ÖNSÖZ

Akarsuların Sumer’lerden, eski Mısır’dan vd. uygarlıklardan beri değerlendirilegelmiĢtir.

Türkiye’de Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de su çeĢitli amaçlarla kullanılmıĢtır. Doğal olarak

tarım alanlarını sulamakta kullanılan su, Cumhuriyet döneminde tarım ürünlerini kullanan sanayi

tesislerinin kurulması ve geliĢtirilmesinin temel faktörüdür. Örnek olarak Trakya’da inĢaatına 1925

yılında baĢlanan ve 1926’da çalıĢtırılan Alpullu ġeker Fabrikası’nın yer seçimi dikkat çekicidir.

Fabrika Ģeker pancarı ekilecek tarlaların Ergene Nehri’nden sulanabileceği, üretilen pancarın da

arabalar ve demir yolu ile getirilebileceği yerde kurulmuĢtur. Ergene boyundaki çeltik tarım alanları

eski haritalarımızda görülmektedir. Daha sonra Meriç Nehri boyuna yapılan sedde ile Ġpsala ve Enez

ovaları çeltik tarımına açılmıĢtır. Ege ve Çukurova’da pamuk tarlalarının sulanmasaydı pamuk

üretimine dayalı dokuma sanayimiz kurulabilirmiydi? Giderek yapılan barajlar ve sulama tesisleri ile

desteklenen ve geliĢen sulu tarım alanları Türk çiftçisinin üretim gücünü arttırmıĢ, refah düzeyini

yükseltmiĢtir. Benzer olay Alakır Barajının 1971 yılında bitirilmesi ve Kumluca Ovasının sulanması

ile geliĢmiĢtir. Kumluca Ovasının sulanması ile elde edilen yüksek üretim ve gelir, Alakır Vadisi

boyunca kuru tarım ve hayvancılık ile geçinen köylülerin de ovadaki geliĢmeyi örnek alıp sulu tarım

yapmalarına sebep olmuĢtur. Böylece Alakır Havzası’ndan göç durmuĢ, Kumluca’nın ve köylerinin

nüfusu 3 misline çıkmıĢtır. “Su akar, Türk bakar” sözü Türklere hakaret anlamında kullanılır. Türkler

“Bakar” değildir. Bize bulaĢanlara söyleyecek atasözümüz de vardır; “Allah akıl vermiş, fikir ihsan

etmemiştir”.

Barajlardan elde edilen elektrik Türkiye’nin ucuz ve temiz, millî enerjisidir. Küçük sulardaki

mevsimlik akıĢların uygun ölçekteki bentlerde toplanması, yaz mevsiminde sulamada kullanılması, bu

arada da elektrik üretiminin sağlanması giderek gündeme gelmiĢtir. Bu küçük, dere tipi hidroelektrik

santrallarının kuruldukları yerlerdeki doğal ekosistemlerin dengesini ve devamlılığını bozmayacak

ölçekte olmaları gerekmektedir. Devlet örgütlerinin veya yerel yönetimlerin kâr amacı güdülmeden,

kamu yararına yapmaları gereken bu görev ticarileĢtirilmeğe kalkıĢılınca durum değiĢmiĢtir. Ticari bir

tesisin kâr etmesi gerekir. Kâr amacı ile kurulacak olan HES’lerin planlanması ve projelendirilmesinde

kullanılan bilgiler ve modeller yurt dıĢından, baĢka özelliklere sahip havzalarda uygulanan projelerden

alınmıĢtır. Yerel özelliklere dayandırılmıĢ bilgi, doğal ekosistemlerin yapısı, dengesi ve devamlılığının

sağlanması, halkın su ihtiyaçları, sulu tarım alanlarının ve üretimin devamlılığının sağlanması için

gerekli bilgi toplanmadan, değerlendirilmeden bir HES planlama/projelendirmesi yapılamaz. Halkın

yaĢama hakkı göz ardı edilirse, itiraz etme hakkı doğar. Fırtına Deresi’ndeki ticarileĢtirme giriĢimine

Çamlı HemĢin halkının itirazı tipik ve tarihi bir örmektir. Ancak, Ġstanbul’da toplanan 5. Dünya Su

Forumu’dan (Mart 2009) sonra her derede bir HES serisi kurulmağa kalkıĢılmıĢ ve 49 yıllık izinler

verilmiĢtir. Bu izni alan Ģirket dereyi havzası ile birlikte kendi ticari alanı saymakta ve orada yaĢayan

halkın suyu kullanması bir yana, balık tutmasına bile izin vermemektedir.

Konunun çok yönlü olduğuna dikkati çekebilecek tipik yerlerden birisi de Alakır Havzası’dır.

Alakır Havzası doğal özellikleri, yağıĢ/akıĢ iliĢkileri, halkın geçinmek için mücadelesi, yapılan

üretimin değeri ve Türkiye’ye katkısı ve burada ticari amaçlı bir HES serisinin yapıldığında ortaya

çıkabilecek olumsuzluklar analitik bir yöntemle incelenip, sunulmuĢtur. Konuları bir arada tutabilmek

ve okuyucuyu yormamak için kısa açıklamalar yapılmıĢ, tablo ve Ģekillere ağırlık verilmiĢtir. Özellikle

halkın evinde, yurdunda yaĢama hakkı ve bu hakkın devamlılığının bir kamu güvenliği konusu olarak

“üstün kamu yararı” kapsamında olduğuna dikkat çekilmiĢtir.

M. Doğan Kantarcı

Erenköy/Ġstanbul

10.3.2011

-I-

ÖZET

Türkiye’de yağıĢ/akıĢ iliĢkileri düzenli olmayan derelerimiz; plan modellerine ve projelendirme

yöntemlerine göre ticari amaçlı nehir tipi hidroelektrik santrallarının (HES) kurulmasına, hem doğal

ekosistemleri ve hem de çiftçi haklarını koruyarak, elektrik üretimi yapmalarına uygun değildir. Bunlara

tipik bir örnek; Alakır Çayı Havzası’nda yapılması öngörülen ve birbirinin peĢi sıra sıralanmıĢ olan

HES’lerdir. Alakır Havzası karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Bu derin çatlaklı kireçtaĢı arazisine

sızan sular düdenlere (Karst kaynaklarına) akmaktadır. Yüzey akıĢı ile gelen su miktarı, akıĢa geçmesi

gereken yağıĢ suyu miktarından çok azdır. Yüzey akıĢına geçen su kıĢ ve ilkbahar aylarında çoğalmakta,

yaz aylarında çok azalmaktadır. Yaz mevsiminde Alakır Çayı’nın getirdiği su ile Karaağaç kaynaklarından

çıkan su vadi boyunca çiftçilerin tarlalarının sulanmasında kullanılmaktadır. Alakır Havzası’ndaki halk

sulu tarım yapmakta, meyva, sebze, bostan üretmekte, ürettiği ürünleri satarak geçinmektedir. Alakır

Havzası’nda üretilen tarım ürünleri büyük Ģehirlerimize kadar uzanan bir besin zincirini oluĢturmakta ve

çok yönlü bir ticari sistemi çalıĢtırmaktadır. Sulu tarımın geliĢtirilmesi ile sağlanan iĢ alanı ve gelir

Kumluca Ġlçesinde nüfusun çok hızlı artmasına sebep olmuĢtur. Havzadaki köylerin nüfusu göç etmeyip,

yerinde kalmıĢ ve yüksek bir üretim gücüne ulaĢmıĢtır.

Uygulanması öngörülen HES projelerine göre; dereden gelen suyun bentte biriktirilmesi, dik yamaçlarda

açılacak kanal ile yüksek arazide yapılacak bir su havuzuna akıtılması ve havuzdan cebrî boru ile

düĢürülerek türbin/jeneratör aracılığı ile elektrik üretilmesi planlanmıĢtır. Bent ile havuz/HES arasındaki

dere yatağı susuz kalacaktır. HES’ler birbirinin ardınca dizilecekler, birinin bıraktığı suyu, diğeri kendi

havuzuna akıtarak kullanacaktır. En üstteki bentten Alakır Barajına kadar dere yatağına ortalama akıĢın %

10’u kadar su (can suyu) bırakılacaktır. Dere yatağının da karstlaĢmıĢ arazinin bir parçası olduğu

düĢünülürse, bu can suyunun da sızacağı ve derenin kuruyacağı anlaĢılır. Yayvan dere yataklarında can

suyu olarak bırakılan su yataktaki taĢların arasında sızan su olacaktır. Dere yatağına % 10 can suyu

bırakmak, doğal tatlı su ekosistemleri ile dere boyundaki ve taĢkın alanlarındaki yarı karasal ekosistemleri

yok etmek, derenin suyunun kullanıldığı tarım alanlarını yok etmek, insanları da göçe zorlamak anlamına

gelmektedir.

Alakır Havzası’ndaki su geliri tarım alanlarının sulanmasına ancak yetmektedir. Alakır Havzası’na

yakın olan Finike, Antalya ve Bük meteoroloji istasyonlarının ölçmelerine göre belirgin bir ısınma /

kuraklaĢma süreci yaĢanmaktadır. Bu süreçte, özellikle yaz aylarında açık su yüzeyinden buharlaĢma ve

potansiyel evapotranspirasyon miktarları artmıĢtır. Bu değerlere göre sulu tarım alanlarının sulama suyu

ihtiyacı giderek artacaktır. Artan su ihtiyacının karĢılanması için yan derelerde küçük bentlerin yapılması,

kıĢ yağıĢlarının ve eriyen kar sularının bu bentlerde biriktirilmesi gerekmektedir. Bu konu kapsamlı bir su

üretimi ve sulu tarım planlaması ile baĢarılabilir.

YağıĢların yıl içindeki dengesiz dağılımı yanında, günlük sağanak yağıĢlar da aylık toplam yağıĢ

miktarlarının önemli bölümünü oluĢturmaktadır. Dik yamaçlı vadide orman ağaçlarını keserek, toprağı

açmak günlük sağanak yağıĢlarla erozyona, göçüklere sebep olmaktır. Kazı materyallerinin dik yamaç

boyunca dere yatağına doğru atılması, derenin tıkanmasına sebep olacaktır. TıkanmıĢ olan dere kıĢ

yağıĢlarında gelen suyu boĢaltamadığı için taĢacak, tarım alanlarını tahrip edecektir. Tahrip edilmiĢ orman

alanlarına düĢen sağanak yağıĢlar sık, sık sellere dönüĢmekte ve tarım alanlarını, yerleĢim alanlarını basan

su, büyük zararlara sebep olmaktadır. HES yapımı sel olaylarını sıklaĢtıracaktır.

Alakır Havzası’ndaki doğal ekosistemlerin dengesi ve devamlılığı yanında, sulu tarıma dayandırılmıĢ

olan üretim düzeninin ve ona bağlı üretim/ticaret/beslenme sisteminin devamlılığının sağlanması kamu

güvenliği ve kamu düzeni bakımından “üstün kamu yararı” kapsamındadır. Bu doğal sistemler ile insan

sistemleri düzeninde Alakır Çayı’nda 7 tane HES kurmak ve ticari amaçla iĢletmek mümkün

görünmemektedir.

-II-

ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa

nu.

ÖNSÖZ

ĠÇĠNDEKĠLER

HARĠTA, KESĠT, TABLO LĠSTESĠ

ġEKĠL LĠSTESĠ

I

II

III

IV

ÖZET V

1.GĠRĠġ 1

2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ ĠÇĠNDE ALAKIR HAVZASI 3

2.1. Batı Akdeniz Yetişme Ortamı Bölgeleri Grubu 3

2.2. Alakır Çayı Havzası 4

2.2.1. Alakır Çayı Havzasının sınırları ve yapısı 4

2.2.2. Alakır Havzası’nda sıcaklık, yağış ve yüksek yağışların durumu 14

2.2.2.1. Finike’de ortalama sıcaklık, yağıĢ ve günlük yüksek yağıĢlar 14

(1) Ortalama sıcaklık 14

(2) Ortalama yağıĢlar ve günlük yüksek yağıĢlar 15

2.2.2.2. Antalya’da ortalama sıcaklık, yağıĢ, buharlaĢma ve günlük yüksek yağıĢlar 26

(1) Ortalama sıcaklık 26

(2) Ortalama yağıĢlar ve günlük yüksek yağıĢlar 26

(3) Açık su yüzeyinden buharlaĢma ve pet ile get miktarları 27

2.2.2.3. Bük’te sıcaklık ile yağıĢ iliĢkileri 42

(1) Ortalama sıcaklık 42

(2) Ortalama yağıĢ miktarları 42

2.2.3. Alakır Çayı Havzası’nda anakaya ve toprak özellikleri 45

2.2.3.1. Jeolojik yapı ve toprakların oluĢtuğu anakayalar ile anamateryaller 45

2.2.3.2.Topraklar 45

2.2.3.3. Orman topraklarının geçirgenliği ve ana kayanın çatlak sistemi ile suyu sızdırması 47

2.2.4. Alakır Havzası’nda arazi kullanımı, tarım, meyvacılık ve seralar 48

2.2.4.1. Arazi kullanımı 48

2.2.4.2. Tarım alanları 48

2.2.4.3. Tarım ürünlerinin havzadaki 28 yerleĢim alanına dağılımı 48

2.2.4.4. Havzadaki sulu tarım alanlarının sulama suyu ihtiyacı 55

2.2.5. Kumluca merkezi ile beldeleri ve köylerinde nüfusun değişimi 55

2.2.5.1. Kumluca ve çevresinde yerleĢimin tarihi geliĢimi 55

2.2.5.2. Kumluca ve köylerinde nüfusun değiĢimi 56

3. ALAKIR HAVZASINDA NEHĠR TĠPĠ HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI (HES) 57

3.1. Alakır Barajı, Alakır HES ile Toçak hes 57

3.2. Alakır Havzası’nda HES’ler ve akış miktarı 57

3.3. Dağ Alabalığının (Büyük Benekli Alabalık-Salmo trutta macrostigma) 60

yaşama ortamındaki suyun derinliği ve akış hızı ile uyum ilişkisi

3.4. dereye bırakılacak su miktarının belirlenmesi yöntemleri 67

4. DOĞAL SĠT ALANI KONUSU 72

5. KAMU YARARI VE ÜSTÜN KAMU YARARI DEĞERLENDĠRMESĠ 73

6. SONUÇ 75

6.1. Alakır Havzası’nın özellikleri ile ilgili sonuçlar 75

6.2. Alakır Havzası ve çevresinde ortalama sıcaklık, yağışlar ve buharlaşma 75

ile ilgili sonuçlar

6.3. Alakır Havzası’nda tarım, meyvacılık, seracılık ve nüfus ile ilgili sonuçlar 76

6.4. Alakır Çayı’nda tatlı su ekosistemlerinin devamlılığı ile ilgili sonuçlar 76

6.5. Alakır Çayı’nı su geliri ile ilgili sonuçlar 77

6.6. Alakır Çayı Havzası’nda sulama suyu ihtiyacı ile ilgili sonuçlar 77

6.7. Alakır Havzası’nda yapılması planlanan nehir tipi hidroelektrik santralları (HES) 77

6.8. Doğal Sit Alanı konusu ile ilgili sonuçlar 78

6.9. Alakır Havzası’ndaki halkın su kullanım hakkı ve üstün kamu yararı ile 78

ilgili sonuçlar

KAYNAKLAR 79

-III-

HARİTALAR Sayfa

nu.

HARĠTA 1. ALAKIR ÇAYI HAVZASI 8

HARĠTA 2. ALAKIR HAVZASI VE ÇEVRESĠNDE JEOLOJĠK YAPI ĠLE 46

TOPRAKLARIN OLUġTUĞU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR

HARĠTA 3. ALAKIR HAVZASINDAKĠ YERLEġĠM YERLERĠ VE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ TARIM ÜRÜNLERĠ 53

HARĠTA 4. ALAKIR HAVZASINDAKĠ YERLEġĠM YERLERĠ VE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ TARIM ÜRÜNLERĠ VE 61

HAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI

UYDU GÖRÜNTÜSÜ

UYDU GRNT. KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDAĞLARI 9

KESĠTLER

KESĠT 1. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE YÜKSELTĠ/ĠKLĠM KUġAKLARI 5

ĠLE YÖRELERDEKĠ YAĞIġ VE SICAKLIK ĠLĠġKĠLERĠ

KESĠT 2. ALAKIR ÇAYI HAVZASI 8

KESĠT 3. ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE – ALAKIR ÇAYI – TEKEOVA DAĞI KESĠTĠ 10

KESĠT 4. ALAKIR HAVZASINDA SĠRKEN DAĞI-ALAKIR ÇAI-TAHTALI DAĞ KESĠTĠ 11

TABLOLAR

TABLO 1. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI 7

TABLO 2.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA 16

YAĞIġ MĠKTARLARIVE YAĞIġ MĠKTARININ 100 m’lik YÜKSELTĠ ARTIġINA GÖRE DEĞĠġĠMĠ

TABLO 2.2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE DENĠZ ETKĠSĠ ALTINDAKĠ ARAZĠDE 17

ORTALAMA YAĞIġLAR ĠLE SAĞANAK YAĞIġ MĠKTARLARI VE ORANLARI

TABLO 3. FĠNĠKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIġLARIN (> 70 mm) 1985-2008 DÖNEMĠNDE AYLARA DAĞILIMI 20

TABLO 4. FĠNĠKE’DE AYLIK VE YILLIK YAĞIġ MĠKTARLARI (1985-2008 DÖNEMĠ) 21

TABLO 5. ANTALYA’DA GÜNLÜK (mm/24 saat) SAĞANAK YAĞIġLARIN 1985-2008 DÖNEMĠNDEKĠ DURUMU 31

TABLO 6. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIġ MĠKTARLARI (1985-2008) 32

TABLO 7. KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI 38-39

TABLO 8. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°) VE AÇIK SU YÜZEYĠNDEN ORTALAMA BUHARLAġMA (mm/m²) 40

DEĞERLERĠNĠN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ

TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIġ, AÇIK SU YÜZEYĠNDEN BUHARLAġMA VE 41

POTANSĠYEL EVAPOTRANSPĠRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERĠNĠN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ

TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZĠ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , ÜRETĠM VE DEĞERĠ 49

TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETĠLEN ALANLAR, ÜRETĠM VE DEĞERĠ 50

TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETĠLEN ALANLAR, ÜRETĠM VE DEĞERĠ 50

TABLO 13. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKĠ 28 YERLEġĠM YERĠNDE YETĠġTĠRĠLEN TARIM ÜRÜNLERĠNĠN 51

YETĠġTĠRMEDEKĠ ÖNEM DERECELERĠNE GÖRE SIRALANIġI VE YETĠġTĠRME ORANLARI 52

TABLO 14. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKĠ 28 YERLEġĠM YERĠNDE 2010 YILI ĠTĠBARĠYLE YETĠġTĠRĠLEN TARIM 52

ÜRÜNLERĠNĠN YETĠġTĠRMEDEKĠ ÖNEM DERECELERĠNE GÖRE SIRALANIġI VE YETĠġTĠRME ORANLARI

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAKĠ TARIM ÜRÜNLERĠNĠN 28 YERLEġĠM YERĠNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI 54

TABLO 16. KUMLUCA ĠLÇESĠ / ALAKIR HAVZASI NÜFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEĞĠġĠMĠ VE 58

ERKEK / KADIN NÜFUS SAYILARI/ORANLARI ĠLE HAVZADAKĠ KÖYLERDEN GÖÇ OLAYININ ĠNCELENMESĠ

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAĞIġ/AKIġ ĠLĠġKĠSĠ ĠLE 65

KARAĞAÇ KAYNAKLARINDAKĠ DEBĠ’YE GÖRE HAVZAYA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARININ HESABI

TABLO 18. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN 68

YAġAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU

TABLO 19. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN 68

YAġAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERĠNLĠĞĠNE UYUMU

TABLO 20. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLĠK VE YETĠġKĠNLĠK ÇAĞLARINDA 70

VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERĠNLĠKLERĠNE UYUM ORANLARI

-IV-

Sayfa

ŞEKİLLER nu.

ŞEKİL 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ 6

ŞEKİL 2.1. ORMANIN ÖLÜ ÖRTÜSÜ, ORMAN TOPRAĞININ GÖZENEK ÇAPLARI,YAĞIŞ SUYUNU SIZDIRMASI 12

VE KİREÇ TAŞINDAKİ ÇATLAK SİSTEMİNİN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMESİ

ŞEKİL 2.2. KİREÇTAŞI ANAKAYASINDAN OLUŞMUŞ ORMAN TOPRAĞINDA YAĞIŞ SULARININ SIZMASI 13

VE TAHTALI DAĞ’DA SEDİR ORMANLARI

ŞEKİL 3.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI 16

ŞEKİL 3.1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YAĞIŞLAR VE ORANLARI 17

ŞEKİL 4. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 18

ŞEKİL 5. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK YAĞIŞLARIN (mm) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 19

ŞEKİL 6. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI 20

ŞEKİL 7.1. FİNİKE’DE EKİM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 22

ŞEKİL 7.2. FİNİKE’DE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 23

ŞEKİL 7.3. FİNİKE’DE ŞUBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 24

ŞEKİL 7.4. FİNİKE’DE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI (1985-2008 DÖNEMİ) 25

ŞEKİL 8. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 29

ŞEKİL 9. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 30

ŞEKİL 10. ANTALYA’DA GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1994-2006 DÖNEMİNDE ARTIŞA DİKKAT) 31

ŞEKİL 11.1. ANTALYA’DA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI 33

ŞEKİL 11.2. ANTALYA’DA XII. VE I. AYDAKİ TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI 34

ŞEKİL 11.3. ANTALYA’DA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI 35

ŞEKİL 11.4. ANTALYA’DA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI 36

ŞEKİL 12. ANTALYA İLE FİNİKE’DE 1985-2007 DÖNEMİNDEKİ GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA GÖRE DEĞİŞİMİ 37

ŞEKİL 13. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²) 40

DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

ŞEKİL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE 41

POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

ŞEKİL 15.1. BÜK’TE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 43

ŞEKİL 15.2. BÜK’TE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ 44

ŞEKİL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI 49

ŞEKİL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTİNLİK, MEYVALIK, SEBZELİK VE DİĞER TARIM ALANLARI 49

ŞEKİL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI 50

ŞEKİL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI 50

ŞEKİL 20. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMI 54

ŞEKİL 21. KUMLUCA VE KÖYLERİNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NÜFUSUN 1975-2007 ARASINDAKİ DEĞİŞİMİ 59

ŞEKİL 22. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 İLE 2007 YILLARINDAKİ NÜFUSUN VE 60

ERKEK / KADIN ORANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

ŞEKİL 23. ŞEKİL 23. BİR DEREDE HİDRO ELEKTRİK SANTRALI KURMAK İÇİN ÖNCE DOĞAL BİR SU EKOSİSTEMİ OLAN DERE İLE 63

DERENİN ÇEVRESİNDEKİ TARIM VE YERLEŞME ALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU İHTİYACI İLE

DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ CANLILARIN BESİN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMASI GEREKİR.

ŞEKİL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPE–ALAKIR ÇAYI–TEKEOVA DAĞI KESİTİ) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKİLERİ 64

ŞEKİL 25. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN 69

AKARSUYUN DERİNLİĞİNE VE HIZINA UYUMU

ŞEKİL 26. ŞEKİL 26. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN 71

AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI

ŞEKİL 27. SUYA BAĞLI OLAN DOĞAL EKOSİSTEMLER İLE SULU TARIMIN VE BUNDAN GEÇİNEN HALKIN YAŞAMA HAKKI VE DEVAMLILIĞI, 74

TİCARET VD. İŞLEVLER İLE TARIM ÜRÜNLERİNDEN BESLENEN İNSANLARIN BESLENME / YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI

AÇISINDAN KAMU YARARI İLE ÜSTÜN KAMU YARARI KAPSAMININ KARŞILAŞTIRILMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

-V-

1.GĠRĠġ

Alakır Çayı Havzasındaki sedir ormanlarında 1982 yaz aylarında bir sedir araĢtırması

yapmıĢtım. Kumluca Orman ĠĢletme Müdürü RuĢen KarakuĢ Dibek Ormanının alt kesiminde

1100 m yükseltide 3 baraka yaptırmıĢtı. ÇalıĢmaya katılan 6 öğrencim barakalardan birinde

yatıyorlar, birinde yemek yeyip, oturuyorlardı. Üçüncü baraka mutfaktı. AĢçı da burada

yatıyordu. Bir ay süre ile Bey Dağlarının sedir ormanlarının dik yamaçlarında örnek alanları

seçip, ağaçların çap ve boylarını ölçüp, kestiğimiz örnek ağaçların gövde analizlerini yaptık.

Yardımcılarımız Aza Mehmet (Mehmet Okur) ile birkaç iĢçiydi. ĠĢçiler toprak çukurlarını

kazıyorlar, Aza Mehmet te boyundan uzun bir motorlu testere ile ağaçları kesip,

iĢaretlediğimiz kesitleri alıyordu. Ölü örtü, toprak ve yaĢına göre sedir ibre örnekleri ile gövde

kesitlerini alıyorduk. Arada Gödene Bölge ġefi Mehmet Acar da yardımımıza geliyordu. Zor

bir çalıĢmaydı. Arazinin sarplığından dolayı her gün yüklerimizle dağ tırmanıĢı yapıyorduk.

Aza Mehmet benimle aynı yılda, ayni ayda ve ayni günde doğmuĢtu. Üç sınıflı ilkokuldan

mezundu (Eskiden köylerde 3 sınıflı ilkokullar vardı). Ama çok zeki ve yetenekli bir insandı.

Öğrencilerimi bu konuda uyarmıĢtım. Biz fırsatını bulmuĢ okuyabilmiĢtik. Ama Alakır

Mahallelerinin 3 sınıflı ilkokulundan mezun yetenekli Mehmet ancak köy ihtiyar heyetinde

aza olabilmiĢti. Aza Mehmet’i hatırladıkça; o yıllarda Alakır Havzasındaki dağın sarplığında

çalıĢarak, yaylalarında hayvancılık yaparak, kıl çadırlarda çul üstünde yatarak ekmeklerini

kazanmağa, ailelerini geçindirmeğe çalıĢan gayretli insanlarımızı düĢünürüm.

Bu çalıĢmada Ambar Katran adını verdikleri çok yaĢlı bir dev sedir ağacını da ölçmüĢtük.

Bu ağacın yaĢının 2200 kadar olabileceğini hesaplamıĢ ve yayınlamıĢtım. Daha sonra

(1985’te) Avusturya’dan Prof. Dr. Hannes Mayer’i Ambar Katran’a çıkardım. Ambar

Katran’ın yaĢını nasıl hesapladığımı anlattım. Hesabımı ve bulduğum yaĢı onayladı. Hannes

Mayer Alp Dağlarında ve Türkiye ormanlarında yıllarca araĢtırmalar yapmıĢ olan tecrübeli bir

silvikültürcü idi.

Ekoloji alanında çalıĢanlar için araĢtırma konuları bitmez ve tükenmez. Ancak orman

ekolojisi alanında çalıĢmak arazide ölçme yapmak ve örnek almakla bitmez. Ölü örtü ve

toprak analizleri, ibre veya yaprak analizleri, ağaçların beslenme büyüme iliĢkilerinin ortaya

konulabilmesi için gövde analizleri, ormanların tür bileĢimleri, iklim özellikleri ve bu

özelliklerin arazinin yapısına göre değiĢimleri, yetiĢme ortamı karakteristiklerinin

belirlenmesi ve bulgularla iliĢkilendirilmesi için zaman, gayret ve sabır gerekir. Bey

Dağlarındaki sedir araĢtırmalarına baĢladığım 1981’den beri 30 yıl geçti. Bu süre içinde her

fırsatta Bey Dağlarına tırmandım ve araĢtırmalarıma devam etmeğe çalıĢtım.

Biz dağlarımızın sakinliğinde araĢtırmalarımızı yapmağa çalıĢırken birileri de dağlarımızı,

sularımızı, insanlarımızın geçim kaynaklarını ele geçirmeğe kalkıĢtı. Ankara’da 1-5.10.1993

tarihinde yapılan Türkiye 1. Ormancılık ġurasında Ferruh AtbaĢoğlu (Yargıtay 20. Hukuk

Dairesi BaĢkanı 1991-2004) ormanların özelleĢtirilmesi konusundaki bildirisinde Ģöyle demiĢti;

“Ey ormancılar ve Şuraya katılanlar; eğer ormanların özelleştirilmesi yönünde bir karar

alırsanız, yakın gelecekte dağlarımızda yabancı bayrakların dalgalandığını görürsünüz. İşte o

zaman Türklük gururunuz, insanlık onurunuz rencide olmazmı? Vicdanınıza hesap

verebilirmisiniz? İyi düşününüz ve ormanların Vatan toprağı olduğunu unutmayınız.”.

Bazılarının aksi yöndeki gayretlerine rağmen, bizler hep birlikte bu düĢüncelerle o Ormancılık

-III-

-1-

ġurasında ormanların özelleĢtirilmesi yolunda bir karar çıkmasını önlemiĢtik. Bu defa

dağlarımızdaki sularımızı ele geçirmek ve musluğa bağlamak için önce Doğu Karadeniz

Bölümünde Fırtına Deresi Havzası’nda baĢlatılan saldırı, kısa zamanda bütün ülkeye

yaygınlaĢtı. Tabii olarak Alakır Havzası da bu saldırıdan nasibini aldı.

Nehir tipi hidroelektrik santralları ile doğal ekosistemlerin dengesini bozmadan ve o suyu

kullanan insanların haklarını gasp etmeden yerel ihtiyaçları karĢılamak için elektrik

üretilmesine kimsenin itirazı olamaz. Ancak Fırtına Deresi’nde kurulmak istenen HES’in

kapsamını ve etkilerini inceleyip, sarp arazideki uygulamaları gördüğümde; yapılmak istenen

HES’lerin doğal ekosistemlerin dengesini bozmak bir yana, tamamı ile yok edeceğini

kavradım. Nehir tipi HES’lerde kullanılan planlama yöntemi ve arazideki uygulamaları bizim

derelere uymayan bir yöntemdir. Bu HES giriĢimlerinde kullanılan planlama ve uygulamalar;

bir su kaynağının devamlılığını sağlayıcı ve koruyucu olmayıp, o su ekosisteminde yaĢayan

canlılar ile suyu kullanan insanlarımızı yok edici nitelikte bir soykırımdır.

HES’lerin yapılmağa kalkıĢıldığı, akarsuların yataklarının kurutulduğu havzalarda yaĢayan,

o su ile tarlasını, bahçesini, meyvalığını sulayan, ürettiği ile insanlarımızı besleyen, ailesini

geçindirmeğe çalıĢan insanlarımız. O insanlarımızın, orman ağaçları, ormanda yaĢayan

hayvanlar, çiçekler, böcekler, derede yaĢayan balıklar kadar değeri yokmudur? Türkiye

Cumhuriyeti’nin dağları, ormanları, toprakları, akarsuları ve diğer kaynakları ile zenginlikleri

bir sömürgeye mi aittir? Türkiye bir “Haçlı saldırısına” veya burayı “Dar-ül Harb” ilân

edenlerin saldırısına boyun eğecekmidir? Türk böyle bir saldırıya boyun eğmez. Ama günlük

olayların ve geçim çabalarının içinde uğraĢan sade insanlarımız bu türlü giriĢimlerin amacı ve

kapsamı hakkında bilgi ve fikir sahibi değillerse…. Çamlı HemĢin’liler saldırıyı erken fark

etmiĢler ve ayağa kalkmıĢlardı. Ya ötekiler? Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim yerinde

bahçeleri, meyvalıkları, seraları, hayvanları ile gecesini gündüzüne katan sade insanlarımız

gelen tehlikenin farkına varabilirlermiydi? Doğu Karadeniz Bölümünde kıyamet kopmağa

baĢladığında Alakır Havzası habersizdi ve sakindi. Olay kısa zamanda duyuldu ve duyuruldu.

TaĢ ocakları için baĢlatılmıĢ olan direnme, nehir tipi HES’leri de kapsamına aldı.

Elde ettiğim bilgileri yılların birikimi ile derleyip, irdeleyip ve değerlendirmek, vardığım

sonuçları ilgililere sunmak gerektiği kanaatindeyim. Bey Dağları’nda benimle çalıĢan yürekli

insanlar, onların çocukları ve torunları birkaç evlek tarlalarında, meyvalıklarında, seralarında

çalıĢıyorlar. Ürettiklerini Türkiye’nin her yanına gönderiyorlar. Göç etmiyorlar. Yerlerinde

çalıĢıp, geçiniyorlar. Bu insanları o dağların arasında tutan Alakır Çayının suyudur. Suyu HES

türbinine akıtmak için tünele (veya kanala) alırsanız, vadi susuz kalır. Ġnsanlar da üretim

yapamazlar ve göçerler.

Burada bir “üstün kamu yararı” değerlendirmesi söz konusudur. Üstün kamu yararı; (1)

Ulusal güvenlik, (2) Kamu güvenliği, (3) Kamu sağlığı konularında, kamu yararına olan

diğer iĢlemlerin veya eylemlerin üzerindedir. Alakır Havzası’nda yapılmağa kalkıĢılan

HES’leri orada yaĢayan insanlarımızı göçe zorlamak giriĢimi olduğunun farkındamısınız? Bu

eylem hangi kamu yararına sığdırılabilir? Atatürk’ün dediği gibi; “Mevzuu bahis olan eğer

vatan ise, gerisi teferruattır.”

-2-

-2-

2. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ ĠÇĠNDE ALAKIR HAVZASI

Türkiye’nin coğrafya bölgeleri ve bölümleri sınıflandırmasında Akdeniz Bölgesi; (1) Batı

Akdeniz Bölümü, (2) Doğu Akdeniz Bölümü, (3) Göller Bölümü olmak üzere 3 bölüme

ayırtedilmiĢtir. YetiĢme ortamı bölgesel sınıflandırması daha ayrıntılıdır. Akdeniz

Bölgesindeki coğrafya bölümleri “yetiĢme ortamı bölgeleri grubu” olarak tanımlanmıĢ ve

içinde farklı yetiĢme ortamı bölgeleri ayırtedilmiĢtir (Kantarcı, M. D. 1983-1990).

2.1. BATI AKDENĠZ YETĠġME ORTAMI BÖLGELERĠ GRUBU

Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgeleri Grubu batıda Dalaman Çayı vadisinden baĢlayıp,

doğuda Anamur Burnu/Tatlısu Nehri vadisine kadar uzanır. Kuzeyde Göller Bölgesi ile Ġç

Anadolu Bölgesi ile sınırlanır. Bu grup; deniz etkisini alan arazi ile dağların arasında kalan

arazi ve Akdeniz ardı arazisi olmak üzere 3 yetiĢme ortamı bölgesine ayrılmıĢtır.

(1) Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgesi (Deniz etkisi altındaki arazi),

(2) Akdeniz Ġç YetiĢme Ortamı Bölgesi (Deniz etkisi alamayan arazi)

(3) Batı Akdeniz Ardı YetiĢme Ortamı Bölgesi

Batı Akdeniz YetiĢme Ortamı Bölgesi Toros Dağlarının batı bölümünün Akdeniz’e bakan

yamaçlarını ve bu yamaçlara gömülmüĢ derin akarsu havzalarını kapsamaktadır. Bölge genel

olarak güneye eğimli bir yapıdadır. Ancak derin vadilerin dik yamaçları güneydoğu ve doğu,

güneybatı ve batı bakılıdır. Bu bakı farklarından ötürü deniz etkisinin alınıĢı, yağıĢ miktarları,

güneĢlenme süresi ve Ģiddeti de farklıdır. Yükseltiye bağlı iklim değiĢikliği ile oluĢmuĢ

“yükselti/iklim kuĢakları” içinde bakı farklarına bağlı yetiĢme ortamı birimlerini de ayırmak

gerekmektedir (Kesit 1).

Akdeniz Bölgesinde yağıĢ yükseltiye bağlı olarak önce artar, sonra azalmağa baĢlar (ġekil

1). Sıcaklık değerleri ise yükselti arttıkça her 100 m’de 0,5 C° kadar azalır (Sıcaklık farklarını

kavrayabilmek için yeterince ölçme yoktur). Deniz etkisi altındaki yamaçlarda iki sis kuĢağı

oluĢur. Orta Kızılçam kuĢağındaki sis oluĢumu belirgindir. Bu kuĢak yağıĢların da arttığı

kuĢaktır. Daha yukarıda Orta Sedir KuĢağında uygun hava hallerinde sis oluĢur. Orta Sedir

KuĢağında oluĢan sis burada iklimin de daha nemlice olmasını sağlar (Kesit 1). Meteoroloji

istasyonlarının yetersizliğini ormanların ve diğer bitki toplumlarının tür bileĢimlerini

inceleyerek, yükselti/iklim kuĢaklarını ve bakı farklarına göre iklim özelliklerindeki

değiĢimleri belirlememiz mümkün olmuĢtur (Kesit 1,Tbl.1.).Ancak ormanların tahrip edilmesi

tür bileĢimlerinin de bozulmasına sebep olabilmektedir. Ayrıca yetiĢme ortamının anakaya ve

toprak özelliklerinin de yeterince değerlendirilmesi gerekmektedir. Bütün bunlar da

yetmeyebilir. Bu defa ağaçların farklı yükselti/iklim kuĢaklarında beslenme /büyüme

iliĢkilerini de araĢtırmak gerekmektedir. Bey Dağlarındaki sedir araĢtırmalarımızda bütün bu

incelemeler, analizler ve değerlendirmeler yapılmıĢtır (Bkz. Kantarcı, M.D. 1985 ve 2008).

Akdeniz Bölgesi’nde Toros Dağları esas itibariyle karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından

oluĢmuĢtur. Kireç taĢları derin çatlaklı yapılarından dolayı yağıĢ sularını yeraltına sızdırmakta

ve denize ulaĢtırmaktadırlar (Düdenler). Bu sebeple karstik arazide yağan yağıĢ ile yüzeysel

akıĢa geçen su miktarı arasında önemli farklar vardır. YağıĢ sularının toprağa sızması ve

-3-

anakayanın çatlaklı yapısına ulaĢmasında ormanların ve orman topraklarının etkisi çok

önemlidir. Akdeniz Bölgesinde ormanların devamlılığı, toprakların koruması ve geçirgenlik

özelliklerini sağlaması, kireç taĢı anakayasının çatlaklı yapısı yağıĢ/akıĢ düzenini önemle

etkilemektedir (ġekil 2.1. ve 2.2.).

2.2. ALAKIR ÇAYI HAVZASI

2.2.1. ALAKIR ÇAYI HAVZASININ SINIRLARI VE YAPISI

Alakır Çayı Havzası kuzeyde Gökgedik Tepe, Karatufan Tepe, Bakırlı Dağ ile Yazır

Havzasından ayrılmaktadır. Batıda kuzeyden güneye doğru; SavaĢ Tümseği Tepe, Eren Tepe

(2763 m), Yıldırım Çukuru BaĢı, Ziyaret Tepe (2833 m) Kartal Tepe (2640 m), KuĢyolu

Tepe, Kanlıca Tepe, Kızlar Sivrisi (3086 m), Kudret Gölü, Sarıkaya Yarları, Sirken Dağı

(1680 m), Kır Tepe (1495 m), Toçak Tepe ( 1223 m) ile Havza sınırlanmaktadır. Doğuda

kuzeyden güneye doğru; Düz Bel, Ala Dağ, Asar Dağı, Kepez Dağı ile Çakırlar Havzasından

ayrılır. Doğu sınırı Tekeova Dağı (2164 m), Açıkkır Tepe (2070 m), Gödene Yaylası, Görece

Dağ, Yangılı Tepe, Eren Tepe, Belen, ġapĢal Dağı üzerinden Karayüz Sırtından denize ulaĢır

(Harita 1, Uydu Görüntüsü 1, kesit 2).

Alakır Çayı kuzeyden güneye 61,8 km (KuĢ uçuĢu) olup, Havzanın geniĢliği Kartal Tepe-

Teke Ova arasında 14,4 km, Sirken Dağı-Gödene Yaylası arasında 21,6 km’dir (Tahtalı Dağ

Alakır Havzası’nın dıĢında kalmaktadır). Alakır Havzası Toros Dağlarının içine dik yamaçlı,

dar ve uzun bir vadi olarak gömülmüĢ durumdadır (Kesit 3 ve 4).

Alakır Çayı güneyde Salur Dağı ile Toçak Dağı arasındaki Dere Boğazından geçerek

Hasköy ile YarbaĢı Köyünün batısından Finike Körfezine ulaĢır. Çayın Dere Boğazından

çıktığı yerde yapılmıĢ olan Kırkgöz Köprüsü’nün (Eski Lymra Köprüsü) kemerli gözleri çayın

getirdiği materyal ile dolup, tıkanmıĢtır. Çay eski yatağını değiĢtirerek, Dağdibi kaynağından

çıkan Göksu Çayının yatağına girmiĢtir (Harita 1).

-4-

M. DOĞAN KANTARCIM. DOĞAN KANTARCI

KESİT YILLIK DEĞERLER DÖRT YAZ AYI DEĞERLERİ OCAK AYI DEĞERLERİ

ORTALAMA ORTALAMA KARLA GÜNLÜK İKLİM ORTALAMA ORTALAMA NEM ORTALAMA ORTALAMA NEM

YÜKSELTİ m SICAKLIK YAĞIŞ KAPLI EN YÜKSEK TİPİ SICAKLIK YAĞIŞ ORANI SICAKLIK YAĞIŞ ORANI

3086 KIZLAR SİVRİSİ C: mm GÜN YAĞIŞ C: mm SAAT 14.00 C: mm SAAT 14.00

SAYISI VE AY % %

> 2500 > 2500 YÜKSEK KIR (ALP) KUŞAĞI

2500

2400

2300

2200

2100

2000 2000-2500 ORMAN ÜSTÜ KIR KUŞAĞI

1900

1750-2000 1.1.6. SEDİR ÜST KUŞAĞI

1800

1750

1700

1500-1750 1.1.5. SEDİR ORTA KUŞAĞI (YAKLAŞIK ASLANKÖY) 10,4 814 52 XI/56 N 19,3 98 46 0 117 71

1600

1500

1400

1300 1000-1500 1.1.4. KIZILÇAM- SEDİR KUŞAĞI 11,5-12,5 1350-2160 2-21 XI/1O2-XII/113 ÇN 20,7-22,5 67-87 28-45 1,6 - 3,1 154-505 66-78

1200-1500 m 1.1.4.1. SEDİR ALT KUŞAĞI

1200 1000-1200 m 1.1.4.2. KIZILÇAM ÜST KUŞAĞI

1100

1000 1.1.3.1. NİF KÖY - GÖDENE YÖRESİ 13,4-14,1 897-1564 XII/108-185 N - ÇN 50 - 85 3,2 - 6,8 154-432

1.1.3.2. TAHTALI DAĞLARI DOĞUSU - BÜK YÖRESİ 568

900 1.1.3.3 AŞAĞI GÖKDERE-KOVADA YÖRESİ 12,5-14,1 744-1382 2 -10 90 -100 YN-N-ÇN 21,6-23,1 87-183 2,5 - 3,5 140-246

500-1000 1.2.3. KIZILÇAM ORTA KUŞAĞI 1.2.3.4. KÖPRÜ ÇAY VADİSİ YÖRESİ 16,5 1797 ÇN

800 (1) DOĞU BAKILI YAMAÇLAR ALT YÖRESİ

(2) BATI BAKIL YAMAÇLAR ALT YÖRESİ

700 1.1.3.5. İBRADI (AYDIN KENT) - KÖPRÜLÜ YÖRESİ 12,0-13,6 1380-2188 ÇN 40 - 70 1,8 - 7,0 310-505

600

500

400 1.1.2.1. DALAMAN-KOCA ÇAY-ALAKIR ÇAYI YÖRESİ 16,0-18,0 900-1250 0,1 - 0,2 X,XII,II/87-178 YN-N-ÇN 27 - 60 7,5 - 10,5 164-293

100 - 500 1.1.2. KIZILÇAM ALT KUŞAĞI 1.1.2.2. ANTALYA-ANAMUR YÖRESİ 16,5-18,5 1100-1800 IX,XII,II/94-303 N - ÇN 14 - 84 9,0 - 10,0 246-417

300

200

100 1.1.1.1. MARMARİS-EŞEN YÖRESİ 18,0-19,0 1000-1250 X,XI,XII/375 YN-N-ÇN 25,3-26,4 22 - 45 42 - 63 9,5 - 10,6 226-280 60 - 76

1.1.1.2. KALKAN-FİNİKE YÖRESİ 20,0 850-1000 XII-II/150 YN - N 26,4-26,7 15 - 30 42 - 47 10,1-12,6 210-260 50

0 1.1.1.3. FİNİKE KUMLUCA YÖRESİ 18,6 900-1050 I / 206 N 25,6 17 - 19 50 11,3 280-330 63

< 100 m 1.2.1. KIYI KUŞAĞI 1.1.1.4. KEMER-ÇAKIRLAR YÖRESİ 18,5-19,0 1490-1570 XII / 387 ÇN 26,6 28 - 41 57 10,1-11,3 295-337

1.1.1.5. ANTALYA YÖRESİ 18,0 -19,0 900-1100 XI-XII-I/90-332 N 26,6 28 - 41 57 10,0-10,5 195-244 60

1.1.1.6. MANAVGAT-DEMİRTAŞ YÖRESİ 18,0-19,0 1000-1300 I-II / 71-204 N 25,6-25,7 30 - 32 56 - 64 10,5-11,6 210-310 58-62

1.1.1.7. GAZİPAŞA-ANAMUR YÖRESİ 19,0-20,0 800-1050 X / 169 YN-N 26,9 18 - 32 54 11,7 163-221 63

KIR KUŞAĞI

ÜST SEDİR KUŞAĞI

ORTA SEDİR KUŞAĞI

ALT SEDİR KUŞAĞI

ÜST KIZILÇAM KUŞAĞI

ORTA KIZILÇAM KUŞAĞI

ALT KIZILÇAM KUŞAĞI

KIYI KUŞAĞI

ÜST SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

ORTA SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

ALT NEM / SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

M.DOĞAN KANTARCI

KESİT 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YÜKSELTİ/İKLİM KUŞAKLARI İLE YÖRELERDEKİ YAĞIŞ VE SICAKLIK İLİŞKİLERİ

KIR KUŞAĞI

ÜST SEDİR KUŞAĞI

ORTA SEDİR KUŞAĞI

ALT SEDİRKUŞAĞI

ÜST KIZILÇAM KUŞAĞI

ORTA KIZILÇAMKUŞAĞIORTA SİS VEYAĞIŞ KUŞAĞI

ALT KIZILÇMKUŞAĞI

KIYI KUŞAĞI

ÜST SİS KUŞAĞI

ALT SİS VE YAĞIŞ KUŞAĞI

-5-

M. DOĞAN KANTARCI

814 ASLANKÖY817 ÇAMKUYUSU

943 GÖKTEPE

AKSEKİ 1350

1367 CEVİZLİ İBRADI 2128

895 SÜTÇÜLER1564 NİF KÖY1382 KOVADA

1380 GÜNDOĞMUŞGÖDENE1373744 BUCAK

1923 KÖPRÜLÜ897 GÖLCÜK(ACIPAYAM)

1249 ÇUBUKLU (NARLI)

1797 BEŞKONAK1101 DÖŞEMEALTI

1395 KARACAÖREN (MELLİ)ÖRENKÖY 9021039 KASABAGÖKBÜK 915

1192 EŞEN 1407 OYMAPINAR1099 TAŞAĞILGEBİZ 890GAZİPAŞA 796

1257 MARMARİS

890 DEMRE

1491 ÇAKIRLAR

1288 MANAVGATKALKAN 846 1571 KEMER30

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

0 50 100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

600

650

700

750

800

850

900

950

1000

1050

1100

1150

1200

1250

1300

1350

1400

1450

1500

1550

1600

1650

1700

1750

1800

1850

1900

1950

2000

2050

2100

2150

2200

2250

YÜKS

ELTİ

m

YAĞIŞ mm

ŞEKİL 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞIN YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ

KUMLUCA1046

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 1. BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ YÜKSELTİYE GÖRE DEĞİŞİMİ(Çamkuyusu Bey Dağlarının kuzey bakılı yamaçlarında, Aslanköy ise Doğu Akdeniz Y.O.Bölgesinde güney bakıda bulunmaktadır.İki istasyon da 1650 m yükseltide olup, yağış miktarları aynıdır. Karşılaştırma yapılabilmesi için grafikte yer verilmiştir.)

-6-

TABLO 1. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE

AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI

(KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ GELĠġEREK SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI "SEKUNDER MAKİ" OLUġTURMAKTADIRLAR)

ÖRNEK ALANLAR VE BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI (%)

TÜRLER YÜKSELTĠ m 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

1. Cedrus libani (Sedir Ağacı) 5 20 20 80 80 70 80 80 80 80 80 70 80 80 80

2. Thymus sp. (Kekik) 15 4 4

3. Menta sp. (Dağ Nanesi) 7 4 4 4

4. Achantolimon olivieri 4 7 30 4 4 4

(Kar Kirpisi-Çoban Yastığı)

5. Daphnea oleoides 2 4 10 2 2

(Zeytin yapraklı Sırımbağı)

6. Peonia mascula (ġakayık) 10 30 10 10 7 7

7. Cotoneaster nummularia 15 12 4 4

(Patlangaç çalısı)

8. Berberis creticus 2 12

(Hanımtuzluğu - Karamuk)

9. Juniperus foettidissima 12 15 2

(Kokulu Ardıç)

10. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen) 30 35 35

11. Sobus torminalis (Kuş Üvezi) 1 1 2 1

12. Acer hyrcanum 4 1 4 4 2 4 10 10

(Toros Akçaağacı)

13. Populus tremula (Dağ Kavağı) 1 2

14. Verbascum orientale (Sığırkuyruğu) 1 30 30

15. Quercus infectoria (Mazı Meşesi) 4 1 1

16. Asparagus acutifolius 4 2

(Dikenli KuĢkonmaz)

17. Cistus villosus (Pembe çiç.Laden) 4 2 2 4 4

18. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç) 1 4 1 1

19. Juniperus oxycedrus ssp.oxyced.

(Katran Ardıcı) 2

20. Crateagus monogyna (Akdiken) 4

21. Phlomis fruticosa (Çalba) 4 4 2 2 4

22. Pinus brutia (Kızılçam) 70 70 70 80 85 40 40 70 2

23.Styrax officinalis (Karagünlük) 15 15 15 15 30 30 30

24. Euphobia tinctoria (Boyacı

Sütleğeni)

35 35 15 15 15

25. Phyllirea latifolia (Akçakesme) 4 4

26. Vitex agnus-castus (Hayıt) 15 12 4

27. Pistacia trebinthus (Menengiç) 12 12 15 15 1

28. Daphnea gnidioides (Sırımbağı) 4 4 4

29. Spartium junceum (Katırtırnağı) 4 2

30. Cotynus coggyria (Boyacı Sumağı) 4 4

31. Nerium oleander (Zakkum) 20 4 4

32. Laurus nobilis (Defne) 20 15 4

33. Ceratonia ciliqua

(Keçiboynuzu ağacı)

4 4 15

34. Arbutus andrachnea (Sandal) 15 15

35. Myrtus comminus (Mersin) 12 12

36. Olea europea var.oleaster

(Delice)

4 4

M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kantarcı, M. D. 1998

-7-

M. DOĞAN KANTARCI

Harita Genel Md’lüğü (1944) 1/200 000 ölçekli haritasından kopyalanıp birleştirilmiştir.

Alakır çayı(Eski yatak)

KIRKGÖZ KÖPRÜSÜ

KARAMAN ÇAYI HAVZASI

KA

RA

TUFA

NTE

PE

22

50

m

ZİYARET DAĞI 2833 m

KARTAL TEPE 2640 m

ALA

KIR

HA

VZA

SI

VA

DİN

İN K

UŞ

UÇ

UŞU

UZU

NLU

ĞU

61.

8 km

GEN

EL E

ĞİM

EĞ

İM %

3,6

SİR

KEN

DA

ĞI

16

80

m

KIR TEPE 1495 m

TOÇAK DAĞI 1223 m

ALA

KIR

Brj

.

AK

DEN

İZ

M. DOĞAN KANTARCI

HARİTA 1. ALAKIR ÇAYI HAVZASI KESİT 2. ALAKIR ÇAYI HAVZASI

-8-

DEREKÖY

ALAKIR

ALAKIR

ALAKIR

TOCAK

KOZDERE

ÇAYAĞZI

GÖRCE (KÜRCE)

M. DOĞAN KANTARCI

UYDU GÖRÜNTÜSÜ 1. BEYDAĞLARI VE ALAKIR HAVZASI

UYDU GÖRÜNTÜSÜ 1. KUMLUCA, ALAKIR HAVZASI, BARAJ VE BEYDAĞLARI

ÇALTI

DİBEK ORMANI

ALAKIR BARAJI

SALUR

KARTAL TEPE2610 m

KARACAÖREN

TA

HT

ALI D

AĞ

23

75

m

GÖDENE(ALTINYAKA)

ALAKIR ÇAYI

ZİYARET TEPE2833 m

DEREİÇİ

KOZAĞACIKÖYÜ

ŞIRALI

GÖMBEYAYLASI

GÖRECE DAĞ

ASAR TEPE

KIRKDİREK

GO

OG

LE E

AR

TH

20

11

GÖ

RÜ

NT

ÜS

Ü-2

01

1

K

ALA

KIR

HA

VZA

SI

KA

RA

TU

FAN

TE

PE

22

50

m

ZİYA

RE

T D

AĞ

28

33

mK

AR

TAL

TEP

E

2

26

40

mSİ

RK

EN

DA

ĞI

16

80

m

TOÇ

AK

DA

ĞI

1

22

3 m

KA

RA

MA

N Ç

AYI

H

AV

ZASI

VA

DİN

İN K

UŞ

UÇ

UŞU

UZU

NLU

ĞU

61

.8 k

m G

ENEL

EĞ

İM E

ĞİM

% 3

,6

2250 m

KIR

TE

PE

14

95

mA

LAK

IR B

rj.

GÖRCE DEREKÖYPOZAN GÖLÜ

KOZDERE

ÇAYAĞZI

TOÇAK DAĞI1223 m

KIR TEPE1495 m

SİRKENDAĞI1680 m

KÖŞKLÜ

AKPINAR YAYLASI

KERİMLER KUYUSU

KIZ

LAR

SİV

RİS

İ3

08

6 m

SAZAK

AYIBELENİ

SEYFİYE DEĞİRMENİ

KOZAĞACI

ROMA KÖPRÜSÜ

M. DOĞAN KANTARCIALAKIR ÇAYIAKDENİZ

-9-

M. DOĞAN KANTARCI

26

40

22

50

20

00

17

50

15

00

12

50

10

00

75

0

63

0

65

0

75

0

10

00

11

00

11

25

11

00

10

00

10

00

75

0

70

0 75

0

10

00

12

50

15

00

17

50

20

00

21

64

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500

2600

2700

2800

YÜ

KSE

LTİ

m

UZAKLIK m

ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR ÇAYI - TEKOVA DAĞI KESİTİ

M. DOĞAN KANTARCI

KESİT 3. ALAKIR HAVZASINDA KARTAL TEPE – ALAKIR ÇAYI – TEKEOVA DAĞI KESİTİ

KARTAL TEPE2640 m

TE

KE

OV

A D

AĞ

I2

16

4 m

ALA

KIR

ÇA

YI

ÇA

Y B

OY

U M

EY

VA

BA

HÇ

ES

İ

GÖ

LCÜ

K

SA

ZA

K

GÖ

NA

N Ç

AY

I

-10-

2-

M. DOĞAN KANTARCI

16

80

15

00

12

50

10

00

75

05

00

45

04

00

35

03

30

35

0 40

0 45

0 50

06

00 6

50

60

05

00

25

02

00

17

5 20

0 25

05

00

75

08

50

10

00

12

50

15

00

17

50

17

75

17

50

17

40

17

50

17

50

17

00 17

50 18

00 18

50

18

50

17

50

16

00

17

50

20

00

22

50

23

75

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500Y

ÜK

SELT

İ m

UZAKLIK m

ALAKIR HAVZASI SİRKEN DAĞI - ALAKIR ÇAYI - TAHTALI DAĞ KESİTİ

M. DOĞAN KANTARCI

SİR

KE

N D

AĞ

I1

68

0 m

DE

RE

KÖ

Y

ÖR

TE

KİZ

ALA

KIR

ÇA

YI

ÇA

YA

ĞZ

I

KO

ZD

ER

E

GÖ

DE

NE

YO

LU

GÖMBE YAYLASI

TAHTALI DAĞ2375 m

KESİT 4. ALAKIR HAVZASINDA SİRKEN DAĞI-ALAKIR ÇAYI-TAHTALI DAĞ KESİTİ

-11-

2-

M. DOĞAN KANTARCI

Y A Ğ I ġ

ÖLÜ ÖRTÜ

HUMUS

Ah

Bv

B - C

Cv

ANAKAYA

ÇATLAKLI KĠREÇ TAġI

TOPRAK

SIZINTI SUYU

TOPRAK

ĠRĠ GÖZENEKLĠDĠR

KĠREÇ TAġI ÇATLAKLARINDAN

SIZAN SU KAYNAKLARI, DERELERĠ

VE YER ALTI SUYUNU BESLER

SEDĠR

ORMANI

TOPRAK Ø SUYUN SIZMA HIZI VE

GÖZENEKLERİ µm GÖZENEKLERDE TUTULMA

GÜCÜ

ÇOK İRİ > 50 SU HIZLA SIZAR (> 0.05 atm)

İRİ 10 - 50 SU YAVAŞ SIZAR (0.05-0.33 atm)

ORTA 0.2 - 10 KAPİLLAR SU (0.33 - 15 atm)

İNCE < 0.2 ÖLÜ SU (> 15 atm)

ŞEKİL 2.1. ORMANIN ÖLÜ ÖRTÜSÜ, ORMAN TOPRAĞININ GÖZENEK ÇAPLARI,YAĞIŞ SUYUNU SIZDIRMASI VE KİREÇ TAŞINDAKİ ÇATLAK SİSTEMİNİN KAYNAKLARI - YERALTI SUYUNU BESLEMESİ

M. DOĞAN KANTARCI

-12-

M. DOĞAN KANTARCI

YAĞIŞ

ÖLÜ

ÖRTÜ

YAPRAK, Ç

ÜRÜNTÜ, H

UM

US

A hHUMUSLU TOPRAK

ŞEKİL 2.2. KİREÇTAŞI ANAKAYASINDAN OLUŞMUŞ ORMAN TOPRAĞINDA YAĞIŞ SULARININ SIZMASI VE TAHTALI DAĞ’DA SEDİR ORMANLARI

ORMAN TOPRAĞI :ORGANİK MADDE İLE İRİ GÖZENEKLİ,AĞAÇ VE ÇALI KÖKLERİ İLE KAVRANMIŞ,TOPRAK HAYVANCIKLARININ YUVALARIVE YOLLARI İLE İÇ YAPISI GELİŞMİŞ OLAN ORMAN TOPRAĞIYAĞIŞ SULARINI EMER VE HIZLA SIZDIRABİLİR.YÜZEYSEL AKIŞI VE SEL OLUŞUMUNU ÖNLER.

KİREÇTAŞININ TABAKALI VE ÇATLAKLI YAPISINDAN YER ALTINA SIZAN SU KAYNAKLARIN VE HAVZANIN YER ALTI SUYUNU BESLEMEKTEDİR.

BÖYLECE, ORMAN TOPRAĞI KORUR,VE ODUN ÜRETİMİ YANINDA SU ÜRETİMİ DE YAPAR.

M. DOĞAN KANTARCI

ORMANTOPRAĞIGÖZENEKLİ VE SÜZEKTİR.

KİREÇ TAŞITABAKALI VE

ÇATLAKLIDIR.

ORMAN

YOK EDĠLĠRSE,

TOPRAK TAġINIR

VE

YAĞIġ SULARI

SELLERE

DÖNÜġÜR.

M. D

OĞ

AN K

ANTA

RCI-

TAH

YALI

DAĞ

-EKİ

M 2

010

-13-

2.2.2. ALAKIR HAVZASI’NDA SICAKLIK,

YAĞIġ VE YÜKSEK YAĞIġLARIN DURUMU

Alakır Havzası’nda çok önemli iki yağıĢ ölçüm istasyonu (Kumluca ve Gödene–Altınyaka)

kapatılmıĢtır. Bu iki yağıĢölçer istasyonun 1970 yılına kadar yaptığı ölçmelere göre; ortalama

yıllık yağıĢ Kumluca’da (6 yıllık)1046,0 mm, Gödene’de (5 yıllık) 1373,2 mm’dir (DMĠ Gnl.

Md’lüğü 1974). Kumluca ve Gödene’deki aylık ortalama yağıĢ miktarları tablo 2.1. ile Ģekil

3.1.’de verilmiĢtir. Bu iki yağıĢ istasyonunun 5-6 yıllık ölçmeleri çevredeki diğer

istasyonların ölçmeleri ile karĢılaĢtırıldığında; Kumluca’da ölçülen yıllık ortalama yağıĢ ile 4

yaz ayı ortalama yağıĢ toplamı ve ocak ayı ortalama yağıĢları Finike’den biraz daha fazla

olup, Antalya yağıĢları ile denk düĢmektedir (Tablo 2.2. ve Ģekil 3.2.). Gödene 900 m

yükseltide yer aldığı için yağıĢ miktarı kıyıdaki yağıĢlardan daha fazladır.

Kumluca ile Gödene’de ölçülen ortalama yağıĢ miktarlarının arasındaki fark 327,4 mm

olup, her 100 m’lik yükselti basamağında ortalama 39 mm’lik bir yağıĢ artıĢı hesaplanmıĢtır

(Tablo 2.1.). Ġki istasyonda da 4 yaz ayındaki yağıĢ miktarları çok düĢüktür (% 0.3-0.5 kadar).

Kumluca ile Gödene’de yıllık toplam yağıĢın % 56-57’si aralık ve ocak aylarında

düĢmektedir.

Kumluca ve Gödene’de yağıĢ istasyonları kapatılmayıp, tam ölçme yapan meteoroloji

istasyonları haline geliĢtirilmeliydiler. Alakır Havzası’nda ilerideki bölümlerde incelenecek

olan tarımsal kapasite meteorolojik tespitlerle de desteklenmeliydi. ġimdilik Alakır

Havzası’ndaki iklim değerlendirmeleri ve yağıĢ/akıĢ iliĢkileri için Finike ile Antalya

meteoroloji istasyonlarının ölçmelerini kullanmak ve bazı yorumlamalar yapmak zorundayız.

2.2.2.1. FĠNĠKE’DE ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIġ

VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR

(1) ORTALAMA SICAKLIK

Finike Meteoroloji istasyonunun ölçmelerine göre; 1970-2006 yılları arasındaki ortalama

sıcaklık değerlerinin 1970-1982, 1983-1993 ve 1994-2006 olmak üzere 3 döneme ayrılarak

incelenmesi uygun bulunmuĢtur. Bu dönemlerin ayrılmasının sebebi 1982 ve 1991 yılları

arasında patlayan 5 yanardağın stratosfere (10 000 m’den yukarıya) püskürttükleri kül ve

gazların etkisi ile yıllık ortalama sıcaklığın 1,0 C° kadar azalmıĢ olmasıdır. Stratosfer sakin

bir yer olduğu için buraya ulaĢan tozlar ile gazlar uzun süre dağılmadan ve kimyasal

bileĢimleri bozulmadan kalabilmektedirler. Ancak bu tozlar ile gazlar güneĢ ıĢınlarını

(dolayısı ile enerjisini) emdikleri ve geriye yansıttıkları için Dünya’nın daha az enerji

almasına sebep olmaktadırlar. Finike’deki yıllık ortalama sıcaklık değiĢimlerinde bazı

yanardağ patlamalarının o yıl veya ertesi yıllardaki sıcaklık değerlerinin düĢmesi ile iliĢkili

oldukları dikkat çekmektedir.

Finike’de yıllık ortalama sıcaklık değerleri 1953-1970 döneminde 18,6 C° iken, 1994-2006

döneminde 19,4 C°’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 0,8 C° olup, önemli bir ısınma olayını iĢaret

etmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık aradaki 1970-1982 döneminde 18,3 C°, 1983-1993

döneminde 18,4 C°’dir. Eğer 1970-2006 arasında ve özellikle 1994-2006 döneminde

yanardağ patlamaları devam etmeseydi, ısınmanın daha da fazla olması beklenirdi (ġekil 4).

-14-

Finike’de yaz aylarındaki ortalama sıcaklık değerleri incelendiğinde; 1953-1970 dönemine

göre 1994-2006 döneminde 1,0-1,7 C°’lık artıĢların olduğu görülmektedir (ġekil 4).

(2) ORTALAMA YAĞIġ ĠLE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR

Finike’de yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1953-1970 döneminde 986,5 mm olarak

bildirilmiĢtir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1994-2006 döneminde

1056,7 mm’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 70,2 mm’dir (ġekil 5). YağıĢ artıĢının IV. Ayda

25,6 mm ve XI. Ayda 89,9 mm olması dikkat çekicidir.

Finike’de 1985-2008 yılları arasındaki günlük sağanak yağıĢlar (Yüksek yağıĢlar mm/24

saat) tablo 3’te verilmiĢtir. Günlük sağanak yağıĢların 70 mm’den fazla olanları seçilmiĢ,

iĢaretlenmiĢ ve Ģekil 6’de yıllara göre sıralanmıĢtır. Tablo 3 ve Ģekil 6’da günlük sağanak

yağıĢların özellikle 1998 yılından sonra yaz aylarında da oluĢtukları, sıklaĢmağa baĢladıkları

ve miktarlarının arttığı görülmektedir.

Finike’de 1985-2009 dönemindeki günlük sağanak yağıĢ miktarları (Tablo 3) ile ayni

dönemdeki aylık yağıĢ miktarları (Tablo 4) karĢılaĢtırılmıĢ, oranlanmıĢ ve elde edilen

sonuçlar Ģekil 7’de yağıĢı çok olan aylar için verilmiĢtir. ġekil 7 serisindeki verilere göre;

yağıĢlar kasım ayında artmağa baĢlamakta, aralık ve ocak aylarında çok artmakta, Ģubat

ayından itibaren azalmaktadır. Miktarı 70 mm/24 saat’ten fazla olan sağanak yağıĢlar, aralık

ve ocak aylarındaki aylık yağıĢların % 20-70’i kadarını oluĢturmaktadır (Yıllara göre oranlar

değiĢmektedir). Diğer aylarda aylık toplam yağıĢ azaldıkça, günlük sağanak yağıĢ oranları

artmaktadır (ġekil 7).

Sağanak yağıĢlar Akdeniz üzerinden gelen ılık ve nemli hava kütlelerinin, kuzeyden gelen

soğuk hava kütleleri ile karĢılaĢmasından kaynaklanmaktadır. Akdeniz Havzası’ndaki

ısınmaya bağlı olarak Finike’deki sağanak yağıĢ oluĢumları sıklaĢmıĢ, miktarları ve oranları

da artmıĢtır. Bu artıĢ; Finike’de yaz ve kıĢ ayları arasındaki yağıĢ dengesizliğinin yanında, kıĢ

aylarındaki yağıĢların da sağanak yağıĢlardan ötürü düzensiz olduğunu göstermektedir.

-15-

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

YAĞ

IŞ m

m

AYLAR

KUMLUCA VE GÖDENE'DE (Altınyaka) AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI

KUMLUCA

GÖDENE (Altınyaka)

TABLO 2.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARIVE YAĞIŞ MİKTARININ 100 m’lik YÜKSELTİ ARTIŞINA GÖRE DEĞİŞİMİ

(Kumluca’da 6, Gödene’de 5 yıllık, 1970 öncesi ölçme sonuçları)

M. DOĞAN KANTARCIKaynak : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Gnl.Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir.

ŞEKİL 3.1. KUMLUCA VE GÖDENE’DE (Altınyaka) AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI

M. DOĞAN KANTARCIKaynak : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Gnl.Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir.

YILLIK

YER YÜKSELTİ

mI II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm

KUMLUCA 60 m 326,1 119,6 101,3 62,0 15,0 6,3 0,0 0,4 10,2 44,3 97,4 263,1 1045,8

AYLIK YAĞIŞ ORANI 0,31 0,11 0,10 0,06 0,01 0,01 0,00 0,00 0,01 0,04 0,09 0,25 1,00

GÖDENE (Altınyaka) 900 m 431,9 78,3 148,1 76,2 28,6 15,0 3,4 4,8 32,1 70,4 122,7 361,8 1373,2

AYLIK YAĞIŞ ORANI 0,31 0,06 0,11 0,06 0,02 0,01 0,00 0,00 0,02 0,05 0,09 0,26 1,00

FARK mm 840 m 105,8 41,3 46,8 14,2 13,6 8,7 3,4 5,2 21,9 26,1 25,3 98,7 327,4

FARK mm/100 m 12,6 4,9 5,6 1,7 1,6 1,0 0,4 0,6 2,6 3,1 3,0 11,8 39,0

-16-

906,0889,7

987,01046,0

1571,01491,4

1288,2

1068,01047,5

889,8

1099,41039,3

915,3

1101,2

1394,8

1796,6

1373,2

744,0

568,0

150,8 150,0206,1

386,8

204,0

331,5

118,3 90,3128,0

178,4

302,9

247,4

99,9

23

8,2

21

6,7

27

8,7

32

6,1

53

6,9

29

5,2

31

2,9

26

3,7

24

3,3

19

5,6

20

8,0

24

6,2

17

8,4

24

5,9

25

4,2

40

3,2

43

1,9

13

9,9

0,050,0

100,0150,0200,0250,0300,0350,0400,0450,0500,0550,0600,0650,0700,0750,0800,0850,0900,0950,0

1000,01050,01100,01150,01200,01250,01300,01350,01400,01450,01500,01550,01600,01650,01700,01750,01800,01850,01900,01950,02000,0

YAĞ

IŞ m

m

BATI AKDENİZ Y.O. BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YILLIK YAĞIŞ, OCAK AYINDAKİ YAĞIŞ, 4 YAZ AYINDAKİ YAĞIŞ VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIŞ MİKTARLARI (1970 ÖNCESİ ÖLÇÜMLER)

YILLIK ORT. mm SAĞANAK mm/24 SAAT

OCAK AYI mm 4 YAZ AYI mm

TABLO 2.2.BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE ORTALAMA YAĞIŞLAR İLE

SAĞANAK YAĞIŞ MİKTARLARI VE ORANLARI (1970 YILINA KADAR YAPILAN ÖLÇMELERDEN DERLENMİŞ, DEĞERLENDİRİLMİŞTİR.)

ŞEKİL 3.2.BATI AKDENİZ YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE DENİZ ETKİSİ ALTINDAKİ ARAZİDE YAĞIŞLAR VE ORANLARI

YAĞIŞLAR SAĞANAK OCAK AYINA 4 YAZ AYI

YER YÜKSELTİ YILLIK ORT. ARALIK AYI OCAK AYI YAĞIŞ ORANI TOPLAM YAĞIŞ

m mm mm mm mm/24 SAAT % mm

KAŞ 5 906,0 226,9 238,2 150,8/XII 63,3 14,5

DEMRE 20 889,7 216,7 150,0/I 69,2 21,0

FİNİKE 3 987,0 261,8 278,7 206,1/I 74,0 18,9

KUMLUCA 60 1046,0 263,1 326,1 16,6

KEMER 10 1571,0 397,8 536,9 31,8

ÇAKIRLAR 20 1491,4 295,2 386,8/XII 131,0 71,7

ANTALYA 42 1068,0 343,3 263,7 331,5/I 77,4 28,4

SERİK 40 1047,5 283,8 243,3 136,3 34,8

GEBİZ 75 889,8 285,3 195,6 118,3/XII 36,8

TAŞAĞIL 80 1099,4 208,0 90,3/IX 56,9 40,8

MANAVGAT 20 1288,2 312,9 204/I 28,9 30,0

KASABA 230 1039,3 246,2 128/II 72,5 25,9

GÖKBÜK(FİNİKE) 200 915,3 178,4 178,4/XII 71,7 25,7

DÖŞEMEALTI 265 1101,2 245,9 302,9/II 123,2 32,3

KARACAÖREN(MELLİ) 265 1394,8 254,2 247,4/XII 97,3 85,8

BEŞKONAK 360 1796,6 431,7 403,2 87,4

BUCAK 850 744,0 139,9 99,9/XII 71,4 87,5

GÖDENE (ALTINYAKA) 900 1373,2 361,8 431,9 55,3

BÜK 450 568,0M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü ve DSİ Gnl Md’lüğü ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-17-

17,5

18

18,5

19

19,5

20

19

69

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

YIL

LIK

OR

TA

LAM

A S

ICA

KLI

K C

:

YILLAR

FİNİKE' DE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

02468

101214161820222426283032

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

AY

LIK

OR

TA

LAM

A S

ICA

KLI

K C

:

AYLAR

FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1953-1970 1970-1981 1982-1993 1994-2006

FİNİKE YILLIK

YILLAR C⁰

1970 18,4

1971 18,1

1972 17,8

1973 18,3

1974 18,2

1975 18,0

1976 17,9

1977 18,3

1978 18,7

1979 18,9

1980 18,2

1981 18,6

1982 17,9

1983 17,8

1984 18,4

1985 18,8

1986 18,9

1987 18,2

1988 18,7

1989 18,7

1990 18,9

1991 18,6

1992 17,8

1993 18,6

1994 19,6

1995 19,0

1996 19,4

1997 18,4

1998 19,6

1999 19,7

2000 19,3

2001 19,8

2002 19,6

2003 19,9

2004 19,4

2005 19,0

2006 19,0

FİNİKE'DE AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN (C°) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII C:

1953-1970 11,3 11,7 13,4 16,4 20,3 24,6 27,2 27,0 23,6 19,5 15,8 12,8 18,6

1970-1981 10,7 11,2 13,2 16,2 20,1 24,8 27,1 26,6 23,4 19,1 14,9 11,9 18,3

1982-1993 10,8 10,7 12,5 16,3 20,3 24,5 27,7 27,4 24,3 19,8 15,1 12,0 18,4

1994-2006 11,5 11,7 13,4 16,7 21,4 26,1 28,9 28,6 24,9 20,5 15,9 12,8 19,4

FARK 0,2 0,0 0,0 0,3 1,1 1,5 1,7 1,6 1,3 1,0 0,1 0,0 0,8

1953/1970-1994/2006

ŞEKİL 4. FİNİKE'DE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

UNZEN VE PĠN

ATUBO

1953-1970

ORT. 18,6 Cº

1970-1981

ORT. 18,3 Cº 1982-1993

ORT. 18,4 Cº

1994-2006

ORT. 19,4 Cº

•1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA•1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA•1980 HEKLA - İSLANDA•1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA)•1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA)•1986 AUGUSTİN ALASKA•1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA)•1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER)•OCAK-ŞUBAT 1991 I. KÖRFEZ SAVAŞI KUVEYT PETROL KUYULARI YANGINI•1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI•1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA•2000 HEKLA - İSLANDA•2002 PAGO YANARDAĞI•2004 BAGANA YANARDAĞI•2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•2006 AUGUSTİNE

M. D

OĞ

AN

KA

NT

AR

CI

NE

VA

DO

DE

LRU

İZ

VE

CH

İCO

N

TO

LBA

CİK

V

EP

AV

LOF

TA

VU

RV

UR

PA

PU

A V

E

OLM

OK

CA

LD

ER

A

AUGUSTĠN

PA

GO

BA

GA

NA

TA

VU

RV

UR

HE

KLA

HE

KLA

-18-

050

100150200250300350400450500550600650700750800850900950

10001050110011501200125013001350140014501500155016001650

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

YILL

K O

RTAL

AMA

YAĞ

IŞ

mm

YILLAR

FİNİKE' DE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

AYLI

K O

RTAL

AMA

YAĞ

IŞ m

m

AYLAR

FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1953-1970

1970-1981

1982-1993

1994-2006

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

280

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

GÜ

NLÜ

K EN

YÜ

KSEK

YAĞ

IŞ m

m/2

4 sa

at

AYLAR

FİNİKE' DE GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞ (mm / 24 saat) MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1953-1970

1970-2006

FİNİKE' DE AYLIK ORTALAMA YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIKDÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm

1953-1970 278,7 130,2 91,7 35,8 21,9 5,9 2,5 0,7 9,8 68,9 78,4 261,8 986,5

1970-1981 234,4 181,3 84,7 39,7 19,8 6,9 1,2 0,7 5,7 65,9 101,6 200,4 942,2

1982-1993 197,3 138,3 103,3 41,1 16,8 11,6 2,9 0,8 3,4 44,2 125,7 161,3 846,7

1994-2006 227,1 126,5 83,4 61,4 23,3 10,5 3,3 3,8 5,8 76,2 168,3 267,1 1056,7

FARK -51,6 -3,7 -8,3 25,6 1,4 4,6 0,8 3,1 -4 7,3 89,9 5,3 70,2

1953/1970-1994/2006

FİNİKE'DE GÜNLÜK EN YÜKSEK YAĞIŞ (mm / 24 saat) MİKTARLARININ AYLARA GÖRE DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1953-1970 206,1 188,0 79,7 64,4 64,0 10,8 20,5 5,5 38,0 83,2 101,1 131,9

1970-2006 132,3 146,6 64,7 93,1 50,6 73,0 13,1 24,4 13,6 62,0 200,9 248,6

DİKKAT

YILLAR YILLIK

mm

1970 774,8

1971 952,0

1972 698,4

1973 526,2

1974 1154,3

1975 909,9

1976 1032,1

1977 723,3

1978 1044,1

1979 1023,9

1980 922,2

1981 1545,0

1982 876,3

1983 1233,6

1984 779,4

1985 845,1

1986 678,8

1987 779,9

1988 1199,3

1989 771,1

1990 576,8

1991 907,0

1992 816,4

1993 695,3

1994 1167,7

1995 684,9

1996 775,1

1997 986,1

1998 1095,3

1999 838,2

2000 730,4

2001 1553,0

2002 875,4

2003 1390,8

2004 1537,9

2005 895,0

2006 1208,4

ġEKĠL 5. FĠNĠKE'DE AYLIK VE YILLIK YAĞIġLARIN (mm) DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ

1953-1970

ORT. 986,5 mm

1970-1981

ORT. 942,2 mm1982-1993

ORT. 846,7 mm

1994-2006

ORT. 1056,7 mm

M. DOĞAN KANTARCI

DĠKKAT

SAĞANAK

YAĞIġLAR

ARTMIġ

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-19-

TABLO 3. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN (> 70 mm) 1985-2008 DÖNEMİNDE AYLARA DAĞILIMI

ŞEKİL 6. FİNİKE’DE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1985-2008 DÖNEMİ - ARTIŞA DİKKAT)

YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1985 47,5 46,0 62,9 1,2 2,8 0,3 0,0 0,0 13,6 50,1 53,2 27,5

1986 45,2 44,0 1,1 9,6 5,0 3,0 0,0 0,0 12,3 28,2 22,5 49,1

1987 80,9 14,8 37,7 27,6 13,2 14,6 8,7 0,0 0,0 1,0 13,8 48,6

1988 90,5 50,3 51,3 46,1 27,0 0,6 13,1 0,0 0,0 32,8 67,9 30,9

1989 7,8 43,8 18,4 0,0 0,8 0,1 0,0 0,0 0,0 53,9 120,5 21,2

1990 5,4 64,4 26,7 15,2 0,2 2,6 0,0 0,0 2,3 22,5 9,8 23,6

1991 29,1 101,9 44,9 29,5 20,4 0,0 0,2 0,0 1,1 42,7 11,8 85,2

1992 2,9 45,5 53,9 22,6 23,5 53,7 0,3 0,0 0,0 0,3 56,1 35,6

1993 45,0 34,4 23,3 7,0 15,7 2,6 0,2 0,0 0,0 18,5 52,8 24,7

1994 90,5 39,3 12,0 10,4 34,2 0,0 0,1 6,4 2,0 39,4 65,3 102,8

1995 39,6 25,2 36,8 8,1 0,5 2,0 7,0 0,8 4,7 15,3 26,9 73,6

1996 79,3 35,9 17,6 3,1 9,7 0,0 0,0 0,0 9,6 12,8 45,9 36,9

1997 37,4 21,1 53,6 23,1 18,3 6,7 0,0 24,4 1,4 47,1 51,7 58,1

1998 57,5 146,6 39,5 61,3 12,3 0,4 0,0 0,0 2,7 10,9 70,4 60,7

1999 66,2 54,0 35,1 34,2 0,0 0,6 0,4 1,4 0,0 4,9 44,5 78,7

2000 34,7 19,5 32,0 13,0 16,6 0,0 0,0 0,1 0,1 25,2 77,6 39,6

2001 74,8 31,4 2,6 30,0 10,1 0,0 0,8 0,6 0,0 18,3 200,9 89,3

2002 71,2 25,7 28,4 34,4 1,1 2,1 11,2 0,5 4,8 5,7 32,0 72,8

2003 99,6 77,2 49,2 34,4 50,6 73,0 0,0 1,0 2,0 49,0 44,6 43,8

2004 132,3 45,0 22,2 93,1 6,2 4,8 3,0 0,0 1,2 12,0 50,3 248,6

2005 63,8 74,2 29,1 30,6 11,0 42,5 0,6 0,1 4,6 36,0 54,3 40,2

2006 56,3 56,5 30,2 3,8 3,6 0,8 0,0 0,1 22,2 172,7 67,5 11,0

2007 90,4 56,4 39,5 28,8 4,4 3,0 0,4 0,0 0,0 39,2 103,3 78,0

2008 10,8 118,0 7,0 11,4 2,1 0,0 0,0 0,0 30,4 23,4 67,2 34,2

0102030405060708090

100110120130140150160170180190200210220230240250260270

YAĞ

IŞ m

m/m

²/24 S

AAT

YILLAR

FİNİKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLAOLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN ARTIŞI VE SIKLAŞMASI

X

XI

XII

I

II

IV

VI

M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCIDevlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-20-

FİNİKE İst.nu. 17375 AYLIK TOPLAM YAĞIŞ YILLIK

YILLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII TOPLAM

1985 290,2 192,5 82,3 2,6 5,7 0,3 0,0 0,0 13,6 66,2 105,2 86,5 845,1

1986 243,0 152,0 1,8 9,9 7,3 3,9 0,0 0,0 19,8 39,6 40,4 161,1 678,8

1987 307,5 38,4 143,1 79,4 17,6 17,0 8,7 0,0 0,0 1,3 38,6 128,3 779,9

1988 183,0 213,7 230,4 101,1 46,4 0,6 22,2 0,0 0,0 73,5 194,7 133,7 1199,3

1989 17,1 56,8 55,9 0,0 1,6 0,1 0,0 0,0 0,0 73,8 228,3 87,7 521,3

1990 9,4 131,9 28,6 16,9 0,2 2,6 0,0 0,0 2,8 28,7 21,8 119,5 362,4

1991 104,6 162,0 94,2 32,5 23,2 0,0 0,2 0,0 1,1 74,0 30,0 385,2 907,0

1992 3,0 116,3 101,2 48,9 43,4 54,0 0,4 0,0 0,0 0,4 107,2 126,3 601,1

1993 157,0 139,0 70,9 8,8 45,3 5,0 0,2 0,0 0,0 28,0 128,0 113,1 695,3

1994 304,5 181,2 47,2 24,9 38,2 0,0 0,1 9,9 3,6 101,7 227,7 228,7 1167,7

1995 166,0 60,2 127,5 20,1 0,7 2,0 13,1 0,8 4,7 20,6 95,8 173,4 684,9

1996 151,7 138,0 69,9 11,6 12,4 0,0 0,0 0,0 10,0 51,2 72,4 257,9 775,1

1997 70,1 29,0 130,9 100,3 30,5 7,4 0,0 34,2 1,4 157,8 116,0 308,5 986,1

1998 130,9 224,3 111,3 119,7 29,0 0,4 0,0 0,0 2,9 16,7 151,6 308,5 1095,3

1999 265,6 178,2 104,3 55,2 0,0 1,0 0,4 2,2 0,0 5,9 53,6 152,9 819,3

2000 94,4 75,7 70,9 35,0 26,7 0,0 0,0 0,1 0,1 68,9 245,5 113,1 730,4

2001 124,7 129,0 2,6 107,3 11,8 0,0 0,8 0,6 0,0 54,8 609,7 511,7 1553,0

2002 140,4 50,2 92,6 71,2 1,1 2,6 24,5 0,5 6,6 10,7 130,9 344,1 875,4

2003 386,6 186,8 129,6 93,1 110,6 73,2 0,0 1,0 2,2 50,1 104,0 253,6 1390,8

2004 653,3 92,3 27,4 120,9 7,6 4,8 3,0 0,0 1,4 33,9 107,4 485,9 1537,9

2005 276,2 133,2 47,9 32,4 11,2 44,7 0,6 0,1 8,5 69,0 147,0 124,2 895,0

2006 188,5 166,6 121,7 6,4 4,1 0,8 0,0 0,1 33,4 349,7 125,9 21,2 1018,4

2007 128,9 162,6 51,7 51,3 8,6 5,2 0,4 0,0 0,0 93,4 251,9 247,5 1001,5

2008 34,3 239,7 25,5 38,2 5,0 0,0 0,0 0,0 53,8 30,9 166,8 93,1 687,3

ORT.

mm

184,6 135,4 82,1 49,5 20,3 9,4 3,1 2,1 6,9 62,5 145,9 206,9 908,7

M. DOĞAN KANTARCI

TABLO 4. FİNİKE’DE AYLIK VE YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARI (1985-2008 DÖNEMİ)

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Finike Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-21-

75

,7

71

,2

76

,9

44

,6 73

,0

78

,4

57

,7 75

,0

66

,1

38

,7 74

,3

25

,0

29

,8 65

,3 83

,1

36

,6

33

,4 53

,3

97

,8

35

,4 52

,2

49

,4

42

,0 75

,7

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİKE'DE X. AYDATOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-X

YÜKSEK YAĞIŞ-X

ORAN %

50

,6

55

,7

35

,8

34

,9 52

,8

45

,0

39

,3

52

,3

41

,3

28

,7

28

,1 63

,4

44

,6

46

,4

83

,0

31

,6

33

,0

24

,4 42

,9

46

,8

36

,9 53

,6

41

,0

40

,3

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİKE'DE XI. AYDATOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-XI

YÜKSEK YAĞIŞ-XI

ORAN %

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 7.1. FİNİKE’DE EKİM VE KASIM AYLARINDA AYLIK TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

-22-

31

,8

30

,5

37

,9

23

,1

24

,2

19

,7

22

,1

28

,2

21

,8 44

,9

42

,4

14

,3

18

,8

19

,7 51

,5

35

,0

17

,5

21

,2

17

,3 51

,2

32

,4 51

,9

31

,5

36

,7

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİKE'DE XII. AYDATOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-XII

YÜKSEK YAĞIŞ-XII

ORAN %

16

,4

18

,6

26

,3 49

,5

45

,6

57

,4

27

,8

96

,7

28

,7

29

,7

23

,9 52

,3

53

,4

43

,9

24

,9

36

,8 60

,0

50

,7

25

,8

20

,3

23

,1

29

,9

70

,1

31

,5

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİKE'DE I. AYDA TOPLAM YAĞIŞLAR İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-I

YÜKSEK YAĞIŞ-I

ORAN %

ŞEKİL 7.2. FİNİKE’DE ARALIK VE OCAK AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

M. DOĞAN KANTARCI

-23-

23

,9

28

,9

38

,5

23

,5

77

,1

48

,8 62

,9

39

,1

24

,7

21

,7 41

,9

26

,0

72

,8

65

,4

30

,3

25

,8

24

,3 51

,2

41

,3

48

,8

55

,7

33

,9

34

,7 49

,2

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YAĞ

IŞ m

m

YILLAR

FİNİKE 'DE II. AYDATOPLAM YAĞIŞLAR İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI TOPLAM YAĞIŞ-II

YÜKSEK YAĞIŞ-II

ORAN %

76

,4

61

,1

26

,3

22

,3

32

,9

93

,4

47

,7

53

,3

32

,9

25

,4

28

,9

25

,2 40

,9

35

,5

33

,7

45

,1

10

0,0

30

,7

38

,0

81

,0

60

,8

24

,8

76

,4

27

,5

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YAĞ

IŞ m

m

YILLAR

FİNEKE'DE III. AYDATOPLAM YAĞIŞ İLE SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI TOPLAM YAĞIŞ-III

YÜKSEK YAĞIŞ-III

ORAN %

ŞEKİL 7.3. FİNİKE’DE ŞUBAT VE MART AYLARINDA TOPLAM VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

M. DOĞAN KANTARCI

-24-

46

,2

97

,0

34

,8

45

,6

0,0

89

,9

90

,8

46

,2 79

,5

41

,8

40

,3

26

,7

23

,0 51

,2

62

,0

37

,1

28

,0 48

,3

36

,9

77

,0 94

,4

59

,4

56

,1

29

,8

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİK'DE IV. AYDATOPLAM YAĞIŞ, SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI TOPLAM YAĞIŞ-IV

YÜKSEK YAĞIŞ-IV

ORAN %

49

,1 68

,5

75

,0

58

,2

50

,0

10

0,0

87

,9

54

,1

34

,7

89

,5

71

,4

78

,2

60

,0

42

,4

0,0

62

,2 85

,6 10

0,0

45

,8

81

,6 98

,2

87

,8

51

,2

42

,0

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

FİNİKE'DE V. AYDATOPLAM YAĞIŞ VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

TOPLAM YAĞIŞ-V

YÜKSEK YAĞIŞ-V

ORAN %

ŞEKİL 7.4.FİNİKE’DE IV. VE V. AYLARDA TOPLAM VE SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI (1985-2008 DÖNEMİ)

M. DOĞAN KANTARCI

-25-

2.2.2.2. ANTALYA’DA ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIġ, BUHARLAġMA

VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR

(1) ORTALAMA SICAKLIK

Antalya Meteoroloji istasyonunun ölçmelerini değerlendirdiğimizde, aynen Finike’deki

gibi 1970-2006 döneminin 3 alt döneme ayırıp incelenmesinin gerektiği sonucuna varılmıĢtır.

Dünya’da 1981-1991 arasında 5 yanardağın patlaması ve küllerini stratosfere kadar

püskürtmelerinin etkisi Antalya’da 1982-1993 döneminde yıllık ortalama sıcaklığın 1,0 C°

azalmasına sebep olmuĢtur (ġekil 8).

Antalya’da yıllık ortalama sıcaklık değerleri 1930-1970 arasında 18,7 C° olarak verilmiĢtir

(DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama sıcaklığın 1994-2006 döneminde 18,8 C°’a

yükseldiği ve aradaki farkın 0,1 C° olduğu hesaplanmıĢtır (ġekil 8). Aylık ortalama sıcaklık

değerleri karĢılaĢtırıldığında; yaz aylarındaki sıcaklık farklarının sırası ile 0,4 – 0,7 – 0,8 ve

1,0 C° arttığı görülmektedir (ġekil 8). Antalya’da da sıcaklığın daha fazla artmayıĢına

yanardağ patlamalarının etkisi olduğu anlaĢılmaktadır. Diğer bir etki de Antalya’nın denize

karĢı konumundan kaynaklanmaktadır. Finike batısındaki yüksek araziden dolayı deniz

etkisini daha az almaktadır.

(2) ORTALAMA YAĞIġLAR VE GÜNLÜK YÜKSEK YAĞIġLAR

Antalya’da yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1930-1970 döneminde 1068,2 mm olarak

verilmiĢtir (DMĠ Gnl. Md’lüğü 1974). Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1994-2006 döneminde

1301 mm’ye yükselmiĢtir. Aradaki fark 232,8 mm/yıl olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 9). Aylık

ortalama yağıĢlar incelendiğinde, Antalya’da 1930-1970 dönemine göre 1994-2006

dönemindeki farklar sağanak yağıĢların payının azaldığı gibi bir izlenim vermektedir (ġekil

9). Bu izlenim yanıltıcıdır.

Antalya’da 1975-2007 dönemindeki günlük sağanak yağıĢlar tablo 5’te verilmiĢtir. Günlük

sağanak yağıĢların 70 mm’den fazla olanları iĢaretlenmiĢ ve Ģekil 10’da gösterilmiĢtir. Tablo

5 ve Ģekil 10 incelendiğinde günlük sağanak yağıĢların 1994 yılından itibaren ayni aydaki

tekrarlanma sayısının 3-4’e yükseldiği ve miktarlarının arttığı anlaĢılmaktadır.

Antalya’da 1975-2007 dönemindeki günlük sağanak yağıĢlar (Tablo 5) ile ayni aylardaki

aylık toplam yağıĢ miktarları (Tablo 6) karĢılaĢtırılmıĢ, oranlanmıĢ ve aralarındaki iliĢkiler

Ģekil 11’de gösterilmiĢtir. ġekil 11 serisi incelendiğinde; Antalya’da da aylık yağıĢ

toplamlarının kasım ayından itibaren artmağa baĢladığı, aralık ve ocak aylarında en yüksek

miktarlara ulaĢtıkları, Ģubat ayından mayıs ayına kadar giderek azaldıkları görülmektedir.

Bazı yıllarda çok fazla yağıĢ düĢmektedir (2001 /XI. ay gibi). Günlük sağanak yağıĢların

aylık toplam yağıĢlara oranları genellikle % 20-50 arasında değiĢmektedir. Bu oranların bazı

aylarda % 80-90’lara ulaĢtığı görülmektedir (ġekil 11).

Antalya’da günlük sağanak yağıĢların sıklaĢması ve miktarlarının artması Akdeniz

Havzası’ndaki ısınmaya bağlıdır. Bu ısınma süreci ile ilgili olarak; Antalya Körfezinde ve

çevresindeki dağlık arazide oluĢan sıcak çekirdekli siklonlar günlük sağanak yağıĢlara ve

-26-

bunlara bağlı olarak sel olaylarına, su baskınlarına sebep olmaktadırlar. Bu geliĢmeler giderek

daha dengesiz bir yağıĢ düzeni ile karĢı karĢıya olduğumuzu iĢaret etmektedir.

Antalya ile Finike’de 1975-2007 yılları arasındaki günlük sağanak yağıĢlar aylara göre

karĢılaĢtırılmıĢtır (ġekil 11). Antalya’daki günlük sağanak yağıĢların daha dağınık oldukları,

Finike’de ise daha toplu durumda bulundukları görülmektedir. Finike’de günlük sağanak

yağıĢların 1998 yılından itibaren sıklaĢtığı ve arttığı, Antalya’da ise sıklaĢma ve artıĢın

1994’ten itibaren baĢladığı sonucuna varılmaktadır. Aradaki fark; Finike Körfezi’nde

Finike’nin yeri ile Antalya Körfezi’nde Antalya’nın yeri, rüzgârları alıĢ konumları ve

arkalarındaki dağ/vadi sistemleri ile bağlantılıdır. Kumluca bu iki meteoroloji istasyonunun

arasında Antalya’ya daha benzer bir konumda yer almaktadır. Kumluca’nın arkasındaki

Tahtalı Dağ Kütlesi yağıĢların ve günlük sağanak yağıĢların artmasına sebep olmaktadır

(Gâvur Deresi’nden gelen sel olayları Tablo 7). Alakır Havzası ise deniz etkisine

Kumluca’dan daha kapalı olup Finike’nin konumuna benzer bir konumdadır (Harita 1).

(3) AÇIK SU YÜZEYĠNDEN BUHARLAġMA VE PET ĠLE GET MĠKTARLARI

Antalya’da açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarlarındaki (mm/m²) artıĢ çok dikkat

çekicidir. Dönemsel karĢılaĢtırma 1930-1970 ile 1975-2005 ortalama değerleri arasında

yapılmıĢtır (Tablo 8, Ģekil 13). Antalya’da 1930-1970 döneminde 1445,8 mm/m² olarak

ölçülen ortalama buharlaĢma miktarı 1975-2005 döneminde ortalama 1912,2 mm/m² olarak

bildirilmiĢtir (Tablo 8). Aradaki fark 466,4 mm/m²’lik çok önemli bir artıĢtır. Açık su

yüzeyinden 6 yaz ayındaki buharlaĢma miktarı 1930-1970 döneminde 927,3 mm/m² olup,

1970-2006 döneminde 1339,3 mm/m² ölçülmüĢtür (Tablo 8.). Aradaki fark 412,0 mm’dir.

Birincisi 40, ikincisi 36 yıllık iki uzun döneme yayılan bir ölçme serisinde bu kadar önemli

farklar birkaç hatalı ölçüme bağlanamaz. Fark vardır ve belirgindir. Açık su yüzeyinden

buharlaĢmaların aylık ortalama miktarları mevsimlere göre incelendiğinde sistematik bir

artıĢın ve azalmanın olduğu görülmektedir.

Tablo 8 ile Ģekil 13’teki açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları Antalya ve çevresinde

yapılmıĢ tek ölçmedir (Finike’de ölçme yok). Açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları ve

bu miktarlardaki artıĢ, sulu tarım alanlarında uygulanan salma sulama ve yağmurlama

yöntemlerindeki su kayıpları bakımından da çok önemlidir. Ayrıca Akdeniz Havzası’ndaki

ısınma, deniz yüzeyinden buharlaĢma ve sağanak yağıĢların oluĢmaları arasındaki iliĢkiye de

ıĢık tutmaktadır (ġekil 27 ile iliĢki kurunuz).

Antalya’da topraktan buharlaĢma ve bitki yapraklarından terleme ile su kaybı hesaplanmıĢ

ve tablo 9 ve Ģekil 14’te sunulmuĢtur. Bir yerin su bilançosu; oradaki ortalama sıcaklık ile

enlem derecesi ve güneĢlenme değeri üzerinden hesaplanan potansiyel evapotranspirasyon

(PET) miktarının, yağıĢ ve toprakta depo edilen (bitki köklerinin alabileceği) faydalanılabilir

su kapasitesi (FSK) toplamı ile karĢılaĢtırılarak yapılmaktadır. Burada C.W.Thonthwaite

yönteminde tarım toprakları için öngörülen 100 mm/m².m (m³) miktarı yerine, orman

toprakları için önerilen (Toprağın derinliği, türü ve taĢlılık oranına göre FSK hesaplayan)

yöntem kullanılmıĢtır ( Kantarcı, M.D.2005). Tablo 9’da sadece PET miktarları verilmiĢ ve

-27-

açık su yüzeyinden buharlaĢma miktarları ile karĢılaĢtırma yapılmıĢtır (Su bilançosu

verilmemiĢtir). Antalya’da topraktan buharlaĢma ve bitki yapraklarından terleme ile

kaybedileceği hesaplanmıĢ olan su miktarı (PET) 1930-1970 dönemindeki ortalama sıcaklık

değerlerine göre 1092,5 mm, 1998-2006 ortalama sıcaklık değerlerine göre 1155,9 mm olarak

hesaplanmıĢtır (Aradaki fark 63,4 mm/m²). Ġki dönemdeki PET miktarları arasındaki fark çok

fazla değildir. Yöntem C.W.Thonthwaite tarafından 50 cm kalınlığında bir toprağa dikilen

mısır bitkilerinin su kullanımına göre (Evaporametre’de) deneysel ölçmelere dayanılarak

ortaya konulmuĢtur. Bu yöntemde; toprağın özellikleri ile bitki yaprağının terlemeyi kontrol

edici yeteneklerine (solunum gözeneklerinin kapakçıkları ve kılları gibi) göre deneysel olarak

ölçülen toprak suyu çeĢitleri ve miktarları ile PET miktarı (evapotranspirasyon)

hesaplanmıĢtır. Açık su yüzeyinde ise buharlaĢmayı engelleyecek bir düzenek yoktur. Açık su

yüzeyinden buharlaĢma tarımda kullanılan salma su veya yağmurlama gibi sulama yöntemleri

ile sulama zamanına bağlı olan buharlaĢma kayıpları bakımından önemli bir ölçek olarak

değerlendirilebilir.

-28-

ŞEKİL 8. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

16,5

17,0

17,5

18,0

18,5

19,0

19,5

20,0

19

68

19

69

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

OR

TA

LAM

A S

ICA

KLI

K C

:

YILLAR

ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

22,0

24,0

26,0

28,0

30,0

32,0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

SIC

AK

LIK

C:

AYLAR

AYLIK ORTALAMA SICAKLIĞIN DÖNEMLERE GÖRE DEĞİŞİMİ

1930-1970 1970-1982 1983-1993 1994-2006

1930-1970 DÖNEMİORT. 18,7 C:

1970-1982 DÖNEMİORT. 18,4 C:

1983-1993 DÖNEMİORT. 17,7 C:

1993-2006 DÖNEMİORT. 18,8 C:

YILLAR YILLIK

1970 19,3

1971 19,0

1972 18,6

1973 19,2

1974 19,0

1975 18,1

1976 17,4

1977 18,0

1978 18,2

1979 18,6

1980 17,7

1981 18,6

1982 18,5

1983 17,4

1984 17,8

1985 18,0

1986 18,2

1987 17,4

1988 17,8

1989 17,5

1990 17,7

1991 17,3

1992 16,9

1993 17,6

1994 18,6

1995 17,9

1996 18,3

1997 17,7

1998 19,4

1999 19,4

2000 18,9

2001 19,3

2002 19,0

2003 19,2

2004 18,9

2005 18,7

2006 18,8

ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK

1930-1970 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 11,9 18,7

1970-1982 10,0 10,4 13,0 16,2 20,1 25,3 27,9 27,6 24,5 19,7 14,6 11,2 18,4

1983-1993 8,9 9,2 11,5 15,6 19,7 24,5 27,9 27,4 24,0 19,0 13,7 10,1 17,7

1994-2006 10,0 10,6 12,7 16,0 21,2 26,0 29,0 28,5 24,9 20,2 14,8 11,4 18,8

FARK -0,1 -0,1 -0,1 -0,4 0,7 1,0 0,8 0,4 0,0 -0,1 -0,8 -0,5 0,1

(1930-/1970-1994/2006)

UN

ZEN

VE

PİN

AT

UB

O

TH

OLB

AC

İKV

E P

AV

LOF

NE

VA

DO

DE

LRU

İZ

VE

CH

İCO

N

AU

GU

STİN

TA

VU

RV

UR

PA

PU

A V

EO

LMO

K C

ALD

ER

A

•1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA•1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA•1980 HEKLA - İSLANDA•1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA)•1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA)•1986 AUGUSTİN ALASKA•1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA)•1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER)•OCAK-ŞUBAT 1991 I. KÖRFEZ SAVAŞI KUVEYT PETROL KUYULARI YANGINI•1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI•1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA•2000 HEKLA - İSLANDA•2002 PAGO YANARDAĞI•2004 BAGANA YANARDAĞI•2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•2006 AUGUSTİNE

M. DOĞAN KANTARCI

TA

VU

RV

UR

VE

AU

GU

STİN

E

HE

KLA

HE

KLA

PA

GO

BA

GA

NA

-29-

y = 0,5183x2 - 2051,6x + 2E+06R² = 0,1242

0,0

100,0

200,0

300,0

400,0

500,0

600,0

700,0

800,0

900,0

1000,0

1100,0

1200,0

1300,0

1400,0

1500,0

1600,0

1700,0

1800,0

1900,0

2000,0

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

YAĞ

IŞ m

m

YILLAR

ANTALYA'DA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

YAĞ

IŞ m

m

AYLAR

ANTALYA'DA AYLIK YAĞIŞLARIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1930-1970

1970-1981

1982-1993

1994-2006

YILLAR YILLIKmm

1970 992,5

1971 1068,0

1972 630,6

1973 552,9

1974 1302,4

1975 1280,4

1976 1135,7

1977 995,3

1978 1436,3

1979 1283,9

1980 826,5

1981 1598,1

1982 830,3

1983 1166,6

1984 1152,3

1985 1102,6

1986 853,3

1987 720,9

1988 1210,1

1989 648,8

1990 602,2

1991 1142,6

1992 861,9

1993 942,4

1994 1246,4

1995 1245,7

1996 1431,3

1997 1470,3

1998 1340,6

1999 855,5

2000 839,4

2001 1891,8

2002 971,6

2003 1773,6

2004 1268,2

2005 1021,8

2006 1556,9

ANTALYA'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ (mm) DÖNEMSEL DEĞİŞİMİDÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK

1930-1970 263,7 156,2 93,2 43,9 30,9 10,1 1,8 2,9 13,6 57,7 110,5 283,8 1068,2

1970-1981 254,1 238,0 73,9 39,2 25,6 5,9 4,1 0,4 10,3 75,7 148,3 216,4 1091,9

1982-1993 180,9 138,4 121,6 45,0 30,0 11,2 2,4 0,4 2,6 61,4 138,9 203,2 936,2

1994-2006 242,6 109,9 112,8 91,3 37,3 7,0 4,5 4,3 14,7 107,1 231,8 337,7 1301,0

FARK -21,1 -46,3 19,4 47,4 6,4 -3,1 2,7 1,4 1,1 49,4 121,3 53,9 232,81930-70/1994-2006

ġEKĠL 9. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK ORTALAMA YAĞIġLARIN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ

1930-1970ORT.1068.2 mm

1970-1981 ORT.1091,9 mm

1982-1993 ORT.936,2 mm

1994-2006ORT.1301,0 mm

M. DOĞAN KANTARCI

SAĞANAK YAĞIŞLARDA ARTIŞ VE SEL BASKINLARI

ANTALYA'DA GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞIN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1930-1970 331,5 134,1 151,9 124,4 120,4 64,1 32,3 49,6 98,7 195,1 183,2 290,7

1970-2006 180,6 125,0 161,1 142,4 73,0 43,2 32,5 27,8 52,2 167,8 220,2 228,6

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

YAĞ

IŞ m

m

AYLAR

ANTALYA'DA GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞ MİKTARLARI

1930-1970

1970-2006

GÜNLÜK YAĞIŞAYLIK YAĞIŞA YAKIN

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-30-

0,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0

100,0110,0120,0130,0140,0150,0160,0170,0180,0190,0200,0210,0220,0230,0240,0250,0

YAĞ

IŞ m

m/m

²/ 2

4 S

AA

T

YILLAR

ANTALYA'DA 1985-2007 DÖNEMİNDE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

I II III IV

V X XI XII

TABLO 5. ANTALYA’DA GÜNLÜK (mm/24 saat) SAĞANAK YAĞIŞLARIN 1985-2008 DÖNEMİNDEKİ DURUMU

M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 10.ANTALYA’DA GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI (1994-2006 DÖNEMİNDE ARTIŞA DİKKAT)

YIL/AY I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

1985 180,6 34,7 63,5 18,2 2,6 0,2 0,0 0,0 0,0 28,9 65,3 90,7

1986 67,1 107,8 20,1 10,0 20,2 0,1 0,0 0,0 11,8 5,7 1,0 30,0

1987 20,8 44,0 30,5 32,0 7,5 43,2 0,0 5,1 0,1 18,6 41,3 63,7

1988 56,0 76,7 93,0 18,7 47,4 0,1 2,9 0,0 0,0 75,4 34,5 108,1

1989 38,7 79,0 118,9 0,1 32,4 4,4 0,0 0,0 0,2 34,2 36,5 50,7

1990 33,3 100,9 61,5 3,2 6,0 4,0 0,0 0,0 5,0 54,4 16,3 87,0

1991 49,3 30,8 9,4 61,2 8,4 0,0 3,8 0,0 0,0 30,6 56,3 228,6

1992 63,7 17,8 129,2 18,1 8,7 1,6 1,0 0,1 2,2 0,6 85,0 125,5

1993 98,9 38,5 88,0 10,0 36,6 14,2 0,0 0,0 0,0 63,8 49,3 55,8

1994 51,0 44,2 17,5 13,3 9,2 1,0 0,0 9,8 0,3 167,8 69,2 100,5

1995 28,2 30,9 110,0 15,0 18,6 5,8 2,3 0,0 1,6 12,5 218,6 91,0

1996 85,8 90,3 28,7 47,4 0,8 0,1 0,0 0,0 0,2 68,1 37,3 156,2

1997 51,5 36,4 58,2 77,1 37,8 12,3 0,0 27,8 37,0 45,9 70,0 172,7

1998 49,4 111,9 78,0 26,5 8,4 2,1 0,3 0,0 1,9 102,3 42,1 183,5

1999 108,1 57,0 48,2 19,8 0,6 9,7 0,2 3,0 52,2 16,1 15,0 54,6

2000 17,0 13,8 33,9 50,5 56,7 0,1 0,0 5,6 0,0 16,3 139,7 75,7

2001 126,3 65,4 9,0 30,6 24,2 0,0 0,3 0,0 2,0 10,6 179,1 94,9

2002 17,5 11,3 24,8 32,2 9,0 0,1 19,0 1,3 4,9 17,8 37,3 227,6

2003 164,1 51,0 161,1 50,6 57,2 4,7 0,0 0,0 7,9 14,0 28,0 179,3

2004 76,0 19,3 6,0 142,4 19,8 5,5 0,3 0,0 0,1 13,0 90,4 56,0

2005 152,3 62,9 17,2 4,4 73,0 4,4 32,5 0,0 12,2 10,2 57,5 67,2

2006 135,3 57,1 26,4 72,2 11,2 21,2 0,3 3,4 21,5 190,0 59,6 60,5

2007 58,0 83,4 36,0 11,2 0,5 0,6 0,2 0.0 0,9 17,5 26,2 86,0

2008 6,4 6,8 35.4 24.3 2.0 0.8 2.0 31.6 6.0 20.8 52.0

Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-31-

YIL/AY I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK

mm

1985 482,1 102,0 100,9 23,5 8,3 0,3 0,0 0,0 0,0 56,0 141,8 187,7 1102,6

1986 328,3 332,1 20,3 10,4 29,0 0,1 0,0 0,0 21,6 6,4 1,1 104,0 853,3

1987 62,9 104,5 104,9 101,7 15,5 49,2 0,0 5,1 0,1 29,8 83,5 163,7 720,9

1988 152,8 241,8 186,1 53,5 97,9 0,1 3,1 0,0 0,0 121,4 86,1 267,3 1210,1

1989 48,2 108,8 162,4 0,1 33,3 6,0 0,0 0,0 0,2 69,3 109,9 110,6 648,8

1990 72,5 146,2 62,3 8,2 10,8 5,1 0,0 0,0 5,1 66,4 30,4 195,2 602,2

1991 135,2 86,8 31,7 86,9 15,2 0,0 6,4 0,0 0,0 57,5 72,5 650,4 1142,6

1992 183,1 31,5 182,1 34,0 19,6 3,0 1,0 0,1 2,2 0,6 194,8 176,0 828,0

1993 264,7 116,0 129,3 29,6 120,5 20,0 0,0 0,0 0,0 74,8 100,9 86,6 942,4

1994 233,7 149,4 48,7 17,6 17,2 1,4 0,0 10,1 0,3 298,2 260,6 209,2 1246,4

1995 109,8 36,3 275,0 31,6 34,1 6,1 2,5 0,0 1,6 24,1 527,1 197,5 1245,7

1996 265,9 268,9 88,6 74,3 1,6 0,1 0,0 0,0 0,2 105,9 80,2 545,6 1431,3

1997 76,1 58,5 139,0 134,9 60,8 20,2 0,0 28,6 62,2 189,3 166,9 533,8 1470,3

1998 225,4 165,7 138,1 89,1 19,7 2,7 0,3 0,0 2,1 120,3 144,6 432,6 1340,6

1999 261,4 189,5 134,0 34,9 0,9 13,1 0,2 4,1 53,2 20,7 29,8 113,7 855,5

2000 39,1 42,4 65,8 105,2 84,1 0,1 0,0 8,5 0,0 27,8 312,4 154,0 839,4

2001 217,7 96,2 9,5 97,3 62,0 0,0 0,4 0,0 2,0 16,3 907,2 483,2 1891,8

2002 52,0 22,3 48,8 118,0 9,9 0,1 20,4 1,3 5,5 40,8 68,1 584,4 971,6

2003 368,0 122,7 398,8 128,5 84,1 10,5 0,0 0,0 8,0 21,6 53,8 577,6 1773,6

2004 556,9 65,6 12,6 261,3 23,5 8,7 0,3 0,0 0,1 15,5 146,9 176,8 1268,2

2005 428,9 126,8 29,9 7,4 74,7 5,5 34,1 0,0 25,5 17,2 142,2 129,6 1021,8

2006 319,0 84,5 78,2 87,3 12,3 21,9 0,3 3,4 29,9 494,7 126,4 66,4 1324,3

2007 113,8 152,7 39,1 12,5 1,9 0,8 0,2 0,0 0,9 38,2 87,0 247,2 694,3

2008 12,6 10,8 66,4 41,0 2,2 0,8 0,0 2,0 38,6 8,0 32,6 68,7 283,7

TABLO 6. ANTALYA’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI (1985-2008) ANTALYA İSTASYON Nu:17300 ENLEM: 36 53’ KUZEY

YÜKSELTİ: 42 m BOYLAM: 30 42’ DOĞU

M. DOĞAN KANTARCIDevlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü Antalya Meteoroloji İst. Ölçmelerinden derlenip, değerlendirilmiştir.

-32-

51

,6 89

,1

62

,4

62

,1

49

,4 81

,9

53

,2

10

0,0

85

,3

56

,3

51

,9

64

,3

24

,2

85

,0

77

,8

58

,6

65

,0

43

,6 64

,8 83

,9

59

,3

38

,4

45

,8

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

750,0

800,0

850,0

900,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YAĞ

IŞ m

m/m

²

YILLAR

ANTALYA'DA EKİM AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ XYÜKSEK YAĞIŞ XORAN %

46

,1 90

,9

49

,5

40

,1

33

,2 53

,6 77

,7

43

,6

48

,9

26

,6

41

,5

46

,5

41

,9

29

,1 50

,3

44

,7

19

,7 54

,8

52

,0

61

,5

40

,4

47

,2

30

,1

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

750,0

800,0

850,0

900,0

950,0

1000,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07YA

ĞIŞ

mm

/m²

YILLAR

ANTALYA'DA KASIM AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ XIYÜKSEK YAĞIŞ XIORAN %

ŞEKİL 11.1. ANTALYA’DA X. VE XI. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ VE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR İLE ORANLARI

M. DOĞAN KANTARCI

-33-

48

,3

28

,8

38

,9

40

,4

45

,8

44

,6

35

,1 71

,3

64

,4

48

,0

46

,1

28

,6

32

,4

42

,4

48

,0

49

,2

19

,6 38

,9

31

,0

31

,7 51

,9

91

,1

34

,8

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0620,0640,0660,0680,0700,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YAĞ

IŞ m

m

YILLAR

ANTALYA'DA ARALIK AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ XII

YÜKSEK YAĞIŞ XII

ORAN %37

,5

20,4 33

,1

36,6

80,3

45,9

36,5

34,8

37,4

21,8

25,7

32,3

67,7

21,9 41

,4

43,5 58

,0

33,7 44

,6

13,6 35

,5

42,4

51,0

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YAĞ

IŞ m

m

YILLAR

ANTALYA 'DA OCAK AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ I

YÜKSEK YAĞIŞ I

ORAN % I

ŞEKİL 11.2. ANTALYA’DA XII. VE I. AYDAKİ TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

M. DOĞAN KANTARCI

-34-

34,0

32,5 42,1

31,7

72,6

69,0

35,5 5

6,5

33,2

29,6

85,1

33,6

62,2

67,5

30,1

32,5

68,0

50,7

41,6

29,4 4

9,6 67,6 54,6

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YA

ĞIŞ

mm

/m²

YILLAR

ANTALYA'DA ŞUBAT AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ II

YÜKSEK YAĞIŞ II

ORAN %

62

,9

99

,0

29

,1 50

,0 73

,2 98

,7

29

,7

71

,0

68

,1

35

,9

40

,0

32

,4

41

,9 56

,5

36

,0 51

,5

94

,7

50

,8

40

,4

47

,6

57

,5

33

,8

92

,1

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07YA

ĞIŞ

mm

/m²

YILLAR

ANTALYA'DA MART AYINDATOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ III

YÜKSEK YAĞIŞ III

ORAN %

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 11.3. ANTALYA’DA II. VE III. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

-35-

77

,4 96

,2

31

,5

35

,0

10

0,0

39

,0

70

,4

53

,2

33

,8

75

,6

47

,5 63

,8

57

,2

29

,7 56

,7

48

,0

31

,4

27

,3 39

,4 54

,5

59

,5 82

,7

89

,6

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YAĞ

IŞ m

m/m

²

YILLAR

ANTALYA'DA NİSAN AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ IV

YÜKSEK YAĞIŞ IV

ORAN %

31

,3

69

,7

48

,4

48

,4

97

,3

55

,6

55

,3

44

,4

30

,4 53

,5

54

,5

50

,0 62

,2

42

,6 66

,7

67

,4

39

,0

90

,9

68

,0 84

,3 97

,7

91

,1

26

,3

0,020,040,060,080,0

100,0120,0140,0160,0180,0200,0220,0240,0260,0280,0300,0320,0340,0360,0380,0400,0420,0440,0460,0480,0500,0520,0540,0560,0580,0600,0

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

YAĞ

IŞ m

m/m

²

YILLAR

ANTALYA'DA MAYIS AYINDA TOPLAM YAĞIŞ İLE YÜKSEK YAĞIŞIN İLİŞKİSİ (1985-2007)

TOPLAM YAĞIŞ V

YÜKSEK YAĞIŞ V

ORAN %

ŞEKİL 11.4. ANTALYA’DA IV. VE V. AYLARDA TOPLAM YAĞIŞ İLE GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLAR VE ORANLARI

M. DOĞAN KANTARCI

-36-

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

110,0

120,0

130,0

140,0

150,0

160,0

170,0

180,0

190,0

200,0

210,0

220,0

230,0

240,0

250,0

260,0

270,0

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

YAĞI

Ş m

m/m

²/ 24

SAAT

YILLAR

ANTALYA'DA1985-2007 DÖNEMİNDE 70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLA OLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

I II III IV V X XI XII

ŞEKİL 12. ANTALYA İLE FİNİKE’DE 1985-2007 DÖNEMİNDEKİ GÜNLÜK SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA GÖRE DEĞİŞİMİ (MİKTAR VE TEKRAR ARTIŞINA DİKKAT)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

180

190

200

210

220

230

240

250

260

270

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

YAĞI

Ş m

m/m

²/24 SAAT

YILLAR

FİNİKE'DE 1985-2008 YILLARI ARASINDA 70 mm/m²/GÜN MİKTARINDAN FAZLA OLAN SAĞANAK YAĞIŞLARIN AYLARA DAĞILIMI VE DEĞİŞİMİ

X

XI

XII

I

II

IV

VI

M. DOĞAN KANTARCI

KUM

LUCA

’DE S

EL 9

.4.2

006

KUM

LUCA

’DE S

EL 4.

9.20

06

KUM

LUCA

’DE S

EL 17

.12.

2001KU

MLU

CA’D

E SEL

17.

12.2

001

-37-

M. DOĞAN KANTARCI

1. KUMLUCA'DA YAĞMUR SUYU KÂBUSU24.1. 2006ANTALYA (İHA) - Antalya'nın Kumluca ilçesi ve çevresinde 36 Saat aralıksız devam eden sağanak yağış, dün akşam sele dönüştü.

Aralıksız yağan yağmur Kumluca'ya bağlı Yenimahalle, Kasapçayırı mahallelerinde sera ve çok sayıda evin sular altında kalmasınaneden oldu. Dün akşam saat 22 30 sıralarında sele dönüşen yağışın ardından bazı vatandaşlar evlerini terk etmek zorunda kaldı.Sabaha karşı sona eren sağanak yağışın ardından Kumluca Belediyesine bağlı ekip ve araçlar selden zarar gören vatandaşlarınyardımına koştu. Kumluca Belediyesine bağlı ekipler, kepçe ve dozerler ile sel sularının biriktiği alanlarda kanal açma çalışmalarıyaptı. Evlerini gece terk eden vatandaşlar, sabaha karşı duran yağışın ardından evlerine dönerek sel suları altında kalan eşyalarınıkurtardılar. Öte yandan, aşırı yağış yüzünden Kumluca ya bağlı Beykonak Beldesi'nde bazı iş yerlerini su bastı. Henüz sahibi belliolmayan bir keçi, sel sularına kapılması sonucu denize sürüklenip telef oldu. Kumluca Belediyesi, İlçe kaymakamlığı ve tarım ilçemüdürlüğüne bağlı ekipler hasar tespit çalışmalarına devam ediyor (Kaynak: Mynet Haber)..

2. KUMLUCA'DA SEL18.10.2006Antalya'nın Kumluca İlçesi'nde dün akşam başlayan ve aralıklarla devam eden sağanak yağış sabaha karşı hızını artırınca çok sayıda ev,

işyeri ve serayı sular altında kaldı. Antalya'da hayatı olumsuz yönde etkileyen sağanak yağış ve fırtına Kumluca, Demre ve Finikeilçelerinde maddi hasara neden oldu. Kumluca'nın Sarıkavak, Yenimahalle, Karşıyaka mahalleleri, ilçeye bağlı Beykonak Beldesi ile Salurve Hacıveliler köylerinde çok sayıda ev ve sera selden etkilendi. Demre İlçesi'nde de etkili olan sağanak yağış ve fırtına bazı seraları yıktı.Demre Çayı'nın taşması sonucu Belören ve Çağman köylerine ulaşımın sağlandığı Köşkerler Köprüsü yaya ve taşıt trafiğine kapatılırken,sel suları nedeniyle Kayaaltı Mahallesi'ndeki seralar yıkıldı. Demre'deki Çevreli Köyü de sular altında kaldı. Bölgede sağanak yağış devamederken, bölgelerde belediye, Tarım İlçe Müdürlüğü, Emniyet ve jandarma ekipleri selden etkilenen alanlarda çalışmalarını sürdürüyor(Kaynak: Haberler.com).

3. KUMLUCA'DA SEL14.10.2009Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Beşikçi köyü ile Olimpos tatil beldesinde yoğun yağışlardan dolayı sel meydana geldi. Kumluca

Kaymakamı Salih Işık'tan alınan bilgiye göre, sabaha karşı yağan şiddetli yağmur nedeniyle, Kumluca'nın Beykonak beldesi yakınındakiBeşikçi köyündeki dere, ağaç parçaları ve molozların dereyi tıkaması sonucu taşkın meydana geldi. Taşkın yüzünden köydeki 50 kadarsera ile 50 kadar evi su bastı. Kumluca-Antalya kara yolunun iki kesiminde de, selin taşıdığı molozların kara yoluna birikmesi yüzündenyol ulaşıma kapandı. Olimpos'ta ise köyün içinden geçen derenin taşması sonucu bazı restoranları ve bungalovları su basarken, derekenarına park edilmiş bazı otomobiller denize sürüklendi. Kaymakam Salih Işık, ''Çok şükür can kaybı yok ama maddi zayiat var. Beşikçiköyünde bir, Olimpos'ta ise şimdilik sayısını bilemediğimiz bazı otomobilleri sel sürüklemiş. Beşikçi köyünde inceleme yaptım. HenüzOlimpos'a gidemedim. Kara yolunun ulaşıma kapanan bölümü ise ekiplerce temizlenmeye ve trafiğe açılmaya başlandı dedi (Kaynak:Haber Antalya.com).

4. KUMLUCA’DA YAĞIŞ ETKİLİ OLDU18.12.2009- (Kaynak: Antalya Ekspres)

5. KUMLUCA'DA DERE TAŞTI, SERA VE İŞYERLERİ SULAR ALTINDA KALDI28.1.2010Antalya'nın Kumluca ilçesi Beykonak beldesinde sanayi sitesi, işyerleri ve seralar su altında kaldı. Kumluca'da dün akşam saatlerinde

başlayan sağanak yağış nedeniyle Beykonak'ın içinden geçen dere taştı. Taşkın sonucu Beykonak Hali, Sanayi Sitesi ve dereye yakınyerlerdeki seralar su altında kaldı. Beykonak Hali kısa süreli kullanılamaz hale geldi. Beykonak'ta işyeri su altında kalan işletmesahiplerinden Ahmet İbze, "Beykonak'ın içinden geçen derenin denize döküldüğü yer çok geniş. Ancak bazı sera sahipleri dereninkenarlarına beton atarak daraltmışlar. Bu yüzden de dere yoğun yağmurlarda bu daralan kısımlardan taşıyor. Bu alan da sanayi ve halçevresi. Bu konuya işyeri sahipleri ve belediye acil bir çözüm bulmalı. Sadece benim 15 bin lira zararım var." diye konuştu. Kumluca İlçeTarım Müdürü Erdem Erman, hasar tespiti için olay yerine görevlileri gönderdiğini, ancak sel felaketlerinin, 2090 Sayılı Afet Kanunukapsamında 'Tarım Sigortası'na dâhil olduğunu açıkladı.Yağmurun öğleden sonra şiddetinin azalması ile belediye ekipleri köprüüzerinden kepçeler vasıtası ile dere üzerinde tıkanan yerleri açtı (Kaynak: Gazete Gerçek).

6. KUMLUCA’DA SEL27.11.2010

Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki gün yaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4 köy ve6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekar alanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Hasar tespit çalışmalarını tamamladıklarını aktaran İlçeTarım Müdürü Erdem Erman, "Salur, Hacıveliler, Hızırkahya ve Kavak Köyü ile merkeze bağlı Karşıyaka, Narenciye, Göksu, Sarıkavak,Kasapçayırı ve Kum Mahallesi su baskınlarından zarar gördü. Bahsedilen yerlerde 57 çiftçimize ait 247,8 dekar alan zarar görürken ve 1arıcımızın 90 kovanının telef olduğunu tespit ettik." diye konuştu. Selin, 2090 Sayılı Afet Kanunu kapsamına girmediğini kaydedenErman, "Çiftçilerimiz tarım sigortası yaptırdıysa zararlarının yarısını şirketleri, yarısını da devlet karşılıyor." diye konuştu. Bölgenin yağışalan bir bölge olduğunu kaydeden Erman, çiftçilerin hemen her yıl bu sıkıntı ile karşılaşma riski bulunduğunu, bu yüzden de sigortayaptırmaları gerektiğini sözlerine ekledi (Kaynak: İstanbul burda.com).

TABLO 7. KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI

M. DOĞAN KANTARCI(Gazete haberlerinden derlenmiştir.)

-38-

TABLO 7. (DEVAMI) KUMLUCA’DA SEL OLAYLARI VE ZARARLARI

7. KUMLUCA'DA SERA VE PORTAKAL BAHÇELERİ SULAR ALTINDA2.9.2010Antalya'nın Kumluca ilçesinde 30 dönüm sera ve 400 dönüm portakal bahçesi şiddetli yağış ve fırtına nedeniyle sular altında kaldı.

Kumluca ilçesinin en büyük köyü olan 3 bin 700 nüfuslu Hacıveliler köyünde Bayısı Çayı'nın şiddetli yağış nedeniyle taşması sonucuseralar ve portakal bahçeleri zarar gördü. 30 dönüm sera ve 400 dönüm portakal bahçesinin sular altında kalmasına neden olanşiddetli yağış ve fırtına, köydeki bazı evleri de etkiledi. Kumluca Kaymakamı Salih Işık ve Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü Finike ŞubeMüdürü Oğuzhan Karabulut, Hacıveliler Köyü Muhtarı Aziz Atıcı sular altında kalan seralarda inceleme yaptı. Seralarda başta domatesolmak üzere, biber ve patlıcan gibi ürünlerin sular altında kaldığını belirten Kaymakam Işık, Kuzca Köyü'nde ise bir köylünün 5keçisinin telef olduğunu bildirdi (Kaynak: Portakal.com-Haber Vitrini).

8. KUMLUCA'DA SEL27.11.2010Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki gün yaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4

köy ve 6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekar alanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Antalya'nın Kumluca ilçesinde önceki günyaşanan sel felaketinde zarar tespit çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sonucu ilçede 4 köy ve 6 mahallede 57 çiftçiye ait 247,8 dekaralanın selden zarar gördüğü tespit edildi. Hasar tespit çalışmalarını tamamladıklarını aktaran İlçe Tarım Müdürü Erdem Erman, "Salur,Hacıveliler, Hızırkahya ve Kavak Köyü ile merkeze bağlı Karşıyaka, Narenciye, Göksu, Sarıkavak, Kasapçayırı ve Kum Mahallesi subaskınlarından zarar gördü. Bahsedilen yerlerde 57 çiftçimize ait 247,8 dekar alan zarar görürken ve 1 arıcımızın 90 kovanının telefolduğunu tespit ettik." diye konuştu. Selin, 2090 Sayılı Afet Kanunu kapsamına girmediğini kaydeden Erman, "Çiftçilerimiz tarımsigortası yaptırdıysa zararlarının yarısını şirketleri, yarısını da devlet karşılıyor." diye konuştu. Bölgenin yağış alan bir bölge olduğunukaydeden Erman, çiftçilerin hemen her yıl bu sıkıntı ile karşılaşma riski bulunduğunu, bu yüzden de sigorta yaptırmaları gerektiğinisözlerine ekledi (Kaynak: İstanbul burda.com).

9. KUMLUCA’DA SEL24.12.2010Antalya'nın Kumluca ilçesine bağlı Beşikçi köyü ile Olimpos tatil beldesinde meydana gelen sel yüzünden bazı seralar ve evleri su

bastı, otomobiller denize sürüklendi. Antalya'nın Kumluca İlçesi çevresinde sabaha karşı başlayan şiddetli yağışta evler sular altındakaldı, otomobiller sel sularıyla denize sürüklendi, karayolu ulaşıma kapandı, okullar bir gün süreyle tatil edildi. İlçeye bağlı BeşikçiKöyü ile Olympos tatil beldesinde büyük hasara neden olan yağışlar sırasında 500 dönüm sera alanı da hasar gördü. Olympos'taturistik ağaç evlerin bulunduğu bölge da yağıştan büyük hasar gördü. Kumluca'nın Beykonak Beldesi yakınındaki Beşikçi Köyü'ndengeçen dere şiddetli yağışta gelen sellerle taştı. Taşkın yüzünden köydeki 500 dekar sera ile 50 kadar evi su bastı. Kumluca- Antalyakarayolunun 2 kesiminde selin taşıdığı molozların karayoluna birikmesi sonucu yol ulaşıma kapandı. Vali Alâeddin Yüksel'in talimatıylabölgedeki okullarda eğitim ve öğretime 1 gün ara verildi.Antalya'nın Kumluca İlçesi ve çevresinde sabaha karşı şiddetli yağışla oluşan sellerden Beşikçi Köyü'nün yanı sıra, turizm beldesiOlympos da büyük zarar gördü. Saat 02.00- 03.00 sıralarında Olympos'ta bungalov evlerle, marketler ve yine ağaçtan inşa edilen çoksayıda dükkânı sel sularıyla yıkıldı. Pansiyonların önünde 70'in üzerinde otomobil ve traktör denize sürüklendi. Aralında turistlerin debulunduğu çk sayıda kişi Olympos Plajı'na gelerek, denizde otomobilini ve traktörünü aradı. Felaketi yaşayanlar, saat 02.00- 03.00arasında yağmurun sağanak şekilde yağmaya başladığını, biranda her taraf sellerin kapladığını, kimsenin saat 05.00'e kadar evlerindençıkamadığını söyledi. Dışarı çıktıklarında ağaçtan yapılan çok sayıda ev ve dükkânın yerinde olmadığını gördüklerini anlatanfelaketzedeler, sürüklenen otomobillerin dere yatağında ve denizde üst üste yığıldığını gördüklerini anlattı. Bölgeye gelen işmakineleri ve kurtarma araçlarıyla mahsur kalanlar kurtarılırken, birçok kişi de otomobillerini ve ciplerini güvenli bölgelere götürdü.Sahil Güvenlik Komutanlığı'na ait bir helikopter ise kıyı boyunca uçarak, bölgede keşif yaptı. Görgü tanıkları, bir tur şirketine aitminibüste akşam 4 kişinin uyuduğunu, selden sonra minibüsün yerinde olmadığını, 4 kişiden de haber alınamadığını ileri sürdü. Ancakbu kişilerin sel gelmeden bölgeden ayrılmış olabileceği de değerlendirildi. AKUT Akdeniz Temsilcisi Yılmaz Sevgül, bölgeye 5 kişilikekip gönderdiklerini belirterek, 10 kişilik ekibin de hazır halde beklediğini söyledi. Sevgül, “Selde her şey 1- 2 saat içerisinde olupbitmiş. Biz geldiğimizde felaket bitmişti. Bildiğimiz kadarıyla can kaybı yok, ekiplerimiz selden yıkılan alanlarda arama çalışmalarıyapıyor. Tahminimiz 70'in üzerinde otomobil ve traktör denize sürüklendiği. Bu otomobillerden yalnızca birkaçı denizin içerisindegörülebiliyor. Bazıları dere yatağında, bazıları ise hiç görülmüyor” diye konuştu. Turizmci Kadir Kaya, yalnızca ağaç evleri değil, diğertesisleri de selin bastığını, belediyelerin ve resmi kurumların iş makinelerinin, seviyesi düşen derenin yeniden taşması ihtimalinekarşı, dere kenarlarına bent yaptığını belirtti. Antalya Valisi Alâeddin Yüksel de sel haberi üzerine bölgeye giderek incelemelerebaşladı (Kaynak: Av Haberleri gazetesi) .

(Gazete haberlerinden derlenmiştir.)M. DOĞAN KANTARCI

-39-

TABLO 8.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²)

DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

66,170,0

92,8 91,4

107,2

157,4

201,8

195,6

173,9

136,9

84,7

68,2

72,480,4

110,2

134,4

183,6

254,0

292,5

262,3

212,5

151,4

88,0

70,5

10,1 10,7 12,8 16,420,5

25,0 28,2 28,1 24,920,3

15,611,9

10,1 10,7 13,116,5

21,326,2 29,3 28,9

25,120,7

15,2 11,5

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

110,0

120,0

130,0

140,0

150,0

160,0

170,0

180,0

190,0

200,0

210,0

220,0

230,0

240,0

250,0

260,0

270,0

280,0

290,0

300,0

310,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

BU

HA

RLA

ŞMA

mm

/m²

AYLAR

ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK DEĞİŞİMİ VE 1930-1970 VE 1970-2006 DÖNEMİNDE

AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA MİKTARLARI

ORT. BUHARLAŞMA 1930-1970

ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006

ORT. C° 1930-1970

ORT. C° 1998-2006

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 13.ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ) VE AÇIK SU YÜZEYİNDEN ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm/m²)

DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

6 YAZ AYI YILLIK

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

ORT. BUHARLAŞMA

1930-1970

66,1 70,0 92,8 91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 68,2 927,3 1445,8

ORT. BUHARLAŞMA

1970-2006

72,4 80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0 70,5 1339,3 1912,2

FARK mm/m² 6,3 10,4 17,4 43,0 76,4 96,6 90,7 66,7 38,6 15 3,3 2,3 412,0 466,4

ORT. C° 1930-1970 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 11,9 25,3 18,7

ORT. C° 1998-2006 10,1 10,7 13,1 16,5 21,3 26,2 29,3 28,9 25,1 20,7 15,2 11,5 26,2 19,0

FARK C 0,8 1,2 1,1 0,8 0,2 0,9 0,3M. DOĞAN KANTARCI

-40-

TABLO 9. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C°), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE

POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm/m²

ORT. SICAKLIK 1930-1970 10,1 10,7 12,8 16,4 20,5 25,0 28,2 28,1 24,9 20,3 15,6 11,9 18,7

ORT. SICAKLIK 1998-2006 10,1 10,7 13,1 16,5 21,3 26,2 29,3 28,9 25,1 20,7 15,2 11,5 19,0

ORT. YAĞIŞ 1930-1971 263,7 156,2 95,2 43,9 30,9 10,1 1,8 2,9 13,6 57,7 110,5 283,8 1068,2

ORT. YAĞIŞ 1998-2007 280,4 93,7 97,2 105,0 43,9 7,5 7,9 2,0 13,5 22,8 237,2 317,0 1228,1

ORT.PET(*) 1930-1972 28,6 29,4 46,3 72,6 112,2 147,6 186,2 173,2 121,5 87,3 52,7 34,9 1092,5

ORT. PET 1998-2008 30,1 31,9 50,5 74,8 118,3 162,4 196,3 188,4 124,6 90,2 52,7 35,7 1155,9

ORT.BUHARLAŞMA 1930-1970 66,1 70,0 92,8 91,4 107,2 157,4 201,8 195,6 173,9 136,9 84,7 68,2 1445,8

ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006 72,4 80,4 110,2 134,4 183,6 254,0 292,5 262,3 212,5 151,4 88,0 70,5 1912,2

(*) PET : Potansiyel evapotranspirasyon (Toprak yüzeyinden buharlaşma ve yapraklardan terleme)

Ortalama buharlaşma : Açık su yüzeyinde ölçülen buharlaşma miktarı

10,1 10,7 12,8 16,4 20,5

25,0 28,2 28,1

24,920,3

15,6 11,9

10,1 10,7 13,1 16,5

21,3

26,2 29,3 28,9 25,120,7

15,2 11,5

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

YAĞ

IŞ, B

UH

AR

LAŞM

A V

E P

ET

mm

/m²

AYLAR

ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK, YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

ORT. SICAKLIK 1930-1970

ORT. SICAKLIK 1998-2006

ORT. YAĞIŞ 1930-1970

ORT. YAĞIŞ 1998-2006

ORT.PET 1930-1970

ORT.PET 1998-2006

SU YÜZEYİNDEN ORT. BUHARLAŞMA 1930-1970

SU YÜZEYİNDEN ORT. BUHARLAŞMA 1970-2006

ŞEKİL 14. ANTALYA'DA ORTALAMA SICAKLIK (C ), YAĞIŞ, AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA VE POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON (PET) mm/m² DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

AÇIKLAMA : V.-IX AYLAR ARASINDA ORTALAMA SICAKLIK 0,8-1,2 C ARTMIŞTIR. BUNA BAĞLI OLARAK PET (POTANSİYEL EVAPOTRANSPİRASYON;TOPRAKTAN BUHARLAŞMA İLE YAPRAKLAR-DAN TERLEME) MİKTARI DA ARTMIŞTIR. DİKKAT ÇEKİCİ ARTIŞ AÇIK SU YÜZEYİNDEN OLAN BUHARLAŞMA MİKTARINDADIR.AÇIK SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA; BARAJ,BENT, AKARSU VE SALMA SULAMA YAPILANALANLARDAKİ SUYUN ÖNEMLİ BÖLÜMÜNÜN BUHARLAŞMA İLE KAYBEDİLDİĞİNİ GÖSTER-MEKTEDİR.DİĞER BİR DEYİMLE; SU KAYBI ÖNEMLİDİR.

-41-

2.2.2.3. BÜK’TE SICAKLIK ĠLE YAĞIġ ĠLĠġKĠLERĠ

Antalya’daki Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Enstitüsü’nün iki araĢtırma ormanından

biri Bük’tedir (Lütfü Büyükyıldırım AraĢtırma Ormanı). Bu araĢtırma ormanında 450 m

yükseltideki meteoroloji istasyonunda yapılmıĢ olan sıcaklık ve yağıĢ ölçmeleri Bük’ün

konumuna benzer yerler için bir fikir edinmek üzere derlenip, değerlendirilmiĢtir. Bük

Antalya’nın kuzey batısında dağların arasında ve deniz etkisine kapalı bir konumdadır. Bükün

bu konumu Alakır Havzası’nda Bey Dağlarının eteklerindeki deniz etkisine kapalı bazı yerler

için örnek olarak değerlendirilebilir. Bük’e benzer yerlerde yağıĢın az ve özellikle gündüz

saatlerinde sıcaklığın yüksek olması sulama suyu ihtiyacının yükselmesine sebep olur.

(1) ORTALAMA SICAKLIK

Bük’te 1967-2008 yılları arasındaki ortalama sıcaklık ölçmeleri de Finike ve Antalya’daki

gibi 3 döneme ayrılarak hesaplanmıĢ ve karĢılaĢtırılmıĢtır. Yıllık ortalama sıcaklık değerleri

1967-1981 döneminde 13,4 C°, 1982-1993 döneminde 13,2 C°, 1994-2008 döneminde 14,2

C° olarak hesaplanmıĢtır (ġekil 15.1.). Yıllık ortalama sıcaklık değerleri Bük’te 0,8 C°, yaz

aylarında ise 1,1-1,6 C° artmıĢtır. Bük’te III. ayda havanın daha serin olduğu, ortalama

sıcaklık değerlerinin VIII. aya kadar hızla arttığı ve IX aydan itibaren hızla azaldığı

görülmektedir. Bu durum dağlık arazinin içinde yer alan Bük meteoroloji istasyonunun

bulunduğu çukur alana soğuk hava çökelmesine bağlıdır. Bük’te VI. Ayda 1967-1981

döneminde 19,2 C° olan aylık ortalama sıcaklığın, 1994-2008 döneminde 22,9 C°’a

yükselmesi (Aradaki fark 2,7 C°) dikkati çekmektedir. Ġlk bakıĢta bu farkın bir ölçme veya

hesap hatasından kaynaklanabileceği düĢünülebilir. Aslında 1994-2008 dönemindeki

ısınmanın dağ yamaçlarında da etkili olduğu ve haziran ayındaki soğuk hava çökelmesinin

sona erdiğini değerlendirmek daha uygundur. Öte yandan 1967-1981 döneminde patlayan

yanardağlarında sıcaklığın azalmasına etkili olduğu Ģekil 15.1. de görülmektedir.

(2) ORTALAMA YAĞIġ MĠKTARLARI

Bük’teki yağıĢların yıllık toplamları incelendiğinde, bazı yıllarda çok az yağıĢ düĢtüğü ve

bu az yağıĢlı yılların sayısının daha fazla olduğu görülmektedir (ġekil 15.2.). YağıĢın 800-850

mm olduğu yılların sayısı ikidir. Aylık yağıĢların kıĢ döneminde fazla, yaz döneminde az

olması ise tipiktir.

Bük’te 1967-1981 döneminde 601,7 mm olan yıllık ortalama yağıĢın 1994-2008

döneminde 492,1 mm’ye düĢtüğü görülmektedir (ġekil 15.2.). YağıĢ azalması özellikle XII.

ay ile yaz aylarındadır. Bük’te sağanak yağıĢlar ölçülmemiĢtir.

-42-

BÜK YILLIK

450

mORT.

SICAKLIK

YILLAR Cº

1967 14,9

1968 13,8

1969 14,5

1970 14,0

1971 12,8

1972 12,6

1973 13,4

1974 12,9

1975 12,7

1976 12,2

1977 13,5

1978 12,2

1979 14,2

1980 13,3

1981 13,4

1982 12,6

1983 12,8

1984 13,0

1985 13,5

1986 13,4

1987 13,3

1988 14,4

1989 16,0

1990 17,3

1991 17,2

1992 13,4

1993 13,6

1994 13,5

1995 13,8

1996 14,1

1997 14,0

1998 14,4

1999 14,9

2000 13,8

2001 13,6

2002 15,4

2003 14,6

2004 14,5

2005 14,1

2006 13,9

2007 14,7

2008 14,3

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

13,0

13,5

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0

16,5

17,0

17,5

18,0

19

67

19

68

19

69

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

YIL

LIK

SIC

AK

LIK

C

YILLAR

BÜK 'TE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

0,01,02,03,04,05,06,07,08,09,0

10,011,012,013,014,015,016,017,018,019,020,021,022,023,024,025,026,027,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

SIC

AK

LIK

C

AYLAR

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1967-1981

1982-1993

1994-2008

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ORT. C°

1967-1981 4,3 5,6 7,8 11,1 16,1 19,2 24,0 23,3 19,5 14,8 9,3 5,2 13,4

1982-1993 4,1 4,6 6,5 11,3 15,8 20,6 24,3 24,1 20,4 14,3 8,3 5,5 13,3

1994-2008 4,8 5,8 7,8 12,3 16,0 22,9 25,2 24,9 20,6 15,2 9,0 6,4 14,2

ŞEKİL 15.1. BÜK’TE AYLIK VE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

AÇIKLAMA: BÜK’TE (BATI AKDENİZ ARAŞTIRMA ORMANI) 1989, 1990 VE 1991 YILLARINA AİT SICAKLIK DEĞERLERİ ANTALYA METEOROLOJİ İSTASYONUNUN DEĞERLERİNE YAKINDIR. BÜK’ÜN YÜKSELTİSİ 450 m OLUP, ANTALYA’DAN DAHA SERİNDİR. BU DEĞERLER BİR ÖLÇME VEYA

KAYIT HATASI OLARAK KABUL EDİLMİŞ VE HESAPLAMALARA KATILMAMIŞTIR. VI. AYDAKİ SICAKLIK FARKLARI İSE DİKKAT ÇEKİCİDİR.

1989, 1990, 1991DEĞERLERİ ÇOK YÜKSEK.HESABA KATILMADI.

1967-1981ORT. SIC. 13.4 C

1994-2008ORT. SIC. 14.2 C

1982-1993ORT. SIC. 13.3 C

M. DOĞAN KANTARCIKaynak: Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Bük meteoroloji istasyonu ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.

•1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA•1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA•1980 HEKLA - İSLANDA•1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA)•1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA)•1986 AUGUSTİN ALASKA•1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA)•1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER)

•1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI•1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA•2000 HEKLA - İSLANDA•2002 PAGO YANARDAĞI•2004 BAGANA YANARDAĞI•2006 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI•2006 AUGUSTİNE

-43-

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

350,0

400,0

450,0

500,0

550,0

600,0

650,0

700,0

750,0

800,0

850,0

900,0

19

66

19

67

19

68

19

69

19

70

19

71

19

72

19

73

19

74

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

YA

ĞIŞ

mm

YILLAR

BÜK'TE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİBÜK YILLIK

450 m YAĞIŞ

YIL mm

1967 621,4

1968 806,0

1969 690,0

1970 250,4

1971 600,2

1972 513,0

1973 234,0

1974 394,7

1975 482,5

1976 559,3

1977 594,5

1978

1979 751,3

1980

1981

1982

1983 313,1

1984

1985 628,1

1986

1987 374,0

1988 620,9

1989 186,8

1990 467,1

1991 533,6

1992 301,4

1993 448,4

1994 821,5

1995 333,4

1996 613,6

1997 561,2

1998 626,9

1999 229,4

2000 495,5

2001

2002

2003 593,6

2004 351,8

2005 538,5

2006 624,3

2007 287,8

2008

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

110,0

120,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

YA

ĞIŞ

mm

AYLAR

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

1967-1981

1982-1993

1994-2007

BÜK'TE AYLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK

DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm

1967-1981 71,4 95,1 71,5 51,9 47,0 28,9 16,5 0,5 14,9 46,7 45,1 112,3 601,7

1982-1993 47,9 55,8 43,6 42,4 55,5 19,7 4,4 4,2 4,2 24,2 42,7 96,4 440,9

1994-2007 85,8 59,2 51,3 48,3 32,8 20,1 8,8 2,5 11,8 46,2 57,0 68,3 492,1

ŞEKİL 15.2. BÜK’TE AYLIK ORTALAMA VE YILLIK YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ

AÇIKLAMA: 1. BÜK’TE (BATI AKDENİZ ARAŞTIRMA ORMANI) YETERLİ ÖLÇME OLMAYAN YILLAR HESABA KATILMAMIŞ VE GRAFİKTE GÖSTERİLMEMİŞTİR. 2. MİKTARI 100 mm’yi AŞAN AYLIK YAĞIŞLARIN YILLARA GÖRE OLUŞUMU VE DAĞILIMI DENGESİZDİR (Aylık döküm yağışlar tablosuna bakınız).

BU SEBEPLE AYLIK YAĞIŞ ORTALAMALARI DENGELİ BİR YAĞIŞ DÜZENİNİ DEĞİL, SADECE ARİTMETİK BİR ORTALAMAYI İFADE ETMEKTEDİR.

M. DOĞAN KANTARCI

YILLIK YAĞIŞ TOPLAMINDA SAĞANAK YAĞIŞLARIN PAYI FAZLADIR. BÜK’TEKİ YAĞIŞ AZLIĞI VE DENGESİZLİĞİ KURAKLIK ETKİSİNİ BELİRGİNLEŞTİRMEKTEDİR.

1967-1981ORT. 601,7 mm

1994-2007ORT. 492,1 mm

1982-1993ORT. 440,9 mm

Kaynak: Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Bük meteoroloji istasyonu ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-44-

2.2.3. ALAKIR ÇAYI HAVZASI’NDA ANAKAYA VE TOPRAK ÖZELLĠKLERĠ

2.2.3.1. JEOLOJĠK YAPI VE TOPRAKLARIN OLUġTUĞU

ANAKAYALAR ĠLE ANAMATERYALLER

Bey Dağları ile Tahtalı Dağlarının yaygın jeolojik tabakası mezozoik-tersiyer yaĢında

olduğu bildirilen kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Bunların üstünde yer, yer miosen yaĢındaki

denizel kökenli kaba kireç taĢı tabakaları bulunmaktadır. Miosen ile mezozoik tabakaları

arasında eosen yaĢındaki kireçli fliĢler yer almaktadır. Alakır Çayı ile kolları bu kireçtaĢı

tabakalarının içinde derin bir vadi sistemi açmıĢtır. Böylece daha alttaki Ofiolitli mezozoik

tabakası ile vadinin yatağa yakın kesiminde peridotit ve serpantinlerden oluĢan volkanik

kökenli kayaçlar açığa çıkmıĢtır. Alakır Çayı’nın getirdiği materyaller Finike-Kumluca

Ovası’nın Kumluca bölümünü oluĢturmuĢtur (Harita 2).

Kireç taĢları tabakalı yapıda olan, taĢlaĢmıĢ tortul materyallerdir. Alp kıvrılmaları ve

devam eden tektonik olaylar kireç taĢı tabakalarının kırılmasına sebep olmuĢtur. Üçüncü

zamanda yağıĢların fazlalığı, buzul çağlarındaki buz ve karların arasında depolanmıĢ olan

yüksek miktardaki CO₂ ile SO₂’in sularda asitlere dönüĢmesi kireç taĢlarında erimelere ve

çatlak sisteminin geliĢip, geniĢlemesine sebep olmuĢtur. Kızlar Sivrisinin kuzey bakılı

yamacında ve daha batıdaki Akdağ’da bulunan sirk buzulu yatakları Bey Dağlarında ve

çevresinde de buzul çağlarının bir ölçüde yaĢandığını göstermektedir. Alakır Havzası ile

çevresindeki dağlık araziyi oluĢturan kireç taĢlarının derinlere inen çatlaklı (karstlaĢmıĢ)

yapısı yağıĢ sularının önemli bölümünü yer altı suyuna ve karst kaynaklarına (Düdenlere)

sızdırmaktadır.

2.2.3.2.TOPRAKLAR

Dağlık araziyi oluĢturan kireç taĢlarının asıl maddesi Kalsiyum karbonat’tır (CaCO₃).

Kalsiyum karbonat’ın karbon dioksit (CO₂) ve kükürt dioksit (SO₂) ile asitleĢmiĢ sularda

erimesi sonucunda oluĢan kalsiyum bikarbonat [Ca(HCO₃)₂] ile kalsiyum bisülfat

[Ca(HSO₄)₂] yıkanıp gitmiĢtir. Geriye kireç taĢının içinde az miktarda bulunan katık

maddeleri (genellikle kil) kalmıĢtır. Kil ve diğer katık maddeleri topraklaĢmıĢtır. Katık

maddeleri az olduğu için kireç taĢlarının erimesi ile oluĢan topraklar da sığdır. Ġklimin daha

sıcak ve nemli olduğu alt ve orta kızılçam kuĢaklarında “Kırmızı Akdeniz Toprağı” (Terra

rosa) oluĢmuĢtur. Ġklimin daha soğuk ve kıĢların karlı olduğu sedir kuĢağında ise “kireçli

Esmer Orman Toprağı” oluĢmuĢtur. Esmer orman toprağında kil minerallerinin sızıntı suları

tarafından üst topraktan, alt toprağa taĢınması sonucunda da “Solgun Esmer Orman Toprağı”

geliĢmiĢtir. Orman kuĢağındaki topraklar binlerce yıldan beri oluĢmuĢ, geliĢmiĢ ve orman

tarafından korunmuĢlardır. Bu sebeple ormanların altındaki kireç taĢı toprakları derindir.

Ormanların tahrip edildiği arazideki topraklar taĢınmıĢ, sığlaĢmıĢ ve çok taĢlı topraklara veya

arazi kayalığa dönüĢmüĢtür (ġekil 2.1. ve 2.2.). Bazı yerlerde taĢınan toprağın içindeki taĢlar

yüzeyde tabaka halinde kalmıĢlar ve “erozyon kaldırımı” oluĢmuĢtur.

-45-

HARİTA 2. ALAKIR HAVZASI VE ÇEVRESİNDE JEOLOJİK YAPI İLE TOPRAKLARIN OLUŞTUĞU ANAKAYALAR / ANAMATERYALLER VE TOPRAKLAR

KAYNAK: Jeolojik yapı Türkiye Jeoloji Haritası 1/500 000 MTA -1963 Konya paftasından alınmıştır. M. DOĞAN KANTARCI

JEOLOJĠK YAPI

Mc : Mesozik-Tersiyer

Mof : Mesozik (Ofiolitli seri)

Ekseriyetle Kretase

md : Miosen denizel

ef : Eosen fliĢleri

Qy : Holosen-Yeni alüvyon

Ƿ : Peridotit

Ơ : Serpantin

ef

md

md

1. D

OLO

MİT

Lİ K

İRE

Ç T

AŞL

AR

I (M

c, M

of)

GÜ

Ç A

YR

IŞT

IKLA

RI İ

ÇİN

DİK

YA

MA

ÇLI

DA

ĞLI

K A

RA

ZİY

İ OLU

ŞTU

RM

UŞL

AR

DIR

. C

aCO

₃ ve

MgC

O₃

BİK

AR

BO

NA

TLA

R H

ALİ

ND

E Y

IKA

NIP

GİT

TİĞ

İND

E G

ER

İYE

KA

TIK

MA

DD

ESİ

(GE

NE

LLİK

LE K

İL) K

ALM

IŞT

IR.

SER

T K

İRE

Ç T

AŞL

AR

IND

AN

OLU

ŞAN

TO

PR

AK

LAR

TA

ŞLI,

KİL

Lİ T

OP

RA

KLA

RD

IR. O

RM

AN

ALT

IND

A K

OR

UN

MU

Ş O

LDU

KLA

RI

İÇİN

OR

TA

DE

RİN

VE

DE

RİN

TO

PR

AK

LAR

DIR

. OR

MA

NIN

TA

HR

İP E

DİL

DİĞ

İ ALA

NLA

RD

A T

OP

RA

K T

AŞI

ND

IĞI İ

ÇİN

YÜ

ZEY

DE

KA

LAN

TA

ŞLA

R İL

E E

RO

ZYO

N K

ALD

IRIM

I OLU

ŞMU

ŞTU

R. B

U S

EB

EP

LE O

RM

AN

LAR

IN T

AH

RİP

ED

İLM

EM

ESİ

GE

RE

KM

EK

TED

İR.

AK

DE

NİZ

İKLİ

MİN

İ ET

KİL

İ OLD

UĞ

U (<

10

00

m)

KIR

MIZ

I AK

DE

NİZ

TO

PR

AK

LAR

IY

ÜK

SEK

AR

AZİ

DE

(10

00

-20

00

m)

ESM

ER

OR

MA

N T

OP

RA

ĞI V

E S

OLG

UN

ESM

ER

OR

MA

N T

OP

RA

ĞI

KIR

AR

AZİ

SİN

DE

(>2

00

0 m

) R

EN

DSİ

NA

TO

PR

AK

LAR

I VE

KA

ĞŞA

KLA

R (

AŞI

RI O

TLA

TM

A V

E O

TLA

KLA

RIN

TA

HR

İBİ E

TK

İSİ V

AR

).2

. PE

RİD

OT

İT V

E S

ER

PA

NT

İNLE

RG

ÜÇ

AY

RIŞ

AN

BU

AN

AK

AY

ALA

RD

AN

KİL

Lİ, T

AŞL

I VE

OR

TA

DE

RİN

KIR

MIZ

I AK

DE

NİZ

TO

PR

AK

LAR

I OLU

ŞMU

ŞTU

R.

OR

MA

NIN

TA

HR

İP E

DİL

DİĞ

İ DİK

YA

MA

ÇLA

RD

A T

OP

RA

K T

AŞI

NM

IŞ, S

IĞLA

ŞMIŞ

VE

AN

AK

AY

A Y

ÜZE

YE

ÇIK

MIŞ

TIR

.3

. ALÜ

VY

ON

LAR

(Q

y)A

LAK

IR Ç

AY

I VA

DİS

İND

E E

ĞİM

İN A

ZALD

IĞI A

LAN

LAR

DA

VE

FİN

İKE

-KU

MLU

CA

AR

AZİ

SİN

DE

YIĞ

ILM

IŞ A

KA

RSU

MA

TE

RY

ALL

ERİ

DE

RİN

, KU

MLU

VE

ÇA

KIL

LI A

h/C

vH

OR

İZO

NLU

HA

M T

OP

RA

KLA

RI O

LUŞT

UR

MU

ŞTU

R.

ESK

İ BA

TA

KLI

KLA

RD

AN

AR

TA

KA

LAN

Y

ER

LER

DEK

İ TO

PR

AK

LAR

DA

OR

GA

NİK

MA

DD

E İŞ

LEN

DİK

ÇE

AZA

LMIŞ

TIR

. BU

TO

PR

AK

LAR

DE

RİN

OLU

P, T

AB

AN

SU

YU

YÜ

KSE

KT

İR.

SON

YIL

LAR

DA

ALÜ

VY

ON

LAR

IN T

AB

AN

SU

LAR

I (SU

ÇE

KİL

DİĞ

İ İÇ

İN) D

AH

A D

ER

İNE

İNM

İŞT

İR. A

YR

ICA

TA

BA

N S

ULA

RI A

TIK

VE

KİR

Lİ

SULA

RLA

(TA

RIM

SAL

MÜ

CA

DE

LE K

İMY

ASA

LLA

RI D

A D

AH

İL) K

İRLE

NM

EKTE

DİR

.

JEOLOJİK YAPI İLE SU İLİŞKİSİ: BEY DAĞLARI VE TAHTALI DAĞLARI DERİN ÇATLAKLI VE TABAKALI KİREÇ TAŞLARINDAN OLUŞMUŞTUR. KAR VE YAĞMUR SULARI ANAKAYANIN ÇATLAK SİSTEMİNDEN DERİNE SIZARLAR. ALAKIR ÇAYININ TABANINDAN DA ÇATLAK SİSTEMİNE SU KAÇAKLARI VARDIR. BU SEBEPLE ALAKIR ÇAYININ YÜZEY SULARI VE DEBİSİ HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞA GÖRE AZDIR. ÖZELLİKLE 5 YAZ AYINDA SU AKIŞI AZALIR.

ANTALYA

KORKUTELİ

KUMLUCA

BEY DAĞLARI

GÖDENE

ÇAKIRLAR

AŞAĞI KARAMAN

YUKARI KARAMAN

KARTAL T.

-46-

Orman üstü kır kuĢağındaki toprakları erozyondan koruyacak bitki örtüsü tek veya çok

yıllık otlardır. GeçmiĢ yıllardaki yoğun otlatma kır kuĢağındaki otların tüketilmesine, toprağın

taĢınmasına sebep olmuĢtur. Kır kuĢağındaki topraklar taĢlı A/C horizonlu “Rendsina”

toprakları ile kireç taĢı ham topraklarıdır (Sierozem). Arazinin hafif eğimli kesimlerinde

erozyon kaldırımı oluĢmuĢtur. Dik yamaçlarda ise gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları

ve don olayları ile parçalanan (kağĢayan) kireç taĢları aĢağı doğru kar ile sürüklenerek

kağĢakları oluĢturmuĢtur.

Alakır Çayı’nın taraçalarında (Derenin eski yatağı) ve Ģimdiki vadisinde açığa çıkan

peridotit ve serpantinler de taĢlı, orta derin, killi topraklar vermiĢlerdir. Ormanın korunduğu

yerlerde bu topraklar derindir. Ormanın tahrip edildiği dik yamaçlarda aĢınıp, taĢınmıĢlar,

sığlaĢmıĢlar veya anakaya yüzeye çıkmıĢtır.

Alakır Çayının eski yatağından kalan taraçalar ile bugünkü yatağında düzce alanlarda ve

dere kavĢaklarında birikmiĢ olan çakıllı, kumlu materyaller de giderek topraklaĢmıĢlardır.

Günümüzde bu topraklarda meyvacılık ve seracılık yapılmaktadır.

Kumluca Ovasını oluĢturan alüvyonlardan ham topraklar veya A/C horizonlu topraklar

oluĢmuĢtur. Kumluca Ovası’nın eski sığ bataklık/sazlık alanlarındaki bitki artıkları su altı

ortamında humuslaĢarak çakıllı, kumlu mil materyalinin topraklaĢmasını sağlamıĢtır A/C

horizonlu topraklar). Bataklık ve sazlıkların kurutulması ile eskiden oluĢmuĢ ıslak humus ta

ayrıĢıp yok olmuĢtur. Bu topraklar da meyvalıklara dönüĢtürülmüĢ veya üstünde seralar

kurulmuĢtur.

Alüvyonların bataklık/sazlık olmayan kesimlerinde kuraklığa dayanıklı sığ köklü bitkiler

ile köklerini derindeki taban suyuna ulaĢtırabilen çınar ağaçları geliĢmiĢtir. Bu çakıllı, kumlu

ham materyaller de giderek sulu tarım alanlarına dönüĢtürülmüĢtür.

2.2.3.3. ORMAN TOPRAKLARININ GEÇĠRGENLĠĞĠ VE

ANA KAYANIN ÇATLAK SĠSTEMĠ ĠLE SUYU SIZDIRMASI

Ormanda ağaçların ibrelerinin ve yapraklarının dökülmesi vd. organik artıklar ile oluĢan

ölü örtü giderek ayrıĢıp, humuslaĢmakta ve üst toprağa karıĢmaktadır (Ah-Horizonu). Humus

ve humusun ayrıĢması ile oluĢan kolloid organik bileĢikler toprağı kırıntılandırmakta ve

gözenek çaplarının geniĢlemesini sağlamaktadır (> 50 µm). YağıĢ suları da bu iri

gözeneklerden hızla sızarak anakayanın (kireç taĢının) çatlak sistemine ulaĢmaktadır.

Ormanın tahrip edildiği yamaçlarda toprağın organik maddesi devam ettirilemediği için

gözenekler daralmakta, yağıĢ suları toprağa sızamamakta, yüzeyden akıĢa geçmekte ve sellere

dönüĢmektedir (ġekil 2.1. ve 2.2.). Alakır Havzası’nın dik yamaçlarında ormanların varlığı

toprakları ve yağıĢ/akıĢ düzenini koruduğu gibi vadideki tarım alanlarını da sellerden ve

sellerle taĢınan materyallerden korumaktadır. Ormanın tahrip edildiği arazide sağanak

yağıĢların sele dönüĢmesi sonucunda oluĢan zararlar tablo 7’de sıralanmıĢtır.

-47-

2.2.4. ALAKIR HAVZASI’NDA ARAZĠ KULLANIMI,

TARIM, MEYVACILIK VE SERALAR

2.2.4.1. ARAZĠ KULLANIMI

Alakır Çayı Havzası’ndaki arazinin kullanımına ait bilgiler Kumluca Ġlçe tarım Md’lüğü

verilerinden derlenip, değerlendirilmiĢtir (Tablo10, Ģekil16). Kumluca ilçesinin alanı 125 300

ha olup, bu alanın % 13,57’si (17 000 ha) tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Orman,

çalılaĢtırılmıĢ orman ve çalılıkların alanı % 47,92 (60 049 ha), otlak alanı % 6,21 (7 776 ha),

kayalık, yerleĢim vd. arazi alanı % 31,90 (39 971 ha), su yüzeyi (Alakır Barajı) 504 ha alanı

kaplamaktadır. Alakır Havzası’ndaki tarım alanlarının 9 000 ha’lık bölümünün Kumluca

Ovası’nın geniĢ alüviyal arazisinde yer aldığı, Dere vadilerinde ve vadi yamaçlarındaki

taraçalarda da 8 000 ha’lık tarım alanı bulunduğu anlaĢılmaktadır.

2.2.4.2. TARIM ALANLARI

Kumluca Ġlçesi’nin 17 000 ha’lık tarım alanının % 27’i (4 605 ha) tarla, % 1,7’si (289 ha)

zeytinlik, % 24,25’i (4 122,7 ha) meyvalık, % 23,45’i (3 985 ha) sebzelik, % 0,01’i (2,1 ha)

süs bitkileri alanı olup, % 22,62’sinin (3 845,5 ha) nadaslı tarla ve % 0,88’inin de (150 ha)

ekilmeyen tarım alanı olduğu bildirilmiĢtir (Tablo 10.2. ve Ģekil 17).

Kumluca Ġlçesi’ndeki meyvalık alanlarda; zeytin, portakal, mandalina, limon, elma, nar,

Ģeftali, kiraz, ceviz ve badem (az) yetiĢtirilmektedir (Tablo 11, Ģekil 18). Sebzelerden; fasulye,

hıyar, patlıcan, biber, domates ile bostanlardan karpuz, kavun ve kabak yetiĢtirilmektedir

(Tablo 12, Ģekil 19).

2.2.4.3. TARIM ÜRÜNLERĠNĠN HAVZADAKĠ 28 YERLEġĠM ALANINA DAĞILIMI

Kumluca Ġlçesi; merkez, beldeler ve köyler olmak üzere 28 yerleĢim alanına ayrılmıĢtır.

Eskiden yerleĢimler mahalleler halinde dağınıktı (Harita 1). Nüfusun artması tarımda sulama,

gübreleme ve ilaçlama yöntemlerinin geliĢmesi sonucunda bu dağınık mahalleler köylere

dönüĢmüĢtür. Bu yerleĢim yerlerinden Yazır ile ÇavuĢköy (Adrasan) havzanın dıĢında

bulunmaktadırlar (Harita 3).

Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim alanında üretilen tarım ürünlerine ait, Kumluca Ġlçe

Tarım Md’- lüğünün hazırladığı ve 3 önem derecesine göre sınıflandırdığı bilgi tablo 13’te

verilmiĢtir. Tablo 14’te 2010 yılındaki durum 8 dereceli bir sınıflandırma yapılarak

verilmiĢtir. Bu eski ve yeni iki verinin karĢılaĢtırması ilginç bir geliĢmeyi göstermektedir

(Tablo 15 ve Ģekil 20). Tablo 15 incelendiğinde; buğday yetiĢtirilen köy sayısının 23’ten 18’e

gerilediği, buna karĢılık zeytin yetiĢtirilen yer sayısının 4’ten 13’e, seracılık yapılan yer

sayısının 15’ten 18’e, nar yetiĢtirilen yer sayısının 14’ten 20’ye yükseldiği görülmektedir. Bu

geliĢmenin sayısal ve oransal değerlendirmesi; Alakır Havzası’ndaki tarımsal faaliyetin, kuru

tarımdan sulu tarıma kaydığını göstermektedir. YetiĢtirilen ürünlerin Havzadaki yerleĢim

alanlarına dağılımı harita 3’te verilmiĢtir.

-48-

1. ARAZİ KULLANIMI

KULLANIM

ALANLARI

ha %

TARIM 17 000 13,57

OTLAK 7 776 6,21

ORMAN+ÇALILIK 60 049 47,92

KAYALIK,YERLEŞİM

VD.

39 971 31,90

SU YÜZEYİ 504 0,40

TOPLAM 125 300 100,00

2. TARLA, MEYVALIK,SEBZELİK vd. 3. TARIMSAL ÜRETİM (TON) VE DEĞER (TL)

TARIM

ALANLARIha %

TARLA 4 605,0 27,09

ZEYTİNLİK 289,0 1,70

MEYVELİK 4 122,7 24,25

SEBZELİK 3 985,7 23,45

SÜS BİTKİLERİ 2,1 0,01

NADASLI

TARLA

3 845,5 22,62

EKİLMEYEN 150,0 0,88

TOPLAM 17 000,0 100

ÜRÜN ALAN ha ÜRETİM TON DEĞER TL.

HUBUBAT 4 450,0 89 000 3 960 000

MEYVE+ZEYTİN 4 411,2 122 634 91 407 460

SEBZE (SERADA) 3 706,0 47 792 387552500

SEBZE (AÇIKTA) 278,2 6 498 4 548 000

SÜS BİTKİLERİ (SAYI) 218 800 725 000

FİDE (SAYI) 222 297 000 44 000 000

TOPLAM 12 845,4 265 924 532192960

17

00

0

77

76

60

04

9

39

97

1

50

4

12

53

00

13

,57

6,2

1

47

,92

31

,90

0,4

0

10

0,0

0

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

110000

120000

130000

140000

TARIM OTLAK ORMAN+ÇALILIK KAYALIK,YERLEŞİM VD.

SU YÜZEYİ TOPLAM

ALA

N h

a

ARAZİKULLANIMI

ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI

ha

%

46

05

,0

28

9,0

41

22

,7

39

85

,7

2,1

38

45

,5

15

0,0

17

00

0,0

27

,09

1,7

0

24

,25

23

,45

0,0

1

22

,62

0,8

8

10

0

0,0

2000,0

4000,0

6000,0

8000,0

10000,0

12000,0

14000,0

16000,0

18000,0

TARLA ZEYTİNLİK MEYVELİK SEBZELİK SÜS BİTKİLERİ

NADASLI TARLA

EKİLMEYEN TOPLAM

ALA

N h

a V

E O

RA

N %

ALAKIR HAVZASINDA TARLA,MEYVALIK, SEBZELİK VD. ALANLAR

ha

%

TABLO 10. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI, TARIM ALANLARI , ÜRETİM VE DEĞERİ

ŞEKİL 16. ALAKIR HAVZASINDA ARAZİ KULLANIMI

ŞEKİL 17. ALAKIR HAVZASINDA TARLA, ZEYTİNLİK, MEYVALIK, SEBZELİK VE DİĞER TARIM ALANLARI

KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

KAYNAK: Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-49-

ÜRÜN ALAN ha ORAN % ÜRETİM TON DEĞER TL

ZEYTİN 289,0 6,55 675 1146820

PORTAKAL 3 170,0 71,85 111267 80112240

MANDALİN 30,0 0,68 1312 1181250

LİMON 40,0 0,91 1250 625000

ELMA 213,0 4,83 3550 2662800

NAR 600,0 13,60 3200 3840000

DİĞER 69,7 1,58 1379 1839350

TOPLAM 4 411,7 100,0 122633 91407460

ÜRÜN ALAN ha ORAN % ÜRETİM TON DEĞER TL

FASULYE 90,0 1,68 135 128250KAVUN, KARPUZ 326,0 6,10 19560 13300000KABAK 180,0 3,37 10800 10368000HIYAR 416,0 7,79 41600 20800000PATLICAN 412,0 7,71 41200 43260000DOMATES 2 800,0 52,42 252000 181440000BİBER 1 117,5 20,92 112625 118256250TOPLAM 5 341,5 100,0 477920 3875525002. ÜRÜN 1 554,5

289

3170

30 40213

600

69,7

4411,7

6,55 71

,85

0,68

0,91

4,83

13,6

0

1,58 10

0

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

ÜRET

İM T

ON

ALAKIR HAVZASINDA ÜRETİLEN MEYVALAR, ALANLARI VE ORANLARI

ALAN ha

ORAN %

90326

180416 412

2800

1117,5

5341,5

1554,5

1,68

6,10

3,37

7,79

7,71 52,4

2

20,9

2

100

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

ÜRET

İM T

ON

ALAKIR HAVZASINDA ÜRETİLENBOSTAN VE SEBZELERİN, ALANLARI İLE ORANLARI

ALAN ha

ORAN %

TABLO 11. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİLEN ALANLAR, ÜRETİM VE DEĞERİ

TABLO 12. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİLEN ALANLAR, ÜRETİM VE DEĞERİ

ŞEKİL 18. ALAKIR HAVZASINDA MEYVA ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI ŞEKİL 19. ALAKIR HAVZASINDA BOSTAN VE SEBZE ÜRETİM ALANLARI İLE ORANLARI

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir. KAYNAK: Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI M. DOĞAN KANTARCI

-50-

28 YERLEŞİM ALANI BU

ĞD

AY

AR

PA

PO

RT

AK

AL

MA

ND

ALİN

A

LİMO

N

ZE

YT

İN

ELM

A

NA

R

KİR

AZ

ŞEFT

ALİ

BA

DE

M

SER

AD

A

SEB

ZE

KU

RU

FASU

LYE

KUMLUCA (MERKEZ) 1 3 2

BEYKONAK BELDESİ 3 2 1

MAVİKENT BELDESİ 3 2 1

ÇAVUŞKÖY BELDESİ 1 2 3

GÖDENE (ALTINYAKA) Bld. 1 2 3

BELEN KÖYÜ 1 2 3

BEŞİKÇİ KÖYÜ 3 2 1

BÜYÜKALAN KÖYÜ 1 2 3

ÇALTI KÖYÜ 2 3 1

ÇAYİÇİ KÖYÜ 2 3 1

DEREKÖY 1 2 3

ERENTEPE (SAVRAN) KÖYÜ 1 2 3

GÖLCÜK KÖYÜ 1 2 3

GÜZÖREN KÖYÜ 1 2 3

HACIVELİLER KÖYÜ 1 3 2

HIZIRKÂHYA KÖYÜ 2 3 1

İNCİRCİK KÖYÜ 1 3 2

KAVAK KÖYÜ 1 3 2

KARAAĞAÇ KÖYÜ 1 3 2

KARACAÖREN KÖYÜ 1 3 2

KUZCA KÖYÜ 1 2 3

ORTAKÖY 1 3 2

SALUR KÖYÜ 1 3 2

SARICASU KÖYÜ 2 3 1

TOPTAŞ KÖYÜ 1 3 2

YENİKIŞLA KÖYÜ 1 2 3

YAZIR KÖYÜ 1 2 3

YEŞİLKÖY 1 3 2

28 YERLEŞİM 1 17 4 2 5

ALANININ DAĞILIMI 2 3 5 6 1 1 5 7

SAYI 3 3 1 3 1 1 3 2 7 1 1 1 3 1

ORAN % 1 60,7 14,3 7,1 17,9

ORAN % 2 10,7 17,9 21,4 3,6 3,6 17,9 25,0

ORAN % 3 10,7 3,6 10,7 3,6 3,6 10,7 7,1 25,0 3,6 3,6 3,6 10,7 3,6

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI 23 6 13 1 1 4 3 14 1 1 1 15 1

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % 82,1 21,4 46,4 3,6 3,6 14,3 10,7 50,0 3,6 3,6 3,6 53,6 3,6

TABLO 13. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKİ 28 YERLEŞİM YERİNDE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİNİNYETİŞTİRMEDEKİ ÖNEM DERECELERİNE GÖRE SIRALANIŞI VE YETİŞTİRME ORANLARI

(Kumluca İlçe Tarım Md’lüğü verilerinden ve derecelendirmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.)

M. DOĞAN KANTARCI

-51-

28 YERLEŞİM ALANI BU

ĞD

AY

AR

PA

PO

RT

AK

AL

MA

ND

ALİN

A

LİMO

N

ZEY

TİN

ELM

A

NA

R

KİR

AZ

ŞEFT

ALİ

ER

İK

ÜZÜ

M

BA

DE

M

CE

VİZ

SER

AD

A

SEB

ZE

KU

RU

FASU

LYE

KUMLUCA (MERKEZ) 2 3 3 1

BEYKONAK BELDESİ 2 3 4 1

MAVİKENT BELDESİ 2 5 4 3 1

ÇAVUŞKÖY BELDESİ 2 3 1

GÖDENE (ALTINYAKA) 1 2 5 4 3

BELEN KÖYÜ 3 1 2

BEŞİKÇİ KÖYÜ 2 4 3 1

BÜYÜKALAN KÖYÜ 1 2 5 4 6 3

ÇALTI KÖYÜ 3 1 2

ÇAYİÇİ KÖYÜ 3 2 1

DEREKÖY 1 2 4 5 6 3

ERENTEPE (SAVRAN) KY. 4 3 2 1

GÖLCÜK KÖYÜ 1 2 3 4 5

GÜZÖREN KÖYÜ 3 2 1

HACIVELİLER KÖYÜ 1 2 3

HIZIRKÂHYA KÖYÜ 2 3 1

İNCİRCİK KÖYÜ 4 2 1 3

KAVAK KÖYÜ 1 2 3

KARAAĞAÇ KÖYÜ 5 2 4 1 3

KARACAÖREN KÖYÜ 2 4 1 5 3

KUZCA KÖYÜ 1 2 3 5 6 7 8 4

ORTAKÖY 3 2 1

SALUR KÖYÜ 3 2 1

SARICASU KÖYÜ 2 1

TOPTAŞ KÖYÜ 2 3 5 4 1

YENİKIŞLA KÖYÜ 1 3 2

YAZIR KÖYÜ 2 4 3 1

YEŞİLKÖY 3 2 1

28 YERLEŞİM 1 5 2 1 8 12

ALANININ 2 1 8 2 3 4 4 1 2

ÜRÜN 3 1 3 2 1 4 6 1 5 1 1 4 2

ÖNCELİKLERİNE 4 1 1 3 3 2 2 2

SAYI 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1

OLARAK 6 1 1 1

DAĞILIMI 7 1

(8 ÖNCELİK SINIFI) 8 1

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI 9 3 13 1 7 13 10 20 5 1 4 2 1 1 18 2

YETİŞTİRİLEN YER

ORANI %

0,32 0,11 0,46 0,04 0,25 0,46 0,36 0,71 0,18 0,04 0,14 0,07 0,04 0,04 0,64 0,07

TABLO 14. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDAKİ 28 YERLEŞİM YERİNDE 2010 YILI İTİBARİYLE YETİŞTİRİLEN TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRMEDEKİ ÖNEM DERECELERİNE GÖRE SIRALANIŞI VE YETİŞTİRME ORANLARI(KAYNAK : Av. Ramazan Savran’ın 2010 yılı için verdiği bilgilerden derlenip, düzenlenmiştir.)

AÇIKLAMA :KUMLUCA İLÇE TARIM Md’lüğünün VERİLERİ (ESKİ DURUM) İLE BU TABLODAKİ VERİLER (2010 YILINDAKİ DURUM) ARASINDA ÖNEMLİ FARK KURU TARIMIN (BUĞDAY VE ARPA) GERİLEMİŞ OLMASI, SULU TARIMIN VE MEYVACILIĞIN YAYGINLAŞMASIDIR. ALAKIR HAVZASIKÖYLERİNDEKİ HALK GEÇİMİNİ SULAMA SUYUNA BAĞLI OLAN TARIM VE MEYVACILIK İLE SAĞLAMAKTADIR. YAPILAN ÜRETİM SADECE KUMLUCA VE YAKIN ÇEVRESİNE DEĞİL BÜTÜN TÜRKİYE’YE SATILMAKTADIR.BU SEBEPLE SU ÇOK ÖNEMLİ BİR ÜRETİM FAKTÖRÜDÜR.

M. DOĞAN KANTARCI

-52-

M. DOĞAN KANTARCI

ARPA

SERACILIK

TURUNÇGİLLER

NAR

HARİTA 3. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ(Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğünde yapılmış haritaya 2010 itibariyle ürünler işlenmiştir.)

CEVİZ-BADEM

ELMA-ERİK VD.

ZEYTİN

BUĞDAY

ÇALTI

ÇAYİÇİ

ORTAKÖY

KUZÖRENİNCİRCİK

ERENTEPE

YAZIR

ÇAVUŞKÖY(ADRASAN)

ALTINYAKA

GÖLCÜK

KARACAAĞAÇ

BELEN

BEŞİKÇİ

SARICASU

KUMLUCA

BEYKONAK

MAVİKENT

KAVAK

SALURH.VELİLER

H.KÂHYA

YENİKIŞLA

KARACAÖREN

TOPTAŞ

KUZCA

BÜYÜKALAN

DEREKÖY

YEŞİLKÖY

KURU FASULYE

-53-

ÜRÜN ÇEŞİTLERİ

BU

ĞD

AY

AR

PA

PO

RT

AK

AL

MA

ND

ALİN

A

LİMO

N

ZEY

TİN

ELM

A

NA

R

KİR

AZ

ŞEFT

ALİ

ER

İK

ÜZÜ

M

BA

DE

M

CE

VİZ

SER

AD

A

SEB

ZE

KU

RU

FASU

LYE

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI

(ESKİ SIRALAMA)

23 6 13 1 1 4 3 14 1 1 1 15 1

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (ESKİ) 82,1 21,4 46,4 3,6 3,6 14,3 10,7 50,0 3,6 3,6 3,6 53,6 3,6

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI

(2010 SIRALAMASI)

9 3 13 1 7 13 10 20 5 1 4 2 1 1 18 2

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (2010) 32,1 10,7 46,4 3,6 25,0 46,4 35,7 71,4 17,9 3,6 14,3 7,1 3,6 3,6 64,3 7,1

23

6

13

1 1

43

14

1 1 1

15

1

9

3

13

1

7

13

10

20

5

1

4

21 1

18

2

0

5

10

15

20

25

YE

TİŞ

TİR

İLEN

YE

RLE

ŞİM

ALA

NI

SAY

ISI

ÜRÜNLER (KURU TARIM AZALMIŞ, SULU TARIM YAPILAN YERLER ARTMIŞ)

ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRİLDİĞİ YERLEŞİM YERİ SAYISI

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (ESKİ)

YETİŞTİRİLEN YER SAYISI (2010)

82

,1

21

,4

46

,4

3,6

3,6

14

,3

10

,7

50

,0

3,6

3,6

3,6

53

,6

3,6

32

,1

10

,7

46

,4

3,6

25

,0

46

,4

35

,7

71

,4

17

,9

3,6

14

,3

7,1

3,6

3,6

64

,3

7,1

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

ÜR

ÜN

LER

İN Y

ETİ

TİR

LDİĞ

İ YE

RLE

ŞİM

ALA

NI

OR

AN

I

ÜRÜNLER (KURU TARIM AZALMIŞ, SULU TARIM ARTMIŞ)

ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN YETİŞTİRİLDİKLERİ YERLEŞİM ALANLARININ ORANI

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (ESKİ)

YETİŞTİRİLEN YER ORANI % (2010)

TABLO 15. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMIKumluca İlçe Tarım Md’lüğü verileri (ESKİ) ve Av. Ramazan Savran tarafından verilen bilgilerden(2010) derlenmiştir.

ŞEKİL 20. ALAKIR HAVZASINDAKİ TARIM ÜRÜNLERİNİN 28 YERLEŞİM YERİNE SAYI VE ORAN OLARAK DAĞILIMIKumluca İlçe Tarım Md’lüğü verileri (ESKİ) ve Av. Ramazan Savran tarafından verilen bilgilerden(2010) derlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI

-54-

2.2.4.4. HAVZADAKĠ SULU TARIM ALANLARININ SULAMA SUYU ĠHTĠYACI

Alakır Ovasındaki tarım alanlarının sulaması Alakır Barajından yapılmaktadır. Yukarı

Havzanın içindeki tarım alanlarının sulaması da Karaağaç kaynağından ve Çaydan alınan su

ile yapılmaktadır. Karaağaç kaynağındaki ortalama su geliri (Kaynak+dereden gelen su) 3,0

m³/sn olarak bildirilmiĢtir (DSĠ ölçmelerine göre).

Kumluca’da sıcaklık ölçmeleri olmadığı için Antalya’daki ölçmelere ve su bilançosuna

göre (Tablo 9, Ģekil 14) hesaplanmıĢ olan potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı yıllık

1155,9 mm/m²’dir. Yaz boyunca 6 aylık PET miktarı 864,8 mm/m²’dir. Bu PET miktarına

göre; 1 ha alanın (10 000 m²) 6 yaz ayı boyunca sulanabilmesi için gerekli su miktarı 8648

m³/6 ay’dır. Bu suyun aylık ortalama miktarı 1441,3 m³/ay, günlük miktarı 48,04 m³/gün olup,

0,556 lt/sn’lik bir debiyi gerektirir. Alakır Havzası’nda yükseltiye bağlı olarak buharlaĢmanın

Antalya’ya göre %20 daha az olacağı kabul edilirse, 1 ha alandan günlük ortalama PET

miktarı 38,43 m³/gün olarak hesaplanır (0,4448 lt/sn). Havzada 1000 ha’lık tarım alanının

sulanması için gerekli su miktar 38 430 m³/gün olup, 0,4448 m³/sn’lik suya denktir. Havzada

5000 ha’lık sulu tarım alanının 6 yaz ayındaki sulama suyu için 2,224 m³/sn debisi olan su

kaynağı gerekmektedir.

Havza’daki yüksek taraçalarda kuru tarım yapıldığı göz önüne alınarak sulu tarım alanı

5000 ha olarak kabul edilmiĢtir. Suyu yüksek araziye pompalamak ve kuru tarım alanını sulu

tarıma dönüĢtürmek zor değildir. Sulu tarımda üretilen ürün, su pompalamak için yapılan

masrafı karĢılar. Bu tür bir geliĢme Havza’daki su ihtiyacını arttıracaktır. Havzada sulu tarım

alanının her % 1’lik artıĢı giderek su gelirinin yetersiz kalmasına sebep olacaktır. Çare yan

derelere su bentleri yapılarak, kıĢın akıp giden yağıĢ sularını bu bentlerde biriktirmek, yaz

mevsiminde de taraçalardaki kuru tarım alanlarını sulu tarıma dönüĢtürmektir.

2.2.5. KUMLUCA MERKEZĠ ĠLE BELDELERĠ

VE KÖYLERĠNDE NÜFUSUN DEĞĠġĠMĠ

2.2.5.1. KUMLUCA VE ÇEVRESĠNDE YERLEġĠMĠN TARĠHĠ GELĠġĠMĠ

Likya tarihinde Kumluca’da bir yerleĢim olduğuna dair bilgi yoktur. Bilinen yerleĢim

Finike ile Kumluca arasında Ġ.Ö. VI. Ve V. Yüzyıllara tarihlenen Lymra kentidir. Likyalıların

dağlık araziden değil, denizden gelip, yerleĢtikleri kabul edilir. Likyalıların eski dilinin

(Mezar taĢlarındaki yazılara göre) Luvi dili olduğu (veya bu dil kümesinde) bildirilmiĢtir.

Luvi’ler Hitit Ġmparatorluğu zamanında (Ġ.Ö. 1000 yıllık sürede) güneybatı Anadolu’da

yaĢayan ve Hitit kaynaklarında VIII. yüzyıldan sonra anılan bir halktır (Meydan Laorusse

Ansiklopedisi, 1972). Günümüze Luvi’lerden eski kent yıkıntıları, kaya mezarları ve Alakır

Çayı üstündeki Kırkgöz (Lymra-Roma) Köprüsü kalmıĢtır. Kırkgöz Köprüsünün Roma

devrinde yapıldığı veya tamir edildiği tartıĢılmaktadır. Zamanla bölge Roma ve daha sonra

Doğu Roma (Bizans) imparatorluklarına bağlanmıĢtır. Emevi Ġmparatorluğunun deniz

hâkimiyeti zamanında bölge yağmalanmıĢtır. Bu yağmalar, korsanlıklar ve depremler

sonucunda bölgede yerleĢimin seyreldiği bilinmektedir. Halk Yunan kültürünün etkisinde

kalmıĢ, hıristiyanlığı kabul ettiği için Rum ahaliden sayılarak mübadele ile adalara ve

Yunanistan’a gönderilmiĢtir. Eski haritada (1/200 000) Kepez Tepe- Savrun Mahallesi ile

-55-

Çayağzı mahalleleri arandaki BoĢnak Mahallesi ve BoĢnak Dere Rumeli’den yapılan eski

göçlerden bir hatıradır (Harita 1).

Anadolu Selçuklu Devleti zamanında (1207-1308) bölgeye Teke Boyu yerleĢtirilmiĢtir.

Anadolu Selçuklu Devletinin sona ermesi ile bölgede Teke oğulları Beyliği kurulmuĢtur

(1308-1361). Bölge 1426’dan itibaren Osmanlı Ġmparatorluğu idaresine geçmiĢtir. Türkler

döneminde bölgenin merkezi Elmalı olup, Finike doğal bir limandır. Ancak bataklık ve sazlık

ovanın kenarlarında küçük ve seyrek yerleĢimler vardır.

Yörüklerin iskânı için 1732’de çıkarılan ferman uyarınca Teke Yarımadası’ndaki Yörük

boyları da yerleĢik düzene geçirilmiĢtir. Kumluca köylerinin bazıları bu boyların adını

taĢımaktadırlar. Kumluca Ġlçe merkezinin yakınındaki Sarıkavak mevkiine ilk yerleĢimin

1830’da yapıldığı bilinir. Daha sonra Elmalı Kazasına bağlı ve Kuzca Köyünün bucak

merkezi olduğu “Ġğdir maa Kardıç” (Ġğdir ve Kardıç) bucağı kurulmuĢtur. Bir süre sonra da

Gödene bucak merkezi yapılmıĢtır. Antalya’nın 1914 yılında Ġl olması ile Ġğdir (Boy adı)

Finike’ye Kumluca Bucağı, Kardıç ta Antalya’ya Kemer Bucağı olarak bağlanmıĢtır.

Kumluca Bucağı 1958 yılında 7033 sayılı kanun ile Kumluca Ġlçesine dönüĢtürülmüĢtür.

2.2.5.2. KUMLUCA VE KÖYLERĠNDE NÜFUSUN DEĞĠġĠMĠ

Ova bu dönemde sazlık ve bataklık durumundadır. Kumluca’nın 1970 sayımında merkez

ilçesindeki nüfusu 6 020, köylerdeki nüfusu 19 465 olmak üzere toplam nüfusu 25 485 kiĢi

olarak bildirilmiĢtir. Nüfus 1975 sayımında merkez ilçesi 8 340, köylerde 14 549 olmak üzere

22 889 kiĢidir. Nüfustaki azalma devam etmemiĢtir. Nüfus 2007 sayımında 65 904 kiĢiye

ulaĢmıĢtır. Bu nüfusun % 47,9’u ilçe merkezinde, % 57,1’i de beldelerde ve köylerde

kayıtlıdır (Tablo 16). Nüfus artıĢı merkezde % 8,7 oranında, köylerde % 4,2 oranında olup,

toplam olarak % 5,87 oranındadır. Bu nüfus artıĢın sebebi; Alakır Barajının 1971 yılında

bitirilmesi, daha sonraki yıllarda da sulama sisteminin tamamlanması, ovadaki sazlıkların

tarıma açılması, giderek vadide de sebzeciliğin, meyvacılığın ve seracılığın hızla geliĢmesidir.

Köy nüfusunun toplam nüfusa oranı 1975 sayımında % 63,56 iken 2007 sayımında %

52,08’e azalması köylerden % 11,46 oranında bir göç olduğunu iĢaret etmektedir. Kumluca

merkezindeki nüfusun toplam nüfusa oranı 1975 sayımında % 36,44, 2007 sayımında %

47,92’dir. Aradaki fark % 11,48’dir. Köylerden bir miktar insanın ilçe merkezine taĢınması

normaldir. Bu yüksek nüfus artıĢ oranlarından Kumluca halkının göç etmediği, aksine

Kumluca’ya dıĢarıdan gelip yerleĢenler olduğu anlaĢılmaktadır. Sulu tarımın geliĢmesi,

kimyasal gübre, zararlılarla mücadele kimyasalları, tarım araç ve gereçleri ile traktör,

otomobil, kamyon vb. araçlara ihtiyacı arttırmıĢ, ticarethaneler, tamirhaneler ve bankalar ilçe

merkezini ve beldeleri doldurmuĢtur. Turizmin geliĢmesi de nüfus artıĢını etkilemiĢtir

(Kumluca’da 1982 yılı baĢında tek bir lokanta vardı. Yaz mevsimi baĢında bahçeli bir lokanta

daha açılmıĢtı).

Alakır Havzası’nda son 7 yıllık nüfus değiĢimi 2000 ile 2007 sayımlarının

karĢılaĢtırılmasında ortaya çıkmaktadır. Havzadaki 27 yerleĢim alanındaki (beldeler ve

köyler) nüfus 2000 yılı sayımında 36 289 kiĢi iken, 2007 yılı sayımında 34 323 kiĢiye

-56-

düĢmüĢtür (Fark 1966 kiĢi ve % 5,4). Aradaki fark bazı köylerdeki nüfusun azalmasına bağlı

görünmektedir. Ancak bazı köylerde de nüfusun azalmayıp, arttığı dikkati çekmektedir.

Kumluca merkez nüfusu 2000 ve 2007 yılları sayımlarına göre; 25 272 kiĢiden, 31 581

kiĢiye artmıĢtır (Fark 6 309 kiĢi olup, oran % 4’tür). Kumluca merkez nüfusunun artıĢı ( 6 309

kiĢi) ile beldeler ve köylerdeki nüfus azalması (1966 kiĢi) arasındaki fark 4 343 kiĢidir. Bu

fark Kumluca’ya dıĢarıdan göçün devam ettiğini göstermektedir (Tablo 16).

Nüfus değiĢiminde üzerinde önemle durulması gereken bir diğer konu erkek ve kadın

nüfusunun karĢılıklı durumudur. Kırsal alanda erkek nüfusunun azalması, onların iĢ çalıĢmak

için baĢka yerlere gittiklerini iĢaret eder. Nüfus sayımı verilerine göre (2000 yılındaki)

Beldeler ile köylerdeki erkek sayısı 18 649 (% 51,4), kadın sayısı 17 640 (% 48,6) olarak

hesaplanmaktadır (Tablo 16, Ģekil 21, 22). Bu sayılar ve oranlar Alakır Havzası’ndan erkek

göçü olmadığını göstermektedir. Diğer bir deyimle havzadaki köylerdeki erkekler çalıĢmak ve

ailelerini geçindirmek için yeterli iĢ alanını ve imkânını bulabilmektedirler.

3. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDA NEHĠR TĠPĠ HĠDROELEKTRĠK SANTRALLARI

3.1. ALAKIR BARAJI, ALAKIR HES ĠLE TOÇAK HES

Alakır Çayında Dereboğazı mevkiinde Alakır Barajı’nın yapımına 1967 yılında baĢlanmıĢ

ve 1971 yılında inĢaat bitirilmiĢtir. Baraj bir taĢkın önleme ve sulama barajı olup, sulu tarımın

ve Kumluca Ġlçesinin hızla geliĢmesini sağlamıĢtır. Bu geliĢme Devlet’in hükümranlık

hakkına uygun olan baĢarılı bir hizmetin sonucudur. Ancak barajın yapıldığı tarihte bölgenin

enerji ihtiyacı günümüzdeki düzeyde değildir. Bu sebeple Alakır Barajının planlanmasında bir

HES öngörülmemiĢtir. Devlet tesislerinin ve hizmetlerinin özelleĢtirilmesi sürecinde Alakır

Barajı 49 yıllığına ADO Enerji Grubuna kiralanmıĢtır. Bundan sonra baraj gövdesinin vadi

tabanından yüksekliği 44 m’ye arttırılmıĢ, normal su düzeyindeki göl hacmi 40 hm³’ten, 92

hm³’e (92 milyar m³) çıkarılmıĢtır (DSĠ Antalya XIII. Blg. Md’lüğü-2010). Barajın su hacmi

arttırılarak önüne Alakır HES kurulmuĢtur. Buradan akıtılan su ile de daha aĢağıda TOÇAK-1

HES kurulmuĢtur.

3.2. ALAKIR HAVZASI’NDA HES’LER VE AKIġ MĠKTARI

Alakır Havzasında toplam 9 tane HES kurulması planlanmıĢtır. Bu HES’lerden 2 tanesi

Alakır Barajı’nın güneyinde olup, suyunu barajdan almaktadırlar. Diğer 7 HES barajdan

yukarıdaki vadi bölümünde yer almaktadırlar (Harita 4). Alakır Çayı Havzası’nın özellikleri

yukarıda incelenmiĢtir. Havzadaki 28 yerleĢim yerinde yaĢayan halkın Alakır Çayının suyuna

bağlı olarak geçindiği belirgin bir gerçektir. Durum vadide bir sıra HES yapımı bakımından

incelendiğinde aĢağıda sıralanan olumsuz ve uyumsuz sonuçlar ortaya çıkmaktadır.

(1) Nehir tipi bir hidroelektrik santralının kurulması için;

*Dere vadisinde suyun bir bentte toplanması,

*Suyun yamaç arazide açılacak bir kanal veya bir su tüneli ile su toplama havuzuna

akıtılması,

-57-

YILLAR MERKEZ KÖYLER TOPLAM

1975 8 340 14 549 22 889

1980 10 321 17 564 27 885

1985 12 341 18 623 30 964

1990 16 908 27 571 44 479

1997 23 443 32 760 56 203

2000 25 272 36 289 61 561

2007 (2007-1975)/32 YIL

31 581

ARTIŞ % 8,7

34 323

ARTIŞ % 4,2

65 904

ARTIŞ % 5,87

YILLAR MERKEZ KÖYLER

% %

1975 36,44 63,56

1980 37,01 62,99

1985 39,86 60,14

1990 38,01 61,99

1997 41,71 58,29

2000 41,05 58,95

2007 47,92 52,08

YERLEŞİM NÜFUS

2000

NÜFUS

2007

Altınyaka 445 276

Belen 278 331

Beşikçi 404 523

Beykonak 8922 7240

Büyükalan 359 234

Çaltı 232 172

Çavuşköy 2556 2435

Çayiçi 201 202

Dereköy 205 85

Erentepe 681 606

Gölcük 350 284

Güzören 424 435

Hacıveliler 2644 2963

Hızırkahya 861 904

İncircik 235 290

Karacaağaç 205 164

Karacaören 832 748

Kavakköy 643 620

Kumlucayazırı 785 883

Kuzca 548 377

Mavikent 9276 8033

Ortaköy 342 440

Salur 1791 2225

Sarıcasu 2144 2867

Toptaş 624 712

Yenikışla 183 141

Yeşilköy 119 133

Toplam 36289 34323

YERLEŞİM ERKEK KADIN TOPLAM

Altınyaka 236 209 445

Belen 151 127 278

Beşikci 192 212 404

Beykonak 4675 4247 8922

Büyükalan 168 191 359

Çaltı 119 113 232

Çavuşköy 1336 1220 2556

Çayiçi 103 98 201

Dereköy 98 107 205

Erentepe 340 341 681

Gölcük 169 181 350

Güzören 211 213 424

Hacıveliler 1321 1323 2644

Hızırkahya 420 441 861

İncircik 121 114 235

Karacaağaç 100 105 205

Karacaören 412 420 832

Kavakköy 332 311 643

Kumlucayazırı 410 375 785

Kuzca 277 271 548

Mavikent 4821 4455 9276

Ortaköy 172 170 342

Salur 916 875 1791

Sarıcasu 1094 1050 2144

Toptaş 322 302 624

Yenikışla 77 106 183

Yeşilköy 56 63 119

TOPLAM 18649 17640 36289

YERLEŞİM ERKEK KADIN

% %

Altınyaka 53,03 46,97

Belen 54,32 45,68

Beşikci 47,52 52,48

Beykonak 52,40 47,60

Büyükalan 46,80 53,20

Çaltı 51,29 48,71

Çavuşköy 52,27 47,73

Çayiçi 51,24 48,76

Dereköy 47,80 52,20

Erentepe 49,93 50,07

Gölcük 48,29 51,71

Güzören 49,76 50,24

Hacıveliler 49,96 50,04

Hızırkahya 48,78 51,22

İncircik 51,49 48,51

Karacaağaç 48,78 51,22

Karacaören 49,52 50,48

Kavakköy 51,63 48,37

Kumlucayazırı 52,23 47,77

Kuzca 50,55 49,45

Mavikent 51,97 48,03

Ortaköy 50,29 49,71

Salur 51,14 48,86

Sarıcasu 51,03 48,97

Toptaş 51,60 48,40

Yenikışla 42,08 57,92

Yeşilköy 47,06 52,94

TABLO 16.1. KUMLUCA MERKEZİ VE KÖYLERİNİN 1975-2007 ARASINDA NÜFUS DEĞİŞİMİ VE ORANLARI

TABLO 16.2. ALAKIR HAVZASINDA2000 VE 2007 NÜFUSUNUNKARŞILAŞTIRILMASI

TABLO 16.3. ALAKIR HAVZASINDA2000 YILINDA ERKEK VE KADINNÜFUSUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

TABLO16.4. ALAKIR HAVZASINDA2000 YILINDA ERKEK VE KADINNÜFUSUNUN ORANLARI

TABLO 16. KUMLUCA İLÇESİ / ALAKIR HAVZASI NÜFUSUNUN 1975-2007 SAYIMLARI ARASINDA DEĞİŞİMİ VEERKEK / KADIN NÜFUS SAYILARI/ORANLARI İLE HAVZADAKİ KÖYLERDEN GÖÇ OLAYININ İNCELENMESİ

AÇIKLAMA: KÖYLERDEKİ NÜFUS ORANININ 2000/2007 ARASINDA AZALMASI YOĞUN BİR GÖÇÜ İŞARET ETMEMEKTEDİR. KÖY NÜFUSU ARTMIŞTIR (% 57,6). KUMLUCA’NIN GELİŞMESİ KÖY –LERDEN MERKEZE AZ BİR GÖÇÜN YANINDA DIŞARIDAN DA GELİP YERLEŞENLERİN OLDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR.HAVZADA GÖÇ OLMAYIŞI SUYA,MEYVACILIK VE SERACILIKTAKİGELİŞMELERE BAĞLIDIR.

AÇIKLAMA :ALAKIR HAVZASINDA ERKEK/KADIN ORANLARININ BİRBİRİNE YAKIN OLMASI, ERKEK NÜFUSUN KURU TARIM YANINDA MEYVACILIK, SERACILIK, HAYVANCILIK, ARICILIK VB. İŞLER İLE UĞRAŞMASINDAN VE AİLENİN GEÇİMİNİ SAĞLAMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR. SU HAVZADAKİ NÜFUSUN GEÇİM KAYNAĞIDIR. SUYUN YETERSİZLİĞİ MEYVACILIĞIN VE SERACILIĞIN YOK OLMASINA, DOLAYISI İLE ERKEKNÜFUSUN İŞ ARAMAK İÇİN BAŞKA YERLERE GİTMESİNE SEBEP OLACAKTIR.

M. DOĞAN KANTARCI

KAYNAK: Devlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-58-

8340 1032112341

16908

2344325272

31581

14549

17564 18623

27571

3276036289

34323

22889

2788530964

44479

56203

61561

65904

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007

İNSA

N S

AY

ISI

YILLAR

KUMLUCA'DA MERKEZ VE KÖY NÜFUSLARI İLE TOPLAM NÜFUSUN1975-2007 YILLARI ARASINDA DEĞİŞİMİ

MERKEZ

KÖYLER

TOPLAM

36,44 37,01

39,8638,01

41,71 41,05

47,92

63,56 62,99

60,1461,99

58,29 58,95

52,08

30,0031,0032,0033,0034,0035,0036,0037,0038,0039,0040,0041,0042,0043,0044,0045,0046,0047,0048,0049,0050,0051,0052,0053,0054,0055,0056,0057,0058,0059,0060,0061,0062,0063,0064,0065,0066,00

1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007

OR

AN

%

YILLAR

KUMLUCA'DA MERKEZ İLE KÖYLERDEKİ NÜFUS DEĞİŞİMİ ORANLARI

MERKEZ

KÖYLER

ŞEKİL 21. KUMLUCA VE KÖYLERİNDE (ALAKIR HAVZASINDA) NÜFUSUN 1975-2007 ARASINDAKİ DEĞİŞİMİ(KUMLUCA MERKEZ NÜFUSU ORANLARININ ARTMASI VE KÖY NÜFUS ORANLARININ AZALMASI YAYGIN BİR GÖÇ OLAYINA BAĞLI GÖRÜNMEMEKTEDİR. KÖY NÜFUSU DA GİDEREK ARTMIŞTIR. 2007 SAYIMINDA KÖY NÜFUSUNDAKİ AZALMA ÇOK FAZLA DEĞİLDİR. KUMLUCA DIŞARIDAN GÖÇ ALMIŞTIR. 2000 YILI İLE 2007 YILI ARASINDAKİ NÜFUS FARKLARI BU SONUCU GÖSTERMEKTEDİR.)

KAYNAK : Devlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip düzenlenmiştir.

FARK 6309 KİŞİ

FARK 1966 KİŞİ

M. DOĞAN KANTARCI

-59-

44

5

27

8

40

48

92

2

35

9

23

2

25

56

20

1

20

5

68

1

35

0

42

42

64

4

86

1

23

5

20

5

83

2

64

3

78

5

54

89

27

6

34

2

17

91

21

44

62

4

18

3

11

9

27

6

33

1

52

3

72

40

23

4

17

2

24

35

20

2

85

60

6

28

4

43

5

29

63

90

4

29

0

16

4 74

8

62

0 88

3

37

7

80

33

44

0

22

25 2

86

7

71

2

14

1 13

3

0500

100015002000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

10000A

ltın

yaka

Be

len

Be

şikç

i

Be

yko

na

k

Bü

yüka

lan

Ça

ltı

Ça

vuşk

öy

Ça

yiçi

De

rekö

y

Ere

nte

pe

Gö

lcü

k

Gü

zöre

n

Ha

cıve

lile

r

Hız

ırka

hya

İnci

rcik

Ka

raca

ağ

aç

Ka

raca

öre

n

Ka

vakk

öy

Ku

mlu

caya

zırı

Ku

zca

Ma

vike

nt

Ort

akö

y

Salu

r

Sarı

casu

To

pta

ş

Ye

nik

ışla

Ye

şilk

öy

İNSA

N S

AY

ISI

YERLEŞİMYERLERİ

ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 VE 2007 NÜFUSUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

NÜFUS-2000

NÜFUS-2007

40,0041,0042,0043,0044,0045,0046,0047,0048,0049,0050,0051,0052,0053,0054,0055,0056,0057,0058,0059,00

Alt

ınya

ka(B

…

Be

len

Be

şikc

i

Be

yko

na

k

Bü

yüka

lan

Ça

ltı

Ça

vuşk

öy

Ça

yiçi

De

rekö

y

Ere

nte

pe

Gö

lcü

k

Gü

zöre

n

Ha

cıve

lile

r

Hız

ırka

hya

İnci

rcik

Ka

raca

ağ

aç

Ka

raca

öre

n

Ka

vakk

öy

Ku

mlu

caya

zırı

Ku

zca

Ma

vike

nt

Ort

akö

y

Salu

r

Sarı

casu

To

pta

ş

Ye

nik

ışla

Ye

şilk

öy

OR

AN

%

YERLEŞİMYERLERİ

ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDAKADIN İLE ERKEK NÜFUSUN TOPLAM NÜFUSA ORANLARI

ERKEK %

KADIN %

ŞEKİL 22. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM ALANLARINDA 2000 İLE 2007 YILLARINDAKİ NÜFUSUN VEERKEK / KADIN ORANLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

(ALAKIR HAVZASINDA 2007 YILINDAKİ NÜFUS AZALMASI BEYKONAK VE MAVİ KENT GİBİ KENTLEŞMİŞ OLAN YERLEŞİM YERLERİNDE BELİRGİNDİR.KÖYLERDE NÜFUS ARTIŞI DAHA YAYGIINDIR. ERKEK/KADIN ORANLARININ BİRBİRİNE YAKINLIĞI VEYA ERKEK ORANLARININ YÜKSEKLİĞİ KÖYYERLEŞİMLERİNDE AİLENİN GEÇİMİNİ SAĞLAYACAK YETERLİ İŞ ALANI BULUNDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. BUNUN TEMELİNDE SU VARDIR.)

M. DOĞAN KANTARCIDevlet İstatistik Enstitüsü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.

-60-

HARİTA 4. ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ VEHAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN HİDROELEKTRİK SANTRALLARI

(Kumluca İlçesi Tarım Md’lüğünde yapılmış haritaya Havzada yapılması öngörülen HES’ler işlenmiştir.

M. DOĞAN KANTARCI

BUĞDAY

SERACILIK

TURUNÇGİLLER

NAR

HARİTA ALAKIR HAVZASINDAKİ YERLEŞİM YERLERİ VE YETİŞTİRİLEN ÖNEMLİ TARIM ÜRÜNLERİ VEHAVZADA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN HİDROELEKTRİK SANTRALLARI (Kumluca İlçesi Tarım

Md’lüğünde yapılmış haritaya Havzada yapılması öngörülen HES’ler işlenmiştir.) (M. DOĞAN KANTARCI)

HES YERİ KURULU GÜÇ YILLIK ÜRETİM

MW Kws

ALAKIR-I 8,33 33110000

ALAKIR-2 5,3 28160000

KÜRCE 12,29

DEREKÖY 5,4 (4,0)

KOZDERE 9,46 40690000

ÇAYAĞZI 9,76 36860000

ALAKIR 2,1 14060000

TOCAK-I 4,8 14900000

BALIKLAR BELİRSİZ

ALAKIR

ALAKIR I

ALAKIR II

KÜRCE

DEREKÖY

KOZDERE

ÇAYAĞZI

TOCAK I

SU TOPLAMABENTLERİSU TÜNELLERİ VEYA SU KANALLARI İLE

ARADAKİ SIRT AŞILARAK AŞAĞIDAKİ TÜRBİNE SUYUN YÜKSEKTEN (CEBRİ BORU İLE) DÜŞÜRÜLMESİ SAĞLANIR.

İKİ HES ARASINDA KALAN VADİYE BIRAKILACAK CAN SUYUNUN VE DEREDEN SULAMA SUYU ALINANTARIM ALANLARININ VE KÖYLERİN KULLANMA SUYU İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI GEREKİR.

YAZ KURAKLIĞI VE YAZ BOYUNCA YAĞIŞ AZLIĞI, ALAKIR HAVZASINDA SULAMA VE KULLANMA SUYUYETERSİZLİĞİNE SEBEP OLMAKTADIR.

VADİ BOYUNCA NAR BAHÇELERİ VESERALAR ALAKIR ÇAYININ SUYU İLE

SULANMAKTADIR (ÜSTÜN KAMU YARARI).

M. DOĞAN KANTARCI

*Su toplama havuzundaki suyun yüksekten düĢürülmesi için dik bir boru (cebrî boru)

yerleĢtirilmesi,

*Su ile döndürülen bir türbin ve türbinin döndüreceği bir jeneratör için bina yapılması

gerekmektedir (ġekil 23).

(2) Harita 1 ve uydu görüntüsü 1 ile kesit 2,3,4’te görüldüğü gibi Alakır Çayı dik yamaçlı,

derin ve kıvrımlı bir vadiden akmaktadır.

-61-

(3) Bu dik yamaçlı vadide bir su kanalının açılması, su toplama havuzunun yapılması ve

cebrî borunun yerleĢtirilmesi çok sayıda ağacı kesilmesini ve önemli hacımda kazı

yapılmasını gerektirir. Alakır vadisinde yamaçlardaki orman ağaçlarının kesilmesi dengeyi

bozar, toprakların taĢınmasına ve göçüklere sebep olur. YağıĢ miktarlarına ve sağanak

yağıĢlara bakıldığında yamaç arazideki ormanın yok edilmesinin nelere mal olacağı

anlaĢılabilir (Bkz. Tablo 7’de Kumluca’da sel olayları ile Ģekil 2.2 ve 24).

(4) Dik yamaçlarda su kanalı açmak veya tünel yapmak, bu iĢleri yapabilmek için de yollar

açmak üzere yapılacak kazılardan çıkan materyal yamaç aĢağı dökülmektedir. Bu kazı

materyali dik yamaçtaki ormanı yok etmekte, aĢağıdaki vadiyi doldurmakta ve dereyi de yok

etmektedir. Yamaca yığılan materyal bir süre daha dengesini bulmak üzere yamaç aĢağı

hareketine devam etmektedir. Bu hareket uzun süreli bir kayma/göçük tehlikesi yaratmakta ve

dere yatağını doldurup, tıkamaya devam etmektedir. Böyle bir HES uygulaması yenilenebilir

bir enerji kaynağının devamlılığını yok etmektir.

(5) Yüksek yağıĢlarda gelen suyu akıtamayan tıkanmıĢ dere taĢkın yapacak ve

çevresindeki, gerisindeki dar fakat verimli tarım alanlarını su basacaktır.

(6) Dere boyundaki meyvalıklar ile sulu tarım alanları ve seralar Alakır Çayı’ndan

sulanmaktadırlar. Çayın suyunun yaz aylarında azaldığı, Karaağaç kaynaklarından gelen

sudan 0,7 m³/sn’lik bir bölüm de Ġller Bankasının içme ve kullanma suyu projesi uyarınca

Adrasan, Beykonak ve Mavikent için alınmaktadır.

(7) Alakır Çayı’nın mansaptaki debisinin ortalama 4,5 m³/sn olduğu bildirilmiĢtir.

Barajdan yukarıda Karaağaç kaynakları ile yüzey sularının toplamının ortalama debisi 3,0

m³/sn olarak verilmiĢtir (DSĠ ölçmelerine göre). Alakır Havzası’na düĢen yağıĢın ortalama

931,5 mm/yıl olduğu kabul edilirse (Tablo 17.1.), akıĢa geçen ve Karaağaç kaynakları

kesitinde ölçülen su miktarının ortalama 10,9 m³/sn olması gerekir (Tablo 17.2.). Oysa burada

ölçülen debinin ortalama 3 m³/sn olduğu bildirilmiĢtir. Aradaki 7,9 m³/sn’lik fark akıĢa

geçmesi gereken suyun karstlaĢmıĢ arazide kayaların arasındaki çatlak sisteminden sızıp, yer

altı suyuna ve denize ulaĢtığının göstermektedir.

(8) Karaağaç kaynaklarından çıkan ve dereden gelen suyun ortalama 3 m³/sn’lik debisi

esas alınarak, Karaağaç havzasının alanına (110 700 ha) göre yağıĢ hesabı yapıldığında; yıllık

ortalama yağıĢın 252,9 mm/m² olması gerektiği sonucuna varılmaktadır (Tablo 17.3.). Alakır

Havzası’nda bu kadar az yağıĢ mümkün değildir. YağıĢ daha fazla olup, su çatlak sistemine

kaçmaktadır.

(9) Vadideki suyun alınması, vadiye kazı materyallerinin dökülmesi yaz döneminde

sulama için gerekli suyun kalmaması, halkın buralardan göç etmeğe zorlanması anlamına

gelmektedir.

(10) Alakır Çayı boyunca su basan taĢkın alanlarında, dere vejetasyonu ile kaplı yerlerde,

meyvalıklarda vb. tarım alanlarında birikmiĢ humus ile diğer organik maddeler ve bunların

içinde yaĢayan böcekler, kurtçuklar vb. canlılar suların bol aktığı aylarda baraja taĢınmakta ve

barajdaki balıkların beslenmesini sağlamaktadır. DoldurulmuĢ ve kurutulmuĢ dere vadisindeki

bu sistem yok olacaktır.

-62-

AYLIK SU GELİRİ ; MEVSİME VEO YIL DAĞLARA DÜŞEN YAĞIŞIN

(1) MİKTARINA BAĞLI OLDUĞU KADAR,(2) YAĞIŞIN KAR OLARAK DÜŞEN MİKTARI

İLE YAĞMUR OLARAK DÜŞEN MİKTARIARASINDAKİ ORANA DA BAĞLIDIR.

BU SEBEPLE; (1) DERE YATAĞINA AYLIK ORTALAMA AKIŞIN “% 10’u KADAR”

CAN SUYU BIRAKILMASI TEZİ YANLIŞTIR. YAYVAN DERE YATAĞINDA AKAN SUYUN DERİNLİĞİNİN 30 cm’den DAHA AZ OLMASI KABÛL EDİLEMEZ. AKSİ TAKDİRDE DERE YATAĞINDAKİ CANLILARIN YAŞAMA, YUMURTLAMA VE ÇOĞALMA, DÜŞMANLARINDAN KORUNMAK İÇİN KAÇMAK VE SAKLANMAK OLANAKLARI YOK EDİLİR.

(2) AYRICA; DERE KENARINDAKİ TARIM ALANLARININ SU İHTİYACI DA HESABA KATILMALIDIR.

(3) ÖTE YANDAN; DENİZDEKİ MİKRO VE MAKRO CANLILAR AKARSUYUN GETİRDİĞİ KOLLOİD ORGANİK MADDELER (ORMAN HUMUSU VD.) İLE BESLENİRLER.

BENT

HES-I

HES-II

HES-III

HES-IV

BENT

HES-I

HES-IIHES-III

HES-IV

SU KANALININ VEYA TÜNELİNİNGEÇİRİLDİĞİ YAMAÇTA ORMANINKESİLMESİ TOPRAĞIN DENGESİNİBOZAR. TOPRAK TAŞINIR.

% 10 CAN SUYU YETMEZ.DERE YATAĞI SUSUZ KALIR

TAŞKIN ALANI

AĞAÇLIK

MEYVALIKLARA VE SERALARASULAMASUYUKALMAZ

YERLEŞİMALANININİÇME VEKULLANMASUYU İHTİYACI

TARIMALANLARININSULAMA SUYU İHTİYACI

DEN

İZDE

Kİ C

ANLI

LAR

AKAR

SUYU

N K

IYIS

INDA

Kİ O

RMAN

LARD

AN G

ETİR

DİĞİ

O

RMAN

HU

MU

SU V

B. O

RGAN

İK M

ADDE

LER

BÖCE

KLER

, KU

RTÇU

KLAR

,LAR

VALA

R VD

. İLE

BES

LEN

İRLE

R

DEN

İZ

ŞEKİL 23. BİR DEREDE HİDRO ELEKTRİK SANTRALI KURMAK İÇİN ÖNCE DOĞAL BİR SU EKOSİSTEMİ OLAN DERE İLE DERENİN ÇEVRESİNDEKİ TARIM VE YERLEŞMEALANLARININ SULAMA/KULLANMA SUYU İHTİYACI İLE DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ CANLILARIN BESİN KAYNAKLARININ DA HESAPLANMASI GEREKİR.

M.DOĞAN KANTARCI

BİR DEREDE BİRDEN FAZLA NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALI KURMAK,DEREDE VE DERE ÇEVRESİ İLE DERENİN BESLEDİĞİ KIYI DENİZİNDEKİ YAŞAMA ORTAMLARINI YOK EDEBİLİR.ASIL ÖNEMLİ OLAN; DOĞAL EKOLOJİK DENGEYİ KORUMAK, DOĞAL EKOSİSTEMLERİN VE ORADA AKAR SUYU KULLANIP, TARIM YAPARAK YAŞAYAN HALKIN DEVAMLILIĞINI SAĞLAMAK VE GELECEK NESİLLERİMİZE DENGELİ BİR YAŞAMA ORTAMI BIRAKMAKTIR. BU “ÜSTÜN KAMU YARARINI SAĞLAMAK VE DEVAM ETTİRMEK” ANLAMINA GELİR.

MEYVALIKLARA VE SERALARASULAMA SUYUKALMAZ

SU TOPLAMA HAVUZU

MEYVALIKLARA VE SERALARASULAMA SUYUKALMAZ

% 10 CAN SUYU YETMEZ.DERE YATAĞI SUSUZ KALIR

% 10 CAN SUYU YETMEZ.DERE YATAĞI İLE TAŞKIN YATAĞI SUSUZ KALIR

% 10 CAN SUYU YETMEZ.DERE YATAĞI İLE TAŞKIN YATAĞI SUSUZ KALIR !

SU TOPLAMA HAVUZU

SU TOPLAMA HAVUZU

SU TOPLAMA HAVUZU

-63-

M. DOĞAN KANTARCI

2640

2250

2000

1750

1500

1250

1000

750

630 650

750

1000

1100 11

25

1100

1000

1000

750

700 75

0

1000

1250

1500

1750

2000

2164

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

2400

2500

2600

2700

2800YÜ

KSEL

Tİ m

UZAKLIK m

ALAKIR HAVZASI KARTAL TEPE - ALAKIR ÇAYI - TEKOVA DAĞI KESİTİ

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 24. ALAKIR HAVZASINDA (KARTAL TEPE–ALAKIR ÇAYI–TEKEOVA DAĞI KESİTİ) HES SU KANALININ OLUMSUZ ETKİLERİ

KARTAL TEPE2640 m

TEKO

VA D

AĞI

2164

m

ALAK

IR Ç

AYI

ÇAY

BOYU

MEY

VA B

AHÇE

Sİ

GÖ

LCÜ

K

SAZA

K

GÖ

NAN

ÇAY

I

UHES SU KANALI

DEREYE ATILMIŞ KAZI MATERYALİ

ORMANI KESİLMİŞ,DENGESİ BOZULMUŞYAMAÇTA TOPRAKTAŞINIR, YAMAÇ GÖÇER

DEREYE BIRAKILAN % 10 CAN SUYU ATIK MATERYALİNARASINDAN SIZAR.DEREDE BALIK VD.YAŞAYAMAZ.

MEYVA BAHÇESİNESULAMA SUYU ALINAMAZ. AĞAÇLAR KURUR.

KÖYLÜ GÖÇER.

DİK YAMAÇTA HES SU KANALI KAZISI,MATERYAL DERE YAMACINA YIĞILIYOR.AŞAĞIDAKİ VADİYİ DE DOLDURUP, TIKIYOR.

DİK YAMAÇTA HES SU KANALI GEÇİRMEK İÇİN ORMAN TIRAŞLAMA KESİLMİŞ.ARTIK TOPRAĞI KORUYAMAZ VE SU ÜRETEMEZ.

-64-

BİRİM KARAAĞAÇ’TA BİRİM YAĞIŞA HAVZAYA HAVZA HAVZAYA YAĞIŞ

ZAMAN VE ÇARPIM DEBİ ZAMANDA DÖNÜŞTÜRME YAĞIŞ ALANI YAĞIŞ mm/m²

SU AKIŞI BİRİMLERİ m³/sn m³ SAYISI m³/HAVZA ha m³/ha (/10 000x1000)

SANİYELİK (m³/sn) 3 3

DAKİKALIK 60 60

(m³/dakika) 180

SAATLİK 60 60

(m³/saat) 10 800

GÜNLÜK 24 saat 24

GÜNLÜK (m³/gün) 259 200

YILLIK 365 365

YILLIK (m³/yıl) 94 608 000 3 283 824 000 110 700 2563,9024 252,9

ALAKIR HAVZAYA HAVZAYA AKIŞA AKIŞA

HAVZASI DÜŞEN DÜŞEN YAĞIŞ GEÇEN GEÇEN

ALAN ORT.YAĞIŞ TOPLAM YAĞIŞ YAĞIŞ

ha m³/ha/YIL m³/havza/YIL ORANI 1/3 m³/yıl

125 300 9 315 1 167 169 500 3 389 056 500

YILLIK AKIŞ m³/yıl 389 056 500

GÜNLÜK AKIŞ 365 GÜN 365

m³/gün 1 065 908,22

SAATLİK AKIŞ 24 SAAT 24

m³/saat 44 412,8425

DAKİKALIK AKIŞ 1 DAKİKA 60

m³/dakika 740,214041

SANİYELİK AKIŞ 1 SANİYE 60

DEBİ m³/sn 12,34

KARAAĞAÇ HAVZAYA KARAAĞAÇ AKIŞA AKIŞA

HAVZASI DÜŞEN HAVZASINA GEÇEN GEÇEN

ALAN ORT.YAĞIŞ DÜŞEN YAĞIŞ YAĞIŞ YAĞIŞ

ha m³/ha/YIL m³/havza/YIL ORANI 1/3 m³/yıl

110 700 9 315 1 031 170 500 3 343 723 500

YILLIK AKIŞ m³/yıl 343 723 500

GÜNLÜK AKIŞ 365 GÜN 365

m³/gün 941 708,219

SAATLİK AKIŞ 24 SAAT 24

m³/saat 39 237,8425

DAKİKALIK AKIŞ 1 DAKİKA 60

m³/dakika 653,964041

SANİYELİK AKIŞ 1 SANİYE 60

DEBİ m³/sn 10,9

M. DOĞAN KANTARCI

TABLO 17. ALAKIR HAVZASINDA VE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAĞIŞ/AKIŞ İLİŞKİSİ İLE KARAĞAÇ KAYNAKLARINDAKİ DEBİ’YE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARININ HESABI

TABLO 17.1. ALAKIR ÇAYI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAĞIŞA GÖRE VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARI

TABLO 17.2. KARAAĞAÇ KAYNAKLARI HAVZASINDA ORTALAMA YILLIK YAĞIŞA GÖRE VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARI

TABLO 17.3. KARAAĞAÇ KAYNAKLARI DEBİSİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞMESİ GEREKEN ORTALAMA YILLIK YAĞIŞ

KU

MLU

CA

1

04

6 m

m

60 m

GÖ

DEN

E 1

37

3,2

mm

90

0 m

ÇA

MK

UYU

SU

81

7,0

mm

16

50

m

GÖDENE DENİZ ETKİSİNE AÇIK OLDUĞU İÇİN FAZLA YAĞIŞ ALIYOR. HAVZANIN BATI YAKASI DENİZ ETKİSİNE KAPALIDIR. DAHA AZ YAĞIŞ ALIR.HAVZADA YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ931,5 mm

AÇIKLAMA:1.KUMLUCA İLÇESİNİN ALANI 125 300 ha OLUP, ALAKIR ÇAYI HAVZASINI KAPSAMAKTADIR. HAVZAYA DÜŞENORTALAMA YAĞIŞA (931,5 mm) GÖRE HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELİRİ 3,89 MİLYAR m³ HESAPLANMIŞTIR.YILLIK YAĞIŞLARDAKİ (ÖZELLİKLE KAR) DEĞİŞİMLERE GÖREHAVZADAN GELEN SU MİKTARI DEĞİŞMEKTEDİR.2. KARAAĞAÇ KAYNAKLARININ HAVZASI 110 700 ha OLUP,HAVZADAN YILLIK ORTALAMA SU GELİRİ 3,44 MİLYAR m³

HESAPLANMIŞTIR. BU SU GELİRİNE GÖRE KARAAĞAÇKAYNAKLARININ DEBİSİ 10,9 m³/sn OLARAK HESAPLANIR.

AÇIKLAMA: DSİ’NİN KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDA YAPTIĞI (27 YIL) ÖLÇMELERE GÖRE ORTALAMA YILLIK DEBİ 3 m³/sn’dir. BU DEBİ’YE GÖRE KARAAĞAÇ KAYNAKLARININ HAVZASINA DÜŞEN ORTALAMA YAĞIŞ 252,9 mm/m² OLARAK HESAPLANMAKTADIR. ÜST TABLODA ORTALAMA YAĞIŞA GÖRE KARAAĞAÇ KAYNAKLARINDAN GELEN YERALTI+YERÜSTÜ SUYU TOPLAMININ DEBİSİ 10,9 m³/sn HESAPLANMAKTADIR. ARADAKİ ÖNEMLİ FARK HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞIN ANAKAYA ÇATLAK SİSTEMİNDEN (KARSTLAŞMIŞ ARAZİ) SIZDIĞI VE YER ALTI SUYUNA (DÜDENLERE) AKTIĞINI GÖSTERMEKTEDİR. BEYKONAK, MAVİKENT VE ADRASAN İÇİN 0,7 m³/sn SU ALINMAKTADIR (İller Bankası 1997). GERİ KALAN 2,3 m³/sn’lik SU ORTALAMA BİR AKIŞ OLUP, KURAK YILLARDA DAHA AZALIR.YAZ DÖNEMİNDE İSE ÇOK DAHA AZALMAKTADIR. BU SU ALAKIR ÇAYI’NDAKİ SU EKOSİSTEMİNİN VE ÇEVRESİNDEKİ MEYVACILIĞIN, SERACILIĞIN, DOLAYISI İLE HALKIN DEVAMLILIĞI İÇİN VAROLMA SEBEBİDİR. CAN SUYU OLARAK % 10 ORANINDA YATAĞA BIRAKILACAK 0,3 m³/sn SU, YOK OLMAK/GÖÇ ETMEK DEMEKTİR.ALAKIR HAVZASINDAKİ CANLILARI VE HALKIMIZI KORUMAK, TARIMSAL ÜRETİMİ SAĞLAMAK “ÜSTÜN KAMU YARARI” KAPSAMINDADIR.

-65-

Sonuç olarak;

(1) Harita 4’teki 7 HES yeri projesine ve Ģekil 23’teki nehir tipi HES modeline göre Alakır

Havzası’na yapılacak HES’lerin dere yatağını susuz bırakacağı,

(2) ġekil 24’teki kazılar ile yamaç dengesinin bozulacağı ve kazı materyalleri ile bazı

yerlerde derenin doldurulacağı, yenilenebilir su kaynağının ve ekosistemlerin tahrip

edileceği,

(3) Tablo 17’deki su hesabına ve bölüm 2.2.4.4.’teki su ihtiyacına göre suyun yetersiz

kalacağı,

(4) Bu sebeplerden dolayı HES giriĢiminin Alakır Havzası’na çok zarar vereceğini,

burasını yaĢanabilir olmaktan çıkaracağını, halkını da göç etmeğe zorlayacağını iĢaret

etmektedir.

3.3. DAĞ ALABALIĞININ (Büyük benekli Alabalık-Salmo trutta macrostigma)

YAġAMA ORTAMINDAKĠ SUYUN DERĠNLĠĞĠ VE AKIġ HIZI ĠLE UYUM ĠLĠġKĠSĠ

Dağ Alabalığı üzerine çok fazla araĢtırma yapılmıĢtır. Bu balığın soğuk, duru ve bol

oksijenli sularda yaĢayabildiği bilinir. Dağ Alabalığının yaĢama ortamı özellikleri arasında

konumuzla ilgili olan suyun derinliği ve akıĢ hızı üzerinde durulacaktır. Bu konuda T.H.

Deslinger ve arkadaĢlarının 1998 tarihli komisyon raporundan alınmıĢ ve N.Karakaya’nın

doktora tezinde (2006) 4.3. ve 4.4. nu’lı tablolardaki veriler değerlendirilmiĢtir.

Dağ Alabalığının gençleri ve yetiĢkinleri için uygun su akıĢ hızı 0,15 m/sn’dir. Yavruların

0,34-0,37 m/sn’lik su hızlarına daha iyi uyum sağladıkları anlaĢılmaktadır. Larvaların ise en

iyi uyum sağlayabildikleri su hızlarının 0,09-0,53 m/sn arasında olduğu ölçülmüĢtür. Bu geniĢ

su hızı aralığında hangi larvaların hangi su hızları ile uyumlu oldukları belirtilmemiĢtir (Tablo

18).

Dağ Alabalığının yetiĢkinleri için uygun su derinlikleri 61-122 cm arasında değiĢmektedir.

Genç alabalıklar için 61-91 cm, yavrular için 28-58 cm, larvalar için ise 12-91 cm su

derinliğinin uygun olduğu belirtilmektedir (Tablo 19).

Dağ Alabalığının suyun derinliğine ve hızına göre en uygun yaĢama ortamı Ģekil 25’te

düzenlenip, karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. ġekil 25’in incelenmesi ile 4 önemli ortak

bulguya ulaĢılmaktadır:

(1) Dağ Alabalığının yetiĢkinleri ve gençleri suyun derinliği arttıkça daha hızlı su akıĢına

uyum sağlayabilmektedirler.

(2) YetiĢkin ve genç alabalıklar suyun derinliği azaldıkça, daha yavaĢ akan suya uyum

sağlayabilmektedirler.

(3) Yavru alabalıklar daha az derin fakat daha hızlı akan suya uyum sağlamaktadırlar. Bu

ortam farkının daha sığ olup, hızlı akan suda oksijen oranının fazlalığı ile ilgisi

aranmalıdır.

(4) Larvalar için en uygun su derinliği 0,12-0,15 m ve en uygun su hızı 0,18-0,52 m/sn

olarak belirmektedir.

Tablo 20’de ve Ģekil 26’da Dağ Alabalığının farklı çağlarında uygun olan su derinliği bir

arada düzenlenmiĢtir. En uygun su derinliğinin yetiĢkin alabalıklar için 61-122 cm, genç

alabalıklar için 61-91 cm, yavru alabalıklar için 18-58 cm olarak sıralanmaktadır. Yavru

alabalıklar ile yetiĢkin ve genç alabalıklar arasındaki derinlik farkı 60 cm’dir. Bu derinlik

-66-

farkı bir yandan balığın boyutuna bağlı olarak görünmekte ise de, öte yandan yavru balıkların

yem olmaktan korunabildikleri ve yemlendikleri ortam olarak ta algılanmalıdır.

Alabalıkların su derinliği istekleri yayvan dere yatağında en az 30 cm su derinliği

sağlamak gereği ve Ģartının sadece yavru balıklar için geçerli olabileceğini göstermektedir.

Alakır Çayı gibi yaz aylarında suyu azalan ve bu suyun da önemli bölümü tarım alanlarında

kullanılan derelerde tatlı su ekosistemini korumak için yeterli derinlikte akarsuyun bulunması

gerekmektedir. Diğer bir deyimle; Alakır Çayının sularını HES için kanala almak, dere

yatağına da can suyu adı altında ortalama akıĢın % 10’u kadar su bırakmak, su

ekosistemindeki canlıları yok etmek anlamına gelmektedir.

3.4. DEREYE BIRAKILACAK SU MĠKTARININ BELĠRLENMESĠ YÖNTEMLERĠ

Derelerde yapılacak hidroelektrik santrallarına akıtılacak su ile dereye bırakılacak su

miktarı arasındaki oran ve bu oranın aylık akıĢ miktarına göre düzenlenmesi gereği tartıĢma

konusudur. Derenin getirdiği suyun yıllık ortalama debisi üzerinden bir hesap ile hidroelektrik

üretimine su sağlamağa kalkıĢmak doğru değildir. Dereden gelen suyun mevsimlik ve aylık

akıĢ miktarlarına göre alınabilecek su miktarları farklıdır. Yıllık ortalama su gelirine göre

veya mevsimlik/aylık su gelirine göre suyun % 10 kadarının “can suyu” adı altında dereye

bırakılması, derede ve çevredeki canlılara (insanlara da) soykırımı uygulamak anlamına

gelmektedir. Yıllık gelirin % 10’u kadar su dere yatağına bırakılacaksa, yaz aylarında HES

için su kalmayacaktır. Yaz aylarındaki su gelirinin % 10’u kadar su dere yatağına bırakılırsa

derede ve çevresinde canlı kalmayacak demektir (Bitkiler, hayvanlar ve insanlar). Alakır Çayı

Tennant yönteminin uygulanabileceği Misisipi Nehri veya Tuna Nehri gibi buzullardan ve

çok geniĢ dağlık havzalardan beslenen bir nehir değildir. Alakır Çayı uzunluğu 62 km,

geniĢliği 20-24 km olan kısa ve dar bir havzadan beslenmektedir. Çay, havzasındaki

karstlaĢmıĢ /çatlaklı yapı dolayısı ile yağıĢtan akıĢa geçmesi gereken su miktarının pek azının

aktığı bir deredir (Tablo 17).

Dereden alınacak su ile dereye bırakılacak su miktarı arasındaki dengeyi sağlamak için

bazı yöntemler geliĢtirilmiĢtir. Bu yöntemlerin baĢlıcaları;

*Tennant yöntemi,

*ABF (Aquatic Base Flow) yöntemi,

*Hidrolojik derecelendirme yöntemlerinden ıslak çevre yöntemi,

*YaĢama ortamına uyum yöntemlerinden

Habitat simülasyon yöntemi,

Fiziksel yaĢama ortamına uyum yöntemi (PHABSIM; Physical Habitat Simulation System

Model)

*Çevredeki alanların su ihtiyacını da hesaplamak için kullanılan DRIFT (Downstream

Response to Imposed Flow Transformation) yöntemi,

*Küçük derelerde uygulanan karma yöntem olan Toe-Width yöntemi gibi yöntemlerdir.

Bu yöntemlerin incelenmesi ve açıklanması çalıĢmamızın kapsamı dıĢında tutulmuĢtur.

-67-

Normandeau (1992) Normandeau (1992) Bovee 1978) Whelan (1994)

YETİŞKİN GENÇ YAVRU LARVA

Hız m/sn YETİŞKİN/HIZ

UYUMU

Hız m/sn GENÇ/HIZ

UYUMU

Hız m/sn YAVRU/HIZ

UYUMU

Hız m/sn LARVA/HIZ

UYUMU

0,00 0,21 0,00 0,58 0,34 1,00 0,00 0,00

0,03 0,70 0,30 0,88 0,37 0,94 0,03 0,34

0,15 1,00 0,15 1,00 0,50 0,52 0,06 0,72

0,30 0,69 0,3 0,92 0,61 0,30 0,09 0,84

0,46 0,50 0,46 0,70 0,67 0,20 0,18 1,00

0,73 0,20 0,61 0,26 0,76 0,10 0,52 1,00

0,95 0,03 1,07 0,05 0,81 0,05 0,91 0,00

1,52 0,03 1,31 0,00 0,91 0,00 - -

1,83 0,00 3,05 0,00 - - - -

3,05 0,00 - 0,00 - - - -

Normandeau (1992) Normandeau (1992) Bovee 1978) Whelan (1994)

YETİŞKİN GENÇ YAVRU LARVA

DERİNLİK

m

YETİŞKİN/DERİNLİK

UYUMU

DERİNLİK

m

GENÇ/DERİNLİK

UYUMU

DERİNLİK

m

YAVRU/DERİNLİK

UYUMU

DERİNLİK

m

LARVA/DERİNLİK

UYUMU

0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,10 0,00 0,00

0,30 0,00 0,15 0,12 0,12 0,40 0,03 0,08

0,49 0,40 0,30 0,61 0,18 0,93 0,06 0,22

0,61 0,80 0,61 0,84 0,26 1,00 0,09 0,50

0,79 1,00 0,91 1,00 0,52 0,97 0,12 0,96

1,22 1,00 1,20 0,27 0,58 0,80 0,15 1,00

2,13 0,21 2,10 0,24 0,67 0,54 0,34 1,00

3,05 0,21 2,40 0,08 0,82 0,44 0,91 1,00

3,00 0,08 0,88 0,38 1,22 0,00

0,94 0,36

0,99 0,33

1,14 0,14

1,28 0,08

1,43 0,05

1,52 0,00

TABLO 18. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN YAŞAMA ORTAMINDA AKARSUYUN HIZINA UYUMU (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.)

(KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve diğ. 1998’dan alınmış ve N. Karakaya 2006’da verilmiş 4.3.’ten)

TABLO 19. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN YAŞAMA ORTAMINDA AKARSUYUN DERİNLİĞİNE UYUMU (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.)

(KAYNAK: Denslinger , T.H. ve diğ. 1998’dan alınmış ve N. Karakaya 2006’da verilmiş tablo 4.4.’ten)

-68-

0,00

0,03 0,

15

0,30

0,46 0,

73 0,95

1,52

1,83

3,05

0,00

0,30

0,49 0,

61 0,79

1,22

2,13

3,05

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SUYU

N H

IZI (

m/s

n) V

E DE

RİN

LİĞİ

(m)

DEĞERLENDİRME SIRASI

YETİŞKİN ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI

Hız m/sn

DERİNLİK m - YETİŞKİNLER

YETİŞKİN/HIZ UYUMU

YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU

0,00 0,

30

0,15

0,3 0,46

0,61 1,07 1,

31

3,05

0,00

0,00

0,15

0,30 0,

61

0,91

1,20

2,10

2,40

3,00

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SUYU

N H

IZI (

m/s

n) V

E DE

RİN

LĞİ (

cm)

DEĞERLENDİRME SIRASI

GENÇ ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI

Hız m/sn

DERİNLİK m - GENÇLER

GENÇ/HIZ UYUMU

GENÇ/DERİNLİK UYUMU

0,34 0,37

0,50 0,

61 0,67 0,

76 0,81 0,

91

0,04 0,

12

0,18 0,

26

0,52 0,

58 0,67

0,82 0,

88 0,94 0,

99

1,14

1,28

1,43 1,

52

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

SUYU

N H

IZI (

m/s

n) V

E DE

RİN

LİĞ

İ (cm

)

DEĞERLENDİRME SIRASI

YAVRU ALABALIKLARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI Hız m/sn

DERİNLİK m - YAVRULARYAVRU/HIZ UYUMUYAVRU/DERİNLİK UYUMU

0,00

0,03

0,06 0,

09

0,18

0,52

0,91

0,00

0,03 0,

06

0,09 0,12

0,15

0,34

0,91

1,22

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1 2 3 4 5 6 7 8 9

SUYN

HIZ

I (m

/sn)

VE

DERİ

NLİ

Ğİ (

cm)

DEĞERLENDİRMESIRASI

LARVALARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİ VE AKIŞ HIZI İLE UYUM ORANI

Hız m/sn DERİNLİK m - LARVALARLARVA/HIZ UYUMULARVA/DERİNLİK UYUMU

ŞEKİL 25. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) FARKLI ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN DERİNLİĞİNE VE HIZINA UYUMU(1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.) (KAYNAK: Denslinger , T. H.ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006’dan derlenip, düzenlenmiştir.)

M. DOĞAN KANTARCI

-69-

M. DOĞAN KANTARCI

TABLO 20. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI(1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.)

(KAYNAK: Denslinger ,T.H. ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve.4.4.’ten derlenip, düzenlenmiştir.)

DERİNLİK

cm

Normandeau (1992) Normandeau (1992) Bovee 1978) Whelan (1994)

YETİŞKİN/DERİNLİK

UYUMU

GENÇ/DERİNLİK

UYUMU

YAVRU/DERİNLİK

UYUMU

LARVA/DERİNLİK

UYUMU

0,00 0,00 0,00 0,00

0,03 0,08

0,04 0,10

0,06 0,22

0,09 0,50

0,12 0,40 0,96

0,15 0,12 1,00

0,18 0,93

0,26 1,00

0,30 0,00 0,61

0,34 1,00

0,49 0,40

0,52 0,97

0,58 0,80

0,60

0,61 0,80 0,84

0,67 0,54

0,79 1,00

0,82 0,44

0,88 0,38

0,90

0,91 1,00 1,00

0,94 0,36

0,99 0,33

1,14 0,14

1,20 0,27

1,22 1,00 0,00

1,28 0,08

1,43 0,05

1,52 0,00

2,10 0,24

2,13 0,21

2,40 0,08

3,00 0,08

3,05 0,21 M. DOĞAN KANTARCI

YAVRULAR İLE GENÇ / YETİŞKİN ALABALIKLAR ARASINDAKİ DERİNLİK SINIRI 60 cm

-70-

0,00 0,03 0,04 0,06

0,09

0,12

0,15

0,18

0,26 0,

30 0,34

0,49

0,52 0,

58 0,60 0,61

0,67

0,79 0,82 0,

88 0,90 0,91 0,94 0,

99

1,14 1,

20

1,22 1,

28

1,43 1,

52

2,10 2,13

2,40

3,00 3,

05

0,00

0,00

0,40

0,80

1,00

1,00

0,21

0,21

0,12

0,61

0,84

1,00

0,27 0,24

0,08 0,08

0,10

0,40

0,93 1,

00

0,97

0,80

0,54

0,44

0,38

0,36

0,33

0,14

0,08

0,05

0,00

0,08

0,22

0,50

0,96

1,00 1,00 1,00

0,000,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35

SUYU

N D

ERİN

LİĞ

İ cm

VE

BALI

KLAR

IN B

ULU

NM

A O

RAN

I %

DERİNLİKSIRASI

YETİŞKİN, GENÇ VE YAVRU ALABALIKLAR İLE LARVALARIN AKARSU DERİNLİĞİNE GÖRE YAŞAMA/BULUNMA ORANLARI

DERİNLİK cm

YETİŞKİN/DERİNLİK UYUMU

GENÇ/DERİNLİK UYUMU

YAVRU/DERİNLİK UYUMU

LARVA/DERİNLİK UYUMU

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 26. DAĞ ALABALIĞININ (Salmo trutta macrostigma) YAVRU, GENÇLİK VE YETİŞKİNLİK ÇAĞLARINDA VE LARVALARIN AKARSUYUN FARKLI DERİNLİKLERİNE UYUM ORANLARI (1,0 = % 100 uyum oranını temsil etmektedir.)

(KAYNAK: Denslinger , T.H. ve diğ. 1998’e göre N.Karakaya 2006 tbl. 4.3. ve 4.4.’ten derlenip, düzenlenmiştir.)

YAVR

ULA

R İL

E G

ENÇ

/ YET

İŞKİ

N A

LABA

LIKL

AR A

RASI

NDA

Kİ D

ERİN

LİK

SIN

IRI 6

0 cm

-71-

Türkiye’de dağlık arazideki derelerde yağıĢ/akıĢ düzenine göre yapılacak HES

planlamalarında;

*havzaların jeolojik yapısı ve anakaya/anamateryal özellikleri,

*orman/otlak/tarım alanları/toprakla ve kayalık arazinin özellikleri,

*arazinin kullanımı,

*yağıĢ miktarları, yağıĢın mevsimlere ve aylara dağılımı,

*sağanak yağıĢların özellikleri,

*buharlaĢma miktarları,

*derenin getirdiği suyun mevsimlik ve aylık değiĢimi,

*derenin suyunu kullanan çevredeki halkın sulama, içme ve kullanma suyu ihtiyaçları,

*dere çevresindeki bitki toplumları ile derenin suyunu içen yaban hayvanlarının su ihtiyaçları,

*deredeki canlılar ile derenin aktığı deniz, göl, baraj gölündeki canlıların yaĢama/beslenme

ortamı ihtiyaçlarının sağlanması için gerekli su miktarının hesaplanması,

*o havzada üretilen ürünlerin havzada yaĢayanlar ve ülke ekonomisi bakımından önemi

değerlendirilmesi gerekmektedir.

*Bu hesaba yakın ve uzak çevredeki insanlar için mutluluk kaynağı, dinlenme ortamı olan

doğal güzellik/peyzaj değeri de katılmalıdır.

Bu çok farklı bilgileri gerektiren hesaplamalar masa baĢında bir yöntem seçmek ve düz bir

aritmetik uygulama ile yapılamaz. Araziyi, dereyi ve derenin etki alanını kapsamlı bir çalıĢma

ile kavramak ve doğal ekosistemler ile insan ekosistemlerini ekolojik açıdan olduğu kadar

ekonomik ve sosyal yönleri ile de ele alıp değerlendirmek gerekir. Havzanın su gelirinin

yenilenebilir bir enerji kaynağı olmasının yanında; havzada ve etki alanındaki canlıların

yaĢamasının devamlılığını sağlayan bir yaĢama/var olma ve üretim/geçim kaynağı olduğunu

kabul ederek planlamaların yapılması gerekmektedir. Bu çok yönlü planlama karakteri her

dere için, o derenin özelliklerine ve etki alanına uygun incelemelerin yapılmasını, yöntemlerin

geliĢtirilmesini ve uygulanmasını zorunlu kılmaktadır.

4. DOĞAL SĠT ALANI KONUSU

Alakır Çayı “Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun” 19.8.1992 gün ve

1543 sayılı kararı ile “1.Derece Doğal Sil Alanı” olarak ayırtedilmiĢtir. Bu doğal sit alanının

sınırları, Kumluca Ġlçesinin imar planı sınırından baĢlamak üzere 1/500 000 ölçekli haritada

belirtilmiĢtir.

Daha sonra “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” 5.11.1999 gün ve 659

sayılı ilke kararında; “Ülke çıkarları açısından yapılmasında zorunluluk olduğu ilgili

bakanlıkça belirlenmek koĢulu ile I., II., III. derece doğal sit alanlarında korumaya yönelik 1/

25 000 ölçekli çevre düzeni planı ve/veya 1/50 000 ölçekli nazım plan kapsamında plan

yapılmadığı hallerde yapılacak tespit çerçevesinde ilgili koruma kurulunca uygun görülecek

Ģekilde çevreye zarar vermeyecek enerji santrallarının yapılabileceği . . .” belirtilmiĢtir. Bu

ilke kararı DanıĢtay 6. Dairesi’nin 2002/6920 Esas sayılı dava dosyasında 22.12.2003 tarih ve

2003/7052 sayılı kararı ile iptal edilmiĢtir. Ġptal kararı kesinleĢmiĢtir.

Alakır Çayı Havzası’nda yukarıdaki DanıĢtay kararı uyarınca hidroelektrik santralı

yapılması mümkün değildir. Kanunlarda ve yönetmeliklerde bazı değiĢiklikler yapılarak nehir

tipi HES’lerin yapılması için yol açılabilir. Ancak yukarıdan beri dikkat çekildiği üzere, orada

yaĢayan halkın sulama ve içme/kullanma suyu ihtiyacı ile doğal ekosistemlerin korunması ve

devamlılığının sağlanması için gerekli su miktarının ayrılması zorunludur. Bu su payları

ayrıldıktan sonra kalacak su ile ticari ölçekte HES iĢletmek kârlı olamaz. Burada doğal

ekosistemleri korunması, ormanların tahribi ve dere yatağının yok edilmesi gibi geri

dönülemeyecek/telâfisi mümkün olmayan zararların yanında, oradaki halkın varlığının devam

-72-

ettirilmesi açısından da “üstün kamu yararı” söz konusu olur. Bütün bu zarar verici giriĢimleri

kanunlar ile yönetmelikler çerçevesinde değerlendirip, halkı ve halkın yaĢama hakkını yok

saymak mümkün değildir. Bu sebepler de göz önünde tutularak, Alakır Çayı Havzası’nın

doğal sit alanı kapsamında değerlendirilmesi ve devamlılığının sağlanması gerekmektedir.

5. KAMU YARARI VE ÜSTÜN KAMU YARARI DEĞERLENDĠRMESĠ

Alakır Havzası’nda; yağıĢlardan baĢlayıp, akıĢa geçen su miktarına, bu su ile tarım

alanlarında üretim yapan, geçimini sağlayan çiftçi halkın yurtlarında yaĢama hakkına, elde

edilen ürünleri satın alıp ülkenin diğer yerleĢim alanlarına ulaĢtıran tüccarlar, taĢımacılar, bu

ürünlerden beslenen Türkiye halkına, bütün bu sistemin iĢlemesini sağlayan esnaf (gübreciler,

tamirciler, malzeme ve araç/gereç satanlar vd.) ile bankalara kadar bir ekonomik sistem söz

konusudur. Bu ekonomik sistem çok yönlü olduğu kadar, devamlılığının sağlanması gereken

bir sistemdir. Sistemin temelinde Alakır Havzası’nın suyu vardır. Suyun denklemden

çekilmesi (yerine “sıfır” konulması) sistemi yok eder (ġekil 27).

Yurt içinde üretilen her olumlu ürün ve yapılan her olumlu iĢlem bir kamu yararı sağlar.

Ancak sistemin devamlılığının korunarak iĢlemesinin veya iĢletilebilmesinin temelindeki ana

faktörün veya faktörlerin ne olduğunu bilmek ve korumak gerekir. Konu sadece ekonomik

açıdan değerlendirilemez. Doğal ekosistemlerin dengelerinin de korunması ve devam

ettirilmesi gerekir.

Örnek olarak; Devlet orman iĢletmeleri amenajman ve iĢletme/silvikültür planlarına göre

ormanın devamlılığını bozmayacak ölçüde kesim yaparlar. Elde edilen tomruk, direk, maden

direkliği, sanayilik odun, yakacak odun gibi çeĢitli orman ürünleri ülkemizin ihtiyacını

karĢılamak üzere satılır. Olaya kârlılık açısından bakılıp, ormanlardan daha fazla kesim

yaparak geliri arttırmak düĢünülebilir. Bu aĢırı kesim “kamu yararı” kapsamında sunulabilir.

ĠĢte burada ormanların toprakları koruyucu etkileri, sellerin oluĢmasını önlemeleri, aĢağıdaki

tarım ve yerleĢim alanları ile diğer tesisleri sel ve su baskınlarında korumaları vd.

kuruĢlandırılamayacak faydaları değerlendirmeye alınır. Ormanların bütün bu faydaları üstün

kamu yararı kapsamına girer. Bu sebeple; ormanlar satılamaz, kiralanamaz, özelleĢtirilemez,

savunma vb. güvenlik amacına hizmet edecek tesislerden baĢka amaçlara, kâr amaçlı

iĢletmelere tahsis edilemez, ormanlarda aĢırı kesimler yapılamaz ve ormanların tahrip

edilmesine izin verilemez. Ormanlar, akarsular, otlaklar, göller, denizler vb. kamuya ait olan

yerler ile Devletin (dolayısı ile o devleti kuran milletin) hükümranlık hak ve görevlerinin

olduğu yerlere ve konulara ait benzer örnekler sıralanabilir. Ormanlar için verilmiĢ olan bu

örnek aĢağıda sıralanmıĢ olan 3 önemli üstün kamu yararı alanını da kapsamaktadır.

(1) Ulusal güvenlik,

(2) Kamu güvenliği,

(3) Kamu sağlığı

Bu konulardaki kamu yararı üstün kamu yararı kapsamında olup, kamu yararına olan diğer

iĢlemlerin veya eylemlerin üzerindedir. Alakır Havzası’nda bu 3 önemli konuda da üstün

kamu yararı söz konusu olup, nehir tipi HES yapımından sağlanacak elektrik üretimi ve

bundan sağlanacak Ģirket gelirlerinin sağlayacağı kamu yararı ile karĢılaĢtırılamaya

değmeyecek kadar çok üstündür.

-73-

M. DOĞAN KANTARCI

YAĞIŞ

TABAN SUYU

DENİZDEKİ BALIKLARSUYUN TAŞIDIĞI ORGANİKMADDELER VD. İLE BESLENİRLER

TATLI SU EKOSİSTEMİ : YAŞAMA ORTAMI AKARSUDAKİ BALIKLAR VE DİĞER CANLILAR

ORMAN1. YAMAÇ ARAZİDE TOPRAĞI KORUR.2. ORMAN ÖLÜ ÖRTÜSÜ VE HUMUS TOPRAĞIN GÖZENEKLİLİĞİNİ ARTTIRIR.

YAĞIŞ SULARININ HIZLA TOPRAĞA SIZMASINI SAĞLAR.3. TOPRAĞA VE ANAKAYA ÇATLAKLARINA SIZAN SU KAYNAKLARI VE DEREYİ DÜZENLİ OLARAK BESLER.4. YAĞIŞLAR SELLERE DÖNÜŞMESİNİ ÖNLEYEREK AŞAĞIDAKİ TARIM ALANLARINI KORUR.5. DİK YAMAÇLARDAKİ TOPRAĞI TUTARAK EROZYONU VE GÖÇÜKLERİ ÖNLER. AŞAĞIDAKİ TARIM

ALANLARINI MATERYAL İLE KAPLANMAKTAN KORUR.

TİCARET, TAŞIMACILAR, BANKACILIK VD.

MEY

VALI

K

SULU

TAR

IM

DEN

İZE

TAŞI

NAN

BESİ

N M

ADDE

LERİ

YERLEŞİM ALANIBURADAKİ HALK SULU TARIM İLE ÜRETİYOR,ÜRETTİĞİNİ SATIYOR VE GEÇİNİYOR.1.HALKIN YAŞAMA HAKKI VE

YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI,2.TARIMSAL ÜRETİM VE ÜRETİMİN

DEVAMLILIĞI SUYA BAĞLIDIR.

SULU TARIM

SERA

LARBO

STAN

HALKINBESLENMESİ

ESN

AFDÜ

KKÂN

LAR

DAĞ

ITIC

ILAR

HAL

ÜSTÜN DOĞAL ÜRETİM VE HALKIN TÜCCAR, DİĞER YERLEŞİM

KAMU = SU (TOPRAK X ORMAN X KAYNAKLAR X AKAR SU X EKOSİSTEMLERİN X SULU TARIM X ÜRETİMİN X YAŞAMA X TAŞIMACI, X ESNAF X YERLERİNDEKİ ) YARARI DEVAMLILIĞI DEVAMLILIĞI DEVAMLILIĞI BANKA VD. HALKIN BESLENMESİ

BU SİSTEMDE ÜSTÜN KAMU YARARI “SU’YUN SAĞLADIĞI BİR YAŞAMA DÜZENİNİ VE DEVAMLILIĞINI KAPSAMAKTADIR. PARANTEZ İÇİNDEKİ HER ÇARPAN KENDİ İÇİNDE BİR ÇOK KAMU YARARINI KAPSAR. “SU” YERİNE “0” KONULURSA KAMU YARARI DA KALMAZ. ÜSTÜN KAMU YARARI DA SIFIR OLUR.

M. DOĞAN KANTARCI

ŞEKİL 27. SUYA BAĞLI OLAN DOĞAL EKOSİSTEMLER İLE SULU TARIMIN VE BUNDAN GEÇİNEN HALKIN YAŞAMA HAKKI VE DEVAMLILIĞI, TİCARET VD. İŞLEVLER İLE TARIM ÜRÜNLERİNDEN BESLENEN İNSANLARIN BESLENME / YAŞAMA HAKKININ DEVAMLILIĞI AÇISINDAN KAMU YARARI İLE ÜSTÜN KAMU YARARI KAPSAMININ KARŞILAŞTIRILMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

BARAJGÖLÜ

SUYUN DOLAŞIMI

-74-

6. SONUÇ

Alakır Havzası’nda yukarıdan beri yaptığımız incelemeler ve değerlendirmelerde

ulaĢtığımız sonuçları 4 baĢlık altında toplamak uygun olur.

6.1. Alakır Havzası’nın özellikleri ile ilgili sonuçlar

(1) Alakır Havzası kireç taĢlarından oluĢmuĢ dağlık araziye gömülmüĢ, kısa (62 km) ve dar

(20-24 km), dik yamaçlı derin bir vadi yapısındadır. Havzanın % 47,92’si orman, % 6,21’i

otlak, % 13,57’si tarım alanı olup, % 31,90’ı kayalık durumdadır.

(2) Kireç taĢları çatlaklı (karstlaĢmıĢ) yapıda oldukları için yağıĢ sularının önemli bölümü

yer altı suyuna sızmaktadır. Alakır Çayının akıttığı su havzaya düĢen yağıĢtan akıĢa geçen

suyun az bir bölümüdür.

(3) Alakır Havzası’na ve çevresine düĢen yağıĢlarda iki önemli düzensizlik dikkati

çekmektedir. Bunlardan birincisi mevsimlik farkların çok fazla oluĢudur. Ġkincisi yağıĢların %

20-50/80 oranındaki bölümünün günlük sağanak yağıĢlar halinde düĢmesidir.

(4) Dik yamaçlardaki orman ve orman altındaki ölü örtü toprağı korumaktadır. Ölü örtü

toprakların süzekliğini arttırmakta, yağıĢ sularının toprağa hızla sızmasını sağlamaktadır.

(5) Dik yamaçlardaki toprakların dengesini orman ağaçlarının kök sistemleri korumaktadır.

Ormanın tahrip edildiği dik yamaçlarda toprak ta kaymakta veya taĢınarak sığlaĢmaktadır.

Kayan, göçen, taĢınan topraklar dere yataklarını doldurmakta, tarım alanlarını kaplamaktadır.

(6) Dik yamaçlarda tahrip edilen ormanlarda toprağın taĢınması, orada ağaçlandırma ile

yeniden orman yetiĢtirmeyi imkânsızlaĢtırmaktadır.

(7) Havzaya düĢen sağanak yağıĢlar ormanı tahrip edilmiĢ olan dere havzalarında sele

dönüĢmekte, yerleĢim yerleri ile tarım alanlarında büyük zararlara sebep olmaktadırlar.

6.2. Alakır Havzası ve çevresinde ortalama sıcaklık, yağışlar ve buharlaşma ile ilgili

sonuçlar

(1) Yıllık ortalama yağıĢ miktarı Kumluca (6 yıllık ölçmelere göre) 1046 mm ve 900 m

yükseltide Gödene’de (5 yıllık ölçmelere göre) 1373 mm’dir. Bu iki yağıĢ ölçme istasyonu da

kapatılmıĢtır.

(2) Kumluca’ya yakın olan Finike’de yıllık ortalama sıcaklık 1953-1970 döneminde 18,6

C°, 1994-2006 döneminde 19,4 C° ölçülmüĢtür. Yaz aylarındaki sıcaklık artıĢı 1,0-1,7 C°

arasındadır. Yıllık ortalama yağıĢ 1953-1970 döneminde 986,5 mm, 1994-2006 döneminde

1056,7 mm’dir.

(3) Antalya’da yıllık ortalama sıcaklık 1930-1970 döneminde 18,7 C°, 1994-2006

döneminde 18,8 C° ölçülmüĢtür. Yaz aylarındaki sıcaklık artıĢı 0,7-1,0 C° arasındadır. Yıllık

ortalama yağıĢ 1930-1970 döneminde 1068,2 mm, 1994-2006 döneminde 1301,0 mm’dir.

(4) Antalya’da açık su yüzeyinden buharlaĢma 1970 döneminde ortalama 1445,8 mm/m²,

1970-2006 döneminde 1912,2 mm/m² olarak ölçülmüĢtür. Yaz mevsiminde 6 aylık

buharlaĢma 1930-1970 döneminde 927,3 mm/m², 1970-2006 döneminde 1339,3 mm/m² olup,

aradaki fark 412,0 mm’dir.

(5) Antalya’da yaz mevsiminde 6 aylık potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı 1930-

1970 döneminde 813,3 mm, 1998-2006 döneminde 864,8 mm olarak hesaplanmıĢtır.

(6) Dikkat çekici bir geliĢme 1970-2006 döneminde patlayan yanardağların Dünya’da

sıcaklığın azalmasına olan etkileridir. BeĢ yanardağın 1981-1992 döneminde patlaması 1982-

1993 döneminde sıcaklık değerlerinin azalmasına sebep olmuĢtur. Bu etki Finike ve Antalya

-75-

sıcaklık değerlerinde belirgindir. Eğer yanardağ patlamaları olmasaydı, sıcaklık ve ona bağlı

olarak buharlaĢma ve PET miktarları daha yüksek bulunacaktı.

(7) Finike’de ve Antalya’da günlük sağanak yağıĢ miktarlarının mevsime ve aylara göre,

aylık ortalama yağıĢ miktarının % 20-50/90 kadar olabildiği belirlenmiĢtir. Akdeniz

Havzasındaki ısınma sağanak yağıĢların oluĢumunu sıklaĢmasına, miktarının da artmasına

sebep olmuĢtur.

(8) Kumluca, Finike, Antalya ve Bük’te yıl içindeki yağıĢ dağılımı dengesizdir. KıĢ

aylarında çok fazla, (yıllık yağıĢın % 56-57’si), yaz aylarında ise çok az yağıĢ düĢmektedir.

Aylık yağıĢların da önemli bölümü günlük sağanak yağıĢlar halindedir.

(9) Açık su yüzeyinden buharlaĢan su miktarı ile PET miktarları Alakır Havzası’ndaki

tarım alanlarında kullanılacak olan sulama suyu miktarlarının hesabı için çok önemli

verilerdir.

6.3. Alakır Havzası’nda tarım, meyvacılık, seracılık ve nüfus ile ilgili sonuçlar

(1) Alakır Havzası’ndaki 28 yerleĢim yerinde 17 000 ha’lık tarım alanında sulu tarım ve

seracılık çok yaygındır. Yakın geçmiĢte tarım alanlarının % 49,41’inde sulu tarım,

meyvacılık, sebzecilik ve seracılık yapılmakta olup, % 27,09’u tarla, % 22,62’si nadaslı tarla

olarak kullanılmaktayken, son yıllarda sulu tarım ve meyvacılık daha geliĢmiĢtir.

(2) Sulu tarımın geliĢmesi Kumluca’da merkez ve köylerde nüfusun hızla artmasına sebep

olmuĢtur. Nüfus 1975 sayımında 22 889 kiĢi iken, 2007 sayımında 65 904 kiĢiye artmıĢtır.

Yıllık nüfus artıĢı oranı % 5,87’dir.

(3) Kumluca Ġlçesinin beldelerinde ve köylerinde yaĢayan nüfus, merkez nüfusundan

fazladır. Beldelerde ve köylerde yaĢayan nüfusun erkek/kadın oranı birbirine denktir. Bu

durum Havza’da yaĢayan insanların geçimlerini sulu tarımdan sağladıklarını ve göç

etmediklerini göstermektedir.

(4) Alakır Havzası’nda sulu tarımın geliĢmesi, tarım ürünlerinin çeĢitlenmesi, gelirin

artmasına ve yeni ticaret alanları ile iĢ alanlarının açılmasına sebep olmuĢtur.

(5) Alakır Havzası’ndaki köyler yetiĢtirdikleri tarım ürünlerini Türkiye’nin diğer yerleĢim

alanlarına göndererek oradaki halkın da beslenmesini sağlamaktadırlar.

6.4. Alakır Çayı’nda tatlı su ekosistemlerinin devamlılığı ile ilgili sonuçlar

(1) Alakır Çayı’nda Dağ Alabalığı (Büyük benekli Alabalık) yaĢamaktadır. Bu alabalığın

yetiĢkinleri ile gençlerinin yaĢadığı uygun su derinliğinin en az 60 cm (60-122 cm) olması

gerekmektedir. Yavru alabalıkların yaĢaması için gerekli su derinliği ise 12-60 cm

arasındadır.

(2) Yaz aylarında su miktarı azalmaktadır. Gelen suyun 0,7 m³/sn’lik bölümü 3 yerleĢim

yerine içme ve kullanma suyu olarak alınmaktadır. Kalan 2,3 m³/sn’lik suyun önemli bölümü

de tarım alanlarının sulamasında kullanılmaktadır. Tatlı su ekosisteminin devamlılığı ve

balıklar için yeterli su bırakılması gerekmektedir.

(3) Nehir tipi HES’ler için uygulanacak bent/kanal sistemi dere yatağının kurumasına ve

tatlı su ekosistemlerinin yok olmasına sebep olacaktır. Dere yatağına can suyu adı altında %

10 kadar bir su bırakmak doğru değildir. Bu kadar su ile balıklar yaĢayamaz, tarım alanları

sulanamaz.

-76-

6.5. Alakır Çayı’nı su geliri ile ilgili sonuçlar

(1) Alakır Vadisi’nde Karaağaç mevkiindeki kaynaktan çıkan su ile dereden gelen suyun

ortalama geliri 3,0 m³/sn’dir. Bu suyun 0,7 m³/sn’lik bölümü Adrasan, Beykonak ve

Mavikent’e içme ve kullanma suyu olarak alınmaktadır.

(2) Karaağaç mevkiinden itibaren Alakır Çayı’nın havzası 110 700 ha’dır. Yıllık ortalama

yağıĢ 931,5 mm/m² miktarına göre bu havzada akıĢa geçen ve Karaağaç kaynağına ulaĢan

suyun ortalama 10,9 m³/sn olması gerekir. Aradaki fark yağıĢ sularının karstlaĢmıĢ arazide

çatlak sistemine sızarak karst kaynaklarına (düdenlere) kaçmasından kaynaklanmaktadır.

(3) Karaağaç kaynakları+dereden gelen 3,0 m³/sn’lik debiye göre Alakır Çayı Havzası’na

düĢen yıllık ortalama yağıĢ miktarı 252,9 mm/m² olarak hesaplanmaktadır. Bu çok düĢük bir

yağıĢ miktarı olup, suların karst kaynaklarına sızdığının bir baĢka göstergesidir.

6.6. Alakır Çayı Havzası’nda sulama suyu ihtiyacı ile ilgili sonuçlar

(1) Antalya’da 1998-2006 dönemi ortalama sıcaklık değerlerine göre hesapladığımız

potansiyel evapotranspirasyon (PET) miktarı yıllık 1155,9 mm/m², 6 aylık yaz döneminde

864,8 mm/m²’dir. Bu değerlere göre Alakır Havzası’nda 1 ha (10 000 m²) alanın 6 yaz ayında

sulanması için gerekli su miktarı 8648 m³ olarak hesaplanır. Alakır Havzası’nın yükselti

farkından dolayı PET miktarının % 20 oranında daha az olacağı göz önüne alınmalıdır. Bu

durumda günlük ortalama PET miktarı 38,43 m³/ha olup, bu kadar su için 0,4448 lt/sn debili

su kaynağı gerekir. Havzada 1000 ha’lık alanın sulanabilmesi için gerekli su miktarı 0,445

m³/sn, 5000 ha’lık alanın sulanabilmesi için gerekli su miktarı 2,224 m³/sn olarak

hesaplanmaktadır. Bu değerler Karaağaç kaynaklarından ve dereden gelen ortalama 3,0

m³/sn’lik debiden üç yerleĢim alanı için0,7 m³/sn’lik su alındıktan sonra kalan 2,3 m³/sn’lik

suyun ancak sulu tarım alanlarının sulanması için yetebileceğini göstermektedir.

(2) Alakır Havzası’nda taraçalarda bulunan ve henüz sulu tarım yapılmayan tarım

alanlarının da su pompalanarak sulanabileceği hesaba katılmalıdır. Bu geliĢme önemli bir ek

su ihtiyacı ve sıkıntısı yaratacaktır.

(3) Taraçalardaki kuru tarım yapılan alanların sulanabilmesi için yukarı havzada ve yan

derelerde bentler yapılarak kıĢ yağıĢlarından gelen suların biriktirilmesi ve yaz aylarında

kullanılması gerekmektedir. Bu bentler yaz mevsiminde dağlık arazideki yaban hayvanları

için de çok önemli su kaynağı olacaktır.

(4) Kumluca Ovası’ndaki sulu tarım alanları Alakır Barajından alınan su ile sulanmaktadır.

Burada denizin tuzlu suyu ile tatlı suyun (taban suyu) karĢılıklı iliĢkisi arasındaki denge

gözden kaçırılamaz. Ovadaki tarım alanlarının sulama suyunda azalma, deniz suyunun taban

suyuna girmesine ve toprağın tuzlanmasına sebep olur. Finike meteoroloji istasyonunun

sıcaklık değerleri önemli bir ısınma sürecini göstermektedir. Bu ısınma süreci Antalya’da açık

su yüzeyinde buharlaĢma miktarının artıĢı ile de belirlenmiĢtir. Isınma sürecinde Finike ve

Kumluca önündeki ovada tarım alanlarının sulama suyu ihtiyaçları da artmıĢtır. Bu sebeple

Alakır barajında biriktirilen suyun yaz aylarında Alakır HES ve Toçak HES’te kullanılacak

miktarı ile tarım alanlarının sulanmasına ayrılacak miktarı arasındaki denge hesaplanmalıdır.

6.7. Alakır Havzası’nda yapılması planlanan nehir tipi hidroelektrik santralları

(1) Alakır Havzası’nda Alakır Barajından yukarıdaki vadide 7 tane HES kurulması

planlanmıĢtır. Bu HES’lerin suyu bentlerde toplanacak, dik yamaçlarda kanal açılarak su bir

havuza akıtılacak, havuzdan cebrî boru ile türbine düĢürülecek ve türbinin döndürdüğü

jeneratörden elektrik üretilecektir.

-77-

(2) HES’ler birbirine bağlı olup, üstteki HES’in kullandığı su, alttaki HES’e

bent/kanal/havuz sistemi ile akıtılacaktır. Böylece aradaki dere yatağı bölümleri susuz

kalacaktır.

(3) HES’lerin su bentleri ile su havuzu arasında kalan vadideki dere yatağına ortalama

debinin % 10’u kadar su (can suyu) bırakılması öngörülmektedir. Bu kadar su bırakmak

deredeki ve çevresindeki canlılar ile tarım alanlarını yok etmek demektir.

(4) Karaağaç kaynaklarında ölçülen ortalama debi 3,0 m³/sn’dir. Bu suyun 0,7 m³/sn’lik

bölümü 3 yerleĢim alanına alınmaktadır. Suyun %10’luk bölümünün de can suyu olarak

kurutulmuĢ vadiye bırakılması ve elektrik üretiminin kalan 2 m³/sn’lik suyun HES’ten HES’e

aktarılarak yapılması planlanmıĢtır.

(5) Havzadaki sulu tarım alanlarının sulanması için gerekli olan su ihtiyacı üzerine

yaptığımız ve yukarıda belirttiğimiz hesaplara göre 0,224 m³/sn olup, ortalama su geliri ancak

buradaki çiftçilerin su ihtiyacına yetecek kadardır. Yaz aylarında su azalmaktadır. KıĢ

aylarındaki su fazlası ise yan dere kollarında yapılacak bentlerde biriktirilmelidir. Bu

durumda Alakır Havzası’nda HES kurulması ve iĢletilmesi için su yoktur.

6.8. Doğal Sit Alanı konusu ile ilgili sonuçlar

(1) Alakır Havzası doğal sit alanı olarak ayırtedilmiĢtir (19.8.1992).

(2) Doğal sit alanlarında enerji santralları kurulabileceği yönündeki ilke kararı da DanıĢtay

6. Dairesi tarafından iptal edilmiĢtir (22.12.2003).

(3) Doğal sit alanlarının bu tür yapılanmalara açılması için düzenlenen veya

düzenlenebilecek olan kanun ve yönetmeliklerin; doğal ekosistemlerin dengesini ve orada

yaĢayan halkın devamlılığını, yaĢama ve üretme düzenini bozmaması, halkı göç etmeğe

zorlamaması gerekmektedir. Bu yöndeki zorlamalara halkın itiraz ve direnme hakkı doğaldır.

6.9. Alakır Havzası’ndaki halkın su kullanım hakkı ve üstün kamu yararı ile ilgili

sonuçlar

(1) Devlet ve millete hizmet eden (kuruĢlandırılabilen veya kuruĢlandırılamayan) her

giriĢim ve üretim bir kamu yararı yaratır. Üstün kamu yararı ise; ulusal güvenlik, kamu

güvenliği, kamu sağlığı vb. konuları kapsar.

(2) Alakır Havzası’nda birçok doğal ekosistem kendi iç düzenlerinde ve aralarında

oluĢmuĢ ekolojik dengelerle yaĢayıĢını devam ettirmektedir. Burada yaĢayan halkın kurduğu

suya bağlı insan ekosistemleri de doğal ekosistemler ile denge sağlamıĢtır. Havza bu dengeli

yetiĢme/yaĢama ortamı özelliğinden ve iliĢkilerinden dolayı doğal sit niteliğindedir.

(3) Alakır Havzası’nda yaĢayan, üreten, ülkeyi besleyen halkın yarattığı mal ve hizmet

dolaĢım sistemi göz ardı edilemez. Bu sistemin iĢlemesini sağlayan Alakır Çayı’nın suyudur.

Buradaki halkın yaĢama hakkı, ürettiği ürünler, yarattığı ticaret sistemi; kamu güvenliği,

kamunun beslenmesi ve kamu sağlığı bakımlarından “üstün kamu” yararı kapsamındadır.

(4) Alakır Havzası’nda bir veya birkaç firmanın suyu kullanıp, üreteceği elektrik

enerjisinin sağlayacağı gelir ve kamu yararı ile ayni suyu kullanan oradaki halkın ürettiği mal

ve hizmetler ile beslediği insanlar ve yarattığı ticari sistemin sağladığı üstün kamu yararı

karĢılaĢtırılamaz.

-78-

KAYNAKLAR

Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Md’lüğü 2008, Lütfü Büyükyıldırım

AraĢtırma Ormanı (BÜK) meteoroloji ölçmeleri (DeğerlendirilmemiĢ, ham veriler).

Devlet Meteoroloji Ġşleri Gnl. Md’lüğü 1974, Ortalama ve ekstrem kıymetler meteoroloji

bülteni T.B.nu.448. BaĢbakanlık Basımevi – Ankara

Devlet Meteoroloji Ġşleri Gnl. Md’lüğü 2006, Ortalama ve ekstrem kıymetler meteoroloji

bülteni (CD).

Denslinger,T.H., Jacson,D.R., Gost, W.A., Lazochick,G.J., Hauenstel,J.H., Mc

Sparran,J.E., Heicker, D.W., Stoe,T.W., Henricksen,J., Joung, L.M. 1998, Instream Flow

Studies Pennsylvania and Maryland, Susquehanna River Basin Commision Report 191,

Harrisburg P.A.-USA.

DSĠ Antalya XIII. Blg. Md’lüğü-2010, Ġnternet bilgisi.

Kantarcı, M.D. (1983): Türkiye’de Arazi Yetenek Sınıfları ile Arazi Kullanımının Bölgesel

Durumu, (Türkiye Ormancılığının Ekolojik Esasları Üzerine Ġncelemeler-1)

Ġ.Ü. Yayın No: 3153, Orman Fakültesi Yayın No: 350, (XII+161), Matbaa Teknisyenleri

Basımevi, Ġstanbul

Kantarcı, M.D.,1985, Dibek (Kumluca) ve Çamkuyusu (Elmalı) Sedir (Cedrus libani A.

Richard) Ormanlarında Ekolojik AraĢtırmalar (Almanca Özeti ile birlikte),

Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 35, Sayı:2, (19 – 41), Ġstanbul.

Kantarcı, M.D. 1990,Akdeniz Bölgesinin YetiĢme Ortamı Bölgesel Sınıflandırması,

Orman Genel Müdürlüğü Sıra no: 668, Seri no: 64, (150s. - 12 Harita), OGM Basımevi,

Ankara

Kantarcı, M.D., 2005, Orman Ekosistemleri Bilgisi.

Ġ.Ü. Yayın Nu: 4594, Orman Fakültesi Yayın Nu: 488, (XXVI+418), Ġstanbul Üniversitesi

Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, ISBN: 975- 404-756-1, Ġstanbul.

Kantarcı, M.D. 2008, Türkiye’nin Batı Akdeniz Bölümü ormanları ve bazı önemli sorunları.

Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü 50. Yıl etkinliği 1-2.4.2008 – Bildiriler Kitabı

ISSN 978-605-393-059-4. Çevre ve Orman Bakanlığı yay. Nu. 394, Müdürlük yay. Nu. 47

(276-324), Acar Ofset Matbaacılık-Antalya

Karakaya, N. 2006, Havzalar arası su transferine sistematik bir yaklaĢım (Doktora tezi) ĠTÜ

Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Müh. Abd. Çevre Müh. Prg. (XIV+94)-Ġstanbul

Kumluca Ġlçe Tarım Md’lüğü, Kumluca Ġlçesi arazi kullanımı ve tarım ürünleri ile ilgili

veriler.

MTA 1963, Türkiye Jeoloji Haritası 1/ 500 000 Konya Paftası,

Tertipleyenler: H.N.Pamir-C.Erentöz, Harita Gnl. Md’lüğü Matbaası-Ankara

Meydan Laorusse Ansiklopedisi, 1972. Cilt 7, Kumluca maddesi

-79-