AKO,KALAG, OMAY Mga piling obra ni Jaime Jesus Uy Borlagdan

Kagurangnan, dai akonagkakanigonganidumagos Ka sa sakuyang daghan, alagad madangog ko sana an Saimong Ngaran, akong kalag, maoomayan.

Kadaklan sa nasurat ko mga magayon sanang laogan na daing laog. Mala ta akong daing laog, dai man makakaheras ki laog. Dai man ako magkakalaog, akong naglalakaw na turog. Kaya bago ako malaogan, kaipuhan ko ngona maomayan. Sa sakong pagkaomay, huni an nagkapira sa naisalbar kong mga obra. Iatang ko dawa dai nagkakanigo, kay J. G. S. P. P., sa herak Niya ako naomayan.

Hali sa HAMOT KAN NARUMDOM (2011) Mantang an kalag paburubalyo sa lawas na ini, puon aki, pagdakula, sagkod paggurang, an kalag siring man mabalyo sa ibang lawas sa kagadanan. An tawong omay dai nababahala kan pagbabagong ini.

Bhagavad-Gita 2:13

DARAMLAGON “Pakatapos masulo su sakong harong Naging sakuya an tanawon Kan pasirang na bulanon.” --Mizuta Masahide I. Mata na an mga diyos-diyosan sa altar kan sala. An lalawgon kaini kahon ki plos na liwanag buda naghihirirong litrato. Yaon na man an bilog na pamilya sa atubangan, nakatukaw sa mayumok na sopa sa pag-utob digdi. An mga pandok ninda ramog kan anyil na banaag hali digdi, an mata ninda, daing hiro-hirong tubig. Mala rugado sa paghanap sa irarom kan aldaw, ipunan na ninda an relihiyon kan paghingalo buda paglinga.

Lingaon an mga ama na pinaduko sa mga papel sa lamesa, an lubot pinabaga sa

tukawan na alpumbra; lingaon an mga ina na arog sa mga ama, nakalaom sa kahon puon aga sagkod hapon, sa pag-utob sa apod kan saindang mga pangiturugan; lingaon an mga aki na arog sa saindang mga magurang isapar an kamang kan mga oras, nakahampang sa mga blankong lanob, ngani sanang dumakulang arog sa saindang mga magurang; lingaon ining mga yaon digdi sa mga harong sa mag-inibungan kaining halipot na tinampo digdi sa subdivision na Deca. Sa Bagting kan microwave, madangadang an sarong hararom na mangko ki pinaputok na mais—an aso kaini naglalakop na insenso.

Sa luwas, sa mayumok na paros kan banggi, nagdudungan sa tabyon kan kurtina an anyil

na liwanag sa mga bintana kan parades na harong: senyal na nalinga na an saindang mga pagrumdom. Pagrumdom bako sana kan agrangay buda sakit, kundi pati kan mga pag-awit kan saindang irarom—nindang mga kalag sa lawas na harong. An banggi nagagadan, pano ki kaluyahan sindang dai digdi minalaban. Pig-ootro ko sana ining saimong tinaram, Dylan.

An totoong oras, alas-otso kan banggi. Tadtaod na su pagsulit kan mga kotse sa

lambang garahe. Tadtaod naman su mga lagatik kan disiplinadong mga kubyertos sa mga porselana. Sa mga natad kan kada harong, nagbabatad sa ogis na liwanag hali sa mga poste an mga matunukon na tinanom. Sa mga dahon ninda, sa saga kan banaag, daing tu‟nog na nakakatinir. Hababa an mga kudal kan harong, pero daog pa an sarong batalyon na hudiyo sa kadakulan ki garod buda matunok na alambre. Sa kada trangkahan pa an laoman kan mga tandayagan na ayam. Kun saro kang soldados, an kada harong, kampo; kun saro kang preso, an kada harong, Alcatraz. Sa luwas kan mga maisog na kudal na ini, iyo an hipidon na tinampong midbid digdi sa apod na First Street. Para sa mga enot na pamilyang, enot na nagkaigwang posible para makabakal ki kinahon na daga digdi, sa enot na subdivision sa banwa. Sinda an mga harong sa printera kan subdivision, sa may arko, sa may ngarangaan kan gabos, ipaisi sa gabos na an nakaistar digdi an mga enot.

Kun ano an yaon sa baba, kabaliktadan kan mga yaon sa itaas. Kun suriaw an yaon sa

daga, dulom an yaon sa kalangitan. An mamundong emperyo kan kahewasan, an solamenteng kadlagan na dai pa nadudutdot kan tali kan tawo. Sa ibabaw kan gabos, nakalukdo ining itom na kapa kan mga bituon, ining marumirom na mga patente kan mga lingaw nang panahon. An

nagkapirang ini ngonian sa kalangitan, sinda su pinalad na dai napara kan nag-aarik-arik na silyab kan garo pirming agang syudad. Sa saindang yaraon digdi ngonian, minabisa ako, minataong galang.

Sa otik na langit naglalataw an pulang bituon na puro kan lansang na tore. Pigbubutong

kaini an mga panas kan mga sungay na aluminyo sa itaas kan mga atop pasiring saiya ngani maisabwag an ebanghelyo kan mga naghihirirong mga litrato. Pero dawa kagdaog na paghilingon an matang ini sa halangkaw na diklom, igwa pa man giraray ining mas halangkaw na diyos na pig-uutob. Buda kun maghimate kang maray, bako sana magdangog, mapabati saimo an pwersang ini. Kun maghimate kang maray, pagtinahuban mo an an talinga kan saimong lawas, dangan bukahon an talinga mong pirming wagas buda nakasugpon sa saimong kapinunan buda kan kagabsan, madadangog mong gari tanog na ordinaryo, an sarong nagsusuway hali sa saralak-salak na ribok--an sarong hagong. Sa kama-kamadang tanog kan sarong momento ini nakalubong, sa pagtalibong kan mga magneto sa sadit na dinamo sa gabos na kagamitan, hali sa kurdon na iyo an mga kamot ninda na pigsususo sa mga saksakan, hali sa mga alambreng biribid, palaog buda paluwas sa mga kontador, pasiring sa mga higanteng bateriyang nakasabit sa mga poste, nakatakod sa tulong higot na linya.

Kun hihilingon an kabarayan, an tulong ini saro sana sa sarabod-sabod, burobiriribid na ugat na nakagamot gabos sa sentro buda kapinunan kan hagong, an totoong kagdaog na an manipestasyonnahihiling sa paagi kan anyil na banaag.

An hagong na ini halos garo sarong tataramon. Tataramon na dungan magayon buda makatakot. Bako dipisil sabuton an gayon kan mga liwanag, an ogmang dulot kan anyil na multo hali sa utoban na kahon kan nag-uurukay-ukay na mga litrato, pero kaipuhan rumdumon na an hagong nagkakamang sa mga alambreng pinatos ki mahibog na goma ngani laomon an pwersa kaini sa saro sanang dalagan. Garo pano hayop an pwersang ini: maulamon, layas, buda maisog, pero kayang pagaroon. Sa piot na mga agihan, garo ini kabayong tinahuban an gilid kan mata ngani umutob sa haplit kan tumagiktik.

Sa sibilisasyon tang ini, sarong takot an ginibo ta para sa satong sadiri. Dawa bako ini madali mareparo, yaon ini. Kada sain ka bumirik, yaon an mga laoman na ini nakakanap o nakakutay sa gilid kan satuyang mga langag o sa mga dalan, garo mga gadan na ugat sa ibabaw, pero sa laog kan mahibog na patos, an pwersang masulugon. Garo pano ki dagit: nangongorag. Kaya an iagihan kaini minabururak, minaburuswak ki liwanag, tanog, andar—an buhay pigduduplikar.

II. Sa ordinaryong aldaw tapos na an istoryang ini. Ta mararom sana an banggi dangan

saro-sarong mapapalsok an mga ilaw sa lambang harong. Pero bako sa bangging ini. Mapuon ining istorya sa lugar harayuon digdi. Kay Roger Climacosa na ngonian pigkakapkap an nag-riring na cellphone sa irarom kan saiyang ulunan. Sa liwanag kan LCD, mahihiling an mata niyang halos piriyong pa sa narawrawan na katurog. Pagkabasa niya kan mensahe, buminuhat siya sa nahihigdaan, duminuman sa may pintuan, dangan isinulot su pantalon na nakasabit duman. Sa ilaw na hali sa mga bintana, nariraw ni Roger an nakatamungon na kataning niya sa katre. Hinadukan niya ini, binugnot su muro na nakapasak sa ngimot, dangan kinabig su pintuan, dangan lagatik kan lock. Turutadtaod, sarong agrutong kan rebolusyon kan motor an nagpabungkaras sa kasubagong kataning ni Roger. Pigkapkap kaini su kabanga kan kama. Kan nahiling niyang magsaro na sana siya, inukupar niya na su bilog na higdaan. Pero dai na siya mangingiturog. Nakatutok an hiling niya sa bulaw na jacket ni Roger na an reflectorized na mga letrang “HARECO” naglalaad sa diklom. Buminuhat siya, dangan suminirip sa bintana. An saiyang halabang buhok nagbubulaw sa saga kan liwanag hali sa mga poste. Pigmamaanan niya

su gira kan dumog na ruweda kan motor ni Roger sa tinampo mantang luway-luway ining nagmamara. Garo pigbubura an dalan niya pauli. Sa kataning na natad, nagpuon na naman su pag-arual kan magadan nang ayam, dali-dali siyang nagdapa sa kama buda nagkurubong ki tamong, kinuguson niya su munyikang duman nakalubong.

Sarong lugar na may brown-out an dinuman ni Roger. Yaon na duman su nagkapira

niyang mga pag-iriba kan nag-abot siya. Pigbabaraba kan mga ini hali sa saindang service vehicle su mga hagyanan buda mga gear sa pagsakat sa poste. Bakong arog sa ibang aldaw na dai narawrawan su saindang katurog, sirilensyuhon an mga pag-iriba niya. Daing taramon o paulok an kada hiro ninda. Saro sana an buot taramon kan mga ini: tapuson na an trabaho ngani makabalik na sa paghingalo. Iyo man daa ini an pagkalaen ni Roger sa saiyang mga pag-iriba. Dawa daa paburubalintukon mo, dai lamang daa nahahali an ulok kaini.

Nag-radyo su team leader ninda, pigtataram sa ibong na linya na na-ipos na ninda an

mga gamit pansakat, handa na sindang sakaton an poste, pighahalat na sana an senyal hali sa parapalsok kan koryente sa istasyon. Diit pang oras, kan nag-oho na su nasa base, tinanguan na kan team leader ninda si Roger na pwede nang sakaton.

"Barabluyon daw kamo, maray pa digdi na sana ako mapaparos-paros sa taas." ulok-ulok kaini, pigbabalo an tindog kan hagyanan na nakahurandig sa duwang-pulong piyeng poste.

"Dali-dalion mo sana, Ger, ngani makauli na kita." Parumdom kan saro nindang pag-iriba.

Nangurus ngona si Roger dangan suminakat na ini. Kan nasagkod su puro kan hagyanan, binalo niya kan tester su primary lines. Kan sigurado na siyang gadan an mga ini, pinunan niya na su saiyang trabaho.

Sa Control Room kan HARECO sub-station, mga pirang oras na an nakakaagi, sarong

matarumon na silyab an buminaralda sa sararado nang bintana. Sarong kotse an nagparada buda hali digdi sarong nakaunipormeng empleyado an luminuwas. Duminiretso ini sa kwarto kun sain yaon su mga main switch. Tinaraman kaini su namurawmungawan na nagbabantay duman na i-on na su breaker ta tapos na su trabaho. Sabi kan nagbabantay dai pang abiso su team na nakaduty, dapat su mga nagtatrabaho mismo an magdigdi ngani magpaandar, idinuon kaini na iyo an SOP. Sarong halipot na pasuway an nangyari. Kan nahiling kan empleyado na dai niya ini mapapatubod, uminapod ini sa cellphone dangan may pinakahuron sa nagbabantay. Sarong engineer an yaon sa ibong na linya. Garo na sana tando su nagbabantay sa katatango. Binalik kaini sa empleyado su telepono pakatapos kan huron. Dai na ini nakaribok na puminaluway-luway pasiring sa Control Room. Duman, sarong berdeng boton an dinuonan kaini.

Daing nakahiro sa mga pag-iriba ni Roger kan bigla na sana siyang suminilyab na garong uhot.

III. Diklom. Halos mamate mo sa lambang harong an sarabay na kigkig kan mga dai tuod sa diklom, an mga balinghaw, su mga muda. Turutadtaod pa an mga kamas-kamas, sa pagkapkap kan sulong-sulong kun hain su mga kandila o flashlight. Dai naghaloy sa kada bintana kan mga harong mahihiling an bulaw na liwanag kan mga kandila. May mga itom na itsurang nakasilag sa mga kurtina, sa huyop kan paros, garo an mga ini nagbabayle. Sa mga luong kan kahoy nagkakawat an huyop. An sagitsit kan mga dahon garo malipot na awit, nanunuyatuya. Pero sa laog kan mga kongkretong kahon na an mga luho selyado ki

salming, nabibilog an sarong hurno. Kan dai na matagalan su alingahot, saro sarong nagburukas su mga pinto. Sa diklom madadangog an mga boses ki tawo, an pinakahalangkaw na layap kan sarong ngarakngak bago ini bumagsak, tanog kan mga windchimes, lagatak kan skrin na pinto. Sa patos kan diklom, nagkahirilingan su mga magkataraning. Nagtukalan ki agrangay manungod sa alangaang buda diklom, natino man su gayon kan mga bituon na garo iruluwa pa sana hali sa itom na halunan. Tibaad namati kan mga aki na haloy pa bago makakabalik an ilaw kaya sa mga magurang ninda nagpaararam sinda pasiring sa tinampo. Sa diklom an mga ikik kan mga lansang na gate na pigbubuksan. Sa tinampo, nagkurit sinda ki kahon na may ikis sa laog gamit an tipak kan pasang masetera. Su mga soltero, hunto sa irarom kan Talisay nag-urumol-umol palibot sa sarong gitara. Tadtaod pa, an mga pagsalakan kan boses buda kwerdas. Dai man ki bago o makangalas sa kanta pero sa bangging ini na napula an mga radyo, an mga TV, buda plaka, ini sana an kanta. Garo aram man pati kan gitara ining bago niyang importansiya. Kaya sa kahoy niyang lawas, itais na maray an mga nota bago ibuhian. Sa tanog na ini na nagpipinaw-pinaw sa huyop-huyop, an mga bituon garo mapuluton an pagkimlat. An mga daragang nagsusukray sa luklukon kan harong, nagpaluway-luway pasiring sa balkon. Digdi sa harong harani sa puon kan Talisay su mga ibang daraga nakidagos, dawa an paaram ninda sa kagharong maki-istoryahan sa daraga niya, aram na kaini an tunay na obheto. Ta dawa su kagharong, napaakboy baga sa abaga kan saiyang agom. Ta sisay man an makakapugol sa gayon na naglulunad sa paros. Dangan sa saro sa harong may nagluwas ki lamesa buda mga tukawan. Digdi su mga ama nag-urumpukan. Kadaklan sainda may boteng dara, an iba bitbit su tadang isira, su iba su maaluguog nang sinapnang mais na titimo-timoon kuta kasubago sa hampang kan telebisyon. Su mga ina yaon man duman nagturukaw sa paragilid kan kahon na ikinurit kan saindang mga aki. Su mga aki nindang daraga nagsurusog sainda. Mantang nagrararom an banggi, nagturuwang su mga soltero na kamadahon su mga alang na sanga na nasa gilid kan tinampo. Pakahipid, pinagkutan ninda an mga ini. Garo mga apong kaito pa sana nakahiling ki kalayong nagparalakpakan su gabos, naggarasod ki pag-uyon. Buda dai pa ngani natutunong su palakpakan kan su daramlagon na bulan nagsirang sa likod kan itom na mga harong. Kan nahiling ini kan mga soltero, nagrani sinda sa may kalayo, nagturukaw sa mga gapo sa gilid kan tinampo. Sarong ama an nakitukaw sainda, sinubli su gitara buda pinunan an sarong suanoy na kansion. Kan pagsagkod kan tono sa mga lamesa kan mga ama, napano su banggi ki boses na nagkakanta. Sa banaag kan kalayo maririraw an mga mata kan mga solterong napapaduman sa mga nakatukaw na daraga, na dawa narereparo na, dai makahiling na tanos. Mantang nagrarani an katapusan kan kanta, dai namamatunong su mga soltero sa saindang natutukawan. Ugot an hiringhingan kaini, garo nagpapasuruhay sa laog kan kumpisalan. Dai nahaluyan, may dai na makatios an tuminindog, luminakaw pasiring sa lamesa kan mga ama, dangan hinampang an saro sa mga nakatukaw duman buda nagtaram, “Pwede tabing isayaw an aki mo, Dr. Gimenez?” Naghirilingan su mga yaraon duman. Buda dai lamang nakadulag sa tarom kan pandangog kan mga ina buda mga daraga ninda sa harayo an tinaram na ini. Kiriling-kiling an mga ini sa sarong daragang yaon duman, na sa dalagan kan mga hiro-hiro iyo su aki kan Dr. Gimenez. Natunong su tugtog kan gitara. Tuminindog si Dr. Gimenez, sadit sanang lalaki, na an lungsi dara kan haloy na pagkatuod sa kwartong luom. Pero igwang enerhiya an saiyang mata na garo dulot kan haloy na pagmaan sa dagat. “Narumduman ko su sagugurang mga padi...” an taramon kaini sa mga pag-iriba. “Ramon, kun okay lang saimo na testingon ko an aki mo?”

“Aw, sige sana Dok, nag-uurogma kita digdi...” sabi kan Ramon. Nagtango su duktor, nag-inom sa kapot niyang baso. “Noy, ika si Boggie bako? Aki ni pading Ramon, hali sa maray na pamilya kan mga Buenavista...ini, kaogmahan sana ano? Hazel, nene, mari tabi digdi.” Sa harayo su mga tiripon kan mga babayi, may pig-uusol na sarong daragita. Dai naghaloy, nagpasiring man giraray ini sa lamesa kan mga ama, dawa ngani tuda an kiling-kiling kaini sa hinalian niya. Makangalas, pero totoo, na bakong arog sa ordinaryong sitwasyon na kaagid kaini, kun sain an mga makakahiling siertong masupon buda makantyaw, sa bangging ini, dara gayod kan pagkabigla sa nangyari, daing ni saro na maka-sugot o makataram ki dawa sarong supon. “Ano tabi ito, daddy?” “Ini si Boggie, diyan sa Unit 11, aki ni Atty. Buenavista, pighahagad an permiso kong makisayaw saimo...tatao ka mag-pantomina?” Bago sumimbag su daraga, kuminiling gilayon ini sa mga umpok kan mga ina. “Iyo tabi, daddy.” “Sain ka man naka-ukod?” “Sa P.E. mi tabi, sa folk dance...” “Maray, tukawi muna duman nini sa may ki Mama mo. Ngonian, noy, itutugot ko an aki kong makisayaw saimo, kun...” Sa tampi kan tataramon na ini, sinaro-saro niyang hiniling su mga kahampang sa lamesa. “...madaog mo ako sa tigsikan...” Laen-laen su reaksiyon kan yaraon duman. Su mga ama, uruyunon, lalo na si Atty. Buenavista, na tuminaram na magayunon su naisip kan duktor, su iba nabigla, napapakol sa lamesa, su iba labi an kamawotan na makahiling na pasali na mata sana an nagngarkngak. “Halat muna padi, ta may magayunon akong pandugang diyan! Su padihon kong taga-Pili, pinabalunan akong sarong galon na tuba—halat muna ta kwaon ko sa harong. Pwertehon ito ngonian, nganin an ambience talagang suanoy!”

“Tatao man palan kaan si padi, huna ko sa pasuway sana matibay.” Sugot kan saro. Urulukan. Pero sa lado kan mga huben baliktad su sitwasyon. Su mga solterong nakatukaw sa mga gapo, pakadangog kan taramon na ini kan duktor, ruminuluyos na garong alang na natong. Ni dai ninda aram kun ano an tigsik. Kaya baton-abaga sana an simbag ninda kay Boggie kan kinilingan sinda kaini. “Ano tabi an tigsik?” Kagaw-payong hapot ni Boggie sa mga ama. “Patiribayan kan isip, noy. Ipunan sa taramon na „tigsik ko an sarong bagay,‟ dangan itataram mo su paliwanag kaini. Sa marawit-dawit na paagi.” Unabi kan saro duman. “A, garo sa mga politiko?” “Medyo. Kaso dapat an tanog sa hudyan pareparehas, buda an sawod kan kada linya parehas an bilang.” Simbag kan saro pa.

“Ano, kaya? Punan ta na?” Ini si Dr. Gimenez. Tuminango sana si Boggie. Yaon na man su ama niya, ubo-ubo an mapasaon na galon na pano ki puting likido. Tinigisan ni Ramon su baso ni Dr. Gimenez. Tiniya kan duktor su diit sa daga. “Para sa mga apo.” Initaas niya su sadiyot na basong garo pading nagsasakramento. “Tigsik ko ining sarong soltero muyang ibayle an daraga ko kan hinagadan kong diit na gibo

aw, naghapot pa sako kun pano?” Sabay tangad sa basong kapot-kapot. Paralakpakan su mga yaon duman, orog na sa lamesa kan mga ama. Ngonian, gabos na hiling yaon na kay Boggie. Pero an hiling ni Boggie yaon sa garo sukang alak na nagbubulos sa basong garo haluyon mapano dawa hababawon. Namurawmungawan su soltero kan ginawgaw na ini saiya kan duktor. Pero gabos man sana ini sagin. Dai ninda aram na bako sanang aram niya kun ano an tigsik, kundi ini an uru-aldaw niyang pigkakabuahan. Duwa sanang tawo apwera saiya an nakakaaram kaini. Si Hazel na halos kada pag-uli hali sa eskwelahan nakakarisibing tipigon na papel na may maingaton na pagkasurat na rawitdawit; buda si Dr.Gimenez mismo na iyo an pirming nakakabutbot sa tukador kan daraga. Hilingon kan duktor su mapasinabuton na hiling kan sultero kay Hazel, buda an pagtango kan saiyang daraga. Initaas ni Boggie su baso arog kan ginibo kan duktor. Ininaan niya man ini ki diit. “Para sa bulan” taramon niya. Puminikit siya na garo nagtitipon ki bituon sa piyong. Dangan tuminaram: “Tinigsik ko an diklom kan banggi Buda an mga daraga digdi Pero saro sana an bituon Siya su daragang buot sayawon.” Dangan tinangad niya an nasa baso saka ibinugtak na nakatiulob sa lamesa. Tulong tawo sana an enot na nagpalakpak. Si Ramon, su ina ni Boggie, buda si Hazel na halos daing tanog. Su iba garo namungnan. Si Dr. Gimenez an puminangenot sainda. Kasunod kaini su rampahog na paralakpakan. “Maorag, maorag” taramon kan namumula nang duktor. “Sa totoo kaan, noy, natitintiran akong haputon ka kun ngonian ka pa sana talaga naka-tigsik. Ta garo baga haluyon mo nang pig-gigibo ini.” Nanrulungsi si Hazel kan kinilingan ini kan saiyang ama. Aram niya-- an taramon kaini sa sadiri. “Ta duman sa ginikanan ko, noy,” padagos kaini, kanayon pigtitigisan gilayon su sadit na baso, “sa isla kan Cagraray, sagkod ngonian, tuda pa an tirigsikan—iyo mga padi, orog na kun pista—ay maruluwas na diyan an paha sa alak. Makikitigsik sana ngani makatalab.” “Garo gibo mo an duman padi, ano?” taramon kan saro sa mga itoon. “Aw, iyo, pirmis. Soltero pa sana ako—halos arog kaini ki Boggie—su lolohon ko pano, konsehal sa barangay, prumotor, buda gurangan na sa rawitdawit—bueno, ipadagos ta.” Inulaan giraray ki diit kan duktor su sasyaton niyang baso. “Para sa pagkamoot.” Initaas su baso. “Tigsik ko ining birhen na tuba mukna sa panahon na halaba

pahalaton an saimong paha ngani kaining siram makatana.” Simbag man kan soltero, paghuraw kan gasod buda paralakpakan: “Tigsik ko ining landay na tuba hinalat ki maray su paha siram dai lugod ki nakatana orog pahaluyon, nagin suka.” Kan napatunong na su para dangog, dulo na sa lado kan mga soltero, sa dai mapugulan

na garasudan, urulukan, buda paralakpakan, suminimbag su gurang: “Tigsik ko kamong mga kaakian

maisog, may sadiring kadunungan ginikanan dai nanggad lingawan orag nindo hali samong gurangan.” Sugpon kan aki: “Orag kan gurang samong pigrorokyaw marhay nindong gibo dai mi lingaw kaso sa ngonian dapat sanang saro an oragon digdi sa sato.” Ulok na mahamison an simbag ni Dr.Gimenez, initaas su saiyang baso, dangan nagtaram: “Maestro, entradahan mo na—Hazel, baba, mari digdi. Bago pa ako mabuyongon,

mapahunod na ako.” Nagpuon na su pantomina. Nagrani naman si Hazel sa saiyang ama. “Pahilinga daw sakuya, nini, an saimong tibay sa pagbayli. Agom, kita man na duwa! Kita

gabos, mari na!” Kaya sa tahaw kan tinampo, su mga residente kan First Street nagbarayle, buda nagkanta kan Pantomina sa banaag kan daramlagon na bulan. Su ibang mga daraga, nagduruman sa lamesa kan mga ama, buda pigkaraganan ki inumon su mga baso. Ini, pigheras ninda sa mga solterong nakatukaw sa mga gapo. Kadaklan sainda naagdang magbayle, sagkod solamenteng su naggigitara na sana an natada kadurog an instrumentong solamenteng padaba niya. An mga tataramon na ining hali saiya, maduonon na naglakop sa paros: “Herak man, herak man, lalaking isikwal...” Mantang nangyayari ini, su mga kaakian nagkaraputan sa sarong talimon sa tahaw kan kahon na saindang ikinurit, ngani an ekis yaon sa sentro kan saindang bilog. Sa irarom kan sildang kan bulan, garo sinda mga lawas na gibo sa pirak. Mala sa banaag na naghahali sa mga malamti nindang mga unit. Igwa man sindang sadiring kanta. Sarong kantang naukudan ninda sa sarong tambay, sabi daa bua, sa saindang eskwelahan. Manungod ini sa bulan na pigkaon kan sarong tandayag. Sa boses nindang pagdurungan garo mga huni ki diwit, pigbugaw ninda an maitom na dampog ngani dai matakluban an bulan. Pagnatatakluban man, minagasod sindang “Suuu!” arog kan pagbugaw ki bayong. Pagminaluwas naman an bulan minakanta sinda gilayon.

“Nom, hali, nom, hali, nom, hali, nom Hare paglumlom, hare pagdiklom Om! Haleon an diklom, an diklom! Om! Hari om! Haleon, haleon!

Nagrarom pa su banggi; nagrarom man su mapasaon na galon kan puting likido. Sa tahaw kan kalayo nagpuon an sayaw patalibong digdi. Nagharaya su mga yaon duman, naggarasod na garong mga buang ayam. Dangan nagpuon su durugdugan ki alak. Su sayaw nagin maringsal na burukudan patalimon sa ngonian nagraraba-raba nang kalayo. An nagbubulaw na dila kan plasma nagsasagkod na sa langit ngani tunawon an nagkapirang bituon, dangan tumagdo sa daga na mapulot na dugos. Sa init na ini sa luwas buda sa laog, sarong daraga an puminuon ki sarong paghuba kan saiyang sulot na uminulakit sa gabos na nagpaparadagpadag patalimon sa sulo. Sa amak sinalya su dakul na gubing, buda an banggi nakaukod maghiling. Sa banaag kan kalayo an mga hikol-hikol kan mga bronseng lawas na ipakintab kan nagsalakan na tuba buda hinang. Sa dai ninda pagkaisi, o mas nagkakanigo garong taramon na sa pagkawara kan saindang mga sadiri, dai ni saro sainda an nakareparo sa

mga aking saro-sarong nagbugnot ki nagkakalayong sanga hali sa amak.Dangan an mga ininagralaog sa saindang lambang harong.

IV. Sa sarong awtong nag-aagi sa dalan na garo sementeryo sa mga nakapagkot na kandila, igwang naghuhuron.

“Grabe palan padi su nangyari kay Climacosa adi?” “Diputa. Anong grabe, ngana.” “Totoo daw itong uru-iristorya na bako man daa su sa Control Room ta an nagpaandar? Sabi daa may nagduman na empleyado...” “Nya iyo baga...su tawohan man sana ni boss Louie. May bisita daa su hayup, importante daa, nag-iirinuman garo, nagbibiridyo-oke, dai na nakahalat.” “Pinaandar? Nata dai niya aram na nasa operasyon su 108? “Dai man gayod nataraman.” “Tinaraman daa, sabi kan sa Control Room. Kundi nantig pinakahuron kay engineer. Dai na garo nakasuway. Pero diputa, tawo baga ito...” “Ngonian sana ngani…garo makauragon magluwas.” “Sayang man kan dilensiya padi. Ika, ano, mabirik na kita?” “Ano ka, sayangon mo su ginasolina ko digdi...bata dai ta na ini maluluwas sa sunod-- mabago nang gwardiya sa istasyon, papahalion na si De Rama, natiktikan na garo...” Napano ki kimlat su rearview mirror kan awto—pula, asul buda hidyaw . May headlight na padangadang—marabas. Dai naghaloy, sarong ambulansiya an nag-ovetake. “Hirak man su pamilya ni Climacosa, adi?” “Dai man ki agom...soltero.” “Sabi daa may aki ito...” “Sabi daa...pero dai man baga ito nag-iistorya, masikretohon baga an parot na ito.” “Iyo.Ni dai nganing palan aram kun hain nakaistar...” “Wara sa records?” “Nagbagong istaran. Dai pa garo napa-update sa personnel.” “Sisay managgad magpinsar.” “‟ta, nya pano su gadan, sain lalamayan?” “Inda, pero nasa morge na garo...dai pa ngani daa ki naggagawad...” “Putang pangyari adi? Nagadan na ngani problema pa su mapalubong...” Mapapatunong an huron kan duwa pakahiling kan sarong liwanag sa harayo. Garo ini laad ki kandilang naglalataw sa sarong kwartong madiklom. Madakula ini diit-diit arog kan burak na sibot an pagbuskad sa pagrani kan lunadan. Dai mahaloy, pakarululapwas sa mga daing ilaw na harong, mabutwa na sa likod ninda an surunudan na mga bumbero,iwawasiwas an tarom kan saindang mga ilaw. Ugaring dawa anong higos, dagos nang magiging oring an banggi.

V. Sa ibang lugar, sa harong ni Roger Climacosa, kaitong Roger Climacosa, HARECO Line-man, tolong taon sa serbisyo, 29 anyos, dai aram kun sain gikan, dai aram kun may pamilya, dai aram kun sain hali.Naghaya gilayon su ayam, pero su nakatamungon sa kama, dai na natakot ta

turugon na ini, surusupsop gilayon an muro, nangingiturugan kan papasyaran ninda sa aga kan kasubagong kataning sa kama.

PAGSARADO

gwang mga babaying pigsasamba—na nagsasamba man sa iba. An pigsasamba ninda iba man an muya. Ining pagsamba ninda an minataong sakit sainda

gabos. Ini an makangalas na mekanismo kan kinaban; dai mo masabutan kun dapat makamateng panhinayang. Ta ini an minapanamit kan buhay; an pagngalas digdi an minapaaskad kan satong luha; an minapahewas kan banggi. Igwang babaying bako man kagayunan, pero an pandok niyang ining dai naaagihan ki panduwang hiling an garo minapararumon saiya. Saro siyang pyanong nakahipid an dakulon na magayon na kanta sa tahaw kan mga martilyo buda kuwerdas. Instrumento siyang dai nakikiblit. Igawang paghalat an pandok niya pag minahiling siya pasiring sa mga hararayo o harararom na mga bagay, arog kan langit o puro kan bulod sa lipod kan mga harong. Igwa man na lalakeng naghahanap, nangangalagkalag sa mamundong kaawagan. Dai niya aram kun tatao na siya magpadaba,pero aram niyang handa na siya magtao. Kun makua niya an saiyang hanap, an bulos kan saiyang daghan garo burabod na dai mahuhubas. Kan nagkatuparan ining duwang kamunduan, magayon bagang isipon na sa ibang lugar may napuling na tahong, na sa pag-agi kan panahon mamuta ki perlas. Su lalaki tulos nagpauran kan saiyang laog: mga burak, sarong dosenang puting rosas kan saiyang malinig na pagmawot, dai mabilang na paorootrong hiling kan sarong nag-aataman. Su babayi, sa hampang kan mahamot buda malipot na paros puminiyong sa pagsapar sa siram kan pigsasamba. Dai niya aram an dapat gibuhon. Muya niyang dai na matapos an pag-atang, pero muya niya man na pumiyong sana. Sa sikreto niyang diklom, an pandok kan naglalaad na totoong pigpapadaba. Sa daghan kan syudad, igwang harong na an pagkasuanoy arog sa pangaran kan kadsadiri, an langkaw arog sa estado kan nag-iistar digdi sa sosyodad. Sa búhos kaining atop, apat na salóg hali sa daga, nakatukaw, nakatanaw sa daing laog na bangging langit an totoong padaba kan babayi. Naghahalat siya, pero an pandok niya garo na nakahigda, nagpapahingalo sa kun sain na katrangkiluhan sa dampog. Turutadtaod, an sagyad sa lansang na hagyanan kan mga paabot na bitis kan saiyang mga pag-iriba dara an alak buda aso. Pero dai siya makiling, dai matatanyog hali sa saiyang pagkátangad. Arog baga siya kaini nagiging diyos sa mata kan babaying nagpapadaba saiya: garo masiramon an saiyang pagkáwarà, garo makadúraton hâbason an saiyang pagreparo, ta garo siya bituon na pirming dai digdi, harayuon. Para sa saiyang pigpapadaba, saro sana an babayi sa mga pag-iriba kaini na pigbubugtak sa saiyang pamitsan an mga dara-darang bulong sa mga naliliptan nindang mga laman.

I

Arog kan dati gigibuhon nindang aga an bangging ini sa paghudong sa mga lawas nindang lanog sa pangangaipo. Arog kan dati sa sadit na kinaban na ini sa ibabaw kan mga turog o gadan, kan mga nag-uutnga o nauutsan, kan mga naglalayog o nagkakamang, an hiling kan lalaki sa babayi, an hiling kan babayi sa nakatangad niyang padaba, minagibong trayanggulong lugad sa panahon. Tama sanang isipon na sa ibang lugar, may ayam na naghahayàsa diklom. Pagdai sinda digdi, an banggi kaining lalaking nagpapalis kan saiyang laog, buda ining babaying nakapiyong, parehong daing hungok. An mata ninda nakapuntok sa puting kisame. Buda ano an nahihiling ninda duman? Bakong su lalawgon kan tunay nindang pigpapadaba? Kun mahihiling ta sana an saindang imahinasyon sa kawâran, tibaad an mga kulor kaini arog kan mga kalayo kan pigmumukna pa sana an gabos. Sa tampi kan mga bangin nakakalakaw sinda sa paros. Panô an langit kan banggi ki ngaran na pig-aapod hali sa mga gubot na higdaan.An mga ilaw malumlom sa dai pa nasisimbag na mga hagadon. Siyempre hinapot na man kan lalaki, pagkatapos kan saiyang mga pamîbî, bago niya ipiyong an saiyang mga mata, kun sisay daw an pig-iisip kan babayi sa mga oras na arog kaini. Pero ibang klase minasimbag an buhay sa arog kaining mga kahaputan. Naaraman niya na dai kayang gumibong perlas an napuling na tahong kan sarong buyóng na maaga, sa harong na nakadûngaw sa puso kan syudad, inatang kan babayi su hubâ niyang pagmawot sa saiyang totoong pigpapadaba. Su lalaki, sa gilid kan saiyang piyong na mata sa harayo, sa dai niya masabutan, sa nagsasaralakan na kulog, ngalas, buda supog sa sadiri, sa natatânaw na pribadong palabas, buminungkaras hali sa otik na katurog, sa sarong paril ki mga turog na lûyong, pasiring sa daing laog na sala, sa sopa, kinagat su ngabil sa haldat na hali sa saiyang laog. Dai siya nagluha, pero sa mata niyang piniyong ki higuton, pig-aarog an pagmate kan mga gadan o an kadikluman kan kahewasan kan dai pa namumukna an liwanag, napiga su gari mga bituon sa diklom kan saiyang payo. Totoong minawot niya nang lumukso sa bintana, humugpa kuta sa sarong kinaban ki pagkalingaw. Sa bukas na bintana kun sain an bandalang ilaw kan siyudad riraw na helang, paorootro niyang hinulog an sadiri. Su babayi man na burak na binuka na an sadiri sa pigsasambang kalayo, rinusò an sadiri sa namumùtan. Pero napasâ an salming na sandalyas sa pagpirit kan dai hustong bitis, kan isikwal siya, ulukan, kuspaan kan pigsasamba. Bakong kan nangyayari ini magayon isipon na sa ibang lugar, tibaad sa sarong bar na maasohon buda parong alak, may poeta buda an saiyang gitara, pig-aawit an kulog kan kinaban sa mga diwit na nabungog sa kaogmahan kan tag-init. Dangan nangyari an sarong banggi, sa sadit na kadlagan sa mahewason na unibersidad na pig-eeskwelahan kan tulong ini. Mantang nagseselebrar an mga estudyante kan kaaldawan kan saindang eskwelahan, yaon an lalaki, an babayi, buda an

padaba kaini sa irarom kan gurang na mga akasya, nakaturukaw palibot sa amak ki mga sanga buda alang na dahon. An tugtog kan banda buda suriyaw kan mga nag-oorogmang mga tawo, pighahatod sainda kan paros kan banggi, pero dai sinda ki nadadangog. An malinaw sa saindang mga talinga iyo an saindang dai paggirom; an kawâran nindang maitataram. An lanit kan haluyon nang pagmawot na maging maogma. Kan dai na makatios, tuminindog su padaba kan babayi, dangan nagtaram na mapasiring siya duman sa mga nag-oorogmang mga tawo, hahampangon niya na su saiyang pigpapadaba, dawa kulgan siya kaini ki pagsayuma, dawa ipasupog siya kaini, dawa maati ini saiya, sa puso niyang yaon sa salang lawas, hahampangon niya na ini ta para saiya ubos na an saiyang sisibugan, dai na siyang ibang aram na dulagan kundi ini. Arog sa bituon na hinalon na kan liwanag kan mag-agahon, suminalak an padaba kan babayi sa mga ilaw buda tanog. Sa saiyang natutukawan maluwayon na pigrarabnot kan babayi an mga awot sa saiyang hampang, mantang nagwawagas an silyab kan kalayo sa nagdudumig niyang mata. Nata dai pagduwahon an kulog na namamati kan lalaking nakahiling ngonian saiya? Nata dai niya saparon an pagmati kan awot na pigrurunot kan kamot kan saiyang pigpapadaba? Kun sa kada luha kaining hinibi na bako man para saiya dulo niyang nasasabutan an pagsusog kaini sa namumùtan, iyo man an padagos kaining pagrayo saiya. Bago pa rumarom an lugad buda banggi, inagda na kan lalaki su babaying mag-uli. May balak na ini. Tibaad sa paaging ito, kumiling saiya su babayi. Lunad sa taksing pig-uumbasan an pag-abot kan mag-agahon, nagtugot su babayi na dawa sain siya darahon. Pareho sinda warang taramon; sa bukas na bintana kan lunadan piyong pareho an saindang mga mata sa malipot na maagang paros kan syudad, buda sa banaag kan mga ilaw buda neon. Sa piot na kwartong pig-aarkila kan lalaki, sa higdaan niyang maharaphap sa alpog sa bihira niyang paghigda digdi, ihinigda niya su babayi. Sa diklom kan piyong kan babayi na habo nang imuklat, namati niya an pagpasyar kan ngabil kan lalaki sa saiyang pandok. Kan nakaantos ini sa saiyang ngimot, sinabat niya ini kan buka niyang hadok, sa diklom nahihiling niya su mga dumog buda maating dalan na saindang niralaog pasiring sa lugar na ini. Naisip niya man su yumok kan salóg sa harong kan saiyang pigpapadaba. Naisip niya, buda, mantang naiisip niya ini, minahigot an saiyang kugos sa lalaki, su bangging inatang niya su saiyang sadiri sa saiyang padaba, na dawa nananamitan niya an digwa sa ngimot kaini, na dawa luyuson na ini sa alak na ngana, itinamong niya an saiyang sadiri sa malipot kaning lawas. Pero naisip niya man, buda namamati ngonian an duon na nakapurupot sa saiyang lawas. Duon na luway-luway pigrurunot an saiyang kaluyahan. Yaon siya sa tampi kan baybayon, pig-iisip kun rusuon niya an lawod na pigbubukag kan darakulaon na hukol. Ta an kamot kan lalaki tubig na nagdadaruydoy sa korte kan saiyang lawas, garo siya dugî na pighuhurma kan sarong paramasetera, pigpaparumdom saiya an rarom buda tukadon kan saiyang porma. Nahihiling kan lalaki an sadiring nagkakamang hali sa hararumon na kalot pasiring sa liwanag na garo sana mata ki dagom. Haluyon na siya sa diklom, nata dai niya hidalión an pagsampot sa dawa pasaring na liwanag?

Ugaring kan nasampot niya an puon kan biruli kan pantalon kan babayi, bigla ining muminuklat, buda sa hiling saiya kaini, manggad nang punduhon an dawa anong isog kan dagat. Ruminasay su lalaki sa abaga kan babayi, pighahangos su parong kan liog kaini, naghahagad na dispensa. Narumduman niyang bako man siya an muya kan babaying maggibo kaini saiya. Sa luwas, naggigios na an siyudad. Sa maalpog na kama nakahigda sana sinda duman, nakahiling sa kisame. Ano an pighihiling mo, sabi kan babayi.Kan nagi-ulok su lalaki, hinapot siya kan babayi kun nata. Dai ako tuod na mahiling ka sa arog kaini, ta sa kwartong ini, buda sa dakol pang iba, pirmi kang yaon, digdi, diyan, tinuro niya su kisame. Kun sa pagbukod mo saiya, sabi kan lalaki, kun pwede sanang kumiling ka sa likodan mo. Nag-ulok na man su babayi, buda nagsabi, sisay man an muyang madipisilan? Sa sadit na kwarto, mantang naglalaog sa mga páwang kan lawanit su mga enot na sildang kan aldaw, nagluwas sindang duwa. Magayunon na aldaw. Sa bulawan na sildang na minatama sa saindang pig-aagihan, nakakuang gayon su babayi sa mûrit buda waerak kan mga dalan. Diiton pa sana an mata, mala digdi, garo sinda su enot na lalaki buda babaying naglakaw sa paraiso. Tinao kan babayi su saiyang kamot, buda naglakaw sinda digdi sa piot na kinaban, na sa dakol na banggi nindang pagsakat sa harong sa puso kan siyudad, sainda sanang pigdudukuan. Sa saindang duwa, may kudal na narumpag; sa kun sain an duwang kadlagan na nasuway sa pag-inutan na makapanô ki kaawagan sa hudyan nagtagbuan pagkatapos mapanô ki rambong an kinaban. Dawa aram kan babayi na masusog man giraray siya sa tunay niyang pigpapadaba sagkod sa raoton siya kaini, runuton ki paoro-otro, ipanao sa mga punaw—pagmati niya hararayuon pa an bagay na ini, muya niya sana munang namiton su gayon kan agang ini. Arog man kaini su lalaki; para saiya, ini na ngona, dawa aram niya an mamamatean na pait kan mag-abuton na mga banggi—pâno niya pa hahampangon an kwarto, pâno niya pa hihigdaan an kamang nungka nang magiging arog kan dati—basta sa agang ini, sa hampang kan kinaban, natutubong niya an kamot kan saiyang padaba. An pag-akò sa laog niya, iyo an kusog na isarado an bintana dawa nakasîrip an haloy nang pig-mamâwot na mahiling na bituon.An kada lakad niya parani sa uulian kan babayi, iyo man an lakad niya parayo sa talimon kan nagbuburukadan na mga kamunduan na garo kaipuhan na dai dapat na kasagkodan.

DUWANG BANGGING KUGOS “Dai ta dapat pag-isipon na maraot an libog. Dapat ta ining mahiling bilang sarong otik na pangako. Bako an totoo pero nakaturo pasiring sa totoo. An kayaonan kan anino an nagtuturo kan liwanag. Kaya dawa an pagkamuot sa kinaban nagdudulot ki kulog sa hudyan, dapat dai kita mawa‟ran ki paglaom na igwang pagkamuot, ta igwa mananggad.Pigpapangako ini kan buktot kaining repleksiyon.” JGSPP

I. inamit ninda an bangging garo kurtinang paiplian kan daragang masanli kan saiyang bestidang pangkaturog. Digdi sa makahoy na parte kan unibersidad,

sinda na sana an natadang nakatukaw sa mga tambayan kan mga estudyante. Sa banaag kan bandalang patenteng bumbilya sa kanto kan faculty center, magkakugos sinda, dawa maalangaang an banggi sa uran na pirming garo paabot pero dai nagtatakdag. Dai sinda nagtataram, magkakugos sa kahoy na bangkong pahingaloan kan sarong organisasyon. Ata garo sinda an nagmukna kan katoninungan kan palibot. An solamenteng naggigibong tanog iyo an paminsan-minsan na awtong nag-aagi sa tinampo sa puro kan kakahoyan. Piniyong ninda an saindang mga mata, buda arog sa butang pigkakapkap an kinaban, hinanap ninda sa diklom an dalan kan saindang mga lawas. Sa lambang laog ninda, sa saindang mga rarom kun sain an perpekto nindang mga sadiri nakalaom, nagkakamang pasakat an pagmawot na makigsaro. An maisugpon an saindang mga tampi, an puro kan saindang mga lawas, an hampas kun sain an dalagan sa pagtambak ki buwelo sa mga páa, ilulukso digdi sa hudyan na tuntungan pasiring sa solar kan mga nakakalataw. Sa saindang mga takyag, nagtutulay an hukol kan nagbabalinghaw na dagat, sagkod sa tampi kan saindang mga guramoy. Muyang anodon an kakugos pasiring sa lawod kan saindang rarom. Ata kun ibubugtak sinda sa sarong vacuum, o sa laogan na dai kayang dunuhon kan paglungas kan oras, kan pagrupo kan saindang mga tûlang o pagkagaba kan saindang laman sa ogot na pagmawot, daing sagkodan an kugos na ini, an pagbutong na ini kan kakugos. Ta nuarin mo makukuang mailaog sa sadiri mo, an saro na pigkukua ka man para mailaog sa sadiri niya? Itsura ninda an halas na pigbubukod an ikog, na kun madakop, kun makagat, ini an simbolo kan kagabsan, an talimon kan Kagurangnan, an Kundalini, an perpeksiyon na nagbubugkos sa kagubutan; an gamot na nagtatakod sa mikrobyo sa mga bituon. Pero dai sinda sa laogan na ini. Dai pa, yaon pa sinda sa laoman kan saindang mga lawas, na bubuhian sana sinda sa oras kan kagadanan. Kaya sa tahaw kan kaawagan na panahon an kagdaog, an kugos na ini an solamenteng saindang magiginibo, an sagkodan kan saindang makakayanan, an pirang dangaw lataw sa natitîmakan, an paglayog kan mga daing pakpak. Pero mala ta tunay an namit kaini, gurano man kadiit, ootrohon ninda, dawa pa aram na dai man kaya, an pagbalo. Bubusulon sinda kan ilusyon na may nabâgo sa kada balô, na nadudugangan an rani kan nungka dai maaabot. Kaya nagbalik sinda sa lugar kun sain enot sindang nagduotan. Pirmi sindang mabalik digdi kun muya nindang sarama an paghanap kaitong dai pa naaabot. Ginibo ninda an gabos na posibleng abrasa kan mga kamot. Kada pag-otro kan pagbalo, sarong tîmak sa tangga sa hagyanan na an puro, an pinakaitaas, dalan pababa, pabalik

G

sa puon. Hali digdi, an kamot kan lalaki nagluway-luway pasakat sa takyag kan kakugos. Nakasampot ini digdi bako sa paghapros kundi duon na paggusgos. Garo bulawan su unit kan babaying pigpapasilyab, garo alang na kahoy na pigpapagkutan, garo suanoy na lamparang pigpapaluwas an genie. Lalong nahigot su piyong kan babayi, su kapot niya sa takyag kan kakugos arog sa nahuhulog. Sa kipot niyang ngimot nagpirit an sarong naipit na utnga; an duwa niyang hita pirit niyang pipagtagbo. Gamit an sarong kamot, inuyon kan lalaki su payo kan babayi pasiring sa saiyang liog, buda sa maribok na hangos sinângab niya su parong kan buhok buda alimpuro kaini. Naparong niya duman an sangaw kan lawas kan kakugos, nagsasalak sa hamot kan syampung ginamit. Naisip niya su itsura kan babayi mantang nagkakarigos; napagugom siya sa buhok kaini. An mainit na hangos kan babayi nagtatablada sa liog na nakadukot sa dungo buda ngabil niya. An maaskad na hinang na nagsasalak sa kulon na ihinaplas digdi kan lalaki garo maharang na alak sa saiyang ngabil. Sinusog niya kan saiyang ngabil an burabod na pighahalean kan nagdadalnay na hinang. Ginuyod niya an mayumok niyang ngabil sa nagpupurupulsong ugat-jugular, buda ikinurit kan saiyang dila duman an sarong dumog na dalan. Naghihigot an gugom na nagputos sa saiyang buhok. Luway-luway binutong kan lalaki parayo su payo na sakat-baba sa saiyang liog sagkod sa garo na ini nakatangad. Nagmuklat su lalaki. Nadudungawan niya su pandok kan kakugos, nagkakarigos ini sa banaag kan patente, dumog an ngimot sa lana kan sadiri niyang hinang. Nagsusuway-suway an ngabil sa kada hararom na pagsurop sa mga hangos. Garo ini usang nauutusan sa lîtag. An bukang ini garo kwebang an laog anas tubig, maragkot an namit sa tubò kan lumot. Ininum niya an kaluyahan na ini, an saindang mga ngipon nagburungguan sa enot. Dangan hali sa saindang mga laoman, nagsabatan su mga dila, matâbang na mga kasugpon kan saindang mga guramoy na an solamenteng mâwot iyo an dumuot. Duotan an gabos na ibabaw kan lambang saro: kun hurop-huropon, bako man baga orog an siram kan pagmating ini sa satuyang mga ngimot, pero an katunayan na laogon ka buda ilaog mo an tagong parteng ini, na mala sa pakaaati kaini kun iisipon, kaipuhan ining itago, igwang siram sa isog o dawa kusog ki buot na pumasuklob sa pagmâwot na saparon an bagay na ini, kaysa sa masupog sa kinaban. Orog sa gabos, magayunon bagang lenggwahe an sarong hadok. Sa pagsayaw kan sayaw kan nagsisigayan na halas kan dila sa laog kan duwang kwartong pinagsaro, naitataram kan naghahadukan na mamunduon an kinaban, sa pagrupog kan mga pangangaipo kan lawas buda daghan. Naitataram man ninda na anong gayon kan kinaban pagnagkakatuparan na an duwang kamunduan. Kaya ngani sa piyong tang mga mata, mantang piggigibo ini, mamamate mo an pagtalibong kan gabos, ta oras na namate tang dai na kita kabilang digdi sa dagang panuon ki pagsakit, garo nakakatalingkas kita, dawa madali, sa lubid kan grabidad, arog sa mga satelayt na nagpapataw-pataw sa kahewasan, igwang sadiring pagtaririk. Pero tuminipwas su babayi. Sa bâgong muklat nindang mata, nagtatararirik pa an mga kakahuyan buda mga ilaw sa palibot. Uminulok su babayi, dangan hinapros su pisngi kan kahampang arog sa kabayong pigpapatunong kan saiyang sakay sa tahaw kan ogot na pagrabas. Sa mata kan lalaki an kahaputan sa mata kan sarong maisog na hayop sa laog kan laoman. Initaas kan babayi su saiyang relo, dangan duminalagan ini pasiring sa direksiyon kan mga kwadradong ilaw sa itaas kan mga anino.

Tadtaod, pagpiyong ninda, nakahigda sa magkasuway na kama, malulula sinda kan nagtatalibong pang diklom.

II. Dangan sa hudyan, pasiring sa sulnupan, giraray sinurop hali sa kinaban an liwanag. Sa unibersidad, sa makahoy kaining parte, nagbururak na ki liwanag su mga poste. May makangalas na ogmang namate an lalake kan nadakop niya an tanawon na ini. Bakong para sa nagkapira ngani satuya pwede kitang maghagad pag nasuwertehan ta an durungan na pagpatente kan mga poste. Pero pwedeng dai aram kan lalaki an superstisyon na ini, o dai sana siyang maisip na ihagad, kaya hiniling niya sana an paglataw kan taraytayan na matalimon na liwanag sa harayo. Turutadtaod pa maabot na su pighahalat niya. Hali sa diklom na nilaogan kaini kan sarong banggi, nagluwas su babayi ikim an nakalukot na banig. Pigkalag-kalag kaini an palibot, arog sa dayong minasampot pa sana sa bâgong lugar. Aram kan lalaki na hali digdi sa natutukawan niya, dai siya tulos mahihiling kan babayi sa lipod kan taraytayan na mga tent kan mga tambayan. Nakakua siyang gayon, buda hali sa gayon na ito nangungutok na ogma, sa itsura kan babayi na luway-luway na nagpapaso sa sadit na dalan pasiring sa saiyang natutukawan. Pwede niya naman kutang sabaton na ini, ipaaram na yaon na siya, pero muya niya sanang hilingon an katagbuan, mantang nagsosolo ini digdi sa makatakot na kakahoyan. Ngonian na banggi namate niya an kaduratan kan para-lupig mantang pig-aabangan an saiyang lulupigan. Sa pagpugol kan pagpusngak kan ngarak-ngak sa sadiring karaw, garo pigbibiribid su gabos na yaon sa baba kan saiyang tulak. Haranihon na su babayi sa natutukawan niya kan bigla ining tuminunong sa tahaw kan dalan, dangan nagkalat-kalat. Namalisyahan na daw siya kan pigtataguan? Tuminindog na su lalaki pasiring sa dalan. Ngonian na banggi saro siyang hayop na makinit sa paon. Nahiling kan babayi su anino hali sa saro sa mga tambayan, tuminindog ini sa tahaw kan saiyang aagihan. Dawa dai niya pa mamidbidan, ta sa tama kan banaag sa llikod kaini an itsura purong diklom, aram niyang iyo na ini su naghahalat saiya. An aninong ini, garo baga ini pinaknit na retaso hali sa kagabsan kan diklom kan kakahoyan. Aki kan diklom kun sain an gabos na dai niya mahurop-hurop na gayon kan namarakmakan na lugar, ginibong konkreto. Ta kan tuminunong siya sa tahaw kan dalan buda nangalagkalag, ruminuso baga saiya an dai masabutan na gayon na ini, na naikumpara niya sana sa sarong suanoy na rona. Sa kawat kan patente buda diklom an mga tambayan garo mga payag kan sarong mauswag na balangay. An mga kahoy na dai niya aram kun pira na an edad garo siya mismo an nagtanom. Ini an kakahoyan sa mga osipon saiya kan saiyang mga iloy sa pagpakaturog saiya. An kahadean kan nag-iiristar sa lipod, an mga dai nahihiling. An kakahoyan na ini na anas kagubutan ginibong solido kan paghurukawong kan sanga, pagsarabod kan gamot; garo baga an pelikula sa laog kan saiyang daghan pigpapalabas sa telon sa hampang niya. Kan nasabutan niya ini, pinangruluya baga su saiyang tuhod sa takot sa sobrang kagayunan. Kaya siya napatunong. Pero ngonian na buminalik na su saiyang kusog, kan naubatan na siya sa halipot niyang pagkabuyong, buminuskad sa pandok niya an sarong ulok. Ulok na kun huru-harani sana su lalaki pwedeng napasibog ini. Ta su ulok pwedeng batakon an ordinaryong salming sa paghurma kaini. Ta ini su ulok kan mga dai nahihiling na sa

orog kagayon matirindog an barahibo mo sa luong. Ta ngonian na banggi, isinanli kan babayi su saiyang elemento. Ngonian na banggi siya an engkantada sa kakahoyan na ini. Buda an aninong ito na daing patabing nagsabat saiya— an saiyang kukursunadahon. Imbes ranihon su lalaki na pirang lakad na man sana hali sa natitindugan niya, pinasunod niya ini sa sarong apod na garo may pigkakawikaw na tursido sa puro kan saiyang murông panturô. Dangan luminiko sa maawot na gilid kan dalan pasiring sa kakahoyan. Nakigkig kan dai niya pigpinsar na gibo kan babayi, garo su lalaki sirang nabanwit sa ngimot, daing laban na nagpabutong sa naghuhukol na murô kan babayi. Marambong an diklom sa kakahuyan, an solamenteng nagtuturô saiya kan agihan iyo an naglalaad na unit kan babayi sa kadikluman. Sa okod kan lalaki sa pinunduhan ninda pagkatapos kan dakol na pasikot-sikot sa nakabalandrang gamot buda sanga, iyo na ito su tahaw kan kakahoyan. Sa irarom kan sarong marambungon na akasya, naghanap su babayi, gamit an malamting liwanag kan mga patenteng nakasagom sa dahon, ki daga na daing nag-uuruldot na gamot. Kan nakakua, biniklad niya digdi su dara-darang banig, nagkalat-kalat sa palibot dangan saro-sarong tinangkas su saiyang sapatos, bestida, sagkod putos. Sa kadikluman, luminiwanag siyang garo tore ki asin. Garo siya aparisyon, sarong milagro digdi sa kinaban ki maharaphap buda alang na kahoy. Huminigda siya sa banig, garo agang luway-luway na nagsusuklob sa turog na kinaban. Mantang piggigibo ini kan babayi, daing hirô-hiro su lalaki sa saiyang natitindugan. Garo sa isip niya nagdudungan an pagkasabot buda dai pagkasabot sa mga nangyayari. Garo siya su nagbabalinghaw na torong pinatadong kan sarong boses na mahamison. Kan inabot saiya kan babayi su takyag niyang naglalaad, nagkatararag su saiyang sulot. Dawa ngani an dadakupon niya magaroon nang nakalitad, garo pa madakop ki maulamon na bayong su pagdiit-diit kan lalaki pasiring sa banig. Sa nag-aagdang ibabaw kan babayi, winagas kan lalaki an lawas niyang silo. Sa piyong niyang mata, yaon siya sa lugar na patos ki yelo, mapution na lugar, nagsisilyab sa linig an mga bulod. Nahigot sinda, arog kan mga bagay pag ikaag sa tamang lugar. Marurumduman sa itsura ninda ngonian su mga platong hipidon an pagkataluntong, mga bloke ki sementong masarigon an pagkakasugpon, o mga librong dasokon an pagkataraytay sa estante. Pero, bakong arog sa mga bagay na ini, naghihiro sinda, bakong dungan arog sa martsa kundi magkauyon arog kan duwang boses na an saro halangkaw ki sarong iskala. Mantang an duwang braso kan lalaki nakatadok sa dagang garo poste, nakakulambitay man su sa babayi sa abaga kaining garo mayumukon na kurtina. Sa pagsabatan kan hiling kan duwa nindang pusod, su hita kan babayi pakpak kan agila sa pinakahalangkaw kaining layog, mantang su sa lalaki nakadukong kamelyo sa pagsurop kan owasis. An saro sainda dagat, an saro sainda barko, an saro sainda bagyo, an saro man kahoy na itarasan ki dahon. Arado buda daga, huyop buda bintana. Nugad pareho. Sa mga nag-aaraging awto sa harayong tinampo, sinda an mga lansaderang nagpapagkot kan krudo, sinda an nagkakaragatan na mga giriting-giting sa mga gear kan makina. Kadaklan kan mga tawong nasapar na an arog kaining pagmati an minaapod kan bagay na ini bilang konsumasyon kan pagkamoot. Sa arog kaining dipinisyon, ini na an orog na paagi ngani halos makaputan an sarong daing lawas. Garo ini pagkaag ki hagyan sa paros ngani pumudo ki bituon. Igwa ugaring na ilusyon sa puon kan hagyan. Pagminaanan mo an sukduhan kaini hali sa baba, garo durudiretso sa obheto na pig-

aabot. Pero pag nasa itaas ka na, an bituon dulo pang minarayo. Sa puro kan hagyan baga an pinakamakulog na parte, ta pag-ubos na an tangga, mahapot ka, ano na ngonian? Kun may pagkamoot gayod, baad kayang pasiparahon na konsumasyon ini mantang pig-aarat ka pa kan pagkamoot.Pero kun wara, puro konsumasyon sana ini. Dai na garo ki mas mamarhay pang ehemplo ki kamunduan sa paglaom kaining yaon sa puro kan hagyan na maabot an dai man maaabot.Pero, orog pa diyan, bakong an tangad na paglaom na ini an solamenteng rason kun nata padagos pa kitang nangangaturugan na makasingkog ki brilyante sa tambak kan tipak na mga salming. An bituon sarong paon sa banwit. An hagyanan an otik na paglataw para sa sarong minuknang daing pakpak. Ini gayod an naiisip kan duwa mantang magkatubay sa banig, nakamaan na ngonian sa pulang langit kan syudad. An kunswelo sana pagkatapos kan gibong ini iyo an kalinawan. Turutadtaod pa, tuminanog na su alarm kan relo kan babayi. Dungan sa pagpasâ kan ilusyon na hinaman kan kaskas kan mga daghan. Sa hudyan pirmi an linaw. Buda hali digdi an pagkasabot na pakatapos mapiga an duga kan lawas, makunsumo an samnong panagka, an mawawalat sana iyo an pagkaisi, an sadiri. Daing taramon na nagtindog su duwa. Mantang piglulukot kan babayi su dara niyang banig, nakatambara su lalaki, pighihiling bako siya kundi an hinalean kan waragas na ilaw na dawa puropano nagtataong malumlom na liwanag digdi sa makahoy. Nata dai niya ini hilingon, ngonian na napatos na giraray ki bado su laad na nagbutong saiya pasiring digdi sa diklom. Igwang ulok na nagisì sa pandok kan lalaki, hali su liwanag sa sarong patente sa building sa harayo. Nata dai siya magi-ulok, na kun kasubago an huna niya kaini sarong syudad na puros kristal? Dinila niya an dumog na nakaramog sa saiyang ngimot. Diit pang bumaliktad su saiyang tulak. Kinuspa niya pabalik sa daga su namit na garo hali digdi. Sa luwas kan kakahoyan, nagtunong su lalaki buda babayi sa lugar kun sain kuta sinda masabatan. Nakaduko su lalaki sa saiyang sapatos na hurulkas na su sintas, su babayi man sa bestida niyang madahunon. Nata pa kaipuhan tahuban an dai na man pigmamawot, naisip kan saro sainda. May nag-aging awto sa tinampo sa uro-inutan. Napahiling su babayi sa direksiyon kan agrutong pero an nahiling niya duman iyo su pagpirok kan pulang mata sa tore sa harayo. Nagtanog giraray su saiyang relo. Isinuksok kan lalaki su duwa niyang kamot sa saiyang bulsa, pinakaray kan babayi su saiyang buhok na naghuhulog sa tahaw kan saiyang pandok. Napahiling saiya su lalaki, hiniling kan babayi su paghiling saiyang ini. Nagi-ulok sinda parehas. Nata daw ta madabaon sana an paglaom sa lindong kan misteryo, hapot na napaagi sa isip kan saro sainda. Mantang nag-uulok, nagsabatan su saindang mga takyag sa saro pang kugos. Sa kun sain sa kakahoyan may kahoy na nagbutas na kan hudyan niyang dahon, pagkaaga, mapuon na an paglapa kaini. Dai napupundo an ulok kan duwa, garo pagbuhi kan gabos na piglanganan na ngarakngak. Nagtanog giraray su relo kan babayi. Dulo pa lugod sindang nag ulâ-ulâ ki ulok, sagkod sa matumba sinda sa mabatirison na dalan, magkaturusok kan mapanas na gapo. Nagkukulog na an panga ninda sa ulok, nagtatanglay na an saindang tulak, pero dai ninda matunong su pag-ulok. Ata kun may makahiling garo sainda ngonian, marurunot an puso sa ori sa paghuna na sinda na an pinakamaogmang nagmiminuotan sa banging ini. Binaratikal kan lalaki su mahewas niyang sapatos, ginurubot kan babayi su pinakaray na buhok, buda nag-ulok pa sinda.

Nag-ulok pa sinda na dawa nalipudan na kan diklom an lambang saro pasiring sa magkasuway nindang uulian, nadadangog pa an magkasuway nindang ulok. Sagkod sa maparà ini buda an mawalat digdi sa lugar na binayaan nindang duwa iyo an mamundong katotoohan na wara man ki muya magsapar.

SAYUMA

aloy ngona inagi-agihan kan lalake sa estante kan mga basahon an sadit na librong ito bago niya dinara sa kahera. Bako man siya parabasa, pero pag nagpapamall

talaga sinda kan saiyang agom, garo may kun anong minabutong saiya pasiring sa mga tindahan ki libro. Taon na man baga an nakaagi. Ngonian, sigurado siyang nakua niya na kun ano ito. Joana Bantong. Iyan an nakasurat sa patos mantang naghahalat siya sa linya. Mga osipon. Dai siya masasala na iyo na ito su haloy niya nang pighanap. Midbid niya an lumang litratong ginamit sa patos. Sarong track oval sa sarong unibersidad. Aram niyang amay ining aga, dawa dai niya adalan an laba kan mga anino kan mga bagay duman. Aram niya an partikular na agang ito sa litrato. Yaon siya duman. Linukuban siya ki biglang takig sa kaskas kan pakasabot. Sa kaskas kan koneksiyon. Sa kaskas garo siya pigbubungkal sa saiyang natindugan. Garo pioton an palibot niya, sa paglinaw kan haloyon nang pignigaran. Nagkukurahaw an saiyang mga paa. Muyang rumabas. Dumalagan na makaskas. Dumalagan sana. Garo nalingwan na punaw sa kaskas, buda ngonian natipon an paghidaw. Garo dai niya kayanon an kamugtakan kan pangangaipo. Ikim su libro puminugtas siya sa linya buda duminalagan. Dai niya na nadangog su beep kan sensor sa pinto kan tindahan, dai niya na nadangog su pasiwik kan sekyu na naka-ikog saiya. An nahihiling niya sana su palibot na pigbubura kan kaskas. An riraw sana su sarong giromdom na dara kaitong ngaran. Buda an lipot kan paros sa saiyang pandok. Arog kan agang ito. Arog kan aga ngonian. Haloy ngonang minaanan kan babayi an lalaking nagdadalagan sa track bago ini nagrani sa hudyan. Tamang-tama papundo naman su lalaki kan siya nakaabot sa gilid kan pigdadalaganan. Hiniling siya kan lalaking garo nahiling an pinakadakulang kigkig na nag-abot sa buhay kaini. Aram kan babayi an buot sabihon kan pandok na ito, kaya dali-dali niyang ginabot sa saiyang bulsa an sarong papel buda ginawgaw ini sa lalaki. Hiniling ini kan lalaki buda huminiling sa daga. An kamot kan aga yaon sa bulaw na buhok kan babayi; an hidyaw kan amay na mga kahoy nagtatakig sa salming kan saiyang mata; an presyo kan saiyang presensiya sa hampang kan rinani, nagsisingil ki paglaom—baad su pinakamakusog na nag-abot sa buhay kaini. Sa ibang lugar, sarong gios sana baga ini kan kinaban, pero an silensiyong ito na uminagi sa dalan, garo pinalaen kan panahon, arog kan sikretong sibugan sa puro kan mapagal na aldaw. Pinadaba buda habo ipaaram.

H

Aram kan lalaki na naghahalat an katoninungan buda an nakaunat na kamot ki sarong bukas na pinto o sarong sukduhan. Kaya nagtaram siya sa hudyan kan makulog nang daing giroman. Aram mong dai na. Aram mong igwa na. Aram mong dai na pwede. Magibo sana kitang karatan. Magibo sana kitang karaotan sa hipid nang kinaban. Bayaan ta na. Bayaan ta na na an distansiya an magi tang relasyon. Bayaan ta na na an satong pagkasuhay an gumibong milagro nganing an duwang dalan magtuparan gilayon dawa parayo, sa paagi sana kan kamâwotan o pagkamuot kun muya mong siring kaan apudon. Dai taka pig-uulang na maglaom, kun kaipuhan mong gibuhon an. Baad mananggad baga duman sa espasyong padagos tang lilikayan na magkalaog, apisar kan mga bangging babaribíhon kan satong mga mata, an mga librong babasahon ta ngani mangiturog, an mga ulok na pepekeon ta sa hampang kan iba, baad lamang may umugbos na katanosan o hustisya para sa mga siring satong kinawatan kan kapaladan. Pero imbes ini an maitaram, sarong ulok an pinirit kan lalaki buda an mga tataramon na ini: Joana, isurat mo na sana ako buda an labà kan huron na magigibo ta kuta sa mas angay na panahon. Baad lamang ngapit dunuhon ako kan saimong mga libro sagkod masabutan kong daing sala satuya kundi ining gigibuhon kong pagsayuma. Pakataram kan lalaki, nagpuon nang mag-untol an lawas kaini para sa saro naman na dalagan. Pero laen kasubâgong paturutalibong sana siya sa oval, an dalagan niya ngonian mas totoo. Ta may muya ining bayaan. Sagkod dai nawawara sa gilid kan bilog na track an itsura kan lalaki, dai ibinaba kan babayi, na Joana an ngaran, su saiyang kamot. Kan pakabalik niya sa bulsa kan papel, dangan sana nagbalik sa totoong linaw an palibot. Garo sa bilog niyang pagtindog sa hampang kan lalaki, pulinas an gabos, buda su lalaki sana an riraw. Arog kan pag nagdadalagan na makaskas an sarong may pigbubukod. Ngonian, nareparo niyang naglumlom su langit, buda mas hidyaw an mga dahon sa abong palibot. Inakò kan babayi sa sarong ulok, pakapunas kan dumig sa gilid kan saiyang mata, an katotoohan—na ini an panahon niya para magsákit. Dangan siya nagpadagos pasiring sa gapong dalan. Oktubre 2, 2010. Pawa.

PAGSIBLAGAN

akatalikod na siya kaito (su lalaki). Nakahiling na sa dalan pasiring sa siya sana an nakakaaram. Buda duman sa saiyang padumanan, tibaad may naghahalat, ta

ininutan na siya kan saiyang kaogmahan na makaabot duman. Su saiyang kahampang (su babayi) nakahiling sana sa talikod niya. An kawaran ki pakiaram pinamati saiya kan kinaban. Naghahanap kuta siyang tabang—mas dulo pa kaiyan, naghahanap siyang katanosan—pero dawa ngani kamot niya dai siya tinubod na dawa hapruson an likod na nagpupuon nang rumayo. Sa likod kan kampanaryo, pigtatamong kan maluway na aldaw an itom kan mga kahoy. An mga traysikol, sa gabat, nagsasagyad an lubutan sa daga, nagkakamang na pauli. Gabos naghahali, sagkod an matada sana saiya, siya. "Kun pwede sana kutang lumataw an gayon kan saiyang pagkakalag—imbes ining lawas na kinaaatian mo—tibaad mamumutan mo man siya." Pero nagtalikod naman su nabayaan. Inda ngani kun su ngimot niya an nagtaram kaini, ta pirit niya ining pigtatahuban, sa pagpuon kan takig na nagyuyugyog sa saiyang daghan. Sa totoo, dai ako mangalas na an mga taramon na ini, sinawod mismo kan kamunduan na iyo man an suminugo sa mga alang na dahon na tambunan an mga dalan na aagihan kan daing herak.

N

AN DALAN KAN SINAYUMAHAN

unaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.

Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang masampot tulos an sarong sirungan. Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot. An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an saiyang tanda, puros tunok. Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya an silyab. Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris. Pigsususog niya sa batak sa paril an pasa sa saiyang laog. Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pag tagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios. An muyang lingawan dulo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa puon.

H

SA SUNDUAN

akua na saiya an gabos mantang su babayi nagpupuon pa sana maghanap ki kamugtakan.

Yaon su lalaki sa de-ridang tukawan, su bitis kan babayi dai pa lamang nalalapakan. Dakulon na dalan an nagsurunduan sa saindang kayaonan. An mga sagkodan dai nahihiling, pararom an mga inutan. Nagtînúhan su saindang mga maan. Taramon kan lalaki: kun uusulon mo ako sa mga padumanan, iheheras ko saimo an sakong mga naukdan. Magkakaigwa kang giromdom na dai nagsapar ki mundo; magkakaigwa kang tali na dai nagsapar ki sakit. Pero arog kan iba, nagpadagos su babayi. Nag-ulok man ngani ini, pero sa buot-buot niya: Muya kong inumon an paha na nagpapasakit sa saimong mata; muya kong muoton an pungaw na nagpapadagos kan saimong pulso, an pagkamuot na nagpapahalat digdi saimo! Enero 24, 2010. Pawa.

N

BALOS “An Dios na orog kahalangkaw nagtaram: Libog man sana, Arjuna, na suminupang hali sa pakidurog sa materyal na moda kan pasyonna sa kahaluyan magiging dagit, buda iyo an warang pighahadong na makasalan na kalaban digdi sa kinaban.”

Bhagavad-gita, 3:37

un arog man sana kaini an pag-ibahan ta, maray pang magpakayô na ako sa iba!” sabi kan babayi mantang pigbibistidahan kan pan-eskwela su aki niya.

“Sige na ta ginibo ko na an!” Nawara su lalaki sa kwarto sa paglagapak kan pinto. Kinabanggihan sa kaunan. Nagkakaon su lalaki kairiba su aki niya, kan luminaog su babayi. Minaabot pa sana ini hali sa kun sain na lakaw. Tuminangad su lalaki hali sa saiyang pigkakaon. Hiniling niya ining malaen ta garo iyo ini an pighahagad kan sitwasyon. Pero an totoo pigsasaro-saro niya an itsura kan saiyang agom. Yaon na gabos duman an istorya kan maghapon kaini. Tuminindog su lalaki buda inubo su aki ninda pasiring sa sala. Dangan buminalik ini sa saiyang pigkakaunan. “Sain ka hali?” Daing taram-taram na ruminani su babayi buda isinângat su saro niyang páa sa lamisa sa hampang kan lalake. Sa nakaburikat na diklom sa irarom kan palda kan agom niya an misteryong tuomon niya na. “Huyan parunga, an luminaog-luwas diyan kasubago bako saimo! Pero aram mo naman an, bako? Aram mo kun sisay? Bai na, ta dawa ako dai ko midbid.” Uminulok ini mantang pigbaba su saiyang bitis hali sa lamisa. Umininom su lalaki ki tubig. “Aram mo kun sisay tinira ko?” Hinalat kaining makua su bilog na attensiyon kan agom. “Su pamangkin mong nakiistar digdi dati.” Nagpadagos su lalaki sa pagkakan. “Ako nakaenot saiya.” Haloy na hiniling kan babayi su lalaki. Baad pighahalat niyang hilingon siya kaini giraray nganing maliudan niya ini o masampilong. Pero padagos na su lalaki magkaon na garo ini sana an nasa lamisa. Sa kahaluyan napatukaw naman su babayi, nagkuang plato buda nagluwag man. Su pinakûlaw na pakó garo daing natok; su kusido garo daing alsum. Sa haloy na panahon, kan banggi sanang ito nagkapareho su saindang pig-iisip. Pagkatapos kaito mga tanog na sana kan mga kubyertos na nagtatamà sa porselana. Buda sa harayo su urulukan sa telebisyon na pighihiling kan aki ninda.

“K

TAG-INIT NA BANGGI

gwang bubon na sa lipot buda diklom kan banggi napapadago. An sakit sa tanog kaini an minapatakdag sa mga maragsip na dahon pasiring sa daga sa tag-init na

banggi. Pig-aagda kan bubon an mga bituon sa langit na trangkilo, pasiring sa daghan niyang tubig na daing hiro-hiro. Sa tag-init na banggi, hali sa saiyang rarom nagkanta an bubon ki mamunduon, katono an pagdaguso buda pagsibog kan hukol sa mga kuwebang gapo: daing nakakahiling, daing nakakamangno, solamenteng an Kagurangnan sana na kagibo kan bituon, kan hukol buda kamunduan. Kan nadangog ini kan mga bituon, nangirabo sinda sa rarom buda gayon kan kamunduan kan bubon. Tuminakig su silyab kan saindang mga lawas. Saro siyang bubon na daing pagbulos, daing paghewas. Anas siya pagtao, na dulo saiyang minapararom, minalubong. An mga bituon na daing ibang aram kundi maghemate ki pag-omaw buda haralangkaw na lugar, nag-aratak-atak mantang nagpapatahob sa dampog. May saro sana sainda an totoong nakadangog. Pinasilyab kaini an sadiri sa diklom kan kahewasan sagkod sa mariraw sa marumirom na tubig kan bubon an saiyang naglalaad na lawas. Sa kaawagan na winagas kan diklom tuminaraka an madalion na silyab kan makintab na sim, an sulog kan salog na sa biglang liwanag garo kiskis ki halas, an mga mata kan isog sa sildang kan bulan, dungan sa sarong hidaling pagliwanag kan bituon. Sarong hudyan na pagbiyo kan pirang ribong taon kaining paglaad sa saro sanang hidaling kimlat. Sa sibot na panahon nahapros kan hudyan na liwanag su tubig na itom. Kun tururugon na kita kan bangging ini, na dai ta na nahiling su pagparà kan bituon sa ikog kan hidali kaining laad, buda kun dai ta na makukuang magngalas kun nata garo kulang ki sarong bituon an banggi—dai ta nanggad kuta palapwason na dai maghapot kun nata an bubon na panuon pa sana kasuogma, ngonian anas na sana daga?

I

AN IKOS

uon pagmuklat sagkod pagpiyong, uru-aldaw, sa saiyang ikog, liog, páa, isapar kan kuting an tarom kan ido na nag-ngingipon.

Hingalo saiya an uriyak na minakamang hali sa saiyang rarom pasakat sa ngimot, ta nagagabot, naguguyod kaini an kulog paluwas sa saiyang lawas. Sa pagtios, nakaka-okod kitang matuod: kun maanan mong maray garo na sana kawat an dulak, ta dawa nagdudulag su ikos, naghahalat ini.An pagtabyon kan saiyang ikog pagtaon, pagtangro sa malumoy niyang lawas sa nag-aadal na kagat. Dawa an pagkamrag niya sa paratao saiyang sakit, palabas na pulugospogos, na pagdurat sa pigdudulagan an katuyohan. Ta ini baga an totoong katalian: an pag-akò kan kamugtakan kan kinaban, an pagpahunod, an pag-utob sa tuklang kan dalan na pig-uusol kan dapat mangyari. Kaya ngani magayon bagang isipon na an lugar na ini na su pig-aapod tang impyerno. Pagkatapos kaini dai nang titiuson. Gabos na kulog digdi na sasakiton. Pero namuyahan ta na baga digdi—sa kawaran ki katoninungan—kan kita natuod, nakaokod kitang mamuot. An hapot ngani, pag natapos na su kagat sa liog, pag nasweto na kan pigpapasakitan an ilusyon na yaon digdi an kaogmahan, pag naipos niya na an sadiri para sa pagbalyo, pano kun subulon siya kan naukdan na pagkamuot pauli sa tinuodan niya nang kulog?

P

AN MGA RIGNOS SA MOLINUHAN

ay mga rignos na nagsisimot kan mga nawalat na pasi sa palitadang pigbabaladan. Sa mga kahoy sa palibot, an huni kan saindang mga pag-

iriba nagpapataan. Pataan para sa arog sakong nagmamaan, o para sa mga parabalad na yaon pa sa baladan, gaba an lawas sa marang hinang, sa tanglay kan gabat na pigdadara. Pataan na marot madakop sinda o magadan. May rawraw sa apat na gomang buminalyo sa tahaw kan palitada, garo hukol sindang durungan minaralataw. An pagpilik-pilik kan saindang mga pakpak garo talibong kan labad-labad; garo paliwanag kan paglayog an silag na bulaw na balukag sa tama kan sildang. Dangan saro-saro sindang minabalik hali sa tinaguan nindang tugdunan. Garo warang nangyari. Astang pano na naman an baladan ki mga urumol-umol na balukag, nagkukurukiriki hali sa sarong pasi pasiring sa saro. Dangog ko sa iba, an isog daa nindang ini sa hampang kan kagadanan mala sa saindang kabungugan. Garo pig-aagi ninda sa pagmati an paghimate. Sa paghiro kan daga o paglaen kan huyop kan paros na minaagi sainda. Dai ka maaano kan dai mo aram. Kun siring, para sain an mga huni? Tibaad iyan an paagi ninda ki pagtaram na “sige sana, mantang dai pa.”

M

AN LUBONG

to an enot na kagadanan na saiyang sinapar. Mantang pighihiling an kalot na luway-luway natatahuban ki dugi, garo may pagkaising dungan nagsusupang sa saiyang

payo. Sa hapin kan kamunduan na iyo an pagmateng kagdaog sa saiyang laog sa ngonian, nagbubutwa an sarong ha‟dit para sa nasabing nagbubuskad na pagkaisi. Dai nakapangipos an hubal niyang hutok sa pagdaguso kan ba‟gong pagkaaram, kaya garo nasingkog su dalagan kan saiyang pagsabot sa kalot. Ugaring orog na naglabaw-labaw an gabat sa daghan kaya su sa payo garo napalimanlimanan. Duwa sana sindang itoon duman. Siya buda si ama niya na iyo an nagpili kan lubungan duman sa higod sa likod kan saindang harong. Kinaipuhan lubungon tulos an nakapatos sa tamong, dawa tuda na an uran buda naghahagong na an paros. Dai na kayang pahaluyon. Siya ngani pirang otro tinaraman kan saiyang ina na dai na magluluwas ta maraot saiya, ugaring pinirit niyang maghiro gamit an saklay kan kaitong lolohon niya. Dipisil su mga enot na pagbalo sa ayudang bitis dulo na bilog na buhay mong natuod kang tumindog sa duwa. Ugaring mala ta ma‟wot niya nanggad na mahiling an paglubong, nagpursa siya. Pakatapos ki pirang tumba, tigaya, lapanak, nakaukod na siya magsarig sa ba‟gong bitis. Nakakalot na si ama niya kan nakaabot siya sa higod. Muya pa man kuta kan saiyang ama na ta‟wan ki seremonyal na lawig an paglubong ugaring nagbabalinghaw na an panahon. Hinakbot niya su nakapatos sa tamong dangan hinulid sa ma-sarong tuhod na kalot. Ba‟go niya puruton su pala, nganing isulit su kinalot na daga, pinasikrapan niya su aki na aram niyang warang ibang kayang hilingon sa kinaban ngonian kundi itong kinaag niya sa kalot. Puon ngonian, kaipuhan na patuodon kan ama an saiyang pagrumdom na ito na an itsura kan saiyang aki, sarong nakasarig sa saklay. Ini na an ba‟go niyang pagkanitawo; an saklay parte na kan saiyang lawas, panugpon sa nawara. Kan wara na su kalot. Nagpuon na magtalikod su aki. Muya kuta kan ama na kahurunon ini ki diit, ta‟wan ki diit na sarig sa paagi kan kugos o dawa pagduot ba‟go sinda maglaog sa harong, ugaring sa pangyaring ito, dai niya sabot kun ano an pigsasapar kaini, kaya bilang ngohod sa pagsakit, dai na sana siya naggirom. Pati pagtabang kaini sa paglakaw pighiling kan ama na garo kasa‟lan, ta garo ini pag-otro kan aram na man sana. Kaya minaanan niya sana ining nagdidiit-diit kan pagpatukal-tukal kan kada lakad kan bitis buda kahoy. Sa kada ragubdob kan langit, maparangkal an mga sim na nahuhuklab sa mga atop, maragi‟nit an mga nagigisi buda minalayap pasiring sa kun sain, makiling saiya an saiyang aki na garo nakakarumdom ki sarong makangirhat na pangyari. Sa pandok kaini an gabat kan pigpapa‟san buda an ba‟gong tagas na naukdan. Digdi minatango sana an ama, pasabot na pumadagos sana siya. An madu‟gi niyang kamot nakalaylay sa gilid kan saiyang pantalon, gadan, warang maginibo. Sa kada pagtango kan ama minapadagos an aki, sagkod sa dai na ini nagkiling dawa pigpapaksing na kan paros an

I

palibot. Digdi, su ama na sana an padagos na nagmaan. Dai niya mahali an mata sa gira sa dugi kan linakawan kan aki kun sain an kapades na bitis nawawara. Nagbalik saiya an aldaw kan enoton na nakaukod su aki niya maglakaw. Pero pinugol niya an makusugon na kaluyahan na nag-uugbos sa saiyang daghan. Bako pa ini an panahon kan pagmarati kan sakit. Dai niya pa ngani aram kun ano pa an dara kan dulo pang nagdidiklom na langit. Hunyo 1, 2011. Karangahan.

AN GADAN, SARONG ELEHIYA

tsura kan nalupos na lobo, dara kan pagsibog kan kun anong nagpapasan sa lawas, su gadan. Garo paghewas kan higot na nagpupugol sa unit na maging garo tambol buda

ibabaw kan hinog na kamatis. Ngonian, arog kan kahoy na kinaros su ubod buda laog, anas na sana ini kurodo-kudo kan ubak. Dati sa kada hangos, an lawas pirming nabubutong paluwas, sa posisyon na garo maladop. Garo may pigmamawot na maabot. Sa hudyan na hangos, puminatod na ini sa puro kan butong pero an pagmawot padagos, sagkod sa masuway ini sa lawas. Suminain na ini? Hain na su pagmawot na maabot su pig-aabot? Ta an natada sato su lawas—na, dawa ini, dai tulos naguyod kan diklom na basta na sana mapara. Garo nasa tahaw kan duwang butong pasiring sa magkasuhay na direksiyon. Harong na muyang buhangon kan duwang habo nang magsaro; an neutral na habong may palaenon, surugan—naipit. Kaya an pighihibian ta ngonian, an pigdudungawan, an pigsasamnohan ki burak buda patente, iyo an winalat kan pagmawot sa pagladop kaini pasiring sa daing kasagkodan, an dai tulos naiba kan pahingalo sa kun ano an nahihiling ta pagpiyong. An pigkakamunduan ta, iyo an patos, an minsan na laogan, o sakayan o lugar kan pinag-iwalan kan duwang orag. An pigkukugos ta, iyo an gubing na simbolo kan hamot na dai ta makugos. An mundo ta, para sa satong sadiri. Buda an mundo ta bako para sa dai ta pagkaaram, kundi sa dai ta pagkasabot kun nata. Para digdi an gabos tang pagbalo—ini sana an warang makakataram satuya kundi kita pagyaon na duman. Isipon ta na sana na ining winalat satuyang daing ribok-ribok, mara, buda nagsusuruhayan nang simbolo, an kabaliktadan kan huminali satuya, na ngonian nagngangalas na sa inabtan na buhay buda lugar na dai ta kayang sàwodón. Mas matali na siya satuya. Harayuon na an saiyang pagkaaram. Buda ini an dapat tang rumdumon: para saiya, kita na yaraon digdi sa lugar na may sakit, helang, paggurang buda kagadanan, an mga dai pa nai-aaki, dai pa nauumayan, dai pa namumukna. Kita, para saiya, an mga gadan.

I

ANATOMIYA KAN MUNDO (ROMANSA PARA SA TATARAMON)

un pwede sanang duwa an ipampuon, muya ko pang taramon na “may pungaw an sarong lawas.” Pero saro sana an kapinunan kaya pupunan ko ki

Makamundo an sarong lawas. An mundo Tagalog kan kinaban—ati. Sa Bikol, an mundo pagmating tugang kan pungaw. Mamundo, mapungaw, garo dagom sa dagami. Garo piglaen mo an ati sa daga. An buot sabihon kan makamundo sa Tagalog, daing hawong sa pighururunan digdi. An gadan na lawas sarong pag-otro. Pagtinaram na lawas, gadan iyan: Lawas ni Kristo, lawas kan sarong daraga sa maawot. Hale sa sarong leksiyon sa Basic Journalism. Pero sabi sa Vedas, an makamundo kun Tagalog pwedeng maging multo. Sa Bikol kadaklan sa makamundo halos saro nang multo. Sa sakuyang payo an harong na kinawatan ko kan ako aki pa arog man giraray kan kun pano ko ini binayaan. Dai naghihiro, garo mga kinaban o mundo o multo an gabat kan kada bagay, dai nahihiro, dai ki makakahiro. An sarong lawas igwang arog kaining hewas pagkatapos bayaan kan laog. Minsan mong tinûdan, ngonian garo dai mo na midbid. An buhok sa abaga, nakasukray man pero dai makuahan ki ogma. Dawa hipid hilingon garo dai na kayang magdara ki parong. An bitis na garo ulod an kurikot, an kamot na natunong na an paghanap, gari parte na kan katre—sarong lingaw na gamit na nakababaw sa saro man na gamit. Sarong gadan na itinakod sa saro man na gadan. Mga lawas: dagom sa dagami, ati sa daga. Garo pidaso ki pasang salming an alinawnawan kan matang kabangâ an muklat; an silyab arog sa tubig na natipon sa sarong láta. An salming, yaon an higos na magpahiling ki pangalas, pero dai kayang magtao ki milagro na mabugtak kaini sa altar. An mata, makagirabo an kawaran ki sadiring kolor; makabutod an rarom kan hiling kaini sa warâ, an pagsulot kaini kan liwanag kan kinaban. Igwang dinarakulaan na bado, igwang pinagsawaan na kawatan sa lawas. Mga gamit an mga ini. Yaon man an mga harong sa kaakian, na ngonian, arog ngaya kaining tuninong na banggi, aram tang warang naghihiro duman, warang mahiro duman, warang makakahiro duman kundi an mga sadiyuton na gios kan mga bagay, na halos madadangog mo an tanog, mantang pasiring an mga ini sa mas pribadong estado kan pagkagadan.

K

BROWN OUT

rownout sa dakulang harong. Kasuba‟go pa. Ngani makatipid, gabos yaon sa sala, nakapalibot sa saro sanang kandila sa lamesa. Su ama an haranihon digdi ta

nagbabasa ini ki peryodiko. Su ina sa kataning niya nagkakawat sa saiyang cell phone. Su duwa nindang aki yaon nakalapiga sa paril, su matua pigbibilog su saiyang robot-robot,mantang su ngohod, pigbabaduan su saiyang gading-gading. Paros sana hali sa luwas an naggigibong tanog buda an napapaaging mga lunadan. Sa laog kan harong garo pati boses nawa‟ran ki elektresidad. Ata kun dai sinda maghiro, huna mo parte sinda kan tukawan. Arog kaan kagadan an ritrato. Biglang napakiling an aking ngohod sa saiyang likod. Pakatapos, hinadukan kaini su saiyang gading-gading dangan ihinulid sa ginibo niyang huruhigdaan. Dai niya nilingawan na ini-o tamungan. Minaanan niya saro-saro su saiyang pamilya: an ama buda an peryodiko kaini, an ina buda an saiyang cell phone, buda an matua niyang tugang buda an saiyang robot. Dai ni saro sainda an makakamalisya. Buminuhat su aki buda luway-luway na naglakaw pasiring sa diklom. 5-7-2011. Pawa.

B

AN LALAKE SA HIGOD

akatukro na naman an lalake sa irarom kan mga puon kan gumamela sa higod kan harong na marambungon an tanom. An matang nakamaan palaog sa sarong

bubon, daing pirok, huhunaon na nakahiling sa limpoy na dugmunan kan mga nuknok buda namok. Masusulo na kan nagraraning baga an saiyang ngabil, kulor talong sa hadok kan nikotina, pero garo dai siyang namamate. Baad nalingawan niya nang may ogom siyang sigarilyo. An namamate, iyo an napapaagi, ayam o tawo. Pag-arog kaini, luway-luway niyang ikiling an payo sa direksiyon kan karagnas kan bitis. Dangan garo itok kan pandok kan ilektrik fan na pag nasampot na an sagkodan minaitok pabalik, minakiling siya giraray sa kun anong pigmamaanan sa sirong kan pananom. Sa ibang aldaw, mahihiling an lalakeng nagtataras ki mga sanga kan alang na kahoy o nagbabayubo kan kama-kama kan ugbos kamote. Huna mo, arog sana satuya, may ogom na sigarilyo, na mas halaba pa an abo kaysa sa supsupan, an aso ipadumig an saiyang mata. Daing girom, garo pirming may hararom na pigrurumdom, an wasiwas kan tigbas sa makunit na bayawas o marurugi, o an maan sa pigtatarangang kalibubog, garo pangiturugan. Pero mas pirmi ining nakatukro, kairiba an mga pananom. Lalo na ngonian na tagsupang, ogom an sigarilyo buda nakahiling sa sarong mahewason na kaawagan o dagat na garo dai ta nahihiling—dai ta kayang hilingon: an pandok kan Dios na an silya purong kaogmahan. Pagtugdon kan manok sa bagting kan simbahan sa orasyon, hali sa harong na natatahuban kan rambong kan mga dahon, minaluwas an sarong babaying an pandok garo bilog na buhay nang nakahampang sa sarong maraoton na tanawon: an mata, hubas nang bubon, an buhok, walat na tungkag kan inasyab na paroy, an hapros kan unit ngirhat kan lumoy buda haraphap kan tulak kan gadan na insekto. Titikwilon kaini an lalaki, arog sa pagpukaw, dangan mabalik sa laog kan harong na bilog na buhay niya nang kagumulan. Sa laog kan harong, mapuon an enot na ilaw. Malumlom ini sa asong hali sa dapog na kuminupot sa ploresent. Luway-luway na mabuhat su lalaki. Sunod-sunod na an bagting kan sadit na mga kampana, senyal na tapos na su pangadyi. Bago malaog sa pinto, makiling ini para sa sarong hudyan na hiling sa nagiging diklom nang higod. An mga amay na bituon sa langit nanginot sa sarong magayunon na banggi kan tag-init. Kun dai mo aram kun ano an nahihiling kan lalaki, huhunaon mong garo pigtutuom kaini an bilog nang aldaw hiniling, buda kinaagahan, hihilingon man sana gilayon.

N

AN LALAKING NAKARUMDOM

an nakamaan su lalaki sa mga nag-iitok pababang mga numero, paoro-otro sa mga kahon-kahon, buda sa kaskas daing madakop an hiling kundi saming garo kalag ki

laad, namamati niyang garo may kaipuhan siyang rumdumon. Sa sarong kigkig tuminunong su talibong, nagluwas su numero tres (3) sa sarong kahon buda punto singko (.5) sa saro, garo naghingalo, garo nautsan. Ano an buot sabihon? Sarong daragang nakakalo an suminirip sa saiyang pigtatanawan buda pigtatawan siyang liyabe. Para sain ini? Naka-ulok ini, nakahiling saiya, pero an enot niyang nahiling iyo su dumig kaini sa pispis na nagparumdom saiya ki sarong basong maliputon na tubig. Hali digdi, buminalyo su hiling kan lalaki sa liyabe, igwa ining dakulaon na letrang K na lawit, buda manlaen-laen na klase buda dakulang mga giriting-giting na kutsara. “Ano na ngani an buot sabihon kan K?” Pig-iisip niya kun sain pigsusurulbong an mga ini; sa isip niya imbis na kasimbagan, nagluwas sana an dakulon na pintuan na pirming sarado. Hali sa liyabe buminalyo su hiling niya sa kalo kan daraga, naisip niya, na halos garo pagrumdom, na halos garo siya mismo an nagtao kan kalong ito, na garo kan bago pa an kalong ini, kan dai pa lamang ini pigsususo sa payo, an parong kaini garo bako digdi sa kinaban, kundi sarong lugar na dai magiging ini, an kulor hararom buda dai pang supog, pero ngonian, an narumdom niya digdi iyo su mga plasa buda mga bakanteng lote pagkatapos bayaan kan mga baraylihan, naisip niya kun pirang otro ining nilabahan para maging garo bago giraray, pero an paglimpya kaini ngani maging malinig an nagraot lugod kaini. May muyang hubaon an saiyang mata, pero dai niya marumduman kun pano. Dai kuta siya magigimata kun dai niya nareparong garo nagsibog su ulok kan babayi. Arog kan nakigtinuhan na dai tinino. Dawa ngani ruluwas pa an ngipon kaini, aram niyang an nahihiling niya sana ngimot na kinidit ngani lumuwas an mga ngipon. “May buot sabihon an ulok na ini, may buot sabihon ini—ano?” Su luway kan pagkua niya kan liyabe hali sa kamot kan daraga garo arog kan duda sa pagrisibi ki udok sa buot na tabang sa sarong lugar na saro siyang dayo. Kan nakua niya na su liyabe, pero dai pa naghahali su babayi, saka niya nareparo su gugom niyang kamot na nakapatong sa saiyang hita. Kan hiniwasan niya su higot kan saiyang guramoy, yaon duman an sarong gurumos na papel, an kulor arog kan mga nalingawan na dai kaipuhan, talmag kan tubig na pigluwas kan saiyang kamot. May litrato an papel, may mga nakasurat, pero garo sa ibang tataramon ta dai niya masabutan an buot taramon. Dinara niya su saiyang kamot harani sa daraga arog kan pagsalod ki tubig, arog kan aki pa siya pag may pigpapahiling siya sa magurang na sarong bagay na napurot sa dalan na dai niya aram an pangaran. Kinua kan babayi su yaon sa kamot kan lalaki dangan nagpaaram ini sa paagi kan sarong saludo. Kan paghali kan daraga, napahiling su lalaki sa iba pang itoon duman buda sa paggibo nindang ribok sa paagi kan pagbukas-sara kan saindang mga ngimot. Maluwayon an

K

saindang mga hiro, garo arog kan mga pakapangudtong hapon na dai nang ibang gibuhon kundi an maghingalo. Narumduman niya su gabat na yaon sa kamot niya, su lyabeng tinao saiya kan daraga. Pigparahiling niya ini, pero dai niya na marumduman kun anong pinto an kaya kaining buksan—baad ngani wara man. Dangan, garo huyop na hali sa harayuon, nagpuon su pagkadangog niya kan sarong katoninungan. Huna niya ngani nabungog siya, ta kan hiniling niya gilayon su palibot, yaon man gilayon su mga naggigibong ribok hali sa saindang mga ngimot, pero dai nang ribok na nadadangog. Nahihiling niya an palibot niya pero garo ini nasa sarong salming na laoman. Garo ulok kan mga munyika, buda suriyaw kan mga ritrato. Sa ngalas buda taranta, luminuwas siya hali sa saiyang pigtutukawan. Nahiling niya giraray su daraga buda su kalo kaining pagalon na an kulor, luwas pa an ngipon kaini pero may kadungan nang buka-sara kan ngimot, arog kan nahihiling niya sa palibot. Pigtuturo kaini su hinalean niya, buda su mga iba pang nakatakod sa likod niya, na an mga laog nakahiling saiya arog sa hiling kan mga bayong na dating buhi, naghahalat. Buka-sara an mga ngimot kaining garo may pigkakaon na dipisil masapa, buda pighihiling siya. Pero mala sa nadadangog niyang katoninungan dai niya madangog an ribok na piggigibo ninda. Buda kalat-kalat an lalaki ta pigkakalag-kalag niya kun sain hali an tanog na nagbungog saiya. Dai naghahali su daraga sa hampang niya, buda an mata kaini arog naman sa gabos na yaon duman na nakahiling saiya, buka-sara an ngimot sa ribok na dai niya madangog. Mala sa nararawrawan siya kan nakakalong daraga sa paghanap kan pighahalean kan tanog na nagbungog saiya, tinao niya digdi su liyabeng tinao kaini saiya kasubago, pighuhuna na ini an kaipuhan kaini saiya. Dangan binayaan niya ining nakatindog duman pigmamaanan su liyabeng nasa kamot kaini na garo may narumduman na importanteng memorya katakod digdi. Nagparalakaw siya dara an katoninungan na yaon sa saiyang talinga, pigsususog kun sain ini hale. Gabos na naaagihan niya arog sa hinalean niya, garo nasa laog kan kahon na salming. Haloy siya sa irarom kan aldaw, pati man kan mga bituon, kun minsan ngani uran, kun minsan ragit kan init. Pero nangalagkalag siya ta sa kada lakad niya, nagrarani an tanog kan katoninungan. Sagkod sa dai na siyang mahiling na rumdom niya, sagkod sa makaabot siya kun sain nagpupuon na an pagyumok kan daga. Dai na su mga linya buda hipid na tuntungan, dai naman su mga laogan na pano ki bintana buda pantaklob. Abrido an gabos na yaon digdi, daing pugol, nagsusupay sa manlaen-laen na direksiyon. Hinuba niya su nakasulot sa saiyang bitis buda itinungtong niya ini sa mayumok na daga na pano ki matarom na buhok, kuminanta ini sa mensahe kan lindok. Sa inutan igwang rarom na gibo kan nag-aarakbuyan na mga limpoy buda sanga, digdi niya tinapok su saiyang mata, sa hulog na daing hugpaan. Dangan niya nasusog su hinalean kan tanog kan katoninungan: may sarong kaawagan, duman may nagkapirang baka na nagsasabsab kan mahibog na awot, sa huruharayo may sarong aki sa irarom kan saro sa mga limpoy an naghahayop sa linukot na langkoy ki sarong mahamison na giromdom manungod sa gabos na panahon. Sa gayon kan aki, sa kaogmahan kaini sa sadiri, sa

katoninungan niyang dai kayang dutduton kan kinaban, hali sa sadit niyang lawas an laad kan kamurawayan na minagatong sa pwersa kan kagabsan. Sa puntong ini, muya ko kamong agdahon sa kaitaasan, sa mismong dungawan kan mga bituon na minabua sato sa pangiturugan, na iyo sana an aram kong lugar na pinakamagayon pagtanawan kan mga masunod na pangyari, mantang su lalaking naglalaog sa lugar na itong pighahalean kan nadadangog niyang katuninungan, na nagbungog saiya kan gabos na ribok na piggigibo kan nalingawan niya nang kinaban, arog an berdeng bayong na nagsasalak sa berdeng kadlagan sa pag-uli kaini sa ginikanan.

AN PANDOK KAN DIYOS

"Dai ka na makarani" sabi kan Kagurangnan, "Hubaa an saimong sandalyas, ta an natiti'makan mo banal na daga." Dangan nagtaram an Kagurangnan, "Ako an Kagurangnan kan saimong ama, an Kagurangnan ni Abraham, an Kaurangnan ni Isaak buda an Kagurangnan ni Hakob." Digdi, tinahuban ni Moyses an saiyang pandok, ta takot siyang maghiling sa pandok kan Kagurangnan. Exodo 3:5-6

yo an an apod kan bulod na ito. Sa mga kangalasan na yaon sa tahaw kaini, wara daang tultol na tawong suminakat digdi an nagbabang dai nabua. Pwedeng bako

insigida kundi diit-diit sa mga aldaw pakalugsot. Saro ako sa mga nakasakat digdi. Sa enot, para sakuya anas sana osipon an mga pagkabua kan mga nagtukad sa Pandok kan Diyos. Sa paglibot-libot sa kinaban dakol na akong mga kangalasan na nahiling, nadangog, naparong, nahapros , natanaan: bugsok na mga tawo, hinghing kan mga nephelim, burak sa paraiso kan pagmukna, bungo ni San Juan kan aki pa ini, asul na dugo ki tawo, buda iba pa, pero gabos ini naging ordinaryo sa mga nasapar ko sa Pandok kan Diyos. Ni habo kong isurat digdi an mga girabo buda kigkig na yaon duman ta an mismong diskripsiyon kan mga ini garo naulakitan kan birtud kan saindang pigti‟tino. Garo an pagsawod sainda, pag-agda kan saindang kapangyarihan na magpahiling gilayon. Sagkod ngonian dai pa akong katurog, igwa sana piyong sa diklom. La‟bason pa sa hutok an girumdom kan gabos na garo minalugsot pa sana ako kasuogma. An mga itoon duman garo na uministar sa sakuyang pirok, nagkakawat sa sakong alinawnawan na garo tagdo sa tubig na dai napapara. An namating kaogmahan na dai dapat mantang nagkakarigos sa maimbong na burabod kan pula, an maranggis na busay kan…may mga nakaistar duman, sierto na ako ngonian na bako mga tawo, mga ano sinda…an banggi kan siram sa lugar na itong garo daing kara‟tan, gabos siram buda mga daghan na bulanon, mga lindok na sain paghali-hali o daing pinaghalian. Sisay an dai mamumuot? Sisay an dai mama‟wot na dai na humali? Ugaring iyan an kautoban. Pakalugsot sa Pandok kan Diyos, aram kong dai na akong mapapadumanan. An kinaban na sakong babalikan, sa isog kan sakong mga nagkataranaan, aram kong dai ko na mananamitan. Dangan na nagtundag an pagbasol. Kun nata pa ako nagsakat, nagdunong sa mga patanid. Sa kawa‟ran ki kusog na tanoson an inabtan, suminunod na su nganang kamunduan. Pairarom ki pairarom sagkod masampot an unod kan dagit. Napukaw ini buda ruminampahog, kuminargang kikilat sa sakong kamot buda malsok. Pero sa gabos an kuminastigo sakong dulo iyo an dai malikayan na paglaom! Pirang beses akong nagbalo, pignigaran an kasyertohan kan mga namamatean buda naglamu‟taw man gilayon sa kahibabawan kan buhay: nag-agom, nagtrabaho, nag-intra sa mga paturutaralibong na kawat kan sibilisasyon. Sa hudyan gabos ko man sana ini rinumpag na daing pagkauraw, garo nagrumpag ki harong-harong na baybay, garo nagpasa ki gading-gading na kuron. May mga nakulugan ako, pero dai akong namati ni tagdo ki pagbasol. Mas halangkaw an mga boses na nadadangog ko kaysa sa hinghing kan konsensiya. Nagpadagos akong arog kaini, pigmamaanan an gabos sa paagi kan sarong malabog na salming. Naatas su sakong mga amigo, binayaan ako kan mga kadugo. Igwa ako dating ayam na kakurukairiba sa pagsaro pero dai ko na namangnohan kun naglayas ini o nagadan sa punaw. Nakamaan sana ako sa piggigibo ko, dai ko magkapurugulan. Dai ko mapugulan an sadiri na dai magkaon kan sadiring ati, siring man dai ko mapugulan an sadiri na dai magtipon ki ihi buda ikarigos ini sa

I

sadiri. Garo ako pagkaisi na nakalaom sa sarong lansang na lawas na nakaprograma na para sa karaotan. Garo wara na akong maray na magiginibuhan kundi an magadan. Pero an paglaom na ini, dai pigbubutsan an pulso kan sakong daghan. Iyo na daw ini an pigtataram nindang pagkabua? An diputang paglaom na ini, tuda an taram na bako pa, bako pa. Mayo 16, 2011. Karangahan.

AN KONOSUR SA KADLAGAN

no man daw su nangyari ta kasubago sana yaon siya nakalitad sa eroplano pasiring sa sarong kumbensiyon ki mga luto buda pagkaon kan bigla na sanang huni na siya

sa sarong kadlagan. Dai man matataram na huminugpa su eroplano ta wara ni gira kaini digdi. Siya sana nanggad sa hampang ki sarong tribo ki mga sanggatos na tawo, huba, gabos nakamaan saiya, naghahalat. May mga kun anong laogan an nasa ibabaw kan lamesa sa may saiya. Saro sa tribo, su lalaking halos puti na su payo, an nagpasabot kan saiyang ngimot buda kamot, mantang pigtuturo su mga nakababaw. Kaonon niya daa. Sa laog kan sarong mangko, yaon an sarong putaheng kun dai siya nasasala hinugot na mga bitis ki bulaw na kalibubog. Isinalamog ini sa taba kan balugo buda kina‟ganan ki tinarakod-takod na burak ki pulang santan. Garo madalion sana ining pinaagi sa kalayo ta luyos sana su mga tanom. Sa saro naman, mga karabaw na atibagros na prinitos sa lana ki gumamela, kina‟gan ki burak ki tapayas buda tinuktok na dahon ki kamoteng kahoy, pinirisan pa ini ki si‟pon ki kalunggay buda bunay ki lawa. Sa iba naman, pisog ki hubal na abokado, binudbudan ki kininit na dahon ki ba‟gangan, inubayan ki rinumos na ugbos kan mangga, buda binangutan ki malumuton na buhay na gapo. May dumig sa mata kan konusur mantang saro-saro niyang pigkaag sa ngimot su mga kaonon sa hampang niya. Dai siyang pinalaen,nilinig niya su lambang laogan. Sinimot niya pa su yaon sa saiyang kamot. Dai niya hinidaw su sampulong klase ki kubyertos; dai niya hinanap su napkin na pamunas. Su dila niyang an tarom sa pagpili nagpasu‟lot saiya ki kurbata urualdaw buda makakaon sa mga kwartong pano ki kurtina buda mapasaon na gamit,nalingawan su naukdan na sibilisasyon, nadiskubre gilayon an sarong namit na harayuon na sa panahon. Kaitong an sirbi kaini bako sa pagtana kundi pagnamit kan buhay. Sa harayo, sarong huni ki pitson na rignos an garo pinatahaw kan saralak-salak na ribok sa makahoy, an nagpapaaram sa gabos na para sa saro may mangyayaring pinakaenot na beses. 5-12-2011. Karangahan.

A

AN BABAYI SA KAUNAN

a sarong maliwanag na kaonan, natata'naw ko an sarong babayi, ta dai malilikayan. Ubakon an saiyang paglaad, garo muya niyang higupon an gabos na maan na yaon

sa laog buda luwas kan kaonan. Nakilingan ko siya saktong pig-uuruitaas an duwa niyang kamot na garo nanggana sa lotto o natugaan ki mahamis, buda dawa dai ko madangog an saiyang pigtataram, mala sa salming buda rayo ko sa pigtata'naw, aram kong naggagasod siyang "Yes, yes, yes!" Kun ano an tinaram para mag-arog siya kaini, wara akong pakiaram, an rason kun nata ko tina'wan an ta'nawon na ini ki hawong iyo an ta makusog an pagmati kong may sarong tawong daing pagkaisi na pigpapabakal niya na an saiyang sadiri. Ta sa irarom kan garo "wara sanang" reaksiyon kan nakapalipot saiya--may importanteng pighuhurunan su duwa sa gilid niya, su sa huruharayo mas nagkakaon kaysa nagdadangog, su garo nakahimate sa saiyang wala taros an hiling saiya--yaon an uyam o pwede nganing dagit sa "ngana" niyang ugot o kun iroromantisays ta "pasyon" para sa kun anong bagay na syempre dai ko man maaaraman ta dai man akong pakilabot. Sa kumersiyo kan sosyalisasyon na pig-uutob sa lugar na ini, kaomaw-omaw an gibo kan mga pag-iriba kan babayi sa kaonan: bako maray na magpadayaw ki nganang emosyon, mas maray nang magsagin na daing namamate kaysa mahiling, igwang pigtutugutan na bolyum ki boses na pigdidikta an katanosan buda an polisya kan matarom na maan, igwang mga hiro na pinadad mismo kan itsura kan desenteng bado; sa siring kaining basehan su gibo kan babayi, sarong kasusupgan--o nagkakanigong bansagan na kapay, turos, o durat. Sa kinaban ko, simple sana an sintensiya ko saiya--padayawon sana. Pero sisay man an bako? Gabos man halos na nagdigdi muyang mati'no, buda igibo ninda ini sa manlaen-laen na paagi: higot na pagbado, sa pagsabon ki tapayas, sa pagkulintas kan saindang PSP, sa pagbitbit ki dakulon na binakalan. Yaman o materyal na kapasidad bilang poder an pigmimidbid kan galang buda omaw. Pero pwede kong igilid an sakong pagkauyam, o lingawan an kantidad kan saiyang gubing o kwentahon an sukol kan saiyang buhok kontra sa presyo kan rebond, buda basahon an saiyang "ugot" o "pasyon" bilang sarong karahayan, sarong kurahaw ki buhing kaogmahan o selebrasyon kan mismong buhay. 5-11-2011

S

AN PAGGURANG NI SATANAS

urang na lawas an saiyang sinu‟lot kan naglakaw sa kinaban, sarong udtong an aldaw nakatangod na sa alimpuro sa sarong mataraom na puntukan. Daing pirok-

pirok an sildang, pipagbaga an tinampo, ipayungko an mga tinanom dawa ba‟gong supang, pabalik sa nababaybay na daga. Sa gabat kan girumdom sa saiyang tu‟lang, bilang an saiyang lambang ti‟mak, an liog muya nang butsan an pamandukon na ya‟ya sa pagkakalag-kalag sa pisog kan pagbasol na winaltak sa daga. Muya niyang agyaton bako an isog kan langit kundi an masuripot kaining pagkamuot, na kun totoong orog ini kadakula, an siring saiya pwede pa maglaom na mahugasan, pakatapos kan gabos-gabos na saiyang nahaman sa ibong na puro kan karahayan. Daing koryente sa banwa, kaya gabos nakahuba, sa may pinto buda bintana kadaklan nakatambara, nangangapod an tagoy ki huyop na sa alingahot mapasa, na lambang oras nagngangana. Sa pag-agi kan gurang an mga maan mga buhing ayam, nakaikog sa luway kan sarong madali nang mautsan. An mga hapot, langaw na nalumay sa nagmamarang ipot: Sain daw hali? Kasuarin hudyan na nagkakan? Makakua daw ki limpoy na hingaluan? Pirang aldaw an nawawalat ba‟go magadan? An kawa‟ran ki labot nagpadagos siring kan ragit kan aldaw pero nakamaong siyang jacket buda kalo na tao kan pulitiko. 5-24-2011.

G

AN SALMING

no an pagmati kan salming na dai nahihiling, nalaom sa sarong kwartong an lyabe kan pinto nawara na sa kalingawan?

Yaon sana ini duman, kaiririba an mga supog na bagay na dai man kayang hilingon an sadiri, kontento sa saindang katonongan. Yaon sana ini duman sa madiklom na gilid nalalangkag sa kawaran ki paghagad saiya ki katotoohan. Luway-luway siyang pigkakaon kan batak gibo kan girumdom na sa kakusugan kan saiyang sirbi, siya an bantog na sîripan kan itsura. Orgulyo niya an saiyang katanosan, dignidad niya na dai siya makaotik dawa muyahon niya. Ngonian, sa saiyang pandok an mga gurit kan antigong pinto na dai niya na tanda kun gurano kahaloy tuminalikod saiya. An pinto na dai man ki tali na maghapot manungod sa saiyang sadiri, an tabla ki kahoy na dai man ki kalag para magka sadiri. Warang kamawotan o kapangyarihan an makakapasawod sa pinto na ini, na pigbabalik kan salming an saiyang itsura sa kinaban! Ano an kamugtakan kan salming na wara man ki mataram na kaya niyang magpahiling? Enero 24, 2010. Pawa.

A

PALABAS PAG ABRIL

gwa akong naduman na palabas ki mga tawong nagsasakat sa halangkaw na lugar. Duman sa itaas tulo an naghahalat, sa may lamesang may nakaluwag na nakalasong

kintab.

Halawig an linya kan mga masakat, sulot an kolor kan dampog buda nagbubururak an saindang tikab. Pano ki ngipon an saindang mga pandok, pero su mga halaba an buhok, nagdudurugo an ngabil, buda sa pisngi buda palibot kan mata hinabas an kolor kan bulalangaw. Nagngangaw-ngaw an hayop na nakalaom sa itom na kahon. Masaga an mga pinidasong aldaw sa baso-basong naglalataw. Nagiging malipot na hangos an rabas kan tulong nag-iitok na tabak sa hawlang nagkikiling-kiling. Su dai naaabot kan paros naghihibi an unit, muya nang humali, kaso may nakaulang sa agihan na isog na nagtago sa tapis na kurtina. An lambang parasakat ihahatod sa halangkaw na lamisa kan sarong an pandok pano ki ginurutan, malungsi an buhok, buda garo naghihiro sa tubig. Duman hihilingon kan parasakat an daga mantang gagakudan kan tulong bantay an saiyang liog ki lasong may kintab. Dawa garo ayam, maogma siya sa hampang kan paragibong kikilat. Sa kamot ming naghihiling an tanog kan uran. Garo katukal kan bugkos sa saiyang liog, kukuahon kan mga bantay an saiyang kamot. Maburutungan sinda, pero dai niya itatao. Bubutungon man an kamot kan naghatod saiya. Pagdai natangkas pwede na sindang lumusad pabalik samuyang parahiling kan palabas.

I

AN TANDAYAG SA IRAROM KAN TULAY KAN TAYHI

agmatanga, dulo na pagdaing bulan, buda an mga bituon nalilipudan ki kun anong itom na mag-abuton, pipataanan an mga solong naglalakaw na dai na pag-agihan

an tulay kan Tayhi. Ta arog kan tulong personang dai na nakabalyo sa ibong na pampang ta uminagi digdi, baad masabatan mo an Tandayag sa tulay kan Tayhi. Saro sa tulo iyo an Pamayo kan lugar na sa sadiri niyang pataan iyo an suminuway. Pakatìmak pa sana kan botas kaini sa tabla kan tulay, buda buminuyog-buyog ini sa gabat buda sa kalumaan naman kan tukod na yakal, diretso lukso su tandayag hali sa sirong kan tulay kan Tayhi. An pandok kaini hinat pagilid sa talinga mala sa tambasakan na ngimot na an ngipon mga parasupsop na linta. Saro sana an mata kaining bulakog, na kadakula ki bola. Sa laog kan matang ini an saradiyot pang mga mata na an pagpirirok garo layog kan mga napulot na insekto. An unit kan pandok kaini kolor ki laman na nalalapâ na sa pakalugom sa tubig tâbang. Pero an lawas kaini iyo su sa maitumon na mantok, na may sarong dakulaon na agat na iyo an panggadan. Sa saralak kaining boses kan gurang na babayi, ikos, buda uwak, hinapot kaini su Pamayo kan lugar: “Ano an pinaka-dakulang kabaliktadan sa kinaban?” An tono kan taramon kaini arog sa Kagurangnan kan sinugo su Liwanag buda Diklom na magsuhay ngani makagibo ki Aga buda Banggi. Sa ngalas buda kigkig, nawaltak su isog kan Pamayo, buda luhay-luhay na nagsimbag: “An totoong may pagmakulog sa banwaan, dai sa kapangyarihan…” “Ika an kabaliktadan na ini?” hapot kan Tandayag; an agat niya dinûdò sa pandok kan Pamayo. “Iyo tabi”. Nagtatakig kaining simbag. Su saradiyot na mata sa dakulang mata kan Tandayag gabos puminuntok sa Pamayo. Hiniriling kaini su tahaw kan saiyang lawas—sa puso. Pirang nakaagi pa , durungan na puminiyong su mga mata, pagmuklat gabos na ini pula. Napasibog su Pamayo sa isog kan itsura. Minabirik na kuta ini padulag, kan hali sa saiyang likod, sinipit su liog niya kan agat kan Tandayag. Nahulog su payo kan Pamayo sa salog na garo natakdag na niyog.

P

Sunod na banggi, sarong negosyante an nabanggihan sa pag-uli hali sa saiyang tindahan. Pagtîmak kan makintab niyang balat sa tabla kan tulay, sinabat siya kan luminuksong Tandayag sa sirong, buda an kahaputan: “Ano an pinakadakulang kabaliktadan sa kinaban?” Takot na nagsimbag ini: “An mga maray an buot, dai nagyayaman.” “Ika an kabaliktadan na ini?” “Iyo tabi.” Duwang beses kaining tinaram. Pero kan hiniling kan mga mata su tahaw kan lawas niya, nagmuklat ining itom, kaya arog sa Pamayo natakdag na garong niyog sa salog su saiyang payo. Nagkapirang maliwanag na banggi an uminagi, kan igwang sarong bua an napaagi sa tulay. Dai ining bado ta tapos pa sana ining lupigan kan mga nag-iirinuman na tambay sa may looban. Pagtimak kan bitis kaini sa tulay, uminabot su Tandayag. Pero bago pa ini makahapot, bago pa ngani mapahiling kaini an makatakot na sadiri, nagparagasod na su bua: “An pinakadakulang kabaliktadan sa kinaban iyo ini: An pwede sanang kumulog satuya iyo an satong mga padaba! Iyan an pinaka-dakulang kabaliktadan. Dai na ki naghihibi sa sakuyang harong. Dai na ki napupunaw sa sakuyang harong. Yaon na sinda sa langit. An mga „baba ko kinulog ko, ta padaba ko sinda, kaya sinalbar ko sinda. Iyan an pinaka-dakulang kabaliktadan sa kinaban. Ako an pinaka-dakulang kabaliktadan sa kinaban!” Su mga mata kan Tandayag puminuntok sa tahaw kan duwang dudong luyos. Turutadtaod pa muminuklat ining liwanag na garo naging aldaw. Luminaog an liwanag na ini sa lawas kan nabuang babayi. Sagkod sa mawalat sa Tandayag iyo an maragsip na arikurong kan mantok. Nadangog na sana an boses kaini na garo hali sa harayuon. “Puon ngonyan, sagkod may matuparan ka man na arog satuya, masuksok ka sa lawas na binayaan ko, mamaan ka gamit an mga mata ko, magadan ka gamit an sakong agat, buda maharong ka sa sirong kan tulay na ini kun sain ko tinapos su sakong sadiri, kun sain nagpuon ini gabos, ta dai ko maako an kabaliktadan kan kinaban.” Sagkod ngonyan, dawa hinalon na kan maliwanag na ilaw kan syudad an tulay kan Tayhi, madadangog pa daa kan mga nakaistar harani sa salog, an bigla na sanang suriyaw, buda tanog kan natatakdag na niyog sa tubig. Dulo na sa mga banging daing bulan buda an mga bituon itahuban kan diklom kan sarong mag-abuton.

AN LALAKING MUYANG LUMAYOG

gwa daang sarong lalaking muyang lumayog. Tolong banggi siyang nag-isip na daing katurog, buda dawa sa pagkaturog naiisip niya an paglayog pero daing kasimbagan.

Sa pang-apat na banggi tinaram saiya kan Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, na an bathala kan mga bayong igwang harong sa gurang na Piling marambong sa ika-tolong liko kan salog kan Baranghawon. Tibaad makatabang daa kun ini-o dumanon niya. Kaya insigida pagmuklat, daing duwa-duwang sinungko niya su rona. Kan matuparan niya su kahoy na pighahanap, nag-apod siya sa puon kan Pili: “Bayong, bayong, muya kong libuton an kinaban, muya kong lumayog pero dai akong aram. Bayong, bayong...” Nagpahiling su Bathala kan mga Bayong buda nagtaram: “Dai taka kaan mapapaonrahan, sagkod an samong tataramon kaya mong itaram.” “Pano ko man an mauukudan?” “Lingawan mo an boses na saimong aram.” “Pano man, dai ko ngani marumduman kun pano ko ini naukudan.” “Sa puon kan Piling ini, makukua mo an sakuyang mga ati. Ngonian kun muya mo talagang mahiling an kinaban, kaipuhan mong lumayog, kun muya mo talagang lumayog, an tataramon kan bayong kaipuhan mong manuodan—pagkinaon mo an mga ipot sa pamitsan kaining Pili, aabtan ka ki nganang pirot buda mangingiturog ka, pagmata mo dai mo na masasawod an taramon na kinadakulaan mo. Ngonian, kaya mo daw halunon an naghali sa sakong lubot?” Bilog niyang buhay paglayog sana an muya niya, an buhay kan hayop na naglalakaw haloy niya nang tinalikudan, buda sa pangiturugan nabuhay. Pigtatawan siya ki paagi na mahaman an pangiturugan na ini, sa isip niya ano na sana an diit na pait para sa namit kan daing sagkodan na langit. Arog kan taramon kan Bayong, kinaon niya su ipot, napirot siya, nangiturog. Sa pangiturugan, natuparan niya giraray su Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, “Mala ako an nagdara saimo digdi, tatawan taka pang tsansa na bâguhon an saimong disisyon.” Inagda kan Bantay su lalaki sa sarong lamesang may duwang kopita, may kutsilyo, buda bunga ki Pili. “Pag ininum mo an laog kan kopitang ini, papaliwuyon ka na garo ka naglilihi, an duwang namit sana kan bunga kan Pili an makakahali kan saimong pagliwoy. Manatok an lantahon, masapog an ilog. Pagmata mo mananamitan mo an hamis kan tataramon kan tawo.” “Pag ininum mo man an yaon digdi, garo ginusgos ki langaton an dila mo, bubuahon ka kan gatol kaini, sagkod sa ika na mismo an magiris kan dila mo, gamit ining kutsilyo.” Sa tarom kan kutsilyo may nakasurat sa bulawan, pero an taramon dai niya masabutan. “Muya ko sanang lumayog, buda mahiling an kinaban, dai akong pakiaram kun dai na ako makataram. Muya ko sanang lumayog...” Ginawgaw saiya kan Bantay su kopita. Naglaad su lukas kan kutsilyong garo

I

ngarakngak. Pagmuklat dai na siyang boses. Pag nagtataram siya, an nagluluwas katoninungan. Imbes kamunduan, namatean niya an nganang ogma, ta nagrarani na siya sa pagkahaman kan saiyang mawot. Nag-apod siya sa puon kan Pili. Nag-apod siya sa puon kan Pili. Nag-apod siya sa puon kan Pili. Nag-apod siya... Sa puon kan Pili, sa likod kan rambong, mga tanog kan pakpak, na gari palakpak pagkatapos makadangog ki paulok na pwertehon. Pebrero 1, 2009. Karangahan

PERIKO

arrot sa ingles.

Sarong bayong na sa enot na dangog garo nagtataram pero kun gagamiton mo an saimong hutok, marereyalisar mong ngangangarog man sana ini ki tanog. Pagtinaraman mo ining “Magayon ka” ootrohon niya sana an tinaram mo. Dai pang periko na tinaraman kaan an nagsimbag ki “Salamat.” Ipaputol ko an bitis ko kun igwa. Kun dai ka nagtutubod sakuya, baluang haputa an periko ki “Magayon ako?” ta an isisimbag kaan mismo su hapot mo. Siring sa kamelyon na kayang isulot an kulor kan saiyang palibot para makadulag sa saiyang mga predator, an periko sa buhi, nangangarog man ki tanog, bako ugaring para makadulag kundi mangagda ki kapades. Saro ining pangalas, pasali kan saiyang kapasidad na mangarog para makakuang agom. Sa laog kan hawla, dakula an ugma kan mga nag-aataman na periko pagnakakasawod na ini ki nagkapirang tataramon. Napataram daa ninda an saindang ataman. Yahoo. Pero iyo ngani an pakatapos kan ngalas, masasabutan mo sa hudyan na an bayong naini dai man ki nasasabutan sa saiyang pigtatararam, an huni niya daing pinagkaiba sa atot na dai mo maaraman kun anong tataramon. Nahahadit ako ngonian. Nangangandam sa pagdakol kan mga periko. Laen na pating mga lahi ini. Gabos buhi. Parasadpasad na sa bilog na banwa sa pagpanali kan saindang mga huni. Enot ko ining nareyalisar kan sarong aldaw namarapara ako sa sarong mall para manaod. Sa pasilyo kan mga timotimoon, nakadangog akong sarong periko na pig-apod su saiyang aki “Jessie, come here to mommy now—mommy angry now.” Mga san ribong beses niya itong inorootrto sagkod sa magdurugo su talinga ko buda kinaipuhan kong bumalyo ki ibang pasilyo. An makangalas duman ta su ibang iritoon garo dai sana ki nadangog, garo baga ako sana su napulnga. Duman ko nataram na ako palan su iba, ta sinda gabos mga periko man. An nalaogan ko sarong mall kan mga periko. Sa ideya na napapalibutan ako ki mga periko, dai akong duwa-duwang buminuklos paluwas. Puon kaito pirmi na ako naghihimati para sa mga periko. Pigsusukol ko kun gurano na sinda kadakol. Buda sigon sa mga datos na nakua ko, nasakop na ninda an bilog na banwa. Sarong hapon ngani hali sa trabaho napaagi ako sa sarong fastfood buda duman hinunihan ako ki sarong periko na “Good morning ser, may I take your order?” Kan sinimbag ko siya sa tataramon na aram kong aram niya dati, huminuni man gilayon siya ki “Ser, your order? Please may I take?” Muya ko kutang taramon saiya na allergic na ako sa sairing kaan na tanog pero baad i-usip niya ako sa nakaputing perikong de badil sa may pintuan na paglaog ko ngani hinunihan man aki ki “Good morning ser to you, welcome to us...” Pag-abot ko sa harong yaon su pamilya ko sa hampang kan telebisyon. “Dad, where na yung mga Jollibee namin?” Yudiputa. Nalingawan kong pati mga aki ko palan periko man. “Dad, naman! You are always.” Ito su agom ko. Muya ko kutang taramon sainda na “Dai ako nakabakal sa Jollibee ta ngana na an takot ko sa mga periko” pero baad pagtinaram ko an turukaon ninda ako. Kaya suminakat na sana ako pasiring sa kwarto.

P

Sa hagyanan nadadangog ko an turukisan ninda mantang nagpapan-agawan kan telepono para mag-order kan muya ninda sa fastfood kan mga periko. Dai naghaloy nawaran na akong kahuron digdi sa banwang sinakop nang plos kan mga periko. May mga beses na pagnaghuhuruni sinda sa kakanan, irinuman, opisina, gasolinahan, kubeta, booksale garo dai ko na mapugulan an sadiri kong maghuyaw buda burusngalan an saindang mga ngimot. Maray sana ngani ta pirming may banyo o bakanteng kwarto akong nadadalaganan bâgo dagos akong mapanô. Kaya naisip kong dai na sana magtaram. An pamilya ko, mga kaamigo, mga katrabaho huna sako raot na an payo ta dai na ako nagkakaálo. Sagkod ngonian yaon ako digdi sa sadit na kwarto na pinagdarhan ninda sako dakol nang taon an nakalihis. Uru-aldaw may nagbibisita sako na dai ko mga midbid. Sa taramon nindang periko pigpapa-arog ninda ako. Garo hayop na pigtutûran magtaram. Pero pakatapos na dai ninda ako mapasunod, minabalyo sinda sa ibang mga kulungan. Pirang bulan man may arog kaini, tapos diit-diit nawara. Sagkod dai na ki nakarumdom na yaon pa ako digdi, apisar garo sa nagbabahog sako. Ngonian na namamate ko nang parani na an sakong kagadanan, sinurat ko ini. Matâwan sana lamang na diit na dignidad an sakong giromdom, buda baad saro naman na balos sa nangyari sako. Na ako si Romeo Boton, tawo, ihinawla kan mga periko, pero nungka naghuning siring sainda. Ining mga hudyan na aldaw na ini, pigsusoysoy ko an kada natatada sakong mga aldaw sa pagkanta ki sarong kanta na naukdan ko pa sa sakuyang ina, na naukdan niya man sa saiyang magurang, na naukdan man ninda sa saindang magurang, pabalik pa sa diklom kan giromdom sagkod sa dai na ki mariraw na kamugtakan, sarong kanta na ako na sana an nakakakanta. Ipaputol ko pa an sakong bitis kun igwa pang iba. Minalataw ini sa ibabaw kan ribok kan sarong banwang periko. Daing padumanan, daing talingang mauulian. "Turog na aki kong bugtong Ta ibakal takang payong Siring saimo kagayon Gamiton kun maoranon Dai ka magparahibi Ta magayonon kang aki Si nanay mo ma-uli May darang kurokawali." 12-10-2010. Nawara buda sinurat gilayon sa Pawa.

AN BURABOD

gwa daang burabod sa tahaw kan kadlagan na nahaharungan kan mga rimuranon na talapang. Mala nasa rona ninda an solamenteng burabod ki tubig kun sain an ibang

mga hayop nag-iinom, sinda an nauutob sa bilog na kadlagan. Sa totoo, dai man baga ki may sadiri kaini, ugaring sinadari ini kaining mga naghahade-hade. Ngonian, mala mga kadsadiri kan sarong importantehon na produkto, may poder sindang magmando, sa patakot na huhudungon ninda an burabod kan saindang rimuranon na dila. Kaya su mga hayop, dawa su mga darakula, leyon, upon, musang, dai nakaka-aser sa mga kuluguhon. Iyo na ito su pagluwas kan mga sugo na an dapat sana daang kaonon sa kadlagan su arog kan pigkakaon ninda, namok, layug-layug buda langaw; an dapat sanang paghururon sa kadlagan sa tataramon na Kokak. Bako man ngani pagmakasadiri daa an mâwot kan mga katalapangan, kundi an pagsararuon an kakadlaganan na nagtatalibong an buhay sa burabod ninda. Kaya sa bâgong sistema, su agila nagkaon ki diwit, mantang su halas nag-kakanta ki Kokak. Magayunon sa pandangog kan mga kabakab, pero dai ito naghaloy. Naniwang su orig kan anas sana insekto, buda nabilot su salampati kan anas sana Kokak. Pero dai sindang naginibo kundi an umutob ta mas dai ninda matios an saindang pahà. Sarong aldaw, sarong ayam an napaagi sa burabod. Garo dayo ini duman ta dai ngani kaini hinade su talapang na nakabantay sa magapo—ta sainda baga, an talapang kapantay man kan iba. Sinita ini kan talapang na dai lamang daa ini nagpatabi saiya. Nagpatabi su ayam buda naghagad ki dispensa. Dai nauyunan kan talapang ta Batok an ginamit niyang pakihuron, muya kan talapang su opisyal na Kokak an gamiton. Nangalas su ayam ta sainda dai man ki arog kaining kabuahan. Kan tinaram niya ito sa talapang, sabi kaini, iba daa digdi, digdi daa, sararo an gabos na hayop, buda mala iyan saindang mga talapang buda sa Kokak, kaya dapat sumunod man daa siya kun muya niyang maka-inom. Nagsayuma su ayam; pinawara siya kan talapang. Daing naginibo su ayam kundi maghanap na sanang lukohan sa sarong limpoy buda ikaturog na sana an paha. Pero sa ngana niyang kamawotan na makainom ki tubig, nagpara kamaskamas siyang garo na mauutsan. Sa ngana niya garong paha, su kamas-kamas niya naging bulot, dangan, kalot, dangan bubon. Kan nakaabot ito sa ibang hayop, saro-saro sinda naghingowa. Su manok, turuwang-tuwang sa pagkayas; su kino ginamit su saindang ngimot; sinuag-suag kan damulag su saiyang natindugan. Dawa sain nagkaigwang bubon, dawa sain nagkaigwang tubig. Sa pagtalingkas kan gabos sa tahaw na burabod nag-awit an mga bayong sa sadiri nindang huni, nagwawaratihan an mga ukay sa sainda man paagi, nagsabsab giraray ki awot an baka, buda apwera kan mga talapang na naibalik sa dati kun sisay talaga sinda, nag-ogma an kadlagan, nag-ogma an gabos buda nag-ogma pa. Agosto 3, 2010. Karangahan Blvd., Bombon, Tabaco City.

I

AY KU MADER, DAI KA NINDA MIDBID

as muyakonang gadanon kan Mayon, kaysa magadan sa gutom (sa evacuation center)"

Sikat ka na naman mader. Dawa gurang na, may nakakatîno pa man palan. Asi tânawa sa pamitsan mo, mga nagtatangad saimong mga taga-Manila, bako bakasyunista ha, mga showbis reporters. Dangog ko igwa pang mga foren‟gers. Ano na naman ginibo mo, mader ta sikat-sikat ka na naman? Muya mo pang takluban su kaso kan Ampatuan. Biyong pinawarara kami sa samuyang bukid na ika man sana nagpataba, sa mga pananom ming ika man sana nagpadába. Makaulok adi? Sinda pa an nagtatali-talian, sindang pigsusukol an gayon mo sa harayo kaysa samuyang pirmi kang kadurog. Nata nadudurat sinda? Garo man su dai ninda aram na arog ka talaga kaan. Para pinahiling mo kun ano an nasa laog mo. Ano pa man an bâgo? Kalayo, gapo, dugî? Kan rinaodas mo su Kagsawa, ikang maimunon na batala, bakong pinahiling mo sana kun sisay an diyos, na ika sana an nungka, na ika sana an dai kayang tanyugon, na an kongkreto o lansang na pag-uswag kaya mong buraon na arog sana kaan? Ngonian, na oosnan mo na naman an samuyang kadagaan, kisay salà na iturukdok ninda an saindang mga nagsisirilyab na syudad sa palibot mo? Ika an nakakaaram kan saimong solar, gibuha an saimong muya. Yaon kami digdi mala saimo, ina mi. Inagda mo kami sa kuna kan saimong katabaan, kaya kami nagrambong na arog kaini. Kan inako kan samuyang kamagurangan an yaman, inako naman ninda an buhì mong libog na daing pigsasanto an orgasmo. Arog ngonian, nanunugâ ka kun sisay ka, pigbabalangibog mo sa bilog na rona an malâtom na bandera kan saimong ubod, kan saimong ugali. Sa saimong pagkikig, sa saimong pag-utnga, sa pagdalnay kan nagraraba-raba mong matris, bânuha an samuyang kadagaan na linaspag kan malipot ming mga aparato, pilaâ an samong banwaan na binuruhang kan mga nagduduro-diyos na tawo.

"M

MAGAYON FESTIVAL SU NIGHT OF THE LIVING DEAD

agayon festival su night of the living dead kaito kan na feel niyang magkadilakad sa gilidar kan road widening kan Karangahan Bulevels.

Super chenelin sparkle su mga stars of the night sa Imeldific niyang mga brilyanteng 100 carats na jafake na naglaylayar sa saiyang neck na jinekwat niya sa friendship niyang pokahontil. Need niya nang mag sabitar ki kun ano-ano sa saiyang nyawas ngani may I attract an mga mola na huna rica an sa tunay puritang shokla. Sabagay dipisil ever na maka-nyada, kaya may I gamitar na ki mga desperate measures an Thunder Cats na bekla. One time nag Lydia de Vega siya hali sa plaza pasiring sa saiyang home for the aged kan pig buko juice siya kan boylet na tini way kan Mary Walter na jokla. May I emotar si manay mo mantang super blowing in the wind an wavy hair niya sa summer breeze, buda nagjujurukdag an mga deding na leaves kan akasyels sa saiyang Ha‟ bayanas. Wa tawo sa global warming, kaya you and me against the world an drama kan lola mong juper tigangar na. Buda mala hadabar sa nyada an manay mo, huni na naman siya rampa ever dawa wa datung. Pagpagkotar niyang yosi nailawan kan nyutane niyang lightels an fez kan sarong minola na naka jambay sa saradong store. May I approach an namamagat na baklita. Dai niya ma-sight na maray su feature presentation kan lalakyels pero sa juit na ilawar hali sa lamp post office of the city mayor, Winnona Ryder an karatula kan Adonis. Kaya boka tulos si mama mo ki indecent proposal sa jumbay. Dispwes kaan, may I disappear su kyuwa sa darkness. Kinaagahan, huringhuding sa city of love an na-sight na dedsu sa nyarong vacant lottery. Brutal ever daa su pagka dedsu, grabe daa su dagitar kan killer whale. Jinigbas daa su neckril, halos jarong dangaw na sana bago ma-disconnection fee su head & shoulders anti dandruff shampoo. Buda sa ngushpak daa kan deding nakasalamog sa jupga, may nakasusuar na pekeng diamond necklush. Japan!

M

SIBILISASYON

aitong panahon na nagdudurog pa kita kairiba buda kaarog kan mga hayop inapod ta an kinaban na paraiso.

Daing tahob, an mga lawas ta plos arog sa mga gapo. Buhi an mga pagmawot para sa katotoohan na daing supog. Ini an mga panahon kun sain an mga hagadon tunay na kaipuhan. Dai ta pigmamawot an mga bituon ta satuya wara iyan na kamugtakan. Dai ta kaipuhan hamanon an satong kaonon ta an pigkakaon ta sana su haman na kan daga. Wara ki nagkukudal, ta sa lati, sa lawod dai man ki nagpapagal. Wara ki nagsasadiri ta pati an satong sadiri sa pagkamuot kan gabos libri. Ano ta kan uminabot su mga tawong buminutwa sa sagkodan kan kinaban, madalion ta nalingawan na an buhay ta pano nang kaogmahan.

K

HAPON

ay mga pagmata bagang magayon, dawa bakong aga nangyayari. Iyo, papular tang litrato kan sarong magayon na pagbangon iyo an átabon na maray, abo pa

an palibot sa pagsuhay kan diklom hali sa mga bagay sa pag-abot man kan sildang. Pero igwang mga pagmata na bako aga nangyayari. Buminalyo sa sakuyang pagrumdom an sarong garo harayuon nang girumdom kan sarong garo haluyon nang panahon. Kaitong nagpupuon pa sana kami kan sakuyang agom. Sa samuyang sadit sanang harong,sarong hapon ito, arog kan nangyayari ngonian sa luwas kaining kwarto, sa luwas kaining bilding. Sarong hapon ito, na minamata pa sana kami hali sa pagkaturog sa udto. An hudyan na tarom kan pasulnop nang sildang piggigiris an mga dahon kan bintana. Sa mga suksok kan mga tinanom, nagpupuon na an diklom. Pero minamata pa sana kami, panuon pa an payo mi kan gabat kan halîpot na katurog. An pandok kan sakong padaba, an hurubag niyang mata, an gira kan maharaphap na banig sa saiyang pisngi, saro bagang simpleng ogma. An saiyang tulak pano kan paabot ming aki, duman sa mga simpleng panahon na ito kaito. Mala sa mga hapon na arog kaito, namumutan ko an sadit kong ginikanan. Kun may hamot an pagrumdom, kaparong kaini an iba pang mga hapon kan sakong kahubalan. Kun kasuarin magian an buhay, klaro an mga muya buda habo, buda diit sana an dalan na pilian. Bakong arog ngonian na wara ako sa sakuyang sadit na harong, buda an sakuyang agom yaon sa kun sain man. Panahon sana daw an nawara? Mga panahon sana daw an nagbago? Kun aram ta sana an mga mag-arabuton, nata pa kita mabangon hali sa banig, nata taka pa babânohon, padaba, para magsubong? Padagos na sana kuta kitang naghigda duman sa sadit tang teritoryo sa kinaban, mantang natutunaw an mga islang yelo, o may mga bombang pig-iigo sa magkaralaban,inani ta na sana kuta an mga marang bituon sa satuyang mga mata, naghaman ki mga pirak na gira kan liwoy sa gilid kan satuyang ngimot.

M

LUNES NA DAING KASAGKODAN

unes man baga ito, arog kan Lunes na ini. Naabutan ko kaito si Papa sa liya-liya, sa salang ini na pag-arog kaining pahapon na, daing tawo, daing ribok. Dai ko aram

kun gura‟no na siya kahaloy duman. Siya sana buda an nakapalsok na TV. Dai ko aram kun turog siya o nagpipiyong sana. Huna ko su dati niya naman sanang dunong kaya haluyon siya magbuhat sa pakatukaw—pirang otro na daa siya inapod ni Mama, pinasundo na ngani sako. Mala dakol pa kuta na dapat enoton, napangusgan ko pa siya sa sakong pag-agda. Hiniling niya sana ako; nakikihuron an mata: “Oras na? Diit pa kuta, diit pa.” Muya kong basulon an ragit kan init buda an anyil na langit sa paglansi sako na maray an kina‟ban, na warang kagadanan, helang buda paggurang, na warang maraot na pwedeng mangyari digdi sa arog kaini kagayon na aldaw. Siguro an mga tawong nakakahiling kan mag-abuton sana an mga dai nakakatana ki pagbasol. Magatol daa mabasol wati-wati kan iba, ugaring nata ta garo mas muya ko pa an humigda sa basol o dawa umugom ki basol kaysa magbasol? Dapat daa mabuhay na daing pagbasol, daing pagkauraw, pataan kan iba. May nakakataram baya kaan, pusuanon garo o nahiling na an mag-abuton. Kun igwa man na konsolasyon, sa pagbasol mas madali pagbasulan an mga darakulangbagay na saimong nagibo: itinukal su pamilya para sa pagkamoot, nakagadan ki tawo, binua su amigo. Masakit itong mga bagay na saradit man sana kuta, kaso dai nagibo: sarong kugos, apat na tataramon, diit na panahon. Oktubre 21, 2011. Karangahan.

L

KAN MGA DAGAT BUDA BAYBAYON

una mo kaito dagat an muya mo; an piggigibo mo palan an mamuot sa sarong ta'nawon. Yaon palan duman su kaogmahan, sa paghiling. Huna mo dagat an muya

mo, muya mo sana palan ini sa harayo. Ta paglinadop mo na an pagkadagat, pag yaon na sa hampang mo su bagay na nagigigbo kan dagat, pwede palan na bako ini an muya mo. Sa harayo sana ngani palan ini asul, nugad sana palan ngani may hukol na garo dampog, harayuon palan an pigkakaturugan kan mga perlas, buda iba palan talaga an pagmati pag totoo na an posibilidad kan pagkabutod o pumatawpataw na daing sagkodan. Nakakalugad an reyalidad kaini, taros sagkod sa reyalidad kan mga unit. Nugad, an punaw yaon sana sa mata, buda sa daghan na pagnakakabuhi garo kayang kaonon an bilog na kina'ban. Ngonian sa tampi kan pagkaomay, muklat sa pampang kan pagkasabot, yaon an baybay. Pino na an pagmaan mo: yaon palan ika digdi para sa tampi, sa makadurat na buhang ba'go an mahewas na daing kasigurohan. Huna mo— pero sagkod sana palan digdi an pagkamuot mo. Septyembre 2, 2011. Karangahan.

H

HILING SA SARONG MALUMLOM NA HAPON

un mahiling mo sana kuta an gabos pirmi sa mata kan nagrurumdom, tibaad makakakuang gayon.

Kun mahiling mo sana— bakong an ilaw sa sala ngonian na mauran an hapon na pipagdagka ka sa katâbangan kan tanawon, pwedeng maging arog man kan hiniribian mong mga aldaw sa kaakian na yaon na sana sa giromdom? Kadaklan pâno sa nagtatao satuyang pungaw dulot man sana kan sadiri tang kahugakan na maghiling. Minaralapwas sana an kada oras na dai kitang nakukua o nauukdan. Sa sarong tânaw, makua ta kuta an kapahingaloan sa pagigi tang yaon digdi, pwedeng ngonian na sana, buda an daing kasagkodan naghahalat na satuya. Ikaogma ta lamang kuta an pagmati na, iyo luway-luway na kitang napaparâ, pero bukas pa an paglaom na pwede ta pang pûnan na maging gilayon. Pebrero 7, 2009. Tayhi.

K

TAPOS NA AN ISTORYANG INI

apos na an istoryang ini. Saro sana an padumanan—sa katapusan. Gabos na paghiro pagrani pasiring sa hudyan, sa ultimo, sa naghahalat na nakaagi, na mangyayari pa

sana. Dai ta pag-isipon na nagbubuka sa hampang ta an gabos na ini arog kan preskong burak o tûnog na dai pa nahihiro. Isipon ta na pighahampang ta sana an kun ano an natapos na, an naistorya na sa puon kan kahoy, an aram na. Tibaad sabihon mong ika an mágibo kan saimong istorya. Ika sana an aktor, an tagahiro, an tawo-tawo, nagdadalagan an istorya sa kusog na dai mo man kayang suwayon. Mismong an saimong pagsuway, o dawa ngani pag-uyon sa puwersang ini pag-akto na sana kan dapat mangyari. Aram mo na an istoryang ini, nahiling mo na ngani an katapusan. Piglilingâ mo sana an sadiri sa lingaw. Para sa “gayon” kan kinaban, sa “siram” kan buhay. Rumdumon mo, ta kun dai tatahuban ka kan nganang kamunduan sa saimong dai pagka-aram. Huhunaon mong ika an nagdara sa sadiri mo digdi sa pasakit. Babasulon mo an dai paglataw kan dalan pasiring sa mas maray na kamugtakan. Dai na man na ibang dalan kundi ining biniklad satuya. An mga panas buda halnas, an gian buda ginhawa sa agihan dai man maluluktusan. Ata dawa pa taramon mong mahaman kang sadiri mong tinampo, an pag mawot mong maghaman, an saimong pagtaram kaining kamawotan, pagsusog mo sana kan saimong piglalakawan. An dalan, an istorya, dai na mabago. Saro sana an satong magiginibo: an bâgohon an dalagan kan satong pamayo. Sa pagbuntog sa kasakitan kita nakukulugan. Sa kamaangan manungod sa buhay na totoo, kita nagagadan. Magmaan dai magdasmag. Maanan an isip, an lawas na nagmamati kan sakit, dai magladop sa kasakitan. Maanan an puso na nagmamawot, dai magdusmog sa pigmamawot. Maanan siring man an mga lawas, an mga isip na nagsasayaw sa kumpas kan kinaban. Maanan an diit-diit kan mga ining pag-uli sa ati. Maanan mo an kulog, maanan mo an ogma, an siram na minatugdon sa pagmati, kinabuhay, isip. Maanan mo sana, dai mo pagpakupuon, pagpaduoton saimo, dai paglunudon an sadiri sa pigsasapar kan nakapatos saimo. Ta ini an suklob na mabuta sa saimong pagmaan. An maparabas saimo sa dalan na pano ki bulot na daing mata. An maturo saimo ki kapatalan nganing sa katapusan, dawa naampos mo na an kasagkodan kan istorya, papalapagon ka man giraray kaini sa mga dai man mabubukod.

T

Hali sa X (2012) “Gabos na buhay o daing buhay na yaon sa kagabsan pagsadiri buda kontrolado kan Kagurangnan. Sa siring kaini, dapat ta sanang akuon an mga bagay na satong kaipuhan, na itinagama satuya bilang satong kaherasan, buda dai na dapat mag-ako ki iba pang mga bagay, kun aram ta kun sisay an tunay na may sadiri kaini.”

Sri Isopanisad, Enot na Mantra.

PABRIKA X Narumduman ko sana su sadiri ko kasubagong agang pigbubuksan ko su kandado kan pinto buda ngonian na bangging pigsasarado ko na gilayon. Sarong aldaw na palan ito. Sa linaogan ko panong lugar pag-isarado na an mga laogan, dawa oras dai makalaog-luwas, pati espasyo de numero an gios. Nagiging sarong otonomiya, sarong saradong monotoni, sarong sagradong meditasyon sa simulakra kan salming an higot kan patanid. Kaya digdi an paghiro kan oras nasusukol sana sa pagpalaad buda pagpalsok kan ilaw, sa pagbukas buda pagpinto, sa pagbuhi buda paglaóm. An tahaw kan duwang sagkodan na iyan, garo sa sarong pangaturugan na pano ki milya-milyang papel, ihalon na blanko, iluwang markado kan ngimot kan mga makinang dai napapaas ki ngawngaw. Kadiit-diit an takig kan papundir nang laad kan nakadurukong mga ilaw sa mga lamesang ngani garo luminig gilayon kaipuhan raoton dangan hamanon, gilayon, sa ibabaw an mga gamit na binawian ki orgulyo bako kan pagkalaspag sa serbisyo kundi kan paoro-otrong pagkahulog, unsag, batikal, pakawara na dai hinanap, nakukua na sana sa dai sa buot na paglimpya. An mga nagkadaraog na kasangkapan, sinalidahan ki mas maorag na makina, burarat an mata, namungnan sa simpleng kahaputan na: ano na ngonian? Dakulon na tataramon ki tawo an yaon sa mga lanob, sa mga nakabultong nagkaharaman, sa mga nagkasarala sa basurahan, sa pinto kan baradong kasilyasan, pero pati boses binawal kan mapoder na hurisdiksyun kan agrutong buda parangkal kan mga lansang. An isog kan lipot kan kandado sa kamot ko ngonian garo kagat na minapaomay sa nadesmayo. Pag-atubang ko sa luwas, sinabat ako kan mga emisaryo kan kahadean kan banggi: an hamot kan ilang, an maparat na kalamidong, buda an ikos na simaron. Sa paglakad ko pasiring sa hayahay na walat kan pagpasyar kan dai magakudan na huyop, luway-luway nag-uli sa payo ko an giromdom kan kinaban. Sa irarom kan langit na pinatarom kan riraw na mga bituon, naaraman kong garo dakulaon an kasalan na ginibo ko sa sadiri ko. Abril 16, 2011. Karangahan-Pawa.

EMPLEYADO X Sabi ko na saimo. Pag umininum kang Coke, mabalik na naman an. Mga kakanon na bawal saimo, iyan an dilema mo. Pirmi an. May caffaine an Coke. Pampabungkaras an. Sa gabos na tawo ika an dapat dai mabungkaras. Makinigkigon ka. Nerbyoso. Hilinga an relo, ma-alas-syete na. Dai ka pa makahali sagkod dai napapaandar an xerox machine. Dakulon kang i-xexerox, kaipuhan ni Boss sa aga. Bako ka man takot sa Boss mo, takot ka sa aga. Ta sa aga, kun dai mo ma-xerox ining mga papel, matatakot ka sa Boss mo. Haloy pa garo ini. Nagsisibot na an lawas mo. Alas-syete kinse na. Pirang semana ka nang dai nag-exercise? Duwa na garo. Puon pa kan pagpa-Caramoan. Nagsusuriyaw na an lawas mo: Exercise! Nagpuon ka baga mag-exercise ta muya mo hingalon. Iyan su motibasyon mo. Pagpighihingal ka kaya mas namamate mong naghahangos ka—naghahangos ka pa. Maray an. Dulo na saimong health conscious bordering on acute hypocondriasis. Katakod pa an kan helang. An mga itatao mo kun may sarong pidaso kang Zoloft. Rumdom mo pa an Zoloft? Anom na bulan na langit. Saro sana an memorya mo kan mga maogmang aldaw na ito: an anyil na langit. Kaso ngonian rahay ka na baga daa. Makamison an pigbubulong, adi? Exercise—pwede daw dumalagan digdi sa highway? Mag-boxers ka sana. Ngani bako ka grabeng garong bua kaysa kun nakapan-opisina ka. May gym bagang harani, walking distance. Dai kang bado? Kaipuhan mananggad an. Fashion—gabos may fashion. Masiramon mag sakat baba sa sanribong tanggang hagyanan, sampulong balik, anom na set, may pasan na 10 lbs na girly dumbbells. Personal na pasakit. Dipisil na magkaigwang surplus na calorie. Baad mabilog na taba sa kun sain na ugat. Dipisil matiwì. Masupog. Ano na sana taramon kan iba—dai ta an kaya, dulo na an herak. Garo lanang iraramog sa makasupog nang kasusupgan. Importante an taramon kan tawo. Dapat pirmi maray. Dapat pirmi maogma gabos. Habo mong kaiwal. Habo mong kumprontasyon. An takig sa saimong laman, an rarom kan kurabkutab. Habo mo kaan. Kaipuhan pirmi kang relax, kalmado. Daing hassle. Bad an stress. Kaipuhan ipahinang. Stress na arog kaini: bardown an Xerox copier. Mga responsibilidad, mga bagay na nagtatao satong buhay. Buhay, iyan baga su life sa get a life. Kamugtakan. Ano ka sa kinaban. Loser? Major. Pinasulot ki generic na outfit from head to toe buda magturon-turon na garo clown. Cog in the wheel. Haloy ka nang dai nakakainom. An namit kan alak—garo ka nagrumdom ki crush. Sabi sa sarong medical journal delikado daang ma-adik sa alcohol an may helang na arog saimo. Baad daa maadik ka sa bagay na mapa-ogma saimo. Badtrip an masiram na bawal. Iyan nanggad an life sa get a life. Putang Xerox ini. Baad kaipuhan mong magpabasa, utuban si San Benito o Saint Jude nganing umandar. Magayunon garong maging yaon sa ibang lugar. Su dai kang takot. Muya mo magrabas, muya mong mawara. Su dai ki nakakamidbid. Magayon garong sarong aldaw magimata kang dai kang dumanon. Su malakaw sana sa irarom kan aldaw, daing padumanan. Arog kay Sabrit, su bua sa may tulay na nagkadrereds na sana su buhok sa daing pakilabot. Su maglakaw sana, bako sa tinampo, kundi sa laog kan gubot mong payo. Dai na maandar an Xerox na ini. Paulia na man an technician. Bayai na an aga na mamroblema kan gigibuhon niya sa aga. Kun ano man mangyari. Paulia na man an sadiri mo. Patawada na. Hunyo 8, 2010. Pawa.

EMPLEYADO X: MAKINA Puminuon sana sa pagbua-bua kan kulor yelo. Dangan kaito pirmi na magtugang an problema. An paghirahay kaya may prosesong pig-aapod na isolation: pagbalo saro-saro kan mga posibilidad. Halawig na pagkuti-kuti, pero mas maray na an kaysa magtunganga. Mapuon ka ki sarong solusyon, kadaklan kaan ihanap sa pinaka obyus na lugar. Kaya, pagdai nagluluwas an kulor yelo, hahanapon an problema sa pigluluwasan kan tinta. May nakabara daw? Ta kadaklan baga pag may dai nakakaluwas may nag-uulang kaan, hain daw iyan nakaulang sa kadakulan kan pwedeng luwasan. Siring man sa obyus na lugar, natural tang eenoton sa kadakulan kan pwedeng luwasan, su pinakaharani sa material o su pinakapurong agihan—habo ta pang punan isipon an halawigon na posibilidad na sagkod ngonian saro pang misteryo. Duwa sana an kaya tang isipon na posibilidad an puro buda an puon. Kaya man baga, kun pakatapos sulsugon, palbagon kan solvent su purong luwasan, dai pa man gilayon, mabalyo kita sa puon. Sa puon yaon an ginikanan kan dai nakakaluwas, digdi hali su satuyang pighahalat na umabot na ngonian pigpoproblema ta kun ano nangyari sa tahaw kan saiyang paghali buda pag-abot. Baad sa puon pa sana igwa nang rimalaso? Barado su dagom? Haluga su tubo na nagkokonekta sa dagom? O baad yaon digdi su nag-umol na tintang biyong dai saimo nagpapakaturog buda kun mangaturog ka man mapapangaturugan mo. An parot na ati, an suwail na subo na an solamenteng kapaladan sa kinaban iyo an parot-paroton ka. Sa mga oras na arog kaini, maaaprisyar mo an nano machines. Kun pwede ka sanang sumakay sa saro buda laogon nindo an tubong ini, buda masabatan mo personal ining kaiwal mong traydor an kasaditan. Pero dai kitang oras para magpara hurop-hurop, kun dai mapugulan an pagrabas kan isip dapat nagdadalagan man gilayon an kamot. Ini an mga oras na dai mo na namamalisyahan an oras, dai mo na mati an tanglay kan walong oras na pagtindog sa hampang kan makina, dai na pig-aako kan saimong mga guramoy an pangangaipo kaini para matanglay. Uguton an isip mo, halos garo nagi mo na ining kabilugan—sarong trance arog kan mga tawong nakakalakaw sa kalayo o pigtitigbas an sadiri kan tabak na dai nalulugadan. Magigimata ka sana hali sa purong pagkaising ini pag panahon na para mag balo, o an pig-aapod na test print. Mantang piggigibo kan makina an mga rekositos niya pig-iilas ka na kan apat na linya ki kolor na dapat kumpleto an luwas. Ngana an saimong antisipasyon, gabos nakasarig sa apat na kulor. Pero naiisip mo naman na kun dai man lumuwas an piglalaoman mo, aram mo na an dapat mong gibuhon: an otrohon an pinunan, gibuhon gilayon an sinapar. Igwa ka nang panimbag sa mangarakngak sa kadaogan mo, sa masupon sa saimong predikamento. Sa totoo, garo aram mo nang dai man ki bagong mangyayari, an pag-balo mong ini garo na sana parte kan halawigon na leksiyon na pigtatao saimo kan buhay. Matatapos na man sana ini gabos; duwa an kaluluwasan: an manggana o an sumuko. Pero an totoo ngani kaan, dai man kabale sa pagpilian an sumuko. Saro sana ining makasupog na pagiromdom ngani dai ka sumuko. Padagos sagkod makua an trayumpo. Nagluwas na su resulta. Dai mananggad. Otro naman. Pag-arog kaini dulo mong nasasabutan an depenisyon kan makina, sa dai kaini paggirom, pag hinagad mo ngaya na sige na, magpakaray ka na, dulo mong naaaprisyar an may buhay, su arog man kaini kadunong pero paglinaktob mo, o linatak, minatadong.

EMPLEYADO X: PAG-ULI Halos wara na akong buhay kan makaabot sa sadiring pinto. Sa gabos na pinto na binuksan ko buda isinarado naatas an siklo kan paglaom-disganar, sagkod magkatukal an duwa, sagkod wara nang pagkakaiba. Pinto kan opisina, elebeytor, bus, CR, beerhouse, motel, fire exit. Paglaom-disganar, disganar-paglaom. Sinabat ako kan sakong patenteng kristal, salog na marmol, sopang unit ki hayop, ogma kan telebisyon, buda hagong, kimlat, takig kan sakong mga makinang kawatan. Bilog na aldaw kong pigkakanigo an sadiri sa sarong bangko buda lamesang terno an kulor sa sarong kwartong opisina na sayon an itsura sa sarong bilding na kompanya, ngonyan sagkod magmuklat naman ako sa aga ngani maging numero sa kwadradong karton na pigpapakaon sa relong may bagting, nanamiton ko an duga kan ribo-ribong oras na nagma‟wot akong yaon sa ibang lugar. An kintab, halnas, kimat-kimat, yumok kan mga natipon na panlinga baad lamang makumbinsi akong, iyo, may kamugtakan an buhay ko. Hunyo 1, 2011. Karangahan.

MAKINISTA X Saka sana siya garo nakahangos kan puminino na su tanog kan makina. Kan nahubas na su saiyang tinipon na inadalan, an guminanasa hudyan iyo su binalo niyang rambang. Sa haloy na pagduko sa mga sarabod-sabod na koneksiyon buda pyesa, saka niya sana naisipan pahidon an nagtatabog-tabog na hinang sa pandok niya. An pagpahid kaini sa alangan, baad pumahiling na siya nadidipisilan. Marindi an makinang pigkakaptan niya. Apisar sa iyo na sana ini an solamenteng yunit na abilable, siya na sana an solamenteng tatao magpakaray kaini. Pag dai ini dumalagan,dai man madalagan su iba. Garo puso, garo kalag. Siya man garo diyos. Kaya pag nagpapakaray, yaon an bilog na kumpanya sa likod niya naghahalat. Pirmi an. Garo siya parabulong ki sarong imposibleng helang; garo siya salamangkero na may ba‟gong pampaomay na milagro. Isakayan niya man an palabas na ini sa pag pahiling na kontrolado niya an gabos. Itapos niya an halipot na presentasyon sa sarong ulok. An ulok sa pandok niya minahatod ki mas dakulang ulok, buda baad mas totoo, sa hipidon na lalaking kasubago pa nakapamiadan sa tangod niya, kasubago pa nakagakod an mata sa lambang hiro niya. Pinasikrapan kaini an bulawan sa saiyang pulso: an relo niyang pirak an pigsusukol bako oras. Tinalpi kaini sa abaga an makinista buda tinaram an pasalamat sa paagi kan saiyang tanggurangan. Ini na man an nagsubol sa mga miron na bumalik na kun sain sinda hali. Kan nawa‟ran nang tawo, namati kan parapakaray na saiya gilayon an sadit na kwartong ito kan mga makina. Siya na sana buda an danay na hagong kan mga makinang istiraduhon, rason para ihulid niya an saiyang kapagalan sa sarong butaka buda hali duman pagsunudon na sana an dalagan kan napapakaray pa sanang pusong yunit. Paabot pa sana kuta su pirot sa saiyang mata kan may sarong luminaog sa pinto, pasiring sa natutukawan niya buda paoro-otro siyang linabok, sinuntok,tinangko, pinangkol, tinumpo, siniko, sinapuyong, rinaot, kwinadrado, binalanggado. Sa sobrang kaskas dai niya ngani aram kun ano an nasa hampang niya. An naaraman niya sana ba‟go mawara su saiyang pagkaisi, iyo su pagmati kan mga gugom na lansang buda su nataram niyang; “Habo ko na.” Mayo 7, 2011. Pawa.

PASYENTE X Sa sarong klinik: Nagngangana na naman baga tabi dok. May mga bagay akong nagkakamaratean na darai man kan enot. U-hmm. Tapos, ano pa? Dawa sa pangiturugan ko yaraon na an mga pigkakatakutan ko pag muklat. Aha. Arog kasubanggi. Napangiturugan kong haranihon daa ako sa Mayon. Maasuhon ini, buda berdehon. Nakatindog ako sa bukana nanggad kan kali na pig-aagihan kan lahar. U-hmm. Tapos. Tapos masakay daa ako sa bus pero dai ko kaya. Aha. Ginibo ko na man su mga sabi mong breathing exercises pero dai nagtatalab. Namimiss ko su mga bulong mo. U-hmm. Tapos. Muya ko sana garong kasiguruhan. Na pagnagdrive ngaya ako o naglaog sa trabaho dai ko ito magkamaratean. U-hmm. Tapos. Dai pa talaga, dok, available su Zoloft? Baad pwede mo na ako tawan. Dai ko na kaya. Aha. Sabi mo kan enot mag-tiwala sa Dios mantang dai pa su bulong. Pero iyan an saro ko pang problema. Dai ko narurumduman an Dios. Pirmi sana kagadanan. Kua mo dok? U-hmm. Tapos. Pero aram mo, sa gabos na nadevelop ko lugod kan pakakua ko kan helang na ini. Aram mo kun ano dok? Subterfuge. Aram mo an? U-hmm.

Dakol na an naghuhuna na rahay na ako. Matibayon ako mag-cope up pag nag-aabot na an mga attacks. Matibayon na ako mag-parasite. U-hmm. Pero nag ngangana na siya dok. Nasusupog naman ako sa sadiri ko. Nugad muya ko nang isaradong dagos an mata ko pag i-abtan ako ki sarong pirot na dai mo aram kun sain paghali-hali. Garo tinukawan ki sarong banwang sarabayan nagtataram an saimong agimadmad buda muya mo sanang lumubog. Mawara. Plop! U-hmm. Pero nugad naiisip ko. Ano pa an pighahalat kong kagayunan kan buhay? Baad saro ko sanang ideya an. Maparahay ako para sain? Sa aga? Sisay makakataram na yaon pa ako sa aga? O ika dok. Baad tadtaod mabagsakan ka kan book shelf mong an na kulang ki sarong turnilyo. U-hmm. Bako sana halipot an buhay kundi nagpupuon sana ini sa hangos na pinunan mo buda natatapos pag ibinuga mo na daing kasiguraduhan kun tawan ka pang sunod. U-hmm. Pigsasayang ko an oras ko digdi dok. Bako sa ika—ta pigsasayang mo man an oras mo sako, apwera kan 300 na ibabayad ko sa sekretarya mo pagluwas ko digdi—kundi ako. Nagpapara reklamo ako digdi saimo manungod sa buhay na garo baga may fireworks display akong pighahandaan sa katapusan kan sakong buhay na dai ta man ngani aram kun nuarin. Na sierto akong dai man nganing fireworks. Maluwas na ako dok, pighahalat na ako kan mga kumpromiso ko. Naghali na su pasyente. Nagburad su duktor sa mayumok niyang tukawan. Hiniling niya su orasan na napatahawan kan mga kwinadrong mga papel na nagpapatunay kan saiyang kaaraman buda naginibuhan. Alas-otso singkwenta kan pagkabanggi. Ma-kinse minutos man su nabawas sa oras niya. Hinuba niya su puti niyang roba, buda isinabit sa laog kan sarong kabinet. Nagi na siyang kaarog satuya sa ordinaryo niyang polo buda slacks. Pinalsok niya su ilaw sa klinik. Nawalat sa diklom an luminos na kamot kan relo na nagsasabing limang minuto an nadugang sa edad kan kagabsan. Hunyo 12, 2010. Karangahan.

TERMINAL X Saro ining terminal kun sain may nag-aarabot buda may naghaharali. Magayon na kinaban ki mga tukawan buda basahon, igwang kaunan, mga tindahan ki kun ano-ano, mga telebisyon, gabos ini yaon ngani maging matrangkilo an paghalat. Bako karaw-karaw an paghalat digdi sa terminal ta dai ki nakakaaram kan eksaktong oras kan byahe. Kaya ngani maaling, minahanap kitang makakahuron, o kun bako man minapurupasyar kita ngani mahiling ki ibang ta‟nawon, nugad ngani kun ngana na an satong langkag minahanap kita ki kalwagan o kulugon, o nugad nakikiiwal kun nadidingkilan o kun may muyang umagaw kan satong tukawan, o nugad minahanap ki mamamaruan sa kasilyasan. An iba sato minabasa-basa kan mga basahon, an iba minakaon-kaon sa kakanan, an iba minatangka sa hampang kan darakulaon na telebisyon, an iba an kaogmahan sa pagbitbit ki mga magabaton na pinamakalan sa mga souvenir shops buda bazaars, ta masakit saparon an paghalat--makabua. Sa nganang takot tang ma-langkag sa paghalat na-master ta an pag-arat sa sadiri. Tuminibayon kita sagkod sa nalingwan ta na kun nata kita yaon sa terminal: nag-abot kita para humali. Nalingawan ta baya ini dawa oras-oras man igwang naghahali, oras-oras igwang nag-aabot. An sabot ta sana gabos kitang yaon pa digdi, kaipuhan maghalat: an iba mas haloy kaysa iba, arog kaitong kuruba na sa saiyang tukawan na su gabos niyang kataning nagharali na lamang siya dai pa; an iba man minaabot pa sana, turutadtaod nakakahali na. Digdi garo sa terminal namukna an kaogmahan, sa pagkalingaw, digdi man nakrear an kamunduan, sa pakarumdom. Makangalas ngani kun nata naging makamundo an paghali kun ini mismo an minaparumdom sato kan rason kun nata kita anion. Ugaring makamundo baga mananggad kun sa tahaw kan magayon na huron kan ba‟go mong kamidbid, aapudon ka na kan kunduktor; o mantang nagkauyon na kamo kan kataning mo sa channel kan telebisyon, oras niya nang sumakay; o mantang dakulon ka nang pinamakal na kaunon, mahungit ka na sana, yaon na su saimong lunadan. Sisay an dai mapupungaw sa sarong tawong matatapos na su nobelang pigbabasa, dangan man kaipuhan humali: Dai niya na maaaraman kun ano an katapusan kan pinu‟nan. An iba ugaring na mga nakakasabot, mataram, arog talaga kaan digdi sa terminal: Bilang an oras. Sarong kabuahan an mamuyang umigad digdi, ta saro sana ining istasyon, sarong punto kun sain kita pipaghalat, baad pigpapaipos o pigtuturuan, ba‟ go pumasiring sa sunod naman na dumanon. Dapat gayod hurop-huropon ta kun arin mananggad an mas nagkakanigong ipagrokyaw: an umabot digdi sa alanganin, sa daing kasiguraduhan, sa lugar na ginibo para bayaan o an humali?

.

Hali sa BUHAY-GADAN (2014) “Bayaan na ilubong kan gadan an saindang mga gadan.” Mateo 8:22

PIRMI KANG YAON Magtubod ka sako, dai ka man "nababayaan" tamili yaon ka sa bulod o sa kun sain na dai nai-mapang isla. Nasa lambang tawo an axis, an ekwador, an sentro kan saiyang kina'ban, magtubod ka sa kalag. Ika an kalag. Pirmi kang yaon.

ZIPLINE I. Ngonian, aram ko na an pagmati kan enot na muklat hali sa kagadanan. Sa enot man sana palan an kulog dulot kan higot na kapot na piggigibo kan hutok na habo mahulog. May punto man talagang garo ka na pigtutuok mismo kan sadiri mong liog, buda an bilog mong lawas muya na magpurugtasan, palbag sa asido kan kurab na minalakop hali sa nagrarabas na daghan. Kun maihawas mo kuta an saimong pagkaisi hali sa ha'dit, masasabutan mong an gabos mong sakit dulot man sana kan takot kan hutok--na an takot iyo an mga bagay na dai niya kapot. Buda digdi mo na ngani baga maririraw an linaw kan buhang na nagsusuhay saimo buda an gubing mong tu'lang buda laman. Inda mo ngani kun kisay isog itong nagtuklang saimo pasiring sa hampas ngani magibo an enot na pagpatakdag; inda mo ngani kun kisay itong lawas na pakawalata tulos tuminagas. Laen ka na baga, ikang nagbabalyo duman sa mabalyo pa sana kasubago. Ikang an pagrusdos pigpapaknit an langit kan kagrit kan sarong nabuhian sa pagsakit. II. An enot na ti'mak sa wara an minabua sa hutok na tuod sa kayaonan kan daga. Ugaring dai mahaloy, makakaokod magtubod, sa liday buda tibay kan rida buda gakod, na iyo an minaarat saimong nahuhulog na makamati ki diit na paglayog. 4/7/13 Pawa.

KARARIGUSAN Arog sinda kaini nag-oorogma: mga kaakian nagtuturuklangan pasiring sa tubig, maha‟was para tumuklang o tuklangon gilayon. Maghapon, pinano ninda an daing pirok na aldaw ki kurahaw, kagrit kan saindang ringsal, kaduratan, kabuahan. Paorootro. Ano daw kun isi ninda na sa harayo garo ninda pigsasarama-samaan an lambang saro, ta sa arog kaining kawat sisay man an makakalikay na dai makatimtim o makainom kan naglalabaog na tubig kan saindang ugsong, ati, ba‟ngog, lutab, luha—mga paknit kan saindang sadiri? Sa harayo, sa mga mata kan mga nasa kubo, an mga bakong dumog, may pigmamati an tu‟lang o mata‟bang na an daghan, an hiling sa gibo ninda isumada sa hugakon na terminong: karapsaw. 25 Marso 2011. Dos Montes, Malilipot.

KAAYAMAN Arik-arik na udto; mati sa alingahot an sulog kan dugo. Sarong ayam an nakata‟naw sa ibong na tinampo. Duman itoon an duwang ayam lingaw an kina‟ban sa saindang piggigibo: nagpaparungan kan saindang lubutan. Enot na kabtang sa sarong sayaw na ribo-ribong taon nang pigsasayaw kan kaayaman. Dai mapu‟kit an maan kan ayam sa balyo, sa saiyang kama‟wotan minatirindog an saiyang barahibo, an laman, nagtatakig-takig biyo! Kun durudakula sana kuta an saiyang lawas, igwa kutang laban, kaso bako man kaya dai siya makatumang. Haloy man siya duman, nagtatakig, nagmamaan. Sa kinatapusan, dai niya man giraray napugulan dumalagan; sa tinampo dai man napugulan kan preno an kaskas na nagdangadang.

PASLO May midbid akong ayam. Dai ko aram an apod saiya, pero kun ako an papapilion, Paslo an angay saiya. Ta paslo siya. Lawas niya sa paslo. Kapasluan na nagkalawas. Ngimot na naging ayam. Paghumhom an sentro kan saiyang pagkaayam. Sa maghapon, apat sana an gibo niya: mag lukob-katurog, mambatok, magdila kan lusi niyang la‟tog, dangan iyan, magkakan. Otsenta porsyento kan panahon niya sa pagkakan, baynte, ibaranga kan tulong tada. Ngonian, an saro sa mga udto ni Paslo. Nakakaon pa sana siya. Nakaluko sa tahaw kan dalan kan natad sa dakulang harong, pigtutunaw su kinaon ngani kumaon otro. Kunsabagay, supak an saiyang bahogan. Solo bayang ataman kan duwang pasloon man na among dai na ikayang ubuson an kakanon. Sarong ikos, munan, an nakaparong kan tada niyang dugi kan mublad na tada saiya kan amo niya. Padiit-diit su kasmag sa bitis kaining oragon dumulag. Ugaring dai pa ngani lamang nakapirang lakad su ikos, kinuslaban na ini ni Paslo: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Ruhab si mingming. Sa takot na mainaan su pigtada-tada niyang tada, dawa basugon pa, suminungkal ki nagkapirang hablo si Paslo. Kan dai niya na kaya, lukob naman siya. Tadtaod dai pa ngani naghaloy, duwa naman na rignos an nadagka sa mga mukmok na nagkaurula sa bahogan ni Paslo. Dai pa ngani nakakatuka su bayong, aw ta, ruminaburab naman su gadya: “Hoy! Sakuya an! Kakaonon ko pa an!” Layog su duwang gutom. Duminulo pa lugod su ha‟dit kan ayam na baad sa sunod dai niya na mabantayan su saiyang bahogan, kaya dawa maburuldit na an tulak pigpirit niyang ubuson su saiyang tada. Ugaring dakulon pa, buda dai niya na kinaya, kaya lukob naman siya. Dakol pa an nagbalong magrani sa bahogan ni Paslo, gabos kaining inarabtan saro. Dulag sinda gabos sa isog buda, iyan, kapasluan ni Paslo. Sa paburugaw-bugaw man na ito, napagal si Paslo dawa purupapano. Nagyuruyungka na siya kan sa paultanan kan gate na saiyang pigbabantayan may nagsi‟rip na sarong ayam. Arog kan ibang nagkairinot na nadagka kan panuon pang bahogan ni Paslo, luway-luway ining nagrani. Inda man kun nata ito, pero si Paslo, dawa maisog buda, iyan, paslo, dai nakahiro. Dai siya nakakuslab o nakaraburab, dai nakabatok o dawa ipahiling an ngipon. An totoo kaan bigla siyang napa-ingat na dai makagibong ribok. An huna man lugod kan dayong ayam turog mananggad si Paslo. Sa totoo, aram ni Paslo na huna kan naglaog na ayam turog na siya kaya ini nagkaigwang kusog na buot na lumaog, buda mala ta iyo mismo ini an muya ni Paslo na gibuhon kan dayong ayam,

nagkurukaturugan pa siya ngani ini dumagos. Sa nganang punaw garo kan dayong ayam, pakahiling kan umbaw na kaonon, dai na ini nagduwa-duwa kun totoong turog o bako si Paslo. Tulos kaining binalbagan su yaon sa bahogan, buda an palibot niya dagos na nalingawan. Sa pekeng pagpikit-pikit niya kan saiyang mata, pigmaanan ni Paslo an pinabayaan niyang bisita. Naghahakog-hakog ini sa pagkakan, an kustilyas sa tagilidan ralatudon nang garo mga ugat na may hilang. Iba sa mga hayop na nagdulok sa saiyang kakanon kasuba‟go dai makuang pahalion ni Paslo an hayop na ngonian pig-uubos na an kakanon sa pigburubantayan niyang bahogan. Garo baga igwa ining darang kantidad na mas may balor pa sa piglalanganlanganan niyang bahog. Mala ta dai man ki nag-ulang, dagos su kakan kan dayong ayam. Dawa pa ngani nahiling niya nang nagmuklat si Paslo, nagtindog buda nagrani saiya, dai niya na hinali su ngimot niya sa bahogan buda pirit pigsususo an pwedeng ilaog sa saiyang ngimot sa pag-antisipar ki posibleng dulak. Pero dai siya dinulak ni Paslo. Nagrani sana ini saiya, arog kan luway na ginibo niya parani sa bahogan kaini kasuba‟go. Idinuot ni Paslo an saiyang ngimot sa dayong ayam, pinarong su tulak kaini, su tabay, su talinga sagkod su lubutan. Kan nakasampot duman si Paslo, kinilingan siya kan dayong ayam. Sa saindang paghilingan yaon an pagkasinabutan. Kaonon para sa kaonon; punaw para sa punaw; pangangaipo para sa pangangaipo. Sa lubutan, haluyon duman si Paslo. Para sa luho na ini nagibo niya an sarong imposible: an ipanao su bilog niyang buhay-ayam piglanganan. Sa siring na negosyong relasyon, yaon an ha‟dit na baad dehado siya sa itinukal, baad lugi, kun dai niya masuysoy kapakinabangi an produkto. Kaya kan namalisyahan ni Paslong garo dulo an pakinabang kan naitao niya, nakamati siyang pagkauri. Dapat siring man an sakong higos sa pagsingil kan nakua sako. Kaya naghingowa man si Paslo ta marot maubos na su pinanao, diiton pa sana su saiyang nakukua. Ngani makapatas, biyo niya managgad pigrururumsa su saiyang dungo sa lubutan kan ayam, pigsurusungkal na garo kada singhot may ba‟gong nadidiskubreng kapunawan na pwede niya naman kapasluan. Sagkod sa dai na siya naugkan sa pagparong sana, dinilaan niya na ining garo na man kaunon. Dangan, pati pagdila nawa‟ran na ki hamis, bako na makamuya. Sa isip niya, mas ngana an sakong naisakripisyo, kaya nagkakanigo sanang mas dakol an siram na matanaan ko. Sa hudyan, itinimak ni Paslo su inotan niyang mga bitis sa likod kan nagkakaon na ayam, an paslong kuko kan ugop-ugop, an hagas na panas na nagmamawot ki matutusok, pinagaot sa lawas na dai masayuma sagkod igwang makukua. Ini an sarong udto sa buhay kan midbid kong ayam na dai ko aram an ngaran pero kun ako papapilion, aapudon ko siyang Paslo. Baad midbid mo man an gadyang ini. Kilingi daw, baad nasa lubutan mo ini.

PABULA KAN GAKOD Sarong lalaking trangkilo na sa saiyang sadiri, halos dai nang muya buda hanapon, an sarong aldaw naglakaw-lakaw. Nadangog niya an arual kan duwang ayam na nakagakod sa poste. Mala sa karahayan kan saiyang buot na dai natios an pagsakit kan duwang lalang, pinabuhian niya an mga ini. Pakatangkas nanggad kan kadena sa saindang liog, anong turon-turon, kamas-kamas, kayas-kayas, durudasmag kan mga ayam. Sa daghan kan lalaki an nganang ogma kan nahiling niya an pagkabuhi kan duwang hayop hali sa saindang pagtios. Haloy nagkawat su duwang ayam, garo magkaugos na haloy na dai nagkatuparan. Sabagay, dawa ngani baga magkataning sana sinda, mala sa saindang mga gapos dai sinda nagduduotan na siring kaini. Ngonian, garo sinda nagkukugosan, habo magpugtasan. Naghunlakan su duwang ayam sa palibot, walat ninda an dakol na distroso: mga masitas na kinarayas, mga basurahan na pinaturuwal, mga tsinelas na tinarabag. Pero dai sana ito sa lalaki, ta sa laog niya namamaanan niya an trayumpo kan kaogmahan hali sa katalingkasan. Sa ginibo niya, an pakamati ki onra sa sadiring kamarayan. Haloy na panahon na nagkawat su mga hayop; haloy man su lalaki na nagmaan sa tuninong na kaogmahan. Munan, turutadtaod, iba na su piggigibo kan sarong ayam. Pirit na ining nagsasakbat sa likod kan saiyang kairiba buda pigsusulbong an puminula kaining dara-dara. Dawa ngani sabot na kan lalaki an nangyayari, dai niya nalikayan na makigkig sa sinagkudan kan sitwasyon. Sa aktong ini kan duwang ayam, may narurumdoman na kama'wotan an saiyang lawas. Namamati niya an pagkusog kan sulog kan saiyang dugo, an pagkaskas kan saiyang puso. Sa ibaba kan saiyang iksan may dating kalayong napapagkutan. Nag-agap an tuninong kan saiyang isip, pirit pigpapahalo an narawrawan na trangkilo kan saiyang pagkatawo. Ugaring, an init garo kalayo na luminakop sa sarong banwang sa alang na tiklad gibo. Mantang napako su saiyang maan sa gibo kan duwang ayam, na binuhian mismo kan saiya man sanang kamarayan, luway-luway siyang nagagakodan kan malanit na lubid na nakatakod sa posteng nagtitindog buda nagtatagas sa tahaw kan saiyang lawas.

SIMULAKRA Piggagakod ko kaito su sakuyang pagkaisi sa tanog kan Hare Krishna sarong matanga sa balkon, nakatukaw, kahampang an pintong nakabukas sa banggi kan inabot ako ki nganang pirot. Kaya buminuhat ako dangan inilakaw-lakaw su sakong yungka sa laog kan harong mantang dai pigbubutasan an pisi kan 108 na pangadyion, padagos sa pag-otro kan maha mantra. Maimbong an sula kan ilaw sa harong buda mala igwang ibang nakalag-kalag, naumayan su mata. Kan nasampot su gabos na kanto kan harong, napirot naman ako kan alingahot sa pagkaluom, mina‟wot ko gilayon su balkon buda an pintong bukas sa banggi. Pag-balik ko ugaring sa balkon, igwa nang nakatukaw sa sakong hinalean. Nakigkig ako bako sa may tawo duman kundi ta dai pwedeng igwang arog kaining tawo duman. Dai ako pwedeng masala kan likod kan itoon. Wara ini sa biswal kong memorya pero garo lukso kan dugo an pakamidbid ko saiya. Garo sana kasuba‟go, dai pa nahahaloy, sako itong payong nagtatapok-tapok na sa pirot, sako itong kamot na nagbibilang kan 108 na bolitas, sako itong ngimot na nagsasawod kan Hare Krishna, Hare Rama. Dangan kan akto nang patindog su lawas, para garo ilakaw-lakaw su yungka kan hutok, inabtan ako ki makapiripit-bitukang kurab. Garo dai ako nakaipos na hampangon an mag-abuton. Hidali akong suminibog. Sa sobrang kaskas, nagkadarakop ko su mga yaon sa likod ko, padulag man sa manlaen-laen na pinto buda paiplian. Abril 1, 2011. Cassandra Spring Resort, Pinagbobong, Tabaco.

SA HARAYO KA SANA MAGIGIULOK Ito su bangging tinalikudan ko su sakong lawas sa harampangan. Wasak na ako pero muya ko pa. Garo kulang pa. Paliog na. An alak. An digwa. An digwa na nagsasalak na sa alak. Pero masupog. Ano na sana taramon kan mga padihon. Madali na man sana ini. Baad pag pigparataram ko sa sadiri kumaskas managgad an oras. Kuta pagpirok ko yaon na ako sa ibang lugar. Lingawan ko na sana na dai ko kaya. Positive thinking baga. Isipon ko na sana na hali akong Saudi, buda pakainom ko naman sana ini. Pwede man gari lansihon an pagmati. Piggigibo ko na baga an. Kusugan ko sana an imagination. Huyan na naman su baso. Mahiling ko sana an kulor kan likido, minariliwoy na ako. Dai masabutan kun tiiinumon o tisusukahon. Banog-banogon ko sana su pulutan. Ano daw kun akuon ko na sanang dai ko na kaya. Urulukan ini. Ugaring muya ko pa. Buda mga barkada ko baga ini. Bakong dapat kuta masabutan ninda? Pagsabot, garo kornihon an sa iribahan mi. Garo pambading. Wasak kun wasak baga kami. Daing tiripwasan sagkod bakong burugsok maglakaw pauli. Pwede man garong sumuka na sana ako sa hampang ninda. Pero pagol na urulukan ini. Haloy ninda an bago malilingawan. Garo man pati su may choice pa man ako. Kun pugulon ko an suka, baad kumuprit lugod ini sa dungo ko. „Ta lamang, mas makasupog ito. O baad baga pag-inom ko bumalik su digwa sa baso! Dai na akong dulagan. Kaipuhan ko na ining gibuhon. Ba‟go pa makaabot su baso. Buminuhat ako. Luminakaw na daing kiling-kiling. Nadangog ko pa su urulukan sa harayo. Halawigon. May pig-uulukan sinda. Su binayaan ko. Dawa ako nagi-ulok. Tuminagay man giraray su parot. Kun ano nangyari dai ko na maaaraman. Harayo na ako. Digdi sa harayo, digdi ko sana ini pwede ulukan. Abril 1, 2011. Cassandra, Pinagbobong, Tabaco City.

HINANYOG Nagtataram an TV, an kaipuhan mo huni. Nagtataram an sine, an kaogmahan mo huni. Su magurang nagsasabi, an kamugtakan mo huni. Su amo, su relo, su katrabaho, gabos may mensahe, an dapat gibuhon, huni; an puturo mo yaon digdi, huni, huni. May opinyon an radyo, an politiko, an para-shabu, dawa an mapa'rat na kudal sa kanto, nakasurat sa udo, may pasabong saimo, huni, huni, ini, digdi! Sagkod sa madiklom na kwarto, an kataning, sa paultanan kan hangos buda sigarilyo, may suhestiyon unong sa buhay mo. Magdangog ka sana daa. Magdangog ka ngani daa. Asi, pasublia ngani daa an saimong talinga. Hinanyog, hurop-hurop, rirop sa laog kan tanog. Igwang laog? An lu'yong na an pandok nakalubog sa sadiring suka, minabungkaras hali sa pagkaturog, makataram sana ki: Nono, asi magdangog ka sako! Gabos nagtataram. Gabos muya magtaram. Gabos padayaw na sinda igwang aram. Sabi nisay, sabi baga, sabi daa, sabi ninda. An talapang sa uma tina'kab kan sawa mala sa ngaspak na dai mapugulan magbuka. Pati su namok na napulot sa daing hungok na ngimot, nakaubay sa disgrasya. Nugad an hapot: nata sa kadakulan kan dinangog, nadangog, pigdadangog, wara man giraray ki laog? An ibang may tali, minahali sa harong, klasrum, linya, payroll, pederasyon, asosasyon, organisasyon, partido, grupo. Minarayo sa ribok, buda minarani sa katoninungan kun hain an kaogmahan na madangog an pigtataram kan boses sa daghan. 11/9/12. Pawa.

KARMABAL

Sarong makulor, maogmang kinaban. Nakasurat sa karatula. Sa tahaw kan urulukan, garasudan, buda ringsal, sarong aki an napatunong. Garo baga may uminaging dampog na maitom sa hutok niyang sarong aldaw na malinawon, pano ki lobo, lapat-lapat buda tugtog kan tsubibo. Sa pandok niya an gira kan kigkig kan sarong namungaw-mungawan pakatapos ki sarong hararom, halawig na nanok. Napakalat-kalat siya, sa saiyang mga pag-iriba, sa pakaduruop kaini sa hampang kan saindang pigkakasibutan na kawat, arat, aling, linga. May dai siya masabutan. Naaraman niya sa hudyan na igwa siyang dai makua. Igwang wara. Sagkod sa an pagkiling-kiling niya buda pagkalag-kalag wara na man talagang pighahanap kundi sarong mekanikal na reaksiyon sa nangyayaring paghalukay niya kan saiyang hutok sa pagpuntok kun ano su kaipuhan niyang makua. Baad aram kan iba kun ano ito. Kaya tinikwil niya su saiyang kataning na kasubago pa pighihingowang palusuton an mga bulawan na singsing sa sarong poste. Ugaring mala uguton ini sa pag-igo buda pagpalaog, dai lamang siya kaini pigti‟no. Kadungan kan nganang kama‟wotan na maaraman buda an masayumahan, nagpupuon nang magpiot an saiyang hinangos sa pagkaskas kan saiyang puso. Tuminindog na siya buda dinuman su iba pang aki na yaon duman. Ugaring arog kan naenot, gabos an mga ini sibot buda nakatutok na garo nalumay na mga gadan. Wara ki nagdadangog saiya, wara ki nakakadangog o nakakahiling saiya sa kusog kan tugtog buda sa gayon kan mga malaadon na kulor. Duman suminupang an malaenon na pagmating dai na siya angay sa lugar na ini. Dangan niya narumduman na dai niya man baga kaipuhan na yaon digdi, ta nagdigdi man sana siya. Buot sabihon igwa siyang hinalean ba‟go siya nakadigdi. Dawa su apod nakabalik saiya: sarong ulian. Sa ulian, an dahilan kan saiyang pagha‟dit buda paghidaw: an saiyang mga magurang. Sa pakarumdom, narugba su saiyang daghan sa kaskas kan nagdurungan na kamunduan, paghidaw buda sarong dai mapaliwanag na ugma, katalingkasan sa kahaputan. An sinagkudan, dai na siyang naginibo kundi dumurudalagan patalibong ki patalibong sa maogmang kinaban ki mga pintadong ulok, naghihibi, naggagasod, nag-aapod: Mama! Papa! Mama! Papa! Papa, papa! Mama, mama!

KAHOY Dai na nahalat kan kahoy an tag-uran, sa paghingapos kan ragit nagsaro-saro na man su dahon niya nagluyos, pasiring sa pagkaanit. Romansang Tennyson an pakasupang niya sa batak kan lanob. Sa hudyan an trayumpo kan buhay mauli sa trahedya kan satong kaluyahan. Pero kasa‟lan daa an magrumdom kan kadaogan; pirang otro man daw kuminurahaw an kahoy sa saiyang kakusugan na “Hilinga, Kagibo an sakong paghingowa! Hilinga an isog kan sakong pag-ugbos, an sadiri kong higos na minapadagos sakuya!” Ipadangog niya ini aldaw banggi sa saiyang kapwa na sa takot saiya nagtao kan saindang pag-omaw, respeto buda onra, dulo na duman sa nakatanom sa maray na daga, sa may limpoy o harani sa tubig. Ugaring ngonian baad dai na siya maagahan. An itsura niya ngani ngonian na dagos pang naglalaban, nakakaputon an yuropyop na dahon sa natatada nindang kahidyawan mantang pigkakaon diit-diit kan aragirang, baad herak na sana kan Kaglalang. Na pakatapos kan mapait na ori na luminuwas sa bilog niyang buhay bilang supon sa kaluyahan buda kahugakan kan mga ibang tanom, mawalat lamang saiya dawa an dignidad kan luway-luway na pag-alang. Dawa sa irarom kan murusot buda makunit niyang unit, an pag-alang kaito pa nagpuon.

KAHOY 2 Huna ko dagos nang maluyos an kahoy na ini, dai na maabtan an tag-uran. Pero huni pa baga, pira na kaurani, lambang aldaw nagbabalik an kahidyawan. Pigti‟no ko dati an saiyang hambog, sarong kahoy na nabuhay sa batak kan paril, sarong hambog na huna ko man sana. Baad ngonian hambog ko na man an pigtatanos kan Kaglalang, an pag deklara ko na sierto nang maluyos an kahoy na ini, na dai na siyang paglaom. Sisay maghuna na su dahon na pinakurikot na kan makuring ragit magkaigwa gilayon ki ba‟gong la‟tog, ragsip na pano ki duga, kintab-halnas na pano ki tubig-natok? Sisay mananggad kita para magtaram—ki dawa na ano. Ay, ano man an satong birtud para mag desisyon, mag maldisyon, na dai na aabtan ki tag-uran o aga an dawa anong may buhay, kun buhay ta mismo dai ta aram kun aabtan pa kan sunod na segundo. Ano an satong kabatiran para magduda sa pag-ataman kan Kaglalang! Sa itsurahon kan kahoy harayo na ini sa kaalangan. Nakakakawat gilayon an dahon kaini sa huyop, dungan sa sayaw kan ibang mga dahon buda sa bilog na kadahunan, sayon, kaabay sa gios kan kagabsan, an lambang hiro pagpa-Dios mabalos buda pag-utob sa kama‟wotan kan Kaglalang, an sikretong hayag sa sarong dai tatao magmaan. Mayo 22, 2012. Karangahan.

PAGTA‟NAW Naghihiro an dampog. Pwede mo hilingon bilang mga molekyuls kan ere buda tu‟nog na nagsusulog sa paros o pwede man hapros kan kamot kan Diyos. Arin an tama? Kun pareho, arin an mas tama? Arin an totoo? Marason an sayantipiko: piggagamit mi sana an samuyang payo. An aki man na daing muwang mataram: nagtutubod sana ako. Dai ta mabasol an adal sa saiyang tali; dai man pwedeng basulon na kalag an sarong aki. Sisay baya an orog na nakakaaram na mataram na huni an tama, iyan an sala? Gabos man kita sa salming kan bintana nakata‟naw sa misteryo sa kaitaasan, mantang an satong bitis nakatanom sa daga. 10-25-12. Ekadasi. Karangahan.

PANGATURUGAN PEBRERO 5 2011

“Ako an namit kan tubig” Sri Krishna. Bhagavad-gita 7.8

Sa pangiturugan, naghagad ako saimong inumon, pero pinabukod mo ako sa ayam. Ikang yaon sa laog kan harong, na nakakalson sanang pula. Pigkutkot ko su mga lumang tindahan na rumdom kong igwa makukua, pero marupuon na su mga tabla, haloy na daing laog, arog sako alang. Kan nakaluwas ako sa saimong kinaban, kabaing ki sarong lumang eskwelahan pag Domingo, dinara ako kan paghanap ki tubig sa saro naman na puro, sarong harong na garo dapat kong bayaan, dapat dai ko dinuman. Nag-aarik-arik an init sa luwas. Sinulo ko su harong ta daing kamugtakan.

FRANK SINATRA HALI SA KWARTO NI LOLA Garo na banggi an aga. Minapuon pa sana, huna mo an aldaw, an mga aro-aro, an gabos, tapos na, buda dai nang ibang padumanan kundi an butaka sa may balkon, tasa ki tsaa, buda an pirak na mga bituon, pahimon-himon sa madiklom na mga puon. Orkestrang mati‟nison, boses na mahamison bitis ko muya nang papagtupungon. Ay, tugtog na luma, bitis ko pipagyungka, pig-iilas kan baklay sa dalan na maluway, dinugi nang tinampo sa paghatod kan mga nagkapira na man na maburakon na karo. 10-26-12. Karangahan.

PAG-ULI Kadaklan sato, mauli man sa hapon na arog kaini. Pigmamaanan ko an buta kong lolahon mantang nahihiling niya sa pa‟san na diklom an napara niya nang buhay. Nagbabalik sa pausus niya nang katanosan an riraw na mga aldaw kan matarom pa an saiyang giromdom. Garo su nagkagan na digta sa lukas kan kutsilyo nagdumig gilayon ki mga ha‟dit, lugo-lugo buda agrangay. Sukat kaini bigla na sana siyang may ikawkaw sa paros na baso o payo ki makuapo, bigla na sana siyang minabungkaras na garo may nalingawan sa saod, minagasod ki ngaran buhay man o gadan. Aw, ta garo baga nambabalos siya, ta kami na baga lugod na nasa luwas kan pighuhuna niya nang kinaban an garo na mga buta, ta dai mi mahiling an ayam na pighahayo niya, dai mi aram kun sain hanapon an aking mahuhulog. Dawa nakakabalik pa man an saiyang pagsabot sa ngonian, kun hain siya buda kami, aram kong dai mahaloy dagos na siyang mahali, mauli sa kun sain siya hali. Baad ini na sana an hamis na makukua sa ritratong ini. Sa haloy na panahon na ginumos an pandok niya sa pagtios kan kulog, nakauli sa ngimot niya an sarong ulok. Dawa ngani kun hilingon garo ini sarong nagdudugong kalot na garo daing huhugpaan, garo aram ko kun ano an nagkalot kaini. Duman igwa na gilayon siyang ngipon, buda yaon siya sa tahaw kan saiyang kusina. Sibot an mga hiro pero may ayam sa irarom kan lamisa. Naghahagong an amak sa dapog, okupado pa pati su kusinilya. Nag-uuran sa luwas, arog ngonian, buda su mga makuapo niya, winalat saiya kan mga naghihiringowa kaining magurang, pirang otro niya nang pigpapasirong ta marot maghirilang. kay Soccoro Boton-Uy Hulyo 29, 2012

ISIPON, IPUSON Ano man an mga isipon kan gadan? Ano an saiyang mga ipuson? Ngonian na dai nang lawas an mga pangaipong nakatakod sa saiyang lawas, nakalataw na sana siya sa halo. Sabot niya na garo ngonian an totoong kamugtakan kan ibinado saiyang laman, ngonian na pigpapakinabangan na ini kan mga ulalo. Hilinga, ta dai siya nauuraw. Trangkilo. Bako arog kaitong arog na sana kaito an saiyang pag-alit sa gabos na nakatakod sa saiyang unit. Buda su mga tiniripon niyang gamit, tuom niya pa daw, kairiba kan mga paboritong namit? Mapaliwoy pa daw siya sa giromdom kan dating kabit? Ni importante pa daw saiya na dati igwa siyang lapit? Igwa daang ba‟gong kapritso si padi, hain su uri, pigkakapkap niya sa saiyang daghan. Inanab na daa kan tugang su heras na pagsadiri, haini su dagit? Wara nang duga dawa pigpiripit. Taros na siya sa gabos. Nag-aagi saiya an sulog kan kina‟ban, dai niya na makaputan an yaraon duman, siring man siya, dai na kaini makaputan.

SU DATI MONG KWARTO

Su dati mong kwarto, TV room na palan. Su dai nakaaram kun ano ini dati, dai maaaraman kun ano ini dati. Su liya-liya mo, nagblend in na sa ba‟gong sopa, burakan, terno sa kurtina. Harain an mga kulor na ini kaitong yaon ka digdi? Hain ining sildang? Kan bisita mo an oras, warang muyang umintra sa hururon na kumposo ki sarong halawigon na hangos. Piniga ka kan paghalat, sagkod sa puro kan paros. An pagwaltak kan kurtina. Ugaring, haloy na bagang uya sa mata mo an diklom. Ba‟go pa an katarata. Gabos man garong matang nagmaan sa kina‟ban, garo iyo na an padumanan. Ugaring, sisay man ako buda an sakong mga ispekulasyon? Ano man an aram ko sa diklom, akong daing daghan? Pigduduno an dalan kan siertong ngapit? Ngapit, ngapit. Arog sana talaga kaini garo an sulog na nagbubusol sa lambang yaon na pumasiring sa dai. Sarong pangaturugan na nagkakaskas pag harani na an pagmuklat. Yaon ka pa sana digdi; ngonian wara ka na. Ngapit—ngapit—dawa akong nakakalapag an kada lakad sa danay na andar kan ngonian na ti‟makan, matunong man, ngapit, sagkod, maabtan kan paabot, buda maging nakaagi. 10-16-12. Karangahan.

TRANSCRIPT KAN SIKRETONG INTERBYU NI MS. PAM PAZ-SICAT SA SARONG ERMITANYO

Lagatak kan puon kan recording. Hukol. Paros. Ikik kan kun anong bayong. Saradiyot na kirikiti kan subo kan hukol. Napapara an mga tanog pag minalaog an boses, minakusog giraray sa katoninungan buda sa pawang kan mga pasimbagan. P: Nakua ta ka man giraray. Haloy ta kang hinanap. Yaon ka man lang palan digdi. Nabasa ko na palan su hudyan mong libro. Mga pitong taon na nakaagi. Magayon. Siring kan dati. E: Maogma ako para saimo. P: Ta‟no? E: May nagayunan ka. P: Ah. Thank you. Kumusta ka man palan digdi sa... ba‟go mong environment? Conducive man? Nagsusurat ka pa man siguro? Nata palan...digdi? E: Wara. Muya ko sana sa harayo. Mawara. Ki diit na panahon. P: Kulang-kulang 15ng taon. Dakulon nang ibang ngaran nagbuburutwa. Pigsusundan an mga gira mo—siguro proud ka at least? Pero su iba pwedeng nalapwasan ka na—dai ka na ba-bother? Joke. Su iba pigkukumbinsi an sadiri nindang dai ka naging. Dai ko sinda mabasol. 15ng taon. Tsk. E: Laen na man an sakuyang pigpapaogma. P: The depth. Wow. Magabat na deklarasyon. Ano man ngaya an pighugutan mo kan dramang an? E: Magayon digdi sa isla; nakakapahingalo ako digdi. P: Bako daw akionon ka pa para magpahingalo? Kun dai ako nasasala, mga kwarenta ka pa sana? Si Tiyo _____ ngani ma-otsenta na yaon pa sa sirkulasyon. Pero, okay, sabot ko. Nakakasulo man talaga an buhay sa sentro. Sa haloy mong pagpahingalo, o should I say, self-exile, nahingaluan ka na man garo?

E: Iyo. Maray na ako. P: Wow, that‟s good news—great news sa totoo! Magayunon man talaga digdi. Rejuvinating. Ako ngani, baad humaloy pa akong mga pirang aldaw. Makapahiyahay lamang. Okay an saimo? E: Bukas man sa gabos an isla. P: Iyo. Magayon digdi, pero bako daw mas magayon kun makabalik ka sa dapat mong padumanan. E: Sain ito? P: Ay wow, totoo an? E: Arin? P: An tattoo mo sa angog—an simbag mo! E: Na? P: Dai mo lamang talaga ako pighidaw? E: Makulog na Pam, an mata ko sa suriaw. P: Ay wow, tatao ka pa man palan mag-rhyme. Dai ka namumundo digdi though? An huba sanang nahiling ko digdi, niyog, gapo, baybay. Joke. E: May ogma digdi kun kaipuhan ko. P: Ay wow. Sagkod duman na sana? Arog na sana kaan? Makaulok ka. Kaito pigsuka-suka mo an Bora na overrated na basud, mabagsak ka man palan lalay sa basud. Makaulok, makaulukon. E: Hale sa basud, mauli sa basud. Laen na man an sukulan ko ki kaogmahan. P: Ay wow. So, iyo na ini an kaogmahan saimo? Baybay, niyog buda tubig? E: Baybay na pag inilubong mo an saimong bitis garo matris kan inang kinaban. Mga puon ki niyog na an ragasnas kan pala‟pa sarong makagirabong tataramon, na dulong makagirabo ta ini nugad nasasabutan. Buda an dagat, an hukol na mismong pagtubod na nagkaigwang lawas. Iyan. Iyan man sana. P: Wow. Ano ito, ba‟gong tula?

E: Tama na Pam, dai mo na man ako mapapahampang sa tinalikudan ko na. P: Aram mo kanugon ka. Talentado. May itsura. Pasikat na kuta. Dai lamang naglaog sa isip mo na baad pigsasayang mo sana an buhay mo digdi sa pagta‟naw sa mga batiris buda hukol? Dai nag-agi sa isip mo na baad mas maray kun iheras mo sa katawohan an saimong tibay? E: Dai man ninda ako kaipuhan; buda ika na mismo nagtaram dakol nang nakapano kan sakong binayaan. P: Para sako dai pa ki nakatukal saimo; dai pa ki nakapano kan saimong binayaan. Ako, dai mo lamang ako tina‟wan na balor? Inataman ta ka. Kinaag sa ibabaw kan gabos. Tanda mo, dai kang nahiling na bitis, gabos pandok na nakatangad saimo! Itutukal mo sana ako para digdi? E: Muya ko sana garong mamati kun igwa pa talagang totoo. P: Ay wow. Ako palan, bako? An pagkamuot ko saimo? E: Pam, isinumpa ko na su aldaw na ito. P: Wow. Dai ka lamang na utang na boot. E: Bayad ko na. P: Mabasol ka. E: Kakaherakan ko an sunod mong madadara. P: Huna mo kaya mo akong sayumahan? Mga diyos, Noy, pigpapagpagan ko sana kan bitis; mga hadi igibo ko sanang ti‟makan; mga higante ipaduruko ko; mga imortal ipaharalo ko. Dai mo ako midbid! E: Midbid taka. Kua ko na an kawat mo. Ika an dagkang pambua, an promisang daing laog. Magayunon na lawas, sa irarom kan pabrikadong laad. Luminos! An buhok mo itom na mga iragong gibo sa paros, an mata mo hudong na danaw sa tahaw kan de tingong li‟tag, an saimong kalamias, gatas na hinadukan ki rimuranon na halas, an ngimot mo, nagsusulwak kan dugos na duminumig sa daghan kan mga langaw!

P: …iyan tabi mga tugang an hudyan na tula ni _________ ba‟go siya nalapa sa isla kan obskuridad. Ay wow, scoop ini. Lagatak kan tapos kan recording. Agosto 16, 2012. Karangahan.

CHEWING GUM O PRIMER KAN PAGSAPA 1: Mag-chewing gum ka ngona. May muya akong paghuhurunan ta. 2: Ano ito? 1: Kaya mo talaga akong mapaogma? 2: Nata magdai? 1: Ika maogma ka? 2: Anong koneksiyon? 1: Maogma ka kun siring ta kaya mo akong paogmahon? 2: Maogmahon ako. 1: Totoo? 2: Ata iyo. 1: Nata kaipuhan mo pa magdigdi burubanggi? 2: Syempre, muya taka mahiling. Makahuron. Makairibanan. 1: Kun dai mo ako mahiling, makahuron, makairibanan, ano man saimo? 2: Syempre mamumun... ... 1: ...do ka? Sapaa sana. 2: Iyo. Bakong dapat maging maogma ka pa ngani? 1: Nata? 2: Ta namumundo ako pagdai taka nahihiling. Garo ako magadan. 1: Nata ako maoogma na garo ka magadan? 2: Aw, ano naman ini, dai mo nasasabutan na importante ka sako? 1: Pa‟no ako naging importante?

2: Napapaogma mo ako, ano pa man. 1: Ogma ka talaga? 2: Iyo. 1: Na arog sana kita kaining duwa? Nakatukaw digdi? 2: Iyo. 1: Dawa arog sana kita kaini, sagkod pa man? 2: Aw, bako man. 1: Iyo bako man. Bako ka man maogma. Pigtataram mo sana. Kaipuhan mong itaram. 2: Sain ini paduman? 1: Pag naubos na an chewing gum. Sapaa sana. 2: Para sain an mga hapot na ini? 1: Wara. Wara na man kaya kitang mapaghurunan. Aram ko na an gabos mong paborito, an ngaran kan gabos mong naging ataman, gf, an muya mo sa buhay...Sapa sana. 2: Yaon saimo an kaogmahan ko. 1: Hain? 2: Sa gayon mo. Sa tali mo. Sa ugali mo. 1: Pag nawara na? Pa‟no na? 2: An gayon iyo. An tali buda ugali garo dai man. 1: An tali buda ugali garo idinugang mo na man sana. Su gayon man sana gayod an muya mo. 2: O, kun totoo, niya ano man? 1: Dai taka man mapapaogma. 2: Napapaogma mo na ngani.

1: Ta dai mo pa nakukua. 2: Dawa nakua na kukuahon pa. 1: Inda ka. An piggigibo ta digdi gabos man sana pag-ipos. Saro man sana an muya mo sako. 2: Arin? 1: Iyo na ito. 2: Grabe ka man. 1: Pranka sana ako. 2: Ano man huna mo sako? 1: Lawas na naghahanap ki lawas. 2: Iyan an hiling mo sako? 1: Iyan an ipinahiling kan simbag mo sako. 2: Muya taka. Padaba taka. 1: Sisay na ako? 2: Ika. Nata igwa pang iba? 1: Ako na magayon, matali, mabuot, o ako na nagtataram saimo na dai mo ako mapapaogma? May hamis pa an pigsasapa mo? Sapa-sapaa na. 2: Sisay man ito? 1: Su dai mo nahihiling ta habo mong hilingon. Su natatahuban kan sakong gayon, tali, buot. 2: Hararumon man. Dai ko gets. 1: Dai taka man mapapaogma. Ta ako ngani bako maogma. Uubuson mo sana an pwede mong maubos sakuya, pakatapos kaan mahihiling mo na wara kang nakua dawa dakulon ka nang kinua. Wara. Wara sako an kaogmahan. Kumusta an chewing gum mo, may hamis pa? 2: Nata dai mo ako ibalo?

1: Pigbabalo ta ka na baga. Pig-aaram ko kun kaya mo talaga ako mapaogma. 2: Ano an mapaogma saimo? 1: Iyan kuta su tamang simbag kasubagohon pa. Kaso...ano na an chewing gum ta? 2: Ano ngani? Ba‟ gong bado, cellphone, sabihon mo sana. 1: Hay, ni dai mo ngani aram kun pig-iinsulto mo na ako. 2: Sain man? Arin man? 1: Muya kong maaraman mo na saro man sana an pig-aako kong bayad sa pag- istimar ko saimo: respeto. 2: Pasensiya na. Nakalingaw sana akong kaya mo man palan bumarakal kan mga an. 1: Habo ko kutang maging direkta pero kaipuhan. Bako sa igwa na akong bado buda cellphone kaya ako nainsulto. Kundi mala ta kun tratohon mo ako garo sarong bayadan. 2: Bako man arog kaito an buot kong taramon. Dispensa. Iyo sana ito an nagkairisip ko, na huna kong mapapaogma ka. 1: Ok, lingawan ta na ito. Aram mo kun ano an kaogmahan? 2: Dai ko na sigurado. 1: An kaogmahan daa iyo su pagnakua mo na daa dai ka nang hahanapon pa. May hamis pa an chewing gum mo? 2: Iyo man baga sako. Ika na ito. Wara na akong hahanapon pa, ika sana. 1: Kun madangog mo sana an sadiri mo sampulo, kinseng taon puon ngonian. 2: Maherak ka sako. Kaipuhan taka. 1: Naheherak ako. Bako sana saimo. Kundi satuyang duwa. Huni kita sa balkon na ini buru-banggi, pigpapaga an kada oras para sa sarong tagdo ki kaogmahan. Dai ka nauuyam? Baad dai na man ki hamis an? 2: Dai.

1: Kun pwede sanang itao ko na saimo an muya mo nganing mawara na an pagkabuta mo sa katotoohan, nganing manamitan mong sa enot man sana an. 2: Magtubod ka. Bako man sana ito an muya ko saimo. 1: Ano pa apisar kan gayon kan sakong lawas, kakayahan kan sakong isip? May aram ka pang ibang mamumuyahan mo sako? 2: Maogma kang kahuron. 1: Hay, dai mo na daw pagpigaon. Luwaa na an.

OSPITAL X Sa ospital, sa terminal ward, sa tulong magkataraning na kama: Pasyente 1: Ssst! Padi, nag-agi na su magayon na nurse? Pasyente 2: Inda. Iyo na garo. Minamata pa man sana ako. Haputa na si Santos. Santos: (Pinundo su pag pangadyi) Iyo na. Tururugon kamo. P 1: „Tang lapa! Dai ko na naman nahiling! P2: Lapaon man si Santos! Pag arog ngani kaan pukawon mo kami. Isadiri mo man ugaring. Santos: Nata ano man kun mahiling nindo? P1: Ano pa man. May pig-isip-isip lamang. Kaysa man pagparaisipon ining sitwasyon ta. Ikakabua ko! P2: Matigmaok na ngani kita, anas pa sakit pigsasapar ta. Santos: Matigmaok na ngani kita, anas pa basura pig-iisip ta. P2: Nata ano man palan dapat isipon? Na mapaiton an kastang bulong? Na simpleng pag-ti‟ris kaipuhan pa iniksyunan ngani dai mamati na garo pigpiripit an kastang ayot? P1: Ini kaya si Santos habo ki siram, santos ngani. Su pigpaparako baga an sa krus. Haputa daw ngani an Diyos mo kun nata dawa uru-aldaw ka ki ngurob-ngurob diyan dai ka lamang ibulong! Santos: O sige. Sabihon tang nagkamilagro buda nakatindog ka diyan sa nahihigdaan mong solo. Buda sabihon tang grabe su milagro ta napatindog mo su lapit mong dai ki tabang ki dawa ano. Buda sabihon ta nang labi-labi su milagro na apisar kan bata kan helang na nagsasangaw diyan sa ngaspak mo, sa lambang hangos mo, sa likido na nagdadalnay sa kada posibleng luho kan nalalapa mo nang lawas, napatugot mo su nurse na kayuon ka, mababago mo daw an katotoohan na dawa anong oras pwede ka nang magadan? Silensiyo. P2: An mga kriminal ngani, ba‟go bibitayon ipakaon ki masiram. P1: Huni kaya si Santos an trip kaini sakit.

Santos: Iyo baga, ibadat an kriminal, pero nata, pag-ipatukaw na baga sa silya elektrika, gabos na siniba niya, isuka man sana. Sa takot magadan. P2: Dai mo man mahahali an takot na magadan. Sisay man an bakong takot magadan? Ika? Santos: Takot ako magadan, pero mas takot ako mabuhay digdi gilayon...

(Nagbukas su pinto)

O, huyan na su nurse nindo...

TINAMPO X 1: Sa mas bakong sadistang kina‟ban, yaon sa baba kan food pyramid an gabos na malana buda maaskad na kakanon. Lechon, chicharon, adobo, inasinan, chichiriya, kiyamoy, crispy pata, bikol express. Sa mas bakong sadistang kina‟ban, dadagitan ka kan duktor kun dai mo kaunon an mga ini. Kun titioson mo an ragsip kan prinitos na unit kan manok pigdutdot sa suka. Isaw. Balut. Uru-aldaw na bitamina an sigarilyo, buda esensyal an walong basong alak. Ngonian na banggi, sa gilid kan tinampo, yaon si 2, pig-single an sarong bilog na agua de pataranta. Maagi si 3, hali sa pag-jogging. Magkaugos an duwa, ugaring mas ugos kaito. Arog kan nakaugalian buda an sibil buda sibilisadong gibuhon sa kontexto kan mga harampangan, tatangruon ni 2 ki baso si 3. Imbes kuahon su baso kan bugsok na likido, kinua kaini su bote kan mineral sa saiyang rosang napsak buda ito an ininom. Kun mamaanan na maray su bote may nakasurat duman na “alkaline.” Duman mapuon an hali‟pot nindang huron: 2: Sisay an mas nabuhay na maray? Su gurang o su nasiraman? Su dasok o su halaba? Gabos na abiso satuya dalan pasiring sa halabang buhay, pasiring sa paggurang. Nata dai ka mainom, dawa masiram? Ngani dai ka magadan tulos? 3: May pagkakaiba man baga an masiram sa maogma. An iba man kaya pig-aataman ninda an saindang lawas ngani mas magibo ninda an muya nindang gibuhon sa kina‟ban. Mag travel, mag-enjoy. Gibuhon an muya. 2: Enjoy sa pagmaan ki mga pintura? Magdangog ki makapirot na opera? Magkahararap sa kababasa ki libro? Magpitik-pitik ki gasgas nang ta‟nawon? Nagibo ko na man baga an; nagibo ta na an. Mga pigsasabing muya ta. Pugol na kaogmahan. Buda iyo daw talaga ito an muya tang gibuhon? Sigurado ka daw na an uru-idolo mong vegetarian na film-maker buda an mga socio-political niyang mga kua, daing sikretong obsesyon na gumibong pelikula ki sarong babaying pigmamaruan ki gadya? Malay ta, ito an totoong matao saiyang kaogmahan. Ito an “gibuhon an muya” para saiya. Kun bako sana siyang paslo sa sadiring self-consciousness buda kan tataramon saiya kan iba. 3: An kaogmahan dawa pugol, pag natipon nagiging dakol. 2: Konsepto naman an kan halaba bako kan dasok, kan pano. 3: Pa‟no matataram na maogma ka na, kun nagkapira pa sana an saimong nabalo? Pa‟no mo mataram na ngonian ka na sana maogma buda sa aga dai na? Nahiling mo na an “sa aga”? 2: Ah, iyan palan an paliwanag mo kan nakaagi, pagbalo! Nuarin ka man ngaya mataram na maogma ka na? Nauubos man an pagbalo? Na-eeskedyul man an? Pa‟no ka maoogma kun pigpupugol mo an kaogmahan?

3: Pigdidiit-diit sana. Pigkukuna-kuna. Hilingon mo, kun sagadon ko an kasiraman pwedeng dai na sa aga. Ubos na. Baad sa pagsagad ko, ikatapos kan sakong buhay. Masiram mananggad baga saparon an ruhab kan behikulo, pero pag harani ka na sa bangin, bua ka kun dai ka mapreno. Pag tapos na an buhay mo, natural tapos na man an ogma. Kun diniit-diit ko, luway-luway sana pero—sierto. Diit na siram, diit na tios. Diit na kaon, diit na pahinang. Diit na pugol, diit na buhi. An mandiriit-diit, sabi ko na ngani, kun tipunon mo, minadakol. Napalawig mo pa su saimong hinangos. Mas dakol kang nahiling, mas dakol kang natanaan. Mas dakol na nasapar. Bakong iyan an mas maray? 2: May mga kasiraman na dai pwedeng kuna-kunaon. Dai pwedeng diit-diiton. Daing pakilabot kun sierto. Kaipuhan ibuhos mo gabos. Ubos kun ubos! Pagkamoot. Pagkamoot na sana. Makuna-kuna mo an? Kun didiit-diiton man sana, aw, maray pang dai na! 3: Nata ano man maraot kan nag-iingat? Ano man maraot kan nag-aadang-adang? Masiram an pagkamoot kun mamumu‟tan ka man. Pa‟no kun dai? Masiram an pagkamuot kun sagkod pa man. Pa‟no kun bako? Bakong kun ruminuso ka sa dai mo aram ika an lugi? Kun luway-luway ka sana, usol-sibog sana an banog, bakong kun dai ka man mauyunan o panhiridalian sana bako lamang makulog na maray? 2: Pa‟no kun mauyunan ka? Pa‟no kun daing sagkodan? 3: Aw, di maray! 2: Sigurista. 3: Nag-iingat sana. 2: Mekanikal, matematikal na pagkaminuotan. 3: Nata, pwede man bagang sumupang na sana an sa laog kan relasyon? 2: Arog kan nangyari saimo sa kahaluyan. 3: Dai ko kaipuhan simbagon an. 2: Bako man ito kahaputan. Dai mo aram na yaon sa sakit, lanit, kulog, duso, hibot-hibot an siram kan trayumpo! 3: Arog kan nangyari saimo? Hay. Ugaring warang trayumpo. 2: An trayumpo kun dai mo man sinakitan, dai mo man pinaduguan, warang namit an balik kaan. Pag nag ma‟wot ka, itaya mo gabos, ta para sain pa man an

ngonian kundi para saparon na bilog, daing duwa-duwa. Ta dai mo sierto kun anion ka pa sa aga. 3: Kaya ka yaon digdi? Kun maogma ka nata yaon ka pa digdi? 2: Siring man saimo. Dawa uru-aldaw ka ki jogging, dawa dai ka nagsisiba ki taba, dawa uru-aldaw ka ki gulay, saroon ka sana. 3: Iyo, may nagkapirang kaso. Pero bakong mas dakol man giraray an bilang kaitong dai nag-iingat? 2: Dawa paburubalintukon mo, gabos man kita magagadan. 3: Pero, may maiinot, may mahuhudyan. Mas maray na an mahudyan. 2: Bako man paraiso an paggurang na dapat ma‟woton. 3: An gurang mas may magiginibo kaysa sa tu‟lang. 2: Mas muya ko nang maging tu‟lang, kaysa sa gurang na nagmamakimaherak nang magadan. 3: Iyo, dipisil an paggurang, kaya ngani mantang aki pa pig-iiposan. Nagpapakusog kita para sa mag-abuton. May nahiling akong 80 anyos na nakakapush-up pa. 2: May nahiling akong 80 anyos na nagsisiba kan sadiri niyang udo. 3: Duwa ngani iyan: positibo, negatibo. Kayang mainaan an negatibo kun ngonian pa sana pag-iposan na. 2: Ah, iyo, ubuson ta an satong kaakian sa pag-ipos kan satong paggurang. 3: Pwede mo hilingon an siring kaan. Pero dai ta malilikayan an paggurang. Dulo na an kagadanan. 2: Ugaring iyan an piggigibo mo, bako? Naglilikay ka sa alak, sa sigarilyo, sa taba, sa ngana buda tunay na pagkamuot, na garo baga sa paglikay kan mga ini, malilikayan mo an kagadanan, na dai ka lunudon kan pagmati. 3: An kaakian ta bako man sana garo para magpabutod sa bisyo. Dulo na sa pagmati. 2: Pwede mong hilingon na siring kaan. Pero, pwede mong hilingon na pagbuhi sa normal na konsepto kan buhay na dapat halawig. Na garo baga an nagagadan na gurang sana an nagadan na trangkilo, maogma buda may nahaman. Buda an nagadan

na aki, kanugon, sayang, daing naabutan. An mamuot na maray, na daing sukol, kabuahan. Trahedya. Romantikong kasayangan. 3: An buhay dapat halaba. An pagkamuot, muklat. 2: Pano‟ dapat an buhay. Halaba man o hali‟pot. Dai nauuraw an pagkamuot. Dai nanganganog. Takot sa katotoohan an naghuhuna na yaon pa sinda sa aga. Kapatalan an pagplano, dulo na an nagpaparataram na sa aga na! Ika, sierto mo daw na ikang nagpapaka-ipokrito sa namit kan alak, nag-uukay-ukay sa gym uru-aldaw, nagtitilam-tilam sa hampang kan fastfood, magigimata pa? 3: Dai mo sako pagpamation na daing kamugtakan an buhay ko, tamili dai mo kayang pugulon an sadiri mo. Katoninungan. Hinalat ni 3 an simbag ni 2. Bako ta muya niya ining madangog, kundi ta sa pagtubod niya, ito an disenteng gibo. Kan namati niyang garo haluyon na su silensiyo, kuminiling ini sa kahuron, garo pigsisigurong yaon pa ito duman. Sa bilog na pasimbagan nakahiling an duwa sa tinampo, garo duwang abogadong nagpapasuway sa hampang kan dai-hiling na huwes. Kan kuminiling si 2 sa hudyan, ngani magsabatan an saindang maan—kasuarin hudyan nangyari?—sarong reyalidad an puminatahaw sainda. Sisay kita kaito, ngonian buda sa aga? 1: Sa mas bakong sadistang kinaban, aram mo kun pa‟no, sain, buda nuarin ka magagadan. Buda an pagkamuot, an pagkamuot, an pagkamuot, kun taramon mong paorootro, nakakakumbinsi ki tawo.

HURON A: Dai man palan daa ki Diyos, padi. B: Sabi nisay? A: Nabasa ko baga sa sarong artikulo. Madali na daa mapurbaran kan siyensiya na dai man daa ki Diyos. B: Pa‟ no daa? A: Sa mga nadiskubre daa kan siyensiya manungod sa Big Bang, pisiks, halos kaya na daang ipaliwanag an kahewasan na dai nangangaipo ki sarong Diyos. B: Sabi an kan mga sayantipiko? A: Iyo daa. B: Nakua na daa ninda kun sisay nagkawsa kan Big Bang? A: Iyan an dai pa. Pero pighihingowa ninda na mapatunayan na dai man talaga kaipuhan ki “kawsa” an Big Bang. B: Basta sana nagkaigwa? A: Garo iyo. B: Iyo. An pinakakumbinyente iyo an taramon na gabos sarong aksidente. An kahewasan dai tinuyo. Aksidente o tsansa. Pero halat. An aksidente baga may kawsa man gilayon bako? A: May dahilan. B: Ta para mabangga kan awto an sarong aki, kaipuhan magkaigwang awto buda aki. Dangan kaipuhan mag-andar su awto, buda magpasiring man su aki sa dalan kan awto. Ba‟go magdalagan su awto dapat may magmaneho. Ba‟go mapasiring su aki sa tinampo, kaipuhan may magsugo saiya na magbakal sa tindahan. Buda ngani mapangyari su mismong banggaan, kaipuhan umagi an sarong babaying hali‟pot an palda, buskad an daghan, buda su aki man kaipuhan mabutsan su piso sa tahaw kan tinampo. A: Baad bako man siring kaini kasimple an aksidenteng pigtataram kan siyensiya. B: Kun siring aksidente sana na uru-aldaw nagsisirang an aldaw sa sirangan. Aksidente na ribo-ribong taon nang nangyayari.

A: Baad may mga bagay na dai talaga nangangaipuhan na kawsa? B: Igwa daw? Base sa palibot ta, dai man ki bagay na dai ki pinu‟nan: pisog, tambo, burak, pisog. Kawsa, epekto. Su epekto nagiging kawsa ki ba‟go naman na epekto, na magiging kawsa ki ba‟go naman na epekto, ad infinitum. Halawigon na eksplenasyon, detalyadong paliwanag, an pundasyon yaon sa kawsa. An hapot nakua na su kawsa? A: Dai pa. B: Pighahanap? O baad habo hanapon ngani mataram na warang kawsa? A: Dai pa, ta an nadidiskubreng kawsa, epekto sana ki saro pang kawsa. Garo warang sagkodan na kadena. B: Halawig sana, pero may sagkodan. A: Diyos? B: Taramon ta na ngonang an kawsa kan gabos na kawsa. A: Iyan an muyang patunayan kan siyensiya na wara. B: Sa ibang sabi muya nindang patunayan na warang kawsa. A: Nabasa ko duman na pigtataram ninda na “kaya” man daa, na “pwede” man daang dai man ki kawsa. Na nagkaigwa sana. B: “Pwede.” Sarong teyorya. Bako katotoohan. Ispekulasyon. Sarong hapot: nata nagkaigwa? Nata dai naging dai na sana? Nata igwa: kayaonan kan kagabsan? A: Tsansa? Aksidente? B: Kawsa? A: Basta na sana. B: Hinalean kan pinunan? A: Naging sana. B: Sisay nagpa-naging?

A: Sana. Naging sana. Baad daing kasimbagan? B: O dai kayang simbagon. A: Pa. Dai pa kayang simbagon. KATONINUNGAN B: Sabihon tang daing Diyos, ano an mawawara sa kinaban? Ano an makukua kan kinaban? Sabihon tang dai man palan ki Diyos pero huna ta igwa, ano an kalugian? Ano an kawa‟ran? A: Kaaraman? Aram ko an katotoohan? Na wara man talagang Diyos, kaya an gabos na piggigibo manungod sa pagtubod digdi sarong kabuahan. B: Pagmati na tama ako. “Sabi ko na. Sala kamo.” A: Iyo. B: Kun nagtutubod akong may Diyos, pero wara man palan, magagadan akong tungag, nalansi. A: Iyo. Sinayang mo su oras sa pagkahuron sa paros, pagsamba sa otik. B: Buda su mga dai nagtutubod sa Diyos, yaon sainda an pagmati na tama sinda. Matataram ninda sa puro kan saindang buhay na “maray na sana ako ta dai ko sinayang an buhay ko sa sarong relehiyon.” A: Iyo. B: Iyan an kamurawayan kan siyensiya: an pagmati na “tama ako.” A: Pagmati na nata‟wan ko ki paliwanag an gabos. B: Tali. Hutok. Tawo. A: Iyo. Orgulyo kan katawohan. Iyan an siyensiya. B: Iyo, para ngani baga diyan nasasa‟bitan an sayantipiko ki medalya. Ugaring, kun kikilingan ta an nakaaging mga panahon, dai mo namamalisyahan na dai man ki “katotoohan” na sinabi an siyensiya na talagang nagtagal? Puon pa kaitong mga panahon, patukal-tukal an katotoohan. Hilingon mo. Dati lapnad an kinaban, ngonian bilog. Dati, sentro an kinaban, ngonian bako na. Dati siyam sana an planeta, ngonian dai na sierto kun pira.

A: Pag-uswag? B: Pag-uswag daw talaga o laen-laen na ispekulasyon? A: Pero bakong totoo na man talagang bilog an kinaban, buda bako ini an tahaw kan kagabsan. May proseso man kaya, padi, bago maging sayantipikong katotoohan an sarong teyorya, na dati saro sanang haypotesis. B: Iyo, sabot ko man iyan. Pero maabot nanggad kita sa dilema na kun an sayantipikong katotoohan an absolute na katotoohan. A: Makusog an ebidensiya kan siyensiya ta base ini sa imperikal na obserbasyon. B: Kaso, bako ugaring gabos kayang obserbahan gamit kan satong mga pangmati. Buda mala bako an mga ini perpekto, dipisil ining gamiton nanggad bilang basehan kan absolute na katotoohan. A: An totoong problema kun igwa man talagang absolute na katotoohan. B: Dakol an nagtutubod na igwa. A: An pagtubod bako man katotoohan. B: Ay, ano an katotoohan kun bakong sarong pagtubod? Bakong an siyensiya base man sa sarong pagtubod? Pagtubod sa datos na nakua hali sa mga obserbasyon kan satong mga pangmati buda tali na pigtutubudan tang igwang kapasidad na makagibong mga deklarasyon ki katotoohan? May paliwanag an Iskriptyur unong sa satong kapalibutan, may paliwanag man an siyensiya. Pigtataram kan siyensiya na wara man ki basehan an mga banal na kasuratan, ugaring sa irarom kan sukulan kan saindang mga sayantipikong pagtubod. Deboto buda sayantipiko, pareho pagtubod an basehan. Tataramon kan deboto may Diyos; sisimbagon kan sayantipiko, hain? Tataramon kan sayantipiko, warang Diyos; tataramon kan deboto, sisay an kawsa kan kagabsan? Tataramon kan sayantipiko, sa hudyan wara man; an simbag kan deboto, patotoohan mong wara an sarong yaon. A: Warang magiginibo kundi maghalat. Yaon sa hudyan an kasimbagan. An solamenteng solidong katotoohan iyo an na wara pa man ki nakabalik hali sa kagadanan para magpatotoo kun ano an nasa ibong o kun may ibong. B: Iyo, kun dai ta bibilangon su mga nagbarabang mga Sugo o su mga Paraturo na nagheras sato kan katotoohan. Yaon an mga perlas, sa irarom kan mga ogik kan urig. A: Kun tutubudan an mga pigsasabi mong mga propeta bilang mga dalan kan katotoohan.

B: An ebedensiya kan kakanon yaon sa pagkaon. Kun nagtubod kang warang Diyos, tapos wara man talagang Diyos, ano an saimong makukua? An onra na tama ka, buda an mga katakod kaini. Pwedeng pagmidbid, medalya, orgulyo, ilusyon na ika an sentro, magigibo mo an saimong muya na daing konsensiya. Ano man an nawara saimo kun nagtubod kang igwa tapos wara man palan? A: An gibuhon an saimong muya na daing pig-iisip na kasalan. B: Igwa man gilayon na batas kan tawo na mapugol saimo. Pwedeng matugutan su nagkapira, pero igwa man gilayon na sukduhan. Buda dawa igwang sosyudad na daing batas, yaon man gilayon an batas kan kalikasan na wara satong lalang na may lawas an makakalapwas: kagadanan, helang, paggurang. Ano, kun siring, an totoong benepisyong nakua kan daing pagtubod sa Diyos, kun sa hudyan an Diyos maabot saiya bilang kagadanan? A: Wara, apwera kan aram niya an katotoohan. Magagadan siya sa katotoohan. Daing laoman, daing lalaoman. B: Iyan kun warang Diyos, an problema kun igwa. 9-19-12. Pawa.

NGALAS

1.

Dai na ako maisip na ibang lugar o sitwasyon ta dawa sain man na lugar o ano man na sitwasyon nagkakanigong magpurbar na igwang Kagmukna, buda pwede kitang mangalas. Yaon ako ngonian sa sarong opisina pighahalat an babayi sa likod kan salming na apudon an numero sa kapot kong karton, nakatukaw ako sa malipot na lansang, piglilibot an pagmaan sa malipot na kinaban. Simple an palibot, halos duwa sana an kulor na paoro-otro: dagat buda langit. Sa monokromatikong tema huna mo saro ining set sa sarong studio sa Hollywood, garo su train station sa The Matrix kun sain contrived an randomness. Iyan an gibong tawo, makanos na salming kan gibo kan Kagmukna. Pero pa‟no makukua an Kagmukna sa lugar na ini? Pagsinabi kayang Diyos, malaog sa hutok mo, simbahan, banal na bulod o sa kun sain na banal na lugar. Pero yaon an Kagmukna, bako sana sa banal na lugar pati man sa bako, sa totoo kun aapudon ta siyang Kagmukna, daing minuknang lugar na wara Siya. Makukua ta siya sa gabos na lugar. Nagsusurat an babayi sa likod kan salming. Nakasu‟lot siyang pulang uniporme na gibo sa mahi‟bog na tela. Garo maimbong an pagmati kan saiyang gubing. Gibo garo sa kayo. O baad sa seda. Naisip ko an kahoy kan kayo kaito sa Tayhi kan sakong kaakian. Pag ito-o mina bunga ipano nanggad kaito an tinampo ki yumok na minabuswak hali sa saiyang pahingurag na sanga. Kaito, itong kahoy na ito an kaoroitaasi sa gabos, makangalas, makapahibabaon an saiyang kalangkawan. Dakol na beses akong ipapundo kan kahoy na ito para humiling. Nugad haloy, nugad pasikrap sana, pero ipahiling ako, ipangalas. Katakod kaini, naglaog man sa isip kun pa‟no namumukna an seda o silk. Hali ini sa mga ulod na pig-apod na silkworm. Garo ini lapat na natural na minaluwas sa saindang mga lawas. Igwa nang mas baratong alternatibo an mga paktorya kan lapat-lapat na ini, pero an diperensiya kaini sa kantidad an malinaw na minapahiling na dai ta kayang arugon an hali sa kapalibutan. Mala nagsusurat, nabaling su huling ko sa saiyang kamot buda panurat na paburubalyo sa papel na saiyang pigdudukuan. Sa panurat naisip ko an tinta na nagbubulos sa tubo pababa sa nagrarabas na bola sa puro kan ballpen pasiring sa papel. Napano akong ogma sa ideya. May pakasabot man ako sa pisika, buda aram ko na dara an proseso kan pagbaba kan tinta sa papel sa simpleng konsepto kan Natural Laws na nadiskubre ni Newton. Magayon paghurop-huropon na nadiskubre sana an batas na ini. Buot taramon dai ini minukna ni Newton; buot sabihon yaon na ini sa kagabsan ba‟go pa naaraman kan bantog na sayantipiko. Sa simpleng aksyon kan tinta na nagbubulos sa tubong ito, naiisip ko an grabidad. An grabidad an dai manigaran na simtoma kan pagkatakod kan satong planeta sa sarong sistema ki mga planeta na nagtatalibong sa aldaw. Pero bako sana hali sa aldaw an puwersang ini, ta an aldaw mismo, kaubay an mga planetang nagtatalibong digdi, nagtatalibong pa palibot sa sentro kan galaksi, an Milky Way. Buda dawa an mata-mata kan Milky Way, bako an pinaghalian kan puwersang ini ta dawa an Milky Way nagtatalibong man, kaiba an milyon-milyon na iba pang galaksi sa mata-mata o sentro kan uniberso. Mala kaini nagtutubod akong dai ini natatapos digdi. Bako imposibleng an sentro kan satuyang

uniberso nagtatalibong pa, kaiba an dai na mabilang na iba pang uniberso sa sentro kan mas dakula pang sistema. Kun mahihiling ta, an sentro, nagtatalibong sa mas dakulang sentro, na nagtatalibong sa mas dakulang sentro, padakula ki padakula an singsing kan relasyon sagkod mabalik sa puon kan gabos na puon, kan sentro kan gabos na sentro. Pwede daw na an tahaw kan gabos na pagtalibong na ini sarong kawa‟ran o void? Kun siring an kaigwahan ginibo kan kawaran? Warang lohika. Mas matanos garong dalagan iyo an na an nasa tahaw kan gabos na tahaw, an puon kan puon iyo an kapinunan, an hinalean, an minuknaan. Naghihiro an kagabsan, kun susunudon an Batas kan kawsa buda epekto, an paghiro na ini (epekto) igwang nagbusol (kawsa). Igwang nagbusol. Dulo pa kaan igwang nagmukna kan bubusulon. Igwang panahon na wara pa an uniberso, igwa man na panahon na nagkaigwa. Pasahot kan iba, pwede man daang basta na sana nagkaigwa, i.e. aksidente, tsansa an gabos. Kumbaga, partikulo sa kapwa partikulo nakamukna dulot kan aksidenteng pagsalak o pagdukutan ki ba‟gong partikulo. Ugaring sa arog kaining sitwasyon kaipuhan tang isipon na kaipuhan an duwang partikulo ngani makabilog na saro. Sain hali su duwang partikulo? Kun aksidente, sisay nagbusol ngani magkaigwang aksidente? Sisay nakatingkog, sisay napasala, sisay an dai man nagtuyo? Ngani mangyari an aksidente, kaipuhan man giraray ki may maaksidente. Para aksidenteng makamukna an duwang partikulo ki ba‟gong partikulo, kaipuhan muknaon ngona sinda. An kawa‟ran dai man makakamukna ki kaigwahan. Pasakat sa panurat minaanan ko su kamot na nagtutubong, su mga guramoy na gurugulon. Nahiling ko an Kagmukna kan naisip ko an ribo-ribong ugat, laman, tulang na naghihiro, nagpipiltik, nagpipirisikpisik sa simpleng akto ki pagtubong. Naisip ko an sulog kan dugo buda buhay buda an iaragihan kaining mga dalan sa simpleng pagbaklay kan kamot sa papel. Katakod kan kamot an kalamias, kun sain mas dulo pa an kumpleksidad kan paghiro, pagpiltik, pagpirisikpisik kan dugo buda buhay. Doblehon ini ta duwa an kamot buda kalamias, pag-apaton ini kun iuubay pa an duwang bitis. Mabilang pa daw kun iuubay pa an ibang piggigibo kan ibang parte kan lawas sa partikular sanang panahon na ito: an paglupos-butog kan baga sa paghangos ngani iwagas an oksihina sa dugo buda iluwas an carbon dioxide; an kidit-turos kan tulak sa pagrunot kan kinakan buda ibusol ini pababa sa bituka ngani masurop su sustansiya buda mailuwas su basura; an pagpadara ki signos kan bato pasiring sa hutok na pano na ini ki ihi; an pagsalak kan signos hali sa bato sa iba pang signos na naglalaog sa hutok sa paagi kan mata, dungo, unit, talinga, dila, buda su hali mismo sa sadiri kaining pag-andar, arog kan muyang isira tadtaod, mga gigibuhon pakatapos kan urulian, buda iba pang mga isipon. An milyon-milyon na proseso na nagdadalagan sa lawas kan sarong tawo dai garo kayang duplikaron kan gabos na komputer na yaon digdi sa opisina. Mga komputer na nangangaipuhan ngani bagang tawo na magpadalagan! An milyon-milyon na proseso sa milyon-milyon na makina sa lawas bako sana kan kada tawo, kundi kan kada lalang, bako sana sa planetang ini kundi sa iba pa, bako sana sa unibersong ini, kundi sa mga unibersong mas dakula buda kumplikado pa digdi, sisay an brilyanteng prosesor? Sisay an selestyal na makinista? Sa simpleng katotoohan na ini, minaogma ako. Sa tahaw kan kasiributan kan lawas yaon an puso kun sain nagbuburabod an inang pulso ki saradit na aking pulso sa bilog na kalawasan. Yaon digdi nagbubusay an kiri‟kiti kan buhay na iyo an minapahiro, minapapiltik, minapapirisipisi. Arog kan mga ekwipaheng de koryenteng naghaharok ki pag-andar sa puon kan mga poste, an puso na sa tabang buda kooperasyon kan iba pang mga parte, iyo an tagadara ki paghiro sa lawas, igwa man ki

puon na pigkukuahan ki pag-andar. An importantehon na hibot-hibot kan puso igwa ki nagbubumba. Kun an simtoma kan buhay iyo an paghiro, nagkakaigwang paghiro an puso mala sato, an kalag. Bako man kita an satong kamot, an kalamias, an bitis, an tulak, an baga, an satong pandok, dawa an satong puso. Siring man, bako kita an hutok-isip. Igwa kitang pagkaisi dawa turog an hutok. Arog kan lawas an hutok piggagamit ta sanang ekwipahe para sa pan-urualdaw tang pagbuhay-buhay. An kalag na nakatukaw sa puso an burabod na nagtataong buhay sa lawas buda hutok. Ugaring dawa an laad kan kalag sinublian man sa puon kan laad, an Amang Kalag, an Kagmukna. Sa katotoohan na ini, minaogma ako. 2. Urualdaw sa kinaban kan mga gurang, sentral an paghanap ki ngalas. Makaulok ngani bagang kan aki kita, gabos pighahampang ta sa kangalasan, ugaring may minataram sato na ining ngalas sarong sintomas ki kawaran ki pagkaaram. Nganing dai mataraman na mangmang, minahingowa kita magkaigwang aram, inadalan ta kun pano masampot an matarom, matagas, mata‟bang buda malipot na dunong kan sarong gurang. Kan naabot ta na ugaring ito sa hudyan, sa laog kan kudal kan obligasyon, paghingowa, kumpetisyon, tensiyon, pagkadisganar buda dis-ilusyon, pighahanap ta an satong kaakian. Bako an aki tang lawas, kundi an puro, daing malisyang agimadmad kan sarong yagit na tatao pa mangalas. Totoo na pwedeng mamati ta an kahibabaan sa kangalasan, pero naging kara‟tan man sana an magpahibaba sa kinaban kan mga gurang na nag-aarantugan ngani iyo an lumuwas na nakakalabaw. Mamamati ta an kahibabaan, pero bako an kahibabawan kan nangyayaring urumbasan sa kinaban kan mga gurang. Pero gurang man pwede pa mangalas. An ngalas kan sarong gurang ngani garo an mas tamang porma kan kangalasan. Ta an pagngalas na totoo iyo an pagngalas na pano ki kaaraman bako sa kadaehan ki aram. Dakulang kwarta buda halabang oras an satong iluwas buda iwaldas sa paglibot kan kinaban matuparan sana an ta‟nawon, eksperyensiya o palabas na mapataram gilayon sato na “WOW!” Kun aram ta sana, buda kun tatao sana kita maghiling, uya sa luwas kan bintana o mas harani pa ngani, sa kahampang tang namumurak na tinanom, sarong aki o mismong sa laog kan lambang saro satuya, yaon makukua an ngalas. Sa ribo-ribong ngabil kan buskad, sa bulalangaw sa danaw kan mata kan aki, sa imbong na sa laad kan kalag hali, mahihiling ta buda mamamati an gira kan kamot kan Kagmukna.

MANUNGOD SA KAGSURAT

Si JAIME JESUS UY BORLAGDAN, sarong para-adal kan siyensiya kan identidad, sa irarom ni Jagad Guru Siddhaswarupananda Paramahamsa Prabhupad, an saiyang ispiritwal na guro. Igwa na siyang pitong koleksiyon kun sain an librong BUHAY-GADAN (2014) an pinakabago. Yaon siya kaiba an saiyang agom na si Carina buda mga aking si Radha Govinda (dasi) buda Rama Aiyanna (dasi) sa Siyudad kan Tabaco.