‘Intrapreneurship in Zorg en Welzijn’

1

‘Naar ondernemender gedrag

van dienst-, hulp- en

zorgverleners’

Congres ‘Nieuwe wegen voor HRM’ –

Presentaties van Praktijkonderzoek

5 november 2010

door Paul P.J. Overvoorde

2

‘Intrapreneurship in Zorg en Welzijn’

– naar ondernemender gedrag van dienst-, hulp- en zorgverleners

Hogeschool INHolland, Lectoraat HRM en Persoonlijk Ondernemerschap,

i.s.m.

Welzijnsorganisaties: CentraM, Combiwel, Kontext en de

Hulp- en zorginstellingen: MEE-Noordwest-Holland, GGZ Noord-Holland Noord

Innovatieprogramma met steun van RAAK-Publiek

Start: 1 november 2009 - duur: 2 jaar

3

1. Aanleiding

Aanleiding:

Falende hulpverlening in de sector Zorg en Welzijn, gebrek aan samenwerking, lange

wachtlijsten, veel bureaucratie.

Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) ( met participatiedoel, marktwerking).

Nieuwe aanpak professionals in Zorg en Welzijn lost mogelijk een aantal hardnekkige

problemen op.

4

Kernbegrip & Aangrijpingspunt

Ondernemerschap - als drager van innovatie (o.m. WRR, Overheidsbeleid,

RAAK-Publiek).

Professionals in Zorg & Welzijn - zijn in belangrijke mate degenen die het

succes van de organisatie bepalen.

Dit zijn concreet:

- Maatschappelijk Werksters, Schuldhulpverleners bij CentraM -

Amsterdam, bij Kontext - Haarlem en Zuid Kennemerland

- Medewerksters Integratie en Participatie bij Combiwel – Amsterdam

bij Combiwel – Amsterdam

- Leidinggevenden/ teamleiders bij MEE-Noordwest Holland, GGZ-

Noord-Holland-Noord, CentraM

5

Werkveld Zorg en Welzijn, WMO

Werkveld:

Lange wachtlijsten, gebrek aan effectiviteit, ‘recidive’

Verandering sociale problematiek: multi-problem, armoede, zorgmijders

Gebrek aan onderlinge samenwerking professionals en instellingen

Meer cliënten tussen wal en schip, media aandacht voor de missers

Protocolisering/ standaardisering (kwaliteitsbewaking, verantwoording)

WMO: Wet Maatschappelijk Ondersteuning (2007):

Participatie wet: burgers moeten ‘meedoen’, actieve houding wordt verwacht

Eigen verantwoordelijkheid

Beroep op eigen netwerken voor ondersteuning, mantelzorg

Introductie van marktwerking in de sociale sector, aanbesteding

6

Werkveld Zorg en Welzijn, WMO

Fricties vanwege de veranderingen in de sector:

Monodisciplinair opgeleide professionals

beperkte invalshoek en expertise belemmert verbredende kijk en

aanpak op de cliënt

participatie en ‘meedoen’ vereisen generalistisch blik, oog voor

andere (hulp-/ondersteunende) bronnen

Vraag:

Hoe biedt ondernemerschap mogelijkheden om daar verandering in te

brengen?

7

2. Centrale onderzoeksvraag IZW

Hoofdvraag IZW-onderzoeksprogramma:

Op welke wijze kunnen de dienst-, zorg- en hulpverleners

ondernemender gedrag bij zichzelf ontwikkelen en hoe kan dit vanuit

de organisatiecontext ( stijl van leidinggeven, HRM-systemen, etc.)

worden gefaciliteerd?’

- Vraaggestuurd

- Praktijkgericht

- Innovatief

8

3.Theoretische kaders: de methode

Actie-onderzoek ( Kurt Lewin (1948), Mc Taggart (1988):

Vergelijkend onderzoek naar de voorwaarden en gevolgen van sociale

interactie, gericht op probleemoplossing in sociale en organisatie

contexten.

Start onderzoek naar het kernidee vanuit allerlei bronnen; tussentijdse

resultaten kunnen onderzoeksopzet bijstellen.

Brengt een commitment deelnemers om in de praktijk bepaalde principes

van hun sociaal gedrag te observeren en te problematiseren, en te

veranderen.

9

Theoretische kaders: selectie doelgroep

Strategic Work Force Management (WFM): instrument om de doelgroep van

onderzoek te selecteren

Niet de individuele personen, maar de functies zijn essentieel voor het

succes van een organisatie.

Onderscheid de strategische van de niet-strategische functies, d.w.z.

tussen functies met respectievelijk meer en minder ‘impact’ op het succes

van een organisatie. Bij IZW -> de professionals

Zijn er, gezien de veranderingen, de juiste competenties op de

strategische functies? Wat zijn die competenties?

10

Theoretische kaders: centraal concept

Ondernemerschap versus Intrapreneurship:

Focus ondernemerschap = ‘profit’.

‘ Winst’ problematisch in de sector Zorg en Welzijn, want maar beperkt van

toepassing op het werk van sociale professionals.

‘Ondernemerschap’ in strikte zin ook beperkt van toepassing. In de sector

Z&W loopt men immers niet direct een persoonlijk financieel risico als men

onderneemt, al brengen de huidige bezuiniging (2010) dit dichterbij.

Oriëntatie op noodzakelijke gedragskenmerken van ondernemerschap:

pro-actief

initiatief

creatief

flexibel

vasthoudend, en voortdurend speuren naar verbeteringen, naar

mogelijkheden om kansen te benutten.

11

Theoretisch kaders: centraal concept

Intrapreneurship:

Intern ondernemerschap: ondernemend gedrag in de rol of functie

binnen de kaders van de doelstellingen van de (hiërarchisch geordende)

organisatie.

IZW-onderzoek sluit aan op discussies in het werkveld Zorg en Welzijn

over de rol van ‘ondernemerschap’ voor verbetering van dienst-, zorg- en

hulpverlening.

Vandaar bij IZW de keuze voor het kernbegrip Intrapreneurship, met de

focus op operationalisering ervan in professionele gedragskenmerken.

12

Belangen bij IZW-onderzoek

Belanghebbers en belangen bij het IZW-onderzoek:

Instellingen:

bevordert ondernemendheid van professionals,

brengt betere dienstverlening, gezien de nieuwe eisen,

brengt een op ontwikkeling gerichte beroepshouding,

brengt een beter werkklimaat (beroepseer).

Hogeschool:

brengt kennis en vaardigheden om curricula te vernieuwen,

om betere (ondernemende) professionals af te leveren.

13

4. Hoofdvraag IZW-onderzoeksprogramma

‘Op welke wijze kunnen de dienst-, zorg- en hulpverleners

ondernemender gedrag bij zichzelf ontwikkelen en hoe kan dit vanuit

de organisatiecontext ( stijl van leidinggeven, HRM-systemen, etc.)

worden gefaciliteerd?’

Vraaggearticuleerd, praktijkgericht, voor èn met de professionals.

14

Deelvragen IZW

A. Ondernemendheid van de dienst-, hulp- en zorgverlener

Wat ‘triggert’ hen om ondernemend gedrag c.q. Intrapreneurship

te ontwikkelen, vorm te willen geven?

Welke mogelijkheden, stimulansen c.q. belemmeringen zien ze?

Welke werkvormen en methodieken stimuleren Intrapreneurship?

Hoe bouw je en onderhoud je, als professional in de concrete functie,

zinvolle in- en externe netwerken?

15

Deelvragen IZW

B. Ondernemendheid in relatie tot de specifieke organisatiecontext

Hoe kunnen zij een omgeving creëren waarin kenniscirculatie voor hen

vanzelfsprekend is en waar ontwikkelde kennis beklijft?

Welke stijl van leidinggeven stimuleert Intrapreneurship bij hen?

Wat zijn in de organisatie ( processen, procedures, structuur en cultuur,

HRM ) voor hen de stimulerende en belemmerende factoren voor

ondernemender gedrag?

16

Onderzoeksopzet IZW

Beïnvloeders van ondernemend(er) gedrag

Onderscheid in factoren c.q. deelonderzoeken naar factoren die het

Intrapreneurship positief of negatief beïnvloeden.

I. Onderzoek met de professionals: factoren beleefd vanuit het individu.

II. Onderzoek met leden Organisatie: factoren gezien vanuit de organisatie.

III. Stakeholdersonderzoek: factoren gezien vanuit externe partners.

17

5. Onderzoek met de professionals

Aard onderzoek: open explorerende interviews met professionals aan

de hand van door hen zelf ingebracht casusmateriaal; naderhand

gerichte analyse en verdieping.

6 bijeenkomsten met 2 professionals per instelling;

5 plenaire bijeenkomsten met alle professionals voor analyse,

evaluatie, verdieping.

Deelnemers:

CentraM - Maatschappelijk werksters

Combiwel - Medewerksters Participatie en Activering

Kontext - Maatschappelijk werksters, Schuldhulpverleenster

18

6. Onderzoek met leden Organisatie

Onderzoek naar factoren gezien vanuit de Welzijnsorganisatie

Organisatievisie/ -missie/ -beleid.

Rolgedrag ‘significant others’ en gebruiken in de organisatie ( team,

teamleiders, managers, beleidsmedewerkers, personeelsfunctionarissen en

directie).

Aard onderzoek:

Interviews met functionarissen uit de organisatie.

Bronnenonderzoek (beleidsnotities, jaarverslagen).

Deelnemers:

Teams en teamleiders, Unit-managers, beleidsmedewerkers en

personeelsfunctionarissen, directies betreffende welzijnsorganisatie.

19

7. Stakeholdersonderzoek

Onderzoek naar factoren vanuit de omgeving door Stakeholders:

Samenwerkingspartners

Opdrachtgevers zoals gemeenten, deelraden, instellingen als Rode Kruis,

Woningbouwverenigingen.

Aard onderzoek:

Interviews met functionarissen uit drie organisaties die als stakeholders

met elke instelling ( CentraM, Combiwel, Kontext) verbonden zijn.

Oriënterend bronnenonderzoek ( contracten en samenwerkings-

overeenkomsten van de stakeholders met de betreffende

welzijnsinstelling, Amsterdamse productboeken e.d.).

20

8. Bevindingen in vogelvlucht (1)

Onderzoek met professionals:

Hoe beleven zij kansen en knelpunten voor ondernemerschap in hun werk?

N.b. 1: De respondenten bij dit onderzoek zijn gemotiveerde en ondernemende of

daarop georiënteerde professionals – vandaar ook hun belangstelling voor

deelname aan het onderzoek. Hun gedrag en ambities lijkt niet representatief

voor een grote groep collega’s binnen hun instelling.

N.b. 2: De meeste bevindingen zijn de percepties van de professionals zelf, die op

hun beurt hun ‘drive’ voor ondernemender gedrag (on)gunstig beïnvloeden.

21

Bevindingen professionals: resumé

Kansen:

Gedreven deskundige professionals, gericht op integraal werken

c.q. organisatie van participatieprojecten.

Waarderen de ruimte om de functie zelf in te vullen als motiverend,

weten oplossingsgericht te werken.

Bewust van de verschuiving en toegenomen complexiteit

problematiek cliënten en van de druk van opdrachtgevers om

vernieuwend in te springen op de ontwikkelingen.

Bewust dat ondernemerschap meer inhoudt dan standaard doen –>

outreachend werken, meer samenwerking voor integrale aanpak.

Bevindingen professionals: resumé

Kansen:

Bewust dat netwerken in en buiten de organisatie steeds essentiëler

wordt, inclusief representatief en acquisitie.

Zien noodzaak, zijn bereid om de organisatie overtuigender te

presenteren in het krachtenveld van opdrachtgevers en

concurrenten.

Gedurende het onderzoeksproces ontstond of groeide de

bereidheid om ondernemender te worden. (= effect Actie-onderzoek)

22

Bevindingen professionals: resumé

Knelpunten:

Hoge caseload waardoor er nauwelijks of geen ruimte is voor initiatieven. Geen

invloed op omvang caseload en inhoud nieuw uitvoerend werk c.q. opdrachten.

Per discipline of naar financieringsvorm vorm gegeven organisatiestructuur werkt

belemmerend voor voorgestane integrale aanpak.

Teams ondersteunen collega’s, die op vernieuwing uit zijn, meestal niet;

vernieuwing wordt snel geassocieerd met nog meer werk. In teams spreekt men

elkaar niet aan op (on)professioneel gedrag.

Professionals nemen zelf te weinig het voortouw om belangrijke punten bij het

overleg met managers te agenderen.

Sommige professionals missen bevoegdheden en/of medewerking voor inzet van

personeel bij verworven opdrachten.

23

Bevindingen professionals: resumé

Professionals missen informatie over beleid en kaders van de

managers, te weinig steun bij vertaalslag van visie op

ondernemerschap – dit remt initiatieven voor ondernemender

gedrag.

Gescheiden circuits: managers zijn vaak bij werkoverleg niet

aanwezig; zij en de professionals doen te weinig aan kennisdeling –

op signaleren van trends of belemmeringen komt geen feedback.

Managers lopen aldus het risico van onderbenutting van kennis en

mogelijkheden die de organisatie biedt; ze lopen risico’s op het

afsluiten van contracten met slecht uitvoerbare opdrachten en

reputatieschade voor de instelling.

24

25

8. Bevindingen in vogelvlucht (2)

Onderzoek met andere functionarissen in de organisatie

Welke factoren, omstandigheden binnen de organisatie zelf faciliteren,

stimuleren of belemmeren in de ogen van direct leidinggevenden, managers,

beleidsmedewerkers, personeelsfunctionarissen en directie het

ondernemender gedrag van professionals?

N.b. 1: De meeste bevindingen zijn de percepties van de organisatieleden.

Waar het de waarnemingen van gedrag van de professionals betreft

hebben die niet betrekking op de professionals uit het eerdere

onderzoek, die door de instellingen zelf meestal als goede

voorbeelden van intrapreneurship worden beschouwd.

N.b. 2: Ook hier een resumé: niet gespecificeerd per welzijnsinstelling en

type professional.

26

Organisatiecontext en professionals

Beïnvloedende factoren vanuit de organisatiecontext

Kansen:

Teamcommitment statements of individuele versies daarvan, ter

vervanging van invoering van Resultaat Verantwoordelijke Teams

( bood kansen, maar werd vanwege fusie opgeschort).

Voornemen om coachend leiderschap bij managers te realiseren.

Kennisdeling op intranet: C.V.’s van professionals brengen

gevolgde opleidingen/cursussen instellingsbreed in beeld.

Verplicht lidmaatschap beroepsvereniging, met scholing en

intervisietrajecten.

Organisatiecontext en professionals

Jaarlijks instellingsbreed overleg om kennis van elkaars werk en

inzichten te delen.

JaarlijkseThemadagen voor bijscholing.

Een organisatie heeft een sterk imago qua ondernemerschap, is

opinionleader en staat bekend vanwege vernieuwende projecten.

Werken aan HKZ-certificering brengt ook mogelijkheid voor bredere

profesionalisering interne organisatie.

Ondanks alle beperkingen werken sommige professionals en

teamleiders aan vernieuwingen, integrale aanpak en tonen

ondernemender gedrag; zijn er vanuit de organisatie initiatieven.

27

Organisatiecontext professionals

Knelpunten:

Organisatie: niet planmatig, geen implementatieplannen bij

vernieuwingen, geen koppeling aan P-instrumenten.

Teamontwikkeling inhoudelijk onvoldoende; teamleiders niet voldoende

toegerust om aan te sturen op integrale aanpak en/of andere vormen van

ondernemender gedrag.

Professionals: omslag voor vernieuwende aanpak gaat moeizaam;

functioneringsgesprekken worden niet vaak gevoerd, managers zijn daar

niet voor toegerust.

Dominerend verouderd beroepsbeeld: één-op-één hulp, sociaal-

psychologische ondersteuning, spreekuur – staat haaks op verschuiving

in de vraag: meervoudige problematiek, armoedevraagstukken,

zorgmijders, outreachend werken.

28

Organisatiecontext professionals

Cultuur: te weinig aansturing en (van hoog tot laag) geen

aanspreekcultuur, ‘alles onder de tafel houden’;te weinig zakelijke

onderlinge omgang.

Valse bescheidenheidsideologie, ‘hoofd niet boven het maaiveld

steken’ belemmert innovatief initiatief en het delen van opmerkelijke

successen.

WILL-systematiek ( & verantwoordingssysteem geleverde diensten)

belasten professionals met te veel registratie; managers vinden dit

systeem te inflexibel om tussentijds bij te stellen; kwantitatieve

afrekenmethode is dodelijk voor ondernemerschap.

29

30

8. Bevindingen in vogelvlucht (3)

Onderzoek met Stakeholders

Ondernemerschap:

Waar zien of ervaren opdrachtgevers ( gemeentes, stadsdelen) en

samenwerkingspartners mogelijkheden, ( gemiste) kansen en/of gebreken in

ondernemender gedrag en ondernemerschap bij professionals en

instellingen van wie zij diensten afnemen c.q. met wie zij samenwerken?

9. Stakeholdersonderzoek

Deelnemende stakeholders per welzijnsinstelling:

CentraM Amsterdam

stadsdeel Bos en Lommer

stadsdeel De Baarsjes

Sociaal Meldpunt Oud-west

Mentrum

Combiwel Amsterdam

stadsdeel Noord

stadsdeel Oud-west

Mixen in Mokum

Kontext Haarlem

Gemeente Haarlem

Buurtcentrum De Hamelink

Loket Heemstede

31

32

Bevindingen Stakeholdersonderzoek

Beperkingen versus ruimte voor ondernemerschap op macro- en micro-

niveau:

Contractuele afspraken over aanbod.

Systeem voor verantwoording bestede middelen.

Sterkere Positionering van bepaalde instellingen ten koste van anderen

en de professionals ( GGD, stadsdeelraden).

Uniformering stedelijk welzijnsaanbod.

Sturing op samenwerking.

Richtlijnen versus staalkaart offerte aanbiedingen.

33

10. Voortzetting onderzoek IZW

1. Afronding 1e en 2e fase onderzoek bij CentraM, Combiwel en Kontext

(november 2010 – april 2011)

Beschrijving van de configuratie voor ondernemerschap als instelling en

voor de betreffende functiegroep van professionals.

Resumé belemmerende en vanuit de instelling beïnvloedbare factoren

voor ondernemender gedrag van de betreffende professionals.

Werkateliers -Verbredingstraject per instelling naar collega-professionals

en teamleiders/managers; inzichten, vaardigheden (scholing, maatwerk-

competentietraining - professionals en relatie professionals-

teamleiders/managers).

34

Voortzetting onderzoek IZW

2. Start 3e fase HRM-traject bij de organisaties CentraM, MEE Noordwest-

Holland en GGZ Noord-Holland-Noord ( januari – oktober 2011)

Onderzoek met leidinggevende/ meewerkende professionals naar

voorwaarden voor ondersteuning en stimulering van ondernemender

gedrag van de professionals ( stijl van leiding geven, HRM-

instrumenten, kennisdeling en interne netwerken e.d.).

Afsluiting Presentatie

Naam: Paul P.J. Overvoorde, programmaleider IZW

Tel: +31 (0)6 – 1527.9614

E-mail: paul.overvoorde@Inholland.nl

Website: www.INHolland.nl/IZW

35

Afsluiting: Ruimte voor vragen, op-/aanmerkingen,

discussie.