzIff b]zsf] d]?b08 xf],lzIff g} /fd|f] gePkl5 ;dfh cufl8 a9\g} ;Sb}g . of]s'/fnfO{ x[boËd u/]/ cfkm" klg z'4 lzIfs x'g] / c¿lzIfsnfO{ klg z'4 / k]zfut pQ/bfloTj s'zntfsf;fy lgjf{x ug{ ;Ifd agfpg] d"n bfloTj lzIfso'lgogsf] xf] . lzIfssf] k]zfut bIftf a9fpg] / Tof];Lk sIffsf]7fdf k|of]u ug]{ jftfj/0f lgdf{0f ug{ lzIfso'lgogn] ;a}eGbf a9L e"ldsf lgjf{x ug{ ;S5 . To;}u/LlzIfs o'lgog ljleGg bndf cfa4 lzIfs ;+3÷;Ë7gsf]dxf;+3 x}g, sn]hsf ljBfyL{ o'lgog h:tf] ;f]‰} lgjf{lrtx'g] k4lt ckgfpg'k5{ . o;f] ubf{ s'g} ;d"xn] Psnf}6LlhTg] / afFsL ;a} kfvf kg]{ cj:yf klg cfpglbg'x'Fb}g . a? To;lglDt ;dfg'kflts k|ltlglwTjsf]Joj:yf ug'{k5{ .

ha xfdL k]zfut ¿kdf 9'Sseof}+, …;/sf/L sfd slxn] hfnf3fdÚ eg] ‰}F k9fpg 5f8]/ kf6L{sf]‰08f af]Sg yfNof}+ . /fhgLlt ug]{dg eP lzIfs 5f8]/ lxF8\g' kYof]{

t/ lzIfssf] tna vfP/}/fhgLltdf lxF8\g yfNof}+ . jf:tjdf

lzIfsn] cfˆgf] st{Jolgjf{x gu/]/

;fdflhs ck/fw g}u/]sf 5g\ .

ls/0f kf08]

Page 18: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$14

l/kf]6{ lzIfs /fhgLlt

kfndf ljBfno lzIffsf] lj:tf/ / lzIfsx¿ ;Ël7tx'g] k|of;, @))& ;fnsf] kl/jt{gkl5 ;Fu;Fu} z'?

ePsf] xf], h'g cBflk hf/L 5 . tyflk :s"n lzIfsx¿;Ël7t x'g] k|lqmofn] d"t{?k rflxF @)#^ sf] ljBfyL{ cfGbf]ngkl5dfq lng ;Sof] . Tolta]nf e"ldut cj:yfdf /x]sf] g]skfdfn]]sf] jr{:j;lxt g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gsf] :yfkgfePsf] xf] . To;sf] aflx/L cfj/0fdf k|hftGqjfbL lzIfsx¿klg cfj4 eP– k]zfut ;Ë7gsf] gfddf . Pp6f ;docfof]– k|hftGqjfbLx¿ ToxfF c6\g ;s]gg\ . k|hftGqjfbLlzIfsx¿sf] a]Un} ;Ë7g– g]kfn lzIfs ;+3 @)$& j}zfv#) ut] v'Nof] . g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gleq cfk;Ltgfj, ljjfb / /fhgLlts dgf]dflnGokZrft u7g ul/Psf]g]kfn lzIfs ;+3 ;+ejtM clxn] klg ;a}eGbf a9L ;b:o;ª\Vof ePsf] lzIfs ;+:yf xf] .

Tolta]nf k|hftGqjfbL / jfdkGyL lzIfsx¿ km'6]sf] h:tf]b]lvP klg lzIfs ;+3sf] hGd g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gsf]cf}krfl/s ljefhgaf6 ePsf] lyPg . oyfy{df k|hftflGqsk|lqmofdf lzIfssf ;+:yfnfO{ o;/L ;~rfng ug{ ;lsG5eGg] pbfx/0f k|:t't ug{sf nflu Tof] hdsf]{ ul/Psf] lyof] .Tof] k|of; z'?sf !–@ jif{;Dd t ;zQm ¿kdf eof], To;kl5sflbgdf s] eof], Tof] ;a}sf ;fd' :ki6 g} 5 .

;du| /fhgLltn] cfˆgf] uGtJo lal;{Psf] a]nfdf, k]zfut;+:yfx¿ klg /fhgLlt sd k]zfut a9L x'g g;Sbf p:t}k|s[ltsf w]/} ;+:yfx¿ hGdFbf /x]5g\– kbsf] efua08fsfnflu klg . To;sf] pbfx/0f ag]sf] 5– g]kfn lzIfs o'lgog .;+3 / ;Ë7gsf] Pstf jftf{sf qmddf ax; z'? ePsf]lyof]– b'j}sf] PsLs/0f jf ;+3Lo ;+/rgf jf ;xh / ;a}c6\g] k|lt:kwf{Tds o'lgog < Pstfsf] lg/y{s ax; tyfcf–cfˆgf] ;+:yfsf] :jfledfg w/f}6L /fv]/ aGg] dxf;+3Lo;+/rgfeGbf v'Nnf k|lt:kwf{af6 5flgg] lzIfs g]t[Tj h?/L5 eGg] s'/fdf of] kª\lQmsf/ klg lyof] . t/ o'lgog oLb'j} 9fFrfeGbf km/s cfof] . kl/0ffdtM o'lgog ;a} k|sf/sfljBfnosf lzIfssf] jf:tljs ;++:yf aGg ;s]sf] 5}g . o;df;+3 / ;Ë7g afx]ssf ;+:yfx¿ of t 5}gg\ of eP klg tLs]xL lhNnfdf dfq ;Lldt 5g\ . ;fË7lgs kIf lrGtfhgs5 . d[tk|foM ;+:yfx¿nfO{ ;+:yfks ;b:otf lbFb} lxF8\g'kg]{t/ ljBfnodf k9fpg] lzIfsnfO{ rflxF ;b:otf lbg gldNg]]o'lgogsf] afWotf 5 . lzIfsx¿n] ;Lw} ;b:otf gkfpg]g]kfn lzIfs o'lgogn] slt lzIfsx¿sf] k|ltlglwTj ub{5 <s–s;sf] lxtsf vflt/ sfd ub{5 < s;af6 pmhf{ k|fKt

o'lgogsf] cf}lrTo Û

ub{5 < eGg] h:tf k|Zgx¿ cfh;Dd cg'Ql/t g} 5g\ .o'lgognfO{ g]kfnsf ;Dk"0f{ lzIfsx¿sf] ;f‰f ynf] agfpg]

xf] eg] clxn]sf] efua08fsf] ;+/rgfeGbf lgtfGt km/s t/ljBfnodf k9fpg] hf] sf]xL klg ;b:o x'g], ltgLx¿sf]cledtaf6 dfq o'lgogsf] ;Ë7g lgdf{0f x'g] j}wflgs Joj:yful/g'k5{ . d}n] a'‰];Dd, g]kfndf cl:tTjdf /x]sf sltkolzIfssf ;Ë7gx¿ o'lgogdf cfa4 5}gg\ . Toltdfq xf]Og,tf]lsPsf ;+:yfks ;+:yfafx]s c¿ ToxfF k|j]z ug{ klg kfpFb}gg\ .o'lgogsf] lgjf{rgdf s'g} klg pDd]bjf/nfO{ k|ToIf dt lbgkfOFb}g . k|ToIftM pDd]bjf/ x'g klg kfOFb}g . yfxf kfP;Ddsf7df8f}F h:tf lhNnfdf ;d]t o'lgogsf] lgjf{rg x'g;s]sf]5}gÙ hals o'lgogsf] efua08fsf] klxnf] sfo{sfn ;lsg}nfu]sf] 5 . &% lhNnfdWo] w]/}h;f]df lgjf{rg gx'Fb} zfxL;Í6sfndf g} s]Gb|Lo lgjf{rg ;DkGg ug'{kg]{ afWotf o'lgognfO{lsg k/]sf] lyof] eGg] cfh;Dd a'́ g ;lsPsf] 5}g .

Psflt/ o'lgogsf] :yfkgf ePsf] 5 / csf]{lt/ cflwsfl/s;fdflhs ;f}bfafhL ug{sf nflu /fli6«o:t/df g]kfn lzIfso'lgogsf] dfq cl:tTj /flvPsf] 5 P]g–lgoddf . o'lgogsf]u7gkZrft g]kfn lzIfs ;+3 / g]kfn /fli6«o lzIfs ;Ë7gh:tf ;+:yfx¿;d]t o'lgogsf] d'v tfs]/ a:g afWo ePsf5g\ . o'lgognfO{ ;/sf/sf] ;+/If0f / pmhf{ k|fKt eP klgo;sf] pbokZrft g]kfnL z}lIfs kmfF6df k]zfut xslxtsf7f]; pknlAw ePsf] b]Vg–;'Gg kfOPsf] 5}g . lzIfssf] tflnd,;'ljwf, nfO;]G;, u'0ffTds lzIff h:tf ljifodf vf;} kxnePsf] kfOFb}g . ;a}lt/ o'lgogsf] k|ltlglwTj /flvPsf] 5t/ o'lgogsf k|ltlglwx¿ hxfF klg cGof]n / låljwfu|:tdfgl;stfdf k|:t't x'g] u/]sf] kfOG5 . cfd lzIfsx¿dfrflxF cfˆgf] ;+:yf vf]6f]–l;Ssfdf kl/0ft x'g nfu]sf] b]v]/lrGtf k}bf ePsf] 5 .

g]kfn lzIfs o'lgognfO{ ;fFRr} ;Dk"0f{ g]kfnL lzIfsx¿sf];f‰f 5ftf ;+:yf agfpg] xf] eg] clxn]sf] ;fË7lgs k|f?kdfcfd"n kl/jt{g ug'{kb{5 / h'g;'s} ljBfnodf k9fpg] ePklg o'lgogsf] k|f/lDes ;b:o aGg kfpg] x'g'kb{5 . s]Gb|dfs;/L k|ltlglwTj u/fpg] eGg] s'/fsf] ;xh tl/sf lglZrtu/L h'g;'s} txsf] cWoIftf ax'dtLo k|0ffnLaf6 k|ToIf dtaf6lgjf{lrt x'g] k|fjwfg /flvg'kb{5 . o'lgogdf cfj4 x'g] k|lqmof/ zt{x¿ ;/n / ;xh agfOg'kb{5 . o'lgog cfkm}F klgdhb'/ dxf;+3sf] ;b:o x'g'kb{5 . cfa4 ;+:yfsf] :jtGqtf/ ;fdflhs ;f}bfafhLsf] clwsf/ vf]l;g'x'Fb}g .

-clwsf/L g]kfn lzIfs ;+3sf ;+:yfks ;lrj x'g'x'G5 ._

o'lgognfO{ ;fFRr} ;Dk"0f{ g]kfnL lzIfsx¿sf] ;f‰f 5ftf ;+:yf agfpg] xf] eg]clxn]sf] ;fË7lgs k|f?kdf cfd"n kl/jt{g u/L h'g;'s} ljBfnodf k9fpg] lzIfsn]

klg o'lgogsf] k|f/lDes ;b:o aGg kfpg] x'g'kb{5 .

xl/ljgf]b clwsf/L

g]

l6Kk0fL lzIfs /fhgLlt

Page 19: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 15

cfrf/;+lxtf

cleefjsk|ltsf] k|lta4tf• aRrfsf] k|ult / lxtsf ;DaGwdf cleefjsn]

pko'Qm dfWodaf6 lzIfs;Fu k/fdz{ ug{ kfpg'k5{eGg] s'/fnfO{ dfGotf lbg'k5{,

• cleefjssf] clwsf/nfO{ cfb/ ub{} aRrfsf] lxtx'g] lsl;dsf] k]zfut ;Nnfx lbg'k5{ .

• aRrfsf] lzIffbLIffdf ;lqmotfk"j{s efu lng /aRrfsf] lzIffdf g/fd|f] c;/ kfg{] vfnsf sfddfs]6fs]6LnfO{ gnufpg cleefjsnfO{ k|f]T;fxg lbg;a} k|of; ug{'k5{ .

-;g\ @))! h'nfO{df yfONofG8df ePsf] Ph's];g OG6/Gof;gnsf]t];|f] cGt/f{li6«o ;Dd]ngåf/f kfl/t ._

Ifsx¿sf] cGt/f{li6«o ;Ë7g Ph's];g OG6/Gof;gnn] :t/LolzIffnfO{ k|hftflGqs ;dfhsf] dxŒjk"0f{ cfwf/ dfg]sf] 5 .

;f] ;Ë7gsf cg';f/, lzIffn] ;a} s]6fs]6L / o'jfnfO{ ;dfg z}lIfscj;/ k|bfg ug{'k5{ . lzIfs / z}lIfs If]qdf sfo{/t ;a}n] lzIffIf]qdf pknAw ;]jfk|lt hgtfsf] ljZjf; hufpg sfd ug{'k5{ eGg]s'/f klg ;f] ;Ë7gn] dfg]sf] 5 . oL p2]Zo k"/f ug{sf nflu /lzIfsx¿nfO{ cfˆgf] k]zfut cfr/0f lgwf{/0f ug{sf nflu d2t k'uf];\eg]/ lzIfsx¿sf] cfrf/;+lxtf tof/ u/]sf] 5 . o;n] lzIfsx¿sf]sfd;Fu ;DalGwt gLltlgod, sfg"g / sfo{qmdsf k"/ssf ¿kdf ;xof]uug{] ljZjf; ;f] ;Ë7gsf] 5 . ;f] cfrf/;+lxtfsf s]xL dxŒjk"0f{ c+zx¿M

lzIfssf] st{Jo

k]zfk|ltsf] k|lta4tflzIfsn]–• lzIfsx¿n] cfk"mdflysf] hgcf:yf / ljZjf; sfod /fVg]

u/L sfd ug{'k5{ / ;a} ljBfyL{x¿nfO{ :t/Lo lzIff lbP/cfˆgf] k]zfut ;Ddfg a9fpg'k5{,

• k]zfut 1fgnfO{ lgoldt ¿kdf cBfjlws / ;'wf/ ug{'k5{,

• hLjge/ l;Sg' k]zfk|ltsf] k|lta4tfsf] Pp6f cË xf] eGg]s'/fnfO{ :jLsfb{} l;sfOsf] k|lqmof, tl/sf / ;do lgwf{/0fug{'k5{,

• cfˆgf] bIftf / of]Uotf;Fu ;DalGwt ;a} hfgsf/L ;fj{hlgsug{'k5{,

• ;Ë7gdf ;lqmo ¿kdf ;xefuL eP/ cfˆgf] sfd ug{] cj:yfnfO{/fd|f] kfg{ k|of; ug{'k5{ h;n] ubf{ Psbd} of]Uo dflg;x¿lzIfs x'g nfnflot xf]pg\,

• lzIffsf] If]qdf / o; If]qdfkm{t ;dfhdf k|hftGq /dfgjclwsf/sf] k|j4{g ug{] ;a} k|of;nfO{ ;3fpg'k5{,

ljBfyL{k|ltsf]] k|lta4tflzIfsn]–• ;a} s]6fs]6L vf;u/L cfˆgf ljBfyL{x¿sf]

clwsf/sf] ;Ddfg ug{'k5{,

• ljBfyL{sf] lxt / sNof0fsf] /Iff / k|j4{gug{'k5{, s'g} klg ljBfyL{nfO{ zf/Ll/s tyfdgf]j}1flgs b'Jo{jxf/ x'g lbg'x'Fb}g,

• ljBfyL{nfO{ of}g b'Jo{jxf/ x'g glbg ;DejeP;Dd ;a} pkfo ckgfpg'k5{,

• ljBfyL{sf] lxt;Fu ;DalGwt ;a} ljifodfpko'Qm lsl;dsf] kl/>d ug{'sf ;fy} oLljifodf ;ts{tf / uf]kgLotf ckgfpg'k5{,

• dfgjclwsf/;DaGwL cGt/f{li6«o dfGotf;Fu;'xfpFbf] cfrf/0f ckgfpg ljBfyL{x¿nfO{;3fpg'k5{,

• ljBfyL{;Fu k]zfut ;DaGw sfod /fVg'k5{,• x/]s ljBfyL{ c¿eGbf km/s x'G5, x/]s

ljBfyL{sf ljz]if cfjZostf x'G5 eGg] s'/f:jLsf/ u/L ljBfyL{nfO{ cfˆgf] Ifdtf a9fpgxf};nf lbg'k5{ / dfu{lgb{]z ug{'k5{,

• ljBfyL{x¿df cfkm" ;d'bfosf] Ps cË x'F /oxfF ;a}nfO{ :yfg 5 eGg] efjgf hufpg'k5{,

• cfˆgf] clwsf/ Gofok"0f{ 9Ën] / ddtfsf;fy k|of]u ug{'k5{,

• ljBfyL{;Fusf] cfˆgf] ;DaGwnfO{ s'g} klglsl;dn] c‰ vf;u/L wfld{s jf /fhgLltscf:yf abNg jf To;nfO{ lgoGq0f ug{b'?kof]u x'g lbg'x'Fb}g,

lz

Page 20: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$16

cg';Gwfg

xL jif{cufl8 xfa{8{ ljZjljBfnosf cWoIfNof/L ;d;{n] …dlxnfx¿sf] dfgl;s Ifdtf

sdhf]/ x'g] x'gfn] ljZjljBfno txdf ef}lts lj1fg/ ul0ft lng] 5fqfx¿ sd ePsf x'g\Ú eGbf z}lIfs/ /fhgLltshutdf 7"nf] v}nfa}nf dlRrof] . pgsf]of] egfO o;cl3 :yflkt dfGotf ljk/Lt lyof] .;g\ !(^) / &) sf] bzsdf ljZje/df ePsf]dlxnf cfGbf]ngn] b'O{ j6f s'/f :yflkt u/]sf] lyof],h;dWo] klxnf] lyof], cj;/sf] sdLn] ubf{ dfqdlxnf k5fl8 k/]sf x'g\, / csf]{ lyof]Ù ;dfg cj;/kfpg] xf] eg] h'g;'s} If]qdf klg dlxnfn] k'?if;Fuk|lt:kwf{ ug{ ;S5g\ .

o; dfGotfn] lzIff If]qdf gofF cEof;x¿ leœofof] .5fq / 5fqfnfO{ km/s–km/s ljBfnodf k9fpFbf k9fOsf]:t/ km/s x'G5 / 5fqfk|lt e]befj x'G5 eGg] ts{p7\of] . cd]l/sfdf t ;/sf/L cg'bfgdf rNg] :s"nx¿df;x–lzIff -5fq / 5fqf b'j}nfO{ Pp6} :s"ndf k9fpg]_clgjfo{ g} ul/of] .

ljsf;f]Gd'v b]zx¿df 5f]/LnfO{ klg ljBfno k7fpg]cleofg rnfOof] . dlxnf pTyfg / ;zlQms/0fsfnflu dfq geP/ ;fdflhs ljsf;sf lglDt klg 5f]/LnfO{ljBfno k7fpg'k5{ eGg] dfGotf cufl8 cfof] . cfdflzlIft eP kl/jf/ / ;GtltnfO{ ;d]t kmfObf x'G5,

To;}n] aflnsfx¿nfO{ k9fpg'k5{ eGg] cleofg g} rNof] .oL ;a} k|of;sf] kmn:j?k 5fqfx¿n] lzIffdf

7"nf] km8\sf] df/] . w]/} o'jtLx¿ lzlIft eP / lzlIftx?/f]huf/sf] If]qdf ;+nUg x'Fb}uP . gofF k':tfsf nflu…/f]n df]8]nÚ tof/ eP .

!(&) / !(() sf] bzsdf a]nfotdf ePsfcWoogn] 5fqfx¿sf] ;f]rfOdf kl/jt{g cfPsf] b]vfPsf]lyof] . ;g\ !(&) sf] bzsdf ToxfFsf dfWoldsljBfnosf 5fqfx¿n] kl/jf/ / 3/nfO{ k|fyldstflbGy] eg] !(() sf] bzsdf pgLx¿sf] k|fyldstfdfpRr lzIff, Joj;fo / sl/o/ k/]sf] lyof] .

;g\ !(() sf] bzsdf cfP/ ljsl;t b]zx¿dfk9fOdf 5fqfx¿n] 5fqnfO{ pl5Gg yfn] . df}sf /k|f]T;fxg kfP 5fqf 5fqeGbf kl5 kb}{gg\ / h'g;'s}If]qdf klg dlxnfx¿ k'?if;Fu k|lt:kwf{ ug{ ;S5g\ eGg]dlxnf cfGbf]ngsf] dfGotf ;To ;flat x'g yfNof] .

o:tf] a]nfdf xfa{8{ ljZjljBfnosf ;d;{n] s]cfwf/df 5fqfsf] af}l4s Ifdtfdfly k|Zg u/] t <

;g\ !(() sf] bzssf] cGTolt/b]lv dflg;sf]lbdfusf] agfj6 / To;n] sfd ug]{ tl/sfsf] cWoog-Go'/f] ;fOG;_ n] s]6f / s]6Lsf] lbdfusf] agfj6/ To;n] sfd ug]{ tl/sf km/s 5 eGg] gofF dfGotf:yflkt ug{ vf]Hb}5 . o; bzssf] z'?df cd]l/sfdf

5fq / 5fqfsf] s;/L l;S5g\ <

dg]z >]i7/f]lxt n'OF6]n

s]

Page 21: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 17

dfOsn u'l/Pgåf/f lnlvt æs]6f / s]6Ln] km/slsl;dn] l;S5g\Æ gfds k':ts k|sflzt eof] .lrlsT;s lnofgf8{ ;S; t lrlsT;f k]zf 5f8]/5fq / 5fqfnfO{ cnUu} k9fpg'k5{ eGg] dfGotf k|j4{gug{ g} nfluk/] . pgsf cg';f/ …s]6f / s]6Ln] l;Sg]tl/sf km/s 5 . s'g} ;d:of xn ug{ s]6f /s]6Ln] lbdfusf] km/s–km/s efu rnfpF5g\ . sfdsf]rk]6fsf] ef/ yfDg s]6fnfO{ eGbf s]6LnfO{ ufx|f] x'G5 .Ú;S;sf] l;4fGtdf ljZjf; ug]{ cd]l/sfsf] ;fpySof/f]lngf /fHosf] lzIff ljefudf sfd ug]{ 8]le8¥of8j]nsf cg';f/, æs]6fx¿nfO{ ef}lts ¿kdf rNgnufpg'k5{ lsgeg] pgLx¿sf] :gfo' k|0ffnL cfFvfn]b]Vg] / sfgn] ;'Gg] tl/sfaf6 k|efljt x'G5 . s]6Lx¿sf]l;sfOdf ljifoj:t', ljBfyL{–ljBfyL{ aLrsf] ;DaGw /ljBfyL{–lzIfsaLrsf] ;DaGwn] k|efj kf5{ . s]6Lx¿nfO{Pscsf{;Fu s'/f ug{ lbOPg eg] pgLx¿n] l;Sg;Sb}gg\ . s]6Lx¿nfO{ cfˆgf] hLjgdf 36]sf] 36gfnfO{sIffsf]7fsf] ljifoj:t';Fu hf]8\g] df}sf lbg'k5{ .Æ ;S;\sfcg';f/ s]6f / s]6LnfO{ k9fOdf k|f]T;fxg lbg km/s–km/s tl/sf ckgfpg'k5{ .

8f= ;S;\ klg klxn] s]6f / s]6Ln] l;Sg] tl/sfdfkm/s 5}g / pgLx¿nfO{ ;x–lzIff lbg'k5{ eGy] . t/;g\ @))) df pgsf] lSnlgsdf Pshgf !@ jif]{la/fdL cfP . pgL ;x–lzIff nodf k9\y] . pgL Psbdsd af]Ny] . pgnfO{ s]xL klg ug{ ?rfpFb}gy] . s]6fdfq k9\g] :s"ndf egf{ ePkl5 pgL k"/} km]l/P . To;kl58f= ;S;\n] s]6fnfO{ dfq k9fpg] / s]6LnfO{ dfqk9fpg] :s"ndf uP/ s]6f / s]6Lsf] lbdfusf] agf]6;DaGwL cg';Gwfg ug{ yfn] . cWoog kl5 pgL eGgyfn], ædflg;sf] k|s[lt lnËdf cfwfl/t x'G5 .Æ

5fq / 5fqfn] km/s lsl;dn] l;S5g\ of Pp6}lsl;dn] l;S5g\ eGg] ljjfbsf] 6'Ëf] tTsfn nfUg

;Sg] 5}g t/ klg cd]l/sfdf 5fqfeGbf 5fq k5fl8ePsf] rflxF Pp6f dxŒjk"0f{ tYo g} xf] . sIff (b]lv !@ ;Ddsf] dfWolds txsf] lzIff ^% k|ltzts]6fx¿n] rf/ jif{df dfq ;S5g\ . ;f]xL lzIff rf/jif{df ;Sg] s]6Lx¿sf] dfqf s]6fx¿sf] eGbf a9Lcyf{t\ &@ k|ltzt 5 . s]6fx¿ km]n x'g] ;Defjgfs]6Lx¿sf] eGbf 8]9 u'0ff a9L /x]sf] 5 .

lbdfusf] agfj6 / 5fq–5fqfsf] ljifoj:t'sf] ¿lrkm/s ePklg ;fdflhs jftfj/0fn] l;sfOdf km/sk5{ eGg] s'/fdf b'O{dt x'g;Sb}g . ljsl;t b]zx¿;f+:s[lts / cfly{s lx;fan] s]6f / s]6LnfO{ ;dfgcj;/ k|bfg ug{ ;Sg] cj:yfdf k'lu;s]sf 5g\ .pgLx¿sf] rf;f] csf]{ txdf k'lu;Sof] . ljsf;f]Gd'vb]zdf ;f+:s[lts dfGotf / cfly{s ljkGgtfn] ubf{5fq / 5fqfsf] l;sfOdf c;/ kfl//x]sf] 5 . 5f]/LnfO{klg :s"n k7fpF eGg] gf/f Ps 7fpFdf 5 eg] csf]{lt/ljBfno k7fP/ s] t < eGg] k|Zgsf] hjfkm vf]Hgklg TolQs} h¿/L b]lvG5 . dfly plNnlvt a]nfotsf]cWoogn] b]vfP cg';f/ 5fq 5fqfnfO{ :s"n hfFbfkmfObf x'G5 eGg] s'/f b]vfpg' h¿/L 5 . km]n ePklgpgLx¿nfO{ :s"nd} /fVg] pkfo lgsfNg'k5{ .

g]kfnsf ;a} sIffdf 5fqf sd 5g\ . o;nfO{a9fpg' k5{ . o;f] ug{] w]/} pkfo 5g\— h:t} ljBfnodfdlxnf lzIfssf] ;ª\Vof a9fpg], 5fqfx¿sf] nflu kof{Ktzf}rfnosf] Joj:yf ug]{, 8fS6/, OlGhlgo/, k|wfgfWofkscflb k'?if dfq x'G5g\ eGg] e|d lbg] kf7\o;fdu|Lsf7fpFdf tL sfd dlxnfn] klg u5{g\ eGg] ;Gb]z lbg]kf7\o;fdu|L agfpg' klg TolQs} cjZos 5 . o;afx]s lzIfsn] 5fqf / 5fqnfO{ ;dfg Jojxf/ ug'{klg h?/L 5 . To;kl5 xfdLsxfF klg 5fqfx¿n] k9fOPdfpRrtd pknlAw xfl;n ug{ ;Snfg\ .

-@ dfr{ @))* sf] Go"of]s{ 6fOD;df cfwfl/t_

ls/0f kf08]

Page 22: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$18

ax; ljBfno Joj:yfkg

s]xL jif{ klxn]sf] s'/f xf], ndh'ªsf] Pp6fufpFn] ahf/l:yt dfWolds ljBfnosf] k|fË0fdf

lzIfsx¿;Fusf] s'/fsfgLdf yfxf eof]– To; ljBfnosf]k|fylds txdf ljBfyL{ egf{ / pkl:ylt 36\bf] /x]5 .clg 9f]s}df v'n]sf] Pp6f 5fk|] …af]l8{ª :s"nÚ df eg]egf{sf] rfk a9\bf] /x]5 . o:tf] lsg x'g uof] eGg]k|;Ë p7\bf, Pshgf lzIfsn] d'v kmf]g'{eof] …c¿sf]t s'/} 5f]l8lbpmFF, d}n] klg cfˆgf] 5f]/fnfO{ ToxLF egf{u/]sf] 5' .Ú

pQm ljBfno, h;nfO{ ufpFn] cfkm}Fn] cfˆgf] ;|f]t/ >dn] agfPsf lyP, rnfPsf lyP / 6f9f–6f9faf6lzIfs NofP/ k9fpg] Joj:yf u/]sf lyPÙ To;nfO{

@)@* ;fnsf] …gofF lzIff k|0ffnLÚn] ;/sf/Ls/0fu¥of] . z'?sf ljBfyL{ :gfts eO;s]kl5 ToxLljBfnosf lzIfs eP . oL :gfts lzIfsx¿ tflnd–k|fKt 5g\ . pgLx¿sf] of]Uotf / 3/kfos k/]sf]tna–eQfdf klg vf]6 nufpg] 7fpF 5}g . ;a} x[i6k'i6g} 5g\ . ljBfno ejg, kmlg{r/, z}lIfs ;fdu|L,v]ns'b d}bfgdf klg bf]if b]vfpg] s'/f vf; s]xL5}g . t/ Pp6} dfq l;sfot 5, …lgoldt k9fOx'Fb}g . lzIfsx¿ clwsf+z kf6L{ut /fhgLltdf Jo:tx'G5g\ . lzIfs–lzIfs, ljBfyL{–ljBfyL{, lzIfs–ljBfyL{aLr /fhgLltsf] s'/fnfO{ lnP/ a]nf–a]nfdf ‰u8feO/fV5 .Ú

cufl8sf] 5fk|] af]l8{ª :s"ndf 7fpF ;fF3'/f] 5,Go"gtd k"jf{wf/ klg k'u]sf 5}gg\ . $–% hgfn]C0f lnP/ u/]sf] nufgL p7\g] l:ylt 6f9} 5 . of]UolzIfs kfpg wf}–wf} 5 . kfOPsf lzIfssf] of]Uotfklg kof{Kt 5}g . tyflk ljBfyL{ ;ª\Vof a9\bf] 5 .t/ oxfF k9fO eg] lgoldt ¿kn] x'g] u5{ . lzIfsnfO{/fhgLlt ug]{ km';{b 5}g . clg cleefjsn] klga]nf–a]nfdf cfˆgf s]6fs]6Lsf] k9fO–n]vfOsf] l:yltaf/]lh1f;f :j¿k k|ltj]bg dfUbf /x]5g\, h'g ;/sf/LljBfnodf 5}g . olt sf/0fn] ubf{ lgMz'Ns lzIfflbg] ljBfnoaf6 dfl;s ?=@ ;o ltg'{kg]{ lghL ljBfnodfljBfyL{ cf]Ol/g] qmd a9\bf] 5 . o;/L ha cleefjssf]ljZjf; ;/sf/L ljBfnoaf6 x6\g yfNof], ;fwf/0f;] ;fwf/0f JolQmn] klg cfˆgf s]6fs]6L af]l8{ª :s"ndf/fVg] rfxgf ug{ yfn]Ù ta d'n'sdf lghL ljBfnox¿Rofp ‰}F pd|g yfn] .

b;jif]{ ;z:q åGåsf] bf}/fgdf To; 5fk|] :s"nnfO{hah{:tL aGb u/fOof] / ljBfyL{nfO{ ;Fu}sf] ;/sf/LljBfnodf 3';fl/of] . t/ ;b/d'sfddf To;/L g} v'n]sf]csf]{ 5fk|] …af]l8{ª :s"nÚ eg] tLgtnfsf] kSsL x'gk'Uof] . o;} tLgtn] :s"nsf] 5tdf pleP/ Ps lbgTo;sf k|wfgfWofksnfO{ ;f]w]sf] lyPF, ætkfOFn] of]ljBfnodf sfd ubf{ / k'/fgf] ljBfnodf sfd ubf{sf]cg'ejdf s] km/s kfpg'eof] <Æ pgsf] hjfkm lyof],æcfGtl/s Joj:yfkgsf] lx;fan] d oxfF :jtGq 5' .;z:q åGån] hlt;'s} xNnfP klg cleefjs v';LeP;Dd lghL ljBfno rnfpg ;lsFbf] /x]5 . csf]{s'/f k'/fgf] :s"ndf eGbf oxfF d w]/} a9L v6]/ sfdu5'{ .Æ pgL lyP hgtfn] cfˆg} kl;gfn] agfPsf] /rnfPsf] ljBfnosf k"j{ ljBfyL{, ;/sf/Ls/0f ul/Pkl5sfTo;} ljBfnosf lzIfs / nfdf] ;dosf k|wfgfWofks .hgtfn] agfPsf] t/ c‰} ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf]Tof] k'/fgf] ljBfnosf] ejg cfh 9Ng] cj:yfdf 5 .glhs}sf] ;d'bfon] rnfPsf] csf]{ ljBfnon] ;a}sf]cfFvf tfg]sf] 5 . k9fOdf lhNnfdf ;a}nfO{ lht]sf] 5/ p;sf] pQ/f]Q/ j[l4 eO/x]sf] 5 .

sf7df8f}Fdf lgofn]/ x]bf{ d}n] cfkm}Fn] k9]sf] k9fPsf]

8f= k"0f{sfGt clwsf/L

jgsf] ;fd'bfoLs/0faf6 v'l/v08] 8fF8fx¿ km]l/ xl/ofnLdfkl/0ft eO;s]sf] kl/l:ylt xfd|f ;fd' 5 . hgtfdf lglxtIfdtfsf] ;b'kof]u g} o; ;kmntfsf] sf/0f xf] . To;}n]ljBfnosf] ;/sf/Ls/0faf6 Ift–ljIft ePsf] lzIff If]qklg ;fd'bfoLs/0faf6 km]l/ k|lt:yflkt x'g;Sg] cfzf ug{;lsG5 .

s]

;d'bfoe/kbf{] ljsNk

Page 23: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 19

lq–rGb| sn]hsf] ejg 9Ng nfu]sf] 5 eg] sltkogofF v'n]sf lghL:t/sf !)±@ / sn]hsf ejgsf]:t/ laNs'n} leGg 5 . ljBfno aGb ePsf] a]nfsf7df8f}Fsf] ;jf/Lsf] rfk w]/} g} 36]sf] dx;"; x'G5 .ljBfno rNbf ;–;fgf gfgLx¿ cToGt k|b"lift jftfj/0fdf306f}F;Dd hah{:tL sf]lRrP/ lg:;fl;Fb} zx/sf] Pp6fs'gfaf6 csf]{ s'gfdf unxTofOPsf b]lvG5g\ . d]rLb]lvdxfsfnL;Dd o:t}–o:t} l:ylt 5 . of] ;a lsg eO/x]sf]5 < lzIff If]qdf 3f]lTng]x¿nfO{ h?/ klg ulxl/P/;f]Rg afWo kf/]sf] 5 .

:t/Lo lzIff s] xf] / Tof] s;/L lng] jf lbg]eGg] k|;Ëdf zx/L Onfsfsf s]xL ckjfbnfO{ 5f]8]/,;/sf/L / lghL ljBfnox¿sf] k|ultdf cToGt} 7"nf]km/s b]lvg cfpF5 . k|j]lzsf k/LIffnfO{ Pp6f ;"rssf]¿kdf dfGbfv]l/ of] kmf;nfsf] oyfy{tf v'n:t b]lvG5 .:t/Lo lzIffsf] of] dfkg cfkm}Fdf ;a} s'/fn] kof{Ktxf] eGg g;lsPnf . t/ h'g sfd u5{' eGg] lhDd]jf/LlnOPsf] xf] Tof] ug{ g;Sbf ;DalGwtx¿sf] bfloTjaf]waf/]k|Zg p7\g' :jfefljs} xf] . Toltdfq xf]Og, pko'{Qmj:t'l:yltn] juL{o lzIffnfO{ hGd lbO{ d'n'snfO{ g};fdflhs ljv08gsf] af6f]lt/ ws]ln/x]5 .

g]kfnsf] z}lIfs ljsf;sf] b[li6sf]0fn] @))&;fnkl5sf] b'O{bzsnfO{ :jl0f{d o'u eGg ;lsG5,ha ufpF–ufpFaLr ljBfno vf]Ng] / s]6fs]6LnfO{ ljBfnok7fpg]df :jtM:km"t{ k|lt:kwf{ x'g yfNof] . sIffleqsf]k9fOsf] u'0ffTds kIfaf/] klg lh1f;fx¿ z'? eO;s]sflyP . t/ of] hfu/0fdf @)@* df cfP/ /f]s nfUof]ha /fHosf] bfloTjsf] gfdn] xf];\ jf k~rfotLclwgfosjfbL Joj:yfn] lzlIft ;d'bfodfly lgoGq0fug]{ x]t'n] xf];\, ;/sf/n] hg;d'bfoaf6 pgLx¿n]ul/cfPsf] ljBfno Joj:yfkg vf]:g k'Uof] . o;sf;sf/fTds / gsf/fTds b'j} c;/ b]vfk/] .

ljBfno /fli6«os/0fsf] ;sf/fTds kIf– z}lIfshfu/0f gk'u]sf 7fpFdf klg ljBfnox¿ v'Ng' /lzIfsx¿sf] kfl/>lds -hflu/_ sf] ;'/Iff x'g' eof]eg] gsf/fTds rflxF z}lIfs ljsf;df hgtf k"/}6fl9g / s]jn ;/sf/sf cfzfd'vLdf ;Lldt aGgk'u] . o;n] ubf{ Psflt/ cfˆg} ufpFsf] cfkm}Fn] v8fu/]sf ljBfnox¿ hgtfaf6 la/fgf xF'b} uP eg] csf]{lt/lzIfsx¿sf] lgi7f rflxF ufpF÷6f]naf6 ;b/d'sfd /To;kl5 s]z/dxnlt/ tflgg k'Uof] . ha @)#^ dfcfP/ lzIfsx¿dfly ;/sf/sf] lgoGq0f v'l:sof],/fHozlQm klg lzIff If]qaf6 lg/fz x'Fb}uof] . v'nf¿kdf /fhgLltdf nfUg] 5'6 kfPkl5 sltko lzIfsx¿/fhgLlts kf6L{sf l;Q}Fsf sfo{stf{df kl/0ft x'gk'u] . To;}n] b;jif]{ ;z:q åGåsfndf bf]xf]/f] kmfOl/Ëdfk/]/ sltko lzIfssf] Hofg u'Dof] eg] sltko rflxFHofg hf]ufpg lj:yflkt eP . kl/0ffdtM sltkoufpFsf ljBfnox¿ lzIfsljxLg x'g k'u] . lzIff If]qdfd'n'ssf] cToGt 7"nf] nufgL x'Fbfx'Fb} klg of] If]q k"/}tx;gx; x'g k'u]sf] 5 .

Pp6f ;fwf/0f pbfx/0f lnpFm . lxF8\bf–lxF8\b} cfFvfkf]Ng yfNof] eg] ;aeGbf klxnf cfˆg} xftn] 5fldG5 .s]xL k/]sf] eP To;nfO{ lgsfNg sf]l;; ul/G5 .Tolt ubf{ ePg eg] glhs}sf] csf]{ JolQmnfO{ …x]l/lbgf]:gÚeg]/ cfu|x ul/G5 . p;n] ;s] 7Ls ul/lbG5, s]xLkmf]xf]/ k/]sf] /x]5 eg] km's]/ x6fOlbG5, g;s]8fS6/sxfF hfg ;Nnfx lbG5 . 8fS6/n] klg ;s]sf]pkrf/ u5{ / g;s] cGt hfg ;Nnfx lbG5 . t/olb sf]xL cfˆgf] cfFvf lgsf] kfl/lbg] bfloTj /fHosf]xf] eg]/ a:5 eg] p;sf] l:ylt s] xf]nf < cfˆgf5f]/f5f]/Lsf] k9fOsf] bfloTj afa'cfdf :jo+n] glnP/s]z/dxndf ;'Dkbf h] x'g] xf] cfh ToxL eO/x]5 .;Sg]sf s]6fs]6LnfO{ klg l;Q}Fdf k9fpg] bfloTj;/sf/n] lsg af]Sg] < p;n] t g;Sg]sf] nflu Joj:yfug]{ xf] . olb ljBfnox¿ ;d'bfodf cfwfl/t x'Fbf x'g\

ljBfno Joj:yfkgsf] clwsf/ ;d'bfodf eGg'sf] dtna;d'bfosf] ;zlQms/0f xf] . lhDd]jf/L axg ug{' / clwsf/k|fKt ug{' Pscsf{sf kof{ojfrL x'g\ . oL b'j}sf] pkof]uaf6g} ;zlQms/0f x'G5 / hg;d'bfo alnof] x'G5 .

/ljg ;fo\ld

Page 24: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$20

ax; ljBfno Joj:yfkg

t wgL–ul/asf s]6fs]6L Ps}7fpFdf k9\y], h;/L @)@*;fn cufl8 kl9/x]sf lyP . h'g s'/f ;d'bfosf]a'tfb]lv aflx/ x'G5 ;/sf/ To;df dfq} ;+nUg ePk'Ug] x'GYof] .

Pp6f gful/ssf] hGdb]lv d[To';Ddsf] ;a} bfloTj/fHosf] xf], clg /fHo eGg' g} ;/sf/ xf] eGg] dfGotfdfv8f ePsf] ;f]leot ;dfhjfbL k|0ffnL ha ;ft bzsd}w/f;foL eof], ta /fHosf] bfloTjsf] gfddf ePsfsltko clwgfosjfbL Joj:yfx¿sf] klg kQf;fkmx'g k'Uof] . o;sf] c;/n] NofPsf] b'/j:yf s]jn;f]leot ;+3n] dfq xf]Og p;sf] ;fdLKo jf k|efjdf/x]sf k|To]s /fi6«n] ef]Ug' k¥of] . o;n] /fHosf] kl/efiff/ ;+/rgfaf/] g} cToGt 7"nf] k|Zg k}bf u/]sf] 5 .

oyfy{ s] xf] eg] …/fHo eg]sf] ;/sf/ dfq xf]ÚeGg] dfGotf ca dl/;s]sf] 5 . To;}n] ;dfhjfbsf]gfddf o; d[t nf;nfO{ af]ls/fVg'sf] s'g} cf}lrTo g}afFsL 5}g . To;}sf/0f /fHo / ;dfhjfbsf] klgcfh gofF kl/efiffsf] vfFrf] k/]sf] 5 . /fHo s] xf]/ p;sf] bfloTj s] xf] eGg] s'/f /fd|/L ga'l‰sgljBfnox¿sf] ;fd'bflosLs/0faf/] ;f]Rg} ;lsFb}g . oxLcfP/ ;f]rdf kl/jt{gsf] h¿/t 5 . gofF ;f]r cg';f//fHosf] kl/efiff s]jn ;/sf/ dfqdf ;Lldt geOsg;d'bfo, :yfgLo lgsfo, /fhgLlts kf6L{, gful/s;dfh, ;/sf/L÷cw{;/sf/L÷lghL ;+:yfx¿ ;d]tsf]e"ldsfdf lj:tfl/t x'g hfG5 . o;/L /fHo Psnw|'jLo zlQmaf6 ax'w'|jLo zlQmx¿sf] ;Gt'ngdf ¿kfGtl/tx'G5 . o; Joj:yfdf hgtf g} ;a} s'/fsf] s]Gb|laGb'x'G5 . o;n] ubf{ ;fdflhs ¿kfGt/0fsf k|To]s kIfdfhgtf cfk"m g} stf{ x'G5 g ls s;}k|lt cfzfd'vLeP/ afFRg] duGt] jf nfeu|fxL dfq . o:tf] ax'w|'jLo

/fHosf k|To]s kIfx¿sf] cf–cfˆg} e"ldsf x'G5 .oxL s'/f lzIff If]qdf klg nfu" x'G5 .

;|f]t;DkGg /fHon] clwgfosjfbL z}nLd} ePklg;a} s'/f ul/lbPb]lv ;a}nfO{ xfO;~rf] g} x'g]lyof] t/To:tf] ;f]rfO lbjf:jKgeGbf a9L x'g ;Dej x'Fb}g .g]kfnsf] lzIffdf ul/Psf] tLg bzseGbf a9Lsf] k|of]un];dfhnfO{ lg/fzf, ljs[lt / cGof]nafx]s s]xL lbgg;s]sf]af6 klg To:tf] ;f]rfOsf] lg/y{stf k'li6 x'G5 .olb oxL tYonfO{ cfTd;ft u/]/ ljBfnosf] Joj:yfkg;d'bfonfO{ lkmtf{ ug{ vf]lhPsf] xf] eg] o; s'/f;FuufFl;Psf r'gf}tLx¿sf] ;fdgf ug{ tTk/ x'g' klgplQs} h?/L 5 . cGoyf, of] csf]{ 5n dfq xf] lseGg] k|Zg p7\g' :jfefljs x'G5 .

jgsf] ;fd'bfoLs/0faf6 v'l/v08] 8fF8fx¿ km]l/xl/ofnLdf kl/0ft eO;s]sf] kl/l:ylt xfdL g]kfnLsf;fd' ljBdfg 5 . hgtfdf lglxt Ifdtfsf] ;b'kof]ug} o; ;kmntfsf] sf/0f xf] . To;}n] ljBfnox¿sf];/sf/Ls/0faf6 Ift–ljIft ePsf] lzIff If]q klg;fd'bfoLs/0faf6 km]l/ k|lt:yflkt x'g;Sg] cfzf ug{;lsG5 . t/ To;lglDt ;f]rdf OdfGbf/L / sfof{Gjogdf/fhgLlts k|lta4tf clgjfo{ x'G5 .

g]kfnsf /fhgLlts bnx¿nfO{ x]bf{ nfU5 oL ;a}k|ultzLn 5g\ . tyflk Tof] k|ultzLntf s]sf] nflueGg] k|Zg 68\sf/f] 5 . ;dfhjfbsf] gfddf s]lGb|t/fHo;QfnfO{ g} ;a} s'/fsf] lhDdf nufpg] xf] eg]@)^@–)^# sf] hgcfGbf]ngsf] efjgf;Fu of] ;Lw}6s/fpF5 . s]Gb|Ls[t /fHo;Qf clwgfosjfbL eP/;a} hg;d'bfosf] cl:tTjnfO{ gsf/]sf] 5 eg]/ ;+3Lozf;gk4lt ckgfpFb} cfTdlg0f{o ug{ kfpg] clwsf/sf]vf]hLsf nflu hg;d'bfo cfkm}F cu|;/ ePsf] l:yltdf;f] s]Gb|sf] clwsf/sf] afF8kmfF8df lzIff If]qdfhg;d'bfosf] clwsf/ klg ;'lglZrt ug{' h¿/L x'G5 .To;sf/0f ljBfnox¿sf] Joj:yfkgsf] clwsf/ ;d'bfodfeGg'sf] dtna ;d'bfosf] ;zlQms/0f xf] . lhDd]jf/Laxg ug{' / clwsf/ k|fKt ug{' Pscsf{sf kof{ojfrLx'g\ . oL b'j}sf] pkof]uaf6 g} ;zlQms/0f x'G5 /hg;d'bfo alnof] x'G5 . To;af6 g} nf]stGqsf] cfwf/alnof] x'G5 .

s]Gb|Ls[t /fHo;Qf;Fu ;w}F lge{/ eO/fVg] xf] eg];d'bfodf slxNo} cfTdan knfpFb}g . cfTdan gePsf];d'bfodf cfwfl/t ;dfh slxNo} klg clwgfosjfbsf]lj¿4 p7\g ;Qm}g / ;dfh Psk|sf/sf] clwgfosjfbaf6csf]{ k|sf/sf] clwgfosjfbdf dfq cled'v eO/fV5 .O/fg, O/fs, Olyof]lkof, ckmuflg:tfg, kfls:tfg h:tfsltko t];|f] ljZjsf d'n'sx¿n] of] ;Gb]z lbO/x]sf5g\ . To;}n] lzIff If]q ;dfhsf] nflu Tolt g} dxŒjk"0f{5 h:tf] dfgj z/L/sf] nflu clS;hg . h;/L k|b"liftxfjfdf z/L/ un]/ hfG5 / :j:y aGg ;Sb}gÙ To;/Lg} k|b"lift lzIffn] ;dfh km:6fpg ;Sb}g . lzIffIf]qdf sfd ug]{ k|To]s JolQmdf of] s'/fsf] r]tgfxf]cf];\ . c:t' Û

olb sf]xL cfˆgf] cfFvf lgsf] kfl/lbg] bfloTj /fHosf] xf]eg]/ a:5 eg] p;sf] l:ylt s] xf]nf < cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf]k9fOsf] bfloTj afa'cfdf :jo+n] glnP/ s]z/dxndf ;'Dkbfh] x'g] xf] cfh ToxL eO/x]5 .

/ljg ;fo\ld

Page 25: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 21

lxnf Joj:yfkg b]v]F . kl5 u/]F . clxn] kms]{/x]bf{ nfU5– b]v]sf] u/]g5' . u/]sf] b]v]g5' .

d dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofks x'Fbf uwf–kRrL;]sf6]s} lyOgF . To;}n] zfob x]g]{ cfFvf g} ag]g5–cfdfsf] u[x–Joj:yfkgaf6 s] l;sf}F eGg] cfFvfÙ afa'sf]cfly{s Joj:yfkgaf6 s] vf]hf}F eGg] cfFvfÙ ul/ablntj:tLsf] ;|f]t–Joj:yfkg vf]Hg] cfFvfÙ sldnf /df}/Lsf] hgzlQm Joj:yfkgsf] n]vfhf]vf ug]{ cfFvfÙdw]zsf] aft/ / rdf/sf] dfOhgL z}nLdf z}lIfsJoj:yfkg ldnfpg] cfFvf . o;/L x]bf{ nfU5Ù d}n]Joj:yfkg hflggF . ghflgsg} c;n Joj:yfkssxnfOPF . o; cy{df lstfaL Joj:yfks ag]F . t}klgljBfyL{ kl/rfng u/]F . To;}n] pgLx¿n] ljBfno xftfleq¿vla?jf /f]k] . x'sf{P . t/ klg Tof] ¿vdf pgLx¿sf]JolQmut df]x b]lvgF . df6f]sf 8Nnf af]s] . ljBfnoejgdf l‰Fu6L /fv] . uf/f] nufpg ;3fP . t}klgTof] ejg elTsFbf lrQ b'vfPsf] b]lvgF . lzIfs /Joj:yfkg ;ldltsf ;b:ox¿sf] klg ToxL xfn eof] .of] cj:yfaf6 d}n] a'‰]F– Joj:yfkgdf b'O{ s'/f] rflxg]/x]5 . klxnf], d of] sfd u5'{ eg]/ :je"ldsf lgwf{/0fug]{÷u/fpg] kl/j]z . bf];|f]Ù cfk"mn] lgjf{x u/]sf]e"ldsfsf] k':t}gL x:tfGt/0f . tLg bzskl5 cg'eju5{'– b'j} s'/f ePg5g\ . o; cy{df d]/f] Joj:yfkgd};Fu lkmlt{P5 .d]/f] lstfaJoj:yfkg / z}lIfs Joj:yfkgsf cg]sg\ lstfa,n]vx¿ kl9of] . ltgn] dnfO{ l;4fGt lbP . k|lqmoflbP . k|ljlw lbP . t/ ltgnfO{ k9]/ d}n] d]/f] hLjGtJoj:yfkg hf]8\g hflggF . d]/f lzIfsn] klg dnfO{hf]8\g l;sfPgg\ . clxn] dnfO{ nfU5– pg}n] klghf]8\g hfg]sf lyPgg\ . To;}n] d klg pgLh:t} k08f

ePF– eGg hfGg], ug{ ghfGg] . pgL h:t} JofVofsf/ePF– k9]s} pbfx/0f lbg hfGg]Ù k/]sf] pbfx/0f hf]8\gghfGg] . o; cy{df d cfˆgf lzIfssf] kmf]6f]skLePF . To;}n] d}n] kmf]6f]skL a'l4 / cg'ejhGo a'l4nfO{5'6\ofPF . ToxL+ ts{ hf]8]F . l;4fGt / Jojxf/ km/sx'G5 eg]F . o; cy{df d Jojxf/f]Gd'v bfz{lgs /bz{gf]Gd'v Jofjxfl/s (epigogue) b'j} alggF . To;}n]

8f= ljBfgfy sf]O/fnf

k

6fOn/ / dfof]df a'wLsf] Joj:yfkg gvf]h]/ cGofo u/]+ .o; cy{df d]/f] lstfa cGofoL /x]5 . d]/f u'?x¿ cGofoL/x]5g\ . d klg cGofoLs} lsQfsf] dfG5] /x]5' .

””

b]z ;+3Lo ag] klgÙ k|fGtLo ag] klgÙ e'/]–6fs'/] afO;L–rf}aL;L ag] klgÙhgjfbL s]Gb|Lotf cFufn] klg cyjf s]Gb|Lo ;f]rd} a;] klg– :yfgLo ;/sf/n]hg–lzIffsf] lhDdf lng}k5{ . ljBfno Joj:yfkg ;ldlt :yfgLo ;/sf/k|ltlhDd]jf/ x'g'k5{ .

lhDd]jf/L:yfgLo ;/sf/sf]

ax; ljBfno Joj:yfkg

cfGbf]ngdflzIfs .

ls/0f kf08]

Page 26: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$22

ax;M ljBfno Joj:yfkg

d a'wL bdfO{sf] u[x–Joj:yfkgdf 6fOn/ vf]lHbgF .dfof] vf]lHbgF . o;/L d}n] a'wLsf] ;fgf] egfOdf 6fOn// dfof]sf] 7"nf] egfO jf l;4fGt ghf]8]/ cGofou/]+ . 6fOn/ / dfof]df a'wLsf] Joj:yfkg gvf]h]/cGofo u/]+ . o; cy{df d]/f] lstfa cGofoL /x]5 .d]/f u'?x¿ cGofoL /x]5g\ . d klg cGofoLs} lsQfsf]dfG5] /x]5' .

d]/f] ljBfno Joj:yfkgOltxf;n] eG5– d]/f ljBfnox¿ lzIfsn] Joj:yfkgu/] . ltgn] Joj:yfkg ubf{ lzIff juL{o aGof]– k9\g;Sg] ju{sf] lzIff . cyf{t\ lzIfsn] c¿nfO{ x]/]gg\ .To;}n] xfdL lzIfsx¿ juL{o a'l4sf aGof}F . ;do;Fu}Joj:yfkg ;ldltn] lzIffsf] lhDdf lnof]– :s"ncfPsfnfO{ /fd|/L k9fpg] . of] qmddf :s"n cfpg]sf]Joj:yfks aGof}F . cyf{t\ Joj:yfkg ;ldlt dWod/ pRr ju{sf] aGof] . lzIfsnfO{ klg Joj:yfkg;ldltn] Tot} ws]Nof] . To;}n] lzIfs klg dWod /

pRr ju{s} aGof}F . ltgs} lzIff x]g]{ . ltgs} jsfntug]{ .

g]kfnL tYofÍn] cs}{ kf6f] lbof] . P3f/ k|ltztafnaflnsf ljBfno cfPgg\ . !% k|ltztn] sIff !d} 5f]8] . k|fylds txdf sIff bf]xf]¥ofpg]x¿ #%k|ltzt eP . of] tYofÍn] cs}{ Joj:yfkg vf]Hof] .lzIfsn] u/]sf] juL{o rl/qsf] Joj:yfkgeGbf leGg .Joj:yfkg ;ldltsf] dWod / pRr juL{o ;]jf ug]{a'l4eGbf leGg . t/ ;/sf/n] a'‰]g . To;}n] pmlzIfssf] Joj:yfkgd} clN‰of] . ljBfno Joj:yfkg;ldltsf] Joj:yfkgnfO{ g} clGtd 6'Ëf]sf] ljs]Gb|Ls/0felg/Xof] . ToxLF xfd|f] ljBfnoLo Joj:yfkg a]sfd]eof] . /x/ cfd–lzIffsf] af]Sg] . rl/q juL{o lzIffsf]/flv/fVg] . oxL d]/f] r'gf}tL xf] . ljBfnon] cfd–lzIffsf] lhDdf lnb}g eGg] r'gf}tL . Joj:yfkg ;ldltn]cfd–lzIffsf] Uof/]G6L ub}{g eGg] r'gf}tL . ljZj a}+sn]of] efiff a'‰]g . To;sf dltof/ ;/sf/L dGqLx¿n]klg a'‰]gg\ . ltg}sf] j/k/ 3'Dg] sd{rf/Ln] a'‰]gg\ .

hftLo ;+/rgfn] ljBfno Joj:yfkg u/]g . wd{n] u¥of], t/ cfd–lzIff agfPg . juL{o lzIff g} agfof] .:s"n cfpg]sf] lzIff g} agfof] . lzIfsn] klg ToxL u¥of] . Joj:yfkg ;ldlt klg To:t} sfd ul//x]sf]5 . o; l:yltdf cfd–lzIffsf] lhDdf lng] lgsfo sf] t <

ls/0f kf08]

Page 27: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 23

a'́ g klg rfx]gg\ . To;}n] pgLx¿n] …nfv] 3';Ú lbO/x] .…/fxt] 3';Ú afFl8/x] . s;n] lnof] Tof] 3'; eGg]a'‰]gg\ . a'‰krfP . lng]n] klg vfO/x] . g}lts eP/vfP . cg}lts eP/ vfP . df}s] eP/ vfP . Vjfpg]n]klg To;/L g} VjfP . oxL d]/f] r'gf}tL xf] . cjwf/0ff/fd|f] xf] eg] …nfv] / /fxt] 3';Ú lsg < x}g eg]hah{:tL lsg <

d]/f] cge'jn] eG5– hftLo ;+/rgfn] ljBfnoJoj:yfkg u/]g . hftsf] ;+/rgfn] klg u/]g . wd{n]u¥of] . t/ cfd–lzIff agfPg . juL{o lzIff g} agfof] .:s"n cfpg]sf] lzIff g} agfof] . lzIfsn] klg ToxLu¥of] . Joj:yfkg ;ldlt klg To:t} sfd ul//x]sf]5 . o; l:yltdf cfd–lzIffsf] lhDdf lng] lgsfosf] t < rLgsf] sfp06Ln] lhDdf lnPh:tf] . a]nfotsf]:yfgLo lzIff k|flws/0f af]8{n] lhDdf lnP h:tf] .k|mfG;df gu/kflnsfn] lhDdf lnPh:tf] . clxn];DdxfdL;Fu cfd–lzIffsf] lhDdf lng] sf]xL klg 5}g .sd{rf/LtGq < To;n] lnPg . lzIfs < To;}n] 5f]Pg .Joj:yfkg ;ldlt < To;n] ;f]r]g . :yfgLo ;/sf/ <To;n] clwsf/} kfPg . hft hftLo ;+/rgf < To;n]cfk"mnfO{ hg–lzIffd'vL agfpFb} agfPg . To;}n] cGtl/d;+ljwfgdf lzIffnfO{ df}lns xs eg] klg xs lbnfpg]lhDdf s;}n] lnPg . of] l:yltdf d]/f] Joj:yfksLo;'‰fj xf]— :yfgLo ;/sf/n] cfd–lzIffsf] lhDd]jf/Llng'k5{ . b]z ;+3Lo ag] klg . k|fGtLo ag] klg .e'/]–6fs'/] afO;L–rf}aL;L ag] klg . afO;L–rf}aL;Lsf];Ghfn ag] klg . hgjfbL s]Gb|Lotf cFufn] klg .s]Gb|Lo ;f]rd} a;] klg . h'gs'g} l:yltdf klg :yfgLo;/sf/n] hg–lzIffsf] lhDdf lng}k5{ . Tof] lhDd]jf/Lk"/f ug{ p;n] pk–Joj:yfksx¿;Fu l;Sg'k5{ . 3/fo;LJoj:yfkgaf6 . hfthftLo Joj:yfkgaf6 . sL6ktËsf]Joj:yfkgaf6 . r/fr'?ËLsf] Joj:yfkgaf6 . c‰ :ki6eGbfÙ ljBfno Joj:yfkg ;ldlt :yfgLo ;/sf/k|ltlhDd]jf/ x'g'k5{ . sd{rf/LtGqn] k|fljlws ;xof]ulbg'k5{ . ljBfnonfO{ :jfoQtf lbg'k5{ . o;f] ePdf;Gt'ng x'G5 . gqeg] k9\g gkfpg]n] jf k9fpgg;Sg]n] hfg] sxfF < :s"ndf < To;n] ;'Gb}g . ljBfnoJoj:yfkg ;ldltdf < To;sf] t lglZrt If]q g}x'Fb}g . ;|f]ts]Gb|df < To;sf] t e"lds} x'Fb}g . lzIfsdf <To;n] t lhDd} lnFb}g . of] l:yltdf ;/sf/n] lhDdflng'k5{ . :yfgLo ;/sf/n] . To;}nfO{ hg–lzIffsf]jfxs agfcf}F . p;sf] sfo{If]qel/sf ljBfnonfO{ To;s}lgu/fgLdf /fvf}F . p;nfO{ ;3fpg] k|fljlws 6f]nLagfcf}F . ;Nnfxsf/ ;ldlt agfcf}F . c:yfoL lzIfsb/aGbL ToxLF lbcf}F . b/aGbL ldnfg ug]{ clwsf/ToxLF lbcf}F . :yfoL b/aGbLsf nflu cfof]u agfcf}F .o;f] u/] clxn]sf xfdL lzIfsx¿ :t/Lo aG5f}F ls <aGg afWo x'G5f}F ls < clg xfdLn] g} :t/Lo lzIfflbg ;S5f}F ls < cfkm}Fn] :t/Lo aGg xfdLnfO{ tflndrflxof] eg]/ dfU5f}F ls < d :t/Lo 5}g eGg] nfu]dfk9fpg] k]zf g} 5f]8\5f}F ls < 5f]8fObf klg cfGbf]ng

u'0f:t/Lo lzIff rflxG5 egL kmnfSg]x¿ w]/} 5f}F t/ cfkm}F:jo+ Tof] :t/sf] 5' ls 5}g egL 3f]lTng]x¿ sd} 5f}F .tflnd lng]Ù lbg] / dfUg]x¿ w]/} 5f}F t/ :t/Lo lzIffsflglDt …dnfO{ of] tflnd rflxof]Ú eGg ;Sg]x¿ sd} 5f}F .

”ub}{gf}F ls < cfˆgf] Ifdtf lrG5f}F ls < lrgfpF5f}F ls <dnfO{ nfU5 dfWolds ljBfnosf] k|wfgfWofks x'Fbfd}n] To;} u/]F . u/fPF .

lgrf]8d}n] of] n]vaf6 bz j6f lgrf]8 lgsfn]F . klxnf],Joj:yfksLo 1fg lbg]x¿ cg]sg\ 5f}FÙ t/ To;dfvf]hL ug]{ cfFvf lbg]x¿ 5}gf}F . bf];|f], Joj:yfksdfkm{tkl/rflnt x'g]x¿ w]/} 5f}FÙ t/ kl/rflntx¿af6}Joj:yfksLo akf}tL :jLsfg]{ / x:tfGt/0f ug]{;+:sf/jfnf 5}gf}F . t];|f], Joj:yfkg o;/L ug'{k5{eGg]x¿ au|]NtL 5f}F, t/ cg'ejdf l;4fGt hf]8\g] /l;4fGtdf cg'ej vf]Hg]x¿ lj/n} 5f}F . rf}yf], hg–lzIffsf] jsfnt ug]{x¿ w]/} 5f}F t/ rfl/lqs Pj+;+/rgfut sf/0fn] ubf{ xfdL lzIfs / Joj:yfkg;ldltn] hg–lzIffsf] Uof/]G6L ;Dej 5}g egL a'́ g]x¿sd} 5f}F . kfFrf}F, 8n/n] lyr]sf] af]nL af]Ng]x¿ xhf/f}F5f}F, t/ Oltxf; ku]{n]/ tL lyrfxfx¿nfO{ k9fpg]sd} 5f}F . 5}7f}F, h] sfd klg ;/sf/n] ug'{k5{ eGg]x¿tfFtL 5f}F, t/ lzIffsf] df}lns xs k"/f ug]{ lhDd]jf/lgsfo Joj:yfkg ;ldlt jf lzIfs x'g ;S5 ls;St}g egL vf]tNg]x¿ cf}Fn}df 5f}F . ;ftf}F, ;/sf/lhDd]jf/ 5 egL lgSof]{n ug]{x¿ w]/} 5f}FÙ t/ sd{rf/LtGq;/sf/ xf] ls < lzIfs ;/sf/ xf] ls < Joj:yfkg;ldlt ;/sf/ xf] ls < uflj; jf gkf ;/sf/ xf]egL v'6Øfpg ;Sg]x¿ Go"g 5f}F . cf7f}F, clwsf/vf]Hg]x¿ w]/} 5f}F, t/ s;sf] rl/q / ;+/rgfn] sltclwsf/ yfD5 egL ljZn]if0f ug]{x¿ guGo 5f}F .gjf}+, u'0f:t/Lo lzIff rflxG5 egL kmnfSg]x¿ w]/} 5f}Ft/ cfkm}F :jo+ Tof] :t/sf] 5' ls 5}g egL 3f]lTng]x¿sd} 5f}F . bzf}F, tflnd lng]Ù lbg] / dfUg]x¿ w]/} 5f}Ft/ :t/Lo lzIffsf lglDt …dnfO{ of] tflnd rflxof]ÚeGg ;Sg]x¿ sd} 5f}F .

of] l:yltdf d]/f] Pp6} k|Zg 5Ù s] xfdLx¿ cfˆgf]Joj:yfkgpk/ Psl5g 3f]lTng ;S5f} F < xfd|fJoj:yfksLo a'l4 ljt/sx¿sf] ;f]rdf k]m/abn Nofpg;S5f } F < hg–lzIffsf ] Joj:yfkg /fhgLltshgk|ltlglwaf6} ;dfwfg ug{ ;S5f}F < cfkm" :jo+ …:t/LoÚ5' ls 5}g egL 3f]lTng ;S5f}F < ;f]rf}F .

s'z]Zj/ dfWolds ljBfno -b'Dhf, l;Gw'nL_ df @)#)b]lv @)## ;fn;Ddsf k|wfgfWofks sf]O/fnf xfn lqe'jgljZjljBfnosf] lzIff zf:q ;+sfo;Fu ;Da4 x'g'x'G5 .

Page 28: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$24

ljrf/

u'?a|{Xdf u'?lj{i0f'u{'?b]{jf] dx]Zj/M .u'?M ;fIfft\ k/a|Xd:t:d} >Lu'?j] gdM ..-u'? g} a|Xdf, u'? g} lji0f', u'? g} dx]Zj/ / u'? g} k/a|Xdfx'g\, To:tf u'?nfO{ gd:sf/ ub{5' ._

pko'{Qm Znf]sdf …t:d}Ú zAbn] s:tf] u'? eGg] s'/flglb{i6 ub{5 . cyf{t\ u'?sf] kl/efiff :ki6 u5{, …u'?ÚzAbsf] cf]h bzf{pF5 . To:t} Pshgf u'?b]jnfO{ xfdLn]

ev{/} u'dfof}F . @)^$ ;fn df3 @(ut] laxfg /]l8of] ;u/dfyfsf] s'/f]sGyf]dfsfg yfKbf e}/j l/;fnn] k|fWofkss]zjb]j e§/fO{sf] lgwgdf ck]{sf] >4f~hnLd]/f] s0f{k6n -Oo/ 8«d_ df 7f]lSsgk'Uof] . z/L/sf /f]d/f]d ‰+lqmt eP .;a} ;~rf/dfWodaf6 pxfFsf] lgwg ePsf];dfrf/ ;'Gbf u'?n] slt g} …wgÚhf]8\g'ePsf] lyof] xf]nf / cfh …lgwgÚeof] egL ́ ofnL lk6\g'k/]sf] xf]nf eg]h:tf]klg dgdf nfUof] . jf:tjdfÙ ‰08} Pszts nfdf] hLjgsf ^ bzseGbf a9L;do vr]{/ u'?n] slt lzIffyL{x¿ sdfPxf]nfg\, slt d"No a/fa/sf] 1fgu'g hf]8]xf]nfg\ eGg] s'/fsf] u0fgf :jo+ ul0ftu'?n] klg ug{ EofPgg\ xf]nf . u'?sf]wg g} ljBfyL{ xf] / ljBfyL{sf] wg ljBf .To:tf] wgsf] …lgwgÚ x'g ;Sb}g . ef}ltscl:tTj jf pkl:yltsf] s'/f ubf{ klgpxfFsf] hLj–tTj j+zf0f' -hLg_ pxfFsfj+zh ;Gtltdf ;'/lIft 5g\ . pxfFn] cfh{gug'{ePsf] ;fdflhs k|lti7f, dof{bf / :g]xljleGg kqklqsf, /]l8of] / 6]lnlehgdfk|sflzt÷k|;fl/t 5g\ . To:tf u'?b]jnfO{gd:sf/ 5 Û tL u'?b]jnfO{ >4f~hnLck{0f ub{5' Û Û

k|fWofks s]zjb]j / pxfFsf] k':tfn]u'?sf] u'?Tj sfod} /fv]/ uP . cfhef]ln…u'?Úaf6 ;Daf]lwt x'g] gl;a jf efUo

;jf/L–rfns -8«fOe/_ ;Dd dfq ;Lldt x'g k'u]sf]5 . lzIff dGqfnoleq} klg …u'?hLÚ af]nfpg k7fpFbf…8«fOe/Ú cufl8 cfpF5g\ . wGo 5g\ …u'?hLÚsf lziovnf;Lx¿ Û

@))( ;fn;Dd /fgLkf ]v/L glhs b/af/xfO{:s"ndf k9\b}lyPF . Toltv]/ :s"nsf lzIfs …df:6/;fx]aÚ alg;s]sf lyP . ;+:s[t k9fpg] lzIfsnfO{dfq u'? elgGYof] . g]kfnL / ;+:s[t kf7zfnfsfrflxF ;a} lzIfsx¿ u'? g} sxlnGy] . /fgLkf]v/Lkfl/ lqrGb| sn]h k'u]kl5 ;a} df:6/ ;fx]ax¿ …;/Údf kl/0ft eO;s]sf x'Gy] . cfhef]ln s] k|fWofks,s] lzIfs, s] sd{rf/L, s] Jofkf/L ;a}n] ;a}nfO{…;/Ú eg]/ ;Daf]wg ug]{ km];g rn]sf] 5 . rqmkysf]a;ofqfdf klg …;/ Û cln 7fpF ;l/lbgf];\===Ú eGg';fdfGo af]nLrfnLsf] efiff eO;Sof] . o; cy{df,lgwgÙ k|fWofks s]zjb]jsf] xf]Og jf:tljs …u'?Úsf]ePsf] 5 . To;}n] xf]nf …lzIfsÚ klqsfsf] k|ydcª\sn] g} …c;'/lIft / pk]lIft lzIfsÚ sf] cfj/0fcf]9]/ cjt/0f x'g' ;fGble{s 7fg]sf] .

u'?s} s'/f ubf{ cfh csf{ cd/ u'? go/fhkGtsf] klg ;D‰gf eO/x]sf] 5 . pxfFn] ;w}Fh;f]bf]xf]¥ofpg] ug'{x'GYof] æo'/f]kdf klxn] ljBfsf] qmflGteof] / To;kl5 dfq /fhgLlts qmflGt cfof] . /,b]z pGgltlt/ nfUof] . xfd|f]df klxn] /fhgLlts qmflGtcfof], Tof] qmflGt k]ml/ k]ml/ eO/Xof] t/ ljBfsf]qmflGt slxNo} x'g ;s]g / ePg .Æ x'gklg /fhgLltsqmflGt g} ljBfyL{af6 x'g] ePkl5 ljBfsf] qmflGtsf]cf}lrTo g} s] /Xof] / < t}klg lzIff / ljBfnfO{;do ;fk]lIft / kl/l:ylt cg'?k agfpFb} n}hfg'kg]{s'/fdf /fi6«n] r'Sg'x'Fb}g .

cfh …lzIffÚ Jofkf/sf] j:t' ag]sf] 5 . vl/blaqmL / nufgL cg';f/ lzIff / ljBfsf] ahf/dflsga]r eO/x]5 . To:t} lzIf0f Pp6f hflu/ jfJoj;fodf kl/0ft ePsf] 5 . o; cj:yfdf ;gftgu'?sf] kl/sNkgf ug]{ a]nf xfdL;Fu 5}g . t/ Pp6flzIfsnfO{ p;sf] st{Joaf]w u/fpg] / To; k]zfnfO{dof{lbt t'Nofpg] bfloTj ;dfhn], ;/sf/n] / xfdL

lzIff, lzIfs /:yfgLo kl/j]z

8f= tLy{axfb'/ >]i7

:j= s]zjk|;fb e§/fO{! efb| !(&)–@& df3 @)^$

Page 29: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 25

;a}n] lgjf{x ug}{ kg]{ x'G5 .cfhsf ljBfyL{ ef]lnsfs0f{wf/ x'g\ . ef]lnsf]g]kfn / ef]lnsf g]kfnLs:tf] x'g'k5{, ltgsf] :j?k,:jefj / ;+/rgf s:tf] agfpg]eGg] s'/fdf b[li6ut u/]/ cfhsf]lzIff Joj:yfn] lbzfaf]w ug{ ;Sg'kb{5 .bzsf}F;Dd klg cl:y/ / ;ª\qmd0fsfnaf6u'lh|/xg'kg]{ lgoltdf g]kfnn] l:y/ / k|ultzLnlzIffsf] ljsf;df nfUg' Pp6f lgs} 7"nf] r'gf}tL dfqgeP/ /fi6« Pj+ ;dfhsf] vfFrf] klg xf] . To:t} 1fgsf]Go"gtd cfwf/sf] ¿kdf /fli6«o :jTjsf] klxrfg, dfgjtfsf]dof{bf, :yfgLo ;Dkbf / ;+:s[ltsf] ;+/If0f, ;Dj4{g/ ljsf;lt/ ljBfyL{x¿nfO{ ;r]t u/fpg'nfO{ k|To]slzIfsn] klg cfˆgf] st{Jo ;D‰g'kb{5 . o:tf] cj:yfl;h{gf ug]{ sfddf ;dfh, ;/sf/ tyf ;/f]sf/ cleefjsx¿dfq x}g /fhgLlts kf6L{ jf ltgsf sfo{stf{x¿ ;d]tn]ljz]if l;h{gzLn sbdx¿ rfNg'kg]{ 38L cfPsf] 5 .;d'Ggt g]kfnsf] hu ToxLFaf6 z'? x'G5 .

lzIf0f k]zfnfO{ dof{lbt / cf:yfjfg agfpg tyflzIffsf] :t/f]Ggltsf lglDt b]z, df6f], sfn / kl/l:yltcg's"n k9fO ;~rfng x'g] jftfj/0f cTofjZosx'G5 . g]kfnh:tf] ax'eflifs, ax'hftLo Pj+ ljifd ef}uf]lnsljljwtfdf hsl8Psf] /fi6«df ljljw 1fgaf6 ;DkGglzIfssf] cfjZostf kb{5 . /fli6«o Joj:yf PsePklg Jo~hg cyf{t\ v'/fs cg]s x'g'kg]{ l:ylt 68\sf/f]5 . o;sf nflu cf}krfl/s eGbf cgf}krfl/s lzIffsf]7"nf] e"ldsf x'g;S5 . lzIffljb\ s]bf/eQm dfy]dfsf]ljrf/ cg';f/ æclxn] ljBfnodf xfdLn] sf]/f kf7x¿3f]sfPsf dfq 5f}F, ltgsf] 1fgsf] bfo/f x'g'kg]{ hltkm/flsnf] agfpg ;s]sf 5}gf}F . ljBfyL{nfO{ ;[hgfTdsx'g xfdLn] vf;} k|]l/t u/]sf 5}gf}FÆ -lzIfsbf];|f] cÍ, kmfu'g @)^$_ . of] r'gf}tLsf];fdgf ug{ cgf}krfl/s lzIff ;fdu|Lx¿lzIfs ju{nfO{ pknAw u/fP/:yfgljz]if cg';f/ lzIff k|bfg ug{'jfG5gLo x'G5 .

36gf !$÷!% jif{ k'/fgf] xf] . pQ/Luf]vf{sf] ef]6 k|b]z 5]sDkf/sf] Ps k|fyldsljBfnodf s]xL ;f}uft / k'/:sf/ afF8\g]x]t'n] ljBfyL{x¿df‰ ;fdfGo1fgsf] xflh/Lhjfkm -lSjh_k|ltof]lutf u/fOlbg ToxfFsflzIfsnfO{ cg'/f]w u¥of}F .k|ltof]lutf t eof] t/ k"0f{tM c;kmn . sf/0f,ljBfyL{nfO{ /fli6«o lje"lt, /fli6«o /ª / /fli6«o ‰08fb]lvg]tf / cleg]tf ;DaGwL ltg} k|Zgx¿ ;f]lwPsf lyP–h'g sf7df8f}Fdf x'g] o:tf k|ltof]lutf / k/LIffdf;f]lwg] ub{y] . To;kl5 xfdLn] bf]xf]¥ofP/ :yfgLoljifoj:t'df ;Lldt gofF k|Zgx¿ lgdf{0f u¥of}F . :yfgLo

Page 30: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$26

ljrf/

kz'kIfL, afnLgfnL, u'Daf / of;f{u'Daf, rf8kj{, gfrufgcflbsf af/]df k|Zg ;f]Wg efiff klg :yfgLo g}/f]lhof] . kmntM u'? uf]? ‰}F cgle1 /x] / r]nfx¿lrgL ‰}F lgVvfl/Psf] cj:yf l;h{gf eof] . ToxfFsflzIfsdf :yfgLo kl/j]zsf] 1fg, ;"rgf ;fdu|L clgltgsf] pkof]u ug'{k5{ eGg] r]t klxNo}b]lv pknAwePsf] eP Tof] cj:yf cfpg] lyPg . clxn] /fi6«s};+/rgfdf km]/abn x'g] 36gfqmdx¿ rln/x]sf],

;fj{hlgs :s"nx¿ ;fd'bflos ljBfnodf ?kfGt/ x'g]qmd hfl//x]sf] / lzlIft ju{ …nfx'l/g]Ú k|j[lQ xfjLePsf] cj:yfdf /fi6«n] pTkfbg ug]{ hgzlQm /fi6«s}u'?Tj -u|flj6L_ leq kfg{ ;Sg] jftfj/0f lgdf{0f ug{;Sg' k/]sf] 5 . o;sf nflu a]n}df cgf}krfl/sdfWodaf6 :j–:yfgLo -OlG8h]lgo;_ lzIff k|bfgug]{÷u/fpg] lbzftk{m lzIfs ju{nfO{ pTk|]l/t ug'{ h?/LeO;s]sf] 5 .

cgf}krfl/s lzIffsf vhfgf cfˆg} k/Dk/f, ;+:sf/,;+:s[lt tyf cfˆg} kl/j]z / k|s[ltaf6 k|fKt ug{]sfo{ Pp6f r'gf}tL xf] eGg] s'/fnfO{ ;j{k|yd cfTd;ft\ug'{kg]{ x'G5 . To;df cleefjs / lzIfssf] ;+o'Qmk|of;n] w]/} pknlAw k|fKt ug{ ;lsG5 . yf]/} pbfx/0fx¿n]klg To; s'/fnfO{ k'i6\ofpg ;lsG5 . h:t}Ù 6fpsf]df6f]s/L /fv]/ af]‰ p7fpFbf, sfFwdf vk{g /fv]/ ef/Laf]Sbf cyjf yfKnf]df gfDnf] nufP/ 8f]sf] af]Sbfsfb[Zox¿dfkm{t ef}lts lj1fg jf jftfj/0fsf s'/fdfq x}g ltgsf l;4fGtx¿ klg l;Sg–l;sfpg;lsG5 . o;}u/L l9sL, hfFtf] jf 3§n] xfdLnfO{ zlQm;DaGwL l;4fGt l;sfpg ;S5g\ eGg] 1fgnfO{kf7Øqmd;Fu tfnd]n ldnfP/ lzIfsn] ljBfyL{nfO{a'‰fpg ;S5 . cfO{Hofs Go"6gsf] vKk/df v;]sf]:ofpn] eGbf 8f]sf] af]s]/ psfnf]–cf]/fnf] ug]{ ljBfyL{n]cfˆg} ef]ufOsf cfwf/df k[YjLsf] u'?Tjfsif{0f zlQmaf/]a9L 1fg lng ;S5 eGg] s'/f a'́ g ufx|f] 5}g .dfbn, d'r'{Ëf / ;f/ËLn] Wjlg, :j/ / ;ËLtsf];}4flGts Pj+ Jofjxfl/s 1fg k|bfg ug{ ;Sb5g\ .afbn, lah'nL, tf/f / h'gls/Laf6 klg 1fg–lj1fgsfs'/f k|fKt x'G5g\ . dfq xfd|f lzIfsx¿nfO{ To;k|ltcfsif{0f x'g], lh1f;f hfUg] / cf:yfsf] ljsf; x'g]cj;/ / ;fdu|Lx¿ h'/fO{ lbg'kg]{ x'G5 . To;sfnflu cfhef]ln z}lIfs ;fdu|L, cfw'lgs k|ljlw, gofFgofF pks/0f Pj+ ;~rf/sf dfWodx¿ pknAw 5g\ .>Job [Zosf ;fdu|L , k|rf/k |;f/sf leQ]–lrq,klqklqsfnufot v]ns'bsf ;fdu|Lx¿ klg plrt9Ëaf6 k|of]udf Nofpg ;lsG5 / gofF ;fdu|Lx¿klg lgdf{0f ug{ ;lsG5 .

k|s[lt g} u'?eljiosf s0f{wf/x¿n] cfˆgf] hLjgsf] d"No, dfGotf /cfr/0f :yflkt ug{ cfˆg} wd{, ;+:s[lt, efiff, e]ife'iffaf6;d]t 1fg xfl;n ug{ ;Sg] jftfj/0f agfpg'kb{5 .cfˆg} ;+:s[lt / k|s[ltaf6 s] 1fg k|fKt g xf]nf Ûdfq, ltgnfO{ z}lIfs sfo{qmd / kf7Øqmd;Fu tfnd]nldnfpg] l;h{gzLn sbdx¿sf] vfFrf] k5{ . cfˆg} ;+:s[lt/ cfˆg} k|s[ltnfO{ u'?sf] :j?kdf ;b'kof]u ug{ lzIfsju{n] ljz]if of]ubfg k'¥ofpg'kg]{ x'G5 . ljBfnosf] bfo/fnfO{km/flsnf] agfpFb} v'nf ;dfh / v'nf cfsfzsf] kl/j]zdflzIfs, lzIffyL{ / ;dfhn] cfk;L ;xeflutfsf] cfwf/dfef]lnsf s0f{wf/ lgdf{0f ug'{k5{ . o;sf nflu k|s[lt /;+:s[ltnfO{ u'? yfKg' rflxF h?/L x'G5 .

:yfgLo kz'kIfL, afnLgfnL, u'Daf / of;f{u'Daf, rf8kj{,gfrufg cflbsf af/]df k|Zg ;f]Wg efiff klg :yfgLo g}/f]lhof] . kmntM u'? uf]? ‰}F cgle1 /x] / r]nfx¿ lrgL‰}F lgVvfl/Psf] cj:yf l;h{gf eof] . ToxfFsf lzIfsdf:yfgLo kl/j]zsf] 1fg, ;"rgf ;fdu|L clg ltgsf] pkof]uug'{k5{ eGg] r]t klxNo}b]lv pknAw ePsf] eP Tof] cj:yfcfpg] lyPg .

Page 31: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs kmfu'g @)^$ 27

clen]v

Page 32: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$28

cfj/0fdf]xg d}gfnL

cyf{t\ P;Pn;L k/LIffdf a:g] ‰08} cfwf hlto'jfo'jtLsf] efudf c;kmntf xft nfUg] u/]sf] 5 .o;/L km]n x'g]dWo] clwsf+z ljBfyL{ g]kfnsf *%k|ltzt ljBfyL{ k9\g] ;fd'bflos :s"nsf x'g] u/]sf5g\ . ptf lghL :s"nsf eg] yf]/} dfq ljBfyL{ km]nx'G5g\ . P;Pn;L k/LIffsf] cfFs8f ljZn]if0f ubf{,;fdfGotM …;/sf/LÚ eg]/ lrlgg] ;fd'bflos :s"nx¿dfk9fO g} x'Fb}g ls h:tf] nfU5 . lghL :s"nsf] a9\bf]cfsif{0fsf] Pp6f k|d'v sf/0f klg oxL xf] .

t/, …;/sf/LÚ jf ;fd'bflos :s"nn] Psbd}pT;fxhgs pknlAw xfl;n u/]sf pbfx/0f klg gePsfxf]Ogg\ . P;Pn;L k/LIffdf nuftf/ tLg jif{ …gLnÚ

ePsf] s'g} :s"n Pp6f k|wfgfWofks km]l/Ps} e/dfnuftf/ tLg jif{;Dd lhNnfsf] pTs[i6 :s"n klg x'g;Sbf]/x]5 . s}of}F ;fd'bflos :s"n jif}{klR5] ztk|ltztljBfyL{nfO{ P;Pn;L pQL0f{ u/fpg ;kmn klg eO/x]sf5g\ . cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf] k9fOdf ;xof]u ug{ g;Sg]lg/If/ / ul/a cleefjssf 5f]/f5f]/Lsf] afx'No /x]sf:s"nn] klg P;Pn;Ldf pTs[i6 glthf Nofpg ;Sbf/x]5g\ . :s"nsf] Joj:yfkg ;d'bfonfO{ x:tfGt/0fgul/Ps} cj:yfdf klg :s"nsf] cj:yf ;'wfg{ / 5f]/f5f]/Lsf]k9fOk|lt cleefjssf] ?lr hufpg ;lsFbf] /x]5 .

lzIfs sf] o; cÍdf k|:t't g]kfnsf gf} j6f;fd'bflos :s"nsf pbfx/0fn] pxL ef}lts k"jf{wf/,

@)^# sf] P;Pn;Ldf ! nfv !# xhf/ ljBfyL{ km]n eP .@)^@ sf] P;Pn;Ldf ! nfv @) xhf/ ljBfyL{ km]n ePsf lyP .@)^! sf] P;Pn;Ldf @!^ j6f :s"nsf ;a} ljBfyL{ km]n ePsf lyP .

cfj/0f

s;/L/fd|f eP <s;/L/fd|f eP <

/fd|f ;fd'bflos :s"n/fd|f ;fd'bflos :s"n

Page 33: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 29

p:t} k[i7e"ld ePsf ljBfyL{ / pg} lzIfs, pxL kf7\oqmd/ pxL k/LIff k|0ffnL x'Fbf klg :s"nsf] z}lIfs cj:yf;'wfg{ ;lsg] /x]5 eGg] s'/f b]vfPsf] 5 . bz jif{sf];do nufgL u/]sf ljBfyL{nfO{ o'jfj:yfdf k:g nfUbfc;kmn x'gaf6 hf]ufpg ;lsg] /x]5 .

Go"gtd k"jf{wf/ geOsg :s"nsf] k9fO /fd|f]x'g;Sb}g eGg] ;a}n] dfg]sf] s'/f xf] . t/ ef}lts;'ljwf g} ;a}yf]s x}g eGg] s'/f bogLo cj:yfdfrn]sf :s"nn] klg /fd|f] glthf NofPaf6 ‰lNsG5 .P;Pn;L k/LIff / o;sf] kl/0ffd af/]df cWoogug{ ;/sf/n] lgo'Qm u/]sf] lj1x¿sf] ;d"xn] rf/jif{cl3 u/]sf] cWoogn] klg Go"gtd dfq ;'ljwfePsf :s"nn] klg P;Pn;Ldf pQd kl/0ffd Nofpg;S5g\ eGg] b]vfPsf] 5 . lzIffljb\ s]bf/eQm dfy]dfsf];+of]hsTjdf ul7t ;f] ;d"xn] :s"nx¿sf] :ynutcWoog ubf{ s] kfPsf] lyof] eg] P;Pn;Ldf ztk|ltzt

cfgGb >]i7

;+v'jf;efsf] c?0ff]bodfWolds ljBfno .

7df8f}+sf] uLtfdftf ljBfnosf ljBfyL{x¿n] ut jif{sf] P;Pn;Lk/LIffdf sf7df8f}Fsf c¿ ;fd'bflos :s"nsf ljBfyL{nfO{

pl5g] . ToxfFsf ;a} !)^ hgf k/LIffyL{n] P;Pn;L kf; u/] . bzhgf ljlzi6, *@ hgf k|yd / !@ hgf låtLo >]0fLdf pQL0f{ eP .

o;cl3 @)^@ ;fnsf] P;Pn;L k/LIffdf klg o; :s"nsf ;a}ljBfyL{ pQL0f{ ePsf lyP . ^ jif{sf] clen]v cg';f/ o; :s"nsf]P;Pn;L pQL0f{ ;/b/ *) k|ltzt /x]sf] 5 . sIffsf]7f, v]nd}bfgsflx;fan] of] :s"n g]kfnsf w]/} :s"n eGbf km/s 5}g . tLg j6fejg / kfFr /f]kgL hUuf :s"nsf nflu w]/} xf]Ogg\ . lzIff dGqfnon]lbPsf kfFr j6f sDKo'6/ / Pp6f lk|G6/ @)^$ kmfu'g !$ ut]:s"n k'Ubf ltgnfO{ sxfF /fVg] eGg] ;d:of k¥of] . lsgeg] sDKo'6/sf]7fdf o;cl3 g} !) j6f sDKo'6/sf] eL8 lyof] . zf}rfno rflxFo; :s"ndf c¿eGbf a9L g} cyf{t\ @% j6f 5g\ .

o; :s"nsf cleefjssf] cfly{s cj:yf / 5f]/f5f]/Lsf] k9fOk|ltsf]rf;f]sf lx;fan] o;n] P;Pn;Ldf olt /fd|f] kl/0ffd s;/L Nofof]eg]/ cfZro{ dfGg klg ;lsG5 . of] :s"ndf clwsf+z ljBfyL{ dhb'/Lug]{ / lghL :s"nsf] z'Ns ltg{ g;Sg] kl/jf/af6 cfpg] u/]sf5g\ . ul0ft / lj1fg lzIfs k|bLk uf}td eG5g\, ækRrL; k|ltztljBfyL{ 3/df k9\g kfpFb}gg\ .Æ To;}n] oxfFsflzIfsx¿n] c¿ w]/} :s"nsf lzIfsn] eGbf a9Ld]xgt ug'{k5{ . æxfd|f lzIfs d]xgtL 5g\ / ljBfyL{sf]k9fOlt/ Wofg lbG5g\Æ, k|wfgfWofks ljBfb]jL dxh{gelG5g\, æxfdL sdhf]/ ljBfyL{nfO{ ljz]if Wofg lbG5f}F/ cleefjs;Fu e]63f6 u5f{}F .Æ

sdhf]/ ljBfyL{sf nflu :s"nn] ljz]if sIffsf]klg Joj:yf u/]sf] 5 . ;fg} sf]7fdf ePklgk':tsfnodf lgaGw ;ª\u|x, pkGof;, afn syf;ª\u|x, sljtf ;ª\u|x tyf 1fga4{s k':tsx¿/flvPsf 5g\ . of] :s"nn] /fd|f] kl/0ffd Nofpg'sfk5fl8 c¿ klg sf/0f 5g\ . sf7df8f}+sf lhNnflzIff clwsf/L b'uf{gfy uf}tdsf cg';f/ o; :s"nsfk|wfgfWofksn] ;d'bfosf] ;xeflutf h'6fPsL l5g\ .lzIfsx¿ klg k|wfgfWofkssf] Ifdtfsf] tfl/kmu5{g\ . æpxfFn] lzIfsnfO{ ;'ljwf klg lbg'x'G5 / sfd nufpg klg;Sg'x'G5Æ, lzIfs uf}td eG5g\ . q}dfl;s ¿kdf k/LIff ;~rfngul/g] Joj:yf 5 . t/ klg lzIfsn] cfjZostf cg';f/ dlxgf /xKtfdf klg ;fwf/0f hfFr lnO/xG5g\ .

oL ;a} sf/0fn] x'g'k5{, o; :s"ndf 6f9f6f9fsf ljBfyL{ klg cfpF5g\ .To;}n], oxfF b'O{ xhf/ b'O{ ;o ljBfyL{ k9\5g\ . dlxnfsf] g]t[Tjdf uhasfd x'G5 eGg] s'/f klg o; :s"nn] b]vfPsf] 5 . dlxnf k|wfgfWofks/x]sf] o; :s"nsf ^) k|ltzt lzIfs dlxnf 5g\ .

of] :s"n sf7df8f}Fdf ;d'bfonfO{ x:tfGt/0f ePsf $) dWo]sf]Ps xf] . k"j{ dGqL ;'/]z dNn o;sf] Joj:yfkg ;ldltsf cWoIfx'g\ . cleefjs e]nfaf6 lgjf{lrt Joj:yfkg ;ldlt gLltlgdf{0f ug{],lzIfs tyf sd{rf/L lgo'lQm ug{] / ejg lgdf{0f nufotsf sfddf;lqmo 5 . dNn eG5g\, æoxfFsf lzIfs / ljBfyL{sf aLrdf d]nldnfk5 . xfdLn] 5nkmn / ;d‰bf/Lsf cfwf/df ;d:ofsf] ;dfwfg vf]Hg]u/]sf 5f}F . Joj:yfkg ;ldltn] lzIfssf sfddf x:tIf]k ub{}g .xfdL ;a} cf–cfˆgf] st{Jok|lt ;r]t 5f}F .Æ

laGh' l;6f}nf

k|wfgfWofksnfO{ h;sf

Page 34: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$30

cfj/0f

ljBfyL{ pQL0f{ ePsf s'g} :s"ndf t lj1fgsf] k|of]uk|of]uzfnfdf geO{ sfnf]kf6Ldf u/fpg] ul/GYof]Ù Pp6fsf]7fdf !)) hgf ljBfyL{ sf]lrP/ k9\g'kYof{] / Pp6fdfq zf}rfno lyof] .

;fj{hlgs :s"nsf] z}lIfs cj:yf ;d'bfo cyf{t\cleefjs, :yfgLo g]t[Tj cflbsf] a]jf:tfn] ubf{vl:sPsf] xf] eGg] lgisif{ lgsflnPsf] 5, / To;}nfO{cfwf/ agfP/ :s"n Joj:yfkgsf ] lhDd]jf/L;d'bfonfO{ ;'Dkg] cleofg rnfOPsf] 5 . t/ lzIfsn] u/]sf …s]; :68LÚn] Joj:yfkg x:tfGt/0f gePklg cleefjssf] ;xof]u, ;dy{g, va/bf/L / rf;f]a9fpg ;Dej 5 eGg] b]vfPsf] 5 . :s"nsf] Joj:yfkg;d'bfonfO{ x:tfGt/0f ug{] af6f] vf]Ng lzIff P]gdf;+zf]wg x'g'eGbf rf/ jif{cl3 g} ‰fkfsf] efg' dfljn]o;f] ul/;s]sf] lyof] . t/, o;sf] cy{ :s"nsf]Joj:yfkgdf ;d'bfosf] e"ldsf x'g'kb}{g eGg] xf]Og .:s"n Joj:yfkg / ;~rfngsf] ;Dk"0f{ lhDd]jf/Lu|x0f ug{ ;d'bfo tTk/ / ;Ifd x'Fbf t ‰g} /fd|f]kl/0ffd cfpg ;S5 . efg' dfljn] b]vfPsf] s'/fs] xf] eg], :s"n ;kfg{ lgod hlQs} alnof] lgot/ rfxgf klg x'g'k5{ .

/fhgLlt aGb ePkl5 ;lk|Psf] :s"ng jif{b]lv of] :s"nn] ef}lts k"jf{wf/ yk]sf] 5}g .ToxfFsf …cof]UoÚ lzIfs x6fP/ …of]UoÚ lzIfs

NofPsf] 5}g . sdhf]/ ljBfyL{nfO{ :s"naf6 lgsfnf u/]sf]5}g / c¿ :s"nsf …hfGg]Ú ljBfyL{ kmsfP/ NofPsf] klg5}g . ;/sf/af6 yk ;fwg;|f]t kfPsf] klg 5}g . cleefjsklg pg} x'g\ .

:s"ndf km]l/Psf] Pp6} s'/f xf] k|wfgfWofks . Onfdsf]Pp6f :s"nsf k|wfgfWofks s]zj l/hfnnfO{ cjsfz lng]a]nfdf hflu/;lxt ‰fkf a;fOF ;g{ dg nfUof] . pgL ;?jfldnfP/ efg' dflj uP . nuftf/ !@ lbg;Dd pgL :s"nuP, kms{] . t/ lzIfs / :s"n k|zf;gsf] lj/f]wn] ubf{xflh/ ug{ kfPgg\, sfd ug{ kfPgg\ .

t]x|f}F lbgsf lbg aNn xflh/ ug{ kfP . To;kl5:s"ndf lj:tf/} w]/} s'/f km]l/g yfn] . :s"ndf h] h] sfdx'g'kYof{] Tof] sfd dfq x'g yfNof] . cyf{t\ :s"ndf lgoldtk9fO x'g yfNof] . :s"nn] sdhf]/ ljBfyL{nfO{ ljz]if sIffsf]Joj:yf u¥of], ljBfyL{sf] hfFr lgoldt ¿kdf lng /cleefjsnfO{ :s"ndf af]nfP/ ljBfyL{sf] k9fOsf af/]dfatfpg yfNof] . :s"ndf h] h] sfd x'g'x'Fb}gYof] tL sfdaGb eP .

o;cl3 :s"ndf Ovfn' bnut /fhgLlt x'g] uYof{] .slt;Dd eg] lzIfs ;Ë7g / lzIfs ;+3sf ;b:ox¿vfhf klg ;Fu} vfFb}gy] . Pp6f ;Ë7gsf ;b:o lzIfssf

z}lIfs cj:yf ;'wf/ ug{] k|wfgfWofks s]zj l/hfn .

3/df z'esfo{ x'Fbf csf{] ;Ë7gsf ;b:o lzIfsnfO{ hfgjlh{t lyof] . :s"naf6 jgef]h hfg] rng lyof] t/ b'O{ j6f;d"xdf . s;}n] /fd|f] sfd ug{ vf]Hbf c¿n] To;df d]xgtk"j{sefFhf] xfNy] . o;f] ug{' …k/dst{JoÚ 7flgGYof] . of] sfd /f]lsof] .

Tolta]nfsf k|c s]zj l/hfn ædWo/ft kl5 /ft a9\g]7fpF x'Fb}g eg] h:t} :s"n lau|g] 7fpF afFsL lyPgÆ, ;D‰G5g\ .:s"n ;'wfg{sf nflu l/hfnn] cfkm" k|wfgfWofks lgo'Qm ePsf]klxnf] lbg Joj:yfkg ;ldlt, cleefjs / lzIfs;Fu Pp6f

tL

lzIfs n] u/]sf] cWoogsf] lgrf]8 xf]– :s"nnfO{/fd|f] agfpg] sfdsf] yfngL :s"naf6} x'g'k5{ . o;sfddf k|wfgfWofkssf] e"ldsf ;a}eGbf dxŒjk"0f{ x'G5 .P;Pn;L cWoog ;d"xn] s]xL jif{ klxn] u/]sf] cWoogdfklg w]/}n] k|wfgfWofksnfO{ ldof] dfg]sf lyP . ldof]cyf{t\, :s"nsf] zLif{ JolQm /fd|f] eP c¿ w]/} s'/fcfkm}F 7Ls x'G5g\ . /fd|f] glthf Nofpg] :s"nsfk|wfgfWofks cfTd–ljZjf;L / …s]xL u/f}FÚ eGg] c7f]6af]s]sfÙ b[9, ljZjfl;nf, g]t[Tj–u'0fo'Qm / ;fd"lxsefjgf hufpg ;Sg] ldng;f/ :jefjsf lyP– ;f]cWoogn] eg]sf] 5 . o:tf k|wfgfWofksn] t bnLo/fhgLltdf r'n'{Dd 8'a]sf :s"nnfO{ ;d]t p4f/ ug{;Sg] /x]5g\ Û rsn]6sf] nf]e b]vfP/ ljBfyL{nfO{ :s"n8fSg'kg{] kl/l:ylt abn]/ cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf] k9fOk|ltcleefjs ;r]t x'g] cj:yf tof/ kfg{ ;Sg] /x]5g\ .cleefjs, Joj:yfkg ;ldlt, ljBfyL{ / k|wfgfWofksaLrdf ;f}xfb{k"0f{ ;DaGw sfod u/fpFbf /x]5g\ .

s]xL ug{ ;lsG5 eGg] cfTdljZjf; gePsf, c¿sf]ljZjf; klg u'dfPsf, lg/fz, pQ/bfloTj / cg'zf;ggePsf, v/fa lgot af]s]sf k|wfgfWofks kfPsf] :s"nsf]kl/0ffd :jfefljs ¿kd} g/fd|f] lg:sG5 . w]/} 7fpFdf

Page 35: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 31

cg'/f]w u/] . ædlGb/df k:bf h;/L h'Qf aflx/} vf]N5f}F, To;}u/L :s"n k:bf /fhgLltsf] yf]q] h'Qf aflx/} vf]nf}F .Æ

Tolta]nf ljBfnosf] k7g–kf7g Psbd} v:s]sf] lyof] .To;}n], ljBfyL{ ;a}eGbf a9L sdhf]/ ePsf ljifox¿ lj1fg,ul0ft / cª\u|]hLsf yk sIff rnfpg pgn] cleefjs, lzIfs/ ljBfyL{nfO{ dgfP . oL tLg ljifosf lzIfs laxfg a]n'sfljBfyL{ k9fpg /fhL eP . o:tf yk sIffsf nflu Ps ljifosf]dfl;s ?=!)) ltg{ cleefjs d~h'/ eP . cltl/Qm sIfflng] lzIfsnfO{ dfl;s ?=$ xhf/ lbg :s"n ;Ifd eof] .

cltl/Qm sIff rnfPkl5 x/]s dlxgf ljBfyL{sf] hfFr lng/ hfFrsf] kl/0ffd cleefjsnfO{ ;'gfpgyflnof] . o;af6 sdhf]/ ljBfyL{x¿n]cfkm" sdhf]/ 5' eGg] yfxf kfP / ykd]xgt ug{ yfn] . :s"nn] ljBfyL{nfO{h'g sIffsf ljBfyL{n] sDtLdf slt s'/fhfGg'kg{] xf] Tof] hflg;Sbf dfq} csf{]sIff r9\g kfOG5 eGg] ;Gb]z lbof] .nfdf] av{] ljbfeGbf cufl8 hfFr lnP/To;sf] kl/0ffd ;'gfP/ pgLx¿nfO{ ljbfsf a]nfdf yk d]xgtug{ cj;/ lbof] . of] lgod !) sIffdf k'u]kl5 xf]Og tnkfFr–5 sIffb]lv g} nfu" eof] . :s"nn] x/]s tLg dlxgfdfk/LIff lnP/ ljBfyL{sf] cj:yf cleefjsnfO{ ;'gfpg] rngclxn] klg sfod} 5 .

:s"nsf] k9fO ;'w|]kl5 y'k|} cleefjsx¿ lghL :s"ndfk9\g] cfˆgf 5f]/f5f]/LnfO{ o; :s"ndf ;fg{ yfn]sf 5g\ .clxn] o; :s"ndf Psxhf/ hgf ljBfyL{ k9\5g\ . ltgsfcleefjs cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf] k9fOk|lt a]jf:tf ub{}gg\ .k|wfgfWofks 6]sgfy lzjfsf]6L eG5g\, æcleefjs pT;fxL

5g\ . cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf] k9fOsf] af/]df / :s"nsf] cj:yf;'wfg{ s] ug{'k5{ eGg] ljifodf rf;f] /fV5g\ .Æ

oxfFsf cleefjs slt;Dd ;lqmo 5g\ eg] pgLx¿n];xof]u h'6fP/ :s"nsf nflu @) j6f sDKo'6/ lsg] .clxn] sDKo'6/ lzIff k9fO x'g] ‰fkfsf yf]/} :s"ndWo] PsePsf] 5 of] . sDKo'6/ lzIfssf] tna klg :yfgLo;|f]taf6} Joxf]l/Psf] 5 . cleefjsx¿n] :s"nnfO{ ;xof]uug{ z}lIfs ;fdu|L Joj:yfkg ;ldlt u7g u/]sf 5g\ . o;jif{b]lv …Kn; 6'Ú sIff ;~rfng ug{ h'6]sf 5g\ .

ut jflif{s e]nfdf :s"nn] cfˆgf ;an kIfx¿ o;/Lk|:t't u/]sf] lyof]– …of]Uo / cg'ejLlzIfs, pT;fxL / rgfvf cleefjs,/fhgLlts lvrftfgL d'Qm :s"n xftf,;lqmo Joj:yfkg ;ldlt, ;lqmo lzIfs–cleefjs ;+3 .Ú

tTsfnLg k|c l/hfn eG5g\, æof]:s"nnfO{ g/fd|f] cj:yfaf6 /fd|f]cj:yfdf k'¥ofPsf] h; dnfO{ cfpg]

u5{ t/ vf;df rflxF cleefjs, lzIfs, Joj:yfkg ;ldlt/ lhNnf lzIff sfof{no ;a}sf] of]ubfg 5 .Æ o:tf] ug{;lsPsf]df pgL ;Gt'i6 5g\ . eG5g\, ætL;jif{] lzIfshLjgdf kfPsf] ;a}eGbf a9L ;Gt'li6 oxL xf] .Æ

:s"n ;k|]sf]df pgL dfq xf]Og :s"n / ufpF ;d]t;Gt'i6 5 . To;}n], k|wfgfWofks / lzIfs hLjgaf6cjsfz lnPsf] cf7 jif{kl5 klg l/hfn To; :s"n / To;ufpFsf …x]8;/Ú 5g\ h;nfO{ /fhgLlts Oiof{sf sf/0f kms{]/cfˆg} 7fpFdf hfcf];\ eg]/ z'?df !@ lbg;Dd xflh/ ug{lbOPsf] lyPg .

;fn k/LIffyL{ pQL0f{ pQL0f{ k|ltzt@)%@ #& ! #@)%# &$ ( !@@)%$ @! !* *^@)%% %@ $# *#@)%^ &# ^% *(@)%& %% #* &(

c¿ dfq xf]Og, cfˆgf dfu k"/f u/fpg lzIfssf;+3–;Ë7gx¿n] ug{] cfGbf]ngaf6 ;d]t To:tf :s"ndfk9fO gljyf]lnPsf] kfpg' Pp6f ;'vb cfZro{ g} xf] .

lgoldt k/LIff /fd|f :s"nsf] csf{] ljz]iftf xf] ./fd|f :s"nsf k|wfgfWofks / lzIfsn] ljBfyL{sf] lgoldthfFrsf] Joj:yf ldnfPsf] kfOG5 . jif{sf] cGTodfuP/ ljBfyL{nfO{ …hfGg'kg{] hlt hflgg;\Ú eg]/ km]nu/fpg] jf hah{:tL kf; u/fpg'sf] ;§f klxNo} ;r]tu/fP/ hfGg] agfpg] rng ePsf :s"nn] /fd|f ljBfyL{tof/ u/]sf 5g\ .

æklxnf] / bf];|f] q}dfl;sdf $) k|ltzt cÍ Nofpgg;Sg] ljBfyL{nfO{ To;kl5sf] hfFrdf ;xefuL u/fpFb}gf}FÆ,lrtjgsf] gf/fo0fL pRr dfljsf cª\u|]hL lzIfs k"0f{k|;fbbjf8L eG5g\ . ;f] :s"nn] clGtd k/LIff eGbf cufl8Psk6s df}sf k/LIff lnG5 . sIff r9\gsf nflusDtLdf $) k|ltzt cÍ Nofpg} k5{ .

sdhf]/ ljBfyL{sf nflu sltko :s"nn] g} cltl/QmsIffsf] ;d]t Joj:yf ug{] u/]sf 5g\ . o:tf] Joj:yfljZjd} :s"n]–lzIff /fd|f] ePsf l;Ëfk'/ h:tf b]zn]klg ub{} cfPsf 5g\ .

w]/}h;f] :s"nn] tNnf] sIffsf] k9fOdf Wofg

pd]/n] ubf{ k|wfgfWofks pT;flxt gePsf] u'gf;f] ug{]ul/Psf] 5 . t/ skfn km'Nb}df pT;fx g36\g] s'/fcWoogn] b]vfPsf] 5 . o; k6ssf] cWoogsf nflu5flgPsf :s"nx¿nfO{ /fd|f] agfpg] ;a} k|wfgfWofksn]lgs} nfdf] ;do;Dd sfd ul/;s]sf 5g\ .

t/ k|wfgfWofks PSn}n] :s"nsf] cj:yf ;'wfg{;Sb}gg\ . P;Pn;L cWoog ;d"xn] eg]sf] 5– ljBfyL{sf]glthf /fd|f] x'g'df ;a}eGbf 7"nf] of]ubfg lzIfssf]/xG5 / /fd|f lzIfs bnut /fhgLltdf nfUb}gg\ .g]kfnsf clwsf+z lzIfsx¿ of]Uotd hgzlQm dWo]af65flgPsf xf]Ogg\ . t/ of] g]kfnsf] dfq ;d:of klgxf]Og . ;+;f/sf clwsf+z b]zdf o:t} x'g] u/]sf]5 . t/ dWod:t/sf] hgzlQmaf6 g} klg lzIffIf]qdf 7"nf sfd ePsf b[i6fGt kfOG5g\ . dWodvfnsf hgzlQmn] klg OdfGbf/L ;fy sfd u/]sf]v08df g]kfnL :s"nx¿sf] cj:yf clxn]sf] eGbf stfxf] stf ;'w|g ;Sg] b]lvG5 .

k|wfgfWofks / lzIfs bQlrQ eP/ nfu]df :s"ndflgoldt ¿kdf k9fO x'G5 . lzIfs dfl;ssf] cWoogdf;d]l6Psf s]xL :s"ndf t /fhgLlts p2]Zo k"lt{sfnflu ul/g] aGbdf klg k9fO rfn' /x]sf] kfOG5 .

Page 36: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$32

;fd'bflos ljBf/ pQL

;|f]tM tYofÍ k':ts–@)^!, k/LIff lgoGq0f sfof{no, ;fgf]l7dL, eQmk'/ .@)^! ;fnkl5 o:tf] k':ts k|sflzt ePsf] 5}g .

@@(%

*@@!$(^

#$&

!$))

#$ #@

!&!*

^&^

!% !̂

@!(*

@)!)

(#@

@!*#

^((

*$@

!*)%

$$$

!%(!

$(%

!$^%

@%#

@)&( @)&@

^*% $%!

%@* %@^!@( ()

$@ @! @@ !@

!$)&

@*&

!#!%

!$&

!̂ $!

$&&

!%)@

@*)

@)!*

%$#

!*!@

#)$

!!&)

@%**!)

!))

!̂ %^ !$&! !^$&

$(! #**

@!(&

*&$

@@#(

%@)

^($!*(

%)%$*

#%(^( !(^ @@

&(&

@)&$$$

&)

(#%

!^&!̂%

&*

$&@!!&(

!&@

&$ * #* (

!)! !̂ & !

#)(

!̂ !( !% #

%$ !@! !%

$%&!$& @#@ ^@

@(^#$ ** $

^!$

&%%@#

@#

!)%@

#@$&$%

!#@

!)#%

#^)*#^

@!#

!$)$

^%((!^

#$%

@%&$! !!! !@

&)^#$@ @!# (#

%&#!%( @)* #^

!)))#%@ $@!

!)&

%#&!!@#

@*&

%**@@% #*&&)

(%&#!@

%(&!@#

^)&$&

$)&!!

5fq k/LIffyL{

pQL0f{ 5fq

5fqf k/LIffyL{

pQL0f{ 5fqf

cfj/0f

Page 37: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 33

Bfnoaf6 P;Pn;L k/LIffdf ;xefuLQL0f{ ljBfyL{ ;ª\Vof–@)^!

$!!&

!^@)

#&@$

(!!

!!̂ @

$)%

!#^^

#$!

!)!&

#!*

!)$$

@@#

(#&

#%#**&

#)#

^)!!*$

%)*&&

^$(!^$

%@%*(

(#)

@&$**$

!%^

#^*$

())

##*(

$#@

!!*$

@*^

!)$$

!($

@&%$

^!&

@^**

#$#

!(&#

@)#

!% !̂

!)&

$**!!*

#(&&*

@$!^

%#$!%#%

!($

!#&(

$&(!@$)

@(^

@)^^

@@*

!#*%

*@

(*%

@#)

*(*

!$$

!*)@

@&*

($!

&$!

!(&%

@)^

!!&)

%)

!!&#

@%%

(@!

!@%

!!@@

#^%*%^

@)#

()($&@ %((@@*

!&$!

$%%

!)^*

!#)

!*(@

##*(*@

!)*

!@*^

%^%!)**

#)!

!*@ (# !$# $^

!@@!%@&

!)*)

@&(!##^

%*#!)%%

@&*

*%&%^)

!)#!

%%@

!*@(

(!%

!^#&

%!$!@ !̂&!)

(*@$!!

@(*@

@)$%

#!@#

!*$@

**$%(*

!!!#^#%

@)#% !$*@!&@%

!)#!

!@(%

@%(^)#

(@

!^)$

$$%

**@

!%$

#@ ! !

!%^^!!̂ )

*#^ $!^

&^

!% !̂

$@&

!)&$

#@#

(%&

!#$

Page 38: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$34

cfj/0f

lbFb}gg\ / Ps}rf]l6 P;Pn;L k/LIff lbg] a]nfdf dfq}ljBfyL{sf] k9fOk|lt hfu?s x'g yfN5g\ . tNnf] sIffdfhfGg'kg{] s'/f ghflgsg sIff r9\b} uPsf ljBfyL{nfO{hlt d]xgt u/fP klg ;kmn agfpg ufx|f] k5{ . t//fd|f :s"nn] o; ljifodf tNnf] sIffb]lv g} ;f]Rg]u/]sf] kfOG5 . æxfdLn] P;Pn;L cfpg] a]nfdf dfqxf]Og z'?b]lv g} ljBfyL{sf] k9fOdf Wofg lbPsf 5f}FÆ,sf7df8f}Fsf] uLtfdftf dfljsf  Joj:yfkg ;ldltsfcWoIf ;'/]z dNn eG5g\ .

;+v'jf;efsf] c?0ff]bo dfljdf ^ sIffb]lv dfqk9fO  x'G5 .  To;}n]  j/k/sf  k|fylds  :s"n  kf;u/]sf ljBfyL{nfO{ ̂  sIffdf egf{ lng'cl3 k|j]z k/LIfflng] rng 5 . o:tf] k/LIff lng'sf] p2]Zo sdhf]/ljBfyL{sf] k9fO 5'6fpg' xf]OgÙ a? p;nfO{ yk d]xgtug{'k5{ eg]/ atfpg' xf] . To;}n] ToxfF Psk6s km]nePsf ljBfyL{sf nflu bf]xf]¥ofP/ k/LIff lnOG5 . o:tf]rngn] ubf{ j/k/sf k|fylds :s"nx¿nfO{ klg k9fO;'wfg{ afWo kf/]sf] 5 .

/fd|f :s"nn] k9fOdf dfq xf]Og zf/Ll/s tyfdfgl;s Ifdtf sd ePsf ljBfyL{x¿sf nflu ;d]tk9\g] jftfj/0f ldnfpg]tkm{ klg Wofg lbPsf 5g\ .

lrtjgsf] gf/fo0fL pRr dfljn] ;':tdgl:yltsf nfluljz]if sIff / g]qxLgx¿sf nflu  …;dflxt  lzIffÚsfo{qmd rnfPsf] 5 . pgLx¿sf nflu 5fqfaf;sf]Joj:yf  klg  5 .  Ko"7fg  vnËfsf]  dx]Gb|  dfljdfg]qxLgx¿nfO{ ;lhnf] x'g] vfnsf] zf}rfnosf] Joj:yful/Psf] 5 .

;du|df  eGg'kbf{,  g]kfnsf]  :s"n  lzIffsf]  :t/cyjf P;Pn;L k/LIffsf] kl/0ffdnfO{ jfl~5t tx;Ddpsf:g w]/} 7"nf] cfly{s–ef}lts nufgL of …qmflGtsf/LlzIff gLltÚ g} klv{/xg' cfjZos 5}g . vfFrf] 5–…d u5'{Ú  eg]/ cl3;g{]  b[9lgZroL  JolQmsf] .  Tof]JolQm Pp6f x]8dfi6/, lhNnf lzIff clwsf/L, ljBfnolg/LIfs, :yfgLo ;dfh;]jL, ljj]szLn g]tf, Joj:yfkg;ldltsf] cWoIf jf s'g} lzIfs of s]xL lzIfsx¿sf];d"xdWo]  hf]  sf]xL  klg  x'g;S5 .  …;/sf/LÚ  jf;fd'bflos g} /x]/ klg pTs[i6 kl/0ffd;lxt /fd|f]:s"nsf] sf]l6df k/]sf  :s"nx¿  logLdWo] kg{] s'g}JolQm jf ;d"xs} k|of;sf k|ltkmn x'g\ . oyfy{dfPp6f dflg;sf]  Odfg  / hfFu/ g}  Pp6f  :s"nsf]b'/j:yf sfofkn6 u/fpg kof{Kt /x]5 eGg] cg'ejtnsf s]xL b[i6fGtn] u/fpF5g\ . 

Psf] ;fn a‰fª, ef]k'/l:yt ;TojfbL pRr dfljsf!)$ hgf ljBfyL{n] P;Pn;L k/LIff lbPsf]df *@

hgf kf; uP . P;Pn;L k/LIffdf  lhNnfd}  /fd|f]  glthf

NofPsf]  eg]/  lzIff  ljefun]  ;f]  :s"nnfO{  ?=$  nfvsf]/fli6«o lzIff k'/:sf/ lbof] . cl3Nnf] jif{ klg o; :s"nn];f]  k'/:sf/  kfPsf]  lyof] .  @)^)  ;fndf  P;Pn;Lsf]glthf /fd|f] NofPsf] eg]/ lhNnf ljsf; ;ldltn] ?=% nfvlbPsf]  lyof] .

of] :s"nsf ̂  j6f ejgdf !) sf]7f zf}rfno 5g\ . b'O{j6f v]nd}bfg /fd|f] cj:yfdf 5g\ . k|of]uzfnf 5 . k':tsfnodfrflxF k':ts w]/} 5}gg\ . k|foM lzIfsx¿ tflnd k|fKt 5g\ .pgLx¿ c¿ :s"nsf lzIfs eGbf a9L k9fpF5g\–  xKtfdf#@  lkl/o8 .  pgLx¿  ;dodf sf];{  ;S5g\ .  k|of]ufTdssIff rnfpF5g\ . ljBfyL{nfO{ dfof u/]/ l;sfpF5g\ . oxfFsfljBfyL{x¿ lzIfs;Fu v'n]/ s'/f ug{ ;S5g\ .

;/sf/L cg'bfg / ljBfyL{af6 p7\g] z'Ns afx]s o;:s"nn] 3/hUufsf] ef8faf6 klg cfDbfgL u5{ . cleefjsn]klg :s"nnfO{ cfly{s ;xof]u u/]sf 5g\ .

:s"nsf pTkfbg k|fWofkg, /fhgLlts, lghfdtL k|zf;g,s"6gLlt, lrlsT;f cflb If]qdf b]z–ljb]zdf 5fPsf 5g\ .g]kfndf :s"n sd ePsf a]nfdf ef/tLo lzIfs /fdbQcj:yLaf6 u'?s'nsf] h:tf] s8f cg'zf;gdf lzIff kfPsf]:d/0f  u5{g\,  k"j{  /fHodGqL  ;'/]z  dNn .  cfkm"  k9]sf]:s"nn] hufPsf] lzIffk|ltsf] dfofn] ubf{ xfn pgL sf7df8f}Fsf]uLtfdftf pRr dfljsf Joj:yfkg ;ldltsf cWoIf 5g\ .

of] :s"n /fhf hok[YjLaxfb'/ l;+xsf] ;lqmotfdf Ps;ojif{cl3 sf7df8f}Fsf] gS;fn b/af/df v'n]sf] lyof] . !((&b]lv  of]  :s"n  a‰fªL  /fhfsf]  k'/fgf]  b/af/  r}gk'/df;~rfng ePsf] xf] . 

bLks cf]nL

;'b"/klZrdsf] zfg

bLks cf]nL

u

Page 39: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 35

ePsf] ufpFsf lzIfs 3/s} sfddf tNnLg, 6f9fsf]lzIfs 3/ uPkl5 kmls{g l9nf] ug]{ rng lyof] .xfdLn]  l9nf]  cfpg]  lzIfs  lzlIfsfsf]  hlt  l9nf]cfpF5, 306fsf] lx;fan] tna s6fP/ :s"nsf] sf]ifdf/fVg yfNof}F . o;f] ubf{ ;fx|} h?/L sfd k/]sf a]nfafx]s c¿ a]nf lzIfsx¿ :s"n 5f8\b}gg\ .Æ

c?0ff]bo  dfljsf  ;ftdWo]  kfFr  hgf  lzIfs‰fkf, lj/f6gu/, ef]hk'/ / wg'iffaf6 cfPsf 5g\ .kfFr}hgf  lzIfs  Pp6}  sf]7fdf  a:5g\ .  laxfg  /ck/fGx cf7, gf} / bz sIffsf sdhf]/ ljBfyL{sfnflu ljz]if sIff / lbpF;f] lgoldt sIffdf k9fpF5g\ .a]n'sf cWoog u5{g\, ef]lnkN6sf nflu tof/L u5{g\,ljBfyL{sf] sfkL hfFR5g\ .

:s"n / k9fO afx]s c¿ WofpGg gePsf oxfFsflzIfsnfO{ k|wfgfWofksn] c¿ vfnsf ;'ljwf lbPsf5g\ .  6f9fsf  lzIfsn]  bz}F  ljbfdf  3/  uPkl5ltxf/ ;s]/ dfq cfP x'G5 . df3sf] klxnf] xKtfjflif{s k/LIff ;lsPkl5 j}zfvdf dfq :s"n kmls{Px'G5 .

:s"ndf bnLo lvrftfgL 5}g . ælzIfs ;Ë7gn]cfXjfg  u/]sf]  x8\tfn  /  lj/f]w sfo{qmdsf  a]nfklg xfdLn] lg/Gt/ k9fof}+Æ, lzIfs uf]kfn e§/fO{eG5g\ .  ædfcf]jfbL,  c¿  ;+3  ;Ë7g  jf  cfˆg}lzIfs  ;Ë7gn]  bafa  lbFbf  klg  oxfF  :s"n  aGbx'Fb}gÆ,  k|wfgfWofks  nfdf  uj{  u5{g\ .  c¿  w]/}7fpFdf :s"n v'N5, xflh/ x'G5 clg 5'§L x'G5 . oxfF:s"n v'Ng' eg]sf] k9fO x'g' xf] . dlxgfsf] ?=%)z'Ns ltg{' k/]kl5 cleefjsn] klg cfˆgf 5f]/f5f]/Ln]k9]sf 5g\ ls 5}gg\ eg]/ rf;f] lbg yfn]sf 5g\ .

cltl/Qm lqmofsnfkdf klg of] :s"n cufl8 g}5 . ;ËLt, jfbljjfb, xflh/Lhjfkm, v]ns'b oxfFsflgoldt  ljz]iftf  ag]sf  5g\ .  oxfF  k9]/  uPsfljBfyL{n] ;b/d'sfd vfFbaf/Ldf vf]n]sf] ef]l6of o'ySnan] ;+v'jf;efdf /fd|f] gfd sdfPsf] 5 .

:s"nsf] ^ sf]7] 3/ eTsg nfu]sf] 5 . rkL{eGgsf  nflu  dfq}  5 .  6f9f6f9fsf  ljBfyL{  k9\gcfpF5g\ . pgLx¿ a:g] 7fpF 5}g . ul/a ufpFsf] :s"nx'gfn] oxfF k9\g] ljBfyL{x¿ ul/a 5g\ . w]/} ljBfyL{n];fx'sf]  cn}FrL  af]Sg'k5{ .  c¿  sfdn]  ubf{  ToltWofg lbP/ k9\g ;Sb}gg\ . t/ klg lzIfs, ljBfyL{/  cleefjssf]  ;fd'lxs  d]xgtn]  ubf{  cfPsf]kl/0ffdaf6 pgLx¿nfO{ yk sfd ug{] k|]/0ff ldn]sf]5 . æ:s"nnfO{ /fd|f] pRr dflj agfP/ / 5fqfaf;sf]Joj:yf u/]/ dfq l/6fo8{ x'G5'Æ, k|wfgfWofks lsª\;gnfdf eG5g\ . 

cfgGb >]i7

lagf k/LIff k|j]z 5}g

cfgGb >]i7

uftf/ tLg jif{;Dd c?0ff]bo dfljsf s'g}klg  ljBfyL{  P;Pn;Ldf  pQL0f{  ePgg\ .

lhNnf  lzIff  sfof{non]  :s"nnfO{  gl;xt  lbof] .To;kl5  ;f]  :s"nnfO{  cfˆgf]  cj:yf  ;'wfg{  s/nfUof] .  @)%* ;fndf  cfwf  ljBfyL{n]  P;Pn;Lkf; u/] . @)^# ;fndf #^ hgfn] hfFr lbPsf]dfcf+lzs k/LIff ;d]t u/]/ ;a}n] kf; u/] .

;+v'jf;efsf]  ;b/d'sfd  vfFbaf/Lb]lv  ^  lbgk}bn lxF8]/ dfq k'lug] r]k'jf, ln+udsf] ;f] :s"nclxn] b'u{d ufpFsf] gd'gf ag]sf] 5 . c¿ :s"nsfljBfyL{ ;d]t oxfF cfpg yfn]sf 5g\ . of] jif{ dfqx]bfª\gfsf] lxdfno dflj k9\b} u/]sf rf/ hgf /;b/d'sfd vfFbaf/Ldf k9]sf kfFr hgf ljBfyL{ o;:s"ndf cfP . vfFbaf/L 5f]8]/ cfPsf lsdfyfª\sfsfljBfyL{ jfª5] ef]6] eG5g\, æ/fd|f] k9fO gePsf] ePoxfF cfpg] lyOgF .Æ

o;  :s"ndf  sIff  ^  b]lv  dfq  k9fO  z'?x'G5 . ljBfyL{ egf{ lng'cl3 k|j]z k/LIff lnOG5 .o;nfO{  k|rlnt  lgod  ljk/Lt  eof]  eg]/  w]/}n]lj/f ]w  klg  u/] .  lhNnf  lzIff  sfof{non]k|wfgfWofks;Fu :ki6Ls/0f dfUof] t/ k|wfgfWofkslsª\;g nfdf cfˆgf] lg0f{odf cl8u /x] / k|j]zk/LIffdf ;kmn gx'g]nfO{ kmsf{OlbP . nfdfsf] of]sbdn] k9fpFb} gk9fOsg kfFr sIff kf; u/fpg]j/k/sf :s"ndfly k9fO ;'wfg{] bafa kg{ yfNof] .

o;}sf] k|efjn] ubf{ r]k'jfsf] zflGt k|fljn] klgljBfno Joj:yfkgnfO{ r':t kf/]sf] 5 . ;f] :s"nsfk|wfgfWofks  6f;L  z]kf{  eG5g\,  æotflt/  :s"n

n

Page 40: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$36

cfj/0f

k|lts"n  cj:yf  x'Fbfx'Fb}  klg  o;  :s"nn]  /fd|f]ug{'sf k5fl8 s]xL vf; sf/0fx¿ 5g\ . cGoq x'g]u/]sf aGbsf a]nfdf klg oxfF  k9fO x'G5 .  bz}Fltxf/ / av{] ljbfdf ljz]if sIff rnfOG5 . k|To]sxKtf  hfFr  x'G5 .  k9fpg]  a]nfdf  AofVofg  eGbfk|of]ufTds ljlwdf hf]8 lbOG5 .

lzIfsx¿ cfˆgf] sIff 5}g  / csf{]  lzIfssf]sIff vfnL 5 eg] k9fpg hfG5g\ . yk sIff lnPafktyk kfl/>lds kfpF5g\ . k|foM ;a} lzIfs tflndk|fKt5g\ . lgoldt ¿kdf :s"n cfpF5g\ .

lzIfs, ljBfyL{ / cleefjsaLr dgd'6fj 5}g .:s"n  Joj:yfkg ;ldltsf] u7gdf /fhgLlts uGwkfOFb}g . Joj:yfkg ;ldltsf] a}7s lgoldt a:5 .cfjZos k/] :s"nsf nflu k};f p7fpF5 . hg>dbfgrflxP Joj:yfkg ;ldltn] Tof] klg h'6fpF5 . cleefjse]nf eP/ s;n] slt rGbf lbg] ;f] s'/fsf] jrglbG5g\ . o; uflj;sf ;a} j8fsf  ljBfyL{  laxfg:s"n cfP/ a]n'sf 3/ kms{g ;S5g\ . To;n] ubf{k"/f ufpFsf] ;xof]u lng ;lhnf] ePsf] 5 .

ljBfyL{x¿ lgoldt ¿kdf :s"n cfpF5g\ . u[xsfo{u5{g\ . nugzLn / cg'zfl;t 5g\ .

:s"nsf ul/a ljBfyL{nfO{ ;'v{]t l:yt u}/;/sf/L;+:yfn] lhG;L / gub ;xof]u u/]sf 5g\ . lhNnfljsf; ;ldlt / ufpF ljsf; ;ldltn] klg ;xof]uh'6fpFb} cfPsf 5g\ . :s"n kl/;/df kmn]sf] cfFk /3fF; a]r]/ :s"nn] a;{]lg ‰08} ?=%) xhf/ cfDbfgLug{] u5{ .

oL ;a} sf/0fn] ubf{ c¿ ufpFaf6 klg ljBfyL{o; :s"ndf cfpg] u/]sf 5g\ . klxn]sf ;kmntfsfsf/0fn] ubf{ of] :s"nn] cfufdL z}lIfs ;qb]lv pRrdflj rnfpg] of]hgf agfPsf] 5 . 

k|sfz kGt

;'v]{tsf] gd'gf

7fgsf #! j6f dfWolds :s"ndWo]df /fd|f] ulgG5vnËfsf] dx]Gb| pRr dflj . o;n] kfPsf k'/:sf/x¿sf]

;"rL nfdf] 5– @)^) ;fnsf] P;Pn;L k/LIffdf dWoklZrdsf];a}eGbf /fd|f] eP/ kfPsf] jL/]Gb|  If]qLo  l;N8 clg  lzIffdGqfnoaf6 k|fKt k'/:sf/, @)^$ ;fndf pRr dflj lzIffkl/ifbaf6 pTs[i6 k'/:sf/ . k9fO / cltl/Qm lqmofsnfkafktkfPsf k'/:sf/sf] ;ª\Vof ^@ k'u]sf] 5 . @)^) ;fndf o;:s"nsf (& k|ltzt / @)%( ;fndf (@ k|ltzt ljBfyL{n]P;Pn;L kf; u/]sf lyP .

;ftj6f :s"n ejg 5g\ . Pp6f ejg b[li6ljxLg ;|f]tsIffsf  nflu  5'6\ofOPsf]  5 .  lj1fg  k|of]uzfnf  5 .k':tsfnodf *)) eGbf a9L k':ts 5g\ . zf}rfno, vfg]kfgL,v]n–d}bfgsf b[li6n] klg :s"n /fd|f] cj:yfdf 5 . Joj:yfkg

k'/:sf/} k'/:sf/ ;ldltsf cWoIf lzj/fh >]i7sf cg';f/ :s"nn] yk sIffsf]7f,zf}rfno / gofF 5fqfaf; agfpg nfu]sf] 5 .

;a}  :s"ndf x'g] u/]sf q}dfl;s, cw{jflif{s / jflif{sk/LIffsf cltl/Qm ljifo lzIfsn] xKt}lkR5] hfFr lng] u/]sf5g\ . x/]s dlxgf :s"nn] k/LIff lng] u5{ . k9fpg / hfFrlng  lzIfsn]  hfFu/  rnfpF5g\ .  :s"nn]  klg  lzIfsnfO{;s];Ddsf] ;'ljwf lbPsf] 5 . lghL ;|f]tsf lzIfsn] klg;/sf/L  b/aGbLsf  lzIfs;/x  tna  kfpF5g\ .  Joj:yfkg;ldlt, cleefjs / k"j{ ljBfyL{x¿;Fu :s"nn] af/Daf/ 5nkmnug{] u5{ .

cltl/Qm  lqmofsnfksf nflu :s"ndf cf7 j6f ;ldlt5g\ . x/]s xKtf Pp6f g Pp6f cltl/Qm lqmofsnfk x'G5Ùh;df b[li6ljxLg klg ;xefuL x'g] u5{g\ .

:s"nsf nflu ;xof]u h'6fpg], :s"n kl/jf/nfO{ cg'zfl;tagfpg], cleefjs / Joj:yfkg ;ldltsf] ;xeflutf clej[l4ug]{ h:tf sfddf k|wfgfWofksn] a9L ;do lbG5g\ . 

ljdnf kf08]

;' v{]t,  /fd3f6sf]  lzv/  dfWolds  ljBfnoufpFdf 5 . k':tsfno ejg 5, t/ k':ts5}gg\ .  w]/}  cleefjs  lg/If/ 5g\ .  ul/a 5g\ .sfdsf  nflu  ef/t  hfG5g\ .  dfWolds  txdf  ^hgfsf] b/aGbL eP klg b'O{hgf dfq lzIfs 5g\ .:s"n sDkfpG8 af/a]/ ul/Psf] 5}g . k9fO eO/x]sfa]nf dflg; cfpg]–hfg] ul//x]sf 5g\ .

‰§ x]bf{ :s"nsf] glthf /fd|f] gx'g'kg{] xf] . t/klg o; :s"nsf] k9fO t'ngfTds ¿kdf /fd|f] 5 .@)^!  ;fnsf ]  P;Pn;L  k/LIffdf  of ]  :s "ndWoklZrdf~rn ljsf; If]qsf] bf];|f] eof] . ? $nfvsf]  k'/:sf/  kfof] .  To;sf]  kl5Nnf]  jif {dWoklZrdsf]  klxnf]  eof] .  lhNnf  :t/Lo v]ns'bk|ltof]lutfdf ;w}+h;f] k|yd x'Fb} cfPsf] 5 .

Ko'

Page 41: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 37

Zjo{ ljBf lgs]tgaf6 kf]xf]/ ;fn !$* hgf ljBfyL{n]P;Pn;L lbPsf]df !$& hgf kf; eP . tLdWo] !#

hgf ljlzi6 >]0fLdf pQL0f{ ePsf lyP . g]kfndf ;fdfGotofbf];|f] >]0fLdf kf; x'g] ljBfyL{sf] dfqf a9L x'g] u/]sf] 5 .t/ o; :s"ndf To:tf] 5}g . @( hgfn] bf];|f] >]0fLdf kf;ubf{ !)% hgf k|yd >]0fLdf cfPsflyP . @)^@ ;fndf !% hgf bf];|f]>]0fLdf kf; x'Fbf !)$ hgf k|yd>]0fLdf pQL0f{ ePsf lyP . ljlzi6>]0fLdf kf; ug{] !! hgf lyP .

wgu9L, s}nfnLsf] of] :s"n ;'b"/–klZrdsf cf};t :s"neGbf cufl85 . k/LIff lgoGq0f sfof{non] u/]sf]d"NofÍg -o:tf] d"NofÍg :s"nsf s'nk/LIffyL{,  ljlzi6, k|yd,  låtLo  /t[tLo >]0fLdf pQL0f{ k/LIffyL{ ;ª\Vof,s'n  cg'QL0f{ k/LIffyL{ ;ª\Vof, s'npQL0f{  ljBfyL{ ;ª\Vof  / /fli6«o cf};tnfO{ cfwf/ dfg]/ul/G5_  cg';f/  @)^!  ;fnsf]  P;Pn;L  k/LIffdf  ;'b"/klZrdf~rnsf] cf};t #* cÍ /x]sf]df P]Zjo{ ljBf lgs]tgsf]%# cÍ /x]sf]  lyof] . o;n] @)^! ;Dddf nuftf/ gf}jif{;Dd If]qLo  lzIff  lzN8 xft kf/]sf]  lyof] .  To;kl5

@)^# sf] lzN8 klg lhTof] .ef}lts k"jf{wf/df klg of] :s"n cAan bhf{sf] 5 . bz

j6f ejgdf &) j6f sIff sf]7f 5g\ . tLgsf]7] k|of]uzfnfejg 5 . sDKo'6/ k|of]uzfnf, k':tsfno cflbsf] Joj:yf5 . zf}rfno dfq} #* j6f 5g\ .

x/]s xKtf x/]s ljifodf lzIfsn]cled'vLs/0f tflnd kfpF5g\ . pgLx¿sIffdf  nugzLn eP/  k9fpF5g\ .;/sf/L :s"ndf x'g] afx]s x/]s dlxgfljBfyL {sf ]  yk  hf Fr  lnG5g\ .gu/kflnsf, / lhNnf lzIff sfof{nosfk|ltlglw, dlxnf, rGbfbftf÷cleefjs/  lzIfs  ;b:o  /x]sf]  Joj:yfkg;ldltsf] a}7s x/]s dlxgf a:5 .cfˆgf  5f]/f5f]/Lsf]  k9fO  a'´gcleefjs  lgoldt  ¿kdf  :s"ncfpF5g\ .  /fd|f]  cleefjsnfO{  klg

k'/:sf/ lbg] Joj:yf 5 .@)## ;fndf cf7 hgf ljBfyL{af6 z'? ePsf] of] :s"ndf

clxn] !^%) ljBfyL{ 5g\ . !@ sIff ;Ddsf] k9fO x'G5 .jflif{s cfDbfgL 8]9 s/f]8 hlt 5 .  

k|sfz zfx

#* j6f t zf}rfno Û

k|sfz zfx

gx'Fsf] ;TojtL pRr dfljaf6@)^# sf] P;Pn;L k/LIff

lbg] (( hgf ;a} kf; eP . ^hgf  ljlzi6 >]0fLdf  cfP .  k|yd>]0fLdf  kf;  ug{]  ^!  hgf  lyP .t];|f] >]0fLdf sf]xL klg kg{' k/]g .@)^@ ;fndf  !!$ hgfn]  k/LIfflbPsf]df !)# hgf kf; ePsf lyP .

æ:s"nsf]  jftfj/0f,  ljBfyL{sf]cfF6,  cleefjs  /  Joj:yfkgsf];xof]un] ubf{ k/LIffsf] glthf /fd|f]ePsf]  xf],Æ  cª\u|]hL  ljifo  ;DaGwL  k9fO  x]g{]  clgn >]i7eG5g\ .  of]  :s"ndf  cf7  sIff;Dd  Ps  ;]S;gdf  cª\u|]hLdfWoddf k9fO x'G5 h'g qmdzM cufl8 pRr dflj;Dd k'¥ofpg]nIo 5 .

æcGoq aGb ePsf a]nfdf klg oxfF k9fO x'G5 . ljbfsd 5g\ . zx/L jftfj/0f 5 . lzIfs nugzLn 5g\Æ, lzIfsxf]dgfy vgfn eG5g\ . vgfn k|flj b/aGbLsf lzIfs x'g\ t/pRr dflj;Dd} k9fpF5g\ yk ;'ljwf glnOsg . æd]/f] k]zfxf] . h'g sIffnfO{ eP klg k9fpg kfpFbf v'zL nfU5 .Æ

;lqmo Joj:yfkg ;ldltkm"6an, xflh/Lhjfkm, nf]suLt /nf]s g[To, nf]sbf]xf]/L uLt k|ltof]lutfeO/xG5g\ .  jif{df  kfFr  k6sljBfyL{sf] hfFr x'G5 . a]nfa]nfdflnOg] Snf; 6]i6 5'§} 5 .

Joj:yfkg ;ldlt ;lqmo 5 .;ldltsf ;b:ox¿n]  k|To]s xKtfkfnf] u/]/ :s"n lg/LIf0f u5{g\ .58\s] hfFrdf cfkm"n] b]v]sf s'/f/lhi6/df n]V5g\ . o:tf ljifodfcleefjs e]nfdf 5nkmn u5{g\ .

dxŒjk"0f{ s'/fsf] lg0f{o ug{sf] nflu cleefjsx¿sf] e]nf af]nfOG5 .Joj:yfkg ;ldltsf cWoIf /fdgfy e§/fO{ eG5g\, æd c¿:s"ndf x'Fbf Joj:yfkgn] eg]sf s'/f lzIfsn] dfGb}gy] . t/oxfF Joj:yfkgn] u/]sf] lg0f{o lzIfsn] dfG5g\, lzIfsn] eg]sf]ljBfyL{n] .Æ pgL o; :s"nsf klxn]sf lzIfs klg x'g\ .

cª\u|]hL dfWoddf klg k9fpg yfn]kl5 /  :s"nn]  If]qLok'/:sf/ kfPkl5 oxfF ljBfyL{sf] rfk a9]sf] 5 . æ:s"nn] y]Ug g;Sg]ePkl5 kmsf{pg' k/]sf] 5Æ, lzIfs lgd{nf vgfn elG5g\ . 

j;GtL af:tf]nf

;Gtf]if u'Nd]nL

t

P]

Page 42: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$38

cfj/0f

knknsf] va/

lxdfnva/ tfhf ;dfrf/ l/kf]6{{ cGtjf{tf{ l6Kk0fL

www.himalkhabar.com

pQL0f{ k|ltztM z"Goaf6 ((

zfGtf clwsf/L

lrtjg lhNnfsf] ;a}eGbf /fd|f] ;fj{hlgs :s"n gf/fo0fLpRr dflj xf]Æ, lhNnf lzIff clwsf/L uf]kfns[i0f

kf}8]n cfhsn ;a};Fu o;} eGg] u5{g\ . o;sf] cfwf/ xf]–ut ;fnsf]  P;Pn;L  k/LIffsf]glthf .  of]  :s"nn]  o;  jif{;]G8ck 6]i6df klg /fd|f] glthfNofPsf] 5 .

lhNnf  lzIff  sfof {non]lhNnfsf pTs[i6  :s"nnfO{  lbg]?=@ nfvsf] k'/:sf/ o; :s"nn]kf]xf]/ / k/f/ u/L nuftf/ b'O{k6s kfPsf] 5 . æcfpg] ;fnsf] k'/:sf/ klg xfdLn] g}kfpF5f}FÆ,  k|wfgfWofks c?0f s'df/  -tl:a/_ eG5g\ .  o;jif{sf] ;]G8ck 6]i6df o; :s"nsf !%* hgf k/LIffyL{dWo]!%& hgf kf; ePsf 5g\ .

e/tk'/sf] gf/fo0fL dfljsf]  P;Pn;L k/LIffsf] glthf/fli6«o  :t/eGbf  w]/}  dfly  5 .  @)^@  ;fndf  b]ze/sfljBfyL{dWo] $^ k|ltztn] P;Pn;L kf; u/]sf]df gf/fo0fLdfljsf (^ k|ltzt ljBfyL{ kf; ePsf lyP . @)^# dfrflxF (( k|ltzt ljBfyL{ kf; eP .

of] :s"nsf gofF / k'/fgf] u/L kfFr j6f ejgdf $$j6f sf]7f 5g\ . ;fOsn  :6\of08, v]n d}bfg, au}Frf  /k':tsfno 5 . zf}rfnoaf6 #% 3gld6/sf] jfof]UofF; KnfG6;~rfng ePsf] 5 . o;af6 lg:s]sf] UofF;n] 5fqfaf;dfa:g] g]qxLg ljBfyL{sf nflu vfgf kfS5 .

#) jif{b]lv ;f]xL :s"ndf k9fpFb} cfPsf k|wfgfWofksc?0f s'df/ eG5g\, æ@)#* ;fndf Ps hgf klg ljBfyL{pQL0f{  gePkl5  o;  :s"nsf]  k9fO  ;'wfg{  ljleGg  pkfoyfn]sf] xf], ;a}sf] k|of;n] :s"nsf] cj:yf /fd|f] ePsf] xf] .Æ

lhNnf lzIff clwsf/L kf}8]nsf cg';f/ cg'ejL lzIfs,;fd"lxs efjgf / k/LIff k|0ffnLn] ubf{ o; :s"nsf] glthf/fd|f] ePsf] xf] . o; :s"nn] Go"gtd Ifdtf gePsf ljBfyL{nfO{

df}sf lbG5 t/ k/LIffdf pQL0f{geO{ sIff r9fpFb}g .

lzIfsx¿sf cg';f/ s'znk |z f;sdf  x ' g ' kg ] {   u ' 0 fk|wfgfWofksdf ePsfn] :s"nsf]u'0f:t/ a9]sf] xf] . of] :s"nn];/sf/L kf7\oqmd afx]s ul0ft/ cª\u|]hLdf yk sIff rnfPsf]

5 . o;sf nflu ljBfyL{n] yk z'Ns ltg'{k5{ . xflh/Lhjfkm,lxHh] k|ltof]lutf, lj1fg k|bz{gL, kfs–lzIff, nf]suLt k|ltof]lutfh:tf cltl/Qm lqmofsnfk ;~rfng ub}{ cfPsf] 5 . lghL;|f]tsf lzIfs lgo'Qm ubf{ v'nf k|lt:kwf{ u/fOG5 . o;/Llgo'Qm lzIfsn] ;/sf/L cg'bfgsf lzIfs;/x ;'ljwf kfpF5g\ .ljifout lzIfsnfO{ k|f]T;fxg / eQfsf] Joj:yf ul/Psf] 5 .

oxfFsf cleefjs klg ;lqmo 5g\ . cfˆgf 5f]/f5f]/Lsf]nAwfÍ kq lng pgLx¿ :s"n cfpF5g\ . 5f]/f5f]/Lsf] k9fOsfaf/]df ;f]wk'5 u5{g\ .

lbge/ sfd  ug]{  dflg;x¿n]  /flt  k9\g  kfpg  eg]/@)@) ;fndf of]  :s"n vf]lnPsf]  xf] .  olta]nf ;/sf/Lsd{rf/Ln] :s"ndf k9fpg] uy]{ . Tolta]nf o;sf] gfd g}…/flq xfO{:s"nÚ lyof] .

of]  :s"nsf]  Ps  lsnf]ld6/  j/k/  !!  j6f  lghL  /;fd'bflos :s"n 5g\ . t/ oxfF rf/ lsnf]ld6/ k/sf ljBfyL{x¿k9\g cfpF5g\ . k|c c?0fs'df/ eG5g\, æ:s"ndf kg]{ rfk36fpg k|j]z k/LIffdf s8f k|Zg ;f]Wg] u/]sf 5f}F .Æ   

zfGtf clwsf/L

lr

Page 43: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 39

dft[efiffdf k|fylds lzIff

afnaflnsfnfO{ dft[efiffdf lzIff lbOg'k5{ eGg] dfGotfk|ltca Tolt ljdlt b]lvFb}g . t/ Tof] cfjZos lsg k¥of] <

of] k|fylds lzIffsf] ;Gbe{df xf] . sIff % ;Ddsf lzIffdft[efiffsf] dfWodaf6 g} lng'–lbg'k5{ . To;kl5 afnaflnsfnfO{;Dks{ efiff l;sfpg yfNg'k5{ . dfWolds txdf k'u]kl5 rflxFljZjJofkL ;Dk|]if0f / lj1fg–k|ljlwsf] 1fgf]kfh{gsf] nflu cª\u|]hLefiff l;sfpg} k5{ . g]kfnsf] ;Gbe{df sDtLdf tLg efiff l;Sg}k5{ .

ha afnaflnsf :s"n hfG5g\, To;a]nf pgLx¿nfO{ cfˆgf]dft[efiff dfq yfxf x'G5 . dft[efiff;Fu} pgLx¿n] cfˆgf] kl/jf// ;d'bfosf] /xg;xg, /Lltl/jfh, ;+:s[lt cflbsf af/]df klgPs:t/sf] hfgsf/L k|fKt u/]sf x'G5g\ . clxn] ha pgLx¿:s"n hfG5g\, ToxfF w]/}h;f]df g]kfnL / lghL :s"ndf cª\u|]hLdfk9\g'k5{ . cfˆgf] efiffd} /fd|f];Fu ;~rf/ / ;+jfb ug]{ cj:yfgaGb} pgLx¿n] ckl/lrt efiffdf k9\g'k5{ . k|foM ;a}h;f] :s"ndfg]kfnL dfWoddf k9fO x'G5 . d}lynL dft[efifL afnaflnsfn]g]kfnL s;/L a'́ g ;S5g\ < of] k|;Ëdf, lzIff dGqfnosfpk;lrj njb]j cj:yLn] cfˆgf] ljBfjfl/lw zf]wkqdf o;};Fu;DalGwt Pp6f dfld{s s]; -36gf_ /fVg'ePsf] 5 . Pp6fsIffdf s]xL ljBfyL{ u}/ g]kfnLefifL lyP . sIffdf k9fO eO/xFbfg]kfnL dft[efifL ljBfyL{x¿ ;lqmotfsf ;fy efu lnO/x]sf lyP,/dfO/x]sf lyP eg] csf]{ dft[efifL s]xL ljBfyL{x¿ rflxF s'gfdf‰f]qmfP/ r'krfk a;]sf lyP . o;sf] ;f]‰f] cy{ xf], tL afnaflnsfn]s]xL klg l;Sg ;s]gg\ / ToxfF l;Sg] jftfj/0f klg lyPg .of] ;fwf/0f cj:yf x}g . o; lsl;dsf] sxfnLnfUbf] cj:yfcfh b]ze/ 5 . olt uxg / ;+j]bgzLn ljifodf lzIfs /cleefjs hlt ;hu / ;r]t x'g'kg]{ xf], Tof] ePsf] b]lvFb}g . o:t}u/L, lzIfs / cleefjsnfO{ …Ph's]6Ú ug]{b]lv dft[efiffdf lzIfflbg];Ddsf] bfloTj af]s]sf] ;/sf/n] klg of] ljifodf /lQe/;+j]bgzLntf b]vfPsf] 5}g . of] Hofb} g} b'ef{Uok"0f{ s'/f xf] .slt sIff;Dd dft[efiffdf lzIff lbg'k5{ <

sIff % ;Dd lbFbf k'U5 . Tolta]nf aRrfsf] pd]/ ;fwf/0ftof!) jif{ k'u]sf] x'G5 . of] pd]/;Dd p;n] dft[efiff klg w]/}h;f]hflg;s]sf] x'G5 eg] p;sf] dfgl;s ljsf; klg /fd|};Fu

h?/L 5, ;Dej klg 5– k|f= 8f= of]u]Gb|k|;fb ofbjk|d'v, efiff lj1fg ljefu, lq=lj=lj=

ls/0f kf08]

cGtjf{tf{

Page 44: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$40

cGtjf{tf{

efiff l;sfpg] 7Ls 9Ësf]tl/sf k|of]u ug]{ xf] eg] #–$jif{df sf]xL klg g]kfnL cª\u|]hLefiffdf kf]Vt x'g;S5 . To;sf]nflu cfˆgf] klxrfg ;d]tu'dfP/ cª\u|]hLsf] kl5nfUg'kg]{ s'g} sf/0f 5}g .

” efiff lj1fgsf b[li6n] ;a}eGbf dxŒjk"0f{ s'/f xf]– dflg;n];j{k|yd Pp6f efiff hfÌ'k5{ . lsgeg] s'g} klg s'/f a'́ g;j{k|yd efiffs} cfjZostf k5{ . xfd|f] k|To]s a'‰fO / ;f]rfOg} efiffdf cfwfl/t x'G5 . xfd|f] h'g efiff 5 ToxL efiffdf xfdL;f]R5f}F . s] s;}n] lagf efiff klg ;f]Rg ;S5 < ;Sb}g . has'g} klg aRrf Pp6f efiffdf ;f]Rg / ;~rf/ ug{ ;Ifd x'G5,To;kl5 csf]{ efiff l;Sg p;nfO{ w]/} sl7g x'Fb}g . ;aeGbfsl7gfO{ t aRrfnfO{ klxnf] efiff a'́ g / l;Sgd} x'G5 .lsgeg] ToxfF p;n] efiffsf] dd{ a'´g'k5{ . pbfx/0fsf nfluha aRrfn] kfgL s] xf] eÌ] a'́ 5, To;kl5 p;nfO{ cª\u|]hLdf…jf6/Ú eg]/ ;xh} l;sfpg÷a'‰fpg ;lsG5 .

ha aRrfn] Pp6f efiffsf] :j?k, z}nL / ;+/rgf -sG;]K6_a'´5, To;kl5 p;nfO{ c¿ efiffdf af]Ng s'g} sl7gfO{ x'Fb}g .lsgeg] …sG;]K6Ú a'‰]kl5 t p;n] s]jn gofF zAb hfg] dfqk'Uof] . hlt a]nf;Dd aRrfn] …sG;]K6Ú a'‰]sf] x'Fb}g, Tolta]nf;DdpxL efiffdf dfq p;Fu Jojxf/ ul/g'k5{ . ;fwf/0ftof aRrfn]% jif{;Dd …sG;]K6Ú a'´5 / *–( jif{sf] pd]/;Dddf pm Tof]efiffdf ;~rf/ ug{ bIf eO;s]sf] x'G5 . To;kl5 h'g efiffl;sfP klg aRrfn] ;xh} l;S5g\ .k|fOe]6 :s"ndf g;{/Lb]lv g} cª\u|]hL l;sfpg] ul/Psf] 5 .o;sf] c;/ s] x'G5 <

To:tf afnaflnsf ;d:ofdf 5g\ . lsgeg] pgLx¿n] efiffsf]…sG;]K6Ú g} b'O{j6f efiffdf a'́ g] k|of; ug{'k/]sf] 5 . klxnf]s'/f of] ;+;f/ pgLx¿sf nflu gofF xf] . bf];|f]Ù pgLx¿ Psbd};fgf 5g\, h;sf sf/0f pgLx¿sf] dfgl;s ljsf; Psbd}z'?sf] cj:yfdf 5 . t];|f], pgLx¿n] s'g} klg j:t' jf s'/fnfO{Pp6f efiffdf klg a'́ g EofO;s]sf x'Fb}gg\ . To:tf] cj:yfdfg;{/Ldf egf{ ul/Psf # jif{sf xfd|f aRrfn] 3/df …kfgLÚ eg]/a'‰]sf] s'/fnfO{ :s"ndf …jf6/Ú elglbFbf oL b'j} s'/f Pp6} x'g\ls km/s x'g\ eg]/ ljZn]if0f ug{ ltgnfO{ sl7g x'G5 . o;af6pgLx¿sf] dfgl;s ljsf;df afwf k'lu/x]sf] x'G5 .

3/df dft[efiffdf af]Ng] :s"ndf rflxF g]kfnL / cª\u|]hLdfk9fOg] clxn]sf] kl/kf6Ln] aRrfnfO{ xflg dfq u/]sf] 5}g,p;dfly c3f]/} cGofo klg ePsf] 5 . tLg–rf/ jif{sf] slnnf]/ caf]w aRrfdfly xfdL cleefjs / ;/sf/ b'j} ldn]/h3Go ck/fw ul//x]sf 5f}+ . To; b[li6n] x]bf{, kxf8sf] s'gfsGb/fxf];\ jf dw]zsf] lk5l8Psf] ufpFdf tf]t]af]nL af]Ng yfn]sfafnaflnsf efUodfgL 5g\ . lsgls ltgn] Pp6} efiffdf ;f]Rg/ ;+jfb ug{ kfPsf 5g\, ltgn] zx/sf] h:tf] HofbtLsf] ;fdgfug{' k/]sf] 5}g .;a} afnaflnsfnfO{ dft[efiffdf k|fylds lzIff lbg lzIfsb]lv;a} gofF aGbf]a:t ug{'kg]{ / To;lglDt b]zn] wfGg} g;Sg]vr{ nfUg] atfOG5 lg <

of] ts{ / cfzÍf lg/y{s 5 . lsgls dft[efiffdf lzIffsf]cfjZostfdf ;xdt eO;s]kl5 o;sf] nflu rflxg] vr{sf]hf]xf] ug{' /fHosf] k|fylds st{Joleqsf] s'/f x'G5 . o;lglDtlzIffdf nfUg] s'n ah]6sf] $ k|ltzt dfq vr{ a9L nfUg]s]xL cWoogn] b]vfPsf 5g\ . ljleÌ b]zx¿df ePsf] t'ngfTdscWoogsf] glthfn] klg ToxL eG5 . xfd|f] b]zdf lzIffdf?=@* ca{ jflif{s vr{ eO/x]sf] 5 . To;sf] $ k|ltzt eg]sf]?=! ca{ !@ s/f]8 x'g cfpF5 . * k|ltzt g} yk vr{ nfUbf

ePsf] x'G5 . sIff ̂ b]lv dft[efiff Pp6f ljifosf] ¿kdf k9fpg;lsG5, dfWodsf] ¿kdf rflxF sIff % ;Dd k|of]u u/] k'U5 .tkfOF dfWolds txdf k'u]kl5 dfq cª\u|]hL k9fpg'k5{ eGb}x'g'x'G5 . t/ ;/sf/ sIff ! b]lv g} cª\u|]hL k9fpg] Joj:yfub}{5 lg Û

ToxL eP/ g} xfdLn] o;sf] lj/f]w ul//x]sf 5f}+ . of]Psbd 7"nf] uNtL xf] . xf] cª\u|]hL k9fpg'k5{ . cfhsf] hdfgfdfcª\u|]hLdf bIf geO{ ahf/df sfd kfpg klg ufx|f] 5 . Tof]s'/f xfdLn] klg a'‰]sf 5f}+ . t/ To;sf] cy{ s]6fs]6Lsf]:jfefljs / k|fs[lts ljsf;sf] qmdnfO{ a]jf:tf ug{ ldNb}g .% jif{sf] s]6fs]6L dfgl;s ljsf;sf] k|f/lDes cj:yfdf x'G5/ p;n] cfˆgf] dft[efiff g} l;ls/x]sf] x'G5 . ;j{k|yd s'g}klg aRrfn] Pp6f efiffdf s'g} klg s'/f a'́ g'k5{ . ToxLefiffdf ;f]Rg] / ;~rf/ ug{ ;Sg] eO;s]kl5 dfq p;nfO{csf]{ efiff l;sfpg z'? ug{'k5{ . xf], olb sf]xL cfˆgf] aRrfnfO{;fg}b]lv cª\u|]hL l;sfpg rfxG5 eg] p;n] af]nL km'6\g] a]nfb]lvg} 3/df aRrf;Fu cª\u|]hL af]Ng'k5{ . To;f] eof] eg] aRrfsf]nflu cª\u|]hL g} dft[efiff x'G5 . o;f] ubf{ s]xL lau|Fb}g .

lzIff ljefun] u/]sf] cg';Gwfgn] s] b]vfPsf] 5 eg], u}/g]kfnL efifL ljBfyL{x¿sf] :s"n 5f8\g] b/ w]/} a9L 5 . dft[efiff;DaGwL o'g]:sf]sf] Pp6f l/kf]6{n] eG5, ckl/lrt efiffdf ckl/lrtljifoj:t' k9fOof] eg] p;nfO{ dgf]j}1flgs …;sÚ x'G5 . oxLsf/0fn] ubf{ sltko ljBfyL{x¿df lzIffk|lt g} gsf/fTdsefjgf pTkÌ x'G5 / ltgLx¿ :s"n hfg klg 5f8\5g\ . s]xL;docl3 d}n] b]v]sf] Pp6f 36gf oxfF pNn]v ug{ rfxG5' .ltxf/df sf7df8f}F / kxf8lt/ kLª v]Ng] rng x'G5 . ToxLeP/ sIff ! sf] lstfadf kLªsf] j0f{g 5 . t/ d]/f] ufpFnufotk"jL{ t/fO{sf d}lynL ;dfhdf kLª g} x'Fb}g . clg d}lynLefifLafnaflnsfn] of] s'/f s;/L a'‰'g\ Tof] klg g]kfnLdf < o;sf]s] cy{ xf] eg]/ ;f]Wbf aRrfx¿ 6\jfNn k/]/ x]l/dfq /xG5g\ .kf7\oqmdn] /fv]sf] p2]Zo xfl;n x'g] u/L :yfgLo / kl/lrtljifoj:t' k9fpFbf kf] aRrfx¿n] s'/f klg a'´5g\Ù /dfOnf]klg dfG5g\ . afnaflnsfnfO{ dft[efiffdf k9fpg' hlt cfjZos5, kl/lrt / :yfgLo ljifoj:t'df cfwfl/t k9fO plQ g}ckl/xfo{ 5 . o;f] ePdf dfq afnaflnsf / lzIfssf aLrdfcGt/lqmof a9L x'G5, l;sfOsf] k|jl[Q klg w]/} x'G5 .afnaflnsfn] Ps;fy dft[efiff, ;Dks{ efiff / cª\u|]hLl;Sg ;Sb}gg\ / <

Page 45: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 41

klg xfd|f] ;/sf/n] Tof] vr{ Joj:yfkg ug{ ;S5 .;a} 5f]8]/ cª\u|]hLnfO{ g} lzIffsf] dfWod agfof}+ eg] s] x'G5 <

of] k|Zgsf] pQ/ d blIf0f k"jL{ Pl;ofsf] Pp6f ;fgf] /fi6«kk'jf Go"lugLsf] pbfx/0fdfkm{t lbg rfxG5' . ToxfF ‰08} (;o efiffx¿ rngrNtLdf 5g\ . ToxfF klxnf z'?b]lv g} cª\u|]hLdfWodaf6 k9fO x'GYof] . kl5 uP/ ToxfF sl/a $ ;o dft[efiffdfk|fylds txdf k9fpg yflnof] / cª\u|]hL rflxF k|fylds txk"/f u/]kl5 dfq k9fpg] ul/of] . cWoogn] s] b]vfof] eg],z'?b]lv g} cª\u|]hL dfWoddf k9fpFbfsf] t'ngfdf k|fylds txdft[efiffdf k9]sf ljBfyL{x¿sf] l;sfOsf] :t/ pRr b]lvof],lzIffsf] :t/ klg klxn]eGbf a9]sf] kfOof] .

egfO g} 5, …olb ltdL s;}nfO{ cfˆgf] bf; agfpg rfxG5f}eg] p;nfO{ ltd|f] ;+:s[lt k5\ofpg afWo kf/ .Ú efiff g};+:s[lt k5\ofpg afWo kfg]{ cr's c:q xf] . ha cª\u|]hLefiff dft[efiffsf] ¿kdf xfd|f afnaflnsfn] af]N5g\ / k|of]uu5{g\ eg] ltgLx¿ cª\u|]h ;Eotf / ;+:s[ltsf] :jfefljs¿kdf cg'ofoL x'G5g\ . cª\u|]hL efiffdf /fd|f] bVvn eof] eg]tLdWo] s]xLn] /fd|f] hflu/ klg kfpnfg\ t/ pgLx¿sf] cfˆg}klxrfg eg] /xg] 5}g . cª\u|]hL efifL eP klg ltgLx¿ g]kfnLg} x'g]5g\ . cfhsf] b'lgofFdf klxrfg ‰g\ ;a}eGbf 7"nf] /s]Gb|Lo d'2f ag]sf] 5 . sf]xL klg dflg; cfˆgf] klxrfgu'dfpg rfxÌ, a? ;s];Dd a9L plhNofpg rfxG5 . cª\u|]hLefiffdf kf]Vt x'g hGd]b]lv g} cª\u|]hL af]Ng' / l;Sg'k5{ eÌ]h'g dfGotf xfd|f] ;dfhdf 5, Tof] e|d l;jfo s]xL xf]Og .efiff l;sfpg] 7Ls 9Ësf] tl/sf k|of]u ug]{ xf] eg] #–$ jif{dfsf]xL klg g]kfnL cª\u|]hL efiffdf kf]Vt x'g;S5 . To;sf] nflucfˆgf] klxrfg;d]t u'dfP/ cª\u|]hLsf] kl5 nfUg'kg]{ s'g} sf/0f 5}g .To;f] xf] eg] k|fylds txdf cª\u|]hL gk9fP klg t eof] lg <

xf] . k9fpg cfjZos 5}g . t/ lxhf]cfh lzIff Jofkf/–Joj;fo ePsf]n] cª\u|]hL lzIff ahf/df las]sf] dfq xf] .h;n] cª\u|]hL hfg]sf] 5, To;sf] ;fdflhs k|lti7f / x}l;otdfly x'g] cj:yf 5 . tfTsflns nfe / cf}klgj]lzs dfgl;stfsfsf/0f xfdLn] cª\u|]hLdf a9L hf]8 ul//x]sf 5f}+ . d cª\u|]hLk9\g} kb}{g klg elg/x]sf] 5}g . cª\u|]hL cfhsf] cGt/f{li6«o;Dks{ efiff dfq /x]g, of] efiff ghflgsg af}l4s:t/df sfd}grNg] eof] . of] l;Sg} k5{ t/ % jif{sf] afNosfndf x}g,cln 7"nf] ePkl5 .:s"n txsf] k9fO ;lsFbf Ps ljBfyL{n] slt efiff l;Sg ;S5 <

9Ë k'¥ofP/ l;sfpg] xf] eg] :s"n lzIff kf/ ubf{ xfd|fljBfyL{n] dft[efiff, ;Dks{ efiff / s'g} ljZj efiffdf /fd|f]bVvn xfl;n ug{ ;S5g\ . clxn] sIff ! b]lv cª\u|]hL efiffl;Sg z'? u/]/ !) sIffdf k'lu;Sbf klg cª\u|]hL efiffdf/fd|f];Fu n]Vg / af]Ng g;Sg'sf] sf/0f efiff l;Sg] / l;sfpg]b'j} tl/sf g} 7Ls gx'g' xf] . xfd|f :s"ndf ljBfyL{nfO{ cª\u|]hLefiff l;sfpg]eGbf a9L 3f]sfOG5 . efiff 3f]s]/ hflgg] s'/fxf]Og . of] t cEof;af6 l;lsg] s'/f xf] . h'g efiff l;Sg]xf], ToxL efiffdf af]nfO, n]vfO, ;'gfO / k9fO x'g'k5{ . t/xfd|f w]/}h;f] lzIfsn] cª\u|]hL klg g]kfnLd} k9fpF5g\ . sIffsf]7fsf]l;sfO jftfj/0fn] klg l;sfOdf km/s kf5{ . ufpF3/sf w]/}h;f]ljBfnox¿df Go"gtd l;sfOsf] jftfj/0f ;d]t 5}g . ;du|dfeÌ'kbf{, lzIf0fsnf ;xL gx'g' / z}lIfs ;fdu|Lsf] cefjsf

sf/0f ljBfyL{n] cª\u|]hL l;Sg g;s]sf x'g\ .k|;Ë abnf}+, dft[efiffdf lzIff lbg ;/sf/ /fhL ePsf] 5/ !% j6f efiffdf kf7\oqmd klg alg;s]sf] 5 . t/ efiffk9fpg] lzIfssf] 7"nf] cefj 5 . of] cj:yfdf b]ze/sfbzf}+ nfvsf] ;ª\Vofdf /x]sf afnaflnsfnfO{ pgLx¿s}dft[efiffdf lzIff s;/L lbg ;lsG5 <

d …;a}sf] nflu lzIffÚsf] cNk;ª\Vos efiff;DaGwL ;ldltdf;+of]hssf] x}l;otdf sfo{/t 5' . ToxfF klg of] ljifodf 5nkmneO/xG5 . klxnf] s'/f, :yfgLo kl/k|]Io / ;Gbe{nfO{ s]Gb|df/fv]/ kf7\ok':tsx¿ tof/ x'g'k¥of] . clxn] g]kfnLsf] kf7\ok':tsnfO{;DalGwt efiffdf cg'jfb ug]{ sfd a9L eO/x]sf] 5 . o;/Ldft[efiffdf lzIff lbg ;lsÌ . kf7\oqmd cg';f/ :yfgLo efiff/ ;Gbe{df cfwfl/t /x]/ kf7\ok':ts n]lvg'k5{ . To:t} lzIfssf]klg cefj 5 . sxfF s'g dft[efifL lzIfs 5g\ / ltgLx¿nfO{sxfF sxfF k7fpg cfjZos 5, ToxfF k7fpg'k¥of] . To;kl5hlt lzIfs ck'u x'G5g\, gofF lzIfs egf{ ug{'k¥of] . t/ ;/sf/n]

o;tkm{ vf;} s]xL u/]sf] 5}g . lagf tof/L h;/L clxn] dft[efiffdflzIff lbg] sfo{qmd nfu" eO/x]sf] 5, o;/L g} cufl8 a9\g] xf]eg] s]xL ;dokl5 g} dft[efiffdf lzIff lbg] s'/fk|lt g} ;DalGwt;d'bfodf ljt[i0ff cfpg] vt/f b]lvG5 . o;f] eg]/ dft[efiffdflzIff lbg] ;jfndf d}n] ;d'bfosf] rflxF s]xL klg e"ldsf 5}geÌ vf]lh/x]sf] 5}g . :yfgLo txdf :s"nsf] Joj:yfkgnfO{ ;xof]uug]{, :s"ndf s;/L k9fO eO/x]sf] 5 eg]/ cg'udg ug]{ /;/sf/nfO{ lg/Gt/ va/bf/L ug]{ sfd pgLx¿sf] xf] .

o; lbzfdf, s]xL /fd|f s'/f klg z'? ePsf 5g\ . lzIffljefusf] ;dfj]zL lzIff zfvfn] lkmgNof08 ;/sf/sf] cfly{s;xof]udf * j6f efiff -tfdfª, cf7kxl/of, ;Gyfn, p/fFj,d}lynL, /fgf yf¿ / du/_ df ax'eflifs lzIff kl/of]hgfsf]…kfOn6 :68LÚ cf/De u/]sf] 5 . To:t}, kf7\oqmd ljsf;s]Gb|n] ljleÌ dft[efiffdf kf7\o;fdu|L lgdf{0f yfn]sf] 5 . ax'eflifslzIffsf] If]qdf o'g]:sf] h:tf ;+:yfx¿ klg ;xof]u h'6fO/x]sf5g\ . o'g]:sf]sf] k|of;df ax'eflifs lzIff;DaGwL ;fdu|L g]kfnLdf¿kfGt/ eP/ k|sfzf]Gd'v 5 . oL ultljlwx¿n] /fHosf] ;+3Lok'g;{+/rgfkZrft c¿ ;lqmotf / Jofkstf kfpF5g\ eÌ] s'/fdfxfdL cfzfjfbL 5f}+ .

k|:t'ltM ;'bz{g l3ld/]

”3/df dft[efiffdf af]Ng] :s"ndfrflxF g]kfnL / cª\u|]hLdf k9fOg]clxn]sf] kl/kf6Ln] aRrfnfO{ xflgdfq u/]sf] 5}g, p;dfly c3f]/}cGofo klg ePsf] 5 . tLg–rf/ jif{sf] slnnf] / caf]waRrfdfly xfdL cleefjs /;/sf/ b'j} ldn]/ h3Gock/fw ul//x]sf 5f}+ .”

Page 46: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$42

lrGtg

Iffsf w]/} p2]Zox¿ x'G5g\ . tL ;a}nfO{Pp6f zAbdf eGg g;lsP klg …rl/q–

lgdf{0fÚ n] tLdWo] w]/}nfO{ ;d]6\5 . …cfbz{ rl/qÚeGgfn] of]Uotf, ljj]s, g}ltstf h:tf u'0fx¿sf] ;Gt'lnt;+of]hg a'l‰G5 . rl/qjfg JolQmn] dfq ;dfhnfO{cl3 a9fpg ;S5 . rl/q–lgdf{0f Pp6f cgj/t k|lqmofxf] . of] 3/df z'? x'G5 / o;sf] Pp6f 7"nf] efu:s"ndf k"/f x'G5 . t/, rl/q–lgdf{0fsf] k|lqmof To;kl5klg hf/L g} /xG5 . afnaflnsfsf] rl/q–lgdf{0fk|lqmofl;t ;DalGwt ;a}n] a'´g'kg{] s'/f xf]– cfbz{rl/q d"ntM rf/ j6f s'/fdf cfwfl/t x'G5 . Ifdtf,;fx;, ;+j]bgzLntf / a'l4dQf cfbz{ rl/qsf] 3/sfrf/ ;'/ x'g\ . …cfbz{ rl/qÚ eg]sf] s] s] xf] jf s]s] xf]Og eGg] ;"rLdf c¿ s'/f klg yKg ;lsG5 t/oL rf/ j6fsf] cefjdf c¿ s'/f plt ;fy{s x'g ;Sb}gg\ .

oxfF …IfdtfÚ eg]/ af}l4s jf dfgl;s IfdtfgeO{ zf/Ll/s Ifdtfsf] / tGb'?:tLsf] s'/f ul/Psf]xf] . tGb'?:tL zf/Ll/s pmhf{sf] ;|f]t xf] . o;n]dflg;nfO{ cfTdljZjf;L / cfFl6nf] agfpF5 / O{iof{n'x'g lbFb}g . t/ ;a} cË ;Unf ePsf JolQm dfqtGb'?:t x'G5g\ eGg] xf]Og . ckfË JolQmx¿ klgpmhf{zLn / sltko cj:yfdf cltl/Qm Ifdtf ;DkGgx'g ;S5g\ .

lzIffnfO{ kf7 / l;4fGtdf dfq ;Lldt gu/fP/:jf:Yo lzIff, Jofofd, v]ns'b cflbl;t ;dflxtu/fOPsf] afnaflnsfsf] zf/Ll/s Ifdtf / tGb'?:tLa9fpgs} nflu xf] . :jf:Yo, lzIff, zf/Ll/s Jofofd/ v]ns'bn] afnaflnsfnfO{ pmhf{zLn, cfFl6nf, ;d"xdfsfd ug{ ;Sg] / cfkm"eGbf a9L Ifdtf ePsfnfO{ dfGg;Sg] agfpF5 . ljBfyL{x¿sf] Ifdtf / ;Ldf lrg]/pgLx¿nfO{ pko'Qm zf/Ll/s ultljlw jf v]ns'bdf;fd]n u/fpg ;s]df rl/qjfg\ gful/s tof/ kfg{]cleofgsf] Pp6f r/0fsf] /fd|f] yfngL x'g;S5 .

tGb'?:tLkl5 x'g'kg{] csf{] dxŒjk"0f{ u'0f ;fx;xf] . ;fx;sf cg]s ?k x'G5g\ . lg8/ x'g' o;sf]Pp6f kIf xf] eg] 8/nfO{ lgoGq0f ug{ ;Sg' csf{]kIf xf] . t/ ;fx;sf] cy{ g8/fpg' dfq klg xf]Og .;fx;L JolQm 8/fpFb}g dfq xf]Og, p;n] 8/nfO{ cfˆgf]xltof/ klg agfpFb}g . p;n] c¿df s[lqd qf;pTkGg u/fP/ / 8/ km}nfP/ cfˆgf] :jfy{ k"lt{ ug{]sfo{ klg ub{}g .

dflg;x¿nfO{ /fli6«otf, wd{, O{Zj/, k|fs[lts k|sf]k,d[To', e"tk|]t cflbsf af/]df 8/ b]vfpg] eosf] pBf]u;+;f/df nfdf] ;dob]lv :yflkt 5 . k'?ifn] dlxnfdflg/Gt/sf] vt/f b]vfP/ cfkm"nfO{ pgLx¿sf] ;+/Ifsl;4 ug{] k|of; ug'{ o;sf] Pp6f k|ToIf pbfx/0f

lzIff / rl/q–lgdf{0flz

ls/0f kf08]

Page 47: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 43

xf] . oxL sfd ;/bf/, ;]gfkltb]lv ;d|f6x¿n] ul/cfPsf5g\ . ;fx;L JolQmn] eosf] k|s[lt a'´5 . eoc;fGble{s 5 eg] pm 8/fpFb}g . eo ;fGble{s 5eg] pm To;nfO{ lgoGq0f u5{ / ;'/Iffsf pkfo vf]H5 .lzIff / ;fdflhsLs/0fsf] k|lqmofdf 8/nfO{ Pp6fdxŒjk"0f{ cf}hf/sf ¿kdf k|of]u ul/Psf] kfOG5 .kmnfg' hft lg8/ / kmnfg' hft sfo/ eGg] s'/f:yflkt ul/Psf] xfdL ;a} ;dfhdf kfpF5f}F . dflyNnf]ju{sf dflg;nfO{ …8/ b]vfpg gx'g]Ú, …cfO{dfO{n] h:tf]cfF;' ‰fg'{ gx'g]Ú, …lk7\o"F kmsf{P/ efUg gx'g]Ú lzIfflbOGYof] eg] tNnf] ju{sf JolQmnfO{ 8/fpg / 8/fP/dflyNnf] ju{sf z/0fdf hfg l;sfOGYof] . lge{otf/ ;+odsf] k/LIff lng] tl/sf cToGt qm"/ ;d]tx'GYof] . …a|fXd0fÚ x'F eg]/ k/z'/fdsxfF lzIff lngcfPsf s0f{sf] zf}o{ b]v]/ …afx'g olt ;fx;L x'g;Sb}gÚ eg]/ k/z'/fd :jo+n] k/LIff lnPsf] / s0f{n]To;nfO{ ;fx;k"j{s kf/ u/]kl5 …tF afx'g xf]Og;\,dnfO{ 9fFl6;\Ú eg]/ >fk lbPsf] dxfef/tsf]] syf;fx;sf] /fhgLltsf] Pp6f 3tnfUbf] pbfx/0f xf] .

t/ cfw'lgs lzIffn] s;}nfO{ …;fx;L x'g}k5{Ú /s;}nfO{ …;fx;L geP klg x'G5Ú eGb}g . To;}n] o;n];a} ljBfyL{nfO{ …8/Ú af6 dfly p7\g / l:yltsf]d"NofÍg ug{ l;sfpg'k5{ . dxfg\ k|flKtsf nlfu cToGt7"nf hf]lvd ;d]t lng k|]l/t ug{] cf}krfl/s cgf}krfl/slzIffs} sf/0f ;+;f/ clxn]sf] cj:yfdf k'u]sf] xf] .;fx; gx'Fbf] xf] t kj{tx¿ gfl3g] lyPgg\, ;d'b|x¿tl/g] lyPgg\, dfG5] cfsfzdf p8\g] lyPg, rGb|dfdfk'Ug] lyPg, ;+;f/df qmflGtx¿ x'g] lyPgg\, zxLbx¿x'g] lyPgg\ . ;+;f/nfO{ afFRg nfos 7fpF agfPsf] g};fx;L dflg;x¿n] xf] .

rl/qjfg\ JolQmsf] t];|f] u'0f xf] ;+j]bgzLntf .;+j]bgzLntfn] rf;f] hGdfpF5 / rf;f] sd{sf ¿kdfd"t{ x'G5 . snf, ;flxTo, ;ËLt, l;h{gf, dfw'o{, k|]d,;b\efj ;a} ;+j]bgzLn dgsf pkh x'g\ .

;+j]bgzLntf ;a} k|f0fLdf x'G5 t/ Tof] a9Lkl/dflh{t ta x'G5, ha Tof] …cfkm" / cfˆgf]Ú sf];fF3'/f] ;Ldfaf6 d'Qm x'G5 . cfˆgf ;Gtfg, cfˆgf]3/, cfˆgf] cfh{g, cfˆgf] ;fdfgk|ltsf] ;+j]bgzLntf:jfefljs xf] / ;a}df x'G5 . t/ dflg;sf] dg hltcUnf] / km/flsnf] x'Fb} hfG5, p;sf] ;+j]bgf …dÚ /…d]/f]Ú af6 d'Qm x'Fb} hfG5 . dnfO{ h:t} p;nfO{ klgb'V5, dnfO{ h:t} p;nfO{ klg ef]s nfU5, dnfO{h;/L g} p;nfO{ klg lhTg dg nfU5 eGg] lsl;dsfTo:tf efjgfn] dflg; dflg; aLrsf å]if / åGånfO{sd u/fpg ;S5g\ . dflg;n] o'4df cfˆgf cfkmGtdfl/g' / csf{sf cfkmGt dfl/g' Pp6} xf] eGg] ;f]r]zfob o'4 x'Fb}g . d]/f] kIfn] lhTbf d h:t} csf{]dfG5]sf] kIfn] xf/]sf] x'G5 eGg] s'/f ;f]r] ;DejtMb]z–b]z / kIf–kIfx¿ aLrsf aLrdf xltof/ p7\b}g .

c;n lzIffn] pbfQtf l;sfpF5 . pbfQtfn];+j]bgzLntfnfO{ cxÍf/af6 5'6fP/ pbf/tfl;t

ldnfpF5 . pbf/tfl;t ldn]sf] ;++j]bgzLntfn] dfG5]nfO{jf:tljs dfG5] agfpF5, h;sf] dg cfˆgf nfludfq xf]Og, c¿sf nflu klg sf]dn x'G5 .

cfbz{ rl/qsf] csf{] u'0f xf]– a'l4dQf . a'l4dQf;"rgfx¿sf] y'k|f] xf]Og a? ;"rgfsf] k|of]u u/]/ plrtcy{ jf 1fg u|x0f ug{] v'aL xf] . jf:tjdf a'l4dQfeg]sf] ;"rgfsf] e08f/0f xf]Og, 1fgk|ltsf] cle?lr/ 1fg u|x0f ug{] Ifdtf xf] .

a'l4sf] hGd pT;'stfaf6 x'G5 . pT;'stfhgfj/x¿df klg x'G5 / dflg;df klg . o;nfO{klg ;+j]bgzLntfnfO{ h:t}, ckl/dflh{t / kl/dflh{teg]/ 5'6\ofpg ;lsG5 . xhfdsf] b]vfl;vL u/]/ bfx|LagfpFbf ufnf sf6\g] syfsf] afFb/sf] pT;'stf /csf{sf JolQmut dfldnfdf rf;f] lng] …sG;'Tn]ÚpT;'stfb]lv ljZj a|Xdf08sf s'/f hfGg] / a'´g]rfxgf ;a} pT;'stf x'g\ . oLdWo] s'g lsl;dsf]pT;'stf xfdLn] rfx]sf] xf] eGg] s'/f 6'Ëf] nufpgklg ufx|f] 5}g .

c;n pT;'stf eg]sf] jf:tjdf 1fgsf] tLa|clenfiff g} xf] . s]xL l;sf}+ eGg] dgf]efj xf] . o;nfO{;fdfGotof :jR5 l:yltdf b]Vg ;lsG5 . Pp6fla/fnf]nfO{ gf}nf] sf]7fdf /fVbf sf]7fsf] x/]s s'gfrxf5{, x/]s s'/f ;'F£5 . To:t} Jojxf/ aRrfdf klgb]Vg ;lsG5 . k|foM aGb ul/g] b/fh jf 3/f{ vf]NbfaRrfn] ToxfFsf ;/;fdfg pT;'stfk"j{s x]g]{ u5{ .hgfj/, ljleGg lsl;dsf d]lzg/L ;fdfg, cfsfzdfx'g] d]3uh{g nufotsf ljleGg s'/fn] aRrfsf] Wofgcfslif{t ul//x]sf] x'G5 . aRrfsf] cle?lrk"0f{ pT;'stfb]v]/ slxn]sfxLF 7"nfa8f ;d]t nlHht x'G5g\ . t/o:tf] tLa| pT;'stf afNosfndf hlt a9L x'G5, pd]/a9\b} uPkl5 qmdzM 36\b} hfG5 / s'g} a]nf tdflg;df s]xL gofF s'/f l;Sg] clenfiff g} /xFb}g .pT;'stf ;dfKt x'g' eg]sf] Tof] s'/f l;Sg] k|lqmof;dfKt x'g' xf] .

olb pT;'stfnfO{ Jofjxfl/s ¿kd} kmnbfoL kfg]{rfxgf /fVg] xf] eg] To;nfO{ 1fg k|fKt ug]{ dfWodagfpg ;Sg'k5{ . lg/LIf0f ug]{ afgL x'g'k5{ . 1fgcfh{g ug]{ ;+efjgf /flv/xg'k5{ / o;sf nflu w}o{rflxG5 .

kl/dflh{t pT;'stfaf6 hGd]sf] a'l4dQf …cfbz{rl/qÚ sf] rf}yf] cfwf/–:tDe xf] . t/, o;sf] klgk|f/De afnssfnd} x'g] xf] . h]D;jf6nfO{ lsTnLsf]kfgLsf] afkmn] jf Go"6gnfO{ :ofpn] lbPsf] pT;'stfafndgsf pT;'stfsf cd/ pbfx/0f x'g\ .

lzIff uGtJo xf]Og, ofqf xf] . …cfbz{ rl/qsf]Úlgdf{0f rfxg] ljlQs} x'g] s'/f xf]Og . t/, lzIfsx¿n]o; k|lqmofnfO{ a'‰]kl5 Pp6f gofF yfngL eg] cjZox'G5 . c;n lzIff g} gofF ;+;f/sf] ;fFrf] xf] .

of] n]v pdf e08f/Ln] ug'{ePsf] a6«{]G8 /;]nsf] lgaGw …bPD; ckm Ph's]zgÚ sf] efjfg'jfbdf cfwfl/t 5 .

lzIff uGtJoxf]Og, ofqfxf] . …cfbz{rl/qsf]Ú

lgdf{0f rfxg]ljlQs} x'g]s'/f xf]Og .

t/,lzIfsx¿n]

o;k|lqmofnfO{a'‰]kl5

Pp6f gofFyfngL eg]cjZo x'G5 .c;n lzIffg} gofF;+;f/sf];fFrf] xf] .

Page 48: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$44

sIff–sf]7fs]bf/ zdf{

s ljtf cIf/df ptfl/Psf] dgsf] efiff xf] .sljtfsf dfWodaf6 dgsf s'/f elgG5 .

c¿sf] dg 5'g ;Sg' sljtfsf] ;aeGbf 7"nf] ljz]iftfxf] .

;Lw} eÌ g;lsg] jf ;Lw} eGbf /dfOnf] gx'g]s'/f JoQm ug{sf nflu sljtf n]lvG5 . sljsf];+j]bgzLntfn] ;Todf sNkgfsf] hnk nufOlbG5,ux|'Fuf] oyfy{df efjsf] kv]6f hl8lbG5 / zAbx¿nfO{cnÍf/ -uxgf_ x¿n] ;hfP/ eÌ ;lhnf] / ;'Ì dL7f]]agfOlbG5 . pvfg–cfxfgdf jf ;fdfGo sygdf æh:tf]cfkm" p:t} Rofk'Æ, æh:tfnfO{ t:t} l9F8fnfO{ lg:t}Æ,ærf]/n] ;a}nfO{ rf]/} b]V5Æ jf æcfkm" enf] t hutenf]Æ eÌ] xfdLn] ;w}F ;'g]sf / a'‰]sf s'/f sljsfsndaf6 o;/L lg:sG5M

km"nsf] cfFvfdf km"n} ;+;f/sfF8fsf] cfFvfdf sfF8} ;+;f/

afnaflnsfsf] dg sf]dn x'G5 . pgLx¿ sljtfdg k/fpF5g\ . lszf]/fj:yfsf k|f/lDes a]nfb]lv g}pgLx¿df s]xL ug]{, 7"nf] dfG5] x'g] k|fs[lts rfxgfd'v/ x'g yfn]sf] x'G5 . To;n] pgLx¿ sljtf n]v]/cfˆgf] klxrfg agfpg klg Psbd} pT;'s x'G5g\ .o:tf] a]nfdf lzIfsn] clnslt xf};nf / ;fy lbPdfpgLx¿n] /fd|f sljtf n]Vg ;S5g\ .

s;/L lbg] t xf};nf <sljtf n]Vg l;sfpg] tl/sfsf] ;aeGbf klxnf] /dxŒjk"0f{ r/0f xf] ljBfyL{x¿sf nflu sljtf kl9lbg]/ pgLx¿df sljtfk|lt k|]d / ljZjf; hufOlbg] .

:jfbTo;}u/L sljx¿sf] hLjgL, JolQmTj tyf pgLx¿sfs[ltsf] rrf{ u/]/ pgLx¿k|lt ;Ddfg hufOlbgfn]klg ljBfyL{x¿sf] l;h{gfsf] ef]s hfU5 . sljtf dgk/fpg] / sljx¿nfO{ ;Ddfg ug]{ k|foM ;a}n] sljtfn]Vg] sf]lzz u5{g\ . ljBfyL{x¿n] n]v]sf k|To]s sljtfk9\g], c¿nfO{ ;'gfpg k|]l/t ug]{ / ;'‰fjx¿ lbg]u/]df pgLx¿sf] cfTdljZjf; a9]/ hfG5 . sljtfn]Vg] s]xL ;/n ljlwx¿ o; n]vsf] kl5Nnf] efudflbOPsf 5g\ .

lstfa lsÌ'xf];\ / lsÌ xf};nf lbg'xf];\efj–elËdfsf ;fy, no xfn]/ sljtf k9\g'xf];\/ To;/L g} k9\g xf};nf lbg'xf];\

klxn] sljtf k9\g / dg k/fpg l;sfpmFljBfyL{n] sljtfdf slt rfv lnG5g\ eÌ] s'/f lzIfsn]s:tf sljtf kl9lbG5g\ / s;/L kl9lbG5g\ eÌ]s'/fdf w]/} e/ k5{ . s]xL jif{ otf g]kfndf afn–;flxTosf /fd|f–/fd|f lstfa lg:s]sf 5g\ . w]/}sljx¿n] afn–sljtf n]v]sf 5g\ . tkfOFsf] ;lhnf]sfnflu xfdLn] oxfF s]xL :yflkt sljx¿sf afn–sljtf;fef/ u/]sf 5f}F . oLdWo] s]xL df}lns sljtf 5g\,s]xL ;dfhdf rlncfPsf sygx¿ ;Íng ul/Psfklg 5g\ .

tkfOF cfˆgf ljBfyL{x¿sf nflu ljleÌ afn–sljtfsf lstfaaf6 sljtfx¿ kl9lbg ;Sg'x'G5 .

sljtf kl9;s]kl5 ljBfyL{x¿nfO{ of] sljtfdfs] s'/f dg k¥of] jf s] gf}nf] s'/f kfof} eÌ] h:tfk|Zg ug{ ;lsG5 . o:tf] k|Zgf]Q/af6 oL s'/fx¿df5nkmn z'? x'g ;S5M

sljtfsf]

Page 49: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 45

sljtfsf] no s:tf] nfUof] < uB sljtf ePk9\g slQsf] ;lhnf] 5 <zLif{s s:tf] nfUof] < csf]{ zLif{s s] x'g ;SYof] <sljn] 5fg]sf zAbx¿ -zAb rog_ s:tf 5g\ <a'l‰G5g\ <sljsf] efjgf /fd|/L cleJoQm ePsf] 5 <eÌ vf]h]sf s'/f jf ;Gb]z s] s] x'g\ <ga'l‰g] s'/f s]xL 5g\ ls <of] sljtfdf ltdLnfO{ dg gk/]sf jf lrQ ga'‰]sfs'/f s]xL 5g\ <o:tf] k|Zgf]Q/af6 ljBfyL{sf] ;xeflutf a9\5 .

pgLx¿n] lzIfsn] cfˆgf ljrf/nfO{ dxŒj lbPsf]cg'ej u/] eg] cfTdljZjf;L x'G5g\ .

oL sljtfaf6 ljBfyL{x¿nfO{ lgDg s'/f l;sfpg;lsG5M

k|To]s sljtfsf] Pp6f zLif{s x'G5 . sljtfsf]zLif{s dfG5]sf] gfd h:t} geO{ gx'g] s'/fxf] . t/ sljtfsf] zLif{s / dfG5]sf] gfddf

Pp6f km/s x'G5 . dfG5]sf] gfdaf6 p;sf] JolQmTjjf u'0f g‰lNsg ;S5 . b'Anf] dfG5]sf] gfd anaxfb'/x'g;S5 . abdf;sf] gfd 1fgk|;fb klg x'g;S5 .t/ k|foM sljtfsf] zLif{s To;sf] ljifoj:t'l;t ldNbf]h'Nbf] g} x'G5, h;n] ubf{ kf7snfO{ sljtfdf s] 5eÌ] s'/fsf] ;fdfGo hfgsf/L x'g;S5 .

/fd|f] sljtf ;lhn} n]v] h:tf] nfU5 . oxfFlbOPsf ;a} sljtf o:t} 5g\ .

b'O{ Psd\ b'O{b'O{ b'gf rf/s]6fs]6L /dfpg]eg s'g af/– zlgaf/

sljtfn] sljsf dgsf s'/f jf sljn] cg'eju/]sf s'/f eG5 .

gl6Kg' x]/ sf]lknf ÛgrF'8\g' kfk nfUb5 .gRofTg' km"n gfgL xf] Ûbof / wd{ efUb5 ..

sljtf h'g;'s} ljifodf klg n]Vg ;lsG5 .sljtf Psbd uDeL/ ljifob]lv Psbd}xNsfkm'Nsf ljifodf klg x'g;S5 . oxfF

lbOPsf l;of], r'/f]6 -vfg'x'Ì_, cN5L nfUg', ‰'l;NsL/f,km"n, sv/f h:tf ljifodf n]lvPsf sljtf o;sfpbfx/0f x'g\ .

sljtfdf zAbsf] hyfefjL k|of]u ul/Psf]x'Fb}g . zAbsf] lskmfotL sljtfsf] Pp6f

gl6Kg' x]/ sf]lknf ÛgrF'8\g' kfk nfUb5 .

gRofTg' km"n gfgL xf] Ûbof / wd{ efUb5 ..

g5f]Kg' x} r/L a/L;/fk cfF;' nfUb5 .

gdfg'{ hGt' x} s'g}a;]/ sfn hfUb5 ..

g 3fp rf]6 nfpg";8]/ lrQ kfSb5 .

w"nf] gkm]Sg' gfgL xf] Ûp8]/ leq 9fSb5 ..lxnf] gv]Ng' kmf]x/Lv/fa bfu nfUb5 .

g lrQ x} b'vfpg'8;]/ cfF;' aUb5 ..

ag]/ km"n ‰}F ;w}FxF;fpg" ;'jf; bL .

;w}F /dfpg" hut/d]/ lgTo cfz bL ..

htftt} 5 O{z /]5 ;'Gg' Tof] ljrf/ /] .

5sfpg] n'sfpg]g/fv efj So} u/] Û-kfgf @–#_

kfk nfU5

k':tsM ;'gsf] laxfgn]vsM dxfslj nIdLk|;fb b]jsf]6f

cfj/0f snfM 6]saL/ d'lvof, lrqsnfM s]zj b'jf8L,k|sfzsM ;f‰f k|sfzg

;+:s/0fM rf}yf]M @)@^, kfFrf}FM @)%*, 5}6f}FM @)^$

!

@

#

$

○%

Page 50: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$46

sIff–sf]7f

7"nf] ljz]iftf xf] . uBdf eg]sf] eP Pp6fl;Ë} cg'R5]bdf dfq eÌ ;lsg] s'/f sljtfdfyf]/} zAbdf g} elgPsf] x'G5 . tn lbOPsf]jf oxfF lbOPsf c¿ sljtf klg zAbsf]lskmfotLsf pbfx/0f x'g\ .

zq' egL lrg]kl5b/f] c7f]6 u/]kl5lhTg lsg ;lsGg /;Stf] sf]l;; u/]kl5 <\

sljtf hqf] klg, h:tf] klg x'g;S5 . 5Gbdfjf lagf 5Gb, uLtsf] ¿kdf ufOg] jf gufOg],nfdf] jf 5f]6f] sljtf h:tf] / hqf] klg

x'g;S5 . sljtfsf] ;aeGbf 5f]6f] ¿k !& cIf/sf]hfkfgL sljtf xfOs" xf] eg] sljtfdf l;Ë} dxfsfJoklg n]lvG5 .

sljtfdf sNkgfzLntf x'G5 . ;a}h;f]sljtfdf sljsf] sNkgfsf] hnk nfu]sf]x'G5 . æ‰'l;NsL/f Ko"kfsf ¿kdf s]xL ;do

a:5 / k'tnL aG5Æ eÌ] hLj–lj1fgsf] ;fdfGo s'/fnfO{‰'l;NsL/fl;tsf] k|Zgf]Q/sf ¿kdf k|:t't ug{ 'sNkgfzLntfsf] Psbd} ;'Gb/ gd'gf xf] .

sxfF hfg] ‰'l;NsL/f <Wofg ug{ Ûlsg hfg] ‰'l;NsL/f <h'gL km]g{ Û

To;}u/L, 3fdkfgL df cfsfzaf6 v;]sf] kfgLsf]yf]kfn] k'tnLl;t s'/f u/]sf] jf csf]{ sljtfdf æx/fPsf]l;of] n'sL u5{ lrof]Æ h:tf j0f{g sNkgfzLntfsf/fd|f pbfx/0f x'g\ .

w]/} sljtfdf af]6la?jf, km"n, r/f, gbL,hgfj/ klg dfG5] h;/L g} af]N5g\, dfG5]s}h:tf] Jojxf/ u5{g\ . …dfgjLs/0fÚ sf] Pp6f

pbfx/0fsf ¿kdf æx/fPsf] l;of], n'sL u5{ lrof]Æxf] . o;sf c¿ pbfx/0f oxfF lbOPsf cGo sljtfdfklg b]Vg ;lsG5 .

uf]7] nf}/L uf]7} hfe]8f x]g{ n]s} hf .y'Daf nuf] rf]/n]lxsf{Ob]g nf}/fn] .

xfdLn] To;} u'Gu'gfpg] u/]sf sltko s'/fklg ;–;fgf afn sljtf g} x'g\ . o:tfsljtfsf n]vs sf]xL x'Fb}gg\ .

^

*&

(

w"jfF xfd|f] zq' xf]r'/f]6 lsg vfPsf] <yfxf kfO–kfOsgd"v{ lsg ePsf] <

Xjf:; ;f; uGxfpg]vf]sL nfUg], 5ftL b'Vg]bdn] e]6\g], cfo' 36\g]ckr x'g], cN;/ x'g]

kmf]S;f] lau|L SofG;/ x'g]o:tf] s'/f gvfpm eGg];fyLnfO{ ps';–d's';x'g] u/L r'/f]6 vfg] <

zq' egL lrg]kl5b/f] c7f]6 u/]kl5lhTg lsg ;lsGg /;Stf] sf]l;; u/]kl5 <-kfgf @#_

lhTg lsg ;lsGg / <

k':tsM xfdL x'G5f}F alnof] -afnuLt_n]vsM Zofdk|;fb, lrqM s'ndfg l;+x

k|sfzsM ;f‰f k|sfzgklxnf]–@)%@, bf];|f]–@)^! -%!)) k|lt_

Page 51: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 47

3fd–kfgL, 3fd–kfgLcfsfzsL /fgL

yf]Knfaf6 vl:5g\e'OFleq al:5g\

kfn'jfsf] ‰"ndfd':s'/fpFl5g\ km"ndf

k'tnLsf ;fyul5{g\ dL7f aft-kfgf !_

kfgL k/\ kfgL k/\kfgL k/\, kfgL k/\,kfgL k/\ k/\

afbn ;/\, afbn ;/\,afbn ;/\ ;/\

wf/f ‰/\, wf/f ‰/\ wf/f ‰/\ ‰/\w"nf] d/\, w"nf] d/\, w"nf] d/\ d/\

Tjf/{ t'/{ an]F;L Tjf/\ Tjf/\ Tjf/\xf/{ x'/{ afl56f Xjf/\ Xjf/\ Xjf/\

l/d lemd wf/f l/d\ l‰d\ l/d\kfl/–kfvf OlGb|gL jfl/ tflglnd\-kfgf %_

3fd–kfgL

k':ts 3fd–kfgL, n]vsM dfwj l3ld/]lrqM b'uf{ a/fn÷Psf/fd, k|sfzsM afn;flxTo

k|j4{g s]Gb|, lxdfn P;f]l;P;g

!)

s'v'/L sfF, af;L eft vfF .vf]O d]/f] af;L eftla/fnfn] vfof] .vf]O la/fnf]d';f] dfg{ uof] .

jf

uf]7] nf}/L uf]7} hfg"g lng ef]6} hfs'nf] nuf] k}/f]n]y'Gg hf nf}/fn] .

5Gb x'g klg gx'g klg ;S5 t/ sljtfdfs'g} g s'g} lsl;dsf] no eg] x'G5 . nojf s'g} efsfdf k9\g jf ufpg ;lsg]

sljtfx¿ ;D‰g klg ;lhnf] x'G5 . To;}u/L cg'k|f;n]sljtfnfO{ c¿ dL7f] agfpF5 . tnsf kª\lQmx¿dfcGTodf /x]sf ;dfpm / nufpm jf kfgL / /fgL jfk/\ k/\ / ;/\ ;/\ jf vfPsf] / ePsf] jf ´ofp /cfp h:tf p:t} pRrf/0f x'g] zAb / cIf/x¿n]sljtf l;Fufg]{ snfnfO{ cg'k|f; jf cGTofg'k|f; elgG5 .no / cg'k|f;sf sf/0f sljtf PSn} k9\g klg /;d"xdf kf7 ug{ klg /dfOnf] x'G5 .

sk'/L of] sn] eG5 snd ;dfpmleqkN6] vn] eG5 vsg nufpm

jf

3fd–kfgL, 3fd–kfgLcfsfzsL /fgL

jf

kfgL k/\, kfgL k/\, kfgL k/\ k/\afbn ;/\, afbn ;/\, afbn ;/\ ;/\

Page 52: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$48

sIff–sf]7f

cg'k|f; w]/}h;f] dfYnf] x/km / tNnf] x/kmdf g}ldnfOPsf] x'G5 . t/ sltko nodf eg] Ps x/km5f8]/ dfq ldnfOPsf] x'G5 . no ldn]sf] sljtfdfh;/L /flvPsf] cg'k|f; klg dL7f] ;'lgG5 .

w"jfF xfd|f] zq' xf]r'/f]6 lsg vfPsf] <yfxf kfO–kfOsgd"v{ lsg ePsf] <

jf

sxfF nfUof] cN5L <sxfF nfUof] ´ofp <hxfF nfu] klgkmflnlbG5' cfpm

sljtfdf efiffsf cg]s snf k|s6 ePsf x'G5g\ .ljleÌ sljsf sljtf k9\b} hfFbf pgLx¿n] k|of]uu/]sf y/L–y/Lsf efiffsf rdTsf/ b]lvG5 . lzIfsn]cfˆgf ljBfyL{x¿nfO{ o:tf s'/f atfOlbg] u/]df pgLx¿cfkm}F klg rgfvf x'G5g\ .

k|foM ;a} sljtfdf sljx¿n] efiffsf s'g} g s'g}snf b]vfPsf x'G5g\ . of] Pp6f gd'gf x]/f}F hxfFsljn] efiff / ljifoj:t'sf] ;f/} /fd|f] tfnd]n /fv]sf5g\ . /fd|/L jfrg ug]{ xf] eg] sljtf k9\bf g} kfgLk/]sf] cg'ej x'G5 .

Tjf/{ t'/{ an]F;L Tjf/\ Tjf/\ Tjf/\xf/{ x'/{ afl56f Xjf/\ Xjf/\ Xjf/\

l/d l‰d wf/f l/d\ l‰d\ l/d\kfl/–kfvf OlGb|gL jfl/ tflglnd

sljtfdf ;Gb]z x'g} k5{ eÌ] 5}g . ;Gb]zg} gePsf sljtf klg /dfOnf x'G5g\ .oxfF lbOPsf dWo] a"Fb /fgfsf] sxfF nfUof]

/ dfly klg s'/f cfO;s]sf s'v'/L sfF / uf]7] nf}/LTo; lsl;dsf sljtf x'g\ .

t/ sltko sljtfx¿ ;Gb]zn] g} el/Psf klgx'g ;S5g\ . nIdLk|;fb b]jsf]6fsf] kfk nfU5 /Zofdk|;fbsf lhTg lsg ;lsÌ / < ;Gb]zd"ns sljtfx'g\ . slxn] eg] sljtfdf n'sfP/, clnslt dfq;Gb]z lbOPsf] x'G5 . dfwj l3ld/]sf] l;of] vf]Ol;of] sf oL kª\lQmx¿ x]/f}F, h;df rnfO;s]kl5;/;fdfgsf] htg ug{'k5{ eÌ] s'/f elgPsf] 5 .

===k}n] To;} kmfNof},P]n] eÌ yfNof}===

sljtfsf dfWodaf6 k9fpg klg ;lsG5 .lhTg lsg ;lsÌ / < zLif{s sljtf xfdLx'G5f}F alnof] eÌ] lstfaaf6 lnOPsf] xf],

h;df ;Ílnt ;a} afnuLtx¿ :jf:Yo / kf]if0f ;DaGwL5g\ . 5fofbQ Gof}kfg]sf] 1fg lbg] 1 n] sv/flrgfpF5 / ;D‰fpF5 . a"Fb /fgfsf] b'O{ Psd\ b'O{ n]Psbd} /dfOnf] u/L u'0fg t k9fPsf] 5 g}, ul0fth:tf] ljifodf klg /dfOnf] sljtf n]Vg ;lsG5 eÌ]klg b]vfPsf] 5 . To;/L g} a"Fb /fgfs} csf]{ sljtfsxfF hfg] n] k'tnLsf] hLjg–rqmnfO{ Psbd} snfTds9Ën] k|:t't u/]sf] 5 .

k|foM cGTodf Pp6f rf]l6nf] / /dfOnf] s'/fjf sNkgf x'G5 .

l/d l‰d wf/f l/d\ l‰d\ l/d\kfl/–kfvf OlGb|gL jfl/ tflglnd

sk'/L of] sssssn] eG5 snd ;dfpmleqkN6] vvvvvn] eG5 vsg nufpmufO{uf]8] uuuuun] eG5 udnf ;hfpm3/h:tf] 33333/n] eG5 3/af/ a;fpmgfs]yf]KnL ªªªªªn] eG5 gfs]:j/ ;'gfpm

r/Lr'Rr] rrrrrn] eG5 nf} rvf{ rnfpm5ftfcf]9 55555n] eG5 5xf/L a9fpm8f8'h:tf] hhhhhn] eG5 hxfh rnfpm‰gf{ em¥of] ‰‰‰‰‰n] eG5 ‰G8f kmx/fpmuf]?l;ª] `̀̀̀̀n] eG5 uf]?uf]7 hfpm-kfgf & / *_

1fg lbg] 1

!@

!#

k':tsM slt /fd|f] s-afnuLt ;ª\u|x_

s[ltsf/M 5fofbQ Gof}kfg],k|sfzsM hDsf] k|sfzg k|f=ln=

lrqM pd]zrGb| clwsf/L,;+:s/0fM klxnf] -@)^#_

!!

Page 53: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 49

eg]/ cfsfzsf] OGb]0fLnfO{ tfÌ] sNkgf xf];\

jf

lhTg lsg ;lsGg /;Stf] sf]l;; u/]kl5 <

jf

kvL{ a:g" P rª\uf ÛrGb|dfdf ku]/,xfdL e]6\g cfcf}Fnf/s]6df r9]/ .

jf

a;] x'Gg ‰'l;NsL/f 8fF8fjfl/ <gfOF Û dnfO{ hfg" 5 km"naf/L Û Û

eÌ] h:tf] cfˆgf] nIosf] pb\3f]if xf];\, sljtfsf]cGTodf s'zntfsf ;fy aL6 dfl/Psf] x'G5 .

/fd|f] sljtf kl9;s]kl5 Tof] sljtf n]Vg]sljnfO{ lrÌ, sljsf af/]df hfÌ dg nfU5 .lzIfsn] ljBfyL{x¿df of] pT;'stf hufOlbg

/ sljx¿sf af/]df hfgsf/L lbg klg cfjZos x'G5 .

sljtf g]kfnL efiff / ;flxTosf sIffdfdfq k9fpg] s'/f xf] eÌ] g7fgL ul0ft,lj1fg, :jf:Yo lzIff, ;fdflhs lzIff cflb

k9fpFbf klg ;fGble{s sljtfsf] k|of]u u/]df k9fOw]/} ¿lrs/ x'g;S5 .

lzIfsn] sljtf kl9lbP/ ljBfyL{sf dgdfsljtfk|ltsf] rfv hufOlbPkl5 pgLx¿nfO{ cfkm}F g}sljtf n]Vg dg nfU5 . pgLx¿ n]Vg klg yfN5g\ .oxL a]nfdf lzIfsn] clnslt af6f] b]vfOlbg ;s]dfpgLx¿sf] l;h{gzLntfn] c¿ df}nfpg] df}sf kfpg;S5 .

ca sljtf n]Vg l;sfpmFsljtf k|ltefzfnL dfG5]n] dfq n]Vg ;S5g\ To;}n]of] l;sfP/ l;lsg] s'/f xf]Og eÌ] s'/fdf ljZjf;ug]{ dfG5] w]/} 5g\ . t/ cfw'lgs lzIffsf] cg'eja]Un} 5 . …lqmPl6e /fOl6ªÚ jf æl;h{gfTds n]vgÆ;+;f/el/ g}, ;fg} pd]/b]lv k9fOG5 / To;sf] kl/0ffdklg /fd|f] kfOPsf] 5 .

sljtf n]Vg] cEof;sf] klxnf] / ;aeGbf dxŒjk"0f{v'8\lsnf] sljtf k9\g' g} xf] eg]/ xfdLn] o;cl3sfkfgfx¿df nfdf] rrf{ u¥of}F . To;}n] ca To;eGbfkl5sf r/0fx¿sf af/]df rrf{ u/f}F .

!$

x]/ xfjf nfu]sf];/// s;/L,rª\uf xfd|f] p8\of] nf}d}gfr/L h;/L

wfuf] 5f8\bf kmggtntn ‰b{5,wfuf] a]bf{ 6s6scfsfzdf r9\b5 .

d·n]sf] r·f

k':ts dª\un]sf] rËf, n]vsM k'0ozLn uf}tdk|sfzsM /ftf] aËnf lstfa, kf6g9f]sf

s:tf] xfjf nfu]sf]wfuf] klg ;lSsof],afbndfly ku]/rª\uf klg lanfof] .

kvL{ a:g" P rª\uf ÛrGb|dfdf ku]/,xfdL e]6\g cfcf}Fnf/s]6df r9]/ .

!%

Page 54: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$50

sIff–sf]7f

slt /fd|f] x]/ ;fyL ;fgf]–;fgf] ‰f]nfTof] ‰f]nf vf]nL x]/ To;df s] s] xf]nfvf]nL x]bf{ b]V5f}} ltdLn] 1fgsf] vfgLhtg u/L /fv To;nfO{ hfgL ghfgL

‰ff]nf

slnnf cf}+nf 6f]sL ga; af]s ‰f]nfl56f] u/L lx+8 :s'n km]l/ ca]/ xf]nfl56f] uP ;/ ld;n] dfof ug'{x'G5Tof] ubf{ d]/f] ;fgf] x[bonfO{ x'G5

@

#

$

%

^

&

*

(

r/fr'?ËL cfpF5g\ RofO{–RofO{ s/fO{;a} cfpF5g\ km"naf/Ldf ;w}F /dfO{

k'tnL klg cfpF5g\ p8]/ oxfFk"hfkf7df sfd nfU5 of] km"n hxfF

ls/0f sf]O/fnf, sIff ^;g ;fOg OËln; :s"n, ;'g;/L

-@)^! df3 @( sf] sf]lknfaf6_

km"naf/L

! xf};nf lbg] . sljtf n]Vg] leqL k|]/0ff c¿n]cfkm"nfO{ lrg"g\, cfˆgf] gfd rnf];\, tfl/kmkfOof];\ eÌ] efjgfaf6 cfpF5 . To;}n]

ljBfyL{nfO{ k|ToIf / ghflgFbf] u/L klg sljtf n]Vgxf}:ofpg] . c¿ gofF tyf k'/fgf sljsf] jf sljtfn]Vg yfNb} u/]sf JolQmx¿sf] rrf{n] pgLx¿leqsf]rlr{t x'g] rfxgf ‰g\ hfu[t x'G5 .

sljtf n]Vgs} nflu s]xL lkl/o8 jf ;DejePdf :s"n 5'§L ePkl5sf] ;do ldnfpg] .dfly ul/P ‰}F sljtfsf ljz]iftfx¿sf af/]df

rrf{ ug]{ .

klxnf] lbgdf :jtGq n]vg ug{ lbg] .pgLx¿nfO{ 8]:s a]Graf6 d'Qm x'g lbg] .rf}/df jf hxfF dg nfU5 ToxfF a;]/ kfFr

ldg]6;Dd, cfkm"n] n]v]sf] s'/f ;Dkfbg gu/L, s]/d]6gu/L, g;RofO h] dg nfU5 ToxL n]Vg nufpg] .

o;/L n]v]sf] s'/f sljtf geP klg x'G5 . o:tf]:jtGq n]vgn] afnaflnsfsf] dg km'S5 . cfˆgf]n]vg g/fd|f] xf]nf ls eg]/ 8/fpg glbg] .

o;/L pgLx¿n] :jtGqtfk"j{s n]v]sf] s'g}jfSo jf ljrf/nfO{ sljtfsf ¿kdf nDAofpg,5f]6\ofpg jf ldnfpg nufpg] . of] sfd

pgLx¿n] :jtGq n]vg u/]sf] nuQ}, Tof] ljrf/pgLx¿sf] dg tfh} 5Fbf ug{ nufpg h¿/L x'G5 .

z'?df æh] n]v] klg x'G5Æ eÌ] . pgLx¿n] 8/fP/jf wsfP/ cfkm"nfO{ cfkm}Fn] lgoGq0f ug{ -;]Nkm;]G;/;Lk_ ug{ gyfn"g\ eÌ]df rgfvf] /xg] .

n]v]sf s'/f ;d"xdf ;'gfpg nufpg] . tfl/km/ ;'‰fjx¿nfO{ :jfut ug]{ . sf]xL klgxtf]T;flxt gxf]pmg\ eÌ] s'/fdf ljz]if Wofg

lbg] .

o;/L n]lvPsf sljtfx¿nfO{ c¿ /fd|f kf/]// 6NsfP/ Nofpg] u[xsfo{ lbg] . o;/L tof/ePsf] bf];|f] v];|f klg ;d"xdf jfrg ug{

nufpg] . klxnf]l;t bfFh]/ x]g]{ / k'gn]{vg ubf{ x'g]kmfObf pbfx/0f;lxt b]vfpg] .

s;}n] n]Vg] jf bf]xf]¥ofpg] sfd u/]g eg]ufnL gug]{ . p;sf] dg km's]sf] gx'g ;S5jf p;nfO{ n]Vg dg g} gnfu]sf] x'g;S5 .

sljtf n]vgnfO{ OR5fwLg g} /xg lbg] .

sljtfsf] d';nwf/] jiff{ eg] gu/fpg] . o;lsl;dsf] cEof; kl5 b'O{–rf/ lbg;Dd cfkm"n]sljtfsf] rrf{ gug]{ / ljBfyL{x¿n] rrf{

u¿g\ eg]/ af6f] x]g]{ . o;af6 pgLx¿n] c¿ ljifo/ lqmofsnfksf nflu klg ;do kfpF5g\ . To;sf;fy;fy} To;cl3sf cEof;x¿af6 sljtfk|lt pgLx¿nfO{slQsf] rfv hfUof] eÌ] klg yfxf x'G5 . pgLx¿n]

e/t kf]v/]n, sIff *k"0f{ ;~hLjgL df=lj, w'lnv]n, sfe|]

-;a} afnsljtf …sflGtk'/Ú sf] sf]lknfaf6 ;fef/ ul/Psf x'g\_

Page 55: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 51

k|frL, :d[lt, c:d' / d;fyL–;fyL ldN5f}F

:s'naf6 cfP/efF8fs'6L v]N5f}F

slxn] cfdf aG5f}Fslxn] 5f]/L x'G5f}F

efF8fs'6L

!)

!!

!@

!#

!%

!^

afa'–cfdf 5f]/f5f]/LagL xfdL v]N5f}F

cl:dtf k/fh'nL, sIff #;g ;fOg :s"n, eQmk'/

-@)^! h]7 @@ sf] sf]lknfaf6_

!&

!$

w]/} rfv /fv]gg\ eg] cfkm"n] cl3Nnf r/0fx¿nfO{c¿ /f]rs 9Ën] bf]xf]¥ofpg] .

:s"n jf ;d'bfodf k':tsfno 5 jf glhs}lstfa jf kqklqsf lsÌ kfOg] 7fpF 5 eg]yk sljtf k9\g k|]/0ff lbg] .

;lsG5 eg] cfwf lbgsf] æsljtf ofqfÆug]{ . ;a}nfO{ cfkm"nfO{ dg k/]sf sljtf;'gfpg / ofqfdf b]v]sf jf cg'ej u/]sf

s'/fsf cfwf/df sljtf n]Vg nufpg] .

zf:qLo 5Gbdf n]lvPsf sljtf Psbd} /fd|fx'G5g\ . t/ 5Gbsf] ;fwgf ug{ ufx|f] 5 .z'?df 5Gbd'Qm jf 5f]6f–5f]6f nf]snodf

dfq n]Vg l;sfpg] . ljljw 5Gbsf w]/} sljtf k9]kl5dfq 5Gb v]nfpg ;lsG5 .

ljBfyL{x¿nfO{ no, cg'k|f; h:tf s'/f ldnfpg;3fpg], t/ pgLx¿df æ;/n] ldnfOlbPsf]ÆeÌ] efjsf] ;f6f] æ;/n] ldnfpg l;sfpg'

ePsf]Æ eÌ] efj cfcf];\ .

sNkgfzLn x'g, t'ngf ug{, j0f{g ug{ /snfTds x'g k|]/0ff lbg] . pgLx¿n] OGb|]0fLnfO{u'n]nL agfpg\, afbnaf6 wfuf] sft'g\, n7\7Ln]

gbLnfO{ af6f] agfOlbpmg\, afn'jfnfO{ rfdn agfP/;+;f/af6 ef]sd/L cGTo u5{g\ eg] klg u¿g\ .pgLx¿n] ufO{nfO{ cfdf, s's'/nfO{ ;fyL, r'gf}tLnfO{;u/dfyf, j]unfO{ gbL, b'i6nfO{ AjfF;f] / zflGtnfO{k/]jf dfq xf]Og gofF / gf}nf pkdfx¿ lbg l;s'g\ .

afnaflnsf ljb|f]x u5{g\ eg] Tof] klg u¿g\ .tnsf] sljtf o:t} Pp6f gd'gf xf] .

Ps lbgsf] xf]djs{ gubf{8]:sdfly pEofO{ ̂ ;ok6s p7a; u/fpg] <cxF To:tf] lzIfs rflxGgeljiosf] s0f{wf/ 7fG5g\ ;a}n] xfdLnfO{To} klg oltljWg oftgf lbG5g\ lsg xfdLnfO{To;}n] To:tf] lzIfs rflxGg

– ;'dg zfx, sIff %;g–;fOg Oª\ln; :s'n, vgf/, ;'g;/L

-@)^@ r}t $ sf] sf]lknfaf6_

afnaflnsfnfO{ ;fdflhs ¿kdf ;r]t /;+j]bgzLn x'g k|]l/t ug]{ . tnsf] sljtf+zsf]t];|f] kª\lQmdf k|of]u ePsf] zAb …vft]Ú ;8s

afnaflnsfnfO{ x]nf u/]/ elgg] zAb xf] . o:tf,s;}nfO{ xf]Rofpg] zAbx¿sf] k|of]u gug{ ;'‰fj lbg] .

kl9n]vL 7"nf] aGg] xfd|f] of] a]nf;fgf] 5' eg]/ gu/ x} x]nflxF8\lbg d c¿ h:tf] vft] x]/ agLclxn]b]lv ;f]r]sf] 5' 8fS6/ aG5' egL

:s"ndf leQ]–klqsf z'? ug]{ . leQ]–klqsfaf6 tkfOFx¿sf] cEof;sf af/] c¿n]yfxf kfpF5g\ . afnaflnsf pT;flxt x'G5g\ .

leQ]–klqsfdf 6fF:gsf nflu sljtf / n]vx¿ n]Vbfx:tfIf/ klg /fd|f] x'g;S5 .

lzIfsn] oL ;a} r/0fx¿df Wofg lbP/ ljBfyL{nfO{xf};nf lbPdf pgLx¿n] /fd|f–/fd|f sljtf n]Vg ;S5g\/ pgLx¿sf] ;[hgzLntfsf] 9f]sf ;w}Fsf nflu v'Ng;S5 .

Page 56: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$52

cfTd–;dLIff

6NsfpFb} a8f] zfg;Fu cfpFYof] . p;n] s'ddf le/]sf]…/]8'O{ afhfÚn] p;sf] cfsif{0f a9fOlbGYof] / p;sf]JolQmTjdf rdsbf/ cfef el/lbGYof]] . p;sf] vNtLaf6l‰Ns] ?dfn ‰'l08Psf] x'GYof], pm rf}tf/L / xf6ahf/df;f]lN6gLx¿nfO{ lh:SofpFb} r'/f]6 afF8\Yof] . slxn]sfxLFt /S;Ln] l6n\ k/]/ xf6ahf/5]psf] rp/df pm OGt'g lrGt' eP/ ndtGg klN6Fbf klg p;sf] /]8'O{ afhfeg] alh/x]s} x'GYof] . nfx'/]sf] wg, lrl6Sskg, zfg/ ;f]v b]Vbf dnfO{ klg nfx'/] x'g /x/ nfu]/ cfpFYof] .t/ r'Rr] gfsn] dnfO{ nfx'/] x'g lbPg .

To;kl5 d]/f] hLjgsf] cfbz{ gfos df:6/ aGof] .8fF8fkfl/ la/fgf] 7fpFaf6 cfPsf] ;'lsnf] / k'mlt{nf]df:6/ gLnf] cfsf;d'lgsf 1fgu'gsf ;a} s'/f hfGg]dflgGYof] . cfw'lgs 1fg, k|ljlw / ;'ljwfsf] gfsd'vb]Vg gkfPsf] d]/f] ufpFdf df:6/ e/ce/sf] j}B, ‰}–‰u8f l5gf]kmfgf] ul/lbg] GofofwLz, ctL{–a'l4 rflxFbf;/;Nnfx lbg] gLlt lgb]{zs / cFWof/f]df lwklwk]pHofnf] 5g]{ h"gls/L ;a}yf]s lyof] . pm nfx'/] ‰}F;a}sf] cfsif{0fsf] s]Gb| t x'GYof] g}, ;Fu;Fu} pm ;a}sf]cufw ;Ddfgsf] kfq klg x'GYof] . ufF7L t s'/f] s]eg] k};fsf] rNtLlkmtL{ ;fx}| sd x'g] ufpFdf df:6/n]dlxg}lkR5] 7"nf] y}nf] yfKYof] . To:tf 1fgjfg\, r'DasLocfsif{0fsf vfgL, /sd–sndsf wgL / dfg–;Ddfgsfclwsf/L df:6/nfO{ b]Vbf d nf]leFb} dgdg} ud vfGy]F—k9Lu'gL sfd}sfd— wg, dfd / r}g}–r}g .

geGb} d]/f] ;kgf ;fsf/ x'g a]/ nfu]g . ufpFsf]ldl8n :s"ndf ;ft sIff kf/ u/]F . 3/af6 wfpgldNg] b"/Ldf xfO{:s"n lyPg . To;}n] k9fO yftL /fv]/Ps jif{ cfk"mn] k9]s} :s"ndf d df:6/ ePF . v'§fdfh'Qf geP klg d k'mRr] df:6/sf] xftdf 58L eg]x'GYof] . 58L xNnfpFb} sIffdf k:bf ljBfyL{x¿ Ps}tfndf h'?Ss p7]/ Ps} nodf dnfO{ …u'8 dlg{ª;/Ú eGy] . / d xft 3f]K6f] kf/]/ a8f] zfgn] …a;ÚeGy]F . pm a]nf df:6/ / ljBfyL{sf] gftf df:6/sf]wfs / ljBfyL{sf] wssf] hudfly pleGYof] . df:6/

d cgfbz{ lzIfs

vu]Gb| ;ª\u|f}nf

lzIffnodf cfdf–afa'sf] e"ldsf lgjf{x ug]{ :yfgdf /xg] lzIfs ha kIfkftLx'G5, pm cfˆgf] st{Jodf g/fd|/L r's]sf] 7xl/G5 . xf], d r's]sf] 5' . clg ds]sf] cfbz{ lzIfs <

gf] 5Fbf d]/f] hLjgsf cfbz{ gfos b'O{y/Ldflg; lyPÙ Pp6f nfx'/], csf]{ df:6/ .

lnDa" hfltsf] nfx'/] …5] dlxg] 5'§LÚdf dnfof 5fpgLaf63/ cfpFbf v'Nb'nL / O{iof{ el/Psf ufpFel/sf cfFvfp;dfly ky]{ . lz/dfly 5q]–6f]kL, kfpdf a'6 /cfªdf h;L{ nufPsf] nfx'/] ;gSs sf]/]sf] h'NkmL

;f

Page 57: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 53

v'§f xNnfpFb} dfly s';L{df a:Yof], ljBfyL{x¿ 8Nnf]k/]/ tn w'n]e'OFdf u'Gb|Ldf a:y] . df:6/ kf7\ok':tskN6fP/ Psf]xf]/f] e6\ofpFYof], ljBfyL{x¿ df}g d"lt{ eP/;'Gy] . e6\ofO;s]kl5 df:6/ …a'́ of} <Ú eg]/ ;f]WYof],ljBfyL{x¿ ;dj]t :j/df …a'́ of}F ;/Ú eg]/ ;w}F Psgf;sf]pQ/ kmsf{pFy] . a'‰]sf] s] xf] k|foM ljBfyL{nfO{ yfxfx'Fb}gYof], …s] a'́ of} <Ú eg]/ df:6/ slxNo} yk k|Zgub}{gYof] . Tof] df:6/sf] Psfnfk / ljBfyL{sf] lgliqmo>j0fdf cfwfl/t lzIff lyof]– k'/fgf] u'?s'n k/Dk/fsf]kf]of]df ‰'l08Fb} d]/f] ufpFdf cfOk'u]sf] k'/fgf] lzIff Û

x'g t ;'vb\ ;+of]ujz d}n] sNkgfzLn / l;h{gzLnlzIf0fljlw cFufn]/ k':tssf] kf7\oj:t'nfO{ hLjgsfhl6n ;d:of / xfFsx¿;Fu hLjGt tl/sfn] ufF:goTg ug]{ s]xL lzIfs gkfPsf] xf]Og . t/ tL lzIfssf]uf]nf]leq cfd kfq eg] lyPgg\ . tL t lrnfpg]sf]¿vdf kmn]sf cfFkh:tf ckjfbhGo kfqx¿ lyP .

pRr lzIffsf l;F9Lx¿ l5rf]n]/ klg d df:6/}ePF . d ;fgf] sIffsf] ljBfyL{ 5Fbfsf] df:6/ Tof]a]nf;Dddf lzIfs eO;s]sf] lyPF . t/ d}n] k9fpg]slyt …gofF lzIffÚ eg] k'/fg} lje]bsf/L j0f{–Joj:yfdfcfwfl/t dx]Gb|Lo /fi6«jfbaf6 lgb]{lzt lyof] . Tof]lzIffsf] cGtlg{lxt cfbz{ ;fdGtL elQmjfb / bf;tflyof] . lzIffsf] Tof] elQmjfbL / bf;tfd'vL rl/q /d}n] k9]sf] cfnf]rgfzLn / d'lQmdfuL{ dfS;{jfbaLrdf7"nf] cGt/lj/f]w lyof] . Tof] cGt/lj/f]w d]/f] cWofkgsfnel/ g} d]/f] nflu dfgl;s lvrftfgL / kL8fsf]ljifo eO/xGYof] . To;}n] dfgl;s lvrftfgL / kL8faf6d'lQm vf]Hg d}n] sfo{gLlts rft'o{ ckgfPF . kf7\oj:t'dfk]mnf k/]sf] l5b|df dfS;{jfbsf] ljb|f]xL r]tgf 3';fpgyfn]F . ljBfnoaflx/ /ft–;fF‰ cGwsf/sf] asf]{leqn's]/ lgs6 ;Dks{df /x]sf ljBfyL{x¿sf dg–dfg;df;fdflhs ;dfgtf / Gofosf] jfuL r]tgf 3';fpg]oTg t d]/f] lbgrof{sf] cleGg cË g} aGof] .

t/ d]/f] rft'o{ hutsf] s'l6n Jojxf/;fd' pltk|efjsf/L 7xl/Pg . 5gnfO{ d s'g} klg sDo'lgi6;d"xdf cfa4 lyOgF . p;f] t Jofjxfl/s /fhgLltdfd]/f] pqf] rfv klg lyPg . t/ /fhwfgLb]lv b"/jtL{ufpFdf bdgsf/L k|zf;g, lgx'F vf]hfxf hf;'; / sltkocg'bf/ sfª\u|];Lx¿sf gh/df d vt/gfs nfnsDo'lg:6 b]lvPF . pma]nf dx]Gb|Lo lzIffaf6 lgM;[t;+:sf/ tyf sfª\u|]; / sDo'lg:6 :jo+sf] cfk;Lc;lxi0f'tfsf sf/0f ltgsf aLrsf] ;DaGwdf kf/:kl/så]if / lgif]wsf] b'ef{j 6gf6g el/Psf] lyof] . dnfO{nfn}nfn b]Vg]x¿n] es'08f] xfg] ‰}F dnfO{ 3l/3l/ of]ljBfnoaf6 pm ljBfno, pm ljBfnoaf6 Tof] ljBfnodf;?jf ul//x] . d]/f] u'F8sf] vfgtnf;L ubf{ hf;';x¿n]b'O{–tLg k6s t d]/f ;f/f lk|o k':tsx¿ g} n'6]/nu] . t/ d]/f] j}rfl/s lbgrof{ / /ftrof{ eg]p;}u/L rlng} /Xof] .

kl5 nv]6'jfx¿sf] /ftf]lbgsf] nv]6fOaf6 cflhteP/ d}n] cWofkg g} 5fl8lbPF . gofF Ondsf]

d]nf]d];f]ljgf 5FbfvfFbfsf] hflu/ 5f8\bf cfM hflu/gfy] s]xL xf]Og, hLjg–cfbz{ kf] 7"nf] xf] eGg] efjgfn]dnfO{ ;fx; / zlQm k|bfg u/]sf] lyof] .

clxn], lgs} nfdf] ;dokl5, kl5lNt/ kms]{/cfTd;dLIff ubf{ dnfO{ cfˆgf] lzIfs hLjg gfgfjnLc;Ëltx¿n] el/Psf] dx;'; x'G5 . d cª\u|]hL k9fpFy]F .g]kfnLsf lzIfs uon k/]sf] df}sf 5f]k]/ d obfsbfg]kfnL klg k9fpFy]F . cfk"mn] k9fpg] ljifodf d]/f]bVvn /fd|} lyof] . k|foM cfn6fn / 7u7fu ug]{ d]/f]afgL lyPg . k9fOnfO{ ?lrs/ agfpg d kf7\oj:t'sf]aLraLrdf syf–s'y'ª\u|L ufF:y] / 7§f–dhfs klg uy]{+ ./fd|f] k9fpg] lzIfs eg]/ d]/f] 8]/fdf 6\o';g k9fO–dfUg]x¿sf] nsf]{ g} nfUYof] . xf], d cfbz{ lzIfs dflgGy]+ .pma]nf ddf d cfbz}{ x'F eGg] efjgf gePsf] xf]Og .t/ clxn] dnfO{ Tof] ;a ldYof /x]5 eGg] nfU5 .

sf/0fx¿ 5g\1fgzf:qs} s'/f ug]{ eg] d}n] dfS;{jfb/ lzIff dgf]lj1fg;d]t klg /fd|};Fuk9]sf] lyPF . t/ ctLtnfO{ lgofNbfclxn] dnfO{ lzIf0fsf] k|lqmofdf cfˆgfwf/0ffut dfGotfx¿nfO{ d}n] ;+:sf/sf]txdf cfTd;ft\ ug{ g;s]sf] dx;";x'G5 . nfU5, lzIfssf] e]ifdf cS;/d xftdf 58L af]Sg] xnL lyPF / dljBfyL{x¿nfO{ h'jfd'lg gf/]/ ;f]‰f]l;of]df Psf]xf]/f] hf]lt/xGy]F . cfSsn–‰'Ssn ljBfyL{x¿sf sfg lgdf]7]sf]/ ltgsf ufnf r8\sfPsf] dnfO{ c‰};D‰gf 5 . tL s'?k If0fx¿ ha;D‰G5', dnfO{ cfˆgf] cfTdf g} snlÍtePh:tf] nfU5 .

cr]n, afudtLsf] k'nd'lg w]/}kfgL alu;s]kl5, af6f3f6fdf, ;ef–;df/f]xdf jf ef]h–et]/df slxn]sfxLFk lxn ]sf cfˆgf ljBfyL {x¿; Fuck|Tofl;t ¿kn] d]/f] e]6 x'G5 . sf]xL8fS6/ ePsf 5g\, sf]xL OlGhlgo/ .sf]xL lzIfs ePsf 5g\, sf]xL pBdLjf Jofkf/L . tL k|;Ggtf / cfb/–efjsf ;fy cl3 ;/]/ d;Fu lrgf/LgjLs/0f u5{g\ . / tLdWo] sf]xLsf]xL cf]7df Joª\Uoefjn'sfP/ ljgozLn efsfdf dnfO{ :d/0f u/fpF5g\—;/n] slxn]sfxLF sfg glgdf]7]sf] eP d a/flnP/lalu|Gy]F x'Fnf . ‰:s]/ x]5'{, ltgsf cfFvfdf dk|lt qmf]w,3[0ff jf k|ltzf]wsf] nIf0f n];dfq klg b]lVbgF .t}klg d nHhf / Unflgn] leqleq} v'lDrP/, un]/To;}–To;} ddf{xt x'G5' .

To:t} ^ dlxgfcl3 c:tJo:t k'm6kfydf Ps;'/n]lxFl8/xFbf Pp6L dlxnfn] dnfO{ uDnË cFufnf] dfl/g\ .Tof] cgk]lIft cÍdfnaf6 d rlst / ljl:dt ePF .

/fd|f] k9fpg] lzIfseg]/ d]/f] 8]/fdf 6\o';gk9fOdfUg]x¿sf] nsf]{ g}nfUYof] . xf], d cfbz{lzIfs dflgGy]F . pma]nfddf d cfbz}{ x'F eGg]efjgf gePsf] xf]Og .t/ clxn] dnfO{ Tof] ;aldYof /x]5 eGg] nfU5 .

Page 58: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$54

cfTd–;dLIff

dfl;s lj1fkg b/:yfg cfsf/ -rf}Šn_ /Ë /sd -?_

;]G6Lld6/ -Eof6afx]s_

clGtd cfj/0f !(=%Š@^ ;]dL /ËLg #),))).–

clGtd leqL cfj/0f !(=%Š@^ ;]dL /ËLg @%,))).–

leqL cfj/0f !(=%Š@^ ;]dL /ËLg @%,))).–

leqL klxnf] kfgf !(=%Š@^ ;]dL /ËLg @%,))).–

k"/f kfgf !(=%Š@^ ;]dL /ËLg @),))).–

cfwf kfgf !^=%Š!! ;]dL /ËLg !@,))).–

ltxfO{ kfgf !^=%Š*=% ;]dL /ËLg *,))).–

rf}yfO{ kfgf !^=%Š%=% ;]dL /ËLg ^,))).–

dnfO{ ;xh agfpg vf]Hb} ltgn] xQkQelgg\— d kmnfG7fpFsL kmnfgL, ;/sLKof/L r]nL . d]/f] dl:tissf] g]kYodfaf; a;]sf] ltgsf] cg'xf/ lj:tf/} d]/fcfFvf;fd' plqof] . / d}n] ltgsf] skfnd';f/]F . :d[ltsf] kGt'/f] vf]n]/ ltgn] dnfO{:d/0f u/fOg\— ;/, kf7 a'‰fpg g;Sbfd]/f] 6fpsf]df ;/n] rf]/cf}Fnfn] 6Ss/LnfpFbfsf] 6'6'Nsf] c‰} klg xf]nf . 5fd]/x]g'{;\ t . d ‰:s]F . ltgL d]/f] kfv'/f];dft]/, d]/f cfFvfdf ckns x]b{} d]/L 5f]/L‰}F caf]w efjn] d':s'/fO/x]sL lyOg\ . d]/f]cGtd{gdf lwSsf/sf] efjgf u'GHof]— ;'lg;\gfy] Û tF 6Ss/LsdL{ s]sf] cfbz{ lzIfs Û

cfj/0f k]ml/Psf] eP klg xfd|f] lzIffsf]r'/f] s'/f] c‰} k]ml/Psf] 5}g . lzIfs gfpFsfa'4'x¿n] ljBfyL{sf sfg Roft]sf, ljBfyL{nfO{d"lR5{t x'g] u/L p7–a; u/fPsf jf rkL{dfy'g]/ ltgsf] x'd{t lnPsf aLeT; syfx¿5fkfdf cfpg 5f8]sf 5}gg\ . ha o:tfsyfx¿ ;'G5', dnfO{ t'kmfgL ultdf uP/

lzIfs gfdwf/L tL cfttfoLx¿nfO{ xNsf …hgsf/afxLÚu/]/ ctLtdf cfk"mn] u/]sf e"nx¿k|lt k|folZrt ug{dg nfU5 .

d]/f] lzIfs hLjgsf] csf]{ Pp6f clk|o ;D‰gfn]

dnfO{ af/Daf/ luHofO/xG5 . d]/f] sIffdf tLgy/Lcf:yf ePsf ljBfyL{ x'Gy] . tL jfd, sfª / k~rd'vLlyP . clxn] d cfkm}FnfO{ ;f]W5'— s] d}n] jfdljBfyL{x¿nfO{ sfvf / sfª / k~rd'vL ljBfyL{x¿nfO{kfvfsf] Jojxf/ u/]F x'Fnf < leGg dt ePsf ljBfyL{x¿k|ltsIffdf, v]n d}bfgdf, af6f–3f6fdf, rf}tf/L–b]p/fnLdf,xf6–ahf/df jf cGt st} To:tf] Jojxf/ eof] xf]nf eGg]efjgfn] 8;]/ clxn] dnfO{ pbf; agfpF5 . cfˆgf 5f]/f–5f]/Lx¿sf] :jefj, ?lr jf nt km/s x'Fb}df cfdf–afa'sf]ltgk|ltsf] Jojxf/df kIfkft x'Fb}g . lzIffnodf cfdf–afa'sf] e"ldsf lgjf{x ug]{ :yfgdf /xg] lzIfs hakIfkftL x'G5, pm cfˆgf] st{Jodf g/fd|/L r's]sf] 7xl/G5 .xf], d r's]sf] 5' . clg d s]sf] cfbz{ lzIfs <

hLjg–ofqfsf] k]m/f]df 3'Db} hfFbf obfsbf leGgdtsf d]/f ljBfyL{x¿ klg e]l6G5g\ . d ;"Id b[li6n]ltgsf cfFvfsf] efjsf] cy{ s]nfpg vf]H5' . ltgsfd'b|f, jrg jf elËdfdf cfqmf]z, 3[0ff jf k|ltzf]wh:tf]efj dnfO{ b[li6uf]r/ x'Fb}g . / d lz/ ‰'sfP/ dx;";u5'{, d]/f ;a} ljBfyL{x¿ dk|lt IfdfzLn 5g\ . dcgfbz{ lzIfssf ;d‰bf/ ljBfyL{x¿ Û

lzIfs hLjgsf nf]snfO{ ;'gfpFbf cfˆgf] ef/L dgxNsf x'g] o:tf s6' cg'ejx¿ d;Fu y'k|} 5g\ . nfU5,s'g} lbg efFtL kf/]/ eGg ;s] d]/f oL cg'ejx¿cfhsf lzIfsx¿sf nflu pkof]uL x'Fbf x'g\ . clxn]eg] 38Ln] nf]8;]l8ª?kL vt/fsf] 306L ahfpg nfUof] Û

ha o:tf syfx¿;'G5', dnfO{ t'kmfgLultdf uP/ lzIfs

gfdwf/L tLcfttfoLx¿nfO{ xNsf…hgsf/afxLÚ u/]/

ctLtdf cfk"mn] u/]sfe"nx¿k|lt k|folZrtug{ dg nfU5

Page 59: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 55

g'j+lzs u'0f kl/jt{gn] ljZjsf] s[lifIf]qsf] :j?kdf cfd"n kl/jt{g NofO/x]sf] 5 .

df]G;fG6f] h:tf cd]l/sfsf h}ljsk|ljlwdf nfu]sf ;+:yfx¿n] j+zfg'ut u'0f kl/jt{gul/Psf afnL -h]g]l6sNnL df]l8kmfO8 cuf{lgHd–lhPdcf]_ sf] k|j4{g ug{ u/]sf k|of;nfO{ o'/f]kn]z'?b]lv g} c:jLsf/ ub{} cfPsf] 5 . lhPdcf]k|ljlwaf6 pTkflbt cGg pkef]u ubf{ s'g} xflgk'Ub}g eg]/ j}1flgsx¿n] cfZjf;g lbP klg /ljZj–Jofkf/ ;+3n] o:tf j:t'sf] cfoftdf nufPsf]k|ltaGw x6fpg o'/f]k]nL cfof]unfO{ cfb]z lbPsf]eP klg w]/} o'/f]k]nLx¿n] c‰} To:tf s[lifpkhsf]pkef]u ug{ kfPsf 5}gg\ . t/ a]nfotsf] vfBfGgJofkf/ sDkgL 6f6] PG8 lnn sf dflns Oofgkmu{';gsf] ljrf/df of] cj:yf l5§} ablng ;S5 .pgL cfzfjfbL x'Fb} eG5g\, æxfdL Oltxf;sf] o:tf]df]8df 5f}F hxfF …lhPdcf]Ú k|ljlw hLjgsf]ckl/xfo{ cË aGg hfFb}5 .Æ

a]nfotsf] vfBfGg tyf k]o kbfy{;DaGwLJofkf/ ;+:yfx¿sf] dxf;+3sf cWoIf ;d]t /x]sfkmu{';gsf] egfOdf ljZjsf 7"nf vfBfGg lgof{tssDkgLx¿n] of] k|ljlwnfO{ :jLsf/ ul/;s]sf] x'Fbfo;nfO{ a]jf:tf ug{ ca ufx|f] 5 . x'g klg s]xLxKtf klxn] dfq a]nfotL ls;fgx¿sf] ;d"x…sf]kfsf]u]sÚn] lhPdcf] dflysf] k|ltaGw gx6fPdfo'/f]ksf] kz'kfng pBf]u tx;gx; x'g] r]tfjgLlbPsf] 5 . xfn;fn} a;]sf] o'/f]ksf s[lifdGqLx¿sf] a}7s …lhPdcf]Ú ds} / cfn'sf]cfoftdf nufOPsf] k|ltaGw x6fpg] ls gx6fpg]eGg] ljifodf clgl0f{t g} 6'lËof] t/ l56} a:g]o'/f]k]nL cfof]usf] a}7sn] of] k|ltaGw x6fpg ;Sg];Defjgf w]/}lt/af6 JoQm ug{ yflnPsf] 5 .

o'/f]k]nL cfof]un] lhPdcf]dflysf] k|ltaGwx6fof] eg] df]G;fG6f] sf] :jfefljs ljho x'g]5 .lsgeg] df]G;fG6f] n] of] If]qdf o;cl3 g} 7"nf]Jofkfl/s ;kmntf xfl;n ul/;s]sf] 5 . ljuttLg jif{b]lv o;sf] cfDbfgL / gfkmf tLa| ultdfa9]sf] 5 . df]G;fG6f] n] ut jif{ *=^ ca{cd]l/sL 8n/sf] sf/f]af/ u/]/ ‰08} Ps s/f]8

8n/ gfkmf sdfPsf] lyof] . o;/L gfkmf a9\gdfljZje/ vfBfGgsf] efp cfSsfl;g'n] an k'¥ofPsf]5 . t/ df]G;fG6f] sf pRr clwsf/L a|]6a]u]Dofg df]G;fG6f] n] lhPdcf]df u/]sf] k|ultsfsf/0fn] ;+:yfsf] gfkmf a9]sf] atfpF5g\ . ;g\@)!@ ;Dddf ;+:yfsf] gfkmf bf]Aa/ x'g] pgsf]cfzf 5 .

o'/f]k afx]s cGoq lhPdcf] k|ljlw ;kmnePsfn] df]G;fG6f] sf] gfkmf a9]sf] xf] . o;pBf]usf] ptf/r9fjnfO{ glhsaf6 lgofln/x]sf]u}/gfkmfd'vL ;+:yf OG6/Gof;gn ;le{; km/PlSjlh;g ckm Plu|–6]s PlKns];G; -cfO{P;PPP_sf cg';f/ lhPdcf] k|ljlw Jofj;flos ¿kdfahf/df cfPsf] !@ jif{df o;n] kTofpg} g;lsg]vfnsf] k|ult u/]sf] 5 . ut jif{ ljZjdflhPdcf] v]tL ePsf] If]qkmn !@ k|ltztn] a9]/!! s/f]8 $) nfv x]S6/ k'u]sf] 5 . lhPdcf]v]tL ePsf] If]qkmn ;a}eGbf a9]sf] b]z cd]l/sfxf] t/ ch{]lG6gf, a|flhn, ef/t / rLgdf klg

ef]lnsf] s[lif–k|ljlwM lhPdcf]

cf

ljZjsf] a9\bf] hg;ª\Vof / a9\bf] hLjg:t/ wfGg ;'wfl/Psf] cfg'j+lzs s[lif–k|ljlw-lhPdcf]_ Pp6f a/bfg ;fljt x'g;S5 . t/, lrGtfsf] s'/f, of] k|ljlw ljZjsf ul/als;fgsf] kx'FreGbf w]/} 6f9f, cd]l/sf / o'/f]ksf s]xL 7"nf ax'/fli6«o sDkgLx?sf]d'7\7Ldf ;Lldt 5 .

ljZjdf ux'Fsf] 36\bf] e08f/, a9\bf] d"No

* k|If]lkt cg'dfg

;|f]tM b Osf]gf]ldS:6

*

:6sM s/f]8

6gdf d"NoM

8n/÷a';]n

! a';]n = @&=@! s]hL! 8n/= ? ^#

1fg–lj1fg

Page 60: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$56

1fg–lj1fg

o;sf] b|'tultdf lj:tf/ eO/x]sf] 5 . cd]l/sfsf]csf]{ ax'/fli6«o sDkgL 8'F kf] sf] Pp6f ljefukfof]lgo/ xfO–la|8 sf yf]d; j]:6 eG5g\, æo'/f]krfF8} o; a;df rl9;Sg'k5{ gqeg] p;sf] a; 5'6\5 .Æ

cf}Bf]lus k/fdz{bftf sDkgL qmf]Kgf]l;; sfcg';f/ s[lif hLj-h]g]l6s_ k|ljlwsf] ljZj ahf/ ;g\ @))! dftLg ca{ 8n/ /x]sf]df @))^ df ^ ca{ 8n/k'Uof] . @)!! ;Dddf of] sf/f]af/ a9]/ cf7 ca{8n/ gf£g] cg'dfg ul/Psf] 5 . hd{gLsf]aLPPP;Pkm KnfG6 ;fOG; sf k|d'v sfo{sf/LxfG; sf:6n] ;g\ @)@% df lhPdcf] k|ljlwsf]bf];|f] k':tf ahf/df cfpFbf o;sf] ahf/ a9]/ %)ca{ 8n/ k'Ug] cg'dfg u/]sf 5g\ .

lhPdcf]sf ;dy{sx¿ cfzfjfbL 5g\ lsgeg];fdflhs, Jofkfl/s / k|fljlws zlQm ;a} o;sf]kIfdf Psf]xf]l/Psf 5g\ . ef/t / rLg wgL x'Fb}hfFbf ljZjdf vfBfGgsf] dfu c‰ a9\g] t/

v]tLof]Uo hldg, kfgL / pmhf{b'n{e x'Fb} hfg] lglZrt 5 . yf]/}kfgL, yf]/} pmhf{ / yf]/} dnk|of]u u/]/ pTkfbg a9fpg]cfˆgf] jrg …lhPdcf]Ún] k"/fu¥of] eg] o;n] of] ;d:of;dfwfg u5{ .

df]G;fG6f] sf] …/fpG8–ck /]8LÚds} / e6df; h:tf of] k|ljlwsfz'?sf pTkfbgnfO{ j+zfg'utkl/dfh{g u/L ljiffbLn] g5'g]agfOPsf] lyof] . o;f] ubf{ls;fgnfO{ afnLdf Iflt gk'¥ofOsgv]taf/Ldf nfUg] sL/f / ‰f/ gi6ug{ ;lhnf] ePsf] 5 . lhPdcf]sf]csf{] r/0fdf o:tf afnLdf ;'Vvfk|lt/f]w ug{ ;Sg] u'0f ylkg]5 .df]G;fG6f] sf clwsf/Lx¿ of]k|ljlwsf] ljsf; b|'tultdf x'g]atfpF5g\ . pgLx¿sf cg';f/z'?df sDKo'6/ k|ljlw h'gcj:yfdf lyof] lhPdcf] k|ljlwclxn] ToxL cj:yfdf 5 .

df]G;fG6f] sf clwsf/Lsf cg';f/ sDKo'6/sf];ˆ6j]o/ pBf]udf h:t} o;df klg af}l4s;DklQsf] clwsf/ sfod x'gfn] o;sf] dxŒja9\5 . t/ ;ˆ6j]o/ pBf]udf h:t} o; pBf]udfklg rf]/Lsf] 8/ 5 . ch{]lG6gf / rLgdf t;/sf/n] g} o:tf] rf]/LnfO{ a9fjf lbPsf 5g\ .

sDKo'6/ ;ˆ6j]o/ pBf]un] ;kmntf kfpg'sf]/x:o s] lyof] eg] p;n] cfˆgf] ;ˆ6j]o/ rf]/Lx'Fbf klg To;nfO{ r'krfk ;x]/ a;]sf] lyof]lsgeg] eljiodf rf]/L ug{ gkfOg] sfg"g nfu"ePkl5 klg u|fxsx¿n] ToxL ;ˆ6j]o/ rnfpnfg\/ Tof] lsGg tof/ xf]nfg\ eGg] cfzf sDkgLn]u/]sf lyP . lhPdcf]sf] dfdnfdf klg oxL s'/fnfu" x'g;S5 . o:tf sDkgLsf dflnsnfO{ k|ljlwrf]/L x'g] s'/f;Fu 8/ nfU5 egL ;f]Wbf pgLx¿eG5g\, ænfU5 klg nfUb}g klg .Æ pgLx¿sfcg';f/, tL b]zx¿ wgL ePkl5 cyjfljZjJofkf/ ;+3sf] lgod nfu]kl5 ToxfFsfls;fgn] of] k|ljlw k|of]u u/]afkt z'Ns ltg{yfN5g\ . ch{]lG6gfn] t o;f] ug{ yfln klg;s]sf] 5 .

lhPdcf]sf] eljio o;n] ls;fgnfO{ eGbf klgpkef]QmfnfO{ lbg] kmfObfdf e/ kg]{5 . pbfx/0fsfnflu kfof]lgo/ xfOla|8 n] ;g\ @))( ;Dddfahf/df Nofpg] nIo /fv]sf] lhPdcf] k|ljlwdfcfwfl/t e6df; c‰ :jflbnf] / :jf:Yoj4{s x'g]bfaL u/]sf] 5 .

b Osf]gld:6, @# km]a|'c/L @))*

ljZjdf h}ljs–k|ljlw -lhPdcf]_ df cfwfl/t v]tLsf] lj:tf/

ef/t / rLg wgL x'Fb} hfFbf ljZjdf vfBfGgsf] dfu c‰a9\g] t/ v]tLof]Uo hldg, kfgL / pmhf{ b'n{e x'Fb} hfg]lglZrt 5 . yf]/} kfgL, yf]/} pmhf{ / yf]/} dn k|of]u u/]/pTkfbg a9fpg] cfˆgf] jrg …lhPdcf]Ún] k"/f u¥of] eg]o;n] of] ;d:of ;dfwfg u5{ .

Page 61: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 57

eGg 8/fPsf 5g\ . pgLx¿nfO{ cfkm" gdl/sg o;n] xflgu/]sf] b]Vg'knf{ ls eGg] 8/ nfu]sf] 5 . lhPdcf] afnLsf]k/LIf0f ug{ g;lsPnf eGg] klg nfu]sf] 5 . j}1flgs k/LIf0fubf{ h] sf] k/LIf0f ug{ nfu]sf] xf] To;nfO{ c¿sf] ;Dks{dfcfpg lbg'x'Fb}g . t/ lhPdcf] la?jfnfO{ c¿ la?jfaf6 k"0f{¿kdf cnu ug{ ldNb}g . r/f, dfx'/L, k'tnL / xfjf h:tfk/fu;]rg u/fpg] tTjx¿n] s'g lhPdcf] la?jf xf] s'gxf]Og eg]/ jf:tf ub}{gg\ .

Jofkf/åf/f lgb{]lztla8Dagfsf] s'/f, vfBfGg h:tf] dflg;sf nflu geO{ gx'g]tTj;Fu ;DalGwt / dfgj Oltxf;sf] ;a}eGbf 7"nf] j}1flgspknlAw dflgPsf] h}ljs k|ljlw cfh dflg;sf] sf}t'xnaf6

xf]Og ;fx'hLx¿sf] :jfy{af6 lgb{]lzt 5 .lhPdcf] k|ljlw dflg;sf] ;fd"lxs k|of;sf]pkh xf] eGg] s'/f dfGg sf]xL klg tof/5}g . o;sf] pN6f] o; k|ljlwnfO{ Jofkfl/s:jfy{åf/f k|]l/t ;d"xsf] sfd eGg] 7flgG5 .o; k|ljlwsf lj?4 lbOg] clwsf+z ts{x¿…k|ljlw sfd gnfUg] 5Ú eGg] ljifo;Fu xf]OgÙ7"nf ax'/fli6«o sDkgLn] cfˆgf] zlQmsf]b'?kof]u unf{g\ eGg] lrGtf;Fu ;DalGwt5g\ . of] k|ljlw ljZjJofkLs/0f / cd]l/sgk|e'Tj lj/f]wsf] ;Í]t aGg k'u]sf] 5 .

s[lif dfgj ;Eotfsf] cfwf/ xf] . of]If]q s]xL 7"nf sDkgLsf] lgoGq0fdf /x]sf]

pRr k|ljlwsf] cª\s'zdf h]lng k'Uof] eg] :yfgLo :jtGqtfsf]s] xfnt xf]nf < s[lif;Fu ;DalGwt of] k|ljlw dg nfUg]n]ckgfpg kfpg] / dg gnfUg]n] gckgfpg kfpg] ;fj{hlgsj:t' eOlbPsf] eP dfdnf cs{} x'g]lyof] .

ljZj vfB tyf s[lif ;Ë7g h:tf cGt/f{li6«o ;Ë7gx¿n]of] k|ljlw vl/b u/]/ ;a}nfO{ l;Q}Fdf pknAw u/fpg] Joj:yfug{ ;s] eg] rflxF w]/} lrGtfsf] cGTo x'g]5 . To:t} of]k|ljlwnfO{ cfˆg} ult / cfˆgf] cfjZostf cg';f/ kl/dfh{gug{ kfpg] clwsf/ x/]s b]znfO{ lbg'k5{ . xl/t qmflGtdfklg o:tf] :jtGqtf lbOPsf] lyof] .

hLj k|ljlw sDkgLx¿n] sljtf k9\nfg\ / ltgsf] :jfbn]nfg\ eGg] nfUb}g . pGgfO;f}F ztfAbLsf h:tf j}1flgsePsf eP pgLx¿n] ljlnod Aofssf] sljtf p4[t ub{} hjfkmlbg] lyP xf]nfg\– æuNtL x'g' / nf]k x'g' eujfgsf] nLnfxf] .Æ Jofkfl/s afnLsf b[li6n] r/f jf dfx'/L cyjf s'g}‰f/ nf]k x'g' s;}sf] uNtLsf pkh x'g ;Snfg\ t/ k|s[ltsf]nLnfsf nflu eg] tL ckl/xfo{ lrh x'g\ .

/fh]z sf]rf/-b lxGb", @$ km]a|'c/L @))*_

lhPdcf] afnLM 8/ / sf}t'xng'j+lzs Ol~hlgol/ª bf];|f] cf}Bf]lus qmflGt xf] .klxnf] cf}Bf]lus qmflGtdf ef}ltszf:qsf] pkof]u

ePsf] lyof] / To;sf] c;/ pklgj]zjfb;Fu} ljZje/ lj:tf/ePsf] lyof] . clxn]sf] qmflGt hLjlj1fg;Fu ;DalGwt 5 /of] ljZjfJofkLs/0f;Fu} lj:tf/ x'Fb}5 . hLjk|ljlw clxn];Ddsf;a} qmflGt eGbf 7"nf] qmflGt x'g]5 .

clxn];Ddsf ;a} qmflGt– 9'Ë] xltof/ agfpg]b]lv lnP/rGb|dfdf k'Ug] clg OG6/g]6sf] cfljisf/– df dflg;n] k|s[ltn]lbPsf s'/fnfO{ tndfly, j/k/ kfg{] sfd dfq u/]sf lyP .t/ lhPdcf] cGtu{t k|s[ltn] lbPsf j:t' g} abNg ;DejePsf] 5 .

of] dfgj Oltxf;sf] ;a}eGbf 7"nf] ljsf; xf] . o;n]dflg;sf] g}ltstf / o;sf] kl/0ffd ;DaGwdf klg k|Zgp7fPsf] 5 . clxn];Dd g}ltstfsf] k|Zgdflg;n] dflg;;Fu ug{] Jojxf/;Fu dfq;DalGwt lyof] . ca dflg;n] k|s[lt;Fu ug{]Jojxf/;Fu klg of] ;DalGwt x'g k'u]sf] 5 .cfg'j+lzs Ol~hlgol/ª;Fu ;DalGwt s'g} klg5nkmn lj1fg;Fu dfq} ;DalGwt x'Fb}g . o;dfcGo kIf klg ;DalGwt x'G5g\ .

la?jfsf] ljz]iftf ltgsf] …lhgÚdf e/kb{5, h'g pgLx¿n] cfˆgf k'vf{af6 u|x0fu/]sf x'G5g\ . Psfk;df ldNg] la?jfx¿sfaLrdf Pp6fsf lglZrt u'0f csf{]df /fVg]rng k'/fgf] xf] . o:tf] sfd dflg;n] v]taf/Ldfug{] uy{] . o;f] ug{ nfdf] ;do nfu]sf] lyof] .t/ s'g} la?jfsf] cfg'j+lzs u'0f km]g{ clxn] w]/} ;dokv{g'kb{}g, t'?Gt} x'G5, v]taf/Ldf hfg'kb{}g, k|of]uzfnfd} x'G5 .la?jfdf s'g} lhg yKg ;lsG5, s'g} lhgnfO{ lgliqmo agfpg;lsG5 . o;f]ubf{ o:tf] …lhgÚ glhssf] gft]bf/s} x'g'k5{ eGg]5}g, h'g;'s} la?jfsf] eP klg x'G5, hgfj/sf] eP klg x'G5 .

s[lif–hLj k|ljlwsf] Jofkf/s[lif–hLj k|ljlwsf] () k|ltzt ljZj–Jofkf/ cd]l/sL sDkgLdf]G;fG6f] sf] xftdf 5 . afFsL l;Gh]G6f, afo/ qmk ;le{;,8fcf] / 8'F kf] n] lnPsf 5g\ . clxn];Dd e6df;, ds},skf; / /]kl;8 u/L rf/ j6f afnLsf] dfq} lhPdcf] ahf/dfpknAw 5 . ;v/v08 ahf/df cfpg] qmddf 5 .

oL afnLdf b'O{ lsl;dn] j+zfg'ut u'0f kl/jt{g ul/Psf]5 . klxnf], Pp6f la?jfdf csf{] afnLsf] lhg xfn]/ logdfsL/f dfg{] u'0f ylkG5 . bf];|f], o;/L OlGhlgol/ª kl/jt{gul/G5 ls v]taf/Ldf hLjgfzs ljiffbL xfNbf c¿ ‰f/ d5{g\t/ la?jf afnL db{}g .

lhPdcf]n] xflg ub{}g t < gf]a]n k'/:sf/ ljh]tf lhglj1a|]g/sf cg';f/ j}1flgsx¿ lhPdcf]n] xflg ub{} ub{}g eg]/

cf

vfBfGg h:tf] dflg;sfnflu geO{ gx'g] tTj;Fu;DalGwt / dfgj

Oltxf;sf] ;a}eGbf 7"nf]j}1flgs pknlAw dflgPsf]

h}ljs k|ljlw cfhdflg;sf] sf}t'xnaf6 xf]Og;fx'hLx¿sf] :jfy{af6

lgb{]lzt 5 .

1fg–lj1fg

Page 62: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$58

cg'zLn

l/kf]6{

kfnL kk ;ËLtsf] If]qdf b'O{ jif{otf b]vfk/]sf] Pd6L **$* (Mt. 8848) Aof08 5f]6f]

;dod} :yflkt ePsf] 5 . Aof08sf kfFr o'jf ;ËLtsdL{;a} k]zfn] lzIfs x'g\ . pgLx¿ ;a} hgf kk–Aof08:yfkgf x'g'cl3b]lv g} /fhwfgLsf] Uofn]S;L :s"ndf;ËLt lzIfssf] ¿kdf sfo{/t 5g\ .

Aof08sf ;b:odWo] j]; lu6fl/i6 km0f]Gb| lnDa";f] :s"ndf !) jif{b]lv sfo{/t 5g\ eg] ufos bz{g/fO{ ^ jif{b]lv, ln8 lu6fl/i6 lgd{n u8\tf}nf $jif{b]lv lzIfs 5g\ . Aof08sf 8«d/ ljgf]b nfdf /lutf/ jfbs lzj lnDa"n] ljBfyL{nfO{ ;ËLt l;sfpgyfn]sf] tLg jif{ eO;s]sf] 5 . kfFrhgf dWo] km0f]Gb|w/fgsf / bz{g bfhL{lnªsf x'g\ eg] c¿ ljgf]b,lgd{n / lzj tLg} hgf sf7df8f}Fsf x'g\ .

of] ;+;f/ gfds uLlt cNad lnP/ ;ËLt If]qdfb]lvPsf] of] ;d"xsf a"9];sfnsf] nf7\7L===, d:sL–d:sL ts]{/ lxF8\g]n]===, /ft u'hfg{=== cflb uLt /o;sf Do'lhs lel8of] kk–;ËLtk|]dLdf‰ lgSs} rlr{t5 . ut jif{ Od]h Rofgnn] k|bfg u/]sf] ;ËLtcjf8{df of] Aof08sf] uLtn] …j]i6 kk ef]sn kkm{d]G;cjf8{Ú / ;jf]{Ts[i6 Do'lhs lel8of] lgb]{zgsf] cjf8{xft kf/]sf] lyof] . g]kfnsf gfd rn]sf kk Aof08x¿!(&$ P8L, PS; Aof08 / ;fo; Ao08 nfO{ pl5g]/;f] cjf8{ xft kfbf{sf] If0fnfO{ oL ;ËLt lzIfsx¿;f]Rb} g;f]r]sf] ;kmntf 7fG5g\ . Tof] a]nf cjf8{kfpg] cfz} gePsf] atfpFb} lgd{n eG5g\, æ!(&$P8L h:tf] ;d"x;Fu gf]ldg]zgdf kg'{ g} xfd|f] nflu

Mt. 8848lzIfssf]kk–Aof08

7"nf] s'/f lyof] .Æ klZrdf ;ËLtnfO{ g]kfnLdf 9flnPsf]tyf df}lns g]kfnL zAb k|of]u ul/Psf] cfˆgf] klxnf]cNad g} ;kmn ePsf]df oL ;a} dfi6Ú;fax¿ bËePsf] kfOG5g\ . z'?df cfˆg} ;fyL / kl/jf/sfnflu agfPsf] cNad o;/L cfd >f]tfdf rN5 eg]/glrtfPsf] km0f]Gb| atfpF5g\ . pgL eG5g\, æklZrdf;ËLtnfO{ g]kfnLdf u/]sf] ˆo'hg >f]tfn] ?rfP .Æof] ;d"xsf uLtx¿df klZrdf Hofh, An"h, /s,kk;Fu} g]kfnLkgsf] nf]s kk klg ;d]l6Psf] kfOG5 .

lzIfssf] ¿kdf sfo{/t /x]/ lzIf0f k]zfaf6}hLljsf]kfh{g ul//x]sf oL % hgf lzIfsnfO{ clxn]cfkm"x¿nfO{ …;]lnla|6LÚ alg;s]sf] h:tf] nfUb} nfUb}g .ljgf]b eG5g\, æxfd|f] uLtsf w]/} >f]tf ylkPsf 5g\,7fpF 7fpFdf sG;6{ eO/x]5g\ t/ klg xfdLnfO{ vf;}kl/jt{g dx;"; ePsf] 5}g, lxhf] h:tf] lyof] To:t}nflu/x]5 .Æ lzj yK5g\, æxfd|} ljBfyL{x¿sf] x]/fOdfeg] s]xL kl/jt{g kfPsf 5f}F, klxn] xfdL pgLx¿sflzIfs dfq} lyof}FÙ clxn] pgLx¿n] xfdLnfO{ 3/sf]6]lnlehg / zx/df ePsf sG;6{df klg b]v]/ xf]nfcln km/s Jojxf/ u5{g\ .Æ

ljBfnosf] jflif{s pT;jsf a]nf ljleGg !^ efsfsfuLt / afnuLt agfpg] qmddf tLg j6f kk uLtklg tof/ kf/]kl5 cNad lgsfNg] rfxgf a9]sf]km0f]Gb| atfpF5g\ . pgL eG5g\, æb'O{ jif{cl3 ;fd"lxs¿kdf o;/L uLt tof/ ubf{ xfd|f] Aof08 ag]s} lyPg .ÆtLg j6f uLtdf c¿ kfFr j6f yk]/ cNad lgsfNg]ePkl5 Pd6L **$* gfd /fv]/ kk Aof08 agfPsf]

kfFr hgf lzIfs ldn]/ z'? u/]sf] ;fËLlts Jof08 …Pd6L–**$*Ú qmdzMg]kfnL kk ;ËLt ljwfsf] prfOtkm{ nDsFbf] 5 . t/ kk ufogaf6 Voflt sdfPklg pgLx¿ cfkm" lzIfs x'g'd} a9L uj{ u5{g\ .

klxn]sflzIfsclxn]sf kkufosx¿ljBfyL{nfO{;fËLlts–1fg afF8\gkfpFbf a9L;Gt'li6ldNg]atfpF5g\ .

g]

Page 63: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 59

pgL atfpF5g\ . ljZjsf] ;jf]{Rr lzv/ ;u/dfyfsf]prfOaf6} cfˆgf] Aof08sf] gfd /fVg'sf] sf/0f atfpFb}pgL eG5g\, æg]kfnLkgdf j]i6g{ 6r lbgnfO{ Pd6L**$* gfd /fv]sf xf}F .Æ

cfˆgf uLt rlr{t ag]kl5 of] ;d"xsf] rrf{ /lrgf/L ljBfnosf] rf}3]/faf6 lgSs} 6f9f;Ddkm}ln;s]sf] 5 . /fhwfgLdf x'g] clwsf+z ;fËLltssG;6{x¿df of] ;d"xnfO{ b]Vg, ;'Gg kfOG5 . kl5Nnf];dodf /fhwfgL / aflx/sf ag]kf, kf]v/f, w/fg,a'6jn, gf/fo0fu9 cflb :yfgx¿sf ;fËLlts ;df/f]xdf;d]t Pd6L **$* Aof08sf] dfu lgSs} a9]sf] 5 .:6]h zf] sf nflu xfn;Dd kf]v/f dfq} ( k6sk'lu;s]sf] of] ;d"x oxL r}t dlxgfdf lgdf ?Daf,;ljg /fO{ h:tf rlr{t kk ufosx¿sf ;fy ;'v]{t,g]kfnu~h, wgu9Ldf cfˆgf] ;fËLlts k|:t'lt lnP/hfg] tof/Ldf 5 . ldzg k};f gfds g]kfnL rnlrqsf]of] ;+;f/=== af]nsf] uLt klg oxL Aof08n] tof/u/]sf] 5 .

clxn] pgLx¿ xKtfsf] ^ lbgÙ laxfg ( ah]b]lv$ ah];Dd lzIfssf ¿kdf Jo:t /xG5g\ . To;kl5;fF‰ * ah];Dd ljBfnoxftfleq}sf] Pp6f sf]7fdfAof08sf uLtsf] cEof;df d:t x'G5g\ . km0f]Gb| eG5g\,æ:s"nleq k;]kl5 ( b]lv $ ah];Ddsf] ;dodf xfdLsf]xL klg kk Aof08sf ;b:o /xGgf}FÙ Tolta]nf lzIfsdfq} x'G5f}F .Æ /fhwfgL / aflx/sf sG;6{x¿sf nflua9]sf] dfun] pgLx¿nfO{ Psflt/ ljBfnoaf6 5'§Lldnfpg'kg]{ cj:yf 5 eg] csf]{lt/ b]z–ljb]zdf ;fËLlts

klxrfg;Fu} cfly{s kmfObf klg eO/x]sf] 5 .nuftf/sf] ;kmntfn] of] ;d"xsf] xf};nf a9]sf]

5 . To;}n] clxn] pgLx¿ cfˆgf] gofF cNadsf] tof/Lklg ul//x]5g\ . ljBfnosf] lzIf0f / sG;6{x¿sf]Jo:ttfn] ubf{ gofF cNad ahf/df Nofpg l9nfOePsf] pgLx¿ atfpF5g\ . klxnf] cNadsf uLtgkTofpFbf] ¿kdf >f]tfn] ?rfPkl5 ca gofF cNaddfTof]eGbf /fd|f] l;h{gf k:sg'kg]{ r'gf}tL cfkm"x¿;fd'/x]sf] ljgf]b atfpF5g\ . pgL eG5g\, æxfdLn] Jofj;flostf;f]r]/ cNad lgsfn]s} lyPgf}F t/ rNof]Ù ca of]eGbf/fd|f] lgsfNg] r'gf}tL ylkPsf] 5 . To;}n] klxn]eGbfw]/} ldlxg]t ul//x]sf 5f}F .Æ ;a}hgf ldn]/ ;fd"lxs¿kdf zAb / ;ËLt l;h{gf ug]{ ePsf]n] klg cfkm"x¿sfuLt >f]tfn] ?rfPsf] 7x/ pgLx¿sf] 5 .

klxn] lzIfs clxn]sf kk Aof08sf ;b:o ;d]t/x]sf kfFr} hgf cfkm" lzIfs eP/ ljBfyL{x¿nfO{hfg]sf] 1fg afF8\g kfPsf]df cfTd;Gt'li6 ldNg] u/]sf]atfpF5g\ . lzIf0f / ufog If]q Pscsf{df w]/} km/s/x]sf] cg'ej pgLx¿sf] 5 . ;fËLlts sfo{qmdsf]d~rdf kk uLt ufpFbf pk|mg], lrRofpg] oL lzIfsx¿cfˆgf] ljBfno aflx/ / leq b'O{ rl/q ePsf]atfpF5g\ . aflx/ uLt ufpFbf cfˆg} :jtGqtf /;ËLtsf] d:tLdf ‰'d] klg ljBfnoleqsf] lhDd]jf/La9L dxŒjk"0f{ ePsf] pgLx¿sf] 7DofO 5 . cfkm"x¿lzIfs ePsf]df uj{ ug]{ ;d"xsf km0f]Gb| eG5g\,æljBfyL{sf] eljio lzIfssf] xftdf /x]sfn] x/]s lzIfslhDd]jf/ / pbfx/0fLo aGg' h?/L 5 .Æ

ljgf]b nfdf,lgd{n u8\tf}nf,bz{g /fO{,lzj lnDa" /km0f]Gb| lnDa"-afofFaf6_ .

8Da/s[i0f >]i7

Page 64: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$60

df]xg d}gfnL;dLIffM k':ts

Ho–k'g;{+/rgfsf] tof/Ldf /x]sf] g]kfnsf nflus'g hfthflt sxfF slt dfqfdf a:5g\ < s'g

efiff sxfFsf slt dfG5]n] af]N5g\ < h:tf k|Zgsf]hjfkmn] lgs} dxŒj /fV5 .

o;cl3 klg o:tf k|Zgsf] hjfkm vf]Hg] k|of;gePsf xf]Ogg\ . ljutsf cWoogn] /fli6«o jf lhNnftxdf kmnfgf hfthfltsf] ;ª\Vof olt 5 eg]/ atfPsflyP . t/ ;f/f ;+/rgf km]l/g nfu]sf a]nfdf lhNnfsf]

l;dfgf klg km]l/g ;S5 . lhNnfsf] l;dfgf km]l/Pkl5kmnfgf lhNnfdf kmnfgf hfthflt olt 5g\ eGg]s'/f klg km]l/g ;S5 . To;}n] lhNnf txsf] o:tf]tYofª\s Tolt pkof]uL x'Fb}g .

o;sf nflu ufpF ljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf]txdf uP/ sxfF, s;sf] ax'dt 5 < sxfF sf] ;a}eGbf7"nf] ;d"xsf ¿kdf /x]sf] 5 < sxfFsf, slt dflg;n]s'g efiff af]N5g\ eGg] s'/f x]g{' h?/L x'G5 . of] sfd

k':tsM cg¥ofelnË b df]hfØsM :Kof;n P:k]S6\;ckm PlYgl;6L Og g]kfn, n]vsM kLtfDa/ zdf{;+:s/0f M k|yd -@))*_, k|sfzsM ;f];n ;fOG;axfM÷lxdfn a'S;, k[i7 !!@ -!@_

afx'g5]qLu'?ªlnDa'du/d'l:ndg]jf//fO{z]kf{tfdfªyf¿ofbjcGotYofÍ pknAw gePsf

!)) ) !)) @)) lsld

s;sf] af;:yfg sxfF <Mg]kfnsf d'Vo hft÷hfltsf]

ef}uf]lns ljt/0f-;g\ @))! sf] hgu0fgfdf cfwfl/t_

/f

/fHo k'g;{+/rgfsfnflu ;Gbe{ ;fdu|L

p

g]kfnsf slt lhNnf, uflj; jfgu/kflnsfdf s'g} Pp6f hflt ax'dtdf 5 <s'g efiff af]Ng] dflg; sxfF a:5g\ < o:tfk|Zgsf] cflwsfl/s hjfkm kLtfDa/ zdf{sf]k':ts cg¥ofelnË b df]hfØsM :Kof;nP:k]S6\; ckm PlYgl;6L Og g]kfn n] lbG5 .

Page 65: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 61

otf / ptfM g]kfnsf] t/fO{sflhNnf / tL;Fu} hf]l8Psf ef/tLolhNnfx¿sf] hg3gTj -k|lt ju{lsdL_

kxf8L lhNnft/fO{ lhNnfl5d]sL ef/tLo lhNnf ) &% !%) lsld

p

xfn} k|sflzt kLtfDa/ zdf{sf] k':ts cg¥ofelnË bdf]hfØsM :Kof;n P:k]S6\; ckm PlYgl;6L Og g]kfnn] u/]sf] 5 .

;ft v08df ljeflht o; k':tsdf g]kfnsfhfthfltsf] P]ltxfl;s k[i7e"ld, ljleGg lhNnf /uflj;÷gu/kflnsfdf a;f]af; ug{] hfthfltsf] dfqfclg ToxfF af]lng] efiff, d'Vo hfthfltsf] g]kfne/ljt/0f, @)$* / @)%* ;fnsf hgu0fgfn] k|:t'tu/]sf] g]kfnsf] hftLo / eflifs lrq / clxn]sf]/fhgLlts ;Gbe{df oL hfgsf/Ln] b]vfPsf] af6f] pNn]vul/Psf 5g\ .

;a}eGbf klxn] n]vsn] g]kfndf dflg;sf] cfudgsf]k|;Ë p7fPsf 5g\ . c¿ ljåfg\x¿sf] ;xf/f lnFb}pgn] g]kfn d"n ¿kdf pQ/af6 cfPsf dËf]n /blIf0f÷klZrdaf6 cfPsf ss]l;ofnL hfltn] ag]sf]s'/f pNn]v u/]sf 5g\ . g]kfndf ss]l;ofnLx¿sf]cfudg klg b'O{ j6f af6f / k|lqmofaf6 ePsf] b]lvG5 .clxn]sf g]kfnL efifL kj{tLox¿ blIf0faf6 klxn]g]kfneGbf klZrdsf] kxf8 r9]/ !@cf}Fb]lv !$cf}FztfAbLsf] aLrdf g]kfndf cfP . o;/L cfpg] qmddfpgLx¿n] cfˆgf] ;fljssf] efiff / ;+:s[lt h:tfsf]t:t} /fVg'sf] ;§f gofF efiff / ;+:s[lt cg';/0f u/] .

t/fO{df ;a}eGbf klxn] cfpg] ss]l;ofndf clx/kb{5g\ . c:yfoL ufO{uf]7 lnP/ cfPsf clx/x¿n] lj:tf/}ot} :yfoL a:tL agfP . To;kl5 ls;fg / d';ndfgx¿cfP . pgLx¿ ef/taf6 kxf8 grl9sg ;f]‰} clxn]sf]g]kfnL e"efudf cfPsf x'g\ . pgLx¿n] laxf/ / pQ/–

k|b]z;Fusf] cfˆgf] ;f+:s[lts / eflifs ;Dks{ sfod}/fv] . o;/L ss]l;ofnLx¿ t/fO{df cfPkl5 ToxfFpgLx¿ cfpg'eGbf klxNo}b]lv a;f]af; ul//x]sf yf¿x¿lj:tf/} s'gf k:b} uP .

o; k':tssf cg';f/ g]kfndf Ps;o y/L hfthfltb]ze/ 5l/P/ 5\of;ld; eP/ a;]sf 5g\ . Pp6f ;fgf]lhNnfdf klg krf; j6f eGbf a9L hfthflt a:5g\ .o;/L ljleGg hfthflt 3'nldn x'g] qmd nfdf] ;dob]lvrlncfPsf] lyof] / of] qmd lg/Gt/ rln/x]sf] 5 .

krf; jif{cl3 s'g efiff af]Ng] slt k|ltzt dflg;s'g e]udf a:y] / clxn] slt a:5g\ eGg] tYofÍn]klg of] s'/fnfO{ k'li6 u5{ . o; k':tsn] g]kfnL,tfdfª, lnDa", /fO{–ls/fFtL, du/ cflb efifL pgLx¿sf]k'Vof{}nL ynf]af6 cGoq ;b{} uPsf] b]vfPsf] 5 .pbfx/0fsf nflu krf; jif{cl3 ((=^ k|ltzt lnDa"x¿k"jL{ kxf8df a:y], t/ clxn] s'n lnDa" efifLsf] &@k|ltzt dfq ToxfF a:5g\ . afFsL cGoq 5l/Psf5g\ . d}lynL efifL o;sf ckjfb x'g\ . pgLx¿ k"jL{t/fO{sf] cfˆgf] ynf]af6 r6k6fPsf 5}gg\ eg] x'G5 .

zdf{sf] ljZn]if0fn] s] b]vfPsf] 5 eg] hfthflt/ efiffsf] ljljwtfsf b[li6n] g]kfnsf] t/fO{ ;a}eGbfpj{/ / ;'b"/klZrdL kxf8 ;a}eGbf ul/a If]q xf] .df]/ª ;a}eGbf a9L hftLo ljljwtf ePsf] lhNnfxf] . @)%* ;fnsf] hgu0fgfdf g]kfnLn] (@ j6fefiff af]Ny] elgPsf] 5 . df]/ªdf ;a}eGbf a9L ()j6f efiff af]lnGy] eg] sfnLsf]6df ;a}eGbf sd gf}j6f efiff af]lnGy] .

Page 66: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$62

;dLIffM k':ts

k':tsn] b]vfPsf] csf{] kf6f] cg';f/ g]kfncNk;ª\Vosx¿sf] b]z xf] . oxfFsf !* j6f hfltdfq} b]zsf] s'n hg;ª\Vofsf] Ps k|ltzteGbf a9L;ª\Vofdf 5g\ . !( j6f hfltsf] hg;ª\Vof t kfFrxhf/ eGbf sd 5 . oxfF s;}sf] ax'dt 5}g . l;/xfsf]afw/dn uflj; o;sf] Pp6f pbfx/0f xf] . o;uflj;df If]qL ;a}eGbf 7"nf] ;d"xsf ¿kdf /x]sf]5 . t/ ToxfF If]qLsf] hg;ª\Vof To; uflj;sf] s'nhg;ª\Vofsf] !) k|ltzt klg 5}g . g]kfnsf yf]/}

dfq uflj;÷gu/kflnsfdf s'g}Ps hfthfltsf] ax'dt 5 . If]qL#*& uflj;df, du/ !&%uflj;df, tfdfª !%( uflj;df,yf¿ !)^ uflj;df / afx'g!)@ uflj;df ax'dtdf 5g\ .

hg;ª\Vofsf] kl5Nnf] lj:tf// ljt/0fn] a;fOF;/fOsf] cfd

k|j[lQnfO{ k|i6 kf5{ . sf7df8f}F pkTosfnfO{ ckjfbdfGg] xf] eg] g]kfndf k|foM pQ/af6 blIf0flt/ a;fOF;/fOePsf] 5 . t/fO{sf ^ j6f lhNnf lrtjg, ‰fkf,bfª, s~rgk'/, gjnk/f;L / df]/ªdf kj{tLo–lxdfnLd"nsf dflg;sf] ax'dt 5 .

;dfh j}1flgsx¿n] t/fO{nfO{ hg;ª\Vof tfGg]r'Dassf ¿kdf k|:t't u/]sf 5g\ . k|]m8l/s u]Ohn]!(&% df ;Ldfkfl/ ef/tsf lhNnfsf] t'ngfdf g]kfnsft/fO{sf lhNnfsf] hg3gTj Psbd} sd ePsf] b]vfPsflyP . clxn] zdf{n] u/]sf] t'ngfdf klg o:t} lrqb]lvPsf] 5 .

blIf0faf6 pQ/lt/ ;fx|} yf]/} dfq a;fOF;/fO ePsf]5 . To;}n], kxf8df dw]zL d"nsf dflg;sf] :yfoLpkl:ylt cToGt sd 5 . dw]zLx¿sf] pkl:ylt ePsflhNnfx¿df pbok'/ -s'n hg;ª\Vofsf] !!=$ k|ltzt_,a}t8L -^=^ k|ltzt_, ;'v{]t -^=^ k|ltzt_ / sf7df8f}F-%=% k|ltzt_ kb{5g\ .

o;/L a;fOF;/fOn] oxfFsf ljleGg hfltnfO{5\of;ld; kf/]sf] eP klg c‰} klg lglZrt 7fpFlglZrt hfltsf] xf] eGg ;lsG5 eGg] s'/f o;k':tsn] b]vfPsf] 5 . pbfx/0fsf nflu afUn'ª klZrdsf!& j6f kxf8L lhNnfnfO{ If]qL k|b]z eGg ;lsG5lsgeg] oxfF If]qLsf] hg;ª\Vof c¿sf] eGbf a9L

5 . afx'g dWo g]kfn -?kGb]xL, c3f{vfFrL, u'NdL,kj{t, :ofª\hf / sf:sL_ / k"jL{ g]kfn -‰fkf /df]/ª_ sf b'O{ j6f If]qdf hg;ª\Vofsf b[li6n];a}eGbf alnof] 5 .

o:t}u/L, du/ DofUbL, afUn'ª, /f]Nkf / Ko'7fgsf]Pp6f If]q / tgx'F, gjnk/f;L / kfNkfsf] csf{]If]qdf 7"nf] hfltsf ¿kdf /x]sf] 5 . sf7df8f}FnfO{3]/f xfn]/ a;]sf sfe|], l;Gw'nL, dsjfgk'/, wflbª,g'jfsf]6, /;'jf / l;Gw'kfNrf]sdf tfdfª hflt ;a}eGbf7"nf] xf] . ;Kt/Lb]lv ;nf{xL;Ddsf kfFr j6f lhNnfdfofbj ;a}eGbf a9L hg;ª\Vof ePsf] hflt xf] .

zdf{sf] of] k':tssf] ljZn]if0f d"ntM @)%*;fnsf] hgu0fgfdf cfwfl/t 5 h;nfO{ w]/}n] ck"0f{/ ;a}y/Lsf] ;xeflutf gePsf] egL cfnf]rgf ug]{u/]sf 5g\ . g]kfnsf clxn];Ddsf hgu0fgfsf];d:of s] xf] eg] oxfF ul/Psf hfthflt / efiff;DaGwLjuL{s/0f j}1flgs 5}gg\ . eflifs / dfgjzf:qLo;j{]If0f gePsfn] o;f] x'g' :jfefljs xf] . To;dflydfcf]jfbLn] !@ j6f lhNnfsf (%& j6f jf8{x¿dfhgu0fgf ug{ lbPsf lyPgg\ . Tolt x'Fbfx'Fb} klg oLtYofÍn] g]kfnsf] ;du| cj:yf ‰NsfPsf 5g\ .zdf{n] eg]sf 5g\– tYofÍn] s'g hfthflt s'gIf]qdf a:5 eGg] ljifodf cfd dflg;sf] h:tf] wf/0fflyof] To:t} lrq k|:t't u/]sf] 5 .

ef}uf]lns ¿kn] ‰fkfb]lv s~rgk'/;Ddsf] ;dy/e"efu cljlR5Gg ¿kdf km}lnPsf] 5}g . o;nfO{ lrtjg/ bfª pkTosfn] 6'qm\ofPsf 5g\ . o;n] ubf{ ef}uf]lns¿kn] t/fO{ lrtjgeGbf k"j{ cyf{t\ ‰fkfb]lv k;f{;Ddsf]Ps v08, lrtjg / bfª aLrsf tLg j6f lhNnfsf]Ps v08 / bfª klZrdsf afFs], alb{of, s}nfnL,s~rgk'/ Ps v08 x'g\ . eflifs ¿kn] klg t/fO{cnu cnu 5 . oxfF rf/ j6f k|d'v efiff af]lnG5g\–d}lynL, ef]hk'/L, cjwL / yf¿ .

cfˆgf] cWoog lgrf]8 zdf{n] cf7 j6f lrq /@^ j6f tflnsfdfkm{t k|:t't u/]sf 5g\ . c¿e"uf]nljb\n] h:t} pgn] klg w]/} cyf{t\ $# j6f /lËggS;f lbPsf 5g\ . pgn] e"ldsfdf eg]sf 5g\– Pp6fgS;fn] Ps} ‰nsdf w]/} k]hdf 5l/Psf cIf/n] eGbfa9L s'/f atfpg ;S5 .

k':tssf] cGTodf zdf{n] k|Zg u/]sf 5g\– g]kfndfhftLotfsf cfwf/df ;+3Lo zf;g x'g ;S5 < hjfkmpg}n] lbPsf 5g\– s'g} Pp6f hflt a9L ePsf] ef}uf]lnsk|b]z aGg ;S5 . t/ To; k|b]zdf s'g} klg hfthfltsf]ax'dt eg] x'Fb}g . ToxfF /x]sf] ;a}eGbf 7"nf] hfthfltklg cNkdtdf x'G5 . t;y{ g]kfndf aGg] ;+3LoOsfO ax'hftLo / ax'eflifs x'G5, x'G5 .

zdf{sf] k':ts jt{dfg g]kfnsf] k'g;{+/rgf / ;du|g]kfnsf af/]df hfGg rfxg] hf] sf]xLn] klg gk9Lgx'g] k':ts xf] . To;}n] xf]nf, o;sf] g]kfnL ;+:s/0fklg rfF8} g} ahf/df Nofpg nfu]sf] s'/f k|sfzsn]atfPsf 5g\ .

zdf{n] k|Zg u/]sf 5g\– g]kfndf hftLotfsf cfwf/df ;+3Lozf;g x'g ;S5 < hjfkm pg}n] lbPsf 5g\– s'g} Pp6fhflt a9L ePsf] ef}uf]lns k|b]z aGg ;S5 . t/ To;k|b]zdf s'g} klg hfthfltsf] ax'dt eg] x'Fb}g . t;y{g]kfndf aGg] ;+3Lo OsfO ax'hftLo / ax'eflifs x'G5, x'G5 .

Page 67: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$ 63

pF3/sf dflg;sf] dL7f] jrg / ;–;fgf]Jojxf/df Pp6f k/b]zLsf] dg kufNg] tfut

x'G5 / To;af6 Pp6f cleofgn] g} hGd lng ;S5eGg] s'/fsf] :ki6 pbfx/0f xf] …¿d 6' l/8Ú cleofg/ To;sf k|0f ]tfsf] cfTdsyf dfOqmf ];ˆ6b]lvafx'g8fF8f;Dd . r/d ef}ltsjfbL klZrdL b'lgofFdf¿dlNnPsf] Pp6f o'js g]kfn 3'Dg] qmddf ndh'ªsf]Pp6f nhdf a;]sf a]nf gbLdf 8'afP/ lao/ lr:ofpg]:yfgLo afnssf] h'lQmaf6 tLg–5Ss k5{, ToxLF e]l6PsfljBfno ;|f]t JolQmsf s'/fx¿af6 leqleq} xlNnG5Ùclg afx'g8fF8fsf] ljBfnosf] k':tsfno elgPsf] sf]7fdftfnfaGb afs;df /flvPsf cy{ g ay{sf lstfab]v]/ dgdg} ¿G5 . /, ToxLFaf6 z'? x'G5 p;sf]¿kfGt/0fsf] k|lqmof .

dfOqmf];ˆ6b]lv afx'g8fF8f;Dd dfOqmf];ˆ6 sDkgLsf]clt cfsif{s hflu/ vfFbfvfFb} 5'§L dgfpg g]kfncfPsf a]nf hf]g p8df k/]sf] k|efj / To;sf] kl/0ffd/ k|ltkmnx¿sf] clen]v xf] . k]zfut ;kmntfsf]dflyNnf] v'6\lsnfdf /x]sf JolQmn] Pp6f lgtfGt gf}nf]/ ;kmntfsf] 6'Ëf] gePsf] sfddf xfdkmfNbfsf hl6n/ dd{:kzL{ cg'ejx¿ ;FuflnPsf] of] lstfa cToGtk|efjf]Tkfbs 5 . cfˆg} b'lgofFdf dugd:t dflg;x¿nfO{c¿sf nflu klg s]xL ug{'k5{ eg]/ ‰S‰Sofpg] ;fdYo{klg 5 o; lstfadf . w]/} u}/;/sf/L ;+:yf -u};;_/ ltgsf] lqmofsnfksf sf/0f u};; cfGbf]ngk|lt g};dfhdf gsf/fTds wf/0ff a9\b} uPsf a]nf p8sf]lstfan] u}/;/sf/L ;+:yfx¿k|lt ljZjf; a9fpg] sfdklg u/]sf] 5 . lstfa k9\bf hf]g p8n] klZrdfhutdf g]kfnsf] ul/aL a]r]sf] b]lvFb}g . pgn];'ljwf;DkGg 7fpFdf hGdg]n] :jtM lzIffsf] cj;/kfpg] / ul/a d'n'sdf hlGdg] JolQm lzIff kfpg]cj;/af6} jl~rt x'g'kg]{ kl/l:yltnfO{ cGofosf ¿kdflnPsf 5g\ / To;nfO{ km]g{sf nflu cfˆgf] cleofgcl3 a9fPsf 5g\ .

afnaflnsfnfO{ lzIff lbg] cleofgdf nfUbf pgn]cfˆgL k|]ldsf u'dfP, ;'vr}g, ;DklQ / c¿ w]/}s'/f u'dfP . t/ pgsf nflu o; qmddf u'dfPsfw]/} s'/feGbf kfPsf] Pp6f s'/f dxŒjk"0f{ 5 . pgn]

o; sfdaf6 ul/a b]zsf afnaflnsfsf] eljio lgdf{0fdf;xefuL x'g kfPsf]df cfTd;Gtf]if k|fKt u/]sf 5g\ /ToxL cfTd;Gtf]ifsf nflu clxn] lg/Gt/ nflu/x]sf5g\ . pgn] klZrdf ef}ltsjfbL ;+;f/sf dflg;x¿nfO{kl/rflnt ug{ ;Sof] eg] ul/a d'n'sdf w]/} yf]sug{ ;lsG5 eGg] ;Gb]z klg lbPsf 5g\ . log}sf/0fx¿n] of] dfOqmf];ˆ6b]lv afx'g8fF8f;Dd k7gLo/ dggLo lstfa ag]sf] 5 .

ca clnslt o;sf] g]kfnL ;+:s/0f / cg'jfbdfv6\lsPsf s'/f u/f}F . ;a}eGbf klxnf] s'/f t of]s'g k':tssf] cg'jfb xf] eGg] g} kf7sn] yfxf kfpg;Sb}gg\, cyf{t\ o;df d"n k':tssf] gfd st} pNn]v5}g . s'g} klg ;fdu|Lsf] cg'jfb ubf{ cg'jfbs d"nefiff / cg"lbt efiff;Fu k"0f{ kl/lrt x'g'k5{ . o:tfs'/fdf cg'jfbs r's]sf b]lvG5g\ . #%) ?k}ofF bfdlt/]sf] lstfadf s'g} ;:tf] pkGof;sf h:tf q'l6x¿kfpFbf kf7ssf] dg b'V5, o;n] cfkm" x]lkPsf] 7fG5 .

Pp6f pbfx/0f xf], …klqsfdf uf]nLÚ . æ;fgf]cf]df/;Fu tLgj6f klqsf lnPsf sfnflZgsf]e 5g\ .x/]s klqsfdf aL; j6f uf]nL 5g\Æ -kfgf !^@_ .of] x]nr]qm\ofOF / q'l6sf] k/fsfi7f xf] . pgn] cg'jfbug{ vf]h]sf] rflxF æ;fgf] cf]df/;Fu Ps]– $& /fOkmnsftLg j6f Dofulhg 5g\ . x/]s Dofulhgdf aL;j6f uf]nL 5g\Æ eGg] x'g'k5{ . cg'jfbdf /x]sfo:tf q'l6sf sf/0f sltko 7fpFdf n]vsn] o;f]eGg vf]h]sf] lyof] xf]nf eg]/ cg'dfg g} ug{'kg]{cj:yf cfpF5 . hah{:tL ul/Psf zAb lgdf{0f, h:tf]6«fen Ph]G6nfO{ -xf]nf_ …ofqf ;DaGwL bnfnÚ /…df]6/;fOsnsf] 9f8df a;]/ ul/g] e|d0fÚ -kfgf!$$_ h:tf e2f zflAbs cg'jfbsf pbfx/0f cg]sg5g\ . lstfadf k|'kmsf uNtL klg y'k|} 5g\, Pp6}kfgfdf -kfgf @#%_ Pp6} JolQmsf] gfd st} ltgf5 / st} l6gf .

olt uDeL/ k':tssf] cg'jfb ePkl5 Pp6f /fd|f];Dkfbsaf6 ;Dkfbg u/fPsf] / b'O{–rf/ hgf /fd|fkf7snfO{ clGtd skL k9\g lbP/ 5fk]sf] eP d"nlstfasf] ul/df hf]lug ;SYof] .

/fh]z l3ld/]

k':tsM dfOqmf];ˆ6b]lv afx'g8fF8f;Ddn]vsM hf]g p8 cg'jfbsM vu]Gb| ;+u|f}nf;+:s/0fM bf];|f] -dª\l;/, @)^$_k|sfzsM kmfOg lk|G6, k[i7 #@) -*_

Pp6f k|]/s clen]vhf]g p8n] ;'ljwf;DkGg 7fpFdf hGdg]n] :jtM lzIffsf] cj;/kfpg] / ul/a d'n'sdf hlGdg] JolQm lzIff kfpg] cj;/af6}jl~rt x'g'kg]{ kl/l:yltnfO{ cGofosf ¿kdf lnPsf5g\ / To;nfO{ km]g{sf nflu cfˆgf] cleofg cl3 a9fPsf 5g\ .

uf

Page 68: afn ;+;f/sf s]xL k|sfzgx¿ - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/shikshak/... · 2015-10-27 · 12 ” ”

lz Ifs r}t @)^$64

d"Nof°g

c;nlzIfs

;+;f/df lzIfs lxhf] lyP, cfh 5g\ / ef]ln klg x'g]5g\ . lzIfsdf hltljljwtf x'G5, pgLx¿sf] ljz]iftfdf klg TolQs} cGt/ x'G5 . lzIfssfsltko ;Lk–u'0f 7fpF / ;do;fk]If klg x'g;S5g\ . t/ s]xL u'0f, rfl/lqs ljz]iftf / afgLn] eg] Pp6f JolQmnfO{ ;+;f/df hxfF klg / hlxn]klg c;n / ;kmn lzIfs ;fljt u/fpg ;S5g\ . cd]l/sL lzIffljb\ 8f=Un]g 8ANo" k|f]A:6n] …c;n / ;kmnÚ lzIfssf ljz]iftfx¿sf] o:tf] ;"rL g}tof/ u/]sf 5g\M

pT;'s

ljifoj:t'k|lt rfv / pT;fx /fVg] / Tof] s'/f ljBfyL{nfO{klg cg'ej u/fpg ;Sg]cfˆgf] sfd -k]zf_ / k9fpg] ljifo dg k/fpg] clgTof] s'/f ljBfyL{nfO{ klg a'‰fpg ;Sg]l;Sg, hfGg / ;kmn x'gsf nflu c¿nfO{ ;b}j xf};nf lbg]

sfdsf nflu tof/

ljifoj:t'sf] /fd|f] 1fg /fVg]s] / s;/L k9fpg] eÌ] lbgx'F tof/L ug]{

rl/qjfg\ / ;dolgi7

v/fa afgL / cDdn gePsfg/fd|f] gaf]Ng]ljBfyL{n] cg's/0f ug{ of]Uo cfr/0fo'Qm;dosf] dxŒj a'´g] / ;doa4tfnfO{ ;Ddfg ug]{7Ls ;dodf sIff yfNg] / 6'ª\Uofpg]ljBfyL{nfO{ klg ;dosf] dxŒjnfO{ ;Ddfg ug{ k|]l/tug]{

b[9 tyf w}o{ / cfTdlgoGq0f ePsf

nlrnf]kgsf ;fy} b[9tf ePsfk9fpFbf gaxlsg]cfkm"nfO{ dg k/]sf] s'/fdf dfq gcNdlng]

/fd|/L s'/f a'‰fpg] / kl/0ffdd'vL

s'/f a'‰fpg ldlxg]t ug]{/dfOnf] u/L k9fpg]kf7df cfwfl/t eP/ k9fpg] t/ kf7df dfq ;Lldt gx'g];|f]t ;fwg / ;don] EofP;Dd z}lIfs ;fdu|Lsf] pkof]u/ e|d0f u/fpg]ljBfyL{nfO{ JolQmut ¿kn] klg ;xof]u ug{ tTk/

Ps}gf;] Jojxf/ ug]{

sIff g5f8\g]ljBfyL{l;t ;w}F Ps}gf; Jojxf/ ug]{/fd|f] tof/L u/]/ dfq sIffdf cfpg]Ps–b'O{ hgf ljBfyL{sf] dfq xfnLd'xfnL rNg glbg]JolQm–JolQmsf] Ifdtfdf cGt/ x'G5 eÌ] s'/f :jLsf/ug]{

ldhfl;nf]

lgikIfljBfyL{nfO{ oyf]lrt cfb/ ug]{ljBfyL{af6 /fd|f] kl/0ffdsf] ck]Iff ug]{gx]Kg]lvNnL gp8fpg], pNnLlaNnL gkfg]{, ckdflgt gug]{c¿sf ;fd'Ì] s7f]/ cfnf]rgf gug]{

ljBfyL{x¿sf af/]df rf;f] /fVg] /pgLx¿nfO{ cf8e/f];f lbg]

ljBfyL{sf] ;kmntfsf af/]df uDeL/ rf;f] /fVg] /ljBfyL{nfO{ klg cg'ej u/fpg ;Sg]ljBfyL{sf nflu kof{Kt ;do lbg]l;h{gfTdstfnfO{ df}sf / 7fpF lbg]ldqtfk"0f{ / ;x[boL;xof]uL / xf};nf lbg]xFl;nf] / tgfjd'Qm;a}nfO{ Wofg lbg] / :g]xLcfjZos kbf{ ljBfyL{sf af/]df cleefjsl;t s'/f ug]{

ljljwtfsf] k|of]u ug]{

ljljw z}lIfs lqmofsnfk ckgfpg]k|of]uzLn:jt:km"t{ s'/fx¿nfO{ 7fpF lbg]xflh/L, u[xsfo{, sIffut k/LIffkmnsf] :ki6 clen]v /fVg]

lz Ifs r}t @)^$64