akdes nimet kurat - turkiye ve rusya.pdf

8/10/2019 Akdes Nimet Kurat - Turkiye ve Rusya.pdf

1/670


2/670

KLTR BAKANLII YAYINLARI / 1194Kltr Eserleri Dizisi / 150

TRKYE VERUSYA


3/670

Kapak Kompozisyonu : Dr. AhmetSINAV

ISBN 975 - 17 - 0703 - X

Kltr Bakanl! / 1990

Ya"#lar $a%r&'% Ba(kanl!nn )3*5*1990 tar%+ ,& 9)*0-904 'a"l#aka#.na"na a"al .larak $n&r S&r#a"& 2(l&t#&l&r% &rk&rl!n6&)1**1990 tar%+ ,& 1990/101 'a"l #aka# .na" %l& 8%r%n6% &a


4/670

NSZ

Trk%"& Tar%+%n%n '.n :" "l %:%n&k% &,r%#%n%n '%"a';, diplo-

#at%k ,& a'k&r; "nl&r&n &n #+%# k'#n R&:%r#&k ,&"a +%:.l#a'aBoazlarR&l%l&r ,& *** na'l'a .ralaran


5/670

:&k%l%@ >%tt%l&r* B< R%l% ,& ran' #a+al&'% %l& nl&n&8%l%*A"n ,&:+%l& 17 & Ra"r&tl&r% ,& a"n a#ana aralarna '%"a'; ,& &k.n.#%k 'a+aak%r&ka8&tl&r% Trk%"&n%n k&n%n% R%lt&r& ,& A,%l%-ran'lar ara'na B.!alara ,& 2'tan8


6/670

anla(#alar tan#a!# ,& R&r&k#&kt&%r*

Ta8%at% l& 8< '% a'&t%n 8a lar FB. alar #&'&l&'%Fn&

EII


7/670

ar< &%l&n %l&r%n& 8

'.nrak% a#anlara a%t 8%r:.k ,&'%ka #&,6r(l&n 8%r tak# @r.Q& ,&

@lHnlar +akkna a >&n%( 8%l>%l&r &%n#&k ##kn .l&:%r#&F ta'ar' ,& 8a'kn "a@#alar %kr%n&n +%: 8%r ,ak%t

,a & #&%kl&r% & #& ana k .r* R


8/670

'tn 8%r

=a(a Kr#ak% L%,a%aa ?ar N%k.la II* " %"ar&t &&rk&n R% 8%r +ar&k&tt&n :&k%n#%(t%* R%lt&r&-ran'a ,& R&r&k 2'tan8&r&k'& Ana.l

+III


9/670


10/670

%!&r ka"naklara 8a&t&l&r&n an6ak F2lF an ta("annan 8%r ka: n'+a &l&>&:%r&8%l%k* $.la"'%"l& R


11/670

olular, ve Azerbaycan, Dastan ve dier yerlerde Trkiye'nin himayesi ve yardm

sayesinde buradaki ahalinin yerli hkmetler kurmak suretiyle, !ovyetlerin daha,

h"kimiyetlerini ellerine almalarndan bir ha#ta sonra $%&( )asm *+ de il"n

ettikleri usya.daki milletlerin haklarna ait beyanname ile her milletin kendi

mukadderatn kendisi tayin hakkna sahi/ olduklar /rensi/lerini hayata 0e1irmee

balamal ar zerine, !ovyet hkme t mah#il lerinde dehet li bir korku balamt2

3nk bu devam ettii takdirde btn )a#kaslarn usya'nn elinden 1kmas ve

bilhas sa Bak4 /etrol lerin in elden 0itmes i kuvvet le muhtem eldi2 !ovyet hkme ti

buna mani olmak i1in elinde n 0eleni ya/maya 1alt 2 )a#kaslara #evk"lade sal"-

hiyetlerle bir )omiser $5aumyan 06nderildi2 !ovyetlerin arzular hil"#na Trkler


12/670

N%+a"&t 8< &'&r% +arlark&n t&(&kkrl&r%#% '%8%k,an: %l% &(%# a%"& K't&r%l&n %l>% ,& #a; "ar# 8%l+a''a8&l%rt%r ,& 8< #na'&8&tl& &!&rl% $(%(l&r% Bakan# Sa"n 2+'anSa8r ?a!la"an>%l B&"&&n%"& 8%l+a''a t&(&kkr &&r%#*

A#&r%ka B%rl&(%k $&,l&tl&r% kt@+an&l&r% ,& Ar(%,l&r%n& .l%8% L.nra =ar%' B.nn &l'%nk% ,& E%"ana kt@+an&l&r% ,&Ar(%,l&r%n& 8ana t&tk%katta 8& t&(&kkr &t#&l%"%#* 2'tan8


13/670

NDEKLER

VNSVW **************KISALTALAR

E-XIII

XIE

:2TRK2YM WMR2NM YVNMLT2LMN RUS BASKISI EM TAR2?MS2R


14/670

;::21917 RUS JUBAT EM MK2 DKTDBMR 2T2LLLMR2 ********************************** 317-

33F&:%6% k#&tF &,r%n& 8ar( ".kla#alar 317-3)5 B.l(&,%k2+t%lHl%n&n '.nrak% >&l%(#&l&r 3)5-33) Mr%n6an tar&k&'%33)-334 S.,"&tl&r ,& FTrk Mr#&n%'tanCF 334-33

;:::2BRMST-L2TDESK BARIJI *************************************************************************** 339-395ak&r&l&r 339 - 35) Br&'t-L%t.,'k #ak&r&l&r% 35) - 37Br&'t-L%t.,'kta Trk ,& S.,"&t-R


15/670

1

TRK2YM WMR2NM YVNMLT2LMN RUS BASKISIEM YAYILIJININ TAR2?MS2

u s t a r i h i n i n b a l a n 0 c n d a n B y k = e t r o ' y a k a d a r

RraF -FJ&+%rl&r%n (a+F %l& 8a!lan#( >%8%"%* B&l#&kt&%r* R&t%r%l#&k%'t&n&6&kt%r* B< naar%"&"& >r&\ I * R.#a ,& II* R.#aK.n'tant%[email protected]%' 8at#(tr FT&'l%'F ka%&'%n& >r& +&r

#&r&kt%!%n&n III* R.#a a-.'k.,ar* $.- la"'%"l& F.'k.,a- :n6 R.#aF 'at%"l&,akt%"l& +&r %k% FR.#aF >%8% n"a"a +Hk%# .la6aktr* BraFa 2'tan8% &,a# &tt%*

2'tan8


18/670

2'#a%l &,lHlarn "an% 'l#an-Trkl&r% "&n&6&kl&r ,& "&%

t&@&l% (&+r% "an% 2'tan8&l%(&6&kt%r* Aak ,& K&&

&r%n&n "a@lan 8< t%6ar&t% Kr# an &n>l%>&r&"%n ta,a''

&,l&t aa#lar R


19/670

'.l'k%" =r%ka-Ml:%l&r $a%r&'% kKaan anl!nn R


20/670


21/670

la#a#(t* D'#anl r%6al% Kaak +6al&l&r% & D'#anl $&,l&t%n%n &n #+%# n karak.l< .lanAak kal&'% ,& :&,r&l&r%n& Hn% +6


22/670

n& 'rl&r akat Fr&al%'tF 8%r '%"a'&t tak%8&&n .'k.,a+k#&t :&,r&l&r% Aak kal&'%n& a'k&r; k& al#ak %'t&%l&r* $.la"'%"l& Kaaklara Aakkal&'%n%n 8.(altl#a' >&r&kt%!% 8%l%r%l%* Kaaklar a +%: ar&l#&kt&%r*

Na%8& S."a ,& >&'% .l%t'n%n (#anlar 19 "l A!&l%".r


26/670


27/670

+a'arna 8%at katl* Rn&r%l&n#t&+a''' t.@:< a8%tl&r% >&l%kt&n '.nrar k% R't&r% ,& kal&n%n a"ana#a"a6a! anla(l* B< al &%l%!% +atrlanarakAak kal&'%n%n >&r% alna6a!na %nanl#( .l#a' ##knr*akat 8< &ak% R


28/670

#%r%*1B< '&:&r&k2'tan8%r#%( .l&l&n Rr(l&r%n%n ta# 8%r %a&'% %%* Yan% R


29/670


30/670


31/670

knl%l&n%r&n #&'&l&\ Trkl&r%n "&n% "an%FA,ran #&,k%%n& R%r%(t%l&r ,& :-rt "l %:%n& 8%r:.k +ar@

>%'% &n%& %n%r%l%* B< aal%"&t%n #ak'a Ba8Hl%6& >a"&t %"%

8%-l%n%!%n&n R


32/670

+ata ,& Jan''lklar "n&n $%r8a( Jarln a'k&r; >6&r%#%( ,& ?ara >al&8& :ala6ak %#kHnlaran #a+r


33/670


34/670

8anr.> kal&'%n% "ka6aklar $n&@r 8."

1 Bk* Ta'%lHt %:%n\ Ak&' N%#&t K


35/670

"&r%n& >&t%r%l&6&!%n& a%t 6%; 8%r >arant% ,&r%l#&%!% >%8% #&t%

8%l& *t&'8%t &%l#%( &!%l%* Wat&n #%ll&tl&rara' #&6%k#%( .la6ak ,& 8&lk% &$.!< A,r&l%(&6&kt%*

=r


36/670

,&:& kar( 8< a&r%n% 8tn n"a"a %lHn &t#%( .lYakn R&r:&kl&(t%r#&!& :al(a6aklarr*

B"k =&tr. I* n&:#&'% %:%n %lk r'at k

1 =&tr. I* n


37/670

t


38/670

) a t a r i n a : : 2 d e v r i , ) 1 k - ) a y n a r c a

u a h e d e s i v e s o n r a s

K:k 8%r Al#an =r&n'%n%n k .lan Katar%na >a"&t %"% 8%rt&r8%"& ,& ta+'%l >r#( &,r%n %6a8 #k#&l ran'6a!r&n#%(ran' kltr r


39/670

r%"&t%n& kal#(t %',&:t&n '.nra R

&rkHn D'#anl $&,l&t%n%n Ha &&n%%n&k% aalar R

0


40/670

:.k #%kara >an%#&t allar* A '.nra K%l% Akk&r#an ,& 28ra%lkal&l&r% & Rra 1945*

1


41/670

>a# .rla"@ %'tan8&:%r%l&r* B&n%( 8%r 'a+a" t&'- 8%tt&n 8a(ka

1 B< 'a+aak% S.,"&t-R


42/670

Kr# anl!nn F#'tak%l 8%r $&,l&t .la6a!F ,& 8%r & FI'tan8a"&t #

&%l%(l&r%n&n %l&r% >&l#%(t%r*

Trk%"& %l& 8ar( ak%n& >%r%(%l%rk&n R


43/670

M+#%"&tl&r%n&n tr 8< #a&l&r% a"n&n nakl&%".r&r&k +a&'%n%n'%"an&t%n& %8ra- t&+%#at- #t&n&,%& &"l&"& ,& &l:%-%#


44/670

r%'t%"an $&,l&tl&r ara'na (%#%"& kaar K:k-Ka"nar6a ra %l&n&r&k 8< +n&r#%(l&r% 8ar( #ak&r&l&r% 'ra'na .k(anaa,& Bkr&(t& R


45/670

8< FR&l%(&6&!%n& #%l&r%n& & 2'tan8&:%@Kara&n%& >%r#&l&r%n& #'aa& &%l#&%!%n&n Ba8Hl% 8%t#&'% Trk-l'lH# a+al%"% +&"&6ana (r#(t 8%t#&l&r%n& %#kHn ,&r&6&!% 6%+&tl& 2n>%lt&r& %l& D'#anl$&,l&t% ara'na ran'a"a kar( %(8%rl%!% "a@l#a'n ar%8% >rn*a#a%+ ta8%at ,& karakt&r% %6a8 Hn% kararlarla R


56/670

kaarla a "&t%n%l#&"%@ +attH alta Aa'nn a+% R%8% %%* akat R&:%t+akk tann#a' %l& ##kn .la6akt* ?arn r% %l& 8< ".lak%R


57/670

(na "a@l! anla(l".r*1B< 'ralara K.:&l&n(#anl!n .'tl&r&kt%!%F +%8%r (#an6a +ar&k&t& t&,&''l &%l#%"&6&!% +akknat%nat ,&r%* R&%' M&n% & 8< >%8% (a"%alarn a'l ,& &'a'.l#a!# '"l%"&r&k R&r&k'& #t&r6%# .nt.n&:#&l&r% ,& 8%l+a''a ran' 2+t%lHl% %k%rl&r%n% "a"#alar.la"'%"l& R


58/670

III* %n ran'a"a kar( a"r6a #&"l% ,ar* akat ran'larn Y&:%r#&l&r% Arna,


59/670

8&rtara &%l#&'% &@&" 'r* a#a%+ 8< +rl".r :nk #ak&r&l&r 8a(lar8a(la#a 8%r R%l% ,& R


60/670

a'lna D'#anl =a%(a+nn +%#a"&'%n% tan"a6ak ,& =a%(a+a +&r'&n& 8%r #%ktar ,&r>% ".ll"a6akt* B%r #&t %:%n R


61/670


62/670

>n&"%n& >&:%r&6&kt%* Anla(lan Ba8Hl% 8< 'ralara A,%lt&r&n%n alta Aa'n R


63/670

BBA, >amci Gmayun De#teri >o H, ss %-@%, G2 G2 >o +H(@2 :!ahedat :ecm!as,I2

:;2 ss @(-C ve C-C2 usya, bu muahedenin :;2 maddesiyle Jedi Ada Iumhuriyeti $Iezayiri

seb'a zerindeki ?smanl devleti ile mterek himaye ve ke#aleti bahane ederek, kendi

0emilerine Boazlardan 0e1me hakkn elde etmiti2 Anlamann ;::2 maddesi ise, +*8 ylAralk %@ anlamas ile ayni olu/ $:;2 madde )aradeniz yabanc har/ 0emilerine ka/al

kalacakt2 Bir de ve en mhim cihet te, Boazlara kar yabana bir Devlet tara#ndan ya/lacak

bir hareket her iki Devlete $yani usya ile T rkiye' ye k ar y6netil mi say lacak, ve Bo azlarn

mda#aas mtereken ya/lacakt $Bkz2 :!ahedat :ecm!as,$ I2 :;2 ss CC-C(2 Bu suretle usya

tara#ndan Boazlarn mterek mda#aas tezi Bab- "liye kabul ettirilmi oluyordu bu

/rensib in u sya'nn Boazl ar mes elesin de dai ma 06 z 6n nde tu tuldu unu i lerde 06recei z2 Bu

devirdeki Jedi ada ve Boazlar meselesine aitK 7nver Liya )aral, %!nan adalar,n,n


64/670


65/670

byk o lmu tur2 &%8 ays 8% tari hinde a kded ilen Bk re uahedesi i le

iki devlet arasnda normal mnasebetler yeniden kuruldu2

maddeden ibaret olan bu Bkre uahedesi, akdi srasndaki ahval

06z 6nnde tutulursa, usya i1in #evkalade elverili artlar ihtiva ettii 0ibi,

Devlet-i aliyye i1inde o nisbette bir 0a#let eseri idi2 Bir de iki 0izli maddesi

vard2 Bu anlamaya 06reK =rut nehri, ve =rut nehrinin mansabndan )aradeniz'e

kadar Tuna nehri usya' nn snr olacak yani usya bu suretle Tuna' ya kadar

var/ dayanm ve Basarabya' y da idaresi altna almt2 Anlamada uzun

uzadya Gar/ esnasnda Devlet-i aliyye'ye kar dmanca harekette bulunan

tebann a##edilmesin den bahsedilmiti2 Bununla Balkanlardaki ?rtodokslar

olduu 0ibi Dou Anadolu'daki 7rmeniler de kasdedilmiti2 3nk bu har/

esnasnda bir1ok 7rmeni uslarla ibirlii ya/mlard2 uslar, bu madde ile

hakikaten Gristiyan tebann hamileri olduklarn i#ade etmek istemilerdi2

Eizli iki maddenin biriK Tuna buyundaki 9smail ve )ili kalelerininyklmasna aitti ikincisi deK )a#kaslardaki us-Trk hududuna ait hususF bir

anlama idi2 Buna 06reK iyon $=h"se nehrinin sa sahilinden iki saatlik,

Anakra' dan d6rt saatlik mesa#edeki, ne bir istihk"m ve ne de bir /alankann

bulunmad saha $daha i1er lerd eki us sahas na har/ malzem esi ve dier

0erekli eyann tanmasnda kolaylk olmak zere, uslar tara#ndan

kullanlacaktr burada daha har/ten 6nce uslar tara#ndan ya/trlm olan

tahkimli de/oyu da uslar muha#aza edeceklerdir2 Bu sahil boyu ise ?smanl

Devletinin mlkiyetinde kalacak, #akat burada her iki tara# da yeniden

istihk"mlar ya/mayacaktr2

3ok mulak bir i#ade ile kaleme ahnan bu madde ile, uslar, iyon nehri

boyu nca, sahi lde, ?sman l sahas na ayak basm ak ve buray elde tutmak i mk"n n

salamlard2 uslar ilk #rsatta buralar hemen kendi lkelerine katmaya

1alacaklardr2 ?smanl murahhaslarnn Bkre uahedesi ile bu kadar

#aka basmalarnn asl sebebi ne olmuturO Ger halde 9n0ilizlerin basklar ve

uslara kar malubiyetler, bilhassa Devletin i1indeki dzensizlikler bir an

evvel bara zorlam olmaldr2 Joksa, >a/oleon, Bab"liyi harbin devamnatevik etmi ve yalnz )rm'n deil krk yl i1inde uslara terkedilen yerlerin

de 0eri alnabileceini Trklere telkine 1almt2 9ddia edildiine 06re ?smanl

ricali elde

Garold Tem/erley,%he rimea$/2 C82

0


66/670

0


67/670


68/670

daimF bir kontrol altnda tutabilmek maksadyle, tam manasyle merkeziyet1i birsistem ve 0eni bir memur kitlesi vcuda 0etirilmi, usya'da bir brokrasi

nizam kurulmutu2 Ayn zamanda us ordusunun /ro#esyonel bir ordu haline

0etirilmesi yolunda 0erekli tedbirler alnmt2 uPikler-ser#lerden kur'a e#rad

olarak alnan soldat $asker ar %( yl 0ibi uzun bir sre hizmet edeceklerdi2

us ordusunda 1ok iddetli disi/lin tatbik edilmekte ve askerlerin bilhassa 1ok

sk talim ya/malarna 6nem verilmekte idi2 3ar >ikola :2'nn 0ayesi us

ordusunu Avru/ann en kudretli ordusu haline 0etirmekti2 9lerde 06rlecei

zere >ikola :2 bu hususta e/ey muva##ak olmutur2 9te b6yle bir orduya

0/


69/670

mmkn olmayacakt2 Galbuki sr valisi ehmed Ali =aa, bir mddettenberi

Mransz ve Qeh zabitleri tara#ndan talim ettirdii mkemmel bir askerF kuvvet ve

hatr saylr bir donanma vcuda 0etirmiti2 !ultan ahmud ::2 da, 1aresiz

kalnca, bu de#a ehmed Ali =aa'dan ora'ya asker ve donanma 06ndermesini

rica etti ehmed Ali =aa da, 1ok dirayetli bir asker olan olu 9brahim =aa'nn

kumandasnda, sr askeri ve donanmasn "si Junanllara kar 06nderdi2

Junan 1etelerinin datlmas ancak bir zaman meselesi idi2 Makat bu srada,

9n0iltere, Mransa ve usya.nn ie karmalar durumu k6knden deitirdi2

Avru/a'da hem Mransz ihtil"linin hem de =hilhellenizm ad ile bilinen

eski Junanllara beslenen muhabbet tesiriyle ve ayn zamanda siyasF

ml"hazalarla Junanllara istikl"llerini kazanmalar yolunda her trl manevF

ve maddF yardm ya/lmaa baland2 Bir1ok Avru/a memleketinde asFl Junan

milleti nin barbar Trklerin zalim idaresinden kurtarlmas yolunda 0ayret

sar#ediliyordu2 Junan milletinin hi1 de asFl olmad, 1ok ksa bir zamandaanlalmakla beraber, Trkler'e kar dmanlk zaten Avru/a'da 1ok eski

olduundan, bu de#a yeniden tazelenmiti2 ite 3ar >ikola :2 da bundan

#aydalanarak, usya tara#ndan 6tedenberi tatbik edile0elen Trkiye'ye kar

bask ya /mak siya setini ele a ld 2

)1k )aynarca Barndan itibaren usya'nn ?smanl me- malikindeki

Gristiyan ?rtodoks teb'ann h"misi roln zerine aldn ve #rsat dtk1e

Bab"li nezdinde bu hususta baskda bulunmaa baladn 06rmtk2

usya'nn bu de#a 7#l"k ve Budan zerinde 06z olduundan birdenbire ora

ahalisinin zulm 06rd ve ;oyvodalarn tayini hususunda usya'ya hak

tannmas meselesi ortaya atlmaa baland2 Bir de Boazlardan us ticaret

0emilerine tam bir serbest 0e1i hakk tannmas ve us limanlarna 0elecek

yabanc 0emilere de bu hakkn verilmesi meselsi ortaya 1kt2

Jeni1eri ?ca'nn il0asndan az sonraki bir zamana rastlamas dolaysiyle,

!ultan ahmud ::2 bu us tale/lerini dikkat nazarna almak mecburiyetinde idi2

>eti cede usl arla yeni bir anla ma imza lamak mecburiyeti has l o ldu2 %( 7yl l &

+ 7kim 8% tarihinde Akkerman'da imzalanan bu mukavele $Ionvention ileusya- ya birtakm yeni imtiyazlar tannd veya eskileri tasdik edildi2 Bir

etniK BBA >amei Gmayun De#teri >o H, ss @RH-@( :!ahedat :ecm!as, I2

:;2 ss C*-(2

00


70/670

mddet 6nce akdedilen Ticaret muahedesi maddelerine istinaden us ticaret

0emilerinin Boazlardan serbest1e 0e1ilerine, Bab"li tara#ndan her han0ibir

mkilat 1karlmamas, ayn ekilde us limanlarna 0itmek isteyen yabanc

ticaret 0emilerine de m"ni olunmamas kabul ve tasdik edildi2 Bir de !r/lar

ve 7#l"k- Budan'a ait us istekleri de kabul edilmiti2 usya bu suretle,

Devleti aliyye'ye isyan eden veya isyana hazrlanan teb'ann h"misi roln

a1k1a zerine alm bulunuyordu2 Bu rol bilhassa Junan isyan

mnasebetiyle bsbtn belli oldu2

9n0iltere'nin Junan 1etecilerini muhari/ s#atyle tanmas Mransa ve

usya tara#ndan da tasdik edilince bu 1 devlet ile Bab"li'nin aras birdenbire

a1lm ve her 1 devletin de el1ileri 9stanbul'dan ayrlmlard2 Bunun zerine

9n0iliz Mransz ve us har/ 0emileri, Junanllarn lehinde 06steri ya/mak zere

ora a1klarna 06nderildi2 Bu srada ?smanl-sr donanmas da >avarin

limannda demirlemi, hareketsiz bir halde bulunuyordu2 Derken %H 7kim 8%+

tarihinde bu 1 devletin har/ 0emileri >avarin limanna 0elerek, ortada hi1birsebe/ yokken, ?smanl-sr donanmasna hcumla klliyen imha ettiler2

Bununla Junanllarn istikl"l kazanmalar ii birdenbire 0eliti2 3nk,

kendilerini tedi/ edecek askerF kuvvet kalmamat2 Bu #el"ket zerine ibrahim

=aa'nn kuvvetleri sr'a 0eri alnmlard2 Bab"li ise bu olay il0ili devletler

nezdinde iddetle /rotesto etti ise de her 1ne kar birden har/ a1acak bir

durumda olmadndan, muhtemel bir us istil"sn 6nlemek maksadyle Tuna

boyu na as ker evki ne bala d2 Bunun z erin e usya 8%8 yl >i san ayn n

sonunda Trkiye'ye har/ il"n ile hemen askerF harekete 0iriti2 3ar >ikola :2'nn

0ayesi 9stanbul ve Boazlar ele 0e1irmekti2 >avarin'de Trk donanmas imha

edildii i1in )aradeniz tamamiyle serbest olduundan uslar bu ii baara-

caklarn sanmlard2

Jeni1eri ?ca'nn il0asndan sonra yeni Trk ordusu henz teekkl

halinde olmasna ramen, Tuna boyunda uslara iddetle mukavemet ettii 0ibi,

5umnu ve us1uk kaleleri de uslara mukavemetle dman byk kay/lara

urattlar2 ama#ih uslar Eeneral Diebi1 kumandasnda yine de Balkanlar

amaa muva##ak oldular ve %H Austos 8%* tarihinde 7dirne'yi i0al ettiler2

uslar, )a#kas ce/hesinde de, Eeneral =askevi1 kumandasnda ?smanllara kar

by k za# erle r ka zand lar 2 5uhum , )a rs ve 7r zurum ka lele ri usl arn elin e dt2

Bu suretle har/ tamamiyle Trklerin aleyhine

01


71/670

d6nm ve 9stanbul ile Boazlar dahi us tehdidine maruz kalm 0ibiydi2

omelideki ?smanl kumandanl, us kuvvetinin HH2HHH kadar olduu ve

9stanbul'un da tehlikeye maruz bulunduu zehabna ka/larak, !erasker Gsrev

=aa'nn ikaz ve ihtarlarna ramen bar mzakerelerine 0irimek karar ald2

Galbuki b6yle bir karar tamamiyle yersizdi %H-%( bin kiilik bir kuvvetle uslar

7dirne'den at/ imha etmek ve harbin seyrini k6knden deitirmek iten bile

olmayacakt2 !ultan ahmud ::2u ve Bab"li'yi bu bara zorlayan "miller arasnda

5eyhlisl"mn ve /anie ka/lan baz zmrelerin rol byk olmutur2 TabiF bu

husustaki en byk "mil bil0isizlik ve korkaklkt2 )ald ki Diebi1'in ordusu ancak

%H 2HHH kiiden ibaret olu/, bunlardan bir 1ou hasta ve sil"h bakmndan da

yetersiz bir durumda idi2 us ordusunun bu /erian hali ile Boazlar'a kadar

ilerlemesi ve 9stanbul'u almas imk"nszd2 uslar bar akdi tekli#ini hemen kabul

ettiler ve %& C 7yll 8%* tarihinde 7dirne'de bar imzaland2

7dirne uahedesindeki us artlar nisbeten ha#i#ti2 3ar >ikola :2 usaskerleri tara#ndan ele 0e1irilen sahann hemen he/sini de ?smanl =adiahna

kar besledii samimF dostluk hislerinin i#adesi olarak iade eylemiti2 Trkiye

ile usya snn eskisi 0ibi, =rut nehri olarak kalacakt2 Bab"li, usya ile 9ran

arasnda H&%% 5ubat 8%8 tarihinde akdedilen Trkmen 3ay bar ile

usya'ya braklan 7rivan ve >ah1ivan Ganlklarnn usya'ya ait olmasn

tanyacakt2 Bir de 7#l"k ve Budan Beylerine tannan imtiyazlar da tasdik

edecekti2 Ayrca, ;::2 maddede, us ticaret 0emilerinin 9stanbul ve 3anakkale

Boazlarndan 0e1ilerine ve tadklan eyaya hi1 bir ekilde mdahale

edilmiyecei hususunda etra#lca kaytlar da konmutu2 us hkmetinin bu

meseleye bilhassa ehemmiyet verdii 06rlmektedir2


72/670

hasnda zuhur eden askerF 01lkler ve muhtemel milletleraras siyasF ve

askerF 0elimeler 06z 6nnde tutularak, 7dirne muahedeleri ya/ld srada,

3ar >ikola :2 nn Trkiye'ye kar takib edecei siyasetinde de esasndan bir

deiiklik hasl oldu2 Bu siyaset, usya'nn yakn bir 0elecekte 9stanbul ve

Boazlar ele 0e1irmeyi deil, usya'nn karsnda zay# bir ?smanl

Devletinin bulundurulmas ve Trkiye'nin btnlnn devam ettirilmesine

dayanacakt2

Bu 06r, o sralarda yedi kiiden teekkl eden, banda eski 9stanbul

el1isi )o1ubey ve aralarnda =rens Dakov ile >esselrode'lerin de bulunduu

ve vazi#esinin us d siyasetini tanzim olduu bir komisyonca te#erruatl bir

ekilde tesbit edilmi ve 3ar >ikola :2 tara#ndan da benimsenmiti2 Bundan

b6yl e usya, ?sman l 9m/a rato rluunun btnln muha# aza ve mda# aa

roln zerine alacakt bu siyaset icab ?smanl Devleti usya.nn himayesi

altna konmu olacakt bu dzen bozulacak olursa usya i1in mdahele yollar

a1lacakt2 ?smanl Devleti yaknda 16kecek olursa, bu de#a Avusturya'nn Tunazerinden Balkanlara ve hatt" )aradeniz'e sarkmas, 9n0iliz ve Mransz do-

nanmasnn da )aradeniz'e 0irmesinden korkulmakta idi2 Dolaysiyle usya'nn

men#aatlar icab 9stanbul ve Boazlarn zay# bir Trkiye'nin elinde bulunmas,

usya'nn karsna Boazlarda ve :stanbulda kuvvetli devletlerin 1kmasna

tercih edilecei muhakkakt, ite bu siyaset icab, 3ar >ikola :2 kendisinin

?smanl =adiahnn en samimF dostu olduunu iddiaya balamu2

>itekim tasd ikl i bar metni ni sunm ak zere !t2 =ete rsbur0'a 0ele n Gali l

=aanm, /arlak bir askerF resmi 0e1idi mteaki/, !arayda kabul srasnda $i i

?cak 8@H, 3ar >ikola :2, kendinin !ultan ahmud ::2 a kar besledii

hakikF dostluk hislerinden misal vermek isterken, $hakikatlere tamamiyle

aykr olarak us askerleri tara#ndan i0al edilen yerlerde Jeni1erilerin

bakald rmalarna asla msaa de edil medii ve Gr isti yan teban n dahi !ult an'a

kar bakaldrmasna asla msamaha 06sterilmediini s6ylemiti2 3ar >ikola

hatt", Galil =aa'y veda merasimine kabul ettii zaman, !ultan ahmud ::2 a

kar besledii samimF hislerinin i#adesi olarak !ultan'a iletilmesi i1in, 6yle bir

mesaP her kesin huzurunda s6ylemekten dahi 1ekinmemitiK !ultan ahmud ::2un saltanat ve sl"lesinin devamnn en emin yolu, ="di"hn, teb'asnn ekseri

T2 !chiemann, "eschichte !sslands !nter Kaiser :ikola!s :2 $Berlin *H8 Bd ::,

@8+&88 G2 Tem/erley,%he rimea$/2 (+ $bilhassa not *(, /2 C2

02


73/670

yetinin dinini tekil eden Grrstiyanlk-?rtodokslua intisa/ etmesidir2 Jani,

>iko la :2, !ult an ahmu d ::2 a :sl" miye ti br ak/ ?rtodokslua 0e1mes i

tekli#inde bulunmutu2 Ikiy!$ milyon slmann hali#esi ve isl"miyet

esaslarna 06re kurulan ?smanl Devleti'nin ="di"hna b6yle bir tekli#te

bulu nabi lmes i i1in , 3ar' n Trk iye hakk nda ki bil0isi nin ne kadar i/ti daF

olduunu a1k1a 06stermektedir2 3ar >ikola b6yle bir resmi kabul esnasnda bu

kabFl tekli#i ile en byk slman Devletinin hkmdarna kar say0szlk

06sterdiinin, bu tarzdaki kabal ile kendisini ve etra#ndakileri ne kadar 0ln1

bir mekie koyd uun un #ark nda bil e dei ldi2 3ar' n bu yoldaki tekl i#i mama#i h

rast0ele ya/lm deildi o hakikaten ahmud :l2un ?rtodokslua 0e1irilmesini

ciddF olarak tasarlamt2 Bir mddet sonra, Boaz'a 06nderilecek us askerlerinin

bandak i Eener al ura vyev 'e >iko la :2 tara# ndan veri len tali mat aras nda

?smanl =adiahn ?rtodokslua kazanmas maddesi de vard2 Galil =aa,

tabiatiyle 3ar'n bu mesaPn ciddiye almam ve !ultan ahmud :l2a bundan tek

bir s6zle bahs etmem iti r2 Bu hadi se, u s 3ar 'nn ?smanl Imptaratorlu)unukendi himayesi altna almak i1in tasarlamad hi1bir eyi brakmadn da

06stermek itibariyle dikkat 1ekicidir2

u s k u v v e t l e r i n i n B o a z a 0 e l i l e r i v e G n k " r i s k e l e s i u a h e d e s i

8@% de sr valisi ehmed Ali =aa'nn isyan bayran kaldrmas,

5ark eselesini hi1 beklenmedik bir sa#haya srklemiti2 ?smanl Devletini

usya.nn himayesi altna koymas i1in >ikola :2 #rsattan #aydalanmak istemi,

di/lomatik ve askerF her 1areye bavurmutu, 6nce 0eneral urav'yev, ehmed

Ali =aay korkutmak maksadyle sra 06nderilmiti2 urav'yev sonra

:stanbula 0elmi, !ultan ahmud ::2 ve Trk ricaline usyadan yardm

istemeleri yollu telkinlerde bulunmutu2 ehmed Ali =aa'nn kabiliyetli bir

asker olan olu ibrahim =aa'nn kumandasndaki, mkemmel yetitirilmi

ordusu, ?smanl kuvvetlerini birka1

Th2 !chiemann, ",schich= !sslands !nttr KaiserN,kola!s I. Berlin *H8, B2 :2 @*HK

>ikolai ihm $?smanl #evkala de el1isi Galil =aaya 0esa0t habeK das sicherst e ittel,

seiner Gerrcsha#t und seiner Dynastie dauernder Bestand zu 0eben, Sare #r den !ultan,

sich dem Elauben der ehrzahl seiner ntertanen anzuschliessen, d2 h2 zum Ihristentum

berzutreten2 3ar >ikola :2 nn bunlar s6yledii /ek bilinmiyorsa da, sonralar Eeneral

urav'yeve bu yolda talimat verdii biliniyor2

03


74/670

de#a yendikten sonra, Milistin ve !uriye'yi i0al etmi ve )onya zerine

yrm2 % Aralk 8@% tarihinde )onya'da vukubulan meydan muharebesinde

?smanl ordusu k"milen datld ve !adrazam da esir dt2 Bununla ?smanl

Devleti'nin devam ve !ultan ahmud ::2un tahtm muha#azas 0nn meselesi

oluverdi2

!ultan ahmud ::2 ehmed Ali =aa tara#ndan ba06steren tehlikenin

#arkna varnca daha )onya hezimetininden evvel, yardm istiyerek 9n0iltere'ye

bavurmutu bir 9n0i liz dona nmas mn Akden iz'e 06nd eril mesin i i stemi ti 2Makat

Gariciye n"zn s#atiyle Ingilterenin d siyasetini yrten $Qord =almerston,

Bab"li'nin bu mracaana aldrmad ve sadece di/lomatik muzaherette

bulu naca n bildirm ekle yeti ndi2 % Mransa'nn ehmed Ali ile 1ok yakn

mnasebetleri bilindii cihetle ahmud ::2 yardm i1in bu devlete ricada

bulu nmak iste memi ti2 ?rta da kala kala usy a vard 2 Late n 3ar >iko la, daha

)onya hezimetinden 1ok 6nce !ultan ahmud ::2 a yardm tekli#inde bu-

lunmutu2 Bu mnasebetle !aray mah#illerinde 1ok heyecanl anlar yaand ve

teredddler 0e1irildii biliniyor2 us yardmm en 1ok iltizam eden Merik Ahmed

=aa olmutu2 !ultan ahmud ::2 un tahtm kaybetmek korkusu us yardmm

istemee zorlad biliniyor2

ahmud ::2 bu us yardmndan doacak neticelerin #arknda idi2

istanbul'daki 9n0iliz se#iri =onsonby !ultan'a bu tehlike zerine dikkati 1ekince,

=adiah $veya yaknndakileri denize den, $boulmamak i1in ylana $bile

sarlr cevabn vermi ve bu s6zler istanbul'da hemen yaylmt2 ahmud ::2

hakikaten denize dm ve boulmamak i1in ylana sanlmak' mecburiyetinde

kalmt2 )onya za#erinden sonra ibrahim =aa'nn kuvvetleri )tahya'ya doru

ilerlemiler, Anadolu'nun muhteli# yerlerinde ibrahim =aa'ya kar sem/ati

tezahrleri balamt2 Bab"linin elinde 9brahim =aaya kar koyacak kuvvet

yoktu dolaysiyle istanbul'un da dmesi 0n meselesi 0ibiydi, ibrahim =aa

istanbul'a 0irince, !ultan ah- 2mud ::2 un ve ?smanl h"nedamnm sonu 0elmi

olacakt, 9n0iltere ve Mransa bu durum karsnda seyirci kaldklarndan $ve hatt"

Mransa- nn ehmed Ali =aa'y tuttuu belli olduundan us 3ar'ndan 0elen

yardm tekli#ini kabul etmekten baka 1are kalmyordu2 >itekim !ultan ahmud

::2, @ 5ubat 8@@ tarihinde, istanbul'daki

G2 Tem/erley, The Irimea, /2 @2

% Ayn y2 /2 *2

14


75/670

us el1isi Butenov vastasiyle 3ar >ikola :2ya "si ehmed Ali =aa'ya kar

yardm istiyerek yazl bir mracaatta bulunmutu2

!evasto/ol'de e/ey bir zamandanberi haz r bulunan Qazarev

kumandasmdaki us donanmas hemen hareketle, %H 5ubat tarihinde 9stanbul

Boaz'na 0irdi ve Byk Derede demirledi2 Bunun zerine etekleri tutuan

Mransz el1isi Amiral oussin, !ultan'a mracaatla us #ilosunun derhal Boaz'

terkini istedi2 9n0iliz el1isi de ona kald2 !ultan ahmud ::2 da Mransa'nn

ehmed Ali =aa'ya kar Devleti Aliyye'ye yardm edeceini taahht ederse

Bab"li'nin de uslardan #ilolarn 1ekmelerini istiyeceini bildirdi2 Mransz

el1isi b6yle bir taahhtte bulunduktan sonra, Bab"li de us el1isi vastasiyle,

donanmalarnn 0eri 1ekilmesini istemee balad2

Galbuki Mransz ve in0ilizlerden umulan yardm ve ehmed Ali =aa'ya

kar ya/lmas 0erken bask boyuna 0eciktiriliyordu, izmir'de 9brahim =aa'ya

katlmak i1in bir ayaklanma dahi olmutu2 Bunun zerine Bab"li usdonanmasnn Boaz'da kalmasna ses 1karmad2 uslarn zaten 1ekili/ 0itmee

hi1 niyetleri yoktu bil"kis !e- vasto/ol'dan boyuna yeni har/ 0emileri ve asker

0elmekte idi2 % >isan tarihlerinde Boaz'n 0iriinde btn us )aradeniz

Donanmas ydm bir halde idi2 Beykoz'a da % bine yakn asker 1kanl- mt2 %

Bu suretle usya Boazlan ve :stanbulu i0al edecek bir durumda idi2 Mransa ve

9n0iltere buna mani olmak i1in, ehmed Ali =aa 'ya bask ya/lar,

donanmalarm sr sahillerine evkettiler2 Bunun zerinedir ki, ehmed Ali

=aa i1in 1ok iyi ardar dahilinde !ultan ahmud ::2 ile bir anlama ya/ld

ehmed Ali =aa'ya sr valilii ve daha baka yerlerin valilii tannd2 Bu

de#a 9n0iltere ve Mransa us donanmasmn Boazlar'dan 1ekilmesini srarla tale-

be baladlar2 Bab "li de bu hususta teebbse 0e1t i2 usl ar da Temmuz 8@@

tarihinde 1ekili/ 0ideceklerini v"dettiler2

Makat uslarn 1ekilmesinden 6nce 1ok 6nemli bir di/lomatik

mumeleolduK8 Temmuz 8@@ $%H !a#er %C* tarihinde Boaz i1indeki Gnk"r

iskelesi )6k'nde usya ile Trkiye arasnda bir anlama imzaland2?smanl

="di"h tara#ndan murahhas olan !erasker Gsrev =aa, ir Mevzi Ahmed=aa ve eislktta/

storiya DiplonuUii:2 C( G2 Tem/erley,T!e "rimea/2 (2% >2 >2 urav'yev,!sskiye na #osore v >?@@ g. $uslar Boazi1inde, 8@@ ylnda $2;loskva

8*2 m2 y2

@ Dileri Bakanl Arivi $ksaltmasK D9 A usya, muahedat ksm, Dosya >o2 CH( G2

Tem/erley,%he rimea$/2 +H2

1


76/670

Gac ehmed Aki# 7#endi, us 9m/aratoru tara#ndan da #evkalade el1i )ont

Aleksi ?rlov ve 9stanbul'daki us el1isi Butenev tara#ndan imzalanan bu

muahede, um4mF mahiyette alt maddeden ve 0izli bir maddeden ibaretti2 Bu

muahede ile, ?smanl Devleti ile usya arasnda bar, dostluk ve itti#ak'

ebediyen srecekti2 Bu anlama aslnda teda#i bir itti#ak mahiyetinde idi2

Bunun mddeti sekiz yl olu/ $adde ;2 +*8&+** daki itti#aktaki cmlelerle

i#ade edilmiti2 usya, ?smanl 9m/aratorluunun devamn ve istikl"linin

muha#azasn arzu ettiini bildirmiti2

7n mhim madde ise 0izli madde idi2 Buna 06reK Ger iki devlet tehlike

vukuunda birbirine btn imk"nlar dahilinde yardmda bulunacaklard2 ?smanl

Devleti'nin usya'ya maddF yardmda bulunmas hususunda mkl"tla

karlaaca 06z 6nnde tutularak Bab"li'nin usya'ya ya/aca yardm

3anakkale Boaz'nn $usya'dan baka btn devletlere ka/atlmas eklinde

olacakt2 Jani Boazlar $har/ halinde ancak uslar'a a1k tutulacak, btn dier

devletlere ka/atlacakt2 Bu suretle 3ar >ikola :2 en 1ok arzu ettii anlamay

elde etmi bulunuyordu us donanmasnn Boaz- lar'a 0irmesi ve 0e1mesi

hakkn almakla, usya'mn 9stanbul ve Boazlar zerine h"kimiyetinin

salanmas i1in artk bir mania kalmyordu2

Bu mehur anlamann hazrlanmas i1in ays balarnda 9stanbul'a

#evkal"de el1i s#atyle 06nderilen )ont Aleksi ?rlov'un byk 0ayretler

sar#ettii ve =adiahtan baka btn Trk byklerini rvet vermek veya c"zi/

tekli#lerde bulunmak suretiyle elde ettii s6ylenmektedir2% Bu iddiann ne

dereceye kadar doru olduu bilinmiyor bilinen cihet %u sralarda ?smanl

ricalinden bir 1ounun, 9n0iliz ve Mranszlara kzarak, usya ile anlamak yoluna

sa/m olmalardr2 Bir 1ou da belki +*8&* ve 8H( us-Trk itti#aklar nasl

hemen kaldnld ise, Dunun da ksa bir zamanda hkmsz kalacan

dnmt2 Makat ne olursa olsun 3ar >ikola :2 ehmed Ali =aa meselesinden

#aydalanmay bilmi ve Boazlar'a 0iren donanmas ile Beykozdaki % bine

yaklaan askerine dayanarak,( Bab"li'yi b6yle bir anlama ya/maa zorlamt2

!ultan ahmud

etternich, Gnk"r iskelesi muahedesi nin hakikF mahiyetini 6renince, 0ya, ?smanl

Devletinin bundan b6yle Bab"li deil Bevvab"li $Jksek ka/c olduunu s6ylemiti2

% storiya diplomatii:, C2

@ #storiya diplomatii:, C2

1


77/670


78/670

e#k"r tara#ndan desteklenen ve Gariciye >azr =almerston tara#ndan 6ne

srlen 06r de bunun tamamiyle aksi idiK usya'nn Trkiye'de n#uz

kazanmas ve 9stanbul ile Boazlarda h"kim olmas ile 9n0iltere.nin emniyeti ve

bilhassa Gindist an yolu nun tehl ike ye de cei idd ia edil mekte idi 2

Dolaysiyle =almerston, usya'ya kar y6neltilen 9n0iliz siyasetinin ba

temsilcisi oldu2

=almerston, Gnk"r iskelesi Anlamasndan tabiatiyle memnun kalmam ve

bunu n y rr lkt en 1ka rlmas veya 0eni let iler ek bu anla maya 9n0i lter e ve b az

dier devletlerin de katlmas suretiyle baka bir ve1he verilmesini tasarlyordu2

Tam bu sralarda, ehmed Ali =aa ile #azla yakn mnasebetler kurmas

yznden 9n0iltere ile Mransa'nn aras a1lm ve bundan 3ar >ikola :2 isti#adeye

kalkm, y"ni 9n0iltere ile anlama yollarn yoklamak istemiti2 8@ ihtil"li ile

Mransada tahta 0e1irilen )ral Qouis- =hili//eten ne#ret etmesi dolaysiyle 3ar

>iko la :2 9n0i lter e ile 5ark esel esi zeri nde anla abilecei ni ummay a

balamt 2 =alm erston da bir aral k usya'ya yaklar 0ibi oldu ve 9n0i lter e,

Avusturya, =rusya ve usya arasnda adet" ukaddes :tti#akn yenilenmesi

mahiyetinde, ( Temmuz 8CH da Qondra'da bir anlama imzaland2 Galbuki

bund an az 6nce, :sta nbul daki Mransz el1i si, Gariciye >az r Thie rs'den ald

talimata istinaden, us tara#tan ve ehmed Ali =aa'nn amansz dman

olarak tannan ;eziriazam Gsrev =aann azlini Bab"li'den tale/ etmiti,

9n0iltere ile usya ve Avusturya arasnda bir anlamann vukua 0elmesi Mransz

hkmetini sr valisine kar taki/ ettii siyasetini deitirmee ve byk

devletlerin siyasetine uymaa zorlamt2 Dolaysiyle, =almerston'un arzusu ve

di/lomatik mahareti sayesinde Gnk"r 9skelesi anlamas da 3ar >ikola :2nn

tasarladndan tamamiyle baka bir ekile kondu2

Gnk"r iskelesi uahedesi 8 yl i1in akdedilmi olu/ 8C Tem- muz'unda

sona erecekti2 Bunu nazar dikkate alan =almerston, bu anlamaya usya'dan

baka 9n 0il tere, Avus tury a ve =r usya ile Mrans a- nn kat lmas na 3ar >iko la :2mn

muva#akatim almt2 3ar da, 9n0iltere ile baka meseleler zerinde anlamak

midiyle bunu ya/- m2 Laten buna muva#akat etmezse karsnda 9n0iltere,

Mransa ve Trkiye'yi bulacandan, ya anlamak veya harbi 06ze almak

G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 +@&+CK nkiar !kellessi is a true turnin0 /oint

in the attitude o# 7n0lish statesmen tovvards ussia2 :t bred in =almerston a #atal hostility

to ussia2-storiya diplomatii$:, C82

1/


79/670

klarndan bFri vard2 @ Temmuz 8C tarihinde, Qondra'da bir tara#tan

?smanl Devleti 6br tara#tan usya, 9n0iltere, Avusturya, =rusya ve Mransa

olmak zere akdedilen bu yeni anlamaya 06reK Trkiye har/te olmad

mddet1e 9stanbul ve 3anakkale Boazlar btn devletlerin har/ 0emilerine

ka/al kalacakt2 5ayet Trkiye harbe 0irerse, Bab"li men#aatlan bakmndan

uy0un 06rd devletle anlaarak har/ 0emilerini Boazlardan 0e1irebilecekti2

Bu suretle, usya'mn Boazlar zerindeki inhisar kaldrlm oldu2 ama#ih

3ar >ikola :2 bu durumdan yine memnundu2 3nk netice itibariyle Mransa'nn

son yllarda Jakn - Doudaki imtiyazl durumuna son verilmi ve 9n0iltere ile

usya arasnda bir yaklama hasl olmutu2

) r m G a r b i v e = a r i s u a h e d e s i

9n0iltere ile usya arasndaki yaknlk bu sralarda 9n0iltere'de vukubulan

kabine deiiklii ile bsbtn 0elimi 0ibiydi2 Bu de#a iktidara 0elenmuha#azak"r bavekil obert =eel us tara#tarl ile tannmt =almerston

yerine Gariciye >azr olan Qord Aberdeen de, 9n0iltere'nin bir1ok hususta

usya ile anlaabilecei kanaanda idi2 9n0iltere'deki bu kabine deiiklii 3ar

>ikola :2 nn mit leri ni bsbtn art rm ve Trk iye meselesinde 9n0i lter e ile

anlamann kolaylaaca zannedilmiti2 3ar >ikola :2 nn ayet )rali1e

Jiktorya tara#ndan bir davet vukubulusa 9n0iltere'yi ziyaret edecei 6reni-

lince, 9n0iliz hkmeti tara#ndan resmF davet ya/lmt2 %>ikola :2 maiyeti ile

bir likt e @ ays 8CC tari hind e Brit anya Adas 'na ayak bast ve byk bir

merasim ve samimiyetle karland2 )rali1e, lordlar, devlet adamlar, donanma

ve Irdu erk"n us 3ar'na kar byk bir ihtimam 06sterdiler2 @ >ikola :2

bund an #evkal"de memnu n kald ve b6yl e samim F bir hava i1inde 9n0i liz

Gariciye nazr Qord Aberdeen'e Vindsor !aray'ndaki bir resmi kabul esnasnda,

Trkiye- ye ait 06rlerini a1maktan 1ekinmedi2 Gaziran'n ilk 0nlerinde

vukubulan bu 06rmede 3ar >ikola'nn Qord Aberdeen'e s6yledikleri, )rali1e

;iktorya ve =rens Albert'in yaknlarndan olan, Baron !tockmar tara#ndan

nakledilmitir2 3ar ile mlakattan hemen sonra Aberdeen'in kendisi tara#ndan

Baron !tockmar'a anlatlan

#storiya diplomatii:, C%% G2 Tem/erley,T!e "rimea/2 C&*% G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 %(@&(C Astoriya diplomatii$ : , C%@72 ;2 Tarle ,

Kr,mskaya voyna$)rm Garbi $oslcva *C, T2 :, s2 +C&+(2

@ G2 Tem/erley,%he rimea/2 %((2

10


80/670

konuma 6yle olmuturK 3ar >ikola, Qord Aberdeen'e 6yle hita/ etmitiK

'Trkiye 6lm yatandadr2 Biz onun hayatn muha#aza i1in 0ayret

sar#edebiliriz, #akat bu ite muva##ak olamyacaz2 ? 6lme mahk4mdur ve

$muhakkak 6lecektir2 9te b6yle bir zaman kritik olacaktr2 Ben $o zaman

ordularm harekete 0e1irmek mecburiyetinde kalacam imdiden 06ryorum2 ?

zaman Avusturya da b6yle bir ey ya/acaktr2 Bu hareketi ya/arken ben

Mransa'dan baka hi1bir devletten 1ekinmem2 Mransa ne istiyecektirO )orkarm ki,

Mransa A#rika'da, Akdeniz'de ve 5ark'te kendisinde 1ok ey istiyecektir2 Ger halde

Ankona heyeti se#eriyesini hatrlarsnzO >eden Mranda b6yle bir heyeti

askeriyeyi mesel" Eirit'e veya 9zmir'e 06ndermesinO Jani bu suretle, us ordusu,Avusturya ordusu ve byk bir 9n0iliz donanmas o sahada to/lanabilir2 Atein

yaknnda bu kadar 1ok barut #1s olunca, kvlcmlarn bu barut #1larn tutu-

turmayacaklarn kim 0aranti edebilirO2

3ar >ikola :2 Aberdeen ile konumakla yetinmiyerek, Bavekil $ve us

dostu obert =eel ile de bu hususta 06rmek #rsatn ka- 1rmad2 Trkiye

behem ehal dec ekti r diye s6zl erine bal yan 3ar, 6yle devam etmiti K>esselrode $us Gariciye nazr bu #ikirde deildir, ama ben buna kat'iyetie

kaniyim2 !ultan $Abdlmecid bir d"hi deildir, o alel"de bir insandr2 ? her

han0i bir kazaya urarsa Trkiyenin ne olacan tasavvur edebilirmisiniz O Bir

1ocuk ve niyabet2 Ben Trkiyeden bir kar to/rak dahi istemem, #akat baka

biri sini n de bir kar to /rak almas na msaa de e demem 2

=eel de buna 1ok el"stikF bir ekilde ceva/ vermi ve dolaysiyle

9n0ilterenin sr'da kuvvetli bir hkmetin yerlemesine msaade etmiyeceini,

1nk bu takdirde 9n0iltere'nin ticaret men#aatlerinin zedeleneceini i#ade

etmiti2 Jani =eel, Trkiye'nin muhtemel bir taksiminde 9n0iltere'nin sr

zerinde 06z olduunu anlatmak istemiti2

>iko la :2 da s6zlerin e deva mlaK Trk iye ile ne ya/ lmas 0erekti i

hususunda imdiden birey kararlatrmak doru deildir2 3nk bununla onun

6lm 1abuklatrlm olur2 Bundan dolay ben status guonunmuha#azas i1in

elimden 0elen her eyi ya/acam2 Makat vuku bulabilecek ihtimalleri drst bir

ekilde 06z 6nnde bulundurmak, makul muhakeme yolu ile doru ve drst bir

an-

72 ;2 Tarle,Kr t mikaya voyna:, ss ++&+8 $Denkumrdigkeiten aus den $apierendes %rei&

66


81/670

amaya varmak 0erekecektir demiti2' Jani 3ar >ikola 2 Trkiye'nin

mukadderat hususunda usya ile 9n0iltere arasnda behemehal bir anlamaya

varlmas lzumundan, 9n0iliz devlet adamlarna a1k1a bahsetmiti2

Eerek Qord Aberdeen ve 0erekse obert =eel, 3ar'a balayc her han0i bir

i#adede bulunmamalarna ramen, >ikola :2 bu 06rmelerden #azlasiyle

memnun kalm ve 9n0iltere ile Trkiye meselesinde bir anlamaya

varlabileceine hkmetmiti2 9n0iltere'den bu hava i1inde d6ndkten sonra,

Qondra 'dan alnan haberler 3ar' n bu 06rn teyid eder mahiyette

06rnyordu2 3nk ayn yln Austosunda Qord Aberdeen Qondra'daki us

el1isi Brunnovv'e 9n0iltere ile usya arasnda bir itti#akn akdinden bile $0er1i

bir aka kabi linden bahs etmiti2 %B6yle bir itti#ak, tabii Mransa'ya kar olacakt2

>ite kim Mrans a'da devlet idar esin in bana >a/o leon :::2 'n 0e1me si ile, bir

tara#tan Mransa ile in0iltere'nin dier yandan Mransa ile usya'nn aras

adamakll a1lmt2

8C8 ihtil"linden sonra Mransa'da ikinci Iumhuriyet il"n edilmiti2 Bu arada=aris'te ba06steren aa tabaka ayaklanmasnn Eeneral Iavai0nac tara#ndan

kanl bir ekilde bastrlarak intizamn iadesi 3ar >ikola :2nn #azlasiyle

houna 0itmiti2 Mransa'da ya/lan Iumhurbakan se1imini, >a/oldon :2 n

ah#adndan /rens Qouis >a/oleon kazanmt2 Qouis >a/oldon bir hkmet

darbesi ile idareyi tamamiyle eline alm ve C Aralk 8(% tarihinde kendisini

>a/o leon :::2 ad ile 9m/ar ator il"n etmiti2

9n0iltere dahil bir1ok devlet, >a/oldon :::2 un 9m/arator nvann

tandlar2 Makat eruiyet /rensi/lerinin en kudretli dayana olan us 1ar

>iko la :2 iht il"l ci yol larl a $yan i umum F se1im le ikt idara 0eld ikte n sonr a,

bana ta1 0iym i olan bir kims eyi 9m/a rato r olarak tanmak ist emiyor ve

>a/ol don :::2 a r esmF muha berat ta bir ader dei l, sadece dos tum diye hit a/

hususunda srar ediyordu2 Avusturya ile =rusya da ilk 6nce 3ar bu hususta

destek- ledilerse de az sonra >a/oldon :::2 un biraderli0ini tandlar2 9te bu

nvan yznden >ikola :2 ile >a/oldon :::2 un aras 0ittik1e a1ld2

ama#ih bu sralarda in0iltere ile Mransa'nn aras da iyi cl- maktan

uzakt hatt" tekrar iktidara 0etirilen Qord Aberdeen, us

72 ;2 Tarle, ayn y2

% G2 Tem/erley,%he rimea$/2 %(C2

1


82/670

el1isi Brunnovv'a, >a/oldon'un 9n0iltere'yi istil"ya hazrlandndan' dahi

bahs etmiti2 Qondra'dan aln an bu 0ib i haber ler, 3ar >iko la Q da 9n0i lter e ile

Mransa'nn arasnn adamakll a1ld ve bu iki devlet arasnda bir yaklamann

mmkn olmayaca kanaatini bsbtn kuvvetlendirmiti2 us 3an bir tara#tan

hakl idi 1nk >a/oldon :::2 n Jakn 5arkta, bilhassa Milistin ve !uriye

zerinde emelleri olduu 0ibi, ?smanl mem"likinde imtiyazb bir durum almakistedii biliniyordu2 Bu yzden 9n0iltere ile Mransa'nn men#aatlar

1aacandan 9n0iltere'nin daha ziyade usya'ya yaklamas uzak bir ihtimal

saylamazd2

istanbul ve Boazlar almak ve 6lecei muhakkak saylan hasta adamn

mirasna konmak arzusu 3ar >ikola :2 da bir idee fi,e haline 0elmi ve

saltanatnn sonuna kadar bu 06rn esiri olmutur2 8%* se#erinde ve 8@@

deki Boazlara us eks/edisyonu srasnda >ikola :2 mn bu arzusunun

0er1eklemesine ramak kalmt2 Makat ilk de#asnda uslarn askerF kudretinin

tkendii, ikincisinde de in0iltere ve Mransa'ya kar koyacak kuvvete sahi/

olmay, 3ar'n katF netice almasna mani olmutu2 Bunun i1indir ki, 8@@

Gnk"r iskelesi anlamasndan sonra >ikola :2 var kuvvetiyle us ordusunun

0elitirilmesine 0ayret etti2 8C de, Boazlarn yeni statsn tayin eden

Qondra ukavelen"mesi srasnda usya askerF bakmdan henz /ek kuvvetli

olmadndan, 3ar bu anlamaya kar sesini 1karmamt2

Galbuki 8C8 ihtil"li srasnda acarlarn ayaklanmalarm bastrmay

kendisi i1in bir #rsat bilen >ikola :2, 8C* da acaristan'a 0irerek, Gabsbur0

im/aratorluunu 16zlmekten kurtarm ve Avru/a'nn Pandarmas olduunu

is/at etmiti2 Bu de#a >ikola :2, yalnz usya ve Avru/a'nn deil, btn

dnyann en kudretli hkmdan saylmakta ve korkulmakta idi2 >itekim 8(%

de !t2 =etersbur0 yaknlarnda icra edilen byk askerF manevralar ve resmi

0e1itler, >ikola :2 y ve maiyetini usya'nn askerF kudretinin byklne

bsbtn inan drm t 2 Ee1it resmi sra snd a us asker lerinin sert adm larl a

yrmeleri ve btn hareketleri /rzsz ya/malar karsnda kendisini

heyecandan tuta- myan bir us kumandan, 9m/aratora hitabenK B6yle bir ordu

ile Avru/a'nn canna okuruzW $Davay 7vro/u- ;er buraya Avru/a'y diye

haykrmaktan kendini alamamt2 3ar >ikola :2 nn kendisinin de bu #ikirdeolduu muhakkakt bu orduya 0venerek, 1ok-

72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, H+2

12


83/670

tanberi besledii ve 0er1ekletirilmesini 6zledii Boazlar ve 9stanbul'un

alnmas i1in harekete 0e1menin zaman 0eldiine hkmetmiti2

us askerF mah#illerinde 8(% sonlarna doru Trkiye'ye kar har/

hazrbklan ya/lmak istenmiti, istanbul ve Boazlarn kolayca za/nn nasl

mmkn olaca zerinde durulmutu2 Bunun ancak "ni bir hcumla

ya/labilecei kanaana varlmt2 7er )aradeniz donanmasnn alelacele

takviye edilerek harekete 0e1irilmesine balanrsa, Adalar Denizi'ndeki 9n0iliz

amiralinin bundan haberdar olaca ve uslardan daha 6nce Boazlara

yetiecei muhakkak olduundan, b6yle bir teebbsn yerinde olmayaca

hkmne varld2 3nk ?dessa'da balanan hareket hakkndaki haberlerin iki

0nde istanbul'a ve oradan da 1-d6rt 0nde alta'ya ulaaca ve1hile,

istanbul'a yaklaan us donanmas Trkler, in0ilizler ve belki de Mranszlarnmukavemeti ile karlaacakt2 Bundan dolay )aradeniz donanmasn birden

deil, ayr #ilolar halinde hazrlamak ve "ni olarak Boaz'a 0irivermekleistenilen netice elde edilebilirdi2 Jani meselenin halli "ni bir baskna bal

olacakt2

Bu "ni baskn 06r us askerF 1evrelerinde 1ok cazi/ 06rnmt2 ;e

bunun hazrl klar 8(@ Gazir an'n da d ahi ya/ lmak iste nmi ti2 >ite kim 8(@ yl

Gaziran'nda !evasto/ol'da, Boaz'a 1karlacak kuvvetlerin haztlna

0iriilmiti2 Bu kuvvet ((% ne#er, %H@% assubay, %H% subay, % kurmay ve (

0eneralden terekk/ edecekti2 Bu 1karma kuvvetleri ar ve ha#i# to/la

te1hiz edilecekti2 Bu suretle 8(% yl sonu ve 8(@ yl bandan itibaren us

hkmet ve askerF mah#illerinde Trkiye'ye kar harekete 0e1mek ii ciddF

olarak dnlmee balanmt2

ama#ih 3ar >ikola :2, #iilen harbe balamadan 6nce usya'ya kar ce/he

alabilecek devletleri as0arF hadde indirmek yolunda di/lomatik #aaliyete

0e1meyi lzumlu bulmutu2 Trkiye'ye kar a1lacak bir se#er esnasnda

Avusturya ve =rusya'nn usya'ya kar ce/he almyacaklan muhakkak

saylyordu2 3nk her iki devlet de usya'nn dediinden 1kmayacak

mtte#iktiler2 Gem in0iltere ile aras a1k olduu sanlan, hem de tahtnda /eksalam oturmad zannedilen >a/oldon :::2 un da usya'ya kar har/ il"n

edeceine ihtimal verilmiyordu2 Bu suretle ortada anlalmas 0ereken bir in-

0iltere kalyordu2 3ar >ikola :2 8CC de Qondra ziyareti esnasnda

72 ;2 Tarle,Kr,mskaya veyna, :, H2

13


84/670

karlat hsn kabul ve Bavekil obert =eel ile Gariciye vekili Qord

Aberdeen ile ya/t konumalardan iyi intibalar edinmiti2 Bu de#a 9n0iltere'de

i bana us dostu olarak tannan Qord Der- by'nin 0elmesi ve yine bir us

dostu olarak bilinen Aberdeen'in tekrar Gariciye vekilliine 0etirilmesi >ikola

:2 da 9n0iltere ile anlamak mitlerini bsbtn kuvvetlendirdi2 9te bu

ml"hazalarn tesiriyledir ki, 3ar >ikola :2 !t2 =etersbur0'da, des 7lena

=avlovna !arav'nda * ?cak 8(@ akam ya/lan 0ayri resmF bir kabul $rout

esnasnda, 3ar >ikola :2 ile 9n0iliz el1isi !ir Gamilton !eymour arasnda tarihF

bir konu ma oldu 2 Bu konuma hatt zatnda 3ar'n 8CC de ;;indsor!aray'nda obert =eel ve Qord Aberdeen ile ya/t yanda kalan mk"lemenin

bir deva m idi2

Ior/s di/lomatiin 0elmesi beklendii bir srada 3ar >ikola :2 salona

0irmi ve oraya daha evvel 0elmi olan 9n0iliz el1isini bir kenara 1ekmi ve

6yle hita/ etmitiK Trkiye hasta bir adamdr2 Gereyin, hatt" ?smanl

9m/aratorluunun 16zlmesi dahi 06z 6nnde bulundurulmak 0erektir2;ak'alarn "ni bastrmamas ve aknlk yaratmamas i1in 9n0iltere ve usya'nn

vakti zamannda anlamalar icabetmektedir2 3ar 6nceleri /ek sarih bir 06r

beyan etmem ekle bera ber az sonra 9sta nbul meselesine 0e1t i ve unl ar s6ylediK

5imdi ben sizinle bir dost ve bir centilmen olarak 06rmek istiyorum2 7er

biz, y"ni ben ve 9n0i lter e bir anla maya varab ili rsek , bakalar nn ne ya/t klar

veya ya/acaklar bence ehemmiyetsizdir, $/our le reste /eu m'im/orte2 Jani

samimiyetle konumak zere $usant done de #ranehise, ben unu a1k1a

bild irme k ist erim ki, ayet 9n0i lter e /ek yakn bir 0ele cekte $un de ces Pour s

9stanbul'da yerlemek isterse, ben buna msaade etmiyeceim2 Ben sizin b6yle

bir #ik rini z oldu unu 6ne sre mem, #aka t bu 0ib i hall erde her eyi a1k

konumak usul tercih edilmelidir2 Ben kendi tara#mdan da orada temelli olarak

yerlemek niyetinde olmadma ait teminat vermee mtemayilim #akat 0e1ici

bir h"mi s#a tiy le orada bulunmak ise baka bir meseledir $en de/osita ire Pe ne

dis /as2 5ayet hi1 bir ey daha 6nceden dnlmemi ve her ey tesad#e

bra klacak olur sa zu hur eden vakal ar beni 9sta nbul 'un i0a line zor lya bil ir2 %

3ar bu yoldaki 06rlerini daha ileri 06trd2 ?nun s6ylediklerine 06reK>e usla r, n e 9n0 ili z ve ne de Mranszlar 9sta nbul 'u e le

G2 Tem/erley, %he rimea$ /2 %+% 72 ;2 Tarle, Kr,mskaya voyna$ :, Astoriya

diplomatii$:, C@C2

% 72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, 2

4


85/670


86/670

ve anahtarlarnn )atoliklere, yani Mranszlara verilmesini tale/ ederken, 3ar

>iko la : 2 da bu hakk n ?rtodokslara , yani uml ara ait oldu unu 6ne srm ekte idi2

Bab"li >a/oldon :::2un isteklerini kabul edince, 3ar >ikola :2 bunu kendisi i1in

bir haka ret tel" kki etti , ve Trk Gk metini kork utma k maksa diy le ?des sa

b6l0 esinde se#er berl ik il"n yle, baz kt alar Trk sn rna evkt en baka, bir de

kalabalk bir maiyetle Bahriye nazn =rens enikov'u Bab"li nezdinde baz

tale/lerde bulunmak zere istanbul'a 06nderdi2

=rens enikov'a verilen talimatnamede )uds'deki mukaddes makamlar

zerinde )atoliklere tamnan haklarn 0eri aln/, bunlarn ?rtodokslara

verilmesi, mem"liki ?smaniyedeki Gristiyan ?rto- dokslarn usya'nn

himayesi altnda olduklarnn tannmas ve usya ile ?smanl ="di"h arasnda

bir teda #i itt i#ak n akdi 0ib i 0 ayet mhi m ma ddel er vard 2 Bab "li bunl ar kabu l

ettii taktirde, Trkiye 3ar >ikola :2 nn himayesi altna 0irecek ?smanl

im/aratorluunun da sonu 0elmi olacakt2 3ar >ikola :2 zaten bu de#a istanbul

ve Boazlan ele 0e1irmeyi kararlatrdndan hem =rens enikov 0ibi 0ayet

hain tabiatl birini #evkal"de el1i olarak se1mi hem de Bab"li'nin kabul etmesi

mmkn olmayacak tale/lerde bulunmutu2

=rens enikov 5ubat balarnda $8(C istanbul'a 0eldi ve di/lomatik

mnasebetlerde misli 06rlmemi bir kabalk ve /ervaszlkla Bab"li nezdinde

tale/lerde bulunmaa balad2@ utad nezaket kaidelerini 1inemek suretiyle,

enkiov !adrazam ziyaretinde /altosunu bile 1karmam@ ve )amame

)ilisesinin anahtarlarn )atoliklere veren Gariciye nazr Muad =aa'y 06rmeyi

reddetmiti2 us #evkal"de el1isinin iki devlet arasndaki mnasebetleri bir harbe

06trmek istedii aik"rd, istanbul'da Bab"li ile us #evkal"de el1isi arasndaki

mzakereler uzad 1nk Trk makamlar meselenin bar yolu ile hallini

istiyorlar ve mmkn mertebe uslar teskine 1alyorlard2

8(@ >isan'nda istanbul'a 0elen in0iliz el1isi !ir !trat#ord Iannin0 $o

sralardaki yeni nvaniyleK Qord de edcli##e bu krizde 1ok byk bir rol

oynamtr2C)endisi 6tedenberi 3ar >ikola

7 2 ; 2 T ar le , Kr,mskaya voyna, : , %+ ve devam G2 Tem/erley, %he rimea$

/2 @HX2

% G2 Tem/erley,%he rimea$/2 @H8&@H*2

@ 72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyna$:, %*&@H2

t G2 Tem/erley,%he rimea$/2 @H(2


87/670

:2 nn ahsF dman olarak tannmt2 3ok mahir bir di/lomat olan bu zatn

Bab"li ve !ultan zerinde n#uzu 1ok bykt2 )endisi Qord =almerston

tara#ndan tamamiyle desteklenmekte olu/, 9n0iltere'deki anti-rus siyasetinin ba

temsilcilerinden biri saylmakta idi2 9te in0iliz byk el1isinin destei ve

72 ;2 Tarle,Kr,mskaya voyno$:, %*&@H2

% )rm Garbi diye bilinen bu savaa ait bir1ok eser yazlmtr2 Buna ait malzeme

ve bibliyo0ra#ya bilhassa u iki mhim kita/ta 06sterilmitirK Garold Tem/erley, 7ng6

land and the Near 7sat$ the rimea $ksaltmasK The Irimea, $Qondon *@ 72 ;2 Tarle,

Kr,mskaya voyna$)rm harbi %2 cilt $oskva *C $yeni tabK oskva *CC2

5


88/670


89/670

nin )aradeniz'de us donanmas bulundurulmasn men'eden maddesinin

kaldrldn il"n etti2' Gi1 bir Devlet buna kar koymamt ve 8+ de $@ art

Qondra'da to/lanan bir kon#eransta akdedilen mukavelen"me ile usya'nn bu

hareketi tasvi/ ve Boazlarn sulh esnasnda btn yabanc har/ 0emilerine ka/al

olduu teyid edildi2%Bu suretle usya yeniden )aradeniz'de donanma bulundur-

mak hakkn kazanm oldu2 Dolaysiyle 1ok 0e1meden usya tekrar 9stanbul'u ele

0e1irmek siyasetini takibe balad2

Bu siyasetin en hareretli tara#tarlar da, usya'da 0ittik1e n#uz kazanan

=anslavistler oldu2@=anslavizm cereyan usya'da


90/670

alnm, 0enerallie ter#i ettirilmiti2 8 de bir vazi#e ile istanbul'a 06nderilen

F0nat'yev, sonralar en 1ok me0ul olaca bir sahay yakndan 06rmek #rsatn

bulmutu2 Di/l omat ik #aali yett e mhi m bir tecrbe edin mi olma s haseb iyle

F0nat'yev us hariciyesinin en mhim ubesi olan Jakn-5ark asas bana

0etirilmi ve bu vazi#ede kald 8 den 8C ylna $yani d6rt yla yakn

kadar Trkiye ileri ve dolaysiyle Balkan meseleleri ile yakndan me0ul olduu

0ibi, usya'nn bu meselelerde siyaset ya/clanmn bana 0e1miti2 Bu

vazi#esinde iken, F0nat'yev artk tam bir =anslavist olmas hasebiyle,

Balkanlardaki !lavlarn, yani )arada, !r/ ve Bul0arlarn tamamiyle usya'nn

n#uzu altna alnmalar, kiminin mstakil bir devlet, kimisinin ?smanl

!ultan'na bal muhtar bir beylik haline 0etirilmesi i1in 0ayret sar#etmee

bal amt 2 Bu sra larda usya'da al/ yr mekte olan =ans lavizm hare keti nde

F0nat'yev, Madeev'den sonra bata 0elen liderlerden biri saylmakta idi2 ite b6yle

bir zat 8C de i stanbul' a u syan n el1isi olarak t ayin edildi2

Jeni us el1isinin istanbul'a 0eli tarz bile zihniyetini ve ?smanl-/ayitahtnda ya/aca #aaliyeti a1k1a 06sterecek mahiyette idi2 F0nat'yev,

kendisini 0etiren us 0emisinden Ealata rhtmna ayak bastnda, us aPanlar

tara#ndan daha 6nce haber verilmek ve hazrlk ya/lmak zere kalabahk bir

um, 7rmeni ve dier ?rtodoks teb'a tara#ndan byk bir tezahratla

karlanm ve 06steriler arasnda us el1iliine kadar teyi edilmiti2 Bab"li

i1in hi1 te bo olmayan bu karlan tarzna Trk /olisi ve il0ili makamlar

sadece seyirci kalmak mecburiyetinde idiler2 >itekim :0nat 'yev'in istanbul'aayak basar bazmaz, bata !lav kardeler olmak zere btn ?rtodoks teb'ann

h"misi roln zerine alm olduu derhal 06rld2

?smanl Devleti bu sralarda malF, idarF ve siyasF bakmdan byk

buhranlar i1in de bulu nuyo rdu2 !ult an Abd laziz'in bir tak m 06st eri li !aray

binalar na, saray isra #atm a ve ie yara mayan dona nmaya harc amak i1in bata

Mransa olmak zere dardan ald bor1 /ara sonunda, Devletin malF durumu

0nden 0ne u1uruma srklenmekte idi2 Byk =etro ve )aterina ::2

zamanlarnda balay/, >ikola :2 zamannda bsbtn hzn arttrm olan us

kkrtmalar neticesinde )arada, !r/ ve Bul0arlar arasnda, Devleti aliyye'ye

kar ayaklanma hareketi alm yrmt2 illiyet1ilikten ziyade ?rtodoksluk

bayr a alt nda ya/ lan bu us /ro/ a0andas , Balkanlardak i ?sman l

h"kimiyetini k6knden sarsacak mahiyette idi2 Bilhassa )arada'n dalk saha

olmas ve denizden de sil"h alabilme

1


91/670

imk"nlar buray us kkrtmalarnn asl oca haline 0etirmiti2 Bosna,

Gersek'de balanan millF !r/ hareketi de, ?smanl Devleti i1in tehlikeli bir

0elime 06sterecek mahiyette idi2 Burann AvTisturya- acaristan'a bitiik

olmasnn Ayrca hususiyeti vardr2 ?smanl Devleti'nin banda bulunanlar,

!ultan Abdlaziz kendisi de dahil olmak zere, bu mkl artlarla ba edecek

ne kabiliyet ne de enerPiye sahi/tiler2 ?smanl devlet idaresi 1oktan ie

yaramyan birtakm messeseler manzumesinden baka bir ey deildi2

'

B2 G2 !umner,(ussia and t!e )alkans/2 C(2


92/670


93/670

06sterilen bir nezaket ziyaretinden baka bir maksat tamyordu yukarda da

beli rtil di i 0ibi , bu hususta us bykel1 isi 90na t'ye v'in telk inlerin in de rol

olduu muhakkaktr2 Bu 1eit ziyaretlerin /hesiz ki, iki memleket arasndaki

mnasebetlerin dostluk havas i1inde 0elimesinde, daha dorusu Trkiye'de o

sralarda 0ittik1e artan us n#uzunun kuvvetlenmesine hizmet edecei de

aik"rd2 >itekim bu kabFl Qivadia ziyaretleri sonralar da ya/lm ve bu

mnasebetle bir us-Trk ltti#akndan bahsedilir olmutur2

90nat'yev'in de tahriki ile Balkanlardaki !lavlar arasnda kaynamalar

artmakta idi zaten bu memleketlerdeki us konsolosluklar tam manasiyle birer

casus ve tahrikat yuvas haline 0etirilmilerdi2 usya'dan 1ok1a =anslavist aPanlar

akn etmekte, /ara ve sil"h yollanmakta, usya'mn muhteli# ehirlerinde Trklere

kar !r/, )aradal ve Bul0ar yetitirilmekte idi2 Bu hareketin banda

usya'nn 9stanbul el1isi [0nat'yev in kendisinin bulunmas ve 0erekli direkti#leri

vermekten 1ekinmcmesi ayrca 6nemli idi2 Tabiatiyle 1ok kurnaz ve hiylek"r bir

kimse olmas s#atiyle btn #aaliyetini 6rtbas etmesini bildiinden, Bab"limakamlar kendisine kar a1k1a vaziyet alamyorlar, daha dorusu almaktan

1ekmiyorlard2

8+( de Bosna'da 1kan isyan ve onu takiben )arada'daki ayaklanma ve az

sonra Bul0aristan ve !rbistan'daki isyan hareketleri, !rbistan'n oraya to/lanm

olan ve Takend #atihi Eeneral 3er- nyaev'in kumandasndaki us 06nlllerinin

tevikleriyle Trkiye'ye kar harbe balamas, haddizatnda dorudan doruya

90nat'yev'in direkti#leri ve bil0isi altnda ya/lmt2 us 06nllleri ve !r/ ordu-

sunun ?smanl kuvvetleri tara#ndan mthi bir dayak yemelerini mteaki/ !r/lar

tamamiyle mahvolu/ 0itmekten kurtaran da yine usya olmutu2 Bu de#a usya

tara#ndan yeni kkrtmalar ve !lavlarla mesk4n yerlerde re#ormlar ya/lmas

tale/ edilmee baland2 Buna Avusturya da kart2 Gatt" =rusya da il0ilendi2

esele bytlerek bir Avru/a meselesi haline 0etirilmee baland2 Bu sralarda

Bul0aristan'da vukubulan ayaklanmalarn bastrlmasmdaki iddet, us aPanlar

tara#ndan 1ok mbalaal bir ekilde Avru/a'da yaylm ve Trk dman

Eladstone'n ?smanl Devleti aleyhinde amansz bir kam/anya a1masna vesile

tekil etmiti2 Galbuki 9n0iltere'de iktidarda bulunan Disraeli $sonradan QordBecaons#ield ?smanl tm/aratorluunu us kkrtmalarna kar desteklemek

/rensibi ni s iyas etin in e sas olarak a lm t2 uslarn Trk istan' ele 0 e1irm ee

balamala r, 8( de T aken t'in usl ar t ara# nda n za/ t,

3


94/670

Buhara, Give ve Gokand Ganlklarnn us istil"sna hede# tutulmas,

Gindistan'n uslar tara#ndan tehdidi mahiyetinde olmakla, us- 9n0iliz

mnasebetlerinin zaten bir mddettenberi a1lmasna 06trmt2 Laten bu

artlar altnda 9n0iltere'nin Trkiye'yi destek- liyecei 0ayet tabii idi2

Bir mddet 6nce !adaret makamndan uzaklatrlan ahmud >edim =aa,

90nat'yev'in entrikalar ve tesiriyle 8+( Austosunda tekrar mevkiine

0etirilmiti 1nk ahmud >edim =aa Bosna- Gersek'te 90nat'yev'in tale/

ettii re#ormlar ya/acan v"detmiti2 Makat Balkanlardaki 0elimelerin vahim

bir ist ik"me t almas ve us bask sn n 0itt ik1e idd etlen mesi zeri ne 9sta nbu l'da

usya'ya kar hareket belirdi2 Bunun neticesinde ahmud >edim =aa *

ays 8+ da 1ekildi ve yerine ehmed t =aa 0etirildi2 idhat =aa'nn

banda bulunduu bir kom/lo harek eti Abd laziz'in hal' i i1in haz rlklarya/makta idi2 [0nat'yev bunu haber alm ve !ultan Abdlaziz'i iddet tedbirleri

almas yolunda tevik etmise de muva##ak olamamt2 %* ays 8+ tarihinde,

Abdlaziz tahtndan #era- 0ata zorland ve yerine urad ;2 tahta 0e1irildi2 C

Gaziran 8+ tarihinde de !ultan Abdlaziz'in ya intihar etmek veya 6ldrlmek

suretiyle hayat son bulmutu2

Balkanlarda balyan ve 90nat'yev'in de muhakkak dahli olduu

karklklar, bu suretle ?smanl Devleti i1inde byk buhranlara sebebiyet

vermiti2 !u/larn muhakkak yeni bir hezimetleri ve kat'F olarak har/ d

edilmeleri ancak usya'nn mdahalesi ile mmkn olmutu2 Bu sralarda

?smanl tahtnda deiiklik oldu2 !ultan Abdlaziz'in, 6lmnden sonra tahta

0e1irilen !ultan urat ;2 n aklF muvazenesinin yerinde olmad 0ibi,

shhatinin da tahtta kalmasna msaade etmedii anlalmt2 Bu de#a tahta

Abdlmecid'in olu Abdlhamid ::2 in 1kmas icabediyordu2 Eelimekte olan,

U6n- Trk $Een1 Trkler hareketinin tesiriyle baz ?smanl =aalar da

merutF bir idarenin kurulmasn tasarlamaa balamlard2 Dolaysiyle bir

anayasa hazrlanacak ve bir eclis-i ebusan tesis edilecekti2 Bu hareketin

6nderi de idhat =aa idi2 idhat =aa ve tara#tarlar Abdlhamid ::2 ile temas

ederek mrutF idareyi kabul ettii takdirde kendisinin tahta 0e1irileceini

bildirm ile r, o da muva#akat edince @ Aus tos 8+ tari hinde Abd lham id ::2

tahta 1karlmt2 ite bu tarihten itibaren !1Pltan Abdlhamid ::2 Gan'n devribalamakt adr 2 Bu sure de Ab dlh amid ::2i n ta hta 1k zam an

B2 G2 !umner,(ussia and t!e )alkans/2 C(2

24


95/670

?smanl Devleti'nin 1ok buhranl bir devrine rastlamt2 Bosna\ Gersek'te

re#ormlar ya/lmas, !rbistan ile mtareke akdi meselesi ve Bul0aristan'daki

karlklarn 6nnn alnmas 0ibi birbirinden 1etin meseleler ortaya 1km

bulunuyordu 2 Bata usy a olma k zere by k devletle r kend i men#aatl ar

y6nnden mdahale ediyorlard2 Bu buhran i1inde en 1ok sesi duyulan kimse ise,

/hesiz us el1isi Eeneral[0nat 'yev idi2

7kim 8+ ortalarnda !r/larla bir mtareke akdi ortaya 1kt2 usya buna

kararak, !r/lar korumak ve us isteklerini kabul ettirmek i1in @ 7kim 8+

da Bab"li'ye bir ltimatom vermek suretiyle tehdid etti2Bab"li bu talebi kabul

etti 2 Makat mesele bitmi deildi ortada bir takm re#ormlar tasla vard2 Bu

hususta usya yine srar ediyor ve ?smanl Devleti'ni i1ten ykacak tedbirlerin

tatbikini istiyordu2 Bab"li'nin buna kar 0elmesi zerine 9stanbul'da byk

devletlerin bir kon#erans to/lanmasna karar verildi ve %@ Aralk 8+ tarihinde

Tersane )on#erans adiyle bilinen to/lant resmen a1ld2 Bab"li'ye Bosna-

Gersek'te ve !lavlarla mesk4n dier yerlerde ya/mas 0ereken bir takm re-#ormlarn taslaklar sunuldu2 [0nat'yev, yine bu mnasebetle kon#eransta enby k rol oyna maa hazr lanyord u2 Makat tam bu sra da byk devletle rin hi1

bekl emedikler i b ir h "dis e oldu2

)on#eransta alnacak kararlarn asla Trkiye'nin lehine olmayaca ve ?smanl

Devleti'ni i1ten ykmak maksadiyle bir takm re#ormlarn Bab"li'ye zorla kabul

ettirilmek istenecei bilindiinden, 6nleyici baz tedbirlerin alnmas

0erekiyordu2 Bunlardan biri de Trkiye'de erutiyet il"n olacakt2 >itekim

!ultan Abdlhamid ::2 tara#ndan !adaret makamna 0etirilen idhat =aa Tr-

kiye'de bir Anayasa hazrlanmas, merutF bir idarenin kurulmas ve bunlarn

0er1ekletirilmesi i1in eclis-i ebusann tesisi bir mddettenberi

tasarlanmakta ve bunun i1in 1allmakta idi2 >itekim idhat =aa'nn !adarete

0etirilmesinden sonra, 1ok 0izli bir ekilde bu yolda hazrlklara baland2 !ultan

Abdlhamid ::2 de buna muva##akat eder 06rnd2

>iha yet Ters ane )on#erans nn 1al mala r balam ve Bab "li 'ye

tekli# edilecek re#ormlarn tasla hazrlanmt2 Bu hususta en 1ok #aaliyet

06steren us el1isi Eeneral [0nat 'yev oldu2 in0iliz murahhas Qord !alisburyise 1ekin0en davranmakla beraber, usya-

B2 G2 !umner,!ssia and 5!#alkans$/2 %%2

2


96/670

ya kar a1k1a ce/he almad2 )on#eransn resmen a1laca ve Bab"li'ye

ya/lacak re#orm tekli#lerinin a1klanaca 0n, %@ Aralk 8+ tarihindeki

oturumda Trk Gariciye nazn da vard2 Derken to/lar atlmaa baland2

urahhaslar bunun ne demek olduunu birbirine sorarlarken, Gariciye nazn

bu to/ seslerinin !ultan Abdlhamid ::2 tara#ndan merutiyetin il"nn haber

verdiini beyan etti2>"zr s6zlerine devamlaK erutiyetin il"n ile ?smanl

mem"- likinde slman ve Gristiyan teb'a arasnda #ark kalmyaca ve her

iki zmrenin de durumunu slah i1in bir takm tedbirler alnacandan,

)on#erans tara#ndan artk her han0i bir re#orm tekli# ve tavsiyesiya/lmasna lzum kalmadn beyan etti2

)on#erans yeleri, bata 90nat'yev olmak zere, merutiyet il"nna

aldrmak istemediler ve to/lantlarna devamla Bab"li'den tavsiyelerinin tatbiki

hususunda kararl 0ibi 06rndler2 Makat ?smanl makamlar buna yanamadlar2

Bu suretle, erutiyctin il"n, byk devletler tara#ndan ya/laca muhakkak

sanlan bir basky 6nlemek maksadn tamakta idi2 >itekim Tersane )on-

#erans az sonra dald ve devletlerin basks da durdu2 Biraz sonra, tes/it

edilen muayyen usuller zerinde, alelacele se1imler ya/ld, eclis-i ebusan

to/land ve iyi-k6t bir Anayasa $Tekil"t- 7sasiye )anunu hazrland2 Makat

1ok 0e1meden zuhur eden hadiselerin ve onu taki/ eden usya'ya kar harb, bu

erutF rePimin devamna ve Anayasa hkmlerinin tatbikine imk"n

bra kmad 2

9stanbul )on#erans'nn tam bir #iyasko ile neticelenmesi, daha dorusu

kendiliinden dalmas zerine, Eeneral [0nat'yev yeni bir takm entrikalar

/einde, ;iya na, =ari s, Berl in ve Qondra'ya 0ide rek, yeni tert i/le r haz rlam aa

balad2 % Byk devletlerin re#ormlar tale/ ederek Bab"li'ye mterek

dekl"rasyonda bulunma- lanm salad2 Makat Bab"li buna yanamak istemedi2

Bunun zerine usya %C >isan 8++ tarihinde bir takm bahanelerle, Trkiye'ye

har/ il"n etti2@ Bu suretle bir1ok askerF ve siyasF 0elimelere yol a1acak olan

8++-8+8 Trk-us sava balam oldu2

!avan ilk tesirlerinden biri de, !ultan Abdlhamid ::2 in zaten

istemiyerek il"n etmi olduu erutF idareyi, yani eclis-i ebusan

kaldrmas oldu2 Makat Tekil"t 7sasiye )a-

B2 G2 !umner,!ssia and the #alkans$//2 %** ve devam2

% B2 G2 !umner,!ssia and the #alkans$ p. %H ve devam2

@ Bu Garbin 1kna ait K Dr2 Julu Tekin )urat, 8++-8+8 5smanl, !s 3ar*inin

se*e*leri.Belleten, Iilt


97/670

nuu resmen il0a edilmedi, ancak tatbiki 0eciktirildi2 ama#ih, !ultan

Abdlhamid ::2, bu ilk ?smanl eclis-i ebusann datmakta hakl idi

1nk eclis ' teki 0ayr-i mslim ve 0ayr-i Trk unsurun #aaliyet ve

davranlarnn Devleti ykc mahiyette olduu a1k1a belli olmutu2

usya bu harbe karar vermeden 6nce Almanya'nn yani Bis- marck'n,

tara#sz kalacana ait teminatm almt2 Almanya bu suretle, usya'nn 8+H-

8+ Alman-Mransz harbinde muha#aza ettii tara#szln borcunu 6demi

oluyordu2 Byk re#ormlar ile tannan 3ar Aleksander : :2 ise, usya'da bu

sralarda sr'atle 0elien =anslavist yani 6venist-milliyet1ilerin tesirine

ka/lm ve !lav biraderleri kurtarmak i1in Trklere kar harbe balam

06rnyordu2 Makat esas maksat, !lav biraderleri kurtarmak deil, 9stanbul ve

Boazlar ya ele 0e1irmek veya hi1 olmazsa tamamiyle usya'nn kontrol altna

koymakt2 Avusturyann da bu har/te tara#szl muha#aza edeceine

inanlyordu2 Bir de, 9n0iltere'de Trkiye- deki Bul0ar mezaliminden sonra

Eladstone'n a1t Trk dmanl kam/anyasnn e/ey tara#tar bulmas, ushkmetince kendi arzusuna uy0un te#sirlere yol a1m ve 9n0iltere'nin de

Barbar Trkleri himaye etmiyecei, yani harbe 0irmiyeceine hkmedilmiti2

us ordusunun hem say hem de malzeme, talim, terbiye ve kumanda heyeti

bak mndan ?sman l-T rk ordu suna 1ok st n oldu u ve bilhassa usy a'nn

ekonomik ve malF durumdan ?smanl Devleti ile mukayese edilemiyeceinden

Trkiye'nin ksa bir zaman i1inde malu/ olaca sanlyordu2

us ktalar, daha harbin il"mndan 6nce, 8(* da tekil edilen omanya'ya

0irdiler ve sr'atle ?smanl snrlarna yaklaarak mukavemete maruz

kalmakszn Tuna'y 0e1tiler2 us ordusuna Aleksander ::2 in biraderi Erandk

>iko lay >iko layev i1 kuma nda ediyord u2 Eene ral Eurk o'nun i dare sindeki bir us

kuvveti sr'atle ilerliyerek Balkanlardaki 5i/ka 0e1idini i0al etti2 uslar i1in

7dirne ve istanbul yolu a1lm 0ibi idi2 Makat tam o sralarda !o#ya zerinden

=levne'ye 0elen ve burada alelacele to/rak tabyalar ina ederek =levne'yi kale

hane 0etiren ?sman =aa $Eazi ?sman =aann CH 2HHH kiilik kuvveti, us

saldrlarn durdurmak suretiyle, harbin seyrini deitirdi2 us kumandanl bu

de#a stn us kuvvetlerini =levne zerine evketti2 ?sman =aa'nn dahiyanekumandas ve cesareti, Trk askerlerinin misli 06rlmemi kahramanlklar

karsnda, uslar byk kay/lara uradlar2 Bunun

25


98/670

zerine us karar0"hnda aknlk eserleri 06rlmee balad hatt" bir de#asndabir /anik bil e ba 06st erdi 2 ?sman =aa' ya iste di i yard m yeti mi olsa idi ,

uslarn hezimete uratlarak, Tuna'nn 6br tara#na atlacaklar muhakkakt2

Makat yksek kademedeki dirayetsiz =aalar yznden =levne'ye her han0i bir

yardm 06nderile- medi2

)a#kas ce/hesinde de byk kuvvetlerle harekete 0e1en uslar, bata baz

ilerleme kaydettilerse de, sonralar uhtar =aa $Eazi uhtar =aa'nn

kahramanca kar koymas ile byk kay/lara uratlarak durduruldular2 Makat

uslar &%8 )asm 8++ tarihinde )ars kalesini bir hcumla almaa muva##ak

2/


99/670

ama#ih ite bu birka1 adm atlmas byk bir mesele halini ald, 1nk

uslarn karsna 9n0iliz donanmas dikilmi bulunuyordu2 Bab"li'nin

mracaat zerine harekete 0e1en 9n0iliz siyaset1ileri, nihayet us tehlikesinin

vehametini 06rmler ve Bavekil Disraeli $sonraki Qord Beacons#ield'nin taki/

ettii siyasete uy0un olarak, ?smanl 9m/aratorluu'nu uslarn eline

dmekten kurtarmak i1in donanmay 9stanbul'a yollamak kararn almlard2

>ite kim 9n0i liz #ilosu ( 5uba t 8+8 tarihinde arm ara'ya 0ire rek, 9sta nbul 'a

yakn adalar karsnda demirledi2 uslarn 9stanbul'a kar harekete 0e1me

teebbsleri, bu suretle, 9n0iliz donanmas tara#ndan durdurulacakt2 usya'nn

20


100/670

0emilere binecei yerlerin de tesbitine 1allmt2 Bu mnasebetle, 90nat'yev'in

bilhassa Bykde re zeri nde durd uu da bil iniyor2 Jani , 0ya usya'ya

0idecek olan us askelerinin bir ksm, us tat 0emilerine binmek maksad ile

Boaz'daki Bykdereye 0ideceklerdi2 TabiF bir mddet orada kalacaklar ve

her halde kendilerini emniyet altnda bulundurmak maksad ile etra#larm

tahkim edeceklerdi2 Bundan sonra uslar' oradan 1karmak artk bir mesele

halini alacakt2 90nat'yev'in Bykdere zerinde srar etmesi muhakkak ki,

bunu n i1indi2 Makat !ul tan Abd lhami d ::2 buna asla yana mad ve usl arn bu

tekli#ini reddetti2 Deniz yolu ile nakledilecek us ktalarnn ancak armara

Denizi sahilinde, )- 1k1ekmece'ye yakn bir yerde olabilecei hususunda bir

anlamaya varlmt, ite bu misal dahi F0nat'yev ve etra#mdakilerin icabnda ne

0ibi hiylelere ba vurabileceklerini aydnlatmaktadr2

>iha yet usl arn bask s ve i0na t'ye v'in tehd it ve arro0ance alt nda *

5ubat&@ art 8+8 tarihinde Ayaste#anos bar imzaland2 Bu bar,

haddizatnda tamamiyle i0nat'yev'in eseri idi, ve dolaysiyle Trkiye'ye 1ok ar

artlar ykletilmiti2 )arada ve !rbistan'n istikl"lleri Bab"li tara#ndan

tasdik edildikten sonra, Bul0aristan'a ait bir1ok madde konmutu2 Bul0aristan,

?smanl =adiahna bal bir beylik olarak braklmakla beraber, hudutlan 1ok

0eniletilmiti2 Bu snr 70e Denizi'ne ulat 0ibi, Qlebur0az Bul0aristan'da

br aklmak zere , 9sta nbul ve Boa zlar da tehl ike alt na konm utu 2 ?smanl

askerinin bulunmas yasak edilen b6yle bir Beyliin tamamiyle usya'nn n#uzu

altna decei ve ksa bir zamanda istikl"lini il"n edecei de aik"rd2 Laten

i0nat'yev'in asl istei de bu idi ve hatt" kendisi orann beyi veya hkmdar

olmay dahi ka#asndan 0e1irmekte idi2 >etice itibariyle Bul0aristan,

Ayaste#anos Bar'na 06re Balkanlarn en kudretli bir beylii haline konmu

oluyordu2 Bul0aristan'da idarF tekil"t tamamlanncaya kadar us i0ali iki sene

devam edecekti bununla Bul0aristan'da us n#uzunun salamca yerletirilmesi

ii emniyet altna konmu oluyordu2

2 adde ile bir de Dou-Anadolu'daki 7rmenilerin durumu da nazar itibare

alnmt2 Bab"li, buralardaki 7rmenilere $har/ zamannda uslarla ibirlii

ya/tklarndan 6tr kar hi1 bir ta- kibatta bulunmyacak ve 7rmenilerindurumunu dzeltmek maksa-

B2 G2 !umner, !ssia and the #alkans , // @**-C%C )ont >2 =2 [ 0 n a t 'yev, San6

Steano $=etro0rad * m2 y, Ayaste#anos mzakereleri ve barna ait evrakK D9A us-

sie, )arton * bis2

21


101/670

diyle re#ormlara 0iriecekti bu husustaki #aaliyet hakknda il0ili devletlere

muntazam bil0i verilecekti2

Bu suretle 7rmeniler meselesi muahede metninde resmen yer alm

bulunuy ordu 2 Laten Ayas te#a nos' ta mzakereler ya/ lrken, yuka nda beli rti ldii

0ibi, bir 7rmeni heyeti :0nat'yev'e mracaatla bir takm imtiyazlar talebinde

bulunmu ve bu hususta usl ardan teminat almt2 Bund an b6yl e Trk iye ile

usya arasndaki mnasebetler ve muahedelerde 7rmeni meselesi boyuna bahis

konusu olacaktr2 9leride 06rlecei 0ibi bu mesle mtamadiyen bytlecek ve

hatt" 9stikl"l Garbi zamannda Ankara- oskova mzakerelerinde bir1ok

anlamazla yol a1acaktr2

Ayaste#anos Bar bir us diktas mahiyetinde olmakla Bo azlara aitmaddesinin de bilhassa us men#aatini korumaa matu# olaca muhakkakt2

>itekim bu k onu ile il0 ili %C2 maddede u esaslartesbit edilmitiK9stanbul ve 3anakkale Boazlan, us limanlarndan 0elen veya oralara

0iden tara#sz memleketlerin ticaret 0emilerine 0erek har/ ve 0erekse bar

zamanlarnda a1k bulunacaktr2

Jani bu madde ile usya harbe katlmadk1a $Trkiye'ye kar

harbetmedik1e us ticaret 0emilerine Boazlar a1k olacakt2 Trkiye her han0i

bir devl etle harbe 0 ird ii takd irde, demek ki, us tica ret 0emi leri ne Boa zlardan

0e1it verilecekti2 usya'ya 0iden dier tara#sz devletlerin ticaret 0emileri de

serbest1e Boazlardan 20e1i/ 0ideceklerdi2 Jani usya kendisi $Trkiye ile har/

halinde bulunmadk1a, )aradeniz limanlan ile ya/lan us ticareti asla haleldar

olmayacakt2 B6ylece usya'nn ekonomik men#aati tamamiyle emniyet altna

konmu ve Bab"li'nin elinden Boazlar ka/atma hakk abnm oluyordu2

Ayaste#anos Bar ile ?smanl Devleti'nin umeli'deki h"kimiyeti hemen

hemen tas#iye edildii 0ibi, 70e Denizi'ne 1kan Bul0aristan vastasiyle, usya

da bir Akdeniz Devleti olabilecekti2 Byk bir Bul0aristan'n meydana

0etirilmesi ile usya'nn Balkanlardaki n#uzu da birdenbire artm oluyordu2

Dolaysiyle Trkiye'nin us n#uzu ve hatt" himayesi altna dmesi i1in btnartlar hazrlanm 0ibiydi2 Batum, Ardahan ve )ars sancaklarnn usya'nn

elinde braklmas ise Dou-Anadolu'yu tam bir us tehdidine maruz bra-

kyordu2 Bir de Bayezid ehri ve 7lekirt ovas da uslarn elinde kalacak olursa

uslar i1in 9skenderun k6r#ezi'ne 0iden yol a1lm

2


102/670

olacakt2 Ayaste#anos Bar olduu 0ibi tatbik edildii takdirde usya'nn bu

kadar kazan1lar neticesinde 9n0iltere ve Avusturya-acaristan'n men#aatlar

zedelenecekti2 Bunun i1indir ki, 9n0iliz donanmas 9stanbul'a kadar 0elmi ve us

ilerleyiini durdurmutu2 Garbin sonlarna doru Avusturya'da da usya'ya kar

bir tak m hareketler beli rmi ti2 Ayas te#an os Bar akded ilme den 1ok evvel , 0erek

Qondrada ve 0erekse ;iyana'da, usya'nn alabildiine men#aatlar salamasna

kar tedbirler dnlmee balanmt22

Avusturya-acaristan Gariciye nazr -Andr"s!y $Andrai, us za#eri

beli rdikten hemen sonra, yani 8+8 yl ?cak ortalar nda yeni duru mu mzakere

i1in il0ili devletlerin bir to/lant ya/malar #ikrini ortaya att2 Bu 06r 9n0iltere

tara#ndan da benimsendi2 Ayaste#anos'da mzakerelerin balamas zerine,

Bab"li'ye kabul ettirilecek artlarn 1ok ar olaca muhakkak sayldndan,

9n0iltere bilhassa b6yle bir to/lant, yani )on0re zerinde 9srar etmekte idi2

>iha yet usya da bunu kabu l etti ve Bism arck' n bu ii ele almas n ist edi2

Bismarck da muva#akatini verdi, #akat tam, namuslu bir komisyonculuk $a#i#-

dellal ya/maktan baka bir rol olmyacam da belirtti2 Jani usya'nnbekledi inin hil "#na olar ak Alma nya'n n usya'ya tamam iyle mzah erett e

bulu nmaya cam a1k lam oldu 2 ama# ih )on0re nin baar l olma s i1in ,

9n0iltere ve usya'nn daha 6nceden bir1ok hususta anlamalar 0erekmiti2

>ite kim b6yl e bir anla ma @H ay s 8+8 de Qondra'da bir mazbata ile tesb it

edilmiti2 Ancak bundan sonradr ki, Bismarck'n arabuluculuu ile Berlin'de

bir )on0re to/ lanm as temin edilebil di2 Bu )on 0re ye 8( =ari s

uahedesi'ni imzalyan devletler katlacaklar ve dola- ysyle Trk-us ihtil"#,

bir daha umumF bir Avru /a me seles i ha line 0et iri lmi olaca kt2

)on0re meselesi henz bir tartma sa#hasnda iken 9n0iltere ile Trkiye

arasnda da bir takm 0izli konumalar balamt2 eselenin esas 9n0iltere ile

Trkiye arasnda usya'ya kar bir itti#ak akdetmekti yani 9n0iltere ?smanl

Devletinin usya tara#ndan yutulmasna mani olacakt2 Bu yardmn karl

olarak da 9n0iltere'ye tabiatyle baz men#aatler salanacakt2 Bununla )brs

Adas'nn 9n0iltere tara#ndan i0ali meselesi ortaya 1kt2 8* da !vey

)analnn a1lmas ile Gindistan yolu bsbtn ehemmiyet kazanmt2

Galbuki uslarn bir tara#tan Bul0aristan vastasiyle 70e Denizine 1kmakzere olmalar, dier yandan )ars kalesini ele 0e1irmek ve 7lekirt ovas'na el

uzatmakla 9skenderun k6r#ezine, yani Akde-

22


103/670

nize sarkmak ihtimalleri belirmiti2 Dolaysiyle l0iltere'nin Akdeniz'dekidurumu ve Gindistan Jolu tehdit altna 0irmi oluyordu2 9n0iltere ite buna

mani olabilmek i1in )brs' i0al ile Adada bir askerF s tesisine karar

vermiti2 )brs yine ?smanl lkesi olarak kalcak ve Ada'dan alnan ver0i

yine ?smanl hazinesine 06nderilecekti2 uslar ayet, )ars, Ardahan ve

Batum'u Trkiye'ye iade edecek olurlarsa, 9n0iltere'de )brs' i0ale son

verecekti2 9te bu artlar zerinde 9n0iltere ile Bab"li arasnda bir anlamaya

varld ve C Gaziran 8+8 tarihinde de )brs anlamas $Ionvention imza-

land2 Bununla )brs Adas l0iliz i0ali altna kondu2 )arlnda da

9n0iltere usya'nn Anadolu'daki muhtemel ilerleyiini durdurmay taahht

etti2 Bu suretle )brs'n 9n0iliz i0ali altna verilmesi dorudan doruya us

bask s ve t ehli kesin in, yani 8++ -+8 deki Trk malu biye tin in bir heti cesi idi 2

Tasarlanan )on0re, nihayet @ Gaziranda Berlin'de to/lanarak tam bir ay

#aaliyette bulundu2 Buraya Disraeli, Eor1akov, Andras- sy, Bismarck veVaddin0ton $Mransa hariciye nazr 0ibi Avru/a'nn belli bal devlet adamlar

ve di/lomatlar 0elmilerdi2 Trkiye'yi de ehmed Ali =aa, )arateodori =aa

ve !adullal Bey $Berlin se#iri temsil etmilerdi2

Bismarck'n riyasetinde to/lanan ve srasna 06re komisyonlar halinde

1alan )on0rede Ayaste#anos Bar'nn b t n maddeleri ve hemen hemen

he/si de usya'nn aleyhine olarak deitirildi2 Bir kere Bul0aristan, Balkan

Dalar'nn kuzey'inde, !ultan'a bal bir beylik olarak tesbit edildi2 Balkanlarn

0neyindeki ksm da $5arkF umeli adyla bir muhtar lke haline kondu2

Bul0aristan'da us askerlerinin iki yl deil, ancak * ay kalacaklar tesbit edildi2

)arada, !rbistan ve omanya'nn istikl"lleri tannd2 )ars, Batum ve Ardahan,

?smanl har/ tazminat olarak usya'ya brakld2 Makat Bayezit ehri ve 7lekirt

ovas 9n0iltere'nin srar ile Trkiye'ye iade edildi2 Berlin )on0resinin en mhim

maddelerinden biri de Bosna-Gersek'in ?smanl =adiahnn h"kimiyetinde

kalmakla beraber, Avusturya-acaristan'm idaresi altna konmasyd2 Bununla

?smanl 9m/aratorluunun /ar1alanmasna #iilen balanm oldu2 Ayn ve1hile,

Balkanlarda ?smanl idaresinde kalan yerlerde ve bilhassa akedonya'damahallF re#ormlarn ya/lmas ve bu suretle yerli G

Berlin )on0resinde ait esas eser K V2 edlicott, %he ongress o #erlin and 1ter

$Qondon *@8 B2 G2 !umner, !ssia and the #alkans$ ss (H-((@ Astoriya diplomatii$ ::,

C-(H2

23


104/670

ristiyan ahalinin durumunun slah i1in bir takm tedbirlerin tatbiki de

kararlatrld2 Bununla, Bab"li muahedeye imzasn atan devletler

muvacehesinde bir takm taahhtler altna 0irmi oluyordu2

2 adde ile de Bab"li, 7rmenilerle mesk4n yerlerde, hemen, vakit

kaybetmeksizin mahallF re#ormlara balyacak ve 7rmenilerin 3erkesler ile

)rtlere kar emniyetlerini salyacaktr2 Bu maksatla ya/lan re#ormlar

hakknda bu re#ormlara nezaret edecek devletlere, belli zamanlarda bil0i

verecekti2 Jani Bab"li bu madde ile, 7rmenilere tatbik edilecek re#ormlar

ya/lmasn taahht ediyor ve bu hususta da bu ie bakacak devletlere kar

34


105/670

3


106/670

:::

!QTA> ABD]QGA9D ::2 LAA>:>DATRK9RUS5NASE3ETLER

u s y a d a k i s l m a n l a r k k r t m a t a s a r s

iki devlet ve millet arasndaki mnasebetlerin hakikF 1ehresi bilhassa har/

zamannda kendini belli eder2 ?rdular birbiriyle 1ar/rken, ce/he 0erisinde

karlkl bir takm, hakl veya haksz ithamlar ortaya athr, /ro/a0anda ya/lr,

a1k veya 0izli aPanlar #aaliyete 0e1er her iki tara#n hkmetleri kendi halkna,

kar tara# mmkn mertebe k6tlemee 1alr haksz tara# bu hususta 1ok

daha 0ayretlidir2 Gele, usya ile Trkiye arasnda olduu 0ibi har/ler kronik bir

mahiyet almsa, karlkl /ro/a0anda bsbtn iddetlenmektedir2

8++ harbi daha balamadan, usya'da Trkiye'ye kar iddetli bir

kam/anya balamt2 )atkov, Madeev ve Ihomyakov 0ibi =anslavistlerden baka

Dostoyevskiy 0ibi

akdes nimet kurat - turkiye ve rusya.pdf

Documents