Zgjidhjet e ushtrimeve dhe problemave të të gjitha tematikave dhe të ushtrimet dhe problemave të fundtematikës

TABELA E KODIT GJENETIK

Tabela më poshtë tregon të gjitha tripletet e mundshme të bazave në një molekulë ADN-je dhe aminoacidin që kodon. Aminoacidet paraqiten me shkurtime. Shkurtimi i tyre përfshin tri germat e para të emrit të tyre.

Baza e parë Baza e dytë Baza e tretëA G T C

A Fel FelLeuLeu

SerSerSer Ser

TirTirStopStop

CisCisStopTrp

AGTC

G LeuLeuLeuLeu

ProProProPro

HisHisGlnGln

ArgArgArgArg

AGTC

T Ile IleIleMet

ThrThrThr Thr

AsnAsnLizLiz

SerSerArgArg

AGTC

C ValValValVal

AlaAla AlaAla

AspAspGluGlu

GliGliGliGli

AGTC

Tabela e mëposhtme tregon të gjitha tripletet e mundshme të bazave në një molekulë mARN dhe aminoacidin që kodon.

Baza e parë Baza e dytë Baza e tretëU C A G

U Fel FelLeuLeu

SerSerSer Ser

TirTirSTOPSTOP

CisCisStopTrp

UCAG

C LeuLeuLeuLeu

ProProProPro

HisHisGlnGln

ArgArgArgArg

UCAG

A Ile Thr Asn Ser U

IleIleMet

ThrThr Thr

AsnLizLiz

SerArgArg

CAG

G ValValValVal

AlaAla AlaAla

AspAspGluGlu

GliGliGliGli

UCAG

EMRAT E AMINOACIDEVE:

Alanina (Ala); Arginina (Arg); Asparagina (Asn); Glutamina (Gln); Glicina (Gli); Histidina (His); Leucina (Leu); Izoleucina (Ile); Acidi Aspartik (Asp); Cisteina (Cis); Acidi Glutamik (Glu); Lizina (Liz); Triptofan (Trp); Tirozina (Tir); Valina (Val); Thrionina (Thr); Serina (Ser); Prolina (Pro); Fenilalanina (Fel); Metionina (Met)

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 1

1 Strukturat e gjetura në qelizat e kafshëve dhe bimëve:■ bërthama me nukleola dhe kromatin■ Citoplazma përmban mitokondri, aparatin e Golxhit dhe struktura të tjera të vogla■ membrana qelizore.Struktura e gjetur vetëm në qelizat e kafshëve:■ centriola.Strukturat e gjetura vetëm në qelizat bimore:■ kloroplastet■ vakuolë e madhe, qendrore e përhershëm■ mur qelizor me pllakë ekuatoriale dhe plazmodezmata.

2 a gjatësia reale = 20 m μGjatësia e matur e imazhit = 60 mm = 60 000 mμZmadhimi i mikroskopit = gjatësia e matur e imazhit (I)/ gjatësia reale (A)Ose M = I/A = 60 000/20Zmadhimi = × 3000b Zmadhimi = × 16 000 Gjatësia në mikrografi = 51 mm = 51 000 mμGjatësia reale, A = gjatësia e imazhit (I)/ Zmadhimin (M)= 51 000/16 000Përmasa reale e kloroplastit = 3.19 mμ

4 Detaje të parë me mikroskop elektronik, por jo të dukshëm në mikroskop optik:■në bërthamë, shquhet kromatina■ bërthama shihet e rrethuar nga një membranë e dyfishtë me pore

■ mitokondria ka membranë të dyfishtë përreth, membrana e brendshme formon nga brenda kreshtat ■ REP është i shtrirë në të gjithë qelizën, disa nga gypthat me ribozome (REP kokrrizor) dhe disa pa to (REP i lëmuar)■ struktura që vetëm sa shquhen nën mikroskopin optik mund të dallohen qartësisht me mikroskopin elektronik të tilla si lizozomet dhe vakuola■ Ribozomet e lira shihen të shpërndara në të gjithë qelizën■ shihen dy centriola■ Dallohen zgjatimet si gishta të membranës qelizore, të njohura si mikrovile (qeliza të aparatit tretës)■ në citoplazmë dallohen mikrogypthat

5 Detaje të parë me mikroskop elektronik, por jo të dukshëm në mikroskop optik:■ në bërthamë, shquhet kromatina■ membrana bërthamore shihet si strukturë e dyfishtë si vazhdimësi e REP dhe me pore në të■ REP kokrrizor dhe i lëmuar shtrihet në të gjithë qelizën■ ribozome të lira në citoplazmë■ mikrogypthat janë të dukshëm në citoplazmë■ Mitokondria ka membranë të dyfishtë, shtresa e brendshme pëson rrudhosje që ndërfuten në matriks■ kloroplastet kanë membranë të dyfishtë ■ granat shihen në kloroplast si stiva trastëzash të shkurtra të lidhura me grana të tjera dhe me trastat e gjata (tilakoidet).

6 Membrana qelizore: është thelbësore pasi përfaqëson një barrierë gjysmë të përshkueshme midis qelizës dhe mjedisit të saj, duke rregulluar lëvizjen e lëndëve brenda dhe jashtë qelizës. Është shumë e rëndësishme të ruhet një mjedis brenda qelizës i ndryshëm nga mjedisi që e rrethon. Citoplazma: pjesa me veprimtari metabolike; përmban lëndë biokimike të tretura.

Ribozomet: vendi i sintezës së proteinave, veprimtari thelbësore për të gjitha qelizat. (ADN kontrollon veprimtarin qelizore duke kontrolluar cilat proteina sintetizohen). Sinteza e proteinave është një proces i ndërlikuar që përfshin ndërveprimin e shumë molekulave; ribozomet janë vendi ku kjo ndodh në mënyrë të organizuar. ADN: materiali gjenetik. Përmban informacionin që kontrollon veprimtarinë e qelizës. Ka aftësi të vetëreplikohet (vetdyfishohet), duke çuar në formimin e qelizave të reja. Muri qelizor (mungon te qeliza shtazore): parandalon çarjen e qelizave nga veprimi i osmozës nëse ajo vendoset në një tretësirë me potencial të lartë të ujit.

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 2

1 a C3H6O3 or (CH2O)3 b C5H10O5 or (CH2O)5 2 a Që të sigurohemi se i gjithë sheqeri vepron me reagjentin e Benediktit.b Përgatit disa mostra me sheqer reduktues, si p.sh. glukoze, me përqendrim të njohur. Kryeni testin e Benediktit për secilën. Kjo do të bëj që të merrni një gamë të gjerë ngjyrash të ndryshme, secila ngjyrë tregon një përqendrim të njohur të ndryshëm të sheqerit reduktues. Këto mostra janë të njohura si standardi i ngjyrave. Testi duhet të kryhet saktësisht në të njëjtat kushte për secilën nga mostrat (p.sh. vëllime të njëjta). Nëse keni kolorimetër, bëni leximin për secilin përqendrim dhe me të dhënat e përftuara ndërtoni një grafik. Kjo quhet kurbë e kalibruar. Nëse nuk keni kolorimetër, përdorni një tregues me ngjyra për çdo përqendrim. Kryeni testin në të njëjtën mënyrë për mostrën me përqendrim të panjohur. Nëse përdorni një kolorimetër, kryeni një lexim me të dhe përdorni grafikun për të përcaktuar përqendrimin. Nëse jo, përputhni shiritin tuaj me shiritin e standardeve të ngjyrave dhe gjykoni me përafërsi. 3 hidroliza4 1makromolekula/polimere 2 polisakaride 3 e ndërtuar nga -glukozëα 4 monomerët glukozë qëndrojnë së bashku në lidhjet 1,4 (lidhjet glukozidike të formuara gjatë reaksioneve të kondensimit) 5 degët e formuara nga lidhjet 1,6

5

Amiloza celulozaFormohet nga -glukozëα Formohet nga -glukozëβTë gjitha njësitë glukozë kanë të njëjtin orientim

Njësitë pasardhëse të glukozës krijojnë një kënd 180˚ me njëra-tjetrën

Molekulat nuk formojnë fibra – zinxhirët nuk tërhiqen nga njëri-tjetri

Molekula fibroze- zinxhirët qëndrojnë sëbashku nga lidhjet hidrogjenore për të formuar mikrofibra dhe fibra

6Vetia Rëndësia

a ftohja e lëkurës gjatë djersitjes

Uji kërkon një nxehtësi specifike termike relativisht të lartë për të avulluar- kështu që uji ka nxehtësi specifike të avullimit të lartë

Energjia termike e cila thithet nga molekulat e ujit gjatë djersitjes mundëson avullimin e tyre nga lëkura, e cila ftohet, duke parandaluar mbinxehjen e organizmit. Një sasi relativisht e madhe e nxehtësisë largohet me humbje minimale të ujit nga organizmi.

b transporti i glukozës dhe

Uji është tretës shumë i mirë

I nevojshëm për transport nëpërmjet difuzionit apo transportit aktiv brënda dhe

joneve tek një gjitar

jashtë qelizës. Gjithashtu për qarkullimin në gjak që lëndët ushqyese të shkojnë atje ku organizmi ka nevojë. Reaksionet kimike ndodhin në mjedis ujor

c luhatje më të vogla të temperaturës në liqene

Uji ka nxehtësi specifike të lartë

Mjediset janë më të qëndrueshme, duke ndihmuar organizmat nga ekstremet e temperaturave të cilat janë të dëmshme.

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 31 Brendësia e membranës përbëhet nga bishtat e fosfolipideve që sigurojnë një mjedis hidrofob. Nëse një molekulë hidrofobe vjen në membranën qelizore, ajo e përshkon me lehtësi membranën.

2 Disa nga arsyet: për shembull, për të siguruar lëndë ushqyese, për të larguar mbetje të metabolizmit si dyoksidi i karbonit që formohet nga frymëmarrja qelizore, thithja e oksigjenit i domosdoshëm për frymëmarrjen qelizore, sekretimi i hormoneve, sekretimi i enzimave, ruajtja konstante e pH dhe përqendrimit jonik.

3 Kubi A Sip 6, vëll 1; raporti Sip : vëll 6 : 1Kubi B Sip 24, vëll 8; raporti Sip : vëll 3 : 1Kubi C Sip 54, vëll 27; raporti Sip : vëll 2 : 1

4 Organizmat e mëdhenj nuk mund të mbështeten te difuzioni si një mjet transporti kryesor për nevojat e tyre si oksigjen dhe lëndë ushqyese. Kjo do të thotë transporti në distance të largëta bëhet nëpërmjet sistemeve të transportit dhe mjeteve, si sistemi i enëve të gjakut dhe gjaku te kafshët dhe enët përçuese dhe limfa e papërpunuar dhe e përpunuar te bimët.

5 potenciali i ujit është i barabartë

6 a tretësira e holluar ose uji i pastër b tretësira e përqendruarc tretësira me të njëjtin përqendrim si eritrocitet.

7 Qeliza shtazore nuk ka mur qelizor. Plazmoliza është dukuria e largimit të protoplazmës nga muri qelizor8 a nga A në Bb pjesa me veprimtari biologjike e qelizësc A ka potencial të ujit më të lartë se B (-250 është më e lartë se -400) dhe uji lëviz nga pjesa me potencial më të lartë drejt asaj me potencial më të ulët. Uji përshkon membranën gjysmë të përshkueshme sa herë që hyn e del nga qeliza dhe ky proces quhet osmozë.

d i uji i pastër ka potencial 0, i cili është më i lartë se potenciali i ujit në qelizat A dhe B. Ka gjithashtu një lëvizje të molekulave të ujit nga A në B nëpërmjet osmozës. Kur uji hyn, vëllimi i protoplazmës rritet duke ushtruar trysni në murin qelizor dhe duke bërë që të formohet potenciali i trysnisë në qelizë. Kjo rrit potencialin ujor të qelizave. Kjo do të vazhdojë derisa të vendoset gjendja e ekuilibrit dinamik ku përmbajta e qelizave të ketë të njëjtin potencial të ujit brenda dhe jashtë pra derisa të bëhet zero. Themi që qeliza bëhet e turguar.

ii 1mol/dm3 tretësirë sakaroze ka potencial më të ulët ujor se qelizat A dhe B. Kjo bën që molekulat e ujit të përshkojnë membranën qelizore dhe të dalin nga qelizat A dhe B nëpërmjet osmozës. Duke qenë se uji largohet nga qelizat, protoplazma rrudhet trysnia mbi murin qelizor bie; me fjalë të tjera zvogëlohet potencilali i trysnisë. Potenciali i trysnisë bëhet zero dhe qeliza i nënshtrohet plazmolizës. Tretësira e sakarozës e përshkon lehtësisht murin qelizor dhe mbetet në kontakt me protoplazmën duke rritur përqendrimin e sakarozës brenda në qelizë dhe duke bërë që potenciali i ujit në brendësi të bjerë sa më shumë ( duke marrë vlera gjithnjë e më negative) Ekuilibri vendoset kur potenciali ujor brenda dhe jashtë qelizës të jetë i barabartë.

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 4

1 nëpërmjet depolimerizimit të tubulinës, zbërthimit të tubulinës në nënnjësitë përbërëse2 a 92 kromatideb 92 molekula ADN (secili kromatid ka një molekulë ADN-je)c 92 kinetokored 46 kromatidee 92 kromatide

3 a

metafaza

anafaza

4 mban të bashkuar kromatidet dhe në to kapen kromozomet nga fijet e boshtit qelizor. 5 Nga 75 000 qelizat 9 prej tyre janë në mitozë. Prandaj mitoza zë 9/75000 të ciklit jetësor të qelizave. Kështu cikli jetësor është 75000/9 orë i gjatë = 8333 orë = 8333/24 = 347 ditë. ( Cikli jetësor i qelizave ndryshon në kafshët e rritura nga më pak se 8 orë deri në më shumë se një vit) 6 Diferencimi dhe specializimi i qelizave nuk është për shkak se qelizat kanë gjene të ndryshme. Çdo qelizë në varësi të indit që I përket do të shpreh ato gjene që rregullojnë funksionet e atij indi. Pra në qeliza të ndryshme të një organizmi do të shprehen gjene të ndryshme.

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 51 a ADN-polimeraza, katalizon lidhjen e nukleotideve pasi ato janë përputhur në çift me nukleotidin e përplotësues të vargut tjetër. (Gjithashtu ATP, fosforilon nukleotidet duke siguruar energji për zhvillimin e reaksionit.)b bërthama2 a ADN-ja në provëzën 2 është më pak e rëndë se ajo në provëzën 1. Në provëzën 1, të molekulat e ADN-së përmbajnë azotin 15 (15N). Në provëzën 2, çdo molekulë e ADN-së përbëhet nga një fije që përmban azot-14 (14N) dhe një që përmban azot-15 (15N).b Një segment në pozicionin fillestar (ADN nënë që përmban vetëm azot-15), dhe një segment tjetër më lartë (ADN-ja 'e re' që përmban vetëm azot-14).c Duke supozuar se kemi një përzierje të ADN-ve me azot 15N dhe azot 14N nëse këto do të shpërndaheshin rastësisht atëherë do të kishim vetëm një segment si ai në provëzën 2.d Provëza 3. Nëse ADN do të replikohej në mënyrë dispersive, atëherë në vend të dy segmenteve të dallueshme do të kishte një të vetëm të gjerë, sepse çdo varg i ADN-së do të përmbante një përzierje të azotit 14 (14N) dhe azot 15 (15N). Segmenti do të ishte më lartë se ai në provëzën 2, sepse do të kishte më shumë azot-14 (14N) dhe më pak azot 15 (15N) në molekulat e ADN-së.Ashtu siç edhe vihet re segmenti sipër përmban molekula ADN-je me azot -14 (14N) dhe segmenti i poshtëm përmban molekula ADN-je me një zinxhir me azot 15 (15N) dhe një zinxhir me azot 14 (14N)

3 a 64

b Për udhëzimet: “Fillo” dhe “stop” sintezën e vargut polipeptidik. Gjithashtu, disa aminoacide mund të kodifikohen nga dy ose tri kodone të ndryshmec Një kod me dy shkronja mund të kodonte vetëm 16 aminoacide.4 ADN-ja përmban sheqerin dezolsiribozë, kurse ARN-ja ribozënADN-ja përmban bazën timinë, ndërsa ARN-ja uracilinADN-ja ka dy zinxhirë polinukleotidik, ndërsa ARN-ja vetëm një.Molekula e ADN-së është më e madhe se molekulat e ARN-së

5 Ka shumë mënyra të paraqitje s së zinxhirit të sekuencave, për shembull si më poshtë:

ADN despiralizohet dhe dy zinxhirët largohen nga njëri-tjetriMolekula e re mARN kopjon informacionin për shkak të përplotësimit të bazave të azotuara (transkriptim)

mARN kapet te ribozomi

ARN-t sjell aminoacidin përkatës, ndodh përplotësimi i një kodoni të mARN-së me antikodonin (translatimi)

Aminoacidet e njëpasnjëshme lidhen me lidhje peptidike

Përgjigjet e ushtrimeve të tematikës 61 Lapsi nuk është i mprehtë.Vijat nuk janë të qarta dhe të vazhdueshme.Qelizat individuale janë skicuar në përgjithësi.Indet nuk mbyllen plotësisht nga vijat.Nuk përdoret vizore për etiketat.Vijat e etiketave kryqëzohen.

2 Kjo është një mënyrë për të ruajtur ujin. Epiderma e sipërme është më e ekspozuar ndaj dritës së diellit, kështu që humbja e ujit nga transpirimi do të ishte më e madhe nga kjo sipërfaqe.

3 a Rritja e shpejtësisë së erës largon avujt e ujit nga gjethja më shpejt, duke ruajtur kështu një gradient potenciali të ujit në mes të hapësirave ajrore të gjethes dhe ajrit përreth.

b rritja e temperaturës rrit shpejtësinë e avullimit nga muret qelizore në hapësirat ajrore. Kjo për shkak se rritet energjia kinetike e molekulave të ujit, duke i bërë ato të lëvizin dhe

të shpërndahen më shpejt. Temperaturat e larta ulin lagështinë e ajrit (pasi ajri i ngrohtë mund të mbajë më shumë ujë), duke rritur kështu gradientin e shpërhapjes.

4 Gjitarët përdorin avullimin e ujit me anë të djersës për të ulur temperaturën e tyre trupore; uji avullon nga sipërfaqja e lëkurës, duke thithur nxehtësi. Kështu mekanizmi i freskimit me anë t transpirimit te bimët dhe mekanizmi i uljes së temperaturës trupore te gjitarët janë shumë të ngjashëm.

5 Është “e domosdoshme”, sepse gojëza duhet të jetë e hapur për shkëmbimin e gazeve, dhe nëse gojëza është e hapur, është e pashmangshme shpërhapja e ujit. Ajo mund të përshkruhet si një “e keqe”, sepse bima mund të vuajë nga mungesën e ujit dhe gjethja fishket për shkak të transpirimit.

6 a Parametra të mundshëm janë: sipërfaqja e përgjithshme e gjethes, temperatura, intensiteti i dritës, lëvizja e ajrit, lagështia.

b Rezervuari mund të shkallëzohet në mënyrë që vëllimi të mund të matet kur disku ujë-ajër të arrijë në fund të eksperimentit. Rezervuari mund të zëvendësohet me një shiringë të shkallëzuar për ta bërë këtë më të lehtë. Përndryshe, diametri i hapjes së gypit kapilar mund të matet dhe vëllimi llogaritet nga distanca e përshkruar nga disku ujë-ajër.

7 Tipare kserofite të gjetheve

Si ndihmon tipari në ruajtjen e ujit

Shembul (emri i bimës)

Kutikula e trashë Kutikula dyllore është e papërshkueshme nga uji

bari marram, bredhi Sitka

Gjethe e rrotulluar shih Figurën 6.21adhe Figurën 6.22

bari marram,Phlomis italica

Qime Shih Figurën 6.21 d bari marram,

Gojëza të zhytura (në fund të hullisë)

Shih Figurën 6.21c dhe Figurën 6.22

bari marram, bredhi Sitka

Zvogëlim i raportit sipërfaqe:vëllim, si hala ose me gjemba

Shih Figurë 7.21b dhe c Opuntia, kardona, bredhi Sitka

Epiderma e poshtme ka pak ose i mungojnë gojëzat

Shih Figurën 7.22 bari marram

8 a Në bimë, osmoza përfshihet në thithjen e ujit nga toka me anë të qimeve thithëse. Gjithashtu ajo përfshihet në lëvizjen e ujit nga qeliza në qelizë, por vetëm nëse uji kalon

nëpër membranat e qelizave. Kur kalon përmes rrugës apoplastike ose nëpërmjet plazmodezmatës, osmoza nuk përfshihet. Lëvizja në të gjithë endodermën e rrënjës përfshin kalimin e membranave qelizore, kështu që përsëri osmoza përfshihet. Në gjethe, osmoza ndodh nëse uji lëviz në citoplazmën e një qelize përgjatë membranës qelizore, por jo nëse lëviz nga rruga apoplastike ose plazmodezmata.

b Në bimë, rrjedha masive përfshihet në lëvizjen e ujit përgjatë gypave të ksilemës.

9 a Mungesa e përmbajtjes qelizore siguron vazhdimësi të rrjedhës së ujit. b Mungesa e mureve fundore gjithashtu siguron nuk lejon ndërprerje të rrjedhës së ujit.c Sa më i gjerë të jetë diametri, aq më shumë ujë mund të zhvendoset përmes gypave në njësinë e kohës. Megjithatë, nëse gypat janë shumë të gjëra, ka një tendencë në rritje për të shkëputur rrjedhën e ujit. Diametri i gypave të ksilemës është një kompromis ndërmjet këtyre dy kërkesave.d Muret e linjifikuara sigurojnë mbështetje, duke parandaluar rënien brenda të elementeve enëzorë.e Hullitë në muret e enëve lejojnë që uji të lëvizë brenda dhe jashtë tyre.

10 a shembujt përfshijnë proteina, aminoacide, acide nukleike (ARN dhe ADN), klorofil, NAD+, NADP+

b ARN, ADN, ATP, ADP, NADP, fosfolipidec aminoacidet- cisteinë dhe metioninë

11 sakaroza, aminoacide, ATP dhe substanca për rritjen e bimëve

12 a pus(nektari)b pus (zhvillimin e frutave)c burim (mbirja e sythit)d pus (zhvillimi i tuberit të patates)

13 Për të plotësuar tabelën mbështetuni në njohuritë e studiuara në pjesën “ Ngarkimi i sakarozës në floemë” dhe “Shkarkimi i sakarozës nga floema”.

PËRGJIGJET E FUNDTEMATIKËS 1

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet. Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative

; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brenda kllapave nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje radhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”GjithsejKjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes. 1 A; [1] 2 C; [1] 3 A; [1]

Prokariotët EukariotëtDiametri mesatar i qelizës 0,5-5µm Qeliza përgjithësisht me diametër mbi 40µm dhe

rreth 1000-10 000 herë më e madhe në vëllim se qelizat prokariote

ADN unazore që lëviz lirshëm në citoplazëm

ADN –ja nuk është unazore dhe qëndron në bërthamë- bërthama rrethohet nga membrana e dyfishtë bërthamore

Vetëm molekulë ADN-je ADN-ja shoqërohet nga proteina të cilat formojnë struktura të quajtura kromozome

Ribozome më të vogla (70S) se qeliza eukariote (me diametër afërsisht 20nm)

Ribozome pak më të mëdha (80S) (diametër rreth 25nm) se qeliza prokariote

Mungon R.E.P R.E.P i pranishëm mbi të mund të gjenden ribozomeShumë pak organele qelizore – mungojnë struktura membranore me përjashtim të membranës qelizore

Janë të pranishme shumë organele qelizore (struktura të mbështjella nga membrana dhe ndarja e funksioneve)

Muri qelizor i pranishëm- përmban murein, një peptidoglikan (janë polisakaride të gërshetuara me aminoacide)

Muri qelizor ndonjëherë është i pranishëm, si p.sh. bimët dhe kërpudhat – muri përmban celulozë ose linjinë te bimët dhe kitinë (azoti i lidhur me zinxhir polisakaridesh të ngjashme me celulozën) tek kërpudhat

Vlerësohet me një pikë çdo plotësim i saktë i përgjigjeve në tabelë. [10]5 bërthama; rrjeti endoplazmatik i lëmuar;rrejti endoplazmatik kokrrizor;Ribozome 25nm / të mëdha / 80S; ADN lineare / jounazore;kromatina / kromozome ;lizozoma (lisozomet); Aparati Golxhit; mitokondria /mitokondritë; mikrogypthat;centriola (t); centrozoma; vakuola (t);microvile; qerpikët / ciliet;nukleolat / nukleola; mbështjella bërthamore;poret e bërthamës/ bërthamore; PVSH; [Gjithsej10]6 a zmadhimi është sa herë më i madh është imazhi krahasuar me madhësinë reale të objektit; FAqartësia është aftësia për të dalluar dy pika të ndara / sa më e madhe qartësia, aq më hollësisht mund të vëzhgohet objekti; FANjë pohim që lidh të dy termat dhe që shpreh qartë përdorimin e tyre në mikroskopi; [3]

b Mikroskopi optik përdor dritën si burim rrezatimi; mikroskopi elektronik përdor elektronet si burim rrezatimi; [2]c dy organele / të dyja të gjetura në qelizat eukariotike; nukleolola ndodhet brenda bërthamës;bërthama kontrollon veprimtarinë e qelizës; nukleolola formon ribozome; AVP ;; p.sh. bërthama e rrethuar nga mbështjella bërthamore, pa membranë bërthamore [Gjithsej4]d kromatina dhe kromozomet përmbajnë të dyja ADN (dhe proteina / histone) / të dyja gjenden në bërthamë; kromatina mbështillet rreth vetes trashet dhe formon kromozomet; kromatina është karakteristike kur qeliza është në gjendje qetësie; kromozomet janë formuar pak para / gjatë, ndarjes qelizore / bërthamore; [3]e mbështjella përbëhet nga dy membrana (njëra brenda / jashtë tjetrës, ose membranë e dyfishtë); një membranë është një pengesë e hollë (pjesërisht e përshkueshme) që rrethon qelizat dhe disanga organelet; jepet shembulli i të paktën një organeli të rrethuar nga membrana; membrana qelizore gjendet në të gjitha qelizat, mbështjella bërthamore vetëm në qelizën eukariote; [Gjithsej3]f të dyja përbëhen nga sisteme gypash membranor; të dy shtrihen nëpër citoplazmën e qelizave eukariote; REP i lëmuar mungojnë ribozomet, REP i rrudhosur me ribozome në sipërfaqe; funksion i REP së lëmuar prodhon lipide / steroide; REP kokrrizor transporton proteinat të prodhuara nga ribozomet në sipërfaqe të tij; [Gjithsej4]g prokariote pa bërthamë, eukariotet me bërthamë; prokariotët janë më të vogla / më të thjeshta; prokariotët kanë pak organele, eukariotët kanë shumë organele, membrana të organizuara / ndarje të punëve; një ndryshim tjetër i rëndësishëm eukariotët kanë evoluar nga prokariotët; [4] [Gjithsej: 23]7 Në çdo rast, një pikë për çdo organelë.a p.sh. nukleola, ribozome, centriolat, centrozoma, mikrogyptha ;;;b p.sh. lisozomet, REP kokrrizorë, REP i lëmuar, Aparati i Golxhit ;;;c bërthama, mitokondria, kloroplasti;;; [9]

8 a Aparati i Golxhit;b nukleola;c ribozomi;d REP / REP kokrrizor;e REP kokrrizor;f mitokondria;g bërthamë;h kloroplast;i centrozoma (pranohet edhe centriola);j bërthamë ;k membrana;l ribosome / mikrogyptha;9 një pikë për çdo matje të saktë“Madhësia e vëzhguar” (brenda ± 2mm) dhe 1 pikë për çdo llogaritje të saktë të “përmasës reale” ;;;;;;1 pikë për aplikimin e formulës;1 pikë për matjen në mm dhe kthimin e mm deri në m për çdo llogaritjeμ ;1 pikë për rumbullakosjes së përmasës reale me jo më shumë se një shifër pas presjes dhjetore; [9]b Cilësia e vizatimit:përdorimi i lapsit të mprehtë;më shumë se gjysma e hapësirës në dispozicion të jetë përdorur;vija të pastra, të vazhdueshme / jo të trasha;interpretimi i saktë i strukturave;paraqitja e organeleve kryesore në vizatim, duke përfshirë ato që më poshtë do të emërtohen dhe do të vlerësohen me pikë; [5]Etiketimet:bërthama;mbështjella bërthamore;pori bërthamorë;nukleolat;REP kokrrizor;ribozomi (et);mitokondria;Kreshta ose kreshtat;Aparati i Golxhit;Aparati i Golxhit / vakuola sekretuese; [Gjithsej9]

c nëse bëhet prerje tërthore e mitokonrisë seksioni del rrethor / përgjatë boshtit gjatësor; FA [1]d i A proteinë e prodhuar në ribozom që lëviz përgjatë REP kokrrizorë;B-ja REP kokrrizor nxjerr fshikëza të vogla;fshikëzat shkrihen për të formuar Aparatin e Golxhit;(prADNaj) proteina lëviz në aparatin e Golxhit; proteina ndryshon / përpunohet brenda aparatit të Golxhit;C  Aparati i Golxhit nxjerr fshikëzat e Golxhit;

D fshikëzat e Golxhit udhëtojnë drejt membranës qelizore;Golfi fshikëz (s) shkrin me membranën sipërfaqësore të qelizës;proteinë / enzima lë qelizën; ekzocitoza / sekretim; [max. 8]ii ribozome /ARN mesazhere; [1]iii poret bërthamore; [1]iv ATP; [1] [Gjithsej: 35]10 a i 100 000gii 1000giii 10 000g; [1]b lizosomet janë të ngjashme në madhësi / pak më të vogla se mitokondria; prADNaj sedimentojnë njësojë / të ngjashme, forca g/ shpejtësia;Prandaj ndotet mostra e mitokondrive; FAPrandaj nuk është e sigurt ndikimi i mitokondrive apo lisozomave në ndonjë eksperiment; [4]

[Gjithsej: 5]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË FUNDTEMATIKËS 2

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet. Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brenda kllapave nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje radhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”

GjithsejKjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes1 D; [1] 2 C; [1] 3 B; [1]

4

Prot

eina

rru

zullo

re

p.sh

. hem

oglo

bina

Prot

eina

fibr

oze

p.sh

. ko

lagj

eni

mon

osak

arid

e

disa

kari

de

glik

ogje

n

amid

on

celu

lozë

Lipi

d

Monomer x x √ x x x x xPolimer √ √ x x √ √ √ xMakromolekula √ √ x x √ √ √ xPolisakaridet x x x x √ √ √ xPërmban nënnjësi që formojnë zinxhirë të degëzuar

x x x x √ √ x x

Përmban aminoacide √ √ x x x x x xFormohet nga acide lyrore dhe glicerol x x x x x x x √Përmban lidhje glukozidike x x x √ √ √ √ xPërmban lidhje peptidike √ √ x x x x x xNjë nga funksionet kryesore shërben si rezervë energjie

x x x x pranohet edhe √

√ √ x √

Përgjithësi i patretshëm në ujë x √ x x √ √ √ √Përgjithësisht ka funksion strukturor x x x x x xMund të formojë strukturë heliksi ose pjesërisht heliksi

√ √ x x x √ (shih amilozën

x x

Përmban elementet karbon, hidrogjen, oksigjen

x x √ √ √ √ √ √

[8]5

Funksioni Shembullistrukturor 1.Kolagjeni; keratina; PVSH p.sh. elastina,

mbështjella e virusit2.proteinat; [maks 2]

enzimatik PVSH p.sh. amilaza;Hormone; InsulinaPigmente respiratore/ FA Hemoglobina dhe mioglobinambrojtës Antitrupat/fibrinogjeni/PVSH;Tkurrës/ FA; Aktina dhe miozinarezervues Kazeina/ovoalbumina/PVSH; [8]

6 tretet lehtësisht në ujë;ëmbël;formula e përgjithshme (CH2O) n / përmbajnëelementet karbon, hidrogjen dhe oksigjen /hidrogjeni dhe oksigjeni janë të pranishme në raportin e 2: 1; [3]

7 a laktoza -burim energjie;ajo mund të zbërthehet në monosakaridet /glukozë dhe galaktozë, të cilat përdoren si njësi ndërtuese për makromolekulat; [2]b kondensimi; [1]c lidhja glukozidike; [1]

OH mbi atomin 1 C të unazës ( -galaktoza)β

galaktoza

Galaktoza (molekula rrotullohet me 180˚ që të vendoset në vijë të drejtë me -glukozën)α

OH në atomin 1 C nën unazë ( -galaktoza)α

Glukoza e vizatuar saktë;Galaktoza e vizatuar saktë; [2]Nuk është e nevojshme të emërtohen karbonet me numra. Vini re se galaktoza do të vizatohet e rrotulluar nga poshtë te disakaridet – tregohet mënyra konvecionale e vizatimit. Forma që përdoret për të formuar disakaridin është beta e galaktoza, por nuk është e nevojshme që nxënësit ta dinë këtë.e alfa glukozë / -glukozëα ;grupi i -OH në atomin e karbonit 1 është nën unazë; [2]f të kryejë një test të Benediktit për të dyja tretësirat;laktoza ngjyrë tulle në të kuqe / kafeprecipitat, sakaroza jo;pranohet rezultat pozitiv për laktozën dhe negative për sukrozën [2] [Gjithsej: 10]

vi përgjigje alternative

V lidhje peptidike

C të COOH u bashkuan me N të NH2 në të dy lidhjet peptidike;lidhjet peptidike të paraqitura ku C = O lidhet me -NH (dmth largohet uji);të tre aminoacidet bashkohen në renditje të saktë; pranohen edhe gabime te lidhjet [3]ii struktura anësore; [1]iii ujë; [1]iv rrethohen -OH ose radikali R (-CH2OH) i serinës; [1]v rrethohen dy lidhjet peptidike dhe emërtimi i saktë i lidhjeve; [1]vi rrethohet grupi -NH nga njëra anë e lidhjes peptidike dhe emërtohet grupi A; [1]b lidhen nga lidhjet hidrogjenore; strukturë dytësore;të gjitha grupet -NH dhe -C = O, të lidhjeve peptide / përfshin vargjet polipeptidike; [3]c molekulë e ndërtuar nga nën-njësitë përsëritëse;nën-njësi të ngjashme ose identike me njëra-tjetrën;molekula gjigante / makromolekula; [Max. 2]d i XXX, XXY, XYY, XYX, YYY, YYX, YXX, YXY; [1]

ii 23; [1][Gjithsej: 15]

9 a A identifikohet si lipid,B identifikohet si fosfolipid; [1]b i lidhja e kokës me 3 bishtat të paraqiten në skemë ;;1 pikë nëse ka treguar vetëm një ose dy lidhje [2]ii acidet yndyrore;glicerol; [2]c koka e fosfolipidit etiketohet fosfat; [1]d i fosfolipid / B; [1]ii fosfati është i ngarkuar / polar / hidrofilik; [1]e lipid:rezervë energjie / izolues / pluskues / formohet uji metabolik / çdo shembull tjetër i përshtatshëm;fosfolipid:çdo referencë mbi rëndësinë e fosfolipideve për strukturën e membranave qelizore; [2][Gjithsej: 10]

10 aKolagjeni Hemoglobina

Globulare apo fibroze Fibroze RruzulloreHeliks i plotë apo i pjesshëm I plotë E pjesshmeLloji i heliksit Heliks i trefishtë/heliks i shtrirë/

tre shiritaAlfa

A është i pranishëm grupi prostetik?

jo Po

A është i tretshëm në ujë? Jo/ e patretshme Po/e tretshme

1 pikë për çdo rresht të saktë. Nuk bëhen vlerësime me 0,5. [5]b 1 pikë për funksion strukturor, 1 pikë për lidhjen e saktë strukturë - funksion p.sh. hemoglobina përmban hekur.hekuri lidhet me oksigjen; [2]c molekula ka më shumë se një varg polipeptidik; [1]R molekula ka katër vargje polipeptidikë

d karbon, hidrogjen, oksigjen, azot, hekur ;; 2 pikë për të pesë përgjigjet e sakta, 1 pikë për katër të sakta, 0 pikë për 3 ose më pak të sakta [2] [Gjithsej: 10]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË FUNDTEMATIKËS 3

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet.Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brënda kllapave nuk nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje rradhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”GjithsejKjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes1 C; [1] 2 D; [1] 3 D; [1] 4 Për të plotësuar këtë tabelë mbështetuni në temën “Roli i përbërësve në membranën qelizore”. Përcaktimi i sugjeruar i shenjave:fosfolipidet: [2]kolesteroli: [4]glikolipidet: [3]glikoproteinat: [3]proteinat: [3] [Gjithsej: 15]

5 a Informacioni për përgjigjen e kësaj pyetjeje gjendet në temat “Transporti pasiv dhe Transporti aktiv” dhe në përgjigjen e pyetjes 3.8.Vlerësoni me 1 pikë për secilën fjalë të përdorur saktë [14]b Informacioni për përgjigjen e kësaj pyetjeje gjendet në temat “Transporti pasiv dhe Transporti aktiv” dhe në përgjigjen e pyetjes 3.8Vlerësoni me 1 pikë për secilën fjalë të përdorur saktë [15] [Gjithsej: 29]

6 a A koka mbetje fosfati (e fosfolipidit);

B acidet lyrore (të fosfolipidit);C shtresa e dyfishtë e fosfolipidev/ membrana ; [3]

b Vlerësimi maksimal. i 2 shenjave: 2 ose 3 përgjigje të sakta 1 pikë, 4 përgjigje të sakta 2 pikëi hidrofilii hidrofobiii hidrofobiv hidrofil; [2]

c jonet lëvizin me anë të difuzionit;çdo kanal ka formë specifike dhe është specifik për një jon të veçantë;kanali është hidrofil / i mbushur me ujë / lejon lëvizjen e substancave polare;jonet lëvizin sipas gradientit të përqendrimit; [Gjithsej 3]

d dy proteina të brendshëm;të dyja kanë formë specifike; [2]e Proteinat kanal kanë formë të pandryshuar / proteinat mbartëse kanë formë të ndryshueshme; [1]f gjerësia e C e matur në mm;mm kthehen në m dhe m kthehen në nm;μ μformula e saktë e zmadhimit: M = I / A gjerësia e C / 7 pranohet mm, m ose nm; përgjigje e saktë është në nm; [4]μ [Gjithsej: 15]7Procesi Përdorimi i

energjisë në formën e ATP

Përdorimi i proteinave

Specifike E kontrollueshme nga qeliza

Difuzioni x x x xOsmoza x x √ xShpërhapja e lehtësuar

x √ √ x

Transporti aktiv √ √ √ √Endocitoza dhe ekzocitoza

√ x √ √

[20]Vini re: Mund të thuhet se shpërhapja e lehtësuar është e kontrollueshme, sepse numri i kanaleve proteinik në membranë mund të ndikojë mbi shpejtësinë e shpërhapjes së lehtësuar.

8 Vlerësoni me 1 pikë çdo përgjigje të saktë

Karakteristika Muri qelizor Membrana qelizoreTrashësia e saj në nm ose

mμmμ nm

Vendosja Rrethon disa qeliza/mungon në qelizat shtazore/ nga jashtë/rrethon qelizat

Mbështjell të gjitha qelizat/ ndërton edhe organele qelizore

Përbërja kimike Celulozë në qelizat bimore, peptidoglikogjen/ murein te prokariotët, (kitinë te kërpudhat)/polisakaride FA

Fosfolipide, proteina, (ndonjëherë) kolesterol

Përshkueshmëria Tërësisht i përshkueshëm Gjysëm e përshkueshmeFunksioni Mekanik, mbështetës dhe

qëndrueshmëriBarrierë, përzgjedhëse FA

Fluide apo e ngurtë E ngurtë fluide

9 Përshkrimi:shpejtësia e hyrjes së ujit është më e madhe në fillim, por ngadalësohet gradualisht; derisa bëhet zero / numri molekulave të ujit që hyjnë bëhet i barabartë me numrin e molekulave që dalin ose vazhdon deri sa potenciali i ujit në qelizë = potenciali i ujit jashtë = 0 (= ekuilibër);eksponenciale / jo lineare;varësia e shpejtësisë / në përpjesëtim të drejtë me diferencën e potencialit të ujit ndërmjet qelizës dhe tretësirës jashtë saj; [Gjithsej3]Shpjegimi:uji (gjithmonë) lëviz nga zona me potencial më të lartë të ujit në zonën me potencial më të ulët të ujit;me anë të osmozës;përgjatë membranës qelizore gjysmë të përshkueshme;qeliza mbushet me ujë / protoplazmazgjerohet dhe rritet trysnia (potenciali);deri sa potenciali i ujit të qelizës = zero muri qelizor i ngurtë / joelastik, pengon hyrjen e më shumë ujë;qeliza është e turguar; [Gjithsej5] [Gjithsej: 8]

10 a Sa më i madh ndryshimi i përqendrimit, aq më e madhe shpejtësia e transportit; [1]

b Difuzioni dhe shpërhapja e lehtësuar ndodhin vetëm nëse ka ndryshim të përqendrimit/ në të dy anët e membranësosenë ekuilibër / në qoftë se nuk ka ndryshim të përqendrimit, nuk ka, shkëmbim / shpejtësia e transportit, është e njëjtë në të dy drejtimet; FA

transport aktiv ndodh edhe nëse nuk ka ndryshim të përqendrimit; sepse molekulat / jonet pompohen. FA [3]

c i transport aktiv; [1]ii Transporti aktiv varet nga furnizimi me ATP; formohet gjatë frymëmarrjes; [2]

d grafiku për difuzion është linear / i drejtë (pa shpejtësi maksimale); procesi thjesht fizik / nuk varet nga proteinat e transportit / proteina kanal ose mbartëse; grafiku për shpërhapjen e lehtësuar është një kurbë që arrin një vlerë maksimale të shpejtësisë; FAshpërhapja e lehtësuar varet nga prania e proteinave të transportit / kanal ose transportuesitproteinik; me rritjen e përqendrimit, receptorët e këtyre proteinave bëhen gjithnjë e më shumë të ngopura / sa më të ngopura bëhen, aq më pak ndikon përqendrimi; shpejtësia arrin një maksimum kur të gjitha proteinat e transportit / kanal ose mbartëse punojnë me kapacitet të plotë / kur të gjithë receptorët janë të lidhur/ose të ngopur;

Vini re: Kjo është e ngjashme me efektin e përqendrimit të substratit në shpejtësinë e veprimtarisë së enzimave [gjithse. 5] [Gjithsej: 12]

11 a pjesa me veprimtari biologjike e qelizës; [1]b i në 90% = 22 kPa (pranohet 21 ose 23 kPa), në 95% = 100 kPa, në 100% = 350 kPa; [1]ii diferenca 90-95% = 78 kPa (pranohet 77 ose 79 kPa); diferenca 95-100% = 250 kPa; [2]iii kur uji hyn në qelizë, muri qelizor tendoset/ protoplazma shtyn përkundrejt murit qelizormur; muri qelizor është (relativisht) i ngurtë; trysnia rritet gjithnjë e më shumët (për vëllimin e caktuar të ujit) / rritje sado e vogël në sasinë e ujit ka ndikim të madh në trysni; FA [Gjithsej2](Kjo mund të krahasohet me fryrjen e gomave të biçikletës - rritja e trysnisë në fillim është shumë më shpejt deri në një moment të caktuar për shkak të kufirit maksimal të elasticitetit të gomës arrihet një vlerë maksimale e fryrjes)iv 350 kPa; [1]c i zero (kPa); [1]ii 86%; [1]iii plasmolizë e hershme; [1]iv potenciali i ujit = potencialin e tretësirës; [1]v = ψ ψs + ψp; [1]vi qeliza vazhdon të humbasë ujë / protoplazma vazhdon të tkurret; protoplazma largohet nga muri qelizor = plasmoliza; zvogëlohet derisa të arrihet ekuilibri; kur potenciali i ujit të qelizës = potencialin e ujit të tretësirës së jashtme; potenciali i tretësirës zvogëlohet / vlera negative; sepse përmbajtja e qelizave bëhet më e përqendruar; [Gjithsej5]d mjafton vetëm një sasi e vogël e ujit për të sjellë një ndryshim të madh në trysni; sepse muret qelizore janë (relativisht) të ngurta;kjo nuk mjafton për të ndryshuar ndjeshëm përqendrimin e përmbajtjes së qelizës; FA [3][Gjithsej: 20]

12 a në rast se do të ishte difuzioni, do të kishte lëvizje (neto) të joneve nga zona me përqendrim më të lartë drejt zonës me përqendrim më të vogël derisa të arrihet ekuilibri kur përqëndrimi brenda = përqendrimi jashtë; FA [1]R sepse përqendrimet janë të ndryshme brenda dhe jashtë qelizësb transport aktiv; transporti aktiv përfshin pompimin e joneve kundër gradientit të përqendrimit; [2]c nëse frenohet frymëmarrja, nuk prodhohet ATP; transporti aktiv përdor ATP si burim energjie; ndërpritet transporti aktiv; difuzioni vazhdon; jonet lëvizin sipas gradientit të përqendrimit deri në arritjen e ekuilibrit; [Gjithsej4] [Gjithsej: 7]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË FUNDTEMATIKËS 4

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet.Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brënda kllapave nuk nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje radhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”GjithsejKjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes

1 D; [1] 2 B; [1] 3 D; [1]

4 centrozoma është qendra e organizimit të mikrogypthave;Ndërtojnë boshtin qelizor gjatë mitozës;

përmban dy qendra;gjendet vetëm jashtë bërthamës;centriola ka 9 treshe të mikrogypthash;asnjë funksion (gjatë mitozës);centromere është rajoni i një kromozomi që mban të bashkuar dy kromatidet;pika e lidhjes për mikrogypthat gjatë mitozës;pika e lidhjes së kromatideve me boshtin qelizor; PVSH; [Gjithsej6]5 a A anafaza; B profaza; C metafaza; [3]b Informacioni për këtë përgjigje gjendet në Figurën 4.10. 1 pikë për çdo përgjigje të saktë. [3] [Gjithsej: 6]

6 a i metafaza; [1]ii vizatimi i profazës me dy kromozome, secili me një centromer, të vendosur “rastësisht”, e rrethuar nga membrana bërthamore, të palidhur me boshtin qelizor; [1]

b një kromatid i gjatë dhe një i shkurtër, secili me një centromer, brenda çdo bërthame të re; [1]

c gjashtë kromatide që drejtohen për nga polet e qelizës (12 kromatide gjithësej); dy të gjata, dy të shkurtër, dy lakuara në çdo drejtim; me nga një centromer; [3] [Gjithsej: 6]

7 a mikrogypthat ndërtohen nga molekulat tubulinë;molekulat tubulin bashkohen në mënyra të veçanta dhe formojnë mikrogypthat,

a prandaj prania e kolkicinës ndërhynë në lidhjet e tyre. FA [2]b boshti qelizor;centriolat; [2]c (janë në) profazë; boshti nuk mund të formohet (për shkak të pranisë së kolhicinës); kështu metafaza nuk mund të ndodhë; metafaza, normalisht ndjek profazën [Maks 3] [Gjithsej: 7]8 a 8.7 cm = 87 mm = 87 000 m;μ(87 000 m të ADN-së të paketuara në 10 m kromozom), μ μprandaj raporti i paketimit = 87 000 ÷ 10; = 8700; [3]b gjatësia totale e kromozomeve = 46 × 6 m = 276 m;μ μ1,8 m = (1800 mm =) 1800 000 m;μ(1.8 m / 1 800 000 m ADN e paketuar në 276 m kromozome), μ μpra raporti i paketimit = 1 800 000 ÷ 276; = 6522; [4]c 4.5; (50 ÷ 11) [1]d ADN lidhese është 53 × 0.34 nm në gjatësi; = 18,02 nm; pranohet 18 nmpra 50 + 18 = 68 nm të ADN-së në 11 + 18 = 29 nm të kromatidit;raporti i paketimit = 68 ÷ 29;= 2.34; pranohet 2.3 [5]e 40; (40 000 ÷ 1000 mos harroni se 1 m = 1000 nm) [1]μf sugjeron që çdo ndryshim në përbërjen e aminoacideve do të ishte e dëmshme (kështu që vetëm organizmat me molekula të ruajtura mbijetojnë); mënyra e funksionimit të tyre duhet të përfshijë pothuajse të gjitha aminoacidet / ata duhet të kenë një formë të përcaktuar dhe kjo është jetike për funksionimin e tyre; FA [2]g i (1014 × 1.8 m = )1.8 × 1011 km; [1]ii Distanca Tokë -Diell= 2 × 1.5 × 108 = 3 × 108 km;1.8 × 1011 km ÷ 3 × 108 km(= 1.8 × 103 ÷ 3 = 0.6 × 103);= 600 herë; [3] [Gjithsej: 18]

9 Jepni 1 pikë për çdo përgjigje të saktë (e Vërtetë ose e Gabuar). Nuk është i nevojshëm shpjegimi.A e Vërtetë;Centriolat dyfishohen gjatë interfazës, para fillimit të fazës M.B e Vërtetë;Kromatidet motra formohen nga replikimi i ADN-së. Secili përmban një molekulë ADN bijë identike me molekulën mëmë.C e Gabuar;Microgypthat shtrihen nga kinetokoret drejt poleve. Në kinetokoret kapen kromatidet nga fijet e boshtit dhe drejtohen për nga poletD e Gabuar;Kjo ndodh gjatë fazës M gjatë formimit të boshtit (polimerizim) dhe lëvizjes së kromatidit (depolimerizim).E e Gabuar;

Kinetokoret janë përreth centromereve në kromatide.F e Gabuar;Telomeret janë segmente mbyllëse të ADN. Mikrogypthat kapen tek kinetokoret në centromereG e Vërtetë;Kromatidet motra ndahen në fillim të anafazës. [Gjithsej: 7]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË FUNDTEMATIKËS 5

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet.Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brënda kllapave nuk nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje radhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”Gjithsej: Kjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes

1 B; [1] 2 C; [1] 3 D; [1]

4 adeninë citozinë guaninë

SheqerSheqerSheqer

TiminëSheqer [1]

uracilsheqer

5 nukleotide:a molekulë e përbërë nga një sheqer pentozë, një grup fosfat dhe një bazë e azotuar; acid nukleik: polimer i nukleotideve / polinukleotid; [2]

6 etiketat duhet të përfshijnë:molekula nënë;molekulat bija;molekula nënë shërben si model për molekulat bija;fvargjet e reja ndërtohen nga nukleotidet në bazë të vetisë së përplotësimit me vargun nga molekula nënë; [4]7 Met–Fel–Pro–Asp–[STOP]; [2]8Kodoni mARN Antikodoni ARN-t Kodoni i ADN-sëUUA AAU AATUUG AAC AACCUU GAA GAACUC GAG GAGCUA GAU GATCUG GAC GAC [6]9 a mutacion gjenetik / zëvendësim; [1]b Val / valine; [1]anemia drapërforme /talasemia; [1] [Gjithsej: 3]

10 a një aminoacid kodohet nga më shumë se një triplet; kështu sekuenca e aminoacideve mbetet e pandryshuar ; [2]b shtimi ose humbja e tre nukleotideve mund të shtojë ose të heq një triplet përgjegjës për kodimin e një aminoacidi;

kjo mund të mos ndikojë në formën përfundimtare të proteinës;duke shtuar ose hequr një nukleotid ndryshon i tërë leximi i tripleteve;kjo do të ndryshojë të gjithë vargun polipeptidik;gjithashtu ndonjë nga tripletet ndryshon në mesazh “STOP”; [Gjithsej4] [Gjithsej: 6]

11 Transkriptim Translatim

Vendi në qelizë ku ndodh procesi bërthamë Ribozome (në citoplazëm)

Molekula e përdorur si model në proces ADN mARNMolekula e prodhuar nga procesi mARN Varg

polipeptidik/proteinaMonomerë të përdorur në proces Nukleotide të

ARNaminoacide

Një molekulë tjetër e domosdoshme për procesin

ARN-polimeraza ARN-t/ enzima peptidil transferaza/ ARN-r

Vlerësoni me një pikë çdo rresht të saktë [5]

12 a X = mRNA;Y= Ribozomi;Z = vargu polipeptidik / zinxhir të aminoacideve; [3]b nga e majta në të djathtë;gjatësia në rritje e vargut polipeptidik; [2] [Gjithsej: 5]

13 a ADN-ja në shpretkën dhe timusin e të njëjtit organizëm është e njëjtë;të njëjtat gjene janë të pranishëm në të dy organet; [2]b ADN-ja në lloje të ndryshme është e ndryshme; janë të pranishme gjene të ndryshëm; [2]c ADN heliks i dyfishtë / janë përplotësues të dy vargjet e ADN-së;përqindjet e A dhe T, dhe C dhe G, janë të barabarta sepse A çiftohet me T dhe C me G; [2]d ADN-ja e virusit është njëvargore;nuk ka përplotësim bazash; [2] [Gjithsej: 8]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË FUNDTEMATIKËS 6

KONTROLLONI NJOHURITËNë këtë pjesë gjenden disa sugjerime të formuluara nga autorët mbi përgjigjet e “Pyetje përmbledhëse të Tematikës “. Në testime pikëzimi i këtyre pyetjeve mund të ndryshojë kur mësuesi e shikon të arsyeshme.

Shënime rreth skemës P ose e pranueshme tregon që një përgjigje tjetër alternative mund të jetë e pranueshme R = refuzohet. Tregon që refuzohet çdo përgjigje tjetër alternative; Pikëpresja me “bold” tregon vlerësimin me 1 pikë/ Tregon një përgjigje alternative me të njëjtin pikëzim. Përgjigjet alternative ndahen nga njëra - tjetra me presje( ) Teksti brenda kllapave nuk nuk pikëzohetNënvizimi përdoret për fjalë ose shprehje thelbësore të cilat duhet të vlerësohen FA do të thotë “formulim alternativë”. Përdoret kur është i pranueshëm një shprehje tjetër që ruan thelbin dhe kuptimin dhe përdoret kur përgjigjet e nxënësve mund të jenë shumë të larmishme.PVSH do të thotë “pikë e vlefshme shtesë”. Kjo nënkupton që pikë nxënësit mund t’i jepen pikë shtesë të cilat nuk janë në skemën e përgjigjeve, marrja e tyre është e rëndësishme. Por pikët shtesë pranohen vetëm kur janë të pranishme dy pikëpresje radhazi, p.sh. PVSH;; nënkupton vlerësim maksimumi me 2 pikë shtesëL nënkupton “Litotë”. Kuptimi i termit litotë në gjuhësi është - Kur konceptet ose idetë mund të shprehen edhe me të kundërtën e tyre. Për shembull: “veprimtaria rritet kur kalohet nga pH=2 deri në pH = 5” L. L–ja këtu nënkupton që është e pranueshme edhe përgjigja “veprimtaria bie kur kalojmë nga pH= 5 në pH= 2”GjithsejKjo tregon maksimumin e pikëve që mund t’i jepen përgjigjes1 A; [1] 2 B; [1] 3 C; [1] 4 a referojuni çështjeve: “Epiderma”; “Parenkima”; “Endoderma”; “Mezofili” 1 pikë për secilën përgjigje të vlefshme deri në një maksimum prej 3 pikësh [3]b referojuni “LAB 6.1” 1 pikë për secilën përgjigje të vlefshme deri në një maksimum prej 4 pikësh [4]c referojuni çështjeve: “Bimët kanë nevojë për transport”; “Dy sistemet: ksilema dhe floema”; “Struktura e rrënjëve, kërcejve dhe gjetheve” 1 pikë për secilën përgjigje të vlefshme deri në një maksimum prej 3 pikësh [3] [Gjithsej: 10]5 a i gypat me shoshë;trakeidet;parenkima;fibra; [Gjithsej3]ii gypat me shoshë;qeliza shoqëruese;parenkima;fibra; [Gjithsej3]b gypat e ksilemës:transporti i ujit / mbështetje / transporti i joneve;trakeid:transporti i ujit / mbështetje / transportit i joneve;gypat me shoshë:transportin e tretësirës së sakarozës/ organike;qeliza shoqëruese:

ngarkim / shkarkim, floemë (qeliza me shoshë) / formon njësinë funksionale të gypave me shoshë;parenkima:magazinimi / shkëmbimi i gazeve;fibra:mbështetje / forcë mekanike; [Gjithsej 4] [Totale: 10]6 tretësira e tokës > qeliza e qimeve thithëse të rrënjës > përmbajtja e enëve të ksilemës > qeliza e mesofilit > ajri i thatë atmosferik; [1]

7 a sa më e ulët është lagështia relative, aq më i lartë është tensioni / aq më e ulët është trysnia hidrostatike në ksilemë;më shumë avullim nga gjethet (qelizat e mezofilit) kur lagështia relative është e ulët;potencial më i ulët i ujit në gjethe (qelizat e mezofilit);prandaj më shumë ujë shkon nga ksilema (uji nga ksilema zëvendëson ujin e humbur nga gjethet);sipas gradientit të mundshëm të ujit;vendos trysninë në gypat e ksilemës; [Gjithsej4]

b trysni hidrostatike më e ulët / më negative, në majë të pemës; Lsepse uji humbet në majë të pemës;kjo krijon një trysni që është më e madhe në majë të pemës;ekziston një gradient i trysnisë hidrostatike në gypat e ksilemës;një pjesë e trysnisë humbet (në mënyrë të pashmangshme) në bazën e trungut të pemës; [Gjithsej3] [Gjithsej: 7]

8 transpirimi / humbja e avujve të ujit / humbja e ujit nga avullimi, nga gjethet ndodh gjatë ditës;sepse gojëza është e hapur;trysninë në ksilemë;muret e gypave të ksilemës tërhiqen pak nga brenda / gypat tkurren pak; FAefekti i përgjithshëm mbi diametrin e të gjithë trungut, zvogëlohet ;gojëza të mbyllura gjatë natës nuk ndodh transpirimi; [Gjithsej3]

9 a humbja e avujve të ujit;nga gjethet e bimës; [2]b intensiteti i dritës;temperatura; [2]c shpejtësia e thithjes së ujit tregon të njëjtin model si ajo e transpirimit; FAka një vonesë kohore, me ndryshime në shpejtësinë e transpirimit që ndodh para ndryshimeve në thithjen e ujit; FA [2]

d transpirimi shkakton thithjen e ujit;humbja e ujit (nga transpirimi) krijon një gradient të potencialit të ujit në bimë; potenciali i ujit në rrënjë është më i ulët se potenciali i ujit në tokë;uji hyn në bimë përmes rrënjëve;rënia e shpejtësisë së transpirimit dhe asaj të thithjes së ujit është për shkak të kohës që i duhet ujit gjatë transpirimit nëpër bimë; FA [Gjithsej4] [Gjithsej: 10]10 a shpëlahet për të hequr, çdo jon K + nga rrënja;i pranishëm në rrugën apoplastike; [2]b ekziston një thithje e shpejtë fillestare e joneve të K +;zgjat rreth 10 minuta; pranoni 10-20 minuta;shpejtësia e thithjes më pas ngadalësohet dhe mbetet e qëndrueshme / lineare / e vazhdueshme; [3]c thithja e shpejtë e joneve K + për 10-20 minutat e para / si Expt A për 10-20 minutat e para;por jo aq shpejtë sa Expt A / në 25 ° C;nuk ka thithje të mëtejshme; [3]d fazë fillestare e shpejtë e thithjes për shkak të marrjes së joneve K + në rrugën apoplastike;me rrjedhë masive;ose me difuzion;faza e dytë / pas 10-20 minutave për shkak të transportit aktiv;ndodh sapo fillon marrja (0 minuta);në 0 ° C aktiviteti enzimës reduktohet / bie/ndalet;nuk ka transport aktiv (sepse transporti aktiv varet nga frymëmarrja e cila kontrollohet nga enzimat); [Gjithsej5]e nuk ka thithje të mëtejshme të K +; [1]f pengon frymëmarrjen, prandaj pengon transportin aktiv;varet nga ATP e prodhuar gjatë frymëmarrjes; [2] [Gjithsej: 16]11 a jonet hidrogjen transportohen në mënyrë aktive nga qeliza shoqëruese e gypave me shoshë; [1]b ka më shumë jone hidrogjen / ka rritje të % të joneve hidrogjen, jashtë njësive të qelizë shoqëruese- qelizë me shoshë krahasuar me brendësinë;jonet hidrogjen janë të ngarkuar pozitivisht; [2]c ATP është e nevojshme për transportin aktiv të joneve hidrogjen jashtë gypave; [1] [Gjithsej: 4]12 a Gjatësia aktuale = gjatësia e vëzhguar /zmadhim ose A = I / M;

gjatësia e vëzhguar e qelizës me shoshë = 50 mm (lejo ± 1 mm);

Gjatësia aktuale = 50 mm / 150 = 0.50 mm; kthimi i mm në m: përgjigje = 500 m [3]μ μ

b i 1 metër = 1000 mm;

1000 / 0.50 = 2000;

ose

1 metër = 1 000 000 m;μ

1 000 000/500 = 2000; [2]

ii për të ruajtur gradientin e trysnisë brenda gypave me shoshë;

pa pllakat me shoshë ndryshimet e trysnisë midis burimit dhe pusit do të ekuilibroheshin shumë shpejt ; [Gjithsej1]

iii poret e pllakës me shoshë; [1]

c (qeliza me shoshë është 0.50 mm e gjatë) (1 orë = 3600 sekonda) 3600 sekonda për të udhëtuar 1 metër;

prandaj: 0.50 / 1000 × 3600 sekonda për të udhëtuar 0.50 mm; = 1.8 sekonda (me një shifër pas presjes dhjetore);

Pranohet 500 m dhe 1 000 000 ( m) në vend të 0.50 mm dhe 1000 (mm). [3]μ μ

[Gjithsej: 10]

13 a i kur fara formohet / menjëherë pas pllenimit; [1]

ii mbirja; [1]

iii gjethe / gjethe e re e parritur ende ; [1]

iv gjethe që kryen fotosintezën; [1]

v kur ushqimi grumbullohet / kur rritet organi i magazinimit (në madhësi) / zhvillimi / fundi i sezonit të rritjes së bimës / pak para dimrit; [1]

vi kur bima fillon të rritet (duke përdorur ushqimin nga organi i magazinimit); [1]

b i për të prodhuar amidon;

frymëmarrja; [2]

ii për të prodhuar celulozë;

frymëmarrja; [2]

[Gjithsej: 10]

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË TEMATIKËS 14

Ndryshimet e trashëgueshme

1. Kromozomet janë renditur sipas madhësisë.2. a profaza I, (në të vërtetë, ata çiftohen para kësaj faze, gjatë interfazës, por mund të

shihen për herë të parë gjatë profazës)b profazë Ic anafazë I d anafazë IIe telofazë I

3. Mejoza nuk mund të ndodhë në një qelizë triploide 3n sepse çdo kromozom gjendet në komplete teke, dhe kështu nuk do të jenë në gjendje të çiftohen.

Në teori, mejoza mund të ndodhë në një qelizë tetraploide 4n sepse çdo kromozom gjendet në komplete çifte, kështu që secili prej tyre mund të gjej një partner për t'u çiftuar.Në praktikë, shpeshherë, mejoza është shumë e vështirë të ndodhë në një qelizë 4n, sepse kur janë të pranishëm katër kromozome homologë, të gjithë kanë tendencë të çiftohen me njëri-tjetrin. Krosingoveri midis kromatideve të kromozomeve të ndryshme çon në një lëmsh të pazgjidhshëm, kështu që mejoza nuk mundet të ndodhë në mënyrë efektive.

4. 65. 3 homozigotë, 3 heterozigotë6. a Simbolet duhet të përdorin të njëjtën shkronjë të madhe të

alfabetit, me një mbishkrim të ndryshëm përsecilin alel. Për shembull:CR për të përfaqësuar alelin për qime me ngjyrëtë kuqeCË për të përfaqësuar alelin për qime të bardha

b CRCR gëzof i kuqCRCËgëzof laraman CËCË gëzof i bardhë

c i Dem i kuq i racës Poll × dem laraman jep CRCR (gëzof i kuq) dheCRCË (gëzof laraman) në raportin 1: 1.

ii Dem laraman × dem laraman jep CRCR(gëzof i kuq), CRCË(gëzof laraman) dhe CËCË (gëzof i bardhë) në raportin 1: 2: 1.

7. Simbolet duhet të përdorin të njëjtën shkronjë, shkronja B për të paraqitur alelin për sy të zinj; b për të paraqitur alelin për sy të kuq. Kryqëzimi pritet të prodhojë Bb (minj me sy të zinj) dhe bb (minj me sy të kuq) në raportin 1: 1.

8. Nëse një kryqëzim midis një lulëkuqe me petla pa njolla dhe një lulëkuqe me petla me njolla nganjëherë mund të prodhojnë pasardhës të gjithë me petla pa njolla, atëherë aleli për petla pa njolla duhet të jetë dominant.

Simbolet e përshtatshme mund të jenë: A për të paraqitur alelin dominant petla pa njolla; a për të paraqitur alelin recesiv petla me njolla. (U dhe u ose S dhe s nuk janë zgjedhje të mira, pasi ata janë të vështirë për t'u dalluar.). Kështu, një lulëkuqe me petla pa njolla mund të ketë gjenotipin AA ose Aa. Një lulëkuqe me njolla mund të ketë vetëm gjenotipin aa. Prandaj, një kryqëzim midis një lulëkuqe me njolla dhe një lulëkuqe pa njolla mund të jetë:Prindërit: AA × aaPasardhësit: Aaose mund të jetë: Prindërit: Aa × aaPasardhësit: Aa dhe aa në raportin 1: 1.

9. Mbarështuesja mund të ketë të drejtë, por jo domosdoshmërish është kështu. Është e vërtetë se nëse femra është homozigote për alelin dominant për pulla të zeza, të gjithë vezët e saj do të përmbajnë këtë alel dhe prandaj, gjithë pasardhësit e saj do të jenë me pulla të zeza, pavarësisht gjenotipit të prindit mashkull. Por në qoftë se femra është heterozigote, do të pritet që nga një kryqëzim me një mashkull homozigotë recesiv do të prodhohen pasardhës me pulla të zeza dhe me pulla kafe në raportin 1:1. Megjithatë, meqenëse kanë lindur vetëm tre këlyshë, mund të jetë thjeshtë pasojë e probabilitetit që nuk ka lindur asnjë këlysh me pulla kafe. Mbarështuesja duhet të prodhojë më shumë këlyshë nga femra përpara se të jetë e sigurt për gjenotipin e qenit të saj.

10. Fëmija me grupin e gjakut O duhet të ketë gjenotipin IoIo. Prandaj, çdo prind duhet të ketë një alel Io. Kështu, gjenotipet janë:

Burri dhe fëmija me grupin e gjakut B: IBIo

Gruaja dhe fëmija me grupin e gjakut A: IAIo

Fëmija me grupin e gjakut O: IoIo

11. Simbolet e përshtatshme për këto katër alele mund të jenë:CA për të paraqitur alelin për gëzofin kafeCg për të paraqitur alelin cinçila (gri) Chpër të paraqitur alelin HimalajeCa për të paraqitur alelin albin

aCACAkafeCACg kafe

CACh kafeCACa kafeCgCg çinçilaCgChçinçilaCgCaçinçilaChCh HimalajeChCa HimalajeCaCa albinbi Gjenotipi i prindit albin duhet të jetë CaCa, pasi aleli Ca është recesiv kundrejt çdo aleli

tjetër. Secili nga pasardhësit do marrë një alel Ca nga ky prind. Pasardhësit janë të gjithë çinçila, kështu gjenotipet e tyre duhet të jenë të gjitha CgCa. Kjo do të thotë që prindi çinçila duhet ti ketë dhënë çdo pasardhësi një alel Cg, kështu që prindi çinçila me shumë gjasë ka gjenotipin CgCg. Nëse gjenotipi i saj do të kishte ndonjë alel tjetër, do të pritej të shfaqej në fenotipin e pasardhësve të saj. Kur pasardhësit CgCa kryqëzohen midis tyre, ata do të prodhojnë gjenotipet CgCg, CgCa dhe CaCa në raportin 1: 2: 1; që është një raport i çinçila kundrejt albin në raportin 3:1. Ky raport është mjaft afër raportit aktual të 4 çinçila në 2 albin, dhe me këto numra shumë të vegjël nuk ka gjasa që raportet të përputhen saktësisht.

ii Duke arsyetuar në mënyrë të ngjashëm si më lart në pikën i, lepuri me gëzof kafe mund të ketë gjenotip CACh, ndërsa lepuri Himalaje gjenotipin ChCh. Ky kryqëzim do të prodhonte pasardhës me gëzof kafe dhe Himalaje në raportin 1: 1.

iii Meqenëse në brezninë e parë janë prodhuar lepuj çinçila, atëherë të paktën një nga prindërit me gëzof kafe duhet të mbajë një alel çinçila. Meqenëse në brezninë e dytë është prodhuar një lepur Himalaje, atëherë një nga prindërit e kryqëzimit të parë duhet të mbartë një alel Himalaje.

Kështu, kryqëzimi i parë është:

Fenotipi prindëror, gëzof kafe, gëzof kafe gjenotipi prindëror CACh CACg

Gametët CA ose Ch CA ose Cg

Pasardhësit CACA

gëzof kafe gëzof kafe gëzof kafe çinçila

Kryqëzimi i dytë, midis dy lepujve çinçila me gjenotipin Ch Cg, pritet të prodhojë pasardhës megjenotipet ChCh, ChCgdhe CgCg në raportin 1: 2: 1, duke dhënë kështu raportin fenotipik 3 çinçila : 1 Himalaje.

12Fenotipi prindëror femër mashkullGjenotipi prindëror XX XYGametët X X ose Y

Pasardhësi XX Femër XYmashkull

13 a Jo. Djali do të marrë nga babai i tij një kromozom Y, i cili nuk mund të mbajë një alel për hemofilinë.

b Po. Burri mund të përcjellë alelin e hemofilisë tek vajza e tij, e cila mund ta përcjellë këtë alel pastaj tek djali i saj.

14 a Simbolet e përshtatshme mund të jenë:

XN aleli për shikim normal të ngjyraveXn aleli për verbëri të ngjyrave të kuqe dhe të gjelbërXNXN femër normaleXNXn femra mbartëse (normale)XNY mashkull normalXnY mashkull me verbëri ngjyrash

bFenotipi prindëror normal normalGjenotipi prindëror XNXn XNYGametët XNose Xn XNose Y

Gjenotipet e spermatozoidëveGjenotipet e vezëveFemër normaleFemër mbartëseMashkull normalMashkull me verbëri ngjyrash

Kjo mund të ndodhë nëse gruaja është heterozigote. Fëmija me verbëri ngjyrash do të jetë mashkull.

c Po, nëse nëna ka së paku një alel për verbërinë e ngjyrave dhe babai ka verbëri ngjyrash.

15 a Maçokët nuk mund të kenë gëzof breshkë sepse një mace me gëzof breshkë ka dy alele të gjenit për ngjyrën e gëzofit. Meqenëse gjeni ndodhet në kromozomin X dhe maçokët kanë një kromozom X dhe një kromozom Y, atëherë ata mund të kenë vetëm një alel të gjenit.

b Fenotipi prindëror femër me gëzof breshkë mashkull portokalli

Gjenotipi prindëror XCOXCB XCOY

Gametët XCOose XCB XCOose Y

Gjenotipet e vezëve eXCO XCB

Gjenotipet e spermatozoideve XCO, XCOXCO femër portokalli, XCBXCO femër me gëzof breshkë, Y , XCOY mashkull portokalli XCBY mashkull i zi

Kështu kotelet pritet të jenë në raportin 1 femër portokalli: 1 femër me gëzof breshkë: 1 mashkull portokalli: 1 mashkull i zi.

16. Kombinimi në mënyrë të pavarur nga njëri tjetri i çifteve të kromozomeve homologe në ekuator gjatë metafazës I mundëson atë që quhet kombinimi i pavarur. Kombinimi pavarur siguron që kromozomet që mbajnë alelet A ose a të sillen krejtësisht të pavarur nga ato që mbajnë alelet D ose d. Kjo do të thotë se aleli A mund të përfundojë në një gamet me D ose d, gjithashtu aleli a mund të përfundojë në një gamet me D ose d. Kështu kombinimi i pavarur është përgjegjës për faktin se çdo prind mund të prodhojë katër lloje të ndryshme gametësh, AD, Ad, aD dhe ad.

b Pllenimi i rastësishëm do të thotë se çdo gamet mashkullor ka mundësi të barabarta të bashkohet me çdo gamet femëror. Kjo rezulton në 16 gjenotipet e treguara në diagramin gjenetike. Kështu, pllenimi rastësor është përgjegjës për formimin e gjenotipeve të ndryshme të pasardhësve dhe raportet në të cilat gjenden ata.

17 a. AaBb dhe Aabb në raportin 1: 1

b. GgHh, Gghh, ggHh dhe gghh në raportin 1: 1: 1: 1

c. Të gjithëTtYy

d. EeFf, Eeff, eeFf dhe eeff në raportin 1: 1: 1: 1

18 a Të gjithë pasardhësit do të kenë gjenotipin GgTt dhe fenotipin gri dhe bisht të gjatë.

b Gëzof gri bisht i gjatë, gëzof gri bisht i shkurtër, gëzof i bardhë bisht i gjatë, gëzof i bardhë bisht i shkurtër në raportin 9: 3: 3: 1.

19 Shënojmë me simbolin T alelin për kërcell të gjatë, t alelin për kërcell të shkurtër, LG

alelin për të gjethe të gjelbër dhe LË alelin për gjethe të bardha.

Gjenotipi prindëror TTLGLG ttLGLË

Gametët TLG tLG ose tLË

Pasardhësit TtLGLGdhe TtLGLË në raportin 1: 1

20 a Nëse shënojmë B alelin për sy të zinj dhe b përfaqëson alelin për sy të kuq, L alelin për gëzof me qime të gjatë dhe I alelin për gëzof me qime të shkurtër, atëherë katër gjenotipet e mundshme të një kafshe me sy të zinj dhe gëzof me qime të gjatë janë: BBLL, BbLL, BBLl dhe BbLl.

b Kryej një kryqëzim provë - ku kryqëzohet kafsha me një kafshë me tipare reçesive. Nëse pasardhësit paraqesin një nga tiparet recesive, atëherë gjenotipi i panjohur duhet të jetë heterozigot për atë tipar.

21 iiCC dhe iiCc

22 Fenotipet prindërore rozë e bardhë

Gjenotipet prindërore AAbb aaBB

Gametët Ab aB

Gjenotipet e breznisë F1 AaBb

Fenotipet e breznisë F1 vjollcë

Megjithëse një varietet me lule të bardha, linjë e pastër, mund të jetë aaBB ose aabb, gjenotipi aabb nuk mund të japë në F1 lule me ngjyrë vjollcë dhe kështu që përjashtohet në këtë rast.

F1 x F1 AaBb AaBb

Gametët AB Ab aB ab AB Ab aB ab

Gjenotipet dhe fenotipet në brezninë F2:

Gametët nga një prind

Gametët nga prindi tjetër

AABB Vjollcë, AABb vjollcë AaBB vjollcë AABb vjollcë AAbb rozë AABb vjollcë Aabb rozë AaBB vjollcë AaBb vjollcë aaBB e bardhë aaBb e bardhë AaBb vjollcë Aabb rozë aaBb e bardhë aabb e bardhë

23 a 1: 1: 1: 1

b Gjene të lidhura; dy lokuset e gjeneve gjenden në të njëjtin kromozom. Alelet për trupin gri dhe krahë të drejtë gjenden në një nga kromozomet homologe tek heterozigotët dhe aleli për trup të zi dhe krahë të harkuar gjenden në kromozomin tjetër homolog.

c 30 + 29

113 + 30 + 29 + 115 × 100% = 20.6%

d Lokusi i gjenit për krahët e harkuar gjendet më larg lokusit të gjenit për trupin e zi (frekuenca e rikombinimit = 21%) sesa lokusi i gjenit për antena aristopedia (frekuenca e rekombinimit = 12%).

24 Raporti i pritshëm do të jetë 9 gëzof gri bisht i gjatë: 3 gëzof gri bisht i shkurtër: 3 gëzof i bardhë bisht i gjatë: 1 gëzof i bardhë bisht i shkurtër. Numri i përgjithshëm i pasardhësve është 80, kështu që ne do të presin që 9 ÷ 16 prej tyre të jenë me gëzof gri dhe bisht të gjatë, dhe kështu me radhë.

Numrat e pritshëm:

9 ÷ 16 × 80 = 45 gëzof gri bisht i gjatë

3 ÷ 16 × 80 = 15 gëzof gri bisht i shkurtër

3 ÷ 16 × 80 = 15 gëzof i bardhë bisht i gjatë

1 ÷ 16 × 80 = 5 gëzof i bardhë bisht i shkurtër

Tabela më poshtë tregon llogaritjen e 2. Tani shikoni Tabelën 14.3 në faqen 321. Kemiχ katër klasa të dhënash, kështu që gradët e lirisë janë 3. Vlera për 2 është shumë më eχ madhe se sa ndonjë nga numrat në këtë rresht kështu që ka një dallim të rëndësishëm midis rezultateve të vëzhguara dhe rezultateve të pritura.

Fenotipet e kafshëve

Gëzof gri, bisht i gjatë; gëzof gri, bisht i shkurtër; gëzof i bardhë, bisht i gjatë; gëzof i bardhë, bisht i shkurtër

Numri i vërejtur (O)

Raporti i pritur

Numri i pritur (E)

…..shkruaj vlerat e tabelës

Kjo është një vlerë e madhe për 2χ

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË TEMATIKËS 15

Përzgjedhja dhe evolucioni

1 C;

2 B;

3 A;

4

Rajonet pa malarie Rajonet me malarie

Gjenotipi (et) me avantazh përzgjedhës

Gjenotipi (et) me disavantazh përzgjedhës

5a grabitqariteti prej zogjve, fluturat tentojnë të rrisin zonat e tejdukshme në krahët e tyre si kamuflazh; reshjet e shiut sepse zonat transparente krijojnë avantazh.

b rritja e grabitqaritetit/ kushte të thata

6 2, 4, 6, 3, 5, 1 ; ; ;

7 Linja e parë e kryqëzuar

Gjenotipi: homozigot;

Fenotipi: uniform

Prodhimtaria: e ulët;

Linja e dytë e kryqëzuar

Gjenotipi: homozigot;

Fenotipi: uniform

Prodhimtaria: e ulët

Bima hibride

Gjenotipi: heterozigot

Fenotipi: uniform

Prodhimtaria: e lartë

8

Përzgjedhja natyrore Përzgjedhja artificiale

Faktori përzgjedhës është mjedisi ku jeton gjallesa

Faktori përzgjedhës është njeriu

Përshtatjet ndaj këtij mjedisi janë produkt i përzgjedhjes

Fenotipet përzgjidhen prej njeriut

Përzgjedhja u jep përparësi tipareve që kontribuojnë në fitnesin e gjallesës

Përzgjedhja realizohet për tiparet e dëshiruara prej njeriut, që mund edhe të jenë disavantazhuese për organizmin

9 a 40 × 40 ÷ 100 = 16;

b Fluturat me ngjyrë të zbehtë kamuflohen në drurët me lëvore të zbehtë ndërsa fluturat me ngjyrë të zezë kamuflohen në drurët me lëvore të zbehtë.

10 a ngjyra e guaskës përdoret për kamuflim që mos të diktohen prej zogjve; ngjyra e verdhë përzihet me fushën me shumë bar ndërsa diktohen më kollaj kërmijtë me ngjyrë rozë dhe kafe; kërmijtë me ngjyrë të verdhë dhe rozë pa shirita diktohen lehtësisht.

b kafe;

pesë shirita

c përzgjedhja favorizon alelet për ngjyrë kafe të guaskës dhe për shirita në guaskë gjatë stinës së vjeshtës dhe të dimrit;

përzgjedhja favorizon alelet për ngjyrë të verdhë të guaskës dhe pak ose aspak shirita në guaskë gjatë stinës së pranverës dhe të verës;

ndryshimet graduale në faktorët përzgjedhës ndodhin me ndryshimet e stinëve; të gjitha alelet ruhen në popullatë.

11 a nuk ka kryqëzim në lidhje me H. melpomene; 15 kryqëzime mes meshkujve dhe femrave të H. melpomene dhe midis meshkujve dhe femrave hibride; nuk ka kryqëzime mes meshkujve H. cydno dhe femrave hibride; por ka tre kryqëzime mes femrave H. cydno dhe meshkujve hibridë.

b partnerët përzgjidhen për shkak të ngjyrave dhe njollave në krahët e tyre; njollat në krahët e fluturave hibride ndryshojnë prej atyre të prindërve H. melpomene;

c. duhet izolim gjeografik; trysnitë përzgjedhëse janë të ndryshme në popullata e ndara prej njëra tjetrës; përzgjidhen alele të ndryshme; me kohën, ndryshimet mes dy popullatave shtohen aq shumë, sa ato nuk mund të kryqëzohen më mes njëra-tjetrës.

PËRGJIGJET E USHTRIMEVE TË TEMATIKËS 16

Diversiteti biologjik, klasifikimi dhe ruajtja

1 C

2 D

3 a

Masa e kuadratit në cm Sipërfaqja e kuadratit në cm2

b Mbledhja e të dhënave të besueshme; llogaritja e mesatares; për të parë se sa është numri i llojeve për secilin kuadrat; në këtë mënyrë, mund të llogarisin deviacionin standard/ leximi i maksimumit dhe minimumit për secilin lloj në secilin kuadrat.

c kuadrati 50 cm përfshin shumicën e llojeve në habitat; nëse kuadrati do të ishte më i madh atëherë do të kishte më shumë individë për tu numëruar ( gjë që do të hante kohë); nëse kuadrati do të ishte më i vogël atëherë disa prej llojeve nuk do mund të përfshiheshin; mesatarja e llojeve është 6 për kuadratin me përmasa 50 cm por 7 për kuadratin me përmasa 100 cm.

d pasi fusha mund të jetë një habitat uniform, kuadratet vendosen rastësisht; shikoni koordinatat në grafik për të vendosur kuadratet; ose masni praninë/ mungesën e llojeve (për të parë frekuencën e tyre); ose llogarisni numrin e llojeve për të matur dendësinë e tyre; ose masni pëqrindjen e llojeve që është vështirë të numërohen.

5 a 44 dhe 36;

b. kjo pasi një lloj mund ti mbivendoset një lloji tjetër dhe rrjedhimisht, të dy këto lloje do të përfshihen në kuadrat

c është shumë e vështirë të masësh përqindjen e shtresës bimore me kaq saktësi

d. këto të dhëna, nuk mjaftojnë për të matur frekuencën e llojeve; mund të ketë pasur bimë të cilat nuk janë përfshirë në 5 % e kuadratit; në të gjithë kuadratet, mund të jetë e pranishme një prej bimëve por vetëm në numrin 4 janë në sasi aq të madhe sa të zënë 5% (p.sh 2.6% është hapësira më e vogël që mund të rrumbullakoset rreth 5%); ato do të na jepnin një vlerë të pallogaritshme të frekuencës së llojeve me përmasa të vogla; pesë kuadrate është nuk mjaftojnë për matje; rezultatet janë të pabesueshme statistikisht/ nuk janë përfaqësuese për të gjithë zonën;

e Secili prej këtyre faktorëve, klima; tipi i dheut; thellësia e tij; sa fertil është ai për bimët; temperatura e përcaktuar p.sh minimumi/ maksimumi/ mesatarja vjetore/ AW/ uji në tokë/ sasia e reshjeve/ furnizimi me ujë; kullotat përreth/ grabitqariteti (prej konsumatorëve të parë/ barngrënësit); sasia e dritës/ hija; prania e parazitëve/ prania ose mungesa në ekosistem p.sh e kërpudhave dhe baktereve që jetojnë s

bashku me shumë bimë; spërkatja me herbicide/fertilizues ose përbërës të tjerë organikë/ lloji/ shpeshtia e kultivimit.

6 a Formula

b markimi nuk duhet ti dëmtojë bletët/ të mos jetë toksik dhe të mos ndikojë në sjelljen e tyre; markimi nuk duhet t’i vërë bletët në rrezik, të dallohen prej grabitqarëve; ato duhet të përzihen me njëra tjetrën pas lëshimit; nuk duhet të ketë ngordhje të bletëve ose ‘lindje’ të tyre mes dy kohëve të kampionimit.

c një mënyrë për ta bërë këtë është të bëni kapje rastësore të bletëve me anë të kuadrateve

gjeneroni të dhëna në mënyrë që të nxirrni koordinatat që do ju ndihmojnë për vendosjen e kuadrateve; vendosni 10 (ose më shumë) kuadrate në fushë; lërini për disa orë; (vendosja e tyre mund t’i shqetësojë kafshët)

7 a diversiteti i ekosistemeve;

Diversiteti llojor;

Diversiteti gjenetik brenda llojit;

b i një lloj i cili rrezikon të zhduket përgjithmonë/ në rrezik zhdukjeje

b ii ndalohet tregtia (Apendiksi I); ose tregtia është e kufizuar/ tregtia bëhet sipas rregullave të caktuara (Apendiksi II dhe III);

nuk lejon që llojet të merren prej mjedisit ku jetojnë (Apendiksi II dhe III);

ndihmon në stabilizimin e popullatave; AW në mënyrë që numri i tyre të fillojë të rritet; gjuetarët dhe tregtarët e paligjshëm të dënohen;

c ruan qëndrueshmërinë e ekosistemit; mendimi se ekosistemi i shërben njerëzve; ekoturizimi/ kafshët e egra janë një burim të ardhurash për vendet dhe hapin vende pune;

llojet e egra shërbejnë për prodhimin e ilaçeve;

llojet e egra janë të nevojshme si ushqim për kafshët;

bimët e egra shërbejnë si “depozitë” alelesh për kryqëzime të mundshme në të ardhmen me varietetet e domestikuara të bimëve.

8 a gabimi standard matet duke llogaritur variacionin e të dhënave mbi mesataren e popullatës; tregues i variacionit të llogaritjet për numrin e elefantëve;

b Përshkrimi i luhatjeve të numrit të elefantëve në vite:

numri i elefantëve pëson ulje drejt vitit 1982; rritet në vitin 1992; pëson luhatje/ AW në vitin 1998; rritet në vitin 2001; cilësoni p.sh numrin e elefantëve për një minimum kohor dy vjeçar

c Dendësi e madhe:

shkatërrimi i pyjeve;

zvogëlohet habitati;

zhduken kafshët p.sh buburrecët që jetojnë në trungje

Dendësi e vogël:

Shkatërrimi i zonave me pak bimë/ bisqe/ pemë e re/ konsumohen për ushqim;

zvogëlohet numri i barngrënësve/ migrojnë; më pak mbetje për tu konsumuar prej dekompozuesve/buburrecëve të plehut/kërpudhave

d numri i kafshëve është shumë i madh krahasuar me resurset e pranishme në mjedis;

nëse nuk kontrollohet numri i barngrënësve, ata do të rriten në numër; AW

nuk do të ketë ushqim për llojet e tjera;

shumë kafshë do të ngordhin urie;

mungesë uji; sidomos në muajt e verës;

kafshët mund të migrojnë/ drejt zonave ku mund të kullosin/ në kërkim të ujit;

shkakton dëme ndaj/humbja e , të mbjellave; AVP

e kafshët vihen nën efektin e narkozës; priten dhe lidhen spermiduktet/ vazekotomia; femrat e gjitarëve vaksinohen/ injektohen (gliko) proteina në shtresën që rrethon vezën/ zona pelucide;

glikoproteinat janë antigjene; shkaktojnë përgjigje imune;

femra prodhon antitrupa; në këtë mënyrë, ajo nuk mbetet shtatzënë;

9 a shumica e bimëve të egra rrezikojnë zhdukjen; për secilën prej këtyre arsyeve;; p.sh ndryshimeve klimatike/ shpyllëzimit/ erozionit ose rrëshqitjes së tokës/

përmbytjeve/ mbishfrytëzimi i kullotave/ zvogëlimi i popullatave të bimëve (edhe atyre që nuk rrezikojnë zhdukjen);

humbja e diversitetit gjenetik;

farat në bankën e farërave mund të ruajnë këtë diversitet gjenetik; ato mund të përdoren në të ardhmen kur habitatet të jenë të përshtatshme;

bimët mbartin gjene që mund të jenë të dobishme në të ardhmen; bimët e kultivuara janë uniforme;

rrezikojnë të zhduken tërësisht si pasojë e ndonjë sëmundjeje të mundshme; kushërinjtë e tyre gjenetike, mund të të jenë të dobishme në të ardhmen për tu kryqëzuar p.sh për të formuar të mbjella të afta tu rezistojnë sëmundjeve/ për t’iu përshtatur kushtet të ndryshuara të mjedisit (p.sh prej pasojave që vijnë me ndryshimet klimatike);

b shërbejnë për ruajtjen e spermës, vezës, embrionit;

në kushte shumë të ftohta/ nitrogjen i lëngshëm në temperaturë -196oC

për kryqëzime në të ardhmen të llojeve të rrezikuara; ruajtja e embrioneve për nënat surrogate;

c i kryqëzohen në vende të ndryshme prandaj nuk kanë rrezik të preken nga sëmundjet;

të sigurta prej gjuetisë/ tregtisë së paligjshme; katastrofave natyrore; rritje e numrit të kafshëve;

ii të afërmit nuk kryqëzohen mes njëri tjetrit; p.sh nuk kryqëzohen mes tyre kushërinjtë/ babai me vajzën; spermatozoidet merren dhe ruhen; transportohen në kopshte të tjera zoologjikë për femrat; inseminim artificial; fertilizim in vitro; kopsht zoologjik/ organizatat ndërkombëtare, shënojnë kryqëzimet e realizuara; R surrogate.

iii raporti i kafshëve që mbijetojnë (për një kohë të llogaritur); numri i femrave që lënë pasardhës; ritmi i mbijetesës së fëmijëve; shpejtësia e rritjes së popullatës; shëndeti i kafshëve; ndikimi i ndërfutjes në ekosistem; AVP