ak gÜnlere - chp 1973 seçim bildirgesi

8/8/2019 AK GÜNLERE - CHP 1973 Seçim Bildirgesi

http://slidepdf.com/reader/full/ak-guenlere-chp-1973-secim-bildirgesi 1/218



SUNUŞCumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyetle ya ş ı tt ı r.

Atatürk'üncumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçı lı k, devletçilik, lâiklik, devrimcilik ilkelerido ğ rultusunda Cumhuriyeti kökleş tirmekle, Türk Ulusunu çağda ş uygarlık düzeyininüstüne yükseltmekle ve halk egemenli ğini her alanda geçerli k ı lmakla görevlendirdi ğ iCumhuriyet Halk Partisi, bir h ı zl ı de ğ i ş im ça ğ ı nda bu görevleri, ancak,kendi içinde dedevrimci olmakla yerine getirebilirdi. Cumhuriyet Halk Partisi, giri ş ti ğ i büyük at ı l ı mlar ı ntoplumdaki do ğ al sonuçlar ı olan de ğ i ş ikliklere ancak kendini sürekli yenileyerek yeti ş ebilirdi. Elli y ı ld ı r ülkemizde nice partiler kuruldu ve tükendi. Yaln ı z CumhuriyetHalk Partisi, kendini yenileye yenileye, canl ı l ı ğ ı n ı sürdürebildi.

9 Eylül 1923'de kurulan Cumhuriyet Halk Partisi, ellinci y ı l ı nda, sa ğ lam özünden vehalktan ald ı ğ ı güçle, yeniden do ğ mu ş gibi gençtir. Türkiye'nin en köklü ve en gençpartisidir.

Yeni Devletin yapıc ı s ı , ça ğda ş uygarlığ ı n yol açı c ı s ı , demokrasinin kurucusu olmuş tur.Cumhuriyet Halk Partisi.Ş imdi de demokrasiyi ya ş atacak ve demokrasi içinde ülkeyikalk ı nd ı racak bir düzenin öncülü ğ ünü yapmaktad ı r.

Hakça bir düzen olacakt ı r bu... Kimse kimseden insanca ya ş ama hakk ı n ı esirgeyemeyecektir bu düzende;insan insan ı , yabanc ı lar vatan ı sömüremeyecektir .

Herkes özgür olacakt ı r bu düzende. Özgürlük, e ğ itimdeki, gelirdeki dengesizliklerins ı n ı rlamas ı ndan kurtulacakt ı r.

Toplum yarar ı ki ş isel ç ı karlardan önde gözetilecektir bu düzende, fakat toplum yarar ı

gerekçesiyle de olsa kimsenin ki ş ili ğ ini serbestçe geli ş tirmesi engellenemeyecektir.

Halkı n üstünde egemenlik olmayacakt ır bu düzende. Devlete de servete de kulolmayacakt ır hiç kimse...

Cumhuriyet Halk Partisi, böyle bir düzeni kurma yolunda, içindeki engelleri a ş m ı ş t ı r;bütünle ş ti ğ i halk ı n deste ğ iyle d ı ş ı ndaki engelleri de a ş acakt ı r. İ nsanl ı k ülküsünün akgünlerine insanca yöntemlerle ula ş acakt ı r.

Kurulu ş u nas ı l olacakt ı r bu düzenin, yap ı s ı özü ne olacakt ı r ?.. Bu Seçim Bildirgesibunlar ı anlatmaktad ı r.

3-4



İÇİNDEKİLERSayfa

SUNUŞ : 3

GİRİŞ : 5

EKONOMİK DÜZEN: 21

—ÖZGÜRCE VE HAKÇA KALKINMA : 23

—KALKINMA KÖYLÜDEN BAŞLIYACAK : 25

• Pazarlama, Kredi ve Destekleme : 27• Örgütlenme : 31• Toprak Düzeni : 33• Yerleşme Düzeni ve Altyapı : 38• Eğitim : 43

—BÖLGELERARASI SOSYAL ADALET : 44

• Doğu ve Güneydoğu Anadolu : 45• Başka Azgelişmiş Bölgeler : 50• Haşhaş Ekimi Bölgeleri : 50

—ORMAN KÖYLÜLERİNİN KALKINMASI : 52

—HAYVANCILIK : 56

• Balıkçılık : . 57

—ÇALIŞANLARIN YATIRIMLARI 58

• İşçi ve Memur Yatırımları 63

—KAMU GİRİŞİMİ : 66

—ESNAF VE SANATKAR : 70

—ÖZEL SEKTÖR : 80

• Küçük ve Ortaboyİşletmeler : 80• Büyük Sermaye Kuruluşları : 83• Özel Girişimle ilgiliİlke ve Tedbirler : 83• Yabancı Sermaye : 85



—SINAÎLEŞME POLİTİKASININ TEMEL STRATEJİK KURALLARI : 87

—SINAÎLEŞME ÎLEİLGİLÎ GENEL TEDBİRLER : 89

—ARAÇLAR VE KURUMLAR:

—ADALETLİ, ETKÎN VE DEMOKRATİK PLÂNLAMA : 90 —ADALETLİ VE ÜRETKEN BÜTÇE VE MALÎYE POLİTİKASI : 94

—KAYNAKLARIN VERİMLİ VE ADALETLİ DEĞERLENDİRİLEBİLMESİ VEGÜRLEŞTİRİLMESİ : 97

—ADALETLİ PARA, KREDİ VE BANKACILIK POLİTİKASI : 101

—ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ HALKTAN YANAİÇ VE DIŞ TİCARET POLİTİKASI : 104

—SU, ENERJİ VE YERALTI KAYNAKLARI : 106• Sulama : 109• Yeraltı Kaynakları : 109

—ULAŞTIRMA : 112



SOSYAL DÜZEN: 115

—İNSANCA VE DEMOKRATİK ÇALIŞMA DÜZENİ : 117• Yurt Dış ındaki İşçiler 127

—SOSYAL GÜVENLİK : 129

—MUTLU, SAĞLIKLI, ADALETLİ YERLEŞME VE YAŞAMA DÜZENİ : 135

—SAĞLIKLI VE UZUN YAŞAMA HAKKI: 138

- TABİİAFETLERE KARŞI PLÂNLAMA: 143

—EĞİTİM, GENÇLİK, KÜLTÜR, SANAT VE SPOR: 145

• Temel ilkeler ve Amaçlar : 148• İlk Eğitim : 149• Orta Eğitim : 150• Lise Eğitimi : 150• Yüksek Öğretim : 151• Yurt Dış ındaki İşçilerle Çocuklarının Eğitimi : 154• Öğretmenin Özgürlüğü : 154• Meslek içi Eğitim : 155• Halk eğitimi : 155• Eğitimin Ortak Unsurları : 156• Araştırma : 157• Sanat ve Kültür : 157• Halka ve Gençliğe Dönük Spor : 160

—DİN : 162



SİYASAL DÜZEN: 167

— DEMOKRASİ : 169

— HABERLEŞME : 191

— HALKÇI VE ETKİN KAMU YÖNETİMİ : 193

—İÇ GÜVENLİK : 203

— HAKÇA HUKUK : 209

• Orman Suçlarının Aff ı : 212• Genel Af : 212

ULUSAL GÜVENLİK VE DIŞ POLİTİKA: 215 — CİHANDA BARIŞ : 217• Ulusal Güvenlik : 217• Dış Politika : 219• Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Türkiye : 223

SONUÇ : 229

231-232-233-234



GİRİŞ

1969 Milletvekili Seçimleri için Cumhuriyet Halk Partisinin « DÜZEN DEĞİŞİKLİĞİ PROGRAMI» olarak yay ı nlam ı ş oldu ğ u Bildirge, 1973 y ı l ı nda da geçerlidir. YeniSeçim Bildirgesiyle, baz ı konulardaki CHP görü ş leri, «DÜZEN DE ĞİŞİ KLİĞİ PROGRAMI» do ğ rultusunda geli ş tirilmi ş , yenile ş tirilmi ş , de ğ i ş ik toplum ko ş ullar ı na veöncelik kazanan sorunlara göre, daha ayr ı nt ı l ı olarak i ş lenmi ş tir.

Rejim Bunalım ı

1973 Bildirgesi haz ı rlan ı rken, 1969 y ı lında yayg ı nlık kazanmaya ba ş layan ve 12 Mart1971 olay ı ile ileri ölçüye varan rejim bunalım ı , bu bunal ı m ı do ğ uran etkenler vebunal ı m ı n yaratt ı ğ ı sorunlar öncelikle göz önünde tutulmu ş tur.

O yüzdendir ki, 1973 Seçim Bildirgesinde, rejim sorunlar ı na, 1969 Bildirgesinde(Düzen De ğ i ş ikli ğ i Program ı ) oldu ğ undan daha çok önem verilmi ş tir; ve rejimbunal ı m ı na gerçekçi ve geçerli çözümler önerebilmek için, rejim bunal ı m ı n ı n nedenleriüzerinde enine boyuna durulmu ş tur.

12 Mart 1971'den sonra yap ı lan baz ı Anayasa ve yasa de ğiş iklikleriyle demokrasimizbüyük ölçüde zedelendiği, demokratik hak ve özgürlüklerde kı s ınt ı lar yap ı ldığ ı için,demokrasinin onar ı lmas ı , sa ğlam bir temele oturtulmas ı , baz ı hakları n veözgürlüklerin geniş letilmesi, CHP 1973 Seçim Bildirgesinin üzerinde durduğu ba ş lı casorunlar aras ında yer almaktad ı r.

Gençlik Sorunu

Türkiye'yi 12 Marta getiren olu ş umda gençlik sorununun ta ş ı d ı ğ ı a ğ ı rl ı k göz önündetutularak, Bildirgede, gençlik ve e ğ itimle ilgili konulara da, ola ğ anüstü say ı labilecekgeni ş likte yer ayr ı lm ı ş t ı r.

Gençlik ve e ğ itim soranlar ı n ı n özenle ve önemle ele al ı nmas ı , yaln ı z Türk gençli ğ ininesenli ğ i veya yaln ı z rejim ve huzur aç ı s ı ndan de ğ il, ekonomik ve sosyal geli ş meaç ı s ı ndan da zorunlu görülmü ş tür. Çünkü ekonomik ve sosyal geli ş memiz önündekiba ş l ı ca dar bo ğ azlardan birinin e ğ itim düzenindeki bozukluk ve e ğ itilmi ş insangücünden yararlanmadaki aksakl ı k oldu ğ u art ı k bellidir.

Sa ğa Kayı ş

12 Mart 1971'den sonra Türkiye'de demokrasi bir ölçüde ask ı ya al ı n ı nca, halk ı nsiyasetteki a ğ ı rl ı ğ ı , devlet yönetimi üzerindeki etkisi geni ş ölçüde azalm ı ş t ı r.

Büyük varlı klı ç ı kar çevreleri ve onların yanda ş ı olan tutucu partiler, bundanyararlanarak, ekonomik ve sosyal politikayı , Anayasam ız ın temel unsurlar ı aras ındayer alan «sosyal devlet» kavram ı ile bağda şmayacak kadar sa ğa kayd ırm ış lardır.



Özellikle üçüncü Be ş Y ı ll ı k Kalk ı nma Plân ı , bu sa ğ a kay ı ş ı n etkisi alt ı nda kalm ı ş t ı r.Gerçi Adalet Partisi de —oyla de ğ il sözle— bu Plân ı n kar ş ı s ı na ç ı km ı ş t ı r ama, Plân ı

halk ı n yarar ı na ayk ı r ı buldu ğ u için de ğ il, yeteri kadar kendi yan ı nda bulmad ı ğ ı içinkar ş ı ç ı km ı ş t ı r. Üstelik, yapt ı rd ı ğ ı de ğ i ş ikliklerle, Plân ı , gönlünce kendi yan ı na çekmeyi

de ba ş arm ı

ş t ı

r.Üstelik, Plân yürürlü ğ e girdikten sonra, iktidardaki AP ve CGP koalisyonu. Plânkavram ı n ı tüm »reddederek, plâns ı z ve keyfî bir uygulamaya giri ş mi ş tir. Öylelikle,iktidar ı n iktisadî ve sosyal tutumu, fiilen, Plânda öngörülenin de daha sa ğ ı na kaym ı ş ve ekonominin zorluklar ı n ı ve bunal ı m ı n ı artt ı rm ı ş t ı r.

Onun için, CHP iktidara gelirse, ekonomik ve sosyal alanda çözmesi gereken ilk vetemel sorunlardan biri.Plân sorunu olacakt ır.

5-6-7-8



CHP halkı hiçe sayan buanti-sosyal Plânı değiştirecektir veekonomik yönüyle sosyalyönü dengeli ve uyumlu bir halkçı plân haz ırlayacaktır. CHP'nin hazırlayacağı buyenikalkınma plânı , ekonomik gelişmeyi sosyal adaletle bir arada ve demokratik rejimiçinde hızlandırıcı bir plân olacaktır.

Çağdış ı Ekonomik Tutum

Son yıllarda açıktan izlenen ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânında da keskinçizgilerle ortaya konan çağdış ı ekonomik tutum, sosyal adalete aykırı olduğu gibi, saltekonomik açıdan da verimsiz hattâ sakıncalı bir tutumdur. Nitekim, son yıllarınekonomik açıdan çok iyi koşullarına rağmen, bu tutumun ekonomi alanında verdiğisonuçlar, iç açıcı olmaktan uzaktır.

Son yıllarda, kaynakları Türk ekonomisinin dış ında olmakla birlikte gelişmemizaç ıs ından bazı uygun koşullar ortaya çıkmış, hızlı bir kalkınma ortamı belirmeyebaşlamıştır. Yurt dış ındaki işçilerimizin tasarruflarını geniş ölçüde yurda göndermeleri,Türkiye'nin döviz açığını kapatabilmesini, gür bir döviz kaynağına kavuşmas ını

sağlamıştır. Öte yandandünya konjonktürü, Türkiye'nin geleneksel ihraç ürünlerindenbaz ılarının dünya piyasalarındaki değerlerini ve fiyatlarını arttırmıştır; öylelikle ihracatgelirlerimiz de yükselmiştir. Türk ekonomisinin dış ında oluşmakla birlikte, sonuçlan veetkileri bakımından kalkınmamıza büyük katkıda bulunabilecek bu olanaklar, ülkemiziçinşimdiye kadar rastlanmamış bir tarihîşanst ır.

Fakat Türkiye'nin çağdış ı ekonomik düzeninde, ve başta iktidar koalisyonu olmaküzere Türk ekonomisinin egemen güçleri elinde, bu büyükşans heba olupgitmektedir.

Bütün bu uygun koşullara rağmen, Türk ekonomisi ağır bir bunalım içine düşmüşdür.Artan dövizler adetâ ekonomiye yük olmağa başlamışdır. Artan Devlet gelirlerinerağmen, yönetimdeki israfçılık da arttığı için, plânsız bir tutum izlenmeğe başladığı

için, başta enerji olmak üzere altyapı büyük ölçüde ihmal edildiği için, üstelik,teknikpersoneli küstüren bir personel ve ücret politikası uygulandığı için, yatırımlaraksamaktad ır.

9



Adı geçen partiler, bu Hükümetlerin ekonomik ve sosyal politikalarının hiçbir yönünekarş ı çıkmış değillerdir. Programlarını, tutum ve davranışlarını büyük ölçüdebenimsemiş ve desteklemişlerdir; hele son Hükümetin programını ve tutumunukendileri saptamışlardır. Başbakan ını ve Bakanlarını bile kendileri seçmişlerdir.Ekonomi ve maliye politikası bakımından kilit bakanlıklarda kendi seçtikleri partili

Bakanlar bulunmaktadır. Bu durumda, halkın gitgide yükselenşikâyetleri karş ıs ında,bu partilerin, sanki kendileri sorumlu değillermiş gibi, pahalılığı eleştirmeleri. Hükümetikendilerinden ayrı gibi göstermeğe kalkışmaları, inandırıcı olamaz.

Son yıllarda ülkemizin içine düştüğü ekonomik bunalım ve bu ekonomik bunalımınağırlaştırdığı sosyal rahats ızlıklar, Türkiye'de zorla sürdürülmek istenen çağdış ı veadaletsiz bir ekonomi politikasının iflâsı anlamını taş ımaktadır.

Türk parasının değerini bir hamlede yüzde 66 düşüren devalüasyonu, AP iktidarınınizlediği ekonomi politikası kaçınılmaz hâle getirmişti. Şimdi, AP, geniş ölçüde odevalüasyonla başlayan fiyat hareketlerinin sorumluluğundan kendini çekip

s ıyıramaz. Nitekim AP, hâlâ devalüasyonun savunuculuğunu yapmaktadır. Zorunluhâle getirildikten sonra devalüasyondan elbette kaçınılamaz. Fakat ihracat gelirlerini,ekonomide yapısal değişikliklerle, pazarlamada kurumsal düzeltmelerle arttırmağaçalışacak yerde, bu bakımdan devalüasyona umut bağlamak, herhalde övünülecekbir ekonomik tutum olamaz.

Hiç kuşkusuz, sağınızdaki partilerden,ortanın solunda CHP'nin halkçı ekonomikfelsefesini benimsemelerini bekleyemeyiz. Fakat bu partilerin ekonomi ve kalkınmaanlayışları, çağdaş kapitalist anlayış ın ölçülerine bile vurulduğunda çok sakatt ır veçağımızın çok gerisindedir.

11



AP'nin ekonomi anlayış ındaki temel sakatlıklardan biri, Türkiye'de tarım kesiminingüçlendirilmesine gereken önem verilmeden sınaileşmenin hızlandırılabileceğinisanmas ıdır. Oysa, tarım yeteri kadar güçlendirilmeyince, Türkiye'nin sanayi alanındada soluğu kesilmekte, sıçrama olanakları kıs ılmaktadır. Tarım kesiminin güçsüzlüğüyüzünden köylü yoksullaştıkça iç pazarda meydana gelen daralma da,sanayileşmemizin önüne ciddî bir dar boğaz çıkarmaktadır.

Teşvik tedbirleri adı altında, Devlet kaynaklarının büyük ölçüde özel girişime, özelgirişimin de tekelci sermaye gruplarına aktar ılması, Devleti, ciddî bir sınaileşme içingerekli altyapı yatırımlarını gerçekleştirebilme gücünden yoksun bırakmaktadır.

Hesaps ız, plâns ız, israfçı bir tutumun, üstelik insana değer vermeyen, kalkınmadainsan unsurunun önemini kavramayan bir tutumun sonucu olarak, gitgide büyüyeneğitilmiş insangücü aç ığı da Türkiye'nin kalkınmas ını ve s ınaileşmesini ciddî olarakengellemektedir. Birinci Plân döneminde eğitim harcama hedefi 7,1 milyarken, 6,5milyar olarak gerçekleşmişdir. İkinci plân döneminde hedef 6,7 milyara indirilmiştir;gerçekleşme ise 4.7 milyara düşmüştür.

Bir yandan eğitilmiş insangücü, hele teknik personel açığında meydana gelenbüyüme, bir yandan da bu personelin küstürülüp kaçırılması, kalkınma atılımlarını,yatırımları, büyük ölçüde aksatmaktadır.

İzlenen sınaileşme politikası kendi içinde de sakatlıklarla doludur.Türkiye'nin,özellikle Avrupa Ekonomik Topluluğuna tam üyeliği yolunda riskli adımlar atıldığı birs ırada, vermesi gerekirken, kusurlarına rağmen Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plân ı bilebunu emrederken, tam tersi yap ılmaktadır. Bu tersliğin ilginç bir örneği, dokumaendüstrisi alanında görülebilir: Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânı, beş yıllık dönemdedokuma sanayiine ancak 8 milyar 750 milyon liralık yatırım yapılmasını öngördüğü

hâlde, yalnız 1974-75'de kurulacak dokuma (daha çoğu iplik) sanayii yatırımlarına 30milyar lira dolaylarında, ihtiyaçtan çok fazla kaynak ayrıldığı, teşvik belgelerindengörünmektedir.

12



Kasıtlı Yaratılan Pahal ılık

Artık yılda ortalama yüzde 20'nin altına düşmeyen ve — ekonomiye yön veren anlayışve tutum değişmedikçe de — düşmeyeceği anlaş ılan hızlı hayat pahalılığı netesadüflere ne de sadece ara rejim Hükümetlerinin beceriksizliğine bağlanabilir. Bu

pahal ılık, iktidar ortağı partilerin ekonomi anlayışlarının ve bu anlayışa uygun yöndebilinçli olarak izlenen tutumun kaçınılmaz sonucudur. O bakımdan, son yıllarda artıkhalkın tahammülünü aşan PAHALILIK, GENİŞ ÖLÇÜDE KASITLI OLARAKYARATILMAKTADIR.

Türkiye'nin büyük varlıklı çıkar çevreleri ve, başta bugünkü iktidar ortakları olmaküzere, o çevrelere hizmet eden partiler, tekelci sermaye gruplarının sermayebirikimini hızlandırmayı başlıca amaç edinmişlerdir. Bunun en kolay yolu ise,enflâsyon burgacı ile yaratılan pahalılıktır. Bu burgaç, çalışanların, dar gelirlilerinemeklerinden elde edilen değeri, gitgide artan ölçüde, büyük sermaye çevrelerineaktarır. Yoksulu daha yoksul, varlıklıyı daha varlıklı yapar.

Normal, düzgün bir fiyat oluşumu sürecinde, varlıklı çevreler, yoksulların ve ortahallilerin gelirlerinin bir ölçüden fazlasını kendilerine alamazlar. Ama enflâsyon vepahal ılık sürecine girildi mi, hailem yapabildiği tasarruflar olduğu yerde eriyerekvarlıklıların kasasına akar.

Pahal ılık hızlandıkça kâr oranları artar. Kâr oranlarının artış ındansa, işçi, köylü,memur, emekli gibi dar veya değişmez gelirli yurttaşlar değil, aracılar, ve genelliklebaşkalarının malını, parasını, emeğini kullananlar yararlanır.

Türkiye'nin büyük iş çevreleri, toplu sözleşme ve grev hakkı karş ıs ında da, kârlar ını yüksek tutmanın hattâ büsbütün yükseltmenin yolunu, pahalılığı hızlandırmaktabulmuşlardır. Toplu sözleşme ve grev hakkı nedeniyle işçi ücretlerine zaman zamanyapmak zorunda kaldıkları zamları, işçiden ve genel olarak halktan, fazlasıyleçıkartmaktadırlar, işçi ücretlerindeki artış karş ıs ında iş adamlarını, maliyeti düşürme,verimi yükseltme, sürümü arttırma gibi yollara başvurmağa kendilerini zorlayanHükümetler başda bulunmayınca, büyük iş çevreleri bu sağlıklı yollara başvuracakyerde, genellikle mamullerin ve hizmetlerinin fiyatlarına zam yapmak, kâr marjlarını oşekilde yüksek tutma, hattâ büsbütün yükseltme yoluna gitmektedirler.

13



Büyük iş çevrelerini, sağlıklı bir ücret ve fiyat, sağlıklı bir üretim ve pazarlamapolitikasına yöneltecek yerde, o çevrelerle bir doğrultuda hareket eden Hükümetlerde, gerek toplu sözleşmelerle işçilere gerek personel reformuyla memurlara verdiklerizamları, Devletçe üretilen mal ve hizmetlere büyük zamlar yaparak çıkarmaktadırlar.Daha rasyonel ve tutumlu, daha az israfçı bir yönetim kurmayı, iktisadî kamu

kuruluşlarına modern işletmecilik anlayış ını getirmeyi düşünmemektedirler.Ayrıca gerek büyük iş çevreleri gerek bu Hükümetler, tarımsal ürünlerin tabanfiyatlarına zam yapmak zorunda kalındı mı, bunu da, gene mamul fiyatlarına aş ırı

zamlarla telâfi yoluna gitmektedirler. Daha adaletli bir tarım destekleme politikası

uygulamayı , tarımda aracılık ve kredi düzenindeki bozukluktan ileri gelen verimdüşüklüğüne ve maliyet yüksekliğine çözümler arayıp bulmayı düşünmemektedirler.

Öylelikle, ücret zammı olarak veya taban fiyat olarak halka verilenler, halktan çokdaha fazlasiyle alınıp büyük sermaye çevrelerine aktarılmaktadır.

Hayat pahalılığının kasıtlı olarak arttırıldığının bazı somut örnekleri gözler önündedir...Türkiye'nin demir-çelik üretiminin ne kadar olacağı, bu maddelere ihtiyacının ne kadarartacağı kesin rakamlarla bilinirken, ve üretimle ihtiyaç arasındaki açığı dışardangetirebilmek için elde sınırsız döviz olanakları varken, bu ithalâtın aylarcageciktirilmesi, demir-çelik stoku yapabilme imtiyazına sahip bazı varlıklı kişilerinkazançlarını büyütmek için başvurulan kasıtlı bir tertipten başka şeye yorulamaz.

14



Bu yoldan bir süre için yaratılan sunî darlık, halkın sırtından, bir avuç insanın, birkaçayda, milyonlarına milyonlar katabilmelerini sağlamışdır. Bu kolay ve adaletsiz yoldanservet artış ı ise, inşaat maliyetlerini büyük ölçüde yükselterek hayat pahalılığını

büsbütün kamçılamıştır.

Pirinç darlığı ve bu darlıktan yararlanarak, bazı aracıların, üreticiye ödenenden üçmisli yüksek fiyata pirinç satabilme olanağını bulabilmeleri de bu türlü bir sermayebirikimi politikasının sonucudur.

Kıs ırlaşan Ekonomi

Geniş halk topluluklarını yoksullaştırmak ve sömürmek yoluyla sermaye birikiminihızlandırma ve tekelci sermaye gruplarının elinde yoğunlaştırma amac ını güden buçağdış ı ekonomi anlayış ı, ekonomide hızlı gelişmeye ve büyük genişlemeye yolaçabilecek bir dönemde Türk ekonomisinin gitgide kıs ırlaşmas ı sonucunudoğurmuşdur. Halkı yoksullaştırma ve halkın tüketim gücünü kısma pahasına belirliellerde sermaye birikimini hızlandırma politikası, tüketim sanayii yönü çok ağır basansanayimizi de, giderek, bir pazar daralması içinde boğmağa başlamışdır.

Öte yandan, hızlı hayat pahalılaşmas ı, halkın tasarruf yapmasını hem zorlaştırdığı

hemde kârsızlaştırdığı için, Türk halkının belirgin ve sağlıklı bir niteliği olan tasarrufeğilimi de gitgide babalanmaktadır. Böylelikle, Türkiye'de uygulanmak istenen çağdış ı

ilkel kapitalizm kendi kendiyle de çelişkiye düşmüş olmaktadır.

Bu tutumun gözle görülür, elle tutulur duruma gelen olumsuz sonuçlarından dersalınacak yerde, onu daha da ileri götürme eğilimleri ve tertipleri ortadadır.

Örneğin, 1973 seçiminden sonra Adalet Partisi, kendi baş ına veya aynı doğrultuda birpartiyle birlikte yeniden Hükümet kurma olanağını bulursa, hazır bekleyen teşviktedbirleri ve büyük mağazalar tasarıları hemen yasalaştırılacaktır ve tekelci büyüksermaye büsbütün kayrılacaktır. Bundan, dar gelirli halk toplulukları kadar, küçük veorta boy işletmeler de zarar görecektir. Türk ekonomisi ve giderek Türk Devletininyönetimi, büyük yabancı sermaye ile işbirliği yapan tekelci sermaye gruplarınıntümden eline geçmiş olacaktır. O zaman ekonomimiz büsbütün kıs ırlaşacağı, sosyaladalete büsbütün ters düşüleceği gibi, artık Türkiye'de demokrasiyi de, 12 Marttansonraki yozlaştırılmış, budanmış haliyle bile yaşatmak bir hayal olacaktır.

15



CHP'nin Sosyal Adaletçi ve Dengeli Kalkınma Modeli

Türk ekonomisine, Türk halkına ve Türk demokrasisine yönelen bu büyük tehlikekarş ıs ında, Cumhuriyet Halk Partisinin, sermayeyi sınırlı ellerde yoğunlaştırıp o ellerle

yatırıma yöneltme yerine, öncelikle üretici halkın ve çalışanların eliyle yatırımayöneltmeyi öngören tutumu, büyük önem kazanmaktadır.

CHP'nin kendidemokratik sol doğrultusundaki bu tutumu, ekonomimizdeki daralmayı

sona erdireceği, halkta belirginleşen tasarruf ve yatırım eğilimini azamî ölçüdedeğerlendireceği gibi, hızlı kalkınma ile yaygın sosyal adaletin bir aradagerçekleşmesini de sağlayacaktır. Üstelik, halkın ekonomik gücüyle birlikteyönetimdeki ağırlığını da arttıracağı için, demokrasimizi de daha sağlam bir tabanaoturtacaktır.

Bu bakımdan, CHP'nin Türkiye gerçeklerine uygun olarak oluşturduğu gelişmemodeliyle, ekonomik kalkınmanın, sosyal adaletin ve özgürlükçü demokrasinin —biriöbürüne feda edilmeksizin— nasıl bağdaştırılacağının, 1973 Seçim Bildirgesinde dahaaç ık olarak ortaya konulmasında yarar görülmüştür.

16



Halk-Devletİlişkileri

Türk halkının, artan geçim zorluğundan ve yoksulluktan, sosyal adaletsizlikten veözgürlük kıs ıntılarından duyduğu sıkıntıların yanı sıra, Devlet yönetiminden, adaletdüzeninden ve sağlık hizmetlerindenşikâyetleri de devam etmektedir.

Halkın günlük yaşamında ve Devletle ilişkilerinde önemli yer tutan bu alanlarda,demokrasinin, şimdiye kadar, halkı tatmin edici düzelmeler sağlamış olması gerekirdi.Böyle düzelmelerin sağlanamam ış olması, giderek, demokrasiye duyulan inancınsars ılması sonucunu da doğurabilir.

CHP, halkı daha mutlu kılmak, halkla Devleti yabancılaşmadan kurtarıpbütünleştirmek ve demokrasiye inandırıcılık kazandırmak bakımından, yönetimi,adaleti ve sa ğlık hizmetlerini halk yararına işler duruma getirmenin zorunlu olduğukanıs ındad ır. Onun için, CHP'nin 1973 Seçim Bildirgesinde bu konulara da ağırlıkverilmişdir.

İç Güvenlik

Ülkede iç güvenliğin ve asayişin demokratik hukuk devleti kuralları içinde ve etkinbiçimde sağlanmas ı, yalnız yurttaşların huzuru bakımından değil, rejimin esenliğibakımından da zorunlu hale gelmiştir. O nedenle, CHP'nin 1973 Seçim Bildirgesinde,iç güvenlik sorunları da, gerek huzur gerek rejim açıs ından, demokratik bir anlayışlave önemle ele alınmıştır.

Kamu Hizmetleri

Türk toplumu, gerek dünya görüşü gerek ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkileribakımından açık toplum aşamas ına geçtikçe, o arada köylünün pazar ekonomisiyleilişkileri arttıkça, halka dönük kamu hizmetlerinin sağlanış ındaki yetersizlikler,dengesizlikler ve adaletsizlikler, halkımızı eskisinden daha çok tedirgin etmektedir.

Pazar ekonomisiyle temas kuran ve modern tarım, modern meyvacılık, sebzecilikyöntemlerini öğrenmeye başlayan köylüler bilmektedirler ki, küçük bir devletyatırımıyla yörelerinin sulama olanakları değerlendirilirse veya kendilerini yakındakibüyük merkezlere bağlayan yollar yaz-kış ulaş ıma elverişli kılınsa, ya dayiyeceklerinden içeceklerinden kesip bir araya getirdikleri tasarruflarını bir küçükfabrikada değerlendirebilmeleri için köylerine bir an önce elektrik getirilse, hem kendikazançları hem de Türk ekonomisine katkıları birden bire büyük ölçüde artacaktır.Türk köylüsü artık, yoksulluğun kendisi için de ülkesi için de kader olmadığını

anlamışdır, ama yoksulluk çenberini kırabilmesi için gerekli olanakların kendisindenesirgendiğini görmeninıstırabı içindedir. Hele bu olanakların, seçimler öncesinde biroy pazarlığı aracı hâline getirildiğini görmek, köylüde büyük kırgınlık, küskünlükuyandırmaktadır.

Öte yandan tarımın ve köylünün ihmal edilmesi sonucuşehirlere büyük ölçüde akınetmek zorunda kalan yurtdaşlarımız, gözleri önündeki uygar yaşantı olanaklarındanyoksun kaldıkça, susuz,ış ıksız, yolsuz mahallelerde oturmak zorunda bırakıldıkça,onlarda da Devlete karş ı kırgınlık ve küskünlük artmaktadır.

17



Halkın Hakkı Halka Verilecek

Türkiye, bir hamlede bütün bu kamu hizmetlerini bütün yurttaşlara ve bütün yurtköşelerine ulaştırabilecek güçte olmayabilir; fakat Türkiye'nin gücü, olanakları vekaynakları iyi değerlendirilirse, adaletli ve verimli biçimde kullanılırsa, şimdiye kadarsağlanandan ve öngörülenden çok daha kısa bir sürede, kamu hizmetlerini yurda

dengeli olarak dağıtma yollan bulunabilir. Bunu sağlamak için,halkçı bir kamu hizmetianlayış ını ve çağın gereklerine uygun yeni bir ekonomik örgütlenme ve yerleşmepolitikasını oluşturup uygulamak.

Devlet yönetimindeki israfa son vermek ve halkın üretiminden emeğinden vevergisinden biriken kaynakları, tekelci sermaye çevrelerine aktaran bir adaletsizpolitika yerine, HALKIN HAKKINI HALKA VEREN BİR POLİTİKA izlemek yeterliolacaktır.

CHP'nin 1973 Seçim Bildirgesinde böyle bir politikanın esasları da yer almaktadır.

Bildirgedeki TekrarlarBildirgede öngörülen tedbirlerden baz ı lar ı birkaç yerde tekrarlanmaktad ı r. Bununnedeni, bir bölümü veya bölüntüyü okuyanlar ı n, o konuyla ilgili bütün tedbirleri birarada bulabilmelerini sa ğ lamakt ı r.

18-19-20



EKONOMİK DÜZEN

21-22



ÖZGÜRCE VE HAKÇA KALKINMA

Kalkınman ın soyut ve genel say ılarla belirlenmesi bir anlam taş ımaz. Kalkınman ınnas ıl sağlandığı ve topluma ne sağladığı, herkesin kalkınmadan ne ölçüde hakk ını aldığı önemlidir.

Say ılı kişiler elindeki varlığı arttıran ama halk çoğunluğunu yoksul bırakan birkalkınmayı, CHP, geçerli saymaz. Çünkü böyle bir kalkınma hakça değildir. Refahıtopluma hakça yaysa bile insanları baskı altında tutarak sağlanan bir kalkınmayı da,CHP, geçerli saymaz. Çünkü böylesi de özgürce kalkınma değildir.

Say ılı kişilerin refahını arttırıp halk çoğunluğunu yoksul bırakan, üstelik bu uğurdaözgürlükleri kısan bir sözde kalkınma ise büyük bunalımlara yol açar.

Türk toplumu böyle bir bunalıma sürüklenmektedir. Türkiye'de halk çoğunluğuyoksullaş ırken bir avuç insanın refahı artmakta; halkın bu adaletsizliğe sessizcekatlanmas ını sağlayabilmek için de özgürlükler kıs ılıp demokrasi yozlaştırılmaktadır.CHP'ye göre GERÇEK VE GEÇERLİ KALKINMA TÜM HALKIN ÖZGÜRCE VEHAKÇA KALKINMASIDIR.

Ancak böyle bir kalkınma insanlık açıs ından değer taş ır; topluma refahla birliktemutluluk da getirir ve insan kişiliğinin gelişmesini engellerden kurtararak insanı datoplumu da yüceltir. CHP iktidarı böyle bir kalkınmayı başlatacaktır ülkemizde.

23



CHP, kalkınmayı hızlandırma gerekçesiyle sosyal adaletin ertelenmesine kar ş ıdır.CHP, h ızlı kalkınma uğrunda demokrasiden vazgeçilmesine de kar ş ıdır. CHP, HIZLIKALKINMAYLA SOSYAL ADALETİ BİRLİKTE VE ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRATİKREJİMİÇİNDE GERÇEKLEŞTİRMEĞE KARARLIDIR ve çağdaş Türk toplumundazaten ba şka bir kalkınma yönteminin geçerli olamayacağı kanıs ındad ır.Geçerli olamayacağı da görülmüşdür.

Demokrasinin Türk toplumunda sosyal adaletçi baskıları arttırmas ından tedirginolanlar, temel haklarda ve özgürlüklerde kıs ıntılar, kurumlarda değişiklikler yaparakdemokrasiyi yozlaştırmayı, halkı etkisizleştirmeyi denemişlerdir; fakat bir ölçününüstünde basan sağlayamadıkları gibi, bu yoldaki çabalarla ekonomi, GİRİŞ'debelirttiğimiz büyük f ırsatlara rağmen, yeni zorluklarla karş ılaşmışdır, ve kalkınmaolanaklarının değerlendirilmesinde çok başarıs ız kalınmıştır.

Hızlı kalkınmayla sosyal adaleti birlikte ve demokratik rejim içindegerçekleştirebilmenin yolu nedir ?...

CHP'ye göre bunun yolu, halkın emeğinden ve üretiminden oluşan değeri, genehalkın eliyle yatırımlara ve başka ekonomik faaliyete yöneltecek halk girişimciliğineöncelik tanıyan bir ekonomik düzen kurmaktır.

Özel girişim olacaktır bu düzende; fakataş ırı kârlarla halkı ezemeyecektir veekonomiye de devlet yönetimine de egemen olamayacaktır.

Devlet girişimciliği olacaktır bu düzende, fakatdevleti halktan daha güçlü kılıcı boyutlara varmayacaktır.

Demokrasi de, toplum da, ulusal ekonomi de daha güçlü olacaktır bu düzende.

CHP'ninhalkçı iktidarı özgürce ve hakça kalkınmayı böyle bir düzendegerçekleştirecektir.

24



KALKINMA KÖYLÜDEN BAŞLAYACAK

CHP’nin halkçı iktidarında kalkınma köylüden bağlıyacaktır ve bütün topluma dengeli,adaletli ve güçlü olarak yayılacaktır.

CHP'nin halkçı

tutumunun ortaya koyduğu bu temel ilke, toplumu sarsmaksı

zı

n büyüksonuçlar doğuracak bir siyasal seçimdir. Bu siyasal seçimle, ülkemizdeşimdiye kadarizlenen ve ekonomiyi çıkmazlara, rejimi bunalımlara sürükleyen ve halkın yoksullukçenberini kırabilmesini engelleyen kalkınma yöntemleri, bir anlamda, tersine çevrilmişolmaktadır.

Çünkü, toplumun zaten kalkınmış olan üst katlarını değil kalkınmaya en çok muhtaçolan alt katlarını hareket noktası olarak alan bir siyasal seçimdir bu... Tavandantabana doğru inen bir adaletsiz ve verimsiz kalkınma yerine, tabanı güçlendiren birkalkınma yolu açılmış olacaktır bu siyasal seçimle.

Şimdiye kadar halkı

n emeğinden oluşan servet, toplumun üst katları

nda birikmişdir;ve o birikimin ancak döküntüleri halka ulaşabilmişdir. O yüzden de, halk yoksulluktankurtulamadığı gibi, Türk ekonomisinin kaynak yaratma olanakları gereğince hareketegeçirilememektedir.

CHP'nin halkçı iktidarı, emeğiyle veya üretimiyle ekonomiyi besleyen halkı

güçlendirerek Türk ekonomisinin kaynağını gürleştirecektir. Kaynak gürleştikçe dekalkınma hızlanacaktır : Sosyal adaletle ve demokratik rejim içinde hızlanacaktır.

Türkiye gibi, nüfusunun büyük çoğunluğu toprağa bağlı olan bir ülkede, kalkınmanınitici güçlerinin baş ında, tarımdan sanayie ve hizmetler kesimine kaynak aktarımı gelir.

25



Şimdiye kadar bu kaynak, topraktan ve köyden çıkıp elden ele geçerek yatırımyapabileceklere erişinceye kadar dökülüp saçıldığı için, pek azı yatırımaayrılabilmişdir. Kaynağın büyük bölümleri, üretken yatırım yapma gereğini duymayanarac ıların, tefecilerin elinde kalmışdır ya da müsrif devlet yöneticilerinin elinde ziyanedilmişdir. Kaynağın yatırıma ayrılabilen bölümü ise, genellikle verimsiz veya gereksizyatırımlara gitmişdir.

Oysa kaynak doğduğu yerde, onu üreten ellerde değerlendirilirse, kaynak israf ı asgarîölçüye iner. Sermaye birikimi için tasarruf gereklidir. Köylü ise, nüfusumuzun, tasarrufalışkanlığı en yüksek kesimidir.

Devlet bir fabrika kuracağı zaman, ilkin sosyal tesisler, lojmanlar, bahçeler hazırlar,fabrikaya ancak onlardan sonra sıra gelir.

İş adamı bir fabrika kurmadan önce, sanayi dış ı faaliyetlerden sağladığı büyükkazançlarla kendine yüksek düzeyde bir yaşantı sağlar, o uğurda büyük harcamalaryapar. Tarım kesiminin yoksullaşmas ı ve sermayenin büyükşehirlerde yoğunlaşmas ı,nüfusun şehirlere akış ını hızlandırır ve kaynakların büyük bölümü yeni konutlaryapımına ve belediye hizmetlerinin genişlemesine harcanır.

Köylülerin yapacakları yatırımlarda ise, bu ön harcamaların ve yan harcamalarınhemen hiçbiri olmaz.Kazançlarından tasarruf yapabilen köylüler, aralarında birleşipmodern tarım işletmeleri, modern hayvancılık, tavukçuluk, balıkçılık tesisleri ya datarıma dayalı sanayi tesisleri kuracakları zaman ne lojmanlar, sosyal tesisler yapmagereğini duyarlar ne de özel harcamalarını arttırırlar. Onun için de, köylüyatırımlarında maliyet asgarî düzeyde tutulmuş olur. Tasarruftan tümüyle üretken

yatı

rı

mlara yönelmiş olacağı

gibi, kalkı

nmanı

n köylüden başlaması

, bütün yurda, oarada kırsal alanlara yayılmas ı, gerek insanî gerek coğrafî anlamda sosyal adaletingerçekleşmesini ve kalkınmanın sosyal adaletle birlikte hızlanmas ını sağlamış olur.

26



Gerçi bunun için bazı altyapı hizmetlerinin kırsal alanlara sür'atle ulaştırılması gerekecektir. Fakatşimdiye kadar izlenen ve büyük kaynak israf ına yol açan kalkınmabiçiminden uzaklaş ılmakla arttırılacak maddî olanaklar, yol, su, elektrik ve okul gibihizmetleri kırsal alanlara ulaştırmanın giderlerini büyük ölçüde karş ılamağa yetecektir.Örneğin, kalkınma köylüden başlatılmadığı için hızlanan şehirlere akının zorunlukıldığı aş ırı yerleşme harcamaları geniş ölçüde kıs ılacağından, şimdi daha çok büyükşehirlere yönelen altyapı harcamalarından küçümsenemeyecek bir bölümünü kırsalalanların altyapı ihtiyacına kaydırma olanağı elde edilmiş olacaktır. Böylelikle, kamuhizmetlerinin bütün yurda dengeli olarak dağılımı sorunu da kendiliğinden çözümyoluna girecektir.

Köylülerin, tasarruflarından, yatırıma yetecek kadarını kendilerinde alıkoyabilmeleri,bunlarla ekonomi yönünden yararlı büyüklükte yatırımlar yapabilmeleri ve verimliişletmeciliğe geçebilmeleri, elbette, bazı koşulların yerine getirilmesine bağlıdır. Bukoşullar,

• Pazarlama, kredi ve destekleme• Örgütlenme• Toprak düzeni• Yerleşme düzeni, altyap ı ve• Eğitim ile ilgilidir.

CHP, iktidarı, bu alanlarda gerekli koşulların yerine getirilebilmesi için aşağıdakitedbirleri öncelikle gerçekleştirecektir.

I — PAZARLAMA, KREDİ VE DESTEKLEMEKöylünün yarattığı kaynağın köylü elinde kalamayış ının ve köylü eliyledeğerlendirilemeyişinin başlıca nedenleri arasında, pazarlama düzeninin üreticialeyhine oluşu ve gerek kredi düzeninin gerek destekleme politikalarının köylüyedönük bulunmayış ı gelmektedir.

27



Bu konularda alınacak başlıca tedbirler ve yapılacak düzen değişikliklerişunlardır:

• Üreticiler büyük ve güçlü kooperatif örgütlerinde birleştirilerek, ürünlerinin yurtiçindeki pazarlamasını, arac ılara muhtaç kalmaksızın, kendi kooperatifleri yoluylayapacaklardır. Üreticinin bu örgütlenmesiyleuyumlu olarak, esnaf ve tüketicilerin deörgütlenmeleri sağlanacaktır. Böylelikle,üreticiler, ürünlerini gerçek değeri üzerindenpazarlayabilmiş olacakları için gelirleri ve tasarruf olanakları artacaktır. Vurguncuarac ılık mekanizması ortadan kalkacağından, tüketici halk da, aynı ürünleri dahaucuza alabilecektir. Öylelikle, yalnız köylünün, çiftçinin değil, dar ve orta gelirli tüketicihalk topluluklarının da tasarruf olanağı artabilecektir.

• Üreticilerin kooperatifleri, üst kuruluşlarda birleştirilerek, ürünlerin dışa sat ılması da, arac ıs ız olarak, doğrudan doğruya bu kooperatif üst kuruluşları eliyleyaptırılacaktır. Öylelikle üreticiler, yetiştirdikleri ihraç malı ürünleri dünya piyasasındakigerçek değerleri üzerinden ihraç edebilecekler ve ihracattan sağlanacak gelirintümünü kendilerine alabileceklerdir. Köylülerin gelirleri ve tasarrufları bu yoldan daartmış olacaktır.

• Kooperatifler ve üst kuruluşları, bütün tarım araçlarının ve gereçlerinin (tarımmakinaları, gübre, ilâç, tohumluk, v.b.) ithalini ve dağıtımını, arac ıs ız olarak kendileriyapacaklardır. O yoldan da, üreticilerin masrafları ve maliyetleri büyük ölçüde düşmüşolacağı için, gelirleri ve tasarruf olanakları artacaktır.(CHP'nin öngördü ğ ü kooperatifçilik düzeninin ayr ı nt ı lar ı , «örgütlenme» ba ş l ı ğ ı alt ı ndaaç ı klanmaktad ı r.)

• Bir “Kooperatifler Bankası” kurularak, üretici kooperatiflerine, ipotek veya teminat

aranmaksı

zı

n, Bankanı

n veya ilgili Bakanlı

kları

n onayı

ndan geçecek tarı

msal veyas ınaî projeler karş ılığında yeterli krediler, düşük faizle, konuya göre uzun veya ortavadeyle verilecek ve bu kredilerin yerinde ve gereğince kullanılması denetlenecektir.

28



Ayrıca, ürün mevsiminden önce de, kooperatiflere, üretimle ilgili ihtiyaçlarını

karş ılamağa yetecek kadar kısa vadeli ve düşük faizli kredi verilecektir.

Böylelikle üreticiler tefecilere muhtaç durumdan çıkacakları için, ürünlerinden eldeettikleri geliri —bazan fazlasiyle— tefecilere aktarmaktan da, ürünlerini, aracılara,mevsiminden veya piyasa açılış ından önce düşük fiyatla kaptırmaktan dakurtulacaklardır. Bu yönden de köylülerin çiftçilerin geliri ve tasarruf olanağı artmışolacaktır.

Aynı zamanda, tasarrufları sınırlı da olsa, proje karş ılığı geniş kredi olanaklarıyladesteklenece ği için, köylüler, çiftçiler, küçük tasarruflarla verimli yatırımlara girişmegücünü bulabileceklerdir.

• Kooperatiflerin, Kalkınma Planına uygun olarak girişecekleri yatırımlara, devletayrıca bağış olarak da geniş katkıda bulunacaktır. Bu katkının oranı , girişimin ekonomiaç ıs ından değerine ve önceliğine göre yükselebilecektir.

• Kooperatifleri bu ölçüde kredilerle ve bağışlarla desteklemek, elbette, yenikaynaklar ayırmayı gerektirecektir.

Fakat bunda zorluk çekilmeyecektir.Şimdiye kadar tarım ürünleriyle ilgili «faaliyet»leriiçin büyük aracılara, ihracatçılara, ithalâtçılara ve tefecilere verilen kredi kaynakları,köylülerin kooperatiflerine yöneltilmekle, bu sorun geniş ölçüde çözülmüş olacaktır.

• Tarım ürünlerinin destekleme alımlarında, aş ırı eşitlikten doğan adaletsizliğeson verilecektir.Şöyle ki,şimdiye kadar, geniş topraklara, büyük maddî ve teknik

olanaklara sahip olduğu için düşük maliyetle yüksek verim elde edebilen varlı

klı

çiftçiler, devletin destekleme alımlarından, dar olanaklı küçük çiftçilerle aynı ölçüleriçinde yararlandırılmışlardır.

29



Dolayısiyle, devletin destekleme alımları için ayırdığı fonlar, daha çok, varlıklı çiftçilerinvarlıklarını arttırmalarına yaramışdır. Bu uygulama yerine,küçük çiftçilerlekooperatiflerini, doğal koşulların olanaks ızlığı yüzünden yüksek verimsağlayamadıkları için yoksul kalan çiftçileri ve doğal afetlerden veya kuraklıktan zarargören çiftçileri kayırıcı —kendi içinde farklı— bir destekleme alımları politikası uygulanacaktır.

Destekleme alımı yapılmamakla beraber taban fiyat saptanması zorunlu olanürünlerde ise, gene yukarda sayılan çiftçileri koruyucu bir prim sistemi uygulanacaktır.Taban fiyat uygulaması yaygınlaştırılacaktır. Taban fiyatlar daha gerçekçi ve adaletliolarak saptanacaktır. Taban fiyatlar erken açıklanarak, köylünün, ürünlerini,zaman ından önce düşük fiyatla elden çıkarmas ı bu yoldan da önlenmeğeçalış ılacaktır.

• İç ve dış pazarlarda ne gibi gelişmeler olabileceği yakından izlenerek, her ürün içinüretim hedefleri saptanacaktır. Özendirici tedbirlerle veya zamanında yapılacakuyarılarla, üretimin bu hedeflere uygunluğu saptanmağa çalış ılacaktır. Öylelikle, fazlaüretim yüzünden bazı ürünlerin değerinin, köylüleri, çiftçileri güç durumda bırakacakkadar düşmesi önlenecektir.

• Elektrik, yol gibi, zorunlu altyapıların köylere ulaştırılması için köylülerin parayatırmaları veya başka maddî katkılarda bulunmaları zorunluğu kaldırılacaktır.

«Yerleşme Düzeni ve Altyapı» başlığı altında anlatacağımız «köykent» düzeninde,devlet, halkın hakkı olan bu gibi altyapı ve kamu hizmetlerini, zaten, en ekonomikbiçimde, köykentler, yoluyla köylülere ulaştıracaktır. Köylüler, tasarruflarını, aslî devlet

görevleri arası

nda olan veşehirler halkı

na parası

z sunulan hizmetler ve altyapı

yatırımları için değil, kendi üretimlerini ve gelirlerini arttıracak, öylelikle ulusalekonomiye de katkıda bulunacak üretken alanlara yatırmağa teşvik edileceklerdir.

30



II — ÖRGÜTLENME

Üreticilerin, daha verimli tarım işletmeciliği yaparak üretimlerini arttırabilmeleri vebundan sağlanan geliri aracılara ve tefecilere kaptırmayarak kendi tasarruflarınakatabilmeleri, aynı zamanda sınaî yatırımlara girişebilmeleri için, CHP, yukarıda da

belirtildiği gibi, köylülerin, küçük çiftçilerin güçlü kooperatiflerde birleşmelerini ve bukooperatiflerin birlikler ve üst kuruluşlar kurabilmelerini zorunlu saymaktadır.

CHP'NİN KURACAĞI DÜZENDE, KOOPERATİLER, BAŞKA HALKGİRİŞİMLERİYLE BİRLİKTE, EKONOMİNİN EN ÖNEMLİ VE GÜÇLÜ KESİMİNİOLUŞTURACAKTIR. BUNA «HALK SEKTÖRÜ» DENECEKTİR.

CHP kooperatifçilik alanında şimdiye kadar uygulanan devlet politikasını, gerçekkooperatifçiliği geliştirici değil, engelleyici nitelikte görmektedir.

CHP'nin kuracağı kooperatifçilik düzeninde,

• Yıllardır Devlet Politikası olarak uygulanıp yaygınlaştırılan, büyük aracı ortaklıklarına kooperatiflerin bağımlı kılınmas ı durumu son bulacaktır.

• Devlet önderliğinde kurulmuş olan (Tariş, Çukobirlik, Fiskobirlik, Antbirlik vebenzeri) «kooperatif»lerin, gerçek halk kooperatifçiliği ile ilişiği yoktur. Başarıs ızlıklasonuçlanan, devlet önderliğindeki Tarım Satış Kooperatifleri Birliği denemesinin degerçek halk kooperatifçiliğiyle ilişiği yoktur. Bunlar, daha doğuşda köylüyleyabanc ılaşmış, tabandan yükselecek yerdetepeden inme kurulmuş yarı devletörgütleridir. Bunların yönetiminde,devlet bürokrasisi büyük ölçüde egemendir.İktidarda büyük varlıklı çıkar çevreleriyle bütünleşmiş partiler bulunduğu zaman, bu

bürokratik yönetim, ister istemez köylünün sömürülmesinde başlıca etken olan o çıkarçevrelerinin hizmetine girmektedir.

31



CHP, köylüleri ve üretici kooperatiflerini siyasal iktidarın veya çıkar çevrelerininbask ıs ı altına sokan bu türlü DEVLET KOOPERATİFÇİLİĞİYERİNE GERÇEKDEMOKRATİK HALK KOOPERATİFÇİLİĞİNİ GETİRECEKTİR.

Devlet, kooperatiflere, demokratik kurallar ve plan çerçevesi içinde yol gösterecektir;yukarıda anlattığımız geniş kredi olanaklarını ve başka yardımları sağlayacaktır;kooperatifçilik .alanında yeterli düzeyde ve sayıda uzman ve teknik personelyetiştirerek, (*) bu personeli, kooperatiflerin hizmetine sunacaktır; gene demokratikkurallar içinde, kooperatifleri denetleyebilecektir; fakatDEVLET ASLAKOOPERATİFLERİN YÖNETİMİNE KARIŞMAYACAKTIR VE KATILMAYACAKTIR.HİÇ BİR KOOPERATİF YÖNETİCİSİ DEVLETÇE ATANMAYACAKTIR.

• Köylüleri kooperatifleşmeye özendirmek için devletçe her tedbir alınmak ve genişkaynaklar ayrılmakla beraber, bu özendirme tedbirleri, zorlama niteliğinitaş ımayacaktır.

• Güçlü kooperatiflerde ve kooperatif üst kuruluşlarında örgütlenecekköylüler, küçükçiftçiler, Ziraat Odalarının ve Ziraat Odaları Birliğinin yönetimine egemen olabilmeolanağını bulmuş olacaklardır.

• Kooperatifler ve üst kuruluşları, kendi çalışma alanlarıyla doğrudan doğruya ilgilibütün devlet kuruluşlarının (örne ğ in, Kooperatifler Bankas ı , Ziraat Bankas ı , ToprakMahsulleri Ofisi, Ziraî Donat ı m Kurumu, Et ve Bal ı k Kurumu, Süt Endüstrisi Kurumu,Orman i ş letmeleri, Devlet Üretme Çiftlikleri, Devlet Haralar ı , Azot Sanayii, vb.) veçalışma alanlarıyla dolaylı olarak ilgili bulunan TRT gibi kurumların yönetimine etkinbiçimde katılacaklardır.

_____________________(*)Bu personelin yeti ş tirilmesine ve genellikle halk ı n kooperatifçilik alan ı ndae ğ itilmesine, Bildirgenin e ğ itimle ilgili bölüntüsünde de ğ inilmektedir.

32



Ayrıca CHP iktidarınca gerçekleştirilecek köykentlerin (*) yönetiminde, dolayısiyleyerinden yönetimde (Mahallî idarelerde) ağırlıklarını duyurabileceklerdir.

• Kooperatifler ve üst kuruluşlarıyla bağıntılı olarak, köylülerin yararlanacağı

geniş kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi ve tarım sigortası kurulacaktır. Böylelikle,kooperatifleşen köylüler, hastalık, kaza, ölüm analık, yaşlılık sigortalarınakavuşacakları gibi kötü ürün yıllarındaki zararları da tarım sigortasındankarş ılanabilecektir.Bu sosyal güvenlik ve tarım sigortası sistemleriyle, kooperatiflerin tasarrufları daarttırılmış ve gene köylülerin ve kooperatiflerinin yararlanacağı büyük fonlar birikmeğebaşlamış olacaktır.

• CHP'nin kuracağı yeni kooperatifçilik düzeninde, küçük ve ortaboy topraksahibi çiftçilerin tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri modern işletmeciliği, modernteknoloji kullanımını ve s ınaî yatırımları ortaklaşa başarabilmeleri sağlanacak, fakatherkes kendi topraklarının sahibi olarak kalacaktır.

• Devletin de yardımıyla, kooperatif üst kuruluşları birDIŞ TİCARET BİRLİĞİkuracaklardır. Bu kuruluşa bağlı DIŞ PİYASA ARAŞTIRMA, HABERALMA VEPAZARLAMAmerkezinin, dış ülkelerdeki borsalarla ve iş merkezleriyle sürekli vesüratli haberleşme bağlantıs ı bulanacaktır. Böylelikle kooperatiflerin ve kooperatif üstkuruluşlarının dış ticaret ilişkilerini en verimli biçimde düzenleyebilmeleri olanağı

sağlanmış olacaktır.

III — TOPRAK DÜZENİ

Gelir dağı

lı

mı

ndaki dengesizliğin de, tarı

mdan yeterince verim elde edilemeyişinin debaşlıca nedenlerinden biri, toprak mülkiyetinde yer yer var olan adaletsizlik vedüzensizliktir.

______________(*)Köykentlerle ilgili olarak, “Yerle ş me Düzeni ve Altyap ı ” ba ş l ı ğ ı alt ı nda ayr ı nt ı l ı bilgiler verilmektedir .

33



Yer yer tarımın can damarı olan suyun güçlü kişiler elinde bulunması da, köylülerüzerinde ekonomik, sosyal ve siyasal baskı etkeni olmaktadır.

Gene Türkiye'nin bazı yerlerinde, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, bazı

meraların kişiler elinde bulunması veya köyler arasındaki mera ihtilâflarının devletçeçözülmemesi, saydığımız ekonomik, sosyal ve siyasal sakıncaları hayvancılıkta daortaya çıkarmaktadır.

Öte yandan,Hazine topraklarına birçok yerlerde güçlü kişiler sahip çıkmaktadırlar. Açkalmamak için bazı Hazine topraklarını ekip biçen köylüler, varlıklı çevrelerle onlarınsözcüsü durumundaki siyasal güçler gözünde «toprak işgalcisi »dirler; Hazinetopraklarına, devlet gücünü de arkalarına alarak sahip çıkan bazı varlıklı kişilerse,gene o güçlerin gözünde «mukaddes mülkiyet hakkı»nı kullanmaktadırlar.

Toprak mülkiyeti düzenindeki bu bozukluklar ve adaletsizlikler sürdükçe, tarım

teknolojisindeki yenilikler ve tarımda verimi arttırmak için devlet yardımıyla alınantedbirler de genellikle daha çok varlıklı çiftçilere yararlı olmakta, o yüzden tarımkesimindeki sosyal adaletsizlik, ciddî sonuçlar doğurabilecek boyutlara ulaşmaktadır.

Bu nedenlerle, CHP, öteden beri, gerçek bir toprak re¬formunun savunuculuğunuyapmaktadır. CHP'de son yıllarda oluşan kadro yenileşmesi ve bütünleşmesi,CHP'nin bu konuda daha tutarlı bir parti durumuna gelmesini sağlamışdır. Esasen,çok partili rejime geçildiğinden beri, CHP'deki iç çekişmelerden ve bölünmelerden birçoğunun ardındaki etken, toprak reformu konusunda Parti içi anlaşmazlıklar,sürtüşmeler olmuşdur.

CHP'nin istediği toprak reformu, çiftçinin özel toprak mülkiyetinden yoksunbırakılmasını değil, tam tersine, özel toprak mülkiyetinden veya yeterli topraktanyoksun bulunan birçok köylüyü yeterli toprağa ve toprağının tapusuna kavuşturmaamac ına yöneldiği; köylü elindeki topraklara devletçe el konulması şöyle dursun,Hazine topraklarının bile köylülere dağıtılmasını öngördüğü; öylelikle, özel toprakmülkiyetinin azalmasına değil, çoğalmas ına ve yaygınlaşmas ına yöneldiği hâlde;toprak reformunu engellemek isteyen varlıklı ve güçlü çevreler, yıllarca, CHP'ninönerdiği toprak reformunu «mülkiyet düşmanlığı» gibi göstermeğe kalkışmışlardır.

35



CHP'nin önerdiği toprak reformu,tarımda verim arttırıcı tedbirleri de en ileri ve adaletliölçüde öngördüğü hâlde, gene bu çevreler, CHP'nin soyut ve kuru bir toprak dağıtımı

istediği, verim arttırıcı tedbirleri düşünmediği izlenimini yaymağa uğraşmışlardır.

Fakat sonunda, halktan gelen bilinçli istekler ve baskılar karş ıs ında, bu çevreler — ad ına bir de «tarım» sözünü ekleyerek— toprak reformunun zorunluğunu kabul etmekdurumunda kalmışlardır. 12 Mart sonrası dönemde hazırlanan «Toprak ve Tar ımReformu» kanunu da, uzun maceralardan sonra, yürürlüğe girmişdir. Fakat toprakreformunu istemeyerek benimsemek, daha doğrusu benimser görünmek zorundakalanlar, bu kanuna, toprak reformunu iyice yozlaştıracak bir nitelik vermeğe özeldikkat göstermişlerdir. Bu kanuna göre yapılacak «toprak ve tarım reformu»,genellikle lâfdan ibaret kalacaktır ve bu reforma umut bağlayacak köylülerde hayalkırıklığı uyandıracaktır.

CHP'nin Yapacağı Değişiklikler

Bunun için, CHP, iktidara gelir gelmez, ilk işlerden biri olarak, “Toprak ve Tar ımReformu Kanunu”nun sakat ve geçersiz yönlerini değiştirecektir. O arada, özellikleşudeğişiklikleri gerçekleştirecektir:

• Kanunda toprak reformunun demokratik siyasal amacına gereken ağırlıkverilecektir.

• Dünyadaki bütün gerçek demokratik toprak reformu uygulamalarının temelilkelerinden olan «toprak iş leyenindir» ilkesi, adaletli ve bilimsel ölçülere uygun olarak

gerçekleştirilecektir.

36



Bu ilkenin gereği olarak, toprak sahibinin veya ailesi üyelerinin geçimlerini topraktansağlamak üzere fiilen çiftçilik yapmaları, toprak sahibi olabilmenin belirli istisnalardış ında başlıca koşulu sayılacaktır.

• Kamulaştırma ölçüleri içine giren büyük toprakları dan ış ıklı olarak kamulaştırmadış ına çıkarabilmek için açık bırakılan kapılar kapatılacaktır.

• Gene birçok büyük çiftçinin, elindeki geniş topraklan kamulaştırma dış ındabırakabilmesini sağlamak amacıyla kanuna giren «örnek iş letme»lerle ilgiliayrıcalıklarkanundan çıkarılacaktır.

• Kamulaştırma s ınırlarının saptanmas ında dağıtılabilir toprak miktarınınartmas ını mümkün kılıcı daha makul ve adaletli ölçüler getirilecektir.

• Kanundaki kamulaştırma bedelleriyle ilgili ödeme ve taksit hükümleri, Anayasa

gereği olan 20 yıl taksiti fiilen geçersiz kılacak niteliktedir. Öyleliklekamulaştırmabedellerinin ödenmesi, devlet için kolay taş ınamayacak bir yük haline getirilerek,uygulamada toprak reformu büyük ölçüde engellenmiş olacaktır. Bu konudakihükümler, Anayasanın amacına ve devletin ödeme gücüne daha uygun biçimdedeğiştirilecektir.

• Kurulacak toprak ve tarım reformu kooperatiflerine devletçemüdüratanaca ğına dair kanunda yer alan hüküm,demokratik kooperatifçilik anlayış ıylabağdaşamaz, ve bu kooperatiflerin partizan iktidarlarca baskı altına alınmas ına,kooperatifçiliğin yozlaştırılmasına ve halkın kooperatifçilikten soğumas ına yol açar. Buhüküm de değiştirilerek, kooperatif müdürlerinin, demokratik seçimle iş baş ına

gelecek kooperatif yönetim kurulu üyelerince seçilip atanması sağlanacaktır. Devletbu konuda ancak, eğitim sisteminde gerekli değişiklikleri yaparak, kısa zamanda veçok sayıda kooperatif yöneticisi uzman yetiştirmekle görevli olacaktır.

37



• CHP'nin kırsal alanlardaki yerleşme düzeni için öngördüğü (bu bildirgedeayr ı nt ı lar ı yla aç ı klanan ) «köykent»ler sistemi, başarılı bir toprak reformu içinzorunludur.

Onun için kanuna, toprak reformu ile köykentlerin bağlantıs ını pekiştirici hükümler de

konulacaktı

r.• Toprakta en adaletli bir düzen kurulsa bile,yeterli su olmadıkça ve suyunkullanımında adalet sağlanmad ıkça verim yükselemez, köylünün, çiftçinin durumudüzelemez.

Onun için, CHP iktidarı, tarımda kullanılabilecek her türlü su olanaklarının gereğincedeğerlendirilmesini hızlandıracak ve çiftçilerin bu olanaklardan yeterli ve adaletliölçüler içinde yararlanabilmesini sağlayacaktır.

IV — YERLEŞME DÜZENİ VE ALTYAPI

Köylülerin, güçlü kooperatifler yoluyla modern ve büyük tarım işletmeciliğinegeçebilmeleri ve sanayi yatırımları yapabilmeleri, bazı altyapı kuruluşlarının ve kamuhizmetlerinin, yeterli biçim ve ölçüde ve süratle köylülere ulaşabilmesine bağlıdır.

Bu olanakların sağlanabilmesi için kırsal alanda yeni bir yerleşme düzeniningerekliliğine inanan CHP, 1969'da «Düzen Değiş ikliği Program ı » olarak yayınladığı

Seçim Bildirgesinde, «KÖYKENTLER» projesini öne sürmüştü.

CHP bu projeyi açıkladıktan üç yıl sonra. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânında,görünüşde «köykent»leri andıran bir «merkezî köyler» düşüncesine yer verilmiştir.

Fakat, köylüden başlayacak bir kalkınmayı hareket noktası olarak almayan, tamtersine, tarım kesiminin ve köylülerin en geriye itilmesi ilkesine göre hazırlanan birplânda, «merkezî köy» düşüncesi bir yama olarak durmaktadır. Üçüncü Beş YıllıkPlâna bu düşünce, ancak, bazı altyapı yatırımlarını ve kamu hizmetlerini köylüleredaha ucuz maliyetle ulaştırabilmenin bir aracı olarak konulmuştur.

38



Pazarlama ve kredi düzeni temelinden değiştirilerek köylü yararına işler durumagetirilmedikçe, yatırım teşvik politikası, şimdi olduğu gibi tekelci sermayeye dönükolmaktan çıkarılıp, öncelikle ortaklaşa halk yatırımlarına, özellikle köylükooperatiflerinin yatırımlarına dönük bir halkçı politikaya dönüştürülme dikçe,

«merkezî köyler» düşüncesinin başarılı biçimde uygulanma olanağıbulunamayacaktır, üstelik bundan, kırsa! alanlara yönelen kamu hizmetlerinindevlete maliyetini düşürme dış ında büyük bir ekonomik yarar da sağlanamayacakt ır.

Nitekim, bu düşüncenin, plâna bir yama gibi eklendiği, bir özenti olarak girdiği, ciddîolarak benimsenmediği şundan da bellidir ki, kamu hizmetlerinin ve altyapınındağılımında bile, hâlâ, «merkezî köy» esası hiç hesaba katılmaksızın, eski düzenüzere hareket edilmektedir. Eğer bu düşünce ciddî olarak ve bir sistem içindebenimsenmiş olsa idi, plânın, devlet yönetimiyle, yerinden yönetimle, kamuhizmetleriyle, altyapı kuruluşlarıyla, yerleşme düzeniyle, sanayiin dağılımıyla,pazarlama vs kredi düzeniyle ilgili bütün bölümlerinde, bunun belirtilerinin görülmesi

ve gerekli fiziksel plânlamaya başlanmas ı gerekirdi. Oysa, plânda, merkezî köylerkurulacağından söz edilmekle birlikte, bu düşünce, plânın, saydığımız alanlarla ilgilibölümlerine hiç yansımamıştır, boşlukta kalmıştır.

CHP köykentleri, yalnız kamu hizmetlerini kırsal alanlara daha dü şük maliyetle dahayeterli ölçüde ve daha çabuk götürmenin bir aracı olarak değil, köylüden başlayacakkalkınmanın temeli olarak da görmektedir. Bu temel üzerine kurulacak yapı, heryönüyle değişik bir yapı olacaktır.

CHP'nin, iktidara gelir gelmez uygulamaya başlayacağı köykentler projesiyle, bütünkamu hizmetleri, devlet yatırımları ve yerinden yönetim sistemi, ona göre yeniden

düzenlenecektir; kalkınmanın yönü, biçimi ve amacı değişmiş olacaktır; tümüyledevlet yönetimi etkilenecektir; halk güçlenecektir; demokrasi kökleşecektir.

39



Köykentler konusunu ilk olarak ileri süren 1969 Seçim Bildirgemizde («DüzenDeğişikliği Programı»), köykentlerin kuruluşu ve yapıs ı ile ilgili olarakşunlar yazılıdır :«Tar ımda verimin yükselmesi, köylünün uygarlıktan ve sosyal hizmetlerden dahayeterli ölçüde yararlanabilmesi ve köylü gücüne dayal ı bir sınaileşme hareke tiningelişebilmesi için gerekli altyapı lar, tesisler, hizmetler, köy grupları aras ında enelveriş li merkezlerde yoğunlaş tırı lacakt ır. Bu merkezler, da ğ ı n ı k köylerin zamanlakendiliklerinden toplula ş mas ı n ı ve kentle ş me hareketinin düzenli olarak yürümesinide sa ğ layacakt ı r. Ayn ı zamanda büyük kentlere a ş ı r ı nüfus ak ı m ı kendili ğ inden yava ş lam ı ş olacak; kentle ş mede ve sanayiin da ğ ı l ı m ı nda bölgeler aras ı adaletgerçekle ş ebilecektir.

Köykent ad ı verilebilecek olan bu merkezler, çevre köylerine yollarlaba ğ lanaca ğ ı ndan, köylü, bu merkezlerdeki hizmetlerden, olanaklardan, günü gününe,kolayca yararlanabilecektir.

Köykentlerin ekonomik ve sosyal hayat ı na, o çevredeki koy kooperatifleri veyakooperatif birlikleri geni ş ölçüde hâkim olabilecektir.

Tar ı m makinalar ı n ı n bak ı m ve onar ı m atölyeleri, küçük sanatlar, bugünkü köydüzeninin çok üstünde, yeterli sa ğ l ı k ve e ğ itim kurulu ş tan, meslek kurslar ı , her türlükültür, spor ve e ğ lence tesisleri, köykentlerde yo ğ unla ş abilecektir.

Böylece, köylü, kendiş ehirlerini kendi yaratabilecektir.

Köykentlerdeki küçük sanayi, her bölgede, köylü gücüne dayanarak kurulacak olanbüyük sanayini toplanaca ğ ı merkezleri de besleyecektir.

Topraklar ı kendilerini geçindirme ğ e yetmeyen ailelerin gizil i ş siz durumundakiüyelerine ve tar ı m teknolojisindeki geli ş me dolay ı siyle veya ba ş ka nedenlerle i ş sizkalabilecek tar ı m i ş çilerine, kendi bölgelerinde kurulan köykentlerdeki küçük sanayideveya hizmetlerde çal ı ş abilmeleri içinöncelik tan ı nacakt ı r ».

40



Ayrıca «Düzen Değiş ikliği» programımızın «Köylüye Dönük Düzen Değiş ikliği»bölümündeki, köylüye öncelik veren kalkınma felsefesinin bütün yöntemleri vetedbirleri, «köykent» temeline oturtulmuştur.

CHP iktidarının geliştireceği bu yerleşme birimleri, anlamda ve amaçta da,tanımlamada da «merkezî köyler»den ayrılmaktadır. CHP'nin «köykent» terimi,köyden kente, köylülükten kentliliğe, tarım toplumundan sanayi toplumuna düzenli vesağlıklı biçimde geçişi tanımlamaktadır.

Köy ve Kent Ayrılığı Ortadan Kalkıyor

Çağımızda artık, köyün, köy durumunda kalarak, köylünün, sosyolojik ve ekonomikbakımından köylü durumunda kalarak, bir ölçünün üstünde kalkınabilme olanağı

yoktur. Çağımızda, tarımla sanayi ayrımı gitgide anlamını yitirdiği gibi, köylü-kentliayrımı da geçersiz hale gelmektedir. Çağımızın ileri ülkelerindeki tarım, hayvancılık,tavukçuluk düzeyine erişebilmemiz için, bu alanlara artık, sanayie yaklaş ır gibiyaklaş ılması gerekir. O nedenle, artık, köyün kente, köylünün kentliye, tarımtoplumunun sanayi toplumuna kolaylıkla dönüşebileceği bir yerleşme düzeni veekonomik örgütlenme düzeni kurulması zorunlu olmuştur.

Köykentler kurulmakla, köylülerden dileyenlerinşehirlere göç etmeleri ve iş bulmalarıelbette hiç birşekilde sınırlanmayacaktır. Fakat köykentler çevresinde yeni iş vekazanç olanaklarının açılmas ı veşehir hizmetlerinin, yeterli sağlık ve eğitimkurumlarıyla ve her türlü kamu hizmetleriyle, buralara ulaşmas ı, şehirlere akımı

kendiliğinden yavaşlatacaktır. Yurt ölçüsünde daha dengeli ve adaletli bir kalkınmasürecine girilmiş olacaktır.

41



Köykentler düzeninin kısa zamanda yurt ölçüsünde gerçekleşmesinin ve işlemeğebaşlamas ının devlete maliyeti yüksek olmayacaktır.

Kamu hizmetleri ve altyapılar hem daha düşük maliyetle, hem de çok daha yeterli

olarak bütün köylülere ulaştırılabilecektir. Düzensizşehirleşmenin yol açtığı büyükisraflar, yüksek maliyetler ortadan kalkacaktır ve buradan tasarruf edilecek kamukaynakları, köykentlere yöneltilebilecektir. Ayrıca, CHP iktidarının, köykentleri fizikseltemel olarak köylüden başlatacağı kalkınma, kısa zamanda ülkemizde tarımsal verimio kadar yükseltecek, tasarrufların verimli alanlara yönelmesini ve sınaileşmenin bütünyurda yayılmasını o kadar hızlandıracaktır ki, bunların ekonomiye katacağı canlılık vegüçle, köykentler, devlete yük olmadan, kısa zamanda kendileri için yapılacakmasrafları çıkarmış olacaklardır. Devlete yük olmayacak, devletin yükünüazaltacaklard ır.

V — EĞİTİM

Bu Seçim Bildirgesinin Eğitimle ilgili bölüntüsünde CHP'nin köylüden başlayacakkalkınmayla ilgili olarak öngördüğü eğitsel tedbirler de ayrıntılı olarak yer aldığından,bunlara burada ayrıca değinmeğe gerek görülmemiştir.

43



BÖLGELERARASI SOSYAL ADALETCHP’nin halkçı iktidarı, yalnız insanlar arasında değil, bölgelerarasında da sosyaladaleti, hızlı ekonomik kalkınmayla birlikte sağlamayı, özgürce ve hakça kalkınma'nıntemel koşullarından saymaktadır.

Bölgelerarası sosyal adalet sağlanmadıkça, insanlar arasında sosyal adalet de zatengerçekleşemez. Çünkü, az gelişmiş bölgelerde yaşayanlar, kişiliklerini geliştirme veyaşama düzeylerini yükseltme olanakları bakımından, gelişmiş bölgelerde yaşayaninsanların gerisinde kalırlar. Az gelişmiş bölgelerden gelen gençlerin, üniversite girişs ınavlarında, gelişmiş bölgelerden gelenler kadar başarılı olamayışları bunun belirginbir örneğidir. Bunun nedeni, elbette, az gelişmiş bölgelerden gelen gençlerin kişiselyeteneklerinin daha az oluşu değildir; bunun tek nedeni, o gençlerin, gelişmişbölgelerdeki kadar yeterli eğitim görme olanağı bulamayışlarıdır. Olanakeşitsizliğinden ötürü, az gelişmiş bölgeler halkının, daha eğitim çağında karş ılaştığı

engel, kuşkusuz, o bölgeler insanlarının bütün yaşamlarını etkilemektedir.

Bölgelerarası sosyal adalet sağlanmad ıkça, ulusal ekonomik kalkınma da bir ölçününüstünde hızlanamaz. Çünkü az gelişmiş bölgelerin yeterince kaynak yaratamayışları

yüzünden o bölgeler ekonomiye ayak bağı olur, kalkınmanın hızını keser.

Gerekli altyapı kuruluşlarını, kamu hizmetlerini ve teşvik tedbirlerini geri kalmışbölgelere de adaletle yaymaksa, kısa bir süre için ekonominin kaynaklarını bir ölçüdezorlasa bile, bu kısa süre içinde o bölgelerin potansiyel kaynakları harekete geçirilmişolacağından ekonomi daha çok canlılık kazanır, ekonomik faaliyetler daha çokgenişler.

44



Türkiye'nin değişik yerlerinde,İç Anadolu'da, Kuzey ve Güney Anadolu'da, hattâ(Karaburun örneğinde veya Batı Anadolu'nun bazı dağ köylerinde ve ilçelerindegörülebileceği gibi) en gelişmiş bölgelerde, az gelişmiş yöreler, az gelişmişin deötesinde, hiç gelişmemiş yöreler vardır.

Fakat, «az gelişmiş bölge» ve bölgelerarası sosyal adalet» denilince, ilk akla gelen,elbette Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri olmalıdır. Çünkü bu bölgelerin —sayılımerkezler dış ında— tümü az gelişmiş sayılır.

CHP'nin halkçı iktidarında, bütün az gelişmiş yöreler halkı, ve tümü ileDoğu veGüneydoğu Anadolu halkı , «kaderine terkedilmiş lik» duygusundan kurtarılacaktır.Devlet bu bölgeler halkının kalkınma sorununa özel bir önem verecektir.

DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU

Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun az gelişmişliği, bu bölgelerin kaynak ve pazaryetersizliğinden değildir. Bu bölgelerin az gelişmişliğinin başlıca üç nedeni vardır:1. Bu bölgelerin yarı feodal sosyal yapıs ı;2. Devletin bağışlanmaz ihmali;3. Ekonomiye devletin değil, tümü ile özel girişimin de değil,daha çok tekelcisermayenin yön vermesi; tekelci sermayenin de, ekonomik faaliyetlerinde ülkesorunlarını, ihtiyaçlarını ve sosyal adalet ilkesini gereğince dikkate almaması...

Gerçekte, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun kalkınmas ını hızlandırabilmek için genişolanaklar vardır. Bu olanaklar gereğince değerlendirilirse, bölgenin yarı feodal yapıs ı

köklü ekonomik ve sosyal reformlarla ve atılımlarla değiştirilerek halk üzerindekiçağdış ı baskılar kaldırılırsa, ve devlet, ekonomiye yön verme ödevini çağındevletinden beklenen ölçüde yerine getirirse, Doğu ve Güneydoğu kolayca ve hızlakalkınabilir, sınaileşebilir ve bu bölgeler halkı refaha ulaşabilir.

45



Doğu ve Güneydoğu Anadolu halkı , baz ı kimselerin sandığı gibi devlete karş ı olmakşöyle dursun, tam tersine, devleti yanında görmek istemektedir.

Doğu ve Güneydoğu Anadolunun kalkınmas ını kolaylaştırıp hızlandırabilecekolanakların baş ında, komşu ülkelerin sağladığı dış pazarlar gelir. Ortadoğuülkelerinden çoğu, ihtiyaçlarını dışardan satınalan varlıklı ülkelerdir. Onun için,Ortadoğuya dönük bir hayvancılık, tarım ve sanayi politikasıyla, Doğu ve GüneydoğuAnadolu, Türkiye'nin en güçlü ihraç bölgesi durumuna getirilebilir.

Öteki Partiler Dogu'yu Neden Kalkındıramazlar?

Tekelci sermayenin, bu bölgedeki geniş dış pazar olanaklarından yararlanarak Doğuve Güneydoğu Anadoluda sanayi kurma yoluna gitmeyişinin tek nedeni vardır:Tekelci sermaye, Türkiye'nin iç pazarında az sürümle fakat aş ırı kârla o kadar bol vekolay kazanç elde etmeğe alışmışdır ki, daha makûl kâr hadleriyle yetinip ihracatı ve

sürümü arttı

rmak üzere çaba gösterme ğe ve bu bölgede yatı

rı

mlar yapmağa gerekgörmemektedir. Tekelci sermayenin desteğine dayanan, devlet olanaklarından dahaçok bu zümreyi yararlandıran; az gelişmiş bölgeleri sınaileştirme hareketine öncülükedebilecek devlet sektörünün ise elini kolunu bağlayan partilerden de, Doğu veGüneydoğu Anadoluya büyük sanayi yatırımları yapılmasına ve bu bölgelerinkalkındırılmasına yardımcı olmaları elbette beklenemez.

• CHP iktidarında, Doğu ve Güneydoğu Anadolunun kaynak ve ihracat potansiyelinigereği gibi değerlendirmek üzere, bu bölgelerin, yol, su ve enerji sorunu süratleçözülerek, sanayi kuruluşlarına daha elverişli duruma gelmesi sağlanacaktır. Bubölgelerin sınaileşmesine devlet öncülük edecektir. Devlet, bu bölgelerin yeraltı

kaynakları

nı

n değerlendirilmesine de öncelik verecektir.

46



Bu bölgelerde hayvancılık, köylülerin devlet yardımıyla kuracakları güçlü kooperatiflereliyle geliştirilecektir; hayvan ticareti ve ihracatı, çoğu kaçakçıı k yapan ve bir yandan

devletin büyük vergi kaybına bir yandan da bölgede devlet otoritesininkurulamamasına yol açan varlıklı kişilerin tekelinden kurtarılarak, kooperatifler vekooperatif üst kuruluşları tarafından yap ılacaktır. Mandıracılık ve hayvan ürünleriyleilgili yan sanayi de, devlet öncülüğünde veya önderliğinde, büyük ölçüde, bukooperatiflere kurdurulacaktır.

Köylülerin dayanışmas ını ve rahat hayvancılık yapmasını engelleyenmeraanlaşmazlıkları süratle giderilecek vebütün meralar, kişilerin değil, köylülerinmülkiyeti veya tasarrufu altında olacakt ır.

Ayrıca, meraları da kapsayacakköklü bir toprak reformu bu bölgelerde öncelikle

gerçekleştirilerek, köylülerin her anlamda özgürleşmeleri sağlanacaktır veDoğu veGüneydoğu Anadolunun feodal yapıs ı sona erdirilerek bu bölgelerde demokrasiyedaha çok gerçeklik kazandırılacaktır.

Doğu ve Güneydoğu Anadolunun yüksek yaylaları, hayvancılığa çok elverişli olmaklaberaber, genellikle tarıma elverişli değildir. Böyle yörelerdetarım çok düşük verimleyapılmakta ve ekonomik olamamaktadır. O nedenle, bu yerler halkının kendi tüketimiiçin ihtiyaç duyduğu tahıl, devletçe başka bölgelerden veya ayni bölgelerdeki tarımaelverişli yörelerden sağlanacaktır ve hayvancılığa elverişli yörelerdeki köylüler,topraklarını ve güçlerini daha geniş ölçüde hayvancılığa ayırabilme olanağınakavuşturulacaklardır. Bu yörelerde yem sanayii süratle yeterli duruma getirilerek,

hayvanların uzun kış aylarında beslenmeleri sorunu da çözülecektir.

47



• Doğu ve Güneydoğu Anadolunun tarıma, o arada sınaî bitkilerle sebzeciliğe vemeyvacılığa çok elverişli bazı yöreleri de vardır. Bu yörelerde verimli tarımyapılamayış ının, toprak mülkiyetindeki ve tarım düzenindeki bozuklukla veadaletsizlikle birlikte bir başka önemli nedeni ise,sulama yetersizliğidir. Onun için buyörelerde sulama sorunu, toprak sorunu ile bir arada ve süratle çözülecektir. Yer yerGüneydoğu Anadoluda dünyanın en üstün nitelikli tütünü yetişir. Böyle yerlerdetütüncülük geliştirilecektir ve gerek iç pazara gerek Ortadoğu ve dünya pazarlarınadönük sigara sanayii kurulacaktır.

• Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, halkın yan gelir kaynağı olarakarıcılığıngelişmesi desteklenecektir. ,

• Uygun yerlerdetatlı su bal ıkçılığıyla ilgili olanaklar geliştirilecektir ve bu yoldanbu bölgelerin turistik potansiyeli de değerlendirilecektir.

• Aynı zamanda Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun uygun yerlerinde kış sporlarıkuruluşları yapılarak, turizm bu yoldan da geliştirilecektir.

• Göçebe olarak yaşamakta güçlük çeken, göçebeliği bırakmak isteyentopluluklara veya aşiretlere, topluca yerleşme ve ağıl hayvancılığı ile veya tarımla,işçilikle ya da sanatla geçinme olanakları sağlanacaktır. Bu topluluklardanisteyenlerin köykentler kurmalarına, isteyenlerin de düzenli biçimde kentleşmelerinedevletçe yardım edilecektir.

Göçebeliğe devam edenlerin çocuklarına yatılı eğitim olanağı sağlanacaktır.

• Yedeksubay ihtiyacı

nı

n üstünde kalan meslek adamı

, uzman ve teknokratgençlerin, yurt görevlerini, öncelikle bu bölgelerdeki kamu hizmetlerinde yerinegetirmeleri düzenlenecektir.

48



Ayrıca, subaylıkta olduğu gibi başka kamu hizmeti dallarında da, kamu hizmetigörevlilerinin, Doğu ve Güneydoğu Anadoluda belirli sürelerle çalışmaları dasağlanacaktır. Öylelikle bu bölgelerin kamu personeli ihtiyacı her alanda ve düzeydekarş ılanabilecektir. O aradasağlık ocakları da, yeterli sağlık personeline

kavuşturularak, göstermelik yapılar durumundan çıkarılmış ve görevlerini gerçektenyapabilir duruma getirilmiş olacaktır.

• CHP Seçim Bildirgesinin ilgili bölüntüsünde ayrıntılarıyla açıklanan köykentlerprojesi, köylüye dönük kamu hizmetlerinin ve altyapıların, kısa zamanda bubölgelerdeki kırsal alanlara da yeterli ölçüde ulaşmas ını sağlayacaktır.

• Bazı kimseler ve yöneticiler,Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun etnik sorunlarını gözlerinde çok büyütürler ve gözlerde büyütülen etnik sorunların yarattığı kuruntu vekorkularla da baskı ölçüsüne varan tedbirlere başvurulur. Oysa bu bölgelerin tümhalkı devletin ve milletin bütünlüğü üstüne titrer ve devleti daha çok yanında görmek

ister. Bu bölgelerin sorunları etnik değil, sosyal ve ekonomiktir.Sosyal ve ekonomik sorunlar, yukarıda özetlediğimiz yollardan çözülmeğebaşlayınca, bu bölgelerle ilgili olarak bazı çevrelerin duyduğu aş ırı kaygılarkendiliğinden ortadan kalkacaktır. ,

• Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da etnik özelliklere dayananbölücü hareketler birölçüde varsa, bu hareketlerin kaynağı, Ortadoğu’nun yeraltı kaynaklarıyla ilgili bazı

yabanc ı hesaplar ında ve tertiplerinde aranmalıdır. Türk Devleti, CHP'nin SeçimBildirgesinin ilgili verinde açıklandığı gibi, ülkenin yeraltı kaynaklarına tümüyle sahipçıkınca ve bu bölgelerde kalkınmayı hızlandırınca, dış kışkırtmalar da etkinliğiniyitirecektir. ,

• CHP iktidarı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, öncelikle köylüye dönük bir eğitimseferberliğini başlatarak, eğitim yetersizliğinden doğan olanak eşitsizliğini degiderecektir.

49



HAŞHAŞ EKİMİ BÖLGELERİ

Türkiye'de, dış etkilerlehaşhaş ekimi ve afyon üretimi yasaklanırken alınan tazminat,geçimi ve beslenmesi büyük ölçüde haşhaşa ve haşhaş ın yan ürünlerine bağlı olandar gelirli köylülere yeni çalışma ve kazanç alanları açmak bakımından çok

yetersizdir. Kaldı ki, eldeki olanaklar bile henüz, haşhaş ekimi yasaklanan köylüleri,içine düştükleri ağır sıkıntıdan kurtulma yoluna sokacak biçimde ve ölçüdedeğerlendirilmemişdir.

CHP iktidarı, uluslararası kaygıları tatmin edecek etkin bir kontrol sistemi altındahaşhaş ekimini düzenleme ve bununla ilgili sanayileri kurma olanakları üzerindeÖnemle duracak; ve haşhaş ekim bölgeleri halkının kalkındırılması için özel plânlamaçalışmaları yapacaktır.

51



ORMAN KÖYLÜLERİNİN KALKINMASIBir doğa hazinesi, bir geniş servet kaynağı olan ormanlarda yaş ıyan köylülerinyoksulluğu büyük bir çelişkidir.

Türkiye'nin ekonomik ve sosyal düzeni, köylülerin büyük çoğunluğu ile beraber ormanköylülerini de yoksul bıraktığı gibi. Anayasanın bir maddesi, orman köylülerininyoksulluktan kurtulmasını özellikle zorlaştırıyordu.

1970 yılında CHP, Anayasanın, ormanla ve orman köylüsüyle ilgili 131. maddesinin,köylüler yararına değiştirilme¬sini önerdi. CHP'nin bu girişimi üzerine yapılanAnayasa değişikliğiyle, «Düzen Değiş ikliği Program ı » adı altında yayınlanmış olanCHP 1969 Seçim Bildirgesindeki «İnsanca Bir Orman Düzeni» bölümünün öngördüğütedbirler önündeki bazı Anayasal engeller kalkmış oldu.

Bu Anayasa değişikliğinden sonra, — «Ormanlar içinde ve hemen yakınında oturan halkın kalkındırılmas ı ve ormanı

koruma bakımından, ormanın gözetilmesinde ve işletilmesinde devletle bu halkınişbirliği yapması»;

— «Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce bilim ve fen balonundan ormanniteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvalık, zeytinlik gibi çeşitli tarımalanlarında ve hayvancılıkta kullanılmas ında yarar bulunan topraklarlaşehir, kasabave köy yapılarının toplu olarak bağlı bulunduğu yerlersin orman sının dış ınaçıkarılmas ı; olanakları sağlanmış oldu.

Ayrıca, Anayasada bulunan «orman suçlar ı için genel af ç ı karı lamaz » hükmü,CHP'nin önerisi üzerine Anayasadan çıkarılarak, aftan orman köylülerinin deyararlanabilmeleri olanağı sağlandı.

52



Anayasada yapılan bu değişiklikler, orman köylüsünün çi¬lesine son verme yolunuaçmış olmakla beraber, açılan bu yoldan orman köylüsünün nasıl ve ne ölçüdeyararlandınla-cağı, iktidarların izleyeceği tutuma bağlıdır.

Orman köylüsünün sorunları, biri geniş biri dar, iki çerçevede ele alınmak gerekir:1. Tüm köylü sorunları çerçevesinde;2. Orman köylülerine özgü sorunlar çerçevesinde...

Tüm köylü sorunlarının geniş çerçevesi içinde orman köylülerinin sorunlarına da nasılköklü çözümler getirilmiş olacağı , Bildirgenin «KALKINMA KÖYLÜDENBAŞLAYA¬CAK» bölüntüsünde anlatılmıştır.

CHP'nin Düşündüğü Ana Çözümler

Orman köylüsüne özgü sorunlar çerçevesinde ise, CHP'nin düşündüğü ana çözümlerşunlardır:

• Anayasanın yürürlüğe girişinden önce orman niteliğini yitirmiş alanların orman sınırı

dış ına çıkarılması ve, adaletli bir toprak dağılımı düzeni içinde, o yörelerdekiköylülerin, tarım veya hayvancılık yapmak üzere yararlanmalarına sunulması ile ilgiliişlemler kısa sürede tamamlanacaktır.

• Orman köylülerinin, Bildirgede açıkladığımız özendirici tedbirlerle, güçlükooperatiflerde birleşmeleri sağlanacaktır. Orman köylülerinin kooperatifleri ve ormanişçilerinin sendikaları, devletçe işletilen ormanların yönetimine ve gözetimine etkinbiçimde katılacaklardır.• Orman ürünlerinin ticaretinde, orman köylülerinin kooperatiflerine kesin önceliktanınacakt ır. Öylelikle,orman köylülerinin büyük çoğunluğu yoksul durumdayken, biravuç insan ın devlet ormanlarından büyük servetler sağlamas ına son verilecektir.Ormanların geliri, orman köylüleriyle devlete kalacaktır.

53



• Orman ürünlerini değerlendiren sanayii, öncelikle orman köylülerininkooperatiflerinin kurabilmeleri için gerekli yardımlar, kredi olanakları ve önderlikdevletçe sağlanacaktır.

• Toprak kaymalarını ve selleri önlemek bakımından ağaçland ırılmas ı gerekenyerler hızlandırılmış bir program içinde ağaçland ırılacaktır. Böyle yerlerdenmeyvacılığa veya zeytinciliğe elverişli olanlarda, o yöre köylülerinin meyvacılık veyazeytincilik yapmalarına olanak sağlanacaktır.

• Anayasaya göre orman sının içinde kalması gereken deliceliklerde oyörelerdeki köylülerin zeytincilik yapmasına izin verilecektir.

• Orman işçilerinin çalışma haklarını koruyucu ve sosyal güvenliklerini sağlayıcı

yasalar süratle çıkarılacaktır.

• Orman köylülerinin yakacak ve yapacak ihtiyaçlarının karş ılanmas ı, köylüleryararına daha gerçekçi ve adaletli ölçülere ulaştırılacaktır. Buna olanak bulunamayanyerlerdeki köylülere, ucuz fiyatlarla, başka yakacak ve yapacak maddelerisağlanacaktır.

• Orman ürünlerini işlemek üzere fabrikalar, atölyeler, tersaneler kuran köylükooperatiflerinin malzeme ihtiyacı, en yakın ormanlardan yeterli oranlarda veöncelikle karş ılanacaktır.

• Türkiye'nin bozuk ve adaletsiz orman düzeni içinde, yaşayabilmek ve zorunluihtiyaçlarını karş ılayabilmek için suç işler duruma düşmüş orman köylülerinin aff ı

derhal gerçekleştirilecektir.• Ormanlarımızın ve orman ürünlerinin daha iyi ve daha geniş ölçüdedeğerlendirilmesi için gerekli yönetsel ve teknik tedbirler alınacakt ır.

54



Yeni halkçı tutumuyla Türk siyaset hayatına «ORMANDAN ÖNCEİNSAN» anlayış ını

getiren CHP, ormanlarda yaş ıyan insanlar yoksulluktan kurtarılmak, refah yolunaçıkarılmakla, ormanlarımızın eskisinden daha iyi korunmuş ve daha çok gelişme,daha iyi değerlendirilme olanağına kavuşmuş olacağı kanıs ındad ır.

CHP inanmaktadır ki, devlet, orman bölgelerinde yaşayan insanları korur vekurtarırsa, o insanlar, devletin ormanlarını, şimdiye kadar süregelen bozuk veadaletsiz düzen içinde devletin koruyabildiğinden çok daha iyi koruyacaktır.

Orman köylüleri kalkındığı oranda ormanlar da kurtulacaktır ve gelişecektir.

55



HAYVANCILIKTürkiye, hayvancılık (ve tavukçuluk) bakımından bir karar noktasına gelmişdir. Bunoktada artık eski yöntemlerle hayvancılık (ve tavukçuluk,) ekonomik açıdan geçerli

değildir. Eğer Türkiye'nin kendi et ve tavuk ihtiyacını yeterince karş ılamas ı ve heleihracata geçebilmesi isteniyorsa —ki elbette istenmelidir— her iki alanda damodern vebüyük işletmeciliğe derhal geçilmesi zorunludur.

Fakat, hayvancılıkta ve tavukçulukta modern ve büyük işletmecilik, geniş maddîolanak istediğinden, buna da genellikle köylülerin gücü yetmediğinden, geçimihayvancılığa veya tavukçuluğa bağlı olan köylüler gitgide artan sıkıntılar içinedüşmektedirler; yer yer hayvancılığı ve tavukçuluğu, köylünün elinden, daha genişolanaklara sahip bazı şehirliler almaktadırlar, ihracat olanaklarımızdeğerlendirileme¬diği gibi, ülkenin ihtiyacı bile karş ılanamamaktad ır.

Köylülerin, bu alanlarda kendi geçimlerini rahatça sağlıyabilecek ve ülkenin tüketimihtiyacını karş ılayıp ihracat yapabilecek ölçüde, nitelikte ve maliyette hayvancılık vetavukçuluk yapabilmeleri için, sür'atlegüçlü kooperatiflere kavuşturulmaları; Et veBalık Kurumu olanaklarının, varlıklılara değil, öncelikle bu köylü kooperatiflerineyöneltilmesi; ve öylelikle köylülerin, modern ağıl hayvancılığına, mand ıracılığageçebilmeleri ve ekonomik açıdan yararlı büyüklükte modern tavuk çiftliklerikurabilmeleri sağlanmalıdır.

Devlet ve kooperatifler eliyle,yem sanayi ve soğuk hava depoları da ihtiyacı

karş ılayacak hale getirilmelidir. Veterinerlik hizmetleri köylülerin ihtiyacını daha yeterliolarak karş ılayacak duruma getirilmelidir.

56



CHP iktidarı, hayvancılık ve tavukçuluk alanında ileri bir aşamaya geçilmesinidüzenlerken, köylülerin sağlıyacağı büyük işletmecilik olanaklarını değerlendirecektir.Hayvancılıkla ilgili yan sanayilerin de, daha çok, yerinde kooperatifler eliylekurulmasına çalışacaktır.

BALIKÇILIKÜlkemizde balıkçılığın gelişmesini önleyen, balıkçılıkla geçinme durumundakiyurttaşlarımızı yoksul bırakıp sömüren ve balık fiyatlarını aş ırı ölçüde yükselterek, dargelirli hattâ orta halli halkı bu değerli besinden büyük ölçüde yoksun bırakan deniz vegöl ağalığına son verilecektir.

Deniz ve göllerden, akarsu ve barajlardan balıkçılık için yararlanmadakooepratiflereöncelik tanınacakt ır ve devletçe yeterli donatım kredisi sağlanacaktır. Balıkçılık içingerekli soğuk hava depolarını gerekli yerlerde devlet yaparak kooperatiflerinyararlanmas ına sunacaktır.

Devletçe veya kooperatifler eliyle yapma göl balıkçılığı geliştirilecektir. ,

Balıkçılık kooperatiflerinin konserve fabrikalan kurmaları desteklenecektir.

Balık ihracatı, devlet yardımı ile, doğrudan doğruya kooperatif üst kuruluşlannayaptınlacaktır.

Türkiye'nin su ürünü kaynaklarını kurutan, balık nesillerini tüketen balıkçılıkyöntemlerine karş ı etkin bir kontrol sistemi kurulacaktır. Bu kontrol sistemininuygulanmasında, devlet, balıkçı kooperatifleriyle sıkı işbirliği yapacaktır.

Sanayi kuruluşlarının yer seçiminde, balıkçılığın zarar görmemesi gözetilecektir.

57



Dövizlerİyi Değerlendirilemiyor

Ne var ki, yurt dış ında işçi olarak çalışan yurttaşlarımızın tasarruflarından yurdagönderdikleri dövizler verimli ve üretken alanlarda gereği gibi değerlendirilmediği için

daha çok tüketime veya üretken olmayan yatırımlara yönelmektedir, iyi kullanılsa,ülkenin kalkınmas ına büyük hız katabilecek ve ekonomide istikrar unsuru olabilecekbu dövizler, Türkiye'nin bozuk ekonomik düzeninde, beklenen yararı

sağlıyamamaktad ır.

Yakın yıllara kadar birçok iktisatçılar ve politikacılar, Türkiye'nin ekonomik kalkınmayolunda karş ı karş ıya bulunduğu en önemli dar boğaz ın döviz açığımız olduğunusan ırlardı. Oysa bu açık, son yıllarda, yurt dış ındaki işçilerimiz sayesinde kapanmışdır;kapanman ın da ötesinde, devlet elinde, tarihimiz boyunca görülmedik ölçüde dövizfazlası birikmişdir; ama gene de ekonomimiz dar boğazlardan ve enflasyonistbask ılardan kurtulamamışdır. Tersine, döviz sorunumuz çözülmekle, ekonomimizingerçek dar boğazlarının asıl başka alanlarda aranması gerektiği kendiliğinden ortayaçıkmışdır.Ortaya çıkmışdır ama, devlete ve ekonomiye egemen olanlar bu gerçeği hâlâanlamamış görünüyorlar.

Bulunmaz birşans eseri olarak Türkiye'nin eline geçen bol dövizleri sınaileşmede veüretimi arttırmada gereği gibi değerlendiremedikleri için ne yapacaklarını bilemiyorlar.Bilemedikleri için de, ya gereksiz bazı tüketim malları ithali yoluyla veya turist olarakyurt dış ına gezmeye gidenlerin döviz istihkakını arttırarak, bu değerli dövizleri, gerisingeriye, yabancı ülkelere gönderiyorlar.

Hiç bir olay, Türk ekonomisindeki düzen bozukluğunun, nimetleri bile külfeteçevirecek ölçülere vardığını bu kadar açık seçik gösteremezdi.

59



Yurt dış ında işçi olarak çalışan ve birçoğu köylü olan yurttaşlarımızın kıvanç vericidavranışları, yalnız kazançlarından büyük bir bölümünü arttunp yurdagöndermelerinden ibaret değildir. Bu yurttaşlarımızın bir o kadarkıvanç verici birbaşka eğilimi de, tasarruflarını, kendi bölgelerinde, yörelerinde, köylerinde üretkengirişimlere, sanayi kuruluşlarına yat ırmak istemeleridir. Bu amaçla, sayıs ız ortaklıklar

da kurmuşlardı

r. Fakat acı

olanşu ki, hükümetler, yurt dı

şı

ndaki işçilerimizin bu saygı

değer isteklerini gerçekleştirmelerine yardımcı olacak, öncülük edecek, onlara yolgösterip güvence verecek yerde, büyük bir kayıts ızlıkla karş ılamakta ve türlübürokratik engeller çıkarmaktadır. Aslında devleti yönetenlerin bir doğrultudabulundukları büyük sermaye çevreleri, yurt dış ından gelen bu işçi tasarruflarının işçilerve köylüler eliyle yatırıma gitmesini istememektedirler. Yurt içindeki dar ve orta gelirliyurttaşlarımızın tasarrufları gibi, yurt dış ındaki işçilerimizin tasarruflarının dakendilerinde toplanmasını ve bunları kendi diledikleri gibi kullanabilmeyiistemektedirler.

Oysa, bu biçimde kullanılırsa bu tasarruflar, büyük sermaye çevrelerinin genellikle

tercih ettikleri ulusal ekonomi açı

sı

ndan fazla değer taşı

mayan sanayi dalları

nayöneleceği gibi; tasarruflannı yurda gönderen işçilere hakları olan kâr paylarınınverileceğinin de bir güvencesi yoktur. Nitekim,şimdiye kadar yurt dış ındakiişçilerimizin tasarruflarıyla kurulmuş sanayi tesislerinden bazıları, tasarruf sahibiişçilere ya hiç kâr dağıtrnamışlardır ya da dağıttıkları kâr para değerindeki düşüşükarş ılamayacak kadar küçük ölçüler içinde kalmışdır. Bunun istisnaları çok azdır.

Üstelik, devletin ilgisizliğinden yararlanan bazı f ırsatç ılar da, elde ettikleri teşvikbelgelerini kendilerine güven uyandırmak için kullanarak, yurt dış ındaki işçilerinparalarını toplamaktadırlar. Bunlardan kimiişçilerin parasını batırmakta, kimi de,kendilerine imtiyazlı kurucu hisseleri ayırarak, işçi tasarruflarıyla kendilerine servet

sağlamaktadı

rlar.

60



Bu durumun sonucu olarak, yurt dış ındaki işçilerimizin, tasarruflarını Türkiye'yegönderme eğilimleri zamanla hızını yitirebilir ve Türkiye büyük bir döviz kaynağındanyoksun kalabilir.

Nitekim bazı tahminlere göre, yurdış ındaki işçilerimiz, genellikle kazançlarının üçtebirini kendi yaşamları için harcamakta, üçte birini yurda yollamakta, geri kalan üçtebirini ise yurt dış ındaki yabancı bankalarda tutmaktadırlar. Birçokları da, hiçbirgüvence bulamadıkları için, Türkiye'ye gönderdikleri tasarruflarını üretken alanlarayatırma cesaretini gösterememekte ve, ister istemez, arsa, yapı gibi ölü yatırımlarayöneltmektedirler. Türk parasının değerindeki ve satmalına gücündeki hızlı düşüşübaşka türlü karş ılayabilmenin yolunu da görememektedirler.

CHP'nin Alacağı Tedbirler

CHP bu konuyu ülkemizin en önemli ve ivedi sorunlarından biri olarak ele alacaktır.

CHP iktidarı, yurt dış ında çal ışan işçilerimizi ve köylülerimizi, kontrolü doğrudandoğruya kendi ellerinde bulunacak veya köylülerin kooperatifleriyle, kooperatif üstörgütlerile, ülkemizdeki işçi sendikalarıyla ve, eğer isterlerse, devletle birlikteyatırımlar yapacak ortaklıklar kurmağa teşvik edecektir. Öylelikle, köylüden başlamas ı

öngörülen kalkınma hareketi doğrultusunda yapılacak sanayi yatırımlarının Türkiye'deoluşan tasarruflarla karş ılanamayacak bölümleri, dışardaki işçilerimizin katkılarıylatamamlanabilecek ve büyük tesisler kurma yoluna gidilebilecektir.

• İşçi tasarruflarının hangi ekonomik alanlara yatırılabileceği konusunda devletçearaştırmalar yapılarak yol gösterilecektir.

• Köylü ve işçi örgütleri ve ortaklıkları eliyle yapılacak yatırımların, köylüdenbaşlayacak kalkınmada ve gerçek sınaileşmede etkisini süratle duyuracak nitelikteyatırımlar olması teşvik edilecektir.

61



• İşçilerin yurda gönderdikleri döviz gelirleriyle ve halk ortaklıkları yoluyla yapılacakyatırımları devlet öncelikle destekleyecektir.

Yurt dış ındaki işçi ve köylü yurttaşlarımızın, Kalkınma Plânına uygun olarakkuracakları veya kuruluşuna katılacakları sanayiler için ithali gerekebilecek makinaları

yurt dış ından kendi tasarruflarıyla sağlayıp göndermeleri teşvik edilecektir. Böylelikle,işçi tasarruflarından bir bölümü, döviz olarak değil, üretken alanlarda kullanılacakyatırım malzemesi olarak gelmiş olacağından ve karş ılığında Türk parası

ödenmeyece ğinden, bu tasarrufların Türk ekonomisindeki enflasyonist etkisi dekendiliğinden giderilmiş olacaktır.

Bu gibi sanayilerin işçiler - köylüler eliyle kurulması , işçilerin ve köylülerinekonomideki, dolayısiyle yönetimdeki ağırlığını da büyük ölçüde arttıracaktır.

Tekelci büyük sermaye çevreleriyle işbirliği hâlindeki partilerin yurt dış ındakiişçilerimize oy hakkı tanımayışlarının başlıca nedeni, ülkemize gönderdikleritasarruflarının Türkiye'deki bozuk düzen çarkları arasında çarçur olup gitmesineoylarıyla karş ı çıkabilmelerini önleme isteğidir. Böylece, yurt dış ındaki işçilerimize,

«—Siz gurbet ellerinde çal ış ı n, kazan ı n, kazand ığ ın ı z ı bize gönderin, fakatgönderdiğiniz tasarrufların ı zla ne yapt ığ ım ıza, ne yapaca ğ ım ıza kar ışmay ı n !»,denilmiş olmaktadır.

CHP iktidarı ise, yurt dış ında çalışan yurtaşlanmıza oy hakkı tanımakla da, onları Türksiyasetinde ağırlığı olan bir unsur hâline getirmiş olacaktır.

Yurt dı

şı

ndaki işçilerin katkı

sı

yla kurulacak fabrikalarda, bu işçilere, yurdadönüşlerinde, kendi tecrübelerine uygun iş garantisi verilecektir, öylelikle, buyurttaşlarımızın, dışarda, ileri sanayi ülkelerinde kazandıkları değerli bilgi vetecrübelerinden, kendi katkılarıyla ülkemizde kurulacak sanayi kuruluşlarındayararlanma olanağı da sağlanmış olacaktır.

62



Gene yurt dış ındaki isçilerimizin, dışarda bulunduktan süre içinde belli meslekkurslarını izleyip bitirmeleri teşvik edilecek ve bunu yapmış olarak yurda dönenlere,

Türkiye'de de geçerli teknik eğitim belgeleri verilecektir. Bu belgelere sahip olanlara,ekonominin bütün sektörlerinde, görgü ve bilgileriyle orantılı haklar ve olanaklartanınacakt ır.

Şimdiye kadar, bazıları Türkiye'de teknik eğitim görmüş olarak yurt dış ına gidenişçilerimizin teknik bilgi ve yeterliliklerinden yabancı ülkeler ekonomisi yararlanıyordu.CHP iktidarının alacağı bu gibi tedbirler ise, yurt dış ında çalışmağa gidenyurttaşlarımızın ileri sanayi ülkelerinde edinecekleri tecrübe ve bilgilerden, görecekleriteknik eğitimden, Türk ekonomisi için yararlanma olanağını sağlamış olacaktır. Aynızamanda, dışarda çalışan yurttaşlarımız, dışarda geçirecekleri süreyi, yalnızçalışmakla değil, teknik eğitimle de değerlendirmeğe teşvik edilmiş olacaklardır.

İŞÇİ VE MEMUR YATIRIMLARI

Köylüden başlayıp güçlü ve dengeli olarak bütün topluma yayılacak bir kalkınmapolitikası oluşturan CHP yalnız köylü kooperatiflerini ve yurt dış ındaki işçilerinortaklıklarını değil, tüm işçileri ve kamu hizmeti görevlilerini de ortaklaşa yatırımlaryaparak ülkenin kalkınmas ına ve smaileşmesine katkıda bulunmağa teşvik edecektir.

İşçiler ve memurlar buna zaten isteklidirler. Fakat bu isteği bir ölçüde karş ılayabilecek«Memur Yardı mlaşma Kurumu» (MEYAK) kanunu bile hâlâ çıkarılmamışdır. işçilerintasarruflarını yatırımlarda değerlendirecek «İşçi Yardımlaşma Kurumu» kanunuönerisi ise, yıllar önce hazırlanmıştır, fakat yıllardır Meclis komisyonlarındauyutulmaktadır.

63



Bu iki kuruluş ortaya çıksa ve yat ırımcılığa girişse, her y ıl, halk eliyle milyarlarca liralıkyeni sanayi yatırımları yapılmaya başlamış olacaktır.

Bu neden istenmez ve savsaklanır? Yurt dış ındaki işçilerin kendi tasarruflarını, kendiortaklıkları eliyle sanayi alanına yatırmalarını engelleyen anlayışla, memurların ve yurt

içindeki işçilerin ortaklaşa sanayi yatı

rı

mları

nı

engelleyen anlayı

ş birdir. Halktasarruflarının halk eliyle sanayi kuruluşlarına yatırılması değil, tekelci büyük sermayeçevrelerinin yararına sunulmas ı istenmektedir. Türkiye'deki bankacılık düzeni bunusağlamaktadır; «halka açık anonim ortaklıklar» adı altında yapılmağa çalış ılan budur;«sermaye piyasas ı » hazırlıklarıyla yapılmak istenen budur.

Özel girişime serbestlik tanınan bir ülkede, bütün bunlar olabilir. CHP'nin halkyatırımcılığı anlayış ına uymamakla beraber, büyük sermaye çevreleri, halktasarruflarını kendi ellerinde toplamağa uğraşabilirler. Fakat Türkiye'de, buserbestliğin çok ötesine gidilerek, halkın, kendi yatırımlarını kendi ortaklıkları,kuruluşları, sendikalar kooperatifleri eliyle yapmasına, fiilen büyük ölçüde engel

olunmaktadı

r. CHP iktidarı

bu ENGELLERi KALDIRACAK, HALKIN,TASARRUFLARINI BAŞKALARINA KAPTIRMADAN, ORTAKLAŞA YATIRIMLARYAPABİLMELERİNİ KOLAYLAŞTIRACAKTIR.

Bunun şu yararları olacaktır:

• Halkın tasarrufları, elden ele geçerek azalmadan ve israf edilmeden, doğruca,üretken yatırımlara gidecektir.

• Halkın tasarruflarıyla bir yandan halkın refahı artmış, bir yandan da ulusalekonomi güçlenmiş olacaktır.

• Halkın ekonomideki ve siyasetteki ağırlığı artacak, demokrasi öylelikle dahaçok gerçeklik kazanacaktır.

64



KAMU GİRİŞİMİ Türkiye ekonomisinde kısa zamanda bir sıçrama yapabilme ve Avrupa EkonomikTopluluğu ülkelerinin büyük sanayi kuruluşlarıyla boy ölçüşebilecek büyüklükte

kuruluşlar meydana getirebilme olanağı, kısa zamanda halk sektörüne desağlanacaktır; fakatşimdilik bu olanak ancak kamu sektöründe vardır. Kamusektörünün zengin olanakları ise, yeterince değerlendirilir olmaktan çok uzaktır. Kamusektöründeki sanayi kuruluşlarından çoğunda kullanılmayan geniş kapasitelerbulunmaktadır. Büyük kaynak israfı olmaktadır. Bu kuruluşların olanakları, daha çok,devlet sırtından bir avuç varlıklı iş adam ına kolay kazanç sağlama, veya yeni partizaniş adamlar ı yaratma uğrunda kullanılmaktadır. Bu kuruluşlarda, verimli modernişletmecilik yöntemleri yerine, ağır bir bürokratik yönetim uygulanmaktadır. Bubürokratik yönetim de, kamu iktisadî kuruluşlarını, verimli işletmecilikle vedemokrasiyle bağdaşmayan her türlü siyasal bask ıya aç ık tutmaktadır.

Bu baskı giderek artmıştır vebağıms ız sanayi toplumuna geçiş yolunda bir sıçramatahtas ı rolünü oynayabilecek olan kamu kesimini kârsız, verimsiz, yüksek rizikolu işalanlarına hapsetme kararı ile son ölçüsüne varmıştır. Tekelci sermaye çevrelerininisteğine uygun olarak alman bu karar, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânı ile resmîpolitika olarak benimsenmiştir.

Kamu iktisadî kuruluşlarının yeniden düzenlenmesi zorunluğu herkesçe kabul edildiğihalde, bu görevin yerine getirilmesi yıllardır savsaklanmaktadır.

Kamu iktisadî kuruluşları için son zamanlarda benimsenen yeni «strateji»de, bukesimin zorla sürdürülen hastalıklarını tedavi edici değil, ağırlaştırıcı niteliktedir.

66



Bu «stratejiye göre, kamu iktisadî kuruluştan siyasal iktidarın müdahalelerine vebask ıs ına daha aç ık duruma gelecektir; üstelik bu müdahaleşimdiye kadarolduğundan daha kar ış ık ve köstekleyici biçimde olacaktır. Yeni yetki çelişkileri vesürtüşmeleri ortaya çıkacaktır.

«Strateji», kamu iktisadî kuruluşları için üç ayrı hukuk yapıs ı, üç ayrı denetim sistemi,üç ayrı personel rejimi öngörmektedir. Bu,şimdiye kadar süregelen kargaşalığı

büsbütün arttıracaktır. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânında, kamu iktisadîkuruluşlarının yeniden düzenlenmesi ile ilgili olarak, «sisteme ayk ırı ve yabanc ı tedbirlerden» kaçınılacağı belirtilerek, bu alanda herhangi bir ciddî reform yapmanındüşünülmediği de esasen açığa vurulmuştur.

CHP iktidarı ise, kamu iktisadî kuruluşlarının sistemini temelinden değiştirecektir. Bukuruluşlarda, bürokratik yönetim yerine, demokratik ve verimli işletmecilikyöntemlerini uygulayacaktır.

Siyasal bask ı ve müdahaleyi tüm kaldıracaktır.CHP iktidarında bu kuruluşları doğrudan doğruya içinde çalışanlar yöneteceklerdir.Fakat şimdi olduğu gibi, yönetim kurulunda işçilerin seçmediği bir işçi «temsilci»sinibulundurmaktan ibaret, göz boyayıcı bir yönetime katılma olmayacaktır bu...Çalışanların iş yerini yönetimleri, en küçük atölye veya işyeri biriminden en üstkurullara kadar, kuruluşun tümünü kapsayacaktır. Yönetim Kurulunda, çalışanlarçoğunlukta olmakşartıyla, yerinden yönetimin halk taraf ından seçilmiş temsilcileri veaz sayıda devlet temsilcisi de bulunacaktır. Devlet temsilcileri, ancak, devletçe kamuhizmeti görevi yüklenenlerin yönetim kurullarında çoğunlukta olabilecektir. Çalışanlar,her bilanço yılı sonunda, kârdan ve verim artış ından belirli bir ölçü içinde pay

alabileceklerdir.

67



Öylelikle, bu kuruluşlar, devlet mülkiyetinde kalmakla beraber çalışanların yönettiğihalk işletmeleri durumuna gelecektir.

Çalışanların, artan yetkileri oranında sorumlulukları da artacaktır. Devletçe kamuhizmeti görevleri yüklenenler dış ında kalan kamu iktisadî kuruluşlarının zararınındevletçe kapatılması yolundaki uygulamaya, belli bir program ve süre içinde sonverilecektir.

Buna karş ılık, kamu girişimciliğinde temel mallar sanayiine ağırlık verilmekle beraber,kamu iktisadî kuruluşlarının yatırım alanları devletçe sınırlanmayacaktır. Devletinverdiği görevler dış ında, bu kuruluşlar, kalkınma plânlarının öncelik verdiği her alana,kârlı görürlerse ve isterlerse yatırım yapabileceklerdir.

Çalışma şevkini olduğu kadar çalışanların sorumluluk duygusunu da arttıracak böylebir demokratik işletmecilik düzeni kurulurken, esas itibariyle üretken faaliyettebulunan kamu iktisadî kuruluşlarından hepsinde, memur statüsündeki bütün personel,işçi veya anlaşmalı personel statüsüne geçecektir. Bu kuruluşlarda personelpolitikası, ücret sistemi ve kadrolar, doğrudan doğruya çalışanlar tarraf ındansaptanacakt ır. Şimdi, kamu personeli statüsü içinde bu kuruluşlara hizmet verenyüksek öğrenim görmüş teknik personelden bir çoğu düşük ücret aldıkları için, bukuruluşlarda yeterli teknik personel çalıştırılması git gide zorlaşmaktadır. Bu zorlukortadan kalkacaktır; yönetici ve teknik personel çalıştırma olanakları bakımından bukuruluşlar, özel girişimle rekabet edemez durumdan kurtulacaklardır.

68



Kamu sektöründe, özel sektörle işbirliği anlamında karma girişim olmayacaktır. Hiçbirkamu iktisadî kuruluşu yerli veya yabancı özel girişimle ortaklık kuramayacaktır.Kurulmuş olan ortaklıklar sür'atle tasfiye edilecektir.Karma girişimcilik, hem özelgirişimi devlet sırtından sorumsuz işletmeciliğe alıştırmakta hem de devletin ekonomikpolitikasını yerli ve yabancı sermaye müdahalesine aç ık duruma getirmektedir. Bu

sakat uygulamaya sen verilecektir.Bazı kamu iktisadî kuruluştan, ancak, demokratik işletmecilik kuralları içinde, yurtdış ındaki işçilerimizle veya üretici kooperatiflerinin üst kuruluşlarıyla ortaklıkkurabileceklerdir.

Kamu sektöründe kurulacak bu demokratik işletmecilik düzeni ile, kamu iktisadîkuruluşları bürokratik yönetimin ağırlığından, siyasal müdahalelerin baskıs ındankurtularak canlılık kazanacakları gibi, demokrasi kurallarını çalışma hayatına en ileribiçimde uygulayan ve demokrasimizin daha çok kökleşmesini, genişlik ve gerçeklikkazanmas ını sağlayan, halkın ekonomideki ve siyasetteki ağırlığını büyük ölçüde

arttıran kuruluşlar durumuna gelmiş olacaklardır.69



ESNAF VE SANATKÂREsnaf ve sanatkâr, halk sektörü ile özel sektör arasın-da, kendine özgü nitelikleri olangeniş bir kesimdir. Esnaf ve sanatkâr, emekçilikle sermayedarlık, işçilikle işverenlikaras ındaki bölgededir. Kimi birkaç isçinin kimi de kendi kendinin patronudur; fakat her

iki durumda da, esnaf ve sanatkâr, emekçi kimliğini korur, î şine, küçük bir sermayeninyanı sıra, kendi kafa ve beden gücünü de katar. Kimi orta hallidir, kimi dar gelirlidir,kimi de yoksul...İçlerinde zengini pek yoktur. Zenginleşebilenler, özel sektördekiyerlerini, katlarını değiştirme durumuna girerler.

Geleneksel toplum durumundan çağdaş sanayi toplumu aşamas ına geçişdönemindeki bir ülkede, en çok sarsılan, güvensiz duruma sürüklenen meslekgruplarının baş ında esnaf ve sanatkârlar gelir.

Sanayideki, özellikle tüketim sanayiindeki her yeni gelişme ve atılım, sanatkârlardanbir bölümünün sanatını geçersiz kılar. Hizmetler kesimindeki, pazarlama düzenindeki,ulaş ım sistemindeki yenilikler ve gelişmeler de birçok esnaf ı işinden veyakazanc ından eder. Ekonomi geliştikçe, sınaileşme ilerledikçe, esnaf ve sanatkârınyaptığı işlerden bir çoğu ya nitelik ya da boyut değiştirir, esnaf ve sanatkârın bilgisiniveya ölçüsünü aşar ve zamanında tedbir alınmasza, onu yoksullaştırır ya da işsizbırakır.

Bunun tedbiri, elbette,s ınaileşmekten vazgeçmek veya ilerleme hızını kesmekdeğildir. Bir demokratik hukuk devleti, bir yandan ilerlemeyi ve sınaileşmeyihızlandırırken, bir yandan da esnaf ve sanatkâr ı, toplumdaki ve ekonomidekideğişimin silindiri, altında ezilmekten kurtarmanın yolunu bulmak zorundadır.

70



Değişimin ezici etkisinden bir esnaf ın veya sanatkârın isini, mesleğini kurtarmaolanağı her zaman bulunamayabilir, ama kendisi mutlaka kurtarılmalıdır.

CHP, ilerici bir parti olarak, sınaileşme ve yenileşme yolunda toplumun hızını

arttırmağa kararlıdır; fakat gene CHP halkçı ve sosyal adaletçi bir parti olarak, esnafve sanatkârı, toplumsal ve ekonomik değişimin silindiri altında ezilmekten kurtarmağada kararlıdır. CHP, bu iki ödevi bağdaştırarak yüklenmenin bir örneğini, sonzamanlarda, büyük mağazac ılık konusunda vermiştir: Büyük mağazac ılığın karş ıs ınaçıkmamış, fakat esnaf ı büyük mağazac ılığın yaklaşan silindiri altından kurtarmaküzere çırpınan tek parti olmuştur. Buna karş ılık, tekelci büyük sermayedoğrultusundaki partiler, silindiri esnaf ın üstüne sürmeye kalkışmışlardır.

İki Çözüm

İki ödevi —bir yandan ilerlemeyi hızlandırırken buyandan da esnaf ve sanatkârı

koruyup kurtarma ödevini— birlikte yürütmeye çalış ırken, CHP, iki çözümdeneyecektir; ve bu çözümlerin birinden birini mutlaka uygulayacaktır :

1. Bir esnaf veya sanatkâr kesimini issiz bırakabilecek veya yoksullaştırabilecekher yeniliğe, değişikliğe, o esnaf veya sanatkâr kesiminin katılabilmesini, hattâmümkünse öncülük edebilmesini sağlamak...

Silindir benzetmesini gene kullanırsak: Bir esnaf veya sanatkâr kesimini, değişimsilindirinin altında ezdirmektense, silindirin üstüne çıkarıp direksiyonuna oturtmak...

2. O güne kadar izlediği meslek yolunda, bir esnaf veya sanatkâr kesimini,

değişim silindiri altında ezilmekten, birinci çözümle kurtarabilme olanağı yoksa, oesnaf veya sanatkâr kesiminin yolunu değiştirmek...

71



Oysa, çağdaş toplum, büyük işletmecilik çağı olmanın yanı sıra, iş bölümünün deyaygınlaştığı çağdır.

Çağdaş demokratik sanayi toplumu, yalnız siyasal ve sosyal anlamda değil,

ekonomik anlamda da çoğulcu toplumdur: Değişik unsurların çatışarak veya uyuşarakbütünleşmesinden oluşur.

Tekelciliğin Sonuçları

Ekonomide tekelcilik, ekonomik gücün tümüyle devlette toplanması biçiminde de,tümüyle büyük sermayedar gruplarında toplanması biçiminde de belirse, rejimbakımından benzer sonuçlar çıkar ortaya: Birisi sol tota¬liter rejime, öbürü sağtotaliter rejime götürür toplumu...

CHP, TOTALİTERLİĞİN HER TÜRLÜSÜNE, SOLCUSUNA DA SAĞCISINA DAKARŞIDIR. CHP, DEVLETİN DE BİR AVUÇİNSAN ELİNDE BİRİKEN SERVETİNDE HALKI EZMESİNE, KÖLELEŞTİRMESİNE KARŞIDIR. ONUNİÇİNDİR Kİ CHP,SİYASAL VE SOSYAL ALANDA OLDUĞU GİBL, EKONOMİK ALANDA DAÇOĞULCULUĞU VE ÖZGÜRLÜĞÜ SÜRDÜRMEKTEN YANADIR. CHP, GİRİŞİMÖZGÜRLÜĞÜNE DEĞİL, GİRİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜ TEKELLERİNE ALMAKİSTEYENLERE KARŞIDIR.

Özel girişimin atılımcı ve yaratıcı gücü demokrasiye canlılık katar. Fakat bu canlılığınsürekli, yapıcı ve topluma yararlı olabilmesi için, özel girişim, sosyal adaletlegemlenmek ve kendi içinde dengelenmek gerekir.

CHP bir yandan çalışanların haklarını korumakla ve adaletçi bir ekonomi ve maliyepolitikası ile toplumda sosyal adaleti sağlarken, bir yandan da özel girişimin içdengesini gözetecektir.

CHP, esnaf ve sanatkârın sorunlarıyla her iki açıdan da ilgilenmektedir.

İşe emeğini de kattığı için esnaf ve sanatkâr, çalışanlar arasındad ır. Herşeyden önceonun çalışabilme hakkı korunmalıdır.

73



• İşini geçersiz kılmayan, fakat aynı alanda daha büyük girişimlerin piyasayaegemen olmaya başlamas ı ile onu güçsüz ve yetersiz bırakan değişimler karş ıs ında,işini büyültmesine, ya da kendi iş kolundaki başka esnaf veya sanatkârlarla birleşerek

ortaklıklar kurmasına, devletçe yardım edilecektir.• Bu tedbirlerden hiç birinin, ekonomideki, teknolojideki, toplumdaki değişimlerkarş ıs ında esnaf veya sanatkârı kurtarmağa yetmediği durumlarda, ona, halksektöründe, kamu sektöründe veya özel sektörde, tecrübesine, yeterliğine göreuygun görevler önerilecektir.

• Kendi iş tutumundaki yanlışlıklar, yetersizlikler nedeniyle değil de,ekonomideki, teknolojideki veya toplumdaki değişiklikler karş ıs ında devletin bukoruyucu tedbirlerden birini zamanında uygulayamaması nedeniyle işsiz kalmasıdurumunda, esnaf ve sanatkâra, belli bir süre için işsizlik ödeneği verilecektir; bu

amaçla, Bağkur'un esnaf ve sanatkâra sağladığı sosyal güvenliğe, işsizlik sigortası daeklenecektir, işsizlik dönemlerinde veya geçici piyasa bunalımları sıras ında, Bağkur'aprim ödeyemeyen esnaf ve sanatkârın belli bir ölçüye kadar borçlanabilme olanağı dasağlanacaktır.

(Bildirgenin «Sosyal Güvenlik» bölümünde ayrıca açıklanacağı gibi, Bağkur'a bağlısağlık sigortası da kurulacaktır; ve emeklilik yaş ının, özellikle kadın esnaf vesanatkârlar için indirilmesi olanağı araştırılacaktır.)

• Bugün iktidarda bulunanların benimsedikleri anlaş ılan Büyük MağazalarKanun Tasarıs ı , esnaf ın büyük bir bölümünü işsiz bırakmakla tehdit etmektedir. CHP

iktidarı, büyük sermaye sahiplerinin büyük mağazalar kurması için, devletçe herhangibir teşvik tedbiri uygulanmasına kesinlikle karş ıdır. Ancak, kendi aralarında birleşerekbüyük mağazalar kurmak isteyen esnafa, bu amaçla destek olunarak gereklikolaylıklar sağlanacaktır.

75



Fakat bundan önce, esnafa, üretici ve tüketici halk topluluklarıyla birlikte kendisini desömüren aracılık mekanizmasından kurtulmak üzere toptancılık kooperatiflerikurmaları için yardım edilecektir. Esnaf ın güçlendirilmesine ve tüketim mallarınınucuzlatılmasına öncelikle bu yoldan çalış ılacaktır.

• Esnaf taraf ı

ndan kurulacaktoptancı

lı

k kooperatifleriningücünü aşan, önemli besinmaddeleriyle ilgili alanlarda aracılığın düzenlenmesi gerekirse doğrudan doğruyadevlet üzerine alacaktır. Şimdi, yer yer perakendecilik yapan devlet kuruluşları vardır.Bunlardan bazıları, aracılıktaki bozuk düzen devam ettiği için, aracılardan pahalıyaaldıkları bazı tüketim mallarını maliyetin altında satarlar; işin iç yüzünü bilmeyentüketiciler de buna sevinirler. Oysa o kuruluşların açıklan doğrudan veya dolaylı

vergilerle ve bazı kamu kesimi mallarına ve hizmetlerine yapılan zamlarla ya da fazlapara basmakla kapatıldığı için, yük gene halkın omuzlarına yüklenir. Devlet, halka bireliyle verdiğini, öbür eliyle ve fazlasıyla alır.

Bu gibi devlet kuruluşlarının olanakları, öncelikle, büyük aracılığı kaldırmakta veya

kontrol altı

na almakta, üretici köylülerin maliyetini düşürüp verimini arttı

rmakta vepazarlama kooperatiflerini güçlendirmekte, aynı zamanda esnaf ı da daha ekonomikişletmecilik olanaklarına kavuşturmakta kullanılacaktır. Düzenleme satışlarına ihtiyaçduyulan alanlarda, devlet, daha çok, tüketim kooperatifçiliğini destekleyerek, bugörevi o kooperatiflere yaptıracaktır. Bunların yanı sıra, devletçe ve belediyelerceetkin ve adaletli bir fiyat denetleme mekanizması kurulacaktır. Tüketim mallarınınözellikle bu yoldan ucuzlatılmas ına çalış ılacaktır.

• Sanatkârlar ın ihtiyaç duydukları araçlar ı, gereçleri ve her türlü girdileri aracılaramuhtaç kalmaksızın ithal edebilmeleri veya toptan satın alıp kendi aralarında adaletledağıtabilmeleri için güçlü kooperatifler ve kooperatif birlikleri kurmaları da, teşvik

tedbirleriyle kolaylaştı

rı

lacaktı

r.

76



Öylelikle bu malzemenin, o arada yedek parçaların, maliyeti yükseltici, hayatpahal ılığını arttırıcı bir spekülatif kazanç konusu olması önlenecektir.

• Halk Bankası kaynaklarından büyük iş adamlarının yararlandırılmas ı yolundaki

uygulamaya son verilecek ve bu kaynakların tümünden esnaf ve sanatkâryararlandırılacaktır. Halk Bankasının kredi kaynakları, özellikle aralarında birleşerekekonomik bakımdan daha yararlı büyüklükte isletmeler kurmak üzere girişimdebulunan ya da yukarıda belirtilen yönde kooperatifleşmek isteyen esnaf vesanatkârlara, daha yeterli ölçülerle verilecektir. Bu gibi amaçlarla kredi verilirken,esnaf ve sanatkârların iş tecrübeleri ve sicilleri ve projelerinin geçerliliği yeterligüvence sayılacak, ayrıca taş ınmaz mal karş ılığı aranmayacaktır.

• Bağkur'da primlerden biriken fonların kredi olarak kullanılabilecek'bölümünden, daha büyük işletmeciliğe veya modern teknolojiye geçmek veyakooperatifleşmek isteyen esnaf ve sanatkârlar yararlandırılacaktır.

• Daha önce belirttiğimiz gibi, dengeli bir ekonomide, büyük işletmeler, tıpkı

büyük ırmakların küçük derelerle desteklenmesi gibi, küçük iş yerleriyle 'beslenir vedesteklenirler. Çağımızın 'büyük işletmecilik çağı olması, en ileri sanayi ülkelerindebile, ekonominin bu işleyiş biçimini değiştirmiş değildir. Çünkü çağımızda, işletmecilikbüyümekle beraber, iş bölümü de yaygınlaş ıp derinleşmiştir. Bir büyük işletme, nekadar bütünleşmiş bir kuruluş olursa olsun, herşeyi, her parçayı kendisi yapmayakalkış ırsa, bu, ekonominin tümü açıs ından verimli olmayacağı gibi, ekonominin içdengesini de altüst eder ve tekelciliği önlenemez duruma getirir. Bu nedenlerle, CHPiktidarı, büyük işletmelerle küçük işletmeler arasında, o arada sanatkârların atölyeleriaras ında bağlantı kurarak, ulusal sanayiin yurt ölçüsünde küçüklü büyüklü dişlilerin

suyumu içinde işlemesini sağlayacaktır.

77



Ancak bu bağlantının geçerli olabilmesi için, atölyelerde imal edilen malzemenin veparçaların belli nitelikleri taş ımas ı , belli standartlara uyması gereklidir. CHP iktidarı,bütün Türkiye'deki atölyelerde ve küçük işletmelerde bunu sa ğlayacak bir nitelik vestandardizasyon kontrolü mekanizması kuracaktır. Aynı zamanda, Türkiye'dekiatölyelerin, iş kapasitelerini, personel durumunu, araçlarını ve imalât niteliğinigösteren rehberler hazırlayacaktır. Bu rehberler belli sürelerle yenilenecektir,öylelikle, büyük işletmelerin, Türkiyenin her yerinde neleri hangi atölyelereyaptırabileceklerini bilmeleri sağlanacaktır.

Büyük işletmelerle atölyeler ve küçük işletmeler arasındaki bağlantının uyumlu vedengeli işleyebilmesi için, devlet, hangi yörelerdeki ve merkezlerdeki iş yerlerininhangi imalâta ağırlık vermelerinin uygun olacağını da gözeterek, oralardaki iş yerisahiplerine tavsiyelerde bulunacak; bu bakımdan yurt ölçüsünde sağlıklı bir işbölümünün oluşmas ı, teşvik tedbirleriyle de kolaylaştırılacaktır.

• Çıraklık yasas ı derhal çıkarılacak, esnaf ve sanatkârların çırak eğitimleri verimli birdüzene bağlanacaktır. Kalkınma açıs ından öncelikle yetişmiş iş gücü ihtiyacı duyulaniş kollarında belli bir düzen ve düzeyde çıraklık eğitimi sağlayan sanatkârlar, devletinteknik eğitim görevine önemli bir katkıda bulunuyor sayılacaklardır ve kendilerinedevletçe yardım edilecektir.

• Küçük esnaf ve sanatkâr ın vergisinin hesaplanmas ında ve ödenmesinde, esnaf vesanatkâra yük olan formaliteleri taş ınabilir ölçülere indirmek üzere, vergi uygulamasisteminde kolaylık getirici değişiklikler yapılacaktır.

Halkın kullandığı bütün zarurî ihtiyaç maddelerinden vergi kaldırılarak, küçük esnaf

işletme vergisinin kapsamı

dı

şı

na çı

karı

lacaktı

r.

78



CHP iktidarının, esnaf ve sanatkârlarla ilgili olarak alacağı bu tedbirlerle, uygulayacağı

politikayla, esnaf ve sanatkârların çalışma hakları korunacağı, refah düzeyleriyükseleceği, sosyal güvenlikleri genişleyeceği ve ekonomideki, teknolojideki vetoplumdaki değişiklikler altında ezilmeleri önleneceği gibi; ulusal kalkınmada bu

zümre¬nin girişimci ve yapıcı gücünden daha etkin biçimde yararlanılmış, gerekenalanlarda ve aşamalarda, bir araya gelerek daha büyük işletmeler kurmalarısağlanmış olacaktır. Tasarruf alışkanlığı büyük iş çevrelerinkinden daha çok olanesnaf ve sanatkârlar ın bu niteliği, verimli yatırımlarda değerlendirilebilecek ve büyüksermaye tekelciliğine karş ı geniş bir baraj kurulabilecektir. Esnaf ın başlıca müşterisidar ve orta gelirli halktır. Hayat pahalılığındaki büyük artışlar ve halk çoğunluğununsat ın alma gücündeki azalışlar günü gününe esnaf ı da etkiler. Buna rağmen, esnaf ın,kendi yaratmadığı pahalılıktan ötürü halk gözünde sorumlu görünme gibi bir talihsizliğide vardır. Büyük iş çevrelerini gözetenler de bu yanılgıyı istismar ederler, pahalılığınsorumluluğunu haksız olarak esnafa yüklerler. Oysa, arada istisnalara rastlansa bile,genellikle esnaf, sattığı malların fiyatları ile halkın satın alma gücü arasında bir denge

olmasını ister. Bu denge olmazsa, sürümünün ve kazancının azalacağını bilir.Onun için, HALK YARARINA BİR DEVLET YÖNETİMİ ESNAFIN DA YARARINADIR.Kasıtlı fiyat yükseltmelerini önleyecek, spekülatif kazanç kapılarını kapatacak veköylüden işçiye, memurdan emekliye kadar tüm halkın gelir düzeyini ve satın almagücünü yükseltecek HALKÇI TUTUMUİLE CHP, HALKLA BİRLİKTE ESNAFIN DAYÜZÜNÜ GÜLDÜRECEKTİR.

79



ÖZEL SEKTÖRHalk sektörü ile özel sektör arasında yer alan esnaf ve sanatkâr kesimini ayrı sayacakolursak, özel sektör iki bölümden oluşur:

1. Küçük ve ortaboy işletmeler.

2. Büyük sermaye kuruluşları.

Büyük sermayenin tekelcilik eğilimleri arttıkça ve bu eğilimler belli siyasal güçlertaraf ından da desteklendikçe, iki bölümü birbirinden ayıran duvar gitgidekalınlaşmaktadır ve özel sektördeki küçük ve ortaboy işletmelerin, gelişme, hattâyaş ıyabilme alanları ve olanakları gitgide daralmaktadır.

KÜÇÜK VE ORTABOYİŞLETMELER

Oysa, esnaf ve sanatkârlarla ilgili bölüntüde belirttiğimiz gibi,çağımız büyükişletmecilik çağı olmakla beraber, küçük ve ortaboy işletmelerin ekonomideki yerikalkmış veya önemi azalmış değildir.

Tersine, büyük sermayeleri ve büyük yatırım, olanakları bulunan iş adamlarının veyaortaklıkların, bu olanaklarını ulusal ekonomiye en yararlı biçimde değerlendirebilmelerive ülkenin en çok muhtaç bulunduğu, ileri ve pahalı teknoloji gerektiren bazı

sanayileri kurabilmeleri için, kendi boylarına göre «küçük» sayılabilecek işlere kaynakayırmaktan kaçınmaları gerekir. Kendi imalâtlarında kullandıkları bazı parçaları, bazıaraç ve gereçleri, küçük ve ortaboy işletmelerden, hattâ, daha önce belirttiğimiz gibiimalât standardizasyonu sağlanacak atölyelerden elde etmeleri, ulusal ekonomiaç ıs ından da, sosyal ada let açıs ından da, bölgelerarası adalet açıs ından da çok dahageçerlidir.

80



Oysa ülkemizde büyük sermaye, küçük ve ortaboy işletmelerin de, hattâ atölyelerinve esnaf ın da kolayca başarabileceği işlere kadar el atmakta, her ekonomik faaliyetalan ını kendi tekeline almağa kalkışmaktadır.

Bu eğilim, özel girişimin temel kurallarından olan rekabeti baltalamaktadır; tekelci

büyük sermayenin, fiyatları dilediği gibi yükseltebilmesini kolaylaştırmaktadır; gerçekkazançlarını çeşitli faaliyetler içinde dağıtıp gözden saklıyabil-melerini sağlamaktadır;sanayiin yurda dengeli olarak dağılımını önlemektedir.

O yüzden Anadolu'da sanayiin ve iş hayatının gelişmesi de engellenmiş olmaktadır.

Büyük sermaye çevrelerine hizmet eden «özel sektörcü» siyasal güçler de,Anadolu'nun özel sektörüne, sanayicilerine, üvey evlât muamelesi yapmaktadırlar.Hattâ, büyük sermayeyi açıkça kayırıcı biçimde hazırlanan teşvik tedbirleri tasarıs ı

yasalaş ıp uygulanmağa başlayınca, özel kesimdeki küçük ve ortaboy işletmeler,özellikle Anadolu sanayicileri, «evlat»lıktan tüm çıkarılmış olacaklardır.

Adaletsizlik üzerine kurulu bir toplum düzeniyle, özel kesimin kendi içinde deadaletsizliğin artacağını, artık yer yer bazı küçük ve orta sanayiciler, iş adamları daanlamağa başlamışlardır.

CHP İKTİDARI, TOPLUMUN TÜMÜNDE OLDUĞU GİBİ, ÖZEL KESİMİN İÇİNDE DESOSYAL ADALET SAĞLAYACAKTIR. Ekonominin dinamik güçleri arasında yeralanküçük ve orta sanayicileri, tekelci büyük sermayenin devlet yakıtı ile sürülen silindirialtında ezil¬mekten kurtaracaktır; destekleyeceği halk ortaklıklarının yanı sıra,Anadolu sanayicisine de, tüm ülkemizi sınaileştir-mekte önemli bir etken olabilmegücünü kazandıracaktır.

81



Anadolu sanayicisini destekleyip korumakta başlıca şu nedenlerle yarar vardır:

• Anadolu'nun sınaileşmesi, özel girişimin de katkıs ı ile hızlanacakt ır. Kalkınmayurt ölçüsünde daha dengeli olacaktır.

• Anadolu'nun her yerinde iş alanları açılmağa başlayacağından büyükşehirlereakım yavaşlayacaktır; öylelikle büyük nüfus kesimlerinin sürekli yer değiştirmesindendoğan yüksek yerleşme giderleri üretken yatıranlar için tasarruf edilebilecektir.

• Sanayiin büyük merkezlerde aş ın yoğunlaşmas ından doğan çevre sağlığı

sorunları hafifleyecektir.

• Halkla daha çok bütünleşmiş olduğu için özel yaşamında göze batmaktankaçman Anadolu'lu iş adamının lüks tüketim eğilimi büyük kentlerdekinden dahaazd ır; tasarruf alışkanlığı yüksektir.

• Anadolu'lu iş adamının yabancı sermaye ile bütünleşme eğilimi ve olanağı azolduğu için, kuracağı sanayi, daha geniş ölçüde millî olacaktır.

• Anadolu'da sanayiin gelişmesiyle, bildirgenin «Esnaf ve Sanatkâr »bölüntüsünde ileri sürülen, sanayi ile atölyeler arasındaki organik bağlantı dahakolaylıkla ve daha etkin biçimde kurulabilecektir; öylelikle sanatkârların da işolanakları büyük ölçüde artacaktır.

• Anadolu sanayii, genellikle, yöresel doğal kaymakları ve ürünlerideğerlendirme eğiliminde olduğu için, ülkenin doğal kaynaklarından sanayide daha

çok yararlanı

lmı

ş ve tarı

msal gelişme de hı

zlanmı

ş olacaktı

r.Bu gibi ekonomik ve sosyal avantaj lan gözönünde tu¬tan CHP, özel sektör için plânhedefleri doğrultusunda uygulanabilecek teşvik tedbirlerini öncelikle küçük ortaboysanayie, özellikle Anadolu sanayicilerine (*) yöneltecektir.

82



BÜYÜK SERMAYE KURULUŞLARI

CHP, özel sektörde büyük sermaye kuruluşlarının da bulunmas ına ve çoğalmas ınakarş ı değildir.

Ancak, bunların,• Sermaye birikimlerini sosyal adalete aykırı yollardan ve spekülatifkazançlardan oluşturmalarına ve a ş ırı kârlar aramalarına karş ıdır;

• Kendi sermayelerinden çok kamu kaynaklarını kullanmalarına karş ıdır;

• Tekelci eğilimlerine, tröstleşmelerine, rekabet serbestliğini ortadan kaldırıcı tutumlarına karş ıdır;

• Yatırım olanaklarını gerçek ve köklü sanayileşme yolunda değil, lüks tüketimsanayiinde, montaj ve paketleme sanayiinde ve genellikle büyük sermaye ve ileri vepahal ı teknoloji gerektirmeyen dallarda kullanmalarına karş ıdır;

• Zorunlu olmayan durumlarda bile yabancı sermaye ile aş ırı işbirliği yapmaeğilimlerine karş ıdır.

CHP iktidarında büyük sermaye kuruluşlarının bu olumsuz niteliklerini ve eğilimlerini,o arada özellikle tröstleşebilmelerini önleyici etkin tedbirler alınacakt ır.

CHP iktidarında, büyük sermaye girişimlerinin, plân disiplinine daha çok uymaları veancak büyük sermaye ile kurulabilecek, ileri teknolojiye ve bilgiye dayanan, ihracatadönük sanayiler kurmaları teşvik edilecektir.

ÖZEL GİRİŞİMLEİLGİLİ İLKE VE TEDBİRLER

CHP iktidarının özel girişimle ilgili olarak gözeteceği genel ilkeler ve uygulayacağı

başlıca tedbirlerşunlar olacaktır:

________________________________(*) Bu bölüntüdeki »Anadolu» ve «Anadolu sanayicileri* sözcükleriyle, büyükmerkezler d ı ş ı ndaki yerle ş im bölge ve yerlerinin tümü Trakya dahil— kastedilmektedir.

83



• Türkiye'de sürekli olarak,üç sektörden (kamu sektörü, halk sektörü, özel sektör)oluşan karma ekonomi olacaktır; Fakatkamu sektörü ile özel sektör karma girişimlerkuramayacaklardır; daha önce kurulmuş olan karma girişimler, koşullara göre, yakamu girişimine ya da özel girişime devredilecektir.

• Özel girişimin de Plân disiplinine girmesi özendirici ve yöneltici tedbirlerlesağlanacaktır.

• Ticaret odaları ile sanayi odaları her yerde ayrılacaktır; birlikleri de ayrı olacaktır.

• Özel sektördeki sanayi kuruluşlarının, kendi ihracatlarını ve ihtiyaçları olan ithalatı,mümkün olduğu kadar aracıs ız yapabilmeleri, bu amaçla aralarında birlikler kurmaları

sağlanacaktır; bu yoldan ithalatçı ve ihracatçı kârlarının tasarruf edilmesi, sanayimaliyetini düşürecektir; ihraç edilebilir sanayi mamullerinin ihraç fiyatlarını

düşürecektir; ve üretken yatırımlara ayrılabilir kaynakları arttıracaktır.

• Sanayie, ticaret için olduğundan daha bol ve daha uygun koşullu kredi olanakları

sağlanacaktır.

• Bütün sanayi kuruluşları belli bir sistem içinde işbaş ında eğitimle yükümlüolacaklardır.

• Özel girişimin, sanayi alanında yerli teknolojiyi geliştirmek ve yerli ham maddeolanaklarından daha geni ş ölçüde yararlanmak ve verimliliği arttırmak üzerearaştırmacılığa önem vermesi teşvik edilecektir; bu konuda ciddî çalışmalar yapanlarakamu araştırma kurumlarının ve üniversitelerin de yardımcı olmaları sağlanacaktır.

CHP Seçim Bildirgesinin özel girişimle ilgili olarak ortaya koyduğu anlayış ve ilkelergösteriyor ki, CHP, özel girişimin ulusal kalkınmaya önemli katkıları olabileceğigörüşündedir; ve CHP bu katkıları arttırıcı tedbirler ve teşvikler uygulamaya kararlıdır;ancak bunları yaparken kamu yararını özel çıkarların üstünde tutacaktır; sosyaladaleti, bölgelerarası adaleti ve özel girişimin kendi içindeki dengeyi ve adaletisağlayacaktır.

84



CHP'nin öngördüğü ekonomik düzende üretken olmayan yatırımlardan ve spekülatifyollardan büyük ve kolay kazanç sağlama kapıları kapanacağı için, özel sermaye,büyük ölçüde, üretken yatırımlara, özellikle sanayie yönelecektir.

Ayrıca, CHP'nin, özgürce ve hakça kalkınma anlayış ı geniş halk topluluklarının satınalma gücünü arttıracağı için yerli sanayiin iç pazarı hızla genişleyecektir. Özelgirişimin,şimdiye kadar olduğu gibi aş ırı kârlar sağlamas ı, spekülatif kazançlar eldeetmesi önlenmekle beraber, sürüm artış ından, daha düşük kâr oranıyla daha yüksekkazançlar elde edebilmesi ve daha büyük yatırımlar yapabilecek güce erişmesisağlanacaktır.

Gene CHP'nin alt yapıyı ve kamu hizmetlerini bütün yurda dengeli olarak yaymapolitikası, özel sektör sanayiinin de bütün ülkeye dengeli olarak yayılmasını

kolaylaştıracaktır.

YABANCI SERMAYETürkiye, yabancı sermayeye, dünyanın hemen hiçbir ülkesinde eşine rastlanmayacakkadar aş ırı avantajlar tanıdığı hâlde, bundan, katlandığı fedakârlık ölçüsünde yararsağlıyamamaktad ır.

Yabanc ı sermaye, Türkiye'deki kârının tümünü yurt dış ına götürebilme olanağınasahiptir. Bu yüzden, yabancı sermaye, Türkiye'ye getirdiğinden daha çoğunuTürkiye'den alıp götürmeye başlamıştır. CHP bu duruma son verecektir.Yabanc ı sermaye kâr ının yurt dış ına ç ıkarılabilecek bölümüne, dünya ölçüleriyle mâkul bir sınırkonulacaktır.

Yabanc ı sermaye, kat ılacağı ortaklıkların yarı hissesinden az ına sahip olacakt ır.

Yabanc ı sermayeye, zorunluk olan alanlarda ve yeterli ihracat yapması şartıyla izinverilecektir.

85



Köksüz, gereksiz sanayiler için ve montaj sanayii için yabancı sermaye kabuledilmeyecektir. Yabancı sermayeden çok yeni teknoloji ve bilgi ithaline ve, ulusalekonomimiz bakımından yararlı olabilecek konularda, lisans alımına önemverilecektir.

Kuruluş veya işletme maliyetini yükselten veya ulusal politikamı

za müdahale niteliğitaş ıyan koşullarla yabancı sermaye veya dış yardım kabul edilmeyecektir.Yeraltı kaynaklarımızın işletilmesinde ve tarımda yabanc ı sermayeye yerverilmeyecektir.

Bu kurallar ve ölçüler içinde yabancı sermaye ve dış yardım alınırken belirli ülkelereveya bloklara bağımlı duruma gelmekten kaçınılacaktır.

Bu kurallar içinde ülkemize gelecek ve sınaileşmemize katkıda bulunacak yabancısermayeye etkin güvenceler sağlanacaktır.

86



SINAİLEŞME POLİTİKASININ TEMEL STRATEJİK KURALLARI

Bildirgede CHP'nin, «özgürce ve hakça kalk ınm a» yolu çizilirken, CHP'nin sınaileşmepolitikası da ana çizgileriyle ortaya çıkmış oldu. Bu sınaileşme politikası uygulanırken

göz önünde tutulacak temel stratejik kurallarşunlardır:• Çağımız ölçülerine uygun birbağıms ız sanayi toplumu düzeyine erişebilmek vedünya pazarlarına açılabilmek için gerekli büyük sanayi işletmelerinin kuruluşuna vetemel mallar sanayiinin geliştirilmesineKAMU SEKTÖRÜöncülük edecektir. KamuSektörünün gücü ve olanakları bu yönde daha iyi değerlendirilecektir.

Devlet, düzenli, hızlı ve güçlü sınaileşmeyi plân disiplini içinde sağlayıcı yetkilerle veolanaklarla donatılacaktır.

• Sınaileşmeyi plân disiplini içinde hızlandırmak üzere uygulanacak teşvik tedbirleri,öncelikle, bu Bildirgede tanımlanan HALK SEKTÖRÜne yönelecektir, öylelikle, halkortaklıklarının büyük sınai işletmeler kurabilecek, dünya pazarlarında varlığını

duyurabilecek güce erişmesi kolaylaştırılacaktır.

• ÖZEL SEKTÖR ün, plan disiplini ve sosyal adalet ilkeleri içinde, gerçeks ınaileşmeye katkıs ı arttırılacaktır.

• Ekonomik gelişmeye önemli veya olumlu katkıs ı olmayan faaliyetlerle veya ölüyatırımlarla büyük ve kolay kazançlar sağlama olanağını özel sektöre açık tutankapılar. Bildirgenin ilgili yerlerinde açıklanan yöntemlerle ve yeni kurumlaşmalarla,kapat ılacaktır. Öylelikle sermayenin ve küçük tasarrufların daha geniş ölçüde sanayieyönelmesi sağlanacaktır.

87



• Tarımla sanayiin dengeli olarak gelişmesi; tarım kesiminin, kaynak yaratmabakımından, sınaileşmeye daha çok hız katabilecek güce eriştirilmesi; tarımdamodernleşmenin de daha güçlü bir sanayi ile desteklenmesi sağlanacaktır.

• Türk sanayiinin yapıs ı, ve kurumlan değiştirilir veya yeniden düzenlenirken, Avrupa

Ekonomik Topluluğu ile uyum sağlanması

na ve Türk sanayiinin sür'atle, OrtakPazarda rekabet gücü kazanmasına öncelikle dikkat edilecektir.

• Türk sanayiinin, aynı zamanda başka pazarlarda, özellikle Ortadoğu pazarlarında datutunabilecek yönde gelişmesi sağlanacaktır.

• Verimlilik bakımından ileri sanayi ülkelerinin altında kalmamakşartıyla, insangücüne daha çok yer veren vekendi ham maddelerimizi öncelikle değerlendiren yerliteknolojiler oluşturmağa çalış ılacaktır. Devlet öncülüğünde hızlandırılıpderinleştirilecek araştırma çabaları öncelikle bu hedefe yönelecektir. Bu yöndekiaraştırmalar için, gelişme çevresindeki başka ülkelerle de işbirliği olanakları

aranacaktı

r.• İthal edilecek teknolojilerinen yeni ve verimli teknolojilerolmasına dikkat edilecektir.İthal edilecek teknolojinin seçiminde, insan gücüne ağırlık verme ölçüsünden önce,çağın ileri sanayi ülkeleriyle rekabet olanağı sağlanmas ı ölçüsü esas alınacakt ır.

Ancak, üretken olmayan veya ihracata dönük bulunmayan alanlarda, ithal edilecekteknolojinin yeniliğinden çok ucuzluğuna ve insan gücü kullandırma olanağına dikkatedilecektir.

• İthal edilecek teknolojinin seçiminde, verimlilik ilkesi, genellikle insan gücü kullanma

ölçüsünden daha önce gözetilmekle beraber, sı

naileşmede, en ileri çağdaşteknolojinin bile geniş ölçüde insan gücünü kullanmayı gerektirdiği —elektronik sanayigibi, gemi sanayi gibi— alanlara gereken ağırlık verilecektir.

88



• Bununla beraber, sınaileşme stratejimizin başlıca hedefi, Türkiye'nin yatırımmalları ve ara mallar sanayilerinde biran önce güçlü duruma gelmesi olacaktır.

SINAİLEŞMEİLE İLGİLİ GENEL TEDBİRLER

• Bütün sanayi kuruluşlarının tam kapasite ile çalışmaları için gerekli tedbirleralınacakt ır.

• Eğitim politikamızla sınaileşme politikamız arasında tam bir uyumsağlanacaktır.

• Bankacılık ve kredi düzeni, ticaret ve hizmetler kesiminden çok, hızlı s ınaileşme hareketini destekleyecek yönde değiştirilecektir. Ancak, bu arada, büyüksermayenin tekelcilik ve tröstleşme eğilimlerini frenlemeye; küçük ve ortaboyişletmelerin, plân disiplini içinde büyümelerini ve birleşmelerini teşvike önemverilecektir. Bankaların, daha çok dar ve orta gelirli halk tasarruflarındanoluşan kaynakları, öncelikle, bu halk topluluklarının ortaklaşa yatırımlarını

desteklemede kullanılacaktır. Genel ilke olarak bankacılık ve kredi düzeni, bütünsektörlerde plân disiplini sağlayabilmenin etkin bir aracı durumuna getirilecektir.

• Sanayi alanındaki teşvik tedbirleri, Türkiye'de gerçek ve güçlü bir ulusalsanayiin gelişebilmesi ve dış pazarlara açılabilmesi amacına yönelecektir. Bu anlayışiçinde ve Bildirgenin öteki bölüntülerinde belirtilen önceliklere göre sağlanacak teşviktedbirleri, verimliliği yükseltici, kâr oranını değil tasarruf ve yatırım eğilimini arttırıcı ves ınaileşme bakımından bölgeler arası adaleti kolaylaştırıcı yönde kullanılacaktır.

• Sınaileşme hareketinin başladığı veya başlayabileceği her yerleşim merkezininyanında, çevre sağlığı sorunlarını asgari ölçüde tutacak yerler seçilerek, sanayialanları ayrılacaktır. Sanayi kuruluşlarının verimli tarıma, balıkçılığa ve turizme elverişliyerlerde kurulması önlenecektir.

89



ARAÇLAR VE KURUMLARADALETLİ, ETKİN VE DEMOKRATİK PLÂNLAMA

Bildirgenin «GİRİŞ» Bölümünde ayrıntılarıyla açıklandığı gibi, Üçüncü Beş YıllıkKalkınma Plânı ve Uzun Dönem Kalkınma Stratejisi, sosyal adaleti 22 yıllık bir

süreden sonraya ertelediği gibi, ekonomik gelişmeyi hı

zlandı

rma açı

sı

ndan dayetersizdir. Türkiye'nin, kaynak yaratma bakımından en önemli sektörlerinden biritarım olduğu hâlde, Plân ve Strateji, tarıma gereken önemi vermemektedir.BuPlân ve Strateji,

• Hızlı kalkınma ile sosyal adaletin,• Sınaileşmeyle tarıma önem vermenin,çeliştiği varsayımlarına dayanmaktad ır.

Oysa bu varsay ımların ikisi de yanlışdır. Türkiye için, hızlı kalkınmayla sosyal adaletaras ında da, sınaileşmeyle tarıma önem verme arasında da çelişki bulunmamaktadır.

Tam tersine, Türkiye için, sosyal adaleti erteleyerek de, tarı

mı

ihmal ederek de hı

zlı

kalkınma ve sınaileşme olanağı-yoktur.

Türk halkı demokrasiden vaz geçemez artık. Demokratik rejimde ise, halktan gelenadaletli gelir dağılımı isteklerine, olanak eşitliği ve sosyal adalet isteklerine karş ı hiçbiryönetim, bir ölçünün üstünde direnemez. Direnirse büyük bunalımlar ortaya çıkar.Kaldı ki, kaynaklar iyi değerlendirilmekşartiyle, Türk toplumunun bugünkü düzeyinde,sosyal adalet, kalkınma hızını kesici bir etken değil, tersine kalkınma için itici bir güçolabilir. CHP'nin bu Seçim Bildirgesiyle ayrıntılı olarak ortaya koyduğu halkçı vedemok¬ratik kalkınma modeli bunu sağlayacaktır.

90



Gene Türkiye gibi, nüfusunun büyük bir bölümü tarımla geçimini sağlayan, tarımdansanayie büyük ölçüde kaynak aktarmak, bunun için de tarım kesiminin kaynakoluşturma gücünü artırmak zorunda bulunan bir ülke için, sınaileşme ile tarımsalgelişmeyi bir arada ve dengeli olarak yürütmek de zorunludur. CHP'nin önerdiği gibi

verimli ve adaletli bir tarım düzeninde, tarım kesiminin yeniden örgütlenmesine vemodernleştirilmesine ayrılacak kaynaklar, sınaileşmeyi kösteklemeyecektir,destekleyecektir. Ülkemizde, asıl, tarımın ihmali, sınaileşmenin hızını keser.Güçlü birtarım ise, s ınaileşmeye güç ve hız katar.

• Bu bakımdan, CHP, Kalkınma Plânını ve Stratejisini yenidenhaz ırlayacaktır. Hızlı kalkınma ile sosyal adaleti, sınaileşmeyle tarıma önem vermeyibirlikte sağlayıp bağdaştıran bir plân olacaktır bu.

• Gene Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânında «merkezî köyler» kurma yolunagidileceği belirtilmiş olmakla beraber, bununla ilgili fiziksel plânlamaya yer

verilmemiştir : Kamu hizmetlerinin ve altyapıların dağılım biçimi, plânda, «merkezîköyler» söz konusu değilmiş gibi, eski düzene göre tasarlanmışdır. CHP iktidarı,temelde ve amaçda «merkezî köyler»den —Bildirgenin ilgili bölüntüsünde belirtildiğigibi— çok değişik ve ileri bir kavram olan «köykent» sistemine göre de Plânda gereklideğişiklikleri yapacaktır.

Ayrıca CHP iktidarının plânlama anlayış ı gereğince, aşağıdaki ilkelere, yöntemlere,tedbirlere önem verilecektir :

• Bölgelerarası adaleti sağlamak, yurdu dengeli olarak kalkındırıp bütünleştirmeküzere, ulusal kalkınma plânı çerçevesinde, yöresel plânlama çalışmalarına

girişilecektir.• Üçüncü Beş Yıllık Plânın adetâ kamuoyundan kaçırılarak hazırlanmas ınakarş ılık, CHP, en demokratik yöntemlerle plân hazırlama kararındad ır. Plân, çevredenmerkeze, merkezden çevreye etkileşim yoluyla oluşturulacaktır ve hazırlık safhasındailgili kuruluşların ve toplum kesimlerinin görüşleri alınacakt ır.

91



O arada, yerinden yönetim kuruluşlarıyla Devlet Plânlama Teşkilâtı arasında dahaetkin bir işbirliği sağlanacaktır. Plân, kamuoyu önünde ayrıntılarıyla tartış ılacaktır.Kamuoyu¬nun plânlamaya gerçek katkıs ı ve Planı bilgili ve bilinçli olarakbenimsemesi sağlanacaktır. CHP, Planın ancak böyle hazırlanmas ı oranındagerçeklik kazanacağı ve uy¬gulanma kolaylığına kavuşacağı kanıs ındad ır.

• Gene Planın kâğıt üstünde kalmaması ve uygulanma yeteneği kazanabilmesiiçin, demokratik kurallar çerçevesinde, gerek kamu sektörü için, gerek halk sektörü veözel sektör için plân disiplinini sağlayıcı etkin tedbirler alınacakt ır.

Şimdiki durumda, özel sektörşöyle dursun, Devlet yönetimi bile Plânauymamaktadır.

• Son yıllarda Devlet Plânlama Teşkilâtına, planlama anlayış ında yeri olmayan,bu teşkilâtın görevleriyle hiçbir ilişiği bulunmayan bazı yürütme görevleri verilmişdir.

Bu görevler kaldırılacak, ancak, bütün yürütme erkinin plân disiplini içinde işlemesisağlanacaktır.

• Daha planlı kalkınma döneminin başlangıcında kurulması gereken bağıms ız«Ekonomik ve Sosyal Araş tırma Kurumu» bugüne kadar kurulmamışdır; üstelik artıksözü bile edilmez olmuşdur. O yüzden,Devlet Plânlama Teşkilâtı, gene görevlerinindış ına, hattâ olanaklarının üstüne çıkarak, araştırmacılık da yapmak zorundakalmaktadır. Çalışmalarından bütün devletle ve toplumla birlikte, öncelikle DevletPlanlama Teşkilâtının da yararlanacağı bağımsız bir Ekonomik ve Sosyal AraştırmaKurumu derhal kurulacaktır.

92



Oysa bu çevrelerin ve bu siyasal güçlerin benimsedikleri yeni teşvik tedbirleriyle, builke tersine çevrilmiş olacaktır; hattâ, tersine çevrilmenin de ötesinde değiştirilmişolacaktır... Az kazananlardan çok vergi alınacak, çok kazananlardan ise hemen hiçvergi alınmayacaktır.

Dolaylı vergilerin ağırlığının, doğrudan vergiler aleyhine artması da Türkiye'deki vergiadaletsizliğini gitgide arttırmaktadır.

Öteyandan, vergi kaçırma yollarını kapatıcı, vergi verimliliğini arttırıcı etkin tedbirleralınmad ığı gibi, sayılı kişileri kolay servet yığma olanağına kavuşturmak üzereyaratılan sun'i darlıklar ortamında istifçiliğin ve kara borsacılığın çok artmış olması,vergi kaçakçılığını da aynı oranda arttırmıştır. Esasen, spekülatif kazanç kapılarınınardına kadar açık olduğu, tefeciliğin yaygın bulunduğu bir ekonomik düzende, vergikaçakçılığını bir ölçünün ötesinde azaltma olanağı yoktur. Çünkü böyle bir düzendeen yaygın ve en kolay kazanç yolları, gelir beyannamelerinde açıklanamayacak, adı

bile anılamayacak yollardır.CHP iktidarının gerçekleştireceği halkçı ve adaletli ekonomik ve malî düzende:

• Adaletli bir kredi politikası ile tefecilik ortadan kalkacağı için; iç ve dış ticaretebüyük ölçüde halkın egemen olması ile dearac ılıktan spekülatif kazançlar sağlama,ithalatta, yedek parçada, ham maddede sahte fatura düzenleme olanaklar ı kendiliğinden sona erece ği için; ayrıca etkin maliyet ve fiyat kontrol mekanizmaları kurulacağı için; vergi kaçağı kapılan, kendiliğinden, büyük ölçüde kapanmış ve vergiverimliliği yükselmiş olacaktır.

• «Te şvik tedbiri» olarak büyük varlıklılar için uygulanan veya öngörülenaş ırı vergi bağış ıklıkları kaldırılacağı veya makûl ve adaletli ölçülere indirileceği için,devletin bu aş ırı bağış ıklıklarla ilgili gelir kayıpları önlenecektir.

95



• Etkin bir vergi kontrol sistemikurulacaktır. Bu arada çeşitliçapraz kontrolyöntemleri uygulanacaktır.

• Özellikleesnaf için vergi kolaylıkları getirilecek ve genelliklevergi ödemeyöntemleri sadeleştirilerek de vergi geliri arttırılacaktır.

• Dolaylı vergilerin vergi sistemimizdeki ağırlığı makûl bir zaman süresi içindeazaltılacaktır.

• Tarımdan yüksek gelir elde eden fakat genellikle çok düşük vergi ödeyen,bâz ıları da hiç vergi ödemeyen zengin çiftçilerden, gerçekçi ölçüler içinde vergialınacakt ır.

• Yukarıdaki yollardan vergi gelirleri ve verimliliği yükselirken, vergi sistemindedar gelirliler lehine düzeltmeler yapılacaktır. O arada, en az geçim indirimi, hayatpahal ılığındaki artış ve paranın değerindeki düşüş gözönünde tutularakyükseltilecektir.

• Vergi politikası, gerek sosyal adalet gerek plân disiplini sağlamanın etkin birarac ı olarak kullanılacaktır.

• Devlet harcamalarında israf kıs ılacak; çok zorunlu durumlar dış ında bir süreiçin, yeni devlet yapılan yapılmayacak, kaynaklar daha geniş ölçüde üretkenyatırımlara ayrılacaktır.

• Projelerin programlarda öngörülen süreler içinde bitirilmesinde gösterilecek

başarı

veya başarı

sı

zlı

k sorumlu kamu görevlilerinin sicillerinde ve terfilerinde dikkatealınacak başlıca ölçeklerden biri olacaktır. Öylelikle, kamu görevlileri, sorumlu durumadüşmemek için, belli projeleri sürüncemede bırakma sonucunu doğurabileceksiyasal baskılara karş ı daha çok direnmek zorunda kalacaklardır.

• Bütçeler gerçekçi olarak hazırlanacaktır. Bütçelerle Yıllık programlar arasındauyum sağlanacaktır.

96



KAYNAKLARIN VERİMLİ VE ADALETLİ DEĞERLENDİRİLEBİLMESİ VE GÜRLEŞTİRİLMESİ

Türkiye'nin değerlendirebileceği kaynaklar, halkı sıkıntıya sokmaksızın daha hızlı birkalkınmayı gerçekleştirmeğe yetecek kadar boldur. Bukaynaklar yeterincedeğerlendirilmediği, yerinde kullanılmadığı veya israf edildiği içindir ki, kalkınmamızakatkıs ı, olanakların çok altında kalmakta, ve hızlı kalkınmayla sosyal adaleti bir aradagerçekleştirmeye Türkiye'nin gücünün yetmeyeceği sanılmaktadır.

CHP iktidarının özgürce ve hakça kalkınma için ekonomik düzende ve yapıdagerçekleştireceği değişiklikler ve alacağı yönetsel tedbirler, kaynak israf ını büyükölçüde önleyeceği, kaynakların kalkınmaya daha direkt ve etkin katkıs ını sağlayacağı

ve kaynaklan daha gürleştireceği için, izlenecek kalkınma yolunda önemli bir kaynaks ıkıntıs ı çekilmeyecektir.

CHP iktidarında kaynak israf ının önlenmesi, kaynakların daha verimli ve adaletlideğerlendirilmesi ve gürleştirilmesi, başlıca, aşağıdaki kurumsal, yapısaldeğişikliklerle ve tedbirlerle sağlanmış olacaktır:

• Türkiye'de tasarruf yapanlar, daha çok dar ve orta gelirli halk topluluklarıdır.Fakat bu halk topluluklarının tasarrufları, Türkiye'nin bozuk ve adaletsiz ekonomikdüzeninde, elden ele geçerek dökülüp saçıldığı için pek azı üretken yatırımlaragidebilmektedir. CHP'nin öngördüğü düzende, özellikleköykentler, kooperatifler, vebaşka halk ortaklıkları ve yardımlaşma kurumları yoluyla,tasarruflar büyük ölçüde kaynağında değerlendirilmiş olacağı için, çok dahayüksek oranda, üretken yatırımlara yönelmiş olacaktır. Böylece kaynağın, kaynakyaratarak gürleşmesi hızlanacaktır.

• Tarım kesimindeki yeni örgütlenmeyle, tarım kesiminin kaynak yaratma gücübüyük ölçüde artacaktır. Tarımdan sanayie kaynak aktarılması, ürün fiyatlarını düşüktutarak ve köylüyü yoksullaştırarak değil, kaynağı gürleştirerek sağlanmış olacaktır.

97



• Türkiye'nin bozuk ekonomik düzeninde,arac ılık, tefecilik, istifçilik ve karaborsacılık,fatura oyunları veya vergi kaçakçılıkları gibi yollardan büyük ve kolay kârlar sağlamaolanağı bulunması, kaynakların üretken yatırımlara gitmesini önleyen başlıcaetkenlerdendir. Buhaks ız ve kolay kazanç yolları kapanınca, kaynaklar, geniş ölçüdeüretken yatırımlara yöneltilmiş ve daha iyi değerlendirilmiş olacaktır.

• Bankacılık ve kredi düzeninde yapılacak değişikliklerle, 75 milyar gibiküçümsenemeyecek boyutlara varan kredi kaynakları, daha üretken alanlardadeğerlendirilebilecektir ve daha çok kaynak yaratacaktır.

• Köykentler sistemiyle, kırsal alanlara altyapıların ve kamu hizmetlerinin çok dahaekonomik biçimde götürülmesi olanağı sağlanacağından, bu alanda kullanılan kamukaynakları, çok daha iyi değerlendirilmiş olacaktır.

• Gene köykentler sistemiyle düzensiz kentleşmenin yolaçtığı büyük kaynak israf ı

önlenecektir. Eğitim plân hedeflerine uygun ve üretime dönük olacağı ve toplumuntümünü kapsayacağı için, kalkınmamızın başlıca dar boğazlarından olan eğitilmişinsan gücü açığı kısa zamanda kapanma yoluna girecektir. Bu da, kaynakların dahaiyi değerlendirilmesini sağlayıcı bir etken olacaktır.

• Yanlış birpersonel politikası yüzünden, özellikle kamu kesiminde yeterli teknikpersonel çalıştırma ve personelden gereken verimi sağlama olanakları gitgidedaralmaktadır. CHP'nin kamu personeli politikasında yapacağı değişiklikler, busorunu çözecektir; öylelikle, ekonomimizde hayatî rol oynayan kamu sektörününverimi büyük ölçüde artacak ve kaynakların daha iyi değerlendirilmesi sağlanacaktır.

98



• Devlet yönetiminde israf önleneceği, ölü yatırımlar büyük ölçüde erteleneceği veprojelerin zamanında tamamlanması sağlanacağı için, bu açıdan da kaynaklar dahaverimli biçimde değerlendirilebilecektir.

• Askerlik ve yedeksubaylık hizmeti hem daha ekonomik hem de kalkınmaya büyükkatkıda bulunacak biçimde düzenleneceği için bu yoldan da kaynak tasarrufu vekaynak yaratılması sağlanmış olacaktır.

• Kamu iktisadî kuruluşlarında kurulacak demokratik verimli işletmecilik düzeniyle,kamu iktisadî kuruluşları, daha çok kaynak yaratır duruma geleceklerdir.

• Yurt dış ındaki işçilerin döviz olarak yurda yolladıktan tasarruflar üretken alanlardadeğerlendirileceği için, Türk ekonomisinin dış ında üretilen bu büyük kaynağın, Türkekonomisinde kaynak yaratır biçimde kullanılması sağlanmış olacaktır.

• Bugünkü düzende yurt dış ındaki işçilerimizin Türkiye'ye sağladığı kaynaklargereğince değerlendirilmezken, yurt içinde yabancı sermayenin yarattığı kaynaklarınoldukça büyük bir bölümü dışarı akıtılmaktadır. Yabancı sermaye kanunundayapılacak değişiklikler, o kaynakların daha geniş ölçüde Türkiye'de kalmasını ve Türkekonomisinde değerlendirilmesini sağlayacaktır.

• Vergi sisteminde yapılacağını, bütçe ve maliye politikasıyla ilgili bölüntüdeanlattığımız değişiklikler, vergi yoluyla elde edilen kaynakları büyük ölçüdearttıracaktır.

• Aş ırı teşvik tedbirlerinin kaldırılması veya önlenmesi ve ilke olarak teşvik tedbirlerinin

en adaletli ve verimli biçimde kullanılmas ı, ekonomide büyük kaynak tasarrufu veyeni kaynak yaratma gücü sağlayacaktır.

• CHP'nin kuracağı verimli ve adaletli ekonomik düzende, halkın geliri ve satın almagücü hızla yükseleceği içinTürkiye'nin iç pazarı da h ızla genişleyecektir; o zaman,ekonomik bakımdan daha yararlı büyüklüklerde sanayi işletmeleri kurulabilecek,bunlar, büyüyen ve güçlenen iç .pazardan alacakları güçle, dış pazarlara da dahakolaylıkla açılabilecekler ve daha çok kaynak yaratabileceklerdir.

99



Sosyal güvenlik genişleyeceği ve büyük halk topluluklarını kapsayan, yatırıma dönükyardımlaşma kurumları faaliyete geçirileceği için, bu yoldan da tasarruflar ve yatırımaayrılacak kaynaklar artmış olacaktır. Madenlerin işlenerek ihracı temel ilke olarakbenimsenece ğinden, bunlar, Türkiye'ye, çok daha geniş ölçüde kaynaksağlayabileceklerdir.

Yeraltı kaynaklarının devletçe işletilmesi, bunların çok daha iyi değerlendirilmesinisağlayacaktır.

Şimdiye kadar büyük ölçüde kaçak yapılarak vergi kaybına ve dışarıya kaynakkaçırılmas ına yol açanhayvan ihracı, açık yapılacak ve Türkiye'ye yeni kaynaklarsağlıyacaktır.

100



ADALETLİ PARA, KREDİ VE BANKACILIK POLİTİKASI

Halkı gitgide yoksullaştırma pahasına sayılı ellerde sermaye birikimini hızlandırmakiçin enflasyonu ve pahalılığı kamçılama taktiğinde kullanılan başlıca araçlar arasında,

para, kredi ve faiz politikaları yer almaktadır. Pahalılığın görülmemiş ölçülere vardığı

son zamanlarda bile, piyasaya büyük miktarda para sürmekten, kredileri bollaştırıpfaiz oranlarını düşürmekten kaçırılmamıştır. Bu yangının üstüne su yerine benzins ıkmağa benzeyen bir tutumdur.

CHP iktidarı, piyasadaki para hacmini, kredi olanaklarını ve faiz oranlarını , enflasyonayol açmayacak, fakat ekonomide durgunluk da yaratmayacak ölçüler içinde tutmağakararlıdır.

Bankaların dağıttığı krediler yılda 75 milyar liraya ulaşmıştır. Bu kadar geniş krediolanakları, Türkiye'nin sosyal adalet içinde kalkınmas ını, gerçek bir sanayi toplumudurumuna biran önce erişmesini sağlayacak yönde kullanılsa, pahalılık kendiliğindenönleneceği ve ekonomiye gerçek bir canlılık geleceği gibi, işsizlik sorunu da çözümyoluna girer ve Türkiye'nin kalkınma hızı büyük ölçüde artar.

Fakat, tam tersine,bu geniş kredi olanaktan, enflasyon yoluyla sayılı ellerde sermayebirikimini hızlandıracak, gelir dağılımındaki ve bölgeler arasındaki adaletsizliğibüsbütün yaygınlaştırıp derinleştirecek, tekelci sermayeyi destekleyecek yöndekullanılmaktadır.

Bankalarımızda biriken paraların çok büyük bir oranı, dar ve orta gelirli halkıntasarruflarıdır.

101



Kasabalar ın, şehirlerin bankasında ucu ucuna geçinen halkın tutumlu yaşamas ı

sayesinde oluşan kredi kaynaklan, geniş ölçüde, bir kaç büyükşehirdeki bir avuçvarlıklıya aktarılır; onlardan da çoğu bu kredileri yoksulların büsbütün yoksullaşmas ınayol açacak, geri kalmış bölgelerin geri kalmışlığını sürdürecek biçimde kullanırlar.

Böylelikle, Türkiye'nin bankacılık ve kredi düzeni, halkın varını yoğunu çekip bir avuçinsan ın havuzuna aktarmaktadır. Üstelik o havuzda toplanan tasarruflar da yeterinceüretken ve yararlı alanlara akıtılmamaktadır.

CHP ekonomik gelişmemizi de köstekleyen bu adaletsiz düzene son verecektir.Bankacılık ve kredi düzenini, halk yararına, ülkemizin gerikalmış yöreleri yararına vetümüyle ekonomimiz yararına işler duruma getirecektir.

Gene bankac ılık ve kredi düzeninde yapacağı değişiklikle, CHP, büyük sermayenintekelcilik ve tröstleşme eğilimlerini frenleyecek; küçük ve ortaboy işletmelerin plândisiplini içinde büyümelerini ve birleşmelerini teşvik edecektir.

Bildirgenin ilgili yerlerinde de açıklandığı üzere,köylü, esnaf, sanatkâr gibi dar veyaorta gelirli halk topluluklarının kendi aralarındaki ortak girişimlerine kredi verilirkenşimdiye kadar izlenen yöntemlerden, kurallardan ayrılınacak, bir çok durumlarda,taş ınmaz mal karş ılığı ve başka maddî güvenceler aranmayacakt ır. Halk ortaklıkları kuranların projelerinin geçerliliği, emekleri veya tecrübeleri kendilerine gerekenkredilerin verilebilmesi için yeterli güvence sayılacaktır.

Özellikle, yeni kurulacak Kooperatifler Bankası, Halk Bankası ve Yatıı rım bankaları buhalkçı ve adaletli kuralları uygulayacaklardır.

102



• Krediler, genellikle ticaretten çok sanayie ve tarımın örgütlenip modernleştirilmesineyönelecektir. Plan amaçlarına uygun sanayilere,şimdiye kadar olduğundan dahauygun koşullarla ve daha yeterli ölçülerle kredi sağlanacaktır.

• Bankacılık, kredi ve faiz politikası, plân disiplinini sağlamak ve kalkınmayı sosyaladalet içinde hızlandırmak bakımından etkin bir politika aracı olarak kullanılacağı için,CHP iktidarında Devlet, yeni bankacılık ve kredi kurallarını saptayacaktır ve bunlarınkesinlikle uygulanmasını gözetecektir.

• Dünya para piyasasındaki büyük dalgalanmalar karş ıs ında Türk paras ının değerinidaha sağlam ölçülere bağlayabilmek için gerekli politikanın oluşturulması CHP'ninöncelikle ele alacağı sorunlardan biri olacaktır.

103



ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ HALKTAN YANAİÇ VE DIŞ TİCARET POLİTİKASI

• Bildirgenin «ÖZGÜRCE VE HAKÇA KALKINMA» Bölümünün birçok yerlerindeanlatılan yöntemlerle ve araçlarla, üretici köylülerin, tüketici halkın, esnaf vesanatkârlar ın kooperatifleşmeleri, sanayicilerin ihracaat ve ithalat birlikleri kurmaları

teşvik edilip sağlanarak, iç ve dış ticaret alanında aracılık aşamalar ı asgariyeindirilecektir. Öylelikle aracılık yoluyla veya spekülatif işlemlerle tarımsal ürünlerdenköylünün eline geçen kazancın düşük tutulması ve gerek bu ürünlerin gerek sanayimamullerinin tüketiciye gereğinden çok daha yüksek fiyatlarla ulaşmas ı önlenmişolacaktır.

• Büyük sermayenin tekelleşmesini önleyici etkin tedbirler alınarak, sanayimamullerinde sun'i ve aş ırı fiyat yükselmelerine engel olunacaktır.

• imalat safhasında etkin bir kalite ve maliyet kontrolü, satış safhasında da etkinbir fiyat kontrolü sistemi kurulacaktır; fiyatlardaki aş ırı ve sun'i yükselişler bu yollardanda önleneceği gibi, aynı zamanda bâzı vergi kaçırma kapıları da kapatılmış, enaz ından daraltılmış olacaktır.

• Piyasada darlığı çekilen, o yüzden fiyatları aş ırı ölçüde yükselen malların ithalive yurt içinde dağıtımı ya devlet eliyle veya ilgili kooperatifler eliyle yapılacaktır.

• Yurt dış ındaki işçilerin yurda gönderdikleri tasarruflarından biriken ve bugünküdüzende ne yapılacağı bilinmeyen dövizlerden bir bölümü ile, günün ivedi ihtiyaçlarını

karş ılamak üzere gerekli ithalat devlet eliyle yapılacağı gibi, asıl, ekonominin ilerdeihtiyaç duyabileceği dayanıklı ara mallar, ham maddeler ve tüketim malları da

devletçe bol miktarda ithal edilecek ve gene devlet taraf ı

n¬dan stok edilecektir.

104



• Yurt dış ındaki işçilerin yatırımlarıyla ilgili bölüntüde belirttiğimiz gibi, yurtdış ındaki işçilerimizin kendi ortaklıkları eliyle kuracakları ya da halk kooperatifleriyleveya devlet ortaklaşa kuracakları sanayi kuruluşlarının makinalarını ve her türlüaraçlar ını ve gereçlerim dışardan satın alarak yurda göndermeleri teşvik edilecektir.

Öylelikle işçi dövizlerinden bir bölümü, Türk parası karş ılığı gerektirmeksizin, yatırımmallarına çevrilerek yurda geleceğinden, aş ın para arzına yol açması söz konusuolmayacaktır.

• Tarım ve deniz ürünlerinin, sanayi mamullerinin ve işlenmiş madenlerinihracatının arttırılması için tedbirler alınarak, dış ticaret açığımızın daraltılması

sağlanacaktır.

• Devletin de yardımıyla, kooperatif üst kuruluşları bir DIŞ TİCARET BİRLİĞİkuracaklardır. Bu kuruluşa bağlı DIŞ PİYASA ARAŞTIRMA, HABERALMA VE

PAZARLAMA merkezinin,dış ülkelerdeki borsalarla ve iş merkezleriyle sürekli vesüratli haberleşme bağlantıs ı bulunacaktır. Böylelikle kooperatiflerin ve kooperatif üstkuruluşlarının dış ticaret ilişkilerini en verimli biçimde düzenleyebilmeleri olanağı

sağlanmış olacaktır.

• Hepsinden daha önemli olarak, büyük varlıklı çevreler doğrultusundaki siyasalgüçlerin izlemekte olduğu, aş ırı fiyat yükselişleriyle, halkı gitgide yoksullaştırmapahas ına, sayılı ellerde sermaye birikimini hızlandırma politikasına, enflasyonu vepahal ılığı bu amaçla kasıtlı olarak kamçılama taktiğine kesinlikle son verilecektir.Bildirgede açıklanan yöntemlerle, sermaye birikiminin, daha sağlıklı ve adaletliyollardan, ve öncelikle üretici halk toplulukları elinde oluşmas ı sağlanacaktır.

105



SU, ENERJİ VE YERALTI KAYNAKLARIÜlkemiz, su kaynakları bakımından en zengin, fakat su kaynaklar ını değerlendirmedeen geri kalmış ülkelerden biridir.

Türkiye'nin bu alanda olanaklarının genişliğini ve değerlendirme yetersizliğini, küçükbir karş ılaştırma kolayca ortaya çıkarabilir.

İsveç’te 80 milyar kilovat/saat elektrik üretimine elverişli olan su kaynağının yüzde47'si bu amaçla kullanılmaktadır, İtalya'da 68 milyar kilovat/saat elektrik üretimineelverişli su kaynağının yüzde 67'si bu yönde değerlendirilmektedir. Elektrik üretimiiçin su kaynaklarını değerlendirme oranı, Fransa'da yüzde 65, Yugoslavya'da yüzde11'dir. Türkiye'de ise, 90 milyar kilovat/saat elektrik üretimine elverişli su kaynağı

ancak yüzde 3 orasında değerlendirilmektedir.

Elektrik yetersizliğinden, yeryer, herşeyi hazırlanmış fabrikaların kuruluşuertelenirken, kurulu fabrikalardan bazıları kapasitelerinin altında çalışmak zorundakalırken, elektrik enerjisinin gür kaynaklan boşa akıp gitmektedir. Bütçelerin «açıksız»kapanmasiyle, «fazla» vermesiyle öğünülürken, barajlann, enerji santrallerinin yapımı

yıllarca gecikmekte, maliyetleri yükseldikçe yükselmektedir.

Bunların yanı sıra, kömürle işleyecek santrallerin yapımı da geciktirilmektedir.

Elektrik üretimi için Türkiye'nin öz ve ucuz kaynaklarının değerlendirilmesi böylecesavsaklan ırken, pusuda bekleyen devletlerüstü dev petrol ortaklıklanna ve onlarınyerli işbirlikçilerine meydan açılmakta, «Türkiye'yi enerji sıkıntıs ından kurtarmak»

bahanesiyle, astarı yüzünden pahalıya gelecek, işçilerimizin gönderdikleri dövizlerikısa sürede tüketebilecek, fuel-oil'le işleyen santraller, tek çözüm gibigösterilmektedir.

106



Elektrik enerjisi yetersizliğinin yanı sıra, Türkiye'nin su bolluğu içinde karş ı karş ıyabırakıldığı susuzluk, tarımsal üretimini de kıs ırlaştırmaktadır, birçok kentlerin, köylerinhalkı susuzluktan kırılmaktadır.

Enerji ve su alanında, bozuk düzenin Türkiye'yi karş ı karş ıya bıraktığı BOLLUKİÇİNDEKİ YOKLUK, sanayide de, tarımda da, kalkınmanın başlıca darboğaz ını ortayaçıkarmışdır ve yurttaşların sağlığını tehdid edici bir etken olmuşdur.

Bu durumda, sınaileşmeyi hızlandırmak için başvurulan veya başvurulabilecek olanteşvik tedbirleri de geniş ölçüde anlamsız kalmaktadır. Teşvik tedbirlerinde devlet nekadar cümert davranırsa davransın, yeterli enerji ve su bulunmadığı için sınaileşmedegereken atılımlar yapılamamakta, sanayiin yurda dengeli dağılımı ise hiçsağlanamamaktad ır.

S ınaileşmenin temel unsurlarından olan su ve enerji ihtiyacını karş ılamağa gücü

yetmeyen hükümetlerin, teşvik tedbirlerine geniş kaynaklar ayırmaları büyükçelişkidir. Tekelci sermayenin teşviki uğrunda harcanan geniş kaynaklar, sanayiin vetanmın enerji ve su ihtiyacını karş ılamak için kullanılsa, sınaileşme hızı kendiliğinden,başka hiçbir teşvike ihtiyaç göstermeden artar, sanayiin yurda dengeli dağılımı

kolaylaş ır, sanayide üretimin maliyeti düşer; tarım kesimi ise, köylüyü refahakavuşturmak ve sınaileşme için daha gür kaynak yaratmak bakımından çok dahaverimli duruma gelmiş olur.

107



SULAMA

Toprakta en adaletli bir düzen kurulsa bile, yeterli su olmadıkça ve suyunkullanımında adalet sağlanmad ıkça verim yükselemez, köylünün, çiftçinin durumu

düzelemez. Onun için, CHP iktidarı, tarımda kullanılabilecek her türlü su olanaklarınıngereğince değerlendirilmesini hızlandıracak ve çiftçilerin bu olanaklardan yeterli veadaletli ölçüler içinde yararlanabilmesini sağlıyacaktır.

YERALTI KAYNAKLARI

Bağımsızlığın temel koşullarından biri, yurt topraklarının yalnız üstünde de ğil, altındada ulusal egemenliğin tam olarak kurulmasıdır.

Doğal kaynaklan yabancılara kaptırmamak, gerçek milliyetçiliğin gereğidir. Bir ülkenindoğal kaynaklarını ele geçiren yabancılar, giderek, o ülkenin iç ve dış politikasına dadiledikleri gibi yön verebilirler, ekonomisini denetimleri altına alabilirler, halkını

sömürebilirler.

Ortadoğunun baz ı petrol şeyhlikleri bile yeraltı kaynakları üzerinde yabanc ı egemenliğine son vermeğe uğraş ırken, ülkemizde, «milliyetçi» geçinen bazı siyasalkuruluşların, yeraltı kaynaklarımızı yabanc ı sömürüsüne açmalar ı, hele sonzamanlarda «reformculuk» adı altında bu yolda büsbütün ileri gitmeleri, Türkiye'ninekonomisini de bağımsızlığını da tehlikeye düşürmektedir.

Yeraltı kaynaklarının geniş ölçüde özel girişim eliyle işletilmesi de, tekelci büyüksermayenin ekonomideki ve yönetimdeki ağırlığını , Devleti etkisizleştirecek ve halkı

sömürecek ölçüye vardırır.

Etibankın elindeki bakır cevherinin az bir sermaye payı ile özel sektöre devri, bualanda tehlikeli bir kapı açmış olmaktadır.

Gerek yerli, gerek yabancı özel girişim, ülkemizde, yeraltı kaynaklarımızın büyükölçüde israf ına veya olanakların çok altında değerlendirilmesine de nedenolmaktadırlar.

109



Bu gerçekler ve tehlikeler karş ıs ında, CHP, YERALTI KAYNAKLARI ALANINDAMİLLİYETÇİ VE DEVLETÇİ BİR TUTUMİZLEYECEKTİR.

• CHP iktidarı, ülkemizin başlıca yeraltı kaynaklarının işletilmesini vedeğerlendirilmesini Devlet tekeline alacaktır. Bunda ekonomik bakımdan olduğukadar devletin bağıms ızlığı ve güvenliği açıs ındanda zorunluk görmektedir.

• Türk devletinin gücü, tecrübesi, uzman ve teknisyen kadrosu ve hele bugünkü dövizolanakları, ülkemizin yeraltı kaynaklarını yeterince işletip değerlendirebilecekdüzeydedir. Maden Tetkik Arama Kurumunun, Türkiye Kömür işletmeleriKurumunun ve Petrolle ilgili Devlet kuruluşlarının maddî olanakları bir ölçüdearttırılmakla, bu alanlarda yetişmiş teknik personeli maddî ve manevi bakımdantatmin etmekle, Türk Devleti, ülkemizin yeraltı kaynaklarını, yabancılara muhtaçkalmaksızın daha iyi işletebilecek durumdadır, işletmecilik devletin elinde olmakşartiyle, gerektiği zaman arama işlerinde yabancı kuruluşlardan, ayrıca teknoloji ithaletme olanaklarından da elbette yararlanılabilecektir. Bununla beraber, yeraltı

kaynaklarıyla ilgili konularda yerli teknolojinin geliştirilmesine önem verilecektir.

• Madenlerimizin cevher ya da yan mamul olarak değil, imâl edilmiş olarak ihracı

temel ilke olacaktır. Bu amaca bir an önce erişebilmek için gerekli tesislerin kuruluşuçabuklaştırılacaktır.

• Petrolün aranması, üretimi, arıtılması, taş ınmas ı ve dağıtımı devlet eliyle yapılacaktır.

• Doğal kaynaklarımızın yurt ölçüsünde bir envanteri sür'atle hazırlanarak, bu

kaynakları

n ekonomi açı

sı

ndan en yararlı

bir öncelikler sı

rası

na göre değerlendirilmesiplanlanacaktır.

110



• Enerji alanında su gücünden ve kömürden enerji üretimine öncelik verilecek; kesinzorunluk olmadıkça veya yerli petrol üretimimiz ihtiyacı karş ılayacak ölçüyevarmadıkça, fuel-oil'la işleyen enerji santralleri yapımından kaçınılacak, öylelikleenerji üretiminin ithalâta dayalı ve dışa bağlı olması önlenecektir. Kendi

kaynaklarımız gereği gibi değerlendirildiğinde, Türkiye, ihtiyacı olan enerjiyi eldeetmekte zorluk çekmeyecektir.

• Bir süre için bazı komşu ülkelerden enerji ithali zorunlu olursa, ithal edilecekenerjinin, gerektiğinde kendi olanaklarımızla karş ılanabilecek türde olmasına dikkatedilecektir; öylelikle, enerji ithalinin dış veya iç politikamız üzerinde bir baskı unsuruolması olasılığı önlenecektir.

• Enerji kaynağı olarak kullanılmağa elverişli yeraltı gazlarının aranması vedeğerlendirilmesi hızlandırılacaktır.

• Nükleer enerjiden ekonomik biçimde yararlanabilme olanakları üzerindearaştırmalar yoğunlaştırılacaktır.

• Kömür üretimi geliştirilip ucuzlaştırılarak, yakıt ihtiyacının tezekle karş ılandığı

yörelerde kömür kullanılmas ı kolaylaştırılacaktır ve teşvik edilecektir; öyleliklegübreden tarımda daha çok yararlanılması da sağlanmış olacaktır.

• Yeraltı kaynaklarını bulan yurttaşlara tatmin edici ödüller verilecek ve bunlarınişletilmesi halinde, belli bir ölçü içinde olanaklar tanınacakt ır.

Yeraltı kaynaklarımızın daha iyi değerlendirilebilmesi için, modern teknolojiden ve

işetmecilik yöntemlerinden daha geniş ölçüde yararlanılacaktır; işçilerin ve teknikpersonelin sürekli eğitimi sağlanacaktır.

• Kömür ve maden ocaklarında iş güvenliği tedbirlerini geliştirmeğe, ve ülkemizdeaş ırı ölçülere varan iş kazalarını önlemeğe önem verilecektir.

111



• Türkiye'nin demiryoluşebekesi modernleştirilip geliştirilecektir. Böylelikle,ulaştırmada, Türkiye'nin demiryolu alanındaki geniş altyapıs ı daha iyi değerlendirilmişolacaktır. Devlet Demiryollarının üzerinden, bu işletmenin sürekli zarar etmesine yolaçan adaletsiz yükler kaldırılacaktır. Yaş meyva ve sebzelerin demiryoluyla da

taş ınmas ını kolaylaştırmak üzere soğutucu (frigorifik) vagonlar yapımına önemverilecektir.

• Soğutucu kamyonların, doğrudan doğruya, kooperatifler eliyle işletilmesisağlanacaktır.

• Yaş meyva ve sebze ve çiçek ihracını geliştirebilmek ve hızlandırabilmek için, buamaçla kullanılabilecek uçaklar yeterli sayıda sağlanacaktır.

• Türk Hava Yollarından yurt içi ve yurt dış ı ulaştırmada daha geniş ölçüdeyararlanılması sağlanacaktır. Özellikle dış seferler için kullanılan hava liman ve

alanlarının yeterli tesislere kavuşturulması hızlandırılacaktır.• Bazı illerimizin karayolu bakımından ihmal edilmiş olması, büyük bir adaletsizlikolduğu gibi, bu illerdeki gelişme olanaklarının yeterince değerlendirilmesini deengellemektedir. Bu durumdaki illerin ihtiyacı bulunan karayollarının yapımı

hızlandırılacaktır.

• Karayollarında kazaları önlemek üzere daha etkin tedbirler alınacakt ır. Şoförlerinçalışma koşullarını, işçi hakları ve işgüvenliği açıs ından düzenleyici etkin tedbirlerlede kazaların azalmasına katkıda bulunulacaktır.

• Motorlu taş ıtların satımında, açıktan veya dolaylı yollardan aş ırı kâr sağlanmas ı

önlenecek veşoförlerin, bu araçları daha ucuz ve makûl fiyatlarla alabilmeleri içinetkin tedbirler uygulanacaktır.

• Ayrıca, Bildirgenin esnaf ve sanatkârlarla ilgili bölüntüsünde açıklandığı gibi, motorlutaş ıt yedek parçalarının da esnaf ve sanatkâr kooperatifleri ve kooperatif birliklerieliyle yapımı veya ithali ve dağıtımı sağlanarak, bu alandaki karaborsacılık ve aş ınpahal ılık önlenecektir.

113-114



SOSYAL DÜZEN115-116



İNSANCA VE DEMOKRATİK ÇALIŞMA DÜZENİ Çalışanları ezerek, sömürerek, yoksullaştırarak kalkınma ve sınaileşme anlayış ı,çağımızın çok gerisinde kalmıştır.

CHP, kuruluşundan beri bu anlayış ı reddetmiş, ve daha Cumhuriyetin ilk günlerindenişçi haklarını korumağa, bunu sağlayıcı yasalar çıkarmağa önem vermiştir.

1963'de, CHP Programına uygun olarak, CHP'nin baş ında bulunduğu Hükümetçeçıkarılan Topluİş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile yeni Sendikalar Kanunu,Türkiye'de işçi haklarını, en ileri demokratik ülkeler düzeyine, hattâ bazı bakımlardano düzeyin de üstüne çıkarmıştır.

Gene o dönemde CHP'nin öncülüğüyle çıkarılan 440 sayılı kanunla, kamu iktisadîkuruluşlarında işçilerin yönetime ve kâra katılmaları yolunda ilk adım atılmıştır. Ancakbu kanunun sağladığı olanaklar çok yanlış ve eksik değerlendirilmişdir.

Yeni CHP iktidarı, çalışma hayatıyla ilgili yasaların, uygulamayla ortaya çıkanaksaklıklarını da, yanlış veya kötü uygulamadan ileri gelen yetersizliklerini de süratlegiderecektir.

İşçilere geniş haklar tanınmas ı, gelişme halinde bir ülke için, başlangıçta, bazılarına,ekonomiyi zorlama gibi görünebilir. Oysa ülkemizde hiç de öyle olmamıştır. Tamtersine, işçilere tanınan hakların 1963'de en ileri demokratik ölçülere varmasındansonra, ekonomiye büyük canlılık gelmiş, Türkiye'de iç pazar genişlemiş ve genellikleişletmeler daha verimli ve ileri işletmeciliğe yönelmişdir.

117



Eskiden işçi ücretlerini düşük tutarak yüksek kârlar elde edebilme alışkanlığınakapılan işverenler, teknolojide ve işletmecilikte atılımlar yapma zorunluğunuduymazlardı . Fakat toplu sözleşme düzenine geçildikten sonra işçilerden gelmeğebaşlayan ücret arttırımı baskıları, işverenlerin, o durgunluktan ve tembelliktenkurtulmalarını sağlamıştır, î ş hayatında, özellikle sanayide, daha modern teknoloji,daha modern işletmecilik ve pazarlama teknikleri incelenmeğe ve uygulanmağabaşlamıştır.

İşçi ücretlerinde yapmağa mecbur kaldıkları yükseltmelerin, daha önce alış ılmışboyutları aşmas ı karş ıs ında ilkin paniğe kapılan işverenler, kısa zamanda kaygılarınınyersiz olduğunu görmüşlerdir. Çünkü bu haklarla gelirleri yükselen yüzbinlerceisçinin, aileleriyle birlikte milyonlarca kişinin, satmalına gücü de yükselmiştir.Ekonomiye o yönden de canlılık gelmiştir; sınaî ve ticarî işletmelerin de esnaf ın damal sürümü ve kazançları artmağa başlamıştır.

Ücretler Fiyat Artı

şları

nı

n Gerisinde Kaldı

Gerçi son yıllarda, toplu sözleşme ve grev hakkına rağmen, işçi ücretlerindeki artışlar,büyük ölçüde hızlanan fiyat artışlarının gerisinde kalmaktadır, işçiler birkaç yıl önceyegöre yoksullaşmalardır. Fakat bunun başlıca nedenişudur: Bozuk bir ekonomik vesosyal düzen içinde, sadece bir tek halk kesimini koruyucu tedbirler alınmas ı

yeterince etkin olamaz. Tanmda üretim ve gelir düşük kalırsa, pazarlama düzeniüreticiyi de tüketiciyi de sömüren bir düzen olursa, işsizlik artarsa, spekülatifkazançlar sağlama, havadan para kazanma kapılan açık bırakılırsa, ekonominintümünde meydana gelecek aksaklıklardan, dengesizliklerden, elbette, giderek işçilerde olumsuz yönde etkilenir. Nitekim öyle olmuştur.

Artan işsizlik ve bildirgenin başka yerlerinde açıkladığımız gibi, sayılı ellerde sermayebirikimini hızlandırmak amacıyla kasıtlı olarak yaratılan aş ın pahalılık, ileri haklarına vepazarlık güçlerine rağmen, işçilerin de yoksullaşmağa başlamas ı sonucunudoğurmuştur.

118



Kıs ıtlanan Haklar

Üstelik,12 Mart sonrası dönemde, devlet yönetiminde halkın ağırlığının azalıp büyüksermaye çevrelerinin ağırlığının artmas ı, grevlerin geniş ölçüde yasaklan ıp lokavtla-nn

serbest b ırakılması ve artmas ı da, toplu sözleşme ve grev hakkının etkinliğiniazaltmış, işçilerin yoksullaşmas ını hızlandırmıştır, işçilere verilen her zammı, gereközel girişimde gerek kamu iktisadî kuruluşlarında, kendi ürettikleri mallara veyasundukları hizmetlere daha büyük zamlar getirmek için mazeret olarak kullanmaeğilimi artmıştır, işçiye bir elle verdiklerini, öbür elle ve fazlasiyle geri alabilmekolaylığı içine girmişlerdir. Bu kolaylığı bulunca, işletmecilikte ve pazarlamada yeniatılımlar yaparak, maliyeti düşürüp verimi yükselterek kazançlannı arttırma eğilimlerigevşemiş, fiyatları ve kârı yükselterek açığı kapatma hattâ daha çok kazanmaolanaklan tercih edilmiştir.

Bu arada devlet politikası olarak, yalnız, grevleri yasaklayıp ertelemekle ve lokavtları

serbest bırakıp teşvik etmekle yetinilmemiştir. Anayasada ve yasalarda, AdaletPartisinin öteden beri isteyip de gerçekleştiremediği bazı değişiklikler, gene 12 Martsonras ı dönemde, Adalet Partisinin öncülüğüyle gerçekleştirilerek, işçilerin haklarını

arayabilmeleri güçleştirilmiştir.

Önümüzdeki seçimlerde CHP iktidara gelip de o yasalardan bazılarını yenidendeğiştirme ve daha demokratik hale getirme olanağını bulmazsa, işçi haklan önünedikilen yeni engellerin etkinliği, zamanla daha çok ortaya çıkacaktır.

İşçi haklarını engellemek isteyen bir iktidann elinde, Devlet Güvenlik Mahkemeleri,işçi haklarını sağlamak için ciddî çaba gösteren sendikalann ve sendikacılarınüstünde ağır bir baskı ve tehdit unsuru olabilir.

119



Normal rejime dönüldükten sonra da sıkıyönetim mahkemelerinin yıllarca görevedevam etmeleri, bu baskıyı daha da arttıracaktır, işçilerin, sendikacıların üzerinde bumahkemeler uzun yıllar, Denıoklesin kılıcı gibi asılı duracaktır. Nitekim, bu dönemde,uygarlık ve demokrasi ölçülerine sığmayan bazı davranış ve işlemler, ilkin daha çok«anarşist»lere veya «anarşist» sanılanlara, hattâ imzasız, asılsız ihbarlar üzerinegözaltına alınan aydınlara uygulanırken, birçok sendikalar ve sendikacılar, «biziilgilendirmez» havası içinde sessiz kalmışlar, hattâ bazıları alkış tutmuşlardır; ama, birkez yol açıldıktan sonra, ayni baskılar ve işlemler, giderek, sendikacılara dayapılmağa başlamıştır.

S ıkıyönetim Kanununda yapılan değişiklik, bundan sonraki sıkıyönetim dönemlerinde,grevlerin daha çok engellenebilmesini sağlayacaktır.

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununda yapılan değişikliklerle, isçilerin,toplantılar, yürüyüşler düzenleyerek haklılıklarını kamuoyuna duyurabilmeleri olanağı çok kıs ılmaktadır.

Yeni Dernekler Kanunu ile, sendikaların yönetim toplantıları bile devlet müdahalesineaç ılmış ve sendika bildirilerine sansür getirilmiş olmaktadır.

Öte yandan,memurların sendikalaşma hakları kaldırılarak çalışma hayat ındakidengesizlik büsbütün arttırılmıştır. Ayrıca yeni personel rejimiylebirçok işçiler memurstatüsüne geçirilerek işçi haklarından yoksun bırakılmışlardır. Çalışanlar ın haklarınagetirilen bütün bu kıs ıntılar karş ıs ında sesini yükselten tek parti, CHP olmuştur.

120



Aynı şekilde, Adalet Partisinin tek baş ına iktidarda bulunduğu sırada işçi haklarındayapmak istediği kıs ıntılara karş ı en etkin mücadeleyi de CHP vermişti, işçigüvenliğinde en etkin unsurlardan biri olan kıdem tazminatı müessesesininkaldırılmas ı veya yozlaştırılması çabalarına karş ı çıkan parti CHP olmuştu. Toplu

sözleşme ve sendikacılık haklarını kıs ıcı yasa değişikliklerinin AnayasaMahkemesinde bozulmasını sağlayan girişim de gene CHP'den gelmiştir.

İşçi haklarını kısmak ve etkisizleştirmek için alınan bu yasal tedbirlerin dış ında, işçiörgütleri, sendikalar politikanın dış ına itilmek yoluyla da, işçilerin siyasetteki, devletyönetimindeki ağırlığı kıs ılmak istenmektedir.«Partiler-üstü sendikacılık» ilkesi,gerçekde bu kavram ın da ötesine götürülüp «politika dış ı sendikac ılık» uygulamasınadönüştürülerek, işçilere, halkı ve o arada kendilerini ezen, yoksullaştıran siyasalakımlar, uygulamalar karş ıs ında pasif kalmaları telkin edilmektedir.

Oysa bir basit örnek vermek gerekirse, devletin vergi politikasını veya fiyat

politikasını, siyasal ağırlığını koyarak etkileyemeyen bir sendikacılık hareketi, toplusözleşmelerden elde ettiği ücret artışlarıyla kendi kendini ve tüm işçileri aldatmış olur.Çünkü adaletsiz bir vergi ve fiyat politikası, işçi ücretlerindeki artışları süratle etkisizkılar. Nitekim etkisiz kılmaktadır.

Öte yandan, yurt dış ındaki işçilerimizden oy hakkı esirgenmekle, onlar da devletyönetimini etkileyebilirle olanağından ve hakkından büsbütün yoksun bırakılmışolmaktadırlar. Yurt dış ındaki işçilerin çalış ıp kazanarak yurda gönderdikleritasarruflarıyla ekonomimiz büyük canlılık kazanabilir; fakat aynı işçiler, tasarruflarınınekonomideki kullanılış biçimine bile oylarıyla yön verememektedirler.

İşçilere ileri demokratik haklar tanınmas ı ve bu haklara etkinlik kazandırılması, yalnızekonomik ve sosyal açıdan değil, siyasal açıdan da sağlıklıdır. Çünkü öylelikle,örgütlenmiş çıkar çevrelerinin karş ıs ında, örgütlenmiş bir halk kesiminin denge unsuruolması sağlanmış ve demokrasiye gerçeklik kazandırılmış olur; aynı zamanda,işçilerin, demokratik rejimle bağdaşmayan akımlara ve eylemlere yönelmeleri veyaöyle akımların ve düşüncelerin işçiler arasına sızmas ı da önlenmiş olur.

121



Eğer 1963'de, CHP'nin Öncülüğünde, Türk işçilerine ileri demokratik çalışma haklarıtanınmış olmasaydı, öğrencilerden assubaylara, polislerden yüksek devletmemurlarına, hattâ yüksek yargı organları üyelerine kadar hemen herkesin, sokaklaradöküldüğü bir sosyal ve siyasal bunalım döneminde, işçilerin de aynı eylemler içine,

ister istemez girmelerini hiç bir güç önleyemezdi. O zaman da, o akımlar, eylemler,kural dış ı müdahalelerle bile kontrol altına alınamayacak boyutlara erişebilirdi.

Fakat o f ırtınalı dönemde, toplumun işçi kesimi bazı sınırlı istisnalar dış ında sakin birkoy gibi kalabilmiştir. Bunun da tek nedeni, elde etmiş olduğu ileri demokratik haklarınişçi kesimine verdiği nisbî güvenlik duygusu idi.Şimdi bu güvenlik duygususars ılmaktadır.

CHP'nin Kuracağı Çalışma Düzeni

Yeni CHP iktidarı, demokratik işçi haklarına getirilen tüm kıs ıntıları kaldıracaktır.Çalışma hayatını düzenleyen kanunlarda zamanın ve uygulamanın ortaya çıkardığı

aksaklıkları , eksiklikleri, kısa zamanda, işçi, toplum ve rejim yararına giderecektir.Tüm çalışanların haklarına, demokratik plânda yeni boyutlar kazandıracaktır.

Yeni CHP iktidarının bu alanda alacağı tedbirlerden başlıcaları şunlardır:

• İşçi haklarını ve demokrasiyi sınırlayan yeni yasalar değiştirilecek ve dahademokratik duruma getirilecektir.Bu yönde değiştirilecek yasaların baş ında, toplantı ve gösteri yürüyüşleriyle,derneklerle, Devlet Güvenlik Mahkemeleriyle, sıkıyönetimle ilgili yasalar gelmektedir.Bunlarla birlikte, demokrasimize gerçeklik ve genişlik kazandırmak üzere, Bildirgenin«Siyasal Düzen» bölümünde açıklanan tedbirler alınacakt ır.• Memur sendikalarının yeniden kurulmasına izin verilecek ve bu sendikalarınhakları genişletilecektir.

122



• İşçi-memur ayrımı kesin ve gerçekçi ölçülere bağlanacaktır, işçiliği, kol veya bedengücünün ağırlığına göre tanımlama yöntemi artık çağın gerisinde kalmıştır. Çünkü,eskiden kol ve beden gücü kullanılarak yapılan birçok işler, bugün masa baş ında veya

birkaç düğmenin baş ında yapılmaktadır, işçi-memur ayrımının ölçüleri saptanırken,çağımız teknolojisinin bu özelliği göz önünde tutulacaktır.

• Bütün çalışanların, yalnız hukuken değil, fiilen de, iş Kanunu ve Sosyal SigortalarKanunu kapsamına girmeleri sağlanacaktır.

• Hazırlıkları 1965'de, CHP baş ında bulunduğu hükümetçe tamamlandığı halde, hâlâsavsaklanan Tarım iş Kanunu derhal çıkarılacaktır. Bu arada orman işçilerinin deçalışma haklan ve sosyal güvenlikleri sağlanacaktır.

• Başkas ının taş ıtında çalışan şoför, esnaf sayımlayacak, her bakımdan işçi

say ılacaktır ve işçilerin bütün çalışma ve sosyal güvenlik haklarından yararlanacaktır.İş Kanununun ve toplu sözleşme hakkının sağlayacağı olanaklardan dayararlandırılarak, şoförlerin çalışma koşulları, sağlıklı bir hayat sürmelerini veyeterince dinlenebilmelerini sağlayacak biçimde düzenlenecektir. Öyle¬likleyorgunluktan, uykusuzluktan ileri gelen kazalar da önlenebilecektir.

• Önemli bir sosyal güvenlik müessesesi olankıdem tazminatına, yalnız işverentaraf ından çıkanlan işçiler değil, emeklilik yaş ına ulaşmış bütün işçiler de hakkazanacaklard ır. Kıdem tazminatı, bir yıla yarım aylık yerine, bir yıla bir aylıküzerinden hesaplanacaktır.

• İşsizlik sigortası kurulacaktır.

• Lokavt yetkisinin kötüye kullanılmasını önleyici yasa değişiklikleri yapılacaktır.Lokavt yetkisini kullanmak ancak genel ekonomik durum dolayıs ıyla zarar eden ve buzarar ım bir süre önleyebilme olanağından yoksun olduğu kabul edilen işyerleri içinmümkün olacaktır.

123



Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile Sendikalar Kanununun uygulamadaaksayan ve çelişkin mahkeme kararlarına yol açan hükümleri, sendika özgürlüğündeve işçi haklarında herhangi bir kıs ıntı yapılmaksızın düzeltilecektir.

Toplu sözleşme için hangi sendikanın yetkili olduğu konusunda anlaşmazlık çıkınca,ilgili işyerlerinde yargı denetiminde işçilerin gizli oyuna başvurulacaktır. Bir sendikanınüyeliğine kabul edilmeyen işçi, o sendikaya tam ödenti vermesişartiyle, sendikanınyaptığı toplu sözleşmeden yararlanabilecektir.

Sendika yönetiminin daha demokratik olması , işçilerin sendika yönetimi ve toplusözleşme görüşmeleri üzerinde daha etkin olabilmeleri için gerekli yasal tedbirleralınacakt ır, ve sendika tüzüklerinin yetkili kılınacak yargı organınca bu açıdanincelenmesi sağlanacaktır. Tüzükler ancak böyle bir organın onayından sonrayürürlüğe girecektir.

İşçilerin haksız veya kasıtlı olarak işten çıkarılmas ını önleyici yasal tedbirleralınacakt ır.

Kamu iktisadî kuruluşlarını, doğrudan doğruya içinde çalışanlar yöneteceklerdir. Fakatşimdi olduğu gibi, yönetim kurulunda, işçilerin seçmediği bir işçi temsilcisinibulundurmaktan ibaret olmayacaktır bu... Çalışanların işyerini yönetimleri, en küçükatölye veya işyeri biriminden, en üst kurullara kadar, kuruluşun tümünükapsayacakt ır. Bu kuruluşlarda çalışanlar, her yıl sonunda kâr-veya verim artış ındanpay alacaklardır. (CHP'nin bu konudaki tasarıları. Bildirgenin «Kamu Girişimi»bölüntüsünde dalıa ayrıntılı olarak açıklanmıştır.) Yabancı elçiliklerde veyamisyonlarda çalışan Türklerin çalışma ve sosyal güvenlik hakları sağlanacaktır.

124



• Meslek hastalığı veya sakatlık dolayısiyle yeraltında veya ağır işyerlerindeçalışamayacaklar ına dair rapor verilen işçiler, genellikle, maden ocaklarındaki veyaağır işçilik gerektiren işyerlerindeki işlerinden çıkarılmaktadırlar.Bunlardan, hastalık veya sakatlık dereceleri düşük olanlara aylık bağlanmad ığı gibi,

çoğu kez iş de bulunamamaktadır, işsizlik sigortası çıkıncaya kadar bu konudaaşağıdaki tedbirler alınacakt ır:

1. Genellikle bu hastalık ve sakatlıklarda işyeri güvenliği tedbirlerinin yetersizliği etkenolduğuna göre, işçinin sağlık durumuna veya çalışma gücüne uygun iş sağlayamayanişyerleri, aynı işyerinde veya başka bir işyerinde, o isçiye, durumuna uygun ve rahatgeçimini sağlayacak bir iş buluncaya kadar, ücretini ödemeğe devam edeceklerdir.

2.İş veİşçi Bulma Kurumu, bu gibi işçilere, öncelikle, uygun iş bulmağa çalışacakt ır.

• Bütün kamu kesiminin, işçilerini,İş veİşçi Bulma Kurumu aracılığı ile alması, kesin

müeyyidelere bağlanacaktır. Ayrıca, her türlü kolaylık gösterilerek, özel girişimin deisçi ihtiyacını bu yoldan karş ılamas ı teşvik edilecektir.

• Tarım işkolunda iş ve işçi bulma sorunu, işçi haklarını koruyucu etkin bir sistemebağlanacaktır.

• CHP'nin hazırlamış olduğu î ş Kanunu ile sakatlara ve eski hükümlülere iş verilmesiyükümlülüğü getirilmiştir.Bunun uygulamadaki aksaklıkları düzeltilecektir. O arada, bu durumdaki kimselerinkendilerine iş verecek işyerlerine yük olmamaları için de,

1. Cezaevlerinde, Kalkınma Plân ının insangücü hedeflerine uygun eğitim programlanuygulanacaktır;

125



2. Sakatları işe ve mesleğe alıştırmakla görevli eğitim kurumları bütün yurda yayılarakher bakımdan daha yeterli duruma getirilecektir. Yaygınlaştırılıp geliştirilecek halkeğitim merkezlerinden de bu amaçla yararlanılacaktır.

• İş baş ında eğitim bütün büyük işyerlerinde uygulanarak, işçilerin daha iyiyetişmeleri, daha çabuk ilerlemeleri ve teknolojideki değişikliklere daha kolaykendilerini uydurabilmeleri sağlanacaktır.

• Çıraklık kurumu, esnaf ve sanatkârlarla ilgili bölüntüde açıklandığı gibidüzenlenecektir.

• Tarım kesiminden kopanların veya ekonomik nedenlerle kopması beklenenlerinnerelere ve hangi işlere ne ölçüde yönelebilecekleri planlanacaktır ve ona göreeğitilmeleri sağlanacaktır, iş ve işçi Bulma Kurumu bu durumdaki kimselere dahakolay iş bulma, daha yararlı olma olanaklarına kavuşturulacaktır.

• CHP'nin öngördüğü özgürce ve hakça kalkınma, bütün yurtta ekonomiye büyükcanlılık getireceği, tasarrufların, kaynakların çok daha geniş ölçüde üretken yatırımlarayönelmesini sağlayacağı, ayrıca, köykentler düzeniyle, kırsal alanlardaki işolanaklarını büyük ölçüde arttıracağı için, Türkiye'nin en önemli sosyal sorunlarındanolan işsizlik sorunu, kendiliğinden ve en sağlıklı biçimde çözüm yoluna girmişolacaktır.

• İş yeri güvenliğini ve sağlığını daha etkin biçimde gerçekleştirici tedbirler, Bildirgedesağlıkla ve sosyal güvenlikle ilgili olarak açıklandığı gibi, süratle alınacakt ır.

• Asgarî ücretle hayat pahalılığındaki artış arasında daha sıkı ve etkin bağlantı

kurulacaktır.

• Adaletli ve dengeli gelişmeyi mümkün kılıcı bir ücret politikası saptanmasınayardımcı olmak üzere, hükümetle, isçi ve işveren üst kuruluşlarının katılacakları bir«Gelir ve Ücret Politikası Danışma Kurulu» kurulacaktır.

126



İşçi hakları üzerinde hiçbir kıs ıcı yetkisi veya etkisi bulunmayacak olan bu kuruldan,Kalkınma Plânlarının ve yıllık programların hazırlanış ında da istişarî olarakyararlanılacaktır.

• Bildirgenin ilgili bölüm ve bölüntülerinde daha ayrıntılı olarak açıklandığı üzere,İşçiYardımlaşma Kurumu (lYAK), işçilere en yararlı biçimde kurulacak, ve o yönden işçigelirlerinin artması ve işçilerin ekonomiye daha büyük katkıda bulunması sağlanacağı

gibi, işçilerin ekonomi politikasındaki ve genel olarak devlet yönetimi üzerindekiağırlıkları da artmış olacaktır.

YURT DIŞINDAKİ İŞÇİLER• Yurt dış ındaki işçilerin haklarım korumak, yabancı ülkelerdeki yaşama koşullarınauyabilmelerini kolaylaştırmak, Türk kültürüyle bağlantılarını sürdürmek üzere, dahaetkin bir örgütlenme sağlanacaktır. Avrupa Ekonomik Topluluğunda, topluluk üyesiülkeler işçilerine sağlanan tüm haklardan Türk işçilerinin de kısa zamandayararlanmaları için gerekli girişimlerde bulunulacaktır.

• Eğitimle ilgili Bildirge Bölümünde daha ayrıntılı olarak açıklandığı gibi, yurt dış ındakiişçilerimizin, bulundukları ileri sanayi ülkelerinde eğitim olanaklarından daha genişölçüde yararlanarak kendi kendilerini yetiştirmeleri teşvik edilecektir; çocuklarının,hem bulundukları yabancı ülkedeki eğitim olanaklarından daha çok yararlanmalarımhem de Türkçe eğitim görmelerini sağlamak ve Türk kültürüne yabancılaşmalarını

önlemek üzere gereken bütün tedbirler alınacakt ır.

• Yurt dış ındaki işçilerin, çalıştıkları işyerlerinde, iş ve meslek yetenek belgelerinintutulması sağlanacak; ve yurda dönüşünden önce, işçi isterse, yetenek belgesininözeti, Türkiye'de, ilgilenmesi mümkün görünen işyerlerine dağıtılacaktır; gelebilecekiş teklifleri, işçiye, yurda dönüşünden önce bildirilecektir.

127



Böylelikle, yurt dış ındaki işçilerin, dışarda edindikleri bilgi ve tecrübeleri, Türkekonomisinde ve sanayiinde daha iyi değerlendirebilme olanağı sağlanmış olacaktır.

• Yurt dış ındaki işçilerin emeklilik haklarının Türkiye'ye aktarılmasında, ülkelerimiz

aras ındaki mevzuat farklılığından ileri gelen bazı aksaklıkları gidermek üzere çabagösterilecektir.

• Yurt dış ındaki işçilerimizin tasarrufları, Bildirgenin ilgili bölüntüsünde ayrıntılı olarakaç ıklanan tedbirlerle, hem kendileri için hem de ülkemiz için daha güvenli ve yararlı

biçimde değerlendirilecektir; öylelikle, işçilerimizin, tasarruflarını, daha geniş ölçüdeTürkiye'ye göndermeleri de teşvik edilmiş olacaktır.

• Yurda dönen işçilerimizin gümrük kapılarında daha büyük kolaylık ve daha çokgüleryüz ve iyi muamele görmelerine özel dikkat gösterilecektir.

Yurt dış ındaki işçilerimizin yurttaşlık işlemleri, kendileri için zaman alıcı bir yükolmaktan çıkarılacaktır.

Yurt dış ındaki işçilerimize oy hakkı tanınacakt ır.

128



SOSYAL GÜVENLİKYaygın ve etkin bir sosyal güvenlik düzeni, özgürce ve hakça kalkınmanın kesinkoşuludur.Sosyal güvenlik, insan mutluluğunun ve özgürlüğünün, toplum birliğinin ve dirliğinintemelidir.

Hastalıkta ve sakatlıkta, yaşlılıkta ve işsizlikte yalnız ve çaresiz kalan ya da yalnız veçaresiz kalma korkusu içinde yaşayan insanlar, küskünlüğe veya bencilliğekapılabilirler. O yüzden toplumda birlik ve dayanışma sağlanmas ı zorlaş ır. Gerçibüyük ailelerin veya küçük toplulukların geleneksel toplum düzeni içinde bir aradayaşad ıkları kapalı toplumlarda, dayanışma, bir ölçüde, kurumlaşmış sosyal güvenlikyerine geçer. Fakat hızlı değişim ve kentleşme evresine girmiş, açık toplumaşamas ına geçmiş bir toplumda, sosyal güvenlikten yoksunluk, zaten sarsılan sosyaldayan ışmayı büsbütün tahrip ettiği gibi, küskünlük veya bencilleşme eğilimlerini dearttırır.

Sosyal güvenlikten yoksun kişi yeterince özgür değildir. Çalış ırken hakkını aramaktanveya düşüncelerini serbestçe açıklamaktan kaçınır.

Sosyal güvenlikten yoksun kişi, kendine güvenden de büyük ölçüde yoksun kalır.Yeterince cesur, yeterince atılımcı ve girişimci olamaz.

Sosyal güvenlikten yoksun olanlar, tasarruflarını , üretken alanlara değil, taş ınmazmallara bağlamak, arsaya, yapıya yatırmak eğilimindedirler. Kişisel güvenlikleriniböyle yatırımlarla sağlayabileceklerini düşünürler. O yüzden de dar ve orta gelirliyurtaşlann tasarrufları üretken alanlarda gereğince değerlenmez, ekonomiyeyeterince canlılık katamaz.

129



Türkiye'deki sosyal güvenlik kurumlarından çoğunun kurucusu olan CHP, yeni halkçı

ve insancıl tutumunun da gereği olarak, sosyal güvenliği hızla toplumun tümüneyaymak ve daha etkinleştirmek kararındad ır, iyi düzenlenmiş bir örgütlenme veişletmecilikle, böyle yaygın bir sosyal güvenlik devlete yük olmaz. Çünkü, bir yandan

üretimde kullanılabilecek tasarruf hacmini arttırır, bir yandan da topluma getireceğidayan ışma, refah ve girişimcilikle ekonomiye canlılık katar.

Sosyal güvenliğin yaygınlaş ıp etkinleşmesiyle, aynı zamanda, toplum manevîbakımdan daha güçlü, insanlar daha özgür, demokrasi daha sağlam duruma gelir.

CHP'nin bu alandaki yeni atılımlarından başlıcaları şunlar olacaktır:

• Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmayan ve belli bir yaş ın üstündekibütün dar gelirlilere yaşlılık aylığı bağlanacaktır.

• Emekliye ayrılan yaşlılar için, yalnızlık ve maddî zorluklar çekmeksizin rahatçayaşayabilecekleri esenlik evleri açılacaktır.

• Sosyal güvenlikten yoksun durumdaki ev kadınları prim ödeyerek sosyalsigortalardan yararlanabileceklerdir.

• Kadınlara daha erken yaşda emekliye ayrılabilme olanağı sağlanacaktır.

• Yaşlılık, emeklilik aylıklarıyla dul ve yetimlere bağlanan aylıklar, işçi ücretlerindekimemur aylıklarındaki genel yükselişlerle orantılı olarak arttırılacaktır.

• Sosyal güvenlik kapsamına girebilmek için geçmiş hizmetlerin değerlendirilmesiyleilgili borçlanma hakkı, kurumlan zor durumda bırakmayan, yurttaşlara da fazla yükolmayan bir sisteme bağlanacaktır.

130



• Sağlık sigortası kısa zamanda bütün yurttaşları kapsayacak boyutlara eriştirilecektir.

• Emeklilerin eşleri ve çocukları da sağlık veya hastalık sigortasındanyararlandırılacaktır.

• Bütün tarım ve orman işçileri sosyal sigortaların kapsamına alınacakt ır.

• Bildirgede açıklanan köykent düzeni ve kooperatifçilik hareketi geliştikçe,kooperatiflere bağlı bir yeni sosyal sigorta sistemi kurulacaktır. Öylelikle tüm köylülerher dalda sosyal güvenliğe kavuşabileceklerdir, işçiler gibi, yaşlılık, ölüm, kaza,sakatlık, analık sigortalarından yararlanacaklardır.

• Gene kooperatifçilik hareketiyle bağlantılı olarak tarım sigortası kurulacak ve kötüürün yıllarında veya tabiî afetler karş ıs ında köylüler, çiftçiler, tarım sigortasındangörecekleri yardımlarla geçimlerini sağlama, işlerim sürdürme olanağını bulacaklardır.

• Prim ödeyenler, sosyal güvenlik kurumlarının yönetimine ve denetimine etkinbiçimde katılacaklardır.

• İşçiler için işsizlik sigortası kurulacaktır.

• Önemli bir sosyal güvenlik müessesesi olan kıdem tazminatına, yalnız işverentaraf ından çıkarılan işçiler değil, emeklilik yaşma ulaşmış bütün işçiler de hakkazanacaklard ır. Kıdem tazminatı, bir yıla yarım aylık yerine, bir yıla bir aylıküzerinden ödenecektir.

• Kendi iş tutumundaki yanlışlıklar, yetersizlikler nedeniyle değil de, ekonomideki,teknolojideki veya toplumdaki değişiklikler karş ıs ında devletin —esnaf ve sanatkârlarlailgili Bildirge bölüntüsünde açıklanan— koruyucu tedbirleri zamanındauygulayamamas ı nedeniyle işsiz kalan esnaf ve sanatkârlara, belli bir süre içinişsizlik ödeneği verilecektir. Bu amaçla, Bağkur'un esnaf ve sanatkâra sağladığı

sosyal güvenliğe işsizlik sigortası da eklenecektir.

131



• İşsizlik dönemlerinde veya geçici piyasa bunalımları sıras ında, Bağkur'a primödeyemeyen esnaf ve sanatkârların belli bir ölçüye kadar borçlanabilme olanağı dasağlanacaktır.

• Gene Bağkur'da hastalık sigortası dalı kurulacaktır.

• Türkiye'ye göçmen olarak gelenlerin, doğdukları ülkede kazanılmış sosyal güvenlikhaklarının Türkiye'ye tam olarak aktarılabilmesi ve Türkiye'deki sosyal güvenliksistemleriyle birleştirilebilmesi için gerekli girişimlerde bulunulacaktır.

• Yurt dış ındaki işçilerin emeklilik haklarının Türkiye'ye aktarılmasında, ülkelerimizaras ındaki mevzuat farklılığından ileri gelen bazı aksaklıkları gidermek üzere çabagösterilecektir.

• Türkiye'deki yabancı büyükelçiliklerde ve misyonlarda çalışan Türklerin sosyalgüvenlikleri sağlanacaktır.

• Kimsesiz çocukların bakımlarını, barınmalarını, ve eğitimlerini Devlet üstünealacaktır. Bu konuda, olanakları genişletilecek olan Çocuk Esirgeme Kurumundanyararlanılacaktır.

• Büyük sanayi ve iş merkezlerinden başlanarak, bütün yurtta çocuk yuvaları

kurulacaktır. Çalışan aileler iş saatlerinde çocuklarını bu yuvalara bırakabileceklerdir;dar gelirli aileler, bu yuvalardan, ücretsiz olarak, gelir durumu elverişli bulunanlarücret karş ılığında yararlanabileceklerdir.

Köykentler gerçekleştikçe, çocuk yuvalarından köylü ailelerinin de yararlanabilmelerisağlanacaktır.

• Sakatlara iş ve sanat eğitimi veren merkezler çoğaltılacak ve bütün yurdayayılacaktır.

• Türkiye'de ağır gelişen yüzbinlerce çocuk vardır. Bu çocukların özel olarak eğitilmesive meslek sahibi olarak topluma kazandırılabilmesi için okullar ve eğitim merkezleriaç ılacaktır.

132



• Bulaş ıcı hastalığa tutulduğu için iş bulamayanların bakımları ve geçimleri, sosyalgüvenlik ve yardımlaşma kurumları veya Devlet taraf ından sağlanacaktır.

• İşyeri sağlığı ve güvenliği konusunda«SAĞLIKLI VE UZUN YAŞAMA HAKKI»

Bölümünde açıklanan tedbirler alınacakt ır.• Sosyal Sigortalar Kurumunun, Emekli Sandığının ve Bağkur'un sağladığı sosyalgüvenlik olanakları arasındaki denksizlikler kısa süreli bir program içindegiderilecektir. Yurttaşların tümü için sosyal güvenlikte eşdüzen kurulması amaçolacaktır, öylelikle, sosyal güvenlik düzeni içindeki adaletsizlikler ortadan kalkacağı

gibi, meslek veya iş değiştirmekten ötürü sosyal güvenlik bakımından çıkan güçlüklerde kendiliğinden giderilmiş olacaktır.

• MEYAK (Memur Yardımlaşma Kurumu) derhal kurulacaktır. İYAK (İşçiYardımlaşma Kurumu) tasarıs ı da işçilere daha yararlı biçimde yeniden hazırlanarak

süratle kanunlaştırılacaktır.• Sosyal güvenlik kurumlarının yatırıma ayrılabilir bütün kaynaklan, OYAK, MEYAK,İYAK gibi yardımlaşma kurumlarının da olanaklarından yararlanılarak kendilerincedeğerlendirilecektir. Sosyal güvenlik kurumlarıyla bu gibi kamu yardımlaşmakurumlarının, yatırımlarını, gerçek ve derinliğine sınaileşme için gerekli büyük ve köklüsanayi kuruluşlarına yöneltmeleri sağlanacaktır. Bu gibi kurumlar, yatırımda veişletmecilikte, ancak başka gerçek halk ortaklıklarıyla (sendika veya kooperatifyatırımlarıyla) veya —kamu sektöründe bu Bildirgeyle açıklanan demokratikişletmecilik düzeni kurulduktan sonra— kamu iktisadî kuruluşlarıyla ortaklıklarkurabilecek ve işbirliği yapabileceklerdir. Öylelikle bu gibi kuruluşların yerli veya

yabanc ı büyük sermaye ile bütünleşmeleri önlenecektir.133



• Bildirgede sağlıkla ilgili olarak da belirtildiği üzere,sağlık kuruluşları, bütün sosyalgüvenlik kurumlarının temsil edilecekleri ve prim ödeyenlerin yönetimine vedenetimine etkin biçimde katılacakları bağımsız bir örgütte birleştirilecektir.

Öylelikle, sağlık kuruluşları daha verimli ve ekonomik kullanılabilecektir.Yataklı sağlık kuruluşları ihtiyacını ve giderlerini azaltmak amacıyla, sağlık durumlarıağır olmayan sigortalı hastalar için evlerde bakım düzeni kurulacaktır.

Ham maddeyi de kapsayan ilâç sanayii, sağlık araçları ve gereçleri sanayii, devlet vesosyal güvenlik kurumları eliyle kurularak bunların daha ucuz elde edilmesisağlanacaktır. Yurt içinde yapılamayan ilâçlarla başka sağlık araç ve gereçleri deöncelikle sosyal güvenlik kurumlarınca ithal edilecektir.

134



MUTLU-SAĞLIKLI-ADALETLİ YERLEŞME VE YAŞAMA DÜZENİ

Bildirgenin «köykent»lerle ilgili bölüntüsünde açıklandığı üzere, köykentler sistemiyle,belli merkezlere aş ırı nüfus yığılması yavaşlıyacak ve düzenli bir kentleşme sürecine

kendiliğinden girilmiş olacaktır.Konut yapımına, genellikle, plan hedeflerinin üstünde kaynak gitmesine rağmen konutaç ığının azalacak yerde büyümesi, yanlış tarım ve sanayi politikalarının ve bunlarlabağlantılı olarak ortaya çıkan düzensiz kentleşmenin sonucudur. CHP iktidarınınkuracağı düzende, tarım kesimi da ha geniş nüfusu daha yüksek düzeydegeçindirebilir duruma geleceği, sanayi kırsal alanlara kadar dengeli biçimdedağılacağı ve bütün kırsal alanlarda köykentler kurulacağı için, kentleşme ve konutsorunu geniş ölçüde kaynağında çözülmüş olacak, büyük merkezlere nüfus akımı

yavaşlıyacaktır; öylelikle, konut yapımına yönelen kaynaklar, daha makûl ölçülereinebilecek ve üretken yatırımlara ayrılan kaynaklar artabilecektir.

Kentlerin gereğinden fazla ve düzensiz biçimde büyümesini önlemek, çevre sağlığı

sorunlarını asgarî ölçüye indirmek, konut ve arsa sorunlarına adaletli çözümlergetirmek, insan yaşamını yerleşim bakımından güzelleştirip mutlulaştırmak için CHPiktidarı, aşağıdaki tedbirleri uygulayacaktır :

• Yeni kentleşme alanları veya kentlerin çevrelerindeki yerleşime elverişli alanlarkamulaştırılarak arsa spekülasyonu önlenecektir.

• Büyük kentlerin düzensiz ve çevire sağlığına aykırı biçimde büyümesi, çevrelerindekurulacak «uydukent»lerle, denetimli bir düzene bağlanacaktır.

135



• Kentlerin çağdaş uygarlık kurallarına, beden ve ruh sağlığına uygun biçimdeplanlanıp gelişmesi için, Devletle yerinden yönetimin işbirliği sağlanacaktır. Gerekinsan ve çevre sağlığının, gerek tarihî özelliklerle kültür değerlerinin korunması içinetkin bir denetim sistemi kurulacaktır.

• Gelirleri arttırılarak, belediyeler daha etkin hizmet olanaklarına kavuşturulacaklardır.

• Büyük kentlerin belediye olanaklarını aşan, özellikle sınaileşmeyle, çevre sağlığı ile,hava kirlenmesiyle ilgili sorunların çözümünde, belediyelerle devletin işbirliğisağlanacaktır.

• Kentlerde kültür, spor ve eğlence kuruluşlarının dengeli olarak dağılımı

sağlanacaktır.

• Sosyal konutların ve dar gelirli ailelerin belirli bölgelerde toplanarak kentlerin sınıf

duvarlarıyla bölünmesi önlenecektir.• İmar planlamadaki değişikliklerden doğan değer artışları, imar hakkı olarak kamununolacaktır. Öylelikle imar yolsuzlukları da arsa ve yapı spekülâsyonları da kesin olarakönlenmiş ve tasarrufların daha çok üretken alanlara yönelmesi sağlanmış olacaktır.

• Sosyal konut kredilerinin taksitleri, herkesin ödeme gücüne göre, gelirinin belirli biryüzdesini aşmayacak ölçüde ayarlanacaktır.

• Hiçbir kimsenin evi veya gecekondusu, hiçbir gerekçeyle, barınabileceği uygun yergösterilmeden yıkılmayacak ve kamulaştırılamıyacaktır.

• Büyük yapı kooperatifleri kurulması ve kooperatiflerin birlikler ve üst kuruluşlarmeydana getirerek yapı gereçleri sanayini geliştirmeleri sağlanacaktır.

• Gecekondu Kanunundaki zaman sınırlamas ı kaldırılarak, yapılmış bütüngecekondular meşrulaştırılacaktır, özel kişilerin arsaları üzerinde kurulmuşgecekondularla ilgili olarak, ya arsalann kamulaştırılması yoluna gidile çek veya bugecekondularda oturanlara başka konut sağlanacaktır.

136



• Kendi evini kendi yapmak isteyenlere, her kentte, uygun alanlar ayrılacak ve bualanların altyapıları kamu kuruluşlarınca sağlanacaktır. Buralarda yapılacak evlerinucuz ve sağlam olması için gerekli kolaylıklar ve yardımlar devletçe veyabelediyelerce sağlanacaktır. Öylelikle yeni gecekondular yapmağa gerek

kalmayacaktır, isteyenler kendi evlerini en iyi koşullarla serbestçe yapacaklardır.• Kurulu gecekondulara yeni kat izni verilerek bunlardan daha çok yurttaş ınyararlanmas ı sağlanacak ve belediyelerin hizmet alanlarının fazla genişlemesi deböylelikle önlenmiş olacaktır.

• Belediye hizmetleri ve her türlü alt yapılar ve kamu hizmetleri bakımından,gecekondu mahalleleriyle başka mahalleler arasında herhangi bir ayrımgözetilmeyecektir.

• Köykentlerin, yöresel koşullara, ekonomik gelişme olanaklarına ve çağdaş uygarlık

kurallarına uygun biçimde kurulup gelişmesi için gereken planlamanın ve olanaklarınsağlanmas ına devlet yardımcı olacaktır.

• Her bölge için en dayanıklı ve ucuz yöresel gereçlerden ev yapımı olanaklarıdevletçe araştırılacak ve bunları değerlendirmek için gerekli sanayilerin kurulmasınadevlet öncülük edecektir. Bu alanda kooperatif üst kuruluşlarının sanayiler kurmasınada devlet yardımcı olacaktır.

• Sağlığa aykırı ve depreme dayanıksız köy evlerinin iyileştirilmesi bir program içindedüzenlenecektir.

• Ulaş ımda, kentlerle uydukentlerin ve köykentlerle çevre köylerin bağlantılarınaöncelik verilecektir.

• Kıyılardan, kumsallardan ve doğal güzelliklerden tüm halkın serbestçeyararlanabilmesi; İç Anadolu halkının kıyılara daha kolaylıkla tatile gidebilmesi,sosyal turizmin gelişebilmesi için, gerekli alanlar kamulaştırılacaktır ve toplumyararına değerlendirilecektir.

137



SAĞLIKLI VE UZUN YAŞAMA HAKKIDengeli kalkınmanın şaşmaz göstergelerinden biri, toplumdaki bireylerin ortalamaömrüdür. Bir toplum geliştikçe bireylerin ömür ortalaması yükselir. Gelişme dengelive adaletli ise daha da yükselir.

Bu yönden Türkiye'nin durumu çok acıdır. Türkiye'deki ortalama insan ömrü, bazı

komşu ülkelerdeki ortalamanın bile bir hayli gerisinde kalmışdır.

Bunda, yalnız ulusal gelirin düşüklüğü değil, gelir dağılımındaki adaletsizlik de, sosyalgüvenliğin sağlık hizmetlerinin, beslenme ve barınma koşullarının yetersizliği de,çalışma koşullarının ağırlığı da etken olmaktadır.

Görülmemiş bir hızla artmağa başlayan hayat pahalılığı, halkın büyük çoğunluğu için,beslenme koşullarını son zamanlarda büsbütün ağırlaştırmışdır. Köylülerden birçoğu,ürettiği yiyecekleri yok pahasına sattığı için; kentlilerden bir çoğu da, aracılıkaşamalarının öbür ucunda o yiyecekler ateş pahasına çıktığı için doyamamaktadır.

Sağlıklı ve uzun yaşama hakkı, yurttaş ın temel hakkıdır. Bir devlet yurttaşlarının buhakkını gereğince sağlıyamıyorsa, başda gelen insanlık ödevini yapamıyor demektir.Bu hakkın sağlanamad ığı bir ülkede, kalkınma hızını gösteren rakamlar ne kadaryüksek olursa olsun, insanlık açıs ından bir değer taş ımaz. Öyle bir ülkede, bir avuçinsan ın refahı, çoğunluğun hayat ı pahas ına sa ğlanıyor demektir.

CHP İKTİDARI HERŞEYİN ÜSTÜNDE, HALKIN SAĞLIKLI VE UZUN YAŞAMAHAKKINI GERÇEKLEŞTİRMEYİ ÖDEV BİLECEKTİR.

138



CHP'nin kuracağı düzen, bütün halkımıza, DAHA MUTLU VE ÖZGÜR, DAHASAĞLIKLI VE UZUN ÖMÜR yolunu açacaktır.

Türkiye halkının sağlıklı ve uzun yaşama hakkını gerçekleştirmek üzere CHP,

aşağıdaki tedbirleri alacaktır: Bütün çalışanlar ve prim ödeyenler, sağlıksigortas ından yararlandırılacaktır. Tarım kesiminde desteklenip güçlendirilecek olankooperatifçilik hareketiyle birlikte, sağlık sigortası —ve bütün sosyal güvenlikkurumları — köylüleri de kapsamına alacaktır.

• Derhal kurulacak sağlık sigortasının yurt ölçüsünde kapsadığı alan genişledikçe,sağlık hizmetlerinin sosyalizasyonu çevçevesindeki çalışmalar, daha çok koruyucuhekimliğe, toplum ve çevre sağlığı hizmetlerine yönelecektir.

• Sağlık kuruluşları, bütün sosyal güvenlik kurumlarının temsil edilecekleri ve primödeyenlerin, yönetimine ve denetimine etkin biçimde katılacakları bağıms ız bir örgütte

birleştirilecektir. Öylelikle, sağlık kuruluşları daha verimli ve ekonomikkullanılabilecektir.Sağlık alanında kurulacak yeni düzen bütün yurdu kapsaymcaya kadar, sigortadış ında kalan tüm dar gelirli hastaların ücretsiz bakımı sağlanacaktır.

• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, işletmecilik yapmak yerine, ulusal sağlıkpolitikasından ve tüm sağlık hizmetlerinin denetiminden sorumlu olacaktır. Öylelikle,toplum sağlığına, çevre sağlığına, sosyal hizmetlere ve genel sağlık koşullarınındenetimine daha çok zaman ve kaynak ayırma olanağını da bulacaktır. Denetimgörevini daha tarafsızca yapabilecektir.

• Özellikle dar gelirli hastalar için büyük birıst ırap veşikâyet kaynağı olan hastahanearac ılığı etkin tedbirlerle önlenecektir. Esasen, sağlık hizmetleri ve sosyal güvenlik,CHP'nin kuracağı adaletli düzen içinde yaygınlaş ıp geliştikçe, bu sorun kendiliğindençözülmüş olacaktır.

139



• İâç sanayii devlet veya sosyal güvenlik kurumlan eliyle kurulacaktır. Yerli ilâçham maddesi üretimine ağırlık verilecektir. Bu gibi tedbirlerle ilâçların büyük ölçüdeucuzlatılması sağlanacaktır.

• Sağlık hizmetlerinin maliyetini ve niteliğini etkiliyen sağlık araçları ve gereçleri

sanayii, gene öncelikle devlet ve sosyal güvenlik kurumlan eliyle geliştirilecektir.Yurt içinde yapılamayanların da öncelikle sosyal güvenlik kurumlannca ithalisağlanacaktır.

• Sakatlara iş ve sanat eğitimi veren merkezler çoğaltılacak ve bütün yurdayayılacaktır.

• Körler için eğitim araçları sanayii devletçe kurulup geliştirilecektir.

• Aile planlamasından bütün isteyenlerin yeterince yararlanabilmeleri için gereklihizmetler ve eğitim çalışmaları yurttaşların ayağına götürülecektir.

• Hızlı sosyal değişimin ve sanayi toplumu aşamas ına geçişin yarattığı ruhî vesosyal sorunlann çözümü için, ruh sağlığı ve sosyal hizmet kuruluşlan çoğaltılıpgeliştirilecektir.

• Özellikle büyük sanayi merkezlerinde hızla önem kazanan çevre sağlığı

sorunlarının çözümüne —Bildirgenin ilgili yerlerinde değinilen— çok yönlü tedbirlergetirilecektir.

• Ülkemizde meslek hastalıkları ve iş kazalan yüzünden ölüm, hastalanma vesakatlanma oranlan çok yüksektir.

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığıyla Çalışma Bakanlığının, sosyal güvenlikkurumlarının ve sendikaların işbirliğiyle, bir işyerleri sağlığı ve güvenliği seferberliğiaç ılacaktır. Bir yandan bu alanda eğitim programlan düzenlenir, yeterli işgüvenliğitedbirleri alınırken, bir yandan da, ihmalleri görülen işletmelere ve yönetici veyateknik personele uygulanacak müeyyideler ağırlaştırılacaktır.

141



Spor sağlığı daha yeterli biçimde örgütlenecektir. Halk eğitim merkezlerinden, halkın,insan sağlığı, çevre sağlığı, hayvan sağlığı konularında eğitimi için deyararlanılacaktır.

Besin maddelerinin sağlık açıs ından denetimi etkinleştirilecektir.

Halkın beslenme ihtiyacının daha yeterli biçim ve ölçüde karş ılanabilmesi için, biryandan halk eğitim merkezlerinden ve radyo ve televizyondan yararlanılarak, sağlıklıve ucuz beslenme konusunda halk eğitilirken; bir yandan da yiyecek maddelerinindaha bol üretilip halka daha ucuz ulaştırılabilmesini sağlayıcı tedbirler alınacakt ır. Buarada, Bildirgenin ilgili yerlerinde ayrıntılı olarak açıklandığı üzere,üreticiyi detüketiciyi de sömüren bozuk aracılık düzeni sona erdirilecektir; toprak, tarım vepazarlama düzenlerinde, üreticinin de tüketicinin de yararına de ğişiklikler yapılacaktır.

142



TABİİAFETLERE KARŞI PLÂNLAMAYurdumuzun özellikle bazı bölgelerinde sel ve depremlerden sık sık büyük yıkımlarolmaktadır.

Ormanların azalış ı selleri arttırdığı gibi; yeryer kanalların yeterli olmayış ı, yeryer dedüzensiz kentleşme yüzünden sellerin verdiği hasar büyümektedir.Yapıların çürüklüğü ve bâzı yoksul köylerde evlerin birer taş yığını durumunda oluşuda depremlerdeki yıkımları ve can kayıplarını arttırmaktadır.

Öte yandan, bu gibi yıkımların olduğu yerlerdeki kamu yönetimi geniş ölçüde felceuğradığı, yardımları zamanında ulaştıracak yeterli bir düzen de kurulamadığı için,yurttaşlar, ençok ilgi,şefkat ve korunma bekledikleri saatlerde, günlerce devlettenumduklarını bulamayınca yalnızlık ve kırgınlık duygusuna kapılmaktadırlar.

CHP iktidarı, Devletin yurttaşa kara gününde daha çok yardımcı olabilmesi için, tabiiafetlere karş ı planlama çalışmaları yapacaktır. Bu çalışmalarda Sivil SavunmaÖrgütünden de büyük ölçüde yararlanılacaktır. Planlama çalışmaları aşağıdakiamaçlara yönelecektir :

• Bir yerde sel, deprem veya benzeri bir büyük yıkım olduğu zaman, o yıkımın etkialan ı dış ında fakat yakınında bulunan devlet kuruluşlarının ve yerinden yönetimkuruluşlarının, derhal ve kendiliklerinden harekete geçerek, ellerindeki bütün araçlarlabelirli yardımları yetiştirmeleri önceden plânlanmış olacaktır. Sivil savunmaplânlamas ı ile ilgili hazırlıklar, imkân oranında, bu amaçla da değerlendirilecektir.

143



• Belli merkezlerde tabii âfetlere karş ı ilk yardım araçları ve gereçleridepolanacakt ır.

• Sellerin sıksık olduğu bölgelere öncelik verilerek ağaçland ırma çalışmaları

hızlandırılacak ve kanallar, setler yeterli duruma getirilecektir.

• Öncelikle deprem bölgeleri için depreme dayanıklı ve halkın maddîolanaklarına uygun yapı teknikleri ve konut tipleri oluşturulacaktır.

• Daha etkin bir yapı denetim sistemi kurulacaktır.

• Deprem bölgelerindeki yoksul köylerde, mezra ve komlarda bulunan yığma taşyapılar yerine, daha sağlıklı ve depreme dayanıklı evler yapılmas ı için köylülereyardım edilecektir.

• Kooperatifçilik hareketiyle bağlantılı olarak kurulacak tarım sigortası çerçevesiiçinde, köylüler, çiftçiler, tabii âfetler karş ıs ında veya kötü ürün yıllarında, tarım

sigortas ından görecekleri yardımlarla geçimlerini sağlama, işlerini sürdürmeolanağını bulacaklardır.

144



EĞİTİM, GENÇLİK, KÜLTÜR, SANAT VE SPOREğitim, kültür ve gençlik sorunları, ekonomik ve sosyal gelişme açıs ından da,toplumun ve demokratik rejimin esenliği açıs ından da büyük önem taş ır.

Sosyal adaletsizliğin temel nedenlerinden biri, eğitimdeki olanak eşitsizliğidir. Herkesiçin her düzeyde eğitim olanağı sağlanmad ıkça, «eğitimde f ırsat eşitliği» ilkesi havadakalır. Eğitimde olanak eşitsizliğinin giderilebilmesi ise, bütün çocuklara, gençlere veyetişkinlere, eğilim ve yeteneklerine göre, her dalda ve her düzeyde eğitim olanağınınaç ık bulunmasına bağlıdır.

Eğitim alanındaki yetersizlikler ve eğitim düzeniyle kalkınma isterleri arasındakiuyumsuzluklar, ekonomik ve sosyal gelişme yolunda karş ılaş ılan güçlüklerin debaş ında gelir.

Bu nedenlerle, CHP'nin kuracağı düzende,

— EĞİTİM OLANAKLARI KİMSENiN GÜCÜNÜ AŞMAYACAKTIR.

— EĞİTİMDE KİMSENiN ÖNÜ TIKANMAYACAKTIR.

— EĞİTİMİÇİN KİMSE GEÇ KALMIŞ OLMAYACAKTIR.

— EĞİTİM KALKINMAİSTERLERİNE UYGUN OLACAKTIR.

Gerek Türk toplumunun 12 Mart bunalımına sürüklenmesinde gerek kalkınmaçabalar ının aksamasında başlıca etkenlerden biri, eğitim, kültür ve gençliksorunlarının savsaklanmış, gereğince ele alınmamış olmasıdır.

145



12 Mart öncesi iktidarın gençlik çatışmalarını teşvik edici tutumu ve 'kışkırtıcı devletajanlarının gençlik arasındaki kışkırtmaları da bunlara eklenince, gençlik olayları,rejimi tehdid edici, toplumda huzursuzluk ve tepki uyandırıcı boyutlara erişti. 12 Martöncesi iktidarın da istediği bu idi zaten. Çünkü o iktidarın yöneticileri, 1961 Anayasası

ile, bu Anayasasının sağladığı Batı demokrasileri örneğine uygun özgürlükçüdemokrasi ile Türkiye'nin yönetilemiyeeeğini, Türkiye'de huzur sağlanamıyacağını

göstermek istiyorlardı. Bunu istedikleri içindir ki, üniversite özerkliğinin üniversitedegüvenlik tedbirleri alınmas ını engellediği iddiaları ile, olaylara, en azından seyircikalıyorlardı. Oysa,üniversite özerkliği, hele silâhlı eyemlerin yer aldığı bir üniversiteyedevlet kuvvetlerinin girmesine ve gereken güvenlik tedbirlerini almasına asla engeldeğildi; kaldı ki olaylardan birçoğu, özerklikle ilişiği olmayan, doğrudan doğruyaHükümet yönetimi ve denetimi altında bulunan bazı üniversitelerde, yüksek öğrenimkurumlarında ve öğrenci yurtlarında yer alıyordu.

12 Marttan Sonra da Gençlikleİlgilenilmedi

12 Mart'tan sonrası dönemde de, gençlik bunalımının kaynağındaki nedenlerleilgilenmeğe gerek görülmedi.Şiddet olaylarına karş ı tedbirler alınmakla yetinildi.Üstelik, gençlik bunalımının kaynağındaki sorunları büsbütün ağırlaştırıcı tedbirlerebaşvuruldu. Gençlik enerjisini, eğitici, insan kişiliğini geliştirici ve topluma yararlı biryönde değerlendirecek olanakları sağlamak yerine; bu değerli enerji baskı altınaalışmak, hapsedilmek istendi.

Üniversitelerdeşiddet olaylarını önlemek bahanesiyle 12 Mart'tan sonra alınan yasaltedbirler, üniversite özerkliğini yok edecek, Türk üniversitelerini bilimsel özgürlüktenbile yoksun bırakacak, insan kişiliğinin serbestçe gelişmesini önleyecek veüniversitelerin toplum sorunlarına eğilmesini engelleyecek niteliktedir.147



Gençlere üniversite yönetiminde yetki verilecek yerde, Anayasanın bütün yurttaşlaratanıdığı düşünce özgürlüğü bile üniversite gençliğinden, hattâ üniversite öğretimüyelerinden esirgendi.

Anayasa- Mahkemesinin karan uyarınca özel yüksek okullar kapatılmakla beraber,

özel yüksek okulların başlıca sakıncalarından biri olan paralı yüksek öğretimyaygınlaştırıldı , bütün yüksek öğrenimi paralı yapacak bir kanun çıkarıldı.

Üniversiteye giriş sorununa adaletli bir çözüm bulmakşöyle dursun, paralı yükseköğrenimle, dar gelirli aile çocuklarının üniversiteye girebilmeleri büsbütünzorlaştınlmış oldu. Üstelik paralı hazırlık kursları da üniversiteye giriş sı¬navlarını

kazanabilmenin adeta kaçınılmaz gereği durumuna geldi.

Yüksek öğrenimi bitirdiği halde askerlik görevini yapamayan ve işe de giremiyengençlerin sorunu had safhaya vardığı bir sırada, buna bile çözüm bulunmadı.

Yalnız yüksek öğrenimde değil, eğitimin tümünde, adaletsizlik, çağın koşullarına vetoplum gereklerine aykırılık, büsbütün arttırıldı. Bunlara aş ın baskılar da eklendi.

Öyle ki, eğer bu dönemin, eğitimde ve gençlikte her türlü pedagojik ve demokratikkurala aykın olarak yaptığı tahribat süratle giderilmezse, önümüzdeki yılların, yakıngeç-mişdekinden daha derin bir gençlik bunalımına yol açması beklenmelidir.

TEMELİLKELER VE AMAÇLAR

CHP iktidarı, demokrasinin gereği olan özgür yurttaş ı, ekonomik ve sosyal gelişmeninhem başlıca aracı hem de asıl amacı olan yapıcı, yaratıcı ve mutlu insanı yetiştirecekbir eğitim düzeni kurmağa herşeyin üstünde önem verecektir. CHP, toplumunhuzurunu ve esenliğim de, kalkınman ın sosyal adalet içinde hızlanmas ını ve devletingüçlenmesini de, en başta, böyle bir eğitim düzenine bağlı görmektedir.

148



CHP iktidannın kuracağı eğitim düzeninin temel ilkeleri ve amaçları şunlardır:

1. Eğitimde birlik olacaktır;

2. Eğitimde sosyal adalet ve herkese e şit olanak sağlanacaktır;3. Eğitimin hiçbir dalında ve aşamas ında hiçbir kimsenin önü tıkanmayacaktır;

4. Bütün toplum için yaygın ve sürekli eğitimsağlanacaktır;

5. Eğitim,üretime dönük, toplum koşullarına ve h ızlı kalkınma gereklerine uygunolacaktır;

6. Eğitim ulusal kültürümüzü koruyup geliştirici ve çağdaş uygarlıkla bütünleştiricinitelikte olacaktır;

7. Eğitimdemokratik, özgürlükçü ve halkçı olacaktır;

8. Eğitim, bir yandaninsan kişiliğinin serbestçe gelişmesine bir yandan datoplumsal dayanışma ruhunun güçlenmesine katkıda bulunacaktır.

Bu ilkeler ve amaçlar yönünde, CHP iktidarının kuracağı eğitim düzeninin ana çizgileriaşağıda gösterilmiştir:

İLK EĞİTİM

İlk eğitim 5 yıl olacaktır.İlkokullarda kitaptan yapılan öğretimden çok, el işlerine beceriye ve sanata,denemeye ve gözleme dayanan öğretime ağırlık verilecek, dersliklerin yanında işliklerde kurulacaktır.

Köykentler kurulduktan sonra da bütün köylerde 5 sınıflı ilkokullar bulunacaktır.

149



ORTA EĞİTİM

Orta eğitim 3 yıl olacaktır.

Olanaklara göre, değişik dallarda ayrı ayrı ortaokullar veya bu dalların birkaçını veya

tümünü bir çatı altında toplayan ortaokullar açılacaktır.Her köykentte en az bir ortaokul bulunacaktır.

Değişik dallardaki ortaokullar, belli köykent grupları içinde dengeli olarak dağılacak,öylelikle her köy çocuğu, çok uzaklara gitmek zorunda kalmaksızın, dilediği daldaortaokul eğitimi görebilecektir. Örneğin, birbirine yakın köy-kentlerden birinde geneleğitim veren bir ortaokul varsa, öteki köykentlerde de tarım, sanat veya kooperatifçilikeğitimi veren ortaokullar bulunacaktır.

Bu ortaokullardan herbirinin yatılı bölümü de bulunacaktır. Kendi köykentlerindekiveya yakın bir köykentteki ortaokula giden çocuklar gündüzcü olacaklardır; günlükulaş ım olanağı bulunmayan yerlerden gelecek olanlarsa, ücretsiz yatılı öğrenimyapabileceklerdir.

İlçe merkezlerinde de, gene dengeli bir dağılım içinde, değişik dallarda ortaokullarbulunacaktır.

Bütün ortaokullar üretime dönük olacaktır; üretici çalışmalarla çocukların verimli birçalışma yaşamına hazırlanmaları, yapıcı ve becerikli kişiler olarak yetişmelerisağlanacağı gibi, okulların giderleri de bir ölçüde karş ılanmış olacaktır.

Kalkınma Plânının eğitilmiş insan gücü hedefleri bakımından önem taş ıyan dallardaözellikle teknik konularda orta eğitime yönelim arttırılmak üzere özendirici tedbirleruygulancaktır.

150



LİSE EĞİTİMİ

Her lisede, yerine ve olanaklara göre değişik bölümler bir arada bulunacaktır,

öylelikle, eğitimin teknik araç ve gereçlerini bütün liselerde yüksek düzeydebulundurma ve öğretmenlerden yüksek verim elde etme olanağı sağlanacaktır.

Liselerin birinci sınıf ında temel eğitim verilecektir. Öylelikle, ortaokuldan sonraöğrenim dalım değiştirmek isteyenler için intibak olanağı sağlanmış olacaktır. Temeleğitim sınıf ında, her öğrenci için, gireceği bölüme yeterince hazırlanabilmesibakımından gerekli ders programı hazırlanabilecektir. Örneğin, ortaokulda sanatöğrenimi görmüş bir çocuk, lisede bir başka bölüme geçmek isterse, temel eğitims ınıf ında ona göre yetiştirilecektir.

Ortaokulların ve liselerin her aşamas ında öğrenciler, eğilim ve yeteneklerine göre,işe, mesleğe veya yüksek öğrenime yöneltilebileceklerdir.Böylelikle, eğitimin hiç bir dalında ve aşamas ında hiç bir kimsenin önününtıkanmamas ı ilkesi gerçekleştirilmiş olacaktır.

Lise bulunmayan yerlerden gelen öğrenciler arasında ailelerinin gelir durumu elverişliolmayanlar parasız yatılı okuyabileceklerdir.

Liselerde, nazarî ders programlarını aksatmayacak ölçüde üretici çalışma yapılacaktır.Öylelikle liselerin eğitim giderleri bir ölçüde karş ılanmış olacağı gibi, öğrenciler,üretken bir yaşama da hazırlanabileceklerdir.

Lise öğrencilerine, tatil aylarında, kendi öğrenim dallarına uygun alanlarda çalışmaolanağı sağlanacaktır. Bu olanağın sağlanmas ında dar gelirli aile çocuklarına önceliktanınacakt ır.

151



YÜKSEK ÖĞRETİM

Üniversiteye giriş, orta okullarda ve liselerde yüksek öğretime yöneltilenöğrencilerden liseyi bitirenler için sınav sız olacaktır, işe ve mesleğe yöneltilenler de,istedikleri zaman, yüksek öğretime devam için gerekli kursları halk eğitimi

merkezlerinde tamamlayarak üniversitelere sınavs ız girebileceklerdir.Yüksek öğretimin ilk yılı fakültede ve yüksek okulda temel öğretime ayrılacaktır.Temel öğretim sınıf ında, öğrencilere, o fakültenin veya yüksek okulun öğrenimkonularını izleyebilmek için gerekli hazırlayıcı dersler verilecektir.

Yüksek öğrenimi ancak temel öğretim sınıf ını başarıyla bitirenler sürdürebileceklerdir.Temel öğretim sınıflarında ikili eğitim yapılabilecektir.

Bildirgenin «Kamu Yönetimi» bölüntüsünde açıklandığı gibi, bir çok devletmemurluklarında yüksek öğrenim koşulu aranmayacağı için; üniversitelere aş ınyönelim kendiliğinden sona ermiş olacaktır. Üniversitelere daha çok, belli bilimdallarında veya mesleklerde uzmanlaşmak isteyenler gidecektir. Öylelikleüniversiteye girmek isteyenlerin sayıs ı makul bir ölçüye inecektir.

Temel öğretim sınıflarının açılmas ıyla, üniversiteye giriş sorununu bir kazanç kaynağı

haline getiren özel kurslara duyulan ihtiyaç da ortadan kalkmış ve liselerin öğretimdüzeylerindeki büyük farklılıklardan ötürü, az gelişmiş bölgelerden gelen gençlerin,üniversite giriş sınavlarında genellikle basan sağlayamamalannın doğurduğu büyükadaletsizlik giderilmiş olacaktır.

Laboratuvar, klinik, atölye çalışmas ına ihtiyaç göstermeyen dallarda yazışma yoluylada yüksek öğrenim olanağı sağlanacaktır.Yaz ışma yoluyla yüksek öğrenim yapanlar, yazlan bir ay, üniversite öğretim üyelerininyönetecekleri yetiştirme kurslarına gideceklerdir.

152



Ayrıca her il ve ilçe merkezinde ve her köykentte açılacak halk eğitim merkezlerinde,yazışma yoluyla yüksek öğ renim yapanlar için, televizyon, film ve teyp gibi öğretimaraçlan bulundurulacaktır.

Bir eğitim televizyonu kurulacaktır. Her yere televizyon ulaş ıncaya kadar, eğitim

televizyonu ders filmleri, eğitim merkezlerindeki teknik araçlardan yararlanılarakizlenebilecektir.

Paras ız Eğitim

Yüksek eğitim parasız olacaktır. Yüksek eğitim ku-ırumlarını bitirenler, belli süreler içinvatan hizmeti göreceklerdir. Ordunun ihtiyaç fazlası durumundaki gençler, bu hizmetsüresini, devletin göstereceği başka kamu hizmetlerinde, o arada iç güvenlikkuvvetlerinde geçireceklerdir.

Üniversite bulunmayan illerden gelen dar gelirli aile çocuklarından parasız yatılı

okumak isteyenler, ya borçlanmak veya kendilerine, eğitimlerini aksatmayacakölçüler içerisinde üniversitede verilecek görevleri yapmak yoluyla bu olanağı

bulacaklardır.

Her üniversite bir bütün olacaktır. Belli bir plân ve zaman içinde bütün yüksek okullarve akademiler üniversitelerle bütünleşecektir. Fakültelere bölüm sistemi getirilecek;fakülte içi ve fakülteler arası seçimlik dersler düzeni geliştirilecektir.

Üniversitelerin yönetsel ve bilimsel özerkliği tam olarak sağlanacaktır.

Devlet, üniversitelerde güvenlik sağlıyabilmek için gerekli yetkilerle donatılacaktır,ancak bu yetikler düşünce ve bilim özgürlüğünü sınırlayıcı biçimdekullanılamayacaktır.

Üniversite yönetimine, öğretim üyeleriyle birlikte, öğrenciler ve bütün görevliler dekatılacaklardır.

Yüksek öğrenim gençliğinin yaz tatillerinde toplum kalkınmas ı çalışmalanna katılmaolanaklarını sağlayan prog ramlar düzenlenecektir.

153



MESLEKİÇİ EĞİTİM

Bütün kamu hizmetlerinde sürekli meslek içi eğitime önem verilecektir.

Kendi kendini yetiştiren, mesleğinde üstün basan gös¬teren ve belirli meslek içieğitim sınavlanndan geçen öğret¬menlerden ve memurlardan, yüksek öğrenim

yapamam ış olanların mesleklerinde yükselebilme olanaklarını sınırlayan engellerikaldırmak üzere personel rejiminde gerekli dü¬zeltmeler yapılacaktır.

HALK EĞİTİMİ

Her il ve ilçe merkezinde ve her köykentte, modern eği¬tim araç ve gereçleriyledonatılmış halk eğitim merkezleri bulunacaktır.

Bu halk eğitim merkezlerinde,• Yazışma yoluyla yüksek öğrenim yapanlar için gerekli kolaylıklar bulunacaktır.• Yörenin özelliklerine ve ihtiyaçlarına ağırlık veren meslek ve sanat kursları

düzenlenecektir.• Kooperatifçilik kurslan düzenlenecektir.• Kitaplıklar bulunacaktır.• Okur - yazarlık oranmm kısa zamanda uygar ülkeler düzeyine yükseltilmesi veTürkçe bilmeyenlere — veya yeterince bilmeyenlere— Türkçe öğretilmesi, Halk EğitimMerkezlerinin başlıca görevleri arasında yer alacaktır.• Tatil aylarında, okul yapılarından da, halk eğitimi için yararlanılacaktır.

155



Devlet üretme çiftlikleri, tarım araştırma istasyonları ve devlet haraları, bulunduklarıbölgede, o bölgedeki çiftçilerin yararlanabilecekleri birer talnm veya hayvancıkkeğitim merkezi olarak da görev yapacaklardır.

Bütün işyerlerinde, devlet gözetimi atlında, işbaş ında eğitim programları, çıraklıkkursları düzenlenecektir. Bu programlar, işçilerin, teknolojideki değişikliklere sür'atle

uyabilmelerini sağlıyacaktır. Bu kurs ve programlan başarıyla bitirenlere yeterlikbelgesi verilecektir.

Çıraklık eğitimi, bildirgenin esnaf ve sanatkârla ilgili bölüntüsünde daha ayrıntılıaç ıklandığı gibi, bir düzene bağlanacaktır.

EĞİTİMİN ORTAK UNSURLARI

Bütün geçnlerde demokratik eğilimleri, alışkanlıkları ve hoşgörüyü geliştirmek,CHP'nin iktidarının eğitim düzeninin temel unsurlarından olacaktır. Öğretmen-öğrenciilişkileri bu anlayışa göre düzenlenecek; insanlık onurunu daha küçük yaştan kinciyöntemler önlenecektir. Çocuklara ve gençlere disiplinli çalışma yeteneği de böyle biranlayış içinde aş ılanacaktır.

Bir insan hangi dalda ne kadar iyi eğitilimiş olursa olsun, eğer insan ilişikleribakımından zayıfsa, bilgi ve becerisinden toplumu yararlandırabilme yeteneği zayıfkalır. Memurların, meslek adamlarının, uzman ve teknokratlann topluma gereği kadaryararlı olamayışlarında başlıca neden, insan ilişkileri ve yöneticilik bakımından yeterlieğitim görmemiş olmalandır.

Bu eksikliği gidermek üzere, örgün ve yaygın eğitimin bütün aşamalar ında vedallannda iyi insan ilişkileri eğitimi verilecektir; toplumsal dayanışma ruhu, sosyalhizmet anlayış ı geliştirilecektir;Orta okullardan başlanarak eğitimin her dalında ve aşamas ında, gençlere, iyiyöneticilik için gerekli beceriler, bilgiler ve yetenekler kazandırılacaktır.

156



CHP, kooperatifçiliği, ekonomik ve sosyal gelişmemizin temeli saymaktadır. Fakatkooperatifçilikte başarı sağlanabilmesi, yeterli sayıda kooperatif yöneticisi veönderinin yetişmiş olmasına ve herkesin kooperatifçilikle ilgili temel bilgileri edinmişbulunmasına bağlıdır. Bu nedenle, gene eğitimin bütün aşamalar ında ve dallanndakooperatifçilik derslerine, kurslarına yer verilecektir. Aynca, kooperatifçilik orta okulları

ve liselerle üniversitelerde kooperatifçilik bölümleri açılacaktır. ,ARAŞTIRMA

Bilimde ilerleyebilmenin, güçlü bir tarım ve sağlıklı bir sınaileşme için gerekli yerliteknolojiyi oluşturabilmenin ve çağın ileri teknolojisini ülke koşullarınauygunlaştırabilmenin, sosyal ve ekonomik sorunlara, doğru teşhisler koyabilmenin vegeçerli çözümler getirebilmenin temel koşullarından biri araştırmacılığa önemvermektedir.

Oysa Türkiye bu alanda çok geri kalmıştır. Türkiye Bilimsel ve Teknik AraştırmaKurumunun yanı sıra bir de sosyal ve ekonomik konularda araştırma kurumukurulması, daha Birinci Plân Döneminde öngörüldüğü halde, böyle bir kurum, hâlâgerçekleşmemiştir. CHP iktidarı, üniversitelerde, üniversiteler dış ında ve büyük sanayiişletmelerinde araştırmacılığa önem verecektir. Devlet Plânlama Teşkilâtıyla, sanayive tanmla ilgili bütün araştırma kurumları arasında sıkı bağlantı kuracaktır. O arada,öncelikle, bağıms ız bir «Ekonomik ve Sosyal Araştırma Kurumu»nugerçekleştirecektir.

SANAT VE KÜLTÜR

Ekonomik ve sosyal gelişmenin amacı, yalnız toplumun ve insanların maddî varlığını

ve refahını geliştirmek değildir. Ekonomik ve sosyal gelişmenin başta gelen amacı,insan yaşamını manevî bakımdan zenginleştirmek ve yüceltmektir. Manevî yaşamları

yoksul bırakılan insanların, kişilikleri ve yapıcı ve yaratıcı güçleri yeterincegelişemeyece ği gibi öyle insanlardan kurulu bir toplumda insan ilişikleri de sağlıklıolamaz.

157



Manevî yönden yoksul bir toplum, maddî bakımdan ne kadar varlıklı olursa olsun,mutlu olamaz.

İnsan ve toplum yaşamının 'manevî alanda da zenginleşmesine ve yücelmesinekatkıda bulunmak üzere, sanat ve kültür çalışmaları toplumun bütün kesimlerine

yayılmalıdır.Bu çalışmalarda devlet katkıs ını ve önderliğini, herhangi bir siyasal müdahaleye vebask ıya yer burakmayacak biçimde sağlamak üzere, CHP iktidarı, özerk bir GüzelSanatlar Kurumu kuracaktır. Bu kurum gereken yetkilerle, olanaklarla donatılacaktır.CHP iktidarında, ayrıca, sanat ve kültür alanında aşağıdaki tedbirler uygulanacaktır:

• Kurulacak spor tesislerinin kültür ve sanat çalışmalarına ve gösterilerine deelverişli biçimde yapılmaları ve işletilmeleri sağlanacaktır. Beden Eğitimi GenelMüdürlüğüyle Güzel Sanatlar Kurumu, bu tesisleri birlikte işleteceklerdir. Kafa vebeden kültürünün birlikte geliştirilmesine önem verilecektir.

• Güzel Sanatlar Kurumu, Devlet Tiyatrolarının yanı sıra özel tiyatroların dagelişmesine ve bütün yurda yayılmasına yardımcı olacaktır.

• Konservatuvarların yüksek bölümleri ve Güzel Sanatlar Akademileri, üniversitelerinbirer bölümü durumuna getirilerek çoğaltılacak, öylelikle, üniversitelerde bütün yükseköğretim gençliğinin güzel sanatlarla daha yakından ilgilenebileceği bir ortamyaratılacaktır.

• Yurdun her köşesindeki çocuklarla gençlerin yeteneklerini değerlendirmek vekonservatuvarlara kaynak olmak üzere orta düzeyde «Bölge Konservatuvarları»

aç ılması yoluna gidilecektir.• Türk sanat musikisinin ve Türk halk musikisinin özelliklerini koruyarakgelişmeleri ve yozlaştıncı etiklere karş ı korunabilmeleri için çaba gösterilecek, buyöndeki çabaların yanı sıra, çok sesli musiki zevkinin ve kültürünün deyaygınlaşmas ına çalış ılacaktır.

158



• TRT dış ında Anayasaya aykırı olarak yayın yapan ve her türlü zevk, sanat vekültür denetiminden uzak bulunan tüm radyo istasyonları TRT'ye bağlanacak,öylelikle, musiki zevkinin körleşmesine ve yozlaşmas ına yol açan başlıca etkenlerdenbiri ortadan kaldırılmış olacaktır.

• Sanat zevkinin gelişmesi ve yaygınlaşmas ı için TRT ile özerk Güzel SanatlarKurumu sıkı işbirliği yapacaklardır.

• Halk musikisi kaynaklarından yararlanarak geniş topluluklara ve gençliğeseslenebilen ve ülkemizde çok sesli musiki zevkinin, kendi geleneksel musikîkültürümüzle bütünleşerek gelişmesine küçümsenemeyecek katkıda bulunan modernhafif sanat musikisi topluluklarını veşarkıcılarını gece kulüplerine muhtaç durumdankurtarmak ve daha yüksek düzeyde sanat yapabilme olanağına kavuşturmak üzere,Güzel Sanatlar Kurumu, bu musiki dalına da gereken ilgiyi gösterecektir.

• Halk sanatlarını geliştirmek, köylüler için ek gelir kaynağı durumuna getirmek,ev, giyim ve süs eşyaları sanayiinde Türk halk motiflerini modernleştirerekyaygınlaştırmak üzere çaba gösterilecektir.

• Güzel Sanatlar Kurumu ile Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü veBelediyeler arasında uyumlu bir işbirliği kurularak, eski kentlerin, mahallelerin veyapılann sanat ve kültür değerlerim korumağa çalış ılacaktır.

Bütün bayındırlık veşehircilik çalışmaları üzerinde etkin bir estetik denetim düzenikurulacaktır.

• Sanat ve arkeoloji müzeleri bütün yurda yayılarak zenginleştirilecektir. Bumüzeler daha çok turistlere ve az sayıdaki meraklılara hitab eden birer durgun kuruluşdurumundan çıkarılarak, örgün ve yaygın eğitimin canlı unsurları durumunagetirilecektir.

159



• Türk film sanatının ve sanayiinin sağlıklı bir yönde gelişmesine, Devlet, özerkGüzel Sanatlar Kurumu aracılığı ile önderlik ve yardım edecektir. Devlet film sanayiikurulacaktır. Devlet Film Sanayiinden sanat filmleri için olduğu kadar belgesel veeğitici filmler için de yararlanılacaktır.

• Devlet personel rejiminde, sanatçılığın özelliklerine uygun düzeltmeleryapılacaktır.

• Sosyal güvenlikten yoksun sanatçılar sosyal güvenliğe kavuşturulacaktır.

• Yazarların ve sanatçıların telif hakları daha sağlam kurallara bağlanarakkorunacaktır.

• Kütüphanelerin bütün yurda yayılması ve gece geç saatlere kadar açıkbulundurularak, öğrencilerin, kütüphanelerde ayrılacak yerlerden ders çalışmak üzerede yararlanabilmeleri sağlanacaktır. Özellikle konut durumunun sıkış ık olduğu

semtlerde, ders çalışma yerleri bulunan kütüphaneler yapılmas ına önem verilecektir.• Ders, kültür ve sanat araç ve gereçlerinin, ve kitapların, geniş halktopluluklarına ucuz olarak sağlanabilmesi için devlet gereken tedbirleri alacaktır.

HALKA VE GENÇLİĞE DÖNÜK SPOR

İnsan sa ğlığının ve sağlıklı bir toplumun temel koşullan aras ında yer alan sporçalışmalarından, son y ıllarda daha çok profesyonel seyir sporuna ağırlık verildiği için,herhangi bir toplumsal yarar sağlanamamaktad ır. Gençlik ve halk, profesyonel sporunhareketsiz seyircileri durumuna itilmişlerdir. O yüzden ülkemizde profesyonel sporunda insan kaynağı gitgide cüızlaş ıp kurumuştur. Uluslararası spor karş ılaşmalarında,geleneksel sporumuz olan güreş dahil olmak üzere bütün dallarda uğradığımızbaş ırıs ızlıklar, bu durumun kaçınılmaz sonucudur.

Sporda büyük atılımlar yapılabilmesi ve spor yoluyla gençliğin ve halkın beden ve ruhsağlığının geliştirilebilmesi için, seyir sporundan çok halk sporuna, profesyonelspordan çok amatör spora ve özellikle okul içi spora ağırlık verilecektir. Beden eğitimive spor, okullarda göstermelik dersler ve çalışmalar olmaktan çıkarılarak ciddiyealınacakt ır.

Gençlerin ve yetişkinlerin amatör spor çalışmaları ve beden eğitimi çalışmas ı

yapabilecekleri tesisler yapımına öncelik verilecektir ve bu tesisler bütün yurda vesemtlere dengeli olarak dağıtılacaktır.

Uygar bir toplumda kafa kültürüyle beden kültürünün uyumlu olarak geliştirilmesigereği göz önünde tutularak, bu tesisler, spor çalışmalarının yanı sıra her türlü kültürve sanat çalışmalanna da elverişli biçimde yapılacak ve kullanılacaktır.

Profesyonel sporun iç düzeni belirli moral kurallarına bağlanacaktır. Profesyonelsporcuların sömürülmeleri önlenecektir. Profesyonel sporcular sosyal güvenliğekavuşturulacaklardır.

161



DİNİnanç özgürlüğü, demokrasinin, düşünce özgürlüğü kadar vaz geçilmez unsurudur.

Türkiye'de demokrasi ve düşünce özgürlüğünün, halk yararına sosyal adaletçiakımları ve eğilimleri güçlendirdiğini, ekonomik ve sosyal konularda halkı

bilinçlendirdiğini, hak arama ve alma yollarını halka öğretip açtığını gören ve bundantedirgin olan bazı çevreler, uzun süre, bu gelişmeleri önleyebilmek için, halkın dinduygusunu ve inançlarını istismar etmişlerdir. Ekonomik sömürüyü, din sömürüsüyledestekleyip sürdürmek istemişlerdir. Halktan yana her düşünceyi, sosyal adaletçi herakımı «komünistlik» ve «dinsizlik» diye tanıtmışlardır. Ortanın solu veya sosyaldemokrasi gibi,her düşünceye veya dinsel inanca sayg ılı demokratik sol akımları bile«aş ırı»lıkla, «komünistlikle ve «dinsiz»likle damgalamağa kalkışmışlardır. Ekonomik,sosyal ve siyasal konularda tutuculuk anlamına gelen ve halk ı sömürerek bir avuçinsan ı zengin etmek isteyen, «maddiyat»a aş ırı önem veren «sa ğ»cılığı ise, dine vegeleneğe bağlılıkmış gibi, «maneviyatcılık»mış gibi göstermişlerdir.

Öylece uzun süre, düşünce özgürlüğü ile inanç özgürlüğünü çalıştırmışlardır ve buçatışmada ezilen, hakları çiğnenen, gene halk olmuştur. ,

Gerçekte, siyasal açıdan sağcılık ve solculuk, dindarlık ölçüsüne göre değil, ekonomikilişkiler konusundaki düşüncelere göre oluşan bir siyasal farklılaşmadır.

«Maddiyatçı»lığa gelince, bazı aş ın sol akımların felsefî anlamda «maddeci»(materyalist) olmalarına karş ılık; siyasal anlamda sağcı ve tutucu olanların büyükçoğunluğu da, maddî varlığa ve zevklere ahlâkî ve manevî değerlerin üstünde eğilimgöstermek, önem vermek bakımından «maddiyatçıdırlar. Bu açıdan maddiyatçıolanlar, halkı, insanca yaş ıyabilmek için gerekli maddî olanaklardan bile yoksunbırakmak pahasına, her türlü refah kaynaklarını kendi ellerinde tutmak isterler vekendi maddî çıkarlarına verdikleri aş ırı önemle, toplumun manevî ve ahlâkî değerölçülerini ve düzenini tahrip ederler.

162



Ortanın solundaki CHP, maddiyatçı da maddeci de, yani materyalist de değildir. CHP,toplumun manevî ve ahlâkî değer ölçülerine de, inanç ve düşünce özgürlüğüne desayg ılıdır. CHP, Türk halkının dinsel inançlarının, dine bağlılığının, demokratik yoldanve sosyal adaletle kalkınma için, bir engel değil, tersine, kolaylaştırıcı bir etken olduğu

kanıs ındad ır.Siyasal ve ekonomik istismar konusu yapılmas ı önlenmek şartiyle, halkın dinebağlılığı, toplum yararına hiç bir düşünceyi, yeniliği güçleştimıez. Yeter ki, halk,serbest tartışma ortamında, bunların kendisine neler getireceğini anlıyabilmeolanağını bulsun!

Dine bağlılığın yenileşmeye, ilerlemeye, sosyal adaletçi atılımlara engelmiş gibigörünmesinden, yalnız, sömürülerini sürdürebilmek içinhalkı karanlıkta tutmakisteyen maddiyatçı ve çıkarcı çevreler değil; o çıkarcı çevrelerin oyununa gelerek,aldatmacas ına kanarak, dinî, geleneklere, manevî değerlere bağlılığı, ilericilikle

bağdaşmaz sanan baz ı aydınlar da sorumlu idiler. Bu sanıya kapılanlar, geçmişde,halkın din duygulannı incittikçe, insanlık onurunu da zedelemişlerdir ve o yüzdenhalkı, din istirmarcıs ı büyük çıkar çevrelerinin kucağına doğru itmişlerdir.

Fakat hızla değişen Türkiye'de artık bu bakımdan da durum değişiyor. Halklabütünleşen CHP'deki yeni akımın etkiliyebildiği geniş bir aydın kesimi halkın dinebağlılığına ve manevî değer ölçülerine içten saygı göstermektedir.

163



Bu anlayışla, CHP iktidarı, din alanında aşağıdaki tutumu izleyecektir:

• İnanç özgürlüğü her bakımdan korunacaktır.

• Her inançtan yurttaşlar arasında ulusal birliğin ve milliyetçiliğin gereği olankardeşlik duygulan ve dayanışma güçlendirilecektir.

• Yöresel kalkınma çabalarında din adamlarının uyarıcı ve destekleyicietkisinden de yararlanılacaktır.

• Din adamlarının eğitimi sürekli olacaktır. Okuldan sonra, görev hayatları

boyunca da kurslarla sürdürülecek olan bu eğitimde, dinsel konuların yanı sıra sosyalve ekonomik konulara da geniş yer verilecektir.

• Din adamı yetiştiren eğitim kurumlarında, kooperatifçilik eğitimine özel önem

verilecektir.• Vekil imamların yurt ölçüsünde hızlandırılmış ve daha yeterli düzeye çıkarılmışeğitim programlarıyla, eğitimdeki eksiklikleri tamamlanacaktır.

• Din görevlilerinin manevî ve maddî huzurları sağlanacaktır.

• Köylerin imam kadroları, hızlandırılmış bir program içinde doldurulacaktır.

• Camiye ihtiyacı olan köylerin cami projeleri ve cami yapımı için gereklimalzemeleri devletçe sağlanacaktır.

165-166



SİYASAL DÜZEN

167-168



DEMOKRASİ Türk halkı, adaletli, etkin ve yurttaşa saygılı bir devlet yönetimi altında, özgürlükledüzenliliği bir arada sağhyabilecek yetenekte ve erginlikte bir halktır.

Bu nitelikleri açıs ından, Türk halkının demokrasiye yatkınlığı tartış ılmaz vedemokrasiden vaz geçmesi söz konusu olamaz. Baskıya boyun eğmeyen onurlu Türkhalkı, özgürlükçü demokrasiden başka bir rejimi içine sindiremez artık.

Gerçi, 28 yıllık çok partili rejim döneminde, Türk demokrasisi iki büyük sarsıntı

geçirmiştir, zaman zaman da ciddî tehlikelerle karş ı karş ıya gelmiştir. Fakat bunlardanhiç birinin sorumluluğu halka yüklenemez.

Ekonomik gelişme sürecindeki bir ülkenin, demokrasi yolunda bir takım zorluklarla,engellerle karş ılaşmas ı doğaldır. Bazı iç ve dış güçler de, zorlukları engelleribüyültürler ve istismar ederler.

Hele iktidarda, yerli ve yabancı büyük sermayenin çıkarlarını ön plânda gözeten vedemokratik haklar ve özgürlükler ortamında halkın kazanmağa başladığı güçten ürkenbir siyasal kuruluş varsa, bir takım tertipleri tezgâhlamak büsbütün kolaylaş ır.

Çalışan halk topluluklarının demokratik özgürlük ortamında serbestçeörgütlenebilmeleri, haklarının bilincine varmaları, sömürüye karş ı direnmeğe, devletyönetimini sosyal adaletçi bir tutum için zorlamağa başlamaları, Türkiye'de de yerli -yabanc ı büyük sermaye çevrelerinde olsun, büyük topraklılarda olsun, genellikle,demokrasiye karş ı kaygı uyandırmıştır.

169



Demokrasiye Karş ı Tertipler

1965'den itibaren de, böyle çevreler, kendi kaygılarını fazlasıyla paylaşan bir iktidarbulmuşlardır. O zamana kadar, birçok bakımlardan zayıf sayılabilecek koalisyon veyaaz ınlık hükümetleri, üstelik ihtilâl ertesi sarsıntıların bütünşiddetiyle devam ettiği bir

dönemde, 1961 Anayasası ile ve yürürlükteki yasalarla, ülkede huzur ve asayişsağhyabildik-leri, bazı ciddî askerî ayaklanmaları bile enleyebildikleri halde; 1965'de,durum birden bire değişmeye başlamıştır.

Yeni iktidarın baş ı daha ilk günlerden, halkı silahlanmağa çağırmıştır. Daha sonraöğrenci boykotları adetâ teşvik edilmiş; öğrenci olaylarına seyirci kalınmıştır. Yasalarauygun toplantılar, demokratik hukuk devleti kuralları içinde kontrol altına alınacakyerde, bu toplantılardan bazıs ının üstüne, hükümetin teşviki ve himayesi altında, yasadış ı saldırılar düzenlenmiştir. «Cihat» çağrıları bütün yurda yayılırken, iktidarın baş ı,bunu «vicdan hürriyetinin tezahürleri» olarak görmüştür. Yer yer mezhep kavgalankörüklenmiştir. «Sağcı» denen gençlerden bazıları, Siyasî Partiler Kanununa açıkçaaykırı olarak, yan askerî eğitim verilen kamplarda, yasa dış ı sokak hareketleri içinyetiştirilmeğe başlamıştır. «Solcu» denen gençlerden bir bölümü ise, devletin gözüönünde güney sınırlarını aşarak, Filistin'deki gerila kamplarında Marksist - Leninistveya Maoist ideolojik eğitim ve gerillacılık eğitimi, sabotaj eğitimi görmek üzere gidipgelmeğe başlamışlardır. Yakalanıp Türk adliyesince tutuklananlardan bazıları,iktidarda bulunan AP Hükümetinin aş ırı müsamahasıyla kurtarılmış, sokaklarasal ınmışlardır. Başkent'in ortasında bile, öğrenci yurtlarından bir çoğu, yıllarca, silâhlıgençlik gruplarının karş ılıklı işgalleri altında kalmıştır; bu yurtlar silâh talimgahı halinegetirilmiştir. Yıllarca bu yurtlarda arama bile yapılmamıştır.

170



Yapma Gerekçeler

Daha kurulduğu günlerden başlayarak, 1961 Anayasas ı ile ülkeninyönetilemiyeceğini, huzur ve asayiş sağlanamıyacağını iddia eden AP, böylece, kendiiktidan sıras ında, bu as ılsız iddiasının yapma gerekçelerini bizzat imal etme yoluna

girmiştir.Özgürlükçü demokrasinin halka kazandırdığı güçten tedirgin olan veya ekonomikçıkarlarının, sömürü olanaklarının o yüzden tehlikeye girdiği kaygıs ına kapılançevreler, dünyanın her yerinde, özellikle demokrasinin henüz kökleşmediği veistikrarlı bir toplum düzeninin henüz kurulmadığı ülkelerde, önlemek istedikleri fakatdoğrudan karş ı çıkarak önleyemedikleri akımlarla mücadelede, dolaylı yollara dasapmaktan kaçınmazlar. O arada, kendilerine karş ı olan akımlan kışkırtıpkörükleyerek, toplumun hoşgörüsünü ve tahammülünü aşacak aş ırı davranışlara daiterler. Bu amaçla, kışkırtıcı ajan kullanırlar. Kendilerine karş ı eylemleri bazankendileri tertiplerler. Her olayın sorumluluğunu tümü ile solun üstüne yıkarak,demokratik ve barışçı sol akımlarla da halkı yabancılaştırmağa uğraş ırlar. Her türlü solve ilerici akımlara karş ı almak istedikleri tedbirlere, haklarda ve özgürlüklerde yapmakistedikleri kıs ıntılara, öylelikle, halkın gözünde haklılık kazandırmak isterler.

Türkiye'de bu oyunların hepsi oynanmıştır. Kendilerini «ilerici», «devrimci» veya«solcu» sayan fakat demokrasiye ve halka inanmayan bazı gruplar da bu oyunlarakolayca gelmişlerdir. Devletin aralarına soktuğu kışkırtıcı ajanlar ardından, onlan«lider» olarak benimseyip, her maceraya körükörüne sürüklemişlerdir. Kimin gerçek«eylemci», kimin kışkırtıcı ajan, kimin, Türk devletine kendini «milliyetçi» kışkırtıcı ajanolarak kabul ettirebilmiş yabanc ı ajan ı olduğu, kolay kolay seçilemez, anlaş ılamazolmuştur.

O dönemde işlenen cinayetlerden bir çoğunun bugün hâlâ karardıkta olması ve yetkilimakamlarca üstünde bile durulmaması çok ilginçtir.

171



CHP ye Karş ı Düşmanlık

CHP’nin yıllarca tekrarlanan uyanları, bu oyunları körükleyenleri de, bu olaylarınardında sürüklenenleri de etkiliyememiştir. Tersine, hepsinin, zaten temelde ideolojik

bakımdan da demokrasi anlayış ı bakımından da kesin çizgilerle ayrıldıkları CHP'yekarş ı düşmanlıklarını arttırmıştır.

Demokrasiyi önlerinde bir engel olarak gören bazı «ilericiler ve «devrimci»ler, CHPdemokrasinin en güçlü ve inançlı savunucusu olduğu için, ve, kendi yapıs ındaki vetutumundaki değişiklikten sonra, demokrasi yoluyla toplum sorunlarınınçözülebileceği umudunu bilinçli halk kesimlerinde canlı tutabilen tek siyasal kuruluşdurumuna geldiği için, bu partiyi, başlıca hedef olarak almışlardır.

«İlerici»lik ve «devrimci»lik anlayışları CHP'den çok farklı olan bu çevrelerin, CHP'yibaşlıca hedef olarak almaları tutucu ve çıkarcı güçlerin de işine gelmiştir. Hattâ bugüçlerin o sıralarda henüz CHP içinde bulunan bazı temsilcileri, bir yandan o tutucuve çıkarcı güçlerle işbirliği yaparken, bir yandan da «devrimci» denen çevrelerle gizli-aç ık ilişkiler kurup, onların yeni CHP yönetimine ve tutumuna karş ı husumetlerinibüsbütün kışkırtmışlardır. CHP'yi, tüm ilerici aydınların ve gençliğin karş ıs ında gibigöstermişlerdir.

Böylelikle, 12 Mart 1971 öncesi dönemde, özellikle 1968-71 arasında, tutucu veçıkarcı çevrelerle, onların karş ıtı durumunda bulunsalar bile oyunlarına âlet olan ve«devrimci» denen bazı çevreler, gerek demokrasiyi, gerek CHP'yi yıpratma çabalar ını bir doğrultuda, bazan hattâ işbirliği halinde sürdürmüşlerdir.

172



12 Mart Sonrası

Olayların buşekilde gelişerek tırmanmaya dönüşmesi, o arada ordumuzun iç yapıs ını

da etkilemeğe başlamas ı ve ordu içinde zamanında gerekli tedbirlerin alınmamış

olma¬sı sonucunda, 12 Mart müdahalesi ortamına gelinmiştir.Büyük varlıklı çıkar çevreleriyle onların siyaset alanındaki işbirlikçileri, 12 Martsonras ında da tertiplerini sürdürmüşlerdir. 12 Mart müdahalesini ve bu müdahaleyledemokrasiye ara verilmesini, hem Anayasada köklü değişiklikler yaparak demokratikhakları ve özgürlükleri iyice kısmak ve demokrasiyi yozlaştırıp bir görüntüden, birkalıptan ibaret kılmak için, hem de CHP'de 1965'den beri oluşan yeni hareketiönleyebilmek ve geriye döndürebilmek için istismar etmeğe kalkışmışlardır.

Gene 12 Mart 1971'den sonraki dönemde, müdahale öncesi olayların incelenmesi vekovuşturulması tek yanlı olarak yapılmıştır. Olayların gerçek ve somut nedenlerineinilecek yerde, ancak olayların belirtilerinden bir kısmı üzerinde durulmuştur.«Çat ışmalar»dan söz edildiği ve çatışmalar ancak karş ıt gruplar arasında olabileceğihalde, gruplardan yalnız biri hakkında kovuşturma yapılmıştır. 12 Mart öncesiolaylarda hiçbir sorumluluğu bulunmayan, hattâ o olaylara açıktan karş ı çıkmış barışçı

ve demokratik bazı dernekler bile kapatıldığı halde, olaylarda taraf olduğu bilinen bazı

kuruluşlara, gruplara, derneklere hiç dokunulmamış, onların, 12 Mart'tan sonra daeylemlerini, gene devlet himayesinde ve bu kez tek başlarına sürdürmelerine, enaz ından seyirci kalınmıştır. Bir demokratik hukuk devleti için yara sayılmas ı gerekenkışkırtıcı ajanlar sorunu, bütün açıklığı ile ortaya çıktığı halde, hiç deşilmemiştir. 12Mart sonrası iktidarı paylaşan ve büyük çıkar çevreleriyle iktidarı bölüşen bir siyasalpartinin yetkililerinden bazılarının, 12 Mart öncesi olaylardaki ağır sorumluluğu,S ıkıyönetim Mahkemelerinde ortaya serildiği halde, onları kovuşturmaların dış ındatutma yoluna gidilmiştir.

Bu tek yanlı ihmallere karş ılık, imzasız, asılsız tertiplere, kasıtlı sahte jurnallere itibaredilmesi bir devlet politikası haline getirilerek, birçok suçsuz kimseler göz altınaalınmıştır.

173



Birçok devlet memurlarıyla, öğretmenler, uzmanlar üzerindeki baskılar, devletyönetiminde ciddî rahatsızlıklara yol açacak ölçülere varmıştır. Bir resmî devlet örgütüolan MiT'in bütün bu gibi işlemlerdeki rolü inkâr edilemiyecek kadar ortaya çıkmıştır.

Bu arada, artık gözden saklanamayacak hale gelen işkenceler, dünyada Türkiye'nin

itibarını sarsmaya başlamıştır. Sıkıyönetim kanadı altında faaliyet gösterdiği anlaş ılan«kontr - gerilla» diye bir «örgüt»ün «faaliyet»i bütün dünyada duyulduğu halde, resmîmakamlarca üzerinde bile durulmamıştır.

Sonuç olarak, kimin gerçek suçlu kimin kışkırtıcı devlet ajanı olduğu, kimin kışkırtıcı ajan pozuna girmiş yabanc ı ajan ı olduğu anlaş ılamayan bazı suçlular itibar görürken,baz ı suçsuz kişilerin de bir kısm ı suçlularla birlikte en ağır muamelelere uğratıldığı birortamda, yönetim, tam bir anarşiye doğru sürüklenmeye başlamıştır.

Birçoğu kışkırtılarak veya 12 Mart öncesi havanın etkisinde kalarak bir takım olaylarasürüklenmiş veya sadece düşüncesini açıklamış binlerce genç, ağır suçlar işlemiş

olanlarla bir arada göz altına alınmış, tutuklanmış, yargılanmağa başlamıştır. Oyüzden, toplumda, rejimin geleceğini de tehlikeye düşürebilecek yeni tepki birikimlerioluşturulmağa başlamıştır.

Bir aydının evinde «sol yayın» bulundurulması suç say ılır hale gelmiştir. Görevi gereğiher türlü yayını izleme durumunda olan profesörlerin evlerinde «yasak» kitaplarbulunduğu gerekçesiyle kovuşturmalar açılmıştır. Yıllarca önce yazdığı kitaplardanötürü yazarlar, çevirmenler hakkında, 12 Mart sonrası baskı ortamında, hiçbir uygarülkede eşine rastlanamayacak ağır mahkûmiyetler birbirini izlemeğe başlamıştır. Buişlemlerin uyandırıdığı tepki yüzünden, ülkemizin, üyesi bulunduğu demokratik BatıkÜlkeler topluluğundaki yeri ciddî tartışma konusu olmuştur.

174



Bir askerî müdahale rejiminde hukuk devleti kuralları¬nın bir ölçüde dış ına çıkılmas ı

ve bazı hakların ve özgürlük¬lerin kıs ılması, belki kaçınılmaz sayılabilir. Demokratiksi¬yasal hayatımız bakımından asıl üzücü olanşudur ki, bütün bu hukuk dış ı işlemleriçin, haklardaki ve özgürlüklerdeki kıs ıntılar için istek ve baskılar, en başta, bazı

siyasal parti¬lerden gelmiştir. Parlâmentoda grubu bulunan partiler ara¬sında,bunlara karş ı direnen tek parti, CHP olmuştur.CHP'nîn TutumuQ erek 12 Mart öncesinin gerek 12 Mart sonrasının, re¬jim bunalımı yaratıcı ve devletyönetimini anarşiye sürükleyici bu gibi davranışları ve olayları karş ıs ında, CHP, kendiiçinde sert mücadeleleri ve bölünmeleri göze alarak ve zaman zaman da dış ındangelen ağır baskılara göğüs ge¬rerek, demokrasinin, demokratik hak ve özgürlüklerin,de¬mokratik hukuk devletinin, ve iç bansın gerçek ve yılmaz savunuculuğunuyapmıştır. Siyaset alanında, demokrasi ve özgürlükış ığını yanar tutan tek güçlükuruluş olarak yer almıştır. Kendi içkideki bazı çelikşilerden ve yönetimanlaş¬mazlıklarından yararlanılarak, sürüklendiği «partilerüstü hükümet»

ortaklıklarında, 12 Mart sonrası rejim değişik¬liklerinin sorumluluğuna ortak edilmekistenmekle beraber, kendi iç çelişkilerini çözdükten ve normal demokratik reji¬medönüşü güçleştirmiş olmayacağına kanaat getirdikten sonra bu ortaklıktan ayrılarak,gerçek kimliğiyle, demokra¬tik muhalefet görevini yapmağa başlamıştır. Demokrasiyedönüş yolu üzerine çıkarılan veya çıkarılmak istenen engel¬lerin aş ılmasına;Cumhurbaşkanı seçimi sorununun en de¬mokratik biçimde çözülmesine öncülüketmiştir.Halkın ekonomik gücünü büsbütün kıs ıcı, toplumu sos¬yal adaletten büsbütünuzaklaştırıcı tutumların karş ıs ında çoğu kez tek basma direnmiştir.

175



Öylelikle, gerek demokrasinin kurtulması ve daha sağlam güvencelerekavuşturulması gerek demokratik rejim içinde ekonomik sorunların çözülmesi, sosyaladalet içinde kalkın¬manın hızlandırılmas ı bakımından, CHP, gitgide genişleyen halktopluluklarının başlıca umudu durumuna gelmiştir.

AP'nin TutumuTürk demokrasisini 12 Mart 1971 bunalımına sürükleyen etkenler arasında, AdaletPartisi iktidarının yetersizliği ve yukarıda değindiğimiz bazı kasıtlı davranışları enönemli yeri tutmaktadır.

1961 Anayasası ile daha sağlam bir temele oturan, daha güçlü kurumlara,güvencelere ve daha geniş özgürlüklere, ve nazarî olarak sosyal öze kavuşandemokrasiyi, eski yetersiz haline döndürme, demokratik özgürlükleri kısma, bazı

demokratik kurumlan kaldırma, demokrasimizin sosyal özünü etkisiz kılma vedevletimizi «sosyal devlet» ilkesinden uzaklaştırma niyetlerini, AP, iktidara geldiği,hattâ kurulduğu günlerden beri saklamamıştır.İktidarda bulunduğu sürece, AP, asayişsizliğin karş ıs ına devletçe teşvik edilen başkaasayişsizliklerle, zorbalığın karş ıs ına devlet himayesindeki başka zorbalıklarla çıkmabasi¬retsizliğini bir politika olarak benimsediği gibi, bütün bunları, rejimle ilgili karş ı

emellerine kamuoyunda haklılık kazandırmak için istismar etmiştir.

Anayasa kuruluşlarından bazılarının da yetkilerini ve sorumluluklarını gereği gibikullanmadıkları ileri sürülebilir. Fakat Türkiye'yi 12 Mart'a getiren olaylartırmanmas ında bunun etkisi çok az olduğu gibi, o kurumları böyle bir davranış içineiten de gene AP'nin iktidardaki tutumu olmuştur. Çünkü, baş ından beri AP iktidarı, buanayasal devlet kuruluşlarım hasım gibi karş ıs ına almış ve onlarda duygu¬sal tepkilerkörüklemiştir.

176



Anayasa ile ve yasalarla Hükümetlere tanınan yetkileri ya kullanamayan veya kasıtlıolarak kullanmayanAP iktidarı , kendi tutumunun sonucu olarak ortaya çıkan veyabüyüyen, körüklenen, tırmanmaya dönüşen, çat ışmalar ve olaylar halkta kaygı vehuzursuzluk uyandırdıkça,

—İş te görüyorsunuz, bu Anayasa ile, bu kurumlarla, bu kadar geni ş haklarla veözgürlüklerle devlet yönetilemiyor, asayi ş ve huzur sa ğ lanam ı yor,demiştir... Anayasayı değiştirebilmek ve rejime kendi istediği biçimi verebilmek içinMilletten yetki istemiştir.

Millet bu oyuna gelmemiş ve AP'ye istediği yetkiyi vermemiştir. Öyle ki, AP, 1969seçimlerine bu tezle ve Anayasa değişikliklerini yapabilmek için TBMM'de gerekliüçte iki çoğunluğun kendisine verilmesi isteğiyle girdiği halde, Millet, bu yetkiyivermek, AP oylarını yükseltmekşöyle dursun, dört yıl içinde,AP oylarını yüzde52,9'dan yüzde 46,5'e düşürmüştür.

AP Fırsat Buluyor

12 Mart 1971'de rejime yapılan askerî müdahale karş ıs ında ise, AP yönetimi, rejimkonusundaki kasıtlı davranış ını daha çok açığa çıkaran çelişkili bir tutum içinegirmiştir. Bir yandan, bu müdahaleyle demokratik rejime ara verilmesini eleştirirken,bir yandan da, demokrasiye ara verilmesini istismar ederek, öteden beri istediği fakatMilletin yetki vermediği Anayasa değişikliklerini bu dönemde gerçekleştirmeğekalkışmıştır; bunu, CHP'nin içinde, genel 12 Mart müdahalesiyle kışkırtılansürtüşmelerden ve bölünmelerden de yararlanarak, bir ölçüde başarmıştır.

Böylece, AP yönetimi, Milletin kendisine verdiği iktidar yetkisini kullanamadığı vekoruyamadığı gibi; Milletin yetki vermediği, izin vermediği isteklerini gerçekleştirmeküzere, Millet iradesinin büyük ölçüde sınırlanmas ından yararlanmak gibi, demokrasiyegerçek bağlılıkla bağdaşmıyacak bir tutum izlemiştir.

177



1969 öncesinin eksik, yetersiz demokrasisi ile toplumun ve rejimin nasıl bunalımlara,sars ıntılara sürüklendiği bilinirken, rejimi yeniden 1960 öncesi dununa dönüştürmekiçin çırpınmıştır. Bundaki başarıs ının tam olamayış ının nedenleri, halktan veCumhuriyet Halk Partisinden gelen direniştir.

Demokraside Özgürlükler Kıs ılamaz

Türk Ulusunun benimsediği Batı örneği özgürlükçü demokrasi, özgürlüklerdensoyutlanarak yaşat ılamaz.

Gerek AP'nin gerek aynı doğrultudaki başka bazı partilerin yönetici kadroları, Batıörneği demokrasinin girişim özgürlüğünü, mülkiyet ve miras haklarını benimsiyorlar,fakat bir çok temel siyasal ve sosyal haklarını ve özgürlüklerini benimsemiyor,reddediyorlar.

Girişim özgürlüğü de mülkiyet ve miras hakları da, hiç kuşkusuz, Batı örneğidemokrasinin ayrılmaz unsurlarıdır. Fakat girişim özgürlüğüyle, mülkiyet ve mirashaklarının bazı kimselere, sınırlı zümrelere ister istemez kazandıracağı büyük güç veağırlık karş ıs ında, düşünce ve anlatım özgürlüğü, toplantı, birleşme ve örgütlenmeözgürlüğü ve bazı sosyal ve ekonomik haklar ve özgürlükler de yeterli ölçüdesağlanmazsa, toplumda ciddî dengesizlikler ortaya çıkar; toplum yararı korunamaz,herkesin insanca yaşama hakkı gerçekleştirilemez olur. Batı örneği demokrasininkesin amacı olan halk egemenliği sağlanmak yerine, küçük ve güçlü zümrelerin sınıfegemenliği korunmuş olur. Rejim, giderek, demokrasi çizgisinden uzaklaş ır vefaşizme dönüşür.

Özgürlükçü demokraside düşünce ve anlatım özgürlüğüne sınır konamaz; «düşüncesuçu» diye bir suç türü tanınamaz.

Toplum gerçeklerine ve gereklerine aykın düşen, özgürlükçü demokrasinin varlığını

reddeden bazı düşünce akımlarının eyleme dönüştürülmesi, uygulanmasıyasaklanabilir. Fakat bu yasakların çerçevesi içinde, herkes düşünce ve kanılarımdilediği gibi açıklayabilir.

178



Anayasamızın 20. maddesinde bu özgürlük kesin olarak belirtilmiştir. Bu maddeşöyledir :

«Herkes, dü ş ünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; dü ş ünce ve kanaatlar ı n ı söz, yaz ı ,

resim ile veya ba ş ka yollarla, tek ba ş ı na veya toplu olarak aç ı klayabilir ve yayabilir.Kimse, dü ş ünce ve kanaatlar ı m aç ı klamaya zorlanamaz».

Görülüyor ki Anayasamız, düşünce ve kanaatlanm açıklama özgürlüğünü deaç ıklamama hakkını da herkese, kesin olarak, sınırs ız olarak tanımaktadır.

Özgürlükten Korkulamaz

Böyle bir özgürlük anlayış ından korkmamak da gerekir.Neden korkmamak gerekir ?..Bir ülkede Batı örneği özgürlükçü demokrasinin işleyebileceği kabul ediliyorsa, o ülkehalkının, sınırsız düşünce özgürlüğü içinde, herkesi, her düşünce ve kanıyı dinleyip,tartıp, sonunda, kendi sağduyusu ile, en olumlu, en sağlıklı yolu bulabileceğineinanılıyor demektir. Halkın bu yetenekte ve erginlikte olduğuna inan ılmıyorsa,yapılacak iş,— Bizim halkımız henüz yeterince ergin değildir, vesayet altında yaş ıyacakdurumdadır, deyip, demokrasiden vaz geçmektir.

Düşünce ve anlatım özgürlüğünü sınırlamak isteyenler, açıkça söylemek cesaretinigösteremesler de, böyle bir zihniyet ve niyeti açığa vurmuş olmaktadırlar.Hiç değilse, — Halk ı m ı z kelki kendi aç ı s ı ndan en sa ğ l ı kl ı yolu bulabilecek erginliktedir ama,halk ı n, her dü ş ünceyi dinledikten sonra, kendi özgür iradesiyle seçece ğ i yol, ç ı karc ı çevrelerin i ş ine gelmez ! , demiş olmaktadırlar.

Nitekim, bu görüşde olanların çoğunun, düşünce özgürlüğünü sınırlamaktan asılamaçlan, büyük çıkar çevrelerinin sınıf egemenliği hevesine karş ı halkta uyanabilecektepkiyi ve halkın kurabileceği dengeyi önlemektir.

179



— Bizim coğrafi durumumuz Batı demokrasilerindeki kadar geniş haklan veözgürlükleri benimsememize elvermez, güvenliğimiz tehlikeye düşer!, yollumazeretler de geçerli ve inandırıcı değildir.

Demokrasiden Uzaklaşmanın TehlikesiTam tersine, çevresindeki sağcı veya solcu totaliter rejimler karş ıs ında Türkiye'ninüstünlüğü ve gücü, özgürlükçü demokrasiyi benimsemiş olmasından, yaşatmağakararlı bulunmasından gelmektedir.

Temel haklan ve özgürlükleri budanmış bir demokrasiyle, Türkiye, Batılı ülkelertopluluğunda hakkı olan yeri de alamayacağı için, asıl o zaman, tehlikelerle dolu birbölgede yapayalnız kalmış olur; güvenliği asıl o zaman tehlikeye düşer. Nitekim, 12Mart'tan bu yana demokrasimizde yapılan tahribata, temel haklarda ve özgürlüklerdeyapılan kıs ıntılara, bütünleşmeğe çalıştığımız demokratik Batı Ülkelerinden gelentepkiler, özgürlükçü demokrasi yolundan ayrıldığımız oranda yalnız da kalacağımızı,aklı eren herkese göstermeğe yetmiş olmalıdır.

Bütünleşme hareketi içine giren demokratik Avrupa ülkelerinden gelen tepkilerkarş ıs ında, — Siz kendi yurtta ş lar ı n ı z ı lây ı k gördü ğ ünüz haklara ve özgürlüklere bizim yurtta ş lar ı m ı z ı lây ı k görmeyin; bizi aran ı zda, ikinci s ı n ı f bir üye olarak kabul edin!,anlam ı na gelecek bir durum almak ise, onurlu Türk halk ı n ı n kabul edebilece ğ i birdavran ı ş olamaz.

Çağımızda artık, demokratik olmayan ülkelerde bile,düşünce, anlat ım ve öğrenimözgürlüğüne s ınırlar koymanın, düşünceleri, yayınları sansür etmenin anlam ı dakalmamıştır. Çünkü çağımız radyo ve televizyon çağıdır. Çağımız mesafelerin çokkısald ığı , ülkeler arasında dolaş ımın çok hızlandığı bir çağdır. Böyle bir çağdadüşünce akımlarına karş ı etkin sınırlar konulabilmesi fiilen olanaksızdır.

180



Türkiye'de bugün, bazı «zararlı» yayınlan Türkçeye çevirdikleri gerekçesiyle, bazı

yazarlar, çevirmenler, 7 yıl, 20 yıl, 30 yıl hapse mahkûm ediliyorlar. Oysa geneTürkiye'de bugün, isteyen kimse, radyosunun düğmesini çevirdi mi, hattâKaradenizde veya Doğuda ise televizyon düğmesini çevirdi mi, her türlü yabancı

propaganday ı kaynağından izleyebilir. Bunu önleyebilmenin teknik olanağı yoktur

çağımızda. Böyle bir çağda düşünceye, yayına sınır çizmek, yasaklar koymak,düşüncelerinden, yazılarından, çevirilerinden ötürü, insanları, çağımızın hiç birülkesinde görülemeyecek kadar ağır cezalara mahkûm etmek, demokrasiye aykırılığı

bir yana, gerçekçiliğe de aykırıdır.

Çağımızda, olsa olsa, müstehcen yayınlara sınır çizen bazı özgürlükçü demokrasilererastlanabilir. Fakat bunun tam tersi bir duruma, yanimüstechen yay ınları, filimlerialabildiğine serbest b ırakıp, siyasal, sosyal, ekonomik konularda Anayasanın tanıdığı düşünce ve anlat ım özgürlüğünü kullananları 7 yıla, 20 yıla, 30 yıla mahkûm etmekgibi, dünya gidişinin tam tersi bir duruma, Türkiye'den başka bir ülkede rastlanamasagerektir.

Kendi iktidannda CHP, BU TÜRLÜ ÇELİŞKİLİ, GEÇERSİZ VE ÇAĞDIŞIDURUMLARA, DEMOKRASİYİ YOZLAŞTIRMA VE ETKİSİZLEŞTİRMEÇABALARINA SON VERECEKTİR. CHP TÜRKİYE'DE, TÜRK HALKININ LÂYIKOLDUĞU ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRASİYİ, BÜTÜN GEREKLERİYLE, BÜTÜNHAKLARI VE ÖZGÜRLÜKLERİYLE GERÇEKLEŞTİRECEKTİR.

Suç Anayasada ve Yasalarda De ğildir.

Türkiye'de 12 Mart 1971 öncesi şiddet olaylarına «aş ırı» özgürlüklerin yol açtığı yolunda özellikle AP yöneticilerinin iddiası yanlışdır. Etkin bir Devlet yönetimininkurulabilmesini ve Devletin bu türlü olaylan önleyebilmesini engelleyenin. Anayasadasiyasal iktidara çizilen «aş ırı» sınırlar olduğu iddiası da yanlışdır.

181



Şiddete başvurmak,, düşüncelerini ve kanılarım silâhlı eylem yoluyla yaymağa, kabulettirmeğe kalkışmak, özgürlüğe inananların, özgürlükçü demokrasiyi benimseyenlerindeğil, tam tersine, bunlara inanmayanların, bunları reddedenlerin kullanabilecekleriyöntemlerdir.

Silâhlı eylemlere olanak tanınan bir ortamda ekonomik ve sosyal kalkınmagerçekleşemeyece ği gibi, özgürlüklerin kıs ıldığı bir dönemde de ekonomik ve sosyalyaşamdaki güçlüklerin, sıkıntıların halk yararına çözümleri bulunamaz.

Özgürlükçü demokrasinin silâhlı eylemleri önleme gücünü, yetkisini siyasal iktidara,Hükümete, güvenlik kuvvetlerine vermediği iddiası her türlü hukukî dayanaktanyoksundur.

Demokrasi, gerçi, bir anlamda, siyasal iktidarın sınırlanmas ıdır. Ancak bu sınırlama,Hükümetin toplumda huzur ve asayiş sağlama ve yürütme görevini yerine getirme

yetkilerini etkisiz bırakma anlamında bir sınırlama değildir. Özgürlükçü demokrasidegeçerli olan iktidar sınırlamas ı, ancak iktidarın, temel hak ve özgürlüklere müdahaleolanaklarının ve iktidardan gelebilecek keyfi davranışların sınırlanmas ıdır.

12 Mart 1971 öncesi dönemde, herhangi bir Üniversitede, bir yüksek okulda, öğrenciyurdunda veya sokakta silâhlı çatışma, yasa dış ı eylem olduğu vakit, Devletin gerekenmü¬dahaleyi yapmasını önleyecek bir hüküm ne Anayasada ne de yasalarda vardı.Tam tersine, Anayasa da yasalarda, Devleti, bu türlü durumlar karş ıs ında etkintedbirler, önleyici tedbirler alması için yetkili, hattâ yükümlü kılıyordu. Üniversiteözerkliğinin, uygar ölçüler içinde böyle tedbirler almağa engel olmadığını, muhalefetteolan CHP, 12 Mart 1971 öncesinde açıkça söylemişti. Kaldı ki, yukarda belirttiğimiz

gibi olayların çıktığı yerlerden bir çoğunun özerkliği de yoktu. Örneğin OrtadoğuTeknik Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Enstitüleri, birçok yüksek okullar veakademiler, öğrenci yurtlan, özerklikten yoksun, doğrudan doğruya Hükümet denetimialtında kuruluşlardı.

182



Hükümet, buralarda asayiş ve güvenlik sağlamak için her tedbiri alabileceği gibi,yetersiz veya sakıncalı bulduğu bütün yöneticileri veya öğretim görevlilerini dedeğiştirebilirdi.

Hele başkentin ortasındaki öğrenci yurtlarının, yıllarca, şu veya bu silâhlı öğrencigurubu taraf ından «işgal» altında bulundurulmasına, silâh talimgahı durumunagetirilmesine göz yummasının, seyirci kalmasının, Hükümet için, hiçbir Anayasal veyayasal özrü bulunamazdı.

Hükümetin kamu görevlileri üzerinde, etkin bir Devlet yönetimi için gerekli yetkileresahip olmadığı yolunda, gene AP'nin baş ında bulunanlar taraf ından ileri sürüleniddialar da gerçeğe aykırı idi. Hükümetin, kamu görevlileri hakkında ancak keyfî işlemyapmas ı olanağı sınırlı idi. Kaldı ki. Anayasayı değiştirmeksizin ve idarenin eylem veişlemleri üzerinde yargı denetimini kısmaks ızın, belli görev mevkileri üzerindekihükümet yetkilerini genişletici yasa veya tüzük değişiklikleri yapma olanağı da vardı.

Yasalardan aldığı yetkiyle, Hükümet nasıl dilediği Valiyi değiştirebiliyor, merkezenakledebiliyor, etkisiz görevlere getire-biliyorsa, belli bir ölçü içinde, başka bazı kamugörevlileri için de, Hükümetler, benzeri yetkilerle donatılabilirdi. Anayasada bunahiçbir engel yoktu.

Çağımızın Demokrasisi

AP yöneticilerinin ve o doğrultudaki çevrelerin demokrasi anlayışlarındaki bir temelsakatlık da, çağımızda halkın yönetime katılma isteğinin arttığını , uzmanlarlateknokratların yetki ve özgürlüklerini bir ölçünün ötesinde sınırlayabilmeye ise modernteknolojinin olanak vermediğini anlayamamalarından veya anlamakistememelerinden ileri gelmektedir.Devleti elbette uzmanlar yönetmez. Ama uzmanların, teknokratların düşünceözgürlüğü ve sesi de kıs ılamaz.

183



S ınırlı Demokrasi

Ne var ki,ülkemizde, particilik yapabilecek olanların aş ırı ölçüde s ınırlı tutulmuş,siyasetin pekçok kimseye yasaklanmış olması, üstelik, ocaklar - bucaklar

kaldırıldıktan sonra meydana gelen bo şluğun başka yollardan doldurulmaması yüzünden parti örgütlerinin toplumdaki köklerinin de çok zayıflamış bulunması, halklapartiler arasında bir kopukluk, bir yabancılaşma doğurmuşdur. Bu nedenledir ki,yurttaş, haklı olarak, seçme hakkını kullanamadığı kanıs ına kapılmaktadır.

Sözünü ettiğimiz sınırlamalar 12 Mart 1971 sonrası dönemde daha da ilerigötürülmüştür.

Örneğin, derneklerin siyasetle dolaylı olarak ilgilenmeleleri bile yasaklanmışdır. Oysa,partiler demokratik siyasi hayatın vaz geçilmez unsurlan olmakla beraber, siyasetyapma hakkının yalnız partilere tanındığı Türkiye'den başka bir «demokratik» ülkebulunmasa gerektir. Her demokratik ülkede, dernekler, siyasetle dolaylı olarak dadeğil, açıktan ve doğrudan ilgilenebilirler. Çoğu kez, siyasetle ilgilenmek üzere,örneğin bir partiyi veya adayı desteklemek üzere bile, dernekler, kulüpler kurulur.Hele belli siyasal sosyal, ekonomik görüşleri toplumda yaymak için derneklerkurulabilmesi demokrasilerde doğal bir haktır. Halk çoğu kez, dertlerini ve isteklerinibu gibi dernekler aracılığı ile duyurur. Türkiye'deşimdi bütün bunlar yasaktır.Derneklerin, o arada sendikalar da dahil tüm meslek kuruluşlarının demeç ve bildirileribile sansüre bağlanmıştır. Haklan zaten çok sınırlı olan memur sendikaları

kapat ılmışdır. Bütün dünyada yüksek öğrenim gençliğinin toplum sorunlanyla vesiyasetle ilgisi artarken ve bu ilgiyi yapıcı ve sağlıklı bir yönde geliştirmenin yolları

aran ırken ve bulunurken, bizde yüksek öğrenim gençliğinin siyasetle uzaktan bileilgilenmesini önleyici hükümler getirilmiştir. Üniversite öğretim üyelerinin de düşünceözgürlüğü ve toplum sorunlanyla il-gilenebilme hakkı önemli ölçüde kıs ılmaktadır.

186



Gerçek bir üniversite, toplum sorunlanna ilgisiz kalamaz, toplum sorunlan üzerindegörüşlerini belirtmekten, araştırmalar yapmaktan alıkonulamaz. Fakat, üniversitelerinsiyasetle ilgisini kesmek görüntüsü altında, asıl sağlanmak istenen, Üniversiteleritoplumdan koparmak, toplumdan etkilenemez ve toplumu etkileyemez duruma

sokmak ve fildişi kuleye hapsetmektir.Toplum sorunlarıyla ilgilenmek, siyasetle ilgilenmek demektir. Toplumun en bilgilikesimlerine, «siz toplum sorunlarıyla ilgilenemezsiniz» denilirse, bu, ister istemeztoplum yararıyla bağdaşmayan bir takım karanlık tertipleri rahatça yürütebilmek içinortam hazırlamağa çalış ıldığını akla getirir. Nitekim, böyle tertiplerin ardından, sıra,daima, halkın sesini kıs ıcı , doğrudan doğruya halkı baskı altına alıcı tedbirleregelmiştir.

Eskiden, üniversite öğretim üyeleri, partilerin merkez karar ve yönetim organlarındagörev alabilirlerdi.Şimdi bu yasaklanmakla, üniversite öğretim üyelerinin siyasete

katkıda bulunabilme olanağı kaldırıldığı gibi, partiler de çağımızın karmaş ık sorunlanmçözümlemede ve çözmede bilim adamlarının, uzmanların yardımından, tutacağı

ış ıktan büyük ölçüde yoksun bırakılmış olmaktadırlar.

Ülkemizde zaten memurlara, hattâ kamu iktisadî kuruluşlarının yönetici personelinede siyasetin yasak olduğu göz önünde tutulursa, toplumun aktif ve bilgilikesimlerinden geniş bir bölümünün siyaset dış ı bırakıldığı görülür.

Bu yetmezmiş gibi, işçi sendikalan «partilerüstü sendikacılık» telkinleriyle siyasetdış ına itilmek istenmektedir.

Köylüler de yaygın ve güçlü kooperatiflerde ve kooperatif birliklerinde örgütlenmeolanağını bulamadıkları, Ziraat Odalarının da yönetiminde etkin olamadıkları, üstelikpartilerin ocak - bucakları kaldırıldıktan sonra ortaya çıkan boşluk doldurulmadığı için,siyaseti etkilleme, yönetime ağırlıklarını koyma olanaklarından fiilen yoksunkalmaktadırlar.

187



Türkiye'nin faal seçmen nüfusunun oldukça büyük bir bölümü yurt dış ında işçi olarakçalışmaktadır. Birçok ülkeler, dışardaki seçmenlerine oy hakkı tanıdıkları hâlde, yurtdış ındaki Türk seçmenleri oy hakkından yoksun bırakılmaktadırlar. Öyleliklenüfusumuzun çok uyanık bir kesimi, siyasetin tamamen dış ında kalmış olmaktadır.

Türkiye dünyanın en genç nüfuslu ülkelerinden biri olduğu hâlde, ve çağımızdagençliğin kazandığı güç ve önem göz önünde tutularak, erginlik yaş ının 21 olduğubaz ı ülkelerde bile seçmen yaş ı 18'e indirildiği hâlde, Türkiye'de 18-21 yaş arasıgençlerden de oy hakkı esirgenmektedir. Bu büyük ve dinamik genç nüfus kesimi,çoğunlukla ya asker ya öğrenci olduğu için, oy verme dış ında da siyasetle ilgilenmeolanağını bulamamaktadır.

Sonuç olarak, görülüyor ki, Türkiye'de siyasetle fiillen ve etkin biçimde ilgilenebilenler,halkın yönetime katılması demek olan demokrasiyi lâfda bırakacak kadar sınırlıdır.Siyasetle fiilen ve etkin biçimde ilgilenebilenler, sadece, dar bir profesyonel politikacı

kadrosuyla, serbest meslek ve iş adamlarından ibaret kalmaktadır.

Egemen S ınıflar Demokrasisi

Böylelikle, Türkiye'de çağımızın «kütle demokrasisi» yerine, yüzyıl-iki yüzyıl önceninbaz ı Batı ülkelerindeki gibi bir egemen sınıflar demokrasisi, bir «soylular» veya«imtiyazlılar demokrasisi» ortaya çıkmaktadır.

Böyle bir sınırlı demokraside ise, altyapıda üretim ilişkilerini ha|k yararına yenidendüzenleyeci, halkı gerek ekonomik gerek sosyal bakımdan güçlendiren köklüdeğişikliklerin demokrasi kuralları içinde yapılabilmesi çok güçleşmektedir.Çağın bu kadar gerisinde kalmış bir demokrasi anlayış ında İsrar edildikçe, Türkiye'ninrejim bunalımlarından ve sosyal bunalımlardan kurtulması beklenemez.

188



CHP İKTİDARI TÜRK DEMOKRASlSlSNl, BÎR «EGEMEN SINIFLARDEMOKRASİSİNİN DAR ÇENBERlNDEN KURTARARAK GENİŞLETECEKTİR.ÇAĞIN GEREĞİ OLAN KÜTLE DEMOKRASİSİ BOYUTLARINAKAVUŞTURACAKTIR, VE BÜTÜN TOPLUMUN SİYASETLE ETKİN BİÇİMDE

İLGİLENEBİLMESİNİ, HALKIN SİYASETE, DOLAYISlYLE YÖNETİME AĞIRLIĞINIKOYABİLMESİNİ VE EKONOMiK DÜZENİ BARIŞÇI YOLLARDAN KENDİYARARINA DEĞİŞTİREBİLMESİNİ BAĞLIYACAKTIR; ÖYLELİKLE TÜRKDEMOKRASİSİNE ÇAĞDAŞLIK, GENiŞLiK VE GERÇEKLİK KAZANDIRACAKTIR.

Demokrasiye Gerçeklik Kazandırmak

Bu amaçla,• Yurt dış ındaki seçmenlere oy hakkı tanınacakt ır.• 18 Yaş ını dolduranlara oy hakkı tanınacakt ır.• Dernekler üzerinden siyasetle ilgilenme yasağı kaldırılacaktır.• İşçi sendikalarının siyasetle daha etkin biçimde ilgilenebilme olanakları

sağlanacaktır.• Memurların sendikalaşma hakkı yeniden tanınacakt ır.• Toplantı ve gösteri yürüyüşleri hakkına ve özgürlüğüne 12 Mart 1971 sonrası

dönemde getirilen aş ın sınırlamalar kaldırılacaktır.• Üniversiteler yasasına konulan düşünce, bilim, öğrenim ve araştırmaözgürlüklerini sınırlayıcı ve özerkliği etkisiz kılıcı hükümler kaldırılacaktır.• Olağanüstü zorunluklar ortaya çıkmadıkça devlet güvenlik mahkemelerineolanak sağlıyan yeni Anayasa hükmü işletilmeyecektir.• Sıkıyönetim yasasında yapılan değişikliklerle bazı temel hakların veözgürlüklerin, hattâ bazı sosyal ve ekonomik hakların ve özgürlüklerin özünüzedeleyen hükümler kaldırılacaktır.

189



• Yasalarımızdan, düşünce ve anlatım özgürlüğünü, örnek aldığımız özgürlükçüdemokrasi uygulamalarıyla bağdaşmayacak biçimde ve ölçüde sınırlayan bütünhükümler çıkarılacak, özellikle siyasal, sosyal, ekonomik konularda düşünce ve

anlatım özgürlüğü sınırs ız olacaktır.• 12 Mart 1971 sonrası dönemde yapılan Anayasa değişikleriyle basınözgürlüğüne yeni sınırlamalar getirilmesini mümkün kılan hükümlere ilişkin yasalarçıkarılmayacak; başkalarının yazdığı yazılardan dolayı yazı işleri Müdürlerini sorumlukılan yasa hükümleri yürürlükten kaldırılacaktır.• Köylülerin hızla güçlü kooperatiflerde ve kooperatif birlikleriyle üstkuruluşlarında birleşip örgütlenmeleri sağlanacak ve bu üretici örgütlerinin siyasettekive devlet yönetimindeki etkinliklerini arttırıcı olanaklar sağlanacaktır.• Yeni kurulacak köykentlerin yönetiminde kooperatifler etkin bir unsur olacaktır.Böylelikle, üretici örgütlerine dayanan yeni bir yerinden yönetim biçiminin bütün kırsalalanları kapsamasıyla, nüfusumuzun çoğunluğunu oluşturan üretici köylüler,

Devlet yönetimine, büyük ölçüde, doğrudan doğruya katılma olanağını bulacaklardır.• Genel olarak yerinden yönetimin «mahalli idare»nin yetkileri, ve yerindenyönetime halkın doğrudan doğruya katılabilme olanakları arttırılacaktır.• Partilerin yönetiminde geniş halk topluluklarının ağırlığı arttırılacak ve partiörgütleriyle halk arasındaki yabancılaşma ortadan kaldırılacaktır.• Kamu iktisadî kuruluşlarının yönetimine bu kuruluşlarda çalışanların ve yörehalkının temsilcileri etkin biçimde katılacaklardır. Halkın Devlet yönetimine ve iktisadîhayata o yönden de a ğırlığını koyabilmesi sağlanacaktır.

190



• Üniversitelerin yönetimine, öğretim üyeleriyle birlikte, öğrenciler ve ötekiüniversite görevlileri de etkin biçimde katılacaklardır.• Devlet dairelerinin iç yönetiminde memurlara, memurların denetiminde dehalka olanaklar tanınacakt ır.

Bu amaçları gerçekleştirebilmek için CHP, yeterli çoğunluğu sağladığında, gerekliAnayasa değişikliklerini yapacaktır. Anayasa değişiklikleri için yeterli çoğunluğusağlıyamamakla beraber Parlâmentoda çoğunluğu sağladığında, gerekli yasadeğişikliklerini yapmak veya, son Anayasa değişiklikleriyle gerekli kılınan fakat henüzçıkarılmamış bazı yasaları demokrasi kurallarına en uygun biçimde hazırlamakyoluyla; bir yandan son yıllarda demokraside yapılan tahribatı giderecek, bir yandanda, demokrasiye, çağımızın gereklerine uygun bir nitelik ve sosyal öz kazandıracak,halkın yönetime katılabilme ölçüsünü etkin biçimde arttıracaktır.

O zaman Türk demokrasisi güçlenmiş, halkın yönetimdeki ağırlığı artmış ve sosyaldevlet ülküsüne erişmemiz kolaylaşmış olacaktır. Büyük Çıkar çevreleriyle onların

yandaş ı durumundaki partilerin, demokrasiyi yozlaştırma, daraltma ve dönem dönembunalımlara sürükleme olanakları da öylelikle önlenebilecektir.

HABERLEŞME

Haberleşme olanaklarının demokratik bir anlayışla geliştirilmesi, eğitimiyaygınlaştırma bakımından olduğu gibi, düşünce ve tartışma özgürlüğü içindekamuoyunun serbestçe ve bilgili olarak oluşabilmesi bakımından da zorunludur.

Bu yönlerden, CHP iktidarı, haberleşme alanında aşağıdaki tedbirleri ve atılımları

gerçekleştirecektir:

• Düşünce ve yayın özgürlüğü önündeki bütün sınırlamalar kaldırılacaktır.• Haberleşmede Anayasa gereği olan gizlilik titizlikle korunacak ve daha etkinmüeyyidelere bağlanacaktır.

191



• Anayasada yapılan demokratik açıdan olumsuz değişiklikleri düzeltme olanağı

bulunduğunda TRT'ye yeniden özerklik tanınacakt ır. Bu olanak bulununcaya kadarda, TRT'nin, yönetimde ve yayın politikasında tam tarafsızlığı gözetilecektir.

• Televizyon yayınlarının bütün yurdu kapsar duruma gelmesi çabuklaştıracaktır.• Radyo ve Televizyon programlarının, ülkedeki kültür düzeyini ve sanat zevkiniyükseltecek yönde hazırlanmas ı teşvik edilecektir.

• Partilerin seçim konuşmalarının televizyondan da yaymlanabilmesisağlanacaktır.

• CHP iktidarının açacağı eğitim seferberliğinin önemli bir aracı olarak, bir eğitimtelevizyonu kurulacaktır. Bu televizyonla eğitim programlarından, henüz televizyonseyredemeyen bölgelerin de yararlanabilmesini sağlamak üzere, eğitim

programlarının filmleri, o bölgelerdeki halk eğitim merkezlerine gönderilecektir.Televizyon eğitim programlarından, yaygın halk eğitimi için olduğu kadar, bellidallarda yazışma yoluyla yüksek öğrenim yapabilecek olanlar için de yararlanılacaktır.

• TRT dış ında Anayasaya aykırı olarak kurulan bütün radyo istasyonları TRT'ninyönetimi ve denetimi altına alınacakt ır.

• Devletçe kurulan veya Devletten malî yardım alan haber ajanslarının Anayasagereği olarak tam bir tarafsızlıkla çalışmas ı, etkin güvencelere bağlanacaktır.

• Anadolu basının, yöresel ihtiyaçları karş ılayacak biçimde ve yüksek düzeyde

yayın yapabilecek duruma erişebilmesi için gerekli tedbirler alınacakt ır.• Haberleşmede ve eğitimde önemli bir unsur olan kâğıt fiyatlarının düşükdüzeyde tutulması gözetilecektir.

192



HALKÇI VE ETKİN KAMU YÖNETİMİ Türk halkının en büyük ve sürekliıstırap konularından biri devletle ilişkilerindekarş ılaşdığı güçlükler, ilgisizlikler ve haksızlıklardır, îyi işleyen, dürüst ve tarafsızdavranan, halkla sıcak ilişki kuran bir kamu yönetimi, güçlü devlet olabilmenin ve hızlıkalkınabilmenin de, sağlıklı bir demokratik siyasal ortama girebilmenin ve toplumahuzur getirebilmenin de temel kurallarındand ır.

Kamu yönetimi iyi işlemedikçe hiçbir iktidar bir ölçünün üstünde başarılı olamaz;kamu yönetimi dürüst ve tarafsız davranmadıkça ve halkla sıcak ve yakın ilişkikurmadıkça, halk-devlet bütünleşmesi sağlanamaz; ne devlet ne de halk verimliolabilir.

Çağımızın demokratik ülkelerinde halk, yönetime gitgide daha çok katılmak veağırlığını koyabilmek ister. Kamu yönetimi halka bu olanağı sağlamadıkça, demokrasi,halk gözünde- gerçeklik kazanamaz.

Çarpışan Üç Görüş

Bugün Türkiye'de, kamu yönetimi konusunda üç siyasal görüş çarp ışmaktadır:

1. «Bürokrat aydın» denen ve bürokrat veya teknokrat olarak kamu yönetimindeetkinlik kazanan kadrolardan azınlıkta olan bir bölüm, kamu yönetiminin dış ındakigrublardan da bir bölümüyle birlikte, siyasal gücün yerini alarak devleti diledikleri gibiyönetmek isterler; halkın sıkıntılarını , özlemlerini, eğilimlerini dikkate almadan, yapıs ını

yeterince bilmedikleri toplumu, kendi kafalarındaki kalıplara göre biçimlendirmekisterler.

193



Demokratik rejime müdahaleler oldukça istekleri daha çok yüzeye çıkar.

2. Adalet Partisi, kamu oyunun serbestçe oluşmas ını ve halkın yönetimde etkinlikkazanmas ını önlemek, büyük sermaye çevrelerinin çıkarlarına uygun biçimde toplumudilediği gibi yönetmek; bunun için de, bürokrat ve teknokrat kadroları, kişilikleriolmayan makina parçaları gibi kullanmak ister.

3. Cumhuriyet Halk Partisi ise, son yıllarda oluşan ve artık iyice kökleşen yenitutumuyla, yönetimde halkın etkinliğini arttırmak, bürokrat - teknokrat kadroları halklabütünleştirmek ve halkın eğilimleri yönünde topluma atılım ve ilerleme gücükazand ıracak halk hizmetinde bir kamu yönetimi yaratmak ister.

AP kendi öngördüğü kamu yönetimi modelini gerçekleştirebilmek için, bürokrat -teknokrat kadroları bir yandan ezip baskı altına almağa bir yandan da büyük sermayeçevreleriyle bütünleştirmeğe çalış ır. CHP ise, kendi öngördüğü yönetim modelinigerçekleştirebilmek için, bir yandan bürokrat - teknokrat kadroların kişiliklerine değerverir, saygı gösterirken, bir yandan da o kadrolarda, demokrasinin kesin gereği olan,

halka sayg ı ve sevgiyi, halk önünde alçak gönüllülüğü geliştirmeğe uğraş ır.Çağımızın demokrasiyi benimsemiş toplumlarında, halkla bürokratların veteknokratların ilişkisini böyle bir anlayış içinde düzenlemedikçe, halkçı ve etkin birkamu yönetimi gerçekleştirme ve rejimde huzur ve süreklilik sağlama olanağı yoktur.Çünkü çağımızda halkın yönetime katılma isteği ve yeteneği büyük ölçüde arttığı gibi;çağımızın uzmanlık isteyen karmaş ık sorunları ve toplum yaşamına dal-budak salandevlet yapıs ında teknokrata ve bürokrata ağırlık kazandırmışdır. Demokrasiyibenimsemiş bir toplumda, siyasal iktidar, halkın yönetime katılma isteğiniengellemeğe, bir ölçünün üstünde sınırlamağa kalkış ırsa, tepkiler, bunalımlar doğar;bürokratın, teknokratın yetkilerini bir ölçünün üstünde sınırlamağa kalkış ırsa, o zaman

da yönetim büyük ölçüde aksar.194



AP ve büyük sermaye çevreleri de bürokrat - teknokrat kadrolarda başlıyan bu halkçı

değişimin farkında oldukları içindir ki, «bir yandan bürokratları baskıları ve etkilerialtına alabilmek umuduyla türlü yollara başvururken, bir yandan da yüksek öğrenimkapılarını, hattâ ilk eğitimden sonrasını halka kapatmak üzere tedbir üstüne tedbiralınmas ını sağlamışlardır, ilkokul bitirenlerin yatılı öğrenim görebilecekleri meslek

okulları birbiri ardından kaldırılmıştır; üniversiteye giriş ise —yoksul bölgelerden gelençocuklar için zaten çok zor olduğu yetmezmiş gibi— paralı yapılarak, halk çocuklarınabüsbütün engellenmiştir.

CHP'nin eğitimde öngördüğü halkçı düzen, eğitimin bütün dallarını ve aşamalar ını

dolayısiyle kamu hizmetinde yükselebilme olanaklarını, herkese açacaktır.

Kamu yönetiminde CHP, halkçı doğrultusuna uygun olarak, aşağıdaki tedbirlerigerçekleştirecektir.

• Eğitimin her dalında ve aşamas ında, çocuklar, ve gençler, iyi insan ilişkileri

konusunda, halkla ilişkiler konusunda ve yöneticilik ve işletmecilik alanındaeğitileceklerdir. Bu, yalnız yönetici, işletmeci veya öğretmen olmak üzere eğitimgörenler için değil, her dalda eğitim görenler için zorunludur. Herhangi bir teknokratveya uzman da, örneğin bir mühendis veya doktor da, topluma gereğince hizmetedebilmek, bilgisinden toplumu yeterince yararlandırabilmek için, bu konulardaeğitimden geçmiş olmalıdır.

(Eğitim düzeninde bu bakımdan yapılacak değişiklikler, Bildirgenin eğitimle ilgilibölüntüsünde açıklanmışdır.)

• Toplum hızla değişmekte, teknik ve bilim hızla ilerlemekte, devlet yönetimi gitgide

güçleşmektedir. Onun için kamu hizmeti görevlileri sürekli eğitilmelidirler.Uzmanlık gerektiren görevler dış ındaki kamu görevlerde yükselebilmek için yükseköğrenim yapmış olma koşulu aranmayacaktır. Ancak bütün liselerde gençler, kamuyöneticiliği için her bakımdan daha iyi yetiştirileceklerdir.

196



Daktilo yazmakdan muhasebeciliğe ve işletmeciliğe kadar, her türlü büro hizmetiniyeterli olarak yapabilecek ve iyi birer yönetici olabilecek düzeyde eğitileceklerdir.Liselerde gerçek yöneticilik eğitiminden geçen gençlere kamu yönetiminde yükselmekapılan açık bulunacaktır.

Kamu görevlileri, sürekli olarak meslek içi eğitim göreceklerdir.

Kamu hizmeti görevlerinde belli bir süre hizmet görmüş olan başarılı memurlar,isterlerse, kurulacak olan «Kamu Yönetimi Akademisi»ne gidebileceklerdir. Buakademiyi başarıyla bitirenler, bekletilmeden, «yönetici sınıf»a geçebileceklerdir vebasanlar ını sürdürürlerse, daha çabuk terfi edebileceklerdir. Böylelikle, uzmanlıkisteyen görevler dış ında, kamu hizmetine girerken, memurlarda üniversite diploması

aranmayacakt ır ama, yükselebilmek için memurlar, kamu görevleri süresince eğitimaşamalarından ve sınav süzgeçlerinden gecece geçe, kendilerini yenilemek,yetiştirmek zorunda kalacaklardır.

Ülkemizde, üniversite öğrenimine aş ırı yönelimin nedenlerinden biri, kamugörevlerinde üniversite diplomasının aş ırı önem taş ımas ı olduğu için, bu önemortadan kalkınca, üniversiteye girme isteklilerinin sayıs ı kendiliğinden bir ölçüdedüşecektir ve üniversite önündeki yığılma eskiye oranla azalacakt ır.

Devlet dairelerinde işini kovuşturmak zorunda bulunan yurttaş ın doğrudan doğruyakarş ı karş ıya gelebileceği me-murlann yetkileri de sorumluluklan da —belli ilkeler vekurallar içinde— genişletilecektir. Bu durumdaki memurlar, kendilerine başvuranyurttaşların işlerini kendi yetkileriyle çözebileceklerdir. Yetkilerini gereği gibi vedürüstçe ve adaletle kullanmadıkları zaman da doğrudan doğruya sorumlu

olacaklardır ve sorumluluklarının etkin müyyideleri bulunacaktır.

197



Kamu hizmeti görevlileri, yalnız yetkilerini kötüye kullanırlarsa, haksızlık veya iltimasyaparlarsa, rüşvet alırlarsa değil, yetkilerini gereken zamanda ve biçimdekullanmazlarsa da sorumlu olacaklardır.

Türkiye'nin devlet dairelerinde genellikle resmî yazışmaların altında sayıs ız parafbulunur. Bir resmî yazının altında ne kadar çok paraf varsa, yetki ve sorumluluk okadar dağılmış ve dağıla dağıla yok olmuş; yetki de sorumluluk da sahipsiz kalmış olur. Yurttaş ın doğrudan doğruya başvurmak durumunda olduğu memurların yetkilerive sorumlulukları genişletilip iyice belirlenmedikçe ve etkin müeyyidelerebağlanmad ıkça, halk-memur ilişkileri, dolayısiyle halk - devlet ilişkileridüzelemeyece ği gibi, devlet dairelerindeki işlerin akımı da hızlandırılamaz; yurttaş ınişinin görülmesinde yeteri kadar tarafsızlık veya dürüstlük sağlanamaz. CHP'nin kamuyönetimine getireceği yeni anlayış bu sakıncaları büyük ölçüde giderecektir.

Kamu kuruluşları, kendi yanlış işlemlerinin, kusurunun veya ihmalinin ortaya çıkması

durumunda, o yanlışlıklardan, kusurlardan veya ihmallerden ötürü kişilerin uğradıkları zarar ı gidermek için, yurttaşları yargı organlarına başvurmak zorundabırakmayacaklardır. Böyle dudurumların mahkeme karar ıyla ortaya çıkması hâlindeise, ayni nedenle zarara u ğramış kişilerin ayrı ayrı dava açmalar ına ihtiyaçbırakmadan, zararlar ını gidereceklerdir.

Yurttaş ın devlet yönetimi ve kamu hizmeti görevlileri üzerindeki demokratik gözetimive denetimi etkin bir düzene bağlanacaktır. Bunu sağlamak üzere bazı Batıülkelerinde de olduğu gibi, yurttaş ın kamu hizmetleriyle, devlet yönetimiyle ilgili kişiselşikâyetlerini dinleyen ve kovuşturan tarafsız görevliler atanacak ve bu görevliler, Türktoplum yapıs ına uygun ve Batıdakinden daha geniş yetkilerle donatılacaktır.

198



• Halkın devlet yönetimi ve kamu hizmeti görevlileri üzerindeki gözetimi vedenetimi sağlanırken, kamu hizmetlerinin kendi içinde de, görevlilerin yönetimidenetleyebilmeleri için, hizmet disiplinini sarsmayacak fakat etkin biçim ve ölçüde,demokratik olanaklar sağlanacaktır.

• Memurların sicilleri konusu demokratik bir sisteme bağlanacaktır.

• 12 Marttan sonra Anayasa değişikliğiyle yasaklanıp kaldırılan memursendikaları, daha geniş yetkillerle donatılmış olarak, yeniden kurulacaktır. Hizmetiçidenetimde bu sendikalar da görevli ve yetkili olacaktır.

• Subaylıkta olduğu gibi memurlukta da, bâzı mevkî ve görevlerde yükselebilmekiçin, belirli bir süre Doğu ve Güneydoğu Anadoluda veya başka az gelişmiş yörelerdehizmet zorunluğu olacaktır, öylelikle, bu bölgeler, halk gözünde, memurlar için«sürgün yeri» olmaktan çıkıp, her devlet memuru için zorunlu yurt görevi yerine

durumuna gelecektir. Aynı zamanda, devlet memurları yurdun az gelişmiş bölgelerinidaha iyi tanıma, o bölgelerin sorunlarını daha yakından öğrenme olanağını bulmuşolacaklardır.

Kamu hizmeti görevlisi uzmanlar için de bu zorunluk uygulanacağından, bu bölgelerinve yörelerin her düzeyde teknik ve uzman personel ihtiyacı en yeterli biçim ve ölçüdekarş ılanmış olacaktır.

• İşe almada, yer ve görev değiştirmede objektif kurullar uygulanacağından, vegerek halkın yönetim üzerinde gerek memurların hizmet içinde denetim ve gözetimyetkileri olacağından, memurlar üzerindeki siyasal baskılar çok azalacaktır.

• Ancak, siyasal iktidarın, kendi programına ve tutumuna göre devlet yönetimineyön verebilmesi de gereklidir.

Buna, sınırları kesinlikle çizilmiş ölçüler içinde ve demokrasiyle bağdaş ır biçimdeolanak sağlayabilmek üzere, kamu yönetimiyle ilgili siyasal kararlarda ağırlığı olanmevkilerdeki bazı yüksek memurların değiştirilmesinde, Bakanların takdirlerine yerverilecektir.

199



Fakat bu biçimde görevleri değiştirilen yüksek memurlara, durumlarıyla orantılı başkagörevler verilecek, onların bilgi ve tecrübeleri devlet hizmetinde gereğincedeğerlendirilecektir.

• Ayrıca, her Bakana, kendisiyle göreve gelip kendisiyle beraber görevdenayrılacak, belli sayıda bir danışman kadrosu kurma olanağı sağlanacaktır. Budan ışmanlar, devlet memurluğunun özgürlük haklarından ancak görevde bulundukları

sürece yararlanabileceklerdir; memur sendikalarına giremeyeceklerdir; daha öncesendika üyesi olsalar da üyelikleri askıya alınacakt ır. Bu danışmanlarla, yüksekyönetim mevkilerindeki memurların yetkileri arasındaki sınırlar kesinlikle belirlenecek;öylelikle, bu danışman kadrosunun, bakanlıklarda, devlet dairelerinde birer siyasalbask ı ve partizanlık aracı durumuna gelmeleri önlenecektir. Bu danışmanlar, ancak,politika saptanmasında ve siyasal nitelikteki yasaların hazırlanmas ında bakanayardımcı olacaklardır.

• Bakanlar Kurulu çalışmaları hızlandırılıp daha verimli duruma getirilmedikçe,kamu yönetiminde çalışma ve hizmet akış ının hızlandırılmas ı bir ölçünün üstündeanlam taş ımaz. Onun için, Bakanlar Kurulunun çalışma biçimi de yenidendüzenlenecektir. O arada. Kararname konusu olan işlemlerin ve atamaların sayıs ı

büyük ölçüde azaltılacak, her Bakanın kendi Bakanlığı ile ilgili yetkileri vesorumlulukları genişletilecektir. Ortak sorumluluk genel politikayla ilgili konularaindirgenecektir.

• Devlet memurları kanunuyla pesonel rejiminde meydana gelen aksaklıklarsüratle giderilecektir. Özellikle, teknik personelin ve uzmanların devlet hizmetindenayrılmaları sonucunu doğuran, maddî ve manevî bakımdan mağdur edici hükümler ve

uygulamalar değiştirilecektir.

200



Kamu kesimindeki teknik personelin meslek odalarıyla ilgili haklarına getirilmekistenen teknokratın kişiliğini ezme amacına yönelmiş, çağın ve demokrasininkurallarına aykırı kıs ıntılar önlenecektir.

• Kamu girişimiyle ilgili bölüntüde de açıklandığı gibi, yeni bir demokratikişletmecilik düzeni içine sokulacak olan kamu iktisadî kuruluşlarındaki bütün personel,memur statüsünden çıkarılacaktır. Öylelikle kamu girişimleri, devlet personelrejimindeki kayıtlamalar yüzünden, değerli teknik personeli yitirme durumundankurtulacaklar, onları daha çok tatmin etme olanağına kavuşacaklardır. Bildirgenin aynı

bölüntüsünde anlatılan yöntemlerle, kamu girişimlerinden siyasal iktidarın baskı vemüdahale olanağı kalkacağı için, personel rejimine getirilecek bu serbestliğin,partizanca uygulamalarla kötüye kullanılması tehlikesi olmayacaktır. Memurstatüsünden çıkarılan kamu girişimi yöneticilerinin ve teknik personelinin, edinilmişözlük haklarından, kendi lehlerine olanlar saklı kalacaktır.

• Kamu yönetiminde aş ırı ölçülere varan cari giderleri, üretken olmayanyatırımları ve israf ı önlemek üzere etkin tedbirler alınacakt ır. O arada, kesinzorunluklar dış ında, bir süre için yeni devlet yapılan yapımına ara verilecektir.Böylelikle tasarruf edilen kaynaklar, birçoğu yıllarca gecikmiş olan enerji ve sulamagibi, altyapı niteliğinde veya üretken yatırım projelerinin hızlandırılmasınayöneltilecektir.

• Kamu yatırım porjelerinin uygulanmasındaki gecikmeler, kalkınmayı ve kamuhizmetlerini çok aksattığı gibi, bu projelerin maliyetlerinde de büyük yükselişlere yolaçmaktad ır. Yetkili görevlerde bulunanlar, projelerin zamanında bitirilmeyişindensorumlu tutulacaklardır.

• Yerinden yönetimin (mahallî idarelerin) yetkileri ve yerinden yönetimi halkınetkileyebilme ve denetleyebilme olanakları genişletilecektir. Değişen toplum yapıs ınave CHP iktidarının gerçekleştireceği köykentler düzeniyle ortaya çıkacak yeniyerleşim düzenine uygun olarak, yerinden yönetime yeni bir biçim verilecektir.

201



Yüklendikleri kamu görevlerinin ağırlığı ve önemi göz önünde tutularak, muhtarlaraaylık bağlanacak ve sosyal güvenlik sağlanacaktır.

Köykentlerin kuruluş yerlerinin seçiminde ve adlandırılmasında halka dan ış ılacaktır.Tarihî yer adlarının değiştirilmesine son verilecektir. Hiçbir yerleşme merkezinin adı ,

halktan istek gelmedikçe ve halkın oylamasından geçmedikçe de ğiştirilmeyecektir.Özel idarelerle belediyeler arasındaki yetki sürtüşmeleri önlenecektir.

Belediye gelirleri arttırılacaktır. Gelir kaynaklan çok kıt olan belediyelere gerekli devletyardımı sağlanacaktır, iller Bankası kredileri, Plana, objektif ölçülere ve hazırlanmış işprogramlarına göre dağıtılacaktır. Hayat pahalıhğındaki büyük artış gözönündetutularak, katsayı yeniden ayarlanacaktır. Ayrıca, personel rejimin de tavanla tabanaras ında büyük gelir farkını azaltıcı ve dar gelirli kamuhizmeti görevlilerinindurumlarını iyileştirici değişiklikler yapılacaktır.

1 Memur Yardımlaşma Kurumu (MEYAK) derhal kurulacaktır ve memurların

demokratik yönetimi ve denetimi altında çal ışacakt ır. (Ekonomide kurulacak güçlüHALK SEKTÖRÜ'nde MEYAK'ın tutacağı yere, bildirgenin ilgili bölüntülerindedeğinilmiştir.)

202



İÇ GÜVENLİKHuzur ve asayiş sağlanmas ında, insan haklarının ve özgürlüklerinin korunmasında vedemokratik rejimin esenliğinde, iç güvenlik en önemli etkenlerden biridir.

Ancak, iç güvenliğin etkinliği kadar, iç güvenlik bakımından kullanılan yöntemlerinniteliği de önemlidir. Eğer bu yöntemler demokratik hukuk devleti kurallarına ve insanhaklarına uygun değilse, sağlanacak huzur ve asayiş aldatıcı ve yüzeysel olur; her anbozulabilir ve demokrasi tahribedilir.

İç güvenlikle, sosyal ve ekonomik durum arasında da yakın ilişki vardır. Bir ülkedesosyal ve ekonomik düzen hakça ve dengeli değilse, en etkin iç güvenlik tedbirleribile huzur sağlamağa yetmez. Yetmediği görüldükçe de, iç güvenliği sağlamada dahasert yöntemlere, demokratik hukuk devleti kurallarıyla ve insan haklarıylabağdaşmayan yöntemlere başvurma eğilimleri artar; toplumda kaynaşmalara, giderekpatlamalara, ortam hazırlanmış olur.

Eski Deneyler

Türkiye bu bakımlardan acı sonuçlar veren deneyler geçirmiş ve geçirmektedir.Çok partili rejimde, iç güvenlik kuvvetlerinin zaman zaman partizanca veyademokratik hukuk devleti kurullarına ve eşitlik ilkelerine aykırı biçimde kullanılmas ı ,halkın bu kuvvetlere güvenini ve saygıs ını zedelediği gibi, büyük huzursuzluklara,siyasal bunalımlara, patlamalara yol açmış-dır.

203



« Devlet gücü bu amaçla etkin biçim ve ölçüde kullanılırken, demokratik hukuk devletiçizgisinin, insanlık ve uygarlık kurallarının dış ına çıkılmayacaktır. Bu çizginin vekuralların dış ına çıkmaksızın etkin olabilme yeteneğini iç güvenlik kuvvetlerinekazand ırabilmek üzere, bu kuvvetler modernleştirilecektir; daha iyi eğitilecektir; büyük

veya hırçın toplulukları cana kıymaksızın kontrol altına alabilmenin çağdaşyöntemlerini ve teknik araçlarını uygulayabilecek yönde ve düzeyde yetiştirilecektir.Işkekence niteliğinde veya insanlık onurunu incitici davranışlarda bulunmaksızın kanıttoplayabilmenin, ifade alabilmenin uygar ve bilimsel yöntemleri geliştirilecektir.

• Adlî zabıta kurularak, soruşturma safhasında, yürütme organlarının, siyasaliktidarın baskı veya müdahale olanakları büyük ölçüde önlenmiş olacaktır.

• Türk polisi, siyasal baskılardan kurtulduğu oranda daha iyi çalışabilmekte vehalkın saygıs ını, güvenini kazanabilmektedir. Onun için, polis ve bütün iç güvenlikkuvvetleri üzerinde siyasal baskının etkinliğini önleyici tedbirler alınacakt ır. Bu arada,

iç güvenlik kuvvetlerinde görev alanların, tutum ve davranışlarından kişiselsorumlulukları arttırılacak ve etkin müeyyidelere bağlanacaktır. Öylelikle, bukuvvetlerde görev alanların siyasal baskıya karş ı direnci arttırılacaktır.

• İç güvenlik kuvvetlerinin halkla yabancılaşmas ını önlemek ve bu kuvvetleri birkapalı kadro durumundan çıkarmak üzere, yedek polislik sistemi getirilecektir.Orduihtiyacının üstünde kalan, lise bitirmiş veya yüksek öğrenim yapmış gençlerden birbölümü, objektif sınıvlar sonunda, polisliğe ayrılacaklardır. Gerekli temel eğitimigördükten sonra, bunlar. Anayasanın 60. maddesinde belirlenen «vatan hizmeti»ni,askerlik yerine, esas polis kadrolarının yanında, yedek polis olarak yapacaklardır.

206



• Polislik mesleğine girmiş bulunanların bütün özlük hakları korunmakla beraber,mesleğe yeni alınacak polisler enaz lise bitirmiş olanlar arasından sınavla seçileceklerve daha yüksek düzeyde sürekli meslek eğitiminden geçirileceklerdir. Budüzenlemeden önce mesleğe girmiş bulunan polislerden yeterli eğitim görmemiş

olanlar arasında, yaşlan elverişli olanların, lise düzeyinde eğitim görebilmeleri içingerekli olanaklar ve kolaylıklar devletçe sağlanacaktır.

• Vatan hizmetini jandarma kuvvetlerinde yapacak olanlarda ortaokul veya lisedüzeyinde eğitim görmüş olma koşulu aranacaktır.

• Jandarma birlikleri en modern araçlarla donatılacaktır.

Coğrafya koşulları nedeniyle ulaş ım ve haberleşme zorluğu çeken jandarma birlikleriiçin helikopterden ve telsizden yararlanma olanaklan arttırılacaktır.

• Jandarma kuvvetlerinde de sürekli eğitim olacaktır.• Bütün iç güvenlik kuvvetleri personelinin eğitiminde, demokratik anlayışa vehalkla iyi ilişkilere büyük ağırlık verilecektir.

İç güvenlik kuvvetlerinin belli dallarında ve aşamalar ında görev alacak olanlarınsosyal ve ekonomik konularda yeterli ve sürekli eğitim görmeleri sağlanacaktır.

• İç güvenlik kuvvetleri ve silâhlı kuvvetler dış ındaki yurttaşlara, kesin zorunlukolmayan durumlarda silâh taş ıma izni verilmeyecektir, iç güvenlik kuvvetleri üyelerininde eteşli silâh kullanabilme yetkileri, buna zorunluk bulunan görevlerle sınırlı olacaktır.

• Bekçilerin sosyal ve ekonomik haklan daha ileri düzeyde gerçekleştirilecektirve meslek içi eğitim görmeleri sağlanacaktır.

• Devletin istihbarat örgütünün yüksek düzeyde eğitim görmüş, demokratikanlayış içinde yetişmiş kimselerden kurulmasına büyük önem verilecektir.Ekonomik,sosyal ve siyasal konularda, sürekli eğitilmeleri sağlanacaktır.

207



Devletin istihbarat örgütünün, demokratik hukuk devleti kuralları ve Anayasahükümleri dış ında yöntemler kullanmaları kesinlikle önlenecektir. Bu örgütünçalışmaları ve hesapları, işin özelliklerine uygun fakat etkin bir denetimebağlanacaktır.

Devlet istihbarat veya iç güvenlik kuruluşlarının kışkırtıcı ajan kullanmalarına aslamüsaade ve müsamaha edilmeyecektir.

Yaygın haberleşme ve açıklık çağı olan çağımızda, bir devletin iç ve dış güvenliği içingerekli istihbaratı, büyük ölçüde, açıktaki olanaklardan yararlanarak yapılabilir.

Kaldı ki, açıklık rejimi olan demokrasi bütün kurallarıyla uygulanırsa, bütün düşünceakımları ve birçok örgütlenme ve eylemler açıkta olacağı için, gizli istihbaratı

gerektiren alanlar da daralacaktır. Önemli ve gerekli olan, açık istihbarat olanaklarınınyeterince kullanılabilmesi ve istihbaratın gereğince akıllıca değerlendirilmesidir.Devletin istihbarat örgütü bu olanakları ve istihbaratı en iyi değerlendirebilecek

düzeye eriştirilecektir.

208



HAKÇA HUKUK

T ürkiye'de hukuk düzeni bozuktur, yavaş ve pahalıdır. Halkın devlete karş ı

yabanc ılaşmas ının, huzur ve asayişi, can ve mal güvenliği sağlamadaki zorluğun, kan

davalarının, toprak anlaşmazlıklarından doğan düşmanlıkların, verimli ve adaletli birtarım düzeni kurulamayış ının, sosyal adaletsizliğin derinleşmesinin ve devletyönetiminde gereken etkinliğin sağlanamam ış olmasının başlıca nedenleri arasında,hukuk düzeninin bozukluğu, yavaşlığı, pahalılığı yer almaktadır.

Yurttaş ın en büyükıstırap konularından biri budur. Hak duygusu adalet alanında biletatmin edilemeyen halk, bu yüzden tedirgin ve küskün olmaktadır.

Öteyandan, Türkiye'de, gerek sosyal ve ekonomik düzendeki bozukluklar gerekyönetimdeki aksaklıklar, dava sayıs ını o kadar arttırmaktadır ki, en iyi ve çabuk işleyenbir adalet mekanizması bile, bu davaların altından, yurttaş ı tatmin edici bir süratle

kalkamaz.Örneğin,

• Yurttaş ın uzlaşmazlık konusu olmayan bazı açık ve kesin haklarını bilealabilmek için adliyeye başvurmak zorunda bırakılması, halka da mahkemelere deağır yük olmaktadır;

• Köklü ve adaletli bir toprak reformu yapılmamış olması, toprak ve meraanlaşmazlıklarından doğan davaların başa çıkılamıyacak kadar çoğalmas ına yolaçmaktad ır;

• Orman düzenindeki bozukluk, orman suçlarının çok yaygınlaşmas ına ve busuçlarla ilgili davaların yığılmasına neden olmaktadır.

209



• Çalışma düzeniyle ilgili yasalarda uygulamanın ortaya çıkardığı aksaklıklarınyıllardır düzeltilmemiş olması, iş davalarını arttırmaktadır.

• Kamu kuruluşlarının yanlışlıklarından ötürü kişilerin uğradıkları zarar ı gidermekiçin, genellikle her yurttaş ayrı ayrı mahkemeye ba şvumak zorunda bırakılmaktadır. O

yüzden de böyle konulardan her biri için binlerce, onbinlerce dava açılmaktadır.• İç güvenliğin etkin ve doyurucu biçimde sağlanamamas ı, kan davalarını vecinayetleri ve bunlarla ilgili davaları arttırmaktadır.

CHP’nin kuracağı düzende, sosyal ve ekonomik alandaki ve devlet yönetimindekibütün bu bozukluklar, adaletsizlikler, haksızlıklar, bu Bildirgede açıklanan yollardangiderileceği için, dava sayıs ında çok büyük bir azalma olacaktır ve mahkemelerinkadrolarında da maddî olanaklarında da herhangi bir genişletme gereğiduyulmaksızın, adlî işlemlerin çabuklaşmas ı sağlanabilecektir.

CHP iktidarında, hukuk düzeniyle ilgili olarak, ayrıca, aşağıdaki tedbirler alınacakt ır:• Usûl hükümleri, gerçek adaletin ortaya çıkmas ını önlemeyecek biçimdedeğiştirilerek, davaların daha çabuk sonuçlanabilmesi sağlanacaktır. Davalarınkas ıtlı olarak uzatılmasına yol açan kapılar kapatılacaktır.

• Adlî zabıta kurularak, soruşturma safhasında, yürütme organlarının, siyasaliktidarın, baskı ve müdahale olanakları büyük ölçüde önlenmiş olacaktır.

• Yasalarımızla çağdaş Türk toplum yapıs ı ve ekonomik hayat arasındakiçelişkiler, tutarsızlıklar incelenerek, bunlar en kısa zamanda ve halk yararına

giderilmeğe çalış ılacaktır.• Düşünce suçu kavramı yasalarımızdan çıkarılacaktır.

• Hak aramak ucuzlaştınlacak ve kolaylaştırılacaktır; dar gelirliler için adlî yardımsistemi geliştirilecektir.

210



Bu arada, cezaevlerinde Kalkınma Plânının insangü-cü hedeflerine uygun meslek vesanat eğitimi programları düzenlenerek, hükümlülerin, serbest bırakıldıkları zaman işbulmaları kolaylaştırılacaktır; işsizlikten ötürü yeni suçlar işlemeğe yönelmeleriönlenecektir.

• Çalışan hükümlülerin cezaevlerinde sağladıktan kazançla kurulan dönersermaye, genellikle hükümlüler yararına kullanılmamaktadır. Bu duruma sonverilecektir. Döner sermaye, ancak, cezaevlerinin daha uygar duruma getirilmesi,daha çok eğitim olanaklarıyla donatılması için kullanılacaktır; ve hükümlülerinçalışarak sağladıkları kazançlardan, kendilerine veya ailelerine daha yeterli veadaletli pay ayrılacaktır.

Hükümlülere serbest bırakıldıklarında adaletli ve işe yarar ölçülerde toplu ödemeyapılacaktır.

• Hükümlülerin, ziyarete gelenlerle, daha insanî koşullar altında görüşebilmeleri

sağlanacaktır.ORMAN SUÇLARININ AFFI

Orman suçlarının aff ını, CHP, iktidara gelir gelmez gerçekleştirecektir. Ancak, ticarîkazanç amacıyla orman suçları işlemiş olanlar bu afdan yararlandırılmayacaklardır.

CHP, iktidara gelir gelmez ilk işlerden biri olarak, bu Bildirgede ayrıntılarıyla açıklananinsanca ve adaletli orman düzenini kuracağından ormanla ilgili «suç» eğilimlerikendiliğinden azalacak hattâ ortadan kalkacaktır. Bildirgenin ilgili bölüntüsündebelirtildiği gibi, ormanların gelirlerinden orman köylüleri en geniş ölçüde yararlanacağı

için, ormanların korunmasında ve orman suçlarının önlenmesinde köylü Devletebaşlıca yardımcı olacaktır.

GENEL AF

S ık sık af çıkarılması sakıncalı görülse bile,Türkiye'de işlenen suçlar, büyük oranda,sosyal ve ekonomik düzendeki ve yönetimdeki bozukluktan, toplum yapımızla baz ı yasalar aras ındaki tutarsızlıktan ileri geldiği için, zaman zaman af çıkarılması kaçınılmaz olmaktadır.

212



ULUSAL GÜVENLİK

Ve

DIŞ POLİTİKA

215-216



CİHANDA BARIŞ CHP kurucusu Atatürk'ün «YURTTA BARIŞ, CİHANDA BARİŞ» ilkesini, iç politikadada dış politikada da temel kural olarak benimser; ve yurtta barış ı, ulusal güvenliğisağlıyabilmenin de cihanda barışa yardımcı olabilmenin de gereği sayar.

ULUSAL GÜVENLİK

İkinci Dünya Savaş ından sonra ortaya çıkan neden ve gereklerle, Türkiye, kendigüvenliğiyle Batı savunma siste¬mi arasında sıkı bağlantı kurmuşdur. Bu bağlantı

görünür gelecekte de geçerli ve gerekli olacaktır.

CHP, Türkiye'nin ulusal güvenliğini en sağlam biçimde koruyabilmek üzere,

• İçinde bulunduğu ortak güvenlik sisteminde kalmayı;• Ancak ulusal güvenliği ve savunması için oıtak güvenlik sistemiyle yetinmeyipkendi ulusal savunma politikasını, stratejisini ve olanaklarını da geliştirmeyi;• Uluslararası ortamdaki ve içinde bulunduğu ortak güvenlik sistemindeki yenigelişmeleri geriden izler duruma düşmemeğe önem vererek, ortak güvenlik sistemiyleilişkilerinde gereken esnekliği sağlamayı;• Ortak güvenlik sistemi dış ında, komşu ve yakın bütün ülkelerle sıkı dostlukilişkileri kurmayı ve sürdürmeyi, zorunlu sayar.

Bu zorunluklar nedeniyle, CHP iktidarı, ulusal güvenlik alanında aşağıdaki tedbirlerive ilkeleri uygulayacaktır ;

• Ortak savunma örgütlerinin, savunma giderlerimize gereken katkıyı dahaadaletli ölçülerle yapmasını sağlamak üzere girişimlerde bulunmakla beraber, CHPiktidarı, ulusal ekonomimizi de, ulusal güvenlik politikasının sağlam bir dayanağı

durumuna getirmeğe önem verecektir.

217



• Ulusal güvenlikten hiçbir fedakârlık yapılmamak şartiyle, ekonomik gücümüzleorantılı ve ülkemizin coğrafî özelliklerini en iyi değerlendiren bir savunma stratejisioluşturulacaktır. Nükleer denge dolayısiyle konvansiyonel silâhların yeniden önemkazanmas ı, ve büyük devletlerden gelen saldınlara karş ı, ekonomik bakımdan güçsüz

ulusların etkin savunma yöntemleri oluşturabilmiş bulunmaları, Türkiye için de böylebir strateji oluşturmayı mümkün ve zorunlu kılan gelişmelerdir.

DIŞ POLİTİKA

CHP iktidarı, cihanda barış ı olduğu kadar, Türkiye'nin bağıms ızlığını da gözeten,kışkırtıcı olmayan, Türkiye'yi bir dünya savaş ının ilk hedefleri araşma sokmayacak veoldubittilerle karş ı karş ıya bırakmayacak bir dış politika izleyecektir.

Bu dış politikanın temel unsurları şunlar olacaktır:

• Bütün uluslararası ilişkilerde ve uygulamalarda olduğu gibi, içindebulunduğumuz ortak savunma örgütlerinde de eşitlik, ulusal bağımsızlık ve barışçılıkilkelerine titizlikle uyulmalıdır.

• Topraklarımızdaki ortak savunma üsleri ve tesisjeri, savaş araçları ve gereçleri,Türk Devletinin denetimi altında bulunmalıdır.

• Türkiye, bütün devletlerle, o arada öncelikle komşu ve yakın devletlerle dostlukilişkilerini geliştirmeğe çalışmalıdır.

• Türkiye, bloklar arası ve büyük devletlerarası ilişkilerdeki yumuşamay ı

desteklemelidir, gelişmelere katkıda bulunmalıdır; ancak bu gelişmeler sıras ında,kendi güvenliğinin tehlikeye düşürülmesi ihtimaline karş ı son derece dikkatli olmalıdır.

Üyesi bulunduğu ittifak topluluklarının ilgili bulunduğu gelişmelerin ve görüşmelerindış ında bırakılmağa razı olmamalıdır.

219



Avrupa Güvenlik Konferansı, Karş ılıklı ve Dengeli Güç indirimi görüşmeleri gibi,uluslararas ı yumuşamay ı sağlama amacına yönelmiş toplantılara, Türkiye, barışçı

katkılarda bulunmalıdır.

Türkiye, kendi savunma gücünde ve bağlı bulunduğu ortak güvenlik sistemlerinin

kendisine sağladığı güven¬cede tehlikeli ve dengesiz bir azalış ı kabul etmemekleberaber, genel kuvvet indirimi eğilimlerinin de dış ında kalmamalıdır.

• CHP, haberlerin dünyada serbestçe dolaş ımı yönünde demokratik ülkelerdengelen girişimi desteklemelidir.

• Ortadoğu anlaşmazlıklarında Türkiye, yapıcı tarafsızlık tutumundan ayrılmamakşartiyle, sağlam ve sürekli barış ın sağlanmas ına yardımcı olmağa çalışmalıdır.

• Türkiye ile Balkan ülkeleri arasında ve Balkan ülkelerinin kendi aralarındabölge ve dünya barış ı için daha yakın işbirliğini sağlamak üzere, her çaba

gösterilmelidir.• Türkiye, bloklar dış ı ülkelerle ve bağıms ızlığını yeni kazanan ve kazanmağaçalışan ülkelerle ilişkilerini, daha yapıcı bir anlayışla düzenlemelidir. Türkiye,çağımızda bağıms ızlık savaşlarına öncülük etmiş olmanın şerefini ve itibarını, dışilişkilerinde gereğince değerlendirmelidir.

• Uluslararası bansın korunması ve insanlığın ekonomik, sosyal, kültürelgelişmesinin dengeli ve adaletli olarak sağlanmas ı için, Türkiye, başta BirleşmişMilletler olmak üzere, bu amaçlara yönelmiş bütün uluslararası kuruluşlarda etkin roloynamalıdır.

CHP iktidarının izleyeceği bu dış politikadaşu kurallara da uyulacaktır:• Dış politikada duygusal olunmayacaktır.• Dış politikada ideolojik yaklaş ıma yer verilmeyecektir.• Dış politikada, ülkemizin ekonomik çıkarlarına, ulusal güvenliğimizden daha azönem vermemeğe dikkat edilecektir.

220



Kıbrıs

CHP, özgür ve insanca yaşama umudunu Türkiye'ye bağlamış olan Kıbrıs Türkhalkının her türlü baskıdan, tehlikeden ve yabancı egemenliğinden korunmasını,

Türkiye için vaz geçilmez bir ulusal ödev sayar.CHP, Kıbrıs sorunu için, Türkiye'nin ve Kıbrıs Türklerinin yararına ve bölge barış ına enuygun çözümün, Kıbrıs' ı bağıms ız federatif devlet statüsüne kavuşturmak olduğunainanır. Bu federatif devlette Türkler, devlet yönetimine eşit egemenlik haklarıylakatılmalıdırlar. Kıbrıs Türklerinin toprak mülkiyetleri ve ekonomik gelişme olanaktangüvence altına alınmalıdır.

CHP, Kıbns'da böyle bir federatif devlet yapıs ının, bugünkü yerleşim düzeninde halkı

tedirgin edici büyük değişiklikler yapılmadan sağlanabileceğine inanır.

CHP, Kıbrıs sorununa bu yönde bir çözümün çabuklaştırılmasını, yalnız Türkiye veKıbrıs Türkleri açıs ından değil, bölge güvenliği bakımından da zorunlu görmektedir.

CHP Türkiye için vaz geçilmez saydığı özgürlükçü demokrasinin, Kıbrıs Türk halkı içinde bir hak olduğuna inanır. Ayni zamanda, Kıbrıs Türk topluluğu içinde özgürlükçüdemokrasi kurallanna tam olarak uyulmasını, topluluğun birliğini ve gücünü pekiştiricibir etken sayar. CHP iktidarı, Türkiye'nin Kıbrıs Türk yönetimiyle ilişkilerinde, buyönetimin özgürlükçü demokrasi kurallarına her bakımdan uygun biçimde işlemesineteşvikçi ve yardımcı olacaktır.

CHP iktidarı, Türkiye'nin Kıbrıs Türk topluluğuna yardımını, bu topluluğu daha güçlüve canlı bir ekonomik yapıya kavuşturucu duruma getirecek yönde ve biçimdedüzenleyecektir.

Başka Ülkelerdeki Türkler ve Göçmenler

CHP, başka ülkelerde topluluklar meydana getiren Türk¬lerin insanlık ve eşitlikhaklanyla yakından igilenmeyi ödev bilir.

221



Bu ilgi, bir yabancı devletin içişlerine karışma anlamını asla taş ımayan insanca birilgidir. CHP, bu Türk topluluklarının,

* Uluslararası anlaşmalarla saptanmış haklarına tam saygı gösterilmesini;* Kendi kültürlerini koruyup geliştirmelerine olanak sağlayan bir eğitim

görebilmelerini;* Yaşad ıkları ülke halkına tanınan her türlü siyasal, sosyal ve ekonomik haktan,o arada, eğitimde ve işde f ırsat eşitliğinden ve, o ülkedeki rejimin tanıdığı ölçüde,mülkiyet hakkından, tam olarak yararlanabilmelerini;

« Bu toplulukların üyelerinden Türkiye'ye yerleşmek isteyenlere herhangi bir engelçıkarılmamas ını, ister.

CHP, bu ilkelere uygun davranılmasını, komşu ve yakın ülkelerle Türkiye arasında iyiilişkilerin temel koşulu sayar. Haklan böyle bir anlayış içinde korunmakla, yakın vekomşu ülkelerdeki Türkler, o ülkelerle Türkiye arasındaki bağların en sağlam halkasını

oluştururlar.CHP iktidarı, anlaşmalar çerçevesi içinde Türkiye'ye yerleşmek isteyen Türklere hertürlü kolaylığı gösterecektir; Türk makamlarınca müsaade verilmesindeki gecikmelerigiderecektir.

Karş ılıklı ziyaretleri kolaylaştıracaktır.

CHP iktidarı, Türkiye'ye göçmen olarak gelenlerin, doğdukları ülkelerde kazanılmış sosyal güvenlik haklarının Türkiye'ye tam olarak aktarılabilmesi ve Türkiye'deki sosyalgüvenlik sistemleriyle birlestirilebilmesi için gerekli girişimlerde bulunacaktır.

CHP iktidarı, Türkiye'ye gelen göçmenlerin, yeni koşullara uyma güçlüklerini gidericisosyal hizmet ve eğitim programları düzenleyecektir. Göçmenlerin, bilgi vetecrübelerine en uygun alanlarda rahat geçimlerini sağlıyabilmelerine ve Türkekonomisine katkıda bulunabilmelerine yardımcı olacaktır.

222



CHP iktidarı, başka ülkelerde yaş ıyan Türk topluluklarının Türk kültürüylebağlantılarını güçlendirmek ve Türk kültüründeki ve dilindeki gelişmelerin oülkelerdeki Türklerce de izlenebilmesini kolaylaştırmak üzere, dışa dönük kültürçalışmalarına ağırlık verecektir.

AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU VE TÜRKİYE

CHP Avrupa Ekonomik Topluluğu ile ilişkilerimizin sürdürülmesinden yanadır. CHP,Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluğuna tam üye olarak katılmasını, ekonomikaç ıdan olduğu kadar siyasal aç ıdan da yararl ı görür.

Batıyla bağlantılarının dengeli olarak gelişebilmesi ve bu bağlantılar içinde karar vehareket serbestliğinin gereken ölçüde korunabilmesi bakımından, Türkiye, Batı

Avrupa'daki bütünleşme hareketinde yerini almalıdır. Yeni uluslararası gelişmeler vebüyük devletler arasındaki yeni yakınlaşmalar karş ıs ında, Türkiye'nin geleceği ve

güvenliği, şimdi, eskisinden daha büyük ölçüde, Batı Avrupa ile sıkı işbirliğine vedayan ışmas ına bağlıdır.

Ancak, Avrupa Ekonomik Topluluğunun bütünleşme hareketi içinde, Türkiye'ninTopluluğa yük olması da, Topluluğun Türkiye'ye yük olması da çok sakıncalıdır. Oysa,Adalet Partisi Hükümetlerinin ve 12 Mart 1971 sonrası Hükümetlerin yanlış ve zayıftutumlan yüzündenşimdiye kadar oluşan durum, bu bakımdan kaygı vericidir. Budurum değişmezse, Avrupa Ekonomik Topluluğu, Türkiye için taş ıyamayacağı bir yükolacaktır; Türkiye de, bir ölçüde, Avrupa Ekonomik Topluluğuna yük olmak ve bununbedelini, ulusal onurundan ve bağıms ızlığından ağır fedakârlıklarla ödemek zorundakalacaktır. Giderek o yüzden toplulukla ilişkilerimizi sürdürmek çok zorlaşabilir.

Avrupa Ekonomik Topluluğu ile bütünleşme yolunda adımlar atılırken, Türkiye'ninelde ettiği tavizler, genellikle, üyeliği söz konusu olmaksızın Toplulukla ilişki kuranbaşka bazı ülkelerin elde ettiği tavizlerden bile çok gerilerdedir.

223



Özellikle tarımsal ürünlerin ihracı bakımından, bunun, gözden saklanamayacak kadaraç ık örnekleri vardır. Sanayi mamulleri ihracı bakımından Türkiye'nin elde ettiği«taviz» ler de tatmin edici olmaktan uzaktır. Çünkü Türkiye'nin asıl ihraç edebileceğibaz ı sanayi mamulleri, bu tavizlerin geniş ölçüde dış ında bırakılmışdır.

Sanayi alanında Türkiye'nin verdiği tavizlerse, Türkiye'nin bir bağımsız sanayitoplumu düzeyine erişebilmesini önleyecek niteliktedir.

Topluluğun genişletilmesiyle ortaya çıkan ek protokol olanağı bile durumu düzeltmekiçin değerlendirilememişdir.

Avrupa Ekonomik Topluluğu ile ticarî ilişkilerimiz hızla Türkiye aleyhine bozularakgelişmektedir.

CHP iktidarı, Türkiye'nin ekonomik gelişmesini, yalnız sanayi alanında değil, tarımalan ında bile ciddî olarak engelleyebilecek bu koşulların süratle değiştirilmesi için

gerekli girişimlerde bulunacak ve kesin sonuç almağa çalışacakt ır. Bu yönde başarısağlanamazsa, Türkiye'nin, ekonomik gelişmesi de, Topluluğa tam üye olabilecekduruma gelmesi de tehlikeye düşmüş olur.

CHP iktidarının bu alanda alacağı başlıca tedbirler ve yapacağı girişimlerşunlardır:

• Karş ılıklı tavizlerdeki Türk ekonomisi açıs ından aş ırılıklar veya yetersizliklersüratle giderilmeğe çalış ılacaktır.

• Ağır sanayiimizi, yatırım mallan ve ara mallan sanayiimizi geliştirebilmek için,bu dallarda Türk sanayinin belli bir süre belli bir düzeyde konulması zorunludur.

Bir yandan, ihtiyaç duyulan korunma süresini iyi değerlendirmek üzere, sınaileşmepolitikamızda ve stratejimizde, bu Bildirgeyle öngörülen değişiklikler yapılırken; biryandan da, o süre içinde bu sanayii dalları bakımından etkin biçimde korunmamızı

sağlayıcı girişimlerde bulunulacaktır.

224



• Tarım kesimine gereken önem verilmemektedir. Bu ihmal. Üçüncü Beş YıllıkKalkınma Planıyla ve Uzun Dönem Stratejisi ile, resmî politika durumuna getirilmişdir.Oysa, tarım kesiminin modernleştirilip güçlendirilmesi ve ileri ülkelerdeki verimlilikdüzeyine eriştirilmesi, yalnız sınaileşme için gerekli kaynakları sağlıyabilmek

bakımından değil, tarımda olsun ezilmekten ve Topluluk üyesi birçok ülkelerle rekabetedemez duruma düşmekten kurtulmak için de zorunludur. Eğer tarım alanındaTürkiye süratle büyük atılımlar yapmazsa, Topluluğa tarım ürünleri ihracını

arttırabilmek şöyle dursun, kendi ihtiyacı olan besin maddelerinden ve hammaddelerden bile bir çoğunu Topluluktan almak zorunda kalacaktır; ve Türkekonomisi, kendi topraklarında bile, Topluluk üyesi ülkelerin tarım ürünlerine karş ı

rekabet gücünü bulamayacaktır.

CHP'nin, sınaileşme. için zorunlu sağlam temel olarak, tarımı da güçlendirmeyi hedefalan, köylüden başlayacak kalkınma modeli, bu açıdan da büyük önem taş ımaktadır.

• Gerek sanayii gerek tarım alanında kalkınmas ını hızlandırabilmek ve AvrupaEkonomik topluluğunda tam üyeliğe hazırlanabilmek için, Türkiye'nin eğitilmiş insangücüne büyük ihtiyacı vardır. Oysa gerek son yıllarda izlenen eğitim politikası, gerekyetişmiş insan gücünün yurt dış ına akış ının hızlanmas ı, ekonomimizin bu konudakiaç ığını gitgide büyültmektedir. CHP iktidarı, kalkınmamız için zorunlu eğitilmiş insangücünü kısa zamanda sağlayıcı bir eğitim politikası, ve eğitilmiş insan gücübakımından Türkiye'yi daha çekici kılacak bir ücret politikası ve sosyal politikaizleyecektir.

• CHP iktidan, Kalkınma Planında ve Uzun Dönem Stratejisinde, Türkiye'ninAvrupa Ekonomik Topluluğu ile bütünleşme çabalannı bağıms ızlığından ve ekonomik

gelişme olanaklanndan fedakârlıklara yol açmayacak yönde hızlandırıcı değişiklikleriyapacak; ve ekonominin bütün sektörlerinde Plan disiplinine bu yönden de uyulmasını

sağlayıcı etkin tedbirler alacaktır.

225



• Türkiye'nin, sanayi alanında Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkeleriyle boyölçüşebilecek duruma gelebilmesi için, büyük sanayi kuruluşlarına ihtiyacı vardır.Gereken büyüklükte sanayi kuruluşlarını gerçekleştirebilecek güç ise, bugün dahaçok kamu sektöründedir. CHP iktidarı, kamu sektürünün olanaklarını bu yönde

harekete geçirmekle yetinmeyecek; ayni zamanda, çalışan halk topluluklarının ortakyatırımlarını teşvik ederek geliştireceği «Halk Sektörü»nü de, gereken büyüklüktekuruluşları gerçekleştirme gücüne eriştirecektir.

• Türkiye'nin, Avrupa Ekonomik Topluluğunda yerini, ulusal onurunu koruyarakve her bakımdan güçlü olarak alabilmesinin, ekonomik koşullan kadar siyasalkoşulları da vardır. Bu siyasal koşullar, Türkiye'de demokrasinin sarsıntıs ız işlemesive demokratik özgürlüklerin en geniş ölçüde gerçekleşmesidir.

Türkiye'de demokrasinin sarsıntıs ız işlemesi, sosyal adaletin köklü ve yaygın olarakgerçekleşmesine bağlıdır. CHP, Bildirgede açıklanan iktidar programı ile bunu

gerçekleştirecektir.Demokratik özgürlüklerin en geniş ölçüde gerçekleşmiş sayılmas ı ise, herşeydenönce, düşünce ve anlatım özgürlüğü önündeki sınırların kalkmasına bağlıdır.Demokratik Batı Avrupa ülkelerinde serbestçe yazılıp satılan kitapları çevirenlerin,demokratik olmayan ülkelerde bile eşine rastlanmayacak kadar ağır cezalaramahkûm edildiği bir Türkiye'nin, demokratik ülkeler topluluğunda itibarlı ve güvenli biryeri olması beklenemez. CHP iktidarı, özgürlükler bakımından, demokratik Avrupaülkeleriyle aramızdaki eşitsizliği giderecektir. Avrupa Ekonomik Topluluğu ve AvrupaKonseyi üyesi demokratik ülkelerde anlaş ılan ve uygulanan biçim ve ölçüdedemokrasiyi ve özgürlükleri, Türkiye'de gerçekleştirecektir.

226



• CHP iktidarı, Türkiye'nin Avrupa Ekonomik topluluğu ile ekonomik ilişkilerini dahasağlam bir zemin üzerinde geliştirirken, Topluluk dış ı ülkelerle ekonomik ilişkilerininolumsuz biçimde etkilenmemesine de dikkat edecektir. Afrika ve Asya ülkeleriyle,özellikle Ortadoğu ülkeleriyle, ekonomik ilişkilerini geliştirebilmek bakımından

Türkiye'nin büyük olanakları vardır. Bu olanakların gereğince değerlendirilmesi,Türkiye'nin gerek tarım ürünleri gerek sanayi mamulleri ihracı bakımındanyararlanabileceği dış pazarları genişletebilmesini ve dış ticaret açığını kapatarak dahasağlam bir ekonomik yapıya kavuşmas ını, sınaileşmeyolunda daha hızlıilerleyebilmesini sağlıyacaktır. Öylelikle Türkiye ekonomisi, Avrupa EkonomikTopluluğu ile bütünleşme yönünde daha sağlam ve hızlı adımlarla ilerleyebilecektir.

227-228



SONUÇBir düzen kiherkes kendi yaşamında mutlu, çocuğunun gelece ğinden daha daumutlu olabilsin. Bir düzen ki herkes güvenle bakabilsin yaşlılığına...

Emeğin yarattığı değer emeği verenlerde biriksin. Çalışanlar elele yüceltebilsin ülkeyi.İnsan insan ı, yabanc ılar yurdu sömüremesin.

Ne yoksulluk ne baskı... Ne ezilen ne ezen... İnsanca, hakça bir düzen...

Kaynaklar daha gür akacaktır o düzende... Türkiye daha bağımsız, insanlar özgürolacaktır... Barış gelecektir topluma.

Ak günler ülkemize öyle bir düzenle doğacaktır.

ak gÜnlere - chp 1973 seçim bildirgesi

Documents