alî b. ebî tâlib divanı -...

Alî b. Ebî Tâlib Divanıkerremallâhu vechehu ve radiyallâhu anhu

-Seçmeler-

© İlk Harf Yayınevi, 2013Kitabın tüm yayın hakları "İlk Harf Yayınevi"ne aittir.

İlk Harf Yayınevi, 23Tasavvuf Serisi, 19

ISBN978-605-5457-64-8

YazarAlî b. Ebî Tâlib

Çeviri ve ŞerhŞemseddin Sami

HazırlayanlarHulusi Kılıç-Eyyüp Tanrıverdi

Yayın Yönetmeni/EditörErsan Güngör

Sayfa Düzeniİrfan Güngörür

Kapak TasarımıSercan Arslan

Basım Tarihi1. Baskı, İstanbul, Mayıs 2013

Baskı / CiltŞenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti.Gümüşsuyu Cad. No: 3, K: 2 Topkapı/İstanbulTel: 0212 483 47 92 (Sertifika No: 11964)

İLK HARF YAYINEVİGenel DağıtımÇelik Yayınevi(Sertifika No, 14710)Ticarethane Sokak No: 59 Cağaloğlu - Fatih / İstanbulTel: +90 212 511 28 11 - 513 73 19 • Fax: +90 212 511 28 12www.celikyayinevi.com • info@celikyayınevi.com

Alî b

. Ebî

Tâl

ib •

Alî

b. E

bî T

âlib

Div

anı S

eçm

eler

Alî b. Ebî Tâlib Divanıkerremallâhu vechehu ve radiyallâhu anhu

-Seçmeler-

Çeviri ve ŞerhŞemseddin Sami

HazırlayanlarHulusi Kılıç-Eyyüp Tanrıverdi

5

İçindekiler

Hazırlayanların Önsözü ..............................................................................7

Alî b. Ebî Tâlib Divanı Seçmele r ..............................................9-183

7

Hazırlayanların Önsözü

H azreti Ali (ra), bütünüyle beşeriyetin en seçkin ki-şiliklerinden biridir. İslam tarihinin en güzide şah-

siyetlerindendir. O mümtaz şahsiyetin bütün Müslümanların gönüllerindeki müstesna yerini dünya var oldukça muhafaza edeceği kuşkusuzdur. Hazreti Ali, İslam tarihine mal olmuş bir kahramandır. İslam toplumunun büyük teveccüh gösterdiği bir bilgelik abidesidir. İlim şehrinin kapısıdır. Bir söz üstadı-dır. Hayatın her alanında hayranlık uyandıran özelliklerine şairlik de eklenmiştir. Onun şiirleri bütün yönleriyle hayatın en sade ve en gerçekçi yorumlarıdır. Bunun tanığı ise ondan intikal etmiş olan divanıdır.

Hazreti Ali divanının yazmaları dünya kütüphanelerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Onun divanına İslam tarihi bo-yunca müteaddit şerhler yazılmıştır. Bu divan çeşitli dünya dillerine yapılan çevirileri ile dünya kültürlerine de aktarıl-mıştır. Günümüzde Arapça metnin çeşitli niteliklerde müte-addit baskıları yapılmış bulunmaktadır. Osmanlı sahasında ise Hazreti Ali’nin divanı üzerine yapılan en önemli çalışma, Müstakimzade’nin yaptığı çeviri ve şerhtir. Bu şerh 1255’te Bulak’ta basılmıştır. Ayrıca muahharan Latin harfleri ile de hazırlanarak neşredilmiştir.

Şemseddin Sami de Müstakimzade’nin yaptığı çeviri ve şerh çalışmasını esas almak suretiyle Hazreti Ali’nin divanından bir

Alî b. Ebî Tâlib Divanı Seçmeler

8

seçki yapma yoluna gitmiştir. İçerik itibariyle Hazreti Ali’nin divanı iki kısmı ayrılabilir. Birincisi fahr şiirlerini ihtiva et-mektedir. İkinci kısım ise hikmet ve hakikat konulu şiirler-dir. Şiirlerin Hazreti Ali’ye aidiyeti hususunda dahi tereddüde konu beyitler ve mukataalar yani beyit grupları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Nitekim günümüzde hazırlanmış bazı ilmi neşirlerde de Hazreti Ali’ye nisbeti kuşkulu görülen kısımlar tamamen ayrı bir bölümde tespit edilmektedir. Şemseddin Sami de günümüz insanı için çok daha faydalı olacağı kana-atiyle hikmet ve hakikat konulu şiirlere ağırlık vermek sure-tiyle bu seçkiyi meydana getirmiş ve çalışmayı neşretmiştir. Neşirde Arapça metin, Türkçe çevirileri ayrıca faydalı olaca-ğını düşündüğü noktalarda dipnot şeklinde filolojik ağırlıklı bilgilere yer vermiştir.

Şemseddin Sami, çeviri ve notlama usulü hakkında bilgi vermektedir. Buna göre kendisi harfî çeviri yapmıştır. Özgün metne müdahil olacak şekilde ekleme ve çıkarma yapmamaya itina göstermiştir. Bu itibarla Şemseddin Sami’nin çalışması ha-zırlanırken de onun hassasiyetleri çerçevesinde herhangi bir sadeleştirme faaliyetine girilmemiştir. Fakat özellikle Arapça metinlerin harekelemesi hususunda görülen bariz farklılık-lar baskı hatası kapsamında değerlendirilerek tashih edilmiş-tir. Bu noktada Arapça metin bütünüyle gerek Müstakimzade neşri, gerekse divanın diğer neşirleriyle karşılaştırılmıştır. Mevcut metinde kelime kadrosu ve ifade biçimleri düzeyinde günümüzde ihtisas sahibi olmayanlarca anlaşılması müşkül pek çok durum mevcuttur. Bu hususlarda herhangi bir sade-leştirme ve notlama yoluna gidilmemiştir. Çünkü bu neşrin amacı Şemseddin Sami’nin yaptığı çalışmayı günümüze taşı-maktır. Bu itibarla sözü edilen sorunun çözümünde yeni çe-viri çalışmalarının daha isabetli olacağı kanaatindeyiz.

HazırlayanlarDiyarbakır 2012

Alî b. Ebî Tâlib Divanı kerremallâhu vechehu ve radiyallâhu anhu

-Seçmeler-

11

İfâde-i Merâm

“Kütübhâne-i müntehabât”ın edebiyât-ı arabiyye kısmının fâtihası olmak üzere ikinci adedine dâmâd ve ibn-i ¡amm-i Cenâb-ı Nebevî ¡Alî b. Ebî Tâlib (radiyallâhu ta¡âlâ ¡anhu) efendimizin eş¡âr-ı müntehabelerini ihtiyar etmekliğim, mücerred teberrük ve teyemmün maksadıyla değildir. Bu eş¡âr bi-hakkin edebiyât-ı ¡ara-biyyenin başına geçmeye müstahaktır. “Medînetü’l-¡ilm”in “bâb”ı olan Hazret-i müşârünileyhin hakikaten edebiyât-ı ¡arabiyyenin menba ve masdarı oldukları zaten malum olduğu gibi, mensur ve manzum akvâl-ı kudsiyyet-iştimâli de manen mütekaddimîn ve müteahhirîn-i hukemânın kâffe-i makûlâtına tefevvuk edecek surette hakâyık-ı dakîka ve mevâ¡iz-i musîbeyi havi olmakla be-raber lafzen dahi fesahat ve selâsette derece-i i¡câzdadır.

Hele şiirleri bi-hakkin numûne-i imtisâl ittihâzına şâyeste olup elsine-i selâsede kalem oynatan şark şuarâsı bî-meze tezyînât-ı laf-ziyyeye hasr-ı dikkatle şiiri çıkmaz bir çığıra sapıtacaklarına Haz-reti Haydar-ı Kerrâr (radiyallâhu ¡anhu) efendimizin küşâd buyur-dukları bu şâh-râh-ı tabî¡îye sülûk etmiş ola idiler, bu gün elsine-i selâsede ve hele arabîde çok daha merğûb âsâr-ı manzûmeye dest-res olacaktık.

Hazreti Alî (kerremallâhu vechehu) efendimizin akvâl-ı manzûmeleri vaktiyle cem¡ ve tedvîn olunarak müretteb divanları ve Arabî ve Farisî müteaddit şerhleri her kütüphanede mevcut


12

olmaktadır. Bu divan, Hint ve İran ve Avrupa’da defaâtla tab¡ ve neşr ve bazı garb lisanlarına tercüme dahi edilmiş olduğu hâlde, lisânımıza tercümesi hususuna lüzumu derecede cehd olunmamış ve memleketimizde bi’l-vücûh müstahak olduğu ka-dar şuyû¡ ve tedavül bulamayıp kütüphane köşelerinde metrûk ve mensî bir hâlde kalmıştır. Vakıa kesret-i âsârıyla Rûm’un Suyûtî’si denmeye müstahak olan Müstakîmzâde merhum 1186 tarihinde Dîvân-ı Hazret-i Alî’yi (kerremallâhu vechehu ve radiyallâhu ¡anhu) kâmilen şerh etmiş ve bu şerh 1255 tari-hinde Bulak Matbaası’nda tab¡ olunmuş ise de, hâheş-gerânının kesretine karşı nüsah-ı matbû¡ası kuraklık bir havada yağan bir hafif yağmur gibi pek az zaman zarfında sarf ve istihlâk oluna-rak derakap nüshası bulunmaz olmuştur. Zaten bu şerhte ittihaz olunan usul ve kullanılan lisan diğer bir zamana mahsus olup bu günkü günde heveskârân-ı edebin işine pek de yaramayaca-ğından be-tekrâr tab¡ ve neşri de me™mûl edilemez.

Tekmîlinin neşri bu kütüphanede ittihaz ettiğimiz usul ve mes-leğe muğayirdir. Zaten dîvân-ı mezkûr birbirinden tefriki elzem iki kısım eş¡ârı havi olup bir kısmı Hazreti müşârünileyhin mu-sab oldukları ve tecdid ve tezkârî kılıp ehl-i îmânı dâğdâr edecek surette mûcib-i tefrika vakâyi¡-i mu™lime-i târîhiyyeye müteallik veya harp ve darp zamanında o vakit ki Arap âdeti üzere söylen-miş fahriyyelerden ibaret ve kısm-ı dîğeri ise sırf hikmet ve ha-kikat ve vaaz ve nasihate dairdir. Bu günkü günde bâ¡is-i istifâde ve şâyân-ı imtisâl olacak ancak bu ikinci kısım olmakla intihâbı sırf bunların içinde ettik. Müşârünileyhin akvâl-ı mübâreke-i sahîhalarından olması hakkında en az şüphe ve tereddüt olunanı da bu kısımdır.

Tercümenin mümkün mertebede harfiyyen olmasına ve me-tinden ayrılmamaya cehd olunmuştur. Her sayfadaki beyitlerin tercümeleri metnin beyit rakamlarıyla murakkam olarak sayfanın alt kısmında sıralanmış ve bu tercümenin altında metnin muhtâc-ı şerh ve izah olan yerleri tahşiye olunarak bu sırada birçok nikât-ı


13

lüğaviyye ve sarfiyye ve nahviyye ile bazı ma¡lûmât-ı mütefer-rika beyan olunmuştur.

Eş¡âr-ı arabiyye mütalaasıyla ülfet etmemiş olanların ka-fiyece bir garabet, nazar-ı dikkatlerini celp etmemek mümkün değildir. Hakikaten kafiye kaidesinde Türkçe ve Farsça şiir ile şi¡r-i Arabî arasında büyücek bir fark vardır. Araplar kelimenin sonundaki zamâ™ir ve harekâtı kafiyeden addetmeyip meselâ:א“ ” , “ ” , “ ” “ ” , “ ”, gibi hecelerle hitam bulan be-yitleri “ل” kafiyeli addederler. En garibi şurası ki kafiye hatırası için çok defa beytin son kelimesini “kavâ¡id-i sarfiyye”ye muğa-yir surette “tasrîf” edip meselâ “munsarıf” isimleri “tenvîn”siz ve “zamme”lerini “و” ve “kesre”lerini “ي” gibi okurlar, “i¡râb” iktizasına muğayir “tahrîk” ederler. “Hâlet-i nasb”ın gayrında dahi çok defa bir “ا” ilave eylerler ve sair bu gibi tebdîlâttan çekinmezler.

Şu küçük ifadeye hitam verirken şurasını beyan edeyim ki bizde öteden beri mealen tercümeye alışılmış ve çok defa mü-tercimlerimiz müellifin ifadesinden büsbütün ayrılıp kendilik-lerinden söz söylemeyi ve istedikleri gibi ilave etmeyi musâğ görmüşlerdir. Hâlbuki harfiyyen tercümede şöyle dursun mea-len olunan tercümede dahi mütercimin müellifin metninden ay-rılmaya ve onun maksadı haricinde söz söylemeye hakkı yoktur. Bu hakkın hududunu tecavüz etmemek kaidesini “üssü’l-hareket” ittihaz ettiğimden bizde âdet olduğu gibi metnin bir kelimesine bedel birkaç satır yazmaktan ve çok defa metinden daha garip lügatlerle tercümeden ihtiraz ederek mümkün mertebede Türkçe ibare ile ve metnin her bir kelimesini bir kelime ile tercümeye çalıştım ve yalnız tereddüde mahal kaldığını anladığım bazı yer-lerde atf-ı tefsîr gibi bir kelime ilavesine veya kavseyn içinde izaha mecbur oldum.

Bu usûl-ı müttehazeme itiraz buyurulmamasını kâri™în-i kirâma rica ve metnin ruhunu kaçırmayıp müellifin ne demek is-tediğini tamamıyla anlatmak için bu usule ve kaideye riayet elzem


14

olduğunu ihtar ile şerh ve tercümede hasbe’l-beşeriyyet bir ku-sur ve hata vaki olmuş ise dâmen-i ¡afv ile setr buyurulmasını te-menni eylerim.

Erenköy, 23 Ramazan 1318Ş. Sami

15

1

אء4 אل3 أכ ا2 אس1 ١. ا

اء 5 م آدم وا أ

אس أو אت ا א أ ٢. وإ

אء6 אب آ אت و د

ف 7

أ כ ن .٣אء8 وا א ون

א

1. İnsanlar şekil ve suret yüzünden müsavidirler. Pederleri Âdem (a.s) ve valideleri Havvâ’dır.

2. İnsanların anaları ancak kaplar [gibi]dir ki içlerine [şey] tevdi olunur. Nesil ve nesep ise pederlere aittir.

3. Şimdi, asıl ve neseplerinde övünecek bir şeref var ise o da top-rak ile sudur.

אن“ 1 אس“ ın cem¡-i gayr-ı kıyâsîsi olup aslı hemzenin zammıyla ”إ .tır ”أ2 “ -ibtidâdan hazf olunan “vâv”a be ”ة“ gibi “yüz” demektir, âhirindeki ”و

deldir. “Misâl-ı vâvî”den olan fiillerde bu kaide caridir: – , و - و - ة , و gibi.

3 “Şekil” ve “suret” demek olup, cem¡i א gelir.4 yahut כ .ün cem¡i olup “mânend” ve “müsavî” demektir כ5 Harf-ı ta¡rîf, mahzûf muzâfün ileyhe bedel olup “ .takdirindedir ”وأ6 Nesil ve nesep, sırf peder tarafına haml buyurulup valideye asla ehemmiyet

verilmemesi mücerred sibteyn-i mükerremeyn hazerâtına bir ders-i tevâzu¡ olmak maksad-ı ¡âlîsine mebni olsa gerektir.

7 Burada “nesil” ve “nesep” manasınadır.8 Toprak ile sudan maksat, “Hazreti Adem’in halk buyurulduğu çamur”dur

ki bütün nev¡-i beşerin aslıdır.


16

ذوي10 9 ٤. وإن أ

אء12 د و א11 ن

13 إ

ا إ .٥ء15 ى14 أد ا ى ا

4. Erbâb-ı nesebden bir gûne fahr îrâd eder [yani onlarla iftihâr eylerse]n, bizim nesebimiz kerem ve uluvv-i cenâbdır.

5. Fazl ve rüçhan ancak erbâb-ı ilmindir ki onlar doğru yolda yol arayanlara kılavuzdurlar.

9 “ ” ın başındaki harf-i cerr :fiilini müteaddî etmek içindir أ ,”geldi“ أ .”onu getirdi“ أ

“ ve ”ذوون“ 10 ”ن“ nun cem¡i olup ahirindeki ذو sahip” demek olan“”ذوizâfetten düşmüştür.

11 “ ” dahi burada “nesep ve nesil” manasıyla kullanılmıştır.

12 Burada “ ”“cenâb” ve “mekârim-i ahlâk” manasınadır.13 Burada “ -yalnız tahkik beyan etmeyip sebep ve talile dahi delalet et ”إن

mekle “zira” ile tercümesi daha muvafıktır. Hele “ ن ” ve “ ” ekseriya bu manaya gelir.

ى“ 14 ” , “din ve itikat hususunda doğru yol” ve “اء bu yolu“”إaramak”tır.

15 “ .in cem¡i olup “kılavuz ve rehber” demektir ”د


17

18 כאن17 א ء ا

16 ٦. و

اء أ ا ن א وا

و 19 .٧

אء21 أ ا وأ

אس20 א

6. Dahi kişinin kıymeti güzelce bildiğinden ibarettir, cahiller ise erbâb-ı ilme düşmandırlar.

7. İlme davranalım ve ona bedel bir şey istemeyelim. Zira insan-lar ölü ve ashâb-ı ilm diridirler.

16 “ ” , “hakikî değer”, “ ” ise “satan ile alan arasında kararlaştırılan paha”dır.

-fi¡l-i müzâri¡den evvel gelince birlikte “hikâye-i hâl” dediğimiz siga ”כאن“ 17nın manasını ifade ederse de, burada hikâye manasını ifade etmeyip mü-cerred isnâdı yani “ ” nün manasını te™kîd için nev¡an-mâ zâiddir.

אن“ 18 bizce de müstamel olan manasından başka “güzel iş işlemek” ve ”إ“güzel bilmek” manalarına gelip burada son mana maksat olduğu mısrâ¡-ı sânînin delâletiyle anlaşılır. Bazı nüshalarda bu mısra yoktur; ئ ا ر כ ”و“ א כאن şeklinde mazbûttur.

19 Emrin nefs-i mütekellim ma¡a’l-gayr sigası olup “davranalım” manasını ifade eder. Yahut şart-ı mukadderin cevabı olup “ ا א ” takdirindedir. אم

bu-rada “davranmak” ve “hıfz ve riayet etmek” manasına gelir. Bazı nüsha-larda bu mısra hitap suretinde “ و ” diye muharrerdir.

20 Baştaki “ف” sebebiyet beyan edip “zira” ile tercüme olunur.21 “ ” aslı “ ” olan “ ” in ve “אء “ sağ ve diri” demek olan“ ”أ ”

in cemidir.


18

2

אه23 אك وإ وإ 22 א ا أ ١. وאه26 آ א כ 24 أردى25 א כ

אه27 א א إذا ء א ء אس ا .٢אه28 د [*] ا و

1. Cahil ile görüşme ve kendisinden sakın. Zira nice cahiller, bir hekime kardeşlik gösterdikleri sırada kendisini helâk etmiş-lerdir.

2. İnsan yoldaşlık ettiği adama kıyas olunur. Zira bir gönül diğer bir gönle ulaşınca ona numune olur.

22 “ “ dahi ”أ “ ve ”أ gibi bazen karabet beyan etmeyip sahiplik beyan ”اeder, “ ا .cahil” demektir“ , ”أ

23 Bu iki zamir-i munfasıl yani “uzaklaştır” fi¡l-i mukadderinin mef¡ûl-ı أsarîhleri olup bu tabir, “sakın” manasını ifade eder.

24 Bu tabir Arabîde daima böyle müfred kullanıldığı hâlde lisanımızda cem¡ si-gasıyla “nice cahiller” diye tercüme olunmak, şîve-i lisân iktizasındandır.

אل maddesinden ve ”ردى“ 25 -kuyuya atmak” ve “ayak al“ , إرداء babından إtında ezmek” ve “mahv etmek” demektir.

26 א babından olup müşareket yani “kardeşlenmek” ve “kardeşlik göster-mek” demektir.

27 Müşareket babından “beraber yürümek” ve “arkadaşlık etmek” demektir.[*] Matbu metinde “ ” şeklindedir, diğer neşirlerde “ ا ” şeklin-

dedir, (hazırlayanlar).28 Yani bir adamın yüreğinin hâli görüştüğü ve sevdiği adamın kalbinden an-

laşılır. Zira benzemeseler, arkadaş olmazlar.


19

3

אه ي29 أ ا .١اء30 وم و

ا أ ائ ٢. و

אء س31 ا

اك[*] כ

32 ة د ٣. وכ

אء ا ا و

1. Onu benden müstağni eden beni de ondan müstağni edecektir. Zira ne züğürtlük devam eder, ne de servet.

2. Ve hiçbir nimet hiçbir vakitte devamlı değildir. Sefalet ve me-şakkatin dahi böylece payidarlığı yoktur.

3. Cenâb-ı Hakk’ın rızası yolunda olan her muhabbet safi ve ha-listir. Fısk ve fücurdan mütehassıl olan biraderlik ise safi ola-maz.

29 “Hak taala hazretleri” maksuddur.30 “Bolluk, servet”.[*] Matbu metinde “כ اك“ diğer neşirlerde ,”כ .şeklindedir, (hazırlayanlar) ”כ31 “Fakr ve zaruret” manasıyla ئ fiilinin mastarıdır.32 Lafza-i celâldeki “ ـ“ , ” ” fiiline müteallik olmayıp “دة ” e müteal-

lik olduğu gibi mısrâ¡-ı sânîdeki “ ا ” mef¡ûl-ı gayr-ı sarîhi dahi ” “ ya değil, belki muahhar “אء mastarına mütealliktir. Yani ”إ ” “ ا ي אء ا .takdirindedir ا


20

33 ا ت כ ٤. إذا

אء م وا כ ا

א دواء ا ٥. وכ

دواء ء ا و

34 و ٦. ورب أخ و

אء ا وم כ و

4. Akâribden nakz-ı ahd gördüğümde kendimde büyüklük ve hayâ duyarım [yani kerem ve şeref ve şerm ahz-ı se’re mani olur].

5. Dahi her yaranın ilacı vardır. Lâkin kötü huyun ilacı yoktur.6. Kendilerine vefadar olduğum nice kardeşler vefadardır. Lâkin

vefaları devamsızdır.

33 “ כ ” , “değiştirip bozmak” demek olup “ahd ile beraber nakz-ı ahd et-mek” ve binâ™-i mechûlü, “nakz-ı ¡ahde uğramak” demektir.

34 Haber gibi tercüme etmeye şîve-i lisânımız mecbur ettiyse de, metn-i Arabîde isminin na¡tıdır ve binaenaleyh mecrûr okunur. “Tenvîn”in sılası olan ”أخ““ .cümlesi “men¡ût” ile “na¡t” arasına girmiştir ”و

alî b. ebî tâlib divanı -...

Documents