www.iphonepub.comEngenişTürkçeiPhoneePubiçeriği.

AlbertCamus,1913yılındaCezayir'dedoğdu,babasıişçiydi,annesininokumayazmasıyoktu.

Cezayir'de1934yılındaevlendi.İkiyılsonraboşandı.Komünistpartiüyesioldu,ama1937'deatıldı.İlkromanıMutluÖlüm,ancakölümündensonrayayımlandı.İlkgençlikyılarındayakalandığıtüberkülozhiçpeşinibırakmadı.YayımlananilkromanıTersiveYüzü'dür(1937).

Arkadanpeşpeşeötekiromanlarıgeldi.1940yılındaParis'egeldi.Gençlikyılarındabaşladığı

gazeteciliğihepsürdürdü.1957yılındaNobelEdebiyatÖdülünüaldı.1960yılındabirotomobilkazasındayaşamınıyitirdi.

Birhapsedilmişliğibaşkabirhapsedilmişliklegöstermek,gerçektevarolanherhangibirşeylegöstermekkadarmantığauygundur.

DanieldeFoeBugünceninkonusunuoluşturanilginçolaylar194.'teOran'dameydanageldi.

Geneldüşünceyegörebirazsıradışıolduğundanbuolaylarıngeçebileceğiyerburasıdeğildi,ilkbakıştaOrangerçektendesıradanbirkent,Cezayir'inFransızilindenbaşkabirşeydeğildi.

Kentinkendiside,itirafetmekgerekir,çirkindir.Dingingörünümlübukentibaşkaoncaticaretkentindenfarklıkılanşeyinneolduğunuayırtetmekiçinbirazzamangerekir.Örneğin,nebirkanatçırpışınnedebiryaprakhışırtısınınduyulmadığı,güverciniolmayan,ağaçsızvebahçesizbirkent,tamanlamıylayansızbiryernasıldüşünülür?Mevsimlerindeğişimiancakgöğebakılarakanlaşılır.İlkbaharyalnızcahavanınniteliğinindeğişmesindenyadasokaksatıcılarınınbanliyölerdengetirdikleriçiçeksepetleriylekendiniduyurur;çarşıpazardasatılanbirilkbahardırbu.Yazın,güneşfazlakuruevlerikavururveduvarlarıgribirküleörter;ozamanartıkkapalı

kepenkleringölgesindenbaşkayerdeyaşanmaz.Sonbaharda,tersineçamurtufanıolur.Güzelgünleryalnızcakışınolur.

Birkentitanımanınenbildikyolarındanbirideinsanlarınoradanasılçalıştığına,oradabirbirlerinisevdiğinevenasılöldüğünebakmaktır.Bizimküçükkentimizde,iklimdenbelkide,bunlarıntümü

biraradayapılır,aynıtutkuluvebelirsizhavayla.Yaniburadainsanıncanısıkılırvealışkanlıklaredinmeyeözengösterir.Buradayaşayanlarçokçalışırlar,ancakhepzenginolmakamacıyladeğil.Özelikleticareteilgiduyarlarveonlarındeyişiyle,önceişyapmaklailgilenirler.Doğalolarakbasitkeyiflerdendezevkalırlar;kadınlardan,sinemadanvedenizbanyolarındanhoşlanırlar.

Ancak,çokmantıklıolarak;buzevklericumartesiakşamlarıvepazargünlerinesaklarlar,çünkü

haftanıntümötekigünlerindeçokparakazanmayaçalışırlar.Akşam,bürolarındançıktıklarındabelibirsaattekarelerdebuluşurlar,aynıbulvardagezintiyaparlaryadakendibalkonlarınaçıkarlar.Dahagençolanlarınzevklerişiddetlivekısadır,oysadahayaşlılarınkötühuylarıişkoliktoplantıları,eşdostdavetlerivekâğıtoynanançevrelerlesınırlıdır.

Kuşkusuzbununyalnızbizimkenteözgübirşeyolmadığıvesonuçtatümçağdaşlarımızböyleolduğusöylenecektir.Kuşkusuz,bugün,insanlarınsabahtanakşamaçalıştıkları,sonradayaşamak

içingerikalanzamanlarınıkâğıtoynayarak,kafelerdeveçeneçalarakharcamayı

yeğlediklerikadardoğalhiçbirşeyyoktur.Ancakbazıkentlerveülkelervardır,oradainsanlararadasıradabaşkaşeydenkuşkuduyarlar.Geneldebuonlarınyaşamınıdeğiştirmez.Yalnızkuşkuortayaçıkmıştırvebudaherzamanbirkazançtır.Tersine,Orankuşkularıolmayanbirkenttir,yanitümüylemodernbirkent.Bunabağlıolarak,bizimburadainsanlarınbirbirininasılsevdiklerinibelirtmeyegerekyoktur.Erkeklervekadınlaraşkedimidenenşeydeçabucakbirbirleriniyutarlaryadaikikişilikuzunbiralışkanlıkgeliştirirler.Buuçlararasındaçoğunluklabirortanoktayoktur.Budaözgünbirşeydeğil.HeryerdeolduğugibiOran'dadazamansızlıktanvedüşünmemekteninsanlarbilmedenbirbirinisevmekzorundadır.

Kentimizdedahaözgünolanburadaölmeningüçlüğüdür.Aslındagüçlükdoğrusözcükdeğil,rahatsızlıkdemekdahadoğruolacak.Hastaolmakhoşbirşeydeğildir,ancaksizehastalıktadestekolankentlerveülkelervardırveburalardabirbakımainsankendinibırakabilir.Birhastanınşefkategereksinimivardır,birşeyeyaslanmaktanhoşlanır,çokdoğaldırbu.AncakOran'daikliminaşırılıkları,buradayürütülenişlerinönemi,dekorunbelirsizliği,şafağınçabuksökmesivezevklerinniteliği,herşeysağlıklıolmayıgerektirir.Birhastakendiniyapayalnızbuluverir.

10

Nüfusuntümününtelefondayadakafelerdepoliçelerden,konşimentolardanveindirimlerdensözettiğiaynıdakikalardasıcaktançıtırdayanyüzlerceduvarınardındakapanakıstırılmışölmeküzereolanbirinidüşünelim.Modernbileolsaölümdekirahatsızlıkböyle,kurakbiryerdemeydanageldiğindeanlaşılacaktır.

Bubirkaçbilgibelkikentimizleilgiliyeterlibirfikirverir.Hemsonrahiçbirşeyiabartmamakgerekir.

Altıçizilmesigereken,kentinveyaşamınsıradangörünümüdür.İnsanalışkanlıklarınıedindiktensonragünlerinikolaygeçirir.Kentimiztamdaalışkanlıklariçinuygunbiryerolduğunagöreburadabundaniyisicansağlığıdenebilir.Bu•açıdanbakınca,kuşkusuzyaşamınçoktutkuvericiolmadığıgörülür.Enazındanbizdekarmaşanedirbilinmez.Vebizimiçten,sempatikvehareketlinüfusumuzburayayoludüşmüşkişilerdeherzamanbeliölçüdesaygıuyandırmıştır.Renkten,bitkidenveruhtanyoksunkentimizsonundadinlendiricibiryergibidurmayabaşladı,sonundaburadauyunuyor.Ancakkentin,mükemmelçizilmişbirkoyunönünde,çıplakbiryaylanınortasında,ışıklıtepelerleçevrilieşsizbirmanzarayailiştirilmişolduğunudaeklemekyerindeolacaktır.Yalnızcabukoyasırtınıçevirmişolmasıvebundandolayı,insanınheparayıpbulmakzorundakaldığıdenizigörmeninolanaksızolmasıüzücüolabilir.

Oyılınilkbaharındameydanagelenveburadagüncesiniaktarmayakararverdiğimizciddiolaylardizisininilkgöstergeleriolan—bunusonradananladık—olaylarıhiçbirbiçimdekentlilerindüşünemeyeceğini,bunoktadaherkeskolaycakabuledecektir.Buolaylarkimilerineiyicedoğalgelecektir,kimilerinede,tersine,inanılmasıgüç.Ancak,herşeybiryana,birvakanüvisbuçelişkilerigözönünealamaz.Onungöreviyalnızca,"Şunlarmeydanageldi,"demektir,eğerbunlarıngerçektendemeydanageldiğinivetümbirhalkınyaşamınıilgilendirdiğinibiliyorsaveböylecesöylediklerinindoğruluğunuiçtenlikleonaylayacakbinlercetanıkvarsa.

11Kaldıki,kaderincilvesiylebelisayıdatanıklıklarıderlemeolanağıbulmasaydıveanlattığını

ilerisürdüğüşeylereisteristemezkarışmasaydı,zamanlatanıyacağınızanlatıcıbutürbirgirişimiçindebirdeğerlendirmedebulunmasıfatınıpekkazanamazdı.İşteonabirtarihçiyapıtıortayakoymahakkıtanıyandabudur.Tabiki,amatördeolsa,birtarihçininherzamanbelgelerivardır.

Buöykününanlatıcısınındakendibelgelerivar:Önceliklekenditanıklığı,sonrabaşkalarınıntanıklığı;bununnedeniderolügereği,bugüncedekitümkişilerinanlattığınıderlemekzorundaolmasıydı,sonolarakda,sonundaelinegeçenmetinler.Uygunolduğukanısınavardığındabunlardandilediğinceyararlanmakistemektedir.Birşeydahaistemektedir...Ancaksıranınanlatıyagelmesiiçinbelkideartıkbuyorumlarıvedilselönlemleribırakmanınzamanıdır.İlkgünlerinanlatılmasıbirazözenistiyor.

12

16NisansabahıDoktorBernardRieuxmuayenesindençıktıvesahanlığınortasındaölübirfareylekarşılaştı.Oandafazlaönemsemedenhayvanıayağıylaittivemerdivenleriindi.Ancaksokağageldiğinde,bufareninolmasıgerekenyerdeolmadığıaklınageldivekapıcıyahabervermeküzeregeridöndü.YaşlıMösyöMichel'intepkisikarşısındabugördüğününalışılmadıkolduğunudahaiyihissetti.Buölüfareninvarlığıonayalnızcatuhafgelmişti,oysakapıcıiçinbirrezaletti.Zatenbusonuncununtavrıkesindi:Apartmandafareyoktu.Doktorboşuboşunaonuilkkatınsahanlığındamuhtemelenölübirfarebulunduğunainandırmayaçalıştı;MösyöMichel'inkanısıbirazolsundeğişmiyordu.Apartmandafareyoktu,ozamanbiribunudışarıdangetirmiş

olmalıydı.Sözünkısası,birşakasözkonusuydu.

Aynıakşam,BernardRieuxkoridoruniyicedibindeyalpalayanveıslaktüylü,büyükbirfaregördüğünde,apartmanıngirişinde,dairesineçıkmadanönce,ayaktadurmuşanahtarlarını

arıyordu.Hayvandengesiniarıyormuşgibidurdu,küçükbirçığlıklakendiçevresindedöndüvearalanmışdudaklarındankanfışkırtaraksonundadevrildi.Doktorbirsüreonuizledivedairesineçıktı.

Düşündüğüfaredeğildi.Bufışkırankan,onukafasınıkurcalayankonuyadöndürüyordu.Biryıldırhastaolankarısıertesigündağdabirdinlenmeyerinegidecekti.Onatembihettiğiüzere,karısını

odalarındayatıyorbuldu.Böylecekarısıyolyorgunluğunahazırlanıyordu.Gülümsüyordu.

—Kendimiçokiyihissediyorum,dedi.

13Başuculambasınınışığındadoktoryüzünüonaçevirmişbakıyordu.Rieuxiçinotuzyaşındakibuyüz,hastalığınizlerinekarşınhepgençlikyüzüydü,belkidegerikalanherşeyialtedenşugülümsemeyüzünden.

—Uyuyabilirsenuyu,dediRieux.Hastabakıcısaatonbirdegelecekvesiziöğletreninegötüreceğim.

Hafifçenemlenmişbiralnıöptü.Gülümseyişkapıyakadaronaeşliketti.

Ertesigün,17Nisansaatsekizdekapıcıgeçerkendoktorudurdurduvekoridorunortasınaüçölü

farekoyarakbusoğukşakayıyapanlarasuçuyükledi.Onlarıbüyükkapanlarlayakalamış

olmalılardı,çünkühayvanlarkaniçindeydi.Kapıcıfareleriayaklarındantutarak,suçlularınbuacı

alaykarşısındakendilerinielevermeleribeklentisiylebirsürekapınınönündebeklemişti.Amahiçbirşeyolmamıştı.

—Ahşuinsanlar!diyorduMösyöMichel,sonundaelimegeçireceğimonları.

KafasıkarışanRieux,ziyaretlerinemüşterileriarasındaenyoksularınoturduğudışsemtlerdenbaşlamayakararverdi.Oralardaçöptoplamaişiçokdahageçsaatlerdeyapılıyorduvebusemtindarvetozluyolarıboyuncailerleyenarabakaldırımkenarlarınabırakılmışçöpkutularınadeğipgeçiyordu.Böyleilerlediğibiryoldasebzeartıklarıvekirlipaçavralarınüzerineatılmışbirdüzinekadarfaresaydı.

İlkhastasınıyataktabuldu,hemyatakodasıhemdeyemekodasıolarakkulanılanodasokağabakıyordu.Sertveyıpranmışyüzlü,yaşlıbirIspanyoldu.Önünde,örtününüzerindebezelyedoluikitencereduruyordu.Doktoruniçerigirdiğisıradayatağındayarıdoğrulmuşyaşlıastımlı

öksürüğünüyenidenyakalamakiçinkendinigeriyeatıyordu.Karısıbirleğengetirdi.

—Eedoktorortayaçıkıyorlar,gördünüzmü?dediiğnesırasında.

—Evet,dedikadın,komşuüçtanebulmuş.14

Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.

—Ortayaçıkıyorlar,bütünçöptenekelerindegörüyoruz,açlıktanbu!

ÇokgeçmedenRieuxburadaoturanherkesinfarelerikonuştuğunusaptamaktagüçlükçekmedi.

Ziyaretleribitinceevinedöndü.

—Yukarıda,sizebirtelgrafvar,dediMösyöMichel.Doktoronayenifarelergörüpgörmediğinisordu.

—Yohayır,dedikapıcı,kapıyıgözetliyorum,anlarsınız.Odomuzlardagözealamıyorlar.

TelgrafRieux'yeannesininertesigüngeleceğinibildiriyordu.Hastanınyokluğundaoğlununeviyleilgilenmeyegeliyordu.Doktorevinegirdiğindehastabakıcıgelmişti.Rieux,tayyörgiymiş,yüzünü

boyaylarenklendirmiş,ayaktadurankarısınıgördü.Onagülümsedi:

—İyi,dedi,çokiyi.

Busüresonragardaonlarıyataklıvagonayerleştiriyordu.Karısıkompartımanabakıyordu.

—Bizimiçinfazlapahalıdeğilmi?

—Gereklibu,dediRieux.

—Nedirşufarehikâyesi?

—Bilmiyorum.Tuhaf,amageçecek.

Sonrakarısınaçabukçabukondanözürdilediğini,onunladahayakındanilgilenmesigerektiğiniveonuçokihmalettiğinisöyledi.Karısısusmasınıistediğinibeliedercesinebaşınısalıyordu.

AmaRieuxekledi:

—Geridöndüğündeherşeydahaiyiolacak.Yenidenbaşlayacağız.

—Evet,dedigözleriparlayarak,yenidenbaşlayacağız.

Birsüresonrakocasınasırtımdönüyorvecamdanbakıyordu.Perondainsanlaraceleylekoşturuyorvebirbirlerineçarpıyorlardı.Lokomotifintıslayansesionlarakadargeliyordu.Karısını

adıylaçağırdı,kadınbaşınıçevirdiğindeyüzününgözyaşlarıylaıslanmışolduğunugördü.

—Hayır,dediyumuşaklıkla.

15Gözyaşlarınınardındanbirazburuk,gülümsemesibelirdi.Derinbirsolukaldı:

—Haydigit,herşeyiyiolacak.

Karısınasıkısıkısarıldıveşimdiperonunüzerinde,camınöteyanındaartıkyalnızca,onungülümsemesinigörüyordu.

—Ricaediyorum,kendineiyibak,dedikarısına.Amaoduyamıyordu.

Çıkışınyakınında,perondaRieux,oğlunuelindentutmuş,sorguyargıcıMösyöOthon'uburunburunageldi.Doktoronayolculuğaçıkıpçıkmadığınısordu.Birazeskilerinsosyeteadamı

dedikleriinsanları,birazdaölütaşıyıcılarınıandıran,uzunvesiyahbiradamolanMösyöOthonsevimlibirsesleancakkısacayanıtladı:

—BenimailemesaygılarınısunmayagidenMadamOthon'ubekliyorum.

Lokomotifindüdüğüöttü.

—Fareler...dediyargıç.

Rieuxtreninyönünedoğrubirhamleyaptı,amayenidençıkıştarafınadöndü.

—Evet,dedi,önemlideğil.

Buanlailgilitekaklındakalan,kolarınınaltındaölüfarelerledolubirkasataşıyanbirgörevliningeçtiğiydi.

Aynıgünöğledensonra,Rieuxmuayeneyebaşlarken,gazeteciolduğuvesabahgeldiğisöylenengençbiradamıkabuletti.AdıRaymondRambert'di.Kısaboylu,kalınomuzlu,kararlıyüzlü,açıkvezeki

gözleriolanRambert'insırtındasporgiysilervardıvekeyfiyerindegibiydi.Doğrudankonuyagirdi.Paris'tekibüyükbirgazeteadınaAraplarınyaşamkoşularınıaraştırıyorduveonlarınsağlıkdurumlarıylailgilibilgileristiyordu.Rieuxbudurumuniyiolmadığınısöyledi.Ancakfazlailerigitmedenönce,gazetecinindoğruyusöyleyipsöyleyemeyeceğinibilmek,öğrenmekistiyordu.

—Tabi,dediberiki.

16

—Şunudemekistiyorum:Tambireleştirigetirebilirmisiniz?

—Tamdeğil,bunuaçıkçabelirtmeliyiz.Ancaksanıyorumböylebireleştiridayanaktanyoksunolurdu.

Rieuxyumuşakbirtonlagerçektendeböylebireleştirinindayanaktanyoksunolacağını,ancakRambert'intanıklığınıneksiksizolupolamayacağınıyalnızcabilmekistediğinisöyledi.

Bentamolmayantanıklıkdışındabirşeykabuletmem.Böylecesizintanıklığınızıdakendibilgilerimledesteklemeyeceğim.

—BuSaintJust'ündili,dedigazetecigülümseyerek.Rieuxsestonunuyükseltmedenokonudahiçbirşey

bilmediğini,bununyaşadığıdünyadanbıkmış,ancakyinedebenzerleriyleaynızevkleresahipolanvekendiadınahaksızlıkveödünlerireddetmeyekararlıbirinsanındiliolduğunusöyledi.

Rambert,boynuomuzlarınagömülmüş,doktorabakıyordu.

—Sizianladığımısanıyorum,dedisonundaayağakalkarak.

Doktoronunlakapıyadoğruyürüdü:

—Olaylarıbuşekildeelealdığınızdanötürüsizeteşekkürederim.

Rambertsabırsızlanıyorgibiydi:

—Evet,anlıyorumdedi,sizirahatsızettiğimiçinözürdilerim.

Doktoronunelinisıktıveşusıralarkenttebulunanölüfarelerinmiktarıylailgiliilginçbirröportajyapılabileceğinisöyledi.

—Evet,beniilgilendirirbu,dedicoşkuylaRambert.Saatonyedideyeniziyaretleriçinevdençıkarkendoktormerdivenlerdehantalyapılı,kalınkaşlarlabelirginleşmişgenişveçökmüşyüzlü,henüzgençbiradamlakarşılaştı.Apartmanınınenüstkatındaoturanİspanyoldansçılardabirkaç

kezonarastlamıştı.JeanTarrouayaklarınındibinde,birbasamağınüzerindecançekişmekteolanbirfarenin

Veba

17/2sonçırpınışlarınıizleyerekbüyükbirdikkatlesigaraiçiyordu.Doktoragrigözlerinindebirazdesteklediğisakinbirbakışyöneltti,onamerhabadedivefarelerinortayaçıkışınınilginçbirşeyolduğunusöyledi.

Evet,dediRieux,ancakrahatsızetmeyebaşladı.

Biranlamdaöyledoktoryalnızcabiranlamda.Hiçbunungibibirşeygörmedik,iştehepsibu.

Ancakbunuilginçbuluyorum,evet,olumluanlamdailginç.

Tarroueleriylesaçlarınıgeriyeattıveartıkhareketsizolanfareyeyenidenbaktı,sonraRieux'yegülümsedi:

—Amadoktor,sonuçtabuasılkapıcınınişi.

Zatendoktorda,kapıcıyı,oherzamankikanlıcanlıyüzündebirbıkkınlıkifadesiyle,girişinyanındaduvarasırtınıdayamış,kapınınönündebuldu.

KendisineyenibuluntuyubildirenRieux'ye:

Evet,biliyorum,dediyaşlıMichel,şimdiikişerüçerelegeçiyorlar.Amaötekievlerdedeaynışeyoluyor.

Bitkinvedüşünceliduruyordu.Durmadanboynunuovuşturuyordu.Rieuxonaiyiolupolmadığını

sordu.Tabikikapıcıonaiyiolmadığınısöyleyemiyordu.Yalnız,rahatsızlıkduyuyordu.Onagöre,bumoralişiydi.Bufareleronabirdarbeindirmiştiveortadankaybolduklarındaherşeyçokdahaiyiolacaktı.

Ancakertesisabah,18Nisan'da,annesinigardangetirendoktorMösyöMichel'idahaçökmüşbirsuratlabuldu:Mahzendentavanarasınaonkadarfaremerdivenlerdeyatıyordu.Komşuevlerinçöptenekeleridebunlarladoluydu.Doktorunannesihaberişaşkınlıkduymadanöğrendi.

—Olurböyleşeyler.

Gümüşrengisaçlı,karagözlüveyumuşakbakışlıbirkadındı.

—SenigörmektenmutluyumBernard,diyordu.Farelerbunakarşıhiçbirşeyyapamaz.

Rieuxonaylıyordu;onunyanındaherşeyherzamankolaygözüküyordu.

18

ÖteyandanRieux,müdürünütanıdığı,belediyeninfareylemücadelebiriminetelefonetti.Açıkhavadaölmeyegelençoksayıdakişufarelerdensözedildiğimduymuşmuydu?MüdürMercierbundansözedildiğiniduymuştu,hattarıhtımlarınçokuzağındaolmayankendiservisindebileelitanekadarfarebulunmuştu.Yinedebununciddibirşeyolupolmadığınıdüşünüyordu.Rieuxbunubelirleyemezdi,ancakfareylemücadelebirimininmüdahaleetmesiningerektiğinidüşünüyordu.

Evet,dediMercier,biremirle.Eğerbunungerçektengerekliolduğunainanıyorsanbiremirçıkarmayaçalışabilirim.

—Herzamaniçingereklidir,dediRieux.

Temizlikçikadınona,kocasınınçalıştığıfabrikadayüzlerceölüfaretoplanmışolduğunubildiriyordu.

Kentlilerişteaşağıyukarıbudönemdekaygılanmayabaşladılar.Gerçekten18'indenitibarenfabrikaveantrepolaryüzlercefarecesediyledoluptaştı.Bazıdurumlardafarelerinuzunuzuncançekişmesinesonvermekgerekti.Ancak,dışsemtlerdenkentinmerkezinekadar,DoktorRieux'nüngeçebildiğiheryerde,kentlilerintoplandığıheryerde,fareleryaçöpkutularındayığılmışbirhaldeyadaakansulardasırasırabekliyorlardı.Gazetelerinakşambaskısıhemenogündenbaşlayarakolayaelkoydu;belediyeninhareketegeçmeyidüşünüpdüşünmediğinivebuiğrençistiladankentlilerikorumakiçinhangiacilönlemleritasarladığınısordu.Belediyehiçbirşeydüşünmemiş,kesinliklehiçbirşeyidetasarlamamıştı,ancakkuruldadurumugörüşmeküzeretoplantılarabaşladı.Hersabah,şafaktaölüfarelerintoplanmasıiçinfarelerlemücadelebirimineemirverildi.Toplamaişibittiğindebiriminikiarabasıonlarıyakmaküzereçöpyakmamerkezinegötürecekti.

Ancaksonrakigünlerdedurumciddileşti.Toplanankemirgenlerinsayısıkatlanarakartıyorvehersabahtoplananfarelergiderekçoğalıyordu.Dördüncügündenbaşlayarakfarelerölmekiçintopluhaldeortayaçıkmayabaşla

19dılar.Çatıkatlarından,bodrumlardan,mahzenlerden,lağımlardanuzunsıralarhalindesendeleyenöbekler,günışığındatitreşmek,kendiçevrelerindedönüpinsanlarınyakınındaölmeküzereortayaçıkıyorlardı.Gecedargeçitlerdeyadaarasokaklardaküçükcançekişmeçığlıkları

rahatlıkladuyuluyordu.Sabahkenarmahalelerdedereboyuncauzanmışolarakbulunuyorlardı;sivriburunlarındaküçükbirkançiçeği,bazılarışişmişvekokuşmuş,bazılarıdakatılaşmışvebıyıklarıhâlâsert.Kentiniçindede,sahanlıklardayadaavlulardaküçükyığınlarhalindeonlarlakarşılaşılıyordu.Bazendeidarebinalarınınsalonlarında,okulavlularında,kafelerinteraslarındatekbaşlarınaölmeyegeldiklerioluyordu.Şaşkınadönmüşyurttaşlarımızonlarıkentinenyoğunbölgelerindebuluyorlardı.Placed'Armes,anacaddeler,FrontdeMer'ingeziyoluzamanzamankirleniyordu.Şafaktaölühayvanlardanarındırılankent,güniçindeyavaşyavaşgiderekartansayıdaonlarlayenidenkarşılaşıyordu.Kaldırımlardaakşamgezintisiyapanbirçokkişinin,ayağınınaltındayenicanvermişbircesedinyumuşakkütlesinihissettiğideoluyordu.Üzerindeevlerimizindikildiğitoprağınkendisişimdiyekadarderinlerindeiçiniçinkaynayançıbanvekanlı

irinlerinartıkyüzeyeçıkmasınagözyumuyorduadeta.Tıpkısağlığıyerindebirinsanınbeyninekanhücumetmesigibi,ozamanakadaröylesinedinginyaşamışvebirkaçgündealakbulakolanküçükkentimizingeçirdiğioşaşkınlığıdüşününyalnızca.

İşleröyleilerigittiki,RansdocAjansıRenseignementgayriresmihaberleriverdiğiradyoyayınındayalnızca25Nisangünüaltıbinikiyüzotuzbirfarenintoplandığınıveyakıldığını

bildirdi.Kentingündelikgörüntüsüneilişkinkesinbirfikirverenbusayıkargaşayıartırdı.

0zamanakadaryalnızcatiksintiverenbirolaydanyakımlmıştı.Şimdiyse,henüzneboyutlarının

belirlenebildiği,nedekaynağınınanlaşılabildiğibuolgununtehditedicibiryanıolduğununfarkınavarılıyordu.Yalnızyaşlıİspan

1Renseignement:Bilgi;document:belge.(Fr.)(Çev.)

20

yoleleriniovuşturmayısürdürüyorveyaşlılaraözgübirneşeyle,"Çıkıyorlar,çıkıyorlar!"diyeyineliyordu.Öteyandan28Nisan'daRansdocyaklaşıksekizbinfarenintoplandığınıbildiriyorduvekentteendişedoruğaulaşıyordu.Köktenönlemleristeniyor,yetkililersuçlanıyorvedenizkıyısındaeviolanlaroralaraçekilmektensözediyordu.Ancak,ertesisabahajansolayınansızındurduğunuvefareylemücadelebirimininyalnızcaönemsizmiktardaölüfaretopladığınıbildirdi.

Oysaaynıgün,öğlesaatinde,DoktorRieuxapartmanınınönündearabasınıparkederkenyolunkenarında,başıöneeğilmiş,kolarıylabacaklarıayrık,birkuklagibigüçlükleyürüyenkapıcıyıfarketti.Yaşlıadambirrahibinkolunatutunuyordu;doktorrahibitanıdı.Birkaçkezgittiğivekentimizdedinkonusunailgiduymayanlarınbilebüyükbirsaygıgösterdiği,çokokumuşvemilitanbircizvitolanRahipPaneloux'yclubu.Onlarıbekledi.YaşlıMichel'ingözleriparlıyorduvesoluğuıslıkıslıkçıkıyordu.Kendiniiyihissetmemişvehavaalmayaçıkmıştı.Ancakboynunda,koltukaltlarındavekasıklarındakişiddetliağrılaronunevegeridönmesiniveRahipPaneloux'nunyardımınıistemesinizorunlukılmıştı.

—Şişlikleryüzünden,dedi.Birazuğraşmakzorundakaldım.

Doktor,birkoluapartmankapısınındışında,Michel'inonauzattığıboynunalttarafındaparmağını

gezdirdi;birsertlikoluşmuştu.

Yatınveateşiniziölçün,sizibuakşamüstügörmeyegeleceğim.

KapıcıgittiktensonraRieux,RahipPaneloux'yaşufarehikayesiyleilgilinedüşündüğünüsordu:

—Evet,dedirahip,bubirsalgınolmalıdediveyuvarlakgözlüklerininardındangözleriylegülümsedi.

Yemektensonra,telefonsesiduyulduğunda,Rieuxsağlıkevinekarısınıngeldiğinihaberverentelgrafıokuyordu.Onuarayan,belediyedememur,eskimüşterilerin21denbirisiydi.UzunsüreaortdaralmasındansıkıntıçekmiştiveyoksulolduğundanRieuxonuparaalmadantedavietmişti.

—Evet,diyordu,benianımsarsınız.Amabaşkabirisiiçinarıyorum.Çabukgelin,komşumabirşeyleroldu.

Sesisoluksoluğaydı.Rieux'nünaklınakapıcıgeldivehemenonugörmeyekararverdi.Birkaç

dakikasonra,dışmahalelerdenFaidherbesokağındaalçakbirevinkapısındangiriyordu.IslakvepiskokulumerdiveninortasındakendisinikarşılamayainenmemurJosephGrand'lakarşılaştı.

Sarıbıyıklı,uzunvekamburlaşmış,daromuzlu,kolarıbacaklarızayıf,kırkeliyaşlarındabiradamdı.

—Durumudahaiyi,dediRieux'yedoğrugelirken,ancakölüyorsandım.

Burnunusiliyordu.İkincivesonkatta,solkapınınüzerindeRieuxkırmızıtebeşirle'Girin,kendimiastım'yazısınıokudu.

İçerigirdiler.Devrilmişbirsandalyeyle,birköşeyeitilmişmasanınüzerindebiripasılıydı.Amaboşluktasalanıyordu.

—Onuzamanındaiptenindirdim,dediGrand,enbasitdilekonuşsadahepsözcükleriarıyorgibiydi.Tamosıradaevdençıkıyordumvebirgürültüduydum.Yazıyıgörünce,nasıldesem,biroyunsandım.Amatuhaf,hattadiyebilirimki,belibelirsizbiriniltiduydum.

Kafasınıkaşıyordu:

—Bence,acıverenbirişlemolmalıbu.Tabikiiçerigirdim.

Birkapıyıitmişlerdiveaydınlıkancakyoksulbiçimdedöşenmişbirodanıneşiğindeduruyorlardı.

Ufaktefek,tombulcabiradambakırkaryoladayatıyordu.Derinderinsolukalıyorvekanlanmış

gözleriyleonlarabakıyordu.Doktordurdu.Solukalıpverişlerinarasındaküçükfareçığlıkları

duyuyorgibiydi.Ancakkıyıdaköşedehiçbirşeykımıldamıyordu.Rieuxyatağadoğrugitti.Adamçokyüksektendüşmemişti,çokfazlasertbiçimdededüşmemişti,22

omurgalarıdayanmıştı.Tabikibirazsoluğukesilmişti.Röntgengerekiyordu.Doktorbirkâfuryağı

iğnesiyaptıvebirkaçgüniçindeherşeyindüzeleceğinisöyledi.

Teşekkürederimdoktor,dediadamboğukbirsesle.

Rieux,Grand'akomiserliğehaberveripvermediğinisordu,memurunyüzüşaşkınbirifadeyebüründü.

Hayır,dedi,hayır.Düşündümkiençabuk...

—Tabi,diyesözünükestiRieux,oişibenyaparım.Ancakosıradahastayataktakımıldandıveiyiolduğunu,bunagerekkalmadığınısöyleyerekdoğruldu.

—Sakinolun,dediRieux.Bubirişdeğil,inanınbana,benimdurumubildirmemgerek.

HayAlah!dediöteki.

Vekendinigeriyeataraksessizsessizağlamayabaşladı.Birsüredir,bıyıklarınısıvazlayanGrandonayaklaştı.

HaydiMösyöCottard,dedi.Anlamayaçalışın.Doktorunsorumluolduğunusöyleyebiliriz.

Örneğin,yabirdahaiçinizdenbunayapmakgeçerse...

AncakCottardgözyaşlarıarasındabunubirdahayapmayacağını,bununyalnızcabirçılgınlıkânı

olduğunuvekendisiniyalnızcasakinbırakmalarınıistediğinisöyledi.Rieuxbirreçeteyazıyordu.

—Anlaşıldı,dedi.Bunubırakalım,ikiyadaüçgünsonragenegeleceğim.Amabirbudalalıkyapmayın.

SahanlıktaGrand'ayetkilileredurumubildirmekzorundaolduğunu,ancakkomiserliktenikigündenöncebirsoruşturmayapmamalarınıisteyeceğinisöyledi.

—Bugeceonunyanındakalmakgerek.Ailesivarmı?Tanımıyorum.Amabenkalabilirim.

Başınısalıyordu.

—Bakınaslındaonudatanıdığımısöyleyemem.Ancaktabikiyardımlaşmakgerek.

ApartmanınkoridorlarındaRieuxbilinçsizceköşelerebakıyordu,Grand'amahalesindefarelerintamolarakortadankalkıpkalkmadığınısordu.Memurbukonudahiç

23birşeybilmiyordu.Aslındaonabuhikâyedensözetmişlerdi,ancakmahalededikodusunupekönemsemiyordu.

—Benimbaşkakaygılarımvar,dedi.

Rieuxonunelinisıkmıştıbile.Karısınamektupyazmadanöncekapıcıyıgörmekiçinaceleediyordu.

Akşamgazetesisatansokaksatıcılarıfareistilasınındurduğunubildiriyorlardı.AncakRieux,hastasını,belinekadaryatağındansarkmış,birehkarnında,ötekieliboynununçevresinde,birçöpkovasınaöğüreöğürepembemsibirsafrakusarkenbuldu.Kapıcıuzunçabalardansonrasoluğukesilmişbirdurumdayenidenyattı.Ateşiotuzdokuzdu;boyundakiyumrularveeleriyleayaklarışişmişti,böğründeikibüyüksiyahlekegenişliyordu.Şimdiiçindekibiracıdansözediyordu.

—Yanıyor,diyordu,şuradakidomuzyakıyorbeni.Kurumrengindekiağzısözcükleridoğrudürüstsöyle

yememesinenedenoluyordu,başağrısındanyaşaran,dışarıfırlamışgözlerinidoktoraçeviriyordu.KarısısessizduranRieux'yeendişeylebakıyordu.

—Doktor,diyordu,nedirbu?

—Herşeyolabilir.Ancakelimizdehenüzkesinbirşeyyok.Buakşamakadarperhizveishalilacı.Bolbolsuiçsin.

Kapıcıdasusuzluktankavruluyordu.EvinedöndüğündeRieuxkentinenönemlidoktorlarındanbiriolanmeslektaşıRichard'atelefonediyordu.

—Hayır,diyorduRichard,olağanüstühiçbirşeygörmedim.

—Bölgeseliltihaplıateşyokmu?

—Aevet,çokiltihaplanmışyumruluikivaka.

—Anormalindışındabiriltihaplanmamı?

—Eh,dediRichard,normali,bilirsiniz...

Durumneolursaolsun,akşamkapıcısayıklıyorduveateşikırkavurduğundafarelerdenyakınıyordu.Rieuxolgunlaşmışbirçıbanıyarmayıdenedi.Terebentininyakmasınınetkisiylekapıcıbağırdı:'Ah!Domuzlar!'

24

Yumrulardahadaşişmişti,dokununcasertvepütürlüolduklarıhissediliyordu.Kapıcınınkarısı

şaşkınadönmüştü.

Başındanöbettutun,dedidoktorvegerekirsebeniçağırın.

Ertesigün,30Nisan'da,ılıkbirmeltem,maviverutubetligökyüzündeesiyordu.Enuzakbanliyölerdençiçekkokusugetiriyordu.Sokaklardakisabahgürültüleriherzamankineoranladahacanlı,dahaneşeligibiydi.Haftaboyuncaiçindeyaşadığıosessizkaygıdankurtulanküçükkentimizdeogünbiryenidendoğuşgünüydü.KarısındangelenbirmektuplaiçirahatlayanRieuxdehafiflikduygusuylakapıcınındairesineindi.Vegerçektendesabahateşotuzsekizedüşmüştü.

Zayıfdüşmüşhastayatağındagülümsüyordu.

—Durumdahaiyi,değilmidoktor?dedikarısı.

—Bekleyelimdaha.

Ancaköğlen,ateşbirdenkırkdereceyeçıkmıştı,hastadurmadansayıklıyorduvekusmalaryenidenbaşlamıştı.Boyundakiyumrulardokununcaacıyorduvekapıcıbaşınıbedenindenolabildiğinceuzaktutmayaçalışmakistiyorgibiydi.Karısıyatağınayakucunaoturmuş,eleribattaniyeninüzerinde,hafifçehastanınayaklarınıtutuyordu.Rieux'yebakıyordu.

—Dinleyin,dediRieux,onutecritetmekveözelbirtedavidenemekgerek.Hastaneyiarayayım,onuambulanslagötüreceğiz.

İkisaatsonraambulanstadoktorvekadın,hastanınüzerineeğiliyorlardı.Yaralarınyolaçtığı

mantarlarlakaplıağzındansözcükkırıntılarıdökülüyordu:'Fareler!'diyordu.Balmumunuandırandudakları,kurşungibiağırlaşmışgözkapakları,kesikkesikvekısasolukları,yeşilsuratıileyumrularlacanıyanankapıcı,küçükyatağıkendiüzerinekapamakistiyormuşyadayerindibindengelenbirşeydurmadanonuçağırıyormuşgibiküçükyatağayerleşmiş,25görünmezbirağırlığınaltındaboğuluyordu.Kanaağl

Hiçmiumutyokdoktor?

Öldü,dediRieux.

lı

26

Kapıcınınölümü,şaşırtıcıişaretlerledolubudöneminsonuveilkzamanlardakişaşkınlığınyavaş

yavaşpaniğedönüştüğü,göreceliolarakdahagüçbirbaşkadöneminbaşlangıcınıgösteriyordudenilebilir.Bundanböyleyurttaşlarımızbirşeyinfarkınavarıyorlardı,küçükkentimizin,fareleringüneşteölmesivekapıcılarıntuhafhastalıklardanyaşamlarınıyitirmesiiçinbelirlenmişbiryerolabileceğiniasladüşünmemişlerdi.Buaçıdan,sonuçtabiryanılgıiçindeydilervedüşünceleriyenidengözdengeçirilmeliydi.Olaybununlasınırlıkalsabilealışkanlıklarüstüngelecektikuşkusuz.Amakentlilerarasından,yoksulyadakapıcıolmayanbazıkişilerde,MösyöMichel'inöncülükettiğioyolagirmekzorundakaldı.İşteoandanitibarenkorkuvekorkuyaeşlikedenbirdüşünmedirbaşladı.

Öteyandanbuyeniolaylarınayrıntısınagirmedenönce,anlatıcıazönceanlatılandönemleilgilibirbaşkatanığındüşüncelerinedeyervermeninyararlıolduğunainanıyor.BuanlatınınbaşındakarşılaşmışolduğumuzJeanTarroubirkaçhaftaönceOran'ayerleşmiştiveozamandanberimerkezdebüyükbiroteldeoturuyordu.Görünüştekendigeliriyleyaşayabilecekdenlirahatkoşulariçindeolduğuanlaşılıyordu.Ancak,kentlilerinyavaşyavaşonaalışmasınakarşın,kimseneonunneredengeldiğini,nedeniçinburadaolduğunubiliyordu.Onunlahalkaaçıkheryerdekarşılaşılıyordu.İlkbahardahabaşlarkensıksıkkumsalardagörülmüştü;çoğunluklayüzüyorveaçıkçabirkeyifaldığıbelioluyordu.İyiyürekli,basit,herzamangüleryüzlüolanbuadam,kendinikölegibikaptırmadantümnormalzevklerledostgibiydi.Aslındaondagördüğümüztekalışkanlıkkentimizdeoldukçaçoksayıda

27kiİspanyoldansçılarıveçalgıcılarınıdüzenliolarakziyaretetmesiydi.

Öteyandanonunnotdefterleridebugüçdönemleilgilibirbelgeoluşturuyordu.Ancakanlamsızlıktanyanaolmasıistenmişgibiözelbirbelgeydibu.İlkbakışta,Tarrou'nunnesneleriveinsanlarıdaraçıdanincelemeyeçalıştığısamlabilirdi.Bugenelkarışıklıkiçindetarihiolmayanşeylerintarihçisiolmayaçalışıyorduözetle.Kuşkusuzbuyanlılığıbiziüzebilirvenotlarındakiduygusuzlukeleştirilebilir.Ancakyinedebunotdefterleribudöneminbirbelgesiolarak,kendiaçılarındanbirönemiolanikincilniteliklibiryığınayrıntısunabilir;buayrıntılarıntuhaflığıdaonları

yazanilginçkişilikleilgiliçokçabukbiryargıyavarmayıengeleyebilir.

JeanTarrou'nunilknotlarıonunOran'ageldiğitarihteyazılmış.Dahabaşından,kendibaşınaböylesineçirkinbirkenttebulunmanıngetirdiğituhafbirmemnuniyetiyansıtıyor.Belediyebinasını

süsleyenikibronzaslanınayrıntılıbetimlemesi,ağaçyokluğu,sevimsizevlervekentinsaçmasapanplanıüzerineolumludüşüncelernotlardayeralıyor.Tarroubunlaratramvaylardaveyolardaduyduğusöyleşilerideyorumyapmadanekliyor;ancakbirazileride,Campsadındabirininhakkındakisöyleşiyleilgilibiryorumvardı.Tarrouikitramvaybiletçisininkonuşmasınatanıkolmuştu:

—Camps'ıtanıdındeğilmi?

—Campsmı?Uzunboylu,siyahbıyıklımı?

—Hah,işteo!Demiryolarındamakasçıydı.

—Evet,tabi.

—Eee,öldümü?

—Yaanesandın?

—Şufarehikâyesindensonra.HayAlah?Nesivardı?

—Bilmiyorum,ateşivardı.Sonrazayıftı.Kolununaltındailtihaplaroldu.Dayanamadı.

—Halbukiherkesgibiydioda.

28

—Hayır,göğsüzayıftıveOrpheon'daçalıyordu.Birboruyusürekliüflemek,yıpratıradamı.

—Ama,diyesözübitirdiikinciadam,insanhastaykenborularıüflememeli.

BubilgilerinardındanTarrou,Camps'ınkendiyararınaaçıkçakarşıgelerekniçinOrpheon'agirdiğiniveonupazargünüyapılangeçittörenleriiçinyaşamınıtehlikeyeatmayayöneltenderinnedenlerinnelerolduğunukendikendinesoruyordu.

SonraTarroupenceresininkarşısınagelenbalkondasıksıkgeçenbirsahnedenolumluyöndeetkilenmişgibiydi.Gerçekteodasıduvarlarıngölgesindekedilerinuyuduğuküçükbirsokağaenlemesinebakıyordu.Ancakhergün,öğleyemeğindensonra,tümkentinsıcaktauyukladığı

saatlerdesokağınötekitarafındayaşlıbiradamcağızbirbalkondabeliriyordu.Beyazvetaranmış

saçları,askerkesimligiysilerininiçindedimdikveciddi,aynızamandahemmesafelihemdetatlı

birseslekedileribir'pisipisi'yleçağırıyordu.Kedilerrahatlarınıbozmadan,uykudansoluklaşmış

gözleriniyukarıçeviriyorlardı.Adamsokağınvehayvanlarıntepesindeküçükkâğıtparçaları

yırtıyordu,dikkatleribubeyazkelebekyağmurunaçekilenkedilersonkâğıtparçalarınadoğrutereddütiçindeayaklarınıuzatarakyolunortasınadoğruilerliyorlardı.Ozamanyaşlıadamcağızkuvvetlivebelirginbiçimdekedilerinüzerinetükürüyordu.Tükürüklerdenbiriamacınaulaşırsagülüyordu.

SonolarakTarrou,görünümü,canlılığı,hattazevkleriticaretingereklilikleridoğrultusundagelişmiş

bukentinticaretkokanhavasındankesinolarakhoşlanmışgibiydi.Buözelik(notdefterindekulanılanterimbu)Tarrou'nunonayınıalıyorduvehattaövgüdolugözlemlerindenbirisişuünlemlesonbuluyordu:'Sonunda!'Otarihteyolcunotlarınınöznelbirnitelikkazandığıtekbölümişteburasıydı.Şuvarki,bunlarınanlamınıveciddiliğinideğerlendirmekgüç.Örneğinotel

muhasebecisininbirölüfarebul

29masınınhesaplardabiryanlışyapmasınayolaçtığınıanlattıktansonraTarrouherzamankindendahazorokunurbiryazıylaşunueklemişti:'Soru:Zamanınıyitirmemekiçinneyapmalı?Yanıt:Onualabildiğineduyumsamak.Yöntem:Birdişçininbeklemeodasındarahatsızbirkoltuktagüngeçirmek,pazaröğledensonrasınıbalkondayaşamak,anlamadığımızbirdildekonferanslardinlemek,ayaktayolculuketmekiçinenuygunolmayanveenuzundemiryolugüzergâhını

seçmek,tiyatrogişesiönündekuyruğagirmekvebiletalmamak,vb.'Ancakdilyadadüşünceboyutundakibusapmalarınhemenardındannotdefterleri,sepetiandıranbiçimleri,belirsizrenkleri,alışılmışpislikleriylekenttramvaylarınınayrıntılıbirbetimlemesineelatıyorvebugözlemlerihiçbirşeyaçıklamayanbir'dikkatedeğer'tümcesiylebitiriyordu.

İşteTarrou'nunfarehikayesiyleilgiliverdiğibilgiler:"Bugünkarşıdakiyaşlıadamcağızafaladı.Hiç

kediyok.Gerçektendesokaklardabüyükmiktarlardabulunanölüfareleryüzündenortadanyokoldular.Bence,kedilerinölüfareleriyemesisözkonusudeğil.Benimkilerinbundannefretettiğinianımsıyorum.Yinedemahzenlereüşüşmelerineveyaşlıadamcağızınafalamasınaengeldeğil.

Bugündahaazözenletaranmış,dahaazgüçlü.Endişesihissediliyor.Birsüresonraiçerigirdi.

Ancakbirkezboşluğatükürmüştü.

"Kenttebugünbirtramvayıdurdurdular,çünküorayanasılgeldiğibilinmeyenbirfareölüsü

bulunmuştu.İkiüçkadınindi.Fareyiattılar.Tramvayyenidenyolakoyuldu.

"Otelde,güvenilirbiradamolangecebekçisitümbufarelerlebirfelaketbeklediğinibanasöyledi.

'Farelergemiyiterkettiğinde.'Bunungemileriçindoğruolduğunuancakkentlerleilgiliolarakhiçbirzamandoğrulanmadığınısöyledim.Yinedebunainanmış.Onagörenasılbirfelaketinbeklenebileceğinisordum.Felaketinöngörülmesiolanaksızolduğundanbunubilmiyordu.Amabuişibirdep

30

remyaparsaşaşırmayacaktı.Böylebirşeyinolabileceğinikabulettim,odabanabununbeniendişelendiripendişelendirmediğinisordu.

"Beniilgilendirentekşey,dedim,içhuzurubulmak.

"Beniçokiyianladı.

"Otelinlokantasındaçokilginçbirailevar.Babauzunboylu,zayıfbiradam;dikyakalı;siyahlargiyenbiri.Kafasınınortasıkel,sağdavesoldagriikisaçtutamıvar.Küçük,yuvarlak,sertbakışlı

gözler,incebirburun,yataybirağızonaiyiyetiştirilmişbirgecekuşuhavasıveriyor.Lokantanınkapısınaherzamanilkogeliyor,siyahbirfındıkfaresigibiufaktefekkarısınıngeçmesiiçinkenaraçekiliyor,sonrahemenardındagösteriköpeklerigibigiydirilmişküçükbirerkekveküçükbirkız

çocuğuylaiçerigiriyor.Karısınaveçocuklarına,birincisineterbiyeli,kötüsözler,mirasçılaradakesinliğiolansözleryağdırıyor:

—Nicolmuhteşembiçimdeiticigörünüyorsunuz!"Veküçükkızağlamayahazır.Gerekendebu.

"Busabahküçükoğlanfarehikâyesiyüzündençokheyecanlıydı.Sofradabirşeysöylemekistedi:

—SofradafarelerdensözedilmezPhilippe.Busözcüğübundanböylekulanmanızı

yasaklıyorum.

—Babanızhaklı,dedisiyahfındıkfaresi.

"İkikanişburunlarınıciğerezmelerinedaldırdılarvegecekuşusözüfazlauzatmayanbirbaş

hareketiyleteşekküretti.

"Bugüzelörneğekarşınkentteşufarehikâyesindençoksözediliyor.Gazetelerdeişekarıştı.

Geneldefarklılıklargösterenyerelgazetelerbileşimdibirlikiçindebelediyeyekarşıbirkampanyayagiriştiler.Belediyebaşkanlıküyeleribukemirgenlerinçürümüşcesetlerininortayaçıkaracağıtehlikeyifarkındamı?Otelmüdürübaşkabirşeydensözedemezoldu.Ancakbununbirnedeni,zordurumdakalması.Saygınbirotelinasansöründebirfareölüsübulmakonaakılalmazgeliyor.Onuavutmakiçinona:'Amaherkesbuişiniçinde,'dedim.

31—İştebizdeşimdiherkesgibiolduk,diyebeniyanıtladı.

—İnsanlarıendişelendirmeyebaşlayanşuyüksekateşleilgiliilkvakalardanbanasözedeno.

Odahizmetlilerindenbirisibunayakalanmış.

Amakesinolarakbulaşıcıdeğil,diyeaceleylebelirtti.

—Bununbenimiçinönemiolmadığınısöyledim.

—Anlıyorum.Beyefendidebenimgibi,Beyefendiyazgıcı.

—Hiçbunabenzerbirşeyilerisürmemiştim,hemzatenyazgıcıdeğilim.Bunuonasöyledim...

BuandanbaşlayarakTarrou'nundefterlerihalkarasındaendişeuyandıran,şuneolduğubilinmeyenateştenbirazdahaayrıntılıbiçimdesözetmeyebaşladı.Farelerinortadankaybolmasıylayaşlıadamcağızınkedilerineyenidenkavuştuğunuvesabırlanişanalmayı

sürdürdüğünüyazarkenTarroubuateşleilgili,çoğuölümlesonlanmışonkadarvakaanılabileceğinibelirtiyordu.

BelgeolmasıaçısındansonolarakTarrou'nunçizdiğiRieuxbetimlemesiyenidenyazılabilir.

Anlatıcınıngördüğükadarıylagerçeğeoldukçabağlıkalınmış:

"Otuzbeşindegösteriyor.Ortaboylu.Güçlüomuzlar.Aşağıyukarıdikdörtgenyüz.Karanlıkvedikbakışlıgözler,ancakçenekemikleriçıkık.Burunyapılıvedüzgün.Kısacıkkesilmişsiyahsaçlar.

Neredeyseherzamansıkılıduranetlidudaklarlaağızyaygibi.Yanmışteni,siyahtüyleri,hepkoyurenkliancakonayakışangiysileriyleSicilyalıbirköylühavasıvar.

"Hızlıyürüyor.Kaldırımlardanduruşunudeğiştirmedeniniyor,amakarşıkaldırımaçıkarkenherüç

seferdenikisindehafifçezıplıyor.Arabasınındireksiyonundadalgınveyönbelirtensinyalerinihepaçıkunutuyor,dönüşünütamamladıktansonrabile.Başınahiçbirzamanbirşeytakmıyor.Bilgisahibibirhavasıvar."

32

Tarrou'dakisayılardoğruydu.DoktorRieuxdebukonudabirşeylerbiliyordu.Kapıcınınbedenitecritedildiktensonra,şukasıkateşleriyleilgiliolaraksorularsormaküzereRichard'atelefonetmişti.

—Bundanhiçbirşeyanlamadım,demiştiRıchard.İkiölü,birikırksekizsaatte,ötekiüçgünde.

Sonuncusunubirsabahtümnekahetbelirtilerinigöstermişkenbırakmıştım.

—Başkavakaolursabanahaberverin,dediRıeux.

Birkaçdoktorudahaaradı.Böyleceyürüttüğüsoruşturmabirkaçgüniçindeyirmikadarbenzervakaolduğusonucunuverdi.Hemenhemenhepsiölümlesonuçlanmıştı.BununüzerineOranDoktorlarOdasıBaşkanıRichard'danyenihastalarıntecritedilmesiniricaetti.

—Bukonudabirşeyyapamam,dediRichard.Valiliğinönlemlerigerekleri.Zatenkimsizebulaşmatehlikesivardediki?

—Hiçbirşey,ancakbelirtilerendişeverici.

YinedeRichard'böylebirsıfatıolmadığı'nıdüşünüyordu.Tümyapabileceğivaliliğe,valiyebundansözetmekti.

Ancakonlarkonuşadursun,havabulanıyordu.Kapıcınınölümününertesindegöğübüyükbirpuskapladı.Seliandırankısayağmurlarkentinüzerineindi;bubeklenmediksubaskınlarınıfırtınalı

birsıcakizliyordu.Denizbilederinmavirenginiyitirmiş,puslugöğünaltında,gözüacıtangümüş

yadademirrengiparıltılarabürünüyordu.Builkbaharınrutubetlisıcağıyazmevsimininbunaltıcı

sıcağınıözletiyordu.Birdüzlüküzerindesalyangozbiçimindekurulmuş,çokazbölümüdenizeaçılankentteiçkarartıcı

Veba

33/3biruyuşuklukegemendi.Kentinsıvalı,uzunduvarlarıboyunca,tozluvitrinlisokaklararasında,kirlisarırenktekitramvaylardainsankendinibirazgöğünkölesigibihissediyordu.

YalnızcaRieux'nünşuyaşlıhastasıbudöneminkeyfinevarmakiçinastımınıaltediyordu.

—Havaısınıyor,diyordu,bronşlaraiyigelirbu.Gerçektendehavaısınıyordu,birateştenneeksikne

fazla.Tümkentinateşivardı,enazındanRieux,Cottard'ınintihargirişimiyleilgilisoruşturmayakatılmaküzereFadherbeSokağınagittiğisabahbuizlenimekapılıyordu.Ancakbuizlenimonamantıksızgeliyordu.Kendisinitedirginedenuğraşlaravesinirliliğebağlıyordubunu,aceleolarakdüşüncelerinibirdüzenesokmakgerektiğinikabuletti.

Geldiğindekomiserhenüzoradadeğildi.Grandsahanlıktabekliyordu,önceonunevinegirmeyekararverdiler,kapıyıaçıkbıraktılar.Belediyememuruiyicebaştansavmadöşenmişikiodalıbirdairedeoturuyordu.Buradayalnızcaikiüçsözlüğünsüslediğiahşapbirrafveüzerindeyarı

yarıyasilinmiş,ancakhâlâokunabilen'çiçeklibahçeyoları'sözcükleribulunanbirkaratahtagözeçarpıyordu.Grand'agöreCottardgeceyiiyigeçirmişti.Ancaksabahbaşağalarıylavehiçbirtepkigösteremezbirhaldeuyanmıştı.Grandyorgunvesinirligörünüyordu;biraşağıbiryukarıdolaşıpduruyor,elyazısıylayazılmışsayfalarladolubirdosyayıbiraçıyor,birkapıyordu.

BuaradadoktoraCottard'ıiyitanımadığını,ancakbirazmalımülküolduğunusandığınısöyledi.

Cottardtuhafbiradamdı.Uzunsüreilişkileri,merdivendekarşılaştıklarındabirkaçmerhabayı

geçmemişti.

—Onunlayalnızcaikikezsohbetettim.Birkaçgünönceevegetirdiğimbirkututebeşiridöktüm.

Mavivekırmızıtebeşirlervardı.OsıradaCottardsahanlığaçıktıveonlarıtoplamamayardımetti.

Budeğişikrenklerdekitebeşirlerinneişeyaradığınısordu.

34

GranddaonayenidenbirazLatinceçalıştığınıanlatmıştı.Lisedenbuyanabilgileriazalmıştı.

—Evet,dedidoktora,Fransızcasözcüklerinanlamınıdahaiyibilmekiçinbununyararlıolduğunubanasöylediler.

İştekaratahtasınaLatincesözcükleryazıyordu.Sözcüğünadveeylemçekimlerinegöredeğişenbölümünümavitebeşirle,sözcüklerinhiçdeğişmeyenbölümlerimkırmızı

tebeşirleyazıyordu.

—Cottard'iniyiceanladığınısanmıyorum,amailgilenmişgibiydivebendenbirkırmızıtebeşiristedi.Birazşaşırmıştım,amasonuçta...Bunutasarısıiçinkulanacağınıtahminedemezdimelbette.

Rıeuxikincisohbetinkonusunusordu.Ancakyanındasekreteriylekomisergeliyordu,öncelikleGrand'ınaçıklamalarınıdinlemekistiyordu.DoktorGrand'ınCottard'dansözederkenonuhep

'umutsuzadam'diyeandığınıfarketti.Hattabirara'öldürücükarar'deyiminikulandı.İntiharınnedeniüzerindekonuştularveCottardsözcükseçimindekılıkırkyarıyordu.Sonolarak'özelacılar'sözcükleriüzerindedurdular.KomiserCottard'ındavranışlarındaonun'kararlılık'dediğiyleilgiliherhangibirşeyhissedipetmediğinisordu.

—Dünbendenkibritistemekiçinkapımıçaldı,dediGrand.Onabirkutukibritimiverdim.

Komşulararasındaolur...diyereközürdiledi.Sonrabanakutuyugerivereceğimvaatetti.Ondakalmasınısöyledim.

Komiser,memura,Cottard'dabirtuhaflıkolupolmadığınısordu.

—Banatuhafgelen,konuşmayısürdürmekistiyormuşgibibirhaliolmasıydı.Ancakbençalışıyordum.

GrandRieux'yedöndüvesıkkınbirhavaylaekledi:

—Kişiselbirçalışma.

Öteyandankomiser,hastayıgörmekistiyordu.AncakRieuxöncelikleCottard'ıbuziyaretehazırlamanınyerindeolacağınıdüşünüyordu.Odayagirdiğinde35yalnızcagriyebakanbirflanelgiymişolanCottardyatağındadoğrulmuşveendişelibiryüzifadesiylekapıyadoğrudönmüştü.

—Polis,değilmi?

Evet,dediRieux,hareketetmeyin.İkiüçformalitedensonrarahatakavuşacaksınız.

AncakCottardbununbirişeyaramayacağınıvepolistenhoşlanmadığımsöyledi.Rieuxbirazsabırsızlıkgözlemledi.

—Bendepolisebayılmıyorum.Buişibirkeredebitirmekiçinsorularınaçabukvedoğrubiçimdeyanıtvermeksözkonusu.

Cottardsustuvedoktoryenidenkapıyadoğrudöndü.Ancakadamcağızyineonuçağırıyorduveyatağayaklaşıncadoktorunelerinituttu:

—Hastabirisine,kendiniasmışbiradamadokunamazlardeğilmidoktor?

Rieuxbiranonadikkatlebaktıvesonundaaslaböylebirşeyinsözkonusuolmadığınavekendisininhastasınıkorumakiçinoradaolduğunaonuinandırdı.AdamıngerginliğiazalırgibiolduveRieuxkomiseriiçerialdı.

Cottard'aGrand'ıntanıklıkbelgesiokunduveonaeylemininnedenleriniaçıklayıpaçıklayamayacağısoruldu.Komiserebakmadan,yalnızca,'Özelacılar;çokiyiydi,'diyeyanıtverdi.Komiserbunabirdahagirişmekisteyipistemediğinisorarakonusıkıştırdı.Cottardcanlanarak,hayır,diyeyanıtladıvetekistediğininrahatbırakılmakolduğunusöyledi.

Komisersinirlibirsestonuyla:

—Sizeşunubelirteyim,şuandabaşkalarınınrahatınıkaçıransizsiniz.

AncakRieux'nünbirişaretiylekonuburadakesildi.Komiserçıkarken:Tahminedersiniz,şuateştensözedileliberidahayapacakçokişimizvar,diyeiçgeçirdi.

36

.Doktorabununciddibirşeyolupolmadığınısordu,Rieuxbukonudahiçbirşeybilmediğinisöyledi.

—Zamanıgeldi,hepsibu,diyesözübağladıkomiser.Kuşkusuz,zamanıgelmişti.Günboyunca,zamangeçtikçeherşeyyüzegözebulaşıyorduveRieuxherziyarettekaygısınınarttığını

hissediyordu.Aynıgününakşamı,dışmahaledeyaşlıhastanınbirkomşusuelerinikasıklarınabastırmış,sayıklamalarlakusuyordu.Yumrularkapıcınınkilerdençokdahabüyüktü.Birtanesiirinlenmeyebaşlamıştıveazsonrabozulmuşbirmeyvegibiaçıldı.Rieuxevedönünceildekieczadeposunuaradı.Mesleğigereğialdığınotlarotarihteyalnızcaşunugösteriyor:'Olumsuzyanıt.'

Veosıralardabenzervakalariçinonuçağırıyorlardı.Çıbanlarıyarmakgerekiyordu,orasıkesindi.

Haçbiçimindeikibisturidarbesiyleyumrulardankanlakarışıkkoyubirsıvıakıyordu.Acıiçindekihastalarınkanlarıakıyordu.Ancaklekelerkarınvebacaklardadabeliriyordu,biryumrununirinlenmesiduruyor,sonrayenidenbaşlıyordu.Çoğunluklahastaberbatbirkokuiçindeölüyordu.

Fareolayındaiyiceçenesidüşükdavrananbasınartıkteksözetmezolmuştu.Çünküfarelersokakta,insanlarevlerindeölür.Vegazeteleryalnızcasokaklailgilenir.Ancakvalilikvebelediyekonuüzerindedüşünmeyebaşlamışlardı.Doktorlarınherbirininikiüçvakadışındabirbilgisiolmadığısürecekimsekılınıkıpırdatmayıdüşünmemişti.Ancaksonundabirisininaklınabirhesapyapmafikriningelmesiyetti.Hesabınsonucuiçleraçışıydı.Hemenhemenbirkaçgüniçindeölümlesonuçlananvakalarkatlandıvebutuhafhastalıklailgilenenleringözündegerçekbirsalgınınsözkonusuolduğukesinlikkazandı.Rieux'dençokyaşlıolanmeslektaşıCasteldeonugörmekiçinbuânıseçti.

—TabikisizbununneolduğunubiliyorsunuzRie

ux?dedi.

—Tahlilerinsonucunubekliyorum.

37—Ben,biliyorum.Vebenimtahlileihtiyacımyok.MesleğiminbirbölümünüÇin'deyaptımveyirmiyılönceParis'tebirkaçvakagördüm.Yalnızovakalarahemenbiradvermeyigözealamadılar.Kamuoyukutsaldır:Şaşkınlığayeryoktur,özelikleşaşkınlıkolmaz.Hemsonrabirmeslektaşındadediğigibi:"Olamazbu,herkesBatı'dabununortadanyokolduğunubiliyor."Evet,herkesbunubiliyordu,ölülerdışında.HaydiRıeux,sızdebenimgibibununneolduğunuiyibiliyorsunuz.

Rieuxdüşünüyordu.Bürosununpenceresindenkörfezinuzağındabirboğazgibikapanantaşlı

yalıyarabakıyordu.Mavirenginekarşıngökyüzününsaatlerakşamadoğruilerledikçeyumuşayansolgunbirparıltısıvardı.

—EvetCastel,dedi,neredeyseinanılmasıolanaksız.Amaaçıkçabuvebagibiduruyor.

Castelayağakalktıvekapıyayöneldi.

—Bizinasılyanıtlayacaklarınıbiliyorsunuz,dediyaşlıdoktor:Yılardırılımanülkelerdeizinerastlanmıyor.

—Nedemek,izinerastlanmıyor?diyeyanıtladıRieuxomuzsilkerek.

—Evet.Veşunuunutmayın:Paris'tebileoldu,yaklaşıkyirmiyılönce.

—İyi.Şimdibirzamanlarolduğundandahaciddiolmamasınıumutedelim.Amagerçekteninanılmaz!

38

'Veba'sözcüğüilkkezağzaalınıyordu.AnlatınınbunoktasındaBernardRieuxpenceresiningerisindenyalıyarabakadursun,anlatıcının,doktoruniçindebulunduğukararsızlıkveşaşkınlığı

açıklamasınaizinverilecektir;çünküfarklılıklarladaolsaonuntepkisiyurttaşlarımızınçoğununtepkisiyleaynıydı.Gerçektendefelaketlerortakbirşeydir,ancakbaşınızageldiğindeinanmaktagüçlükçekilir.Dünyadasavaşlarkadarvebalardameydanagelmiştir.Vebalarda,savaşlardainsanıhazırlıksızyakalar.Kentlilerkadar,DoktorRieuxdehazırlıksızdı;böyleceonunkararsızlıklarınıanlamalıyız.Onunendişevegüvenarasındasıkışıpkalmasınıdaböyleceanlamalıyız.Birsavaşpatladığındainsanlar:"Uzunsürmezbu,çokaptalca!"derler.Vekuşkusuzbirsavaşçokaptalcadır,ancakbuonunuzunsürmesiniengelemez.Budalalıkhepdirenir,insanhepkendisinidüşünmesebununfarkınavarabilirdi.Buaçıdanburadaoturanlardaherkesgibiydi,kendilerinidüşünüyorlardı;birbaşkadeyişlehümanisttiler;felaketlereinanmıyorlardı.Felaketinsanayakışmaz,onuniçinfelaketgerçekdışıdır,geçipgidecekkötübirrüyadır,denir.Ancakherzamandageçipgitmez,kötürüyalararasındainsanlargeçipgiderveönlemlerinialmadığındanbaştahümanistlergider.Yurttaşlarımızdabaşkalarındandahaazyadaçoksuçludeğildi;alçakgönülüolmayıunutuyorlardı,hepsibuvekendileriiçinhâlâherşeyinolanaklıolduğunainanıyorlardı;budurumdafelaketlerinolanaksızlığınıvarsayıyordu.İşleriniyapmayı

sürdürüyorlardı,yolculuklarayarlıyorlardıvedüşüncelerivardı.Geleceği,yolculuklarıvetartışmalarıortadankaldıranbirvebayınasıldüşünecekler39diki?Kendileriniözgürsanıyorlardı,oysafelaketleroldukçakimseaslaözgürolmayacak.

DoktorRieux,sağasoladağılmışbiravuçhastanın,habersizce,vebadanölmeyegelmesiniarkadaşıylakonuşurkendoğruladığındabiletehlikeonuniçinhâlâgerçekdışıydı.Nedenibasit,insandoktorolduğundaacıylailgilibirfikiredinirvehayalgücübirazdahafazladır.Doktorpenceresindendeğişikliğeuğramamışkentinebakarken,endişediyeadlandırılan,gelecekkarşısındaiçindehafifbirtiksinmeduygusunundoğduğunuhenüzhissetmeyebaşlıyordu.Buhastalıklailgilibildiklerinikafasındatoparlamayaçalışıyordu.Beleğindesayılaruçuşuyorduvetarihingördüğüotuzkadarbüyükvebanınyaklaşıkyüzmilyonkişininölümüylesonuçlandığını

aklındangeçiriyordu.Ancakyüzmilyonölünedir?Savaştainsanölüyüdiriyibilmez.Nasılölübiradamancakölühaldegörüldüğündeönemtaşırsa,tarihsahnesinesaçılmışyüzmilyoncesetde

hayalimizdesilikbirgörüntüdenbaşkabirşeydeğildir.Doktor,Prokopios'agöre,gündeonbinkurbanverenKonstantinopolisvebasınıdüşünüyordu.Onbinölübüyükbirsinemanınmüşterisayısınınbeşkatıeder.İşteyapılmasıgerekenbuydu.Beşsinemanınçıkışındainsanlarıtoplayıpkenttebirmeydanagötürmekveolaylarıdahanetgörebilmekiçinonlarıyığınlarhalindeöldürmek.Enazındanozamanbuadsızkalabalığatanıdıkyüzlertakılabilirdi.Ancak,gerçekleştirilemeyecekbirşeybudoğalolarak,hemsonraonbinyüzükimtanır?ZatenProkopiosgibi,insanlarsaymayıbilmiyorlardı,herkesbilirbunu.YetmişyılönceKanton'da,felaketinsanlarailişmeden,kırkbinfarevebadanölmüştü.Ancak1871'defarelerisaymanınbiryoluyoktu.Yaklaşık,toptanhesaplaryapılıyordu,belirginyanılmapaylanvardı.Yinede,eğerbirfareotuzsantimetreboyundaysa,uçucaeklenmişkırkbinfare...

Ancakdoktorsabırsızlanıyordu.Kendiniolaylarınakışınabırakıyorduvebunuyapmamakgerekirdi.Birkaç

40

vakadansalgınolmazveönlemalmakyeterlidir.Eldekibilgilerebakmakgerekiyordu:şaşkınlıkvebitkinlik,kızarmışgözler,pisbirağız,başağrıları,deriüstükabarcıkları,korkunçsusuzluk,sayıklama,bedendelekeler,endişevetümbunlarınsonunda...Tümbunlarınsonunda,Rieux'nünaklınabirtümcegeliyordu,belirtilerisıraladığıelkitabınınsonunugetirenşutümce:

'Nabıziyicedüşerveanlamsızbirhareketsonucundaölümgelir.'Evet,tümbunlarınsonunda,biripinuçundaydıkveinsanlarındörtteüçü,kesinsayıbuydu,onlarıçekenbuanlamsızhareketiyapmakiçinsabırsızlanıyordu.

Doktorhâlâpenceredenbakıyordu.Camındışındailkbaharınseringöğü,içinde,odadaçınlamasınısürdürensözcük:Veba.Sözcük,biliminonayüklediğiözeliklerikapsamıyorduyalnızca;olağanüstübirdizigörüntüyüdekapsıyordu;busaatteortakararbirhareketlilikiçinde,gürültüdençokuğultununduyulduğu,aynıandahemmutluhemtasalıolunabilirseeğer,özetlemutludiyenitelenebilecek,sarıvegrirenklibukentlehiçbağdaşmayangörüntüler.Veöylesinebarışladoluveöylesinekayıtsızbirdinginlikeskifelaketgörüntülerinipekdegüçlükçekmedenyoksayıyordu;vebayabulanmışvekuşlarınterkettiğiAtına,sessizceacıçekenlerledoluÇinkentleri,Marsilya'dasızıntıiçindekibedenleriçukurlaraüstüstegömenzindanhükümlüleri,Provence'davebanındelirüzgârınıdurdurmasıiçininşaedilenbüyükduvar,Yafaveoiğrenç

dilencileri,Konstantinopolishastanesininezilmiştoprağınayapışmışnemliveçürümüşyataklar,kancalarlayerlerindençekilenhastalar,KaraVebasırasındahekimlerinmaskelikarnavalı,canlılarınMilanomezarlığındabirleşmeleri,korkuiçindekiLondra'daölütaşıyanelarabalarıveheryerde,herzamaninsanınbitiptükenmezçığlığıyladolugecelervegündüzler.Hayır,tümbunlarbugününhuzurunubozacakdenligüçlüdeğildihenüz.Pencereninötekitarafındaseçilmeyenbirtramvayındüdüğüansızınçınlıyorvebirsaniyedezulümveacıyıdeğersizkılıyordu.Ev

41lerinsolukrenkli,damalıgörüntüsününucundakidenizdünyadaendişeverahatsızlıkvericinevarsaonunkanıtıydıyalnızca.VekörfezebakanDoktorRieux,Lucretius'unsözünüettiğivehastalığınşaşkınaçevirdiğiAtinalılarındenizekarşıyığdıklarışuodunlarıdüşünüyordu.Geceboyuncaburayaölüleritaşıyorlarmış,ancakyeryetmiyormuşvehayattakalanlarsevdiklerinincesetleriniburayakoyabilmekiçin,onlarıbırakmaktansakanlıkavgalaragirişerek,elerindekimeşalelerlebirbirlerinevuruyorlarmış.Dinginvekaranlıksularınkarşısındakızaranodunlar,

kıvılcımlarınçıtırçıtırçıtırdadığıgeceniniçindekiomeşalekavgalarıvetetiktedurangöğeyükselenzehirli,yoğundumanlardüşünülebilirdi.Korkuyakapılabilinırdi...

Ancakbubaşdöndürücügerçek,akılkarşısındadirenemiyordu.'Veba'sözcüğününağzaalındığı

doğruydu,tamoandafelaketinsarstığıveikiyadaüçkurbanverdiğidedoğruydu.Neyapalım,durabilirdibu.Yapılmasıgereken,kabuledilmesigerekenikabuletmekvesonolarak,gereksizgölgelerikovalamakveuygunönlemlerialmaktı.Sonra,vebaduracaktı,çünkükendininneolduğunuyabilmiyoryadayanlışbiliyordu.Eğerdurursa,budaenolasıdurumdu,herşeyyolunagirecekti.Tersidurumdaysa,sonradanonuyenmekiçinöncedenönlemalmaolanağı

bulunmuyorsa,onunneolduğuöğrenilecekti.

Doktorpencereyiaçtıvebirdenkentingürültüsükabardı.Komşuatölyedenelektriklibirtestereninkısaveyinelemeli,vınlayansesigeliyordu.Rieuxsilkindi.Gerçekorada,günlükçalışmadaydı.

Gerisiolaylarınakışınaveanlamsızhareketlerebağlıydı,bunatakılıpkalınamazdı.Esasolan,işiniiyiyapmaktı.

josephGrand'ıngeldiğihaberverildiğisıradaDoktorRieuxbudüşünceleriçindeydi.Belediyememuruolarakveoradaçokdeğişikişlerebakmasınakarşınonugeçiciolarakmedenihalistatistikbirimindegörevlendiriyorlardı.Böyleceölümlerinbirtoplamınıyapmakdurumundaydı.VekendiisteğiylesonuçlarınbirörneğimRıeux'yegetirmeyekararvermişti.

Doktor,Grand'ıkomşusuCottard'laiçerigirerkengördü.Memurelindebirkâğıtsalıyordu.

—Sayılaryükseliyordoktor,dedi:Kırksekizsaatte

onbirölü.

Rieux,Cottard'aselamverdivenasılolduğunusordu.Grand,Cottard'ındoktorateşekküretmeyevenedenolduğusıkıntılardanötürüözürdilemeyegeldiğinisöyledi.AncakRieuxistatistikraporunabakıyordu:

—Haydi,dediRieux,belkideartıkbuhastalığıadıylaanmayabirkararvermekgerek.Şimdiyekadarsalandıkdurduk.Amabenimlegelin,laboratuvaragitmeliyim.

—Evetevet,diyorduGranddoktorunpeşindenmerdivenleriinerken.Herşeyiadıylaanmakgerek.Amanedir

buad?

—Sizesöyleyemem,zatenbirişinizedeyaramaz.

—Görüyorsunuzya,diyegülümsedimemur.Öyle

kolaydeğil.

Placed'Armes'ayöneldiler.Cottardhiçkonuşmuyordu.Sokaklarkalabalıklaşmayabaşlıyordu.

Memleketimizinokaçamakgünbatımıgeceninkarşısındaçekilmeyebaşlamıştıbileveilkyıldızlarhenüzduruluğunuyitirmemişufuktabeliriyordu.Birkaçsaniyesonrasokaklarınte43

42peşindekilambalaryanarakgöğüsolgunlaştırdıvekonuşmalarıngürültüsübirtondahayükseldi.

Beniaffedin,dediGrand,Placed'Armes'ınköşesinde.Ancakbizimorayagidentramvayabinmeliyim.Akşamlarımkutsaldır.Bizimmemlekettedediklerigibi:'Bugününişiniyarınabırakma.'

Rieux,Montelimard'dadoğmuşolanGrand'ın,memleketineözgüdeyimlerianmaveardındanhiçbiryerderastlanmayan'düşselbirzaman'yada'masalsıbirışık'türündenbirtakımkalıplaşmış

sözlereklemehuyunuöncedenfarketmişti.

—Evet,dediCottard,budoğru.Akşamyemeğindensonraonuevindendışarıçıkaramazsınız.

Rieux,Grand'abelediyeadınamıçalıştığınısordu.Grandhayır,diyeyanıtladı,kendisiiçinçalışıyordu.

—Eh!dediRieuxbirşeylerdemişolmakiçin,bariilerlemevarmı?

—Oradayılardırçalıştığımagöre,isteristemezvar.Ancakyinedebirbakımaçokfazlailerlemeyokgibi.

—Amasonuçtanedirsorun?dedidoktordurarak.Grandyuvarlakşapkasınıbüyükkulaklarınınüzerine

indirerekağzındabirşeyleryuvarladı.Rieuxbirkişiliğingelişimiyleilgilibirşeylerinsözkonusuolduğunusezergibioldu.Ancakmemuronlardanayrılmış,küçükaceleciadımlarlaincirağaçlanaltında,BoulevarddelaMarne'danyukarıçıkmayabaşlamıştıbile.LaboratuvarınkapısındaCottard,birşeydanışmakiçindoktorugörmeyegelmekistediğinisöyledi.EleriylecebindekiistatistikraporuylaoynayanRieuxonumuayeneyeçağırdı,ancaksonrafikirdeğiştirerekertesigünonunmahalesinegeleceğiniveakşamüstüonugörmekiçinuğrayacağınısöyledi.

DoktorCottard'danayrılırkenGrand'ıdüşündüğünüfarketti.Onubirvebanınortasındadüşünüyordu.Ancak,kuşkusuzciddiboyutavarmayacakolanşimdikivebanındeğildetarihinşubüyükvebalarındanbirininortasında.'O,bugibidurumlardanetkilenmeyecekinsanlardan.'Ve44

l

banınzayıfyapılıinsanlarıetkilemediğiniveözeliklegüçlüyapılıları,yokettiğiniokuduğunuanımsıyordu.Bukonuyudüşünürkendoktor,memurungizemlibirhavasıolduğunudüşünüyordu.

Gerçektende,ilkbakıştaGrandküçükbirbelediyememuruydu;budahalvetavrınasinmişti.

Uzunboyluvezayıfbedeniyledahauzunkulanırımkandırmacasıylakendinehepçokbüyükseçtiğigiysilerininiçindeyüzüyordu.Altçenesindekidişlerininçoğuyerindeduruyorduysadaüstçenesindekileriyitirmişti.Özelikleüstdudağınıyukarıçekengülüşüböyleceonagölgelibirağızgörüntüsüveriyordu.Bugörüntüyebirdepapazokuluöğrencileriniandıranyürüyüşü,duvardibindenyürümevekapılardankayarcasınageçmesanatı,mahzenvedumankokusu,anlamsızlığın

tümyüzlerieklenince,kentinhamamtarifelerinigözdengeçirmeyadagençbirdüzeltmeneevçöplerininkaldırılmasıylailgilibirraporiçingerekenbilgilerihazırlamaişinekendinivermiş,çalışmamasasınınbaşındanbaşkabiryerdedüşünülemeyeceğianlaşılacaktır.Hiçbirşeydenhabersizbirisiningözündebileo,günlükaltmışikifrankageçicibelediyehizmetlerininufaktefekancakkaçınılmazgörevleriniyapmaküzeredünyayagelmişgibiydi.

İşebaşvurukâğıtlarınınüzerinde,'meslek'sözcüğününkarşısınabunuyazardı.Yirmiikiyılönce,parasızlıkyüzündenönünegeçemediğibirkarmaşanınardındanbuişikabuletmişti;dediğinegöreçabukyoldan'esasatamasının'yapılacağınainandırmışlardıonu.Yalnızca,birsüreiçin,kentimizinyönetimindebelirenhassassorunlarkarşısındayeteneğinikanıtlamasıydısözkonusuolan.Sonradan,rahatyaşamasınısağlayacakbirdüzeltmenkadrosunaatanmasıiştenbiledeğildi,bukonudagüvencevermişlerdi.KuşkusuzJosephGrand'ıhareketegeçirenhırsdeğildi,hüzünlübirgülümsemeylekendiyaşamınıngüvencesikendisiydi.Ancakdürüstolanaklarlaedinilmişmaddibiryaşamdüşüncesivebunabağlıolarakgözdeuğraşlarınahiççekinmedenkendinivermeolanağıdaonaaçıkçagözkırpıyor

45du.Onayapılanteklifikabuletmesionurlunedenlerden,hattadenebilirki,birülküyebağlılıktanilerigeliyordu.

Uzunyılardır,bugeçicidurumsürüyordu,yaşamsınırsızoranlardapahalılanmıştıvebirkaçgenelzamyapılmasınakarşın,Grand'ınmaaşıhâlâgülünçtü.Rieux'yebundanyakınmıştı,ancakkimseninbunudüşündüğüyoktusanki.İşteGrand'ınözgünlüğüyadaenazındanözgünlükgöstergelerindenbirideburadabulunmaktadır.Aslında,kendisinindeeminolmadığıhakları

değilsebile,enazındanonaverilmişgüvenceleriilerisürebilirdi.Ancak,öncelikleonuişealanbüroşefiuzunsüreönceölmüştü,hemzatenkendisideverilensözleritamolarakanımsamıyordu.Sonolarakveenönemlisi,JosephGrandnediyeceğinibilemiyordu.

Rieux'nündegördüğügibi,iştebuözeliğihemşerimızGrand'ıeniyibiçimdebetimliyordu.

Gerçektende,uzunuzuntasarladığıistekmektubunuyazmasınıyadakoşularıngetirdiğigirişimdebulunmasınıhepbuözeliğiengeliyordu.Onabakarsanızüzerindefazlaayakdiretmediği'hak'sözcüğünüyadahakettiğiniistemesiveböyleceilgilendiğiişlerinalçakgönülülüğüylepekbağdaşmayacakbirküstahlıkgibialgılanabilecek'verilensözler'

sözcüğünükulanmakonusundakendisiniözelikleengelenmişhissediyordu.Birbaşkayöndende,'iyiyüreklilik','ricaetmek','minnet'gibikendideğeriyleuzlaşmayacaksözleridekulanmayı

reddediyordu.İşteböylece,doğrusözcüğübulamamaktanötürü,hemşerimizçokileribiryaşakadarneolduğubelirsizgörevleriniyapmayısürdürdü.Kaldıki,hepşudoktorRieux'nündedediğigibi,durumneolursaolsun,maddiyaşamınıngüvencealtındaolduğunuyaşayarakgördü,çünküherşeydenöte,gereksinimlerinielindekikaynaklaragöreayarlamasıonuniçinyeterliydi.

Böylecekentinöndegelensanayicilerindenolanbelediyebaşkanınıngözdesözlerindenbirisinindoğruluğunuanladı;adambüyükbirinançla,(yürüttüğümantığıntümağırlığınıüstlenenbusözcüğünüzerindeduruyordu),sonundakimse

46

ninaçlıktanöldüğügörülmemiştir,diyekesınliyordu.Durumneolursaolsun,JosephGrand'ınsürdürdüğüyarımünzeviyaşantısıonubutürdentümkaygılardanarındırmıştıgerçekten.O

kendineuygunsözcükleriaramayısürdürüyordu.

Birbakımaonunyaşamınınörnekbiryaşamolduğusöylenebilir.Heryerdeolduğugibikentimizdedeazbulunan,hepolumluduygularınıncesaretinitaşıyanşuinsanlardandı.Kendihakkındaaçığavurduğuçokazşey,aslındaonuniyiyanlarınıvegünümüzdeaçığavurmayacesaretedemediğimizbağlılıklarıgösteriyordu.AilesindenkalanveikiyıldabirFransa'yaziyaretinegittiğitekakrabasıolankızkardeşiniveyeğenlerinisevdiğinisöylerkenyüzükızarmıyordu.Dahagençkenyitirdiğiannevebabasınınanısınınonahüzünverdiğinikabulediyordu.Akşamsaatbeşedoğrumahalesindetatlıtatlıçınlayanbirçanıherşeyinötesindesevdiğinisaklamıyordu.

Ancakböylesinebasitduygularıdilegetirmekiçinenufakbirsözcükonabinlerceacıyapatlıyordu.Sonundabugüçlükonunenbüyükderdiolmuştu:"Ahdoktor,"diyordu,"kendimidilegetirmeyinasıldaöğrenmekisterdim!"

Oakşamdoktor,memurungidişinebakarkenGrand'ınnedemekistediğinibirdenanlıyordu:Birkitapyadaonungibibirşeyyazıyordukuşkusuz.SonundageldiğilaboratuvaravaranakadarRieux'nünbudüşüncesikesinleşiyordu.Buizleniminbudalacaolduğunubiliyordu,ancakiçindeonurlualışkanlıklarlauğraşanalçakgönülümemurlarındabulunabildiğibirkenttevebanınnasılyerleşebileceğinianlayamıyordubirtürlü.Tamolarakbugibialışkanlıklarınvebanınortayerindeolmasınıaklıalmıyorduveböylecepratiktevebanınkentlilerarasındabirgeleceğiolmadığıkanısınavarıyordu.

47ErtesigünRieuxgereksizbulunanbirdiretmeylevilayetebirsağlıkkurulununçağrılmasını

sağlıyordu.

Halkınendişelendiğidoğru,diyedurumuonaylamıştıRichard.Üstelikdedikodulardaherşeyiabartır.Valibanadediki:"İstiyorsanızhemenyapalımbuışı,amasessizce."Zatenbununyanlış

alarmolduğunainanıyor.

BernardRieux,valiliğegitmeküzereCastel'iarabasınaaldı.

—İldeserumbulunmadığınıbiliyormusunuz,dedibusonuncusu.

—Biliyorum.Depoyatelefonettim.Müdürşaşkınlıktandonakaldı.BunuParis'tengetirtmekgerek.

—Uzunsürmeyeceğiniumarım.

Telgrafçektimbile,diyeyanıtladıRieux.Valisıcakdavranıyordu,ancaksinirliydi.

Başlayalımbaylar,diyordu.Durumuözetlemeli

mıyım.''

Richardbunungereksizolduğunudüşünüyordu.Hekimlerdurumubiliyorlardı.Sorunyalnızcahangi

önlemlerinalınmasınınuygunolacağıydı.

—Sorun,vebamıyoksabaşkabirşeymisözkonusu,onubilmek,dediansızınyaşlıCastel.

İkiüçhekimşaşkınlıklarınıbelirttiler.Ötekilertereddütediyorgibiydiler.Valiiseirkildivekapıyadöndü,sankikapınınbufecihaberinkoridorlardayayılmasınıengelediğinigörmekistercesine.

Richardşaşkınlığaboyuneğmemekgerektiğinidüşündüğünübelirtti:Kasıkbölgesindekomplikasyonlarçıkaranbirateşsözkonusuyduveyaşamdaolduğugibibilimdedevarsayımlarherzamantehlikeliolacağından,bundanbaşkabirşeysöylenemezdi.Sa48

kinsakinsararmışbıyığınıkemirenyaşlıCastelaçıkrenkgözleriniRieux'yedoğrukaldırdı.Sonraiyilikdolubakışınıtopluluğaçevirdivebununvebaolduğunuiyibildiğiniancakkuşkusuzbunuresmiolaraktanımanınacımasızönlemleralmayızorunlukılacağınıbelirtti.Temeldebununmeslektaşlarınıngeriçekilmesineyolaçtığınıbiliyorduvebundandolayıonlarınhuzuruiçinbununvebaolmadığınıkabuletmekistiyordu.Valiyerindekımıldandıvedurumneolursaolsunbununiyibirdüşüncebiçimiolmayacağını

bildirdi.

—Önemliolandüşüncebiçimininiyiolupolmaması

değil,düşündürmesidir,dediCastel.

Rieuxsözekarışmadığından,onafikrinisordular:

—Tifüsebenzeyenbirateşsözkonusu,amaşişliklervekusmalarıdaberaberindegetiriyor.Benoyumrularıyardım.Böylecetahlileriçinbirşeylereldeedebildim,bukonudalaboratuvarvebanınyassıbasilerinisaptadığınısanıyor.Tamolarakbirşeysöylemekgerekirse,mikrobunbazıözgüldeğişimleriningelenekseltanımauymadığınıda

söylemekgerekir.

Richardbununtereddütlereyolaçtığınaveenazından,birkaçgünöncebaşlanantahlildizisininistatistikselsonucunubeklemeningerekliolduğunadikkatçekti.

—Eğermikrop,dediRieuxkısabirsessizliktensonra,üçgüniçindebirdalağıbüyütebiliyor,bağırsakboğumlarınıbirportakalbüyüklüğünevelapakıvamınadönüştürebiliyorsahiçdetereddüteyolaçmaz.Enfeksiyonunyuvalandığıyerlersürekliartıyor.Hastalığınyayılmasınabakıncadurdurulmazsaikiaydolmadankentinyarısınıöldürebilir.Böylecebunuisterveba,isterateşdiyeadlandırın,pekönemiyok.Önemliolantekşey,bununkentinyarısınıöldürmesineengelolmanız.

Richardhiçbirşeyinkötüyanınıgörmemekgerektiğini,zatensalgınındakanıtlanmadığını

düşünüyordu,çünkükendihastalarınınyakınlarıhâlâsağlamdı.

Veba49/4Amabaşkalarıöldü,diyedikkatiçektiRieux.Tabisalgınkesindeğil,yoksasonsuzadoğrubirmatematikselartışveyıldırımhızını

andıranbirnüfusazalmasıolurdu.Sözkonusuolan,birşeyinkötüyanınıgörmekdeğil,önlemalmak.

BununlabirlikteRichard,eğerhastalıkkendiliğindendurmazsa,onudurdurmakiçinyasanınöngördüğükoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğini,bununiçindevebanınsözkonusuolduğunuresmentanımakgerektiğini,bukonudatambirkesinliğevarılmadığını,dolayısıylaüzerindedüşünülmesigerektiğinianımsatarakdurumuözetlemeyidüşünüyordu.

—Sorun,yasanınöngördüğüönlemlerinciddiolupolmamasıdeğil,diyeüstelediRieux,bunlarınkentinyarısınınölmesiniengelemekiçingerekliolupolmadığı.Gerisiyönetiminişiveiştebizimkurumlarımızdabusorunlarıhaletmekiçinbirvaliöngörmüş.

—Kuşkusuz,dedivali,amabenimiçin,sizinbirvebasalgınınıresmentanımanızgerekiyor.

—Eğerbunuresmentanımasakbile,dediRieux,yinedekentinyarısınıöldürmetehlikesivar.

Richardbirazsinirlibirtavırlaarayagirdi.

—Gerçekşuki,meslektaşımızvebayainanıyor.Onunsendromuanlatmasıbunukanıtlıyor.

Rieuxbirsendromuanlatmadığınısöyledi,gördüğünüanlatmıştı.Veonungördüğü,şişkinlikler,lekeler,kırksekizsaatteölümlesonuçlanansayıklamalıateşlerdi.AcabaMösyöRichardsalgınınciddikoruyucuönlemlerolmaksızınduracağınıilerisürmesorumluluğunuüstlenebilirmiydi?

RichardduraksadıveRieux'yebaktı:

—Samimiolarakbananedüşündüğünüzüsöyleyin,vebaolduğundaneminmisiniz?

—Sorunuortayayanlışkoyuyorsunuz.Bubirsözcüksorunudeğil,bubirzamansorunu.

50

Anlaşılan,vebasözkonusudeğilsebile,yinedevebasırasındabaşvurulankoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğidüşüncesindesiniz,dedivali.

Eğerbirdüşüncemolmasıgerekiyorsa,evet,böyle

düşünüyorum.

HekimlergörüşalışverişindebulunduveRichardsonundaşöylededi:

—Böylecebuhastalıkvebaymışgibidavranmasorumluluğunualmamızgerekiyor.

Buçözümsıcakbirilgiylekabulgördü:

—Sizdeböyledüşünüyorsunuz,değilmidostum?diyesorduRichard.

—Çözümbeniilgilendirmiyor,dediRıeux.Yalnızcaşöylediyelim,kentinyarısıölmetehlikesiylekarşıkarşıyagelmeyecekmişgibidavranmalıyız,çünküozamankentbutehlikedenuzakkalabilir.

GenelrahatsızlıksürerkenRieuxoradanayrıldı.Birsüresonra,kızartmaveidrarkokanmahalede,kasıklarıkaniçinde,avazıçıktığıkadarhaykıranbirkadınonadoğrudönüyordu.

51Toplantınınertesigünüateşbirazdahayayıldı.Gazetelerebilegeçti,ancakzararsızbirbiçimdeydi,çünkügazetelerbirkaçanıştırmadanilerigitmiyordu.Bununlabirlikte,Rieux,valiliğinkentinenücraköşelerinealelaceleyapıştırdığıküçükbeyazduyurulanokuyabiliyordu.Buduyurularabakarakyöneticilerindurumuaçıklıkladeğerlendirdiğinisöylemekgüçtü.Önlemlerçokciddideğildivekamuoyunutelaşlandırmamayaözengösterildiğibeliydi.Gerçektende,duyurunungirişbölümünde,henüzbulaşıcıolupolmadığıbilinemeyenbirkaçtehlikeliateş

vakasınınOrankentindeortayaçıktığıbelirtiliyordu.Buvakalargerçekanlamdaendişeyekapılmakiçinyeterliözeliklergöstermiyorduvehalkınsoğukkanlılığınıkoruyabileceğindenkuşkuduyulmuyordu.Bununlabirlikte,herkesinanlayabileceğibirsakınımlılıkdüşüncesiylevalilikbazı

koruyucuönlemleralıyordu.Gerektiğibiçimdeanlaşılanveuygulananbuönlemlerhertürsalgıntehdidinikesinlikleortadankaldıracaknitelikteydi.Böylece,valibukişiselçabasınahalkınındaenbağlıbiçimdekatılacağındanbiranbilekuşkuduymuyordu.

Dahasonraduyuruda,kanalizasyonlarazehirligazvererekfareylebilimselbirmücadeleişlemivesudağıtımşebekesindesıkıbirdenetimgibigenelönlemleranlatılıyordu.Kentteoturanlaraenüstdüzeydetemizliksalıkveriliyorvesonolarakbitlikişilerbelediyedispanserlerineçağrılıyordu.

Öteyandanailelerhekimintanıkoyduğuvakalarıbildirmekvehastalarınınözelhastaneodalarındatecritedilmesinikabuletmekzorundaydılar.Zatenbuodalarhastalarıenkısazamandaveenyüksekolasılıklatedavietmeküzeredonatılmıştı.Birkaçekmaddehastaodasının

52

mikroptanarındırılmasızorunluluğuveulaşımaracıkonusundauyulmasıgerekenleribelirtiyordu.

Bundanbaşka,eşedostasağlıkgözetimineuyulmasıkonusundagereğininyapılması

öneriliyordu.

DoktorRieuxbirdensırtınıduyuruyaçevirdivemuayenehanesininyolunututtu.Rieux'yü

bekleyenJosephGrandonugörüncekolarınıkaldırdı.

Evet,dediRieux,sayıyükseliyor.

Birgünöncekentteonkadarhastayaşamınıyitirmişti.DoktorGrand'aCottard'ıziyaretegideceğiiçinbelkionudaakşamagöreceğinisöyledi.

—Haklısınız,dediGrand.Onaiyiliketmişolursunuz,çünküonudeğişmişbuluyorum.

Nasıl?

—Kibarlaştı.

—Öncedendeğilmiydi?

Grandduraksadı.Cottard'ınterbiyesizolduğunusöyleyemezdi,doğrubirifadeolmazdıbu.İçekapalıvesessizbiradamdı;halitavrıbirazyabandomuzunuandırıyordu.Odası,alçakgönülübirlokantaveoldukçagizemligezmeler;Cottard'ıntümyaşamıbuydu.Resmiolarakşarapvelikörişindetemsilciliğivardı.Aradasıradamüşterisiolmasıgerekenikiüçadamonuziyaretegeliyordu.Bazenakşamlarıevininkarşısındakisinemayagidiyordu.HattaoradakigörevliCottard'ıngangsterfilmlerinitercihettiğinifarketmişti.Herkoşulda,Cottardyalnızvesakınımlıbiryaşamsürdürüyordu.

Grand'agöretümbunlarepeydeğişmişti.—Nasıldesembilmiyorum,ancakbanaöylegeliyorki,insanlarındostluğunukazanmak,herkesiyanınaçekmekistiyor,anlıyormusunuz?Benimlesıksıkkonuşuyor,dışarıdavetediyorveherzamannasılgeriçevireceğimibilmiyorum.

İntihargirişimindenberiCottard'ıkimseziyaretegelmemişti.Sokaklarda,yiyecekiçecekdükkânlarındahepsempatitoplamakistiyordu.Bakkalarlahiçbudenliyu53muşakkonuşulmamış,yadabirtütünsatıcısıhiçbudenliilgiyledinlenmemişti.

Şutütüncükadın,diyorduGrand,tambiryılandır.Cottard'asöyledimbunu,amabanayanıldığımıvegörmeyibileniçiniyiyönleriolduğunusöyledi.

SonundaGrandikiüçkezCottard'ıkentinseçkinlokantavekafelerinegötürmüştü.Aslındabuyerleresıksıkgitmeyebaşlamışlardı.

—İnsanoralardarahatediyor,diyordu;hemsonradostçabirortam.

GrandburalardakipersonelinCottard'agösterdiğiözenifarketmiştiveonunbıraktığıkabarıkbahşişlerigörüncebununnedeninianlamıştı.Şefinonukapıyakadaruğurlayıp,pardösüsünü

giymesineyardımettiğibirgün,Cottard,Grand'aşöyledemişti:

—İyibirçocuk,tanıklıkedebilir.

—Neyetanıklıkedebilir?Cottardduraksamıştı.

—Benimkötübiradamolmadığıma.

Kaldıki,sağısolubeliolmuyordu.Bakkalındahaazsevecendavrandığıbirgünadamakılı

öfkelenmişbirhaldeevedönmüştü:

—Başkalarıyladüşüpkalkıyor,sürtük,diyeyineliyordu.

—Kimbaşkaları?

—Herkes.

HattaGrandtütüncükadınındükkânındatuhafbirsahneyetanıkolmuştu.Heyecanlıbirkonuşmanınortasında,kadınCezayirkentindehalkındilinedüşmüşyenibirtutuklamaolayındansözetmişti.Bir

kumsaldabirArap'ıöldürmüş,ticaretleuğraşanbirmemurdusözkonusu.

—Tümbuayaktakımmıhapseatsalar,demiştitütüncükadın,namusluinsanlarrahatbirnefesalabilirdi.AncaktekbirsözetmeksizinkendisinidükkândandışarıatanCottard'mbeklenmedikbuöfkesikarşısındasözünükes

54

mekzorundakalmıştı.Grandvesatıcıkadınelerikolarıhavadaonunçıkıpgitmesinebakakalmıştı.

DahasonraGrand,Rieux'yeCottard'ınkarakteriyleilgilibaşkadeğişiklikleridebildirecekti.Busonuncusununherzamançokliberalfikirleriolmuştu.Engözdetümcesi:'Büyükbalıkküçükbalığıyutar,'bunuiyicekanıtlıyordu.AncakbirsüredirOran'ınkuruludüzeneuyangazetesindenbaşkagazetealmıyordu;halkaaçıkyerlerdegösteregöstereonuokumasıdagörmezdengelinecekgibideğildi.Aynıbiçimde,yataktankalktıktanbirkaçgünsonra,postaneyegidenGrand'dan,uzaktakibirkızkardeşeyüzfranklıkpostahavalesiyolamasınıricaetmişti;herayyoluyordubunu.AncaktamGrand'ıngideceğisırada:

—Onaikiyüzfrankgönderin,diyericaetmişti,onahoşbirsürprizolacak.Hiçonudüşünmediğimisanıyor.Amagerçekşuki,onuçokseviyorum.

Sonolarak,Grand'laaralarındatuhafbirkonuşmageçmişti.Grand,herakşamgiriştiğiçalışmayı

merakedenCottard'ınsorularınıyanıtlamakzorundakalmıştı.

—İyi,demiştiCottard,birkitapyapıyorsunuz.

—Öylediyorsanızöyleolsun,ancakokadarbasitde

ğil."'

Ah,bendesizingibiyapmakisterdim,diyebağırdı

Cottard.

GrandşaşırmışgibiydiveCottardsanatçıolmanınpekçokşeyidüzelteceğiniağzındagevelemışti.

—Niçin?diyesormuştuGrand.

—Çünkübirsanatçınınbaşkasınaoranladahafazlahaklanvardır,herkesbunubilir.Onaçokdahafazlaşey

geçer.

—Yokcanım,dediRieux,Grand'a,sabahkiduyurular,farehikâyesiçoğukişininolduğugibi,onundabaşınıdöndürmüş,hepsibu.Yadaateştenkorkuyor.

Grandonuşöyleyanıtladı:

—Sanmıyorumdoktor,eğernedüşündüğümüöğrenmekistiyorsanız...

55Pencereninaşağısındanbüyükbiregzozgürültüsüiçindefareylemücadelearabasıgeçti.

BirbirleriniduyabilecekhalegelinceyekadarRieuxsustuvedalgındalgınmemurunnedüşündüğünüsordu.Ötekionaciddiyetlebakıyordu:

—Onun,duyulmasındançekindiğibirşeyvar.Doktoromuzsilkti.Komiserindediğigibidahayapılacakçokişvardı.

Öğledensonra,Rieux,Castel'lebirtoplantıyaptı.Serumlarbirtürlügelmiyordu.

—Zatenişeyarayacakmıydı,diyesoruyorduRıeux.Bubasilbirtuhaf.

—Yo,bensizingibidüşünmüyorum,dediCastel.Buhayvanlarınhepdeğişikbirhavasıvargibidir.Amatemeldehepaynışeydir.

—Bunuvarsayıyorsunuzenazından.Aslındabukonudahiçbirşeybilmiyoruz.

—Tabivarsayıyorum.Amaherkesbudurumda.Günboyuncadoktorvebayıdüşündüğündekendisini

saranbaşdönmesininarttığınıhissetti.Sonundakendikendinekorktuğunuitirafetti.İkikezinsanlarladoluptaşankafeleregirdi.Cottardgibiodabirinsansıcaklığınagereksinimduyuyordu.

Rieuxbunubudalacabuluyordu,amabusayedeşarapvelikörtemsilcisinebirziyaretsözü

verdiğinianımsadı.

AkşamDoktorCottard'ıyemekodasında,masanınkarşısındaayaktabuldu.İçerigirdiğindemasanınüzerindeaçılmışbirpolisiyeromanduruyordu.Ancakakşamiyiceinmiştivekuşkusuzyeniyenibastırankaranlıktaokumakgüçtü.AslındaCottardbirdakikaönceoturmuşveyarı

karanlıktadüşünmüşolmalıydı.Rieuxonanasılolduğunusordu.Cottardyerineotururkeniyiolduğunuvekimseninkendisiyleilgilenmediğindeneminolursadahadaiyiolacağını

homurdanaraksöyledi.Rieuxherzamanyalnızolunamayacağınadikkatiçekti.

56

—Hayır,öyledeğil.Benişigücüsizesıkıntıyaratmakolaninsanlardansözediyorum.

Rieuxsusuyordu.

—Benimdurumumöyledeğil,dikkatedin.Amaşuromanıokuyordum.İşte,ansızınbirsabahtutuklanantalihsizbiradam.Onunlauğraşıyorlardıveohiçbirşeybilmiyordu.Bürolardaondansözediliyordu,fişlereadıyazılıyordu.Buadilmisizce?Başkalarınınbirinsanabunuyapmayahakkıvarmı?

—Durumabağlı,dediRieux.Biraçıdanbunakimseninhakkıyokgerçekten.Amatümbunlarçok

önemlideğil.Çokfazlakapalıkalmamakgerek.Dışarıçıkmalısınız.

Cottardsinirlenirgibioldu,bundanbaşkabirşeyyapmadığınıvegerekirsetümmahaleninbunatanıklıkedeceğinisöyledi.Hattamahaledışındanbiletanıdıkları

eksikolmuyordu.

—MimarMösyöRigaud'yutanıyormusunuz?Benim

dostlarımdandır.

Odayaiyicekaranlıkçöküyordu.Sokakcanlanmayabaşlıyordu;dışarıdasessizverahatlamışbirhaykırışsokaklambalarınınyândı'ğıânıselamladı.Rieuxbalkonaçıktı,Cottarddaonuizledi.

Kentimizdeherakşamolduğugibi,hafifbirmeltem,çevredekitümmahalelerdenfısıltılarıızgaraetkokularım,patırtılı,gürültülübirgençliğindoldurduğusokağı,yavaşyavaşcoşturanözgürlüğünneşelivegüzelkokuluuğultusunutaşıyordu.Gece,görünmeyengemilerinhaykırışları,denizdenvesokaklaradökülmüşkalabalıktanyükselenuğultu,Rieux'nünçokiyibildiğivebirzamanlarhoşlandığışusaatbugünbildiklerindenötürüonabunaltıcıgeliyordu.

—Işığıyakabilirmiyiz?dediCottard'a.

Işıkyanaryanmazadamcağızgözlerinikırpıştırarak

onabaktı:

Söyleyinbanadoktor,eğerhastalanırsambenihastanedekiservisinizealırmıydınız?

—Niyealmayayım?

57BununüzerineCottard,birklinikteyadabirhastanedebulunanbirinsanıntutuklandığıhiçoldumu,diyesordu.Rieuxböyleşeylererastlandığını,amaherşeyinhastanındurumunabağlı

olduğunusöyledi.

Ben,dediCottard,sizegüveniyorum.

Sonradoktoraarabasıylakendisinikentegötürüpgötüremeyeceğinisordu.

Kentmerkezindesokaklardakikalabalıkveışıklarazalmıştıbile.Çocuklarhâlâkapılarınönündeoynuyorlardı.Cottard'ınisteğiüzerinedoktor,arabasınıbuçocuklardanbirgrupönündedurdurdu.

Çığlıklaratarakkaydırakoyunuoynuyorlardı.Ancakaralarındanbiri,çizgiyleayrılmışgibiduranyapışıkkoyusaçlı,yüzükiriçindebiroğlanaçıkrenklivesorgulayangözleriniRieux'yedikmişti.

Doktorbakışınıkaçırdı.KaldırımdaayaktaduranCottardonunelinisıkıyordu.Kısıkvegüç

anlaşılırbirseslekonuşuyordu.İkiüçkezarkasınabaktı.

—insanlarsalgındansözediyorlar.Doğrumudoktor?

insanlarhepkonuşur,doğalbu,dediRieux.

—Haklısınız.Sonradaonkadarölümüzolunca,dünyanınsonugelecek.Bizegerekenbudeğil.

Motorhomurtuylaçalışmayabaşlamıştı.Rieux'nüneliviteskolundaydı.Ancak,ciddivesakintavrıylagözünüondanbirtürlüayırmayançocuğayenidenbakıyordu.Vebirden,çocukdurupdururkentümdişlerinigösteregöstereonagülümsedi.

—Ohaldenedirbizegereken?diyesordudoktorçocuğagülümseyerek.

Cottardbirdenarabakapısınıkavradıvekaçmadanönceağlamaklıveöfkedolubirseslebağırdı:

—Birdeprem.Gerçekbirdeprem!

DepremolmadıveRıeuxiçinertesigünkentindörtköşesinekoşuşturmalarla,hastaaileleriylegörüşmelerlevehastalarlakonuşmalarlageçti.Rieuxmesleğininbukadarağırolacağınıhiç

düşünmemişti.Ozamanakadarhastaları

58

onunişinikolaylaştırıyordu,kendilerinionateslimediyorlardı.İlkkezdoktoronlarınçekingen,kuşkulubirşaşkınlıklahastalıklarınıniçinesığınmışolduklarınıhissediyordu.Henüzalışmadığıbirmücadeleydi.Akşamsaatonadoğru,sonolarakziyaretettiğiyaşlıhastanınevininönünearabasınıparkedenRieuxkoltuğundankımıldayamayacak

durumdaydı.

Yaşlıastımhastasıyatağındadoğrulmuştu.Dahaiyisolukalıyorgibiydivetencerelerinbirindenötekineaktardığıbezelyelerisayıyordu.Doktoruneşeyleaydınlananbiryüzlekarşıladı.

Eeedoktor?Koleramı?

—Neredenduydunuzbunu?.Gazetede,radyodasöyledi.

—Hayır,koleradeğil.

—Neolursaolsun,dediiyiceheyecanlananyaşlıadam,akılılaruğraşıpduruyordeğilmi?

—Hiçbirşeyeinanmayın,dedidoktor.

Yaşlıadamımuayeneetmiştiveşimdibuyoksulyemekodasınınortasındaoturuyordu.Evet,korkuyordu.Ertesisabah,yinebumahaledeonkadarhastanın,şişliklerininüzerinekapanmış,onubekleyeceğinibiliyordu.Yalnızcaikiyadaüçvakadabuhıyarcıklarınkesilmesiişeyaramıştı.

Ancakçoğunluklahastaneyegitmekgerekiyorduvehastaneninyoksulariçinnedemekolduğunubiliyordu."Onundeneylerdekulanılmasınıistemiyorum,"demiştihastalarındanbirininkarısı.

Deneylerdekulanılmayacaktı,ölecektivehepsibuydu.Alınanönlemleryetersizdi,orasıkesindi.

'Özelolarakdonatılmışodalar'agelince,onlarınneolduğunubiliyordu:Alelaceleötekihastalarınboşalttığı,bantlanmışpencereli,birkordonlaçevrilmişikikoğuş.Eğersalgınkendiliğindendurmazsayöneticilerinhayalettiğiönlemlerlealtedilemeyecekti.

Öteyandan,akşamresmiaçıklamalariyimserdi.Ertesigün,RansdocAjansı,valiliğinaldığı

önlemlerinserinkanlılıklakarşılandığınıveşimdidenotuzkadarhastanın59bildirildiğinihaberveriyordu.Castel,Rieux'yitelefonlaaramıştı:Koğuşlardakaçyatakbulunuyor?

—Seksen.

—Kuşkusuzkentteotuzdanfazlahastavardır,değilmi?

—Gömmeişlemlerigözetimaltındadeğilmi?

—Hayır.Richard'ıtelefonlaaradım,tümcelerindeğilkesinönlemleringerekliolduğunuvesalgınakarşı,başkabirşeydeğil,yalnızcagerçekbirengeloluşturmamızgerektiğinisöyledim.

Yasonra?Elindenbirşeygelmediğinisöyledi.Bencesayıyükselecek.

Gerçektendeüçgüniçindeikikoğuşdadoldu.Richardbirokuluboşaltıpyedekbirhastaneöngörüleceğinidüşünüyordu.Rieuxaşılarıbekliyorvehıyarcıklarıyarıyordu.Casteleskikitaplarınadönüyorvekütüphanedeuzunsürekalıyordu.

—Farelervebadanyadaonaçokbenzeyenbirşeydendolayıölüyorlar,diyebirsonucavarıyordu.Zamanındadurdurulmazsageometrikbiroranlaenfeksiyonuyayacakonbinlercebitiyolaradökmüşlerdi.

Rieuxsusuyordu.

Odönemzamandonmuşgibiydi.Güneş,sonsağanaklarlabirikmişsularıemiyordu,içindensarı

birışıktaşangüzelmavibulutlar,yükselmekteolansıcağıniçindekiuçakhomurtuları,bumevsimdeherşeydinginliğebirçağrıydı.Oysadörtgüniçindeateşdörtkezşaşırtıcıbiçimdeyükseldi:onaltıölü,yirmidört,yirmisekizveotuziki.Dördüncügünbiranaokuldayedekhastaneninaçılacağıbildirildi.Ozamanakadarendişesinişakalarlaörtmeyisürdürmüşolanyurttaşlarımızsokaklardadahabitkinvedahasessizgörünüyordu.

Rieux,valiyetelefonetmeyekararverdi:

Önlemleryetersiz.

—Elimdesayılarvar,dedivali,aslındaendişeverici.

Sayılarendişevericidenöte,açık.

—Genelhükümetinemirleriniisteyeceğim.Rieux,Castel'inkarşısındatelefonukapadı:

—Emirmiş!Birazdahayalgücügerek.

—Yaserumlar?

—Haftaiçindegelecekmiş.

Richard'ınaracılığıylavalilikRieux'densömürgebaşkentineemirlerbeklemeküzeregönderilecekbirraporyazmasınıistedi.Rieuxraporaklinikbirbetimlemevesayılaryazdı.Aynıgünkırkkadarölükaydedildi.Valiönlemlericiddileştirmeişini,kendideyişiyle,üzerinealdı.Hastalarınzorunlubildirimivetecridisıkıtutuldu.Hastalarınevlerikapatılacakvedezenfekteedilecek,yakınlarıbirönlemkarantinasınaalınacak,gömmeişlemleriileridebelirlenecekkoşularaltındabelediyetarafındanyapılacaktı.Birgünsonra,serumlaruçaklageliyordu.Tedavidurumundakihastalarayetebilirdi.Salgınınyayılmasıdurumundaysayetersizdi.Rieux'nüntelgrafınayanıtolarakönlemiçinayrılanserumstokununtükendiğiveyemlerininüretilmesinebaşlandığıbelirtiliyordu.

Busüreiçinde,kentiçevreleyentümbanliyölerdeçarşıyapazarailkbahargeliyordu.Binlercegülkaldırımlarboyunca,satıcılarınsepetlerindesoluyordu,içbayıcıkokularıtümkentedalgadalgayayılıyordu.Tramvaylarişegidişveçıkışsaatlerindeyinekalabalık,güniçindedeboşvepisti.

Tarrouyaşlıadamcağızıgözlemliyordu,yaşlıadamcağızdakedilerinüzerinetükürüyordu.

Grandherakşamgizemliçalışmasıiçinevinedönüyordu.Cottardgidipgeliyorvesorguyargıcı

MösyöOthonhâlâcinshayvanlarlayaşamınısürdürüyordu.Yaşlıastımhastasıbezelyelerikâsedenkâseyeaktarıyorduvebazensakinveilgilihavasıyla,gazeteciRambert'erastlanıyordu.

Akşam,aynıkalabalıksokaklarıdolduruyorduvesinemalarınönündekuyruklaruzuyordu.Zatensalgınbirazgerilergibiolduvebirkaçgünboyunca,yalnızcaonkadarölükaydedildi.Sonra,birdenbire,sayıokgibiyükseldi.Ölüsayısıyeni

61

60denotuzaulaştığıgün,BernardRieux,valininuzattığıre:miyazıyabakıyordu:"Korktular,"

diyorduvali.Telgraftşöyledeniyordu:'Vebadurumunuilanedin.Kentikapatın!'

62Oandanbaşlayarakvebanın,hepimizinuğraşıolduğuöylenebilir.Oânakadarbuözelolaylarınyurttaşlarımızyolaçtığışaşkınlıkveendişeyekarşın,herbirimizeldendiğinceherzamankigibikendiişlerimizleilgilenmiştik.kuşkusuzbuböylesürecekti.Ancakkentinkapatılmadaherkes,hattaanlatıcıda,aynıkefeyekonduklarınıvenünüstesindengelmelerigerektiğinianladılar.İşteböye,örneğin,insanınsevdiğindenayrılmasıgibibireyselduygubirdenbire,ilkhaftalardanbaşlayarak,tümbirIkınduygusunadönüştüvekorkunundaetkisiyle,bu[unsürgündönemininbaşlıcaacısıoldu.[Aslındakentinkapılarınınkapatılmasınınendikkatkensonuçlarındanbirideayrılığahazırlıksızyakalananşileriniçindebulunduklarıdurumdu.

Birkaçgünönce,cicibirayrılığagörekendilerinihazırlayan,birkaçhaftanrabirbirleriylegörüşeceklerindenemin,garımızınpeplarındaikiüçtavsiyedebulunarakkucaklaşanvebuayıklagünlükuğraşlarındanbirazcıkolsunbaşınıkaldırsanneveçocuklar,eşler,sevgililerkendilerini,birden|eçaresizbirbiçimdebirbirindenuzakdüşmüş,herhanbirbuluşmayadahaberleşme

olanağındanyoksunbıramışbirhaldebuldular.Çünküvalilikkararınınyayınjmasındanbirkaç

saatöncekentkapatıldıvedoğalıklaûdurumlarıgözönünealmakolanaksızdı.Hastalığınbeklenmeyenistilasınınilketkisi,yurttaşlarımızı,sankieyselduygularıyokmuşçasınadavranmayaitmesiydililebilir.Kararınyürürlüğekonduğugününilksaatledevalilik,telefonlayadagelipmemurlarabirşeylersoıbiryığıninsanınhücumunauğradı;hepsiilginçveayzamandaincelenmesiolanaksızdurumlarıanlatıyorlar

a65/5dı.Gerçekte,çıkışıolmayanbirdurumdaolduğumuzunve'uzlaşma','lütuf,'istisna'gibisözcüklerinartıkbiranlamıkalmadığınınfarkınavarmamıziçinbirçokgüngeçmesigerekti.

Mektupyazmaktanduyulanhafifsevinçbileelimizdenalınmıştı.Gerçektende,biryandangelenekselhaberleşmeolanaklarıkentiülkeningerikalanbölümüneartıkbağlamazolmuştu,biryandandayenibirkarar,mektuplarınenfeksiyontaşımasınıengelemekiçin,hertüryazışmayı

yasakladı.Başlangıçta,kentkapılarındabazıayrıcalıklıkişiler,dışarıyamesajlarıniletilmesinegözyumankarakolnöbetçılerıylegörüşebildiler.Salgınınbaşında,nöbetçilerinmerhametduygusuylabazışeyleregözyummayıdoğalbulduklarıdönemdibu.Ancakbirsüresonraaynı

nöbetçilerdurumunciddiyetiniiyiceanladıklarındaucununnereyevaracağıbeliolmayansorumluluklaralmaktankaçındılar.Başlangıçtaizinverilenşehirlerarasıtelefongörüşmeleritelefonkulübelerindevehatlardaöylebüyüktıkanmalarayolaçtıkibirkaçgünkonuşmalaraaraverildi;sonraölüm,doğum,evlilikgibiacildiyeadlandırılandurumlardışındaciddisınırlamalargetirildi.Bununüzerinetelgraflarbizimtekkaynağımızolarakkaldı.Akıl,yürekvetenlebirbirinebağlananvarlıklar,onsözcüklükbirtelgrafınbüyükharflerindeoeskibirlikteliğinişaretleriniarayacakhalegeldiler.Vebirtelgraftakulanılabilecekkalıplarçabuktüketildiğindenuzun,ortakyaşamlaryadaacılıtutkularçokgeçmeden,'İyiyim.Senidüşünüyorum.Sevgiler'türündenbeliaralıklarlayinelenenhazırkalıplarlaözetleniroldu.

Buaradaaramızdanbazıları,yazmaktadiretiyorvedışarısıylahaberleşmekiçinbirkandırmacadanöteyegitmeyençözümlertasarlayıpduruyorlardı.Yinedetasarladığımızyöntemlerdenbirkaçıbaşarıyaulaşıyordu,ancakhiçbiryanıtalamadığımızdanbukonudatekbirbilgimizyoktu.Böylece,haftalarcahepaynımektubuyazıp,aynıçağrılarıyineleyipdurduk;öylekiönceleriyüreğimizden

66

kanlacanlaçıkmışolansözcüklerbirsüresonraanlamlarınıyitiriyordu.Bizdeonları

düşünmeden,ölütümceleraracılığıylagüçyaşantımızınişaretlerinigöndermeyeçalışarak,yenidenyazıyorduk.Vesonolarak,telgrafıngelenekselçağrısı,bukısırveinatçımonologa,duvarlakonuşmayıandıranbukurusöyleşimeyeğtutulurgibigeliyordubize.

Zatenbirkaçgünsonunda,kimseninkenttençıkamayacağıaçıklıkkazanınca,salgındanöncekenttenayrılmışolanlarındönmelerineizinverilipverilmeyeceğinisormakaklımızageldi.Birkaç

günlükdüşünmesüresindensonra,valilikolumluyanıtverdi.Ancakgeridönenlerinhiçbirbiçimdekenttenbirdahaçıkamayacağınıvekentegirmekteözgürolsalarbile,kenttençıkmaktaözgürolamayacaklarınıkesinolarakbelirtti.Bukonudabile,sayıcaazdaolsa,bazıailelerdurumuhafife

aldılarveakrabalarınıyenidengörmeisteğinihertürsakiniminüstündetutarak,onları

fırsatıdeğerlendirmeyeçağırdılar.Ancakçokgeçmeden,vebanınhapsettiğiinsanlarakrabalarınadayattıklarıtehlikeyianladılarvebuayrılığakatlanmayarazıoldular.Hastalığınenciddidöneminde,insanlıkduygularınınişkencelibirölümdendahagüçlüolduğutekbirdurumatanıkolundu.Samlabileceğigibi,acınınötesinde,aşkınbirleştirdiğiikisevgilinindurumudeğildibu.Sözkonusu,uzunyılardırevliolanyaşlıdoktorCastel'leeşinindurumuyduyalnızca.Salgındanbirkaç

günönceMadamCastelkomşubirkentegitmişti.Eşiazgörülürbirmutluluğunörneğinisunanşukarıkocailişkilerindenbirideğildibu;hattaanlatıcı,oânakadareşlerinbirlikteliklerindenduyduklarıdoyumkonusundaeminolmadıklarını,herolasılığıgözönünealarakilerisürecekdurumdadır.Ancakbuaniveuzatılmışayrılığınonlarıbirbirlerindenuzakyaşayamayacaklarınainanmalarınıveansızıngünışığınaçıkanbugerçekkarşısında,vebanınpekdeönemiolmadığını

anlamalarımsağladı.

67Biristisnaydısözkonusuolan.Çoğunlukla,ayrılıksalgınınsonbulmasıylabitecekti,orası

kesindi.Vebizhepimiziçin,yaşamımızıoluşturanveçokiyibildiğimizisandığımızduygu(öncedendesöylendi,Oran'lılarınbasittutkularıvardır)yenibirçehreyebürünüyordu.Eşlerinebüyükgüvenduyankocalarvesevgililerbirdenkıskançlaşıyordu.Aşkkonusundakendilerinihercaisananerkeklersadakatedönüyorlardı.Neredeyseyüzünebakmadanannelerininyanındayaşamışolanerkekevlatları,şimdianılardapeşinibırakmayanbuyüzdekibirkırışık,tasaveüzüntüyeboğuyordu.Buaniayrılık,kusursuz,geleceğiöngörülemeyenbuayrılıkbizi,şimdigünlerimizidolduran,hâlâbudenliyakınvebudenliuzak,buvarlığınanısınakarşıtepkigösteremeyecek,sarsılmışbirhaldebırakıyordu.Gerçekte,ikikezacıçekiyordukönceliklekendiacımızı,sonradaburadaolmayanların,oğul,eşyadasevgilininçektiğinidüşündüğümüzacıyı.

Zatenbaşkakoşularda,yurttaşlarımızadahadışarıyadönükvedahaetkinbiryaşamdaçıkışyolubulmuşolurdu.Ancakaynızamanda,vebaonlarıtembeleştiriyordu;cansızkentlerindedönüpduruyorlarvekendilerinihergeçengünanılarındüşkırıklığınauğratanoyunlarınakaptırıyorlardı.

Çünkü,amaçsızgezintilerindehepaynıyolardangeçmekzorundakalıyorlardıveçoğunlukla,böylesineküçükbirkentte,buyolarşimdionlarınyanındaolmayankişiylebirzamanlaryürüdükleriyolardı.

Böylece,kentinyurttaşlarımızagetirdiğiilkşeysürgünoldu.Veanlatıcı,buraya,ozamankendihissettikleriniherkesinadınayazabileceğineinanıyor,çünkübunlarıyurttaşlarımızınbirçoğuylaaynıandahissetti.Evet,sürekliolarakiçimizdetaşıdığımızoboşluk,obelirginheyecan,mantıksızcageriyedönmeyadazamanınakışınıhızlandırmaisteği,beleğinoyananokları;iştebuydusürgünduygusu.Bazenkendimizihayalgücümüzünkolarınabırakmamız,dışarıdangelenbirisininkapımızıçalmasınıyadamerdivendetanıdıkbirayaksesinibeklemişveböylean68

larda,trenlerinseferdençekildiğiniunutmayıkabuletmemizvenormaldeakşamekspresiningetireceğibiryolcununmahaleyevarabileceğisaatteevdebulunacakbiçimdekendimiziayarlamamız;tabikibuoyunlarsüremeyecekti.Hepbirangeliyorduvetrenlerinkentegirmediğiniaçıkçaanlıyorduk.Veozaman,ayrılığınuzunsüreliolacağınıvezamanlakendimizebirdüzenvermemizgerektiğinibiliyorduk.İşteoandansonra,hapsedilmişlikkonumumuzayeniden

dönüyorduk,artıkyalnızcageçmişimizvardıvearamızdanbazdangeleceğiyaşamayaeğilimliolsabile,hayalgücününkendisinegüvenenlerdeaçtığıyaralangörerekhemen,enazındanelerindengeldiğinceçabuk,bundanvazgeçiyorlardı.

Özelikle,yurttaşlarımızıntümü,toplulukiçindeykenbile,ayrılıksüresinihesaplamayaçalışmaalışkanlığındançokçabukvazgeçti.Niçin?Çünküenkaramsarolanlar,örneğinaltıaylıkbirsürebiçmişken,tümbugelecekaylarınacısınıöncedentüketmiş,cesaretlerinibinbirgüçlüklebudeneyimindüzeyineyükseltmiş,zayıflığakapılmadanböylesineuzunbirsüreyeyayılanbuacınındüzeyindekalabilmekiçinsongüçleriniharcamışken,bazenrastlananbirdost,gazetedeverilenbirfikir,kaçamakbirkuşkuyadaanibiröngörü,herşeybiryana,buhastalığınaltıaydandahafazla,belkibiryılyadadahafazlasürmemesiiçinbirnedenolmadığınıonlarınaklınagetiriyordu.

Ozamancesaretlerinin,iradelerininvesabırlarınınyıkımıöyleanioluyordukikendilerinibuçukurdanaslaçıkamayacakmışgibihissediyorlardı.Bununsonucuolarak,özgürkalacakları

süreyihiçdüşünmemek,geleceğehiçyönelmemekvebirbakıma,gözleriniyerdenbaşkayöneçevirmemekzorundakalıyorlardı.Ancakdoğalolarakbuacıyıkandırmavemücadeleyegirmemekiçinkendiniçekmeyöntemi,busakiniminödülübeklendiğigibiçıkmıyordu.Nepahasınaolursaolsun,hiçistemedikleribuyıkımdankaçtıkça,gelecekbirliktelikleringörüntüleriiçindevebayıunutabildiklerivesonuçtaoldukçasıkyaşanan69şuanlardankendileriniesirgiyorlardı.Buuçurumlarınvebutepelerintamortasınadüşmüş,yaşamaktançok,yönübeliolmayangünlerevekuruanılarakendilerinibırakmış,acılarınıntoprağındaköksalmayıkabuletmedikçegücünütoplayamayacakserserigölgelergibiakıpgidiyorlardı.

Böylece,tümtutsaklarınvetümsürgünlerinhiçbirişineyaramayacakbirbelekleyaşaması

demekolanoderinacıyıduyuyorlardı.Durmadandüşündükleriogeçmişindeüzüntülübirözlemdenbaşkatadıyoktu.Aslında,birzamanlarbeklediklerikadınyadaerkekleyapabileceklerişeylerizamanındayapmamışolmaktanduyduklarıpişmanlığıdabunaeklemekisterlerdi—vebenzerbiçimde,göreceliolarakkısabileolsa,buhapisyaşantısınınherdurumunauzaktakikişiyikatıyorlarvebirzamanlaryaşadıklarıonlarıtatminetmiyordu.Yaşadıklarışimdikizamanakarşı

sabırsız,geçmişlerinedüşmanvegeleceğielindenalınmışolarakinsankaynaklıadaletinyadanefretinparmaklıklararkasındayaşamayamahkûmettiğikişilerebenziyordukbizde.Sonolarak,budayanılmaztatildenkaçabilmenintekyoludüşgücüyletrenleriyenidenhareketegeçirmekvesaatleriyinedekararlıbirbiçimdesessizkalançanlarınsesiyledoldurmaktı.

Ancakbubirsürgündeolsa,çoğunluklakendinesürgündü.Vehernekadaranlatıcıbaşkalarınınsürgününetanıkolduysada,birtürlüulaşamadıklarıvarlıktanvekendimemleketlerindenuzakdüştükleriiçin,vebahaberiyleneyeuğradığınışaşırmışvekenttealıkonulmuşRambertyadabaşkalarıgibiayrılığınacısınıfazlasıylayaşayanlarıdaunutmamalıdır.Genelsürgündeonlare.nfazlasürgünolanlardı,çünkübizdeolduğugibizamanonlardadakendineözgükaygıyıuyandırsada,onlaruzamdankopmuyorlarvekendivebasinmişsığmaklarını,yitirdiklerivatandanayıranduvarlarasürekliçarpıpduruyorlardı.Gününhersaati,yalnızcakendiyaşadıklarıakşamlarıvekendiülkelerininsabahlarınısessizceanaraktozlukentibir70

aşağıbiryukarıdolaşanlardakuşkusuzonlardı.İşteozaman,birkırlangıcınuçuşu,günbatımınınbirpemberengiyadagüneşinbazenıssızsokaklarabıraktığışutuhafışıklargibiaçıkolmayanişaretler

veşaşkınlığaitenbildirilerinyolaçtığırahatsızlıklarınıgeliştiriyorlardı.Fazlasıylagerçeğeyakındüşlerimokşamaktavebirışığın,ikiüçtepenin,gözdebirağacınvekadınyüzlerinin,onlariçinyeritutulmazbirortamyarattığıbirtoprakparçasınınimgelerinitümgüçleriyleizlemekteinatederek,insanıherzaman,herşeydenkurtarabilecekdışdünyayagözlerinikapıyorlardı.

Sürgünlerarasındaenilginçdurumolanveokonudaanlatıcınınbelkienelverişlidurumdabulunduğusevgililerdendahaaçıkbirbiçimdesözetmekgerekirse,aralarınapişmanlığıdakatmamızgerekendahabaşkaiçsıkıntılarıçektiklerinibelirtmemizgerek.Gerçektendebudurum,onlarınkendiduygularınıbirtürateşlinesneliklegözlemlemelerinisağlıyordu.Vebufırsatlarkarşısındakendigüçsüzlükleriniaçıklıklagörmemeleriçokenderdi.Uzaktakikişininyaptıklarıvedavranışlarınıtamolarakdüşünmektezorlanmalarıilkfırsatıveriyorduonlara.O

zaman,okişininzamanınıiyi'değerlendirmemişolmalarınayanıyorlardı;onunzamanıylailgilidahaiyibilgiedinmekteihmalcidavrandıklarından,sevenkişiiçinsevileninzamanınınasıldeğerlendirdiğinintümkeyiflerinkaynağıolmadığınainanmışgibiyapmaktanötürü

kendilerimsuçluyorlardı.Veoandanbaşlayarakaşklarınınderininegitmekvekusurluyanlarını

incelemekonlariçinkolaylaşıyordu.Normalzamanda,bilinçliyadadeğil,kendimaşamayacakaşkınolmadığımhepimizbiliyorduk,yinedeazyadaçok,belibirdinginlikle,kendiaşkımızınortakararolduğunukabuleniyorduk.Ancakanıdahatitizdir.Veçoktutarlıbirbiçimde,bizedıştangelenvetümbirkentivuranbutalihsizlik,biziöfkeyeboğabilecekhaksızbiracıgetirmeklekalmıyordu.Aynızamanda,kendikendimizeacıçekmemizisağlıyorveböylecebiziacıyı

kabulenmeyeitiyor

71du.İştebudahastalığındikkatibaşkayöneçekmeveişlerikarıştırmayolarındanbiriydi.

Böyleceherkesgünügününevegökyüzünekarşıyapayalnızyaşamayıkabuletmekzorundakaldı.Bugenelterkedilmişlikduygusuuzunvadedekişiliklerisağlamlaştırabilecekkendeğersizkılmayabaşlamıştı.Örneğin,yurttaşlarımızdanbazılarıosıralarkendilerinigüneşveyağmurunhizmetinesokanbirköleliğekapılmışlardı.Onlarabakıncasankiilkkezvedoğrudanolarakhavanınetkisiniduyuyorlarmışgibigeliyordu.Altınrenklibirışığınşöylebirkendinigöstermesiyüzlerinigüldürürken,yağmurlugünleryüzlerinevedüşüncelerinekalınbirsisperdesiörtüyordu.

Birkaçhaftaöncesindenbuzayıflıkvebumantıksızköleliktenkaçıyorlardı;çünküdışdünyanınkarşısındayalnızdeğilerdivebelibirölçüde,onlarlayaşamaktaolanvarlıkonlarınevrenininönüneyerleşiyordu.Oandanbaşlayarak,tersine,görünüştekendilerinigökyüzününkaprislerinebıraktılar,yanimantıksızcaumutettilerveacıçektiler.

Yalnızlığınbuuçnoktalarında,sonundakimsekomşusununyardımınıummazolduveherbirkimsekendiuğraşıylayalnızbaşınailgileniroldu.Rastlantıolarak,eğeraramızdanbirisiiçinidökmeyeyadaduygularıylailgilibirşeylersöylemeyeçalıştığındaaldığıyanıt,neolursaolsun,çoğuzamanonuyaralıyordu.Ozamankarşısındakiyleaynışeydensözetmediğinifarkediyordu.

Gerçekteo,düşünmeyleveacıylageçmişuzungünlerinderinliğindençıkıpkendinianlatıyordu;karşısındakineaktarmakistediğiimgebekleyişinvetutkununateşindeçokuzunsürepişmişti.

Oysaöteki,tersine,alışılmışbirheyecan,çarşıdapazardasatılantürdenbiracı,sıradanbirmelankoliyiaklınagetiriyordu.İsteriyilikisterdüşmanlıktaşısın,yanıthepyanlışyöndeoluyordu,herzamanvazgeçmekzorundakalınıyordu.Yadaenazından,sessizliğikatlanılmazbulanlar,ötekileryüreğingerçeksesinibirtürlüduyamadıklarıiçin,çarşıpazardilinikulanmayavealışılmışbiçimde,sı

72

radanilişkiveolanbitenden,biranlamdagündelikolaylardansözetmeyerazıoluyorlardı.O

zamanda,engerçekacılarsöyleşininsıradankalıplarıiçindeaktarılıroldu.İşteancakbuyoldan,vebanınhapsettiğiinsanlarkapıcılarınınanlayışıylayadakendilerinidinleyeninilgisiylekarşılaşabiliyordu.

Öteyandanveenönemlisi,buiçsıkıntılarınedenli

acıversede,şuboşyüreğitaşımaknedenligüçolsada,vebanınilkdönemindebusürgünedilmişinsanlarınayrıcalıklıolduğusöylenebilir.Gerçektende,halkınşaşkınlığauğradığısırada,düşünceleriyalnızcabeklediklerikişilereçevrilmişti.Genelyıkılmışlıkduygusuiçindeaşkınbenciliğionlarıkoruyorduvevebayıancakayrılıklarınınsonsuzakadaruzamasıtehlikesiçerçevesindedüşünüyorlardı.Böylecesalgınasoğukkanlılıksanılabilecekesenliklibirduygukattılar.Umutsuzluklarıonlarıpaniğekapılmaktankurtarıyordu,mutsuzluklarınıniyibiryanıvardı.

Örneğin,birinsanhastalığayenilsede,hemenhemenherzaman,dikkatedecekzamanbilebulamadanoluyordubu.içindenbirgölgeyleyaptığıuzunsöyleşimdenuzaklaşıpdoğrudantoprağınenyoğunsessizliğineatılıverıyordu.Hiçbirşeyyapmayazamanıolmuyordu.

73Kentlilerbubirdenbiregelensürgünlebaşetmeyeuğraşırkenvebakapılaranöbetçilerdikiyor,Oran'adoğruyolalmaktaolangemilerigeridöndürüyordu.Kentinkapatılmasındanbuyanatekbiraraçgirmemişti.Ogündenbaşlayarakarabalarınamaçsızcadönüpdurmayabaşladıkları

izlenimiuyandı.Bulvarlarınyukarısındanbakanlariçinlimandaözelbirgörünümsunuyordu.

Burayıkıyınınenönemlilimanlarındanbiriyapanalışılmışcanlılığıansızınsönüvermişti.

Karantinayaalınmışbirkaçgemihâlâoradagözeçarpıyordu.Ancak,rıhtımlarüzerinde,boş

duranvinçler,yandevrilmişküçükvagonlar,tekbaşlarınaduranfıçıyadaçuvalyığınlarıvebayüzündenticaretindeölmüşolduğunugösteriyordu.

Bualışılmamışgörüntülerekarşın,yurttaşlarımızınbaşlarınagelenianlamaktagüçlükçektiklerigörülüyordu.Ayrılıkyadakorkugibiortakduygularvardı;ancakbiryandandakişiseluğraşlaraönceliktanımayısürdürüyorlardı.Kimsehastalığıgerçektenkabulenmemiştihenüz.Çoğu,alışkanlıklarınıengeleyenyadaçıkarlarınauyanşeylerekarşıözelikleduyarlıydı.Budurumdandolayısıkılmışvesinirliydilervebunlarvebayakarşılıkverebilecekduygulardeğil.Örneğin,ilktepkileriyönetimisuçlamakoldu.Basınındayaydığı,valinineleştirilereyanıtı('öngörülenönlemleryumuşatılabilirmi?')pekhesaptayoktu.ŞimdiyekadarnegazetelernedeRansdocAjansıhastalıklailgiliresmiistatistiklerialmıştı.Valigünügününeistatistiklerionlara,haftalıkduyurularhalinde

yayınlamalarınıricaederekgönderdi.

Ozamanbilehalktanhementepkigelmedi.Aslındaüçüncühaftadavebanınüçyüzikiölü

sayısınaulaşması

74

akılalacakbirşeydeğildi.Biryandan,belkidebunlarınhepsivebadanölmemişti.Öteyandannormalzamandahaftadakaçkişininöldüğündenkenttekimseninhaberiyoktu.Kentinnüfusuikiyüzbindi.Buölümoranınınnormalolupolmadığıbilinmiyordu.Açıkbirönemiolsada,hiçbirzamanilgilenilmeyenşubilgilerdendir.Biranlamda,halkınkarşılaştırmaolanağıyoktu.Ancakuzunvadede,ölümsayısınınartışımgörerekkamuoyugerçeğinbilincinevardı.Gerçektendebeşincihaftaüçyüzyirmiölü,altıncısıysa,üçyüzkırkbeşölüverdi.Artışlarenazındananlamlıydı.Yinedeyurttaşlarımızın,tamdaendişelerininortasında,kesinliklecansıkıcı,ancakherşeydenötegeçicibirkazanınsözkonusuolduğuizleniminekapılmalarıiçinyeterinceçarpıcıdeğildi.

Böylecesokaklardagezinmeyivekafelerinteraslarındaoturmayısürdürüyorlardı.Genelde,bıkkındeğilerdi,sızlanmaktançokşakalaşıyorlarvegeçiciolduğukesinbusıkıntılarıiyiniyetlekabuleniyormuşgibiyapıyorlardı.Görünüşükurtarmışlardı.Oysaaysonunadoğru,hemenhemenduahaftasısırasındabundanileridesözedilecekdahaciddioluşumlarkentimizingörüntüsünüdeğiştirdi.Önce,valiaraçtrafiğiveyakıtikmaliyleilgiliönlemleraldı.Yakıtikmalinekısıtlamagetirildivebenzinkarneyebağlandı.Elektriktasarrufubilezorunlukılındı.YalnızcavazgeçilemeyecekmaddelerOran'akaravehavayoluylaulaştı.Böylecetrafiğinneredeyseyokdenecekdenliazaldığı,lükstüketimmalansatandükkânlarınhergeçengünkapandığı,ötekidükkânlarındakapılarınınönündebirşeylersatınalmakiçinbekleyenmüşterikuyrukları

birikirken,vitrinlerine'tükenmiştir,bulunmaz'türündenduyurularastığıgözlemlenirolmuştu.

BöyleceOrantikelbirgörünümaldı.Yayalarınsayısıdahadaarttı;hatta,kentinölüsaatlerinde,mağazalarınyadabazıbürolarınkapanmasıylaişigücükalmayanbirçokinsansokaklarıvekafeleridolduruyordu.Şimdilikişsizdeğil,izindeydiler.Böylece,örneğinöğledensonrasaatüçe75doğru,parlakbirgöğünaltındaOran,birtoplugösteriningerçekleşmesiiçintrafiğinkesildiğivemağazalarınkapandığı,halkındaeğlencelerekatılmaküzeresokaklarıdoldurduğu,yanılsamalı

birbiçimde,bayramhavasındabirkentizlenimisunuyordu.

Doğalolarak,bugenelizindurumundanyararlanıyorvebüyükkârlareldeediyorlardı.Ancakiliçindefilmlerinsinemalaraaktarılmasıkesintiyeuğruyordu.İkihaftanınsonundakuruluşlarfilmlerideğiştokuşetmeyebaşladılarvesonundahepaynıfilmigösteriroldular.Yinedegelirleriazalmıyordu.

Sonolarak,şarapvealkolticaretininbirincisırayıaldığıbirkentte,depolanmışönemlimiktardastoklarsayesindekafelermüşterilerininisteklerinikarşılayabiliyordu.Gerçeğisöylemekgerekirseçokiçiliyordu.Birkafenin'Temizşarapmikrobuöldürür'diyeduyuruasmasıyla,halkarasındayaygınolanalkolünbulaşıcıhastalıklardankoruduğudüşüncesiiyicegüçlendi.Hergece,saatikiyedoğrukafelerdençıkanoldukçaönemlisayıdasarhoş,sokaklarıdolduruyorveiyimserkonulardasöyleşereksokakaralarınayayılıyorlardı.

Ancaktümbudeğişiklikler,birbakıma,öyleolağanüstüydüveöyleçabukgerçekleşmiştikibunlarınormalvesüreklidiyenitelemekkolaydeğildi.Sonuçolarakkişiselduygularımızıönplanaalmayısürdürüyorduk.

Kentinkapatılmasındanikigünsonra,hastanedençıkarkenDoktorRieux,yüzündehoşnutlukifadesiylekendisinebakanCottard'lakarşılaştı.Rieuxonubuhalindenötürükutladı.

—Evet,çokiyiyim,dediadamcağız.Söyleyindoktor,şuAlanınbelasıveba,ciddileşiyor,değilmi?Doktoronayladı.Öteki,birtürkeyifleşöylebirsaptamayaptı:Şimdidurmasıiçinbirnedenyok.Herşeyaltüstolacak.

Birsürebirlikteyürüdüler.Cottard,mahalesindezenginbirbakkalınyüksekfiyatasatmaküzeregıdamad

76

desistokladığımvekendisinihastaneyegötürmeküzereevinegirdiklerindeyatağınaltındakonservekutularıbulduklarınıanlatıyordu."Oradaöldü.Vebaparaödemez."Cottardsalgınlailgili,doğruyadayanlışbugibihikâyelerledoluydu.Örneğin,birsabahkentmerkezinde,vebabelirtilerigösterenvehastalığınetkisiylesayıklayanbiradamkendinievdendışarıatmış,karşısınaçıkanilkkadınınüzerineatılmışveonavebalıolduğunusöyleyereksarılmıştı.

—Tamam!Hepimizdelireceğiz,orasıkesin,anlattığınauymayansevecenbirsestonuylaCottardböylediyor

du.

Yineaynıgünöğledensonra,JosephGrandsonunda

DoktorRieux'yekişiselaçıklamalardabulunmuştu.Çalış,mamasasınınüzerindeMadamRieux'nünfotoğrafınıgörmüşvedoktorabakmıştı.Rieuxkarısınınkentdışındatedavigördüğünü

söyledi."Birbakımabubirşans,"dediGrand.Doktorkuşkusuzbununbirşansolduğunuveyalnızcakarısınıniyileşmesiniumutetmekgerektiğinisöyleyerekonakarşılıkvermişti.

—Ah!dediGrand,anlıyorum.

VeRieuxonu.tanıdığındanbuyanailkkezalabildiğinekonuşmayabaşlamıştı.Yinesözcükleriaramasınakarşın,sankinesöylemekteolduğuylailgiliuzunsüredirdüşünmüşgibihemenherzamanuygunsözcüğübulmayıba

şarıyordu.

Çokgençken,yaşadığımahaledenyoksulbirgenç

kızlaevlenmişti.Hattaevlenmekiçinokumayıbırakmışvebirişegirmişti.NeJeanne,nedekendisimahalelerindendışarıadımatıyorlardı.Kızıgörmeyeevlerinegidiyordu,Jeanne'inannevebabasıbusessizvebeceriksizdamatadayıylabirazalayediyorlardı.Babademiryolugörevlisiydi.Evdedinlenmezamanlarında,pencereninyanında,düşünceli,kocamaneleribacaklarınınüzerinde

yayılmış,sokaktakidevinimiizleyerekhepbirköşedeotururdu.Karısıhepevişiyapardı,Jeanneonayardımederdi.Okadarnarindiki,birsokaktakarşıdankarşıyageçtiğinigörünce

77Grandendişeyekapılmadanedemezdi.Ozamantaşıtlaronadevgibigelirdi.Birgün,Noeliçinsüslenmişbirdükkânınönünde,büyülenmişçesinevitrinebakanJeanne"Negüzel!"diyerekonadoğruyaslanmıştı.İşteevlilikleriböylekararlaştırılmıştı.

Grand'agörehikâyenindevamıçokbasitti.Herkesiçinböyledirbu:Evlenilir,birazdahasevilir,çalışılır.Sevmeyiunutanakadarçalışılır.Büroşefininverdiğisözleryerinegetirilmediğinden,Jeannedaçalışıyordu.Burada,Grand'ınnedediğinianlamakiçinbirazdüşgücügerekiyordu.

Yorgunluğundaetkisiylebunagözyummuş,giderekdahasuskunlaşmışvegençkarısını

sevildiğineinandırmazolmuştu.Çalışanbiradam,yoksuluk,ağırağırtıkanangelecek,masabaşındaakşamlarınsessizliği,böylebirevrendetutkununyeriyoktur.BüyükbirolasılıklaJeanneacıçekmişti.Yinededurmuştu:bazeninsanınbilmedenacıçektiğiolur.Yılargeçmişti.Dahasonragitmişti.Tabiyalnızgitmemişti.'Senisevdim,amaartıkyoruldum...Gitmektenmutludeğilim,amayenidenbaşlamakiçinmutluolmakgerek.'İşte,kabaca,yazdıklarıbunlardı.

JosephGranddaacıçekmişti.Rieux'nünsöylediğigibi,odayenidenbaşlayabilirdi.Amaişte,inancıyoktu.

Yalnızcaheponudüşünüyordu.Yapmakistediği,onakendinisavunmaküzerebirmektupyazmaktı."Amagüçbu,"diyordu."Uzunsüredirbunudüşünüyorum.Birbirimizisevdiğimizsüreiçindesözcüklerolmaksızınbirbirimizianladık.Ancakherzamaninsanlarbirbirinisevemiyor.Belibiranda,onungitmesineengelolabileceksözcükleribulmalıydım,amayapamadım."Grandkarelibirmutfakbezineburnunusiliyordu.Sonrabıyıklarınısiliyordu.Rieuxonabakıyordu.

Özürdilerimdoktor,dedi,amanasıldemeli?..Sizegüveniyorum.Sizinlekonuşabiliyorum.Budabanabirheyecanveriyor.

Gözlegörülürbiçimde,'Grandvebanınfersahfersahuzağındaydı.

78

Akşam,Rieuxkarısına,kentinkapatıldığını,kendisininiyiolduğunu,sağlığınadikkatetmeyisürdürmesiniveonudüşündüğünübildirenbirtelgrafçekiyordu.

Kapılarınkapatılmasındanüçhaftasonra,hastaneçıkışındaRieuxkendisinibeklemekteolangençbiradamla

karşılaştı,

Umarımbenitanırsınız,dedibusonuncusu.

Rieuxonutanırgibiydi,amaduraksıyordu.—BuolaylardanöncesizdenAraplarınyaşamkoşularıylailgilibilgileralmayageldim,dediöteki.AdımRaymondRambert.

Ahevet,dediRieux.Şimdielinizdeiyibirröportaj

konusuvar.

Ötekisinirligibiydi.Konununbuolmadığını,doktor

Rieux'denbiryardımistemeyegeldiğinisöyledi.

Bununiçinözürdilerim,diyeekledi,ancakkenttekimseyitanımıyorumveneyazıkkigazeteminmuhabiri

budalanınteki.

Rieuxonakentmerkezindekibirdispanserekadaryürümeleriniönerdi,çünküverilecekbazı

buyruklarvardı.Zencimahalesininarasokaklarındanindiler.Akşamoluyordu,ancakeskidenbusaatteöylesinegürültülüolankent,tuhafbirbiçimdetenhagibiydi.Hâlâaltınrenginikoruyangökteyükselenbirkaçborazansesiaskerleringörevleriniyaptıklarıhavasıverdiklerinikanıtlıyorduyalnızca.Busıradadikyolarboyunca,Mağriplievlerinmavi,kızılvemorduvarlarıarasındaRambertateşliateşlikonuşuyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,okarısıdeğildi,amaaynışeydemekti.Kentkapatılırkapatılmazonatelgrafçekmişti.İlkin,gelipgeçicibirolayınsözkonusuolduğunudüşünmüştüveyalnızcaonunlayazışmayaçalışmıştı.Oran'dakimeslektaşlarıbukonudaelerindenbirşeygelemeyeceğinionasöylemişlerdi;postaneonugeriçevirmiş,valiliğinbirsekreterideonunladalgageçmişti.Sonundabirkuyruktaikisaatbeklediktensonra'Herşeyyolunda.

79Görüşmeküzere,'diyeyazdığıbirtelgrafgöndermeyerazıolmuştu.

Ancaksabahuyandığındaherşeybiryanabudurumunnekadarsürebileceğinibilmediğibirdenaklınagelmişti.Tavsiyeedilerekorayagelmişolduğundan(onunmesleğindebazıkolaylıklarvardı),valiliközelkalemmüdürüneulaşabilmişveonaOran'lailişkisibulunmadığını,buradabirişiolmadığını,birrastlantıylaburadabulunduğunuveburadançıktıktansonrakarantinayaalınmaolasılığıolsabile,ayrılmasınaizinverilmesinindoğruolacağınısöylemişti.Müdürbunuçokiyianladığını,ancakbiristisnanınolamayacağını,sonuçtadurumunciddiolduğunuvehiçbirkararınalınamayacağınıonasöylemişti.

Amasonuçta,benbukentinyabancısıyım,demiştiRambert.

—Kuşkusuz,amaherşeybiryana,salgınınuzunsürmeyeceğiniumutedelim.

Sonolarak,Oran'dailginçbirröportajkonusubulabileceğiniveherolaydaiyibiryanbulunabileceğinibelirterekRambert'iavutmayaçalışmıştı.Rambertomuzsilkiyordu.Kentmerkezinegeliyorlardı:

Aptalcabu,doktor,biliyorsunuz.Bendünyayaröportajyapmakiçingelmedim.Amabelkibirkadınlayaşamakiçingeldim.Bundaneterslikvar?

Rieuxtümbunlarınmantıklıgöründüğünüsöyledi.

Merkezdekibulvarlardaherzamankikalabalıkyoktu.Gelipgeçenlerinbazılarıuzaklardakievlerekoşturuyorlardı.Kimsegülümsemiyordu.RieuxbununogünRansdocAjansınıngeçtiğihaberinbirsonucuolduğunudüşündü.Yirmidörtsaatinsonunda,yurttaşlarımızyenidenumutetmeye

başlıyorlardı.Ancakgündüzsayılarbeleklerdehenüztazeliğinikoruyordu.

Konuşuki,dediçekinmedenRambert,onunlatanışalıçokolmadıvebirbirimizleiyianlaşıyoruz.

Rieuxhiçbirşeysöylemiyordu.

80

—Amabensizisıkıyorum,dediRambert.Bulanethastalığayakalanmadığımıbelirtenbirraporyazıpyazmayacağınızısormakistiyordumyalnızca.Bununişimeyarayacağınısanıyorum.

Rieuxkafasıylaonayladı,bacaklarınaatılanbirerkekçocuğunudüşmemesiiçintuttuveyavaşçaayağadikilmesineyardımetti.YenidenyolakoyuldularvePlaced'Armes'ageldiler,incirağaçlarıylapalmiyelerinhareketsizvetozdangrileşmişdalantozluvepisbirCumhuriyetAnıtınınetrafındasarkıpduruyordu.Rieuxbeyazımsıbirsıvabulaşmışayağınıbirkaçkezyerevurdu.

Rambert'ebaktı.Birazgeriyekaymışfötrşapkası,uzamıştıraşı,kravatınaltındadüğmeleriaçıkgömleğiylegazetecinindikkafalıvesomurtkanbirhavasıvardı.

—Eminolunsizianlıyorum,dedisonundaRieux,amayürüttüğünüzmantıkdoğrudeğil.Sizeburaporuveremem,çünkügerçektensizdebuhastalığınolupolmadığımbilmiyorum;şimdibile,büromdançıktığınızsaniyeylevaliliğevardığınızsaniyearasındamikropkapmayacağınızı

kanıtlayamam.Hemsonra...

—Hemsonra?dediRambert.

—Hemsonra,'sizeburaporuversembilehiçbirişinizeyaramayacak..

Niçin?

—Çünkübukenttesizindurumunuzdaolanveyinedeçıkmalarınaizmverilmeyenbinlerceinsanvar.

—Amayaonlardavebamikrobuyoksa?

—Buyeterlibirnedendeğil.Buaptalcabirhikâye.Biliyorum,ancakhepimiziilgilendiriyor.Onuolduğugibi

elealmakgerek.

Amabenburalıdeğilim!

—Neyazıkki,bundanböyleherkesgibisizdeburalı

olacaksınız.

Ötekiyerindeduramıyordu:

—Bubirinsanlıksorunu,sizeyeminederim.Bunungibi,birbiriyleiyianlaşanikiinsanınayrılığınınneanlamageldiğininfarkındadeğilsinizbelkide.

81/6

VebaRieuxhemenyanıtlamadı.Sonrabununfarkındaolduğunusandığınısöyledi.Tümgücüyle,Rambert'inkarısınakavuşmasınıvetümsevenlerinbirleşmesiniistiyordu;ancakgenelgeler,yasalarvardı,vebavardı,onungörevide

gerekeniyapmaktı.

—Hayır,dediRambertacıyla,anlayamazsınız.Sizmantığındiliylekonuşuyorsunuz,sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.

DoktorgözleriniCumhuriyetAnıtınaçevirdivekonuştuğudilinmantıkdiliolupolmadığını

bilmediğini,ancakkesinliğindiliolduğunuvebununkesinliklefarklıbirşeyolduğunusöyledi.

Gazetecikravatınıdüzeltiyordu:

—Ozaman,başkayoldanbaşımınçaresinebakayımanlamınamıgeliyorbu?Ancakbukentiterkedeceğim,diyebirtürmeydanokumaylasözüsürdürdü.

Doktoronuyinedeanladığım,ancakbununkendisiniilgilendirmediğinisöyledi.

—Evet,siziilgilendiriyor,dediRambertbirdencanlanarak.Sizegeldim,çünküalınankararlardasizinbüyükbirpayınızolduğunubanasöylediler.Ozamanbendedüşündümki,enazındanbirkişinindurumunda,oluşmasıiçinkatkıdabulunduğunuzbirkararısizbozabilirsinizdiyedüşündüm.Amasiziniçinfarketmiyorbu.Sizkimseyidüşünmediniz.Birbirindenayrıdüşmüş

insanlarıaklınıza

getirmediniz.

Doktorbiranlamdabunundoğruolduğunukabulendi,bunuaklınagetirmekistememişti.

Evet,görüyorumdediRambert,halkahizmettensözedeceksiniz.Ancakherkesinortakiyiliğitektekherkişininmutluluğuylaolur.

Haydi,dedidoktorbirdalgınlıktansıyrılırgibi,vebadavar,başkaşeylerdevar.Yargılamamakgerek.Ancakkızmaktahaksızsınız.Buiştensıyrılabilirsenizeğer,bundansonsuzmutluolurumYalnız,göreviminengelediğibazışeylervar.

Ötekisabırsızlıklakafasınısaladı.82

—Evet,kızmaktahaksızım.Sizindeböyleçokzamanınızıaldım.

Rieuxgirişimlerindenkendisinihaberdaretmesinivehiçkinlenmemesiniondanricaetti.

Karşılaşacaklarıbirnoktakuşkusuzvardı.Rambertbirdenaklıkarışmışgibidurdu.

—Evet,bunainanıyorum,dedibirsessizliktensonra,

kendidüşüncemevesizintümbanasöylediklerinizekarşınbunainanıyorum.Duraksadı:

—Amasizindüşüncenizekatılamıyorum.Şapkasınıalnınaindirdivehızlıadımlarlaayrıldı.RieuxonunTarrou'nunoturduğuotelegirdiğinigördü.

Birsüresonra,Rieuxbaşınısaladı.Gazetecimutlulukiçinsabırsızlanmaktahaklıydı.Amakendisimsuçladığındahaklımıydı?'Sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.'Vebanıniyicehızkazandığı,ortalamakurbansayısınıbeşyüzeçıkardığı,kendihastanesindegeçirdiğişugünlergerçektensoyutlukmuydu?Evet,talihsizliğinsoyutvegerçekdışıbiryanıvardı.Ancaksoyutolansiziöldürmeyebaşlarsa,ozamansoyutluklarlailgilenmekgerekir.VeRieuxbununenkolayşeyolmadığınıbiliyorduyalnızca.Örneğin,sorumluluğunuyüklendiğişuekhastaneyi(artıküçtanevardı)yönetmekkolaydeğildi.Hastaneninkonsültasyonsalonunaaçılanbirodasınıhastakabulodasıolarakdüzenletmişti.Kazılmışyerde,ortasındatuğladanbiradacıkbulunan,mikropöldürücüsugölüoluşmuştu.Hastaadanınüzerinetaşınıyor,çabucaksoyuluyorvegiysileriilaçlı

suyaatılıyordu.Yıkanıpkurulanmış,sırtındakabakumaştanhastanegömleğiyleRieux'yegeliyordu,sonraonuodalardanbirinetaşıyorlardı.Birokulunüstükapalıteneffüsyerlerinikulanmakzorundakalmışlardı;şimditoplamolarak,yarısıdolu,beşyüzyatakkapsıyordu.Kendiyönetimindegerçekleşensabahmuayenesininardındanhastalaraşılanıp,hıyarcıklaryarıldıktansonraRieuxistatistikleriinceliyorveöğledensonrakikonsültasyonlarının83başınadönüyordu.Sonolarak,akşamhastalarınıgeziyorvegecegeçsaatteevinedönüyordu.

Birgeceönceannesi,gençMadamRieux'dengelentelgrafıonauzatırkendoktorunelerinintitrediğinifarketmişti.

—Evet,diyordu,ancak,sebatladahaazsinirliolu

rum.

Güçlüvedayanıklıydı.Aslındahenüzyorulmamıştı.Ancakörneğinziyaretlerikatlanılmazolmayabaşlamıştı.Salgınateşiniteşhisetmek,hemenhastayıhastaneyekaldırmakdemekti.İşteozaman,gerçektensoyutlamavegüçlükbaşlıyordu,çünkühastanınailesionuancakiyileşmişyadaölmüşolarakyenidengörebileceğinibiliyordu."Acıyındoktor!"diyorduMadamLoret,Tarrou'nunotelindeçalışanhizmetçikadınınannesi.Nedemektibu?Tabiki,acıyordu.Ancakbukimseyibiryeregötürmüyordu.Telefonetmekgerekiyordu.Azsonraambulansınsireniçınlıyordu.

Başlangıçta,komşularpencereleriniaçıpbakıyorlardı.Dahasonra,alelacelepencerelerinikapatıroldular.Ozamansavaşımlar,gözyaşları,telkin,özetlesoyutlukbaşlıyordu.Ateşvekaygıylaiyiceısınanşudairelerçılgınlıklarasahneoluyordu.Amahastagötürülüyordu..Rieuxgidebilirdi.

İlkzamanlarda,telefonetmekveambulansıbeklemedenbaşkahastalarakoşmaklakendinisınırlamıştı.Ancakaileler,vebaylabaşbaşakalmayıartıksonunubildikleribirayrılığayeğtutarakkapılarınıörtmüşlerdi.Çığlıklar,buyruklar,öncepolisinmüdahalesi,ardındansilahgücüylehastazorlagötürülüyordu.İlkhaflarda,Rieuxambulansgelenekadarbeklemekzorundakalmıştı.

Sonra,hekimlerinhastalandolaşmalarısırasındaherbirinegönülübirmüfettişeşliketmeyebaşlayınca,Rieuxbirhastadanötekinekoşabildi.Ancakbaşlangıçta,herakşam,MadamLoret'ninyelpazeveyapayçiçeklerlesüslenmişküçükdairesinegirdiğioakşamıandırıyordu,onukarşılayanannezorakibirgülümsemeyleşöyledemişti:

—Umarımherkesinsözünüettiğioateştendeğildir.

84

Veo,örtüyüvegeceliğiaçıpkarınvebacaklardakikırmızılekeleri,boğumlarısessizceinceliyordu.Anne,kızınınbacaklarınınarasınabakıyorvekendinitutamadanbağırıyordu.Herakşam,bütünölümcülbelirtileritaşıyankarınlarkarşısında,birrüyadaymışçasınaannelerişteböylehaykırıyordu;herakşamRieux'nünkolarınakolaryapışıyordu;yararsızsözler,vaatlerveağlayışlaryağmurakıyordu;herakşamambulanssirenleriacıkadaryararsızolankrizleribaşlatıyordu.Vebirbirinebenzeyenuzungecelerinsonunda,Rieuxdurmadanyinelenenbunabenzeruzunbirdizisahnedenbaşkabirşeyumutedemiyordu.Evet,vebasoyutlukgibitekdüzeydi.BelkibirtekşeydeğişiyorduveodaRieux'nünkendisiydi.Bunuoakşam,CumhuriyetAnıtınındibinde,yalnızcaiçinidoldurmayabaşlayanoanlaşılmasıgüçkayıtsızlığınbilinciyle,Rambert'ingözdenyittiğiotelkapısınabakarkenduyuyordu.

Buyorucuhaftalarınsonunda,kentinbiraşağıbiryukarıdolaşmakiçinsokaklaradöküldüğütümoerkensaatlerdeRieuxacımaduygusunakarşıkendiniartıkkorumasınagerekkalmadığını

anlıyordu.Acımayararsızolduğuzamanondanbıkılır.Veağırağırkendiiçinekapananbuyüreğinduyumsayışıdoktoriçinşuezicigünlerintekavuntusuydu.Böyleceişininkolaylaşacağını

biliyordu.Bunedenlebundankeyifduyuyordu.Annesi,onusabahınikisindekarşıladığında,kendisineoğlununyönelttiğiboşbakışlaüzüntüyeboğulduğunda,aslındaRieux'yü

rahatlatabilecektekşeyinbuolmasınadayeriniyordu.Soyutlamücadeleedebilmekiçinbirazonabenzemekgerekir.AmaRambertbununasılhissedecekti?Rambertiçinsoyut,kendimutluluğunakarşıolanherşeydi.Vegerçekte,Rieuxbirbakımdangazetecininhaklıolduğunubiliyordu.Ancakbazensoyutluğunmutluluğabaskınçıkabileceğiniveozamanyalnızcaonugözönündebulundurmakgerektiğinidebiliyordu.Rambert'inbaşınagelecekolandabuyduvedoktorbunu,Rambert'insonradankendisineiçiniaçmasıylaayrıntılıolaraköğrenebildi.Böyleceveyenibir85planagöre,bireyinmutluluğuvevebanınsoyutluğuarasındageçenbuuzundönemboyuncakentimizintümyaşantısınıdolduranşutatsızmücadeleyisürdürebildi.

86

Ancak,bazılarınasoyutgibigelenşeyler,bazılarınagöregerçekti.Vebanınilkayı,salgınınönemliölçüdehızlanmasıvehastalığınınbaşındayaşlıMichel'eyardımetmişolancızvıtpapazı

Paneloux'nunateşlivaazıylagerçekteniçkarartıcıbirhalaldı.RahipPanelouxdahaöncedenOranCoğrafyaDerneği'ninbülteninesıksıkkatkıdabulunarakkendinigöstermişti,eskiyazıtları

günümüzekazandırdığıçalışmalarıonuburadasözsahibiyapmıştı.Ancak,biruzmanınçevresindeoluşabilecekbirkitledençokdahagenişbirtopluluğunilgisinimodernbireyciliküzerineyaptığıbir

dizikonferanslatoplamıştı.Modernçağaözgüinançsızlıktanda,geçmiş

yüzyılarınyobazlığındandauzak,titizbirHıristiyanlığınateşlisavunucusuolarakortayaçıkmıştı

bukonferanslarda.Bukonudadinleyicikitlesininaklınıkatıgerçeklerlekarıştırmamıştı.Ünüdeburadangeliyordu.

Oysa,buayınsonunadoğru,kentimizinruhaniliderlerikendibildikleriyöntemlerle,birhaftalıkortakduaayinleridüzenleyerek,vebaylasavaşmayakararverdiler.HalkıninancıylailgilibutoplantılarvebalıazizolanSaintRoch'ayakardıklarıgörkemlibirayinlesonaerecekti.BunufırsatbilerekrahipPaneloux'nundasözalmasınıistemişlerdi.Onbeşgündürrahip,kenditarikatındakazandığıözelyerisağlayanSaintAugustinveAfrikaKilisesiyleilgiliçalışmalarınaaravermekzorundakalmıştı.Coşkuluvetutkuluyapısıylaonaverilengörevikararlılıklakabuletmişti.Buvaazdahayapılmadanuzunzamanöncesindenkenttekonuşulmayabaşlamıştıbileveodönemtarihine,kendiözelikleriyle,önemlibiranolarakgeçti.

87Duahaftasınıçokkalabalıkbirhalkkitlesiizledi.NormalzamanlardaOran'lılarınözeliklepekinançlıolduğundandeğil.Örneğinpazarsabahlandenizbanyolarıayinlerinciddibirrakibidir.

Birdenhidayeteerdiklerindendedeğil.Ancak,biryandankentinvelimanınkapatılmasıyladenizbanyolarıolanaksızlaşmıştı;öteyandanda,başlarınageleninanılmazolaylarıhenüziçlerindehissetmeselerbile,birşeylerindeğişmişolduğunukesinliklebildiklerindenözelbirruhhaliiçindeydiler.Öteyandanbirçoğu,salgınınduracağınıveaileleriylebundankurtulacaklarınıumutediyordu.Sonuçta,henüzhiçbirkonudabirzorunlulukduymuyorlardı.Onlarıngözündeveba,nasılgeldiysebir.günöylegidecekistenmeyenbirkonukgibiydi.Korkmuşlardı,ancakumutsuzdeğilerdi;vebayakadarsürdürdüklerivaroluşuunutacakları,vebanınonlarınyaşambiçimiolarakkarşılarınaçıkacağıoandahagelmemişti.Sonuçtabeklemedeydiler.Başkasorunlarakarşı

olduğugibi,dinekarşıdaveba,kayıtsızlıktanolduğukadartutkudandauzak,'nesnelik'

sözcüğüyletanımlayabileceğimizbirtinselnitelikkazandırmıştıonlara.Duahaftasınıizleyenlerinçoğu,örneğininanmışlardanbirininDoktorRieuxkarşısında,"Olsun,birzarargelmeznasılsa,"

türündenettiğisözlerekatılabilirdi.Tarroubilenotdefterine,Çinlilerinbugibidurumlarda,vebatanrısıkarşısındatefçalacaklarınıyazdıktansonra,gerçekteönlemlerinmiyoksatefinmietkiliolduğunubilmeninkesinlikleolanaksızolduğunubelirtiyordu.Soruyukestiripatmakiçinde,birvebatanrısınınbulunupbulunmadığınıaraştırmakgerektiğinivebukonudakibilgisizliğimizinaklagelebilecekhertürdüşünceyikısırlaştırdığınıeklemekleyetiniyordu.

Neolursaolsun,kentimizinkatedralitümhaftaboyuncadindarlarlaneredeysedoldu.İlkgünlerde,birçokkentliiçerigirmekyerineanakapınınönündeuzananpalmiyevenarağaçlarıyladolubahçedekalıpsokaklarataşanyakarmaveduaselinidinliyordu.Yavaşyavaş,birkaçkişinindeörnekolmasıyla,aynıdinleyicileriçerigirmeyeve

88

topluluktanyükselenilahilereçekingensesleriylekatılmayakararverdiler.Vepazargünü,katedralbüyükbirtoplulukladoluptaştı.Birgünöncesindenbaşlayarak,havakapamıştı,bardaktan

boşanırcasınayağmuryağıyordu.Dışarıdaduranlarşemsiyeleriniaçmıştı.RahipPanelouxkürsüyeçıktığında,katedraliniçindebuhurveıslakgiysikokusuyayılıyordu.

Rahiportaboylu,ancaktopluydu.Kürsününkenarınayaslanıp,irieleriyleahşabıkavradığında,çelikçerçeveligözlüklerininaltındabelirenikikırmızımsılekeyiandıranyanaklarıylayoğunvekarabirbiçimgibialgılandı.Güçlü,coşkulu,insanıuzaklarataşıyanbirsesivardı;dinleyenleriateşliveçekiçgibibirtümceyle,"Kardeşlerim,felaketiniçindesiniz,kardeşlerimbunuhakettiniz,"

diyereksarstığındadinleyicitopluluğundankiliseavlusunakadartaşanbirdalgalanmaoldu.

Mantıksalaçıdan,bunuizleyenbölüm,buetkileyicigirişsöylemineuymuyorgibiydi.

Yurttaşlarımızancaksöylevindevamındarahibin,sözustalığısayesinde,tümvaazınınanafikriniyumrukgibi,birkeredesunduğunukavradı.Panelouxbutümceninhemenardından,Mısır'dakivebaylailgili,İncil'inGöçbölümünegöndermeyaparakşöylededi:"Tarihtebufelaketinilkkezortayaçıkışı,Tanrıdüşmanlarınıncezalandırılmasınedeniyledir.Firavunsonsuztasarılarakarşı

çıkıyorduvevebaonadizçöktürdü.Tümtarihinbaşındanbuyana,Tanrınınbufelaketikibirlilerivekörleridizegetirmiştir.Bunuiyicedüşününvedizçökün."

Dışarıdayağmurşiddetleniyorduvekatıksızbirsessizliğintamortasındasöylenen,sağanağındasesiyledahaderinbiranlamkazananDUsontümceöylebirtınıylaçınladıki,birkaçdinleyici,birsaniyelikbirduraksamanınardından,oturduklarıyerdenduataburesinedoğrukendilerinikayarcasınabıraktılar.Ötekilerbuörneğiizlemekgerekirdiyedüşündüler,öylekibirkaçsandalyeçıtırtısıdışındahiçbirsesçıkmadantümdinleyicitopluluğuçokgeç

89medendizçöktü.OzamanPanelouxdikleşti,derinbirsolukaldıvegiderekciddileşenbirtonlamayladevametti:"Eğerbugün,vebasiziilgilendiriyorsa,bununnedenidüşünmezamanınıngelmişolmasıdır.Dürüstinsanlarınbundankorkmasınagerekyok,ancakkötülertitremektehaklı.

Evreninuçsuzbucaksızambarında,karşıçıkılmasıolanaksızbufelaket,samanıtohumdanayırıncayakadarinsanlıkbuğdayınıdövüpduracak.Samantohumdançok;kurtulanlardançokaramızdanayrılanlarolacakvebufelaketiTanrıistemedi.Uzunzamandır,dünyakötülükleuzlaştı,uzunzamandırTanrınınbağışlayıcılığınagüvendi.Birazpişmanlıkyetiyordu,herşeyeizinvardı.

Vepişmanlıkkonusundaherkeskendinigüçlühissediyordu.Zamanıgelincenasılsapişmanlıkduyulacaktı.Ozamanakadar,enkolayıkendinisıkıntıyasokmamaktı,gerisiniTanrınınbağışlayıcılığıhalederdinasılsa.Amaişte,buböylesüremeyecekti.UzunsüredirbukenthalkınaacıyanbakışınıçevirmişolanTanrıbeklemektenbıkarak,sonsuzumudununboşaçıkmasıyladüş

kırıklığınauğrayarak,bakışınıbaşkayanaçevirdi.İşteşimdi,Tanrınınışığındanyoksunbirhaldevebanıncehennemindeuzunsürekalacağız!"

Salondasabırsızbiratgibibirisihırıltılıbirsesçıkardı.Kısabiraradansonrarahipdahaalçakbirtonlasözünüsürdürdü:"'AltınsıEfsane''deLombardiya'da,KralHumbertzamanında,vebanınİtalya'yıaltüstetmesianlatılır;vebaöyleşiddetliymişki,çokazsayıdahayattakalanlarölüleritoprağavermekteyetersizkalıyorlarmışvebuvebaözelikleRomavePavia'yıkırıpgeçiriyormuş.

Vebiriyilikmeleğiortayaçıkmış,avmızrağıtaşıyankötülükmeleğineemirlerveriyor,evlerinkapısınıçalmasınıbuyuruyormuş;kapıkaçkezçalınırsa,oevdenokadarölüçıkıyormuş."

SözünburasındaPaneloux,sankiyağmurunetkisiylekıpırdayanperdeningerisindebirşeygöstermekistiyormuşçasına,kısakolarınıkilisegirişinedoğruuzattı:"Kardeşlerim,"dedigüçlübirsesle,"bugünsokaklarımızda

90

meydanagelenaynıölümcülav.Görünonu,şuvebameleğini,Lucifergibigüzelvekötülüğünkendisigibiparlak;çatılarınızıntepesindedikilmiş,sağelibaşınınseviyesindemızrağıtutuyor,solelievlerinizdenbirinigösteriyor.Belkişuandaparmağısizinkapınızayöneliyor,mızrakahşabınüzerindetınlıyorveaynıandavebaevinizegiriyor,odanızagidipoturuyorvedönmenizibekliyor.

Orada,sabırlıvedikkatli,sankidünyanınkendidüzenigibikendindenemin.Yeryüzününhiçbirgücü,hattaşunuiyibilin,insanlığınişeyaramazbilimibileonunsizeuzattığıoeldenkurtulmanızı

sağlayamaz.Veacınınkanlımeydanındadövüldüktensonra,samanlabirliktesizdeatılıpgideceksiniz."

Buradarahipfelaketindokunaklıimgesinidahadagenişelealdı.Kentinüzerindefırılfırıldönmekteolan,kimerastgelirseçarpıpyenidenkanlariçindeyükselen,insanlıkacısınıvekanı

'gerçeğinekininioluşturacaktohumları'olaraksavuranbüyükodunparçasınıanlattı.

UzunkonuşmasüresininsonundaRahipPanelouxdurdu;alnınadüşmüşsaçları,elerindenkürsüyedoğruakanbirtitremeylegerilmişbedeniyle,dahakısıkancaksuçlayıcıbirtonlasözü

sürdürdü:"Evet,düşünmezamanıgeldi.GününağırlıklarındankurtulmakiçinpazargünleriTanrıyıziyaretetmekyeterlisandınız.Dizçöküpbirkaçyakarmabucanicekayıtsızlığınbedelinirahatçaöder,"diyedüşündünüz.AncakTanrıtutkusever.Buuzakilişkileronunateşlişefkatineyetmez.Sizidahauzunsüregörmekister,onunsizisevmetarzıböyledirvegerçeğisöylemekgerekirse,onunteksevmebiçimibudur.İştebuyüzden,sizinziyaretinizibeklemektensıkılıpinsanlarınbirtarihiolduğundanberi,felaketintümgünahkentlerinigezdiğigibi,sizideziyaretetmesinegözyumdu.Şimdigünahnedirbiliyorsunuz,tıpkıKabil'leoğularının,tufanöncesiinsanların,SodomveGomor'lularm,FiravunveEyüp'ünvetümlanetlenmişlerinbildiğigibi.Vetümbuinsanlarınyaptığıgibi,kentinsizivefelaketiduvarlarıyla91çevirdiğigündenberiinsanlaravenesnelereyenibirbakışyöneltiyorsunuz.Sonundaartıkbiliyorsunuzki,herşeyinözüneinmekgerekli."

Oandakiliserutubetlibirrüzgârladolduvemumlarınaleviçıtırdayarakyanadoğruyattı.Yoğunbirbalmumukokusu,öksürüklervebirhapşırık,çokbeğenilenbirinceliklekonusunadönenRahipPaneloux'nunbulunduğuyeredoğruyükseldi.Sakinbirseslesözünüsürdürdü:"Aranızdanbirçoğunuz,nereyevarmakistediğimimerakediyorsunuz,bunubiliyorum.Sizigerçeğeyöneltmekvetümsöylediklerimekarşın,sizeneşelenmeyiöğretmekistiyorum.Artıköğütlerinyadakardeşçeuzatılmışbirelinyardımıylaiyiliğeyönelmezamanıdeğil.Bugüngerçekbirbuyrukoldu.

Vekurtuluşunyolunusizegösterenvesizionaitenkırmızıbirmızraktır.Kardeşlerim,herşeyiniçineiyiyivekötüyü,öfkeyiveacımayı,vebayıvekurtuluşukatanTanrısalbağışlayıcılıkişteburada

kendinigösteriyor.Siziyaralayan,siziyüceltenvesizeyolgöstereniştebufelaketinkendisidir.Çokuzunzamanönce,HabeşistanlıHıristiyanlarvebayı,sonsuzluğaulaşmakiçinTanrısalkaynaklı,etkilibiryololarakgörüyorlardı.Bunayakalanmamışolanlarkesinlikleölmekiçinvebalıörtüleresarınıyorlardı.Kuşkusuzkurtuluşaulaşmakiçinböyleçılgıncabiryoluöneremeyiz.Kibireçokyakın,gereksizbirsabırsızlıktırbu.Tanrıdandahaaceleciolmamakgerekirveonunkurduğudeğişmezdüzenihızlandırdığınıilerisürenherşeysapkınlığayolaçar.

Amaenazından,böylebirörnektenalınacakdersvardır.Yalnızcadahabilinçliruhların,heracınınderinindeyatmaktaolansonsuzluğungörkemliışığınıgörmesinisağlar.Buışıkkurtuluşagidenalacakaranlıkyolarıaydınlatır.EksiksizbiçimdekötüyüiyiyedönüştürenTanrısaliradeyiaçıklar.Bugünbile,buölüme,acıyaveuğultuyadoğrugidişiniçindenbiziesassessizığeveheryaşamınilkesinedoğruyöneltiyor.İştekardeşlerim,buradanişkenceedensözlerledeğil,huzurveren

92

sözlerleçıkmanıziçin,sizesunmakistediğimsonsuzteseliiştebu."

Paneloux'nunsözlerinibitirdiğianlaşılıyordu.Dışarıdayağmurdinmişti.Islakvegüneşlibirgöktenmeydanadahatazebirışıkyansıyordu.Sokaktanseslerin,kayarcasınagidenarabalarıngürültüsü,uyanmaktaolanbirkentinsesiyükseliyordu.Sessizbirtelaşiçindedinleyicilerdalgındalgıneşyalarınıtepiliyorlardı.AncakosıradarahipyenidensözebaşladıvevebanınTanrısalkaynağınıvebufelaketincezaniteliğinigösterdiktensonra,böylesinetrajikbirkonuylailgiliolaraksanatlısözleringereksizolacağındankonuşmasınıbitirdiğinisöyledi.Herşeyinherkesiçinaçıkseçikolduğunudüşünüyordu.Yalnızca,MarsilyavebasıylailgiliolarakvakanüvisMathieuMaraisyardımsızveumutsuz,cehennemindibindeyaşamaktanyakınmıştı.HayAlah!MathieuMaraiskörmüş!Tersine,RahipPanelouxherkeseaçıkolanTanrınınyardımınıveHıristiyanlıkumudunuhiçbugünolduğugibiyoğunhissetmemişti.Yinede,şugünlerinkorkunçluğunavecançekişenlerinhaykırışlarınakarşın,yurttaşlarımızHıristiyanlığayakışan,sevgidolu'birbiçimdeTanrıyaseslenecekleriniumutediyordu.GerisimTanrıhalederdi.

93Buvaazınkentlilerüzerindebiretkisioldumu,bunusöylemekgüç.SorguyargıcıMösyö

Othon,DoktorRieux'yeRahipPaneloux'nunsunuşunu'kesinlikleçürütülemez'bulduğunuaçıklamıştı.Ancakherkesinböylekesinbirdüşüncesiyoktu.Rahipyalnızcabazıinsanları,ozamanakadarbelirsizbirdüşüncedenilerigitmeyen,bilinmedikbirsuçtandolayıaklagelmeyecekbirhapiscezasınaçarptırıldıklarıkonusundadahaduyarlıkılmıştı,okadar.Vekimilerisıradanyaşantılarınısürdürüpdörtduvararasındayaşamayaalışırkenkimileridebuandanbaşlayarak,tersine,buhapishanedenkaçmaktanbaşkabirşeydüşünmezoldu.

İnsanlaröncedışdünyadankopukyaşamayıkabuletmişlerdi,tıpkıyalnızcabazı

alışkanlıklarındanvazgeçmekzorundakalacaklarıgeçiciherhangibirsıkıntıyıkabulenirgibi.

Ancak,birtürişkenceninansızınbilincinevararak,kızışmayabaşlayanyazgöğününaltında,buhapisduygusununtümyaşamlarınıtehditettiğinihayalmeyalhissediyorlardıveakşamolduğunda,serinliklegelenenerjionlarıbazenumutsuzedimlereitiyordu.

Herşeydenönce,birrastlantısonucuolsunyadaolmasın,opazargünündensonra,kentlileriniçinde

bulunduklarıdurumungerçektenbilincinevardıklarıkonusundakuşkuuyandıracakdenligenelvederinbirkorkuyayıldı.Buaçıdanbakıldığında,kentimizdeyaşadığımızhavabirazdeğişti.Ancak,gerçekte,budeğişiklikhavadamıydıyoksayüreklerdemiydi,iştesorunbuydu.

Vaazdanbirkaçgünsonra,Grand'labuolayıyorumlayanRieux,kentdışındakimahalelereyönelirken,yürü

94

meyeçalışmadandurupyerindesalananbiradamönlerineçıkıverdi.Osırada,hergeçengündahageçsaatteyakılankentimizinsokaklambalarıbirdenparıldadı.Gezmenlerinarkasındakalanyükseklamba,gözlerikapalı,sessizcegülmekteolanadamıansızınaydınlattı.Sessizbirkahkahaylagerilmişbeyazımsısuratındaniriiridamlalarhalindeterakıyordu.Geçipgittiler.

—Delininteki,dediGrand.

OnuoradanuzaklaştırmakiçinkolundantutanRıeuxmemurunsinirdentitrediğinifarketti.

—Yakındaçevrededelidenbaşkakimsekalmayacak,dediRieux.

Yorgunluğundaetkisiyle,boğazınınkuruduğunuhis

setti.

—Birşeyleriçelim.

Girdiklerikafebarınüzerindekiteklambaylaaydınlanıyordu,kırmızımsıveağırbirhavada,insanlarbelibirnedeniolmaksızınalçakseslekonuşuyordu.Barda,GrandRieux'yüşaşırtarakalkolübirşeyistedi,birdikiştebitirdiveçoksertolduğunubelirtti.Sonraçıkmakistedi.DışarıdaRieux'yegeceinlemelerledolugibigeldi.Karagöğünbiryerlerinde,sokaklambalarınınyukarısındakısıkbirfısıltıonadurupusanmadansıcakhavayıyoğurmaktaolanogözlegörünmezfelaketianımsattı.

—İyiki,iyiki,diyorduGrand.Rieuxonanedemekistediğinisordu.

—İyiki,diyorduberiki,benimçalışmamvar.

—Evet,dediRieux,bubiravantaj.

Vefısıltıyakulaklarınıtıkamayaniyetli,Grand'abuiştenmemnunolupolmadığınısordu.

—Ehişte,doğruyoldaolduğumusanıyorum.

—Buçalışmadahauzunsürecekmi?

Grandcanlanırgibioldu,alkolünsıcaklığısesineyansıdı.

—Bilmiyorum.Amasorunbudeğildoktor,sorunbudeğil,hayır!

95KaranlığıniçindeRieuxonunkolarınıhareketettirdiğinitahminediyordu.Birşeydemeye

hazırlanıyorduveişteoşeybirdensözedöküldü:

Doktor,benimistediğim,yazınınyayıncınınelinegeçtiğigün,yazıyıokuduktansonraadamınyerindenkalkıpbirlikteçalıştığıarkadaşlarına,"Baylarbunaşapkaçıkarılır,"demesi.

BubeklenmedikaçıklamaRieux'yüşaşırttı.Onunelinibaşınagötürdüğünüvekolunuyanlamasınauzattığınıfarkedinceşapkasınıçıkardığınısandı.Yukarıda,otuhaffısıltıgiderekgüçleniyorgibiydi.

—Evet,diyorduGrand,mükemmelolmasıgerek.Edebiyatyöntemleriylepekiçlidışlıolmasada,Rieux

işlerinokadarbasitolmadığı,örneğinyayıncılarınbürolarındaşapkasızolmalarıgerektiğiduygusunakapılıyordu.AmayinedebeliolmazdıveRieuxsusmayıyeğledi.Vebanıngizemlifısıltılarınaistemedenkulakkabartıyordu.Grand'ınmahalesineyaklaşıyorlardı,burasıbirazyüksekteolduğundanhafifbirmeltemikisinideserinletiyorveaynızamandakentitümseslerdenarındırıyordu.GrandbuaradakonuşmasınısürdürüyorveRıeuxadamcağızınherdediğinitamanlayamıyordu.Rieuxsözkonusuyapıtınşimdidençoksayfatuttuğunu,ancakyazarınınonumükemmelhalegetirmekiçingösterdiğiçabanınçokıstıraplıolduğunuanladıyalnızca."Tekbirsözcüküzerindegeceler,haftalargeçiyor...hattabasitbirbağlaçiçinbile."SözünburasındaGranddurduvedoktorupaltosununbirdüğmesindentuttu.Çarpıkağzındansözcüklerzarzorçıkıyordu.

Şunuiyianlayın,doktor.AmaileVearasındagerektiğindekolaycabirseçimyapabilirsiniz.VEileSONRAarasındabirseçimyapmakdahazordur.SonraileArdındana.gelinceişdahagüçleşir.

Ancakkesinolarak,engüçolan,Ve'yikulanmakgerekipgerekmediğinekararvermektir.

—Evet,dediRieux,anlıyorum.

96

Yenidenyolakoyuldu.Ötekişaşkıngibiydi,yenidenonayetişti.

Özürdilerim,diyekekeledi.Buakşamneyimvar

bilmiyorum!

Rieuxhafifçeomzunavurdu;onayardımetmekistediğiniveöyküsününkendisiniçokilgilendirdiğinisöyledi.Grandbirazrahatlamışgibioldu;evinönünegeldiklerindebiranduraksadıktansonradoktoruyukarıdavetetti.Rieuxkabuletti.

YemekodasındaGrandonu,üzerindeminicikyazılarladüzeltmeleryapılmışkâğıtlarladolubirmasanınönüneoturmayadavetetti.

—Evet,iştebu,dediGrandgözleriylesorularsorandoktora.Amabirşeyiçmekistermiydiniz?

Birazşarabım

var.

Rieuxistemedi.Kâğıtlarabakıyordu.

—Bakmayın,dediGrand.Bubenimilktümcem.Beniuğraştırıyor,çokuğraştırıyor.

Odatümbukâğıtlarabakıyorduveelikarşıkonulmazbirbiçimdearalarındanbirineuzandı,çıplakampuledoğrusaydamlaşmışkâğıdıkaldırdı.Kâğıtelindetitriyordu.Rieuxmemurun

'alnınınterdenıslanmışolduğunufark

etti.

—Oturun,dedi,okuyunonubana.

Berikionabaktıvebirtürminnetduygusuylagülümsedi.

—Evet,dedi,sanırımbunuistiyorum.

Gözlerihâlâkâğıdınüzerinde,birazbekledi,sonraoturdu.Rieuxosıradafelaketinfısıltısınakarşılıkveriyormuşgibikulağagelenkenttekikarmaşıkuğultuyudadinliyordu.Tamoanda,ayaklarınınaltındauzayıpgidenşukenti,oluşturduğukapalıevrenivegeceniniçindeboğduğukorkunçhaykırışlarıkeskinbirbiçimdealgılıyordu.Grand'ınsesiusulcayükseldi:"Güzelbirmayıssabahı,zarifbiramazon,alrenklimuhteşembirkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu."

Veba

97/7Yenidensessizlikolduvesessizliklebirlikteacıçekenkentinzorduyulanuğultusu.Grandkâğıdıbırakmıştıveonabakmayısürdürüyordu.Birsüreninsonunda,gözlerinikaldırdı:Nedüşünüyorsunuz?

Rieuxböylebirbaşlangıcın,öykünündevamınıöğrenmesiiçinmerakuyandırdığınısöyledi.

Ancaköteki,heyecanlabubakışaçısınındoğruolmadığınısöyledi.Elininiçiylekâğıtlarınavurdu.

Bubenimistediğimeyalnızcayaklaşıyor.Düşlerimdekigörüntüyüeksiksizbiçimdeoluşturabildiğimde,benimtümcembutırıstırısyapılangezintininritminiyakaladığında,birikiüç,birkiüç,ozamangerisidahakolayolacakvebudüşöylegüçlüolacakkidahakitabınbaşında

'Şapkaçıkarılır!'sözüsöylenebilecek.

Amabununiçindahayapacakişivardı.Butümceyiohaliylebiryayınevinevermeyeaslarazı

olmayacaktı.Çünkü,butümcebazenonumemnunetsede,onunhenüztamolarakgerçekleörtüşmediğinivebelibirölçüde,uzaktanuzağaonukalıplaşmıştümcelerebenzeten,kolaycıbirniteliğiolduğunufarkediyordu.Pencereninaşağısındainsanlarınkoşuştuğunuduyduklarında,Grandenazındanbuanlamdabirşeylersöylüyordu.Rieuxayağakalktı.

—Neyapacağımıgöreceksiniz,diyorduGrandvepencereyedönerekekledi:"Tümbunlarsonbulduğunda."

Ancakaceleciayaksesleriyenidenduyulmayabaşlıyordu.Rieuxaşağıinmeyebaşlamıştıbilevesokağavardığındaönündenikiadamgeçti.Görünüşebakılırsa,kentkapılarınadoğrugidiyorlardı.

Gerçektende,yurttaşlarımızdanbazılarısıcağınvevebanınetkisiyleakılarınıyitirerekişişiddetevardırmışvekentindışınakaçmakiçinbentlerdekinöbetçilerikandırmayakalkışmıştı.

98

Rambertgibi,bazılarıda,günışığınaçıkmaktaolanbupanikhavasındankurtulmakistiyorlardı;ancakonlar,başarılıbirsonaulaşmasalarbile,dahabüyükbirinatvebeceriylebuişegirişiyorlardı.Rambertönceyasalgirişimlerisürdürmüştü.Dediğinegöre,inadınsonundaherşeyinüstesindengeleceğinehepinanmıştıvebirbakımaişinibilirolmakonunmesleğiydi.

Böyleceçoksayıdamemurvegeneldegücütartışılmayanbirçokinsanıziyaretetmişti.Ancakbukonudagüçlerionlarınişineyaramıyordu.Bunlarçoğunlukla,banka,yadadışsatım,yadanarenciyeyadaşarapticaretiileilgiliherkonudakesindüşünceleriveüstdüzeybilgileriolan;kapıgibidiplomalarınıveiyiniyetlerinideunutmadan,hukukyadasigortaişlerindetartışılmazbilgisiolaninsanlardı.Hatta,hepsindeençarpıcıolanşey,iyiniyettkAncakvebakonusunda,bilgilerineredeysebirhiçti.

Yinede,olabildiğincehepsininkarşısındaRambertkendidavasınısavunmuştu.Savunmasınıntemelindehepbukentinyabancısıolduğudüşüncesiveböylecedurumununyenidenincelenmesigereğiyatıyordu.Genelde,gazetecininkonuştuğukişilerbunoktadaanlayışgösteriyorlardı.

Ancakbelisayıdabaşkakişilerindeaynıdurumdabulunduğunuvebununsonucuolarak,durumununsandığıkadarözelolmadığınıonabelirtiyorlardı.BununüzerineRambert,bununkendikanıtladığıgörüşünözünüdeğiştirmeyeceğinisöyleyerekkarşılıkveriyordu;bukezdeonatiksinenbirifadeyle,örnekoluştururgerekçesiylehertürgözyummanınyönetimegüçlükçıkaracağınısöylüyorlardı.Rambert'inDoktorRieux'yeönerdiğisınıflandırmadabutürmantıkyürütenlerbiçimcilersınıfınıoluşturuyor

99du.Onlarınyanında,güzelkonuşanlarbulunuyordu;isteksahibinibunlarınhiçbirininkalıcı

olamayacağınainandırıyorlarvekendilerindenbirkararvermeleriistendiğindebolmiktardaiyiöğütverip,yalnızcaanlıkbirsıkıntınınsözkonusuolduğunakararvererekRambert'iavutuyorlardı.Birdeönemlilervardı,ziyaretsahibindendurumunuözetleyenbirnotyazıpbırakmasınıricaediyorlarvebudurumlailgilibirkararavaracaklarınıbildiriyorlardı;gereksizler,onakalacakyerbelgesiyadaucuzpansiyonadresleriöneriyorlardı;yöntemliler,fişdoldurtuyorveardındansınıflandırıyordu;bıkkınlar,kolarımhavayakaldırıyordu;tedirginler,gözleriniçeviriyorlardı;sonolarakdagelenekçilervardı;onlarençoksayıdaydılar,Rambert'ebaşkabirbüroyuyadayapılacakyenibirgirişimigösteriyorlardı.

Böylecegazetecikapıkapıdolaşmaktanbitiptükenmiştivevergidenmuhafhazinebonosualmayayadasömürgeordusunakatılmayaçağıranilanlarınönünde,deritaklidibirsıranınüzerindeoturaotura,telidosyalarvedosyaraflarıkadarkendiniaçığavuransuratlarınbulunduğubürolaragireçıka,birbelediyeninyadabirvaliliğintamolarakneolduğukonusundakesinbirfikiredinmişti.İşinolumluyanı,Rambert'indeRieux'yebirazacıylabelirttiğigibi,tümbunlaronungerçekdurumugörmesiniengeliyordu.Gerçekyaşamdavebanınkaydettiğiilerlemeondanuzaktı.Üstelikgünlerin

dahaçabukgeçtiğinidegözardıetmemekgerekirdivetümkentiniçindebulunduğudurumda,geçenhergünün,ölmemesikoşuluylaherinsanıbaşarmaküzeregiriştiğiişlerinsonunayaklaştırdığıdasöylenebilirdi.Rieuxbunoktanındoğruluğunukabuletmekzorundakaldı,ancakbununlabirliktebirazfazlagenelbirdurumunsözkonusuolduğunudaekledi.

BiraraRambertbirumudakapıldı.Valiliktenonaeksiksizyanıtlanmasıistenenboşbirbilgidosyasıgeldi.Belgedekimliği,ailedurumu,eskiveşimdikimaddikaynaklarıveözgeçmişiyleilgilibilgilersoruluyordu.Ram

100

bertoturduklarımemleketegerigönderilebilecekkişilerindurumunusaptamaküzerehazırlanmış

birsoruşturmanınsözkonusuolduğuizleniminekapıldı.Birbürodanedindiğibelirsizbazıbilgilerdebuizleniminidoğruladı.Ancak,birkaçgirişimdensonraonadosyayıgönderenbüroyubulabildivebubilgilerin'gerekendurumlar'içintoplanmışolduğunuöğrendi.

—Nedurumuiçin?diyesorduRambert.

Bununüzerine,vebayayakalanırveölürsebiryandanailesinehabervermekiçin,öteyandandahastanemasraflarınınbelediyebütçesindenmikarşılanacağı,yoksaakrabalarınödemeyapmasınımıbeklemekgerekeceğikonusundabirkararavarmakiçinolduğunuonaanlattılar.

Tabikibuonubekleyenkadındantamanlamıylaayrıdüşmediğinikanıtlıyordu,çünkütoplumvardıonlarlailgilenecek.Amabudabiravuntudeğildi.Dahadailginçolan,Rambertdebunusonundafarketti;birfelaketinenyoğunanındabirbüronungörevinisürdürmesivenormalzamanlardabaşlatılmasıuygungirişimleri,çoğunlukladayetkililerinhaberiolmaksızın,saltgörevgereğigerçekleştirebılmesiydi.

BunuizleyendönemRambertiçinhemenkolay,hemdeengüçdönemoldu.Birgevşeklikdönemiydibu.Tümbürolarıziyaretetmiş,tümgirişimlerdebulunmuştu,oyöndekitümyolarşimdiliktıkalıydı.Odaokafeseninbukafebenimgezipduruyordu.Sabahbirkafeninterasında,ılıkbirbirabardağınınkarşısındaoturuyor,hastalığınsonbulacağınailişkinbirbelirtibulmaumuduylagazetesiniokuyor,sokaktangeçenlerinyüzlerinebakıyor,onlarınhüzünlüifadelerindentiksinerekbaşçeviriyordu;karşısındakidükkânlevhalarını,artıkbulunmayanünlüaperitifreklamlarınıyüzüncükezokuyor,kalkıyorvekentinsarısokaklarındaamaçsızcadolaşıyordu.Tekbaşınayaptığıgezintilerdenkafelere,kafelerdenlokantalaraböyleceakşamıediyordu.Rieuxonabirgece,içerigiripgirmemekteduraksadığıbirlokantanınkapısındarastlamıştı.Sonragaze101

Ltecikararverirgibiolduvesalonundibindebiryeregidipoturdu.Yukarıdangelenbiremirle,kalelerinışıklarınınolabildiğincegeçyakıldığışusaatlerdeydi.Alacakaranlık,gribirsugibisalonudolduruyor,göğüngünbatımınaözgükızılığıcamlardayansıyorvemasalarınmermerleri,çökmeyebaşlayankaranlığıniçindecılızbirparıltıylaışıldıyordu.BoşsalonunortasındaRambertyitikbirgölgeyiandırıyorduveRieuxbuânınonunartıkkendinibıraktığısaatolduğunuhissetti.

Amabuaynızamandadabukentintümtutuklularınınbuduyguyakapıldıklarıandıvekurtulmalarıiçinbirşeyleryapmalarıgerekiyordu.Rieuxdönüpgitmişti.

Rambertgardadaböyleuzunsürekalıyordu.Peronlaragirişyasaklanmıştı.Ancakdışarıdangelenleriçinbeklemesalonlarıaçıktı;aradasıradadilenciler,gölgeveserinoluşundanötürü

buralardakalıyorlardı.Rambertburayagelipeskitarifeleri,tükürmeyiyasaklayanafişlerivetrenlereilişkingüvenlikyönetmeliğiniokuyordu.Sonrabirköşeyeoturuyordu.Salonkaranlıktı.

Eskibirdökümsobaaylardanberisoğumuştu.DuvardabazıafişlerBandol'deyadaCannes'damutluveözgürbiryaşamısavunuyordu.Rambertişteozaman,yoksunluğuntemelindeyatanokorkunçözgürlüktüründenbirşeylereyaklaşıyordu.Ozamanonuniçinenkatlanılmazgörüntüler,Parisgörüntüleriydi,enazındanRieux'yeböylediyordu.Eskitaşlarvesulardanoluşmuşbirmanzara,PalaisRoyal'ıngüvercinleri,GareduNord,Pantheon'unıssızmahalelerivebirzamanlarsevmişolduğunubilmediğibirkentinbaşkagörüntüleriozamanRambert'inyakasınayapışıyorveelinikolunubağlıyordu.Rieuxbugörüntülerionunaşkınınimgelerinebağlıyorduyalnızca.VeRambertsabahındördündekalkmaktanveyaşadığıkentidüşünmektenhoşlandığını

söylediğinde,doktorkendideneyiminedayanarakonunaslındageridebıraktığıkadını

düşünmektenhoşlandığınıhiçgüçlükçekmedenanlamıştı.Gerçektende,okadınıavucundahissettiğisaattibu.Sabahındördündegenel

102

liklehiçbirşeyyapılmazveuyunur;gece,birihanetgecesiolmuşolsabile.Evet,osaatteuyunurvebuhuzurvericidir,çünküendişelibiryüreğinenbüyükarzusu,sevdiğikişiyesonsuzadeksahipolmakyadaayrılıkzamanıgelipçattığında,buvarlığınancakbuluşmagünügelincesonbulacakdüşsüzbiruykuyadalmasınısağlayabilmektir.

103Vaazdankısabirsüresonrasıcaklarbaşladı.Haziranayınınsonunagelinmişti.Vaazınverildiğipazargünüyağanvebumevsimiçingecikmişdiyebileceğimizyağmurlarınhemenertesindeyaz,gökyüzündeveevlerintepesindebirandabastırıverdi.Önceyakıcı,büyükbirrüzgârpatladı;ardındanikigünboyuncaestiveduvarlarıkuruttu.Güneşgökyüzündemıhlandı.

Ardıarkasıkesilmeyendalgalarhalindesıcakveışıkgünboyukentikapladıdurdu.Kemerliyolarınveapartmanlarındışında,körediciyansımanındeğmediğiyerkalmamıştısankikentte.

Kentinherköşesindegüneşyurttaşlarınyakasınayapışıyorduvedurduklarızamandaonları

çarpıyordu.Haftadayaklaşıkyediyüzeulaşmış,okgibifırlayankurbansayısıbuilksıcaklarlaçakışınca,kentebirtüryıkımhavasıegemenoldu.Kenarmahalelerde,düzayaksokaklardaveteraslıevlerdecanlılıkazaldıveinsanlarınhepkapıeşiğindeyaşadığışumahaledetümkapılarkapanmış,tümkepenklerörtülmüştü;vebadanmı,yoksagüneştenmıkorunmakistediklerinikendileridebilemiyordu.Bununlabirlikte,bazıevlerdeninlemeleryükseliyordu.Önceleriböylebirşeyolduğunda,sokaktadurupkulakkabartanmeraklılararastlanırdısıklıkla.Ancak,buuzunuyarıişaretlerindensonra,herkesinyüreğisankisertleşmişgibiydivesankibuilenmelerinsanlarındoğaldiliymişgibi,herkesbunlarıduyaduyayürüyoryadayaşayıpgidiyordu.

Kentkapılarındakopanvejandarmalarınsilahabaşvurmakzorundakaldıklarıkavgalarsessizbirtepkiyarattı.Kuşkusuzyaralılarvardı,amaherşeyinsıcakvekorkununetkisiyleabartıldığıkentte

ölülerdensözediliyordu.Gerçektende,durumneolursaolsun,hoşnutsuzluğ

un

104

durmadanarttığı,yöneticilerinenkötüdurumdankorktuklarıvefelaketaltındakihalkınisyanakapılmasıdurumundaalınacakönlemlericiddiciddidüşündükleribirgerçekti.Gazetelersokağaçıkmayasağınıyineleyenvekarşıgelenlerihapiscezasıylatehditedenkararnameleryayınlıyordu.Devriyelerkenttekolgeziyordu.Çoğukez,aşırısıcağınbastırdığııssızsokaklarda,ilkinkaldırımlardaçınlayannalsesiylekendiniduyuranatlınöbetçilerinsırasırakapalı

pencerelerinaltındailerlediklerigörülüyordu.Yenibiremiruyarınca,bittaşımasıolasıköpekvekedilerivurmaklagörevlendirilmişözelekiplerinsilahsesleriaradasıradaduyuluyordu.Bukuruseslerkenttekitehlikehavasınıdeğiştiriyordu.

Sıcağınvesessizliğiniçindeveyurttaşlarımızınürkmüşyüreklerinde,herşeyzatendahabüyükbirönemkazanıyordu.Mevsimdeğişimlerinigösterengöğünrenklerivetoprağınkokularınailkkezolarakherkesduyarlıydı.Herkeskorkuiçinde,sıcağınsalgınınyayılmasınayardımedeceğinidüşünüyordu,aynızamandadaherkesyazmevsimininiyiceyerleştiğinigörüyordu.Akşamgöğündekeçisağankuşlarınınçığlığıkentinüzerindegiderekdahacılızlaşıyordu.Ülkemizinufuklarınıgenişletenohazirangünbatımlarınaartıkulaşamıyordu.Pazardakiçiçeklerartıkkörpekörpedeğilaçılmışhaldegeliyordu,sabahmezatındansonrataçyapraklarıtozlukaldırımları

kaplıyordu.İlkbaharınartıksonaerdiği,dörtbiryandabirbiriardınaaçılanbinlerceçiçeklesaçılıpgittiği;şimdivebavesıcağınaltındadurulupezileceğiaçıkçagörülüyordu.Tümyurttaşlarımızıngözündeşuyazgöğü,tozvesıkıntınınetkisiylesoluklaşmışşusokaklar,hergeçengünkentteağırlığınıduyuranyüzlerceölüyleaynıtehditanlamınıtaşıyordu.Tükenmeyengüneş,uykuvetatiltadındakişusaatler,artıkeskisigibieğlenceyedavetetmiyordu.Tersine,kapalıvesessizkentteartıkbiranlamtaşımazolmuştu.Esenliklimevsimlerdekibakırımsıışıltılarınıyitirmişti.

Vebagüneşitümrenklerisoldurmuştuvetümkeyfikaçırıyordu.

105Hastalığınbüyükdevrimlerindenbiridebuydu.Normalzamanlardatümkentlileryazmevsiminineşeylekarşılardı.Kentdenizekoşar,gençlikkumsalaradökülürdü.Buyaz,tersine,hemenyakındakidenizyasaktıvebedenindenizintattıracağızevklereartıkhakkıyoktu.Bukoşulardaneyapmalı?OzamankiyaşantımızınendoğrugörüntüsünübizeyineTarrouveriyor.

Vebanıngeneldekaydettiğiilerlemeyiizliyordukuşkusuz,radyohaftadayüzlerceölüdeğilde,gündedoksaniki,yüzyedi,yüzyirmiölüyübildirmeyebaşladığında,Tarrousalgınınbirdönümnoktasınagelindiğininotediyordu.'Gazetelerveyetkililervebayakurnazlıketmeyeçalışıyorlar.

Yüzotuzbirin,dokuzyüzondandahaazufaksayıolmasıylavebanınpuanınıdüşüreceklerinisanıyorlar.'Salgınındokunaklıveçarpıcıgörünümlerinideanıyordu;örneğin,kepenklerikapatılmış,ıssızbirmahaledeansızınbirpencereyiaçıpodanınkoyukaranlığıüzerinekepenkleriyenidenkapatmadanönceikikezhaykıranşukadıngibi.Amabunlardanbaşka,eczanelerdenanelipastilerintükendiğini,çünkübirçokinsanınolasıbirbulaşmatehlikesinekarşı

kendinikorumakiçinbunlarıçiğnediğinideyazıyordu.

Gözdesiolmuşkişileridegözlemlemeyisürdürüyordu.Kediliyaşlıadamcağızındabutrajedininiçindeyaşadığınıöğreniyorduk.Gerçektende,birsabahsilahsesleriduyulmuştu;Tarrou'nunyazdığınagöre,tükürükgibigelenbirkaçkurşun,kedilerinçoğunuöldürmüş,ötekileridekorkudankaçırmıştı.Aynıgünyaşlıadamherzamankisaattebalkonunaçıkmış,birtuhaflıksezmiş,eğilipsokağınikiucunabakmış,çaresizbeklemeyebaşlamıştı.Eleriylebalkonunparmaklıklarınahafifhafifvuruyordu.Birazdahabeklemiş,birazkâğıtufalamışveiçerigirmişti,sonrayenidendışarıçıkmışvebelibirsüresonunda,balkonkapısınıöfkeylekapatarakkaybolmuştu.Sonrakigünlerdeaynısahneyinelenmişti,ancakyaşlıadamınyüzhatlarındagiderekbelirginleşenbirhüzünvekarmaşaokunabiliyordu.Birhaftanınsonunda,Tarrougündelikbalkonziyare

106

tiniboşunabekledi,pencereleranlaşılmazbirhüznünüzerinesımsıkıkapalıkaldı.'Vebasırasındakedileretükürmekyasaktır',notdefterlerindevarılansonuçbuydu.

Öteyandan,Tarrouakşamlarıodasınadönerkenholdebiraşağıbiryukarıdolaşangecenöbetçisininasıksuratıylakarşılaşacağındanemindi.Buadamherönünegelenebuolanları

öncedenbildiğiniyineleyipduruyordu.Adamınuğursuzluğuöncedenhaberverdiğimkabulenmeklebirlikte,bunundepremolacağınısöylediğimanımsatanTarrou'yayaşlıadamşöylekarşılıkveriyordu:"Ah,keşkebirdepremolsaydı!Tambirsarsıntı...vebuişbiterdi.Ölüler,dirilersayılırveoyunbiterdi.Amaşudomuzhastalık!Hastalığayakalanmamışolanlarbileonuiçlerindetaşıyorlar."

Otelmüdürüdeazsıkıntıdadeğildi.Başlangıçta,ayrılmalarıengelenenyolcularkentinkapatılmasıylaoteldekalmışlardı.Amayavaşyavaş,salgınınuzamasıylabirçoğudostlarındakalmayıyeğlemişti.Vekenteartıkyeniyolcugelmediğinden,odalarındolmasınısağlayanaynı

nedenler,şimdionların:boşkalmasınısağlıyordu.Tarrouburanınenderkiracılarındanbiriolarakkalmıştıvemüdürherfırsattaonaşusonmüşterilerinimemnunetmeisteğiolmasauzunzamanönceburayıkapatmışolacağınıbelirtiyordu.SıksıkTarrou'yasalgınınyaklaşıknekadarsüreceğikonusundafikrinisoruyordu:"Butürhastalıklarınsoğuğagelmediğisöylenir,"diyorduTarrou.

Müdürafalıyordu:"Amabayım,buradahiçgerçeksoğuklarolmazki.Herhalükârdabuişaylarcasürecekgibi."Zatenyolcularındahauzunbirsürekenteuğramayacaklarıkesindi.Şuvebaturizminyıkımıydı.

KısabirsüreortadankaybolduktansonraMösyöOthon,şubaykuşadam,lokantadayemdenortayaçıktı,ancakbukezpeşindeyalnızcaikisirkköpeğivardı.Bilgileregöre,karısıkendiannesinebakmışveonutoprağavermişti,şusıradadakendisikarantinaaltındaydı.

107—Bundanhoşlanmıyorum,dedimüdürTarrou'ya.Karantinaolsunyadaolmasın,kadınındurumukuşkulu,dolayısıylaonlarında.

Tarrouona,buaçıdanbakınca,herkesindurumununkuşkuluolduğunusöylüyordu.Amaötekidiretiyorduvebukonuylailgilikesingörüşlerivardı:

—Hayırbayım,nesizinnedebenimdurumumkuşkuludeğil,onlarınkiöyle.

AmaMösyöOthonöylekolaykolaydeğişmiyordu.Vebabukezsertkayayaçarpmıştı.Lokantayaaynışekildegiriyor,çocuklarındanöncesofrayaoturuyorveonlarahepmesafelivedüşmancasözlerediyordu.Yalnızküçükoğlanınhalideğişmişti.Kızkardeşigibisiyahlargiymiş,birazkendiiçineçekilmiş,babasınıngölgesiniandırıyordu.MösyöOthon'danhoşlanmayangecenöbetçisiTarrou'yaşöyledemişti:

—Ahşuadam,tepedentırnağagiyinikbirhaldegeberecek.Böylececenazetöreniiçinbakımagerekkalmayacak.Dosdoğrutabutagirecek.

Paneloux'nunvaazınıdadeftereaktarmıştı,ancakşuyorumla:'Busevimlicoşkuyuanlıyorum.

Felaketlerinbaşlangıcındavebunlarsonbulduğundahepbirazsözsanatıyapılır.Birincidurumda,alışkanlıklarhenüzkaybolmamıştır,ikincidurumdaysagerigelmiştir.Asılfelaketsırasındagerçeğealışılır,yanisessizliğe.Bekleyelim.'

TarrousonolarakDoktorRieux'yleuzunbirkonuşmayaptığınıvebununolumlusonuçlarımanımsadığını,konuylailgiliolarak,anneMadamRieux'nünaçıkkestanerengigözleriolduğunubildiriyor,içindebuncaiyiliğinokunduğubirbakışınherzamanvebadandahagüçlüolacağını

beklenmedikbirbiçimdebelirtiyorvesonundaRieux'nüntedaviettiğiyaşlıastımhastasınaoldukçauzunbölümlerayırıyordu.

Doktorlagörüşmesininertesinde,onunlabirlikteyaşlıadamıgörmeyegitmişti.YaşlıadamTarrou'yusırıtarakveeleriniovuşturarakkarşılamıştı.Yastığınasırtımdaya108

mış,kucağındaikibezelyetenceresiyleyatağındaoturuyordu:"İştebirtanedaha!"demiştiTarrou'yugörünce.Dünyatersinedöndü,hastadançokdoktorvar.Hızlıyayılıyorondan,değilmı?

Rahiphaklı,iyicehaketmişiz."Ertesigün,Tarrouhabervermedengelmişti.

Tarrou'nündefterlerinebakarsak,işimanifaturacılıkolanyaşlıastımhastasıeliyaşındaykenyeterinceçalıştığınakararvermişti.Yatağınayatmışvebirdahadaayağakalkmamıştı.Oysaayaktadurmakastımınazararverenbirşeydeğildi.Küçükbirgelirleyetmişbeşyaşınakadarneşeiçindeyaşamıştı.Saatgörmeyedayanamıyorduvegerçektenevindetekbirsaatyoktu."Birsaatpahalıveaptalcadır,"diyordu.Zamanıkendisiölçüyordu;özeliklede,gününtekönemlizamanıolanöğleyemeğinesırageldiğini,uyandığızamanbaşucundabulunanbiribezelyedoluikitenceresayesindeanlıyordu.Aynıciddivedüzenlihareketlerle,bezelyeleritektekboş

tencereyeaktarıyordu.Böylecetencereyleölçtüğügüniçindebelianlarısaptıyordu."Heronbeş

tenceredebir,birşeyleryememgerek,"diyordu,"iştebukadarbasit."

Karısınabakılırsa,zatendahaçokgençkenbuyönelişinibelietmişti..Gerçektende,aslahiçbirşeyonuilgilendirmemişti;neişi,nedostları,nekafeler,nemüzik,nekadınlar,nedegezintiler.

Kentindendışarıhiçadımatmamıştı,yalnızcabirgün,biraileişiiçinCezayir'egitmekzorundakalmıştı;bumacerayıdahailerigötüremeyeceğinianlayıncaOran'aenyakıngardadurmuştu.İlk

trenleevinedönmüştü.

OnunbudörtduvararasındasürdürdüğüyaşamaşaşırmışgibiduranTarrou'ya,dinegöre,birinsanınyaşamınınilkyarısınınbiryükseliş,ikinciyarısınındabirinişolduğunu,iniş

dönemindeysegünlerinartıkinsanaaitolmadığını,herhangibirandaelindenalınabileceğini,böylecegünlerlepekbirişikalmadığınıvebelkideeniyisininpekbirşeyegirişmemekolduğunubirazolsunanlatmıştı.Buradakiçelişkizatenonuürkütmüyordu;çünkü,aşağıyu109karıTarrou'yasöylediğinegöre,Tanrınınkesinlikleolmadığını,tersidurumdarahiplerinbirişeyaramayacağınıdüşünüyordu.AmabunuizleyenbazıdüşüncelerdenyolaçıkarakTarroubufelsefenin,onunoturduğuçevredekikiliseninonusıksıkparayardımıiçinaramasınakızmasındankaynaklandığıanladı.Tarrou'nunyaşlıadamıbetimlediğibölüm,yaşlıadamınçokiçtengibiduranvekarşısındakinesıksıkbelirttiğidileğiylesonbuluyordu:Çokyaşlıölmeyiumutediyordu.

"Obirermişmi?"diyesoruyorduTarrou.Veşöyleyanıtlıyordu:"Evet,ermişlikbiralışkanlıklarbütünüdür."

Amaaynızamanda,Tarrouvebalıkenttegeçirilenbirgününiyiceayrıntılıbirbetimlemesinedegirişiyorveböyleceoyazboyuncakentlilerinnasılzamangeçirdiğivenasılyaşadığıkonusundakesinbirfikirveriyordu:"Sarhoşlardışındakimsegülmüyor,diyorduTarrou,onlardaçokfazlagülüyor."Sonrabetimlemesinebaşlıyordu:

"Sabahınerkensaatinde,henüzıssızlığınıkoruyankenttebirboydandiğerinehafifsoluksesleriduyuluyor.Geceninölümleriylegündüzüncançekişmeleriarasındakiosaatte,sankivebabirançabasınıdurduruyor,solukalıyorgibi.Tümdükkânlarkapalı.Amabazılarınınüzerineasılmış

'Vebanedeniylekapalı'duyurusuonlarınbirazsonraötekidükkânlarlabirlikteaçılmayacağını

gösteriyor.Hâlâuyuklamaktaolangazetesatıcılarıbağırarakhaberleriduyurmuyor,sokaklarınbirköşesinesırtlarınıdayamışelerindekigazeteleribiruyurgezergibisokaklambalarınasunuyorlar.

Birazsonra,ilktramvaylarınsesiyleuyanıp'Veba'sözcüğününgözeçarptığıkâğıtlarısağasolauzatıpduracaklar."Vebanınbirsonbaharıolacakmı?"ProfesörB...şöyleyanıtlıyor:"Hayır.Yüzyirmidörtölü,iştevebanındoksandördüncügünbilançosu."

Giderekciddileşenvebazısüreliyayınlarısayfasayısınıazaltmayazorlayankâğıtsıkıntısınakarşınbirbaşkagazeteçıkarılmıştı:SalgınPostası.Gazeteamacınışöylebelirhyordu:'Hastalığınkaydettiğiilerlemeyadagerilemeyi

110

yurttaşlarımızatitizbirnesnelikduygusuylabildirmek;onlarasalgınıngeleceğiyleilgiliengüveniliryetkiliağızlardankanıtlarsunmak;felaketekarşısavaşacakdurumdabildikbilmedikherkesesütunlarınıaçmak;halkınmoraliniyüksektutmak,yetkililerinemirleriniiletmekvekısaca,bizivuranbukötülüğekarşıtümiyiniyetliinsanlarıbirarayagetirmek.'Gerçekte,çokgeçmedenbugazete,vebanınönlenmesindegerekliolanyeniürünlerinduyurularınıyayınlamaktanöteyegeçemedi.

"Tümbugazetelersabahınaltısınadoğru,dahadükkânlaraçılmadansaatlerönceönlerindeuzayankuyruklarda,kenarmahalelerdentıklımtepişgelentramvaylardasatılmayabaşlıyor.

Tramvaylartekulaşımaracıoldu;basamaklarıvekorkuluklarıkırılacakdenliyüklüolduğundantramvaylarzarzorilerliyor.Yinedetuhafşey,içeridekiherkesbulaşmakorkusuylabirbirlerinesırtınıdönüyor.Duraklardabirbirindenuzaklaşmakveyalnızkalmakiçinaceleedenbirerkekvekadınyığınınıboşaltıyor.Sıksıkgidererekyaygınlaşanvesaltkeyifsizliktenkaynaklanankavgalarkopuyor.

"İlktramvaylargeçtiktensonrakentyavaşyavaşuyanıyor,ilkbirahanelerüzerinde'Kahvekalmadı','Şekeriniziyanınızdagetirin'vb.duyurularasılıkapılarınıaçıyor.Sonradükkânlaraçılıyor,sokaklarcanlanıyor.Aynızamandaışıkyükseliyorvesıcakyavaşyavaştemmuzgöğünü

kurşunibirrengebuluyor.İşsizgüçsüzlerinkendilerinibulvarlaraattıklarısaatbu.Çoğu,kendipahalıeşyalarınısergileyerekvebayıkovmayıişedinmişgibi.Hergünsaatonbiredoğru,anayolarda,gençerkekvegençkızlardanoluşanbirkalabalıkgeçityapıyor,işteozamanbüyük,felaketlerinortasındabüyüyüpduranşuyaşamatutkusuhissedilebiliyor.Eğersalgınyaygınlaşırsamoraldeyaygınlaşacak.MezarlarınyanıbaşındaMilanousulüçılgıneğlencelerebilerastlayacağızneredeyse.

"Öğlenolunca,gözaçıpkapayanakadarlokantalardoluveriyor.Yerbulamayanlarhemenlokantakapılarında

111birikmeyebaşlıyor.Aşırısıcaktangökyüzününışığıazalmayayüztutuyor.Güneşaltındakavrulansokaklarınkenarlarında,büyüktenteleringölgesindeinsanlaryiyecekiçinsırabekliyorlar.Lokantalarınböyledoluptaşması,birçokkişiningözündeyiyecekişininbasitleşmesianlamınageliyordu.Amabulaşmasorunudaolduğugibiduruyordu.Müşterilerdakikalarcaçatalbıçaklarınıtemizleyerekzamanyitiriyorlardi.Kısabirsüreönce,bazılokantalarşöyleduyurularasıyorlardı:'Buradaservistakımlarıkaynatılmıştır.'Ancakbirsüresonrahertürreklamıbiryanabıraktılar,çünkümüşterilergelmeyezorunluydu.Zatenmüşteriparaharcamaktançekinmiyor.

Kalitelişaraplaryadaöylesanılanenpahalımezeler,dizginlenenbiryarışınbaşlangıcıoluyordu.

Birdekopanpaniklervardı;birlokantadafenalıkgeçirenbirmüşterininrengisolmuş,ayağakalkmış,sendelemişvehemenkendiniçıkışaatmışolmasıinsanlarıalakbulaketmişti.

"Saatikiyedoğru,kentağırağırboşalıyor,artıksessizlik,toz,güneşvevebanınsokaktabuluştuklarıanbu.Grirenklibüyükbinalarboyuncasıcakdurmaksızınakıyor.Cıvılcıvılgevezelikedenkalabalıkkentinüzerineinenalevgibiakşamlaradönüşereksonbulanouzuntutsaklıksaatleribunlar.Sıcağınbastırdığıilkgünlerde,nedendirbilinmez,akşamlargiderekıssızlaşmıştı.

Amaşimdi,dahailkserinlikle,umutolmasabilebirferahlıkgeliyor.Ozamanherkessokaklaradökülüyor,çılgıngibigevezelikediyor,kavgayatutuşuyoryadabirbirleriniarzuluyorvekızıltemmuzgöğününaltındakent,çiftlerleveuğultularlayüklübirhaldesoluksoluğabirgeceyedoğrukayıyor.Herakşambulvarlarda,fötrşapkasıveboyunbağıyla,dinselbiresinlenişekendinikaptırmışyaşlıbiradam:'Tanrıbüyüktür,onayönelin',diyeyineleyipdursada,tersineherkestamolaraktanımadıklarıvekendileriiçinTanrıdandahagerekliolduğunainandıklarıbirşeyleredoğruyöneliyor.Başlangıçta,bununötekilergibibirhastalıkolduğunainandıklarızaman,dinyerliyerinde

duru

112

yordu.Ancakbununciddiolduğunugördüklerinde,tataldıklarışeylerianımsadılar.Günboyuyüzlerindebelirentümokeder,işteozaman,ateşlivetozlugünbatımında,birtürürkekbircoşkuya,tümbirhalkıcoşturanbeceriksizbirözgürlüğedönüşüyor.

"Bendeonlargibiyim.Amaişte,ölümünbenimgibileriçinbiranlamıyoktur.Onlarıhaklıçıkaranbirolaydır."

VebaDefterlerdesözüedilengörüşmeiçinRieux'denistektebulunanTarrou'ydu.Rieuxonubeklediğiakşam,yemekodasınınbirköşesindedurmuş,birsandalyeüzerinesakinsakinoturanannesinebakıyordu.Ortalıklailgiliişleribitirdiktensonragününüoradageçiriyordu.Elerinidizlerininüzerindebirleştiripbekliyordu.Rieuxonunbeklediğininkendisiolupolmadığındanemindeğildi.Yinede,ogeldiğinde,annesininyüzündebirşeylerdeğişiyordu.Çalışmaylageçmişbiryaşamınbuyüzekattığısuskunluktüründennevarsaozamancanlanırgibioluyordu.Ogecede,artıkıssızlaşmışsokağapenceredenbakıyordu.Geceyananlambalarınışığıazalmıştı.Veyavaş

yavaş,ışığıiyicecılızlaşmışbirlambakenttekigölgeleriyansıtıyordu.

—Tümvebasüresinceışıklarböyleazmıyanacak?dediMadamRieux.

—Muhtemelen.

—inşalahkışakadarsürmez.Ozamaniyiceiçkapayıcıolur.

—Evet,dediRieux.

Annesininbakışınınkendialnınayöneldiğinigördü.Songünlerdekiendişeveaşırıyorgunluktanyüzündederinizlermeydanageldiğinibiliyordu.

—Bugüniyigeçmedimi?

—Yo,herzamankigibi.

Herzamankigibi!YaniParis'tengönderilenyeniserumilkserumdandahaazetkiligibiydiveistatistikleryükseliyordu.Önlemiçinolanserumlarıdahastalığayakalanmışailelerdışındakilerevermekherzamanmümkünolmuyordu.Buserumlarıngenelkulanımıiçingerekenmiktarancaksanayidensağlanabilirdi.Hıyarcıklarınçoğu

114

nüyarmakolanaksızdı,sankisertleşmemevsiminegirmişlerdivehastalaraişkenceçektiriyorlardı.Birgünöncesindenbaşlayarakkentteikitaneyenisalgınvakasınarastlandı.Vebaakciğerlerebulaşıyordu.Aynıgün,birtoplantısırasında,yorgunluktanbitkindoktorlarakciğervebasındaağızyoluylaolabilecekbulaşmayıengelemekiçin,artıkiyiceşaşkınadönmüşvalidenyeniönlemleristemişlerveeldeetmişlerdi.Herzamankigibihâlâhiçbirşeybilinmiyordu.

Annesinebaktı.Aynıkestanerengibakışonuşefkatdoluyılaröncesinegötürdü.

—Korkuyormusun,anne?

—Benimyaşımdaartıkpekbirşeydenkorkulmaz.

—Günleriyiceuzadıvebenartıkhiçburadabulunamıyorum.

Geleceğinibilincesenibeklemekzorgelmiyor.Buradaolmadığınzamanda,neyaptığını

düşünüyorum.Habervarmı?

—Evet,sontelgrafabakarsak,herşeyiyi.Amaonunbunubenimeraklandırmamakiçinsöylediğinibiliyorum.

Kapınınziliçaldı.Doktorannesinegülümsedivegidipkapıyıaçtı.SahanlığınyarıaydınlığındaTarrougrilergiymişkocamanbirayıyıandırıyordu.Rıeuxkonuğunuçalışmamasasınınönüneoturttu.Kendisidekoltuğununarkasındaayaktaduruyordu.Odadayanantekışık,çalışmamasasınınüzerindekilamba,ikisininortasındaduruyordu.

Sizinlesözüdolandırmadankonuşabileceğimibiliyorum,dedi,Tarroubirgirişsözünegerekduymaksızın.

Rieuxsessizceonayladı.

—Onbeşgünyadabirayakadarburadaartıkhiçbirişeyaramayacaksınız,olaylarsiziaşıyor.

—Doğrubu,dediRieux.

—Sağlıkbirimininorganizasyonukötü.Gereklisayıdaadamınızvezamanınızyok.

Rieuxbunundoğruolduğunugeneonayladı.

115Valiliğin,sağlaminsanlarıngenelmücadeleyekatılmasınızorunlukılacakbirgönülühizmetbirimitasarladığınıbiliyorum.

—İyicebilginizvar.Amabüyükbirhoşnutsuzlukvarvevalitereddütiçinde.

—Nedengönülüleristenmesin?

—Yapıldıbu,amakatılımçokdüşükoldu.

Bunuresmiyoldanyaptılar,birazdainanmadan.Onlarıneksiğidüşgücü.Aslafelaketleboyölçüşecekdüzeydedeğiler.Vedüşünebildikleriilaçlarancakbirbeyinnezlesinitedaviedecekdüzeyde.Eğerelimizkolumuzbağlı,herşeyionlarınyapmasınaizinverirsek,onlarölüpgidecek,bizdeonlarla.

Olabilir,dediRieux.Yinede,kabaişlerdiyeadlandırabileceğimişleriçintutukluları

düşündüklerinisöylemeliyim.

—Özgürkişilerinolmasınıyeğlerdim.

—Bende.Amasonuçtaniçin?

—Ölümemahkûmiyettennefretederim.Rieux,Tarrou'yabaktı:Yani?

—Yani,benimgönülüsağlıkhizmetlilerininoluşturulmasıveeğitimiiçinbirorganizasyonplanımvar.Bununlailgilenmemiçinbanayetkiverinveyönetimibirkenarabırakalım.Kaldıki,başlarını

kaşıyacakhaleriyok.Benimhertaraftadostlarımvardırveonlarilkçekirdeğioluşturacak.Vedoğalolarak,bendebuişekatılacağım.

—Tabi,bunucoşkuylakabuledipetmeyeceğimdenkuşkuduyuyorsunuz,dediRieux.İnsanlarınyardımagereksinimivardır,helebizimmesleğimizde.Bufikrinvalilikçekabuledilmesiyleilgiliüstümedüşeniyapacağım.Zatenbaşkaseçeneklerideyok.Ancak...

Rieuxdüşündü.

—Ancakbuişölümcülolabilir,bunuiyibiliyorsunuz.Veneolursaolsun,bukonudasiziuyarmamgerek.İyidüşündünüzmü?

Tarrougrigözleriyleonabakıyordu.

116

Paneloux'nunvaazıylailgilinedüşünüyorsunuzdoktor?

SorudoğalıklasorulmuştuveRieuxdoğalıklayanıtverdi.

Toplumsalbircezadüşüncesinikabulenmeyecekdenliuzunsürehastanelerdeyaşadım.Amabilirsiniz,Hıristiyanlarbazenböylekonuşurlar,gerçektenhiçöyledüşünmeselerde.

Göründüklerindendahaiyidirler.

—Yinede,Panelouxgibi,sizdevebanınyararlıolduğunu,insanlarıngözünüaçmayayaradığını,hattazorladığınıdüşünüyorsunuz!

Doktorsabırsızlıklabaşınısaladı.

Budünyadakitümhastalıklargibi.Budünyadakitümhastalıklariçindoğruolan,vebaiçindedoğru.Bazılarınolgunlaşmasınayardımcıolabilir.Bununlabirlikte,getirdiğisefaletveacıyı

düşünürsek,vebayaboyuneğmekiçindeli,köryadakorkakolmakgerekir.

RieuxbirazsestonunuyükseltmiştikiTarrousankionusakinleştirmekistercesineeliylebirhareketyaptı,Gülümsüyordu.:

—Evet,dediRieuxomuzsilkerek.Amasizbanayanıtvermediniz.İyidüşündünüzmü?

Tarroubirazkoltuğunayerleştivebaşınıışığadoğruyaklaştırdı.

—Tanrıyainanırmısınızdoktor?

Busorudadoğalıklasorulmuştu.AmabukezRieuxduraksadı.

—Hayır,amanenedemekbu?Birgeceniniçindeyimveaydınlığıgörmekistiyorum.Benbudüşünceyiözgünbulmaktanvazgeçeliçokoluyor.

—SiziPaneloux'danayıranbudeğilmi?

Sanmıyorum.Panelouxbirincelemeci.Yeterinceölümgörmemişvebunedenlebirgerçekadınakonuşuyor.Çevrekilisesinebağlıdindarlarıyönetenveölenbirinsanınsonnefesiniduyanenbasitbirköypapazıbilebe

117nimgibidüşünür.Sefaletinneyetkinbirşeyolduğunukanıtlamayagirişmedenönce,onuiyileştirmeyeçalışır.Rieuxayağakalktı,şimdiyüzükaranlıktaydı.

Mademyanıtlamakistemiyorsunuz,bunubiryanabırakalım.

Tarroukoltuğundakımıldamadangülümsedi.

—Birsoruylayanıtverebilirmiyim?Bukezdoktorgülümsedi:Gizemdenhoşlanıyorsunuz,dedi.Haydisorun.

—İşte,dediTarrou.EğerTanrıyainanmıyorsanızniçinbuncaözveridebulunuyorsunuz?Sizinyanıtınızbelkibenimkendisorumuyanıtlamamayardımcıolur.

Karanlıktakalarakdoktorşöyleyanıtlamıştı:

—EğermutlakgüçtebirTanrıyainansaydı,insanlarıiyileştirmeyisürdürmezbugörevionabırakırdı.Amadünyadakimse,hayırkimse,TanrıyainandığınısananPanelouxbile,böylebirTanrıyainanmıyordu,çünkükimsekendinisonunakadarTanrınınelerinebırakmıyorduvebuaçıdanRieux,yaratılışlaolduğugibimücadeleederek,enazındankendisiningerçeğinyolundaolduğunainanıyordu.

—Ah!dediTarrou,mesleğinizleilgilidüşüncenizbudemek?

—Aşağıyukarı,diyeyanıtladıdoktorışığayaklaşarak.

Tarrouyavaşçaıslıkgibibirsesçıkardı,doktoronabaktı.

—Evet,dedi,gururgerekirdiyedüşünüyorsunuz.Amabendedetamgerekengururvar,fazlasıdeğil,inanınbana.Benibekleyeninneolduğunu,nedetümbundansonranelerolacağını

biliyorum.Şimdilikhastalarvarveonlarıiyileştirmekgerek.Sonraonlarbunudüşünecekler,bende.Amaenacilolanonlarıniyileştirilmesi.Onlarıelimdengeldiğincesavunuyorum,iştehepsibu.

—Kimekarşı?

118

Rieuxpencereyedoğrudöndü.Denizinuzakbirnoktasındaufkundahakarabiryoğunluğabüründüğünüseziyordu.Yalnızcayorgunluğunuhissediyorveaynızamandada,butuhafamakardeşçeduygularuyandıranadama.birazdahagüvenmekiçiniçindedoğananivemantığasığmayanbiristeğekarşımücadeleediyordu.

—BununlailgilihiçbirşeybilmiyorumTarrou,yeminederimhiçbirşeybilmiyorum.Bumesleğegirdiğimde,biranlamdasoyutolarakçalıştım,çünküonagereksinimimvardı,çünkübudagençlerinyapmakistediği,ötekilergibibirişti.Belkide,benimgibibirişçiçocuğunagöreözeliklegüçbirişti.Sonraölümlerigörmekgerekti.Ölmeyireddedeninsanlarolduğunubilirmisiniz?Birkadınınölümanında"Asla!"diyehaykırdığınıhiçduydunuzmu?Benduydum.Veozamanbunaalışamayacağımıanladım.Gençtimvenefretimdünyanındüzenineyönelmişgibiydi.O

zamandanbuyana,dahaalçakgönülüoldum.Yalnızca,hâlâölmekteolanlarıgörmeyealışamadım.Bundanbaşkafazlabirşeybilmiyorum.Amaherşeybiryana...

Rieuxsustuveyerineoturdu.Ağzınınkuruduğunu

hissediyordu.'

—Herşeybiryana...diyeyineledidoktorveyineduraksadı,Tarrou'yadikkatlebakarak,bunusizingibibirisianlayabilirancak,değilmi,dünyanındüzeniölümlesağlandığınagörebelkideTanrıiçineniyisionainanmamakvesuskunsuskundurduğugöğegözlerimiziçevirmeksizinölümekarşıtümgücümüzlesavaşmaktır.

—Evet,diyeonayladıTarrou,anlayabiliyorum.Amazaferlerinizhepgeçiciolacak,iştehepsibu.

Rıeux'nünsuratıasılırgibioldu.

—Herzamanöyleolacak,bunubiliyorum.Mücadeledenvazgeçmekiçinbirnedendeğilbu.

Hayırbubirnedendeğil.Amaozaman,şuvebanınsiziniçinneanlamageldiğinimerakediyorum.

—Evet,dediRieux.Sonuolmayanbiryıkım.

119Tarroubirangözlerinidoktoradikti,sonraayağakalktıveağırağırkapıyadoğruyürüdü.

Rieuxdeonuizledi.AyaklarınabakmaktaolanTarrou'nuntamyanınavarmıştıki:

—Kimöğrettisizebunlarıdoktor?Yanıthemengeldi:

—Sefalet.

Rieuxçalışmaodasınınkapısınıaçtıvekoridorda,Tarrou'yakendisinindeaşağıindiğini,birhastasınıgörmeyegideceğinisöyledi.Tarrouonunlabirliktegitmeyiönerdi,doktordakabuletti.

KoridorunucundaMadamRieux'ylekarşılaştılar,doktoronaTarrou'yutanıştırdı.

Birdost,dedi.

—Sizitanıdığımamemnunoldum,dediMadamRieux.

Ogidince,Tarrouarkasındanbaktı.Sahanlıktadoktorboşuboşunaotomatikleuğraştı.

Merdivenlergecekaranlığındaydı.Doktorbununyenibirtasarrufönlemiolupolmadığını

düşünüyordu.Amabelideğildi.Birsüredirevlerdevekentteherşeybozuluyordu.Belkidebuyalnızca,artıkkapıcılarıngeneldepekbirşeyleilgilenmemelerininbirsonucuydu.Amadoktorunbukonudadahafazladüşünecekzamanıolmadı,çünkügerideTarrou'nunsesiçınlıyordu:

—Birşeydahasöyleyeyim,doktor,sizegülünçgelsede,tümüylehaklısınız.

Rieuxkaranlıktakendikendineomuzsilkti.

—Bukonudahiçbirşeybilmiyorum,gerçekten.Amasiz,sıznebiliyorsunuz?

—Oo!dediötekiheyecanlanmadan,benimiçinöğrenecekazşeyvar.

DoktordurduvearkasındaTarrou'nunayağıtaşbasamaktakayıverdi.TarrouRieux'nünomzunatutundu.

—Yaşamlailgiliherşeyibildiğinizeinanıyormusunuz?diyesorduRieux.

Yanıtaynısakinseslekaranlığıniçindengeldi:

120

—Evet.

Sokağaçıktıklarında,iyicegeçolduğunuanladılar,belkisaatonbirdi.Kentsessizliğegömülmüştü,yalnızcahışırtılarkalabalıkediyordu.Çokuzakta,birambulanssireniçınladı.

ArabayabindilerveRieuxarabayıçalıştırdı

—Yarınönleyiciaşıylahastaneyegelmenizgerek,dedi.Amabuişegirmedenvesonolarak,şunusöyleyeyim,buiştensağsalimçıkmanıziçinüçtebirşansınızvar.

Budeğerlendirmelerinbiranlamıyokdoktor,benimgibisizdebunubiliyorsunuz.YüzyılöncebirIrankentindevebatümkenthalkınıöldürmüş,kendiişiniyapmaktanvazgeçmeyenölüyıkayıcısı

dışında.

—Oüçüncüşansınıkorumuş,iştehepsibu,dediRieuxbirdendahaboğukbirsesle.Amaşurası

birgerçek,hepimizinbukonudadahaöğreneceğimizçokşeyvar.

Şimdikenarmahaleleregeliyorlardıartık.Farlarıssızsokaklarıaydınlatıyordu.Durdular.

Arabanınönünde,Rieux,Tarrou'yaiçerigirmekisteyipistemediğinisordu,ötekievet,diyeyanıtladı.Göktenyansıyanhafifbirışıkikisininyüzünüaydınlatıyordu.Rieuxbirdendostçagülümsedi:

—HaydiTarrou,dedisizibunlarlailgilenmeyeiten

nedir?

Bilmiyorum.Belkiahlakgörüşüm.

—Hangisi?

Anlayış.

TarrouevedoğrudöndüveikisiyaşlıastımhastasınınevinegirenekadarRieuxonunyüzünü

görmedi.

121HemenertesigünTarrouişegiriştiveilkekibikurdu,bunudahabirçoklarıizleyecekti.

Öteyandan,anlatıcıbusağlıkkolarınınoluşturulmasınagereğindenfazlaönemvermekniyetindedeğil.Şurasıdabirgerçek,bugünyurttaşlarımızınbirçoğu,onunyerindeolsalar,bukolarınrolünüabartmaktankendilerinialamazlardı.Ancakanlatıcı,böyleolumlueylemlerefazlasıylaönemvermekle,dolaylıyoldanvebüyükbirbağlılıkduygusuyla,kötülüğünönündesaygıylaeğilmekgibibirsonucavarıldığınıdüşünüyordahaçok.Çünküozaman,kötülükvekayıtsızlıkinsanlarıneylemlerindeensıkkarşılaşılanetmenlerolduğuiçin,olumlugirişimlerdeazsayıdagerçekleştiğinden,buolumlueylemlerinbudenlideğerkazandıklarıdüşünülebilir.Bu,anlatıcınınpaylaşmadığıbirdüşünce.Dünyadakikötülükneredeyseherzamancehalettenkaynaklanırveeğeraydınlatılmamışsa,iyiniyetdekötülükkadarzararverebilir,insanlarkötüolmakyerinedahaçokiyidirvegerçektesorunbudeğildir.Ancakinsanlarbirşeyinfarkındadeğilerdir,şuerdemyadakusurdenilenşeyin;enumutkırıcıkusur,herşeyibildiğinisananveböylecekendineöldürmehakkıtanıyancehalettir.Katilinruhukördürveinsanhertürsağduyudanyoksunsagüzelaşkvegerçekiyilikdiyebirşeyolamaz.

Bunedenle,Tarrousayesindegerçekleştirilenbizimsağlıkkolannesnelbirhoşnutlukduygusuyladeğerlendirilmelidir.Bunedenle,anlatıcıyalnızcamantıkçerçevesindeönemligördüğübirkahramanlığıveiyiniyetigüzelsözlerleyüceltmeyecek.Amavebayüzündenparçaparçaolmuş

vekılıkırkyaranyüreklerintarihiniyazmayısürdürecektir.

122

Sağlıkkolarınagönülükatılanlarbunuyaparkenbüyükövgüleredeğergörülmüşdeğilerdi,çünkügerçekteyapacaklarıtekşeyinbuolduğunubiliyorlardıveozamanbuişegirişmeyekararvermemekinanılmazolurdu.Bukolarkentlilerindahakalabalıksayıdavebaolayınakatılmasını

sağladıveortadahastalıkolduğunagöreonunlasavaşmakiçinnegerekiyorsayapılması

gerektiğineinanmalarınayolaçtı.Çünkübuyoldanvebabazıkişileringörevihalinegeldi,gerçekteneiseooldu,yaniherkesinuğraşıoldu.

Buiyi.Amabiröğretmenikikereikinindörtettiğiniöğretiyordiyetebrikedilmez.Belkibumesleğiseçtidiyetebrikedilir.BizdeTarrouveötekilerinin,ikikereikininbaşkabirşeydeğildedörtettiğimgösterdikleriiçinsaygıyadeğerolduklarımbelirtelim,ancakbuiyiniyetinöğretmeniniyiniyeti,öğretmeninyüreğigibibiryürektaşıyanveinsanlıkonuruuğrunasanılandandahakalabalıkgruplarhalindebirarayagelebilecekkişileriniyiniyetiarasındaortakbirşeyolduğunudabelirtelim;enazındananlatıcınıninancıböyle.Kaldıki,anlatıcıkendisinekarşıçıkılacağınındafarkında,çünkübuinsanlaryaşamlarınıtehlikeyeatıyorlardı.'Ancaktarihteöylebiranolmuşturki,ikikereikinindörtettiğinisöylemeyecüretedenlerölümlecezalandırılmıştır.

Öğretmenbunuiyibilir.Veböylebirmantıkyürütmeninödülemiyoksacezaylamı

sonuçlanacağınıbilmekdeğildirsorun.Sorunikikereikinindörtedipetmediğinibilmektir.İşteyurttaşlarımızdanyaşamlarınıtehlikeyeatanlar,vebanıniçinegiripgirmemeyeveonunlasavaşmakgerekipgerekmediğinekararvermekzorundaydılar.

Osıralarkentimizdetüreyenbirçokyeniahlakçıhiçbirşeyinişeyaramayacağınıvedizçökmekgerektiğinisöylüyorlardı.VeTarrou,veRıeux,veonlarındostlarıbukişilereşöyleyadaböylekarşılıkverebilirlerdi,amavarılansonuçhepobildiklerişeydi:Şuyadabubiçimdesavaşmakvedizçökmemekgerekiyordu.Tümsorunölüsa

123yısınıolabildiğinceazaindirmekveayrılıklarınsonsuzadeksürmesiniengelemekti.Bununiçindetekbiryolvardı,vebaylasavaşmak.Bugerçekhoşagidenbirşeydeğildi,yalnızcatutarlıydı.

İştebunedenleyaşlıCastel'intümiyiniyetinivetümenerjisinielindekimalzemeylehemenoracıktaserumüretmeyeharcamasıdoğaldı.Rieux'yleikisikentebulaşmışmikroptanüretilmiş

serumlarındışarıdangelenserumlaragöredahaetkiliolacağınıdüşünüyorlardı,çünkübumikropgelenekselanlamdatanımlananvebabasilineoranlabirazfarklılıkgösteriyordu.Casteloldukçaçabukbirbiçimdeilkserumueldeetmeyiumuyordu.

Yinebunedenle,kahramanlıklauzaktanyakındanilgisiolmayanGrand'ında,osıralar,sağlıkkolarındabirtürsekreterliğiüstlenmesidoğaldı.Tarrou'nunkurduğuekiplerinbirbölümü,gerçektende,aşırıkalabalıkmahalelerdehastalığakarşıönleyicidanışmanlıkgöreviüstleniyorlardı.Buralara,gereklisağlıkkoşularınıngetirilmesineçalışılıyor,dezenfeksiyonyapılmamıştavanaralarıvebodrumlarındökümüyapılıyordu.Ekiplerinbirbölümüdedoktorlarınevleriziyaretisırasındaonlarayardımcıoluyor,vebalılarıntaşınmasınısağlıyor,hatta,sonradan,uzmanpersonelyoksa,hastalarınyadaölmüşkişilerinarabalarınıkulanıyorlardı.TümbunlarbirkayıtveistatistikişinigerektiriyorduveGrandbunuyapmayıkabuletmişti.

Buaçıdananlatıcı,sağlıkkolarınayaşamverenbualçakgönülüerdemintekgerçektemsilcisiolarakRieuxveTarrou'dandaçok,Grand'asaygıduyuyor.Hiçduraksamadan,tümüylekendiiçindengelenbiriyiniyetleevetdemişti.Yalnız,ufaktefekişlerdebirişeyaramakistediğinibelirtmişti.Gerikalanişleriçinçokyaşlıydı.Saatonsekizdenyirmiyekadarzamanayırabilirdi.VeRieuxiçtenlikleonateşekkürederken,oşaşırıyordu:"Budeğilengüçolan.Vebavar,kendimizikorumalıyız,orasıkesin.Ah,keşkeherşeyböylebasitolsaydı!"Vetümcesininbaşına124

dönüyordu.Bazen,akşamları,fişlemeişibittiğinde,RieuxGrand'lakonuşuyordu.SonundaTarrou'yudasöyleşilerinekatmışlardıveGrandgiderekdahabelirginbirkeyifleiçinibuikidostadöküyordu.Onlarda,Grand'ınvebanıntamortasındasürdürdüğübusabırlıçalışmayıilgiyleizliyorlardı.Onlarda,sonundabusayedebirazgerginliktensıyrılıyorlardı.

"Amazonnasıl?"diyesoruyorduTarrousıksık.VeGranddeğişmezbiçimde,"Tırıstırısgidiyor,"

diyezorakibirgülümsemeyleyanıtlıyordu.BirakşamGrand,amazonuiçin'zarifsıfatındankesinolarakvazgeçtiğinivebundanböyleonu'incecik'diyenitelediğinisöyledi."Budahasomut",diyedeeklemişti.Birbaşkaseferde,ikidinleyicisineşubiçimialmışolanilktümcesiniokumuştu:

'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,muhteşembiralkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu.'

—Değilmi?dediGrand,dahaiyiseçiliyor,ve'birmayıssabahı'nıyeğledimçünkü'mayısayı'

birazritmi

uzatıyordu.

Sonra'muhtçşem'sıfatınaaklınıtaktı.Onagörebu,istediğinitamolarakanlatmıyorduvedüşlediğiihtişamlıkısrağıbirkeredefotoğrafgibisunmuyordu.'Besili'uymuyordu,somuttu,amabirazküçültücübiranlamıvardı.'Işılışıl'onubiraniçinçekmişti,amaritmiyoktu.Birakşam,zaferedasıylaistediğinibulduğunubildirdi:'Siyahbiralkısrak.'Siyah,yineonagöre,incedeninceyezarafetigösteriyordu.

—Olamazbu,dediRieux.

—Yaa,niçin?

—Alat,ırkıdeğil,rengibelirtir.

—Hangirengi?

—Siyaholmayanbirrengiişte!Grandçoketkilenmişgibiydi.

—Teşekkürederim,iyikisizvarsınız.Amanasılgüçolduğunugörüyorsunuzişte.

125—'Görkemli'içinnedüşünürsünüz?dediTarrou.Grandonabaktı.Düşünüyordu:

—Evet,dedi,evet!

Veyüzündeyavaşyavaşbirgülümsemebeliriyordu.

Bundanbirsüresonra,'çiçekaçmış'sözcüğününkendisinisıktığınıaçıkladı.OranveMontelimardışındabaşkabiryertanımadığından,bazenarkadaşlarınaBoulogneOrmanındayolarınnasılçiçeklendiğinisoruyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,yolarRieux'yeyadaTarrou'yahiçbirzamanGrand'ındüşündüğügibigelmemişti,amamemurunbuinancıonlarınbaşını

döndürüyordu.Oise,dostlarınınbirfikriolmayışınaşaşırıpkalıyordu.'Yalnızcasanatçılarbakmayıbilir.'Amadoktoronubirkezbüyükbirheyecaniçindebuldu.'Çiçekaçmış'yerine

'çiçeklerledolu'yazmıştı.Eleriniovuşturuyordu.'Sonundagörülürhalegeldiler,sonundahissediliyorlar.Şapkalarıçıkarınbaylar!'Tümceyizaferedasıylaokudu:'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,görkemlibiralkısrağınüzerinde,BoulogneOrmanınınçiçeklerledoluyolarındangeçiyordu.'AmayükseksesleokununcatümceninsonunadoğruüçtamlayanınartardagelmesikulağıtırmaladıveGrandbirazkekeledi.Canısıkkın,oturdu.Sonradoktordangitmekiçinizinistedi.Birazdüşünmeyeihtiyacıvardı.

Sonradanöğrenildiğinegöre,iştebudönemde,dalgınlıkbelirtilerigösterdi,belediyeninezicigörevlerleyüzyüzegeldiğibirandabubelirtilerhoşkarşılanmadı.Bağlıolduğuservisbundanrahatsızolduvebüroşefiaçıkçayapmadığıbirişiçinkendisineparaödendiğiyolundaciddiciddionuuyardı,"işinizindışında,sağlıkkolarındagönülüolarakçalışıyormuşsunuz,"demiştibüroşefi."Bubeniilgilendirmez.Beniilgilendirensizinçalışmanız.Bukorkunçkoşularaltındabirişeyaramakistiyorsanız,işiniziyapın.Yoksagerisibirşeyeyaramaz."

Haklı,dediGrand,Rieux'ye.

—Evethaklı,diyeonayladıdoktor.

126

Amabendalgınlaştımvetümceminsonununasılgetireceğimibilmiyorum.

Herkesinanlayacağıumuduyla'orman'sözcüğününönündeki'Boulogne'uatmayıdüşünmüştü.

Amaozamantümce'çiçekler'sözcüğünebağlanıyorgibiduruyordu,oysaaslında'çiçekler'

'yolar'abağlanıyordu.Şöyleyazmaolanağıdavardı:'Ormanınçiçeklerledoluyoları.'Amabiradlabirsıfatınyanında'orman'içinesinmiyordubirtürlü.Bazıakşamlar,gerçektendeRieux'dendahayorgungörünüyordu.

Evet,onutepedentırnağasaranbuçalışmaylayoruluyordu,yinedesağlıkkolarınıngereksindiğiistatistikvehesapişleriniaksatmıyordu.Sabırla,herakşam,fişleritemizeçekiyor,üzerlerineeğrilerçiziyorveolabildiğinceaçıkbirbiçimdedurumlarıgöstermeyeçalışıyordu.Oldukçasık,hastanelerdenbirine,Rieux'ylebuluşmayagidiyorduveondanherhangibirbürodayadahemşireodasındabirmasaistiyordu.Tıpkıbelediyedekimasasınayerleştiğigibi,kâğıtlarıylaorayayerleşiyordu;mikropöldürücüilaçlarvehastalığınkendisiyleağırlaşmışhavadamürekkebikurusundiye'kâğıtlarınısalayıpduruyordu.İşteoanda,dürüstbirbiçimde,amazonunuaklınagetirmemeyeveyalnızcayaptığıişekendinivermeyeçalışıyordu.

Evet,insanlarınkendilerine,kahramandiyeadlandırdıklarıörneklerbulmayaönemverdikleridoğruysavebuöyküdemutlakaböylebirisininbulunmasıgerekiyorsa,anlatıcı,yüreğindebirazcıkiyilikveaçıkçabudalaişibirülküdenbaşkabirşeybarındırmayanbuanlamsızvesilikkahramanıönermektedir.Böylebirşey,gerçeğin,ikikereikinindörtettiğininhakkınıverecektir,kahramanlığadahakettiğiikincisırayı,nebireksiknebirfazla,cömertbirmutlulukisteğiyleverecektir.Böylebirşey,bugünlüğeiyiduygularlaörülmüş,yanineabartılıbirbiçimdekötü,nedesahne

gösterilerindekigibibayağıbirbiçimdeyüceltilenduygulardanayrılanniteliğinideverecektir.

127GazeteleriokurkenyadaradyodadışdünyadanvebalıkenteulaşançağrılarıvecesaretvericiduyurulandinlerkenDoktorRieux'nünkapıldığıfikirenazındanböylebirşeydi.Havayadakarayoluylagönderilenyardımlarlaaynıanda,herakşamradyodayadabasındayeralanacımadoluyadayönetimeilişkinyorumlar,bundanböyleyalnızlığamahkûmolmuşkentinüzerineyağmurgibiiniyordu.Veherseferindedestanlarayadaödültörenlerineyakışanvurgulamalardoktorunsabrınıtaşırıyordu.Kuşkusuzbukaygınınyapmacıkolmadığınıbiliyordu.Ancak,insanların,kendileriniinsanlığabağlayanşeyidilegetirmeyeçalıştıklarındakulandığışugelenekseldildenbaşkabiryoldananlatılamıyordubukaygı.Vebudil,örneğinGrand'ınhergünharcadığıoküçükçabalarıyansıtmakiçinuygundüşmüyordu,Grand'ınvebanınortasındaneanlamageldiğinianlatmayayetmiyordu.

Bazen,geceyansı,osıralardaboşalmışolankentinsessizliğinde,kısacıkbiruykuiçinyatağınayatmadanönce,doktorradyosunundüğmesiniçeviriyordu.Vedünyanınuzaknoktalarından,binlercekilometreötelerden,sahibibilinmeyenvekardeşlikdoluseslerbeceriksizcedayanışmaduygularınıdilegetirmeyeçalışıyorlardı,aslındabunusöylüyorlardı,amaaynızamandada,başınagelmesiolanaksızbiracıyıgerçektenpaylaşmadurumundaherinsanıniçindebulunduğuokorkunççaresizliğidekanıtlıyorlardı:"Oran!Oran!"Boşunabuçağrıdenizleriaşıyor,boşunaRieuxhazırbekliyordu,azsonragüzelsözleryükseliyorveGrand'lakonuşucuyuikiyabancıyadönüştürentemelayrılığıdahaaçıkbirbiçimdeortayakoyuyordu."Oran!evet,Oran!Amaolmaz,"

diyedüşünüyordudoktor,"sevmekyadabirlikteölmek,başkayoluyok.Onlarçokuzaktalar."

?l

128

Vebanındoruknoktasınıanlatmayageçmedenönceanımsanacakbirşeydahavar,felaketkentielegeçiripaltetmeküzeretümgücünütoplarken,Rambertgibiinsanlarınmutluluklarımyenidenyakalamakvehertürsaldırıyakarşıkorudukları,kendilerineaitolanoparçayıvebayakaptırmamakiçinharcadıklarıumutsuzvetekdüzeçabalardansözetmekgerekir.İştebu,kendilerinitehditedenköleliğireddetmebiçimiydionlarınvegörünüştebured'dedişbirbaşkası

kadaretkiliolmasabile,anlatıcıbununanlamlıolduğunuveçelişkilideolsa,bununiçimizdebarındırdığımızengururluşeysayılabileceğinidüşünüyor.

Rambertvebanınkendisinebulaşmasınıengelemekiçinmücadeleediyordu.Yasalyolardankenttenayrılamayacağıkendinekanıtlanmışolduğundan,Rieux'yedediğinebakılırsa,başkayolarabaşvurmayakararvermişti.Gazeteci,kafegarsonlarındanişebaşlamıştı.Kafedeçalışanbirgarsonherşeydenhaberdardır.Ancakilksorguladıkları,butürdengirişimlerinçokağırcezası

olduğununözeliklefarkındalardı.Hattabirsererindeprovokatöryerinebilekondu.BirazilerlemekaydetmekiçinRieux'nünevindeCottard'labuluşmasıgerekti.Ogün,Rieux'yleikisiyinegazetecininyönetimkatlarındaboşunayaptığıgirişimlerdensözetmişlerdi.BirkaçgünsonraCottard,Rambert'eyoldarastladıveşimdilerdeherilişkisindedavrandığıgibi,onuaçıksözlülüklekarşıladı:

—Hâlâhiçbirşeyyokmu?demişti.

—Hayır,hiçbirşey.

—Bürolaragüvenilemez.Onlaranlayışiçinyaratılmamıştır.

—Doğru.Amabenbaşkabirşeyarıyorum.Zorbu.

Veba

129/9Ahanlıyorum!dediCottard.

İşibağlayacakbiryetkiliyitanıyorduvebunaşaşıranRambert'e,uzunsüredirOran'ınbütünkafelerinedüzenliolarakgittiğini,oralardadostlarıolduğunuvebutürişlemlerleilgilenenbirörgütünvarlığıüzerinebilgiedindiğinianlattı.Gerçekşuyduki,harcamalarıartıkgeliriniaşmayabaşlayanCottardkarneyledağıtılanmaddelerleilgilibirkaraborsaişinekarışmıştı.Böylecefiyatı

sürekliartmaktaolansigaraveucuzalkolsatıyorvebunlardanküçükbirserveteldeediyordu.

Buişegüveniyormusunuz?diyesorduRambert.

—Banaönerdiklerinegöre,evet.

Vesizbundanyararlanmadınız.

—Kuşkucuolmayın,dediiyilikseverbirtavırlaCottard,bufırsatıkulanmadım,çünkübenimgitmekiçinbiristeğimyok.Haklınedenlerimvar.

Birsessizliktensonraekledi:

—Negibinedenlerimolduğunusormuyorsunuz.

—Sanıyorumbunlarbeniilgilendirmiyor,dediRambert.

—Birbakımagerçektendesiziilgilendirmiyor.Amabaşkaaçıdan...Aslındavebaylayaşamayabaşladığımızdanberikendimiburadadahaiyihissediyorum.

Ötekionunsözlerinidinledi:

—Buörgütenasılulaşılabilir?

—Ahbukolaydeğil,dediCottard,gelinbenimle.Saatakşamüstüdörttü.Ağırbirgöğünaltındakent

usulusulkaynıyordu.Tümmağazalarınkepenkleriinmişti.Yolarıssızdı.CottardveRambertkemerliyolarasaptılarvekonuşmadanuzunsüreyürüdüler.Vebanıngörünmezhalegeldiğişusaatlerdenbiriydi.Busessizlik,renklerinvehareketlerinbuölümü,vebayaolduğukadaryazmevsiminedeözgüolabilirdi.Tehditlerdenmi,tozlardanmıyoksayakıcısıcaktanmıhavaağırlaşmıştı,belideğildi.Vebayaulaşmakiçingözlemlemekvedüşünmekgerekiyordu.Çünkü

yalnızcaolumsuzgöstergelerlekendiniele

veriyordu.VebaylahaşırneşirolmuşCottard,örneğin,normalzamandaimkânsızbirserinliğiarayarak,apartmangirişlerinineşiğindebiryanadevrilmiş,nefesnefeseköpeklerinolması

gerektiğini,oysaşimdibunlarınolmadığınaRambert'indikkatiniçekiyordu.

BoulevarddeşPalmiers'yesaptılar,Placed'Armes'ıgeçtilerveMarineMahalesinedoğruindiler.

Soldayeşilboyalıbirkafeverevaçılmış,san,kabapamukludantenteninaltınasığınmışgibiduruyordu.İçerigirerkenCottardveRambertalınlarınısildiler.Yeşilsacdanmasalarınetrafındakikatlananbahçesandalyelerineoturdular.Salontamolarakboştu.Sineklerhavadavızıldıyordu.

Ayaklaneğrilmiştezgâhınüzerinekonmuşsarıbirkafesiniçindehiçtüyükalmamışbirpapağantüneğininüzerineçökmüştü.Kalınşeritlerhalindekiörümcekağlarıvekirlekaplıduvardaaskerlikleilgilieskitablolarasılıydı.Sacdanmasalarınhepsininüstünde,hattaRambert'inkarşısında,neredengeldiğibeliolmayantavukpisliklerikurumaktaydı,ancaksonundakaranlıkbirköşeden,birazpatırtıgürültüdensonrabirhorozkanatçırparakortayaçıkıncapisliklerinkaynağıanlaşıldı.

Osıradasıcakdahadaartargibioldu.Cottardceketiniçıkardıveeliylesacınüzerinevurdu.

Uzunmavibirönlüğüniçindekaybolmuşufaktefekbiradamdiptebiryerdençıktı,Cottard'ı

uzaktandahagörürgörmezselamladı,kuvvetlibirtekmeylehorozuyolunüzerindençekerekilerledivetavukgıdaklamalarıarasındabeylereneservisyapmasıgerektiğinisordu.CottardbirazbeyazşarapistediveGarciadiyebirisinisordu.Boduradamındediğinegöre,birkaçgündenberikafedegörülmemişti.

—Buakşamgelirmidersiniz?

Onunaklındangeçenibilememki,dediöteki.Amasizonungelmesaatinibiliyormusunuz?

—Evet,amaçokönemlideğil.Yalnızcabirdostuonatanıştıracaktım.

Garsonıslakeleriniönlüğünesiliyordu.

130

131—Demekbeyefendideticaretleilgileniyor?

—Evet,dediCottard.Boduradamburnunuçekti:

—Ozaman,buakşamgelinburaya.Oğlanıyolarım

ona.

Oradançıkarken,Rambertneticaretindensözedildiğinisordu.

Kaçakçılıktabiki.Onlarkentemalsokuyorlar.Çokyüksekfiyatlaradasatıyorlar.

—İyi,dediRambert.Ortaklarmı?

—Tamolaraköyle.

Akşamtentekaldırılmıştı,papağankafesindegevezelikedipduruyordu,sacmasalarınetrafı

gömleklerininkolarınısıvamışerkeklerleçevrilmişti.Onlardanbiri,hasırşapkasınıgeriyeitmiş,yanmıştoprakrengigöğsünüaçıktabırakanbeyazgömleklibiradamCottard'ıniçerigirmesiyleayağakalktı.Düzgünveyanıktenliyüzü,siyahveküçükgözleri,beyazdişleri,parmağındaikiüç

yüzük,otuzyaşlarındayavaryayoktu.

—Selam,dedi,bardaiçelim.

Fazlakonuşmadanüçiçkiısmarladılar.

—Çıkalımmı?dedisonraGarcia.

LimanadoğruindilerveGarciakendisindenneistendiğinisordu.CottardonuRambert'etanıştırmanedenininyalnızcaişiçindeğil,kendideyişiyle'dışarıyaçıkmak'içinolduğunusöyledi.

Garciasigaraiçerekonunönündeyürüyordu.Rambert'den,sankiyanlarındaolduğunufarketmiyormuşçasma,'o'diyesözedereksorularsordu.

—Neyapmakiçin?diyordu.

—Fransa'dakarısıvar.Yaa!

Vebirsüresonra:

—Neişyapıyor?

—Gazeteci.

—Gevezelikmesleğidir.Rambertsusuyordu.

132

Birdosto,dediCottard.

Konuşmadanyürüdüler.Büyükparmaklıklarlagirişiyasaklanmışrıhtımlaragelmişlerdi.Amaonlarkokusukendilerinekadargelenkızarmışsardalyesatılanküçükbirbüfeyeyöneldiler.

Neolursaolsun,benimişimdeğilbu,Raoul'unişi,diyesözübağladıGarcia.Onubulmamgerek.

Kolayolmayacakbu.

—Yaa,diyesorduCottardheyecanla,saklanıyormu?Garciayanıtvermedi.Büfeninyanındadurduveilk

kezolarakRambert'edöndü.

—Öbürgün,saatonbirde,gümrükbinasınınköşesinde,kentintepesinde.

Gidiyorgibidavrandı,amaikiadamınyanınadöndü.

—Masraflarolacak,dedi.Bubirsaptamaydı.

—Tabi,diyeonayladıRambert.

BirazsonragazeteciGarcia'yateşekküretti.

—Yohayır,dediötekineşeyle.Sizehizmetetmekbenimhoşumagider.Hemsonrasizgazetecisiniz,bununkarşılığınıelbetbirgünbanaödersiniz.

ErtesigünRambertveCottardkentimizintepesinegiden,tekgölgedüşmeyengenişsokakları

tırmanıyorlardı.Gümrükbinasınınbirbölümühastalarınbakımınaayrılmıştıvebüyükkapınınönünde,izinverilmesiolanaksızbirziyaretyadageçerliğibirsaattenfazlasürmeyecekbirbilgiedinmeumuduylagelmişinsanlarbirikmişti.Durumneolursaolsun,bubirikmesürekligidiş

gelişlereyolaçıyorduvebuaçıdanbakıncaGarcia'ylaRambert'innedenburadasözleştiklerianlatabiliyordu.

Tuhaf,dediCottard,bugitmesaplantısı.Sonuçtaolanbitençokilginç.

—Benimiçindeğil,diyeyanıtladıRambert.

—Aatabi,birşeyleritehlikeyeatıyorsunuz.Amavebadanöncede,çokkalabalıkdörtyolağzındangeçerkenaynıorandabirtehlikevardı.

133OsıradaRieux'nünarabasıonlarınhizasındadurdu.ArabayıTarroukulanıyorduveRieuxyarıuyanık,yarıuyukluyorgibiydi.Tanıştırmafaslıiçinuyandı.

—Tanışıyoruzbiz,dediTarrou,aynıoteldekalıyoruz.

Rambert'ikentegötürmeyiönerdi.

Hayırburadarandevumuzvar.Rieux,Rambert'ebaktı.

—Evet,dedi.

—Aa,diyeşaşırdıCottard,doktorunhaberivarmı?Tarrou,Cottard'abakarakuyarıdabulundu:

—İştesorguyargıcı.

Cottard'ınyüzüdeğişti.GerçektendeMösyöOthonsokaktanaşağıiniyorvegüçlüamaölçülü

adımlarlaonlaradoğrugeliyordu.Küçüktopluluğunönündengeçerkenşapkasınıçıkardı.

Merhabasayınyargıç!dediTarrou.

YargıçarabanıniçindekilereselamverdivegeridekalanCottardveRambert'ebakarak,başıylaciddibirselamverdi.Tarrouonurantçıvegazeteciyletanıştırdı.Yargıçbirsaniyegöğebaktıvebununçokhüzünlübirdönemolduğunusöyleyerekiççekti.

—MösyöTarrou,sizinkoruyucuönlemlerinuygulanmasıylailgilendiğinizisöylüyorlar.Sizekatıldığımısöylemeliyim.Doktor,hastalığınyayılacağınıdüşünüyormusunuz?

Rieuxyayılmayacağımumutetmekgerektiğinisöyledi,yargıçdahepumutetmekgerektiğiniyineledi,Tanrınınnedüşündüğübilinemezdi.Tarrouolaylarlabirlikteişlerindebirartışolupolmadığınısordu.

—Tersine,kamuhukukudediğimiztürdenişlerazalıyor.Artıkyalnızcayenidüzenlemelerleilgiliciddisuçlarınsoruşturmalarıylailgileniyorum.Eskiyasalarahiçbudenliuyulmamıştı.

—Bununnedeni,dediTarrou,yenilerlekarşılaştırınca,isteristemez,eskilerdahaiyigibiduruyor.

134

Bakışlarıgöğedalıpgitmişolanyargıçdalgınhalindensıyrıldı.VeTarrou'yusoğukbirtavırlainceledi.

—Neolmuşyani?dedi.Önemliolanyasadeğil,mahkûmiyet.Bunakarşıelimizdenhiçbirşeygelmez.

—Buadamvarya,dediCottard,yargıçgittiktensonra,birnumaralıdüşmanişteo.

Arabahareketetti.

BirazsonraRambertveGarcia'nıngeldiğinigördüler.Onlarıgördüğünübelietmedenyanlarınageldivemerhabayerine"Beklemekgerek,"dedi.

Çevrelerinde,çoğunluğukadınlarınoluşturduğukalabalıktambirsessizlikiçindebekleşiyordu.

Neredeysekadınlarıntümününyanındasepetlervardı,boşbirumutlaonlarıkapıdangeçiriphastaakrabalarınaulaştırmayıbekliyorlardı;kapıldıklarıdahaçılgınbirdüşüncede,içeridekilerinonlarınyiyecekiçeceklerinikulanabileceklerinisanmalarıydı.Kapıyısilahlınöbetçilerbekliyorduvezamanzaman,binaylakapıarasındakalanavludatuhafbirçığlıkkopuyordu.Ozamantopluluktakikaygılıyüzlerhastalarınbakıldığıbölümeçevriliyordu.

Üçadam'busahneyiizlerkengeridengelennetveciddibir'günaydın'sesiylearkalarınadöndüler.Sıcağakarşın,Raoultamtakımgiyinmişti.Uzunboyluveyapılıydı,koyurenkbirkruvazetakımvekenarlarıdışadoğrukıvrıkbirfötrşapkagiymişti.Yüzüoldukçasolgundu.

Kahverengigözlerivesıkıağzıyla,Raoulçabukvekesinbirbiçimdekonuşuyordu:

—Kentedoğrugidelim,dedi.Garcıa,senbizibırakabilirsin.

Garciabirsigarayaktıveonlarınuzaklaşmasınaizinverdi.OrtalarınageçenRaoul'unyürüyüşüneadımlarınıuydurarakhızlıhızlıyürüdüler.

—Garciabanaanlattı,dedi.Buolabilir.Durumneolursaolsun,busizeonbinfrankapatlar.

Rambertkabulettiğinisöyledi.

135Yarın,Marina'dakiİspanyollokantasındabenimleöğleyemeğiyiyin.

RambertanlaştıklarınısöylediveRaoulilkkezgülümseyerekonunelinisıktı.OgittiktensonraCottardözürdiledi.ErtesigünboşzamanıyoktuvezatenRambert'indeonaartıkgereksinimiyoktu.

Ertesigüngazeteciİspanyollokantasınagirdiğinde,herkesbaşınıçeviriponungeçişinebaktı.

Sarıvegüneştenkavrulmuşküçükbirsokağınaşağısındabulunanbuloşmahzeneçoğunluklaİspanyoltiplierkeklerdenbaşkasıgelmezdi.Ancak,diptebirmasadaoturmuşolanRaoul'ungazeteciyebirişaretyapmasıylaveRambert'inonayönelmesıyleyüzlerdekimerakkaybolupgitti,herkestabağınadöndü.Raoul'unmasasındazayıfvetıraşsız,sonderecegenişomuzlu,atsuratlı,seyreksaçlı,zayıf,uzunbiradamoturuyordu.Siyahkılarlakaplıinceuzunkolan,sıvanmışgömleğindençıkıyordu.Rambertkendisinetanıştırılırkenüçkezbaşınısaladı.Adı

söylenmemiştiveRaoulondansözederken'dostumuz'danbaşkabirşeydemiyordu.

Dostumuzsizeyardımedebileceğinisöylüyor.Si

Raoulsözünükesti,çünküservisyapankızRambert'insiparişinialmakiçinarayagirmişti.

—Adamımızolannöbetçilerlesizitanıştıracak,ikidostumuzlasizigörüştürecek.İşbununlabitmiyor.Uygunzamanınöbetçilerinkendileribelirlemeli.Bununenbasityolukentkapılarınayakınoturanlardanbirininevindebirkaçgecekalmanız.Amaönce,dostumuzungerekliilişkilerisizesağlamasıgerek...Herşeyayarlandığındaödemelerionayapacaksınız.

Dostmideyeindirdiğidomateslibiberlisalatasınıöğütüpdururkenatıandırankafasınıbirkezdahasaladı.Sonrahafifçeİspanyolcayaçalanbirvurguylakonuştu.Rambert'eertesigüniçin,katedralingirişinderandevuvermeyiöneriyordu.

136

İkigündaha,dediRambert.

—Buişkolaydeğildeondan,dediRaoul.Adamlarıbulmakgerek.

AtbirkezdahakafasınıönedoğrusaladıveRambertfazlacoşkugöstermedenöneriyikabuletti.

Yemeğingerikalanbölümükonuşmayısürdürmekiçinbirkonuaramaklageçti.AmaRambertatınfutbolcuolduğunuöğreninceherşeykolaylaştı.Kendisideepeyfutboloynamıştı.BöyleceFransaşampiyonasından,profesyonelİngiliztakımlarınınönemindenveWtaktiğindensözettiler.

Yemeğinsonundaatiyicecanlanmıştıvebirtakımdayarısahadandahaiyibiryerolmayacağı

konusundaRambert'ıiknaetmekiçinseslibenlikonuşuyordu."Bilirsin,"diyordu,"yarısahafutbolcusuoyunukurandır.Oyunukurmakdafutboldur."HepgerideoynamışolmasınakarşınRambertdeböyledüşünüyordu.Konuşmayalnızcabirradyosesiylebölündü,radyodaalçaksesleduygusalezgilerbirbiriardınaçaldıktansonraöncekigünvebanınyüzeliyedikişiyikurbanettiğibildirildi.Topluluktankimsetepkigöstermedi.Atsuratlıadamomuzsilktiveayağakalktı.

RaoulveRambertdeonungibiyaptılar.

ÇıkarlarkenortasahaoyuncusuRambert'inelinienerjikbiçimdesıktı:

—BenimadımGonzales,dedi.

BuikigünRambert'ebitmeyecekgibigeldi.Rieux'yegittivegirişimleriniayrıntısıylaanlattı.Sonrabirhastaziyaretinegidendoktoraeşliketti.Durumukuşkulubirhastanınkendisinibeklediğievinkapısındaonavedaetti.Koridordabirkoşuşturmagürültüsüveseslerdoktorungeldiğinihaberveriyorlardı.

UmarımTarrougecikmez,diyemırıldandıRieux.

Yorgunbirhalivardı.

—Salgınhızlıyayılıyorha?diyesorduRambertRieuxsorununbuolmadığınıhattaistatistikeğrisinin

dahayavaşyükseldiğinisöyledi.Yalnızca,vebaylamücadeleolanaklarıçokfazladeğildi.

137—Malzememizyok,dedi.Dünyadakitümordulardageneliklemalzemeeksiğiniinsanlakapatırlar.Amabizimelimizdeinsandayok.

—Dışarıdandoktorlarvesağlıkpersoneligeldi.

—Evet,dediRieux.Ondoktorveyüzkadarinsan.Görünüşteçokbu.Hastalığınşimdikidurumuiçinancakyeter.Salgınyayılırsayetersizkalacak.

Rieuxiçeridengelenseslerekulakkabarttı,sonraRambert'egülümsedi.

—Evet,dedi,eliniziçabuktutmalısınız.Rambert'inyüzündedüşüncelibirifadebelirdi:

—Biliyorsunuz,dedikısıkbirsesle,benimburadangitmeminnedenibudeğil.

Rieuxbunubildiğinisöyledi,amaRambertsözünüsürdürüyordu:

—Sanırımbenkorkakdeğilim,enazındançoğunluklaöyledeğilim.Buduyguyakapılmaolanağımoldu.Yalnız,katlanamadığınıbazıdüşüncelervar.

Doktorbakışlarınıonadikti.

—Onakavuşacaksınız,dedi.

—Belki,amabununsürmesivetümbusüreiçindeonunyaşlanmasıdüşüncesinekatlanamıyorum.Otuzyaşındainsanyaşlanmayabaşlıyor,herşeydenyararlanmakgerek.

Bilmemanlayabiliyormusunuz?

Rieuxanladığınısandığınımırıldanırken,Tarroubüyükbirheyecanlageldi.

—Paneloux'danbizekatılmasınıricaettim.

—Eee?diyesordudoktor.

—Düşündüveolurdedi.

—Bunamemnunoldum,dedidoktor.Kendisininvaazındandahamükemmelolduğunuöğrendiğimememnunoldum.

—Herkesböyledir,dediTarrou.Yalnızcaonlarafırsattanımakgerek.

GülümsediveRieux'yegözkırptı.

—Yaşamıniçinde,benimişimbu,fırsatlaryaratmak.

138

—Beniaffedin,dediRambert,amagitmemgerek.RandevununolduğuperşembegünüRambertsekizebeşkalakatedralgirişinegitti.Sıcakhenüzbastırmamıştı.Gökyüzündenküçük,yuvarlakbulutlargeçiyordu,azsonrasıcağınyükselmesiylekaybolupgideceklerdi.Kurumuş

çimenlerdenbelibelirsizbirnemkokusuyükseliyorduyinede.Güneydekievlerinardındakigüneş,meydanısüsleyenJeanned'Arc'ıntümüylealtındanolanmiğferiniısıtıyorduyalnızca.Birduvarsaatisekizivurdu.Rambertıssızkatedralgirişindebirkaçadımattı.İçeridenbelibelirsizdinselezgiler,eskimişmahzenvetütsükokularıgeliyordu.Ansızınşarkılarsustu.Onkadarufaktefekgölgekilisedençıktıveküçükadımlarlakentedoğruyolakoyuldular.Rambertsabırsızlanmayabaşladı.Başkagölgelerdebüyükmerdivenlerdentırmanıyorvekatedralgirişineyöneliyorlardı.Rambertbirsigarayaktı,sonrabuyerinbelkidebunauygunolmadığıaklınageldi.

Saatsekiziçeyrekgeçekiliseninorglarıkısıksesleçalmayabaşladı.Rambertiçeriye,karanlıkkubbeninaltınageçti.Birsüresonrasağındaönündengeçmişolankaragölgelerifarketti.Birköşede,üzerinekentimizinatölyelerindenbirindealelacelekotarılmışbirSaintRochheykelikonulmuşolanbirtürsunağınönünde,kendikendilerinetoplanmışlardı.Dizçökmüşbuinsanlar,oradaburada,içindekayarcasınadolaştıklarıpustanbirazdahayoğungölgeparçalangibi,külrengininiçindekaybolmuş,ikibüklümgibiduruyorlardı.Tepelerindedeorglarınsonsuzçeşitlemeleriduyuluyordu.

Rambertçıktığında,Gonzalesmerdivenleriinmiş,kenteyönelmiştibile.

—Gittiğinisandım,dedigazeteciye.Olabilirböyleşeyler.

Orayayakınbiryerde,saatsekizeonkalabirbaşkarandevuiçinarkadaşlarınıbeklediğinianlattı.

Yirmidakikaboşuboşunabeklemişti.

139—Birengelvar,orasıkesin.Bizimişimizdeherzamanherşeykolayolmaz.

ErtesigüniçinaynısaatteŞehitlerAnıtıönündebirbaşkarandevuöneriyordu.Rambertiççektivefötrşapkasınıgeriyeitti.

Bubirşeydeğil,diyesözübağladıGonzalesgülerek.Tümpozisyonlarıdüşünbiraz,golatmadanöncekihücumlarıvepaslan.

Tabi,dediRambert.Amaoyunbirbuçuksaattenfazlasürmüyor.

Oran'ınŞehitlerAnıtıdenizingörülebildiğitekyerolan,kısacıkbirmesafede,limanıkuşatanyalıyarlarboyuncauzananbirtürgeziyolundadır.ErtesigünrandevuyailkgidenRambertsavaştaölenlerinlistesinidikkatleokuyordu.Birkaçsaniyesonraikiadamyaklaştı,kayıtsızcaonabaktılar,sonrageziyolununkorkulukduvarınadayandılarvesankikendilerinikaptırmışçasınaboşveıssızrıhtımlarıizlemeyebaşladılar.İkisideaynıboydaydı,ikisidemavibirpantolonvekısakoludenizcibluzugiymişlerdi.Gazetecibirazuzaklaştı,sonrabirbankınüzerineoturduvedilediğinceonlarabakabildi.Ozamantaşçatlasayirmiyaşındanfazlaolmadıklarınıfarketti.O

sırada,özürdileyerekkendisinedoğrugelmekteolanGonzales'igördü.

—İştedostlarımız,dediveonuMarcelileLouisdiyetanıştırdığıgençlerdenbirininyanınadoğrugötürdü.Yüzdenbakınca,birbirlerineçokbenziyorlardı;Rambertonlarınkardeşolduğunudüşündü.

—İşte,dediGonzales.Şimditanıştırmaişibitti.İşinkendisiniayarlamakgerek.

MarcelyadaLouisnöbetsırasınınikigünsonrakendilerinegeleceğini,bununbirhaftasüreceğiniveenuygungününsaptanmasıgerektiğinisöyledi.Batıkapısınıbeklemeküzeredörtkişigörevliydiler,ötekiikikişiyseaskerlikmesleğindendi.Onlarıbuişekarıştırmaksözkonusuolamazdı.Onlaragüvenilmezdi;zatenböylebirşeymasrafla140

rınartmasıdemekti.Amabazıgeceleroikinöbetçininbildikleribirbarınarkaodasındabirsürekalmayagittiklerioluyordu.BöyleceMarcelyadaLouis,Rambert'ekentkapılarınınyakınındabulunanevlerinegelipyerleşmesinivekendisinialmayagelmeleriiçinbeklemesiniöneriyordu.O

zamangeçiştamanlamıylakolayolacaktı.Amaaceleetmekgerekiyordu,çünkükısabirsüredirkentdışınaçiftnöbetvardiyasıyerleştirilmesindensözedilirolmuştu.

Rambertbunuonayladıvesonsigaralarındanbirkaçınıonlaraikrametti.BununüzerineikisindenhiçkonuşmamışolanıGonzales'eparaişininayarlanıpayarlanmadığınıvepeşinbirmiktaralıpalamayacaklarınısordu.

Hayır,dediGonzales,bunagerekyok,obirahbap.Masraflarçıkıştaödenecek.

Yenibirrandevuiçinanlaştılar.Gonzalesertesigüniçinbirİspanyollokantasındaakşamyemeğiönerisindebulundu.Oradannöbetçilerinevinegidilecekti.

—İlkgeceiçinseninyanındaolacağım,dediRambert'e.

ErtesigünRambertodasınaçıkarken,otelmerdivenlerindeTarrou'yarastladı.

—Rieux'ylebuluşacağım,dediTarrou,sizdegelmek

istermisiniz?

—Onurahatsızedipetmediğimdenhiçemindeğilim,dediRambertbirduraksamadansonra.

—Sanmıyorum,banasizdençoksözetti.Gazetecidüşünüyordu.

—Dinleyin,dedi.Geçbileolsa,akşamyemeğindensonrabirazzamanınızvarsa,ikinizotelinbarına

gelin.

Buonavevebayabağlı,dediTarrou.

YinedeakşamsaatonbirdeRieuxveTarrouküçükvedaracıkbaragirdiler.Otuzkişikadar,dirsekdirseğeoturmuşepeyyüksekseslekonuşuyorlardı.Vebalıkentinsessizliğindençıkıpgelenikikonukbirazşaşkınlıkladurdular.Hâlâalkolüiçkilerinverildiğinigörüncebuhareketliliğinnedeninianladılar.Rambertbarınbiruçundaydı

141veonlarataburesinintepesindenişaretediyordu.TarrouyandaoturangürültülübirmüşteriyisakinceittiveRambert'ınçevresinialdılar.

—Alkolsizikorkutmuyormu?

—Hayır,dediTarrou,tersine.

Rieuxkadehindekiacıotlarınkokusunuiçineçekti.Bugürültüpatırtınıniçindekonuşmakgüçtü,amaRambertözelikleiçmeklemeşgulgibiydi.Doktoronunsarhoşolupolmadığınıhenüzanlayamamıştı.Bulunduklarıdaracıklokalingerikalankısmınıdolduranikimasadanbirinde,ikikolunaikikadıntakmışbirdenizsubayı,şişmanveyüzükankırmızıbiradamaKahire'dekitifüssalgınınıanlatıyordu:"Yerlileriçinkamplaryapılmıştı,"diyordu,"hastalariçinçadırlarvardı,nöbetçikordonuylaçepeçevrekuşatılmıştı,elaltındankocakarıilacıulaştırmayaçalışanhastaailelerineateşaçıyorlardı.Kolayişdeğildi,amadoğruydu."ZarifgiyimligençlerinoturduğuötekimasadaanlaşılmayanbirkonuşmatepeyeasılmışbirpikaptanyayılanSaintJamesInfırmary''ninritminekarışıyordu.

—Memnunmusunuz?dediRieuxsesiniyükselterek.

—Yakında,dediRambert.Belkihaftaiçi.

—Yazık!diyebağırdıTarrou.Niçin?

Tarrou,Rieux'yebaktı.

—Aa,dediberiki,Tarrousizinburadabizeyararlıolabileceğinizidüşündüğüiçinböylediyor.Amabensizingitmeisteğiniziçokiyianlıyorum.

Tarrouiçkiısmarlamayıönerdi.RamberttaburesindenindiveilkkezolarakTarrou'nüngözlerininiçinebaktı:

—Sizenasılyararlıolabilirmişim?

—İşte,dediTarrou,aceleetmeksizinelinikadehineuzatarak,bizimsağlıkkolarımızda.

Rambertoalışılmışdikkafalıdüşünenhavasınabüründüveyenidentaburesineçıktı.

142

Şusağlıkkolarısizeyararlıgibigelmiyormu?dediTarroubiryudumiçtiktensonra,dikkatle

Rambert'ebakıyordu.

—Çokyararlı,dedigazeteciveiçkisiniiçti.

Rieuxelinintitrediğinifarketti.Evet,artıktamolarakonunsarhoşolduğunudüşündü.

Ertesigün,Rambertikincikezolarakİspanyollokantasınagirdi;sandalyelerinilokantagirişininönüneçıkarmış,yeşilvealtınrenginebürünmüşvesıcağınbirazolsunazalmayayüztuttuğubirakşamıntadınıçıkarmaktaolanküçükbirtopluluğunortasındangeçti.Lokantanıniçerisineredeysebomboştu.RambertoturmakiçinGonzales'leilkkezkarşılaştığımasayagitti.Servisyapankızabekleyeceğinisöyledi.Saatondokuzotuzdu.Yavaşyavaş,insanlaryemekbölümünegeçtilervemasalarayerleştiler.Yemekservisibaşladı,aşırıalçakolankubbeyiçatalbıçakgürültüsüveanlaşılmazkonuşmalardoldurdu.SaatyirmideRamberthâlâbekliyordu.Işıkları

yaktılar.Masasınayenimüşterileroturdu.Yemeğiniısmarladı.Saatyirmiotuzdayemeğinibitirmiş,neGonzales'inedeikigençadamıgörmüştü.Birkaçsigaraiçti.Yemeksalonuyavaş

yavaşboşalıyordu.Dışarıdaçokçabukgeceoluyordu.Denizdengelenılıkbirhavacamlı

kapılarınperdeleriniusulusulkaldırıyordu.SaatyirmibirolduğundaRambertsalonunboşaldığını

veservisyapankızınşaşkınşaşkınkendisinebaktığınıfarketti.Parayıödediveçıktı.Lokantanınkarşısındaaçıkbirkafevardı.Rambertbarayerleştivelokantanıngirişinigözlemeyebaşladı.

Saatyirmibirotuzdaotelinedoğruyöneldi,adresinibilealmadığıGonzales'enasılulaşacağını

boşuboşunadüşünüpduruyor,yenidenbaşlatılmasıgerekecektümgirişimleriaklınagetirerekyüreğialakbulakoluyordu.

Tamosırada,ambulanslarındeligibigeçtiğigeceniniçinde,sonradanDoktorRieux'yedesöyleyeceğigibi,tümbusüreiçindekarısınıkendisindenayıranduvardabirkapıaralamakiçintümgücünüharcarkenbirbakımaonu

143unuttuğunufarketti.Ancak,yineoanda,tümkapılarınbirkezdahakapanmasıylayenidenkarısıonunasılisteğioluvermiştivebunuöyleanibiracıylahissetmiştiki,istesedeiçindenbirtürlüatamadığıveşakaklarınıkemirenbufeciyürekyangınındankaçmakiçinotelinedoğrukoşmayabaşlamıştı.

BununlabirlikteertesigünçokerkensaatteCottard'ınasılbulacağınısormakiçinRieux'yü

görmeyegitti:

Yapacağımtekişvar,dedi,odatümzinciriyenidenbaşlatmak.

—Yarınakşamgelin,dediRieux,TarroubendenCottard'ıdavetetmemiistemişti,nedeninibilmiyorum.Saatondagelecek.Saatonbuçuktasizdegelin.

Ertesigün,CottarddoktorunevinegeldiğindeRieux,Tarrou'yakendiservisindemeydanagelenbeklenmedikbiriyileşmedensözediyordu.

—Onkişidebir.Onunşansıvarmış,diyorduTarrou.

—Eh,ozamanvebadeğilmiş,dediCottard

Aynıhastalığınsözkonusuolduğunaonuiknaettiler.

—İyileştiğinegörebuhastalıkolamaz.Sizdebenimkadariyibiliyorsunuz,vebaaffetmez.

—Geneldeetmez,hayır,dediRieux.Amabirazinatlasürprizlerolabilir.

Cottardgülüyordu.

—Peköyledeğilgibi.Buakşamsayılarıduydunuzmu?

İyiniyetleCottard'abakanTarrousayılardanhaberiolduğunusöyledi,durumciddiydi,amabuneyikanıtlardı?Budahadaözelönlemlergerektiğinikanıtlıyordu.

—Eh,oönlemlerisizaldınızzaten.

—Evet,amaherkesüstünedüşeniyapmalı.

CottardbirşeyanlamadanTarrou'yabakıyordu.Tarroubirçokinsanınelinibirşeyesürmediğini,salgınınherkesiilgilendirdiğiniveherkesingöreviniyerinegetirmesigerektiğinisöyledi.Sağlıkkolarıherkeseaçıktı.

144

—Bubirgörüş,dediCottard,amahiçbirişeyaramayacak.Vebaçokfazlagüçlü.

—Göreceğiz,dediTarrousabırlıbirtonla,herşeyi

denediktensonra.

BusıradaRieuxçalışmamasasındafişleritemizeçekiyordu.Tarrousandalyesindekıpırdanmaktaolanrantçıdangözünüayırmıyordu.

—NiçinbizekatılmıyorsunuzMösyöCottard?Ötekihakareteuğramışbirhavaylakalktı,yuvarlakşapkasınıelinealdı:

—Benimişimdeğilbu.

Sonra,meydanokurgibibirtonla:

—Hembenvebanınyararınıdagörüyorum,niyeonudurdurmakiçinişekarışacakmışım,anlamıyorum.

Tarrousankiansızınbirgerçeğianlamışgibieliylealnınavurdu:

—Ah!Doğruunutuyordum,buolmasaydıtutuklanacaktınız.

Cottardirkildivedüşecekmişgibisandalyesinetutundu.Rieuxyazıyazmayıbıraktı,ciddiveilgilibirtavırla

onabakıyordu.

—Kimsizebunusöyledi?diyebağırdırantçı.Tarrouşaşırmışgibiydiveşöylededi:

—Siz.Yadaenazındandoktorlabizbununböyleolduğunusandık.

Cottardisekaldıramayacağıdenligüçlübiröfkeyekapıldığındananlaşılmazsözlergeveliyordu:

—Sinirlenmeyin,diyeeklediTarrou.Nedoktornedebensizieleverecekdeğiliz.Sizinhikâyenizbiziilgilendirmez.Hemsonrabizpolistenhiçhoşlanmayız.Haydi,oturun.

Rantçısandalyesinebaktıvebirazduraksadıktansonraoturdu.Birsüreninsonundaiçgeçirdi.

—Birilerininortayaçıkardığıeskibirhikâyedir,diyedurumukabuletti.Unutulduğunusanıyordum.Amabirisibunuaçıklamışolmalı.Birgünbeniçağırdılarvesoruş

Veba

145/10turmasonuçlananakadaronlarıngözüönünebulunmamıistediler.Sonundabenitutuklayacaklarınıanladım.

—Ciddimi?diyesorduTarrou.

—Nedemekistediğinizebağlı.Neolursaolsunbircinayetdeğil.

—Hapismi,zorunluhizmetmi?Cottardbitkingibiduruyordu.

—Hapis,talihimelverirse...

Amabirsüresonraateşlibirtavırlasözüsürdürdü:

Bubirhata.Herkeshatayapar.Buyüzdeniçeritıkılmafikrinedayanamıyorum;evimden,alışkanlıklarımdan,tanıdığımherkestenayrılmafikrine.

Ah!Buyüzdenmikendiniziasmaişiniçıkardınız?diyesorduTarrou.

—Evet,birbudalalık,kesinlikle.

RieuxilkkezolarakkonuştuveCottard'akaygısınıanlattığını,amabelkideherşeyinyolunagireceğinisöyledi.

—Oh!Şimdilikkorkacakhiçbirşeyimyokbiliyo

rum.

—Anlıyorum,dediTarrou,bizimkuruluşlarakatılmayacaksınız.

ŞapkasınıelindeçeviripduranötekiysekararsızbakışlarlaTarrou'yadoğruayağakalktı.

—Banakızmamanızgerek.

Tabikihayır.Amaenazından,dediTarrou,mikrobugönülüolarakyaymamayıdeneyin.

Cottardvebayıistemediğini,öylesinebaşlarınageldiğiniveşimdilikişinegelmesininkendisuçuolmadığınısöyleyerekbusözlerekarşıçıktı.Rambetkapıyavardığındarantçısesindebüyükbircoşkuylaşunlarıekliyordu:

Kaldıki,hiçbiryerevaramayacağınızıdüşünüyorum.

Rambert,Cottard'ınGonzales'inadresinibilmediğiniöğrendi,ancakherzamaniçinoküçükkafeyegidilebilirdi.Ertesigüniçinsözleştiler.Rieuxbukonuylailgilibilgi146

edinmekistediğiniüsteleyerekbelirtinceRambert,Tarrou'ylaikisinihaftasonugeceninherhangibirsaatinde

odasınadavetetti.

SabaholuncaCottardveRambertküçükkafeyegitttılerveGarcia'yaakşamyadabirengelçıkmasıdurumundaertesigüniçinbirbuluşmanotubıraktılar.Akşamonuboşuboşunabeklediler.ErtesigünGarciaoradaydı.KonuşmadanRambert'inhikâyesinidinledi.Bundanhaberiyoktu,amaikametgâhlarındenetimiiçinyirmidörtsaatsüreylemahaleleregirişçıkışıntümüylekaldırıldığınıbiliyordu.Gonzalesveikigençadamengeleriaşamamışolabilirlerdi.AmatümyapabileceğionlarınyenidenRaoul'lailişkiyegeçmesinisağlamaktı.Tabikibuertesigündenönceolmazdı.

—Anlıyorum,dediRambert.,herşeyeyenibaştan

başlamakgerekecek.

ErtesigünbirsokakköşesindeRaoul,Garcia'nınvarsayımınıdoğruladı;aşağımahaleleregiriş

çıkışlardurdurulmuştu.Gonzales'leilişkiyegeçmekgerekiyordu,ikigünsonraRambertfutbolcuylayemekyiyordu.

Aptalcabu,diyordufutbolcu.Buluşmakiçinbiryolsaptamalıydık.

Rambertdeöyledüşünüyordu.

—Yarınsabahufaklıklaragideriz,herşeyiayarlamayaçalışacağız.

Ertesigünufaklıklarevdeyoktu.OnlaraertesigünPlaceduLycee'deöğlesaatindebuluşmakiçinhaberbıraktılar.RambertöğledensonrakarşılaştığıTarrou'yuşaşkınaçevirenbiryüzifadesiyleodasınadöndü.

—Keyifleriyideğilmi?diyesorduTarrou.

—Yenidenbaşlamakyüzünden,dediRambert.Vedavetiniyineledi:

—Buakşamgelin.

AkşamikiadamRambert'inodasınagirdiğinde,onuyatağındauzanmışbuldular.Kalktı,hazırlamışolduğukadehleridoldurdu.Rieuxkendisininkinialırkenonaişlerin147yolundaolupolmadığınısordu.Gazeteciyenibaştanherşeyebaşladığını,aynınoktayadöndüğünüveyakındasonbuluşmayagideceğinisöyledi.İçkisindeniçtiveşöylededi:

—Tabikigelmeyecekler.

—Bunubirilkehalinegetirmemekgerek,dediTarrou.

—Henüzanlamadınız,diyeyanıtladıRambertomuzsilkerek.

—Neymişo?

Veba.

Ah!dediRieux.

—Hayır,bununyenibaştanbaşlamakdemekolduğunuanlamadınız.

Rambertodasındabirköşeyegittiveküçükbirpikabıaçtı.

—Nedirbuplak?diyesorduTarrou.Biliyorumbunu.

RambertSaintJamesInfirmaryolduğunusöyledi.Plağınortasındauzaktapatlayanikielsilahsesiduyuldu.

—Birköpekyadakaçanbiri,dediTarrou.

Birsüresonraplakbittivebirambulanssesibelirginleşti,çoğaldı,otelodasınınpencerelerininaltındangeçti,azaldıvesonundasilinipgitti.

—Buplakeğlencelideğil,dediRambert.Üstelikbugünonuncukezdinliyorum.

—Bukadarçokmuseviyorsunuz?

—Hayır,amaelimdebaşkasıyok.Vebirsüresonra:

—Sizesöylüyorum,yenibaştanbaşlamakdemek.Rieux'yekuruluşlarınnasılgittiğinisordu.

Çalışanbeş

ekipvardı.Başkalarınıdaoluşturmakistiyorlardı.Gazeteciyatağınınüzerineoturmuştırnaklarıylailgiliymişgibigörünüyordu.Rieuxonunyatağınınkenarınatoparlanarakilişmiş,kısavegüçlü

bedeniningenelgörünümünüinceliyordu.BirdenRambert'inkendisinebaktığınıfarketti.

148

Biliyorsunuz,doktor,dedi,şusizinkuruluşüzerindeçokdüşündüm.Eğersizinyanınızdadeğilsem,kendinedenlerimvardaondan.Kaldıki,sanırımyinekeleyikoltuğaalabilirdim,benİspanyasavaşınakatıldım.

—Hangitaraftaydınız?diyesorduTarrou.

—Yenilenlerintarafında.Amaozamandanberibiraz

düşündüm.

—Neyi?dediTarrou.

—Cesareti.Şimdi,insanınbüyükeylemleregirişebileceğinibiliyorum.Amayücebirduyguyuyaşayamıyorsaeğer,beniilgilendirmiyor.

—Öylegörünüyorki,insanherşeyiyapabilecekgüçte,dediTarrou.

—Amahayır,insanacıçekmeyiyadauzunsüremutluolmayıbeceremiyor.Böylece,değecekhiçbirşeyibeceremiyor.

Onlarabakıyorduvesonra:

—Tarrou,bakalımsizbiraşkiçinölebilirmisiniz?

Bilmiyorum,amabanaöylegeliyorki,şimdiolsa

yapamazdım.

—İşte.Amasizbirdüşünceuğrunaölümügözealabilecekgüçtesiniz,buaçıkçagörülüyor.Benkahramanlığainanmam,bununkolayolduğunuveölümlesonuçlandığınıbilirim.Beniilgilendireninsanlarınyaşamasıveaşktan

ölmesi.

Rieuxgazeteciyidikkatledinlemişti.Ondangözünüayırmadanyumuşakbirsesleşöylededi:

—İnsanbirdüşüncedeğildir,Rambert.

Öteki,yüzütutkudankızarmış,yatağındanatlıyordu.

Obirdüşüncedirveaşkasırtınıçevirdiğiandanitibaren,güdükbirdüşüncedir.Veişte,bizartıkaşkıbeceremiyoruz.Bunukabulenelimdoktor.Değişmeyibekleyelimveeğerbuolanaksızsakahramanrolüoynamadankurtuluşubekleyelim.Bendenbukadar.

Rieuxayağakalktı,ansızınyorgundüşmüşgibibirhalivardı.

149—HaklısınızRambert,tümüylehaklısınızvedünyadahiçbirşeyadınasiziyapmakistediğinizdenalıkoyamam,çünkübubanadoğruveiyigörünüyor.Amayinedesizeşunusöylemeliyim:Tümbunlardakahramanlıkdiyebirşeysözkonusudeğil.Dürüstlüksözkonusu.Bugülünçgelebilecekbir

düşünce,amavebaylasavaşmanıntekyoludürüstlük.

—Nedirdürüstlük?dediRambert,ansızınciddileşenbirtavırla.

—Bunungeneldeneolduğunubilmiyorum.Amabenimdurumumda,mesleğimiyapmaktır.

—Ah!dediRambertöfkeyle,benmesleğiminneolduğunubilmiyorum.Belkide,aşkıseçerekhatayapanbenimgerçekte.

Rieuxonakarşıçıktı:

—Hayır,dedigüçlübirsesle,hatalıdeğilsiniz.Rambertonlaradüşüncelidüşüncelibakıyordu.

—Sizikinizin,sanıyorumtümbukarmaşadakaybedecekbirşeyinizyok.iyilerintarafındaolmakdahakolaydır.

Rieuxkadehinibitirdi.

—Haydi,dedi,işimizvar.Çıktı.

Tarrouonuizledi,amaçıkacağısıradaaklınabirşeygelirgibiolduvegazeteciyedönerekonaşöylededi:

—Rieux'nünkarısınınburadanyüzlercekilometreuzaktabirsağlıkyurdundaolduğunubiliyormusunuz?

Rambertşaşkınlığınıbelirtenbirhareketyaptı,amaTarrougitmiştibile.

Ertesigün,Rambertilkişolarakdoktoratelefonediyordu.

—Kenttenayrılmanınyolunubulanakadarsizinleçalışmamıkabuledermisiniz?,Hattınucundabirsessizlikolduveardından:

—EvetRambert.Teşekkürederim.

••

150Böylecehaftaboyuncavebanıntutsaklarıelerindengeldiğinceçırpınıpdurdular.HattaRambertgibi,aralarındanbazılarınında,görüldüğügibi,hâlâözgürinsanlargibihareketettiklerini,hâlâseçmeözgürlükleriolduklarınıdüşledikleribileoluyordu.Ama,işindoğrusu,oanda,ağustosunortasında,vebaherşeyinüstüneçökmüştü.Böylecebireyselyazgıdiyebirşeyartıkyoktu;vebaveherkesinpaylaştığıduygulardanoluşmuştoplumsalbirtarihvardı.Enönemliduyguayrılıkvesürgündü,birdebuduygularıniçerdiğikorkuvebaşkaldırı.İştebunedenleanlatıcı,sıcağınvehastalığınbudoruknoktasındageneldurumuanlatmayıuygunbuluyor,örnekvermekgerekirse,hayattakiyurttaşlarınşiddeti,ölüleringömülmesiveayrıdüşmüşsevgililerinacısı.

işteoyılınortalarındarüzgârçıktıvevebalıkentinüzerindegünlerceesti.Oran'lılarözeliklerüzgârdançekinirlerdi,çünkükentinkurulduğuoradahiçbirşeyburüzgârınkarşısınaçıkmaz,böylecetümşiddetiylesokaklarıdoldururdu.Tekbirdamlasuyunkentiserinletmediğişuuzun

aylarınardındankentsıvagibigribirtozlakaplanmıştıverüzgârınesmesiylepulpuluçuştutozlar.Böylecerüzgârtozbulutlarınıvekâğıtyığınlarınıhavayakaldırıyor,onlarısayısıgiderekazalmışgezintiyapaninsanlarınbacaklarınaçarpıyordu.Buinsanlarınsokaklardaikibüklüm,mendilyadaeleriyleağızlarınıkapamış,koşuşturduklarıgörülüyordu.Akşam,herbirisongünolabilecekşugünlerieldengeldiğinceuzatmayaçalışan,sokaklardatoplaşmışkalabalıklaryerineevlerineyadakafeleredönmekiçinaceleedeninsanlararastlanıyordu,öylekibirkaçgünboyunca,osıralardaepeyerkençökenkaranlıktaso

153kaklarıssızlaşıyorveyalnızcarüzgârınsürekliiniltisiduyuluyordu.Birtürlüseçilemeyenvekabarmışdenizdenbiryosunvetuzkokusuyükseliyordu.Tozdanbeyazrengebürünmüş,denizkokusunadoymuş,rüzgârınçığlıklarıylaçınçınötenbuıssızkentozamanuğursuzbiradagibiinliyordu.

Şimdiyekadardahakalabalıkvedahayoksulolandışmahalelerkentmerkezineoranlavebayadahaçokkurbanvermişti.Amabirdenbirekentesokulurgibiolduveişmerkezlerinedeyerleşiverdi.Kentlilerrüzgârımikroptaşımaklasuçluyorlardı.Otelmüdürü,"Rüzgârişlerikarıştırıyor,!diyordu.Ancakneolursaolsun,merkezdekimahalelersıranınkendilerinegeldiğinibiliyorlardı,çünkügeceninbirvakti,pencerelerininaltında,vebanındonukvecoşkusuzçağrısını

çınçınduyuranambulanssirenlerinigiderekdahasıkduyarolmuşlardı.

Kentiniçindedeözeliklehastalıkbulaşmışbazısemtlerintecritedilmesiveburalardanyalnızcagereklihizmetlerleyükümlülerdenbaşkakimseninçıkmasınaizinverilmemesidüşünüldü.O

zamanakadarburalardayaşayanlarbuönlemiözeliklekendilerineyöneliküzücübirişlemolarakgörmektenkendinialamadılarveherdurumda,ötekisemtlerdeoturanlarıözgürinsanlarolarakdüşünüyorlardı.Bunakarşılık,omahalelerdeoturanlar,yaşadıklarıgüçanlarda,başkalarınınkendilerikadarözgürolmadığınıdüşünerekavunuyorlardı.'Herzamanbendendahatutsakbirisivardır,'tümcesiosıralarolanaklıtekumuduözetliyordu.

Yaklaşıkodönemde,özelikleeğlencesemtlerininbulunduğukentinbatıkapılarındayangınolaylarındabirartışoldu.Alınanbilgileregöre,karantinadançıkmış,yasvemutsuzluklaçılgınadönmüşkişilervebayıkurutmahayalinekapılarakevleriniateşeveriyorlardı.Şiddetlirüzgârındaetkisiylemahalelerisüreklibirtehlikeylekarşıkarşıyabırakacaksıklıktagirişilenbueylemlerleçokzorbaşedildi.Belediyeninyaptığımikroptanarındırmaişlemininher154

türbulaşmatehlikesiniortadankaldırdığıgereksizyereaçıklandıktansonra,busafkundakçılarakarşıçokağırcezalarınyasalaşmasıgerekti.Veşurasıkesin,bubahtsızinsanlarıngeriçekilmesinenedenolan,hapseatılmadüşüncesideğildi;belediyehapishanesindegörülenaşırı

orandakiölümlersonucu,hapiscezasınınölümcezasıylaeşdeğerolduğuinancıetkiliolmuştu.

Tabukibuinançboşyereortayaçıkmamıştı.Belinedenlerle,vebanınözeliklegruplarhalindeyaşamaalışkanlığıedinmişinsanları,asker,dinadamıyadatutuklularıelegeçirdiğigörülüyordu.

Bazıtutuklulartekbaşınadaolsabirhapishanebirtoplulukturvebununiyibirkanıtıdabizimbelediyehapishanemizdegardiyanlardatutuklulargibihastalığınbedeliniödüyorlardı.Vebanıntepesindenbakınca,müdürdenensontutukluyakadarherkesmahkûmduvebelkideilkkezolarak

hapishaneyemutlakbiradaletegemendi.

Yetkililergörevbaşındaölengardiyanlaramadalyavermeyidüşünerekbuherkesineşitolduğuyereboşuboşunabirhiyerarşigetirmeyeçalıştılar.Sıkıyönetimilanedildiğindenvebelibiraçıdan,hapishanegardiyanlarıdasilahaltınaalındığından,kendilerineöldüktensonrasıiçinbiraskerlikmadalyasıverildi.Ancaktutuklulardantekbirprotestogelmesede,askeriçevrelerbunuiyikarşılamadılarvehaklıolarak,kamuoyundaüzücübirkarmaşayaratabileceğinedikkatçektiler.

Onlarınisteğineuyulduveenbasitçözümolarak,ölecekolangardiyanlarasalgınmadalyası

verilmesinidüşündüler.Amailkgardiyanlariçinolanolmuştuvekendilerinetakılannişanıgerialmakdüşünülemezdibile,askeriçevrelerisekendigörüşlerindedirettiler.Öteyandan,salgınmadalyasıylailgiliolarak,askeribirnişanınverilmesiningetirdiğimoraletkiyisağlamamakgibibirsakıncasıvardı,çünküsalgındönemindebutürdenbirnişaneldeetmeksıradanbirşeydi.Kimsehoşnutdeğildi.

Üstelik,cezaeviyönetimidinyetkilileriyadaenazındanaskeriyetkililergibietkinolamadı.

Gerçektende,kenttebulunanikimanastırınkeşişlerigeçicibirsüreiçin155dağıtılarakdindarailelerinyanınayerleştirilmişti.Aynışekilde,herfırsattaküçükbirliklerkışlalardanayrılmış,okulardayadakamubinalarındakarargâhkurmuşlardı.Böylece,görünüştekentlilerikuşatılmışinsanlaraözgübirdayanışmayazorlayanhastalık,aynızamandagelenekselkurumlarıparçalıyorvebireylerikendibaşlarınakalmayaitiyordu.Bubirkarmaşayaratıyordu.

Rüzgârıdagözönünealınca,tümbukoşularınbazıinsanlarınaklınıateşeverdiğidüşünülebilir.

Kentinkapılarıgeceyenidenbaskınauğradı,amabukezsaldıranküçüksilahlıgruplardı.

Nöbetçilerartırıldıvebugirişimleroldukçaçabukbirbiçimdekesildi.Bununlabirliktekentte,bazı

şiddetolaylarınayolaçacakolanbirdevrimhavasınınesmesiiçinyeterlioldu.Yangınauğramış

yadasağlıknedenleriylekapatılmışevleryağmalandı.Gerçeğisöylemekgerekirse,bueylemlerinöncedentasarlanmışolduğunusöylemekgüç.Çoğunlukla,oânakadaronuruylayaşamış

insanlar,birdenortayaçıkanbirfırsatlakınanacakeylemleregirişiyorvebunlarhemenoandabaşkalarıncataklitediliyordu.Örneğinalevleriçindekievleregirmeyeçalışançılgınlarbileoldu,hemdeacıdanşaşkınadönmüşevsahibiningözüönünde.Onunkayıtsızlığıkarşısındasaldırıyı

ilkbaşlatanlarıbaşkalarıdaizlediveokaranlıksokakta,yangınıncılızışığında,omuzlardataşınaneşyayadamobilyalarınağırlığıaltındayadasönmekteolanalevlerinetkisiyleçarpılmış

gölgelerinherbiryandandışarıfırladığıgörüldü.İştebuolaylaryetkililerivebadurumunusıkıyönetimeçevirmeyevebunabağlıolarakyasalarıuygulamayazorladı.İkihırsızkurşunadizildi,amabununbaşkalarıüzerindebiretkiyapıpyapmadığıkuşkugötürür,çünküöyleçoksayıdaölüvardıki,buikiinfazfarkedilmedibile.Veişingerçeği,yetkililerinarayagiriyormuşgibiyapmasınagerekkalmadanbugibiolaylaryinelendidurdu.Tümkentlilerietkileyentekönlemsokağaçıkmayasağınınkonulmasıydı.Saatonbirdensonrakapkaranlıkgeceniniçinegömülenkenttaşkesiliyordu.

156

Ayınparladığıgöğünaltında,üzerinetekbirağaçgölgesidüşmeyen,negezinenbirisininayaksesinedebirköpekbağırtısınınduyulduğukentinbeyazımsıduvarlarıvedüzçizgihalindeuzanansokaklarısırasıraduruyordu.Ozamanbüyük,sessizkentkımıltısızvekocamanküpşeklindebiryığındanbaşkabirşeyebenzemiyordu;buyığınınarasında,unutulupgitmiş

hayırseverkişilereyadasonsuzadekbronzuniçindesıkışıpkalmışeskibüyükadamlaraaitsessizsedasızdurananıtlar,taştanyadademirdenyapaysuratlarıyla,birzamanlarinsanınneolduğunailişkinartıkdeğerdendüşmüşbirgörüntüuyandırmayaçalışıyorlardıkendikendilerine.

Buvasatputlarkoyubirgöğünaltındayaşamdanyoksunköşebaşlarındatahtkurmuşlardı,buduyarsızkababiçimleriçinegirdiğimizdurağanevreniyadaenazındanbuevreninsondurumunu,vebanın,taşınvegeceninsonundahersesisusturacağıbirmezarlığındüzeninisimgeliyordu.

Gecebiryandandainsanlarınyüreğindeydivegömülmelerleilgiliaktarılan,söylenceyiandırangerçekleryurttaşlarımızırahatlatmaktanuzaktı.Buradagömülmelerdendesözedilmeliveanlatıcı

bukonudaözürdiliyor.Buaçıdanonayöneltilebilecekeleştirininiyicefarkında,amaonuntekdayanağı,tümbudönemboyuncacesetleringömülmüşolmasıvebütünyurttaşlargibikendisinindegömülmeişiyleilgilenmeyemecburedilmesiydi.Yinedebununnedeni,butürtörenlerdenzevkalmasıdeğildi,kendisitamtersineyaşayanlarıterciheder,örneğindenizbanyolarını.Amasonuçtadenizbanyolarıdayasaklanmıştıveyaşayaninsanlartopluluğuölülertopluluğununüstünlüğünükabuletmektenkorkuyordugünlerboyunca.Orasıkesindi.Tabikiherzamaniçininsanböylebirşeyigörmezdengelmeyeçalışabilirdi,gözleriniyumabilirvebunuinkâredebilirdi,amakesinliğinöylebirgücüvardırkisonundahepoüstüngelir.Örneğinsevdiklerinizingömül157melerigerektiğigünbuişlemleriinkâretmeninyolunedir?

İşte,törenlerimizinenbelirginözeliğiçabukyapılmalarıydı!Tümformalitelerbasitleştirilmiştivegeneldecenazealayıkaldırılmıştı.Hastalarailelerindenuzaktaölüyorlardıvegeceyiölübaşındabekleyerekgeçirmegeleneğionlarayasaklanmıştı;şöyleki,akşamölmüşbirki§igecetekbaşınabırakılıyor,gündüzölensehiçbeklemedengündüzgömülüyordu.Tabikiaileyehaberveriliyordu,amaçoğunlukla,ailehastanınyanındayaşamışsa,karantinaaltındaolduğundanevdençıkamıyordu.Aileölendenayrıyaşamışsa,ölüyıkanıptabutakonduktansonra,mezarlığagidiş

içinbelirtilensaatteoradabulunuyordu.

BuformaliteninDoktorRieux'nünilgilendiğiekhastanedeyapıldığınıdüşünelim.Okulunanabinanıngerisindebulunanbirçıkışkapısıvardı.Koridoraaçılanbüyükdepogibibiryerdetabutlarbulunuyordu.Koridoruniçindeaile,öncedenkapatılmıştekbirtabutbuluyordu.Hemenardındanenönemliişegeçiliyordu,ailereisinebelgelerimzalatılıyordu.Dahasonraölügerçekbircenazearabasınayadabuişiçinayrılmışbüyükbirambulansayükleniyordu.Akrabalaryineözelizinleçalışantaksilerdenbirinebiniyor,arabalarkentdışındakisokaklardanmezarlığavarıyordu.

Kapıdajandarmalarkonvoyudurduruyor,yurttaşlarımızınsondurakdedikleriyeregitmelerinisağlayanresmigeçişbelgesinebirmühürvuruyorveortadankayboluyorlardı;arabalardoldurulmayıbekleyençoksayıdaçukurunbulunduğudörtgenbiralanınyanınagidipduruyorlardı.

Ölüyübirrahipkarşılıyordu,çünkükilisenincenazehizmetlerikaldırılmıştı.Dualareşliğindetabutçıkarılıyor,iplebağlanıyor,sürükleniyor,kayıyor,dibeiniyordu.Rahipserpmecinisalıyorvetabutkapağınınüzerindeilktopraklarsaçılmayabaşlıyordubile.Dezenfekteedilmesiiçinambulansbirazerkenayrılıyorduvekürekkürektoprağınsesigiderekdahayumuşarkenaile158

taksininiçinedoluşuyordu.Birçeyreksaatsonraevinedönmüşoluyordu.

Böyleceherşeygerçektenenhızlıbiçimdeveenazriskleolupbitiyordu.Vekuşkusuz,enazındanbaşlangıçta,aileleriniçtengelenduygularınınincindiğiaçıktı.Amavebadönemindebugibidüşüncelerindikkatealınmasıartıkolanaksızdı:Herşeyetkiliçözümuğrunafedaediliyordu.

Kaldıki,eğerbaşlangıçta,halkınmoralibugibiişlemlerlebozulduysa—çünküusulüncegömülmeisteğisanıldığındandahadayaygındır—çokgeçmeden,şanseseri,erzaksorunuciddileştivekentlilerindikkatidahagünceluğraşlaraçevrildi.Yemekyemekistiyorlarsagirilecekkuyruklar,yapılacakbaşvurular,doldurulacakkâğıtlarlaişleribaşındanaşkıninsanlar,çevrelerindekibaşkainsanlarınnasılgömüldüğünüvebirgünkendilerininnasılöleceğimdüşünmezoldular.Böylece,acıolmasıgerekenbumaddisıkıntılarsonradanbiriyiliğedönüştü.

Vedahaöncegördüğümüzgibi,eğersalgınyaygınlaşmasaydı,herşeyçokiyiolacaktı.

Çünkühastalığınyayılmasıylatabutlarazalmayabaşladı,kefenbezivemezarlıktakiyerleryetmezoldu.Çarebulmakgerekti.Enbasiti,hepetkiliolmaamacıyla,törenleribirleştirmekvegerektiğindehastaneylemezarlıkarasındakiseferleriçoğaltmaktı.ÖrneğinRieux'nünservisiyleilgiliolarak,hastaneninosıralarelindebeştabutvardı.Hepsidoluncaambulansayükleniyordu.

Mezarlıktakutularboşaltılıyordu,demirrenginebürünmüşbedenlersedyelereyükleniyorvebuiş

içinhazırlanmışbirhangardabekletiliyordu.Tabutlarmikropkırıcıbirsıvıylasulanıyor,hastaneyegerigönderiliyorduvegerektikçeişlemyenidenbaşlıyordu.Çokiyibirörgütlenmeydibuvevalimemnunkaldı.HattaRieux'yebununeskivebalarıanlatantarihkitaplarındakarşılaşıldığıgibiZencilerinölüleritaşıdığıelarabalarındandahaiyibirşeyolduğunusöyledi.—Evet,dediRieux,aynıtürdengömmeişlemibu,amabizfişlerhazırlıyoruz.Tartışmasızbirilerlemevar.

159Yönetiminbubaşarılarınakarşın,artıkformalitelerinsevimsizhalegelmesiylevalilikakrabalarıtörendenuzaktutmakzorundakaldı.Yalnızcamezarlığınkapısınagelmelerinegözyumuluyordu,aslındabudaresmibirşeydeğildi.Çünküsontörenleilgiliolarak,değişikliklerolmuştu.Mezarlığınucunda,sakızağaçlarıylakaplıüstüaçıkbiralandaikikocamançukuraçılmıştı.Kadınlarveerkekleriçinbirerçukurvardı.Buaçıdanbakınca,yönetimgeleneklereuyuyordu,ancakçoksonraları,olaylarıngelişmesidoğrultusunda,busonsaygıduygusunundaortadankaybolduğuvehiçutanmaduygusunakapılmadan,kadınveerkekleriüstüstekarmakarışıkgömdüklerianlaşıldı.Alahtanbusonkarmaşafelaketinyalnızcasonbölümünedenkgeldi.Biziilgilendiren'dönemdeçukurlarayrıayrıydıvevalilikbukonudaçoktitizdavranıyordu.Herçukurundibindekalınbirtabakakireçdumanlariçindekaynıyordu.Çukurunkenarlarındaaynıkireçtenbiryığındankabarcıklarhavayayükselippatlıyordu.Ambulanslarınseferlerisonaerdiğindesedyeleripeşpeşegetiriyorlar,çıplakvehafifçebükülmüşbedenleriyanyanaçukuruniçinebırakıyorlardı;osıradaonlarıöncekireçlesonratopraklasıvıyorlar,gelecekkonuklarayerkalmasıamacıylabuişlemibelibiryükseklikteyapıyorlardı.Ertesigünakrabalarbirkayıtdefteriniimzalamaküzereçağrılıyordu,budainsanlarlaörneğin,köpeklerarasındaolabilecekfarkıgösteriyordu:Denetimherzamaniçinyapılabilirdi.

Tümbuişlemleriçinpersonelgerekliydiveheppersoneleksikliğiylekarşıkarşıyakalınıyordu.

İlkinresmisıfatıolan,sonradandahiçbirşeyigözönünealmadangörevlendirilenbuhastabakıcı

vemezarcılarınçoğuvebadanöldüler.Neönlemalınırsaalınsınhastalıkeryadageçortayaçıkıyordu.Amaiyidüşününce,enşaşırtıcıolan,tümsalgınboyuncabuişiyerinegetirenlerineksikolmamasıydı.KritikdönemvebanındoruknoktayatırmanmasındanazönceyaşandıveozamanDoktorRieux'nünkaygılanhaklıçıktı.Nekadrolar,nedeonunağırişlerdediğigörev160

leriçininsangücüyetmezoldu.Ancakvebanıngerçekanlamdatümkentielegeçirdiğiandanbaşlayarak,hastalığınbuuçnoktayaulaşmasıepeyelverişlikoşulandaberaberindegetirdi,çünkübukoşulartümekonomikyaşamıaltüstettiveböyleceönemlisayıdainsanınişsizkalmasınayolaçtı.Çoğudurumda,işsizlerkadrolarıdoldurmuyorduamakabaişleriçinkolaylıksağlıyorlardı.Oandanbaşlayarak,gerçektendesefaletinkorkudanbaskınçıktığıgörüldü,çünkü

işeödenenparariskoranınagöresaptanıyordu.Sağlıkhizmetbirimlerininelindebirbaşvurulistesioluşmuştuveherhangibirkişiyegerekduyulurduyulmazlisteninbaşındakilerehaberveriliyordu,onlardaeğeroaradagörevalacakdurumdalarsa,koşakoşaişbaşıyapıyorlardı.

Böylece,müebbetyadabelibirsüreyemahkûmolmuştutuklularıbuiştekulanmakkonusundauzunsürekararsızkalanvaliosonçözümevarılmasınıengelemişoldu.İşsizleroldukça,beklenmesindenyanaydı.

Böyleceolanaklarelverdiğince,ağustosayısonunakadaryurttaşlarımızsonistirahatgâhlarınasaygısınırlarıiçindeolmasada,enazından,yöneticileringörevlerinitamamladığıduygusunusağlayacakbirdüzeniçindegönderılebildiler.Ancak,yerinegetirilmesigerekeceksonişlemlerideöncedenbelirtmekteyararvar.Ağustostanbaşlayarakvebanınulaştığısonbasamakta,kurbanlarınsayısıbizimküçükmezarlığımızınsunabildiğiolanaklarıkatkataştı.Duvarlarınbirbölümüyıkılarakölülereçevrearazilerdebiryeraçmakiçinuğraşıldı,amaboşuna,hemenbaşkaçözümlerbulmakgerekiyordu.Önce,gömmeişlemleriningeceyealınmasınakararverildi,böylebiruygulamaylabazışeyleredikkatetmeyegerekkalmıyordu.Ambulanslarıniçinegiderekçoksayıdacesettıkmakmümkünoldu.Ve,hertürkuralakarşı,karartmadansonrageçsaattedış

mahalelerdedolaşanlar(yadaişlerigereğiburalardabulunanlar)coşkusuzsirenleriniçukursokaklardaçınlatarakuzun,beyazambulanslarınsırasıragidişinigörüyorlardıaradasırada.

Alelacelecesetlerçukurlaraatılıyordu.Daha

Veba

161/11çukurainmedenbedenlerinyüzlerindekürekkürekkireçleryayılıyorduvegiderekdahaderinaçılançukurlarıniçindetoprakhiçbiriniayırtetmeksizinonlarıörtüyordu.

Yinededahasonra,başkaçözümlerbulmakvei§idahageniştutmakgerekti.Birvalilikemriyledevletinsüresizolarakhalkaverdiğitopraklaraelkonduveölülerdenkalannevarsabüyükfırınlaradoğruyolaçıktı.Birsüresonradavebadanölenlerindeyakılmasıgerekti.Amabuişiçinkentindoğusunda,sınırlarındışındakalançöpyakmafırınınınkulanılmasıgerekti.Gözcü

nöbetçilerdahauzağayerleştirildivebirbelediyegörevlisişimdikulanılmayan,birzamanlarkıyıyaulaşımısağlayantramvaylarıkulanmayıönererekyetkililerinişinibüyükölçüdekolaylaştırdı.Bununiçin,yedekveçekiciarabalarınoturmayerlerikaldırılarakiçlerihazırlandıvetramvayyolunufırınaçevirerekyenihattınmerkezioluşturuldu.

Vetümyazsonuboyunca,tıpkısonbaharyağmurlarınınortasındaolduğugibi,kıyışeridi,hergeceyarısıyolcusuzgariptramvaykonvoylarınındenizinüzerinedoğrusarsılasarsılageçtiğinetanıkolundu.Kentlilerbununneolduğunusonundaöğrendiler.Kıyışeridinegeçişiyasaklayanpolisgüçlerinekarşıninsanlarsıksık,gruphalindedalgalarınüzerinedoğruinenkayalıklaragizlicetırmanmayıvetramvaylargeçerkenarabalarıniçineçiçekleratmayıbaşardılar.Yazgecesindeçiçekveölülerleyüklüaraçlarınsarsılasarsılagittiğiduyuluyorduböylece.

Amaherdurumda,ilkgünlersabahakarşı,yoğunvemidebulandırıcıbirdumankentindoğusemtleriüzerindedolaşıyordu.Doktorlarındüşüncesinegöre,nekadarberbatdaolsalarbukokularkimseyezararveremezdi.Ancakbusemtlerdeoturanlar,buyoldanvebanıngöktenüzerlerineçöktüğüinancıylaçokgeçmedenburalarıbırakıpgideceklerinisöyleyerektehdittebulundular,sonundadumanlarçokkarmaşıkbirkanalsistemiylebaşkayöneçevirmekzorundakalındıveburadaoturanlarSakinleşti.Yalnızcaşiddetlirüzgârlarsırasındadoğudangelenbeli162

belirsizbirkokuonlarayenibirdüzeniçindeyaşadıklarınıvevebaalevlerininherakşamonlarınharacınıyuttuğunu

anımsatıyordu.

Bunlarsalgınınenuçnoktadakisonuçlarıydı.Amasonradanvebanınhiçartmamışolması

sevindiricidir,çünküdevletdairelerimizinbecerikliliği,valiliğinyaklaşımlarıvehattafırınlarınemmekapasitesibelkideyetersizkalacaktı.OsıralarRieux,cesetlerindenizeatılmasıgibiumutsuzçözümlerönerildiğimbiliyorvecesetlerinmavisuyunüzerindebelirecekkorkunç

köpüklerinikolaycahayaledebiliyordu.İstatistiklerinartmayadevamettiğisürecenekadarmükemmelolsadahiçbirörgütlenmeninbunakarşıkoyamayacağını,insanlarınyığınlarhalindeöleceğini,valiliğekarşınsokaklardaçürüyeceğinidebiliyordu;kentin,ölmekteolanlarınhaklıbirnefretvebudalacabirumutlacanlıkalanlarameydanlardasımsıkısarılmayaçalıştığınatanıkolacağınıdabiliyordu.

İşteneolursaplsun,kesinliğiyadaçekinilecekyanıolanbutürşeyleryurttaşlarımızdasürgünveayrılıkduygusunubesliyordu.Bubakımdan,anlatıcıburayagerçektenolağanüstüsayılacakbirşeyleraktaramamanınnekadarüzücüolduğunuçokiyibiliyor;örneğin,eskianlatılardabulunantürdenhuzurgetirenherhangibirkahramanyadagözkamaştırıcıbireylemgibi.Bununnedenide,hiçbirşeyinbirfelakettendahaazolağanüstüolmamasıdırvesürelerinebakarsakbüyükfelaketlertekdüzedir.Onuyaşayanlarınanılarında,korkunçvebagünlerigörkemlivezalimalevlergibideğildi;ancak,karşısınaçıkanherşeyisonugelmezbirbiçimdeezipgeçiyordu.

Hayır,salgınınbaşındaDoktorRieux'nünaklındanÇıkmayanoheyecanuyandırıcıönemligörüntülerlevebanınpekilgisiyoktu.Vebaöncelikleözenliveeksiksiz,iyiişleyenbiryönetimişiydi.İşteböylece,hiçbirşeyeihanet

163etmemeközelikledekendikendineihanetetmemekiçinanlatıcınınnesneliğiamaçladığını

paranteziçindebelirtelim.Yalnızcaaşağıyukarıtutarlıbirilişkinintemelgereksinimleriniilgilendirenşeylerdışında,neredeysehiçbirşeyisanatsaletkileruğrunadeğiştirmeyeyanaşmadı.

Veşimdiona,odöneminenbüyük,engenelveenderinacısınınayrılıkolduğunusöyletennesneliğintakendisidir;açıksöylemekgerekirse,vebanınodönemindeayrılıklailgiliyenibirbetimlemeyegirişmekkaçınılmazdaolsa,buayrılığınozamandokunaklılığınıyitireceğidebirgerçektir.

Yurttaşlarımızyadaenazındanbuayrılıktanençokacıçekmişolanlar,durumaalıştılarmı?

Bunaevetdemekçokdadoğruolmaz.Fizikseldüzlemdeolduğugibimoraldüzlemdedegüçsüzkalmanınacısınıçektiklerinisöylemekdahadoğruolur.Vebanınbaşında,yitirdiklerivarlığıgayetiyianımsıyorlarveüzüntüduyuyorlardı.Ancak,sevilenkişininyüzü,gülüşü,sonradanmutluolduklarınıanladıklarıherhangibirgünükesinbiçimiyleanımsasalarbile,tambunları

düşündükleriandavebundanböyle,iyiceuzakyerlerdeokişininneyapıyorolabileceğiniçokzorhayalediyorlardı.Sonuçta,osıradabelekleriyerindeduruyor,amahayalgüçleriyetersizkalıyordu.Vebanınikincidönemindebeleklerinideyitirdiler.Oyüzüunuttuklarındandeğil,onunteniniyitirmişlerdi,onuartıkiçlerindehissetmiyorlardı,budaunutmakanlamınageliyordu.Veilkhaftalarda,aşklarıylailgilielerindegölgelerdenbaşkabirşeykalmamasındanyakınmayaeğilimliyken,sonradan,anılardakalmışenincerenkleribilekayboluncabugölgelerindahadauçucuolabileceğinifarkettiler.Tümbuayrılıkdönemindebirzamanlarkendilerineaitolanbuyakınlığıartıkhayaledemiyorlar,heranelininaltındaolabilenbirvarlığınhemenyanıbaşlarındabirzamanlarnasılyaşayabildiğinidedüşünemiyorlardıartık.

Buaçıdanbakıldığında,onlardavebanındüzenineayakuydurmuşlardı,vebaetkiliolduğuorandavasatlığıdaartıyordu.Aramızdanhiçkimseninartıköylecoşkulu164

duygularıyoktu.Herkestekdüzeduygulariçindeydi."Artıkbununsonugelmeli,"diyorduyurttaşlarımız,çünküfelaketzamanındaortakacılarınsonbulmasınıdilemeknormaldirveonlargerçektendebununsonbulmasınıdiliyorlardı.Amatümbunlarıabartısız,yadabaşlangıçtakiburuklukduygusuylavehâlâbizimiçinkesinliğibulunantektukbazınedenlerlesöylüyorlardı.İlkhaftalarındelicoşkusu,yerinibirçöküntüyebırakmıştı,amabunuboyuneğişolarakgörmekdoğruolmaz,geçicibirrazıolmadurumundançokbaşkabirşeydeğildi.

Yurttaşlarımızyolagelmişti,uyumsağlamışlardı,öyledenirya,çünkübaşkatürlüyapacakbirşeyyoktu.Doğalolaraktalihsizlikveacınıngetirdiğibirtutumiçindeydiler,amabıçağınsivriucunuartıkhissetmiyorlardı.Kaldıki,örneğinDoktorRieuxtalihsizliğinasılbuolduğunu,umutsuzluğaalışmanınumutsuzluktanbeterolduğunudüşünüyordu.Önceleri,birbirindenayrı

düşenlergerçekanlamdatalihsizdeğilerdi,onlarınacısındabiraydınlanışvardı,amaodasönüvermişti.Şimdionlarısokakköşelerinde,kafelerdeyadaarkadaşevlerindetelaşsızvedalgıngörüyorduk;bakışlarıöylebıkkındıkionlarsayesindekentbirbeklemesalonunabenzemişti.Birmesleğiolanlarişlerinivebanıngidişineuygunyapıyorlardı,titizlikleveabartısızca.Herkesalçakgönülüydü.İlkkezolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşolanlar,uzaktakikişidensözetmekten,herkesinkulandığıdilikulanmaktan,ayrılıklarınıvebaistatistikleriniandıranbiraçıdan

değerlendirmektenkaçınmıyorlardı.Ozamanakadar,çılgınlargibiacılarını

toplumsalfelakettenayrıtutmuşkenşimdiduygusalkarmaşayıkabuleniyorlardı.Beleksizveumutsuz,şimdikizamanıniçindeyerlerinialıyorlardı.Gerçekte,onlariçinherşeyşimdiyedönüşüyordu.Şunubelirtmekgerekir,vebasevmegücünüvehattadostlukduygusunuherkesinelindenalmıştı.Çünküaşkınbirazolsungeleceğegereksinimivardırvebizleriçinkısaanlardanbaşkabirşeyyoktuartık.

165Tabikibunlarınhiçbirimutlakdeğildi.Çünkübütünayrıdüşmüşolanlarınbudurumadüştükleridoğruysaeğer,hepsininbudurumaaynıandagelmediğinivebuyenitutumiçinegirdiktensonraşimşekgibianiaydınlanmalarlageridönüşlerinhastalarıdahagençvedahaacı

verenbirduyarlığaittiğinideeklemekyerindeolur.Vebanındurmuşolmasıylailgiliherhangibirtasarıoluşturduklarışueğlenceanlarıgerekiyordu.Durupdurdukyerdeveherhangibirrastlantı

sonucunedensizbirkıskançlığınısırığınıhissetmelerigerekiyordu.Başkalarıdaansızınyenidendoğmuşgibioluyor,haftanınbazıgünlerine,doğalıklapazaravecumartesiöğledensonrasınaözgüuyuşukluktansıyrılıyordu,çünkübugünleruzaktakikişininolduğudönemdeyapılanbazı

törenlereayrılmıştı.Yadagünbitimindekendilerimsaranbirmelankoliherzamandoğruçıkmasada,belekleriningeridöneceğinionlaraduyuruyordu.İnananlarınvicdanlarıylahesaplaştıklarısaatolanakşamınbusaati,boşluktanbaşkasorgulayacakhiçbirşeyiolmayantutsakyadasürgünkişiyezorgelirdi.Onlarıkısabirsürekendinebağlardı,sonrabuinsanlaryenidenuyuşukluğuniçinegeridöner,vebanındörtduvarıarasındasıkışıpkalırlardı.

Bununinsanınenkişiselolanşeylerinireddetmesinedayandığıböyleceanlaşılıyor.Vebanınilkzamanlarında,başkalarıiçinhiçbirşeyifadeetmeyen,yalnızkendileriiçinçokönemlibazıufaktefekşeyler,onlarınaklınıbaşındanalıyor,onlardabuyoldanmeslekyaşantılarındadeneyimkazanıyordu;şimdiysesaltbaşkalarınıilgilendirenşeylereilgiduyuyorlardı,saltgeneldüşünceleresahiptiler,hattaaşklarıbileonlarıngözündeensoyutbiçimebürünmüştü.Vebayaöylesinekendilerinibırakmışlardıki,bazenyalnızcauykudaumutettiklerive'Bitsinartıkşuhıyarcıklar!'diyedüşündüklerioluyordu.Aslındazatenuyuyorlardıvetümbuzamanuzunsürmüş

biruykudanbaşkabirşeydeğildi.Kentayaktauyuyanlarladolmuştu,görünüştekapanmışolanyaralarınınaçıldığıgecelerde,

seyrekdeolsagerçekanlamdayazgılarındankaçıyorlardı.İrkilerekuyandıklarındaysabirtürdalgınlıklabiraniçinoyarayıyokluyorlar,ansızıncanlananaçılarıylayenidenyüzyüzegeliyorlarveacınınyanısıraaşklarınınalakbulakolmuşçehresiyenidengözlerininönündecanlanıveriyordu.Sabaholuncafelakete,yanialışılmışdüzenegeridönülüyordu.

Pekibusevdiğindenayrıdüşmüşinsanlarneyebenziyordu,diyesorulabilir.Eh,bununyanıtı

basit;hiçbirşeyebenzemiyorlardı.Yada,şöyledediyebiliriz,herkesgibiydiler,tümüylegeneleuygunbirhavalanvardı.Kentinsessizliğiniveçocuksuheyecanlarınıpaylaşıyorlardı.Soğukkanlı

görünümebürünerek,eleştirelbakışlarınıyitiriyorlardı.Örneğin,aralarındaenzekiolanların,herkesgibigazetelerdeyadaradyoprogramlarındavebanınçabukbirsonaulaştığınainanmanedenleri

arıyormuşgibiyapmalarınavegörünüştedüşselumutlarakapılmalarınayadabirgazetecinincansıkıntısıylabirazçalakalemyazdığıdüşünceleriokurkengereksizkorkularhissetmelerinetanıkolunuyordu.Bunundışında,tıpkıbaşkalarıgibi,biralarınıiçiyoryadahastalarınıtedaviediyorlar;tembelikediyoryadatükeniyorlar;fişlerisınıflandırıyoryadaplakçalıpduruyorlardı.Vebadeğeryargılarınıortadankaldırmıştı.Budakimseningiysilerinyadasatınalınanyiyeceklerinkalitesiyleilgilenmemesindenanlaşılıyordu.

Sonolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşkişilerinbaşlangıçtakendilerinikoruyanotuhafayrıcalıkları

artıkyoktudenilebilir.Aşkaözgübencilikvebundansağladıklarıyararelerindengitmişti.Enazından,şimdidurumaçıkseçikti,felaketherkesiilgilendiriyordu.Kentkapılarındaçınlayanbozukseslerin,yaşamımızınyadaölülerimizinüzerlerineinendamgalarınortasında,aşağılıkamakaydedilenbirölümeyazgılı,yangınlarınvefişlerin,terörünveformalitelerinortasında,ürkütücüdumanlarvesakinambulanssirenleriarasındahepimizaynısürgünekmeğiylebesleniyor,farkınavarmadan,aynısarsıcıbirlikvebarışı

167bekliyorduk.Kuşkusuzaşkımızyerindeduruyordu;amayalnızcaartıkkulanılmazdurumdaydı;taşınmasıgüç,içimızdebirtaşgibikımıltısız,cinayetyadamahkûmiyetgibikısırdı.Geleceğiolmayanbirsabırdanveinatçıbirbekleyiştenbaşkabirşeydeğildiartık.Vebuaçıdanbakıncayurttaşlarımızdanbazılarınıntutumukentindörtbiryanında,yiyecekdükkânlarınınönündeuzayanşukuyruklandüşündürüyordu.Hemsınırtanımayan,hemdeayağıyerebasanaynı

kabulenışveaynıkatlanıştı.Yalnız,ayrılıklailgiliolarak,böylebirduyguyuçokdahabüyükbirölçektedüşünmekgerekiyordu,çünkübudurumdaherşeyiyutabilecek,başkabiraçlıksözkonusuolabilirdi.

Hangidurumolursaolsun,kentimizdeyakınlarındanayrıdüşmüşkişileriniçindebulunduğudurumlailgilikesınbirfikiredinmekistendiğinidüşünürsek,erkeklervekadınlarsokaklaradökülürken,ağaçsızkentinüzerinemenşualtınrenklivetozabulanmışsonsuzgeceleriyenidenanmakgerekir.Çünkü,tuhafbirbiçimde,tümkentlerindiliolanaraçvemakinegürültülerininyokluğundagüneşinhenüzçekilmediğiteraslaradoğruyalnızcasessizadımlardanvefısıltılardanoluşmuşbiruğultu,ağırlaşmışgöğünaltındafelaketinıslığınaadımlarınıuydurmuş

binlercesancılıayaksürümevesonolarak,boğucuvebitmelibilmezbirgidişgelişinsesiyükseliyordu;buuğultular!kentimiziyavaşyavaşdolduruyorveosıradayüreklerimizdeaşkınyerinitutankörinadınengerçeğebağlıveenhüzünlüsesioluyordu.

168Eylülveekimaylarıboyuncavebakentinüzerineçöktü.Binlerceinsanbitiptükenmekbilmeyenhaftalarboyuncaoradanorayagidipgelmeyisürdürdüler.Buhar,sıcakveyağmurgökyüzündebirbiriniizledi.Güneydengelensığırcıkveardıçkuşlarısessizsürülerhalindeçokyükseklerdengeçtiler,sankiPaneloux'nunfelaketianlatırkensözünüettiğioevlerinüzerindetizbirsesçıkararakdönengariptahtaparçasıonlarınkenteyaklaşmalarınıengeliyormuşçasınaşöylebirdolanıpgittiler.Ekimbaşındaşiddetliyağmurlarkentisüpürdü.Vetümbusüreboyunca,busonsuzgidipgelmelerindışındaönemlihiçbirşeyolmadı.

Rieuxvearkadaşlarıosıradanekadaryorulmuşolduklarınıanladılar.Gerçektendesağlıkkolarındaçalışanlarbuyorgunluğubirtürlükaldıramıyorlardıartık.DoktorRieuxarkadaşlarınıvekendinidüşündüğündetuhafbirkayıtsızlığıngelişmekteolduğunufarkediyordu.Örneğinşimdiyekadar

vebaylailgilitümhaberleriçokiçtenbirilgiyleizlerken,artıkbunlarlahiçilgilenmiyorlardı.

KısabirsüreöncekendiotelindekurulankarantinamerkezlerindenbiriniyönetmeklegeçiciolarakgörevlendirilenRambertgözlemaltındatuttuğukişilerinsayısınıgayetiyibiliyordu.Ansızınhastalıkbelirtilerigöstermeyebaşlayanlariçinkendioluşturduğuaciltahliyesistemininenufakayrıntısınıbiliyordu.Karantinadakilerüzerindeserumungösterdiğietkilerinistatistikdeğerleribeleğineyerleşmişti.Amavebayaverilenkurbanlarınhaftalıksayısınısöyleyemiyordu,hastalığınilerleyipilerlemediğini,gerileyipgerilemediğinigerçektenbilmiyordu.Veherşeyekarşınyal171nızcaoyakıngelecektebirkurtuluşunumudunuiçindetaşıyordu.

Başkalanysa,gecegündüzkendileriniişlerinekaptırmış,negazeteokuyornederadyodinliyorlardı.Onlarabirsonuçbildirildiğindeilgileniyormuşgibiyapıyorlardı,amaaslında,çalışmaktanyorulmuş,yalnızcagündelikgörevlerinieksiksizyerinegetirmektenbaşkabirşeydüşünmeyenvenesonharekâtı,nedeateşkesgününüumutedenbüyüksavaşlarınmuhariplerineyakıştırılanodalgınkayıtsızlıkiçindebusonucakulakveriyorlardı.

VebanıngereklikıldığıhesaplansürdürenGrandhastalıklailgiligenelsonuçlarıbelirtemezdikuşkusuz.GözlegörülürbiçimdeyorgunluğadayanıklıolanTarrou,RambertveRieux'nüntersineonunsağlığıhiçbirzamaniyiolmamıştı.Oysabelediyedekiyardımcıkadrosundakigörevleri,Rieux'nünsekreterliğivegecesürdürdüğüçalışmalarıüstüsteyüklenmişti.Onusüreklibirbitkinlikiçindegörebilirdiniz;vebadansonraenazındanbirhaftatambirtatilyapmakveozamanelindekiişi,'şapkaçıkarttırma'yıbaşarmakiçinçalışmakgibiikiüçsabitfikirleayaktaduruyordu.

AnsızınduygusalaştığıoluyorveböylezamanlardahiççekinmedenRieux'yeJeanne'ıanlatıyor,onuntamoandaneredeolabileceğinivegazeteleriokuyorsaeğerkendisinimerakedipetmediğinimerakediyordu.İştebirgünonunlaykenRieux,ensıradanbirsestonuylakendikarısındansözettiğinigörünceşaşırıpkaldı,ozamanakadarhiçböylebirşeyyapmamıştı.

Karısındangelenhepaynırahatlatıcıtelgraflaragüvenmekgerektiğindeneminolmadığıiçinkarısınınbakımgördüğübaşhekimekablolutelgrafçekmeyekararvermişti.Yanıtolarakhastanındurumununağırlaştığıbildiriliyorvehastalığınilerlemesiniengelemekiçinherşeyinyapılacağı

konusundagüvenceveriliyordu.RieuxbuhaberikimseyeduyurmamıştıveyorgunlukdışındahanginedenlebukonuyuGrand'aaçtığınıanlayamıyordu.BelediyememuruonaJeanne'dansözettiktensonraonakarısıylailgilisorularsormuştu.Rieux172

deyanıtlamıştı."Biliyorsunuz,"demiştiGrand,"artıkçokiyitedaviediliyorbuhastalık."Rieux'ysebunuonaylamıştı,yalnızayrılığınuzungelmeyebaşladığınısöylemişti,hastalığınıyenmektekarısınayardımedebilecekkenbugünkarısıkendiniyapayalnızhissediyorolmalıydı.SonrasusmuştuveGrand'insorularınakaçamakyanıtlarvermekle

yetinmişti.

Ötekilerdeaynıdurumdaydı.Tarroudahaiyidireniyorduancak,onunderinmerakıazalmadıysadazenginliğiniyitirdiğidefterlerdenanlaşılıyor.Gerçektendetümbusüreiçinde,görünüşteCottard'danbaşkasıylailgilenmiyordu.HotelkarantinamerkezinedönüştürüldüktensonraevineyerleştiğiRieux'deakşamlanGrand'ınyadadoktorunverdiğisonuçlarıpekdinlemiyordubile.

KonuşmayıhemenOranyaşantısınailişkinufakayrıntılaraçekiyor,geneldebunlarlailgileniyordu.

Castel'egelince,serumunhazırolduğunudoktorahabervermeyegeldiğigün,hastaneyeyenikaldırılanveRieux'yegöredurumuumutsuzolanMösyöOthon'unoğluüzerindeilkdenemeninyapılmasınıkararlaştırdıktansonra,doktoreskidostunasonistatistikleriveriyordukikarşısındakininkoltuğunagömülüpderinbiruykuyadalmışolduğunufarketti.Ansızınbastıranuykununetkisiyle,aralanmışdudaklarınınkenarındabirikmişincebirtükürükçizgisininyıpranmışlığıveyaşlılığıaçığavurduğubuherzamanyumuşakvealaycıbirifadeylesüreklibirgençliktaşıyansuratınkarşısındaRieuxboğazınındüğümlendiğinihissetti.

İşteböylezayıflıklarkarşısındaRieuxkendiyorgunluğunudeğerlendirebiliyordu.Duyarlılığını

yitirmişti.Çoğuzamandüğümlenmiş,katılaşmışvekurumuşduyarlılığızamanzamançatlayıpaçılıyorveonuartıkdenetleyemediğiduygularaterkediyordu.Onunteksavunmasıbukatılaşmayasığınmakveiçindeoluşmuşodüğümüyenidensıkmaktı.Devametmekiçindoğruyolunbuolduğunuiyibiliyordu.Bunundışındaçokfazlahayaliyoktuveyor173günlükonunhâlâkoruduğuhayalerinielindenalıyordu.Çünküsonunugöremediğibirdönemboyuncakendirolününartıkinsanlarıiyileştirmekolmadığınıbiliyordu.Onunrolütanıkoymaktı.

Bulgulamak,görmek,betimlemek,kayıtetmek,sonramahkûmetmek,işibuydu.Erkeklerineşlerionubileğindentutuphaykırıyorlardı:"Onuyaşatın!"Amaoyaşatmakiçinoradadeğildi,tecritişleminibuyurmakiçinoradaydı.Ozamanbuyüzlerdeokuduğunefretneişeyarardıki?

"Kalpsizsiniz,"denmiştibirgünkendisine.Amahayır,onunbirkalbivardı.Onun,yaşamakiçindünyayagelmişinsanlarınhergünölmesinigördüğüyirmisaatekatlanmasınayarıyordu.Onun,hergünherşeyeyenibaştanbaşlamasınayarıyordu.Bundanböyleyalnızcabukadarlıkbiryüreğivardı.Buyüreknasılolurdayaşamverebilirdi?

Hayır,günboyudağıttığıyardımdeğil,bilgiydi.Böylebirşeyinsanlıkmesleğidiyeadlandırılamazdıtabiki.Ama,herşeybiryana,korkuiçindevehastalığınkırıpgeçirdiğibuinsanlararasındakimininsanlıkmesleğiniyapmasınaizinverilmiştiki?İyikiyorgunlukvardı.

Rieuxdahaazyorgunolsa,kentteheryereyayılmışşuölümkokusuonuduygusalığaitebilirdi.

Amainsanyalnızcadörtsaatuykuuyursaduygusalolamaz.Olaylarıolduğugibigörür,yaniadaletin,oiğrençvegülünçadaletingözüylegörür.Ötekilerse,mahkûmolanlar,onlardabunuhissediyorlardı.Vebadanönceonubirkurtarıcıgibigörmüşlerdi.Üçhapvebirşırıngaylaherşeyidüzeltecekti;koridorlarboyuncaonunyanındayürürkenkolunusıkıcatutuyorlardı.Bu,insanı

şımartanbirşeydi,amatehlikeliydide.Şimdiyse,tersine,yanındaaskerlerleonlarınkarşısınaçıkıyorduveaileninkapıyıaçmayakararvermesiiçindipçikdarbelerigerekiyordu.Onuda,tüminsanlığıdayanlarındaölümesürüklemekisterlerdi.Ah!İnsanıninsandanvazgeçemediğinasıldadoğruydu;onundaşutalihsizinsanlarkadarçaresizolduğuveyanlarındanayrılırkeniçinititre174

tenoacımaduygusunukendisinindehakettiğibirgerçek

ti.

ti.

Osonugelmezhaftalarboyunca,kendiayrılıkdurumuylailgilidüşündüklerininyanısıra,DoktorRieux'nünaklınıkarıştırandüşüncelerişteenazındanbunlardı.Birdearkadaşlarınınyüzündeokuduğudüşünceler.Amabufelaketekarşısavaşanlarıyavaşyavaşelegeçirenyıpranmanınentehlikelietkisi,dışolaylarakarşıkayıtsızlıkduymalarıdeğil,kendilerinibirboşvermişliğebırakmalarıydı.Çünkühepsikesinliklezorunluolanveonlarahepgüçlerininüzerindegibigeleneylemlerdenkaçınmaeğilimitaşıyordu.Böyleceinsanlarkendiönerdiklerisağlıkkoşularını

giderekdahafazlaihmaletmeye,kendikendilerineuygulamalarıgerekençoksayıdamikropöldürücüişlemdenbazılarınıunutmayabaşladılar;akciğervebasınayakalanmışhastalarınyanınabazenhiçönlemalmaksızınkoşuyorlardı,çünkümikropbulaşmışevleregitmelerigerektiğisonandakendilerinebildirildiğinden,gerekentemizlikişlemleriiçinherhangibiryeregeridönmekonlaradahabaşındanyorucugörünüyordu.İşte,gerçektehlikeburadaydı,çünküvebayakarşı

olanbumücadeleonlarıvebayakarşıdahadirençsizhalegetiriyordu.Sonuçtarastlantıylaoyunoynuyorlardı,amarastlantıkimseyeaitdeğildi.

Yinedekentterahatlıkduygusununcanlıgörüntüsüolarakbelirenbiradamvardı,neyorgunluktantükenmiş,nedecesaretiniyitirmişti.Cottard'dıbu.Birkenardakalmayısürdürüyor,biryandandaötekilerleilişkileriniyürütüyordu.AncakTarrou'nunişielverdiğinceonugörmeyegeliyordu,çünküTarroubiryandanonundurumunuiyibiliyordu,öteyandanda,buküçükrantsahibinedeğişmezbiriçtenlikledavranıyordu.Busonsuzbirmucizeydi,amaçokçalışmasınakarşınTarrouhepiyilikdoluveözenlidavranıyordu.Hattabazıgeceleryorgunluğunağırlığı

altındaezilsebileertesigünyenibirenerjibuluyordu."Onunlakonuşulabilir,"demiştiCottard,Rambert'e,"çünküobirinsan.Sizihepanlıyor."İştebune175denlerle,budönemdeTarrou'nunnotlanyavaşyavaşCottard'ınkişiliğiüzerindeyoğunlaşıyor.

Tarrou,Cottard'ıntepkilerivedüşünceleriyleilgili,onlarınkendisineanlatıldığıyadakendisininyorumladığıbiçimiylebirbetimlemesunmayaçalıştı.'Cottard'laVebanınRaporu'başlığıaltındayaptığıbubetimlemenotdefterininbirkaçsayfasınıkapsıyorveanlatıcıburadabununbirö/etinivermeninyararlıolacağınıdüşünüyor.Tarrou'nunküçükrantsahibiyleilgiligeneldüşüncesişuyargıdaözetleniyor:'Büyümeiçindebirkişilik,'Kaldıki,görünüştekeyifiçindebüyümekteydi.

Olaylarınaldığıhaldenhoşnutsuzlukduymuyordu.BazenTarrou'nunkarşısındaşutürdensözlerleasıldüşündüğünüdilegetiriyordu:"Tabi,durumiyiyegitmiyor.Amaenazındanherkesbuişebulaşmışdurumda.""Kuşkusuzodaherkesgibitehditaltında,amabudurumuherkeslebirlikteyaşıyor.Hemsonra,ciddibiçimdevebayayakalanabileceğinidüşünmüyor,bundaneminim.Önemlibirhastalığınyadaderinbiracınınpençesindekibirinsanınbaştatümhastalıkveacılardankorunduğudüşüncesiyleyaşıyorgibi,aslındaçokdasaçmadeğil.İnsanhastalıklarınhepsinitoplayamaz,bunufarkettinizmi?'dedibana.'Varsayalımsizinağıryadatedaviedilemezbirhastalığınız,ciddibirkanseryadasıkıbirvereminizvar,aslavebayayadatifüseyakalanamazsınız,buolanaksız.Kaldıki,bunundahadaötesivar,çünkübirkanserlininarabakazasındanöldüğünühiçgörmemişsinizdir.'Doğruyadayanlış,bufikirCottard'ınkeyfiniyerinegetiriyor,istemediğitekşeybaşkalarındanayrıolmak.Tekbaşınatutsakolmamaktansaherkeslebirliktekuşatmaaltındaolmayıyeğliyor.Vebavarken,gizlisoruşturmalar,dosyalar,fişleryadaelikulağındatutuklamalaryoktuartık.Açıkçası,artıkpolisyoktu,artıkeskiyadayenicinayetyoktu,artıksuçluyoktu;yalnızcaTanrı

lütuflarınınenkeyfiolanınıbekleyenmahkûmlarvardı,birdeonlarınarasındakipolisler."BöyleceCottard,yineTarrou'nunyorumunagöre,yurttaşlarımızıngösterdiğiacıveşaşkınlıkbelirtileri

176

nişutürdenhoşgörülüveanlayışlıbirrahatlıkiçindeelealmaktahaklıydı:'Sizkonuşupdurun,bensizdenönce

bunlarıyaşadım.'

"Başkalarındanayrılmamanıntekyoluherşeydenöte,iyibirbilincesahipolmaktır,dedimamaboşuna,banakötükötübaktıveşöylededi:'Ozaman,buhesabagöre,kimsekimseninyanındadeğildir.'Sonra:'Haydi,benböylesöylüyorum.İnsanlarıbirarayagetirmenintekyoluonlaravebayolamaktır.Şöylebirbakınçevrenize.'Vegerçekte,nesöylemekistediğiniveşimdikiyaşantınınonanekadarrahatgelebileceğinitamolarakanlayamıyorum.Ozaman,nasılolurdabirzamanlarkendigösterdiğitepkilerigörmezdengelebilir;herkişininherkesiyanındatutmagirişimini;yolunuşaşırmışbirkişiyebazenyardımetmezorunluluğuveeskidenonagösterilenkabalığı;insanlarınlükslokantalarakoşuşturmalarını,oradabulunmaktanveoradaoyalanmaktanduydukları

doygunlukduygusunu;hergünsinemadakuyruğagiren,tümgösterisalonlarınıhattadanssalonlarınıdolduran,halkaaçıkheryerekabarmışdelibirdalgagibiyayılanodağınıkkalabalığı;hertürtemastagerikaçmayı,yinededirsekdirseğeinsanları,cinsleribirbirineiten'oinsansıcaklığınaduyulanaçlığı?Cottardonlardanöncebunlarıyaşadı,orasıkesin.Kadınlardışında,çünküosuratla...Üstelikkendinisokakkadınlarınagitmeyehazırhissettiğindebunuyapmaktanvazgeçtiğinisanıyorum,çünküböyleuygunsuzbirdavranışınsonradankendisinezararvereceğinidüşünmüşolabilir.

"Sonuçolarakvebaonaiyigeldi.Yalnızveyalnızlığıistemeyenbiradamkenonukendinesuç

ortağıyapmıştı.Çünkügözlegörünürbiçimdeobirsuçortağıvebununkeyfiniçıkaranbirortak.

Gördüğüherşeyesuçortaklığıediyordu:Boşinançlara,boşkorkulara,şudikenüstündeyaşayanruhlarınalınganlıklarına;onlarınvebadanolabildiğinceazsözetmesaplantısınavebunakarşı

koyamayışlarına;hastalığınbaşağrılarıylabaşladığınıöğrendiklerindenberienufakbirbaş

ağrısındadehşetleşaşkınlığadüş

Veba177/12melerineverenklerininsolmasına;unutkanlıklarıhakaretgibigörenvebirpantolondüğmesininkaybolmasıylayasabürünenbuinsanlarıngerilmiş,alıngan,değişkenduyarlılıklarına."

AkşamlarıTarrou'nunsıksıkCottard'laçıktığıoluyordu.Sonranotdefterlerinde,günbatımlarınınyadagecelerinokaranlıkkalabalığına,lambalarınaraaraseyrekparıltılarlaaydınlattığıbeyazvekarabirkütleniniçine,omuzomuzaverereknasıldaldıklarınıveinsanlarınsürühalinde,vebanınsoğukluğunayakalanmamakiçinuzakdurmalarıgerekensıcakzevklerekendilerinindeeşliketmelerinianlatıyordu.Birkaçayönce,Cottard'ınhalkaaçıkyerlerdearadığılüksverahatyaşam,birdoygunluğaulaşmaksızındüşlediği,yanisınırsızkeyif,iştetümbirhalkşimdibunlarakapılıyordu.Tümbunlarınfiyatıkarşıkonmazbiçimdeartadursun,aslaböylesineparaboşaharcanmamış,

çoğunluğunengereklişeyleribulamadığıbirsıradagereksizşeyleraslaböylesinesaçılıpsavrulmamıştı.Hertüroyununaylaklığıçağrıştırırbiçimdeçoğaldığıgörülüyordu,aslındaaylaklıkgibigörünenşeyişsizliktenbaşkabirşeydeğildi.Eskidenaralarındakibağıgizlitutmayaözengösteren,şimdiyse,çevrelerindekikalabalığıgörmeksizin,büyüktutkularaözgüodeğişmezumursamazlıkla,birbirlerinesımsıkısarılmış,başkahiçbirşeydüşünmedenkentiniçindeyürüyenşuçiftlerdenbiriniTarrouveCottardbazendakikalarcaizliyorlardı.Cottardduygulanıyordu:"Ahşuneşeliinsanlar!"diyordu.Veyüksekseslekonuşuyordu,toplucayaşananbuhummanınortasında,çevrelerindeşıngırşıngırötenkralaralayıkbahşişlerinvegözleriönündeçevrilenentrikalarınortasındaCottardaçıldıkçaaçılıyordu.

ÖteyandanCottard'ındavranışındafazlakötülükolmadığınıdüşünüyordu.Onun,"Benonlardanöncebunlarıyaşadım,"sözü,zaferdençokmutsuzluğuvurguluyordu."Gökyüzüylekentduvarlarınınarasındahapsedilmişbuinsanlarısevmeyebaşladığınısanıyorum,"diyorduTar178

rou.Örneğin,elindengelsetümbunlarınokadardakorkunçolmadığınıonlaraseveseveanlatabilirdi:"Onlarıduyuyorsunuz.,dedibana:Vebadansonrabunuyapacağım,şunuyapacağım...Sakinduracaklarıyerdevaroluşlarımzehirliyorlar.Veelerindekiavantajlarınfarkındadeğiler.Acababen,tutuklanmamdansonraşunuyapacağım,diyebilirmiydim?

Tutuklanmabirbaşlangıçtır,birsondeğil.Oysaveba...Nedüşündüğümübilmekistermisiniz?

Onlartalihsiz,çünkükendileriniolaylarınakışınabırakmıyorlar.Vebennedediğimibiliyorum."

"Gerçektendenedediğinibiliyor,"diyeekliyorduTarrou.Biryandankendilerinibaşkalarıylayakınlaştıracakbirsıcaklıkgereksiniminienderinlerindeduyarken,öteyandandabirbirlerindenuzakdurmalarımsağlayankuşkuyüzündenbuduyguyakendilerinikapıpkoyvermeyenOran'lılarınçelişkilerinidoğrutartabiliyor.Kimseartıkkomşusunabilegüvenemeyeceğiniçokiyibiliyor,çünküsizfarkınavarmadansizevebataşıyabiliryadasizinkendinizibırakmışlığınızdanyararlanıpsizehastalıkbulaştırabilir.İnsanCottardgibi,zamanınınçoğunu,birlikteolmakistediğiherkestebazıişaretleraramaklageçirmişse,buduyguyuanlayabilir.Akşamdansabahavebanınyakalarınayapışabileceğivebelkidetamsağsalimyaşıyorolmanınkeyfinevardıklarısıradavebanınböylebirhazırlıkiçindeolabileceğidüşüncesiyleyaşayaninsanlarıanlamakkolaydır.

Cottardbukorkuortamındaolabildiğincerahat.Tümbunlarıonlardanöncehissetmişolsadabubelirsizdurumunacımasızlığınıtümüyleonlarlahissettiğinisanmıyorum.Sonuçta,bizlerle,henüzvebanınöldürmediğibizlerle,özgürlüğününveyaşamınınhergünyıkılabileceğinidehissediyor.

Ancakkendisibirkorkuortamındayaşadığınagöre,başkalarınındabunuyaşamasınınormalbuluyor.Dahadoğrusu,korkuyubaşkalarıylabirliktetaşımak,onutekbaşınayüklenmektendahaiyigeliyorona.iştebunoktadayanılıyorvebaşkalarınaoranlaonuanlamakgüçleşiyor.Amaherşeybiryana,yinebunoktada,

179başkalarındandahaçokanlaşılmayıhakediyor."Sonolarak,Tarrou'nunyazdıkları,hemCottard'dahemdevebalılardaortayaçıkanbuözelbilinçleilgilibiranlatıylasonaeriyor.Buanlatıdaodönemdekigüçortam,üçaşağıbeşyukarıyenidenelealınıyorvebunedenleanlatıcı

bunuönemsiyor.

OrpheusileEurydice'jıizlemeyeBelediyeOperasınagitmişlerdi.Cottard,Tarrou'yudavetetmişti.

Vebanınbaşladığıilkbaharda,birdizigösteriiçinkentimizegelmişbirtopluluktu.Hastalıkyüzündenburadakalınca,Opera'mızlaanlaşarakgösterisinihaftadabirkezyinelemekzorundakaldı.Böylece,aylardır,hercumabizimbelediyetiyatrosuOrpheus'unezgiliyakarmalarıveEurydıce'ninçaresizçağrılarıylaçınlıyordu.Öteyandanhalkbugösteriyeyoğunilgigöstermeyisürdürüyorveoyunbüyükbaşarıkazanıyordu.EnpahalıyerlereoturanCottardveTarrouenşıkyurttaşlarımızınüstüsteoturduğuparterebakıyordu.Gelenleroyuncularınsahnedeyeralmalarını

kaçırmamakiçingözlegörülürbirçabagösteriyorlardı.Perdeninönündekigözkamaştırıcıışıkaltında,müzisyenlersessizceenstrümanlarınıakortederkengölgelerbirbirindenayrılıyor,birsıradanötekinegeçiyorvenezaketleeğiliyorlardı.Uyguntondabiruğultununiçindeinsanlarbirkaçsaatöncekentinkaranlıksokaklarındabulamadıklarıbirgüvenduygusunakavuşuyorlardı

yeniden.Smokinvebayıkovuyordu.

TümilkperdeboyuncaOrpheuszorlanmadanyakındıdurdu,tuniklibirkaçkadınonuntalihsizliğiniincelikleyorumladıveariettalarlaaşkınşarkısısöylendi.Salonölçülübirsıcaklıklakarşılıkverdi,ikinciperdedeOrpheus'un,oyundayeralmayantitremelibirtonuşarkısınakatması

veCehenneminefendisinegözyaşlarınakayıtsızkalmamasıiçinyalvarmasıpekdefarkedilmedi.

Elindeolmadanyaptığıbazıanihareketleruyanıkizleyicileresanatçınınyorumunakattığıbirüslupözeliğigibigeldi.

180

Salondabelibirşaşkınlıkhavasınınesmesiiçin,üçüncüperdedekiOrpheus'laEurydice'ninoünlüdüetigerekti(Euridice'ninsevgilisindenkaçtıan).VesankiOrpheus'uoynayansanatçı

halktanyalnızcabutepkiyibekliyormuşvesankiparterdengelenuğultuonunhissettiklerinidoğruluyormuşgibi,antikkostümüiçindekolarıylabacaklarınıaçarakgülünçbirbiçimdesahnedekirampayıçıkmakvedekordakiçobanyaşantısınailişkinayrıntılarınortasındayereyığılmakiçinbuânıseçti,baştanberioyunungeçtiğidönemiyansıtmayanodekorparçalarıilkkezizleyiciningözünde,ilkkezvekorkunçbirbiçimde,otariheaykırıniteliğinebürünüverdi.

Çünküaynıandaorkestrasustu,parterdekiizleyicilerağırağıryerlerindenkalkmayavesalonuboşaltmayabaşladılar,önceleribircenazeduasındansonrakilisedenyadabirölüodasındançıkargibisessizceçıkıyorlardı,çıkarkenbaşlarınıeğmişkadınlareteklerinitopluyor,erkeklersekatlanırkoltuklarıneşlerineçarpmasınıengelemekiçinonlarıdirseklerindentutarakeşlikediyorlardı.Amayavaşyavaşharekethızlandı,fısıltılarhaykırışlaradönüştüvekalabalıkçıkışlarakoşmayavesonolarak,çıkıştabağıraçağırakapıyadoğruitişipkakışmayabaşladı.YalnızcayerlerindenkalkmışolanCottardveTarrou,birzamanlarkendilerinindeyaşadıklarıbirgörüntü

karşısındayapayalnızduruyorlardı:Sahneüzerinde,heryanaeğilipbükülenkötübiroyuncugörünümünebürünmüşveba;salondaysakırmızıkoltuklarınüzerindeunutulmuşyelpazelervedantelparçalarınınyansıttığı,artıkgereksizolmuşbirlüks.

181EylülayınınilkgünlerindeRambertciddiciddiRieux'nünyanındaçalışmıştı.ErkeklisesininönündeGonzalesveikigençlebuluşacağıgünizinistemiştiyalnızca.

OgünöğlenonikideGonzalesvegazeteciikiçocuğungülerekgeldiklerinigördü.Geçenseferbirtalihsizlikolduğunu,amaböylebirşeyibeklediklerinisöylediler.Ohaftanöbetsırasıkendilerindedeğildizaten.Gelecekhaftayakadarsabretmekgerekiyordu.Ozamanyenidenişebaşlayacaklardı.Rambertbusözündoğruolduğunusöyledi.BöyleceGonzalesgelecekpazartesibuluşmalarınıönerdi.AmabukezRambert'iMarcePleLouis'ninevineyerleştireceklerdi:"Seninlebirbuluşmasaatisaptayacağız.Eğerbenyoksam,sendoğrudanonlarınevinegideceksin.

Onlarınneredeoturduklarınısanaanlatacağız."AmaosıradaMarcel,yadaLouis,dostlarını

şimdiorayagötürmenineniyisiolacağınısöyledi.Eğerfazlamüşkülpesentdeğilse,dörtkişilikyemeklerivardı.Böylecedurumugörebilecekti.Gonzalesbununiyibirfikirolduğunusöyledivelimanadoğruindiler.

MarcelveLouis,MarinaMahalesininbirucunda,kentinsahileaçılankapılarınayakınbiryerdeoturuyorlardı.Kalınduvarlı,boyalıahşaptankepenkleri,çıplakvegüneşsizodalarıolanküçükbirİspanyoleviydi.Pilavvardı,çocuklarınannesiservisyapıyordu,güleryüzlüveyüzükırışıklarladoluyaşlıbirİspanyoldu.Gonzalesşaşırdı,çünkükenttepirinçbulunmuyordu."Kentkapılarındabuişleriayarlıyoruz,"dediMarcel.Rambertyiyipiçiyordu,Gonzalesonungerçekbirdostolduğunusöylerkengazete

182

ciburadageçireceğihaftadanbaşkabirşeydüşünmüyordu.

Gerçekteikihaftabeklemesigerekti,çünküekiplerin'•

sayısınıazaltmakiçinnöbetsırasıikihaftayaçıkarıldı.VeonbeşgünboyuncaRambertkendinisakınmaksızın,hiçdurmadan,sabahınilkışıklarındanakşamakadar,birbakımagözükapalı

çalıştıdurdu.Gecegeçsaatteyatıyorvederinbiruykuyadalıyordu.Tembelikteninsanıtüketenbirdidinmeyeböyleanibirgeçişonuhemenhemenhayalsizvegüçsüzbırakıyordu.Yakındagerçekleşecekolankaçışındanfazlasözetmiyordu.Tekbirönemliolay:Birhaftanınsonunda,ilkkezdoktorabirgeceöncesarhoşolduğunuaçıkladı.Bardançıktıktansonra,kasıklarınınşiştiğivekolarınıkoltukaltlarındanyukarıyazorkaldırdığıhissinekapılmıştı.Aklınavebagelmişti.İşteozamantekbirtepki,Rieux'ylebirliktekendisinedemantıksızgelenotepkiyiduymuştu:Kentintepesinedoğrukoşmuş,oradadenizinherzamanseçilemediğiancakgöğünbirazdahaiyigörüldüğüküçükbirmeydandan,kentiçevreleyenduvarlarınüstündenkarısınabüyükbirhaykırışlaseslenmişti.Evedöndüktensonra,bedenindehiçbirbelirtikalmadığınıgörüncebubeklenmedikkrizdenpekgururduymamıştı.Rieuxböylebirdavranışıçokiyianladığınısöyledi:

"Durumneolursaolsun,insanıncanıböyleşeyleryapmakister."

RambertayrılırkenRieuxbirden:—MösyöOthonbanasabahsizdensözetti,dediRieux.Sizitanıyıptanımadığımısordu."Kaçakçılarınbulunduğuyerleresıksıkgitmemesiniöğütleyin,dedibana.Uyarıdabulundu."

—Nedemekbu?

—Aceleetmenizgerek.

—Teşekkürederim,dediRambert,doktorunelinisıkarken.

Kapıdabirdengeridöndü.Rieuxonunvebanınbaşlangıcındanberiilkkezgülümsediğinigördü.

183Niçingitmemiengelemiyorsunuz?Elinizdebu.Rieuxalışılmışbirhareketlebaşınısaladı

vebununRambert'inişiolduğunu,onunmutluluğuseçtiğini,Rıeux'nüniseonakarşıilerisüreceksavlarıolmadığınısöyledi.Bukonudaneyiniyi,neyinkötü

olduğunakararveremeyeceğinisöyledi.

Bukoşularda,niçinbanaelimiçabuktutmamgerektiğinisöylüyorsunuz?

BukezRieuxgülümsedi.

Kimbilir,belkibendemutlulukiçinbirşeyleryapmakistiyorum.

Ertesigün,başkabirşeydenartıksözetmediler,ancakbirlikteçalıştılar.Ertesihafta,Rambertküçükİspanyolevineyerleşmişti.Ortakoturmaodasındaonabiryatakyapmışlardı.Gençleryemeğedönmediklerindenveondanevdenolabildiğinceazçıkmasınıricaettiklerindençoğunluklaoradatekbaşınayaşıyor,yadayaşlıanneylesohbetediyordu.Kuruvehareketlibirkadındı,siyahlargiyiyordu,tertemizbeyazsaçlarınınaltındaesmervekırışkırışbiryüzüvardı.

Sessizsedasızduruyor,Rambert'ebaktığındagözlerininiçiylegülümsüyordu.

Bazenona,karısınavebataşımaktankorkupkorkmadığınısoruyordu.Oisebunun,ufacıkbileolsadenenmesigerekenbirşansolduğunu,oysakenttekalmaklaikisinindesonsuzakadarayrı

kalmariskinigözealdıklarınısöylüyordu.

—Kibarmı?diyorduyaşlıkadıngülümseyerek.

Çokkibar.

Güzelmi?

—Sanıyorum.

—Ah,diyordu,iştebunedenle...

Rambertdüşünüyordu.Tabikinedenibuydu,amateknedenbuolamazdı.

—Tanrıyainanmıyormusunuz?diyorduhersabahayinegidenyaşlıkadın.

184

Rambertinanmadığınısöylediveyaşlıkadınyine,bu

nedenle,dedi,

—Haklısınız,onakavuşmanızgerek.Yoksaelinizde

nekalır?

KalanzamandaRambertodalararasındakibölmelereasılmışyelpazeleriokşayarakçıplakvekabasıvalıduvarlararasındadörtdönüyoryadamasaörtüsünüçevreleyenipliktentopları

sayıyordu.Akşamgençlerdönüyordu.Çokkonuşmuyorlardı,yalnızcahenüzzamanıngelmediğinisöylüyorlardı.Akşamyemeğindensonra,Marcelgitarçalıyor,anasonlubirliköriçiyorlardı.

Rambert'indüşünüyor

gibibirhalivardı.

ÇarşambagünüMarcel,"Yarınakşam,geceyarısı.Hazırol!"diyerekdöndü.Onlarlabirliktenöbettutanikiadamdanbirisivebayayakalanmışveonunlaaynıodayıpaylaşanötekisigözlemaltınaalınmıştı.BöyleceikiüçgünMarcelveLouisyalnızkalacaklardı.Geceboyuncasonayrıntılarıyolunakoyacaklardı.Ertesigünişhalolabilecekti.Rambertteşekküretti."Memnunmusunuz?"diyesorduyaşlıkadın.Memnunolduğunudüşündü,amabaşkabirşeydüşünüyordu.

Ertesigün,ağırbirgöğünaltındanemliveboğucubirsıcakvardı.Vebaylailgilihaberlerkötüydü.

Yinedeyaşlıİspanyolkadınsoğukkanlılığınıkoruyordu."Dünyadagünahvar,"diyordu."O

zaman,böyleolurişte!"MarcelveLouisgibiRambert'indeüstüçıplaktı.Amaneyaparsayapsın,omuzlarınınarasındanvegöğsündenterakıyordu.Kepenklerikapalıevinyarıgölgesindeesmerveparlakerkekgövdelerigörülüyordu.Rambertkonuşmadandörtdönüyordu.Birden,akşamüstü

saatdörttegiyindivedışarı

çıkacağınısöyledi.

—Dikkat,dediMarcel,bugeceyarısıiştamam.Her

şeyyolunda.

Rambertdoktorunevinegitti.Rieux'nünannesi,onukentinyukarıbölgesindekihastanedebulacağınısöyledi.Nöbetçibirliğininönündeaynıkalabalıkdönüpduruyor185du."Dağılın!"diyordupatlakgözlübirçavuş.Ötekilerdedağılıyordu,amadaireyibozmadan.

"Bekleyecekhiçbirşeyyok,"diyorduceketindenterfışkırançavuş.Ötekilerdebudüşüncedeydi,amaöldürücüsıcağakarşınyinedebiryereayrılmıyorlardı.

Rambertgeçişbelgesiniçavuşagösterdi,odaTarrou'nunbürosunuişaretetti.Büronunkapısı

avluyabakıyordu.BürodançıkanRahipPaneloux'ylakarşılaştı.

ilaçveıslakçarşafkokan,küçük,beyaz,pisbirodadaTarrousiyahahşapçalışmamasasınınbaşında,gömleğininkolarınısıvamış,birmendiledirseğininiçindebirikmişterikuruluyordu.

—Hâlâburadamısınız?

—Evet,Rieux'ylekonuşmakistiyordum.

—Odada.Amaonukarıştırmadanişinizihaledersenizdahaiyiolur.

Niçin?

—Aşırıyorgun.Elimdengeldiğinceişinihafifletmeyeçalışıyorum.

Rambert,Tarrou'yabakıyordu.ZayıflamıştıTarrou.Yorgunluktangözleridonuklaşmış,yüzüçizgiçizgiolmuştu.Güçlüomuzlanbüzülmüştü.Kapıvurulduvebeyazmasketakmışbirhastabakıcı

içerigirdi.Tarrou'nunçalışmamasasınabirtomarfişbıraktıvebezinboğuklaştırdığıbirsesleyalnızca"Altı,"dedivedışarıçıktı.Tarrougazeteciyebaktıveyelpazegibiyaydığıfişlerionagösterdi.

—Güzelfişler,değilmi?Yoo,bunlargeceölenler.Alnıçukurlaşmıştı.Fiştomarınıtopladı.

—Artıkyapabildiğimiztekşeyvar,kayıttutmak.Tarroumasadandestekalarakayağakalktı.

—Gidiyormusunuzyakında?

—Buakşam,geceyansı.

TarroubununhoşunagittiğiniveRambert'inkendisinedikkatetmesinisöyledi.

—Bunuiçtenliklemisöylüyorsunuz?

186

Tarrouomuzsilkti:

Benimyaşımdaisteristemeziçtenlikoluyor.Yalan

söylemekçokyorucu.

—Tarrou,dedigazeteci,doktorugörmekistiyorum.

Özürdilerim.

Biliyorum.Obendendahainsancıl.Değilmi?

Sorunbudeğil,dediRambertsıkıntıyla.Vedurdu.Tarrouonabaktıvebirdenbireonagülümsedi.

Birakvaryumışığınınyayıldığı,açıkyeşileboyanmışduvarlıküçükkoridoruizlediler.GerisindetuhafhareketleredenkaraltılarınseçildiğicamlıkapıyagelmedentamönceTarrouRambert'ıtümduvarlarıdolaplarlakaplı,küçükbirodayasoktu.Dolaplardanbiriniaçtı,birsterilizatördenikigazlı

bezlimaskeçıkardı,biriniRambert'euzattıveağzınıörtmesiniistedi.Gazetecibununbirişeyarayıpyaramadığınısordu,Tarrouişeyaramadığınıancakbaşkalarınagüvenverdiğinisöyledi.

Camlıkapıyıittiler.Mevsimekarşınpencerelerisımsıkıkapalı,genişbirkoğuştu.Duvarlarıntepesinde,havayıtazeleyenaletlervınlıyordu,eğikpervanelerikisırahalindediziligriyataklarınüzerindebasıkveiyicesıcakhavayıkarıştırıyordu.Hertaraftanboğukvetiziniltilertekdüzebirsızlanmahalindeyükseliyordu.Beyazlargiymişinsanlarparmaklıklarlaçevriliyüksekpencerelerdendökülenacımasızışığıniçindeağırağırhareketediyorlardı.RambertkoğuşunkorkunçsıcağındakendinirahatsızhissettiveinleyenbirkaraltınınüzerineeğilmişRieux'yü

tanımaktagüçlükçekti.Doktoryatağınyanındaikihastabakıcının,kolarındanvebacaklarındantuttuğuhastanınkasıklarınıyarıyordu.Doğrulduğundabiryardımcınınonauzattığıtasaaletlerinibıraktıvepansumanıyapılmaktaolanhastayabakarakbirankımıldamadandurdu.—Yenihabervarmı?dediyaklaşanTarrou'ya.PanelouxkarantinamerkezindeRambert'inyerinialmayıkabuletti.Zatençokçalıştı.Rambert'sizüçüncüdenetimekibinitoplamakgerekecek.

187Rieuxbaşıylaonayladı.

—Castelhazırlıklarınıtamamladı.Birdenemeöneriyor.

—Ahbuiyi!dediRieux.

—Sonolarak,Rambertvarburada.

Rieuxarkasınadöndü.Gazeteciyigörüncemaskeninüzerindengözlerikısıldı.

—Neyapıyorsunuzburada?dedi.Başkayerdeolmalıydınız.

TarrougidişinbuakşamgeceyarısıolacağınısöylediRambertdeekledi:"İlkece."

Aralarındanbiriherkonuştuğundagazlıbezdenmaskeşişiyorveağızbölgesindeıslanıyordu.Bu,söyleşiyibirazgeçekdışıkılıyordu,sankiheykelerindiyalogugibi.

—Sizinlekonuşmakistiyordum,dediRambert.

—Birlikteçıkalım,eğeristerseniz.BeniTarrou'nunbürosundabekleyin.

BirsüresonraRambertveRieuxdoktorunarabasınınarkakoltuğundaoturuyorlardı.Arabayı

Tarrousürüyordu.

—Benzinbitti,dediarabayıçalıştırırken.Yarınyürüyerekgideceğiz.

Doktor,dediRambert,gitmiyorumvesizinlekalmakistiyorum.

Tarrousesçıkarmadı.Arabayısürüyordu.Rieuxyorgunluktansıyrılacakgibideğildi.

—Yao?dedikısıkbirsesle.

Rambertyinebukonuyudüşündüğünü,inandığışeyeinanmayısürdürdüğünü,amaeğergidersebundanutançduyacağınısöyledi.Uzaklardabıraktığıkişiyiseverkenböylebirşeyonurahatsızedecekti.AmaRieuxyerindedoğruldu;bununsaçmaolduğunuvemutluluğuseçmeninutanılacakbiryanıolmadığınısöyledi.

—Evet,dediRambert,amatekbaşınamutluolmaktautanılacakbiryanvardır.

188

OânakadarsusmuşolanTarroubaşınıonlaraçevirmeden,eğerRambertinsanlarınmutsuzluğunupaylaşmakistiyorsa,artıkmutluluğazamanbulamayacağınadikkatiçekti.Birseçimyapmakgerekiyordu.

—Sorunbudeğil,dediRambert.Herzamanbukentinyabancısıolduğumuvesizlerleyapabileceğimhiçbirşeyinolmadığınıdüşündüm.Amaşimdigöreceğimigördüm,buralı

olduğumubiliyorum,istesemdeistemesemde.Buolayhepimiziilgilendiriyor.

KimsedenbiryanıtgelmediveRambertsabırsızlanır

gibioldu.

—Sizzatenbunubiliyorsunuz!Yoksaşuhastanedeneyapardınız?Pekisizseçimmiyaptınız,mutluluğumu

reddettiniz?

NeTarrounedeRieuxyineyanıtvermedi.Uzunbir

sessizlikoldu,doktorunevineyaklaşanadeğinsürdü.VeRambertyinesonsorusunu,dahadagüçlübirbiçimdesordu.VeyalnızcaRieuxonadoğrudöndü.Birçabaylayerindedoğruldu:

—BeniaffedinRambert,dedi,amabilmiyorum.Eğer

istiyorsanız,kalınbizimle.

Arabanınbirdenyöndeğiştirmesiylesustular.Sonraönünebakarakyenidensözüsürdürdü:Dünyadahiçbirşeyinsanınsevdiğindenvazgeçmesinedeğmez.Oysanedeninibilmedenbendebundanvazgeçtim.

Kendiniyenidenkoltuğabıraktı.

—Olduişte,hepsibu,dedibezginlikle.Kaydageçirelimvesonuçlarçıkaralım.

—Hangisonuçlar?diyesorduRambert.

—Ah,aynızamandahemiyileştiriphemdebilgiyeulaşamıyoruz.Ohaldeolabildiğinceçabukiyileştirelim.

Enacilolanbu.

GeceyarısıTarrouveRieux,Rambert'indenetlemeklesorumluolduğusemtinplanınıyapıyorlardı,Tarroubir

189densaatinebaktı.BaşınıkaldırıncaRambert'inbakışıylakarşılaştı.

—Onlarahaberverdinizmi?Gazetecigözlerinikaçırdı.

—Sizigörmeyegelmedenöncebirnotyolamıştım,dedibirgayretle.

190

EkimayınınancaksongünlerindeCastel'inserumudenendi.Pratiktebu,Rıeux'nünsonumuduydu.Rieuxyenibirbaşarısızlığınkentihastalığınkaprislerineteslimedeceğineinanıyordu,yasalgındahaaylarcaetkisinisürdürecek,yadabirnedenolmaksızınduracaktı.

Castel'inRieux'yüziyaretegelmesindenbirgünönceMösyöOthon'unoğluhastalanmışvetümailekarantinayaalınmakzorundakalmıştı.Kısabirsüreöncekarantinadançıkmışolananneböyleceikincikeztecritediliyordu.SaptanankuralarasaygılıolanyargıççocuğunvücudundahastalıkbelirtilerigörürgörmezDoktorRieux'yüçağırmıştı.Rieuxgeldiğindebabaylaanneyatağınayakucundaayaktaduruyorlardı.Küçükkızuzaklaştırılmıştı.Çocukumutsuzdurumdaydı,muayeneyesesçıkarmadı.Doktorbaşınıkaldırdığında,yargıcıngerisindeduran,ağzınımendilekapatmışveaçılmış'gözlerledoktorunhareketleriniizleyenanneninsolgunyüzüveyargıcınbakışıylakarşılaştı.

—Ondandeğilmi?dediyargıçsoğukbirsesle.

—Evet,diyeyanıtladıRieuxyenidençocuğabakarak.Anneningözleribüyüdü,ancaksuskunluğunubozmuyordu.Yargıçdasusuyordu,sonradahaalçakbirsesle:

—Pekidoktor,yönergeyegöreneyapılmasıgerekiyorsaonuyapmalıyız.

Rieuxmendiliniağzındatutananneyebakmamayaçalışıyordu.

—Çabukolacakbu,dediduraksayarak,birtelefon

edebilirsem.

MösyöOthononuarabaylagötüreceğinisöyledi.

Amadoktor,kadınadoğrudöndü:

191—Üzgünüm.Birkaçeşyahazırlamalısınız.Neolduğunubiliyorsunuz.

MadamOthonşaşkıngibiydi.Yerebakıyordu.

—Evet,dedibaşınısalayarak,bendebunuyapacak

tım.

Onlardanayrılmadanönce,Rieuxbirşeyegereksinimleriolupolmadığınısormaktankendinialamadı.Kadınsessizliğimbozmadanonabakıyordu.Ancakbukezyargıçbakışlarınıkaçırdı.

—Hayır,dedisonrayutkundu,amaçocuğumukurta

rın.

BaşlangıçtabasitbirformalitedenbaşkabirşeyolmayankarantinayıRieuxveRambertsonderececiddibirbiçimdeyürütüyordu.Özelikledebiraileninüyelerininbirbirlerindenayrıolaraktecritedilmesineözengösteriyorlardı.Eğeraileninbirüyesibilmedenmikropkapmışsa,hastalığınyayılmaolasılığınıartırmamakgerekiyordu.Rieuxbugerekçeleriyargıcaanlattı,odabunları

doğrubuldu.Öteyandan,karısıylabirbirlerineöylebirbakıyorlardıki,doktorbuayrılığınonlarınederecezordabıraktığınıhissetti.MadamOthonveküçükkızı,Rambert'inyönettiğikarantinayaayrılanoteleyerleştirilebildiler.Amakarayolarınınsağladığıçadırlarsayesindevaliliğinbelediyestatındakurmaktaolduğutecritkampıdışındasorguyargıcınayeryoktu.RieuxbudurumdanötürüözürdileriamaMösyöOthonherkesiçintekbirkuralıngeçerliolduğunuvebunauymanındoğruolacağınısöyledi.

Çocuğagelince,ekhastaneye,ontaneyatağınyerleştirildiğieskibirsınıfagötürüldü.YirmisaatkadarsonraRieuxdurumununumutsuzolduğusonucunavardı.Enfeksiyonhiçtepkigöstermeyenküçükbedenikemirıyordu.Yeniyenibelirenküçücükağrılıhıyarcıklarçocuğungüçsüzkolvebacakeklemlerininkımıldamasınıengeliyordu.Şimdidenyenikdurumdaydı.BunedenleRieux'nünaklınaCastel'inserumunuçocuktadenemefikrigeldi.Oakşamyemektensonrailkaşıyıyaptılar,çocuk

192

tanhiçbirtepkigelmedi.Günağarırken,ertesigünhepsibuönemlideneyinsonucunudeğerlendirmeküzereçocuğunyanınakoştular.

Çocukuyuşukluktansıyrılmış,çarşaflarıniçindekasılmalarladönüpduruyordu.Doktor,CastelveTarrousabahındördündenberiçocuğunyanındaduruyorlar,hastalığınaşamalarımadımadımizliyorlardı.YatağınbaşucundaTarrou'nunyapılıvücudubirazkamburlaşmıştı.YatağınayakucundaayaktaduranRıeux'nünyanındaoturmaktaolanCastelsonderecesakingörünerekeskibiryapıtıokuyordu.Eskiilkokulsınıfınıniçindegünışığıyayıldıkça,yavaşyavaşötekilerdegeliyordu.ÖncePanelouxgeldi,Tarrou'nunkarşısına,yatağınötekiyanınagidipsırtınıduvaradayadı.Yüzündeacılıbirifadeokunuyorduvekişiliğindenvererekyaşadığıtümbusüreninyorgunluğuylakırmızıalnındaçizgilerbelirmişti.SonraJosephGrandgeldi.Saatyediydivesoluksoluğageldiğiiçinözürdiledi.Çokkalamayacaktı,belkikesinbirşeylerbiliyorlardı.TeksözetmedenRieuxonaçocuğugösterdi;darmadağınolmuşyüzü,kapalıgözleri,sımsıkıkenetlenmiş

dişleri,hareketsizbedeniyleyüztakılmamışyastığınüzerindebaşınısağasolaçeviripduruyordu.

Sonunda,sınıfındibindeduranyerindenkımıldatılmamışkaratahtanınüzerindekieskidenklemizleri

seçilecekdenligünağarıncaRambertgeldi.Komşuyatağınayakucunayaslandıvebirpaketsigaraçıkardı.Amaçocuğabirkezbakıncapaketiyenidencebinekoydu.

Castelhepoturuyor,gözlüklerininüzerindenRieux'ye

bakıyordu.

—Babadanhabervarmı?

—Yok,dediRieux,tecritkampında.

Doktorçocuğuninlediğiyatağınkenarınıgüçlübirbiçimdesıkıyordu.Küçükhastadangözleriniayırmıyordu,ansızınçocukkaskatıkesildi,dişleriyenidenkenetlendi,vücudubirazbeldenbüküldü,ağırağırkolvebacaklarıikiyanaaçıldı.AskerbattaniyesialtındakiküçükbedenVeba.193/13denyünveek§ibirterkokusuyükseliyordu.Çocukyavaşyavaşgevşedi,kolvebacaklarıyatağınortasınadoğruuzadi,herzamankikörvedilsizhaliyledahasıknefesalırgibioldu.Rieux'nüngözleribaşınıçevirenTarrou'nunbakışıylakarşılaştı.

Aylardırçocuklarınölümünügörüyorlardı,çünkübuşiddetliolayseçimyapmıyordu,ancakçocuklarınçektikleriacıyıbusabahtanberiyaptıklarıgibidakikasıdakikasınaizlememişlerdi.Vetabiki,bumasumçocuklarınuğradığıacıgerçekteneidiyse,onlarahepöyle,yaniutançvericibirkötülükgibigelmişti.Amaenazındanşimdiyekadarsoyutolarakbuutancıyaşıyorlardı,çünkü

masumbirçocuğunçektiğiacıyıhiçbukadaryakındanizlememişlerdi.

Tamosıradasankikarnındanısırılmışgibi,incebirinlemeyleçocukyenidenikibüklümoluyordu.

Saniyelerboyunca,nöbettitremeleriveürpermelerleböyleikibüklümkaldı,sankizayıfgövdesivebanınkorkunçrüzgârıaltındabükülüyorveateşinyinelenennefesialtındakırılıpdökülüyordu.

Fırtınageçince,birazgevşedi,ateşidüşergibioldu,dinlenmeninölümüandırdığııslakvezehirlibirkumsaldasoluksoluğaydı.Üçüncükezateşdalgasıçocuğusarıponudoğrultuyordu,osıradacayırcayıryakankorkunçalevonuyatağındibinedoğruitti,çocukçılgıngibibaşınısağasolaçeviriyor,üstündekiörtüyüatıyordu.Alevalevgözkapaklarındankocamangözyaşlarıfışkırarak,kireçgibibeyazyüzüneakmayabaşladı,krizinsonundabitkinbirhalde,çocukbirderibirkemikkalmışbacaklarıylakırksekizsaatteetlerierimişkolarınıbüzüştürdüvedarmadağınyatağıniçindeçarmıhagerilmişgibigülünçveacıklıbirdurumdakaldı.

Tarroueğilerekirieliyleçocuğunyüzündebirikenterivegözyaşlarınısildi.BirsüredirCastelkitabınıkapatmıştıvehastayıizliyordu.Birtümceyebaşladı,amasonunugetirmekiçinöksürmekzorundakaldı,çünküsesibirdençatalaşmıştı:

194

—SabahdurumdahafiflemeolmadıdeğilmiRieux?Rieuxhafiflemeolmadığınıancakçocuğunnormaldendahauzunsüredayandığınısöyledi.Bununüzerinesırtınıduvaradayamış,çökmüş

gibiduranPanelouxsessizce:—Eğerölecekse,dahauzunacıçekmişolacak.Rieuxbirdenonadöndüvekonuşmaküzereağzınıaçtıamasustu,kendimtutmakiçingözlegörülürbirçabaharcadı

vebakışınıyenidençocuğaçevirdi.

Odadaışıkartıyordu.Ötekibeşyataktakaraltılarsankitasarlanmışçasınaölçülübiçimdekıpırdanıyorveinliyordu.Odanınötekiucunda,tekbağıranhastadüzenliaralıklarlaacıdançokşaşkınlığıdışavurançığlıklaratıyordu.Sankihastalariçinbilebaşlangıçtakikorkuartıkazalmıştı.

Şimdihastalığıkabulenirkenbirtürrızagösteriyorlardı.Yalnızçocuktümgücüylesavaşıyordu.

AradasıradaRieuxonunnabzınıtutuyordu,aslındabunagerekyoktu,dahaçokiçindebulunduğubuçaresizliktenkurtulmakiçindi;gözlerinikapayıncabuçırpınışınkendikanınıngümbürtüsünekarıştığınıhissediyordu.Ozamanişkencealtındakiçocuklabiroluyorvesafolantümgücüyleonadestekolmayaçalışıyordu.Ancak,yürekleribirdakikalığınabuluşsada,ayrıayrı

atıyordu,çocuğuelindenkaçırıyorduveçabasıboşluğagömülüyordu.Ozamançocuğunincecikbileğinibırakıyorveyerinedönüyordu.

Kireçleboyanmışduvarlardaışıkpembedensarıyadönüyordu.Camıngerisindesıcakbirsabahcayırcayırkendiniduyurmayabaşlıyordu.Grand'ıngerigeleceğinisöyleyerekayrılmasızorfarkedildi.Hepsibekliyordu.Hâlâgözlerikapalıolançocukbirazsakinleşiyorgibiydi.Eleritırmıkgibiyatağınkenarlarınıhafifçeçiziyordu.Elerhavayakalktı,dizlerinyakınındakibattaniyeyikazıdıvebirdençocukbacaklarınıbüktü,karnınaçektivehareketsizkaldı.İlkkezolarakgözleriniaçtıveönündeduranRieux'yebaktı.Şimdigribirkiledökülmüşgibiduranyüzününortasındaağzıaçıldı,hemenardındansoluksesinindekarıştığıtekvekesintisizbirçığlıkyükseldi;tekdüzeve195ahenksizbiritirazsesiansızınodayıdoldurdu;çığlıköylesineinsansıolmaktanuzaktıkisankitüminsanlardangeliyorgibiydi.Rieuxdişlerinisıkıyordu,Tarrouarkasınıdöndü.Rambertyatağa,dizleriüzerindeaçıkkalmışkitabınıkapatanCastel'inyanınayaklaştı.Panelouxhastalığınkirlettiği,tümçağlaraaitoçığlıkladoluşuçocuksuağzabaktı.Vekendinibırakarakdizleriüzerineçöktü;herkesonunbirazboğuk,amadurmakbilmeyenoçoğulyakarışıngerisindebelirginbirbiçimdeyükselenbirsesle"Tanrım,kurtarşuçocuğu!"demesinidoğalkarşıladı.

Amaçocukhaykırmayısürdürüyorduveçevresindekitümhastalarkımıldandılar.Odanınötekiucundadurmadanşaşkınlıklabağıranhasta,sızlanmasınıhızlandırdıvesonundaonugerçekbirçığlığadönüştürdü;osıradaötekihastalardagiderekdahayükseksesleinliyorlardı.Odayıbirhıçkırıkdalgasıkapladı,Paneloux'nunduasınıbastırdı;yatağınucunayapışmışduranRieuxyorgunlukvetiksintidenbaşıdönmüşhaldegözlerinikapadı.

GözleriniaçtığındayanındaTarrou'yubuldu.Gitmemgerek,dediRieux.Bunlaraartıkdayanamıyorum.

Amabirdenötekihastalarsustu.Ozamandoktorçocuğunçığlığınınhafiflediğinifarketti,hafifledivedurdu.Etraftaötekiinlemelersürüyordu,amadahasessizbiçimdevehenüzsonaerenşumücadeleninuzaktangelenbiryankısıgibiydi.Çünkümücadelesonaermiştiartık.Castelyatağınötekitarafınageçmişti;artıkbitti,dedi.Ağzıaçıkamaartıksesçıkarmayançocukdarmadağınolmuşörtülerinortasındaansızınufalmış,yüzündegözyaşlarıizleriyleuzanıyordu.

Panelouxyatağayaklaştıveçocuğukutsadı.Sonraeteklerinitopladıveanagiriştençıktı.

—Herşeyeyenidenmibaşlanacak?diyesorduTarrou,Castel'e.

Yaşlıdoktorbaşınısalıyordu.

196

—Belki,dedizorlamabirgülümsemeyle.Herşeyden

öteçokdirendi.

AmaRieuxodadanayrılmıştıbile,öylehızlıadımlarlaveöylebirtavırlaçıkmıştıki,Paneloux'nunyanındangeçerkenrahiponututmakiçinkolunuuzattı.Haydidoktor,dedi.

AynıöfkelitavırlaRieuxdöndüveonaşusözlerisavurdu:

—Ahşuçocuk,enazındanmasumdu,bunusiziyibilirsiniz!

SonraarkasınıdöndüvePaneloux'nunönündekapıdangeçerekokulunavlusunundibinedoğruyürüdü.Ufak,tozluağaçlararasındakibirbankınüzerineoturduvegözlerinementerisildi.

Yüreğiniezenşufecidüğümüçözmekiçindahahaykırmakistiyordu.Sıcaklıkincirağaçlarınındalanarasınainiyordu.Sabahınmavigöğühavayıdahadaboğucukılanbeyazımsıbirörtüylekaplıyordu.Rieuxbankınüzerindekendiniiyicebıraktı.Dalara,göğebakıyor,azarazaryorgunluğunubastırarak,yavaşyavaş

soluklanıyordu.

—Niyebenimleböyleöfkelikonuştunuz?dediarkasındabirses.Benimiçindebugörüntü

dayanılmazdı.

Rieux,Paneloux'yadoğrudöndü:

—Doğru,dedi.Beniaffedin.Amayorgunlukbirdelilik.İçimdekiisyandanhiçbirşeyhissetmediğimsaatlervar

bukentte.

—Anlıyorum,diyemırıldandıPaneloux.Buisyanettiriyor,çünkübizimsınırımızıaşıyor.Amabelkideanlayamadığımızşeyleridesevmeliyiz.

Rieuxbirdendikleşti.HissedebildiğitümgüçvetutkuylaPaneloux'yabakıyorvebaşımsalıyordu.

—Hayırpeder,dedi.Sevgideyincebaşkabirşeyanlıyorumben.Veölünceyekadarçocuklarınişkencedengeçtiğişuyaradılışıreddedeceğim.

Paneloux'nunyüzünübirgölgekapladı.

197—Ahdoktor!dediüzüntüyle,Tanrınınlütfüdenilenşeyişimdianladım.

AmaRieuxyenidenkendinibankabırakmıştı.Yenidenonusaranyorgunluğunderinindengelen,daha

yumuşakbirsesleyanıtladı:

—İştebendebuyok,biliyorum.Amabunusizinletartışamam.BizilanetlerinvedualarınötesindebirarayaJgetirenbirşeyuğrunaçalışıyoruz.Yalnızcabuönemli.

Paneloux,Rieux'nünyanınaoturdu.Heyecanlıbirhalivardı.

—Evet,dedi,evet,sizdeinsanınselametiiçinçalışıyorsunuz.

Rieuxgülümsemeyeçalıştı.

—İnsanınselametibenimiçinfazlaiddialıbirlaf.Okadaruzağagitmiyorumben.Beniilgilendirenonunsağlığı,önceliklesağlığı.

.Panelouxduraksadı.

—Doktor,dedi.

Amadurdu.Onunalnındandaterakmayabaşlamıştı."Alahaısmarladık,"diyemırıldandıvekalktığındagözleriparlıyordu.TamgidecekkendüşünmekteolanRieuxdekalktıveonadoğrubiradımattı.

—Birkezdahaözürdilerim,dedi.Birdahaböylebirparlamaolmayacak.

Panelouxeliniuzattıveüzüntüyle:Amasiziinandıramadım!

—Nefarkeder?dediRieux.Benimnefretettiğim,ölümvekötülük;bunuiyibiliyorsunuz.Vesizisteseniz"deistemesenizde,bunlarakatlanmakvebunlarlasavaşmakiçinbirlikteyiz.

Rieux,Paneloux'nunelinitutuyordu.

—Görüyormusunuz,dedigözlerinikaçırarak,Tanrıbileşimdibiziayıramaz.

198

Panelouxsağlıkkolarınakatıldığındanberihastanelerdenvevebanınolduğuyerlerdenayrılmamıştı.Kurtarıcılarınarasında,kendineaitolduğunudüşündüğüyerdeyaniilksıradayeralmıştı.Ölümleretanıkolmaktangerikalmamıştı.Veilkeceserumlakorunmasınakarşın,kendiölümüyleilgilibirkuşkudaonayabancıdeğildiartık.Görünüştedinginliğinihepkorumuştu.Amabirçocuğunölümünüuzunuzadıyaizlediğiogündensonradeğişmişgibiydi.Giderekartanbirgerilimyüzündenokunuyordu.BirgüngülümseyerekRieux'ye;"Birrahipbirdoktoradanışabilirmi?"konulubirdenemeüzerindeçalıştığınısöylediğindedoktor,Paneloux'nundediğindendahaciddibirşeyinsözkonusuolduğuizleniminekapılmıştı.DoktorbuçalışmaylailgilibirşeyleröğrenmekiçinisteklidavranıncaPanelouxonaayindebirvaazvermesigerektiğinivebufırsatlaenazındangörüşlerindenbazılarınısunabileceğini

söyledi.

Gelmeniziisterdimdoktor,konuilginiziçekecektir.

Deligibirüzgârınestiğibirgünrahipikincivaazınıverdi.Doğruyusöylemekgerekirse,dinleyicitopluluğuilkvaazaoranladahaazdı.Bununnedenideartıkbutürolaylarınyurttaşlarımızıngözündebiryenilikolmaktançıkması,çekiciliğiniyitirmesiydi.Kentingeçirdiğibugüçdöneminkoşularında'yenilik'sözcüğübileanlamınıyitirmişti.Zateninsanlarınçoğutümüyledinselgörevlerinibırakmasayadabugörevleriiyiceahlaksızbirözelyaşamlarastlaştırmasada,sıradandinseledimlerinyerinepekmantığauymayanboşinançlarıgetirmişlerdi.Ayinegit199mektençoknazarlıkyadaSaintRochmuskalarınısevesevetakıyorlardı.

Bunabirörnekolarak,yurttaşlarımızınaşırıbiçimdekehanetlerebaşvurmasıverilebilir.Gerçektendeilkbahardaheranhastalığınsonaermesinibeklemişlerdivebirüçüncükişiyesalgınınsüresiyleilgilikesinbilgilersormakkimseninaklınagelmiyordu,çünküherkesbununsonbulacağınainanmıştı.Amagünlergeçtikçebuuğursuzluğungerçektenbirsonuolmamasındankorkulmayabaşlandıveaynıandatümumutlarsalgınınbitmesinebağlandı.BöylecekâhinlerdenyadaKatolikkilisesininazizlerindentevatürkehanetlerağızdanağızadolaşıroldu.Kenttekibasımevleribucoşkudansağlayabilecekleriyararıhemengörüverdilerveçoksayıdaeldeneledolaşanmetinleryayımladılar.Halkındoymakbilmeyenmerakınıgörünce,kısacıktarihinsunabildiğibutürdentümtanıklıklarlailgiliolarakbelediyekütüphanelerindearaştırmalaragiriştilervebunlarıkenteyaydılar.Tarihinelindekikehanetlertükenincegazetecilereyenileriniısmarladılar;onlarında,enazındanbukonuda,geçmişyüzyılardakimeslektaşlarıkadaruzmanolduklarıanlaşıldı.

Hattabukehanetlerdenbazılarıgazetelerdeyazıdizisiolarakyayımlandıvesağlıkzamanında,gazetesayfalarındakarşılaştıklarıaşkdizileriniokurgibibüyükbiriştahlabunlarıdaokuyorlardı.

Buradakestirilensonuçlarınbazılarıtuhafhesaplaradayanıyordu;paralarınüzerindekiyılsayısı,ölüsayısıvevebanınegemenliğindegeçirilenaylarişiniçinegiriyordu.Başkalarıtarihtekibüyükvebalarlabirkarşılaştırmayapıyor,benzerliklerortayakoyuyor(kehanetlerdebunlara

'değişmez'lerdeniyordu)vedahaaztuhafolmayanhesaplarla,şimdikiolayailişkinöğretilereldeetmeyeçalışıyorlardı.Amahalkınençoktakdirettiğikehanetler,kuşkusuz,kıyametianlatanbirdile,kentiböylebirsınavdangeçirebilecekvehertüryorumaaçıkbirkarmaşıklıkiçerebilecekbirolaylardizisinihaberverenkehanetlerdi.BöyleceNostradamusveSainteOdile'ehergün200

başvuruluyorvekarşılığıalınıyordu.Zatentümkehanetlerinortakyanıolarakbelirenşey,sonuçtabunlarınrahatlatıcıolmasıydı.Yalnızcavebaydırahatlatmayan.

İştebuboşinançlaryurttaşlarımızdadininyerinitutuyorduvebunedenlePaneloux'nunvaazı

ancakdörtteüçüdolmuşbirkilisedeyapıldı.Vaazakşamı,Rieuxgeldiğinde,yaylıgiriş

kapısındaniçeriinceincesüzülenrüzgârdinleyenlerarasındarahatrahatgeziniyordu.İşteböylesoğukvesessizbirkilisede,tümüyleerkeklerdenoluşmuşbirtopluluğunortasındaRieuxkendinebiryerbulduverahibinkürsüyeçıkışınıizledi.Rahipilkvaazaoranladahayumuşakvedahadüşüncelibirsestonuylakonuştu;ayinekatılanlarsıksıkonunduraksadığınıfarkettiler.İşindahadailginçyanı,artık'siz'değil,'biz'diyordu.

Yinedesesiyavaşyavaşyükseldi.Bizeaylardırvebanınaramızdaolduğunuanımsattıvesoframızayadasevdiklerimizinbaşucunadefalarcaoturmuşolduğundan,yanıbaşımızdayürüdüğündenveişdönüşündeyolumuzugözlediğinden,şimdionudahaiyitanıyorduk.İlkşaşkınlığınetkisiyledaha

öncebelkideiyidinlemediğimiz,amaonunbıkıpusanmadanbizesöylediğişeyişimdidahaiyikavrayabilirdik.AynıyerdeRahipPaneloux'nunvaazındasöylediğişeyböylecedoğruolarakbeliriyordu—enazındanobunainanıyordu.Ancakbelkide,hepimizinbaşınageldiğigibi,bunuTanrısevgisiolmadandüşünmüşvedilegetirmişti,şimdibunapişmandı.

Öteyandangerçekolan,herşeydeunutulmayacakbiryanolmasıydı.EngüçsınamabilebirHıristiyaniçinyarardemekti.VeişteoHıristiyanınaramasıgereken,kendiyararınaolandı,oyararınnasılbirşeyolduğuveonunnasılbulunacağıydı.

OsıradaRieux'nünçevresindekiinsanlar,sıralarındirsekkoymayerleriarasındakımıldanarak,olabildiğincerahatedecekbiçimdeyerlerineyerleştiler.Giriştekikumaşkaplıkapılardanbirihafifhafifçarpıyordu.Birisionututmakiçinyerindenkalktı.BukımıldanmalarladikkatidağılanRieuxyenidensözebaşlayanPaneloux'yuzorduyu

201yordu.Vebanınsahnelediğibugösteriyekendibaşınabiraçıklamabulmakyerinebundanöğrenilebilecekşeyleriöğrenmeyeçalışmakgerektiğinisöylüyordu.Rieuxrahibegöreaçıklanacakhiçbirşeyolmadığınıazçoksezinledi.PanelouxgüçlübirbiçimdeTanrıaçısındanaçıklanabilecekşeylerolduğunu,amabazışeylerinseaçıklanamayacağınısöylediğindeRieuxdikkatkesildi.İyilikvekötülükkuşkusuzvardıvegeneldeonlarıbirbirindenayıranşeylerkolaycaaçıklanırdı.Amasorunkötülüktebaşlıyordu.Örneğin,görünüştegerekliolankötülükvegörünüştegereksizolankötülükvardı.CehennemedüşmüşDonJuanvardıvebirçocuğunölümüvardı.

Çapkınıncezayaçarptırılmasınekadaradilse,çocuğunacısınıanlamakokadarzordu.Vegerçekte,yeryüzündebirçocuğunacısından,oacınınberaberindegetirdiğinefrettenvebunuaçıklamakiçinaranacaknedenlerdendahaönemlihiçbirşeyyoktu.YaşamıngerikalanbölümündeTanrıbizimiçinherşeyikolaylaştırıyorduveoânakadardinintakdiredilecekbiryanı

yoktu.Oysaşimdi,Tanrıbiziduvarındibinekoyuyordu.Böylecevebanınduvarlarıdibindeydikveonlarınölümcülgölgesindebizimyararımızaolanıbulmamızgerekiyordu.RahipPanelouxkendisininduvaratırmanmasınısağlayacakkolaylıklarıbilereddediyordu.Çocuğubekleyengüzeliklerinsonsuzluğuonunacısınıtelafiedecektir,demekonuniçinkolayolurdu,amagerçektebukonudahiçbirşeybilmiyordu.Birkeyfinsonsuzluğununinsanacısınıbirantelafiedebileceğinikimilerisürebilirdi?BubirHıristiyanolamazdı;kolarında,bacaklarındaveruhundaacıyıtanımış

birEfendisiolanbirHıristiyanolamazdıbukesinlikle.Hayır,çarmıhınsimgelediğibuparçalanışasadıkolarakvebirçocuğunacısıylayüzyüzekalarakrahipduvarındibindenayrılmayacaktı.Vekendisiniogündinleyenlerehiçkorkmadanşöylediyecekti:"Kardeşlerim,oangeldi.Yaherşeyeinanmalıyadaherşeyiyadsımalı.Vearanızdakimherşeyiyadsımayıgözealabilir?"

202

Rieux,rahibinsözüdinsizliğegetirdiğinibirandafarketti,oisebubuyruğun,buisteğinHıristiyanlarınyararınaolacağınıbelirtmekiçinbüyükbirkuvvetlesözünüsürdürüyordu.Buaynı

zamandaHıristiyanlarınerdemiydide.Rahip,birazdansözünüedeceğierdeminfazlasının,dahahoşgörülüvedahaklasikbirahlakanlayışınaalışmışbazıkişilerişaşkınlığadüşüreceğinibiliyordu.Amavebasırasındakidinanlayışıherzamankidinanlayışıylabirolamazdı;Tanrımutluzamanlardaruhunhuzuriçindeveneşeliolmasınıkabuletsede,hattabunuarzuetsebile,mutsuzluğunenileri

noktasındaruhundaılımlılıktanuzaklaşmasınıisteyebilirdi.BugünTanrı

yarattığıinsanlarabiriyiliktebulunuponlarıöylebirmutsuzlukiçineitmiştiki,insanlarenbüyükerdemolan,yaherşeyyadahiçilkesiniyenidenkeşfetmekveüstlenmekzorundaydılar.

Geçenyüzyıldaninançsızbiryazar,günahlardanarınmayeridiyebirşeyolmadığınısöyleyerekHıristiyankilisesininsırrınıaçıkladığınıilerisürmüştü.BöylebirşeyisöylerkenCennetveCehennemdışındaarabiryerolmadığınıveinsanınkendiseçiminegöre,kurtuluşuyadalanetibulacağınıanlatmakistiyordu.Paneloux'yabakılırsabu,ancakdinsizbirruhuniçindefilizlenecektürdenbirdindensapmaydı.Çünkügünahlardanarınılanbiryervardı.Amakuşkusuzbuyereçokfazlaumutbağlanmamasıgerekenbazıdönemlerolmuştu;bağışlanabilirtürdenhafifgünahlardansözbileedilemeyeceğibazıdönemlerolmuştu.Hergünahölümcüldüveherkayıtsızlıksuçtu.Yaher

şeydiyadahiç.

PanelouxdurduveosıradaRieuxkapınınaltından,

dışarıdaşiddetiniartırmaktaolduğuanlaşılanrüzgârıninleyensesinidahaiyiduydu.Tamosıradarahipsözünüettiğiherşeyikabulenmeerdemininherzamanonayüklediğimizdaranlamdaanlatılamayacağını,sıradanbirboyuneğişin,hattazorgelenbiralçakgönülülüğünsözkonusu

'olmadığınısöylüyordu.Alçakgönülülüğünderızasıylaonurunkırılmasısözkonusuydu.

Kuşkusuzbirçocuğun

203acısıruhiçindeyürekiçindeonurkırıcıbirşeydi.Amabunedenlebunuyaşamak,bunedenlebunuistemekgerekliydi;Panelouxsöyleyeceğişeyinkolayolmadığıkonusundadinleyicilerinegüvenceverdi;bunuistemekgerekiyordu,çünküTanrıbunuistiyordu.İşteböyleceyalnızHıristiyanhiçbirşeydenkaçınmayacakvetümçıkışyolarıkapalıykenbiletemelseçimhakkınısonunakadarkulanacaktı.Herşeyiyadsımadurumunadüşmemekiçinherşeyeinanmayıyeğleyecekti.Vücuttaolu§anşişliklerinenfeksiyonudoğalyoldandışarıatmabiçimiolduğunuöğrenenkadıncağızlarınşusıralarkiliseleregelip'Tanrımonaşişliklernasipet!'

demelerigibi,Hıristiyanda,anlaşılmazbileolsa,Tanrınınisteğineboyuneğmeyiöğrenecekti.

"Şunuanlıyorum;amabukabuledilemez,"denilebilirdi,iştebizimseçimimiziyapabilmemiziçinde,bizesunulmuşbukabuledilemeyenşeyintamiçinedalmakgerekiyordu.Çocuklarınacısı

bizimacıekmeğimizdi,amabuekmekolmaksızınruhumuzkendiruhsalaçlığınıniçindeölüpgidecekti.

Busırada,geneldePaneloux'nunsözünearavermesiylebaşlayansessizkıpırdanışlaryenidenduyulmayabaşlamıştıki,vaizansızın,sonuçtanasılbirtavıralmakgerektiğinidinleyicilerinyerinesoruyormuşgibiyaparakgüçlübirbiçimdeyenidensözebaşladı.Kuşkuduyduğubirşeyvardı;okorkunç'yazgısalık'sözcüğünükulanacaklardı.Ehodaeğer'etkin'sıfatınıdaeklerlerse,buterimkarşısındageriçekilmeyecekti.Kuşkusuz,sözünüettiğiHabeşistanHıristıyanlarınaöykünmemekgerekiyordu.Hıristiyansağlıkkuvvetlerininüzerlerineeskipüskügiysileriniatan,biryandandaTanrıtarafındanyolanankötülüklesavaşmakisteyenbukâfirlerevebabulaşmasıiçindualaredenşuvebalıİranlılargibidavranmayıaklabilegetirmemekgerekiyordu.Amabununtersine,geçenyüzyılardakisalgınlarda,kudasayininiyaparkensıcakvenemliağızlaraenfeksiyonsinmiştirdiyeeldeğdirmemekiçinmaşaylakutsalekmeğitutanKahirelikeşişleredeöykünmemekge

204

rekiyordu.Hemİranlıvebalılarhemdekeşişlergünahişliyorlardı.Çünküİranlılariçinbirçocuğunacısınınönemiyoktu;keşişleriçinsetersine,acıdansondereceinsanaözgükaygılarlakorkmakherşeydenüstündü.İkidurumdada,sorunbirkenaraitilmişti.HepsiTanrınınsesinekulaklarını

tıkamıştı.AmaPaneloux'nunanımsatmakistediğibaşkaörneklerdevardı.BüyükMarsilyavebasınınvakanüvisinegöreMercy'dekimanastırdayaşayanseksenbirdindardanyalnızcadördüsağlamkalmıştı.Vebudördününüçükaçmıştı.Vakanüvislerböylediyorduvedahafazlasınısöylemekonlarıngöreviniaşıyordu.AmaPaneloux'unbunuokurken,yetmişyedicesetveözelikleüçdinkardeşininörneğinekarşınyalnızkalandindaraklındançıkmıyordu.Verahipkürsününkenarınayumruğuylavurarakhaykırdı:"Kardeşlerim,kalankişibizolmalıyız!"

Önlemlere,birfelaketindağınıklığınabirtoplumungetirdiğizekicedüzenlemelerekarşıçıkmamakgerekliydi.Dizçöküpherşeyiterketmekgerektiğinisöyleyenşuahlakçılarakulakasmamakgerekiyordu.Karanlığıniçinde,birazdakörlemesine,ileriyedoğruyürümeyebaşlamakveiyiliketmeyeçalışmakgerekiyorduyalnızca.Bunundışındasakinolmakvekişiselbiryardımaramadan,çocukölümlerindebileTanrıyagüvenmekgerekiyordu.

SözünburasındaRahipPanelouxMarsilyavebasındaadıgeçenünlüsima,piskoposBelzunce'uandı.Salgınınsonunadoğru,gerekenherşeyiyapmışolanpiskopos,artıkhiçbirçarekalmadığınıgörünceyiyeceklerlebirlikteevinekapanmış,evinçevresineduvarördürmüştü;onuyüceltmişolankentliler,ancakçokbüyükacılardarastlayabileceğimiztürdenbirdönüşyaparakonaöfkelenmişlerveenfeksiyonbulaştırmakiçinevininçevresinicesetlerleçevirmişler,hattaölmesinikesinleştirmekiçinduvarlarınüzerindencesetleratmışlardı.Böylecepiskopos,sonbirzayıflıkla,kendisiniölümündünyasındanuzaktutacağınısanmıştı,ancakölülergöktenbaşınadüşüyordu.İşte,vebadabiradaolmayacağınainanmamızgerekirken,bizlerde205böyleyapıyoruz.Hayır,ortanoktayoktu.Buutançvericidurumukabulenmekgerekiyordu,çünküTanrıdannefretetmekveonusevmekarasındaseçimyapmamamızgerekiyordu.PekikimTanrınefretiniseçmeyigözealabilirdi?

"Kardeşlerim,"dediPanelouxsonucageldiğinibildirerek,"Tanrısevgisizorbirsevgidir.İnsanınkendindenvazgeçmesinivekendinihorgörmesinigerektirir.Amayalnızcaoçocuklarınacısınıveölümünüsilebilir,yalnızcaobuacıyıgereklikılabilir,çünkübunuanlamakolanaksızdırveinsanböylebirşeyitabikiister.İştesizinlepaylaşmakistediğimzordersbu.İşte,insanlarıngözündezalim,Tanrınıngözündekesinolanimanayaklaşmamızgerek.Bukorkunçimgekarşısındahepimizeşitbirnoktayagelmeliyiz.Odoruğuntepesindeherşeybirbirinekarışacakveeşitlenecek,

görünüştekiadaletsizliktendoğrulukfışkıracak.Fransa'nıngüneyindekibirçokkilisedevebalılarkoronunbulunduğuyerdekitaşdöşemelerinaltındayüzyılardıruyuyorvepapazlaronlarınmezarlarınınüzerindekonuşuyorveyaydıklarıdüşünceçocuklarındakatkıdabulunduğuşukülerdenfışkırıyor."

Rieuxdışarıçıktığındaaralıkkapıdansertbirrüzgâriçeriyidoldurduvedindarlarınyüzüneçarptı.

Kiliseniniçinebiryağmurkokusu,ıslakkaldırımkokusugetiriyor,onlardadışarıçıkmadankentinnasılolduğunutahminediyorlardı.DoktorRieux'nünönündençıkmaktaolanyaşlıbirrahiplegenç

birpapazçömezioandaşapkalarınızortuttular.Dahayaşlıolanyinedevaiziyorumlamaktangerikalmadı.Paneloux'nunhitabetindenövgüylesözediyor,amarahibinsergilediğidüşüncelerdekicürettenendişeduyuyordu.Buvaizingüçlüolmaktançok,endişesergilediğinidüşünüyorduvePanelouxyaşındabirrahibinendişeduymayahakkıyoktu.Rüzgârdankorunmakiçinbaşınıeğenpapazçömezi,rahibesıksıkgittiğini,onungeçirdiğideğişiminfarkındaolduğunu,sözlerinindahadacüretliolabileceğinivekuşkusuzyayımiçinbasılmaiznialamayacağınıbelirtti.

206

Nedirdüşündüğü?dediyaşlırahip.Kiliseninönünegelmişlerdi,rüzgâruğuldayarakvegenç

olanınsözünükeserekonlarısarmalıyordu.Konuşabilecekdurumageldiğindeyalnızcaşunusöyledi:

—Birrahipbirdoktoradanışırsa,çelişkiolur.Tarrou,Paneloux'nünsözleriniaktaranRieux'yesavaşsırasındagözlerioyulmuşbirgencinyüzünügörünceinancınıyitirmişbirrahiptanıdığını

söyledi.

—Panelouxhaklı,dediTarrou.MasumiyetingözlerioyuluncaHıristiyanyainancınıyitirmeliyadagözlerioyulmalı.Panelouxinancınıyitirmekistemiyor,sonunakadargidecek.Söylemekistediğibu.

Tarrou'nünbugözlemi,Paneloux'nuntavrınınçevresindekilereanlaşılmazgeldiği,bundansonrakitalihsizolaylarıaçıklamakiçinyeterlimi?Bukonudeğerlendirilecektir.

VaazdanbirkaçgünsonraPanelouxtaşınmaişiyleuğraştı.Hastalığıngelişmesininnedenolduğutaşınmalarınyoğunlaştığıdönemdi.Tarrou'nunotelindenayrılıpRieux'yetaşınmasıgibi,rahipdebağlıolduğutarikatınkendisiniyerleştirdiğidairedenayrılıpkiliseninmüdavimlerindenvehenüzvebayayakalanmamışyaşlıbirhanımınevinetaşındı.Taşınmasırasındarahipyorgunluğununvekaygısınınarttığımhissetti.Veböyleceonaeviniaçanhanımıngözündesaygısınıyitirdi.Çünkü

hanımona,SainteOdile'inkehanetlerinibüyükbircoşkuylaanlatırken,rahipkuşkusuzbıkkınlıktan,hafifbirsabırsızlıkgöstermişti.Sonradanyaşlıkadınınenazındaniyiliklekarışıkyansızbirtavırgöstermesiiçinnekadarçabaharcadıysadabaşarıyaulaşamamıştı.Kötüizlenimuyandırmıştı.Veherakşam,ağzınakadartığişidantelerledoluodasınadönmeden,salondaoturanevsahibesininsırtınıseyretmekzorundakalıyor,aynızamandadayüzünübileçevirmedenkurukuruyasöylenmişbirİyiakşamlarpeder'ibirhatıraeşyasıgibiodasınagötürüyordu.İşteböylebirakşam,kafasıkazangibi,tamyatarkengünlerdiriçindebirikmekte207olanbirateşinzincirindenboşanmışdalgalarınınbileklerineveşakaklarınaaktığınıhissetti.

Bundansonraolanlarancakevsahibesininanlattıklarıaracılığıylaöğrenilebildi.Sabahyaşlı

hanımherzamankialışkanlığıylaerkenkalkmıştı.Birsüresonrarahibinodasındançıkmamasınaşaşırarakepeyduraksamadansonrakapısınıtıklatmayakararvermişti.Uykusuzbirgeceninardından,onuhâlâyatarkenbulmuştu.Birbaskıylasıkışmıştıveyüzüherzamankindendahadakırmızıgibiydi.Kendidediğinegöre,yaşlıhanımonanazikçebirdoktorçağırmayıönermişti,amaonaüzücügelenbirsertlikleönerisigeriçevrilmişti.Oradançekilmektenbaşkabirşeyyapamamıştı.Birsüresonrarahipziliçalmışveonuyanınaçağırmıştı.Buanlıkparlamadandolayıözürdilemişveonavebanınsözkonusuolamayacağını,kendisindehastalıklailgilihiçbirbelirtiolmadığınıvebunungeçicibiryorgunlukolduğunusöylemişti.Yaşlıhanımonuyanıtlarken,önerisininbutürdenbirkaygıdankaynaklanmadığını,Tanrınınelindeolankendigüvenliğinidüşünmediğini,kendisinibirparçasorumluhissettiğirahibinsağlığındanbaşkabirşeydüşünmediğinionurlubirbiçimdedilegetirmişti.Amarahipbaşkabirşeysöylemediğindenevsahibesinindediğinebakılırsa,görevinieksiksizyerinegetirmekarzusuyla,yenidenonadoktorunuçağırmayıönermişti.Rahipyaşlıhanımaçokkarmaşıkgelenaçıklamalarlaöneriyiyinegençevirmişti.Yaşlıhanımyalnızcaanladığınısanıyordu,amarahibinilkelerineuymadığındankonsültasyonureddetmesionaanlaşılmazgeliyordu.Kiracısınınaklınıateşinkarıştırdığı

sonucunavarmıştıveonabitkiçayıgetirmekleyetinmişti.

Yaşlıkadındurumundanilerigelenzorunluluklarıtamıtamınayerinegetirmeyekararlı,hastayıikisaattebirdüzenliolarakyoklamıştı.Onuençokçarpanşeyrahibinbütüngünüçırpınarakgeçirmesiydi.Örtüleribiratıyor,birkendineçekiyor,elinisürekliıslakalnındagezdiriyor,boğuk,kısıkvenezlelibirsesleiçindensökülürcesinege

208

lenbiröksürüğüatmakiçindoğruluyordu.Sankionunsoluğunukesenpamukparçalarını

boğazınındibindenkazıyıpatmanınolanaksızlığıiçindeymişgibiydi.Bukrizlerinsonunda,bitkinliğintümbelirtileriylekendinigeriyedoğrubırakıyordu.Sonolarak,birdahahafifçedoğruluyorvekısabirsüreöncekibütünoçırpınmadandahaateşlibirbiçimdegözleriniönünedikiyordu.Amayaşlıkadınbirdoktorçağırmakvehastanınisteğinekarşıçıkıpçıkmamaktaduraksıyordu.Nekadarheyecanvericigibigelsede,basitbirateşnöbetiolabilirdibu.

Yinede,öğledensonrayaşlıhanımrahiplekonuşmayaçalıştıveyanıtolarakbirkaçkarmaşıksözdenbaşkabirşeyeldeedemedi.Önerisiniyineledi.Amaosıradarahipkalktıveneredeyseboğulurcasınabirdoktoristemediğiniaçıkçasöyledi.OandaevsahibesiertesisabahakadarbeklemeyeverahibindurumundadüzelmeolmazsaradyodaRansdocAjansınıngündeonlarcakezyinelediğinumarayatelefonetmeyekararverdi.Görevlerimhepönemseyerekgeceboyuncakiracısınıyoklamayıvebaşucundabeklemeyidüşünüyordu.Amaakşam,onayenidemlenmiş

bitkiçayınıverdiktensonrabirazuzanmakistediveancakertesisabahuyandı.Odayakoştu.

Rahipuzanmıştı,tekbirhareketyoktu.Öncekigünaşırıkırmızıolanyüzdeşimdibirtürsolgunlukvardı,yüzhatlarıgerginleşmişti.Rahibingözleriyatağınüzerindeasılıolanrengârenkincilerlebezeliküçükavizeyedikilmişti.Yaşlıhanımıngirmesiylebaşınıonaçevirdi.Evsahibesinindediğinegöre,osıradatümgecedayakyemişvekımıldayacakhiçgücükalmamışgibiydi.Yaşlı

hanımonanasılolduğunusormuştu.Kadınıntuhafbirbiçimdekayıtsızolduğunufarkettiğibirsesleiyiolmadığını,doktoragerekolmadığınıveherşeyinkuralarauygunolmasıiçinhastaneyekaldırılmasınınyeterliolacağınısöylemişti.Yaşlıhanımkorkuiçindetelefonakoşmuştu.

Rieuxöğlesaatindegeldi.Evsahibesininanlattığınagöre,Paneloux'nunhaklıolduğunuveartıkçokgeçolaca

Veba209/14ğmısöylediyalnızca.Rahiponuaynıkayıtsıztavırlakarşıladı.Rıeuxonumuayeneetti;tıkanıklıkveakciğerlerdekibaskıdışındaşişliklerlebelirenhıyarcıklıvebayayadaakciğervebasınaözgühiçbirtemelbelirtigörmeyinceçokşaşırdı.Durumneolursaolsunnabızöyledüşükvegeneldurumöylekaygıvericiydiki,fazlaumutyoktu.

Hastalığıntemelbelirtilerindenhiçbirisizdeyok,dediPaneloux'ya.Amaişingerçeği,durumkuşkuluvesizitecritetmekzorundayım.

Rahipsankinezaketle,tuhafbirbiçimdegüldü,amakonuşmadı.

—Yanınızdakalacağım,dediyavaşçaona.

Rahipcanlanırgibiolduveyenidenbirsıcaklığakavuşanbakışlarladoktorabaktı.Sonra,üzüntüylemisöyle.diğianlaşılmayanbirbiçimde,güçlüklekonuştu:

—Teşekkürederim,dedi.Amadinadamlarınındostlarıyoktur.HerşeyleriniTanrıyabağlamışlardır.

Yatağınbaşucundaduranhaçıistedi,elinealıncaona,bakmakiçinbaşınıçevirdi,arkasınıdöndü.

HastanedePaneloux'nunağzındanteksözçıkmadıOnayapılantümtedavilerekendinibireşyagibibıraktıamaelindenhaçıhiçbırakmadı.Buaradarahibindurumundakikarışıklıksürüyordu.

Rieux'nünaklınıkurcalayankuşkuhafiflemiyordu.Hemvebaydıhemdeğildi.Zatenbirkaç

zamandırhastalık,tanılarışaşırtmaktanzevkalırolmuştu.AmaPaneloux'nundurumundagelişmelerbubelirsizliğinönemsizolduğunugösterecekti.

Ateşyükseldi.Öksürükdahadaboğuklaştıvehastayıgünboyukıvrandırdıdurdu.Sonundaakşamrahiponuboğmaktaolanşupamuğuöksürerekattı.Kırmızıydı.AteşinkargaşasındaPaneloux'nunbakışıkayıtsızlığınıyitirmiyorduveertesisabah,bedenininyarısıyatağındansarkmış,ölüolarakbulunduğundabakışıhiçbirşeyidilegetirmiyordu.Fişininüzerine'Kuşkuludurum'yazıldı.

210

OyılkasımayındakiToussaintYortusuherzamankigibigeçmedi.Kuşkusuzhavanınbundapayı

vardı.Birdendeğişmişveuzayansıcaklarbirdenyeriniserinliğebırakmıştı.Ötekiyılardaolduğugibi,şimdisoğukbirrüzgâresipduruyordu.Kocakocabulutlarufuktabiruçtanötekinekoşturupduruyor,evlerigölgeliyor,geçipgittiktensonrada,evlerinüzerinekasımgöğününsoğukvealtınsı

ışığıdüşüyordu.İlkyağmurluklarortayaçıkmıştı.Amakauçukluveparlakkumaşlarınçoksayıdaoluşudikkatçekiyordu.Aslındagazeteler,ikiyüzyılöncebüyükGüneyvebalarısırasındahekimlerin

kendilerinikorumakiçinyağlanmışbezlerdengiysilergiydiklerinibildirmişti.Dükkânlardamodasıgeçmişgiysistoklarınıeritmekiçinbunufırsatbilmişlerdi,bunlarsayesindeherkestebirbağışıklıkumududoğmuştu.

Amamevsimingetirdiğitümbuişaretlermezarlıklarınbomboşkalmasınıunutturamazdı.Eskiyılardatramvaylarkasımpatlarınınburukkokusuylayüklüolurvekadınlarmezarları

çiçeklendirmeküzerekafilelerhalindeyakınlarınıngömülüolduğuyerleregiderlerdi.Vefatedeniaylarboyuncayalnızbırakmışveunutmuşolmanıntelafiedilmeyeçalışıldığıgündübu.Ancakoyıl,kimseölüleridüşünmekistemiyordu.Zatenonlarfazlasıyladüşünülüyordu.Birazüzüntüveçokçadamelankoliyleonlarınyanınagitmeksözkonusudeğildiartık.Kendinirahatlatmakiçinyıldabirkezyanlarınauğranacakterkedilmişkişilerdeğildiartıkonlar.Onlarunutulmakistenenkeyifkaçırıcıkişilerdi.İştebunedenleoyılÖlülerGünübiranlamdaesgeçildi.Cottard'ındeyişiyle,zatenhergünÖlülerGü

211nü'ydü.Tarrouonunkonuşmasındagiderekacıbirmizahkulandığınıfarkediyordu.

Gerçektendevebanıntutuşturduğukeyifateşleribüyükfırınlardahergünartanbircoşkuylayanıpduruyor.du.Şurasıgerçek,ölüsayısıhergeçengünbirartışgöstermiyordu.Amavebanınsonderecerahatbirbiçimdedoruknoktayayerleştiğivegünlükcinayetlerineiyibirmemurayakışacakbirdüzenlilikvegüvenilirlikkazandırdığıdüşünülebilirdi.İlkeceveuzmanlarıngörüşünegöre,buiyiyeişaretti.DurmadanyükselenartışeğrisiniuzunbirdoğrununizlediğivebanıngelişimgrafiğiörneğinDoktorRichard'atümüyleavutucugeliyordu."Buiyi,harikabirgrafik!"diyordu.

Hastalığın,istikrardönemidiyeadlandırdığıbirnoktayaulaştığınıdüşünüyordu.Bundanböylehastalıkancakinişegeçebilirdi.BundaCastel'inserumununkatkısıolduğunainanıyordu,gerçektendeserumsonzamanlardaumulmadıkbaşarılarkazanmayabaşlamıştı.YaşlıCastelbunakarşıçıkmıyordu,amaaslındahiçbirşeyinöngörülemeyeceğini,salgınlartarihininbeklenmedikinişçıkışlarladoluolduğunudüşünüyordu.Uzunsüredirkamuoyunurahatlatmakisteyen,ancakvebayüzündenböylebirişegirişemeyenvalilik,doktorlarıbukonudadüşüncelerinialmaküzerebirarayagetirmeyiamaçlıyorduki,veba,hemdeistikrardönemindeDoktorRichard'ıdaortadankaldırıverdi.

Kuşkusuzetkileyici,ancakherşeybiryana,hiçbirşeykanıtlamayanbuörnekkarşısındayöneticileriyimserliğenasılgönüleriniaçtılarsa,aynıkayıtsızlıklakötümserliğedönüşyaptılar.

Casteliseelindengeldiğinceözenlibirbiçimdeserumunuhazırlamaklailgileniyorduyalnızca.

Zatenhastaneyadakarantinayermedönüştürülmemişkamubinasıkalmamıştı;eğervalilikhâlâ

yerindeduruyorsa,insanlarınbirarayagelecekbiryerleriolmasıiçindi.AmaaslındageneldeveodönemdevebanıngörecelidurgunluğunedeniyleRieux'nünöngördüğüdüzenlemenindışınaçıkmayahiçgerekkalmadı.Yıpratıcıbirçabagösterendok

212

torlarvehastabakıcılardahadabüyükçabalarıakılarınagetirmekzorundakalmıyorlardı.Buinsanüstüdiyebileceğimizçalışmayıdüzenlibirbiçimdeyürütmekzorundaydılaryalnızca.Dahaöncedenortayaçıkmışolanakciğerebağlıenfeksiyontürüşimdikentindörtköşesindeçoğalıp

duruyordu,sankirüzgârciğerlerdeyangınlartutuşturupkörüklüyordu.Hastalarkantüküretükürehızlaölüyordu.Şimdisalgınınbuyenibiçimiyle,bulaşıcılığındahadaartmatehlikesibelirmişti.

İşingerçeği,uzmanlarıngörüşleribunoktadahepçelişkiliydi.Yinededahagüvendeolmakiçinsağlıkpersoneligazlıbezlerinaltındasolumayısürdürüyordu.Aslındailkbakıştahastalığınyayılmasıgerekirdi.Amahıyarcıklıvebavakalarınınazalmasıylaterazidengededuruyordu.

Öteyandan,giderekartanyiyeceksıkıntısınabağlıbaşkasıkıntılardaoluyordu.Spekülasyonlarişekarışmıştıveçarşıdapazardabulunmayantemelgereksinimmaddelerineinanılmazfiyatlarödeniyordu.Böylecezenginailelerinneredeysehiçbireksiğiyokken,yoksulailelerçokgüç

durumdakalıyorlardı.Vebakendiyönetimmerkezindeoetkinyansızlığıylayurttaşlarımızarasındaeşitliğigüçlendirecekken,tersine,onormalbencilikoyunuyla,insanlarınyüreğindeadaletsizlikduygusunudahadakeskinhalegetiriyordu.Tabikiölümünomükemmeleşitliğiyerindeduruyordu,amaböylebireşitliğidekimseistemiyordu.Böyleaçlıkçekenyoksular,yaşamınözgür,ekmeğinucuzolduğukomşukentlerivekasabalarıdahabüyükbirözlemledüşünüyordu.Kendilerineyeterincegıdasağlanamıyorsa,gitmelerineizinverilmelidiyepekdemantıklıolmayanbirduyguyakapılmışlardı.Öylekisonundabazenduvarlarayazılan,bazendevaliningeçtiğisıradabağırdanbirsloganortayaçıkmıştı:'Yaekmekyaözgürlük!'BualaycısözbazıgösteriyürüyüşlerinebirişaretolduysadabunlarÇabucakbastırılmıştı,amadurumunciddiliğidekimseningözündenkaçmıyordu.

213Doğalolarakgazeteler,kendilerineyolananoiyimserlikyönergesineneolursaolsunuyuyorlardı.Gazeteleriokurkendurumubelirginkılan,halkın'sakinlikvesoğukkanlılıkkonusundaetkileyicibirörnek'sunmasıydı.Amakendiiçinekapanmış,hiçbirşeyingizlikalamayacağıbirkenttekimsetoplumunsunduğu'örnek'konusundabiryanılgıyadüşemezdi.Vesözügeçensakinlikvesoğukkanlılığınneolduğukonusundadoğrubirfikiredinmekiçinyönetimceoluşturulmuşbirkarantinamerkezineyadatecritkamplarındanbirinegirmekyeterliydi.Başkayerlerdegöreviolananlatıcıburalarıtanımamıştır.BunedenleburadayalnızcaTarrou'nuntanıklığınabaşvurmakdurumunda.

TarrougerçektendenotdefterlerindebelediyestadınakurulmuşbirkampıRambert'leziyaretedişinianlatır.Stadhemenhemenkentkapılarındabulunmaktadırvebiryanıtramvaylarıngeçtiğisokağa,ötekiyanıdakentinkurulmuşolduğuovanınsınırınakadaruzananboşarazilerebakar.

Geneldeolduğugibi,büyükçimentodanduvarlarlaçevrilidirvekaçışlarızorlaştırmaküzeredörtgirişkapısınanöbetçilerdikmekyeterliolmuştu.Aynıbiçimde,duvarlar,dışarıdakilerinkarantinayaalınmıştalihsizlerimeraklarıylarahatsızetmeleriniengeliyordu.Bunakarşılık,karantinadakilergünboyugörmedikleritrenleringeçtiğiniduyuyorvetrenlerintaşıdığıuğultununartmasındanevedönüşveişyerlerindençıkışsaatiningeldiğinitahminediyorlardı.Böylecedışlandıklarıyaşamınkendilerindenbirkaçmetreötedesürdüğünüveçimentodanduvarlarınsankibaşkabaşkagezegendenmişgibibirbirineyabancıikidünyayıayırdığınıbiliyorlardı.

TarrouveRambertstadadoğruyolaçıkmakiçinbirpazarakşamüstünüseçtiler.YanlarındaRambert'inyenidenbulduğufutbolcuGonzalesdevardı,dönüşümlüolarakstadıngözetimindegörevalmayıkabuletmişti.Rambertonukampyöneticisiyletanıştıracaktı.Gonzalesbuluştukları

sırada,TarrouveRambert'e,bununvebadan

214

öncemaçabaşlamaküzereformasınıgiydiğisaatolduğunusöyledi.ŞimdistadlaraelkonduğundanartıkböylebirşeyolanaksızdıveGonzaleskendiniişsizgüçsüzhissediyor,öyledegörünüyordu.İştebugözetimişindeçalışmayıkabuletmesininnedenlerindenbirisidebuydu,yalnızcahaftasonlarıçalışmakkoşuluyla.Gökyüzüyarıbulutluyarıaçıktı,Gonzalesburnunuhavayadikmiş,neyağışlınedesıcakolanbuhavanıniyibiroyuniçinenuygunhavaolduğunuüzülerekbelirtti.Soyunmaodalarınasinmişkâfurkokusunu,yıkılantribünleri,pasrengineçalansahanınüzerindekicanlırenkliformaları,devrearasındayenenlimonuyadakurumuşboğazları

binlerceserinleticiiğneyleyakanlimonatayıanlatıyorduelindengeldiğince.ZatenTarrouda,yolboyuncasemtineğribüğrüsokaklarıboyuncafutbolcununkarşısınaçıkanküçüktaşlaradurmadantekmeattığınıyazıyor.Onlarıkanalizasyonmazgalarınaatmayaçalışıyor,başarıncada,"Birsıfır,"diyordu.Sigarasınıbitirinceizmaritiniileriyedoğrutükürüyorveyeredüşmedenayağıylayakalamayaçalışıyordu.StadınyakınındatopoynayançocuklargeçmekteolangrubatopuyoladılarveGonzalestoputamisabetonlarageriyolamaküzereyolunudeğiştirdi.

Sonundastadagirdiler.Tribünlerinsanlarladoluydu.Amasahayüzlercekırmızıçadırlakaplanmıştı,uzaktançadırlarıniçindekiyatakyorganlarvedenklergörülüyordu.Sıcaklardayadayağmurluhavalardaburadakalanlarınsığınabilmeleriiçintribünleredokunulmamıştı.Yalnızcagünbatımındaçadırlarınageridönmekzorundaydılar.Tribünlerinaltındaduşlarlaoyuncularıneskisoyunmaodalarıbulunuyordu;duşlarınbulunduğuyereyenibirdüzenverilmiş,soyunmaodalarıdabüroverevirleredönüştürülmüştü.Buradakalanlarınçoğutribünleridoldurmuştu.

Ötekilersahakenarlarındadolaşıyorlardı.Bazılarıçadırlarınıngirişindeçömelmiş,herşeyedalgındalgınbakıyordu.Tribünlerdeküerinçoğuçökmüş,birşeylerbekliyorgibiydiler.

215rou.

—Gündüzneyapıyorlar?diyeRambert'esorduTar

Hiçbirşey.

Gerçektendehemenhemenhepsininelerikolanboşboşsalanıpduruyordu.Bubüyükinsantopluluğutuhafbirbiçimdesessizdi.

—İlkgünlerburadainsanneredeysekendisesiniduyamıyordu,dediRambert.Amagünlergeçtikçe,dahaazkonuşuroldular.

Notlarabakılırsa,Tarrouonlarıanlıyorduveöncelerionlarıçadırlarındayığılmış,sinekleridinlerkenyadakaşınırken,kendilerinidinleyenbirisinibuluncaöfkelerinivekorkularını

haykırırkengörüyordu.Amakampındoluptaşmayabaşlamasıylaonlarıdinleyecekanlayışlı

insanlarınsayısıdaazalmıştı.Gerçektendegrigökyüzündenkızılkampınüzerineinenbirkuşkuhavasıvardı,yinedeaydınlıkbirhavaydıbu.

Evet,hepsindeokuşkuluhavavardı.Onlarıötekilerdenayırdıklarınagöre,nedensizdeğildibuvenedenlerarayanvekorkaninsanlarınçehresinitaşıyorlardı.Tarrou'nungördüğüherkesinbakışları

boştu;yaşamlarınıoluşturanbirşeydengenelbiranlamdaayrıdüşmeninacısınıçekiyorgibiydihepsi.Vehepölümüdüşünemeyeceklerinegöre,hiçbirşeydüşünmezolmuşlardı.

Tatildeydiler.'Amaenkötüsü,unutulmuşolmalarıvebunubilmeleriydi,'diyeyazıyorduTarrou.

'Onlarıtanıyanlarburadakileriunutmuştu,çünkübaşkaşeylerdüşünüyorlardıvebudaanlaşılabilirbirşeydi.Onlarıunutmuşlardı,çünküonlarıburadançıkarmakiçingirişimlerlevetasarılarlakendilerinitüketiyorlardı.Çıkışiçinyolardüşünmektençıkarılmasıgerekenkişiyidüşünemiyorlardı.Budanormaldi.Vesonolarak,enbüyüktalihsizliklerdebileolsa,kimseninkimseyigerçektendüşünecekhalikalmamıştı.Çünkübirisinigerçektendüşünmek,başkahiçbirşeyle,netemizlik,neuçansinek,neyemekler,nekaşıntılar,hiçbirşeyleilgilenmedenonuherdakikadüşünmektir.Amasineklerve

216

kaşıntılarhepvardır.İştebunedenleyaşamakzordur.Onlarbunuiyibilirler."

OnlaradoğrugelenkampyöneticisiMösyöOthon'unkendilerimgörmekistediğinisöyledi.

Gonzales'ibürosunagötürdü,sonraRambert'leTarrou'yutribünlerinbirköşesine,herkestenuzakoturanMösyöOthon'unyanınagötürdü;MösyöOthononlarıkarşılamaküzereayağakalktı.Yineherzamankigibigiyinmiştiveherzamankiyakalığınıtakmıştı.Tarrouyalnızcaşakaklarındakisaçlarındahadakabardığınıveayakkabıbağlarındanbirininçözülmüşolduğunufarketti.Yargıç

yorgungibiduruyorduvebirkezolsunkonuşurkenonlarınyüzünebakmadı.OnlarıgörmektenmutluolduğunusöylediveDok,torRieux'yeyaptıklarındanötürükendiadınateşekküretmeleriniricaetti.

Tarrou'ylaRambertsustu.

Yargıçbirsüresonra:

—Philippe'inçokacıçekmemişolduğunuumarım,

dedi.

Tarrouilkkezonunoğlununadınısöylediğiniduyuyorduvebirşeylerindeğişmişolduğunuanladı.

Güneşufuktakayboluyordu',ikibulutarasındangüneşışınlarıtribünlereyanlamasınagiriyor,üçününyüzünealtınsıbir

renkveriyordu.

—Hayır,dediTarrou,hayır,gerçektenacıçekmedi.Onlaroradanayrılırken,yargıçgüneşingeldiğiyöne

dalıpgitmişti.

DönüşümlünöbetçizelgesiniinceleyenGonzales'e

vedaetmeyegittiler.Futbolcuelerinisıkarkengüldü.

—Enazındansoyunmaodalarımbuldum,diyordu,

hepaynı.

Azsonra,kampyöneticisiTarrouveRambert'igerigötürüyordukitribünlerinarasındakorkunçbircızırtıduyuldu.Mutluzamanlardamaçsonuçlarınıduyurmayayadatakımlarısunmayayarayanhoparlörlerdenboğuk,genizdengelenbirsesle,akşamyemeğinindağıtılabilmesi217içinkamptakalanlarınçadırlarınadönmelerigerektiğiduyuruldu,insanlarağırağırtribünlerdenindilerveayaklarınısürükleyerekçadırlarınadöndüler.Hepsiçadırlarınayerleştiklerindegarlardabulunantürdenikielektrikliara'bakocamankazantaşıyarakçadırlarınarasındangeçti.insanlarkolarınıuzatıyor,ikikepçeikikazanadalıyorsonraikisefertasınıniçinedönüyordu.Arabayemdençalışıyordu.Birsonrakiçadırdaaynıişlemyenidenbaşlıyordu.

—Bilimselbu,dediTarrouyöneticiye.

—Evet,dediodamemnuniyetleelerinisıkarken,bilimselbu.

Günbatımıydıvegökyüzüaçıktı.Kamptatlıveserinbirışıklayıkanıyordu.Gecenindinginliğindedörtbiryandankaşıkvetabakgürültüleriyükseliyordu.Çadırlarınüzerindenyarasalaruçuştuvehemenkayboldu.Duvarlarınötesinde,birtramvaymakaslardaçığlıkçığlığaydı.

—Zavalıyargıç,diyemırıldandıTarroukapılardangeçerken.Onuniçinbirşeyleryapmalı.Amabiryargıcanasılyardımedilirki?

Kentteböyledahabirçokkampvardı,anlatıcıbunlarhakkında,doğrudanbirbilgiedinmediğivetitizlikgösterdiğiiçin,fazlabirşeysöyleyemiyor.Amasöyleyebildiğitekşey,bukamplarınvarlığı,buralardangeleninsankokusu,günbatımındaduyulanhoparlörsesleri,duvarlarıngizi,butoplumdışınaitilmişyerlerinuyandırdığıkorkununyurttaşlarımızınmoralinifazlasıylaetkilediğivehepimiziniçindebulunduğukarmaşaverahatsızlığıartırdığıydı.Yönetimleyurttaşlararasındageçenolaylarveçatışmalarçoğalıyordu.

Öteyandankasımsonundasabahlariyiceserinledi.

Sağanaklartaşdöşeliyolarıbolsuylayıkadı,göğütemizledivepırılpırılsokaklarınüzerindeparlayangöğübulutlardanarındırdı.Güçsüzbirgüneş,hersabahkentinüzerindeparıldayan,buzgibibirışıkgezdirdi.Oysaakşamadoğruhavayenidenılınıyordu.İşteTarrou,DoktorRieux'yeaçılmakiçinböylebirânıseçti.

Birgün,saatonadoğru,uzunveyorucubirgününardındanTarrouyaşlıastımhastasınaakşammuayenesinegidenRieux'yeeşliketti.Eskisemtinevleriüzerindegökyumuşakbirışıklaparlıyordu.Hafifbirrüzgârsessizsedasız,karanlıkkavşaklardaesiyordu.Sakinsokaklardangelenikiadam,yaşlıastımlınıngevezeliğiylekarşılaştı.Bazıkişilerinanlaşamadığım,tabaktakiyiyeceğinhepaynıinsanlariçinolduğunu,sutestisininsuyolundakırılacağınıvebüyükolasılıkla,işteburadaeleriniovuşturdu,kavganınkopacağınıonlarasöyledi.Oyorumlarınısürdüredursundoktoronuntedavisiniyaptı.

Yukarıdabirilerininyürüdüğünüduyuyorlardı.YaşlıkadınTarrou'nünilgilendiğinigörünce,komşukadınların

219

218terastaolduğunusöyledi.Yukarıdangüzelbirmanzaranıngörüldüğünüveçoğunluklaevlerinteraslarınınbircephedenbirbirinebitişikolduğunu,böylecekadınlarınevlerindençıkmadanbirbirleriniziyaretedebildiğiniöğrendiler.

Evet,dediyaşlıadam,çıkınbakın.Yukarıdagüzelhavavar.

Terasıboşbuldular,üçsandalyevardı.Birtaraftanbakıldığında,gözalabildiğineuzakta,karanlıkvetaştanbirkütleyegelipdayananteraslargörülüyorduyalnızca;bukütleninilktepeolduğunufarkettiler.Ötekitaraftanbakıldığındada,birkaçsokağınvekaranlıklimanınüzerindegöğünvedenizinbelibelirsiztitreşenbirnoktadabuluştuğuufuk,insanınbakışınıiçinealıyordu.Yalıyarolduğunubildikleriyerinötesindeneredengeldiğinigöremediklerihafifbirışıkdüzenliaralıklarlabeliriyordu:İlkbahardanbenboğazdakifenerbaşkalimanlaradoğrugidengemileriaydınlatıyordu.

Rüzgârınsilipsüpürdüğüveparlattığıgökyüzünde,pürüzsüzyıldızlarışıldıyordu,fenerinuzaktangelenzayıfışığıgökyüzünezamanzamangeçicibirkülrengipırıltıkatıyordu.Esintibaharatvetaşkokusugetiriyordu.Tambirsessizlikvardı.

—Havagüzel,dediRieux,otururken.Sankivebahiçyukarılaraçıkmamışgibi.

Tarrouonasırtınıdönmüşdenizebakıyordu.

—Evet,dedibirsüresonra,havagüzel.

Gelipdoktorunyanmaoturduveonadikkatlebaktı.Fenerinışığıüçkezgökyüzündebelirdi.Birtabakçanakşangırtısısokağınderinliklerindenkendilerineulaştı.Eviniçindebirkapıçarptı.

—Rieux,dediTarrousonderecedoğalbirsestonuyla,benimkimolduğumuhiçmeraketmedinizmı?Banakarşıdostlukduyuyormusunuz?

—Evet,diyeyanıtladıdoktor,sizekarşıdostlukduyuyorum.Amaşimdiyekadarzamanımızolmadı.

—İyi,bubenirahatlattı.Şusaatindostluksaatiolmasınıistermisiniz?

220

YanıtolarakRieuxgülümsedi.

Evet,işte...

Birkaçsokakötedebirarabasankiuzunuzunıslakyoldakaydı.Sonrauzaklaştı,arabadansonra,uzaktangelenneolduğuanlaşılmazbağrışmalarlasessizlikyinebozuldu.Sonrasessizliksankitümgöğünveyıldızlarınağırlıylaikiadamınüzerineçöktüyeniden.Tarrou,sandalyesinegömülmüşoturanRieux'nünkarşısında,terasınkorkuluğunadayanmaküzereayağakalkmıştı.

Tarrou'ylailgiliolarakgöğünüzerindeçizilmişgibiduranbirbiçimdenbaşkabirşeygörülmüyordu.

Uzunsürekonuştuvesöyledikleriaşağıyukarışöyleydi:

—Basitçesöylemekgerekirse,Rieux,diyebilirimkibenbukentivebusalgımtanımadanöncedevebayıçekiyordum.Budabenimherkesgibiolduğumdemektir.Amabazıinsanlarbunubilmezler,bazılarısonunakadarbudurumuniçindedir,bazılarıdabunubilirlervebundankurtulmakisterler.Benhepbundankurtulmakistedim.

"Gençkensuçsuzolduğumdüşüncesiyleyaşardım,yanihiçbirdüşüncemolmaksızın.Benimöyleamanamanbiryaşantımolmadı,nasıluygungeldiyseöylebaşladım.Herşeybanauyuyordu,zekiydim,kadınlarlaaramiyiydi,bazıendişelerimolsadageldiğigibigeçiyordu.Birgündüşünmeyebaşladım.Şimdi...

"Sizingibiyoksulolmadığımısöylemeliyim.Babamsavcıyardımcısıydı,budayüksekdüzeybirgörevdi.Yinedeöylegörünmezdi,içtengelenbirdürüstlüğüvardı.Annembasitvesilikbirkadındı,onuhepsevdim,amaondansözetmemeyiyeğlerim.Babamsevgiyleilgilenirdibenimle,hattabenianlamayaçalıştığınıdasanıyorum.Evdışındaserüvenlerioluyordu,şimdibundaneminim,tabibuyüzdenöfkelenecekdedeğilim.Tümbuişleriyaparkennasıldavranması

gerekiyorsaöyledavrandı,kimseyiincitmeden.Kısacasöylemekgerekirse,çokilginçbirideğildivebugünartıkyaşamadığınagöre,birazızgibiyaşamışolmadığını,amakötübiradamdaolmadığınıanlıyorum.

221Ortaçizgideydi,hepsibu;ilişkiyikopartmadan,ölçülübir,||sevgiduyulabilecektürdenbiradamdı.

"Oysabirözeliğivardı:OkocaChaixtrentarifesionunbaşucukitabıydı.Öyleyolculukettiğindendeğil,yalnızcatatilerdeBrötanya'dabulunanküçükmülkünügörmeyegiderdiokadar.AmaParisBerlinarasıkalkışvevarışsaatlerini,LyonVarşovaarasındahangisaatlerdetrenbulunabileceğinivedilediğinizbaşkentlerarasındatamolarakkaçkilometreolduğunusizesöyleyebilirdi.Briançon'danChamonix'yenasılgidilebileceğinisizbilebilirmisiniz?Biristasyonşefibileşaşırırdıdababamşaşırmazdı.Neredeyseherakşambukonudabilgisinizenginleştirmeyeçalışırvebundanbirbakımagururduyardı.Bubeniçokeğlendirirdi;sıksıkonasorularsorar,yanıtlarınıtarifedendoğrulamaktanveonunyanılmamışolduğunugörmektenhoşlanırdım.Buküçükalıştırmalarbizibirbirimizeçokbağlamıştır,çünküben,iyiniyetinitakdirettiğiizleyicikitlesinioluşturuyordumbabamın.Banagelince,demiryolarıkonusundakibuüstünlüğünbirbaşkasıkadardeğerliolduğunudüşünüyordum.

"Amakendimibıraktımvebudürüstadamaçokfazlaönemvermişoldum.Çünkü,sözübağlamakgerekirse,benimkararlarımdayalnızcadolaylıbiretkisiolmuştur.Enfazla,banabirfırsatvermiştir.Gerçektende,onyediyaşımageldiğimde,babamkendisinidinlememiçinbenidavetetti.Cezamahkemesindegörülenönemlibirdavaydıvekuşkusuzkendisiiçiniyibirgünolacağınainanıyordu.Gençlerindüşgücüneçarpıcıgelecekolanbutörensihavanınbenikendisiyleaynımesleğiseçmeyeyönelteceğinedeinandığınısanıyorum.Gitmeyikabuletmiştim,çünkübubabamınhoşunagidecekti;onuaramızdaoynadığırolündışındabirroldegörmekveduymakbenimdemerakımıçekiyordu.Başkahiçbirşeyidüşünmüyordum.Birmahkemedeolanbitenlerbanahepbir14Temmuzgösterisi

yadabirödültörenikadardoğalvekaçınılmazgörünmüştü.

Bukonudaiyicesoyutvebenihiçrahatsızetmeyenbir

düşünceyesahiptim.

"Oysaogünleilgiliaklımdatekbirgörüntükaldı,suçlunungörüntüsü.Aslındaonunsuçluolduğunusanıyorum,nedenininneolduğupekönemlideğil.Amakızılsaçlıveyoksul,otuzyaşlarındakiadamcağızherşeyikabulenmeyeöylekararlı,yaptığındanvekendisineyapılacakolandanöyleiçtenliklekorkmuşgörünüyorduki,birkaçdakikanınsonundaartıkondanbaşkahiçbirşeygöremezolmuştum.Çokfazlaçiğbirışıkladikendikenolmuşbirbaykuşabenziyordu.

Kravatınındüğümüyakasınınortayerindenyanakaymıştı.Tekbirelinin,sağelinintırnaklarını

kemiriyordu.Uzatmayayım,onuncanlıolduğunuanladınız,.

"Amabenoânakadaronuyalnızcaoalışılmış'suçlu'

kategorisiçerçevesindedüşündüğümüansızınfarkediyordum.Osıradababamıunuttuğumusöyleyemem,amabirşeylermidemisıkıştırıyor,tutukluyayönelttiğimdikkatiyokediyordu.

Neredeysehiçbirşeyidinlemiyordum,bucanlıadamıvurmakistediklerinihissediyordumvedalgagibiolağanüstübiriçgüdü,beraberindekiinatçıbirkörleşmeylebenisarıp.sarmalıyordu.Ancakbabamıniddianamesiylekendimegeldim.

"Kırmızıcüppesininiçindedeğişimeuğramış,neosevecenkişi,nedeosafadamdı;ağzındanyılangibidurmadançıkıpdurankocakocatümceleriyineağzıylaeziyordu.Vetoplumadınabuadamınölümünü,hattakafasınınkesilmesinitalepetti.Yalnızcaşöylediyordu:'Bubaşdüşmeli',gerçekbu.Amasonuçtaaradanefarkvardıki?Vesonuçdeğişmedi,çünküobaşıeldeetti.

Yalnızcaoişigerçekleştirenkendisideğildi.Veben,başındansonunakadarbudavayıeksiksizizlemişbirkişiolarakbabamınhissedemeyeceğitürdenbaşdöndürücübiryakınlıkduydumotalihsizadama.Öteyandanbabam,nazikçedenildiğigibisuçlununsonanlarınakatılmakzorundaydıusûlgereği,aslındabunacinayetlerineniğrencidemekgerekir.

223

222"OgündensonraChaixrehberinebakarkenhepbirmidebulantısıduydum.Ogündensonraiğrenerekadaletle,ölümcezalarıyla,infazlarlailgilendimvebabamıncinayetebirçokkezkatılmış

olmasıgerektiğiniaynıbaşdönmesiyleanladım,özelikleçokerkenkalktığıgünlerde.Evet,çalarsaatinikurardıböyledurumlarda.Annemebundansözetmeyecesaretedemiyordum,amaozamanannemidahadikkatleinceledim;aralarındahiçbirşeyolmadığınıveonunherşeyesırtçevirerekbiryaşamsürdürdüğünüanladım.Ozamanlardediğimgibi,bubenimonubağışlamamı

sağladı.Dahasonraonunbağışlanacakhiçbirşeyiolmadığınıöğrendim,çünküevleninceyedeğintümyaşamıboyuncayoksulolmuştuveyoksulukonaboyuneğmeyiöğretmişti.

"Hemenevdenayrıldığımısöylememibekliyorsunuzkuşkusuz.Hayır,aylarcaoradakaldım,

neredeysebiryılkadar.Amaiçimrahatdeğildi.Birgünbabamçalarsaatiniistedi,çünküsabaherkenkalkmasıgerekti.Ogeceuyumadım.Ertesigünoevedöndüğünde,benayrılmıştım.

Hemensöyleyeyim,babambeniheryerdearattı,onugörmeyegittimvehiçbiraçıklamayapmadan,eğerbenigeridönmeyezorlarsakendimiöldüreceğimionasakinsakınsöyledim.

Sonundakabuletti,çünküyumuşakmizaçlıydı;kendihayatınıyaşamakistemeninsaçmalığı

üzerinebirnutukçekti(benimdavranışımıböyleaçıklıyordu,bendebunakarşıçıkmadım),binlerceöğüttebulunduveiçtenliklegözlerinedolanyaşlarıbastırdı.Sonradan,epeysonra,düzenliolarakannemigörmeyegittim,ozamanonunladakarşılaştım.Sanırımbuilişkileronayetiyordu.Kendiaçımdanonadüşmanlıkduymuyordum,yalnızcayüreğimdebirparçaüzüntü.

Öldüğündeannemiyanımaaldımvesırasıgelinceodaölmeseydihâlâyanımdaolacaktı.

"Bubaşlangıçüzerindefazlasıyladurdum,çünküherşeyinbaşlangıcıbuoldu.Şimdihızlanacağım.Onsekizyaşımdarahatbiryaşamdançıkıpyoksuluğutanıdım.Yaşamımı

kazanmakiçinbinlerceişyaptım.Yararınıdagör

224

medimdeğil.Amabeniasılilgilendirenölümmahkûmiyetiydi.Kızılbaykuşlahesabıkapatmakistiyordum.Sonuçtasiyasetyaptım,öyledenirya.Birvebalıolmakistemiyordum,hepsibu.içindeyaşadığımtoplumunölümemahkûmiyetüzerinekuruluolduğunubiliyordumveonunlamücadeleetmeklecinayetledemücadeleedeceğimeinandım.Bunainandım,başkalarıdabunubanasöyledivesonolarakbüyükölçüdebunundoğruolduğunusöylemeliyim.Böylecesevdiğimveherzamanseveceğimkişilerinyanındayeraldım.OradauzunsürekaldımveAvrupa'damücadelelerinekatılmadığımülkeyoktur.Geçelim.

"Tabikibizlerindefırsatbuluncamahkûmiyetleriağzımızaaldığımızıbiliyordum.Amabubirkaç

ölününkimseninöldürülmediğibirdünyayaulaşmakiçingerekliolduğusöyleniyordubana.BirbakımabudoğruyduVeherşeydenöte,belkidebenbutürgerçekleriniçindeyeralacakdurumdadeğildim.Kesinolan,benimtereddütettiğimdi.Amabaykuşudüşünüyordum.Birinfazatanıkolduğum(Macaristan'daydı)güneveçocukkenbenisaranobaşdönmesininbenimkocamanadamgözlerimikararttığıgünekadarböylesürebilirdibu.

"Birinsanınkurşunadizildiğinihiçgördünüzmü?Hayır,tabi,genelikledavetliolmakgerekirveizleyicileröncedenseçilir.Sonuçtasizresimlerdevekitaplardakalmışsınız.Birbant,birdirekveuzaktabirkaçasker.Hiçöyledeğil!Tetikçibirliğinin,tamtersine,mahkûmunbirbuçukmetreyakınındadurduğunubilirmisiniz?Mahkûmunikiadımatsagöğsüylesilahlaraçarpabileceğinibilirmisiniz?Bukısacıkmesafedetetiğiçekenlerinkalbenişanaldığınıvehepbirlikteoradabiryumruğungirebileceğibüyüklüktebirdelikaçtıklarınıbilirmisiniz?Hayır,bunubilmezsiniz,çünkü

bunlarkonuşulmayanayrıntılardır.İnsanlarınuykusuvebalılarınyaşamındandahakutsaldır.İyiinsanlarınuyumasınaengelolmamakgerekir.Kötübirtatbırakırdıböylebirşeyvetadınyerindeolmasıiçinısrarayeryoktur,herkesbilirbunu.Amaben,ozamandanbuVeba225/15yanaiyi

uyuyamadım.Kötütatağzımdakaldıveısraretmektenyanibunudüşünmektenvazgeçmedim.

"Ozamananladımki,enazındanben,vebaylamücadeleettiğimisandığımouzunyılarboyuncabirvebalıolmaktanöteyegidememişim.Ozamananladımki,dolaylıyoldanbinlerceinsanınölümünegözyummuşum,hattaoölümükaçınılmazbiçimdegetireneylemveilkeleridoğrubularakbunakendimyolaçmışım.Başkalarıbundanrahatsızlıkduymuyorgibiyadaenazındanaslabukonuyukendiliğindenaçmıyorlardı.Benimboğazımdüğümdüğümdü.Benonlarınarasındaydım,amayalnızdım.Kaygılarımıdilegetirdiğimzamanlardaolanbitenidüşünmemgerektiğinibanasöylüyorlarvebirtürlüyutamadığımşeyibanayutturmakiçinçoğukezetkileyicinedenlerönümesürüyorlardı.Amabenkarşılıkolarak,obüyükvebalıların,kırmızıcüppelilerindebugibidurumlariçinharikanedenleriolduğunuveküçükvebalılarınsözünüettiğiönemlinedenlerivegerekliliklerikabuledersembüyükvebalılarınnedenlerinireddedemeyeceğimisöylüyordum.Banadiyorlardıki,kırmızıcüppelilerehakvermenineniyiyolumahkûmiyetlerionlarıntekelinebırakmaktır.Amaozamanbendediyordumki,birkezgözyumuldumu,vazgeçmekiçinbirnedenkalmaz.Banaöylegeliyorki,tarihbenihaklıçıkardı;bugünkimdahafazlaöldürürseoenbüyük.Herkesöldürmeçılgınlığınakapılmışveelerindenbaşkatürlüsü

gelmiyor.

"Neolursaolsunbenimderdimakılyürütmekdeğildi.Okızılbaykuştu,oberbathikâyeydi,opisvebalıağızlarınzincirleriçindekibiradamaöleceğinisöylediğiveogecelerboyugözleriaçıkölümegideceğigününeredeysebircançekişmesiylebeklerkenötekilerinonunölmesiiçinherşeyiyolakoyduğuopishikâyeydi.Benimderdimogöğüsteaçılandelikti.Oaradabendeenazındankendiadıma,buiğrençkasaplıkiçintekbirnedenbileilerisürmeyeceğimikendikendimesöylüyordum.Evet,dahaaçıkgörmeyibeklerkenbuinatçıkörleşmeyiseçtim.

226

"Ozamandanberideğişmedim.Uzunsüredirutanıyorum,uzaktanbileolsa,iyiniyetlebileolsabendebirkatilolmaktanölesiyeutançduyuyorum.Zamanlabaşkalarındançokdahaiyiolanlarınbilebugünöldürmektenyadaölümegözyummaktankendilerinialamadıklarınıgörüyorum,çünkü

içindeyaşadıklarımantıkböylegerektiriyorduveölümenedenolmaksızınşudünyadatekbirhareketbileyapamıyorduk.Evet,utançduymayadevamettim,şunuöğrendim;hepimizinvebanıniçindeolduğunuöğrendimveiçhuzurumuyitirdim.Onlarıanlamayavekimsenincandüşmanı

olmamayaçalışarakbugünhâlâonuarıyorum.Artıkbirvebalıolmamakiçinneyapmakgerektiğinivehuzuruyadahuzuryoksaeğer,iyibirölümüumutetmemizisağlayacakşeyinyalnızcabuolduğunubiliyorum.İşteinsanlarıkurtarmasadaavutabilecek,yadaenazındanonlaraenazzararverecek,hattabazendeiyilikyapabilecekşeybu.İştebunedenle,uzaktanyadayakından,haklıyadahaksıznedenlerleinsanlarıöldürenyadaöldürmeyihaklıçıkarannevarsahepsinireddetmeye

kararverdim.

"İşte,yinebunedenlebusalgınınbanaöğrettiğihiçbirşeyyok,onunlasizinyanınızdamücadeleetmektenbaşka.Sağlambilgileredayanarak(görüyorsunuzyaRieux,yaşamlailgiliherşeyibiliyorum)herkesinvebayıkendiiçindetaşıdığınıçünkükimsenin,hayırkimseninbundankurtuluşuolmadığınıbiliyorum.Birdikkatsizliksırasındabaşkasınınyüzünedoğrusolukvererekveona

hastalıkbulaştırmamakiçinhepdikkatliolmakgerektiğinidebiliyorum.Doğalolan,mikroptur.Gerisi,sağlık,dürüstlük,saflık;bunlariradenin,hiçsusmamasıgerekenbiriradeninbirsonucudurdiyebiliriz.Dürüstinsan,kimseyemikropbulaştırmayaninsan,enazdalgınlıkyapandır.Vehiçdalgınlıkyapmamakiçiniradeveçelikgibigerginolmakgerekir!EvetRieux,birvebalıolmakçokyorucudur.Vebalıolmamayıistemeksedahadayorucudur.İştebunedenleherkesyorgungibiduruyor,çünkübugünherkesbirazve

227balı.Amaiştebunedenle,artıkvebalıolmakistemeyenbazıkişilersonsuzbiryorgunluklakarşıkarşıyavebundanonlarıancakölümkurtarabilir.

"Budünyaiçinbirhiçbirdeğerimolmadığınıveöldürmeyireddettiğimandanbaşlayarakkendimibelirlibirsürgünemahkûmettiğimibiliyorum.Tarihibaşkalarıyapacak.Başkalarını

yargılayamayacağımıdabiliyorumkesinlikle.Sağduyulubirkatilolmakiçingerekenbirözelikeksikbende.Budabirüstünlükdeğil.Amaşimdi,gerçekteolduğumkişiolmayarazıgeliyorum,alçakgönülülüğüöğrendim.Yeryüzündefelaketlervekurbanlarolduğunuveeldengeldiğincefelaketinyanındayeralmamakgerektiğinisöylüyorumyalnızca.Belkisizebasitgelecektirbuvebenbasitolupolmadığınıdabilmiyorum,amagerçekolduğunubiliyorum.Başımıdöndürecekvebaşkalarınıcinayeterazıedecekdenlibaşdöndürmüşöyleçokkanıtduydumki,insanlarıntümmutsuzluğununaçıkkonuşmamalarındankaynaklandığınıanladım.Ozaman,doğruyoldaolmakiçinaçıkkonuşmakveaçıkdavranmayıseçtim.Sonuçta,felaketlerinvekurbanlarınolduğunusöylüyorum,başkadabirşeydemiyorum.Eğerbunusöylerkenkendimbirfelaketedönüşüyorsam,enazındangönülrızamladeğildirbu.Masumbirkatilolmayaçalışıyorum.

Görüyorsunuzya,büyükbirhırsdeğilbu.

"Tabikibirüçüncükategorinin,gerçekdoktorlarındaolmasıgerekirdi,amabununçokkarşılaşılanbirşeyolmadığıvegüçbirşeyolduğubirgerçek.İştebunedenle,herfırsattazararı

azaltmakamacıyla,kurbanlarınyanındayeralmayakararverdim.Kurbanlarınortasındaüçüncü

kategoriye,yanihuzuranasılulaşılır,enazındanbunuaraştırabiliyorum."

Tarrousözlerinibitirirkenbacağınısalıyorveayağıylahafifçeyerevuruyordu.BirsessizliktensonradoktorbirazdoğrulduveTarrou'nunhuzuraulaşmakiçinnasılbir228

yolizlenmesigerektiğikonusundabirfikriolupolmadığınısordu.

—Evet,anlayışla.

Uzaktanikiambulanssireniçınladı.Azönceanlaşılmazolanbağırmalarkentsınırlarında,taşlı

tepeninyakınlarındayoğunlaştı.Aynıandapatlamayıandıranbirsesduyuldu.Sonrasessizlikçöktüyine.Rieuxfenerinikikezyanıpsönmesiniizledi.Rüzgârartargibiolduveaynıandadenizdengelenbiresintituzkokusugetirdi.Şimdiyalıyaraçarpandalgalarınsessizsolukalıpverişleribelirginbir

biçimdeduyuluyordu.

—Sonuçta,beni.ilgilendirennasılazizolunduğu,dedi

Tarroudoğalbirtavırla.

—AmasizTanrıyainanmıyorsunuzki.

—Tabi.Tanrısızbirazizolunabilirmi,şimdiaklım

dakiensomutsorubu.

Birdenbireçığlıklarıngeldiğiyöndebüyükbirışıkparladıverüzgârınakışıylaanlaşılmazbiruğultuikisinedoğruyükseldi.Hemenardındanuzaktaışıksöndüveteraslarınkıyısındabirkızılıkkaldı

yalnızca.Rüzgârınbirarakesilmesiylebelirginbiçimdeinsanlarınçığlıklarıduyuldu,sonrabiryaylımateşivekalabalığınuğultusu.Tarrouayağakalkmıştıvedinliyordu.Artıkbirşeyduyulmuyordu.

—Yinekapılardaçatışmaoldu.

—Artıkbitti,dediRieux.

Tarroubununhiçbirzamanbitmeyeceğini,herzamankurbanlarınolacağını,çünküdüzeninböyleolduğunumırıldandı.

—Belkide,diyekarşılıkverdidoktor,amabiliyorsunuz,azizlerdençokyenilmişlerekarşıbirdayanışmaduygusuiçindeyim.Sanırımyiğitlikveazizliğekarşıeğilimimyok.Beniilgilendiren,birinsanolmak.

—Evet,ikimizdeaynışeyinpeşindeyiz,amabendahaazhırslıyım.

229Rieux,Tarrou'nunşakayaptığınısandıveonabaktı.Amagökyüzündeninenbelibelirsizışıktahüzünlüveciddibiryüzgördü.RüzgâryenidenesmeyebaşlıyorduveRieuxbedenininılıkolduğunuhissetti.Tarrousilkindi:

—Dostlukiçinneyapabilirdik,biliyormusunuz,dedi.

—Neyiisterseniz,dediRieux.

—Denizegirmek.Müstakbelbiraziziçinbileonurlubirzevk.

Rieuxgülümsüyordu.

—Geçişbelgelerimizledalgakıranagidebiliriz.Sonuçta,yalnızcavebanıniçindeyaşamakçoksaçma.Tabikiinsankurbanlariçinmücadeleetmeli.Amabaşkahiçbirşeydenhoşlanmazhalegelmişse,neişeyararmücadelesi?

—Evet,dediRieux,haydigidelim.

Birsüresonraarabalimanındemirparmaklıklarıyakınlarındaduruyordu.Ayyükselmişti.Sütgibibirgökyüzündenheryeresolgungölgelersaçılıyordu.Arkalarındakentuzayıpgidiyordu;oradangelensıcakvehastalıklıbiresintiikisinidenizedoğruitiyordu.Belgelerinibirnöbetçiyegösterdiler,

adamonlarıuzunuzuninceledi.Geçtiler,şarapvebalıkkokularıarasındafıçılarınyayıldığıdolgusahayıgeçerekdalgakıranayöneldiler.Orayavarmalarınaazkala,iyotveyosunkokusuonlaradenizeyaklaştıklarınıduyurdu.Sonradenizinsesiniduydular.

Denizdalgakıranınbüyükkayalarınıneteklerindefısılfısıloynaşıyordu;onlarkayalaratırmanırkendenizkadifegibiyoğun,birhayvangibiesnekvekaygandı.Açıkdenizebakankayalarınüzerineyerleştiler.Sularağırağırkabarıyorveçekiliyordu.Denizinbudinginsoluklarıylasularınyüzeyindeyağtabakalarıbirbeliriyorbirkayboluyordu.Önlerinde,gecesınırsızcauzanıyordu.

ParmaklarınınaltındakayalarınpütürlüyüzeyinihissedenRieux'nüniçinituhafbirmutlulukdoldurmuştu.Tarrou'yadoğrudönerekarkadaşınındasakinveciddiyüzünde,hiçbirşeyi,cinayetibileunutmayanaynımutluluğugördü.

230

Soyundular.İlkRieuxdenizedaldı.Öncesoğukgelensularyüzeyeçıkıncaonaılıkgibigeldi.

Birkaçkulaçattıktansonraogecedenizinılıkolduğunubiliyorduartık,aylarboyuncayeryüzündebirikensıcağıçekenosonbahardenizlerininılıklığındaydıbugece.Durmadanyüzüyordu.

Ayaklarınıçırpmasıylaardındaköpüklerbırakıyordu,sukolarınısıyırıpbacaklarınadolanıyordu.

AğırbirsuşapırtısıylaTarrou'nundadenizedaldığınıanladı.Rieuxsırtüstüdöndü,yüzünüayveyıldızlarladolugöğevererekhareketsizkaldı.Uzunuzunsoludu.Sonragiderekdahabelirginbiçimde,suyainenvuruşlarıngürültüsüduyuldu,geceninsessizliğindeveyalnızlığındatuhafbirbiçimde,açıkseçikduyuluyordu.Tarrouyaklaşıyordu,azsonrasolukalıpverişleriduyuldu.Rieuxgeridöndü,arkadaşınınyanınageldiveonunlaaynıritimleyüzmeyebaşladı.TarrouondandahakuvvetlibirbiçimdeilerliyorduveRieuxhızlanmakzorundakaldı.Birkaçdakikaboyunca,aynı

hızlaveaynıcanlılıkla,yalnızbaşlarına,dünyadanuzak,sonundakenttenvevebadankurtulmuş,yüzdüler.İlkRieuxdurduveağırağırgeridöndüler,yalnızsoğukbirakıntıyagirdiklerisıradahızlandılar.Denizinbuşaşırtmacasıylakamçılanmışgibi,hiçbirşeysöylemedenikisidehareketlerinihızlandırdı.

Yenidengiyindiktensonrateksözsöylemedenyolaçıktılar.Amaikisinindeiçindeaynıduygularvardıvebugeceninanısıikisiiçindehoştu.Uzaktanvebanınnöbetçisinigördüklerinde,RieuxkendisigibiTarrou'nunda,hastalığınonlarıbirsüreliğineunuttuğunu,bunundaiyibirşeyolduğunuveşimdiyenidenbaşlamakgerektiğinidüşündüğünübiliyordu.

231Evet,herşeyeyenidenbaşlamakgerekiyorduvevebakimseyiuzunsüreliğineunutmuyordu.

Aralıkayıboyuncayurttaşlarımızıngöğüslerindealevalevyandı,yüksekfırınlarıaydınlattı,kamplarıeliboşgölgelerledoldurdu,sonuçolarakosabırlıvesarsıntılıyürüyüşünükesmedi.

Yetkililerbuilerleyişindurmasıiçinsoğukgünleregüvenmişti;amao,mevsiminilksertgünlerinekarşınyolunaşaşmadandevamediyordu.Dahabeklemekgerekiyordu.Amabekleyebekleyeinsanartıkbekleyemezdurumagelirvekentimizgeleceğiolmadanyaşıyordu.

Doktoragelince,kendisinesunulanoufacıkhuzurvedostlukânıuzunsürmedi.Birhastanedaha

açılmıştıveRieuxhastalardışındakimseyigörmüyordu.Öteyandan,buaşamadasalgınıngiderekakciğervebasıbiçiminialdığınıgördü,hastalarbirbakımadoktorayardımcıoluyordu.

Başlangıçtakiderinüzüntüyeyadaçılgınlıklarakapılmakyerine,kendiyararınaolanşeylerkonusundadahadoğrudüşünüyorgibibirhalerivardıvekendileriiçinenuygunolabilecekşeylerikendiliğindenistiyorlardı.Durmadansuiçmekistediklerinibelirtiyor,hepsiısınmakistiyorlardı.Doktorunyorgunluğundabirazalmaolmasada,bugibidurumlardakendinidahaazyalnızhissediyordu.

Aralıksonunadoğru,hâlâkamptabulunansorguyargıcıMösyöOthon'dan,kendikarantinasüresinindolduğunu,yöneticilerinburayagiriştarihinibulamadıklarınıvekendisinikesinlikleyanlışlıklaburadatutmayadevamettiklerinibelirtenbirmektupaldı.Birsüreönceçıkmışolankarısıvaliliğegidipbudurumakarşıçıkmıştı,onaoradaiyidavranmamışlarvehiçbirzamanyanlışlıkolamayacağınısöylemişlerdi.RieuxarayaRambert'isoktuve232

MösyöOthonkendisinigörmeyegeldi.GerçektendebiryanlışlıkolmuştuveRieuxbunabirazkızdı.AmazayıflamışolanMösyöOthongüçsüzelinionadoğrukaldırıpsözlerinitartarakherkesinyanlışlıkyapabileceğinisöylemişti.Doktorbirşeylerindeğişmişolduğunudüşündü

yalnızca.

Neleryapacaksınız,yargıçbey?Dosyalarınızsizi

bekliyor,dediRieux.

—Yohayır,dediyargıç.Tatileçıkmakistiyorum.

—Doğru,dinlenmenizgerek.

—Ondandeğil,kampageridönmekistiyorum.

Rieuxşaşırdı:

—Amayeniçıktınız!

—İyianlatamadım.Bukamptayönetimegönülüolarakyardımedenlerinbulunduğunusöyledilerbana.

Yargıçyuvarlakgözlerinibirazovuşturuyor,şakaklarındakitutamıyatıştırmayaçalışıyordu...

—Anlıyorsunuz,böylecebiruğraşımolur.Sonra,bunusöylemekbudalacaama,oğlumunayrılığınıdahaaz

hissederimböylece.

Rieuxonabakıyordu.Onunsertveduygusuzgözlerineansızınbiryumuşaklığınyerleşmesiolanaksızdı.Amabakışlardakikeskinlikgitmiş,gözlerinmadensisaflığıkaybolmuştu.

—Tabi,dediRieux,bununlailgilenirim,madem

böyleistiyorsunuz.

GerçektendedoktorbuişleilgilendivevebalıkentNoel'ekadarherzamankiyaşamınısürdürdü.

Rambertikinöbetçiçocukaracılığıylakarısıylagizlibirhaberleşmeyöntemigeliştirdiğinidoktoraaçıkladı.Aradasıradaondanbirmektupalıyordu.BundanyararlanmasıiçinRieux'yeöneridebulundu,odakabuletti.

Uzunaylarsonundailkkezolarakvebinbirzorluklabirmektupyazdı.Yitirmişolduğubirdilvardı.

Mektupyolandı.Yanıtgelmektegecikiyordu.ÖteyandanCottardvarlıkiçindeydiveküçükspekülasyonlarıonuzengin

233ediyordu.Grand'agelince,kutlamagünlerionapekiyi;gelmeyecekti.

OyılınNoelkutlamasıİncil'debelirtilendençok,Cehennemkutlamasıoldu.Boşveışıksızdükkânlar,vitrinlerdekiyalancıçikolatalaryadaiçiboşkutular,asıkyüzlerledolutramvaylar,hiçbirşeyeskiNoelerianımsatmıyordu.Birzamanlaryoksulzenginherkesinbirarayageldiğibubayramda,tekbaşınayapılanveutançvericibazıkeyiflerdışındahiçbirşeyeyeryoktu;birdükkânınpislikiçindekideposundainanılmazparalarkarşılığıayrıcalıklıkişileresağlanıyordubunlar.Kiliseleryardımdançokyakarışlarladolmuştu.Cansızvebuzkesenkentte,kendilerinitehditedenşeyinhenüzfarkınavarmamışbirkaççocukkoşuşturuyordu.İnsanlığınacısıkadaryaşlı,amatazebirumutkadargençbirTanrıdanarmağanlarlayüklüoeskigünlerinTanrısındanonlarasözedecekcesaretikimsebulamıyordu.Kimseninyüreğindeçokeskiveneşesizbirumuttanbaşkabirşeyeyeryoktu,insanlarınölümüseçmesineengelolanveyaşamakiçinduyduklarıbasitbirsaplantıdanbaşkabirşeyolmayanşuumutvardıyalnızcayüreklerde.

Öncekigün,Grandrandevusunagelmemişti.Rieuxsabahonauğramış,amabulamamıştı.

Herkesehaberbırakmıştı.Saatonbiredoğru,RambertGrand'ıuzaktan,keyifsizbiryüzlesokaksokakgezerkengördüğünüdoktorahabervermeküzerehastaneyegeldi.Sonraonukaybetmişti.

DoktorlaTarrouonuaramayaçıktılar.

Öğleyinonikide,buzgibibirsaatte,Rieuxarabasındançıkmış,uzaktanGrand'abakıyordu,Grandahşaptankabacayontulmuşoyuncaklarladolubirvitrineneredeyseyapışmıştı.Yaşlı

memurunyüzündendurmadanyaşlarakıyordu.VebugözyaşlarıRieux'yüaltüstetti,çünkü

bunlarıanlıyorvekendiboğazındadüğümdüğümhissediyordu.OdabirNoelvitrinikarşısındabutalihsizadamınnişanını,memnunolduğunusöylemekiçinbaşınıonadoğrueğmişJeanne'ı

anımsıyordu.Çokuzaklardakalmışyıl

234

larıniçinden,buçılgınlığıniçinden,Jeanne'mpürüzsüzsesiGrand'aulaşıyordu,orasıkesindi.

AğlayanyaşlıadamınşudakikanehissettiğimRieuxbiliyorduveGrandgibikendiside,sevgisizbir

dünyanınölübirdünyagibiolduğunuvebirangelipinsanınhapishanelerden,çalışmadanvecesarettenusanıp,birvarlığınyüzünüveşefkatleaydınlanmışbiryürekdilediğinibiliyordu.

AmaGrandcamdaonugördü.Ağlamasınıkesmeden,geriyedöndüveonungelişinigörmekiçinsırtınıvitrine

dayadı.

—Ahdoktor,ah!diyordu.

Rieuxsöyleyeceksözbulamıyor,onubaşıylaonaylıyordu.Onunbuüzüntüsüaynızamandakendiüzüntüsüydüveoandayüreğiniburkan,insanlarınpaylaştığıacıkarşısındainsanınkapıldığıosonsuzöfkeydi.EvetGrand,dedi.

—Onamektupyazacakzamanımolmasınıisterdim...Bilsindiye...vepişmanlığakapılmadanmutluolabilsindiye...

BirtürzorlamaylaRieux,Grand'ıgötürmeyeçalıştı.

Otekiysekırıkdöküktümcelergevelemeyisürdürüyor,neredeysekendisinibırakmışsürüklenerekyürüyordu.

—Uzunzamandırsürüyorbu.İnsankendinibırakmakistiyor,zorunlubu.Ahdoktor!Böyle,huzurlugibiduruyorum.Amayalnızcanormalolmakiçinhepçokbüyükçabaharcamakzorundakaldım.Oysaşimdi,çokfazla

bu.

Tepedentırnağatitreyerekdurdu,gözlerideligibiydi.

Rieuxelinituttu,alevalevyanıyordu.

—Dönmemizgerek.

AmaGrandondanuzaklaştıvebirkaçadımkoştu,sonradurdu,kolarınıaçtıvebirileribirgerisalanmayabaşladı.Kendiçevresindedöndüvebuzgibikaldırımınüzerinedüştü,yüzü

durmadanakangözyaşlarıylakirlenmişti.Yoldangeçenleryerlerindeçakılmışgibidurupyak235laşmayacesaretedemedenuzaktanbaktılar.Rieux'nünyaşlıadamıkolarınaalması

gerekti.

ŞimdiGrandyatağındaboğulurgibinefesalıyordu:Ciğerlerhastalıkkapmıştı.Rieuxdüşünüyordu.Memurunailesiyoktu.Onugötürmeyenegerekvardı?Onatekbaşınna,Tarrou'ylabakacaktı.

YeşiledönmüşrengiveferisönmüşgözleriyleGrandyastığınagömülmüştü.BirkasanınartıktahtalarıylaşöminedeateşyakanTarrou'yagözlerinidikmişbakıyordu."Kötüyüm,"diyordu.Alevalevciğerlerininderinindentuhafbirhışırtıyükseliyor,söylediğiherşeyeeşlikediyordu.Rieuxonasusmasınıveyinegeleceğinisöyledi.Hastanınyüzündetuhafbirgülümsemebelirdive

gülümsemeylebirlikteyüzünübiryumuşaklıkkapladı.Birçabaylagözkırptı."Bunuatlatırsam,doktor,şapkaçıkarılır!"Amahemenardındanderinbirüzüntüyeboğuldu.

Birkaçsaatsonra,RieuxveTarrouhastayıyatağındadoğrulmuşbirhaldebuldular,onuiçiniçinkavuranhastalığınilerlediğiniyüzündenokuyanRieuxkorkuyakapıldı.AmaGranddahaaklı

başındagibiduruyorduvehemen,tuhafbirbiçimdederindengelenbirsesle,çekmecesinekoyduğuelyazmasınıgetirmeleriniricaetti.Tarroukâğıtlarıonaverdi,Grandonlarabakmadansıkıcasarıldı,sonradoktorageriverdi.Elisayfalıkkısabirelyazmasıydı.Doktorsayfaları

karıştırdıvetümbusayfalardatekbirtümcenin,sonsuzsayıdayenidenyazılmış,değiştirilmiş,zenginleştirilmişyadakısaltılmışohepaynıtümcedenbaşkabirşeyinyazılıolmadığınıgördü.

Mayısayı,amazonveBoulogneOrmanınınyolarıdurmadankarşıkarşıyavetürlütürlübirarayageliyordu.Çalışmadabazensondereceuzunaçıklamalarvedeğişkelerdeyeralıyordu.Amasonuncusayfanınsonundaözenlibirelşöyleyazmıştı:"SevgiliJeanne'ım,bugünNoel..."vemürekkebidahakurumamıştı.Yukarıda,özenlibirelyazısıylatümceninsonbiçimiyeralıyordu.

"Okuyun,"diyorduGrand.Rieuxdeokudu.

"Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazongörkemlibiralkısrağınüzerinebinmiş,çiçeklerinarasında,BoulogneOrmanınınyolarındangeçiyordu..."

Böylemi?dediyaşlıadamateşlibirsesle.

Riexonabakmadı.

Ötekiheyecanla:

—Ah,dedibiliyorum.Güzel,güzel,uygunsözcükbu

değil.

Rieuxbattaniyeninüzerindekielituttu.

Bırakındoktor.Zamanımkalmadı.

Göğsügüçlükleinipkalkıyorduvebirdenbağırdı:

—Yakınonu!

Doktorduraksadı,amaGrandöylekorkunçbirtonlavesesindeöylebüyükbiracıylayinelediki,Rieuxneredeysesönmüşolanateşekâğıtlarıatıverdi.Odabirandaaydınlandıvekısacıkbirsıcaklıklayenidenısındı.Doktorhastanınyanınadöndüğünde,sırtınıdönmüştüveyüzü

neredeyseduvaradeğiyordu.Tarrousankibusahneyiizlemiyormuşgibipenceredenbakıyordu.

SerumiğnesiniyaptıktansonraRieuxarkadaşınaGrand'ıngeceyiçıkaramayacağımsöyledi,Tarroudakalmayıönerdi.Doktorkabul

etti.

Grand'ınöleceğidüşüncesitümgeceaklındançıkmadı.Ancakertesigün,RieuxGrand'ı

yatağındaoturmuş,Tarrou'ylakonuşurkenbuldu.Ateşkaybolmuştu.Genelbiryorgunluktanbaşkabirizkalmamıştı.

—Ahdoktor!diyordumemur,yanılmışım.Amayenidenbaşlayacağım.Herşeyaklımda,göreceksiniz.

—Bekleyelim,dediRieux,Tarrou'ya.

Amaöğlezamanıdabirdeğişiklikolmadı.AkşamGrand'akurtulmuşgözüylebakılabilirdi.Rieuxbudirilişe

hiçbiranlamveremiyordu.

OysahemenhemenyineodönemdeRieux'yebirhastagetirildi,doktordurumununümitsizolduğunavetecritedilmesigerektiğinekararverdi.Gençkızsayıklamalariçindeydiveakciğervebasınailişkintümbelirtileri

237

236gösteriyordu.Ancakertesigün,ateşdüşmüştü.Doktor,Grand'ındurumundaolduğugibi,bunubasitbirsabahiyileşmesi.olarakgördü,deneyimlerinedayanaraksabahsaatlerindekidüzelmelerikötüyeişaretolarakgörmeyealışmıştı.Oysaöğlesaatindeateşyükselmedi.Akşamyalnızcabirazoynadıveertesisabahateşbitmişti.Zayıfolmasınakarşıngençkızyatağındarahatrahatsolukalıpveriyordu.Rieux,Tarrou'yakızıntümkuralarakarşıkurtulduğunusöyledi.

AncakhaftaiçiRieux'nünservisindebenzervakalarortayaçıktı.

AynıhaftanınsonundayaşlıastımhastasıdoktorlaTarrou'yuçokbüyükbirheyecaniçindekarşıladı.

—Tamam,diyordu,yenidenortayaçıkıyorlar.Kimler?

—Farelertabiki!

Nisanayındanberihiçbirfareölüsübulunmamıştı.

—Yenidenmibaşlıyor?dediTarrouRieux'ye.Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.

—Nasılkoşuştuklarınıgörmekgerek!Birzevkbu.Sokakkapısındanevineikifareningirdiğinigörmüş

tü.Komşular,kendievlerindedehayvanlarınyenidenortayaçıktıklarınıonabildirmişti.Bazı

doğramalarıniçinde,aylardırunutulmuşolanhummalıçalışmayenidenduyulurolmuştu.Rieuxherhaftabaşıyayınlanangenelistatistikleribekledi.Sayılarhastalıktabirgerilemeyigösteriyordu.

238Hastalığınbubeklenmedikgerilemesiumutlarındışındabirşeyolsada,kentlilersevinmekiçinaceleetmediler.Geçenaylar,biryandaniçlerindekikurtulmaisteğiniçoğaltmış,biryandandaonlarasakınımlıolmayıöğretmiş,onlarısalgınınyakınbirgelecektesonbulmasıdüşüncesinefazlakapılmamayaalıştırmıştı.Öteyandan,buyeniolayherkesindilindeydiveyüreklerintaderinindegizli,büyükbirheyecandalgalanıyordu.Gerikalannevarsa,ikinciplanaatılıyordu.

Vebanınyenikurbanlarıbukuralarıaltüstedenolaykarşısındapekönemsenmezolmuştu:İstatistiklerdüşüşegeçmişti.Açıkçaumutedilmesede,sağlıkdönemininyinedegizlidengizliyebeklendiğiningöstergelerindenbiride,kentlilerinoandanbaşlayarakumursamazbirhavayladaolsa,vebadansonrayaşamınyenibirdüzenenasılgireceğikonusundaisteklikonuşmalaryapmalarıydı.

Herkeseskiyaşantılarınınkolaylıklarınahemenulaşılamayacağınıvebozmanınyapmaktandahakolayolacağınıdüşünüyordu.Yalnızcayiyeceğindahakolaysağlanabileceğiveböyleceenacilsıkıntıdankurtulunabileceğisanılıyordu.Aslındabusafsözlerinaltında,aynızamandaçılgınbirumutdizginlerindenkurtuluyorduvebuöylebirnoktadaoluyorduki,kentlilerbazenbununbilincinevarıyorveozaman,herneolursaolsun,kurtuluşunhemenertesigüngerçekleşmeyeceğinihemensözlerineekliyorlardı.

Gerçektende,vebahemenertesigündurmadı,amagörünüşebakılırsa,mantıkçerçevesindeumutedilendendahahızlıbirbiçimdegeriliyordu.Ocakayınınilkgünlerindesoğuklaralışılmadıkbirısrarlabastırdıvekentin

Veba

241/16üzerindebuzkristalerigibiasılıkaldı.Bununlabirlikte,gökyüzühiçbukadarmaviolmamıştı.Günlerboyunca,değişmeyenvebuzgibimuhteşembirhavakentitükenmekbilmeyenbirışıkladonattı.Butemizlenenhavada,vebabirbiriniizleyendüşüşlergösterereküçhaftadagiderekazalansayıdacesetlerdizerekkaybolmayayüztuttu.Kısabirsüreiçindeaylarcabiriktirdiğigücünneredeysehepsiniyitirdi.Vebanın,GrandyadaRieux'nünhastasıgençkızgibibelirlenmişkurbanlarınıelindenkaçırmasına,başkasemtlerdetümüyleortadankalkarkenbazı

mahalelerdeikiüçgünboyuncadeligibiortalığıkavurmasına,pazartesikurbanlarınınsayısını

artırıpçarşambahepsinielindenkaçırmasına,onunböylesoluksoluğakalışınayadaaceleedişinebakaraksinirdenveyorgunluktandağıldığını,kendiimparatorluğuylabirlikte,gücünü

oluşturansayısalüstünlüğünüveegemenliğiniyitirdiğisöylenebilir.Ozamanakadarbaşarısı

tartışılanCastel'inserumu,birdenbirebirdizibaşarıkazanıyordu.Doktorlarınaldığıveöncelerihiçbirsonuçvermeyenönlemlerinherbiribirdenetkilioluyorgibiydi.Sankivurulmasırasıvebayagelmiştiveonunansızıngüçsüzleşmesiozamanakadarkarşısınaçıkarılanpaslanmışsilahlaragüçkazandırıyordu.Yalnızca,zamanzamanhastalıketkisinisertleştiriyorvebirtürkörlemesineatlayışlaiyileşmesiumulanüçdörthastayıalıveriyordu.Onlar,umuduntamortayerindeölenler,vebanıntalihsizleriydi.KarantinakampındançıkarılanMösyöOthon'undurumudaböyleoldu;Tarrouonungerçektendetalihsizolduğunu,ölümümüyoksayargıçyaşantısınımı

düşündüğününanlaşılamadığınısöylüyor.

Amagenelde,enfeksiyonbirçizgiboyuncageriliyordu;ilkönceçekingenvegizlibirumutuyandırmışolanvalilikbildirilerikamuoyundazaferinkazanıldığıvehastalığıngeriçekildiğiinancınısonundadoğruladı.Gerçekte,birzaferinsözkonusuolupolmadığınakararvermekkolaydeğildi.Hastalığıngeldiğigibigittiğisöylenmeliydiyalnızca.Onakarşısürülenstratejilerdeğişmemişti,dünbir

242

işeyaramıyordu,bugünsegörünüşteolumluydu.Hastalığınkendiliğindentükendiğiyadabelkitümhedefineulaştıktansonraçekildiğiizlenimivardıyalnızca.Birbakımagörevisonaermişti.

Yinedekenttehiçbirşeyindeğişmediğisöylenebilir.Gündüzherzamankigibisessizsokaklargecepardösülüveeşarplıbirkalabalıkladoluptaşıyordu.Sinemavekafelerhepaynıişiyapıyordu.Amadahayakındanbakınca,yüzlerindaharahatlamışolduğuhattabazengülümsediğigörülüyordu.Böylece,ozamanakadarsokaklardakimseningülümsemediğidefarkediliyordu.Gerçekte,aylardırkentisarmalayankalınörtübiryerindenyırtılmıştıvepazartesileriradyohaberindenanlaşıldığıkadarıyla,buyırtıkbüyüyorduvesonundainsanlarsolukalabilecekti.Budaolumsuzlukiçerenbiravuntuyduveiçaçıcıbirifadeyeulaşamıyordubirtürlü.

Ama,birzamanlarbirtreningittiğiyadabirgeminingeldiğiyadaarabalaratekraryolaçıkmaizniverileceğiinanılmazgelirken,tersine,ocakortasındabunlarlailgiliyapılanduyuruhiçbirşaşkınlıkuyandırmadı.Kuşkusuzazbirşeydibu.Amabuincecikfarkyurttaşlarımızınumutyolundanasılbirilerlemekaydettiğinigösteriyorduaslında.Zatenenufakumuduntümbirhalkiçinolanaklıhalegeldiğiandavebanınkesinegemenliğisonaerdidenilebilir.

Bununlabirlikte,tümocakayıboyuncakentlilerçelişkilidavranışlardabulundu.Aslındatamolarak,aşırıheyecanladepresyonarasındagidipgeldiler.Örneğin,istatistiklerdeenolumlusayılarınortayaçıktığıandayenikaçmagirişimlerisaptandı.Bu,yetkilileriçokşaşırttı,kaçışlarınçoğununbaşarılıolduğunabakılırsanöbetçilerdebüyükbirşaşkınlığadüşmüştü.Amaaslında,osıralardakaçaninsanlardoğalduygularaboyuneğiyorlardı.Vebabazıinsanlardaderinkuşkutohumlarıekmişti,bundankurtulamıyorlardı.Umudunsözügeçmiyorduonlara.Vebadönemigeçmişolsadahâlâonunkuralarınagöreyaşıyorlardı.Olanbitenigeridenizliyorlardı.Başkainsanlardaysa,

243tersinebirdurumsözkonusuydu,evlereyadakamplarakapatılarakveruhsalçöküntülerlegeçenbirsüredensonra,sevdikleriancakozamanakadarayrıyaşadıklarıinsanlarıözelikleevlerindeağırlıyorlardı;yükselenumutrüzgârı,buinsanları,kendilerinitutmalarınıengeleyenbirateşvebirsabırsızlıklatutuşturmuştu.Sonucunbukadaryakmındayken,belkideölebilecekleri,sevdikleriinsanlarıgöremeyeceklerivebuuzunsürmüşacılarınkarşılığınıalamayacakları

düşüncesiylebirtürpaniğekapılıyorlardı.Aylarcanereyevaracağıbelirsizbirinatla,tutsaklıkvesürgünekarşın,sebatlabeklemişler,korkuveumutsuzluğunyıkamadığınıilkumutyerlebiretmeyeyetmişti.Sondakikayakadaronunyürüyüşüneayakuyduracakdurumdadeğilerdi,amavebanınönünegeçmekiçinçılgıngibiaceleediyorlardı.

Aynızamandaiyimserlikbelirtileridekendiliğindenortayaçıkmayabaşladı.İşteböylecefiyatlardahissedilirbirdüşüşkaydedildi.Saltekonomiaçısındanbakınca,buhareketinaçıklamasıyoktu.

Sıkıntılarhepaynısıkıntılardı,kapılardakarantinaformalitelerisürdürülüyorduveyiyecek

sağlanmasıhâlâçözümsüzdü.Böylecetümüylemoralbirolguylakarşıkarşıyaydık,sankivebanıngerilemesiheryerdekendiniduyuruyordu.Aynızamandaönceleritopluhaldeyaşayanvehastalıkyüzündenayrılmakzorundakalaninsanlardaiyimserliğekapılmayabaşlamıştı.Kentinikimanastırıyenidendüzenlendiveortakyaşamabaşlanabildi.Askerleriçindeaynışeysözkonusuydu,boşaltılankışlalardaaskerleryenidenbirarayageldi:Yenidennormalbirgarnizonyaşantısınabaşladılar.Buolaylarönemligöstergelerdi.

Halk15Ocak'akadarbugizlicoşkuiçindeyaşadı.Ohaftaistatistikleröylesinedüştüki,doktorlarkurulunadanıştıktansonravaliliksalgınınsonaermişolarakgörülebileceğiniduyurdu.Gerçekşuki,halkınbenimsemezlikedemeyeceğibirsakınımdüşüncesiyleyazıda,kentkapılarınınikihaftadahakapalıkalacağı,önleyicikuralarında

244

biraysürdürüleceğiekleniyordu.Budönemboyuncatehlikeninyenidenbelireceğineilişkinenufakbelirtide,'Statüko'korunacakveönlemlersürdürülecekti".

Öteyandan,herkesbueklemeleribiçemselkaygılarlaeklenmişmaddelerolarakgördüve25

Ocakakşamıkentineşelibircoşkukapladı.Valilikbugenelcanlılıktabirpayıbulunsundiyesağlıkdönemindekiaydınlatmanınyenidenkurulmasıemriniverdi.Bununüzerinesoğukvedurubirgöğünaltında,kentlilergürültülüvekahkahalaratantopluluklarhalindeaydınlatılmışsokaklaradöküldü.

Kuşkusuz,birçokevinkepenklerikapalıdurduvebaşkalarınınçığlıklarladoldurduğubugeceyisessizlikiçindegeçirdi.Öteyandan,yastutanbuvarlıklarınçoğuiçinderinbirteselidevardı;bununnedenide,yabaşkayakınlarınölmesindenduyulankorkununsonundayatışmasıyadakişiselkorunmaduygusunuartıkbiryanabırakmalarıydı.Amagenelneşeyeenyabancıkalanaileler,kuşkusuztamosıradabirhastanedevebaylacebeleşenbirhastasıolanvekarantinamerkezlerindeyadakendievlerindevebanınbaşkalarınınyakasınıbıraktığıgibi,kendiyakalarını

dagerçekanlamdabırakmasınıbekleyenailelerdi.Onlardabirumutduyuyorlardıkuşkusuz,amabunuyedektetutmayıyeğliyorlarvegerçektenhakkazanmadanbuumudutüketmektençekmiyorlardı.Vebubekleyiş,acıylaneşenintamortasındageçenbusessizgecegenelcoşkununarasındaonlaradahadakorkunçgeliyordu.

Amabuistisnalarötekiinsanlarındoygunlukduygusunagölgedüşürmüyordu.Kuşkusuzvebahenüzbitmişdeğildivebunukanıtlayacaktı.Yinede,haftalaröncesinden,herkesindüşüncesindetrenlersonsuzagidenraylarınüzerindedüdükçalarakyolakoyuluyor,gemilerışılışıldenizleredoğrusüzülüyordu.Ertesigündüşüncelerdurulacakvekuşkularyenidenbaşverecekti.Amaşimdiliktümkentsarsılıyor,sağlamköklersaldığışukapalı,karanlıkvehareketsizyerleriterkediyorvesağkalanlarısırtlayarakyenidenyaşamageridönüyordusonunda.Oakşam245TarrouveRieux,Rambertveötekiler,kalabalığınortasındayürüyorveayaklarınınyerdenkesildiğinihissediyorlardı.BulvarlardanayrıldıktanuzunbirsüresonraTarrouveRieux,kepenklerikapalıpencerelerboyuncayürüdükleriosaatte,oneşeninhâlâpeşlerindengeldiğiniduyuyorlardı.Veyorgunluklarıyüzünden,kepenklerinardındasürenoacıylaazötedesokakları

dolduranneşeyibirbirindenayıramıyorlardı.Yaklaşankurtuluşunkahkahavegözyaşıkarışmışbirçehresivardı.

UğultununenyüksekveenneşeliânındaTarroudurdu.Karanlıkkaldırımınüzerinde,hafifadımlarlabirgölgekoşuyordu.Birkediydibu,ilkbahardanberigörülenilkkedi.Yolunortasındabiranhareketsizkaldı,duraksadı,ayağınıyaladı,sonraçabucaksağkulağındagezdirdi,yenidensessizkoşuşturmasınadöndüvegeceniniçindekayboldugitti.Tarrougülümsedi.Yaşlıadamdamemnunolacaktı.

ne

Vebasessizceçıktığıoneredeolduğubilinmeyenininegeridönmeküzereuzaklaşadursun,Tarrou'nünnotlarınagöre,kenttebugidişederinderinüzülenenazındanbirkişivardı,Cottard'dıbu.

Gerçeğisöylemekgerekirse,istatistiklerindüşüşgöstermeyebaşladığıandanitibarenbudefterleroldukçatuhaflaşıyor.Yorgunluktanmıacaba,iyiceokunaksızelyazısınıçözmekgüçleşiyorvesıksıkbirkonudanötekineatlanıyor.Üstelik,ilkkezolarak,defterlerdekinesnelikdebiryanabırakılıpkişiselsaptamalarayerveriliyor.ÖrneğinCottard'ındurumuylailgiliuzunbirbölümünortasındakediliyaşlıadamlailgiliküçükbiryazıyeralıyor.Tarrou'yabakılırsa,vebaonunbukişiyeduyduğusaygıyıbiranolsunazaltmamıştı,öncedennasılonunilgisiniçektiyse,yaşlıadamvebadansonradailgisiniçekmişti,ancakneyazıkki,Tarrou'nüniyiniyetinekarşınartıkilgisiniçekemeyecekti.ÇünküTarrouonuyenidengörmekiçinepeyuğraşmıştı.O25Ocakakşamındanbirkaçgünsonra,küçüksokağınköşesindenöbettutmayabaşlamıştı.Kedileroradaydı,randevuyasadık,güneşteısınıyorlardı.Ancakherzamankisaatte,kepenklerısrarlıbiçimdekapalıkaldı.BunuizleyengünlerdedeTarrouaçıldıklarınıgörmedi.Merakiçinde,yaşlıadamınalınmışyadaölmüşolabileceğinidüşündü,alınmışolabilirdi,çünküyaşlıadamhaklıolduğunudüşünüyorduvevebaonahaksızlıketmişti;amaeğerölmüşse,tıpkıyaşlıastımhastasıgibionundabirazizolupolmadığınıdüşünmekgerekiyordu.Tarrouöyleolduğunusanmıyordu,amayaşlı

adamındurumundabir'işaret'bulunduğunudüşünüyordu."Belkideazizlikleilgiliyalnızcayaklaşıkbirdüşünceyevarılabilir,"diyegöz

liyalnızcayaklaşık

247

246lemdebulunuyordu,"Budurumdaalçakgönülüveiyilikseverbirşeytanataparlıklayetinilebilir."

DefterlerdeCottard'lailgilidüşüncelerinarasındahiçbirşeyiolmamışgibiçalışmasınakoyulan,osıralarnekahetdönemindekiGrand'la,doktorunannesineilişkin'gözlemlerdedağınıkbirbiçimdeyeralıyordu.Birlikteoturmanınizinverdiğiölçüde,Tarrou'ylaannearasındageçensohbetlersırasında,yaşlıkadınıntavırları,gülümseyişi,vebaüzerinegözlemleriözenlenotedilmişti.TarrouözelikleMadamRieux'nünkendiniöneçıkarmaktankaçınması,herşeyiyalıntümcelerleanlatmabiçimi,sessiz|sokağabakanbelibirpencereyekarşıduyduğuözelzevkiüzerindeduruyordu;yaşlıkadınakşamlanbupencereönündebirazdik,huzurluelerivedikkatlibakışlarıylaiodayakaranlıkbasıncayaveağırağırkoyulangriışığıniçindekarabirgölgeyedönüşüpsonraışığıniçindeeriyinceyekadarotururdu.Tarroubaşkaşeylerüzerindededuruyordu;onunbirodadanöbürodayanasılhafifadımlarlageçtiğinden;onuniyiliğindendesözediyordu,bunuTarrou'nunönündehiçaçığavurmazdı,ancakhersöylediğiveheryaptığışeydebuiyiliğinbelibelirsizışığınıyakalardıTarrou;sonolarakonundüşünmedenherşeyibildiğiüzerindeduruyorduTarrouveonagöre,bunuöylesessiz,öylegölgedekalarakyapıyorduki,neolursaolsun,vebabileolsa,hertürlüışık

düzeyindekalabiliyordu.BuradaTarrou'nunelyazısı

tuhafbiryumuşamaizleritaşıyordu.Sankibuyumuşamayıkanıtlarcasınabundansonrakisatırlarçokzorokunuyorduvesonsözcüklerdeilkkezolarakkişiselikgörülüyordu:"Annemdeböyleydi,kendiniöneçıkarmayışınıseverdimveheponunlaolmakisterdim.Sekizyıloluyor,öldü

diyemiyorum.Herzamankindenbirazdahasilikleştivegeridönüpbaktığımdaartıkyoktu."

AmasözüCottard'agetirmekgerek.İstatistiklerdüşmeyebaşladığındanberiCottardçeşitlibahanelerleRieux'yübirçokkezziyaretetmişti.AslındaherseferindeRieux'denvebanıngidişiyleilgilibirtahmindebulun

248

masınıistiyordu."Böylebiranda,hiçişaretvermeksizindurabileceğineinanıyormusunuz?"Bunoktadakuşkuluydu,yadaenazındanöyleolduğunusöylüyordu.Amayineleyereksorduğusorularçoksağlamolmayanbirinancıgösteriyorgibiydi.OcakortasındaRieuxoldukçaiyimserbirbiçimdeyanıtvermişti.VebuyanıtlarCottard'ıneşelendireceğiyerde,herseferinde,gününegöredeğişen,keyifkaçırmaktanyıkımakadaruzanantepkileruyandırmıştıonda.Sonradandoktorona,istatıstiklerdekiolumlugöstergelerekarşınzaferilanetmemeninuygunolacağını

söylemişti:

Birbaşkadeyişle,hiçbirşeybilinmiyor,birgün

kaldığıyerdenbaşlayabilir!diyegözlemdebulunmuştu

Cottard.

Evet,iyileşmehızınınartmasıgibi,budaolası.Herkesiçinendişevericiolanbubelirsizlik,gözlegörülürbiçimdeCottard'ırahatlatmıştıveTarrou'nunönünde,Rieux'nündüşüncesiniyaymayaçalışarak,oturduğusemttekitüccarlarlasöyleşileregirişmişti.Bunuyapmaktançekinmiyordu,orasıdoğru.Çünküilkzaferlerincoşkusundansonrabirçokkişininaklınabirkuşkudüşmüştü;valilikaçıklamasınınyolaçtığıheyecandansonradavarlığınısürdürecekti.Cottard'ınbuendişetablosukarşısındaiçirahatlıyordu.Amabaşkazamanlarcesaretiniyitirdiğideoluyordu."Evet,"

diyorTarrou'ya,"sonundakapılaraçılacak.Vegöreceksiniz,hepsibeniyüzüstübırakacak!"

25Ocak'akadarherkesonunkişiliğindekibuanideğişikliklerifarketti.Günlerboyusemttekilerlevegörüştüğüinsanlarlauzunuzunanlaşmayaçalıştıktansonra,onlaraveripveriştiriyordu.O

zamanenazındangörünüşte,dünyadaneletekçekiyorvebirandakendiniyabanılbiryaşamıniçineatıyordu.Kimseonunelokantada,netiyatroda,nedeosevdiğikafelerdegörüyordu.Öteyandan,vebadanöncesürdürdüğüölçülüvekaranlıkyaşamageridönmüyordu.Tümüyledairesinekapanarakyaşıyorvekomşulokantadanyemekgetirtiyordu.Yalnızakşamlan249

kaçamakolarakdışarıçıkıyor,gereksinimduyduğuşeylerialıyor,mağazalardançıkıpkendiniıssızsokaklaraatıyor'du.OzamanTarrouonunlakarşılaşırsaeğer,ağzından;cımbızlatektuklafçıkıyordu,okadar.Sonrabirdenbire,insanlarınarasında,bolbolvebadansözederken,herkesin

fikrinisorarkenvehergecedalgadalgakalabalığıniçinde!keyiflesalınırkenonugörebiliyordunuz.

Valilikaçıklamasınınyapıldığıgün,Cottardtümüyleortadanyokoldu.İkigünsonra,Tarrouonuişsizgüçsüz,sokaksokakgezerkengördü.Cottardonamahalesinekadareşliketmeyiönerdi.

ÖzelikleogününyoğunluğunufazlasıylahissedenTarrouduraksadı.Amaötekiüsteledi.Çokheyecanlıgibiduruyordu,elerikolarıylakarmakarışıkhareketleryapıyor,hızlıveyüksekseslekonuşuyordu.Valilikaçıklamasınıngerçektenvebayabirnoktakoyduğunudüşünüpdüşünmediğinisordudostuna.Tabiki,Tarrrouyetkililerinyaptığıbiraçıklamanınbirfelaketidurdurmakiçinyeterliolmayacağınıdüşünüyordu;amabeklenmedikbirdurumdışında,yakındasalgınınduracağınınaklauygungelebileceğinisöyledi.

—Evet,dediCottard,beklenmedikbirdurumdışında.Veherzamanbeklenmedikbirdurumvardır.

Tarroukapılaraçılmadanikihaftalıkbirsüreyeuyulmasınıisteyenvaliliğinzatenbeklenmedikbirgelişmeyibiranlamdaöngördüğünedikkatiçekti.

—İyideetti,dediCottard,hâlâdüşünceliveheyecanlıydı,çünküvalilikolaylarıngidişinebakarak,boşyerekonuşmuşolabilirdi.

Tarrouböylebirşeyinolabileceğineinanıyordu,amakapılarınaçılmasınıvenormalbiryaşamadönülmesinidüşünmenindahauygunolacağınısöyledi.

—Tamam,öylekabuledelim,dediCottard,amanormalyaşamadönüşderkenneyikastediyorsunuz?

—Sinemadayenifilmler,dediTarrougülümseyerek.AncakCottardgülmüyordu.Vebanınkenttehiçbir

şeyideğiştirmeyeceğiveherşeyineskisigibi,yanihiçbir250

şeyolmamışgibiyenidenbaşlayacağıdüşünülebilirmi,onuöğrenmekistiyordu.Tarrouvebanındeğişeceğini,kentideğiştirmeyeceğinidüşünüyorduvetabiki,kentlilerinengüçlüisteğihiçbirşeydeğişmemişgibidavranmaktıveöyleolacaktı;bundandolayı,biryöndenhiçbirşeydeğişmeyecekti,amabaşkabiryönden,yeterliderecedeistensedehiçbirşeyunutulmayacakvevebaenazındanyüreklerdebirizbırakacaktı.Küçükrantçıinsanlarınyüreğiyleilgilenmediğini,bununensonsıradayeralanbirkaygıolduğunuaçıkaçıksöyledi.Onuilgilendiren,kenttekidüzenlemenindeğiştirilipdeğıştirümeyeceğiydi,örneğintümhizmetlereskisigibimiyürütülecekti?Tarroubukonudahiçbirşeybilmiyordu.Salgınsırasındaaksayantümhizmetlerinyenidenbaşlatılabilmesinindebirazgüçlükçıkacağınıdüşünüyordu.Enazındaneskihizmetlerinyenidendüzenlenmesinigerektirecekyenisorunlarınçıkabileceğidedüşünülebilirdi.

Ah!dediCottard,buolabilir,gerçektende,herkes

herşeyeyenidenbaşlayacak.

İkiyürüyüşçüCottard'ınevininyakınlarınagelmişti.Cottardcanlanmıştı,kendiniiyimserolmayazorluyordu.Sıfırdanbaşlamaküzeregeçmişinisilipyenidenyaşamayakoyulankentihayalediyordu.

—İyi,dediTarrou.Herşeybiryana,siziniçindeişleryolunagirecektir.Birbakıma,yeniden

başlayacakbir

yaşamvar.

Kapınınemindeydilervebirbirlerininelinisıkıyorlar

dı.

Haklısınız,diyorduCottard,giderekartanbirheyecanla,sıfırdanbaşlamak,buiyibirşeyolur.

Amakoridorunkaranlığındaikiadambelirmişti.Tarrouyanındakininbuikiadamaneistediklerini.sorduğunuduydu.BayramlıklarınıgiymişmemurlarıandıranadamlarCottard'aadınınCottardolupolmadığınısoruyorlardı,oise,sessizbirşaşkınlıkçığlığıatarakarkasını

döndüvekaranlığadalıpkaçmayabaşladı;neadamlarnedeTarrou251yerlerindenkımıldayacakzamanbilebulamadı.Şaşkınlıkgeçtiktensonra,Tarrouadamlaraneistediklerinisordu.Mesafeliveterbiyelibirtavırtakınarak,bazıbilgilerinsözkonusuolduğunusöyledilerveağıradımlarlaCottard'ıngittiğiyönedoğruyürüyerekayrıldılar.

EvinedönenTarroubusahneyiyazıyorvehemenardındanyorgunolduğunubelirtiyordu(yazısı

dabunukanıtlıyordu).Dahayapacakçokişiolduğunu,amabununhazırdurumdabeklememesiiçinbirnedenolmadığınıekliyorvekendikendinehazırolupolmadığınıdasoruyordu.Sonolarakiştedefterlerdeburadabitiyor,Tarrouşöylebiryanıtveriyordu:Gündüzyadageceolsun,öylebirsaatvardırki,insankorkaklaşır,işteTarrouyalnızcabuandankorkuyordu.

Sonrakigün,kapılarınaçılmasındanbirkaçsaatönce,DoktorRieuxkendisinibekleyenbirmektupolupolmadığınımerakederek,öğlenevinedönüyordu.Günlerivebanınenyoğundönemindekikadaryorucugeçmeklebirlikte,kesinkurtuluşbeklentisihertüryorgunluğuunutturuyordu.Şimdiumutediyorduvebununkeyfinevarıyordu.İnsanherzamançelikgibiiradeliolamaz,herzamandimdikduramazvesonundamücadeleiçinörülmüşogüçyumağınıcoşkuiçindeçözmekdebirmutluluktur.Beklenentelgrafdaolumluolsaydı,Rieuxdeyenibirbaşlangıç

yapabilirdi.Herkesinyenibirbaşlangıçyapmasıgerektiği

düşüncesindeydi.

Kapıcıdairesininönündengeçiyordu.Yüzükaroyayapışmışyenikapıcıonagülümsüyordu.

MerdivenlerdençıkarkenRieuxonunyorgunluklarlaveyoksunluklarlasolgunlaşmışyüzünü

görüyordu.

Evet,soyutlamasonaerince,odayenidenbaşlayacaktıvebirazdatalihivarsaeğer...Amakapıyı

açtığısıradaannesigelerekMösyöTarrou'nüniyiolmadığınıhaberverdi.Sabahkalkmıştıancak,dışarıçıkamamıştıveazönceyenidenyatmıştı.MadamRieuxendişeliydi.—Belkiönemlibirşeydeğildir,dedioğlu.Tarrouboyluboyuncauzanmış,ağırkafasıyastığagömülmüş,katkatörtülerinaltındagüçlügöğsününbiçimibeliriyordu.Ateşivardı,başıağrıyordu.Vebayıdadüşündürecekbeli

belirsizbelirtilerolduğunusöylediRieux'ye.—Hayır,henüzhiçbirşeybelideğil,dediRieuxonu

muayeneettiktensonra.

253

252AmaTarroususuzluktankavruluyordu.Koridordadoktor,annesinebununvebabaşlangıcı

olabileceğinisöyledi.

—Ohhayır,olamazbu,şimdiolamaz!dedianne.Hemenardından:

—EvdetutalımonuBernard!dedi.Rieuxdüşünüyordu:

—Bunayetkimyok,dedi.Amakapılaraçılacak.Sanıyorumsenolmasaydınkendiüzerimealacağımilkyetkibuolacak.

—Bernard,dedi,ikimizideburadatut.Biliyorsun,kısasüreönceyenibiraşıdahaoldum.

Doktor,Tarrou'nundaaşıolduğunuamabelkideyorgunluktansonserumiğnesiniatlamışyadabazıönlemleriunutmuşolabileceğinisöyledi.

Rieuxmuayeneodasınagidiyordu.Odayageridöndüğünde,Tarrouelindekocakocaserumampulerituttuğunugördü.

—Ahişteo!dedi.

—Hayır,bubirönlem.

Tarrouyanıtolarakkolunuuzattıvekendisininbaşkahastalarauyguladığıosonugelmeziğneyioldu.

—Buakşamdurumabakacağız,dediRieuxveTarrou'nunkarşısınageçipyüzünebaktı.

—Yatecrit,Rieux?

—Vebaolduğunuzkesindeğilki!Tarroubirçabaylagüldü.

—İlkkeztecritönerisiolmadanbirserumiğnesiyapıldığınıgörüyorum.

Rieuxarkasınıdöndü:

—Annemlesizitedaviedeceğiz.Buradadaharahatedersiniz.

Tarrousustuveampuleridizendoktoryenidenonadönmekiçinkonuşmasınıbekledi.Sonundayatağa,yöneldi.Hastaonabakıyordu.Yüzüyorgundu,amagrigözlerisakindi.Rieuxonagülümsedi.

254

—Uyuyabilirsenizuyuyun.Birazsonrayinegelece

ğim.

KapıyageldiğindeTarrou'nunonuçağıransesiniduydu.Onadoğrudöndü.

AmaTarrousankisöylemekistediğişeyekarşısavaşveriyordu:

—Rieux,diyebildisonunda,banaherşeyisöylemenizgerek,bunaihtiyacımvar.

—Bununiçinsizesözveriyorum.

Ötekigülümsemeden,iriyüzünübirazburuşturdu.

—Teşekkürederim.Ölmekistemiyorumvesavaşacağım.Amasavaşıkaybedersem,iyibirsonolsunistiyorum.

Rieuxeğildiveonunomzunusıktı.

Hayır,dedi.Birazizolmakiçinyaşamakgerek.Savaşın.

Keskinsoğukgüniçindebirazazalarakakşamüstüyerinibüyükbiryağmurvedolusağanağınabıraktı.Günbatarkengökyüzübirazyükselirgibiolduvedahadaiçeişleyenbirsoğukbastırdı.

Rieuxakşamevinedöndü.Pardösüsünüçıkarmadanarkadaşınınodasınagirdi.Annesiörgü

örüyordu.Tarrauyerindenkımıldamamışgibiydi,amaateştenbembeyazolmuşdudaklarıonungiriştiğimücadeleyianlatıyordu.

—Yaşimdi?dedidoktor.

Tarrouyatağındışınadoğrugüçlüomuzlarınıkaldırdı.

—Şimdi,dedi,mücadeleyikaybediyorum.

Doktor,Tarrou'nunüzerineeğildi.Alevalevyananderininaltındabezelerdüğümdüğümolmuştu,göğsübiryeraltıdemirhanesininçıkarabileceğitümseslerlesarsılıyordu.Tarroutuhafbirbiçimde,ikitürbelirtiyidetaşıyordu.Rieuxdoğrulurkenserumunhenüztametkisinigöstermediğinisöyledi.

AmaTarrou'nunsöylemeyeçalıştığıbirkaçsözcüğüde,boğazındanaşağıdoğruakanbirateş

dalgasıboğuverdi.

255Akşamyemeğindensonra,Rieuxveannesihastanınyanınayerleştiler.OnuniçinmücadeleiçindebirgecebaşlıyorduveRieuxvebameleğiylearasındakibusertmücadeleninşafağakadarsüreceğinibiliyordu.Tarrou'nunengüçlüsilahısağlamomuzlarıvegenişgöğsüdeğil,dahaçokkanıydı,azönceRieux'nüniğneninucundanfışkırttığıkanı;bukanıniçinde,hiçbirbilimdalınıngünışığınaçıkaramadığı,ruhtandaderinolanşeydionunsilahı.Veo,arkadaşınınmücadelesiniizlemekzorundaydıyalnızca.Yapacağışeyleri,apselerihafifletmeyeçalışmak,yarakapayıcı

ilaçlarsürmek;üstüstegelenbaşarısızlıklarladoluaylarboyuncabunlarınetkisinitakdiretmeyi

öğrenmişti.Aslında,onuntekgörevi,çoğunluklakışkırtılmadıkçarahatınıbozmayanşutalihefırsatlarvermekti.Vetalihinrahatınınkaçmasıgerekiyordu.ÇünküRieuxonuşaşkınlığaitenbirvebaçehresiylekarşıkarşıyaydı.Birkezdahavebakendisinekarşıoluşturulmuşstratejilerialtüstetmeyehazırlanıyor,içineyerleşmişgibidurduğumekânlardançekilerekinsanlarınbeklemediğimekânlardaortayaçıkıyordu.Birkezdahaşaşırtmayaçalışıyordu.

Tarrousavaşıyordu,hareketsizdi.Geceboyuncabirkezolsunacıyaheyecanlakarşılıkvermedi,tümağırlığıvetümsessizliğiylesavaşıyorduyalnızca.Yinebirkezolsunkonuşmadı,böylece,başkabirşeydüşünmeninartıkelindengelmediğinikendincebeliediyordu.Rieuxmücadeleninaşamalarınıarkadaşınınbiraçılıpbirkapanangözlerindenizliyorduyalnızca,gözkapakları,gözyuvarlağınasımsıkıyapışıyorduyadatersine,gevşiyor,bakışlarbireşyayadikiliyoryadadoktoraveannesineçevriliyordu.DoktorbubakışlaherkarşılaştığındaTarroubüyükbirçabaylaonagülümsüyordu.

Biransokaktaaceleciayaksesleriduyuldu.Önceuzaktangelenyavaşyavaşyaklaşanveakışıylasokağıdolduranbirgümbürtüdenkaçıyorgibiydiler:Yenidenbaşlayanyağmura,çokgeçmedenkaldırımlardaçınlayandolularkarışıyordu.Pencerelerinönündekibüyüktentelerdal256

galandı.Odanınkaranlığında,biranyağmurladikkatidağılanRieux,birbaşuculambasınınaydınlattığıTarrou'yuizliyorduyeniden.Annesiörgüörüyordu,zamanzamanbaşınıkaldırarakhastayabakıyordu.Doktoryapılacakherşeyiyapmıştışimdi.Yağmurdansonra,yalnızcagörünmezbirsavaşınsessizgürültüsüyledoluodadakisessizlikyoğunlaştı.Uykusuzluktanolduğuyerdebüzülendoktorsessizlikelverdiğince,tümsalgınboyuncaonaeşliketmişolantatlı

vedüzenliıslıksesiniduymayıhayalediyordu.Annesineyatmasıiçinbirişaretyaptı.Annebaşını

hayıranlamındasaladı,gözleriparıldadı,sonraşişlerinucundaeminolmadığıbirilmeğidikkatleinceledi.Rieuxhastayasuiçirmeküzerekalktı,sonragelipyerineoturdu.

Sokaktangeçenleryağmurunyatışmasındanyararlanarakkaldırımdahızlıhızlıyürüyordu.Adımsesleriazalıyorveuzaklaşıyordu.İlkkezolarakdoktor,geçsaatekalmışgezginlerledolu,ambulansseslerininçınlamadığıbugecenineskilerebenzediğinifarketti.Bugecevebadankurtulmuştu.Soğuğun,ışıklarvekalabalığınkovduğuhastalıkkentinkaranlıkkuytularındançıkarak,sondarbesiniTarrou'nunhareketsizbedenineindirmeküzerebusıcakodayasığınmıştı

sanki.Felaketartıkkentingöğünükarıştırmıyordu.Amaodanınağırhavasındausulusulıslıkçalıyordu.SaatlerdirRieux'nünduyduğuses,işteonunsesiydiVeburadadasonbulmasını,vebanınyenikdüşmesinibeklemekgerekiyordu.

ŞafaktanazönceRieuxannesinedoğrueğildi:

—Saatsekizdeyerimialmakiçinyatmalısın.Yatmadanöncedamlatmaişleminiyap.

MadamRieuxkalktı,örgüsünükatladıveyatağadoğruilerledi.BirsüredirTarrougözlerinikapamıştı.Sertalnındaterdensaçlarıkıvırcıklaşmıştı.MadamRieuxiçgeçirdivehasta,gözleriniaçtı.Üzerineeğilmiştatlıyüzügördüveateşinoynaşandalgalarıaltındansebatlıbirgülümsemeyenidenbelirdi.Amahemenardındangözlerkapandı.YalnızkalıncaRieuxannesininkoltuğunaoturdu.

Veba

257/17Sokaktanteksesgelmiyorduveşimditambirsessizlikvardi.Sabahınsoğuğuodadakendinihissettirmeyebaşlamıştı.Doktorbirazkestirdi,amaşafaktageçenilkarabaonuuykudanuyandırdı.ÜrpediveTarrou'yabakınca,birsürelikrahatlamaolduğunuvehastanınuyuduğunugördü.Atlıarabanınodunvedemirdentekerlekleridönerekuzaklaşıyordu.Penceredegünhenüzağarmamıştı.DoktoryatağadoğruilerlediğindeTarrousankihâlâuykudaymışgibi,onaifadesizgözlerlebakıyordu.

—Uyudunuzdeğilmi?diyesorduRieux.

Evet.

—Daharahatsolukalıyorsunuzdeğilmi?

—Biraz.Bununbiranlamıvarmı?Rieuxsustuvebirsüresonra:

—HayırTarrou,hiçbiranlamıyok.Sabahdüzelmelerinibenimgibisizdebiliyorsunuz.

Tarrouonayladı.

—Teşekkürederim,dedi.Banahepdoğruyusöyleyin.

Rieuxyatağınayakucunaoturmuştu.Hastanın,ölülerinkolvebacaklarınıandıranuzunvekatı

bacaklarımhissediyordu.Tarroudahakuvvetlesolukalıpveriyordu.

—Ateşyenidençıkacak,değilmiRieux,dedisoluğukesilircesine.

—Evet,amaöğlenkesinbirkararavaracağız.Tarrougücünütoplamakistercesinegözlerinikapadı.

Yüzündenbirbıkkınlıkokunuyordu.İçindebiryerlerdekıpırkıpırolmayabaşlamışateşinyükselmesinibekliyordu.Gözleriniaçtığında,bakışlarısönükleşmişti.YalnızcaRieux'nünyanı

başındaeğilmişolduğunugörünceyemdenışıldadı.

—İçin,diyordudoktor.

Ötekisuyuiçtivebaşınıyenidenyastığabıraktı.

Nekadaruzunsürüyor,dedi.

Rieuxonunkolunututtu,amaTarroubakışlarınıbaşkayanaçevirmiş,artıktepkivermiyordu.Vebirdenateş,

258

sankiTarrou'nüniçindebirbendiyerlebirederekalnınadoğrugözlegörünürşekildeyükseldi.

BakışınıRieux'yeçevirdiğinde,onungerginyüzüylecesaretvermeyeçalıştığınıgördü.Tarrou'nun

birçabaylagöndermekistediğigülümsemesıkılmışçenekemiklerivebeyazımsıbirköpüklemıhlanmışdudaklarındanöteyegidemedi.Amabukatılaşmışyüzdegözlerpırılpırılbircesaretleyenidenparladı.

Saatyedide,MadamRieuxodayagirdi.Doktorhastaneyetelefonetmekveyerinebirisinibulmakiçinçalışmaodasınageçti.Muayenelerinideertelemeyekararverdi,muayeneodasındakidivanabirsüreuzandı,amahemenkalktıveodayadöndü.TarroubaşınıMadamRieux'yeçevirmişti.

Yanıbaşındabirsandalyeninüzerineyerleşmiş,elerinibacaklarıüzerindebirleştirmişoufaktefekgölgeyebakıyordu;onuöylebiryoğunluklaizliyorduki,MadamRieuxparmağını

dudaklarınagötürdüvebaşuculambasınısöndürmeküzereayağakalktı.Amaperdeleringerisindengünışığıhızlasüzülüyorduveazsonrahastanınyüzhatlarıkaranlığıniçindeseçilmeyebaşlayınca,MadamRieuxonunhâlâkendisinebakmaktaolduğunugörebildi.Onadoğrueğildi,yastığınıdüzeltti,ayağakalkarkenbiranonunıslakvekıvırcıklaşmışsaçlarınaelinikoydu.Ozamanboğukveuzaktangelenbirsesinkendisineteşekkürettiğiniveşimdiherşeyiniyiolduğunusöylediğimduydu.Yenidenyerineoturduğunda,Tarrougözlerinikapamıştıvebitkinyüzü,mühürlenmişağzınakarşın,yenidengülümsüyorgibiydi.

Öğlenateşdoruknoktasındaydı.Ciğerlerindensökülürcesinegelenbiröksürük,artıkkantükürmeyebaşlayanhastanınbedeninisarsıyordu.Bezelerartıkşişmiyordu.Eklemleriniçineçakılmışçivigibi,heporadaydılar.AteşveöksürüknöbetlerininarasındaTarrouaradasıradaarkadaşlarınabakıyordu.Amaçokgeçmedengözleridahaseyrekolarakaçılmayabaşladıveharapolmuşsuratımaydınlatanışıkherseferindedahadasoluklaşıyordu.Çırpınmalarlabubedenisarsanfırtına,giderekazalanşimşeklerle

259onuaydınlatıyorveTarroubufırtınanıniçindesürüklenipgidiyordu.Rieux'nünkarşısındaartıkkımıldamayan,gülümsemesikaybolmuşbirmaskedenbaşkabirşeyyoktu.Onabukadaryakınolmuş,şimdimızrakdarbeleriyledelikdeşik,insanüstübiracıylakavrulan,gökyüzününtümnefretrüzgârlarıylakıvrananinsangörüntüsü,Rieux'nüngözündevebanınsularıaltındakalıyorvebubatmakarşısındaelindenhiçbirşeygelmiyordu.Kendisıyseeliboş,yüreğiburulmuş,birkezdahabufelaketekarşısavunmasızveçaresiz,kıyıdadurupbakıyordu.Vesonunda,Rıeux'nün,birdenduvaradönereksankiiçindebiryerlerdenyaşamsalbirtelkopuyormuşçasınaderinbiriniltiylecanverenTarrou'yugörmesiniengeleyen,çaresizlikgözyaşlarıoldu.

Bunuizleyengecemücadelenindeğil,sessizliğingecesioldu.Dünyadaneletekçekmişbuodada,şimdigiydirilmişbuölübedenininüzerindeşaşırtıcıbirhuzurungezindiğinihissetti;gecelerönce,vebayatepedenbakanteraslardakentkapılarındakisaldırınınardındanduyulanhuzurdubu.Zatenodönemde,elikolubağlı,insanlarınölmesiniizlediğiyataklardanyükselenosessizliğidüşünmüştü.Heryerdeaynıduraklama,aynıgörkemlisüre,mücadeleyiizleyenhepoaynıyatışma;bu,bozgununsessizliğiydi.Amaşimdiarkadaşınıörtenadamiçin,busessizliköyleyoğundu,sokaklarınvevebadankurtulmuşkentinsessizliğineöyleuyuyorduki,Rieuxbukez,savaşlarasonverenvebarışıiyileşmeumuduolmayanbiracıyadönüştürenkesinbiryenilgininsözkonusuolduğunuiyibiliyordu.Sonolarakdoktor,Tarrou'nunhuzurakavuşupkavuşmadığını

bilmiyordu;ancakenazındanoanda,tıpkıoğlundankoparılmışbiranne,yadaarkadaşını

gömenbirinsaniçinnasılateşkesdiyebirşeyyoksa,kendisiiçindeartıkolanaklıbirhuzur

bulunmadığınıbiliyordu.

Dışarıdahepaynısoğukgece,açıkvebuzgibibirgöktebuztutmuşyıldızlarvardı.Yarıkaranlıkodadacamaçökmüşsoğuk,birkutupgecesininrenksizsolukalıpverişi260

hissediliyordu.YatağınyanındaMadamRieuxalışılmışduruşuyla,sağtarafıbaşuculambasıylaaydınlanmış,oturmaktaydı.OdanıntamortasındaışığınuzağındaRieuxkoltuğundabeklemekteydi.Karısıaklınageliyordu,amaherseferindebudüşünceyiuzaklaştırıyordu.

Gecebaşlarkensokaktangeçenlerintopukseslerisoğukgeceniniçindeçınlamıştı.

Herşeyleilgilendinmi?demiştiMadamRieux.

Evettelefonettim.

Sonraölününbaşındakisessizbekleyişlerinisürdürmüşlerdi.MadamRieuxaradasıradaoğlunabakıyordu.BubakışlardanbiriylekarşılaşıncaRieuxonagülümsüyordu.Geceyeözgübildikgürültülersokaktabirbiriniizlemişti.Henüzizinverilmesede,birçokarabayenidensokaklardangeçiyordu.Yolarıyutuyor,yokolupyenidenortayaçıkıyorlardı.Sesler,bağırmalar,gengelensessizlik,birnalsesi,birdönemeçtegıcırdayanikitramvay,belirsizuğultularveyenidengeceninsolukalıpverişi.

—Bernard?

—Efendim.

Yorgundeğilmisin?

—Hayır.

Annesininnedüşündüğünüvekendisinisevdiğinibiliyorduoanda.Amabirvarlığısevmeninçokbüyükbirşeyolmadığınıyadaenazındanaslabirsevginindilegetirilecekkadargüçlü

olmayacağınıdabiliyordu.Örneğin,annesiylebirbirlerinihepsessizceseveceklerdi.Veyaşamları

boyuncaduygularınıbirbirlerinedaharahataçıklayamadan;sırasıgelinceannesiyadakendisiölecekti.Aynıbiçimde,Tarrou'nunyanıbaşındayaşayıpgitmiştivedostluklarıgerçekanlamdayaşamayazamanbulamadanbuakşamölmüştüTarrou.Dediğigibioyunukaybetmişti.AmaRieux,onekazanmıştı?Yalnızcavebayıtanımışolmakvebunuanımsamak,dostluğutanımış

olmakvebunuanımsamak,şefkatitanımakvebirgünbunuanımsamak,buyduiştekazandığı.

İnsanınvebaveyaşamoyunundanelde

261edeceğitekşeybilgivebelekti.BelkideTarrou'nunoyunukazanmakdediğibuydu!

YinebirarabageçtiveMadamRieuxsandalyesininüzerindebirazkımıldadı.Rieuxonagülümsedi.Annesionayorgunolmadığınısöyledivehemenardından:Oraya,dağadinlenmeyegitmelisin.

Tabianne.

Evet,oradadinlenebilirdi.Nedenolmasın?Anımsamakiçindebirbahaneolurdubu.Amaoyunukazanmakbuidiyse,insanınumuttanyoksun,yalnızcabildiğiveanımsadığışeyleyaşamasıgüç

olmalıydı.İşte,kuşkusuzTarroudaböyleyaşamıştıvedüşlerekapılmadansürdürülenbiryaşamıniçindekurulukadınanevarsahepsininbilincindeydi.UmutsuzhuzurolmazveinsanlarınkimseyimahkûmetmehakkıolmadığınainananamayinedekimseninbaşkalarınımahkûmetmektenkendinialıkoyamadığınıvehattakurbanlarınbazencelatadönüştüğünüdebilenTarrouikilemveçelişkininiçindeyaşamıştı,aslaumutnedirbilmemişti.Acababunedenlemiazizolmayı

istemişvehuzuruinsanlarahizmetederekaramıştı?GerçekteRieuxbukonudahiçbirşeybilmiyordu,bunundapekönemiyoktu.Tarrou'ylailgiliaklındansilinmeyentekgörüntü,kendisinigötürmeküzerearabanındireksiyonunasımsıkısarılanbiradamyadaşimdihareketsizyatanşukalınbedeningörüntüsüydü.Biryaşamsıcaklığıvebirölümgörüntüsü,iştebuydubilinen.

İştekuşkusuzbunedenle,DoktorRieux,sabahkarısınınölümhaberinisakinliklekarşıladı.

Çalışmaodasındaydı.Annesineredeysekoşarakonatelgrafıgetirmiş,sonrapostacıyabahşiş

vermeküzereçıkmıştı.Geridöndüğündeoğluaçılmıştelgrafıelindetutuyordu.Onabaktı,penceredenlimanınüzerindeyükselmekteolaninanılmazbirsabahıizlemeyekaptırmıştıkendini.

—Bernard,dediMadamRieux.Doktordalgındalgınonabaktı.

—Şutelgraf?diyesordu

262

İştebu,dedidoktor,sekizgünolmuş.

MadamRieuxbaşınıpencereyeçevirdi.Doktorsusuyordu.Sonraannesineağlamamasını,bunubeklediğini,amayinedegüçbirşeyolduğunusöyledi.Bunlarısöylerken,acısındabirşaşkınlıkbulunmadığınıbiliyorduyalnızca.Aylardırveikigündür,sürüpgidenoaynıacıydı.

263Güzelbirşubatsabahıgündoğarken,halkın,gazetelerin,radyovevalilikduyurularınınselamlamasıylakentinkapılarısonundaaçıldı.Böyleceanlatıcıya,kapılarınaçılmasınıizleyencoşkuyabaşındansonunakadarkatılabilmeözgürlüğüolmamaklabirlikte,buneşedolusaatlerinvakanüvisıolmakkalıyor.Gündüzvegeceiçinbüyükeğlencelerdüzenlenmişti.Aynızamanda,uzakdenizlerdengelengemilerlimanımızayönelirken,garlardatrenlerindumanlarıtütmeyebaşlamıştıbile,böyleceherbirikendince,bugünün,ayrıdüşmektenötürüacıçekenleriçinbüyükbuluşmagünüolduğunubelirtiyordu.

Burada,oncayurttaşımızıniçineyerleşmişolanayrılıkduygusununneolabileceğikolaycahayaledilebilir.Günboyukentegirişyapantrenlerkenttenayrılanlarkadardoluydu.İkihaftalıkbeklemesüresinde,sonânakadarvalilikkararınıniptaledilmesindenkorkarakherkesogüniçinyertutmuştu.Kenteyaklaşanyolcularınbazılarıgerginliktentamanlamıylakurtulamamıştızaten,çünküyakınlarındabulunaninsanlarınsonlarınıbiliyorlardıgenelde;ötekilerevekenteneolduğukonusundaysahiçbirşeybilmiyorlardı,akılarındakentinkuşkulubirçehresivardı.Ancakbu,tümbu

süreiçindetutkuateşiyleyanmamışkişileriçindoğruyduyalnızca.

Gerçektende,tutkulularkendilerinibirsabitfikrekaptırmışlardı.Onlariçintekbirşeydeğişmişti:Aylarcasürensürgünleriboyuncaçabukgeçmesineuğraştıkları,deligibihızlandırmayaçalıştıklarıozamanışimdikenteyaklaştıklarıbiranda,treninduraktanöncefrenyapmayabaşlamasıylayavaşlatmayıdilemişlerdi.Aşklarınıntümokaybolmuşayları,içlerinebelirsizvekeskinbirduygusalı

264

yorvebunabağlıolarak,buneşelizamanınbekleyişdönemineoranlaikikatdahayavaş

geçmesinibirtürtelafiolarakgörüyorvebelibelirsizbunuistiyorlardı.HaftalaröncehaberiletilenkarısınınburayagelmesiiçinelindengeleniyapanRambertgibi,sevdiklerinibirodadayadaperondabekleyenleraynısabırsızlıkveaynıkarmaşaiçindeydiler.Çünküvebaaylarıboyuncabirsoyutlamayadönüşmüşbuaşkyadasevgiyedestekolanettenkemiktenkişiylebuduyguları

karşılaştırmayıRambertbirürperişle

bekliyordu.

Salgınınbaşındabirsoluktakentindışınakaçmayıvekoşarcasınasevdiğiylebuluşmakiçinburadanayrılmakisteyenkişiolmakisterdiyeniden.Amaartıkbununolanaksızlığınıbiliyordu.

Değişmiştio,amavebaonundikkatimbaşkayöneçekmişti,oisetümgücüylebunuyadsımayaçalışmış,ancakyinedeiçindesessizbiracıgibiyaşayadurmuştubuduygu.Biranlamda,vebanınçokanibiçimdebittiğiduygusunakapılıyordu,sankibunudüşünmeyehazırdeğildi.Mutluluktümhızıylageliyordu,olaybekleyiştençokdahahızlıgelişiyordu.Rambertherşeyebirandakavuşacağını,neşenintadıçıkarılmayanbiryanıkgibiolduğunuanlıyordu!

Kaldıki,hepsiazyadaçok,belibirbilinçleonungibiydiveaslındahepsindensözetmekgerek.

Özelyaşamlarınayenidenbaşlayacaklarıbuistasyonperonunda,birbirlerinebakışlaratarkenyadagülümserken,paylaştıklarıortaklığıhissediyorlardıhâlâ.Amatrenindumanıgörünürgörünmezsürgünduygusu,karmaşıkvesarhoşedicibirneşesağanağıaltındabirandasönüpgitti.Trenduruncaçoğunluklayinebuperondabaşlamışolansonugelmezayrılıklarburadasonbuldu;birsaniyeiçinde,canlıbiçimleriniunuttuklarıbedenlerebüyükbirsevincineşlikettiğibircimriliklekolarınsarıldığıanda.Rambert'inkendisinekoşanvegöğsünekapananobedenebakacakzamanıolmadı.Kolarıarasındaonututarken,gövdesineyumulmuşotanıdıksaçlıbaşısıkarkengözyaşlarınaengelolamadı,

265bunlarınoankimutluluktanmı,yoksaçokuzunsüredirbastırılmışbiracıdanmıolduğunubilmiyordu;enazındanbuyaşların,şuandaomzunagömülmüşduranbuyüzün,oncadüşlediğiyüzmü,yoksatersine,biryabancınınyüzümüolduğunubilmesiniengelediğindenötürübirrahatlıkiçindeydi.Bukuşkunundoğruçıkıpçıkmayacağınısonradanöğrenecekti.Şimdilik,vebanıngerigelebileceğineveinsanlarınyüreğindehiçbirdeğişiklikyapmadangidebileceğineinanıyorgibibirhaliolançevresindekilergibidavranmakistiyordu.

Birbirlerinesıkısıkısarılmışinsanlar,dünyadagerikalanherşeyegözleriniyummuş,görünüştevebayıaltetmiş,tümsefaletiveaynıtrenlegelipkarşılarındakimseyibulamamışherkesiunutmuş

olarakevlerinedöndüler;perondayalnızkalanlarsaevedönünceuzunsürmüşsuskunluklarınyüreklerinesaldığıkorkuyudoğrulayanbirşeybulmayahazırlanıyorlardı.Artıktaptazebiracıdanbaşkakendilerineeşlikedenhiçkimseleriolmayanbuinsanlariçin,oandaartıkyaşamayanbirvarlığınanısınasarılanlariçinherşeyfarklıydıveayrılıkduygusudoruknoktasınaulaşmıştı.

Onlariçin,şimdiortakbirçukuraatılmışyadabirkülyığınındaeriyipgitmişovarlığailişkintümneşeyiyitirenanneler,eşler,sevgilileriçinvebahâlâvardı.

Amakimdüşünüyordubuyalnızlıkları?Öğleoluncagüneşsabahtanberibirmücadelehalindehavanıniçindedolanıpduransoğukesintilerialtederekdeğişmeyenbirışığısürekliyinelenendalgalarlakentinüzerinesaçıyordu.Günsankiakmıyordu.Tepelerdenkalelerintoplarıdurgungökyüzündearavermedenpatlamayabaşladı.Acılarınsonbulduğuveunutuşunhenüzbaşlamadığı,ikiaradakalmışbudakikadatümkentkendinidışarıattı.

Bütünmeydanlardadansediliyordu.Birgündetrafikyoğunluğuhissedilirbiçimdeartmışvesayılarıgiderekçoğalanarabalarinsanselialtındakisokaklardagüçlükleilerliyordu.Kentinçanlarıtümakşamüstüenyüksekperdedençaldı.Mavivealtınsıbirgöğüçınlamalarıyladolduru266

yorlardı.Gerçektendekiliselerdeşükürdualarıokunupduruyordu.Amaaynızamandaeğlenceyerleriağzınakadardolmuş,geleceğidüşünmedenelerindekisonalkolüiçecekleridağıtıyorlardı.Tezgâhlarınönündehepsideheyecaniçindebirkalabalıkitişkakışduruyordu,aralarındaçevredekibakışlardançekinmeyen,sarmaşdolaşbirçokçiftvardı.Hepsibağıraçağırakonuşuyoryadagülüyordu.Herkesiçinekapandığıaylarboyuncayaşamıbiriktirmiş,şimdihayattakalmalarınıkutlarcasınaonuharcıyorlardı.Ertesigünasılyaşambaşlayacaktı,önlemleriyle.Şimdilikçokfarklıkökenlerdeninsanlardirsekdirseğekardeşgibiydiler.Ölümünvarlığınıngerçekleştiremediğieşitlik,enazındanbirkaçsaatliğinekurtuluşuncoşkusundaortayaçıkıyordu.

AmabusıradancoşkuherşeyiaçıklamıyorduveakşamüstügeçsaatteRambert'inyanındasokaklarıdolduranlarsoğukkanlıbirtavrınaltında,çoğunluklaepeyhassasmutluluklargizliyordu.

Gerçektende,çoksayıdaçiftveçoksayıdaailesakinsakingezineninsanlargibiydileryalnızca.

Gerçekteyseçoğuacıçektikleriyerlerihassaslıklaziyaretediyorlardı.Yenigelenlerevebanınaçıkyadasaklıişaretlerini,vebanıntarihininkalıntılarımgöstermeksözkonusuydu.Bazıdurumlarda,vebasırasındaçokşeygörmüşolanlararehberliketmekleyetiniliyorvekorkuuyandırmadantehlikeanlatılıyordu.Bugibikeyiflerzararsızdı.Amaötekidurumlarda,dahatehlikeligezintilerolabiliyordu,anılarınsevgidoluacısınakendinibırakmışbirsevgiliyanındakineşöylediyebiliyordu:"Osırada,buyerdeyanımdaolmanıarzuladımvesenyoktun."Bututkugezginlerinitanımakkolaydı:İçindeyolaldıklarıgürültüpatırtınınortasındafısıltıveitirafadacıkları

oluşturuyorlardı.Gerçekkurtuluşu,köşebaşlarındakiorkestralardandahaiyimüjdeliyorduonlar.

Çünkübusevinçiçinde,sıkısıkıbirbirinesarılmışvesuskunçiftlergürültüpatırtınıniçinde,mutluluğuntümzaferiveadaletsizliğiylevebanınbittiğini,korkunungeridekaldığınıdoğruluyordu.

Her

267türkesinliğekarşı,insanlarınöldürülmesininsineklerinöldürülmesikadargündeliksayıldığışuanlamsızdünyayıtanıdığımızısakinsakinyadsıyorlardı;şusınırlarıiyiçizilmişvahşiliği,şuhesaplanmışçılgınlığı,şimdinindışındanevarsaherşeyekarşıkorkunçbirözgürlükduygusunudaberaberindegetirenşututsaklığı,şuölümkokusunu,öldürmediğiherkesişaşkınaçevirenşuölümkokusunu,sonolarakdabirbölümühergünbirfırınınağzınayığılmış,yağlıkokularçıkararakhavayakarışan,ötekibölümüdegüçsüzlükvekorkununzincirlerinevurulmuşkendisırasınıbekleyenşuşaşkınadönmüşinsanlardanolduğumuzuinkârediyorlardı.

Dışmahalelereulaşmayaçalışanveakşamüstüçanvetopsesleri,ezgilervesağırediciçığlıklararasındatekbaşınayürüyenDoktorRıeux'nüngözüneçarpaniştebuydu.Mesleğisürüyordu,hastalariçintatilyoktu.Kentinüzerineinentatlıışığıniçindeeskigünlerinızgaraetveanasonkokularıyükseliyordu.Çevresindegülenyüzlergöğedoğruçevriliyordu.Yüzlerialalolmuşkadınveerkekleristeklegerilerekveçığlıklaratarakbirbirlerinedolanıyordu.Evet,vebabitmişti,korkudaveşimdisarmaşdolaşolankolaraslındaenderinanlamıylasürgününveayrılığınnedemekolduğunuanlatıyordu.

İlkkezolarakRieuxaylarcahergelengeçeninyüzündeokuduğuşutamdıkhavayabiradverebiliyordu.Şimdiçevresineşöylebirbakmasıyeterliydi.Vebayı,sefaletiveyokluklarıgeridebırakanherkes,uzunsürediroynamaktaolduğurolüngiysisinebürünmüştü,yokluğuveuzaktakiülkeyiönceyüzleriyle,şimdidegiysileriylebeliedengöçmenrolünebürünmüşlerdi.Vebanınkentkapılarınıkapadığıgündenbaşlayarakyalnızcaayrılığıyaşamışlardı,herşeyiunutturanoinsancılsıcaklıktanayrıdüşmüşlerdi.Değişikderecelerde,kentinherköşesindebukadınlarvebuerkekler,herkesiçinaynıolmayanamayinehepsiiçinolanaksızbirbuluşmayıözlemişlerdi.Çoğutümgücüyleoradabulunmayanbirisini,birbedeninsıcaklığını,sevgiyiya268

daalışkanlığıhaykırmıştı.Bazılarıinsanlarındostluklarındanuzakdüşmenin,onlaramektup,tren,gemigibidostluklaraözgüalışılmışyolardanulaşamayacakolmanınçoğunluklafarkınavarmadanacısınıçekiyordu.Dahaazsayıdabirbaşkagrupinsanda,belkiTarrougibileri,tanımlayamadıklarıbirşeylerleistemişlerdibirliği,amabunlardaistenecektekşeydionlarıngözünde.Başkabiradbulamadıklarındanbunabazenhuzurdiyorlardı.

Rieuxhâlâyürüyordu.İlerledikçeçevresindekikalabalıkartıyor,gürültüçoğalıyorveulaşmakistediğimahaleleruzaklaşıyorgibigeliyordu.Yavaşyavaşbubağırıpçağırankitleyekarışıyorduvebuhaykırışınbirbakımakendihaykırışıolduğunudaanlamayabaşlıyordu.Evet,hembedenselhemderuhsalaçıdanhepsibirlikteacıçekmişti,hepsigüçbirtatildönemine,umarsızbirsürgünevehiçgiderilmemişbirsusuzluğabirliktekatlanmışlardı.Buüstüsteyığılanölüler,ambulanssirenleri,şuyazgıdenilenşeyinihtarları,korkununyinelenenayaksesleriveyüreklerdekikorkunçbaşkaldırıarasındahepbirsöylentiyayılıpdurmuşvekorkuiçindekibuinsanlaragerçekvatanlarınıbulmalarıgerektiğinisöyleyerekonlarıuyarmıştı.Onlarınhepsiiçingerçekvatan,buboğulankentinduvarlarınınötesindeydi.Tepelerdekigüzelkokuluçalılıklarda,denizde,özgürülkelerdeveaşkıngücündeydi.Vegerikalanherşeyetiksintiylesırtçevirerekoülkeye,mutluluğadönmek

istiyorlardı.

BusürgününvebubirleşmeduygusununneanlamagelebileceğiniDoktorRieuxhiçbilmiyordu.

Durmadanyürürkenheryandansıkıştırılmış,kendisiniçağıranhastalarınagiderken,yavaşyavaş

yüküazalmışsokaklarayaklaşıyorvebuşeylerinbiranlamınınolupolmamasınınönemliolmadığını,yalnızca,insanlarınumudununbirkarşılıkbulmasınıgörmekgerektiğimdüşünüyordu.

Karşılığınneolduğunubundanböyleobiliyorduvedışmahalelerinneredeyseıssızoilksokaklarındabunudahaiyigörüyordu.Yalnızcaaşklarınınyaşadığıevedön269meyiistemişolanlar,sayılarıazalsadabununlayetinmesinibilerekaradasıradaödülerinialıyorlardı.Kuşkusuzaralarındanbazıları,beklediklerikişidenyoksun,tekbaşlarınakentteyürümeyisürdürüyorlardı.Salgındanönce,aşklarınıdahabaşındanyolunakoyamamışvebirbirinedüşmansevgilileribirbirinebağlıtutanogüçanlaşmayıyılarcakörükörüneizleyenbazılarıgibi,eşindenikikezayrılmakdurumunadüşmemişolanlardamutluydu.Rieuxgibionlardaherşeyizamanabırakmanınhafifliğiniduymuşlardı:Onlarsonsuzadekayrılmışlardı.Ama,DoktorRieux'nünsabahyanındanayrılırken"Haydi,cesaret,şimdihaklıçıkmanınzamanı,"dediğiRambertgibibaşkalarıda,yitirdiklerinisandıklarıkişiyihiçduraksamadanbulmuşlardı.Enazındanbirsüreiçinmutluolacaklardı.Herzamanistenebilecekvebazeneldeedilebilecekbirşeyvarsa,onundainsansevgisiolduğunuşimdionlarbiliyordu.

Tersine,hayalbileedemedikleribirşeyidilemişolanlarınhiçbirinebirkarşılıkgelmemişti.Tarrousözünüettiğioulaşılmasıgüçhuzurakavuşurgibiolmuş,amaonuişineyaramayacağıbiranda,ölümdebulmuştu.Tersine,Rieux'nünkapıeşiklerinde,azalanışığınaltındagördüğü,tümgüçleriylesarılmış,heyecaniçindebirbirinebakanbaşkalarıeğeristediklerinieldeetmişlerse,bununnedeniyalnızcakendielerindeolanbirşeyistemişolmalarıydı.VeRieux,Grand'laCottard'ınbulunduğusokağasaparkeninsanla,onunyoksulveinanılmazaşkıylayetinenlerindeenazındanaradabirneşeyleödülendirilmesininyerindeolacağınıdüşünüyordu.

270

Bugünceburadasonaeriyor.DoktorRieux'nünbununyazarıolduğunubelirtmeninzamanıgeldi.

Amasonolaylarıaktarmadanönce,enazındanniçinarayagirdiğiniaçıklamakvetarafsıztanıküslubunuseçmeyeözengöstermesininanlaşılmasınıistiyor.Tümvebasüresincemesleğigereğikentlilerinbirçoğunugörmeveonlarınduygularınıderlemeolanağıbuldu.Böylecegördükleriniveduyduklarınırahatçaaktarmadurumundaydı.Amabunuuygun,ölçülübirtutumlayapmakistemiştir.Genelolarakgördüklerindenfazlasınıanlatmamaya,vebadostlarına,gerçektesahipolmayacaklarıdüşünceleriyakıştırmamayaveyalnızcarastlantıyadakötütalihinkendisinesunduğumetinlerikulanmayaözengöstermiştir.

Birtürcinayetnedeniyletanıklıketmedurumundakalarak,iyiniyetlihertanığınyapmasıgerektiğigibi,belibirsakinimieldenbırakmamıştır.Amaaynızamandada,dürüstbiryüreğinkuralarınauygunolarak,isteyerekkurbanıntarafımtutmuşveinsanları,aynıkentipaylaştığıinsanları,yalnızcaaşk,acı,sürgüngibiortakinançlarıçevresindebirleştirmekistemiştir.İşteböylece,tekbiracıyokturkentlilercepaylaşmasın,yadatekbirdurumyokturkendisidesahiplenmesin.

Sadıkbirtanıkolmakiçinözelikleolayları,belgelerivesöylentileriaktarmalıydı.Amakişiselolarakkendisöyleyeceğini,kendibekleyişini,kendigeçirdiğisınavlarıdilegetirmemeliydi.

Bunlardanyararlandıysabile,yalnızcaaynıkentipaylaştığıkentlilerianlamakveonların

anlaşılmasınısağlamakveonlarınçoğunluklakarmakarışıkbiçimdehissettiklerineolabildiğincekesinbirbiçimvermekiçindi.Gerçeğisöylemekgerekirse,busağduyuluçabafazlazor271olmadı.Kendiiçindekilerindoğrudanobinlercevebalısesekarışmaküzereolduğunuhissettiğinde,tektekheracısınınaynızamandabaşkalarınındaacısıolduğuveacınınçoğukeztekbaşınayaşandığıbirdünyadabununbiravantajolduğudüşüncesionudurdurmuştu.

Kuşkusuzherkesadınakonuşmalıydı.

AmayurttaşlarımızarasındabirkişivardıveRieuxonunadınakonuşamazdı.Tarrou'nunbirgünRieux'yesözünüettiğikişibu:"Onuntekgerçekcinayetiçocuklarveinsanlarıölümeyolayanneyseonuyüreğiyleonaylamışolmasıdır.Gerikalanınıanlıyorum,amabukonudaonuyaptığındanötürübağışlamakzorundayım."Bugünceninböyleşeylerdenhabersiz,yaniyalnızbiryüreğinsahibiylesonbulmasıdayerindeolur.

KutlamanınyapıldığıgürültülüpatırtılıcaddelerdençıkıpGrand'laCottard'ınoturduğusokağasaparkenbirpolisengeliylekarşılaştı.Böylebirşeyibeklemiyordu.EğlenceninuzaktangelenuğultusumahaleyisessizleştiriyorveRieux'yebirçölgibiıssızgeliyordu.Kartımçıkardı.

—Olanaksızdoktor,dedipolismemuru.Kalabalığaateşedenbirdelivar.Amaburadakalın,sizegerekolabilir.

OsıradaRieux,Grand'ınkendinedoğrugeldiğinigördü.Onundahiçbirşeydenhaberiyoktu.

Geçmesineizinverilmiyorduveateşinkendievindenaçıldığınıöğrenmişti.Güneşinısıtmayansonışıklarıylaaltınrenginebürünmüşevincephesiuzaktangörülüyordu.Karşıdakikaldırımakadaruzananboşbiruzameviçevreliyordu.Yolunortasındabirşapkavekirlibirparçakumaş

seçiliyordu.RıeuxveGrandiyiceuzakta,yolunötekitarafındakendilerinidurduranpoliskordonunaparalelvegerisindemahalelilerinhızlıhızlıdurmadangeçtikleribirpoliskordonunugörebiliyorlardı.Dikkatlicebakınca,elerindetabanca,evinkarşısındabulunanapartmanlarınkapılarınasinmişpolismemurlarımdagördüler.Evintümkepenklerikapalıydı.Yinedeikincikattakepenklerdenbiriyarıyarı

272

yaaçılmışgibiydi.Sokaktatambirsessizlikvardı.Kentmerkezindengelenbelibelirsizezgilerduyuluyorduyalnızca.

Biraraevinkarşısındakiapartmanlardanbirindenikielateşsesiduyulduveaçıkolankepenkteparçalarhavayasıçradı.Sonrayenidensessizlikoldu.Uzaktanbakınca,gününyoğunluğundansonrabuolanlarRieux'yebirazgerçekdışıgibigeliyordu.

—BuCottard'ınpenceresi,dedibirdenbireGrandheyecanla.AmaCottardortadayok.

—Niyeateşediliyor?diyesorduRieuxmemura.

—Onuoyalamayaçalışıyorlar.Gereklimalzemeyigetirecekbirotobüsbekliyoruz,çünkü

kapıdangirmeyeçalışanlaraateşediyor.Kurşunisabetedenbirmemurvar.

—Niyeateşetti?

—Bilmiyoruz.Sokaktainsanlareğleniyordu.İlktabancasesiduyulduğundahiçbirşeyanlamadılar.İkincisestebağrışçağrışoldu,birkişiyaralandıveherkeskaçıştı.

Delininbiriişte.

Yenidensessizlikolduğundadakikalargeçmekbilmedi.Birdensokağınötekitarafındanbirköpeğinçıkageldiğinigördüler,Rieux'nünuzunsüredirgördüğüilkköpekti,büyükbirolasılıklaozamanakadarsahiplerininsakladığıpisbirİspanyolköpeğiydi,duvarboyuncakoşupgidiyordu.

Kapıyayaklaşıncaduraksadı,arkaayaklarıüzerineoturduvebitlerinikemirmeküzereyanlamasınauzandı.Polislerdengelenbirçokdüdüksesionuuyardı.Başımkaldırdı,sonraşapkayıkoklamaküzereağırağıryolunortasınailerledi.Aynıandaikincikattanbirelateşedildiveköpekayaklarıyladebelenerekbirandakendiçevresindedöndüveböğrününüzerinedevrilerekuzunuzunsarsıldı.Karşılıkolarak,evinkarşısındakikapılardanbeşyadaaltı

patlamaylakepenkbirazdahaufalandı.Yenidensessizlikçöktü.GüneşbirazçekilmiştiveCottard'ınpenceresinegölgedüşmeyebaşlıyordu.Doktorunarkasındakisokaktabirfrensesiduyuldu.

Veba

273/18—İştegeldiler,dedipolismemuru.

Elerindeipler,birmerdivenveyağlıbezesarılmışikiuzunpaketletamarkalarındapolislerbelirdi.

Greand'ındairesininkarşısındabulunanbitişikdüzenevleriçevirenbirsokağadaldılar.Birsüresonrabuevlerinkapılarındabirhareketolduğugörülmedi,ancaktahminedildi.Sonrakalabalıkvepolislerbekledi.Köpekartıkkımıldamıyordu,amakoyurenkbirsubirikintisininiçindeıslakyatıyordu.

Birdenbirepolismemurlarınıntuttuğuevlerdenbirmakinelitabancaylaateşaçıldı.Ateşinsonunda,nişanalınankepenktamanlamıylayaprakgibidöküldüvepenceredekaranlıkbirboşlukbelirdi,RieuxveGrandbulunduklarıyerdenhiçbirşeyseçemiyordu.Ateşkesilinceıkıncı

birtabancasesibaşkabiraçıdan,dahauzaktakibirevdengeldi.Kurşunlardanbiribirkiremitparçasınısıçrattığınagörekurşunlarpenceredekikareboşluğadaisabetediyordukuşkusuz.Aynı

andaüçpoliskoşarakyolugeçtivegirişkapısındaniçeridaldılar.Hemenardındanüçpolisdahaiçerikoştularveateşsesikesildi.Kalabalıkbirazdahabekledi.Apartmanıniçinde,derindengelenikipatlamasesiduyuldu.Sonrabiruğultuyükseldiveneredeysesürüklercesinekolansıvanmış,durmadanbağıranufaktefekbiradamındışarıçıkarıldığıgörüldü.Sankibirmucizeolmuşgibi,sokaktakitümkapalıkepenkleraçıldıvemeraklılarpencerelereüşüştü;biryandandainsanlarkalabalıklarhalindeevlerindençıkıppolisengelerininarkasınakoştular.Biran,adamcağızıyolunortasındagördüler,sonundaayaklanyerebasıyor,poliseleriniarkadantutuyordu.Bağırıyordu.

Birpolisonayaklaştıveyumruğununtümgücüyle,ciddibirtavırlaikikezonavurdu.

—Cottardbu,diyekekelediGrand.Çıldırmış.Cottardyeredüşmüştü.Polisinbukezyerdeuzanan

buinsanyığıntısınatümgücüyletekmeindirdiğinigördüler.Sonrakarmakarışıkbirkalabalıkhareketegeçti,doktoraveonuneskidostunadoğruyöneldi.

—Açılın!dedipolis.

274

KalabalıkönündengeçerkenRieuxgözlerinikaçırdı.GrandveRieuxhavakararırkenoradanayrıldılar.Buolay,semtisankiiçinedaldığıuyuşukluktançekipçıkarmışgibiuzaktakisokaklardangelenkeyifsarhoşukalabalığınuğultusuyladolduyeniden.EvingirişindeGranddoktorlavedalaştı.Gidipçalışacaktı.Amatamyukarıçıkacağısırada,Jeann'amektupyazdığınıveşimdihoşnutolduğunusöyledidoktora.Hemsonrayenidentümcesiniyazmayabaşlamıştı:"Nekadarsıfatvarsahepsiniattım,"dedi.

Hınzırbirgülümsemeyletörensibirselamiçinşapkasınıçıkardı.AmaRieux,Cottard'ı

düşünüyordu,yaşlıastımhastasınınevinegiderkenonunyüzüneinenyumruklarıntoksesipeşinibırakmıyordu.Suçlubirinsanıdüşünmek,ölübirisinidüşünmektendahazordubelkide.

Rieuxeskihastasınınevinevardığındagecetümgöğüyutarcasınakaplamıştı.Odadan,özgürlüğünouzaktangelenuğultusuduyuluyorduveyaşlıadamherzamankitavrıylabezelyeleribirkaptanötekineaktarmayısürdürüyordu.

—Eğlenmeyehaklanvar,diyordu,birdünyakurmakiçinherşeygerek.Şuçalışmaarkadaşınız,oneoldu?

Patlamaseslerigeliyordu,amabunlarbarışlailgiliydi:Çocuklarfişekpatlatıyorlardı.

—Öldü,dedidoktor,hastanınhırıltılıgöğsünüdinlerken.

—Ah!dediyaşlıadamşaşkınlıkiçinde.

—Vebadan,diyeeklediRieux.

—Evet,dediyaşlıadambirsüresonra,hepeniyilergider.Yaşamböyle.Amaoneistediğinibilenbiradamdı.

—Niyebunusöylüyorsunuz?dedistetoskopunuyerleştirenRieux.

—Hiç.Konuşmakiçinkonuşmazdı.Nihayet,benimhoşumagidiyordu.Amaböyleişte.Başkaları:

"Vebabu,vebageçirdik,"diyorlar.Biranlamdaödülendirilmekistiyorlar.Amanedemekveba?

Yaşambu,iştehepsibukadar.

—Buğunuzuaksatmayın.

275—Yookorkmayın.Dahazamanımçokbenimveötekilerinöldüğünügöreceğim.Benyaşamayıbiliyorum.

Neşedoluhaykırışlaruzaktanonakarşılıkverdi.Doktorodanınortasındadurdu.

—Terasaçıkarsamsizirahatsızedermiyim?

—Yohayır!Onlarıtepedengörmekistiyorsunuz,değilmi?Dilediğinizgibiyapın.Amaonlarhepaynı.

Rieuxmerdivenlereyöneldi.

—Söyleyindoktor,vebadanölenleriçinbiranıtyapılacağıdoğrumu?

—Gazeteleröylediyor.Birgömüttaşıyadabirplaka.

—Bundanemindim.Venutuklaratılacak.Yaşlıadamboğukboğukgülüyordu.

—Buradanduyuyorumonları:'Ölülerimiz...'sonradagidipkarınlarınıdoyuracaklar.

Rieuxmerdivenleriçıkmayabaşlamıştıbile.Soğuk,kocamangökyüzüevlerintepesindeparıldıyordu,tepelerinyakınındayıldızlarçakmaktaşıgibisert,yoğunlaşıyordu.Tarrou'ytavebayı

unutmaküzerebuterasaçıktıklarıgecedençokdafarklıdeğildibugece.Yalıyarlarıneteklerindedenizozamankindendahagürültülüydü.Havakıpırtısızvehafifti,sonbaharrüzgârınıntaşıdığı

kirlisoluklardanarınmıştı.Öteyandankentinuğultusuhâlâteraslarınaltındadalgalarınsesi.gibiçınlıyordu.Amabugecekurtuluşungecesiydi,başkaldırınındeğil.Uzakta,koyubirkızılıkaydınlatılmışbulvarvemeydanlarınbulunduğuyerleribeliediyordu.Artıközgürlüğekavuşmuş

geceniniçinde,istekengeltanımıyordu,Rieux'yeulaşandaonunuğultusuydu.

Karanlıklimandanresmikutlamanınilkfişekleriyükseldi.Kentuzunveboğukbirhaykırışlaselamladıfişekleri.Cottard,Tarrou,Rieux'nünsevdiğiveyitirdiğikadınveerkekler,ölüyadasuçlu,hepsiunutulmuştu.Yaşlıadamhaklıydı,insanlarhepaynıydı.Amaheracınınöte276

sinde,onlarıbirbirinebağlayangüçlerivesuçsuzluklarıydıveRieuxbunuburadahissediyordu.

Kuvvetivesüresiikikatınaçıkan,çınlamasıterasınaltınakadaruzananhaykırışlarınortasında,rengârenkışıkdemetlengökyüzündeçoğalarakyükselirken,DoktorRıeux,susanlarınarasındayeralmamak,ovebalılardanyanatanıklıketmek,onlarayönelikadaletsizliğeveşiddeteilişkinenazındanbiranıbırakmakvefelaketlerinortasındaneleröğrenildiğini,insanlarıniçindehorgörülecekşeylerdençok,hayranlıkduyulacakşeylerinbulunduğunusöylemekiçinburadasonbulananlatıyıkalemealmayakararverdi.

Ancakbiryandandabugünceninkesinbirzafergüncesiolmadığınıbiliyordu.Bu,yalnızcakendigördüğükadarıylakorkuyaveonuntükenmezsilahınakarşıyapılmasıgerekenlerinbirtanıklığındanbaşkabirşeyolamazdı;amaaynızamandada,içlerindekopanfırtınalarakarşın,birazizolamadıklarınagöre,felaketlerikabulenmeyireddederek,yinededoktorlukyapmayaçalışantüminsanlarınbukorkuyakarşıdahaneleryapabileceğinedetanıklıkedecektibuanlatı.

Gerçektende,kenttenyükselensarhoşlukçığlıklarınıdinlerkenRieuxbuhafiflemeduygusununhep

tehditaltındaolduğunudüşünüyordu.Çünkübuneşeiçindekikalabalığın,kitaplardandaöğrenilebileceğigibi,vebamikrobununhiçbirzamanölmediğiyadayokolmadığından,yılarcamobilyalardaveçamaşırlardauykuyadaldığından,odalarda,mahzenlerde,sandıklarda,mendilerdevekâğıtlardabeklediğindenvebelkibirgün,insanlarınbirmutsuzlukyaşamasıyadabirşeyleröğrenmesiiçinvebanınkendifareleriniuyandırıpmutlubirkenteölmeyeyolayabileceğindenhaberiolmadığınıbiliyorduRieux.

277Bukitap,PatatesBaskıEkibitarafındantekkopyaolarak,BeyazıtDevletKütüphanesiGörmeEngelilerbölümündekulanılmaküzeregörmeyenokuyucularınyararlanabileceğihaledönüştürülmüştür.

BuçalışmaPatatesBaskı'nınsözkonusukamuhizmetinedesteksağlamakamacıilegönülü

olarakyürüttüğübirfaaliyettir.

ÇAĞDAŞDÜNYAYAZARLARI

1.basım:1997

2.basım:1998

ISBN9755107673

EditionsGalimard1956/OnkAjansLtd.Şti./CanYayınlarıLtd.Şti.(1994)Bukitap,İstanbul'daCanYayınları'ndadizildi,ÖzalBasımevindebasıldı.(1998)AlbertCamusVEBA

ROMAN

Fransızcaaslından

çevirenNEDRETTANYOLAÇÖZTOKAT

CANYAYINLARILTD.ŞTİ.

HayriyeCaddesi.No.2,80060Galatasaray,İstanbulTelefon:(0212)25256752525988252

5989Fax:2527233ÖzgünadıLaPeşte

ALBERTCAMUS'NÜN

CANYAYINLARI'NDAKİ

KİTAPLARI

BAŞKALDIRANİNSAN/denemeDÜĞÜNveBİRALMANDOSTAMEKTUPLAR/anlatı

İLKADAM/roman

MUTLUÖLÜM/roman•

SİSİFOSSÖYLENİ/deneme

SÜRGÜNVEKRALLIK/öyküler

TERSİVEYÜZÜ/anlatı

VEBA/romanYABANCI/roman

YAZ/denemeYOLCULUKGÜNLÜKLERİ/izlenimler

AlbertCamus,1913yılındaCezayir'dedoğdu,babasıişçiydi,annesininokumayazmasıyoktu.

Cezayir'de1934yılındaevlendi.İkiyılsonraboşandı.Komünistpartiüyesioldu,ama1937'deatıldı.İlkromanıMutluÖlüm,ancakölümündensonrayayımlandı.İlkgençlikyılarındayakalandığıtüberkülozhiçpeşinibırakmadı.YayımlananilkromanıTersiveYüzü'dür(1937).

Arkadanpeşpeşeötekiromanlarıgeldi.1940yılındaParis'egeldi.Gençlikyılarındabaşladığı

gazeteciliğihepsürdürdü.1957yılındaNobelEdebiyatÖdülünüaldı.1960yılındabirotomobilkazasındayaşamınıyitirdi.

Birhapsedilmişliğibaşkabirhapsedilmişliklegöstermek,gerçektevarolanherhangibirşeylegöstermekkadarmantığauygundur.

DanieldeFoeBugünceninkonusunuoluşturanilginçolaylar194.'teOran'dameydanageldi.

Geneldüşünceyegörebirazsıradışıolduğundanbuolaylarıngeçebileceğiyerburasıdeğildi,ilkbakıştaOrangerçektendesıradanbirkent,Cezayir'inFransızilindenbaşkabirşeydeğildi.

Kentinkendiside,itirafetmekgerekir,çirkindir.Dingingörünümlübukentibaşkaoncaticaretkentindenfarklıkılanşeyinneolduğunuayırtetmekiçinbirazzamangerekir.Örneğin,nebirkanatçırpışınnedebiryaprakhışırtısınınduyulmadığı,güverciniolmayan,ağaçsızvebahçesizbirkent,tamanlamıylayansızbiryernasıldüşünülür?Mevsimlerindeğişimiancakgöğebakılarakanlaşılır.İlkbaharyalnızcahavanınniteliğinindeğişmesindenyadasokaksatıcılarınınbanliyölerdengetirdikleriçiçeksepetleriylekendiniduyurur;çarşıpazardasatılanbirilkbahardırbu.Yazın,güneşfazlakuruevlerikavururveduvarlarıgribirküleörter;ozamanartıkkapalı

kepenkleringölgesindenbaşkayerdeyaşanmaz.Sonbaharda,tersineçamurtufanıolur.Güzelgünleryalnızcakışınolur.

Birkentitanımanınenbildikyolarındanbirideinsanlarınoradanasılçalıştığına,oradabirbirlerinisevdiğinevenasılöldüğünebakmaktır.Bizimküçükkentimizde,iklimdenbelkide,bunlarıntümü

biraradayapılır,aynıtutkuluvebelirsizhavayla.Yaniburadainsanıncanısıkılırvealışkanlıklaredinmeyeözengösterir.Buradayaşayanlarçokçalışırlar,ancakhepzenginolmakamacıyladeğil.Özelikleticareteilgiduyarlarveonlarındeyişiyle,önceişyapmaklailgilenirler.Doğalolarakbasitkeyiflerdendezevkalırlar;kadınlardan,sinemadanvedenizbanyolarındanhoşlanırlar.

Ancak,çokmantıklıolarak;buzevklericumartesiakşamlarıvepazargünlerinesaklarlar,çünkü

haftanıntümötekigünlerindeçokparakazanmayaçalışırlar.Akşam,bürolarındançıktıklarındabelibirsaattekarelerdebuluşurlar,aynıbulvardagezintiyaparlaryadakendibalkonlarınaçıkarlar.Dahagençolanlarınzevklerişiddetlivekısadır,oysadahayaşlılarınkötühuylarıişkoliktoplantıları,eşdostdavetlerivekâğıtoynanançevrelerlesınırlıdır.

Kuşkusuzbununyalnızbizimkenteözgübirşeyolmadığıvesonuçtatümçağdaşlarımızböyleolduğusöylenecektir.Kuşkusuz,bugün,insanlarınsabahtanakşamaçalıştıkları,sonradayaşamakiçingerikalanzamanlarınıkâğıtoynayarak,kafelerdeveçeneçalarakharcamayı

yeğlediklerikadardoğalhiçbirşeyyoktur.Ancakbazıkentlerveülkelervardır,oradainsanlararadasıradabaşkaşeydenkuşkuduyarlar.Geneldebuonlarınyaşamınıdeğiştirmez.Yalnızkuşkuortayaçıkmıştırvebudaherzamanbirkazançtır.Tersine,Orankuşkularıolmayanbirkenttir,yanitümüylemodernbirkent.Bunabağlıolarak,bizimburadainsanlarınbirbirininasılsevdiklerinibelirtmeyegerekyoktur.Erkeklervekadınlaraşkedimidenenşeydeçabucakbirbirleriniyutarlaryadaikikişilikuzunbiralışkanlıkgeliştirirler.Buuçlararasındaçoğunluklabirortanoktayoktur.Budaözgünbirşeydeğil.HeryerdeolduğugibiOran'dadazamansızlıktanvedüşünmemekteninsanlarbilmedenbirbirinisevmekzorundadır.

Kentimizdedahaözgünolanburadaölmeningüçlüğüdür.Aslındagüçlükdoğrusözcükdeğil,rahatsızlıkdemekdahadoğruolacak.Hastaolmakhoşbirşeydeğildir,ancaksizehastalıktadestekolankentlerveülkelervardırveburalardabirbakımainsankendinibırakabilir.Birhastanınşefkategereksinimivardır,birşeyeyaslanmaktanhoşlanır,çokdoğaldırbu.AncakOran'daikliminaşırılıkları,buradayürütülenişlerinönemi,dekorunbelirsizliği,şafağınçabuksökmesivezevklerinniteliği,herşeysağlıklıolmayıgerektirir.Birhastakendiniyapayalnızbuluverir.

10

Nüfusuntümününtelefondayadakafelerdepoliçelerden,konşimentolardanveindirimlerdensözettiğiaynıdakikalardasıcaktançıtırdayanyüzlerceduvarınardındakapanakıstırılmışölmeküzereolanbirinidüşünelim.Modernbileolsaölümdekirahatsızlıkböyle,kurakbiryerdemeydanageldiğindeanlaşılacaktır.

Bubirkaçbilgibelkikentimizleilgiliyeterlibirfikirverir.Hemsonrahiçbirşeyiabartmamakgerekir.

Altıçizilmesigereken,kentinveyaşamınsıradangörünümüdür.İnsanalışkanlıklarınıedindiktensonragünlerinikolaygeçirir.Kentimiztamdaalışkanlıklariçinuygunbiryerolduğunagöreburadabundaniyisicansağlığıdenebilir.Bu•açıdanbakınca,kuşkusuzyaşamınçoktutkuvericiolmadığı

görülür.Enazındanbizdekarmaşanedirbilinmez.Vebizimiçten,sempatikvehareketlinüfusumuzburayayoludüşmüşkişilerdeherzamanbeliölçüdesaygıuyandırmıştır.Renkten,bitkidenveruhtanyoksunkentimizsonundadinlendiricibiryergibidurmayabaşladı,sonundaburadauyunuyor.Ancakkentin,mükemmelçizilmişbirkoyunönünde,çıplakbiryaylanınortasında,ışıklıtepelerleçevrilieşsizbirmanzarayailiştirilmişolduğunudaeklemekyerindeolacaktır.Yalnızcabukoyasırtınıçevirmişolmasıvebundandolayı,insanınheparayıpbulmakzorundakaldığıdenizigörmeninolanaksızolmasıüzücüolabilir.

Oyılınilkbaharındameydanagelenveburadagüncesiniaktarmayakararverdiğimizciddiolaylardizisininilkgöstergeleriolan—bunusonradananladık—olaylarıhiçbirbiçimdekentlilerindüşünemeyeceğini,bunoktadaherkeskolaycakabuledecektir.Buolaylarkimilerineiyicedoğalgelecektir,kimilerinede,tersine,inanılmasıgüç.Ancak,herşeybiryana,birvakanüvisbuçelişkilerigözönünealamaz.Onungöreviyalnızca,"Şunlarmeydanageldi,"demektir,eğerbunlarıngerçektendemeydanageldiğinivetümbirhalkınyaşamınıilgilendirdiğinibiliyorsaveböylecesöylediklerinindoğruluğunuiçtenlikleonaylayacakbinlercetanıkvarsa.

11Kaldıki,kaderincilvesiylebelisayıdatanıklıklarıderlemeolanağıbulmasaydıveanlattığını

ilerisürdüğüşeylereisteristemezkarışmasaydı,zamanlatanıyacağınızanlatıcıbutürbirgirişimiçindebirdeğerlendirmedebulunmasıfatınıpekkazanamazdı.İşteonabirtarihçiyapıtıortayakoymahakkıtanıyandabudur.Tabiki,amatördeolsa,birtarihçininherzamanbelgelerivardır.

Buöykününanlatıcısınındakendibelgelerivar:Önceliklekenditanıklığı,sonrabaşkalarınıntanıklığı;bununnedeniderolügereği,bugüncedekitümkişilerinanlattığınıderlemekzorundaolmasıydı,sonolarakda,sonundaelinegeçenmetinler.Uygunolduğukanısınavardığındabunlardandilediğinceyararlanmakistemektedir.Birşeydahaistemektedir...Ancaksıranınanlatıyagelmesiiçinbelkideartıkbuyorumlarıvedilselönlemleribırakmanınzamanıdır.İlkgünlerinanlatılmasıbirazözenistiyor.

12

16NisansabahıDoktorBernardRieuxmuayenesindençıktıvesahanlığınortasındaölübirfareylekarşılaştı.Oandafazlaönemsemedenhayvanıayağıylaittivemerdivenleriindi.Ancaksokağageldiğinde,bufareninolmasıgerekenyerdeolmadığıaklınageldivekapıcıyahabervermeküzeregeridöndü.YaşlıMösyöMichel'intepkisikarşısındabugördüğününalışılmadıkolduğunudahaiyihissetti.Buölüfareninvarlığıonayalnızcatuhafgelmişti,oysakapıcıiçinbirrezaletti.Zatenbusonuncununtavrıkesindi:Apartmandafareyoktu.Doktorboşuboşunaonuilkkatınsahanlığındamuhtemelenölübirfarebulunduğunainandırmayaçalıştı;MösyöMichel'inkanısıbirazolsundeğişmiyordu.Apartmandafareyoktu,ozamanbiribunudışarıdangetirmiş

olmalıydı.Sözünkısası,birşakasözkonusuydu.

Aynıakşam,BernardRieuxkoridoruniyicedibindeyalpalayanveıslaktüylü,büyükbirfaregördüğünde,apartmanıngirişinde,dairesineçıkmadanönce,ayaktadurmuşanahtarlarını

arıyordu.Hayvandengesiniarıyormuşgibidurdu,küçükbirçığlıklakendiçevresindedöndüvearalanmışdudaklarındankanfışkırtaraksonundadevrildi.Doktorbirsüreonuizledivedairesineçıktı.

Düşündüğüfaredeğildi.Bufışkırankan,onukafasınıkurcalayankonuyadöndürüyordu.Biryıldırhastaolankarısıertesigündağdabirdinlenmeyerinegidecekti.Onatembihettiğiüzere,karısını

odalarındayatıyorbuldu.Böylecekarısıyolyorgunluğunahazırlanıyordu.Gülümsüyordu.

—Kendimiçokiyihissediyorum,dedi.

13Başuculambasınınışığındadoktoryüzünüonaçevirmişbakıyordu.Rieuxiçinotuzyaşındakibuyüz,hastalığınizlerinekarşınhepgençlikyüzüydü,belkidegerikalanherşeyialtedenşugülümsemeyüzünden.

—Uyuyabilirsenuyu,dediRieux.Hastabakıcısaatonbirdegelecekvesiziöğletreninegötüreceğim.

Hafifçenemlenmişbiralnıöptü.Gülümseyişkapıyakadaronaeşliketti.

Ertesigün,17Nisansaatsekizdekapıcıgeçerkendoktorudurdurduvekoridorunortasınaüçölü

farekoyarakbusoğukşakayıyapanlarasuçuyükledi.Onlarıbüyükkapanlarlayakalamış

olmalılardı,çünkühayvanlarkaniçindeydi.Kapıcıfareleriayaklarındantutarak,suçlularınbuacı

alaykarşısındakendilerinielevermeleribeklentisiylebirsürekapınınönündebeklemişti.Amahiçbirşeyolmamıştı.

—Ahşuinsanlar!diyorduMösyöMichel,sonundaelimegeçireceğimonları.

KafasıkarışanRieux,ziyaretlerinemüşterileriarasındaenyoksularınoturduğudışsemtlerdenbaşlamayakararverdi.Oralardaçöptoplamaişiçokdahageçsaatlerdeyapılıyorduvebusemtindarvetozluyolarıboyuncailerleyenarabakaldırımkenarlarınabırakılmışçöpkutularınadeğipgeçiyordu.Böyleilerlediğibiryoldasebzeartıklarıvekirlipaçavralarınüzerineatılmışbirdüzinekadarfaresaydı.

İlkhastasınıyataktabuldu,hemyatakodasıhemdeyemekodasıolarakkulanılanodasokağabakıyordu.Sertveyıpranmışyüzlü,yaşlıbirIspanyoldu.Önünde,örtününüzerindebezelyedoluikitencereduruyordu.Doktoruniçerigirdiğisıradayatağındayarıdoğrulmuşyaşlıastımlı

öksürüğünüyenidenyakalamakiçinkendinigeriyeatıyordu.Karısıbirleğengetirdi.

—Eedoktorortayaçıkıyorlar,gördünüzmü?dediiğnesırasında.

—Evet,dedikadın,komşuüçtanebulmuş.14

Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.

—Ortayaçıkıyorlar,bütünçöptenekelerindegörüyoruz,açlıktanbu!

ÇokgeçmedenRieuxburadaoturanherkesinfarelerikonuştuğunusaptamaktagüçlükçekmedi.

Ziyaretleribitinceevinedöndü.

—Yukarıda,sizebirtelgrafvar,dediMösyöMichel.Doktoronayenifarelergörüpgörmediğinisordu.

—Yohayır,dedikapıcı,kapıyıgözetliyorum,anlarsınız.Odomuzlardagözealamıyorlar.

TelgrafRieux'yeannesininertesigüngeleceğinibildiriyordu.Hastanınyokluğundaoğlununeviyleilgilenmeyegeliyordu.Doktorevinegirdiğindehastabakıcıgelmişti.Rieux,tayyörgiymiş,yüzünü

boyaylarenklendirmiş,ayaktadurankarısınıgördü.Onagülümsedi:

—İyi,dedi,çokiyi.

Busüresonragardaonlarıyataklıvagonayerleştiriyordu.Karısıkompartımanabakıyordu.

—Bizimiçinfazlapahalıdeğilmi?

—Gereklibu,dediRieux.

—Nedirşufarehikâyesi?

—Bilmiyorum.Tuhaf,amageçecek.

Sonrakarısınaçabukçabukondanözürdilediğini,onunladahayakındanilgilenmesigerektiğiniveonuçokihmalettiğinisöyledi.Karısısusmasınıistediğinibeliedercesinebaşınısalıyordu.

AmaRieuxekledi:

—Geridöndüğündeherşeydahaiyiolacak.Yenidenbaşlayacağız.

—Evet,dedigözleriparlayarak,yenidenbaşlayacağız.

Birsüresonrakocasınasırtımdönüyorvecamdanbakıyordu.Perondainsanlaraceleylekoşturuyorvebirbirlerineçarpıyorlardı.Lokomotifintıslayansesionlarakadargeliyordu.Karısını

adıylaçağırdı,kadınbaşınıçevirdiğindeyüzününgözyaşlarıylaıslanmışolduğunugördü.

—Hayır,dediyumuşaklıkla.

15Gözyaşlarınınardındanbirazburuk,gülümsemesibelirdi.Derinbirsolukaldı:

—Haydigit,herşeyiyiolacak.

Karısınasıkısıkısarıldıveşimdiperonunüzerinde,camınöteyanındaartıkyalnızca,onungülümsemesinigörüyordu.

—Ricaediyorum,kendineiyibak,dedikarısına.Amaoduyamıyordu.

Çıkışınyakınında,perondaRieux,oğlunuelindentutmuş,sorguyargıcıMösyöOthon'uburunburunageldi.Doktoronayolculuğaçıkıpçıkmadığınısordu.Birazeskilerinsosyeteadamı

dedikleriinsanları,birazdaölütaşıyıcılarınıandıran,uzunvesiyahbiradamolanMösyöOthonsevimlibirsesleancakkısacayanıtladı:

—BenimailemesaygılarınısunmayagidenMadamOthon'ubekliyorum.

Lokomotifindüdüğüöttü.

—Fareler...dediyargıç.

Rieuxtreninyönünedoğrubirhamleyaptı,amayenidençıkıştarafınadöndü.

—Evet,dedi,önemlideğil.

Buanlailgilitekaklındakalan,kolarınınaltındaölüfarelerledolubirkasataşıyanbirgörevliningeçtiğiydi.

Aynıgünöğledensonra,Rieuxmuayeneyebaşlarken,gazeteciolduğuvesabahgeldiğisöylenengençbiradamıkabuletti.AdıRaymondRambert'di.Kısaboylu,kalınomuzlu,kararlıyüzlü,açıkvezekigözleriolanRambert'insırtındasporgiysilervardıvekeyfiyerindegibiydi.Doğrudankonuyagirdi.Paris'tekibüyükbirgazeteadınaAraplarınyaşamkoşularınıaraştırıyorduveonlarınsağlıkdurumlarıylailgilibilgileristiyordu.Rieuxbudurumuniyiolmadığınısöyledi.Ancakfazlailerigitmedenönce,gazetecinindoğruyusöyleyipsöyleyemeyeceğinibilmek,öğrenmekistiyordu.

—Tabi,dediberiki.

16

—Şunudemekistiyorum:Tambireleştirigetirebilirmisiniz?

—Tamdeğil,bunuaçıkçabelirtmeliyiz.Ancaksanıyorumböylebireleştiridayanaktanyoksunolurdu.

Rieuxyumuşakbirtonlagerçektendeböylebireleştirinindayanaktanyoksunolacağını,ancakRambert'intanıklığınıneksiksizolupolamayacağınıyalnızcabilmekistediğinisöyledi.

Bentamolmayantanıklıkdışındabirşeykabuletmem.Böylecesizintanıklığınızıdakendibilgilerimledesteklemeyeceğim.

—BuSaintJust'ündili,dedigazetecigülümseyerek.Rieuxsestonunuyükseltmedenokonudahiçbirşey

bilmediğini,bununyaşadığıdünyadanbıkmış,ancakyinedebenzerleriyleaynızevkleresahipolanvekendiadınahaksızlıkveödünlerireddetmeyekararlıbirinsanındiliolduğunusöyledi.

Rambert,boynuomuzlarınagömülmüş,doktorabakıyordu.

—Sizianladığımısanıyorum,dedisonundaayağakalkarak.

Doktoronunlakapıyadoğruyürüdü:

—Olaylarıbuşekildeelealdığınızdanötürüsizeteşekkürederim.

Rambertsabırsızlanıyorgibiydi:

—Evet,anlıyorumdedi,sizirahatsızettiğimiçinözürdilerim.

Doktoronunelinisıktıveşusıralarkenttebulunanölüfarelerinmiktarıylailgiliilginçbirröportajyapılabileceğinisöyledi.

—Evet,beniilgilendirirbu,dedicoşkuylaRambert.Saatonyedideyeniziyaretleriçinevdençıkarkendoktormerdivenlerdehantalyapılı,kalınkaşlarlabelirginleşmişgenişveçökmüşyüzlü,henüzgençbiradamlakarşılaştı.Apartmanınınenüstkatındaoturanİspanyoldansçılardabirkaç

kezonarastlamıştı.JeanTarrouayaklarınındibinde,birbasamağınüzerindecançekişmekteolanbirfarenin

Veba

17/2sonçırpınışlarınıizleyerekbüyükbirdikkatlesigaraiçiyordu.Doktoragrigözlerinindebirazdesteklediğisakinbirbakışyöneltti,onamerhabadedivefarelerinortayaçıkışınınilginçbirşeyolduğunusöyledi.

Evet,dediRieux,ancakrahatsızetmeyebaşladı.

Biranlamdaöyledoktoryalnızcabiranlamda.Hiçbunungibibirşeygörmedik,iştehepsibu.

Ancakbunuilginçbuluyorum,evet,olumluanlamdailginç.

Tarroueleriylesaçlarınıgeriyeattıveartıkhareketsizolanfareyeyenidenbaktı,sonraRieux'yegülümsedi:

—Amadoktor,sonuçtabuasılkapıcınınişi.

Zatendoktorda,kapıcıyı,oherzamankikanlıcanlıyüzündebirbıkkınlıkifadesiyle,girişinyanındaduvarasırtınıdayamış,kapınınönündebuldu.

KendisineyenibuluntuyubildirenRieux'ye:

Evet,biliyorum,dediyaşlıMichel,şimdiikişerüçerelegeçiyorlar.Amaötekievlerdedeaynışeyoluyor.

Bitkinvedüşünceliduruyordu.Durmadanboynunuovuşturuyordu.Rieuxonaiyiolupolmadığını

sordu.Tabikikapıcıonaiyiolmadığınısöyleyemiyordu.Yalnız,rahatsızlıkduyuyordu.Onagöre,bumoralişiydi.Bufareleronabirdarbeindirmiştiveortadankaybolduklarındaherşeyçokdahaiyiolacaktı.

Ancakertesisabah,18Nisan'da,annesinigardangetirendoktorMösyöMichel'idahaçökmüşbirsuratlabuldu:Mahzendentavanarasınaonkadarfaremerdivenlerdeyatıyordu.Komşuevlerinçöp

tenekeleridebunlarladoluydu.Doktorunannesihaberişaşkınlıkduymadanöğrendi.

—Olurböyleşeyler.

Gümüşrengisaçlı,karagözlüveyumuşakbakışlıbirkadındı.

—SenigörmektenmutluyumBernard,diyordu.Farelerbunakarşıhiçbirşeyyapamaz.

Rieuxonaylıyordu;onunyanındaherşeyherzamankolaygözüküyordu.

18

ÖteyandanRieux,müdürünütanıdığı,belediyeninfareylemücadelebiriminetelefonetti.Açıkhavadaölmeyegelençoksayıdakişufarelerdensözedildiğimduymuşmuydu?MüdürMercierbundansözedildiğiniduymuştu,hattarıhtımlarınçokuzağındaolmayankendiservisindebileelitanekadarfarebulunmuştu.Yinedebununciddibirşeyolupolmadığınıdüşünüyordu.Rieuxbunubelirleyemezdi,ancakfareylemücadelebirimininmüdahaleetmesiningerektiğinidüşünüyordu.

Evet,dediMercier,biremirle.Eğerbunungerçektengerekliolduğunainanıyorsanbiremirçıkarmayaçalışabilirim.

—Herzamaniçingereklidir,dediRieux.

Temizlikçikadınona,kocasınınçalıştığıfabrikadayüzlerceölüfaretoplanmışolduğunubildiriyordu.

Kentlilerişteaşağıyukarıbudönemdekaygılanmayabaşladılar.Gerçekten18'indenitibarenfabrikaveantrepolaryüzlercefarecesediyledoluptaştı.Bazıdurumlardafarelerinuzunuzuncançekişmesinesonvermekgerekti.Ancak,dışsemtlerdenkentinmerkezinekadar,DoktorRieux'nüngeçebildiğiheryerde,kentlilerintoplandığıheryerde,fareleryaçöpkutularındayığılmışbirhaldeyadaakansulardasırasırabekliyorlardı.Gazetelerinakşambaskısıhemenogündenbaşlayarakolayaelkoydu;belediyeninhareketegeçmeyidüşünüpdüşünmediğinivebuiğrençistiladankentlilerikorumakiçinhangiacilönlemleritasarladığınısordu.Belediyehiçbirşeydüşünmemiş,kesinliklehiçbirşeyidetasarlamamıştı,ancakkuruldadurumugörüşmeküzeretoplantılarabaşladı.Hersabah,şafaktaölüfarelerintoplanmasıiçinfarelerlemücadelebirimineemirverildi.Toplamaişibittiğindebiriminikiarabasıonlarıyakmaküzereçöpyakmamerkezinegötürecekti.

Ancaksonrakigünlerdedurumciddileşti.Toplanankemirgenlerinsayısıkatlanarakartıyorvehersabahtoplananfarelergiderekçoğalıyordu.Dördüncügündenbaşlayarakfarelerölmekiçintopluhaldeortayaçıkmayabaşla

19dılar.Çatıkatlarından,bodrumlardan,mahzenlerden,lağımlardanuzunsıralarhalindesendeleyenöbekler,günışığındatitreşmek,kendiçevrelerindedönüpinsanlarınyakınındaölmeküzereortayaçıkıyorlardı.Gecedargeçitlerdeyadaarasokaklardaküçükcançekişmeçığlıkları

rahatlıkladuyuluyordu.Sabahkenarmahalelerdedereboyuncauzanmışolarakbulunuyorlardı;sivriburunlarındaküçükbirkançiçeği,bazılarışişmişvekokuşmuş,bazılarıdakatılaşmışvebıyıklarıhâlâsert.Kentiniçindede,sahanlıklardayadaavlulardaküçükyığınlarhalindeonlarlakarşılaşılıyordu.Bazendeidarebinalarınınsalonlarında,okulavlularında,kafelerinteraslarındatek

başlarınaölmeyegeldiklerioluyordu.Şaşkınadönmüşyurttaşlarımızonlarıkentinenyoğunbölgelerindebuluyorlardı.Placed'Armes,anacaddeler,FrontdeMer'ingeziyoluzamanzamankirleniyordu.Şafaktaölühayvanlardanarındırılankent,güniçindeyavaşyavaşgiderekartansayıdaonlarlayenidenkarşılaşıyordu.Kaldırımlardaakşamgezintisiyapanbirçokkişinin,ayağınınaltındayenicanvermişbircesedinyumuşakkütlesinihissettiğideoluyordu.Üzerindeevlerimizindikildiğitoprağınkendisişimdiyekadarderinlerindeiçiniçinkaynayançıbanvekanlı

irinlerinartıkyüzeyeçıkmasınagözyumuyorduadeta.Tıpkısağlığıyerindebirinsanınbeyninekanhücumetmesigibi,ozamanakadaröylesinedinginyaşamışvebirkaçgündealakbulakolanküçükkentimizingeçirdiğioşaşkınlığıdüşününyalnızca.

İşleröyleilerigittiki,RansdocAjansıRenseignementgayriresmihaberleriverdiğiradyoyayınındayalnızca25Nisangünüaltıbinikiyüzotuzbirfarenintoplandığınıveyakıldığını

bildirdi.Kentingündelikgörüntüsüneilişkinkesinbirfikirverenbusayıkargaşayıartırdı.

0zamanakadaryalnızcatiksintiverenbirolaydanyakımlmıştı.Şimdiyse,henüzneboyutlarınınbelirlenebildiği,nedekaynağınınanlaşılabildiğibuolgununtehditedicibiryanıolduğununfarkınavarılıyordu.Yalnızyaşlıİspan

1Renseignement:Bilgi;document:belge.(Fr.)(Çev.)

20

yoleleriniovuşturmayısürdürüyorveyaşlılaraözgübirneşeyle,"Çıkıyorlar,çıkıyorlar!"diyeyineliyordu.Öteyandan28Nisan'daRansdocyaklaşıksekizbinfarenintoplandığınıbildiriyorduvekentteendişedoruğaulaşıyordu.Köktenönlemleristeniyor,yetkililersuçlanıyorvedenizkıyısındaeviolanlaroralaraçekilmektensözediyordu.Ancak,ertesisabahajansolayınansızındurduğunuvefareylemücadelebirimininyalnızcaönemsizmiktardaölüfaretopladığınıbildirdi.

Oysaaynıgün,öğlesaatinde,DoktorRieuxapartmanınınönündearabasınıparkederkenyolunkenarında,başıöneeğilmiş,kolarıylabacaklarıayrık,birkuklagibigüçlükleyürüyenkapıcıyıfarketti.Yaşlıadambirrahibinkolunatutunuyordu;doktorrahibitanıdı.Birkaçkezgittiğivekentimizdedinkonusunailgiduymayanlarınbilebüyükbirsaygıgösterdiği,çokokumuşvemilitanbircizvitolanRahipPaneloux'yclubu.Onlarıbekledi.YaşlıMichel'ingözleriparlıyorduvesoluğuıslıkıslıkçıkıyordu.Kendiniiyihissetmemişvehavaalmayaçıkmıştı.Ancakboynunda,koltukaltlarındavekasıklarındakişiddetliağrılaronunevegeridönmesiniveRahipPaneloux'nunyardımınıistemesinizorunlukılmıştı.

—Şişlikleryüzünden,dedi.Birazuğraşmakzorundakaldım.

Doktor,birkoluapartmankapısınındışında,Michel'inonauzattığıboynunalttarafındaparmağını

gezdirdi;birsertlikoluşmuştu.

Yatınveateşiniziölçün,sizibuakşamüstügörmeyegeleceğim.

KapıcıgittiktensonraRieux,RahipPaneloux'yaşufarehikayesiyleilgilinedüşündüğünüsordu:

—Evet,dedirahip,bubirsalgınolmalıdediveyuvarlakgözlüklerininardındangözleriylegülümsedi.

Yemektensonra,telefonsesiduyulduğunda,Rieuxsağlıkevinekarısınıngeldiğinihaberverentelgrafıokuyordu.Onuarayan,belediyedememur,eskimüşterilerin21denbirisiydi.UzunsüreaortdaralmasındansıkıntıçekmiştiveyoksulolduğundanRieuxonuparaalmadantedavietmişti.

—Evet,diyordu,benianımsarsınız.Amabaşkabirisiiçinarıyorum.Çabukgelin,komşumabirşeyleroldu.

Sesisoluksoluğaydı.Rieux'nünaklınakapıcıgeldivehemenonugörmeyekararverdi.Birkaç

dakikasonra,dışmahalelerdenFaidherbesokağındaalçakbirevinkapısındangiriyordu.IslakvepiskokulumerdiveninortasındakendisinikarşılamayainenmemurJosephGrand'lakarşılaştı.

Sarıbıyıklı,uzunvekamburlaşmış,daromuzlu,kolarıbacaklarızayıf,kırkeliyaşlarındabiradamdı.

—Durumudahaiyi,dediRieux'yedoğrugelirken,ancakölüyorsandım.

Burnunusiliyordu.İkincivesonkatta,solkapınınüzerindeRieuxkırmızıtebeşirle'Girin,kendimiastım'yazısınıokudu.

İçerigirdiler.Devrilmişbirsandalyeyle,birköşeyeitilmişmasanınüzerindebiripasılıydı.Amaboşluktasalanıyordu.

—Onuzamanındaiptenindirdim,dediGrand,enbasitdilekonuşsadahepsözcükleriarıyorgibiydi.Tamosıradaevdençıkıyordumvebirgürültüduydum.Yazıyıgörünce,nasıldesem,biroyunsandım.Amatuhaf,hattadiyebilirimki,belibelirsizbiriniltiduydum.

Kafasınıkaşıyordu:

—Bence,acıverenbirişlemolmalıbu.Tabikiiçerigirdim.

Birkapıyıitmişlerdiveaydınlıkancakyoksulbiçimdedöşenmişbirodanıneşiğindeduruyorlardı.

Ufaktefek,tombulcabiradambakırkaryoladayatıyordu.Derinderinsolukalıyorvekanlanmış

gözleriyleonlarabakıyordu.Doktordurdu.Solukalıpverişlerinarasındaküçükfareçığlıkları

duyuyorgibiydi.Ancakkıyıdaköşedehiçbirşeykımıldamıyordu.Rieuxyatağadoğrugitti.Adamçokyüksektendüşmemişti,çokfazlasertbiçimdededüşmemişti,22

omurgalarıdayanmıştı.Tabikibirazsoluğukesilmişti.Röntgengerekiyordu.Doktorbirkâfuryağı

iğnesiyaptıvebirkaçgüniçindeherşeyindüzeleceğinisöyledi.

Teşekkürederimdoktor,dediadamboğukbirsesle.

Rieux,Grand'akomiserliğehaberveripvermediğinisordu,memurunyüzüşaşkınbirifadeyebüründü.

Hayır,dedi,hayır.Düşündümkiençabuk...

—Tabi,diyesözünükestiRieux,oişibenyaparım.Ancakosıradahastayataktakımıldandıveiyiolduğunu,bunagerekkalmadığınısöyleyerekdoğruldu.

—Sakinolun,dediRieux.Bubirişdeğil,inanınbana,benimdurumubildirmemgerek.

HayAlah!dediöteki.

Vekendinigeriyeataraksessizsessizağlamayabaşladı.Birsüredir,bıyıklarınısıvazlayanGrandonayaklaştı.

HaydiMösyöCottard,dedi.Anlamayaçalışın.Doktorunsorumluolduğunusöyleyebiliriz.

Örneğin,yabirdahaiçinizdenbunayapmakgeçerse...

AncakCottardgözyaşlarıarasındabunubirdahayapmayacağını,bununyalnızcabirçılgınlıkânı

olduğunuvekendisiniyalnızcasakinbırakmalarınıistediğinisöyledi.Rieuxbirreçeteyazıyordu.

—Anlaşıldı,dedi.Bunubırakalım,ikiyadaüçgünsonragenegeleceğim.Amabirbudalalıkyapmayın.

SahanlıktaGrand'ayetkilileredurumubildirmekzorundaolduğunu,ancakkomiserliktenikigündenöncebirsoruşturmayapmamalarınıisteyeceğinisöyledi.

—Bugeceonunyanındakalmakgerek.Ailesivarmı?Tanımıyorum.Amabenkalabilirim.

Başınısalıyordu.

—Bakınaslındaonudatanıdığımısöyleyemem.Ancaktabikiyardımlaşmakgerek.

ApartmanınkoridorlarındaRieuxbilinçsizceköşelerebakıyordu,Grand'amahalesindefarelerintamolarakortadankalkıpkalkmadığınısordu.Memurbukonudahiç

23birşeybilmiyordu.Aslındaonabuhikâyedensözetmişlerdi,ancakmahalededikodusunupekönemsemiyordu.

—Benimbaşkakaygılarımvar,dedi.

Rieuxonunelinisıkmıştıbile.Karısınamektupyazmadanöncekapıcıyıgörmekiçinaceleediyordu.

Akşamgazetesisatansokaksatıcılarıfareistilasınındurduğunubildiriyorlardı.AncakRieux,hastasını,belinekadaryatağındansarkmış,birehkarnında,ötekieliboynununçevresinde,birçöpkovasınaöğüreöğürepembemsibirsafrakusarkenbuldu.Kapıcıuzunçabalardansonrasoluğukesilmişbirdurumdayenidenyattı.Ateşiotuzdokuzdu;boyundakiyumrularveeleriyleayakları

şişmişti,böğründeikibüyüksiyahlekegenişliyordu.Şimdiiçindekibiracıdansözediyordu.

—Yanıyor,diyordu,şuradakidomuzyakıyorbeni.Kurumrengindekiağzısözcükleridoğrudürüstsöyle

yememesinenedenoluyordu,başağrısındanyaşaran,dışarıfırlamışgözlerinidoktoraçeviriyordu.KarısısessizduranRieux'yeendişeylebakıyordu.

—Doktor,diyordu,nedirbu?

—Herşeyolabilir.Ancakelimizdehenüzkesinbirşeyyok.Buakşamakadarperhizveishalilacı.Bolbolsuiçsin.

Kapıcıdasusuzluktankavruluyordu.EvinedöndüğündeRieuxkentinenönemlidoktorlarındanbiriolanmeslektaşıRichard'atelefonediyordu.

—Hayır,diyorduRichard,olağanüstühiçbirşeygörmedim.

—Bölgeseliltihaplıateşyokmu?

—Aevet,çokiltihaplanmışyumruluikivaka.

—Anormalindışındabiriltihaplanmamı?

—Eh,dediRichard,normali,bilirsiniz...

Durumneolursaolsun,akşamkapıcısayıklıyorduveateşikırkavurduğundafarelerdenyakınıyordu.Rieuxolgunlaşmışbirçıbanıyarmayıdenedi.Terebentininyakmasınınetkisiylekapıcıbağırdı:'Ah!Domuzlar!'

24

Yumrulardahadaşişmişti,dokununcasertvepütürlüolduklarıhissediliyordu.Kapıcınınkarısı

şaşkınadönmüştü.

Başındanöbettutun,dedidoktorvegerekirsebeniçağırın.

Ertesigün,30Nisan'da,ılıkbirmeltem,maviverutubetligökyüzündeesiyordu.Enuzakbanliyölerdençiçekkokusugetiriyordu.Sokaklardakisabahgürültüleriherzamankineoranladahacanlı,dahaneşeligibiydi.Haftaboyuncaiçindeyaşadığıosessizkaygıdankurtulanküçükkentimizdeogünbiryenidendoğuşgünüydü.KarısındangelenbirmektuplaiçirahatlayanRieuxdehafiflikduygusuylakapıcınındairesineindi.Vegerçektendesabahateşotuzsekizedüşmüştü.

Zayıfdüşmüşhastayatağındagülümsüyordu.

—Durumdahaiyi,değilmidoktor?dedikarısı.

—Bekleyelimdaha.

Ancaköğlen,ateşbirdenkırkdereceyeçıkmıştı,hastadurmadansayıklıyorduvekusmalaryenidenbaşlamıştı.Boyundakiyumrulardokununcaacıyorduvekapıcıbaşınıbedenindenolabildiğinceuzaktutmayaçalışmakistiyorgibiydi.Karısıyatağınayakucunaoturmuş,eleribattaniyeninüzerinde,hafifçehastanınayaklarınıtutuyordu.Rieux'yebakıyordu.

—Dinleyin,dediRieux,onutecritetmekveözelbirtedavidenemekgerek.Hastaneyiarayayım,onuambulanslagötüreceğiz.

İkisaatsonraambulanstadoktorvekadın,hastanınüzerineeğiliyorlardı.Yaralarınyolaçtığı

mantarlarlakaplıağzındansözcükkırıntılarıdökülüyordu:'Fareler!'diyordu.Balmumunuandırandudakları,kurşungibiağırlaşmışgözkapakları,kesikkesikvekısasolukları,yeşilsuratıileyumrularlacanıyanankapıcı,küçükyatağıkendiüzerinekapamakistiyormuşyadayerindibindengelenbirşeydurmadanonuçağırıyormuşgibiküçükyatağayerleşmiş,25görünmezbirağırlığınaltındaboğuluyordu.Kanaağl

Hiçmiumutyokdoktor?

Öldü,dediRieux.

lı

26

Kapıcınınölümü,şaşırtıcıişaretlerledolubudöneminsonuveilkzamanlardakişaşkınlığınyavaş

yavaşpaniğedönüştüğü,göreceliolarakdahagüçbirbaşkadöneminbaşlangıcınıgösteriyordudenilebilir.Bundanböyleyurttaşlarımızbirşeyinfarkınavarıyorlardı,küçükkentimizin,fareleringüneşteölmesivekapıcılarıntuhafhastalıklardanyaşamlarınıyitirmesiiçinbelirlenmişbiryerolabileceğiniasladüşünmemişlerdi.Buaçıdan,sonuçtabiryanılgıiçindeydilervedüşünceleriyenidengözdengeçirilmeliydi.Olaybununlasınırlıkalsabilealışkanlıklarüstüngelecektikuşkusuz.Amakentlilerarasından,yoksulyadakapıcıolmayanbazıkişilerde,MösyöMichel'inöncülükettiğioyolagirmekzorundakaldı.İşteoandanitibarenkorkuvekorkuyaeşlikedenbirdüşünmedirbaşladı.

Öteyandanbuyeniolaylarınayrıntısınagirmedenönce,anlatıcıazönceanlatılandönemleilgilibirbaşkatanığındüşüncelerinedeyervermeninyararlıolduğunainanıyor.BuanlatınınbaşındakarşılaşmışolduğumuzJeanTarroubirkaçhaftaönceOran'ayerleşmiştiveozamandanberimerkezdebüyükbiroteldeoturuyordu.Görünüştekendigeliriyleyaşayabilecekdenlirahatkoşulariçindeolduğuanlaşılıyordu.Ancak,kentlilerinyavaşyavaşonaalışmasınakarşın,kimseneonunneredengeldiğini,nedeniçinburadaolduğunubiliyordu.Onunlahalkaaçıkheryerdekarşılaşılıyordu.İlkbahardahabaşlarkensıksıkkumsalardagörülmüştü;çoğunluklayüzüyorveaçıkçabirkeyifaldığıbelioluyordu.İyiyürekli,basit,herzamangüleryüzlüolanbuadam,kendinikölegibikaptırmadantümnormalzevklerledostgibiydi.Aslındaondagördüğümüztekalışkanlıkkentimizdeoldukçaçoksayıda

27kiİspanyoldansçılarıveçalgıcılarınıdüzenliolarakziyaretetmesiydi.

Öteyandanonunnotdefterleridebugüçdönemleilgilibirbelgeoluşturuyordu.Ancakanlamsızlıktanyanaolmasıistenmişgibiözelbirbelgeydibu.İlkbakışta,Tarrou'nunnesneleriveinsanlarıdaraçıdanincelemeyeçalıştığısamlabilirdi.Bugenelkarışıklıkiçindetarihiolmayanşeylerintarihçisiolmayaçalışıyorduözetle.Kuşkusuzbuyanlılığıbiziüzebilirvenotlarındakiduygusuzlukeleştirilebilir.Ancakyinedebunotdefterleribudöneminbirbelgesiolarak,kendiaçılarındanbirönemiolanikincilniteliklibiryığınayrıntısunabilir;buayrıntılarıntuhaflığıdaonları

yazanilginçkişilikleilgiliçokçabukbiryargıyavarmayıengeleyebilir.

JeanTarrou'nunilknotlarıonunOran'ageldiğitarihteyazılmış.Dahabaşından,kendibaşınaböylesineçirkinbirkenttebulunmanıngetirdiğituhafbirmemnuniyetiyansıtıyor.Belediyebinasını

süsleyenikibronzaslanınayrıntılıbetimlemesi,ağaçyokluğu,sevimsizevlervekentinsaçmasapanplanıüzerineolumludüşüncelernotlardayeralıyor.Tarroubunlaratramvaylardaveyolardaduyduğusöyleşilerideyorumyapmadanekliyor;ancakbirazileride,Campsadındabirininhakkındakisöyleşiyleilgilibiryorumvardı.Tarrouikitramvaybiletçisininkonuşmasınatanıkolmuştu:

—Camps'ıtanıdındeğilmi?

—Campsmı?Uzunboylu,siyahbıyıklımı?

—Hah,işteo!Demiryolarındamakasçıydı.

—Evet,tabi.

—Eee,öldümü?

—Yaanesandın?

—Şufarehikâyesindensonra.HayAlah?Nesivardı?

—Bilmiyorum,ateşivardı.Sonrazayıftı.Kolununaltındailtihaplaroldu.Dayanamadı.

—Halbukiherkesgibiydioda.

28

—Hayır,göğsüzayıftıveOrpheon'daçalıyordu.Birboruyusürekliüflemek,yıpratıradamı.

—Ama,diyesözübitirdiikinciadam,insanhastaykenborularıüflememeli.

BubilgilerinardındanTarrou,Camps'ınkendiyararınaaçıkçakarşıgelerekniçinOrpheon'agirdiğiniveonupazargünüyapılangeçittörenleriiçinyaşamınıtehlikeyeatmayayöneltenderinnedenlerinnelerolduğunukendikendinesoruyordu.

SonraTarroupenceresininkarşısınagelenbalkondasıksıkgeçenbirsahnedenolumluyöndeetkilenmişgibiydi.Gerçekteodasıduvarlarıngölgesindekedilerinuyuduğuküçükbirsokağa

enlemesinebakıyordu.Ancakhergün,öğleyemeğindensonra,tümkentinsıcaktauyukladığı

saatlerdesokağınötekitarafındayaşlıbiradamcağızbirbalkondabeliriyordu.Beyazvetaranmış

saçları,askerkesimligiysilerininiçindedimdikveciddi,aynızamandahemmesafelihemdetatlı

birseslekedileribir'pisipisi'yleçağırıyordu.Kedilerrahatlarınıbozmadan,uykudansoluklaşmış

gözleriniyukarıçeviriyorlardı.Adamsokağınvehayvanlarıntepesindeküçükkâğıtparçaları

yırtıyordu,dikkatleribubeyazkelebekyağmurunaçekilenkedilersonkâğıtparçalarınadoğrutereddütiçindeayaklarınıuzatarakyolunortasınadoğruilerliyorlardı.Ozamanyaşlıadamcağızkuvvetlivebelirginbiçimdekedilerinüzerinetükürüyordu.Tükürüklerdenbiriamacınaulaşırsagülüyordu.

SonolarakTarrou,görünümü,canlılığı,hattazevkleriticaretingereklilikleridoğrultusundagelişmiş

bukentinticaretkokanhavasındankesinolarakhoşlanmışgibiydi.Buözelik(notdefterindekulanılanterimbu)Tarrou'nunonayınıalıyorduvehattaövgüdolugözlemlerindenbirisişuünlemlesonbuluyordu:'Sonunda!'Otarihteyolcunotlarınınöznelbirnitelikkazandığıtekbölümişteburasıydı.Şuvarki,bunlarınanlamınıveciddiliğinideğerlendirmekgüç.Örneğinotelmuhasebecisininbirölüfarebul

29masınınhesaplardabiryanlışyapmasınayolaçtığınıanlattıktansonraTarrouherzamankindendahazorokunurbiryazıylaşunueklemişti:'Soru:Zamanınıyitirmemekiçinneyapmalı?Yanıt:Onualabildiğineduyumsamak.Yöntem:Birdişçininbeklemeodasındarahatsızbirkoltuktagüngeçirmek,pazaröğledensonrasınıbalkondayaşamak,anlamadığımızbirdildekonferanslardinlemek,ayaktayolculuketmekiçinenuygunolmayanveenuzundemiryolugüzergâhını

seçmek,tiyatrogişesiönündekuyruğagirmekvebiletalmamak,vb.'Ancakdilyadadüşünceboyutundakibusapmalarınhemenardındannotdefterleri,sepetiandıranbiçimleri,belirsizrenkleri,alışılmışpislikleriylekenttramvaylarınınayrıntılıbirbetimlemesineelatıyorvebugözlemlerihiçbirşeyaçıklamayanbir'dikkatedeğer'tümcesiylebitiriyordu.

İşteTarrou'nunfarehikayesiyleilgiliverdiğibilgiler:"Bugünkarşıdakiyaşlıadamcağızafaladı.Hiç

kediyok.Gerçektendesokaklardabüyükmiktarlardabulunanölüfareleryüzündenortadanyokoldular.Bence,kedilerinölüfareleriyemesisözkonusudeğil.Benimkilerinbundannefretettiğinianımsıyorum.Yinedemahzenlereüşüşmelerineveyaşlıadamcağızınafalamasınaengeldeğil.

Bugündahaazözenletaranmış,dahaazgüçlü.Endişesihissediliyor.Birsüresonraiçerigirdi.

Ancakbirkezboşluğatükürmüştü.

"Kenttebugünbirtramvayıdurdurdular,çünküorayanasılgeldiğibilinmeyenbirfareölüsü

bulunmuştu.İkiüçkadınindi.Fareyiattılar.Tramvayyenidenyolakoyuldu.

"Otelde,güvenilirbiradamolangecebekçisitümbufarelerlebirfelaketbeklediğinibanasöyledi.

'Farelergemiyiterkettiğinde.'Bunungemileriçindoğruolduğunuancakkentlerleilgiliolarakhiçbirzamandoğrulanmadığınısöyledim.Yinedebunainanmış.Onagörenasılbirfelaketinbeklenebileceğinisordum.Felaketinöngörülmesiolanaksızolduğundanbunubilmiyordu.Amabuişibirdep

30

remyaparsaşaşırmayacaktı.Böylebirşeyinolabileceğinikabulettim,odabanabununbeniendişelendiripendişelendirmediğinisordu.

"Beniilgilendirentekşey,dedim,içhuzurubulmak.

"Beniçokiyianladı.

"Otelinlokantasındaçokilginçbirailevar.Babauzunboylu,zayıfbiradam;dikyakalı;siyahlargiyenbiri.Kafasınınortasıkel,sağdavesoldagriikisaçtutamıvar.Küçük,yuvarlak,sertbakışlı

gözler,incebirburun,yataybirağızonaiyiyetiştirilmişbirgecekuşuhavasıveriyor.Lokantanınkapısınaherzamanilkogeliyor,siyahbirfındıkfaresigibiufaktefekkarısınıngeçmesiiçinkenaraçekiliyor,sonrahemenardındagösteriköpeklerigibigiydirilmişküçükbirerkekveküçükbirkızçocuğuylaiçerigiriyor.Karısınaveçocuklarına,birincisineterbiyeli,kötüsözler,mirasçılaradakesinliğiolansözleryağdırıyor:

—Nicolmuhteşembiçimdeiticigörünüyorsunuz!"Veküçükkızağlamayahazır.Gerekendebu.

"Busabahküçükoğlanfarehikâyesiyüzündençokheyecanlıydı.Sofradabirşeysöylemekistedi:

—SofradafarelerdensözedilmezPhilippe.Busözcüğübundanböylekulanmanızı

yasaklıyorum.

—Babanızhaklı,dedisiyahfındıkfaresi.

"İkikanişburunlarınıciğerezmelerinedaldırdılarvegecekuşusözüfazlauzatmayanbirbaş

hareketiyleteşekküretti.

"Bugüzelörneğekarşınkentteşufarehikâyesindençoksözediliyor.Gazetelerdeişekarıştı.

Geneldefarklılıklargösterenyerelgazetelerbileşimdibirlikiçindebelediyeyekarşıbirkampanyayagiriştiler.Belediyebaşkanlıküyeleribukemirgenlerinçürümüşcesetlerininortayaçıkaracağıtehlikeyifarkındamı?Otelmüdürübaşkabirşeydensözedemezoldu.Ancakbununbirnedeni,zordurumdakalması.Saygınbirotelinasansöründebirfareölüsübulmakonaakılalmazgeliyor.Onuavutmakiçinona:'Amaherkesbuişiniçinde,'dedim.

31—İştebizdeşimdiherkesgibiolduk,diyebeniyanıtladı.

—İnsanlarıendişelendirmeyebaşlayanşuyüksekateşleilgiliilkvakalardanbanasözedeno.

Odahizmetlilerindenbirisibunayakalanmış.

Amakesinolarakbulaşıcıdeğil,diyeaceleylebelirtti.

—Bununbenimiçinönemiolmadığınısöyledim.

—Anlıyorum.Beyefendidebenimgibi,Beyefendiyazgıcı.

—Hiçbunabenzerbirşeyilerisürmemiştim,hemzatenyazgıcıdeğilim.Bunuonasöyledim...

BuandanbaşlayarakTarrou'nundefterlerihalkarasındaendişeuyandıran,şuneolduğubilinmeyenateştenbirazdahaayrıntılıbiçimdesözetmeyebaşladı.Farelerinortadankaybolmasıylayaşlıadamcağızınkedilerineyenidenkavuştuğunuvesabırlanişanalmayı

sürdürdüğünüyazarkenTarroubuateşleilgili,çoğuölümlesonlanmışonkadarvakaanılabileceğinibelirtiyordu.

BelgeolmasıaçısındansonolarakTarrou'nunçizdiğiRieuxbetimlemesiyenidenyazılabilir.

Anlatıcınıngördüğükadarıylagerçeğeoldukçabağlıkalınmış:

"Otuzbeşindegösteriyor.Ortaboylu.Güçlüomuzlar.Aşağıyukarıdikdörtgenyüz.Karanlıkvedikbakışlıgözler,ancakçenekemikleriçıkık.Burunyapılıvedüzgün.Kısacıkkesilmişsiyahsaçlar.

Neredeyseherzamansıkılıduranetlidudaklarlaağızyaygibi.Yanmışteni,siyahtüyleri,hepkoyurenkliancakonayakışangiysileriyleSicilyalıbirköylühavasıvar.

"Hızlıyürüyor.Kaldırımlardanduruşunudeğiştirmedeniniyor,amakarşıkaldırımaçıkarkenherüç

seferdenikisindehafifçezıplıyor.Arabasınındireksiyonundadalgınveyönbelirtensinyalerinihepaçıkunutuyor,dönüşünütamamladıktansonrabile.Başınahiçbirzamanbirşeytakmıyor.Bilgisahibibirhavasıvar."

32

Tarrou'dakisayılardoğruydu.DoktorRieuxdebukonudabirşeylerbiliyordu.Kapıcınınbedenitecritedildiktensonra,şukasıkateşleriyleilgiliolaraksorularsormaküzereRichard'atelefonetmişti.

—Bundanhiçbirşeyanlamadım,demiştiRıchard.İkiölü,birikırksekizsaatte,ötekiüçgünde.

Sonuncusunubirsabahtümnekahetbelirtilerinigöstermişkenbırakmıştım.

—Başkavakaolursabanahaberverin,dediRıeux.

Birkaçdoktorudahaaradı.Böyleceyürüttüğüsoruşturmabirkaçgüniçindeyirmikadarbenzervakaolduğusonucunuverdi.Hemenhemenhepsiölümlesonuçlanmıştı.BununüzerineOranDoktorlarOdasıBaşkanıRichard'danyenihastalarıntecritedilmesiniricaetti.

—Bukonudabirşeyyapamam,dediRichard.Valiliğinönlemlerigerekleri.Zatenkimsizebulaşma

tehlikesivardediki?

—Hiçbirşey,ancakbelirtilerendişeverici.

YinedeRichard'böylebirsıfatıolmadığı'nıdüşünüyordu.Tümyapabileceğivaliliğe,valiyebundansözetmekti.

Ancakonlarkonuşadursun,havabulanıyordu.Kapıcınınölümününertesindegöğübüyükbirpuskapladı.Seliandırankısayağmurlarkentinüzerineindi;bubeklenmediksubaskınlarınıfırtınalı

birsıcakizliyordu.Denizbilederinmavirenginiyitirmiş,puslugöğünaltında,gözüacıtangümüş

yadademirrengiparıltılarabürünüyordu.Builkbaharınrutubetlisıcağıyazmevsimininbunaltıcı

sıcağınıözletiyordu.Birdüzlüküzerindesalyangozbiçimindekurulmuş,çokazbölümüdenizeaçılankentteiçkarartıcı

Veba

33/3biruyuşuklukegemendi.Kentinsıvalı,uzunduvarlarıboyunca,tozluvitrinlisokaklararasında,kirlisarırenktekitramvaylardainsankendinibirazgöğünkölesigibihissediyordu.

YalnızcaRieux'nünşuyaşlıhastasıbudöneminkeyfinevarmakiçinastımınıaltediyordu.

—Havaısınıyor,diyordu,bronşlaraiyigelirbu.Gerçektendehavaısınıyordu,birateştenneeksikne

fazla.Tümkentinateşivardı,enazındanRieux,Cottard'ınintihargirişimiyleilgilisoruşturmayakatılmaküzereFadherbeSokağınagittiğisabahbuizlenimekapılıyordu.Ancakbuizlenimonamantıksızgeliyordu.Kendisinitedirginedenuğraşlaravesinirliliğebağlıyordubunu,aceleolarakdüşüncelerinibirdüzenesokmakgerektiğinikabuletti.

Geldiğindekomiserhenüzoradadeğildi.Grandsahanlıktabekliyordu,önceonunevinegirmeyekararverdiler,kapıyıaçıkbıraktılar.Belediyememuruiyicebaştansavmadöşenmişikiodalıbirdairedeoturuyordu.Buradayalnızcaikiüçsözlüğünsüslediğiahşapbirrafveüzerindeyarı

yarıyasilinmiş,ancakhâlâokunabilen'çiçeklibahçeyoları'sözcükleribulunanbirkaratahtagözeçarpıyordu.Grand'agöreCottardgeceyiiyigeçirmişti.Ancaksabahbaşağalarıylavehiçbirtepkigösteremezbirhaldeuyanmıştı.Grandyorgunvesinirligörünüyordu;biraşağıbiryukarıdolaşıpduruyor,elyazısıylayazılmışsayfalarladolubirdosyayıbiraçıyor,birkapıyordu.

BuaradadoktoraCottard'ıiyitanımadığını,ancakbirazmalımülküolduğunusandığınısöyledi.

Cottardtuhafbiradamdı.Uzunsüreilişkileri,merdivendekarşılaştıklarındabirkaçmerhabayı

geçmemişti.

—Onunlayalnızcaikikezsohbetettim.Birkaçgünönceevegetirdiğimbirkututebeşiridöktüm.

Mavivekırmızıtebeşirlervardı.OsıradaCottardsahanlığaçıktıveonlarıtoplamamayardımetti.

Budeğişikrenklerdekitebeşirlerinneişeyaradığınısordu.

34

GranddaonayenidenbirazLatinceçalıştığınıanlatmıştı.Lisedenbuyanabilgileriazalmıştı.

—Evet,dedidoktora,Fransızcasözcüklerinanlamınıdahaiyibilmekiçinbununyararlıolduğunubanasöylediler.

İştekaratahtasınaLatincesözcükleryazıyordu.Sözcüğünadveeylemçekimlerinegöredeğişenbölümünümavitebeşirle,sözcüklerinhiçdeğişmeyenbölümlerimkırmızı

tebeşirleyazıyordu.

—Cottard'iniyiceanladığınısanmıyorum,amailgilenmişgibiydivebendenbirkırmızıtebeşiristedi.Birazşaşırmıştım,amasonuçta...Bunutasarısıiçinkulanacağınıtahminedemezdimelbette.

Rıeuxikincisohbetinkonusunusordu.Ancakyanındasekreteriylekomisergeliyordu,öncelikleGrand'ınaçıklamalarınıdinlemekistiyordu.DoktorGrand'ınCottard'dansözederkenonuhep

'umutsuzadam'diyeandığınıfarketti.Hattabirara'öldürücükarar'deyiminikulandı.İntiharınnedeniüzerindekonuştularveCottardsözcükseçimindekılıkırkyarıyordu.Sonolarak'özelacılar'sözcükleriüzerindedurdular.KomiserCottard'ındavranışlarındaonun'kararlılık'dediğiyleilgiliherhangibirşeyhissedipetmediğinisordu.

—Dünbendenkibritistemekiçinkapımıçaldı,dediGrand.Onabirkutukibritimiverdim.

Komşulararasındaolur...diyereközürdiledi.Sonrabanakutuyugerivereceğimvaatetti.Ondakalmasınısöyledim.

Komiser,memura,Cottard'dabirtuhaflıkolupolmadığınısordu.

—Banatuhafgelen,konuşmayısürdürmekistiyormuşgibibirhaliolmasıydı.Ancakbençalışıyordum.

GrandRieux'yedöndüvesıkkınbirhavaylaekledi:

—Kişiselbirçalışma.

Öteyandankomiser,hastayıgörmekistiyordu.AncakRieuxöncelikleCottard'ıbuziyaretehazırlamanınyerindeolacağınıdüşünüyordu.Odayagirdiğinde35yalnızcagriyebakanbirflanelgiymişolanCottardyatağındadoğrulmuşveendişelibiryüzifadesiylekapıyadoğrudönmüştü.

—Polis,değilmi?

Evet,dediRieux,hareketetmeyin.İkiüçformalitedensonrarahatakavuşacaksınız.

AncakCottardbununbirişeyaramayacağınıvepolistenhoşlanmadığımsöyledi.Rieuxbirazsabırsızlıkgözlemledi.

—Bendepolisebayılmıyorum.Buişibirkeredebitirmekiçinsorularınaçabukvedoğrubiçimdeyanıtvermeksözkonusu.

Cottardsustuvedoktoryenidenkapıyadoğrudöndü.Ancakadamcağızyineonuçağırıyorduveyatağayaklaşıncadoktorunelerinituttu:

—Hastabirisine,kendiniasmışbiradamadokunamazlardeğilmidoktor?

Rieuxbiranonadikkatlebaktıvesonundaaslaböylebirşeyinsözkonusuolmadığınavekendisininhastasınıkorumakiçinoradaolduğunaonuinandırdı.AdamıngerginliğiazalırgibiolduveRieuxkomiseriiçerialdı.

Cottard'aGrand'ıntanıklıkbelgesiokunduveonaeylemininnedenleriniaçıklayıpaçıklayamayacağısoruldu.Komiserebakmadan,yalnızca,'Özelacılar;çokiyiydi,'diyeyanıtverdi.Komiserbunabirdahagirişmekisteyipistemediğinisorarakonusıkıştırdı.Cottardcanlanarak,hayır,diyeyanıtladıvetekistediğininrahatbırakılmakolduğunusöyledi.

Komisersinirlibirsestonuyla:

—Sizeşunubelirteyim,şuandabaşkalarınınrahatınıkaçıransizsiniz.

AncakRieux'nünbirişaretiylekonuburadakesildi.Komiserçıkarken:Tahminedersiniz,şuateştensözedileliberidahayapacakçokişimizvar,diyeiçgeçirdi.

36

.Doktorabununciddibirşeyolupolmadığınısordu,Rieuxbukonudahiçbirşeybilmediğinisöyledi.

—Zamanıgeldi,hepsibu,diyesözübağladıkomiser.Kuşkusuz,zamanıgelmişti.Günboyunca,zamangeçtikçeherşeyyüzegözebulaşıyorduveRieuxherziyarettekaygısınınarttığını

hissediyordu.Aynıgününakşamı,dışmahaledeyaşlıhastanınbirkomşusuelerinikasıklarınabastırmış,sayıklamalarlakusuyordu.Yumrularkapıcınınkilerdençokdahabüyüktü.Birtanesiirinlenmeyebaşlamıştıveazsonrabozulmuşbirmeyvegibiaçıldı.Rieuxevedönünceildekieczadeposunuaradı.Mesleğigereğialdığınotlarotarihteyalnızcaşunugösteriyor:'Olumsuzyanıt.'

Veosıralardabenzervakalariçinonuçağırıyorlardı.Çıbanlarıyarmakgerekiyordu,orasıkesindi.

Haçbiçimindeikibisturidarbesiyleyumrulardankanlakarışıkkoyubirsıvıakıyordu.Acıiçindekihastalarınkanlarıakıyordu.Ancaklekelerkarınvebacaklardadabeliriyordu,biryumrununirinlenmesiduruyor,sonrayenidenbaşlıyordu.Çoğunluklahastaberbatbirkokuiçindeölüyordu.

Fareolayındaiyiceçenesidüşükdavrananbasınartıkteksözetmezolmuştu.Çünküfarelersokakta,insanlarevlerindeölür.Vegazeteleryalnızcasokaklailgilenir.Ancakvalilikvebelediyekonuüzerindedüşünmeyebaşlamışlardı.Doktorlarınherbirininikiüçvakadışındabirbilgisiolmadığısürecekimsekılınıkıpırdatmayıdüşünmemişti.Ancaksonundabirisininaklınabirhesapyapma

fikriningelmesiyetti.Hesabınsonucuiçleraçışıydı.Hemenhemenbirkaçgüniçindeölümlesonuçlananvakalarkatlandıvebutuhafhastalıklailgilenenleringözündegerçekbirsalgınınsözkonusuolduğukesinlikkazandı.Rieux'dençokyaşlıolanmeslektaşıCasteldeonugörmekiçinbuânıseçti.

—TabikisizbununneolduğunubiliyorsunuzRie

ux?dedi.

—Tahlilerinsonucunubekliyorum.

37—Ben,biliyorum.Vebenimtahlileihtiyacımyok.MesleğiminbirbölümünüÇin'deyaptımveyirmiyılönceParis'tebirkaçvakagördüm.Yalnızovakalarahemenbiradvermeyigözealamadılar.Kamuoyukutsaldır:Şaşkınlığayeryoktur,özelikleşaşkınlıkolmaz.Hemsonrabirmeslektaşındadediğigibi:"Olamazbu,herkesBatı'dabununortadanyokolduğunubiliyor."Evet,herkesbunubiliyordu,ölülerdışında.HaydiRıeux,sızdebenimgibibununneolduğunuiyibiliyorsunuz.

Rieuxdüşünüyordu.Bürosununpenceresindenkörfezinuzağındabirboğazgibikapanantaşlı

yalıyarabakıyordu.Mavirenginekarşıngökyüzününsaatlerakşamadoğruilerledikçeyumuşayansolgunbirparıltısıvardı.

—EvetCastel,dedi,neredeyseinanılmasıolanaksız.Amaaçıkçabuvebagibiduruyor.

Castelayağakalktıvekapıyayöneldi.

—Bizinasılyanıtlayacaklarınıbiliyorsunuz,dediyaşlıdoktor:Yılardırılımanülkelerdeizinerastlanmıyor.

—Nedemek,izinerastlanmıyor?diyeyanıtladıRieuxomuzsilkerek.

—Evet.Veşunuunutmayın:Paris'tebileoldu,yaklaşıkyirmiyılönce.

—İyi.Şimdibirzamanlarolduğundandahaciddiolmamasınıumutedelim.Amagerçekteninanılmaz!

38

'Veba'sözcüğüilkkezağzaalınıyordu.AnlatınınbunoktasındaBernardRieuxpenceresiningerisindenyalıyarabakadursun,anlatıcının,doktoruniçindebulunduğukararsızlıkveşaşkınlığı

açıklamasınaizinverilecektir;çünküfarklılıklarladaolsaonuntepkisiyurttaşlarımızınçoğununtepkisiyleaynıydı.Gerçektendefelaketlerortakbirşeydir,ancakbaşınızageldiğindeinanmaktagüçlükçekilir.Dünyadasavaşlarkadarvebalardameydanagelmiştir.Vebalarda,savaşlardainsanıhazırlıksızyakalar.Kentlilerkadar,DoktorRieuxdehazırlıksızdı;böyleceonunkararsızlıklarınıanlamalıyız.Onunendişevegüvenarasındasıkışıpkalmasınıdaböyleceanlamalıyız.Birsavaşpatladığındainsanlar:"Uzunsürmezbu,çokaptalca!"derler.Vekuşkusuzbirsavaşçokaptalcadır,ancakbuonunuzunsürmesiniengelemez.Budalalıkhepdirenir,insanhepkendisinidüşünmesebununfarkınavarabilirdi.Buaçıdanburadaoturanlardaherkesgibiydi,kendilerinidüşünüyorlardı;

birbaşkadeyişlehümanisttiler;felaketlereinanmıyorlardı.Felaketinsanayakışmaz,onuniçinfelaketgerçekdışıdır,geçipgidecekkötübirrüyadır,denir.Ancakherzamandageçipgitmez,kötürüyalararasındainsanlargeçipgiderveönlemlerinialmadığındanbaştahümanistlergider.Yurttaşlarımızdabaşkalarındandahaazyadaçoksuçludeğildi;alçakgönülüolmayıunutuyorlardı,hepsibuvekendileriiçinhâlâherşeyinolanaklıolduğunainanıyorlardı;budurumdafelaketlerinolanaksızlığınıvarsayıyordu.İşleriniyapmayı

sürdürüyorlardı,yolculuklarayarlıyorlardıvedüşüncelerivardı.Geleceği,yolculuklarıvetartışmalarıortadankaldıranbirvebayınasıldüşünecekler39diki?Kendileriniözgürsanıyorlardı,oysafelaketleroldukçakimseaslaözgürolmayacak.

DoktorRieux,sağasoladağılmışbiravuçhastanın,habersizce,vebadanölmeyegelmesiniarkadaşıylakonuşurkendoğruladığındabiletehlikeonuniçinhâlâgerçekdışıydı.Nedenibasit,insandoktorolduğundaacıylailgilibirfikiredinirvehayalgücübirazdahafazladır.Doktorpenceresindendeğişikliğeuğramamışkentinebakarken,endişediyeadlandırılan,gelecekkarşısındaiçindehafifbirtiksinmeduygusunundoğduğunuhenüzhissetmeyebaşlıyordu.Buhastalıklailgilibildiklerinikafasındatoparlamayaçalışıyordu.Beleğindesayılaruçuşuyorduvetarihingördüğüotuzkadarbüyükvebanınyaklaşıkyüzmilyonkişininölümüylesonuçlandığını

aklındangeçiriyordu.Ancakyüzmilyonölünedir?Savaştainsanölüyüdiriyibilmez.Nasılölübiradamancakölühaldegörüldüğündeönemtaşırsa,tarihsahnesinesaçılmışyüzmilyoncesetdehayalimizdesilikbirgörüntüdenbaşkabirşeydeğildir.Doktor,Prokopios'agöre,gündeonbinkurbanverenKonstantinopolisvebasınıdüşünüyordu.Onbinölübüyükbirsinemanınmüşterisayısınınbeşkatıeder.İşteyapılmasıgerekenbuydu.Beşsinemanınçıkışındainsanlarıtoplayıpkenttebirmeydanagötürmekveolaylarıdahanetgörebilmekiçinonlarıyığınlarhalindeöldürmek.Enazındanozamanbuadsızkalabalığatanıdıkyüzlertakılabilirdi.Ancak,gerçekleştirilemeyecekbirşeybudoğalolarak,hemsonraonbinyüzükimtanır?ZatenProkopiosgibi,insanlarsaymayıbilmiyorlardı,herkesbilirbunu.YetmişyılönceKanton'da,felaketinsanlarailişmeden,kırkbinfarevebadanölmüştü.Ancak1871'defarelerisaymanınbiryoluyoktu.Yaklaşık,toptanhesaplaryapılıyordu,belirginyanılmapaylanvardı.Yinede,eğerbirfareotuzsantimetreboyundaysa,uçucaeklenmişkırkbinfare...

Ancakdoktorsabırsızlanıyordu.Kendiniolaylarınakışınabırakıyorduvebunuyapmamakgerekirdi.Birkaç

40

vakadansalgınolmazveönlemalmakyeterlidir.Eldekibilgilerebakmakgerekiyordu:şaşkınlıkvebitkinlik,kızarmışgözler,pisbirağız,başağrıları,deriüstükabarcıkları,korkunçsusuzluk,sayıklama,bedendelekeler,endişevetümbunlarınsonunda...Tümbunlarınsonunda,Rieux'nünaklınabirtümcegeliyordu,belirtilerisıraladığıelkitabınınsonunugetirenşutümce:

'Nabıziyicedüşerveanlamsızbirhareketsonucundaölümgelir.'Evet,tümbunlarınsonunda,biripinuçundaydıkveinsanlarındörtteüçü,kesinsayıbuydu,onlarıçekenbuanlamsızhareketiyapmakiçinsabırsızlanıyordu.

Doktorhâlâpenceredenbakıyordu.Camındışındailkbaharınseringöğü,içinde,odadaçınlamasınısürdürensözcük:Veba.Sözcük,biliminonayüklediğiözeliklerikapsamıyorduyalnızca;olağanüstü

birdizigörüntüyüdekapsıyordu;busaatteortakararbirhareketlilikiçinde,gürültüdençokuğultununduyulduğu,aynıandahemmutluhemtasalıolunabilirseeğer,özetlemutludiyenitelenebilecek,sarıvegrirenklibukentlehiçbağdaşmayangörüntüler.Veöylesinebarışladoluveöylesinekayıtsızbirdinginlikeskifelaketgörüntülerinipekdegüçlükçekmedenyoksayıyordu;vebayabulanmışvekuşlarınterkettiğiAtına,sessizceacıçekenlerledoluÇinkentleri,Marsilya'dasızıntıiçindekibedenleriçukurlaraüstüstegömenzindanhükümlüleri,Provence'davebanındelirüzgârınıdurdurmasıiçininşaedilenbüyükduvar,Yafaveoiğrenç

dilencileri,Konstantinopolishastanesininezilmiştoprağınayapışmışnemliveçürümüşyataklar,kancalarlayerlerindençekilenhastalar,KaraVebasırasındahekimlerinmaskelikarnavalı,canlılarınMilanomezarlığındabirleşmeleri,korkuiçindekiLondra'daölütaşıyanelarabalarıveheryerde,herzamaninsanınbitiptükenmezçığlığıyladolugecelervegündüzler.Hayır,tümbunlarbugününhuzurunubozacakdenligüçlüdeğildihenüz.Pencereninötekitarafındaseçilmeyenbirtramvayındüdüğüansızınçınlıyorvebirsaniyedezulümveacıyıdeğersizkılıyordu.Ev

41lerinsolukrenkli,damalıgörüntüsününucundakidenizdünyadaendişeverahatsızlıkvericinevarsaonunkanıtıydıyalnızca.VekörfezebakanDoktorRieux,Lucretius'unsözünüettiğivehastalığınşaşkınaçevirdiğiAtinalılarındenizekarşıyığdıklarışuodunlarıdüşünüyordu.Geceboyuncaburayaölüleritaşıyorlarmış,ancakyeryetmiyormuşvehayattakalanlarsevdiklerinincesetleriniburayakoyabilmekiçin,onlarıbırakmaktansakanlıkavgalaragirişerek,elerindekimeşalelerlebirbirlerinevuruyorlarmış.Dinginvekaranlıksularınkarşısındakızaranodunlar,kıvılcımlarınçıtırçıtırçıtırdadığıgeceniniçindekiomeşalekavgalarıvetetiktedurangöğeyükselenzehirli,yoğundumanlardüşünülebilirdi.Korkuyakapılabilinırdi...

Ancakbubaşdöndürücügerçek,akılkarşısındadirenemiyordu.'Veba'sözcüğününağzaalındığı

doğruydu,tamoandafelaketinsarstığıveikiyadaüçkurbanverdiğidedoğruydu.Neyapalım,durabilirdibu.Yapılmasıgereken,kabuledilmesigerekenikabuletmekvesonolarak,gereksizgölgelerikovalamakveuygunönlemlerialmaktı.Sonra,vebaduracaktı,çünkükendininneolduğunuyabilmiyoryadayanlışbiliyordu.Eğerdurursa,budaenolasıdurumdu,herşeyyolunagirecekti.Tersidurumdaysa,sonradanonuyenmekiçinöncedenönlemalmaolanağı

bulunmuyorsa,onunneolduğuöğrenilecekti.

Doktorpencereyiaçtıvebirdenkentingürültüsükabardı.Komşuatölyedenelektriklibirtestereninkısaveyinelemeli,vınlayansesigeliyordu.Rieuxsilkindi.Gerçekorada,günlükçalışmadaydı.

Gerisiolaylarınakışınaveanlamsızhareketlerebağlıydı,bunatakılıpkalınamazdı.Esasolan,işiniiyiyapmaktı.

josephGrand'ıngeldiğihaberverildiğisıradaDoktorRieuxbudüşünceleriçindeydi.Belediyememuruolarakveoradaçokdeğişikişlerebakmasınakarşınonugeçiciolarakmedenihalistatistikbirimindegörevlendiriyorlardı.Böyleceölümlerinbirtoplamınıyapmakdurumundaydı.VekendiisteğiylesonuçlarınbirörneğimRıeux'yegetirmeyekararvermişti.

Doktor,Grand'ıkomşusuCottard'laiçerigirerkengördü.Memurelindebirkâğıtsalıyordu.

—Sayılaryükseliyordoktor,dedi:Kırksekizsaatte

onbirölü.

Rieux,Cottard'aselamverdivenasılolduğunusordu.Grand,Cottard'ındoktorateşekküretmeyevenedenolduğusıkıntılardanötürüözürdilemeyegeldiğinisöyledi.AncakRieuxistatistikraporunabakıyordu:

—Haydi,dediRieux,belkideartıkbuhastalığıadıylaanmayabirkararvermekgerek.Şimdiyekadarsalandıkdurduk.Amabenimlegelin,laboratuvaragitmeliyim.

—Evetevet,diyorduGranddoktorunpeşindenmerdivenleriinerken.Herşeyiadıylaanmakgerek.Amanedir

buad?

—Sizesöyleyemem,zatenbirişinizedeyaramaz.

—Görüyorsunuzya,diyegülümsedimemur.Öyle

kolaydeğil.

Placed'Armes'ayöneldiler.Cottardhiçkonuşmuyordu.Sokaklarkalabalıklaşmayabaşlıyordu.

Memleketimizinokaçamakgünbatımıgeceninkarşısındaçekilmeyebaşlamıştıbileveilkyıldızlarhenüzduruluğunuyitirmemişufuktabeliriyordu.Birkaçsaniyesonrasokaklarınte43

42peşindekilambalaryanarakgöğüsolgunlaştırdıvekonuşmalarıngürültüsübirtondahayükseldi.

Beniaffedin,dediGrand,Placed'Armes'ınköşesinde.Ancakbizimorayagidentramvayabinmeliyim.Akşamlarımkutsaldır.Bizimmemlekettedediklerigibi:'Bugününişiniyarınabırakma.'

Rieux,Montelimard'dadoğmuşolanGrand'ın,memleketineözgüdeyimlerianmaveardındanhiçbiryerderastlanmayan'düşselbirzaman'yada'masalsıbirışık'türündenbirtakımkalıplaşmış

sözlereklemehuyunuöncedenfarketmişti.

—Evet,dediCottard,budoğru.Akşamyemeğindensonraonuevindendışarıçıkaramazsınız.

Rieux,Grand'abelediyeadınamıçalıştığınısordu.Grandhayır,diyeyanıtladı,kendisiiçinçalışıyordu.

—Eh!dediRieuxbirşeylerdemişolmakiçin,bariilerlemevarmı?

—Oradayılardırçalıştığımagöre,isteristemezvar.Ancakyinedebirbakımaçokfazlailerlemeyokgibi.

—Amasonuçtanedirsorun?dedidoktordurarak.Grandyuvarlakşapkasınıbüyükkulaklarınınüzerine

indirerekağzındabirşeyleryuvarladı.Rieuxbirkişiliğingelişimiyleilgilibirşeylerinsözkonusu

olduğunusezergibioldu.Ancakmemuronlardanayrılmış,küçükaceleciadımlarlaincirağaçlanaltında,BoulevarddelaMarne'danyukarıçıkmayabaşlamıştıbile.LaboratuvarınkapısındaCottard,birşeydanışmakiçindoktorugörmeyegelmekistediğinisöyledi.EleriylecebindekiistatistikraporuylaoynayanRieuxonumuayeneyeçağırdı,ancaksonrafikirdeğiştirerekertesigünonunmahalesinegeleceğiniveakşamüstüonugörmekiçinuğrayacağınısöyledi.

DoktorCottard'danayrılırkenGrand'ıdüşündüğünüfarketti.Onubirvebanınortasındadüşünüyordu.Ancak,kuşkusuzciddiboyutavarmayacakolanşimdikivebanındeğildetarihinşubüyükvebalarındanbirininortasında.'O,bugibidurumlardanetkilenmeyecekinsanlardan.'Ve44

l

banınzayıfyapılıinsanlarıetkilemediğiniveözeliklegüçlüyapılıları,yokettiğiniokuduğunuanımsıyordu.Bukonuyudüşünürkendoktor,memurungizemlibirhavasıolduğunudüşünüyordu.

Gerçektende,ilkbakıştaGrandküçükbirbelediyememuruydu;budahalvetavrınasinmişti.

Uzunboyluvezayıfbedeniyledahauzunkulanırımkandırmacasıylakendinehepçokbüyükseçtiğigiysilerininiçindeyüzüyordu.Altçenesindekidişlerininçoğuyerindeduruyorduysadaüstçenesindekileriyitirmişti.Özelikleüstdudağınıyukarıçekengülüşüböyleceonagölgelibirağızgörüntüsüveriyordu.Bugörüntüyebirdepapazokuluöğrencileriniandıranyürüyüşü,duvardibindenyürümevekapılardankayarcasınageçmesanatı,mahzenvedumankokusu,anlamsızlığıntümyüzlerieklenince,kentinhamamtarifelerinigözdengeçirmeyadagençbirdüzeltmeneevçöplerininkaldırılmasıylailgilibirraporiçingerekenbilgilerihazırlamaişinekendinivermiş,çalışmamasasınınbaşındanbaşkabiryerdedüşünülemeyeceğianlaşılacaktır.Hiçbirşeydenhabersizbirisiningözündebileo,günlükaltmışikifrankageçicibelediyehizmetlerininufaktefekancakkaçınılmazgörevleriniyapmaküzeredünyayagelmişgibiydi.

İşebaşvurukâğıtlarınınüzerinde,'meslek'sözcüğününkarşısınabunuyazardı.Yirmiikiyılönce,parasızlıkyüzündenönünegeçemediğibirkarmaşanınardındanbuişikabuletmişti;dediğinegöreçabukyoldan'esasatamasının'yapılacağınainandırmışlardıonu.Yalnızca,birsüreiçin,kentimizinyönetimindebelirenhassassorunlarkarşısındayeteneğinikanıtlamasıydısözkonusuolan.Sonradan,rahatyaşamasınısağlayacakbirdüzeltmenkadrosunaatanmasıiştenbiledeğildi,bukonudagüvencevermişlerdi.KuşkusuzJosephGrand'ıhareketegeçirenhırsdeğildi,hüzünlübirgülümsemeylekendiyaşamınıngüvencesikendisiydi.Ancakdürüstolanaklarlaedinilmişmaddibiryaşamdüşüncesivebunabağlıolarakgözdeuğraşlarınahiççekinmedenkendinivermeolanağıdaonaaçıkçagözkırpıyor

45du.Onayapılanteklifikabuletmesionurlunedenlerden,hattadenebilirki,birülküyebağlılıktanilerigeliyordu.

Uzunyılardır,bugeçicidurumsürüyordu,yaşamsınırsızoranlardapahalılanmıştıvebirkaçgenelzamyapılmasınakarşın,Grand'ınmaaşıhâlâgülünçtü.Rieux'yebundanyakınmıştı,ancakkimseninbunudüşündüğüyoktusanki.İşteGrand'ınözgünlüğüyadaenazındanözgünlükgöstergelerindenbirideburadabulunmaktadır.Aslında,kendisinindeeminolmadığıhakları

değilsebile,enazındanonaverilmişgüvenceleriilerisürebilirdi.Ancak,öncelikleonuişealanbüroşefiuzunsüreönceölmüştü,hemzatenkendisideverilensözleritamolarakanımsamıyordu.Son

olarakveenönemlisi,JosephGrandnediyeceğinibilemiyordu.

Rieux'nündegördüğügibi,iştebuözeliğihemşerimızGrand'ıeniyibiçimdebetimliyordu.

Gerçektende,uzunuzuntasarladığıistekmektubunuyazmasınıyadakoşularıngetirdiğigirişimdebulunmasınıhepbuözeliğiengeliyordu.Onabakarsanızüzerindefazlaayakdiretmediği'hak'sözcüğünüyadahakettiğiniistemesiveböyleceilgilendiğiişlerinalçakgönülülüğüylepekbağdaşmayacakbirküstahlıkgibialgılanabilecek'verilensözler'

sözcüğünükulanmakonusundakendisiniözelikleengelenmişhissediyordu.Birbaşkayöndende,'iyiyüreklilik','ricaetmek','minnet'gibikendideğeriyleuzlaşmayacaksözleridekulanmayı

reddediyordu.İşteböylece,doğrusözcüğübulamamaktanötürü,hemşerimizçokileribiryaşakadarneolduğubelirsizgörevleriniyapmayısürdürdü.Kaldıki,hepşudoktorRieux'nündedediğigibi,durumneolursaolsun,maddiyaşamınıngüvencealtındaolduğunuyaşayarakgördü,çünküherşeydenöte,gereksinimlerinielindekikaynaklaragöreayarlamasıonuniçinyeterliydi.

Böylecekentinöndegelensanayicilerindenolanbelediyebaşkanınıngözdesözlerindenbirisinindoğruluğunuanladı;adambüyükbirinançla,(yürüttüğümantığıntümağırlığınıüstlenenbusözcüğünüzerindeduruyordu),sonundakimse

46

ninaçlıktanöldüğügörülmemiştir,diyekesınliyordu.Durumneolursaolsun,JosephGrand'ınsürdürdüğüyarımünzeviyaşantısıonubutürdentümkaygılardanarındırmıştıgerçekten.O

kendineuygunsözcükleriaramayısürdürüyordu.

Birbakımaonunyaşamınınörnekbiryaşamolduğusöylenebilir.Heryerdeolduğugibikentimizdedeazbulunan,hepolumluduygularınıncesaretinitaşıyanşuinsanlardandı.Kendihakkındaaçığavurduğuçokazşey,aslındaonuniyiyanlarınıvegünümüzdeaçığavurmayacesaretedemediğimizbağlılıklarıgösteriyordu.AilesindenkalanveikiyıldabirFransa'yaziyaretinegittiğitekakrabasıolankızkardeşiniveyeğenlerinisevdiğinisöylerkenyüzükızarmıyordu.Dahagençkenyitirdiğiannevebabasınınanısınınonahüzünverdiğinikabulediyordu.Akşamsaatbeşedoğrumahalesindetatlıtatlıçınlayanbirçanıherşeyinötesindesevdiğinisaklamıyordu.

Ancakböylesinebasitduygularıdilegetirmekiçinenufakbirsözcükonabinlerceacıyapatlıyordu.Sonundabugüçlükonunenbüyükderdiolmuştu:"Ahdoktor,"diyordu,"kendimidilegetirmeyinasıldaöğrenmekisterdim!"

Oakşamdoktor,memurungidişinebakarkenGrand'ınnedemekistediğinibirdenanlıyordu:Birkitapyadaonungibibirşeyyazıyordukuşkusuz.SonundageldiğilaboratuvaravaranakadarRieux'nünbudüşüncesikesinleşiyordu.Buizleniminbudalacaolduğunubiliyordu,ancakiçindeonurlualışkanlıklarlauğraşanalçakgönülümemurlarındabulunabildiğibirkenttevebanınnasılyerleşebileceğinianlayamıyordubirtürlü.Tamolarakbugibialışkanlıklarınvebanınortayerindeolmasınıaklıalmıyorduveböylecepratiktevebanınkentlilerarasındabirgeleceğiolmadığıkanısınavarıyordu.

47ErtesigünRieuxgereksizbulunanbirdiretmeylevilayetebirsağlıkkurulununçağrılmasını

sağlıyordu.

Halkınendişelendiğidoğru,diyedurumuonaylamıştıRichard.Üstelikdedikodulardaherşeyiabartır.Valibanadediki:"İstiyorsanızhemenyapalımbuışı,amasessizce."Zatenbununyanlış

alarmolduğunainanıyor.

BernardRieux,valiliğegitmeküzereCastel'iarabasınaaldı.

—İldeserumbulunmadığınıbiliyormusunuz,dedibusonuncusu.

—Biliyorum.Depoyatelefonettim.Müdürşaşkınlıktandonakaldı.BunuParis'tengetirtmekgerek.

—Uzunsürmeyeceğiniumarım.

Telgrafçektimbile,diyeyanıtladıRieux.Valisıcakdavranıyordu,ancaksinirliydi.

Başlayalımbaylar,diyordu.Durumuözetlemeli

mıyım.''

Richardbunungereksizolduğunudüşünüyordu.Hekimlerdurumubiliyorlardı.Sorunyalnızcahangiönlemlerinalınmasınınuygunolacağıydı.

—Sorun,vebamıyoksabaşkabirşeymisözkonusu,onubilmek,dediansızınyaşlıCastel.

İkiüçhekimşaşkınlıklarınıbelirttiler.Ötekilertereddütediyorgibiydiler.Valiiseirkildivekapıyadöndü,sankikapınınbufecihaberinkoridorlardayayılmasınıengelediğinigörmekistercesine.

Richardşaşkınlığaboyuneğmemekgerektiğinidüşündüğünübelirtti:Kasıkbölgesindekomplikasyonlarçıkaranbirateşsözkonusuyduveyaşamdaolduğugibibilimdedevarsayımlarherzamantehlikeliolacağından,bundanbaşkabirşeysöylenemezdi.Sa48

kinsakinsararmışbıyığınıkemirenyaşlıCastelaçıkrenkgözleriniRieux'yedoğrukaldırdı.Sonraiyilikdolubakışınıtopluluğaçevirdivebununvebaolduğunuiyibildiğiniancakkuşkusuzbunuresmiolaraktanımanınacımasızönlemleralmayızorunlukılacağınıbelirtti.Temeldebununmeslektaşlarınıngeriçekilmesineyolaçtığınıbiliyorduvebundandolayıonlarınhuzuruiçinbununvebaolmadığınıkabuletmekistiyordu.Valiyerindekımıldandıvedurumneolursaolsunbununiyibirdüşüncebiçimiolmayacağını

bildirdi.

—Önemliolandüşüncebiçimininiyiolupolmaması

değil,düşündürmesidir,dediCastel.

Rieuxsözekarışmadığından,onafikrinisordular:

—Tifüsebenzeyenbirateşsözkonusu,amaşişliklervekusmalarıdaberaberindegetiriyor.Benoyumrularıyardım.Böylecetahlileriçinbirşeylereldeedebildim,bukonudalaboratuvarvebanınyassıbasilerinisaptadığınısanıyor.Tamolarakbirşeysöylemekgerekirse,mikrobunbazıözgüldeğişimleriningelenekseltanımauymadığınıda

söylemekgerekir.

Richardbununtereddütlereyolaçtığınaveenazından,birkaçgünöncebaşlanantahlildizisininistatistikselsonucunubeklemeningerekliolduğunadikkatçekti.

—Eğermikrop,dediRieuxkısabirsessizliktensonra,üçgüniçindebirdalağıbüyütebiliyor,bağırsakboğumlarınıbirportakalbüyüklüğünevelapakıvamınadönüştürebiliyorsahiçdetereddüteyolaçmaz.Enfeksiyonunyuvalandığıyerlersürekliartıyor.Hastalığınyayılmasınabakıncadurdurulmazsaikiaydolmadankentinyarısınıöldürebilir.Böylecebunuisterveba,isterateşdiyeadlandırın,pekönemiyok.Önemliolantekşey,bununkentinyarısınıöldürmesineengelolmanız.

Richardhiçbirşeyinkötüyanınıgörmemekgerektiğini,zatensalgınındakanıtlanmadığını

düşünüyordu,çünkükendihastalarınınyakınlarıhâlâsağlamdı.

Veba49/4Amabaşkalarıöldü,diyedikkatiçektiRieux.Tabisalgınkesindeğil,yoksasonsuzadoğrubirmatematikselartışveyıldırımhızını

andıranbirnüfusazalmasıolurdu.Sözkonusuolan,birşeyinkötüyanınıgörmekdeğil,önlemalmak.

BununlabirlikteRichard,eğerhastalıkkendiliğindendurmazsa,onudurdurmakiçinyasanınöngördüğükoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğini,bununiçindevebanınsözkonusuolduğunuresmentanımakgerektiğini,bukonudatambirkesinliğevarılmadığını,dolayısıylaüzerindedüşünülmesigerektiğinianımsatarakdurumuözetlemeyidüşünüyordu.

—Sorun,yasanınöngördüğüönlemlerinciddiolupolmamasıdeğil,diyeüstelediRieux,bunlarınkentinyarısınınölmesiniengelemekiçingerekliolupolmadığı.Gerisiyönetiminişiveiştebizimkurumlarımızdabusorunlarıhaletmekiçinbirvaliöngörmüş.

—Kuşkusuz,dedivali,amabenimiçin,sizinbirvebasalgınınıresmentanımanızgerekiyor.

—Eğerbunuresmentanımasakbile,dediRieux,yinedekentinyarısınıöldürmetehlikesivar.

Richardbirazsinirlibirtavırlaarayagirdi.

—Gerçekşuki,meslektaşımızvebayainanıyor.Onunsendromuanlatmasıbunukanıtlıyor.

Rieuxbirsendromuanlatmadığınısöyledi,gördüğünüanlatmıştı.Veonungördüğü,şişkinlikler,lekeler,kırksekizsaatteölümlesonuçlanansayıklamalıateşlerdi.AcabaMösyöRichardsalgınınciddikoruyucuönlemlerolmaksızınduracağınıilerisürmesorumluluğunuüstlenebilirmiydi?

RichardduraksadıveRieux'yebaktı:

—Samimiolarakbananedüşündüğünüzüsöyleyin,vebaolduğundaneminmisiniz?

—Sorunuortayayanlışkoyuyorsunuz.Bubirsözcüksorunudeğil,bubirzamansorunu.

50

Anlaşılan,vebasözkonusudeğilsebile,yinedevebasırasındabaşvurulankoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğidüşüncesindesiniz,dedivali.

Eğerbirdüşüncemolmasıgerekiyorsa,evet,böyle

düşünüyorum.

HekimlergörüşalışverişindebulunduveRichardsonundaşöylededi:

—Böylecebuhastalıkvebaymışgibidavranmasorumluluğunualmamızgerekiyor.

Buçözümsıcakbirilgiylekabulgördü:

—Sizdeböyledüşünüyorsunuz,değilmidostum?diyesorduRichard.

—Çözümbeniilgilendirmiyor,dediRıeux.Yalnızcaşöylediyelim,kentinyarısıölmetehlikesiylekarşıkarşıyagelmeyecekmişgibidavranmalıyız,çünküozamankentbutehlikedenuzakkalabilir.

GenelrahatsızlıksürerkenRieuxoradanayrıldı.Birsüresonra,kızartmaveidrarkokanmahalede,kasıklarıkaniçinde,avazıçıktığıkadarhaykıranbirkadınonadoğrudönüyordu.

51Toplantınınertesigünüateşbirazdahayayıldı.Gazetelerebilegeçti,ancakzararsızbirbiçimdeydi,çünkügazetelerbirkaçanıştırmadanilerigitmiyordu.Bununlabirlikte,Rieux,valiliğinkentinenücraköşelerinealelaceleyapıştırdığıküçükbeyazduyurulanokuyabiliyordu.Buduyurularabakarakyöneticilerindurumuaçıklıkladeğerlendirdiğinisöylemekgüçtü.Önlemlerçokciddideğildivekamuoyunutelaşlandırmamayaözengösterildiğibeliydi.Gerçektende,duyurunungirişbölümünde,henüzbulaşıcıolupolmadığıbilinemeyenbirkaçtehlikeliateş

vakasınınOrankentindeortayaçıktığıbelirtiliyordu.Buvakalargerçekanlamdaendişeyekapılmakiçinyeterliözeliklergöstermiyorduvehalkınsoğukkanlılığınıkoruyabileceğindenkuşkuduyulmuyordu.Bununlabirlikte,herkesinanlayabileceğibirsakınımlılıkdüşüncesiylevalilikbazı

koruyucuönlemleralıyordu.Gerektiğibiçimdeanlaşılanveuygulananbuönlemlerhertürsalgıntehdidinikesinlikleortadankaldıracaknitelikteydi.Böylece,valibukişiselçabasınahalkınındaenbağlıbiçimdekatılacağındanbiranbilekuşkuduymuyordu.

Dahasonraduyuruda,kanalizasyonlarazehirligazvererekfareylebilimselbirmücadeleişlemivesudağıtımşebekesindesıkıbirdenetimgibigenelönlemleranlatılıyordu.Kentteoturanlaraenüstdüzeydetemizliksalıkveriliyorvesonolarakbitlikişilerbelediyedispanserlerineçağrılıyordu.

Öteyandanailelerhekimintanıkoyduğuvakalarıbildirmekvehastalarınınözelhastaneodalarındatecritedilmesinikabuletmekzorundaydılar.Zatenbuodalarhastalarıenkısazamandaveenyüksekolasılıklatedavietmeküzeredonatılmıştı.Birkaçekmaddehastaodasının

52

mikroptanarındırılmasızorunluluğuveulaşımaracıkonusundauyulmasıgerekenleribelirtiyordu.

Bundanbaşka,eşedostasağlıkgözetimineuyulmasıkonusundagereğininyapılması

öneriliyordu.

DoktorRieuxbirdensırtınıduyuruyaçevirdivemuayenehanesininyolunututtu.Rieux'yü

bekleyenJosephGrandonugörüncekolarınıkaldırdı.

Evet,dediRieux,sayıyükseliyor.

Birgünöncekentteonkadarhastayaşamınıyitirmişti.DoktorGrand'aCottard'ıziyaretegideceğiiçinbelkionudaakşamagöreceğinisöyledi.

—Haklısınız,dediGrand.Onaiyiliketmişolursunuz,çünküonudeğişmişbuluyorum.

Nasıl?

—Kibarlaştı.

—Öncedendeğilmiydi?

Grandduraksadı.Cottard'ınterbiyesizolduğunusöyleyemezdi,doğrubirifadeolmazdıbu.İçekapalıvesessizbiradamdı;halitavrıbirazyabandomuzunuandırıyordu.Odası,alçakgönülübirlokantaveoldukçagizemligezmeler;Cottard'ıntümyaşamıbuydu.Resmiolarakşarapvelikörişindetemsilciliğivardı.Aradasıradamüşterisiolmasıgerekenikiüçadamonuziyaretegeliyordu.Bazenakşamlarıevininkarşısındakisinemayagidiyordu.HattaoradakigörevliCottard'ıngangsterfilmlerinitercihettiğinifarketmişti.Herkoşulda,Cottardyalnızvesakınımlıbiryaşamsürdürüyordu.

Grand'agöretümbunlarepeydeğişmişti.—Nasıldesembilmiyorum,ancakbanaöylegeliyorki,insanlarındostluğunukazanmak,herkesiyanınaçekmekistiyor,anlıyormusunuz?Benimlesıksıkkonuşuyor,dışarıdavetediyorveherzamannasılgeriçevireceğimibilmiyorum.

İntihargirişimindenberiCottard'ıkimseziyaretegelmemişti.Sokaklarda,yiyecekiçecekdükkânlarındahepsempatitoplamakistiyordu.Bakkalarlahiçbudenliyu53muşakkonuşulmamış,yadabirtütünsatıcısıhiçbudenliilgiyledinlenmemişti.

Şutütüncükadın,diyorduGrand,tambiryılandır.Cottard'asöyledimbunu,amabanayanıldığımıvegörmeyibileniçiniyiyönleriolduğunusöyledi.

SonundaGrandikiüçkezCottard'ıkentinseçkinlokantavekafelerinegötürmüştü.Aslındabuyerleresıksıkgitmeyebaşlamışlardı.

—İnsanoralardarahatediyor,diyordu;hemsonradostçabirortam.

GrandburalardakipersonelinCottard'agösterdiğiözenifarketmiştiveonunbıraktığıkabarıkbahşişlerigörüncebununnedeninianlamıştı.Şefinonukapıyakadaruğurlayıp,pardösüsünü

giymesineyardımettiğibirgün,Cottard,Grand'aşöyledemişti:

—İyibirçocuk,tanıklıkedebilir.

—Neyetanıklıkedebilir?Cottardduraksamıştı.

—Benimkötübiradamolmadığıma.

Kaldıki,sağısolubeliolmuyordu.Bakkalındahaazsevecendavrandığıbirgünadamakılı

öfkelenmişbirhaldeevedönmüştü:

—Başkalarıyladüşüpkalkıyor,sürtük,diyeyineliyordu.

—Kimbaşkaları?

—Herkes.

HattaGrandtütüncükadınındükkânındatuhafbirsahneyetanıkolmuştu.Heyecanlıbirkonuşmanınortasında,kadınCezayirkentindehalkındilinedüşmüşyenibirtutuklamaolayındansözetmişti.BirkumsaldabirArap'ıöldürmüş,ticaretleuğraşanbirmemurdusözkonusu.

—Tümbuayaktakımmıhapseatsalar,demiştitütüncükadın,namusluinsanlarrahatbirnefesalabilirdi.AncaktekbirsözetmeksizinkendisinidükkândandışarıatanCottard'mbeklenmedikbuöfkesikarşısındasözünükes

54

mekzorundakalmıştı.Grandvesatıcıkadınelerikolarıhavadaonunçıkıpgitmesinebakakalmıştı.

DahasonraGrand,Rieux'yeCottard'ınkarakteriyleilgilibaşkadeğişiklikleridebildirecekti.Busonuncusununherzamançokliberalfikirleriolmuştu.Engözdetümcesi:'Büyükbalıkküçükbalığıyutar,'bunuiyicekanıtlıyordu.AncakbirsüredirOran'ınkuruludüzeneuyangazetesindenbaşkagazetealmıyordu;halkaaçıkyerlerdegösteregöstereonuokumasıdagörmezdengelinecekgibideğildi.Aynıbiçimde,yataktankalktıktanbirkaçgünsonra,postaneyegidenGrand'dan,uzaktakibirkızkardeşeyüzfranklıkpostahavalesiyolamasınıricaetmişti;herayyoluyordubunu.AncaktamGrand'ıngideceğisırada:

—Onaikiyüzfrankgönderin,diyericaetmişti,onahoşbirsürprizolacak.Hiçonudüşünmediğimisanıyor.Amagerçekşuki,onuçokseviyorum.

Sonolarak,Grand'laaralarındatuhafbirkonuşmageçmişti.Grand,herakşamgiriştiğiçalışmayı

merakedenCottard'ınsorularınıyanıtlamakzorundakalmıştı.

—İyi,demiştiCottard,birkitapyapıyorsunuz.

—Öylediyorsanızöyleolsun,ancakokadarbasitde

ğil."'

Ah,bendesizingibiyapmakisterdim,diyebağırdı

Cottard.

GrandşaşırmışgibiydiveCottardsanatçıolmanınpekçokşeyidüzelteceğiniağzındagevelemışti.

—Niçin?diyesormuştuGrand.

—Çünkübirsanatçınınbaşkasınaoranladahafazlahaklanvardır,herkesbunubilir.Onaçokdahafazlaşey

geçer.

—Yokcanım,dediRieux,Grand'a,sabahkiduyurular,farehikâyesiçoğukişininolduğugibi,onundabaşınıdöndürmüş,hepsibu.Yadaateştenkorkuyor.

Grandonuşöyleyanıtladı:

—Sanmıyorumdoktor,eğernedüşündüğümüöğrenmekistiyorsanız...

55Pencereninaşağısındanbüyükbiregzozgürültüsüiçindefareylemücadelearabasıgeçti.

BirbirleriniduyabilecekhalegelinceyekadarRieuxsustuvedalgındalgınmemurunnedüşündüğünüsordu.Ötekionaciddiyetlebakıyordu:

—Onun,duyulmasındançekindiğibirşeyvar.Doktoromuzsilkti.Komiserindediğigibidahayapılacakçokişvardı.

Öğledensonra,Rieux,Castel'lebirtoplantıyaptı.Serumlarbirtürlügelmiyordu.

—Zatenişeyarayacakmıydı,diyesoruyorduRıeux.Bubasilbirtuhaf.

—Yo,bensizingibidüşünmüyorum,dediCastel.Buhayvanlarınhepdeğişikbirhavasıvargibidir.Amatemeldehepaynışeydir.

—Bunuvarsayıyorsunuzenazından.Aslındabukonudahiçbirşeybilmiyoruz.

—Tabivarsayıyorum.Amaherkesbudurumda.Günboyuncadoktorvebayıdüşündüğündekendisini

saranbaşdönmesininarttığınıhissetti.Sonundakendikendinekorktuğunuitirafetti.İkikezinsanlarladoluptaşankafeleregirdi.Cottardgibiodabirinsansıcaklığınagereksinimduyuyordu.

Rieuxbunubudalacabuluyordu,amabusayedeşarapvelikörtemsilcisinebirziyaretsözü

verdiğinianımsadı.

AkşamDoktorCottard'ıyemekodasında,masanınkarşısındaayaktabuldu.İçerigirdiğindemasanınüzerindeaçılmışbirpolisiyeromanduruyordu.Ancakakşamiyiceinmiştivekuşkusuzyeniyenibastırankaranlıktaokumakgüçtü.AslındaCottardbirdakikaönceoturmuşveyarı

karanlıktadüşünmüşolmalıydı.Rieuxonanasılolduğunusordu.Cottardyerineotururkeniyiolduğunuvekimseninkendisiyleilgilenmediğindeneminolursadahadaiyiolacağını

homurdanaraksöyledi.Rieuxherzamanyalnızolunamayacağınadikkatiçekti.

56

—Hayır,öyledeğil.Benişigücüsizesıkıntıyaratmakolaninsanlardansözediyorum.

Rieuxsusuyordu.

—Benimdurumumöyledeğil,dikkatedin.Amaşuromanıokuyordum.İşte,ansızınbirsabahtutuklanantalihsizbiradam.Onunlauğraşıyorlardıveohiçbirşeybilmiyordu.Bürolardaondansözediliyordu,fişlereadıyazılıyordu.Buadilmisizce?Başkalarınınbirinsanabunuyapmayahakkıvarmı?

—Durumabağlı,dediRieux.Biraçıdanbunakimseninhakkıyokgerçekten.Amatümbunlarçokönemlideğil.Çokfazlakapalıkalmamakgerek.Dışarıçıkmalısınız.

Cottardsinirlenirgibioldu,bundanbaşkabirşeyyapmadığınıvegerekirsetümmahaleninbunatanıklıkedeceğinisöyledi.Hattamahaledışındanbiletanıdıkları

eksikolmuyordu.

—MimarMösyöRigaud'yutanıyormusunuz?Benim

dostlarımdandır.

Odayaiyicekaranlıkçöküyordu.Sokakcanlanmayabaşlıyordu;dışarıdasessizverahatlamışbirhaykırışsokaklambalarınınyândı'ğıânıselamladı.Rieuxbalkonaçıktı,Cottarddaonuizledi.

Kentimizdeherakşamolduğugibi,hafifbirmeltem,çevredekitümmahalelerdenfısıltılarıızgaraetkokularım,patırtılı,gürültülübirgençliğindoldurduğusokağı,yavaşyavaşcoşturanözgürlüğünneşelivegüzelkokuluuğultusunutaşıyordu.Gece,görünmeyengemilerinhaykırışları,denizdenvesokaklaradökülmüşkalabalıktanyükselenuğultu,Rieux'nünçokiyibildiğivebirzamanlarhoşlandığışusaatbugünbildiklerindenötürüonabunaltıcıgeliyordu.

—Işığıyakabilirmiyiz?dediCottard'a.

Işıkyanaryanmazadamcağızgözlerinikırpıştırarak

onabaktı:

Söyleyinbanadoktor,eğerhastalanırsambenihastanedekiservisinizealırmıydınız?

—Niyealmayayım?

57BununüzerineCottard,birklinikteyadabirhastanedebulunanbirinsanıntutuklandığıhiçoldumu,diyesordu.Rieuxböyleşeylererastlandığını,amaherşeyinhastanındurumunabağlı

olduğunusöyledi.

Ben,dediCottard,sizegüveniyorum.

Sonradoktoraarabasıylakendisinikentegötürüpgötüremeyeceğinisordu.

Kentmerkezindesokaklardakikalabalıkveışıklarazalmıştıbile.Çocuklarhâlâkapılarınönündeoynuyorlardı.Cottard'ınisteğiüzerinedoktor,arabasınıbuçocuklardanbirgrupönündedurdurdu.

Çığlıklaratarakkaydırakoyunuoynuyorlardı.Ancakaralarındanbiri,çizgiyleayrılmışgibiduranyapışıkkoyusaçlı,yüzükiriçindebiroğlanaçıkrenklivesorgulayangözleriniRieux'yedikmişti.

Doktorbakışınıkaçırdı.KaldırımdaayaktaduranCottardonunelinisıkıyordu.Kısıkvegüç

anlaşılırbirseslekonuşuyordu.İkiüçkezarkasınabaktı.

—insanlarsalgındansözediyorlar.Doğrumudoktor?

insanlarhepkonuşur,doğalbu,dediRieux.

—Haklısınız.Sonradaonkadarölümüzolunca,dünyanınsonugelecek.Bizegerekenbudeğil.

Motorhomurtuylaçalışmayabaşlamıştı.Rieux'nüneliviteskolundaydı.Ancak,ciddivesakintavrıylagözünüondanbirtürlüayırmayançocuğayenidenbakıyordu.Vebirden,çocukdurupdururkentümdişlerinigösteregöstereonagülümsedi.

—Ohaldenedirbizegereken?diyesordudoktorçocuğagülümseyerek.

Cottardbirdenarabakapısınıkavradıvekaçmadanönceağlamaklıveöfkedolubirseslebağırdı:

—Birdeprem.Gerçekbirdeprem!

DepremolmadıveRıeuxiçinertesigünkentindörtköşesinekoşuşturmalarla,hastaaileleriylegörüşmelerlevehastalarlakonuşmalarlageçti.Rieuxmesleğininbukadarağırolacağınıhiç

düşünmemişti.Ozamanakadarhastaları

58

onunişinikolaylaştırıyordu,kendilerinionateslimediyorlardı.İlkkezdoktoronlarınçekingen,kuşkulubirşaşkınlıklahastalıklarınıniçinesığınmışolduklarınıhissediyordu.Henüzalışmadığıbirmücadeleydi.Akşamsaatonadoğru,sonolarakziyaretettiğiyaşlıhastanınevininönünearabasınıparkedenRieuxkoltuğundankımıldayamayacak

durumdaydı.

Yaşlıastımhastasıyatağındadoğrulmuştu.Dahaiyisolukalıyorgibiydivetencerelerinbirindenötekineaktardığıbezelyelerisayıyordu.Doktoruneşeyleaydınlananbiryüzlekarşıladı.

Eeedoktor?Koleramı?

—Neredenduydunuzbunu?.Gazetede,radyodasöyledi.

—Hayır,koleradeğil.

—Neolursaolsun,dediiyiceheyecanlananyaşlıadam,akılılaruğraşıpduruyordeğilmi?

—Hiçbirşeyeinanmayın,dedidoktor.

Yaşlıadamımuayeneetmiştiveşimdibuyoksulyemekodasınınortasındaoturuyordu.Evet,korkuyordu.Ertesisabah,yinebumahaledeonkadarhastanın,şişliklerininüzerinekapanmış,onubekleyeceğinibiliyordu.Yalnızcaikiyadaüçvakadabuhıyarcıklarınkesilmesiişeyaramıştı.

Ancakçoğunluklahastaneyegitmekgerekiyorduvehastaneninyoksulariçinnedemekolduğunubiliyordu."Onundeneylerdekulanılmasınıistemiyorum,"demiştihastalarındanbirininkarısı.

Deneylerdekulanılmayacaktı,ölecektivehepsibuydu.Alınanönlemleryetersizdi,orasıkesindi.

'Özelolarakdonatılmışodalar'agelince,onlarınneolduğunubiliyordu:Alelaceleötekihastalarınboşalttığı,bantlanmışpencereli,birkordonlaçevrilmişikikoğuş.Eğersalgınkendiliğindendurmazsayöneticilerinhayalettiğiönlemlerlealtedilemeyecekti.

Öteyandan,akşamresmiaçıklamalariyimserdi.Ertesigün,RansdocAjansı,valiliğinaldığı

önlemlerinserinkanlılıklakarşılandığınıveşimdidenotuzkadarhastanın59bildirildiğinihaberveriyordu.Castel,Rieux'yitelefonlaaramıştı:Koğuşlardakaçyatakbulunuyor?

—Seksen.

—Kuşkusuzkentteotuzdanfazlahastavardır,değilmi?

—Gömmeişlemlerigözetimaltındadeğilmi?

—Hayır.Richard'ıtelefonlaaradım,tümcelerindeğilkesinönlemleringerekliolduğunuvesalgınakarşı,başkabirşeydeğil,yalnızcagerçekbirengeloluşturmamızgerektiğinisöyledim.

Yasonra?Elindenbirşeygelmediğinisöyledi.Bencesayıyükselecek.

Gerçektendeüçgüniçindeikikoğuşdadoldu.Richardbirokuluboşaltıpyedekbirhastaneöngörüleceğinidüşünüyordu.Rieuxaşılarıbekliyorvehıyarcıklarıyarıyordu.Casteleskikitaplarınadönüyorvekütüphanedeuzunsürekalıyordu.

—Farelervebadanyadaonaçokbenzeyenbirşeydendolayıölüyorlar,diyebirsonucavarıyordu.

Zamanındadurdurulmazsageometrikbiroranlaenfeksiyonuyayacakonbinlercebitiyolaradökmüşlerdi.

Rieuxsusuyordu.

Odönemzamandonmuşgibiydi.Güneş,sonsağanaklarlabirikmişsularıemiyordu,içindensarı

birışıktaşangüzelmavibulutlar,yükselmekteolansıcağıniçindekiuçakhomurtuları,bumevsimdeherşeydinginliğebirçağrıydı.Oysadörtgüniçindeateşdörtkezşaşırtıcıbiçimdeyükseldi:onaltıölü,yirmidört,yirmisekizveotuziki.Dördüncügünbiranaokuldayedekhastaneninaçılacağıbildirildi.Ozamanakadarendişesinişakalarlaörtmeyisürdürmüşolanyurttaşlarımızsokaklardadahabitkinvedahasessizgörünüyordu.

Rieux,valiyetelefonetmeyekararverdi:

Önlemleryetersiz.

—Elimdesayılarvar,dedivali,aslındaendişeverici.

Sayılarendişevericidenöte,açık.

—Genelhükümetinemirleriniisteyeceğim.Rieux,Castel'inkarşısındatelefonukapadı:

—Emirmiş!Birazdahayalgücügerek.

—Yaserumlar?

—Haftaiçindegelecekmiş.

Richard'ınaracılığıylavalilikRieux'densömürgebaşkentineemirlerbeklemeküzeregönderilecekbirraporyazmasınıistedi.Rieuxraporaklinikbirbetimlemevesayılaryazdı.Aynıgünkırkkadarölükaydedildi.Valiönlemlericiddileştirmeişini,kendideyişiyle,üzerinealdı.Hastalarınzorunlubildirimivetecridisıkıtutuldu.Hastalarınevlerikapatılacakvedezenfekteedilecek,yakınlarıbirönlemkarantinasınaalınacak,gömmeişlemleriileridebelirlenecekkoşularaltındabelediyetarafındanyapılacaktı.Birgünsonra,serumlaruçaklageliyordu.Tedavidurumundakihastalarayetebilirdi.Salgınınyayılmasıdurumundaysayetersizdi.Rieux'nüntelgrafınayanıtolarakönlemiçinayrılanserumstokununtükendiğiveyemlerininüretilmesinebaşlandığıbelirtiliyordu.

Busüreiçinde,kentiçevreleyentümbanliyölerdeçarşıyapazarailkbahargeliyordu.Binlercegülkaldırımlarboyunca,satıcılarınsepetlerindesoluyordu,içbayıcıkokularıtümkentedalgadalgayayılıyordu.Tramvaylarişegidişveçıkışsaatlerindeyinekalabalık,güniçindedeboşvepisti.

Tarrouyaşlıadamcağızıgözlemliyordu,yaşlıadamcağızdakedilerinüzerinetükürüyordu.

Grandherakşamgizemliçalışmasıiçinevinedönüyordu.Cottardgidipgeliyorvesorguyargıcı

MösyöOthonhâlâcinshayvanlarlayaşamınısürdürüyordu.Yaşlıastımhastasıbezelyelerikâsedenkâseyeaktarıyorduvebazensakinveilgilihavasıyla,gazeteciRambert'erastlanıyordu.

Akşam,aynıkalabalıksokaklarıdolduruyorduvesinemalarınönündekuyruklaruzuyordu.Zatensalgınbirazgerilergibiolduvebirkaçgünboyunca,yalnızcaonkadarölükaydedildi.Sonra,birdenbire,sayıokgibiyükseldi.Ölüsayısıyeni

61

60denotuzaulaştığıgün,BernardRieux,valininuzattığıre:miyazıyabakıyordu:"Korktular,"

diyorduvali.Telgraftşöyledeniyordu:'Vebadurumunuilanedin.Kentikapatın!'

62Oandanbaşlayarakvebanın,hepimizinuğraşıolduğuöylenebilir.Oânakadarbuözelolaylarınyurttaşlarımızyolaçtığışaşkınlıkveendişeyekarşın,herbirimizeldendiğinceherzamankigibikendiişlerimizleilgilenmiştik.kuşkusuzbuböylesürecekti.Ancakkentinkapatılmadaherkes,hattaanlatıcıda,aynıkefeyekonduklarınıvenünüstesindengelmelerigerektiğinianladılar.İşteböye,örneğin,insanınsevdiğindenayrılmasıgibibireyselduygubirdenbire,ilkhaftalardanbaşlayarak,tümbirIkınduygusunadönüştüvekorkunundaetkisiyle,bu[unsürgündönemininbaşlıcaacısıoldu.[Aslındakentinkapılarınınkapatılmasınınendikkatkensonuçlarındanbirideayrılığahazırlıksızyakalananşileriniçindebulunduklarıdurumdu.

Birkaçgünönce,cicibirayrılığagörekendilerinihazırlayan,birkaçhaftanrabirbirleriylegörüşeceklerindenemin,garımızınpeplarındaikiüçtavsiyedebulunarakkucaklaşanvebuayıklagünlükuğraşlarındanbirazcıkolsunbaşınıkaldırsanneveçocuklar,eşler,sevgililerkendilerini,birden|eçaresizbirbiçimdebirbirindenuzakdüşmüş,herhanbirbuluşmayadahaberleşmeolanağındanyoksunbıramışbirhaldebuldular.Çünküvalilikkararınınyayınjmasındanbirkaç

saatöncekentkapatıldıvedoğalıklaûdurumlarıgözönünealmakolanaksızdı.Hastalığınbeklenmeyenistilasınınilketkisi,yurttaşlarımızı,sankieyselduygularıyokmuşçasınadavranmayaitmesiydililebilir.Kararınyürürlüğekonduğugününilksaatledevalilik,telefonlayadagelipmemurlarabirşeylersoıbiryığıninsanınhücumunauğradı;hepsiilginçveayzamandaincelenmesiolanaksızdurumlarıanlatıyorlar

a65/5dı.Gerçekte,çıkışıolmayanbirdurumdaolduğumuzunve'uzlaşma','lütuf,'istisna'gibisözcüklerinartıkbiranlamıkalmadığınınfarkınavarmamıziçinbirçokgüngeçmesigerekti.

Mektupyazmaktanduyulanhafifsevinçbileelimizdenalınmıştı.Gerçektende,biryandangelenekselhaberleşmeolanaklarıkentiülkeningerikalanbölümüneartıkbağlamazolmuştu,biryandandayenibirkarar,mektuplarınenfeksiyontaşımasınıengelemekiçin,hertüryazışmayı

yasakladı.Başlangıçta,kentkapılarındabazıayrıcalıklıkişiler,dışarıyamesajlarıniletilmesinegözyumankarakolnöbetçılerıylegörüşebildiler.Salgınınbaşında,nöbetçilerinmerhametduygusuylabazışeyleregözyummayıdoğalbulduklarıdönemdibu.Ancakbirsüresonraaynı

nöbetçilerdurumunciddiyetiniiyiceanladıklarındaucununnereyevaracağıbeliolmayansorumluluklaralmaktankaçındılar.Başlangıçtaizinverilenşehirlerarasıtelefongörüşmeleritelefonkulübelerindevehatlardaöylebüyüktıkanmalarayolaçtıkibirkaçgünkonuşmalaraaraverildi;sonraölüm,doğum,evlilikgibiacildiyeadlandırılandurumlardışındaciddisınırlamalargetirildi.Bununüzerinetelgraflarbizimtekkaynağımızolarakkaldı.Akıl,yürekvetenlebirbirinebağlananvarlıklar,onsözcüklükbirtelgrafınbüyükharflerindeoeskibirlikteliğinişaretleriniarayacakhale

geldiler.Vebirtelgraftakulanılabilecekkalıplarçabuktüketildiğindenuzun,ortakyaşamlaryadaacılıtutkularçokgeçmeden,'İyiyim.Senidüşünüyorum.Sevgiler'türündenbeliaralıklarlayinelenenhazırkalıplarlaözetleniroldu.

Buaradaaramızdanbazıları,yazmaktadiretiyorvedışarısıylahaberleşmekiçinbirkandırmacadanöteyegitmeyençözümlertasarlayıpduruyorlardı.Yinedetasarladığımızyöntemlerdenbirkaçıbaşarıyaulaşıyordu,ancakhiçbiryanıtalamadığımızdanbukonudatekbirbilgimizyoktu.Böylece,haftalarcahepaynımektubuyazıp,aynıçağrılarıyineleyipdurduk;öylekiönceleriyüreğimizden

66

kanlacanlaçıkmışolansözcüklerbirsüresonraanlamlarınıyitiriyordu.Bizdeonları

düşünmeden,ölütümceleraracılığıylagüçyaşantımızınişaretlerinigöndermeyeçalışarak,yenidenyazıyorduk.Vesonolarak,telgrafıngelenekselçağrısı,bukısırveinatçımonologa,duvarlakonuşmayıandıranbukurusöyleşimeyeğtutulurgibigeliyordubize.

Zatenbirkaçgünsonunda,kimseninkenttençıkamayacağıaçıklıkkazanınca,salgındanöncekenttenayrılmışolanlarındönmelerineizinverilipverilmeyeceğinisormakaklımızageldi.Birkaç

günlükdüşünmesüresindensonra,valilikolumluyanıtverdi.Ancakgeridönenlerinhiçbirbiçimdekenttenbirdahaçıkamayacağınıvekentegirmekteözgürolsalarbile,kenttençıkmaktaözgürolamayacaklarınıkesinolarakbelirtti.Bukonudabile,sayıcaazdaolsa,bazıailelerdurumuhafifealdılarveakrabalarınıyenidengörmeisteğinihertürsakiniminüstündetutarak,onları

fırsatıdeğerlendirmeyeçağırdılar.Ancakçokgeçmeden,vebanınhapsettiğiinsanlarakrabalarınadayattıklarıtehlikeyianladılarvebuayrılığakatlanmayarazıoldular.Hastalığınenciddidöneminde,insanlıkduygularınınişkencelibirölümdendahagüçlüolduğutekbirdurumatanıkolundu.Samlabileceğigibi,acınınötesinde,aşkınbirleştirdiğiikisevgilinindurumudeğildibu.Sözkonusu,uzunyılardırevliolanyaşlıdoktorCastel'leeşinindurumuyduyalnızca.Salgındanbirkaç

günönceMadamCastelkomşubirkentegitmişti.Eşiazgörülürbirmutluluğunörneğinisunanşukarıkocailişkilerindenbirideğildibu;hattaanlatıcı,oânakadareşlerinbirlikteliklerindenduyduklarıdoyumkonusundaeminolmadıklarını,herolasılığıgözönünealarakilerisürecekdurumdadır.Ancakbuaniveuzatılmışayrılığınonlarıbirbirlerindenuzakyaşayamayacaklarınainanmalarınıveansızıngünışığınaçıkanbugerçekkarşısında,vebanınpekdeönemiolmadığını

anlamalarımsağladı.

67Biristisnaydısözkonusuolan.Çoğunlukla,ayrılıksalgınınsonbulmasıylabitecekti,orası

kesindi.Vebizhepimiziçin,yaşamımızıoluşturanveçokiyibildiğimizisandığımızduygu(öncedendesöylendi,Oran'lılarınbasittutkularıvardır)yenibirçehreyebürünüyordu.Eşlerinebüyükgüvenduyankocalarvesevgililerbirdenkıskançlaşıyordu.Aşkkonusundakendilerinihercaisananerkeklersadakatedönüyorlardı.Neredeyseyüzünebakmadanannelerininyanındayaşamışolanerkekevlatları,şimdianılardapeşinibırakmayanbuyüzdekibirkırışık,tasaveüzüntüyeboğuyordu.Buaniayrılık,kusursuz,geleceğiöngörülemeyenbuayrılıkbizi,şimdigünlerimizidolduran,hâlâbudenliyakınvebudenliuzak,buvarlığınanısınakarşıtepkigösteremeyecek,sarsılmışbirhalde

bırakıyordu.Gerçekte,ikikezacıçekiyordukönceliklekendiacımızı,sonradaburadaolmayanların,oğul,eşyadasevgilininçektiğinidüşündüğümüzacıyı.

Zatenbaşkakoşularda,yurttaşlarımızadahadışarıyadönükvedahaetkinbiryaşamdaçıkışyolubulmuşolurdu.Ancakaynızamanda,vebaonlarıtembeleştiriyordu;cansızkentlerindedönüpduruyorlarvekendilerinihergeçengünanılarındüşkırıklığınauğratanoyunlarınakaptırıyorlardı.

Çünkü,amaçsızgezintilerindehepaynıyolardangeçmekzorundakalıyorlardıveçoğunlukla,böylesineküçükbirkentte,buyolarşimdionlarınyanındaolmayankişiylebirzamanlaryürüdükleriyolardı.

Böylece,kentinyurttaşlarımızagetirdiğiilkşeysürgünoldu.Veanlatıcı,buraya,ozamankendihissettikleriniherkesinadınayazabileceğineinanıyor,çünkübunlarıyurttaşlarımızınbirçoğuylaaynıandahissetti.Evet,sürekliolarakiçimizdetaşıdığımızoboşluk,obelirginheyecan,mantıksızcageriyedönmeyadazamanınakışınıhızlandırmaisteği,beleğinoyananokları;iştebuydusürgünduygusu.Bazenkendimizihayalgücümüzünkolarınabırakmamız,dışarıdangelenbirisininkapımızıçalmasınıyadamerdivendetanıdıkbirayaksesinibeklemişveböylean68

larda,trenlerinseferdençekildiğiniunutmayıkabuletmemizvenormaldeakşamekspresiningetireceğibiryolcununmahaleyevarabileceğisaatteevdebulunacakbiçimdekendimiziayarlamamız;tabikibuoyunlarsüremeyecekti.Hepbirangeliyorduvetrenlerinkentegirmediğiniaçıkçaanlıyorduk.Veozaman,ayrılığınuzunsüreliolacağınıvezamanlakendimizebirdüzenvermemizgerektiğinibiliyorduk.İşteoandansonra,hapsedilmişlikkonumumuzayenidendönüyorduk,artıkyalnızcageçmişimizvardıvearamızdanbazdangeleceğiyaşamayaeğilimliolsabile,hayalgücününkendisinegüvenenlerdeaçtığıyaralangörerekhemen,enazındanelerindengeldiğinceçabuk,bundanvazgeçiyorlardı.

Özelikle,yurttaşlarımızıntümü,toplulukiçindeykenbile,ayrılıksüresinihesaplamayaçalışmaalışkanlığındançokçabukvazgeçti.Niçin?Çünküenkaramsarolanlar,örneğinaltıaylıkbirsürebiçmişken,tümbugelecekaylarınacısınıöncedentüketmiş,cesaretlerinibinbirgüçlüklebudeneyimindüzeyineyükseltmiş,zayıflığakapılmadanböylesineuzunbirsüreyeyayılanbuacınındüzeyindekalabilmekiçinsongüçleriniharcamışken,bazenrastlananbirdost,gazetedeverilenbirfikir,kaçamakbirkuşkuyadaanibiröngörü,herşeybiryana,buhastalığınaltıaydandahafazla,belkibiryılyadadahafazlasürmemesiiçinbirnedenolmadığınıonlarınaklınagetiriyordu.

Ozamancesaretlerinin,iradelerininvesabırlarınınyıkımıöyleanioluyordukikendilerinibuçukurdanaslaçıkamayacakmışgibihissediyorlardı.Bununsonucuolarak,özgürkalacakları

süreyihiçdüşünmemek,geleceğehiçyönelmemekvebirbakıma,gözleriniyerdenbaşkayöneçevirmemekzorundakalıyorlardı.Ancakdoğalolarakbuacıyıkandırmavemücadeleyegirmemekiçinkendiniçekmeyöntemi,busakiniminödülübeklendiğigibiçıkmıyordu.Nepahasınaolursaolsun,hiçistemedikleribuyıkımdankaçtıkça,gelecekbirliktelikleringörüntüleriiçindevebayıunutabildiklerivesonuçtaoldukçasıkyaşanan69şuanlardankendileriniesirgiyorlardı.Buuçurumlarınvebutepelerintamortasınadüşmüş,yaşamaktançok,yönübeliolmayangünlerevekuruanılarakendilerinibırakmış,acılarınıntoprağındaköksalmayıkabuletmedikçegücünütoplayamayacakserserigölgelergibiakıpgidiyorlardı.

Böylece,tümtutsaklarınvetümsürgünlerinhiçbirişineyaramayacakbirbelekleyaşaması

demekolanoderinacıyıduyuyorlardı.Durmadandüşündükleriogeçmişindeüzüntülübirözlemdenbaşkatadıyoktu.Aslında,birzamanlarbeklediklerikadınyadaerkekleyapabileceklerişeylerizamanındayapmamışolmaktanduyduklarıpişmanlığıdabunaeklemekisterlerdi—vebenzerbiçimde,göreceliolarakkısabileolsa,buhapisyaşantısınınherdurumunauzaktakikişiyikatıyorlarvebirzamanlaryaşadıklarıonlarıtatminetmiyordu.Yaşadıklarışimdikizamanakarşı

sabırsız,geçmişlerinedüşmanvegeleceğielindenalınmışolarakinsankaynaklıadaletinyadanefretinparmaklıklararkasındayaşamayamahkûmettiğikişilerebenziyordukbizde.Sonolarak,budayanılmaztatildenkaçabilmenintekyoludüşgücüyletrenleriyenidenhareketegeçirmekvesaatleriyinedekararlıbirbiçimdesessizkalançanlarınsesiyledoldurmaktı.

Ancakbubirsürgündeolsa,çoğunluklakendinesürgündü.Vehernekadaranlatıcıbaşkalarınınsürgününetanıkolduysada,birtürlüulaşamadıklarıvarlıktanvekendimemleketlerindenuzakdüştükleriiçin,vebahaberiyleneyeuğradığınışaşırmışvekenttealıkonulmuşRambertyadabaşkalarıgibiayrılığınacısınıfazlasıylayaşayanlarıdaunutmamalıdır.Genelsürgündeonlare.nfazlasürgünolanlardı,çünkübizdeolduğugibizamanonlardadakendineözgükaygıyıuyandırsada,onlaruzamdankopmuyorlarvekendivebasinmişsığmaklarını,yitirdiklerivatandanayıranduvarlarasürekliçarpıpduruyorlardı.Gününhersaati,yalnızcakendiyaşadıklarıakşamlarıvekendiülkelerininsabahlarınısessizceanaraktozlukentibir70

aşağıbiryukarıdolaşanlardakuşkusuzonlardı.İşteozaman,birkırlangıcınuçuşu,günbatımınınbirpemberengiyadagüneşinbazenıssızsokaklarabıraktığışutuhafışıklargibiaçıkolmayanişaretlerveşaşkınlığaitenbildirilerinyolaçtığırahatsızlıklarınıgeliştiriyorlardı.Fazlasıylagerçeğeyakındüşlerimokşamaktavebirışığın,ikiüçtepenin,gözdebirağacınvekadınyüzlerinin,onlariçinyeritutulmazbirortamyarattığıbirtoprakparçasınınimgelerinitümgüçleriyleizlemekteinatederek,insanıherzaman,herşeydenkurtarabilecekdışdünyayagözlerinikapıyorlardı.

Sürgünlerarasındaenilginçdurumolanveokonudaanlatıcınınbelkienelverişlidurumdabulunduğusevgililerdendahaaçıkbirbiçimdesözetmekgerekirse,aralarınapişmanlığıdakatmamızgerekendahabaşkaiçsıkıntılarıçektiklerinibelirtmemizgerek.Gerçektendebudurum,onlarınkendiduygularınıbirtürateşlinesneliklegözlemlemelerinisağlıyordu.Vebufırsatlarkarşısındakendigüçsüzlükleriniaçıklıklagörmemeleriçokenderdi.Uzaktakikişininyaptıklarıvedavranışlarınıtamolarakdüşünmektezorlanmalarıilkfırsatıveriyorduonlara.O

zaman,okişininzamanınıiyi'değerlendirmemişolmalarınayanıyorlardı;onunzamanıylailgilidahaiyibilgiedinmekteihmalcidavrandıklarından,sevenkişiiçinsevileninzamanınınasıldeğerlendirdiğinintümkeyiflerinkaynağıolmadığınainanmışgibiyapmaktanötürü

kendilerimsuçluyorlardı.Veoandanbaşlayarakaşklarınınderininegitmekvekusurluyanlarını

incelemekonlariçinkolaylaşıyordu.Normalzamanda,bilinçliyadadeğil,kendimaşamayacakaşkınolmadığımhepimizbiliyorduk,yinedeazyadaçok,belibirdinginlikle,kendiaşkımızınortakararolduğunukabuleniyorduk.Ancakanıdahatitizdir.Veçoktutarlıbirbiçimde,bizedıştangelenvetümbirkentivuranbutalihsizlik,biziöfkeyeboğabilecekhaksızbiracıgetirmeklekalmıyordu.Aynızamanda,kendikendimizeacıçekmemizisağlıyorveböylecebiziacıyı

kabulenmeyeitiyor

71du.İştebudahastalığındikkatibaşkayöneçekmeveişlerikarıştırmayolarındanbiriydi.

Böyleceherkesgünügününevegökyüzünekarşıyapayalnızyaşamayıkabuletmekzorundakaldı.Bugenelterkedilmişlikduygusuuzunvadedekişiliklerisağlamlaştırabilecekkendeğersizkılmayabaşlamıştı.Örneğin,yurttaşlarımızdanbazılarıosıralarkendilerinigüneşveyağmurunhizmetinesokanbirköleliğekapılmışlardı.Onlarabakıncasankiilkkezvedoğrudanolarakhavanınetkisiniduyuyorlarmışgibigeliyordu.Altınrenklibirışığınşöylebirkendinigöstermesiyüzlerinigüldürürken,yağmurlugünleryüzlerinevedüşüncelerinekalınbirsisperdesiörtüyordu.

Birkaçhaftaöncesindenbuzayıflıkvebumantıksızköleliktenkaçıyorlardı;çünküdışdünyanınkarşısındayalnızdeğilerdivebelibirölçüde,onlarlayaşamaktaolanvarlıkonlarınevrenininönüneyerleşiyordu.Oandanbaşlayarak,tersine,görünüştekendilerinigökyüzününkaprislerinebıraktılar,yanimantıksızcaumutettilerveacıçektiler.

Yalnızlığınbuuçnoktalarında,sonundakimsekomşusununyardımınıummazolduveherbirkimsekendiuğraşıylayalnızbaşınailgileniroldu.Rastlantıolarak,eğeraramızdanbirisiiçinidökmeyeyadaduygularıylailgilibirşeylersöylemeyeçalıştığındaaldığıyanıt,neolursaolsun,çoğuzamanonuyaralıyordu.Ozamankarşısındakiyleaynışeydensözetmediğinifarkediyordu.

Gerçekteo,düşünmeyleveacıylageçmişuzungünlerinderinliğindençıkıpkendinianlatıyordu;karşısındakineaktarmakistediğiimgebekleyişinvetutkununateşindeçokuzunsürepişmişti.

Oysaöteki,tersine,alışılmışbirheyecan,çarşıdapazardasatılantürdenbiracı,sıradanbirmelankoliyiaklınagetiriyordu.İsteriyilikisterdüşmanlıktaşısın,yanıthepyanlışyöndeoluyordu,herzamanvazgeçmekzorundakalınıyordu.Yadaenazından,sessizliğikatlanılmazbulanlar,ötekileryüreğingerçeksesinibirtürlüduyamadıklarıiçin,çarşıpazardilinikulanmayavealışılmışbiçimde,sı

72

radanilişkiveolanbitenden,biranlamdagündelikolaylardansözetmeyerazıoluyorlardı.O

zamanda,engerçekacılarsöyleşininsıradankalıplarıiçindeaktarılıroldu.İşteancakbuyoldan,vebanınhapsettiğiinsanlarkapıcılarınınanlayışıylayadakendilerinidinleyeninilgisiylekarşılaşabiliyordu.

Öteyandanveenönemlisi,buiçsıkıntılarınedenli

acıversede,şuboşyüreğitaşımaknedenligüçolsada,vebanınilkdönemindebusürgünedilmişinsanlarınayrıcalıklıolduğusöylenebilir.Gerçektende,halkınşaşkınlığauğradığısırada,düşünceleriyalnızcabeklediklerikişilereçevrilmişti.Genelyıkılmışlıkduygusuiçindeaşkınbenciliğionlarıkoruyorduvevebayıancakayrılıklarınınsonsuzakadaruzamasıtehlikesiçerçevesindedüşünüyorlardı.Böylecesalgınasoğukkanlılıksanılabilecekesenliklibirduygukattılar.Umutsuzluklarıonlarıpaniğekapılmaktankurtarıyordu,mutsuzluklarınıniyibiryanıvardı.

Örneğin,birinsanhastalığayenilsede,hemenhemenherzaman,dikkatedecekzamanbilebulamadanoluyordubu.içindenbirgölgeyleyaptığıuzunsöyleşimdenuzaklaşıpdoğrudantoprağınenyoğunsessizliğineatılıverıyordu.Hiçbirşeyyapmayazamanıolmuyordu.

73Kentlilerbubirdenbiregelensürgünlebaşetmeyeuğraşırkenvebakapılaranöbetçilerdikiyor,Oran'adoğruyolalmaktaolangemilerigeridöndürüyordu.Kentinkapatılmasındanbuyanatekbiraraçgirmemişti.Ogündenbaşlayarakarabalarınamaçsızcadönüpdurmayabaşladıkları

izlenimiuyandı.Bulvarlarınyukarısındanbakanlariçinlimandaözelbirgörünümsunuyordu.

Burayıkıyınınenönemlilimanlarındanbiriyapanalışılmışcanlılığıansızınsönüvermişti.

Karantinayaalınmışbirkaçgemihâlâoradagözeçarpıyordu.Ancak,rıhtımlarüzerinde,boş

duranvinçler,yandevrilmişküçükvagonlar,tekbaşlarınaduranfıçıyadaçuvalyığınlarıvebayüzündenticaretindeölmüşolduğunugösteriyordu.

Bualışılmamışgörüntülerekarşın,yurttaşlarımızınbaşlarınagelenianlamaktagüçlükçektiklerigörülüyordu.Ayrılıkyadakorkugibiortakduygularvardı;ancakbiryandandakişiseluğraşlaraönceliktanımayısürdürüyorlardı.Kimsehastalığıgerçektenkabulenmemiştihenüz.Çoğu,alışkanlıklarınıengeleyenyadaçıkarlarınauyanşeylerekarşıözelikleduyarlıydı.Budurumdandolayısıkılmışvesinirliydilervebunlarvebayakarşılıkverebilecekduygulardeğil.Örneğin,ilktepkileriyönetimisuçlamakoldu.Basınındayaydığı,valinineleştirilereyanıtı('öngörülenönlemleryumuşatılabilirmi?')pekhesaptayoktu.ŞimdiyekadarnegazetelernedeRansdocAjansıhastalıklailgiliresmiistatistiklerialmıştı.Valigünügününeistatistiklerionlara,haftalıkduyurularhalindeyayınlamalarınıricaederekgönderdi.

Ozamanbilehalktanhementepkigelmedi.Aslındaüçüncühaftadavebanınüçyüzikiölü

sayısınaulaşması

74

akılalacakbirşeydeğildi.Biryandan,belkidebunlarınhepsivebadanölmemişti.Öteyandannormalzamandahaftadakaçkişininöldüğündenkenttekimseninhaberiyoktu.Kentinnüfusuikiyüzbindi.Buölümoranınınnormalolupolmadığıbilinmiyordu.Açıkbirönemiolsada,hiçbirzamanilgilenilmeyenşubilgilerdendir.Biranlamda,halkınkarşılaştırmaolanağıyoktu.Ancakuzunvadede,ölümsayısınınartışımgörerekkamuoyugerçeğinbilincinevardı.Gerçektendebeşincihaftaüçyüzyirmiölü,altıncısıysa,üçyüzkırkbeşölüverdi.Artışlarenazındananlamlıydı.Yinedeyurttaşlarımızın,tamdaendişelerininortasında,kesinliklecansıkıcı,ancakherşeydenötegeçicibirkazanınsözkonusuolduğuizleniminekapılmalarıiçinyeterinceçarpıcıdeğildi.

Böylecesokaklardagezinmeyivekafelerinteraslarındaoturmayısürdürüyorlardı.Genelde,bıkkındeğilerdi,sızlanmaktançokşakalaşıyorlarvegeçiciolduğukesinbusıkıntılarıiyiniyetlekabuleniyormuşgibiyapıyorlardı.Görünüşükurtarmışlardı.Oysaaysonunadoğru,hemenhemenduahaftasısırasındabundanileridesözedilecekdahaciddioluşumlarkentimizingörüntüsünüdeğiştirdi.Önce,valiaraçtrafiğiveyakıtikmaliyleilgiliönlemleraldı.Yakıtikmalinekısıtlamagetirildivebenzinkarneyebağlandı.Elektriktasarrufubilezorunlukılındı.YalnızcavazgeçilemeyecekmaddelerOran'akaravehavayoluylaulaştı.Böylecetrafiğinneredeyseyokdenecekdenliazaldığı,lükstüketimmalansatandükkânlarınhergeçengünkapandığı,ötekidükkânlarındakapılarınınönündebirşeylersatınalmakiçinbekleyenmüşterikuyrukları

birikirken,vitrinlerine'tükenmiştir,bulunmaz'türündenduyurularastığıgözlemlenirolmuştu.

BöyleceOrantikelbirgörünümaldı.Yayalarınsayısıdahadaarttı;hatta,kentinölüsaatlerinde,mağazalarınyadabazıbürolarınkapanmasıylaişigücükalmayanbirçokinsansokaklarıvekafeleridolduruyordu.Şimdilikişsizdeğil,izindeydiler.Böylece,örneğinöğledensonrasaatüçe75doğru,parlakbirgöğünaltındaOran,birtoplugösteriningerçekleşmesiiçintrafiğinkesildiğivemağazalarınkapandığı,halkındaeğlencelerekatılmaküzeresokaklarıdoldurduğu,yanılsamalı

birbiçimde,bayramhavasındabirkentizlenimisunuyordu.

Doğalolarak,bugenelizindurumundanyararlanıyorvebüyükkârlareldeediyorlardı.Ancakiliçindefilmlerinsinemalaraaktarılmasıkesintiyeuğruyordu.İkihaftanınsonundakuruluşlarfilmlerideğiştokuşetmeyebaşladılarvesonundahepaynıfilmigösteriroldular.Yinedegelirleriazalmıyordu.

Sonolarak,şarapvealkolticaretininbirincisırayıaldığıbirkentte,depolanmışönemlimiktardastoklarsayesindekafelermüşterilerininisteklerinikarşılayabiliyordu.Gerçeğisöylemekgerekirseçokiçiliyordu.Birkafenin'Temizşarapmikrobuöldürür'diyeduyuruasmasıyla,halkarasındayaygınolanalkolünbulaşıcıhastalıklardankoruduğudüşüncesiiyicegüçlendi.Hergece,saatikiyedoğrukafelerdençıkanoldukçaönemlisayıdasarhoş,sokaklarıdolduruyorveiyimserkonulardasöyleşereksokakaralarınayayılıyorlardı.

Ancaktümbudeğişiklikler,birbakıma,öyleolağanüstüydüveöyleçabukgerçekleşmiştikibunlarınormalvesüreklidiyenitelemekkolaydeğildi.Sonuçolarakkişiselduygularımızıönplanaalmayısürdürüyorduk.

Kentinkapatılmasındanikigünsonra,hastanedençıkarkenDoktorRieux,yüzündehoşnutlukifadesiylekendisinebakanCottard'lakarşılaştı.Rieuxonubuhalindenötürükutladı.

—Evet,çokiyiyim,dediadamcağız.Söyleyindoktor,şuAlanınbelasıveba,ciddileşiyor,değilmi?Doktoronayladı.Öteki,birtürkeyifleşöylebirsaptamayaptı:Şimdidurmasıiçinbirnedenyok.Herşeyaltüstolacak.

Birsürebirlikteyürüdüler.Cottard,mahalesindezenginbirbakkalınyüksekfiyatasatmaküzeregıdamad

76

desistokladığımvekendisinihastaneyegötürmeküzereevinegirdiklerindeyatağınaltındakonservekutularıbulduklarınıanlatıyordu."Oradaöldü.Vebaparaödemez."Cottardsalgınlailgili,doğruyadayanlışbugibihikâyelerledoluydu.Örneğin,birsabahkentmerkezinde,vebabelirtilerigösterenvehastalığınetkisiylesayıklayanbiradamkendinievdendışarıatmış,karşısınaçıkanilkkadınınüzerineatılmışveonavebalıolduğunusöyleyereksarılmıştı.

—Tamam!Hepimizdelireceğiz,orasıkesin,anlattığınauymayansevecenbirsestonuylaCottardböylediyor

du.

Yineaynıgünöğledensonra,JosephGrandsonunda

DoktorRieux'yekişiselaçıklamalardabulunmuştu.Çalış,mamasasınınüzerindeMadamRieux'nünfotoğrafınıgörmüşvedoktorabakmıştı.Rieuxkarısınınkentdışındatedavigördüğünü

söyledi."Birbakımabubirşans,"dediGrand.Doktorkuşkusuzbununbirşansolduğunuveyalnızcakarısınıniyileşmesiniumutetmekgerektiğinisöyleyerekonakarşılıkvermişti.

—Ah!dediGrand,anlıyorum.

VeRieuxonu.tanıdığındanbuyanailkkezalabildiğinekonuşmayabaşlamıştı.Yinesözcükleriaramasınakarşın,sankinesöylemekteolduğuylailgiliuzunsüredirdüşünmüşgibihemenherzamanuygunsözcüğübulmayıba

şarıyordu.

Çokgençken,yaşadığımahaledenyoksulbirgenç

kızlaevlenmişti.Hattaevlenmekiçinokumayıbırakmışvebirişegirmişti.NeJeanne,nedekendisimahalelerindendışarıadımatıyorlardı.Kızıgörmeyeevlerinegidiyordu,Jeanne'inannevebabasıbusessizvebeceriksizdamatadayıylabirazalayediyorlardı.Babademiryolugörevlisiydi.Evdedinlenmezamanlarında,pencereninyanında,düşünceli,kocamaneleribacaklarınınüzerindeyayılmış,sokaktakidevinimiizleyerekhepbirköşedeotururdu.Karısıhepevişiyapardı,Jeanneonayardımederdi.Okadarnarindiki,birsokaktakarşıdankarşıyageçtiğinigörünce

77Grandendişeyekapılmadanedemezdi.Ozamantaşıtlaronadevgibigelirdi.Birgün,Noeliçinsüslenmişbirdükkânınönünde,büyülenmişçesinevitrinebakanJeanne"Negüzel!"diyerekonadoğruyaslanmıştı.İşteevlilikleriböylekararlaştırılmıştı.

Grand'agörehikâyenindevamıçokbasitti.Herkesiçinböyledirbu:Evlenilir,birazdahasevilir,çalışılır.Sevmeyiunutanakadarçalışılır.Büroşefininverdiğisözleryerinegetirilmediğinden,Jeannedaçalışıyordu.Burada,Grand'ınnedediğinianlamakiçinbirazdüşgücügerekiyordu.

Yorgunluğundaetkisiylebunagözyummuş,giderekdahasuskunlaşmışvegençkarısını

sevildiğineinandırmazolmuştu.Çalışanbiradam,yoksuluk,ağırağırtıkanangelecek,masabaşındaakşamlarınsessizliği,böylebirevrendetutkununyeriyoktur.BüyükbirolasılıklaJeanneacıçekmişti.Yinededurmuştu:bazeninsanınbilmedenacıçektiğiolur.Yılargeçmişti.Dahasonragitmişti.Tabiyalnızgitmemişti.'Senisevdim,amaartıkyoruldum...Gitmektenmutludeğilim,amayenidenbaşlamakiçinmutluolmakgerek.'İşte,kabaca,yazdıklarıbunlardı.

JosephGranddaacıçekmişti.Rieux'nünsöylediğigibi,odayenidenbaşlayabilirdi.Amaişte,inancıyoktu.

Yalnızcaheponudüşünüyordu.Yapmakistediği,onakendinisavunmaküzerebirmektupyazmaktı."Amagüçbu,"diyordu."Uzunsüredirbunudüşünüyorum.Birbirimizisevdiğimizsüreiçindesözcüklerolmaksızınbirbirimizianladık.Ancakherzamaninsanlarbirbirinisevemiyor.Belibiranda,onungitmesineengelolabileceksözcükleribulmalıydım,amayapamadım."Grandkarelibirmutfakbezineburnunusiliyordu.Sonrabıyıklarınısiliyordu.Rieuxonabakıyordu.

Özürdilerimdoktor,dedi,amanasıldemeli?..Sizegüveniyorum.Sizinlekonuşabiliyorum.Budabanabirheyecanveriyor.

Gözlegörülürbiçimde,'Grandvebanınfersahfersahuzağındaydı.

78

Akşam,Rieuxkarısına,kentinkapatıldığını,kendisininiyiolduğunu,sağlığınadikkatetmeyisürdürmesiniveonudüşündüğünübildirenbirtelgrafçekiyordu.

Kapılarınkapatılmasındanüçhaftasonra,hastaneçıkışındaRieuxkendisinibeklemekteolangençbiradamla

karşılaştı,

Umarımbenitanırsınız,dedibusonuncusu.

Rieuxonutanırgibiydi,amaduraksıyordu.—BuolaylardanöncesizdenAraplarınyaşamkoşularıylailgilibilgileralmayageldim,dediöteki.AdımRaymondRambert.

Ahevet,dediRieux.Şimdielinizdeiyibirröportaj

konusuvar.

Ötekisinirligibiydi.Konununbuolmadığını,doktor

Rieux'denbiryardımistemeyegeldiğinisöyledi.

Bununiçinözürdilerim,diyeekledi,ancakkenttekimseyitanımıyorumveneyazıkkigazeteminmuhabiri

budalanınteki.

Rieuxonakentmerkezindekibirdispanserekadaryürümeleriniönerdi,çünküverilecekbazı

buyruklarvardı.Zencimahalesininarasokaklarındanindiler.Akşamoluyordu,ancakeskidenbusaatteöylesinegürültülüolankent,tuhafbirbiçimdetenhagibiydi.Hâlâaltınrenginikoruyangökteyükselenbirkaçborazansesiaskerleringörevleriniyaptıklarıhavasıverdiklerinikanıtlıyorduyalnızca.Busıradadikyolarboyunca,Mağriplievlerinmavi,kızılvemorduvarlarıarasındaRambertateşliateşlikonuşuyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,okarısıdeğildi,amaaynışeydemekti.Kentkapatılırkapatılmazonatelgrafçekmişti.İlkin,gelipgeçicibirolayınsözkonusuolduğunudüşünmüştüveyalnızcaonunlayazışmayaçalışmıştı.Oran'dakimeslektaşlarıbukonudaelerindenbirşeygelemeyeceğinionasöylemişlerdi;postaneonugeriçevirmiş,valiliğinbirsekreterideonunladalgageçmişti.Sonundabirkuyruktaikisaatbeklediktensonra'Herşeyyolunda.

79Görüşmeküzere,'diyeyazdığıbirtelgrafgöndermeyerazıolmuştu.

Ancaksabahuyandığındaherşeybiryanabudurumunnekadarsürebileceğinibilmediğibirden

aklınagelmişti.Tavsiyeedilerekorayagelmişolduğundan(onunmesleğindebazıkolaylıklarvardı),valiliközelkalemmüdürüneulaşabilmişveonaOran'lailişkisibulunmadığını,buradabirişiolmadığını,birrastlantıylaburadabulunduğunuveburadançıktıktansonrakarantinayaalınmaolasılığıolsabile,ayrılmasınaizinverilmesinindoğruolacağınısöylemişti.Müdürbunuçokiyianladığını,ancakbiristisnanınolamayacağını,sonuçtadurumunciddiolduğunuvehiçbirkararınalınamayacağınıonasöylemişti.

Amasonuçta,benbukentinyabancısıyım,demiştiRambert.

—Kuşkusuz,amaherşeybiryana,salgınınuzunsürmeyeceğiniumutedelim.

Sonolarak,Oran'dailginçbirröportajkonusubulabileceğiniveherolaydaiyibiryanbulunabileceğinibelirterekRambert'iavutmayaçalışmıştı.Rambertomuzsilkiyordu.Kentmerkezinegeliyorlardı:

Aptalcabu,doktor,biliyorsunuz.Bendünyayaröportajyapmakiçingelmedim.Amabelkibirkadınlayaşamakiçingeldim.Bundaneterslikvar?

Rieuxtümbunlarınmantıklıgöründüğünüsöyledi.

Merkezdekibulvarlardaherzamankikalabalıkyoktu.Gelipgeçenlerinbazılarıuzaklardakievlerekoşturuyorlardı.Kimsegülümsemiyordu.RieuxbununogünRansdocAjansınıngeçtiğihaberinbirsonucuolduğunudüşündü.Yirmidörtsaatinsonunda,yurttaşlarımızyenidenumutetmeyebaşlıyorlardı.Ancakgündüzsayılarbeleklerdehenüztazeliğinikoruyordu.

Konuşuki,dediçekinmedenRambert,onunlatanışalıçokolmadıvebirbirimizleiyianlaşıyoruz.

Rieuxhiçbirşeysöylemiyordu.

80

—Amabensizisıkıyorum,dediRambert.Bulanethastalığayakalanmadığımıbelirtenbirraporyazıpyazmayacağınızısormakistiyordumyalnızca.Bununişimeyarayacağınısanıyorum.

Rieuxkafasıylaonayladı,bacaklarınaatılanbirerkekçocuğunudüşmemesiiçintuttuveyavaşçaayağadikilmesineyardımetti.YenidenyolakoyuldularvePlaced'Armes'ageldiler,incirağaçlarıylapalmiyelerinhareketsizvetozdangrileşmişdalantozluvepisbirCumhuriyetAnıtınınetrafındasarkıpduruyordu.Rieuxbeyazımsıbirsıvabulaşmışayağınıbirkaçkezyerevurdu.

Rambert'ebaktı.Birazgeriyekaymışfötrşapkası,uzamıştıraşı,kravatınaltındadüğmeleriaçıkgömleğiylegazetecinindikkafalıvesomurtkanbirhavasıvardı.

—Eminolunsizianlıyorum,dedisonundaRieux,amayürüttüğünüzmantıkdoğrudeğil.Sizeburaporuveremem,çünkügerçektensizdebuhastalığınolupolmadığımbilmiyorum;şimdibile,büromdançıktığınızsaniyeylevaliliğevardığınızsaniyearasındamikropkapmayacağınızı

kanıtlayamam.Hemsonra...

—Hemsonra?dediRambert.

—Hemsonra,'sizeburaporuversembilehiçbirişinizeyaramayacak..

Niçin?

—Çünkübukenttesizindurumunuzdaolanveyinedeçıkmalarınaizmverilmeyenbinlerceinsanvar.

—Amayaonlardavebamikrobuyoksa?

—Buyeterlibirnedendeğil.Buaptalcabirhikâye.Biliyorum,ancakhepimiziilgilendiriyor.Onuolduğugibi

elealmakgerek.

Amabenburalıdeğilim!

—Neyazıkki,bundanböyleherkesgibisizdeburalı

olacaksınız.

Ötekiyerindeduramıyordu:

—Bubirinsanlıksorunu,sizeyeminederim.Bunungibi,birbiriyleiyianlaşanikiinsanınayrılığınınneanlamageldiğininfarkındadeğilsinizbelkide.

81/6

VebaRieuxhemenyanıtlamadı.Sonrabununfarkındaolduğunusandığınısöyledi.Tümgücüyle,Rambert'inkarısınakavuşmasınıvetümsevenlerinbirleşmesiniistiyordu;ancakgenelgeler,yasalarvardı,vebavardı,onungörevide

gerekeniyapmaktı.

—Hayır,dediRambertacıyla,anlayamazsınız.Sizmantığındiliylekonuşuyorsunuz,sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.

DoktorgözleriniCumhuriyetAnıtınaçevirdivekonuştuğudilinmantıkdiliolupolmadığını

bilmediğini,ancakkesinliğindiliolduğunuvebununkesinliklefarklıbirşeyolduğunusöyledi.

Gazetecikravatınıdüzeltiyordu:

—Ozaman,başkayoldanbaşımınçaresinebakayımanlamınamıgeliyorbu?Ancakbukentiterkedeceğim,diyebirtürmeydanokumaylasözüsürdürdü.

Doktoronuyinedeanladığım,ancakbununkendisiniilgilendirmediğinisöyledi.

—Evet,siziilgilendiriyor,dediRambertbirdencanlanarak.Sizegeldim,çünküalınankararlardasizinbüyükbirpayınızolduğunubanasöylediler.Ozamanbendedüşündümki,enazındanbir

kişinindurumunda,oluşmasıiçinkatkıdabulunduğunuzbirkararısizbozabilirsinizdiyedüşündüm.Amasiziniçinfarketmiyorbu.Sizkimseyidüşünmediniz.Birbirindenayrıdüşmüş

insanlarıaklınıza

getirmediniz.

Doktorbiranlamdabunundoğruolduğunukabulendi,bunuaklınagetirmekistememişti.

Evet,görüyorumdediRambert,halkahizmettensözedeceksiniz.Ancakherkesinortakiyiliğitektekherkişininmutluluğuylaolur.

Haydi,dedidoktorbirdalgınlıktansıyrılırgibi,vebadavar,başkaşeylerdevar.Yargılamamakgerek.Ancakkızmaktahaksızsınız.Buiştensıyrılabilirsenizeğer,bundansonsuzmutluolurumYalnız,göreviminengelediğibazışeylervar.

Ötekisabırsızlıklakafasınısaladı.82

—Evet,kızmaktahaksızım.Sizindeböyleçokzamanınızıaldım.

Rieuxgirişimlerindenkendisinihaberdaretmesinivehiçkinlenmemesiniondanricaetti.

Karşılaşacaklarıbirnoktakuşkusuzvardı.Rambertbirdenaklıkarışmışgibidurdu.

—Evet,bunainanıyorum,dedibirsessizliktensonra,

kendidüşüncemevesizintümbanasöylediklerinizekarşınbunainanıyorum.Duraksadı:

—Amasizindüşüncenizekatılamıyorum.Şapkasınıalnınaindirdivehızlıadımlarlaayrıldı.RieuxonunTarrou'nunoturduğuotelegirdiğinigördü.

Birsüresonra,Rieuxbaşınısaladı.Gazetecimutlulukiçinsabırsızlanmaktahaklıydı.Amakendisimsuçladığındahaklımıydı?'Sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.'Vebanıniyicehızkazandığı,ortalamakurbansayısınıbeşyüzeçıkardığı,kendihastanesindegeçirdiğişugünlergerçektensoyutlukmuydu?Evet,talihsizliğinsoyutvegerçekdışıbiryanıvardı.Ancaksoyutolansiziöldürmeyebaşlarsa,ozamansoyutluklarlailgilenmekgerekir.VeRieuxbununenkolayşeyolmadığınıbiliyorduyalnızca.Örneğin,sorumluluğunuyüklendiğişuekhastaneyi(artıküçtanevardı)yönetmekkolaydeğildi.Hastaneninkonsültasyonsalonunaaçılanbirodasınıhastakabulodasıolarakdüzenletmişti.Kazılmışyerde,ortasındatuğladanbiradacıkbulunan,mikropöldürücüsugölüoluşmuştu.Hastaadanınüzerinetaşınıyor,çabucaksoyuluyorvegiysileriilaçlı

suyaatılıyordu.Yıkanıpkurulanmış,sırtındakabakumaştanhastanegömleğiyleRieux'yegeliyordu,sonraonuodalardanbirinetaşıyorlardı.Birokulunüstükapalıteneffüsyerlerinikulanmakzorundakalmışlardı;şimditoplamolarak,yarısıdolu,beşyüzyatakkapsıyordu.Kendiyönetimindegerçekleşensabahmuayenesininardındanhastalaraşılanıp,hıyarcıklaryarıldıktansonraRieuxistatistikleriinceliyorveöğledensonrakikonsültasyonlarının83başınadönüyordu.Sonolarak,akşamhastalarınıgeziyorvegecegeçsaatteevinedönüyordu.

Birgeceönceannesi,gençMadamRieux'dengelentelgrafıonauzatırkendoktorunelerinin

titrediğinifarketmişti.

—Evet,diyordu,ancak,sebatladahaazsinirliolu

rum.

Güçlüvedayanıklıydı.Aslındahenüzyorulmamıştı.Ancakörneğinziyaretlerikatlanılmazolmayabaşlamıştı.Salgınateşiniteşhisetmek,hemenhastayıhastaneyekaldırmakdemekti.İşteozaman,gerçektensoyutlamavegüçlükbaşlıyordu,çünkühastanınailesionuancakiyileşmişyadaölmüşolarakyenidengörebileceğinibiliyordu."Acıyındoktor!"diyorduMadamLoret,Tarrou'nunotelindeçalışanhizmetçikadınınannesi.Nedemektibu?Tabiki,acıyordu.Ancakbukimseyibiryeregötürmüyordu.Telefonetmekgerekiyordu.Azsonraambulansınsireniçınlıyordu.

Başlangıçta,komşularpencereleriniaçıpbakıyorlardı.Dahasonra,alelacelepencerelerinikapatıroldular.Ozamansavaşımlar,gözyaşları,telkin,özetlesoyutlukbaşlıyordu.Ateşvekaygıylaiyiceısınanşudairelerçılgınlıklarasahneoluyordu.Amahastagötürülüyordu..Rieuxgidebilirdi.

İlkzamanlarda,telefonetmekveambulansıbeklemedenbaşkahastalarakoşmaklakendinisınırlamıştı.Ancakaileler,vebaylabaşbaşakalmayıartıksonunubildikleribirayrılığayeğtutarakkapılarınıörtmüşlerdi.Çığlıklar,buyruklar,öncepolisinmüdahalesi,ardındansilahgücüylehastazorlagötürülüyordu.İlkhaflarda,Rieuxambulansgelenekadarbeklemekzorundakalmıştı.

Sonra,hekimlerinhastalandolaşmalarısırasındaherbirinegönülübirmüfettişeşliketmeyebaşlayınca,Rieuxbirhastadanötekinekoşabildi.Ancakbaşlangıçta,herakşam,MadamLoret'ninyelpazeveyapayçiçeklerlesüslenmişküçükdairesinegirdiğioakşamıandırıyordu,onukarşılayanannezorakibirgülümsemeyleşöyledemişti:

—Umarımherkesinsözünüettiğioateştendeğildir.

84

Veo,örtüyüvegeceliğiaçıpkarınvebacaklardakikırmızılekeleri,boğumlarısessizceinceliyordu.Anne,kızınınbacaklarınınarasınabakıyorvekendinitutamadanbağırıyordu.Herakşam,bütünölümcülbelirtileritaşıyankarınlarkarşısında,birrüyadaymışçasınaannelerişteböylehaykırıyordu;herakşamRieux'nünkolarınakolaryapışıyordu;yararsızsözler,vaatlerveağlayışlaryağmurakıyordu;herakşamambulanssirenleriacıkadaryararsızolankrizleribaşlatıyordu.Vebirbirinebenzeyenuzungecelerinsonunda,Rieuxdurmadanyinelenenbunabenzeruzunbirdizisahnedenbaşkabirşeyumutedemiyordu.Evet,vebasoyutlukgibitekdüzeydi.BelkibirtekşeydeğişiyorduveodaRieux'nünkendisiydi.Bunuoakşam,CumhuriyetAnıtınındibinde,yalnızcaiçinidoldurmayabaşlayanoanlaşılmasıgüçkayıtsızlığınbilinciyle,Rambert'ingözdenyittiğiotelkapısınabakarkenduyuyordu.

Buyorucuhaftalarınsonunda,kentinbiraşağıbiryukarıdolaşmakiçinsokaklaradöküldüğütümoerkensaatlerdeRieuxacımaduygusunakarşıkendiniartıkkorumasınagerekkalmadığını

anlıyordu.Acımayararsızolduğuzamanondanbıkılır.Veağırağırkendiiçinekapananbuyüreğinduyumsayışıdoktoriçinşuezicigünlerintekavuntusuydu.Böyleceişininkolaylaşacağını

biliyordu.Bunedenlebundankeyifduyuyordu.Annesi,onusabahınikisindekarşıladığında,kendisineoğlununyönelttiğiboşbakışlaüzüntüyeboğulduğunda,aslındaRieux'yü

rahatlatabilecektekşeyinbuolmasınadayeriniyordu.Soyutlamücadeleedebilmekiçinbirazonabenzemekgerekir.AmaRambertbununasılhissedecekti?Rambertiçinsoyut,kendimutluluğunakarşıolanherşeydi.Vegerçekte,Rieuxbirbakımdangazetecininhaklıolduğunubiliyordu.Ancakbazensoyutluğunmutluluğabaskınçıkabileceğiniveozamanyalnızcaonugözönündebulundurmakgerektiğinidebiliyordu.Rambert'inbaşınagelecekolandabuyduvedoktorbunu,Rambert'insonradankendisineiçiniaçmasıylaayrıntılıolaraköğrenebildi.Böyleceveyenibir85planagöre,bireyinmutluluğuvevebanınsoyutluğuarasındageçenbuuzundönemboyuncakentimizintümyaşantısınıdolduranşutatsızmücadeleyisürdürebildi.

86

Ancak,bazılarınasoyutgibigelenşeyler,bazılarınagöregerçekti.Vebanınilkayı,salgınınönemliölçüdehızlanmasıvehastalığınınbaşındayaşlıMichel'eyardımetmişolancızvıtpapazı

Paneloux'nunateşlivaazıylagerçekteniçkarartıcıbirhalaldı.RahipPanelouxdahaöncedenOranCoğrafyaDerneği'ninbülteninesıksıkkatkıdabulunarakkendinigöstermişti,eskiyazıtları

günümüzekazandırdığıçalışmalarıonuburadasözsahibiyapmıştı.Ancak,biruzmanınçevresindeoluşabilecekbirkitledençokdahagenişbirtopluluğunilgisinimodernbireyciliküzerineyaptığıbirdizikonferanslatoplamıştı.Modernçağaözgüinançsızlıktanda,geçmiş

yüzyılarınyobazlığındandauzak,titizbirHıristiyanlığınateşlisavunucusuolarakortayaçıkmıştı

bukonferanslarda.Bukonudadinleyicikitlesininaklınıkatıgerçeklerlekarıştırmamıştı.Ünüdeburadangeliyordu.

Oysa,buayınsonunadoğru,kentimizinruhaniliderlerikendibildikleriyöntemlerle,birhaftalıkortakduaayinleridüzenleyerek,vebaylasavaşmayakararverdiler.HalkıninancıylailgilibutoplantılarvebalıazizolanSaintRoch'ayakardıklarıgörkemlibirayinlesonaerecekti.BunufırsatbilerekrahipPaneloux'nundasözalmasınıistemişlerdi.Onbeşgündürrahip,kenditarikatındakazandığıözelyerisağlayanSaintAugustinveAfrikaKilisesiyleilgiliçalışmalarınaaravermekzorundakalmıştı.Coşkuluvetutkuluyapısıylaonaverilengörevikararlılıklakabuletmişti.Buvaazdahayapılmadanuzunzamanöncesindenkenttekonuşulmayabaşlamıştıbileveodönemtarihine,kendiözelikleriyle,önemlibiranolarakgeçti.

87Duahaftasınıçokkalabalıkbirhalkkitlesiizledi.NormalzamanlardaOran'lılarınözeliklepekinançlıolduğundandeğil.Örneğinpazarsabahlandenizbanyolarıayinlerinciddibirrakibidir.

Birdenhidayeteerdiklerindendedeğil.Ancak,biryandankentinvelimanınkapatılmasıyladenizbanyolarıolanaksızlaşmıştı;öteyandanda,başlarınageleninanılmazolaylarıhenüziçlerindehissetmeselerbile,birşeylerindeğişmişolduğunukesinliklebildiklerindenözelbirruhhaliiçindeydiler.Öteyandanbirçoğu,salgınınduracağınıveaileleriylebundankurtulacaklarınıumutediyordu.Sonuçta,henüzhiçbirkonudabirzorunlulukduymuyorlardı.Onlarıngözündeveba,nasılgeldiysebir.günöylegidecekistenmeyenbirkonukgibiydi.Korkmuşlardı,ancakumutsuzdeğilerdi;vebayakadarsürdürdüklerivaroluşuunutacakları,vebanınonlarınyaşambiçimiolarak

karşılarınaçıkacağıoandahagelmemişti.Sonuçtabeklemedeydiler.Başkasorunlarakarşı

olduğugibi,dinekarşıdaveba,kayıtsızlıktanolduğukadartutkudandauzak,'nesnelik'

sözcüğüyletanımlayabileceğimizbirtinselnitelikkazandırmıştıonlara.Duahaftasınıizleyenlerinçoğu,örneğininanmışlardanbirininDoktorRieuxkarşısında,"Olsun,birzarargelmeznasılsa,"

türündenettiğisözlerekatılabilirdi.Tarroubilenotdefterine,Çinlilerinbugibidurumlarda,vebatanrısıkarşısındatefçalacaklarınıyazdıktansonra,gerçekteönlemlerinmiyoksatefinmietkiliolduğunubilmeninkesinlikleolanaksızolduğunubelirtiyordu.Soruyukestiripatmakiçinde,birvebatanrısınınbulunupbulunmadığınıaraştırmakgerektiğinivebukonudakibilgisizliğimizinaklagelebilecekhertürdüşünceyikısırlaştırdığınıeklemekleyetiniyordu.

Neolursaolsun,kentimizinkatedralitümhaftaboyuncadindarlarlaneredeysedoldu.İlkgünlerde,birçokkentliiçerigirmekyerineanakapınınönündeuzananpalmiyevenarağaçlarıyladolubahçedekalıpsokaklarataşanyakarmaveduaselinidinliyordu.Yavaşyavaş,birkaçkişinindeörnekolmasıyla,aynıdinleyicileriçerigirmeyeve

88

topluluktanyükselenilahilereçekingensesleriylekatılmayakararverdiler.Vepazargünü,katedralbüyükbirtoplulukladoluptaştı.Birgünöncesindenbaşlayarak,havakapamıştı,bardaktanboşanırcasınayağmuryağıyordu.Dışarıdaduranlarşemsiyeleriniaçmıştı.RahipPanelouxkürsüyeçıktığında,katedraliniçindebuhurveıslakgiysikokusuyayılıyordu.

Rahiportaboylu,ancaktopluydu.Kürsününkenarınayaslanıp,irieleriyleahşabıkavradığında,çelikçerçeveligözlüklerininaltındabelirenikikırmızımsılekeyiandıranyanaklarıylayoğunvekarabirbiçimgibialgılandı.Güçlü,coşkulu,insanıuzaklarataşıyanbirsesivardı;dinleyenleriateşliveçekiçgibibirtümceyle,"Kardeşlerim,felaketiniçindesiniz,kardeşlerimbunuhakettiniz,"

diyereksarstığındadinleyicitopluluğundankiliseavlusunakadartaşanbirdalgalanmaoldu.

Mantıksalaçıdan,bunuizleyenbölüm,buetkileyicigirişsöylemineuymuyorgibiydi.

Yurttaşlarımızancaksöylevindevamındarahibin,sözustalığısayesinde,tümvaazınınanafikriniyumrukgibi,birkeredesunduğunukavradı.Panelouxbutümceninhemenardından,Mısır'dakivebaylailgili,İncil'inGöçbölümünegöndermeyaparakşöylededi:"Tarihtebufelaketinilkkezortayaçıkışı,Tanrıdüşmanlarınıncezalandırılmasınedeniyledir.Firavunsonsuztasarılarakarşı

çıkıyorduvevebaonadizçöktürdü.Tümtarihinbaşındanbuyana,Tanrınınbufelaketikibirlilerivekörleridizegetirmiştir.Bunuiyicedüşününvedizçökün."

Dışarıdayağmurşiddetleniyorduvekatıksızbirsessizliğintamortasındasöylenen,sağanağındasesiyledahaderinbiranlamkazananDUsontümceöylebirtınıylaçınladıki,birkaçdinleyici,birsaniyelikbirduraksamanınardından,oturduklarıyerdenduataburesinedoğrukendilerinikayarcasınabıraktılar.Ötekilerbuörneğiizlemekgerekirdiyedüşündüler,öylekibirkaçsandalyeçıtırtısıdışındahiçbirsesçıkmadantümdinleyicitopluluğuçokgeç

89medendizçöktü.OzamanPanelouxdikleşti,derinbirsolukaldıvegiderekciddileşenbir

tonlamayladevametti:"Eğerbugün,vebasiziilgilendiriyorsa,bununnedenidüşünmezamanınıngelmişolmasıdır.Dürüstinsanlarınbundankorkmasınagerekyok,ancakkötülertitremektehaklı.

Evreninuçsuzbucaksızambarında,karşıçıkılmasıolanaksızbufelaket,samanıtohumdanayırıncayakadarinsanlıkbuğdayınıdövüpduracak.Samantohumdançok;kurtulanlardançokaramızdanayrılanlarolacakvebufelaketiTanrıistemedi.Uzunzamandır,dünyakötülükleuzlaştı,uzunzamandırTanrınınbağışlayıcılığınagüvendi.Birazpişmanlıkyetiyordu,herşeyeizinvardı.

Vepişmanlıkkonusundaherkeskendinigüçlühissediyordu.Zamanıgelincenasılsapişmanlıkduyulacaktı.Ozamanakadar,enkolayıkendinisıkıntıyasokmamaktı,gerisiniTanrınınbağışlayıcılığıhalederdinasılsa.Amaişte,buböylesüremeyecekti.UzunsüredirbukenthalkınaacıyanbakışınıçevirmişolanTanrıbeklemektenbıkarak,sonsuzumudununboşaçıkmasıyladüş

kırıklığınauğrayarak,bakışınıbaşkayanaçevirdi.İşteşimdi,Tanrınınışığındanyoksunbirhaldevebanıncehennemindeuzunsürekalacağız!"

Salondasabırsızbiratgibibirisihırıltılıbirsesçıkardı.Kısabiraradansonrarahipdahaalçakbirtonlasözünüsürdürdü:"'AltınsıEfsane''deLombardiya'da,KralHumbertzamanında,vebanınİtalya'yıaltüstetmesianlatılır;vebaöyleşiddetliymişki,çokazsayıdahayattakalanlarölüleritoprağavermekteyetersizkalıyorlarmışvebuvebaözelikleRomavePavia'yıkırıpgeçiriyormuş.

Vebiriyilikmeleğiortayaçıkmış,avmızrağıtaşıyankötülükmeleğineemirlerveriyor,evlerinkapısınıçalmasınıbuyuruyormuş;kapıkaçkezçalınırsa,oevdenokadarölüçıkıyormuş."

SözünburasındaPaneloux,sankiyağmurunetkisiylekıpırdayanperdeningerisindebirşeygöstermekistiyormuşçasına,kısakolarınıkilisegirişinedoğruuzattı:"Kardeşlerim,"dedigüçlübirsesle,"bugünsokaklarımızda

90

meydanagelenaynıölümcülav.Görünonu,şuvebameleğini,Lucifergibigüzelvekötülüğünkendisigibiparlak;çatılarınızıntepesindedikilmiş,sağelibaşınınseviyesindemızrağıtutuyor,solelievlerinizdenbirinigösteriyor.Belkişuandaparmağısizinkapınızayöneliyor,mızrakahşabınüzerindetınlıyorveaynıandavebaevinizegiriyor,odanızagidipoturuyorvedönmenizibekliyor.

Orada,sabırlıvedikkatli,sankidünyanınkendidüzenigibikendindenemin.Yeryüzününhiçbirgücü,hattaşunuiyibilin,insanlığınişeyaramazbilimibileonunsizeuzattığıoeldenkurtulmanızı

sağlayamaz.Veacınınkanlımeydanındadövüldüktensonra,samanlabirliktesizdeatılıpgideceksiniz."

Buradarahipfelaketindokunaklıimgesinidahadagenişelealdı.Kentinüzerindefırılfırıldönmekteolan,kimerastgelirseçarpıpyenidenkanlariçindeyükselen,insanlıkacısınıvekanı

'gerçeğinekininioluşturacaktohumları'olaraksavuranbüyükodunparçasınıanlattı.

UzunkonuşmasüresininsonundaRahipPanelouxdurdu;alnınadüşmüşsaçları,elerindenkürsüyedoğruakanbirtitremeylegerilmişbedeniyle,dahakısıkancaksuçlayıcıbirtonlasözü

sürdürdü:"Evet,düşünmezamanıgeldi.GününağırlıklarındankurtulmakiçinpazargünleriTanrıyıziyaretetmekyeterlisandınız.Dizçöküpbirkaçyakarmabucanicekayıtsızlığınbedelinirahatçaöder,"diyedüşündünüz.AncakTanrıtutkusever.Buuzakilişkileronunateşlişefkatineyetmez.Sizidahauzunsüregörmekister,onunsizisevmetarzıböyledirvegerçeğisöylemekgerekirse,onunteksevmebiçimibudur.İştebuyüzden,sizinziyaretinizibeklemektensıkılıpinsanlarınbirtarihiolduğundanberi,felaketintümgünahkentlerinigezdiğigibi,sizideziyaretetmesinegözyumdu.Şimdigünahnedirbiliyorsunuz,tıpkıKabil'leoğularının,tufanöncesiinsanların,SodomveGomor'lularm,FiravunveEyüp'ünvetümlanetlenmişlerinbildiğigibi.Vetümbuinsanlarınyaptığıgibi,kentinsizivefelaketiduvarlarıyla91çevirdiğigündenberiinsanlaravenesnelereyenibirbakışyöneltiyorsunuz.Sonundaartıkbiliyorsunuzki,herşeyinözüneinmekgerekli."

Oandakiliserutubetlibirrüzgârladolduvemumlarınaleviçıtırdayarakyanadoğruyattı.Yoğunbirbalmumukokusu,öksürüklervebirhapşırık,çokbeğenilenbirinceliklekonusunadönenRahipPaneloux'nunbulunduğuyeredoğruyükseldi.Sakinbirseslesözünüsürdürdü:"Aranızdanbirçoğunuz,nereyevarmakistediğimimerakediyorsunuz,bunubiliyorum.Sizigerçeğeyöneltmekvetümsöylediklerimekarşın,sizeneşelenmeyiöğretmekistiyorum.Artıköğütlerinyadakardeşçeuzatılmışbirelinyardımıylaiyiliğeyönelmezamanıdeğil.Bugüngerçekbirbuyrukoldu.

Vekurtuluşunyolunusizegösterenvesizionaitenkırmızıbirmızraktır.Kardeşlerim,herşeyiniçineiyiyivekötüyü,öfkeyiveacımayı,vebayıvekurtuluşukatanTanrısalbağışlayıcılıkişteburadakendinigösteriyor.Siziyaralayan,siziyüceltenvesizeyolgöstereniştebufelaketinkendisidir.Çokuzunzamanönce,HabeşistanlıHıristiyanlarvebayı,sonsuzluğaulaşmakiçinTanrısalkaynaklı,etkilibiryololarakgörüyorlardı.Bunayakalanmamışolanlarkesinlikleölmekiçinvebalıörtüleresarınıyorlardı.Kuşkusuzkurtuluşaulaşmakiçinböyleçılgıncabiryoluöneremeyiz.Kibireçokyakın,gereksizbirsabırsızlıktırbu.Tanrıdandahaaceleciolmamakgerekirveonunkurduğudeğişmezdüzenihızlandırdığınıilerisürenherşeysapkınlığayolaçar.

Amaenazından,böylebirörnektenalınacakdersvardır.Yalnızcadahabilinçliruhların,heracınınderinindeyatmaktaolansonsuzluğungörkemliışığınıgörmesinisağlar.Buışıkkurtuluşagidenalacakaranlıkyolarıaydınlatır.EksiksizbiçimdekötüyüiyiyedönüştürenTanrısaliradeyiaçıklar.Bugünbile,buölüme,acıyaveuğultuyadoğrugidişiniçindenbiziesassessizığeveheryaşamınilkesinedoğruyöneltiyor.İştekardeşlerim,buradanişkenceedensözlerledeğil,huzurveren

92

sözlerleçıkmanıziçin,sizesunmakistediğimsonsuzteseliiştebu."

Paneloux'nunsözlerinibitirdiğianlaşılıyordu.Dışarıdayağmurdinmişti.Islakvegüneşlibirgöktenmeydanadahatazebirışıkyansıyordu.Sokaktanseslerin,kayarcasınagidenarabalarıngürültüsü,uyanmaktaolanbirkentinsesiyükseliyordu.Sessizbirtelaşiçindedinleyicilerdalgındalgıneşyalarınıtepiliyorlardı.AncakosıradarahipyenidensözebaşladıvevebanınTanrısalkaynağınıvebufelaketincezaniteliğinigösterdiktensonra,böylesinetrajikbirkonuylailgiliolaraksanatlısözleringereksizolacağındankonuşmasınıbitirdiğinisöyledi.Herşeyinherkesiçinaçıkseçikolduğunudüşünüyordu.Yalnızca,MarsilyavebasıylailgiliolarakvakanüvisMathieuMaraisyardımsızveumutsuz,cehennemindibindeyaşamaktanyakınmıştı.HayAlah!MathieuMaraiskörmüş!Tersine,RahipPanelouxherkeseaçıkolanTanrınınyardımınıveHıristiyanlıkumudunuhiçbugünolduğugibiyoğunhissetmemişti.Yinede,şugünlerinkorkunçluğunavecançekişenlerinhaykırışlarınakarşın,yurttaşlarımızHıristiyanlığayakışan,sevgidolu'birbiçimdeTanrıya

seslenecekleriniumutediyordu.GerisimTanrıhalederdi.

93Buvaazınkentlilerüzerindebiretkisioldumu,bunusöylemekgüç.SorguyargıcıMösyö

Othon,DoktorRieux'yeRahipPaneloux'nunsunuşunu'kesinlikleçürütülemez'bulduğunuaçıklamıştı.Ancakherkesinböylekesinbirdüşüncesiyoktu.Rahipyalnızcabazıinsanları,ozamanakadarbelirsizbirdüşüncedenilerigitmeyen,bilinmedikbirsuçtandolayıaklagelmeyecekbirhapiscezasınaçarptırıldıklarıkonusundadahaduyarlıkılmıştı,okadar.Vekimilerisıradanyaşantılarınısürdürüpdörtduvararasındayaşamayaalışırkenkimileridebuandanbaşlayarak,tersine,buhapishanedenkaçmaktanbaşkabirşeydüşünmezoldu.

İnsanlaröncedışdünyadankopukyaşamayıkabuletmişlerdi,tıpkıyalnızcabazı

alışkanlıklarındanvazgeçmekzorundakalacaklarıgeçiciherhangibirsıkıntıyıkabulenirgibi.

Ancak,birtürişkenceninansızınbilincinevararak,kızışmayabaşlayanyazgöğününaltında,buhapisduygusununtümyaşamlarınıtehditettiğinihayalmeyalhissediyorlardıveakşamolduğunda,serinliklegelenenerjionlarıbazenumutsuzedimlereitiyordu.

Herşeydenönce,birrastlantısonucuolsunyadaolmasın,opazargünündensonra,kentlileriniçindebulunduklarıdurumungerçektenbilincinevardıklarıkonusundakuşkuuyandıracakdenligenelvederinbirkorkuyayıldı.Buaçıdanbakıldığında,kentimizdeyaşadığımızhavabirazdeğişti.Ancak,gerçekte,budeğişiklikhavadamıydıyoksayüreklerdemiydi,iştesorunbuydu.

Vaazdanbirkaçgünsonra,Grand'labuolayıyorumlayanRieux,kentdışındakimahalelereyönelirken,yürü

94

meyeçalışmadandurupyerindesalananbiradamönlerineçıkıverdi.Osırada,hergeçengündahageçsaatteyakılankentimizinsokaklambalarıbirdenparıldadı.Gezmenlerinarkasındakalanyükseklamba,gözlerikapalı,sessizcegülmekteolanadamıansızınaydınlattı.Sessizbirkahkahaylagerilmişbeyazımsısuratındaniriiridamlalarhalindeterakıyordu.Geçipgittiler.

—Delininteki,dediGrand.

OnuoradanuzaklaştırmakiçinkolundantutanRıeuxmemurunsinirdentitrediğinifarketti.

—Yakındaçevrededelidenbaşkakimsekalmayacak,dediRieux.

Yorgunluğundaetkisiyle,boğazınınkuruduğunuhis

setti.

—Birşeyleriçelim.

Girdiklerikafebarınüzerindekiteklambaylaaydınlanıyordu,kırmızımsıveağırbirhavada,insanlarbelibirnedeniolmaksızınalçakseslekonuşuyordu.Barda,GrandRieux'yüşaşırtarakalkolübirşeyistedi,birdikiştebitirdiveçoksertolduğunubelirtti.Sonraçıkmakistedi.DışarıdaRieux'yegece

inlemelerledolugibigeldi.Karagöğünbiryerlerinde,sokaklambalarınınyukarısındakısıkbirfısıltıonadurupusanmadansıcakhavayıyoğurmaktaolanogözlegörünmezfelaketianımsattı.

—İyiki,iyiki,diyorduGrand.Rieuxonanedemekistediğinisordu.

—İyiki,diyorduberiki,benimçalışmamvar.

—Evet,dediRieux,bubiravantaj.

Vefısıltıyakulaklarınıtıkamayaniyetli,Grand'abuiştenmemnunolupolmadığınısordu.

—Ehişte,doğruyoldaolduğumusanıyorum.

—Buçalışmadahauzunsürecekmi?

Grandcanlanırgibioldu,alkolünsıcaklığısesineyansıdı.

—Bilmiyorum.Amasorunbudeğildoktor,sorunbudeğil,hayır!

95KaranlığıniçindeRieuxonunkolarınıhareketettirdiğinitahminediyordu.Birşeydemeyehazırlanıyorduveişteoşeybirdensözedöküldü:

Doktor,benimistediğim,yazınınyayıncınınelinegeçtiğigün,yazıyıokuduktansonraadamınyerindenkalkıpbirlikteçalıştığıarkadaşlarına,"Baylarbunaşapkaçıkarılır,"demesi.

BubeklenmedikaçıklamaRieux'yüşaşırttı.Onunelinibaşınagötürdüğünüvekolunuyanlamasınauzattığınıfarkedinceşapkasınıçıkardığınısandı.Yukarıda,otuhaffısıltıgiderekgüçleniyorgibiydi.

—Evet,diyorduGrand,mükemmelolmasıgerek.Edebiyatyöntemleriylepekiçlidışlıolmasada,Rieux

işlerinokadarbasitolmadığı,örneğinyayıncılarınbürolarındaşapkasızolmalarıgerektiğiduygusunakapılıyordu.AmayinedebeliolmazdıveRieuxsusmayıyeğledi.Vebanıngizemlifısıltılarınaistemedenkulakkabartıyordu.Grand'ınmahalesineyaklaşıyorlardı,burasıbirazyüksekteolduğundanhafifbirmeltemikisinideserinletiyorveaynızamandakentitümseslerdenarındırıyordu.GrandbuaradakonuşmasınısürdürüyorveRıeuxadamcağızınherdediğinitamanlayamıyordu.Rieuxsözkonusuyapıtınşimdidençoksayfatuttuğunu,ancakyazarınınonumükemmelhalegetirmekiçingösterdiğiçabanınçokıstıraplıolduğunuanladıyalnızca."Tekbirsözcüküzerindegeceler,haftalargeçiyor...hattabasitbirbağlaçiçinbile."SözünburasındaGranddurduvedoktorupaltosununbirdüğmesindentuttu.Çarpıkağzındansözcüklerzarzorçıkıyordu.

Şunuiyianlayın,doktor.AmaileVearasındagerektiğindekolaycabirseçimyapabilirsiniz.VEileSONRAarasındabirseçimyapmakdahazordur.SonraileArdındana.gelinceişdahagüçleşir.

Ancakkesinolarak,engüçolan,Ve'yikulanmakgerekipgerekmediğinekararvermektir.

—Evet,dediRieux,anlıyorum.

96

Yenidenyolakoyuldu.Ötekişaşkıngibiydi,yenidenonayetişti.

Özürdilerim,diyekekeledi.Buakşamneyimvar

bilmiyorum!

Rieuxhafifçeomzunavurdu;onayardımetmekistediğiniveöyküsününkendisiniçokilgilendirdiğinisöyledi.Grandbirazrahatlamışgibioldu;evinönünegeldiklerindebiranduraksadıktansonradoktoruyukarıdavetetti.Rieuxkabuletti.

YemekodasındaGrandonu,üzerindeminicikyazılarladüzeltmeleryapılmışkâğıtlarladolubirmasanınönüneoturmayadavetetti.

—Evet,iştebu,dediGrandgözleriylesorularsorandoktora.Amabirşeyiçmekistermiydiniz?

Birazşarabım

var.

Rieuxistemedi.Kâğıtlarabakıyordu.

—Bakmayın,dediGrand.Bubenimilktümcem.Beniuğraştırıyor,çokuğraştırıyor.

Odatümbukâğıtlarabakıyorduveelikarşıkonulmazbirbiçimdearalarındanbirineuzandı,çıplakampuledoğrusaydamlaşmışkâğıdıkaldırdı.Kâğıtelindetitriyordu.Rieuxmemurun

'alnınınterdenıslanmışolduğunufark

etti.

—Oturun,dedi,okuyunonubana.

Berikionabaktıvebirtürminnetduygusuylagülümsedi.

—Evet,dedi,sanırımbunuistiyorum.

Gözlerihâlâkâğıdınüzerinde,birazbekledi,sonraoturdu.Rieuxosıradafelaketinfısıltısınakarşılıkveriyormuşgibikulağagelenkenttekikarmaşıkuğultuyudadinliyordu.Tamoanda,ayaklarınınaltındauzayıpgidenşukenti,oluşturduğukapalıevrenivegeceniniçindeboğduğukorkunçhaykırışlarıkeskinbirbiçimdealgılıyordu.Grand'ınsesiusulcayükseldi:"Güzelbirmayıssabahı,zarifbiramazon,alrenklimuhteşembirkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu."

Veba

97/7Yenidensessizlikolduvesessizliklebirlikteacıçekenkentinzorduyulanuğultusu.Grandkâğıdıbırakmıştıveonabakmayısürdürüyordu.Birsüreninsonunda,gözlerinikaldırdı:Nedüşünüyorsunuz?

Rieuxböylebirbaşlangıcın,öykünündevamınıöğrenmesiiçinmerakuyandırdığınısöyledi.

Ancaköteki,heyecanlabubakışaçısınındoğruolmadığınısöyledi.Elininiçiylekâğıtlarınavurdu.

Bubenimistediğimeyalnızcayaklaşıyor.Düşlerimdekigörüntüyüeksiksizbiçimdeoluşturabildiğimde,benimtümcembutırıstırısyapılangezintininritminiyakaladığında,birikiüç,birkiüç,ozamangerisidahakolayolacakvebudüşöylegüçlüolacakkidahakitabınbaşında

'Şapkaçıkarılır!'sözüsöylenebilecek.

Amabununiçindahayapacakişivardı.Butümceyiohaliylebiryayınevinevermeyeaslarazı

olmayacaktı.Çünkü,butümcebazenonumemnunetsede,onunhenüztamolarakgerçekleörtüşmediğinivebelibirölçüde,uzaktanuzağaonukalıplaşmıştümcelerebenzeten,kolaycıbirniteliğiolduğunufarkediyordu.Pencereninaşağısındainsanlarınkoşuştuğunuduyduklarında,Grandenazındanbuanlamdabirşeylersöylüyordu.Rieuxayağakalktı.

—Neyapacağımıgöreceksiniz,diyorduGrandvepencereyedönerekekledi:"Tümbunlarsonbulduğunda."

Ancakaceleciayaksesleriyenidenduyulmayabaşlıyordu.Rieuxaşağıinmeyebaşlamıştıbilevesokağavardığındaönündenikiadamgeçti.Görünüşebakılırsa,kentkapılarınadoğrugidiyorlardı.

Gerçektende,yurttaşlarımızdanbazılarısıcağınvevebanınetkisiyleakılarınıyitirerekişişiddetevardırmışvekentindışınakaçmakiçinbentlerdekinöbetçilerikandırmayakalkışmıştı.

98

Rambertgibi,bazılarıda,günışığınaçıkmaktaolanbupanikhavasındankurtulmakistiyorlardı;ancakonlar,başarılıbirsonaulaşmasalarbile,dahabüyükbirinatvebeceriylebuişegirişiyorlardı.Rambertönceyasalgirişimlerisürdürmüştü.Dediğinegöre,inadınsonundaherşeyinüstesindengeleceğinehepinanmıştıvebirbakımaişinibilirolmakonunmesleğiydi.

Böyleceçoksayıdamemurvegeneldegücütartışılmayanbirçokinsanıziyaretetmişti.Ancakbukonudagüçlerionlarınişineyaramıyordu.Bunlarçoğunlukla,banka,yadadışsatım,yadanarenciyeyadaşarapticaretiileilgiliherkonudakesindüşünceleriveüstdüzeybilgileriolan;kapıgibidiplomalarınıveiyiniyetlerinideunutmadan,hukukyadasigortaişlerindetartışılmazbilgisiolaninsanlardı.Hatta,hepsindeençarpıcıolanşey,iyiniyettkAncakvebakonusunda,bilgilerineredeysebirhiçti.

Yinede,olabildiğincehepsininkarşısındaRambertkendidavasınısavunmuştu.Savunmasınıntemelindehepbukentinyabancısıolduğudüşüncesiveböylecedurumununyenidenincelenmesigereğiyatıyordu.Genelde,gazetecininkonuştuğukişilerbunoktadaanlayışgösteriyorlardı.

Ancakbelisayıdabaşkakişilerindeaynıdurumdabulunduğunuvebununsonucuolarak,durumununsandığıkadarözelolmadığınıonabelirtiyorlardı.BununüzerineRambert,bununkendikanıtladığıgörüşünözünüdeğiştirmeyeceğinisöyleyerekkarşılıkveriyordu;bukezdeonatiksinenbirifadeyle,örnekoluştururgerekçesiylehertürgözyummanınyönetimegüçlükçıkaracağınısöylüyorlardı.Rambert'inDoktorRieux'yeönerdiğisınıflandırmadabutürmantıkyürütenlerbiçimcilersınıfını

oluşturuyor

99du.Onlarınyanında,güzelkonuşanlarbulunuyordu;isteksahibinibunlarınhiçbirininkalıcı

olamayacağınainandırıyorlarvekendilerindenbirkararvermeleriistendiğindebolmiktardaiyiöğütverip,yalnızcaanlıkbirsıkıntınınsözkonusuolduğunakararvererekRambert'iavutuyorlardı.Birdeönemlilervardı,ziyaretsahibindendurumunuözetleyenbirnotyazıpbırakmasınıricaediyorlarvebudurumlailgilibirkararavaracaklarınıbildiriyorlardı;gereksizler,onakalacakyerbelgesiyadaucuzpansiyonadresleriöneriyorlardı;yöntemliler,fişdoldurtuyorveardındansınıflandırıyordu;bıkkınlar,kolarımhavayakaldırıyordu;tedirginler,gözleriniçeviriyorlardı;sonolarakdagelenekçilervardı;onlarençoksayıdaydılar,Rambert'ebaşkabirbüroyuyadayapılacakyenibirgirişimigösteriyorlardı.

Böylecegazetecikapıkapıdolaşmaktanbitiptükenmiştivevergidenmuhafhazinebonosualmayayadasömürgeordusunakatılmayaçağıranilanlarınönünde,deritaklidibirsıranınüzerindeoturaotura,telidosyalarvedosyaraflarıkadarkendiniaçığavuransuratlarınbulunduğubürolaragireçıka,birbelediyeninyadabirvaliliğintamolarakneolduğukonusundakesinbirfikiredinmişti.İşinolumluyanı,Rambert'indeRieux'yebirazacıylabelirttiğigibi,tümbunlaronungerçekdurumugörmesiniengeliyordu.Gerçekyaşamdavebanınkaydettiğiilerlemeondanuzaktı.Üstelikgünlerindahaçabukgeçtiğinidegözardıetmemekgerekirdivetümkentiniçindebulunduğudurumda,geçenhergünün,ölmemesikoşuluylaherinsanıbaşarmaküzeregiriştiğiişlerinsonunayaklaştırdığıdasöylenebilirdi.Rieuxbunoktanındoğruluğunukabuletmekzorundakaldı,ancakbununlabirliktebirazfazlagenelbirdurumunsözkonusuolduğunudaekledi.

BiraraRambertbirumudakapıldı.Valiliktenonaeksiksizyanıtlanmasıistenenboşbirbilgidosyasıgeldi.Belgedekimliği,ailedurumu,eskiveşimdikimaddikaynaklarıveözgeçmişiyleilgilibilgilersoruluyordu.Ram

100

bertoturduklarımemleketegerigönderilebilecekkişilerindurumunusaptamaküzerehazırlanmış

birsoruşturmanınsözkonusuolduğuizleniminekapıldı.Birbürodanedindiğibelirsizbazıbilgilerdebuizleniminidoğruladı.Ancak,birkaçgirişimdensonraonadosyayıgönderenbüroyubulabildivebubilgilerin'gerekendurumlar'içintoplanmışolduğunuöğrendi.

—Nedurumuiçin?diyesorduRambert.

Bununüzerine,vebayayakalanırveölürsebiryandanailesinehabervermekiçin,öteyandandahastanemasraflarınınbelediyebütçesindenmikarşılanacağı,yoksaakrabalarınödemeyapmasınımıbeklemekgerekeceğikonusundabirkararavarmakiçinolduğunuonaanlattılar.

Tabikibuonubekleyenkadındantamanlamıylaayrıdüşmediğinikanıtlıyordu,çünkütoplumvardıonlarlailgilenecek.Amabudabiravuntudeğildi.Dahadailginçolan,Rambertdebunusonundafarketti;birfelaketinenyoğunanındabirbüronungörevinisürdürmesivenormalzamanlardabaşlatılmasıuygungirişimleri,çoğunlukladayetkililerinhaberiolmaksızın,saltgörevgereğigerçekleştirebılmesiydi.

BunuizleyendönemRambertiçinhemenkolay,hemdeengüçdönemoldu.Birgevşeklikdönemiydibu.Tümbürolarıziyaretetmiş,tümgirişimlerdebulunmuştu,oyöndekitümyolarşimdiliktıkalıydı.Odaokafeseninbukafebenimgezipduruyordu.Sabahbirkafeninterasında,ılıkbirbirabardağınınkarşısındaoturuyor,hastalığınsonbulacağınailişkinbirbelirtibulmaumuduylagazetesiniokuyor,sokaktangeçenlerinyüzlerinebakıyor,onlarınhüzünlüifadelerindentiksinerekbaşçeviriyordu;karşısındakidükkânlevhalarını,artıkbulunmayanünlüaperitifreklamlarınıyüzüncükezokuyor,kalkıyorvekentinsarısokaklarındaamaçsızcadolaşıyordu.Tekbaşınayaptığıgezintilerdenkafelere,kafelerdenlokantalaraböyleceakşamıediyordu.Rieuxonabirgece,içerigiripgirmemekteduraksadığıbirlokantanınkapısındarastlamıştı.Sonragaze101

Ltecikararverirgibiolduvesalonundibindebiryeregidipoturdu.Yukarıdangelenbiremirle,kalelerinışıklarınınolabildiğincegeçyakıldığışusaatlerdeydi.Alacakaranlık,gribirsugibisalonudolduruyor,göğüngünbatımınaözgükızılığıcamlardayansıyorvemasalarınmermerleri,çökmeyebaşlayankaranlığıniçindecılızbirparıltıylaışıldıyordu.BoşsalonunortasındaRambertyitikbirgölgeyiandırıyorduveRieuxbuânınonunartıkkendinibıraktığısaatolduğunuhissetti.

Amabuaynızamandadabukentintümtutuklularınınbuduyguyakapıldıklarıandıvekurtulmalarıiçinbirşeyleryapmalarıgerekiyordu.Rieuxdönüpgitmişti.

Rambertgardadaböyleuzunsürekalıyordu.Peronlaragirişyasaklanmıştı.Ancakdışarıdangelenleriçinbeklemesalonlarıaçıktı;aradasıradadilenciler,gölgeveserinoluşundanötürü

buralardakalıyorlardı.Rambertburayagelipeskitarifeleri,tükürmeyiyasaklayanafişlerivetrenlereilişkingüvenlikyönetmeliğiniokuyordu.Sonrabirköşeyeoturuyordu.Salonkaranlıktı.

Eskibirdökümsobaaylardanberisoğumuştu.DuvardabazıafişlerBandol'deyadaCannes'damutluveözgürbiryaşamısavunuyordu.Rambertişteozaman,yoksunluğuntemelindeyatanokorkunçözgürlüktüründenbirşeylereyaklaşıyordu.Ozamanonuniçinenkatlanılmazgörüntüler,Parisgörüntüleriydi,enazındanRieux'yeböylediyordu.Eskitaşlarvesulardanoluşmuşbirmanzara,PalaisRoyal'ıngüvercinleri,GareduNord,Pantheon'unıssızmahalelerivebirzamanlarsevmişolduğunubilmediğibirkentinbaşkagörüntüleriozamanRambert'inyakasınayapışıyorveelinikolunubağlıyordu.Rieuxbugörüntülerionunaşkınınimgelerinebağlıyorduyalnızca.VeRambertsabahındördündekalkmaktanveyaşadığıkentidüşünmektenhoşlandığını

söylediğinde,doktorkendideneyiminedayanarakonunaslındageridebıraktığıkadını

düşünmektenhoşlandığınıhiçgüçlükçekmedenanlamıştı.Gerçektende,okadınıavucundahissettiğisaattibu.Sabahındördündegenel

102

liklehiçbirşeyyapılmazveuyunur;gece,birihanetgecesiolmuşolsabile.Evet,osaatteuyunurvebuhuzurvericidir,çünküendişelibiryüreğinenbüyükarzusu,sevdiğikişiyesonsuzadeksahipolmakyadaayrılıkzamanıgelipçattığında,buvarlığınancakbuluşmagünügelincesonbulacakdüşsüzbiruykuyadalmasınısağlayabilmektir.

103Vaazdankısabirsüresonrasıcaklarbaşladı.Haziranayınınsonunagelinmişti.Vaazınverildiğipazargünüyağanvebumevsimiçingecikmişdiyebileceğimizyağmurlarınhemenertesindeyaz,

gökyüzündeveevlerintepesindebirandabastırıverdi.Önceyakıcı,büyükbirrüzgârpatladı;ardındanikigünboyuncaestiveduvarlarıkuruttu.Güneşgökyüzündemıhlandı.

Ardıarkasıkesilmeyendalgalarhalindesıcakveışıkgünboyukentikapladıdurdu.Kemerliyolarınveapartmanlarındışında,körediciyansımanındeğmediğiyerkalmamıştısankikentte.

Kentinherköşesindegüneşyurttaşlarınyakasınayapışıyorduvedurduklarızamandaonları

çarpıyordu.Haftadayaklaşıkyediyüzeulaşmış,okgibifırlayankurbansayısıbuilksıcaklarlaçakışınca,kentebirtüryıkımhavasıegemenoldu.Kenarmahalelerde,düzayaksokaklardaveteraslıevlerdecanlılıkazaldıveinsanlarınhepkapıeşiğindeyaşadığışumahaledetümkapılarkapanmış,tümkepenklerörtülmüştü;vebadanmı,yoksagüneştenmıkorunmakistediklerinikendileridebilemiyordu.Bununlabirlikte,bazıevlerdeninlemeleryükseliyordu.Önceleriböylebirşeyolduğunda,sokaktadurupkulakkabartanmeraklılararastlanırdısıklıkla.Ancak,buuzunuyarıişaretlerindensonra,herkesinyüreğisankisertleşmişgibiydivesankibuilenmelerinsanlarındoğaldiliymişgibi,herkesbunlarıduyaduyayürüyoryadayaşayıpgidiyordu.

Kentkapılarındakopanvejandarmalarınsilahabaşvurmakzorundakaldıklarıkavgalarsessizbirtepkiyarattı.Kuşkusuzyaralılarvardı,amaherşeyinsıcakvekorkununetkisiyleabartıldığıkentteölülerdensözediliyordu.Gerçektende,durumneolursaolsun,hoşnutsuzluğ

un

104

durmadanarttığı,yöneticilerinenkötüdurumdankorktuklarıvefelaketaltındakihalkınisyanakapılmasıdurumundaalınacakönlemlericiddiciddidüşündükleribirgerçekti.Gazetelersokağaçıkmayasağınıyineleyenvekarşıgelenlerihapiscezasıylatehditedenkararnameleryayınlıyordu.Devriyelerkenttekolgeziyordu.Çoğukez,aşırısıcağınbastırdığııssızsokaklarda,ilkinkaldırımlardaçınlayannalsesiylekendiniduyuranatlınöbetçilerinsırasırakapalı

pencerelerinaltındailerlediklerigörülüyordu.Yenibiremiruyarınca,bittaşımasıolasıköpekvekedilerivurmaklagörevlendirilmişözelekiplerinsilahsesleriaradasıradaduyuluyordu.Bukuruseslerkenttekitehlikehavasınıdeğiştiriyordu.

Sıcağınvesessizliğiniçindeveyurttaşlarımızınürkmüşyüreklerinde,herşeyzatendahabüyükbirönemkazanıyordu.Mevsimdeğişimlerinigösterengöğünrenklerivetoprağınkokularınailkkezolarakherkesduyarlıydı.Herkeskorkuiçinde,sıcağınsalgınınyayılmasınayardımedeceğinidüşünüyordu,aynızamandadaherkesyazmevsimininiyiceyerleştiğinigörüyordu.Akşamgöğündekeçisağankuşlarınınçığlığıkentinüzerindegiderekdahacılızlaşıyordu.Ülkemizinufuklarınıgenişletenohazirangünbatımlarınaartıkulaşamıyordu.Pazardakiçiçeklerartıkkörpekörpedeğilaçılmışhaldegeliyordu,sabahmezatındansonrataçyapraklarıtozlukaldırımları

kaplıyordu.İlkbaharınartıksonaerdiği,dörtbiryandabirbiriardınaaçılanbinlerceçiçeklesaçılıpgittiği;şimdivebavesıcağınaltındadurulupezileceğiaçıkçagörülüyordu.Tümyurttaşlarımızıngözündeşuyazgöğü,tozvesıkıntınınetkisiylesoluklaşmışşusokaklar,hergeçengünkentteağırlığınıduyuranyüzlerceölüyleaynıtehditanlamınıtaşıyordu.Tükenmeyengüneş,uykuvetatiltadındakişusaatler,artıkeskisigibieğlenceyedavetetmiyordu.Tersine,kapalıvesessizkentteartık

biranlamtaşımazolmuştu.Esenliklimevsimlerdekibakırımsıışıltılarınıyitirmişti.

Vebagüneşitümrenklerisoldurmuştuvetümkeyfikaçırıyordu.

105Hastalığınbüyükdevrimlerindenbiridebuydu.Normalzamanlardatümkentlileryazmevsiminineşeylekarşılardı.Kentdenizekoşar,gençlikkumsalaradökülürdü.Buyaz,tersine,hemenyakındakidenizyasaktıvebedenindenizintattıracağızevklereartıkhakkıyoktu.Bukoşulardaneyapmalı?OzamankiyaşantımızınendoğrugörüntüsünübizeyineTarrouveriyor.

Vebanıngeneldekaydettiğiilerlemeyiizliyordukuşkusuz,radyohaftadayüzlerceölüdeğilde,gündedoksaniki,yüzyedi,yüzyirmiölüyübildirmeyebaşladığında,Tarrousalgınınbirdönümnoktasınagelindiğininotediyordu.'Gazetelerveyetkililervebayakurnazlıketmeyeçalışıyorlar.

Yüzotuzbirin,dokuzyüzondandahaazufaksayıolmasıylavebanınpuanınıdüşüreceklerinisanıyorlar.'Salgınındokunaklıveçarpıcıgörünümlerinideanıyordu;örneğin,kepenklerikapatılmış,ıssızbirmahaledeansızınbirpencereyiaçıpodanınkoyukaranlığıüzerinekepenkleriyenidenkapatmadanönceikikezhaykıranşukadıngibi.Amabunlardanbaşka,eczanelerdenanelipastilerintükendiğini,çünkübirçokinsanınolasıbirbulaşmatehlikesinekarşı

kendinikorumakiçinbunlarıçiğnediğinideyazıyordu.

Gözdesiolmuşkişileridegözlemlemeyisürdürüyordu.Kediliyaşlıadamcağızındabutrajedininiçindeyaşadığınıöğreniyorduk.Gerçektende,birsabahsilahsesleriduyulmuştu;Tarrou'nunyazdığınagöre,tükürükgibigelenbirkaçkurşun,kedilerinçoğunuöldürmüş,ötekileridekorkudankaçırmıştı.Aynıgünyaşlıadamherzamankisaattebalkonunaçıkmış,birtuhaflıksezmiş,eğilipsokağınikiucunabakmış,çaresizbeklemeyebaşlamıştı.Eleriylebalkonunparmaklıklarınahafifhafifvuruyordu.Birazdahabeklemiş,birazkâğıtufalamışveiçerigirmişti,sonrayenidendışarıçıkmışvebelibirsüresonunda,balkonkapısınıöfkeylekapatarakkaybolmuştu.Sonrakigünlerdeaynısahneyinelenmişti,ancakyaşlıadamınyüzhatlarındagiderekbelirginleşenbirhüzünvekarmaşaokunabiliyordu.Birhaftanınsonunda,Tarrougündelikbalkonziyare

106

tiniboşunabekledi,pencereleranlaşılmazbirhüznünüzerinesımsıkıkapalıkaldı.'Vebasırasındakedileretükürmekyasaktır',notdefterlerindevarılansonuçbuydu.

Öteyandan,Tarrouakşamlarıodasınadönerkenholdebiraşağıbiryukarıdolaşangecenöbetçisininasıksuratıylakarşılaşacağındanemindi.Buadamherönünegelenebuolanları

öncedenbildiğiniyineleyipduruyordu.Adamınuğursuzluğuöncedenhaberverdiğimkabulenmeklebirlikte,bunundepremolacağınısöylediğimanımsatanTarrou'yayaşlıadamşöylekarşılıkveriyordu:"Ah,keşkebirdepremolsaydı!Tambirsarsıntı...vebuişbiterdi.Ölüler,dirilersayılırveoyunbiterdi.Amaşudomuzhastalık!Hastalığayakalanmamışolanlarbileonuiçlerindetaşıyorlar."

Otelmüdürüdeazsıkıntıdadeğildi.Başlangıçta,ayrılmalarıengelenenyolcularkentinkapatılmasıylaoteldekalmışlardı.Amayavaşyavaş,salgınınuzamasıylabirçoğudostlarındakalmayıyeğlemişti.Vekenteartıkyeniyolcugelmediğinden,odalarındolmasınısağlayanaynı

nedenler,şimdionların:boşkalmasınısağlıyordu.Tarrouburanınenderkiracılarındanbiriolarakkalmıştıvemüdürherfırsattaonaşusonmüşterilerinimemnunetmeisteğiolmasauzunzamanönceburayıkapatmışolacağınıbelirtiyordu.SıksıkTarrou'yasalgınınyaklaşıknekadarsüreceğikonusundafikrinisoruyordu:"Butürhastalıklarınsoğuğagelmediğisöylenir,"diyorduTarrou.

Müdürafalıyordu:"Amabayım,buradahiçgerçeksoğuklarolmazki.Herhalükârdabuişaylarcasürecekgibi."Zatenyolcularındahauzunbirsürekenteuğramayacaklarıkesindi.Şuvebaturizminyıkımıydı.

KısabirsüreortadankaybolduktansonraMösyöOthon,şubaykuşadam,lokantadayemdenortayaçıktı,ancakbukezpeşindeyalnızcaikisirkköpeğivardı.Bilgileregöre,karısıkendiannesinebakmışveonutoprağavermişti,şusıradadakendisikarantinaaltındaydı.

107—Bundanhoşlanmıyorum,dedimüdürTarrou'ya.Karantinaolsunyadaolmasın,kadınındurumukuşkulu,dolayısıylaonlarında.

Tarrouona,buaçıdanbakınca,herkesindurumununkuşkuluolduğunusöylüyordu.Amaötekidiretiyorduvebukonuylailgilikesingörüşlerivardı:

—Hayırbayım,nesizinnedebenimdurumumkuşkuludeğil,onlarınkiöyle.

AmaMösyöOthonöylekolaykolaydeğişmiyordu.Vebabukezsertkayayaçarpmıştı.Lokantayaaynışekildegiriyor,çocuklarındanöncesofrayaoturuyorveonlarahepmesafelivedüşmancasözlerediyordu.Yalnızküçükoğlanınhalideğişmişti.Kızkardeşigibisiyahlargiymiş,birazkendiiçineçekilmiş,babasınıngölgesiniandırıyordu.MösyöOthon'danhoşlanmayangecenöbetçisiTarrou'yaşöyledemişti:

—Ahşuadam,tepedentırnağagiyinikbirhaldegeberecek.Böylececenazetöreniiçinbakımagerekkalmayacak.Dosdoğrutabutagirecek.

Paneloux'nunvaazınıdadeftereaktarmıştı,ancakşuyorumla:'Busevimlicoşkuyuanlıyorum.

Felaketlerinbaşlangıcındavebunlarsonbulduğundahepbirazsözsanatıyapılır.Birincidurumda,alışkanlıklarhenüzkaybolmamıştır,ikincidurumdaysagerigelmiştir.Asılfelaketsırasındagerçeğealışılır,yanisessizliğe.Bekleyelim.'

TarrousonolarakDoktorRieux'yleuzunbirkonuşmayaptığınıvebununolumlusonuçlarımanımsadığını,konuylailgiliolarak,anneMadamRieux'nünaçıkkestanerengigözleriolduğunubildiriyor,içindebuncaiyiliğinokunduğubirbakışınherzamanvebadandahagüçlüolacağını

beklenmedikbirbiçimdebelirtiyorvesonundaRieux'nüntedaviettiğiyaşlıastımhastasınaoldukçauzunbölümlerayırıyordu.

Doktorlagörüşmesininertesinde,onunlabirlikteyaşlıadamıgörmeyegitmişti.YaşlıadamTarrou'yusırıtarakveeleriniovuşturarakkarşılamıştı.Yastığınasırtımdaya108

mış,kucağındaikibezelyetenceresiyleyatağındaoturuyordu:"İştebirtanedaha!"demiştiTarrou'yugörünce.Dünyatersinedöndü,hastadançokdoktorvar.Hızlıyayılıyorondan,değilmı?

Rahiphaklı,iyicehaketmişiz."Ertesigün,Tarrouhabervermedengelmişti.

Tarrou'nündefterlerinebakarsak,işimanifaturacılıkolanyaşlıastımhastasıeliyaşındaykenyeterinceçalıştığınakararvermişti.Yatağınayatmışvebirdahadaayağakalkmamıştı.Oysaayaktadurmakastımınazararverenbirşeydeğildi.Küçükbirgelirleyetmişbeşyaşınakadarneşeiçindeyaşamıştı.Saatgörmeyedayanamıyorduvegerçektenevindetekbirsaatyoktu."Birsaatpahalıveaptalcadır,"diyordu.Zamanıkendisiölçüyordu;özeliklede,gününtekönemlizamanıolanöğleyemeğinesırageldiğini,uyandığızamanbaşucundabulunanbiribezelyedoluikitenceresayesindeanlıyordu.Aynıciddivedüzenlihareketlerle,bezelyeleritektekboş

tencereyeaktarıyordu.Böylecetencereyleölçtüğügüniçindebelianlarısaptıyordu."Heronbeş

tenceredebir,birşeyleryememgerek,"diyordu,"iştebukadarbasit."

Karısınabakılırsa,zatendahaçokgençkenbuyönelişinibelietmişti..Gerçektende,aslahiçbirşeyonuilgilendirmemişti;neişi,nedostları,nekafeler,nemüzik,nekadınlar,nedegezintiler.

Kentindendışarıhiçadımatmamıştı,yalnızcabirgün,biraileişiiçinCezayir'egitmekzorundakalmıştı;bumacerayıdahailerigötüremeyeceğinianlayıncaOran'aenyakıngardadurmuştu.İlktrenleevinedönmüştü.

OnunbudörtduvararasındasürdürdüğüyaşamaşaşırmışgibiduranTarrou'ya,dinegöre,birinsanınyaşamınınilkyarısınınbiryükseliş,ikinciyarısınındabirinişolduğunu,iniş

dönemindeysegünlerinartıkinsanaaitolmadığını,herhangibirandaelindenalınabileceğini,böylecegünlerlepekbirişikalmadığınıvebelkideeniyisininpekbirşeyegirişmemekolduğunubirazolsunanlatmıştı.Buradakiçelişkizatenonuürkütmüyordu;çünkü,aşağıyu109karıTarrou'yasöylediğinegöre,Tanrınınkesinlikleolmadığını,tersidurumdarahiplerinbirişeyaramayacağınıdüşünüyordu.AmabunuizleyenbazıdüşüncelerdenyolaçıkarakTarroubufelsefenin,onunoturduğuçevredekikiliseninonusıksıkparayardımıiçinaramasınakızmasındankaynaklandığıanladı.Tarrou'nunyaşlıadamıbetimlediğibölüm,yaşlıadamınçokiçtengibiduranvekarşısındakinesıksıkbelirttiğidileğiylesonbuluyordu:Çokyaşlıölmeyiumutediyordu.

"Obirermişmi?"diyesoruyorduTarrou.Veşöyleyanıtlıyordu:"Evet,ermişlikbiralışkanlıklarbütünüdür."

Amaaynızamanda,Tarrouvebalıkenttegeçirilenbirgününiyiceayrıntılıbirbetimlemesinedegirişiyorveböyleceoyazboyuncakentlilerinnasılzamangeçirdiğivenasılyaşadığıkonusundakesinbirfikirveriyordu:"Sarhoşlardışındakimsegülmüyor,diyorduTarrou,onlardaçokfazlagülüyor."Sonrabetimlemesinebaşlıyordu:

"Sabahınerkensaatinde,henüzıssızlığınıkoruyankenttebirboydandiğerinehafifsoluksesleriduyuluyor.Geceninölümleriylegündüzüncançekişmeleriarasındakiosaatte,sankivebabirançabasınıdurduruyor,solukalıyorgibi.Tümdükkânlarkapalı.Amabazılarınınüzerineasılmış

'Vebanedeniylekapalı'duyurusuonlarınbirazsonraötekidükkânlarlabirlikteaçılmayacağını

gösteriyor.Hâlâuyuklamaktaolangazetesatıcılarıbağırarakhaberleriduyurmuyor,sokaklarınbir

köşesinesırtlarınıdayamışelerindekigazeteleribiruyurgezergibisokaklambalarınasunuyorlar.

Birazsonra,ilktramvaylarınsesiyleuyanıp'Veba'sözcüğününgözeçarptığıkâğıtlarısağasolauzatıpduracaklar."Vebanınbirsonbaharıolacakmı?"ProfesörB...şöyleyanıtlıyor:"Hayır.Yüzyirmidörtölü,iştevebanındoksandördüncügünbilançosu."

Giderekciddileşenvebazısüreliyayınlarısayfasayısınıazaltmayazorlayankâğıtsıkıntısınakarşınbirbaşkagazeteçıkarılmıştı:SalgınPostası.Gazeteamacınışöylebelirhyordu:'Hastalığınkaydettiğiilerlemeyadagerilemeyi

110

yurttaşlarımızatitizbirnesnelikduygusuylabildirmek;onlarasalgınıngeleceğiyleilgiliengüveniliryetkiliağızlardankanıtlarsunmak;felaketekarşısavaşacakdurumdabildikbilmedikherkesesütunlarınıaçmak;halkınmoraliniyüksektutmak,yetkililerinemirleriniiletmekvekısaca,bizivuranbukötülüğekarşıtümiyiniyetliinsanlarıbirarayagetirmek.'Gerçekte,çokgeçmedenbugazete,vebanınönlenmesindegerekliolanyeniürünlerinduyurularınıyayınlamaktanöteyegeçemedi.

"Tümbugazetelersabahınaltısınadoğru,dahadükkânlaraçılmadansaatlerönceönlerindeuzayankuyruklarda,kenarmahalelerdentıklımtepişgelentramvaylardasatılmayabaşlıyor.

Tramvaylartekulaşımaracıoldu;basamaklarıvekorkuluklarıkırılacakdenliyüklüolduğundantramvaylarzarzorilerliyor.Yinedetuhafşey,içeridekiherkesbulaşmakorkusuylabirbirlerinesırtınıdönüyor.Duraklardabirbirindenuzaklaşmakveyalnızkalmakiçinaceleedenbirerkekvekadınyığınınıboşaltıyor.Sıksıkgidererekyaygınlaşanvesaltkeyifsizliktenkaynaklanankavgalarkopuyor.

"İlktramvaylargeçtiktensonrakentyavaşyavaşuyanıyor,ilkbirahanelerüzerinde'Kahvekalmadı','Şekeriniziyanınızdagetirin'vb.duyurularasılıkapılarınıaçıyor.Sonradükkânlaraçılıyor,sokaklarcanlanıyor.Aynızamandaışıkyükseliyorvesıcakyavaşyavaştemmuzgöğünü

kurşunibirrengebuluyor.İşsizgüçsüzlerinkendilerinibulvarlaraattıklarısaatbu.Çoğu,kendipahalıeşyalarınısergileyerekvebayıkovmayıişedinmişgibi.Hergünsaatonbiredoğru,anayolarda,gençerkekvegençkızlardanoluşanbirkalabalıkgeçityapıyor,işteozamanbüyük,felaketlerinortasındabüyüyüpduranşuyaşamatutkusuhissedilebiliyor.Eğersalgınyaygınlaşırsamoraldeyaygınlaşacak.MezarlarınyanıbaşındaMilanousulüçılgıneğlencelerebilerastlayacağızneredeyse.

"Öğlenolunca,gözaçıpkapayanakadarlokantalardoluveriyor.Yerbulamayanlarhemenlokantakapılarında

111birikmeyebaşlıyor.Aşırısıcaktangökyüzününışığıazalmayayüztutuyor.Güneşaltındakavrulansokaklarınkenarlarında,büyüktenteleringölgesindeinsanlaryiyecekiçinsırabekliyorlar.Lokantalarınböyledoluptaşması,birçokkişiningözündeyiyecekişininbasitleşmesianlamınageliyordu.Amabulaşmasorunudaolduğugibiduruyordu.Müşterilerdakikalarcaçatalbıçaklarınıtemizleyerekzamanyitiriyorlardi.Kısabirsüreönce,bazılokantalarşöyleduyurularasıyorlardı:'Buradaservistakımlarıkaynatılmıştır.'Ancakbirsüresonrahertürreklamıbiryanabıraktılar,

çünkümüşterilergelmeyezorunluydu.Zatenmüşteriparaharcamaktançekinmiyor.

Kalitelişaraplaryadaöylesanılanenpahalımezeler,dizginlenenbiryarışınbaşlangıcıoluyordu.

Birdekopanpaniklervardı;birlokantadafenalıkgeçirenbirmüşterininrengisolmuş,ayağakalkmış,sendelemişvehemenkendiniçıkışaatmışolmasıinsanlarıalakbulaketmişti.

"Saatikiyedoğru,kentağırağırboşalıyor,artıksessizlik,toz,güneşvevebanınsokaktabuluştuklarıanbu.Grirenklibüyükbinalarboyuncasıcakdurmaksızınakıyor.Cıvılcıvılgevezelikedenkalabalıkkentinüzerineinenalevgibiakşamlaradönüşereksonbulanouzuntutsaklıksaatleribunlar.Sıcağınbastırdığıilkgünlerde,nedendirbilinmez,akşamlargiderekıssızlaşmıştı.

Amaşimdi,dahailkserinlikle,umutolmasabilebirferahlıkgeliyor.Ozamanherkessokaklaradökülüyor,çılgıngibigevezelikediyor,kavgayatutuşuyoryadabirbirleriniarzuluyorvekızıltemmuzgöğününaltındakent,çiftlerleveuğultularlayüklübirhaldesoluksoluğabirgeceyedoğrukayıyor.Herakşambulvarlarda,fötrşapkasıveboyunbağıyla,dinselbiresinlenişekendinikaptırmışyaşlıbiradam:'Tanrıbüyüktür,onayönelin',diyeyineleyipdursada,tersineherkestamolaraktanımadıklarıvekendileriiçinTanrıdandahagerekliolduğunainandıklarıbirşeyleredoğruyöneliyor.Başlangıçta,bununötekilergibibirhastalıkolduğunainandıklarızaman,dinyerliyerindeduru

112

yordu.Ancakbununciddiolduğunugördüklerinde,tataldıklarışeylerianımsadılar.Günboyuyüzlerindebelirentümokeder,işteozaman,ateşlivetozlugünbatımında,birtürürkekbircoşkuya,tümbirhalkıcoşturanbeceriksizbirözgürlüğedönüşüyor.

"Bendeonlargibiyim.Amaişte,ölümünbenimgibileriçinbiranlamıyoktur.Onlarıhaklıçıkaranbirolaydır."

VebaDefterlerdesözüedilengörüşmeiçinRieux'denistektebulunanTarrou'ydu.Rieuxonubeklediğiakşam,yemekodasınınbirköşesindedurmuş,birsandalyeüzerinesakinsakinoturanannesinebakıyordu.Ortalıklailgiliişleribitirdiktensonragününüoradageçiriyordu.Elerinidizlerininüzerindebirleştiripbekliyordu.Rieuxonunbeklediğininkendisiolupolmadığındanemindeğildi.Yinede,ogeldiğinde,annesininyüzündebirşeylerdeğişiyordu.Çalışmaylageçmişbiryaşamınbuyüzekattığısuskunluktüründennevarsaozamancanlanırgibioluyordu.Ogecede,artıkıssızlaşmışsokağapenceredenbakıyordu.Geceyananlambalarınışığıazalmıştı.Veyavaş

yavaş,ışığıiyicecılızlaşmışbirlambakenttekigölgeleriyansıtıyordu.

—Tümvebasüresinceışıklarböyleazmıyanacak?dediMadamRieux.

—Muhtemelen.

—inşalahkışakadarsürmez.Ozamaniyiceiçkapayıcıolur.

—Evet,dediRieux.

Annesininbakışınınkendialnınayöneldiğinigördü.Songünlerdekiendişeveaşırıyorgunluktan

yüzündederinizlermeydanageldiğinibiliyordu.

—Bugüniyigeçmedimi?

—Yo,herzamankigibi.

Herzamankigibi!YaniParis'tengönderilenyeniserumilkserumdandahaazetkiligibiydiveistatistikleryükseliyordu.Önlemiçinolanserumlarıdahastalığayakalanmışailelerdışındakilerevermekherzamanmümkünolmuyordu.Buserumlarıngenelkulanımıiçingerekenmiktarancaksanayidensağlanabilirdi.Hıyarcıklarınçoğu

114

nüyarmakolanaksızdı,sankisertleşmemevsiminegirmişlerdivehastalaraişkenceçektiriyorlardı.Birgünöncesindenbaşlayarakkentteikitaneyenisalgınvakasınarastlandı.Vebaakciğerlerebulaşıyordu.Aynıgün,birtoplantısırasında,yorgunluktanbitkindoktorlarakciğervebasındaağızyoluylaolabilecekbulaşmayıengelemekiçin,artıkiyiceşaşkınadönmüşvalidenyeniönlemleristemişlerveeldeetmişlerdi.Herzamankigibihâlâhiçbirşeybilinmiyordu.

Annesinebaktı.Aynıkestanerengibakışonuşefkatdoluyılaröncesinegötürdü.

—Korkuyormusun,anne?

—Benimyaşımdaartıkpekbirşeydenkorkulmaz.

—Günleriyiceuzadıvebenartıkhiçburadabulunamıyorum.

Geleceğinibilincesenibeklemekzorgelmiyor.Buradaolmadığınzamanda,neyaptığını

düşünüyorum.Habervarmı?

—Evet,sontelgrafabakarsak,herşeyiyi.Amaonunbunubenimeraklandırmamakiçinsöylediğinibiliyorum.

Kapınınziliçaldı.Doktorannesinegülümsedivegidipkapıyıaçtı.SahanlığınyarıaydınlığındaTarrougrilergiymişkocamanbirayıyıandırıyordu.Rıeuxkonuğunuçalışmamasasınınönüneoturttu.Kendisidekoltuğununarkasındaayaktaduruyordu.Odadayanantekışık,çalışmamasasınınüzerindekilamba,ikisininortasındaduruyordu.

Sizinlesözüdolandırmadankonuşabileceğimibiliyorum,dedi,Tarroubirgirişsözünegerekduymaksızın.

Rieuxsessizceonayladı.

—Onbeşgünyadabirayakadarburadaartıkhiçbirişeyaramayacaksınız,olaylarsiziaşıyor.

—Doğrubu,dediRieux.

—Sağlıkbirimininorganizasyonukötü.Gereklisayıdaadamınızvezamanınızyok.

Rieuxbunundoğruolduğunugeneonayladı.

115Valiliğin,sağlaminsanlarıngenelmücadeleyekatılmasınızorunlukılacakbirgönülühizmetbirimitasarladığınıbiliyorum.

—İyicebilginizvar.Amabüyükbirhoşnutsuzlukvarvevalitereddütiçinde.

—Nedengönülüleristenmesin?

—Yapıldıbu,amakatılımçokdüşükoldu.

Bunuresmiyoldanyaptılar,birazdainanmadan.Onlarıneksiğidüşgücü.Aslafelaketleboyölçüşecekdüzeydedeğiler.Vedüşünebildikleriilaçlarancakbirbeyinnezlesinitedaviedecekdüzeyde.Eğerelimizkolumuzbağlı,herşeyionlarınyapmasınaizinverirsek,onlarölüpgidecek,bizdeonlarla.

Olabilir,dediRieux.Yinede,kabaişlerdiyeadlandırabileceğimişleriçintutukluları

düşündüklerinisöylemeliyim.

—Özgürkişilerinolmasınıyeğlerdim.

—Bende.Amasonuçtaniçin?

—Ölümemahkûmiyettennefretederim.Rieux,Tarrou'yabaktı:Yani?

—Yani,benimgönülüsağlıkhizmetlilerininoluşturulmasıveeğitimiiçinbirorganizasyonplanımvar.Bununlailgilenmemiçinbanayetkiverinveyönetimibirkenarabırakalım.Kaldıki,başlarını

kaşıyacakhaleriyok.Benimhertaraftadostlarımvardırveonlarilkçekirdeğioluşturacak.Vedoğalolarak,bendebuişekatılacağım.

—Tabi,bunucoşkuylakabuledipetmeyeceğimdenkuşkuduyuyorsunuz,dediRieux.İnsanlarınyardımagereksinimivardır,helebizimmesleğimizde.Bufikrinvalilikçekabuledilmesiyleilgiliüstümedüşeniyapacağım.Zatenbaşkaseçeneklerideyok.Ancak...

Rieuxdüşündü.

—Ancakbuişölümcülolabilir,bunuiyibiliyorsunuz.Veneolursaolsun,bukonudasiziuyarmamgerek.İyidüşündünüzmü?

Tarrougrigözleriyleonabakıyordu.

116

Paneloux'nunvaazıylailgilinedüşünüyorsunuzdoktor?

SorudoğalıklasorulmuştuveRieuxdoğalıklayanıtverdi.

Toplumsalbircezadüşüncesinikabulenmeyecekdenliuzunsürehastanelerdeyaşadım.Amabilirsiniz,Hıristiyanlarbazenböylekonuşurlar,gerçektenhiçöyledüşünmeselerde.

Göründüklerindendahaiyidirler.

—Yinede,Panelouxgibi,sizdevebanınyararlıolduğunu,insanlarıngözünüaçmayayaradığını,hattazorladığınıdüşünüyorsunuz!

Doktorsabırsızlıklabaşınısaladı.

Budünyadakitümhastalıklargibi.Budünyadakitümhastalıklariçindoğruolan,vebaiçindedoğru.Bazılarınolgunlaşmasınayardımcıolabilir.Bununlabirlikte,getirdiğisefaletveacıyı

düşünürsek,vebayaboyuneğmekiçindeli,köryadakorkakolmakgerekir.

RieuxbirazsestonunuyükseltmiştikiTarrousankionusakinleştirmekistercesineeliylebirhareketyaptı,Gülümsüyordu.:

—Evet,dediRieuxomuzsilkerek.Amasizbanayanıtvermediniz.İyidüşündünüzmü?

Tarroubirazkoltuğunayerleştivebaşınıışığadoğruyaklaştırdı.

—Tanrıyainanırmısınızdoktor?

Busorudadoğalıklasorulmuştu.AmabukezRieuxduraksadı.

—Hayır,amanenedemekbu?Birgeceniniçindeyimveaydınlığıgörmekistiyorum.Benbudüşünceyiözgünbulmaktanvazgeçeliçokoluyor.

—SiziPaneloux'danayıranbudeğilmi?

Sanmıyorum.Panelouxbirincelemeci.Yeterinceölümgörmemişvebunedenlebirgerçekadınakonuşuyor.Çevrekilisesinebağlıdindarlarıyönetenveölenbirinsanınsonnefesiniduyanenbasitbirköypapazıbilebe

117nimgibidüşünür.Sefaletinneyetkinbirşeyolduğunukanıtlamayagirişmedenönce,onuiyileştirmeyeçalışır.Rieuxayağakalktı,şimdiyüzükaranlıktaydı.

Mademyanıtlamakistemiyorsunuz,bunubiryanabırakalım.

Tarroukoltuğundakımıldamadangülümsedi.

—Birsoruylayanıtverebilirmiyim?Bukezdoktorgülümsedi:Gizemdenhoşlanıyorsunuz,dedi.Haydisorun.

—İşte,dediTarrou.EğerTanrıyainanmıyorsanızniçinbuncaözveridebulunuyorsunuz?Sizinyanıtınızbelkibenimkendisorumuyanıtlamamayardımcıolur.

Karanlıktakalarakdoktorşöyleyanıtlamıştı:

—EğermutlakgüçtebirTanrıyainansaydı,insanlarıiyileştirmeyisürdürmezbugörevionabırakırdı.Amadünyadakimse,hayırkimse,TanrıyainandığınısananPanelouxbile,böylebirTanrıyainanmıyordu,çünkükimsekendinisonunakadarTanrınınelerinebırakmıyorduvebuaçıdanRieux,yaratılışlaolduğugibimücadeleederek,enazındankendisiningerçeğinyolundaolduğunainanıyordu.

—Ah!dediTarrou,mesleğinizleilgilidüşüncenizbudemek?

—Aşağıyukarı,diyeyanıtladıdoktorışığayaklaşarak.

Tarrouyavaşçaıslıkgibibirsesçıkardı,doktoronabaktı.

—Evet,dedi,gururgerekirdiyedüşünüyorsunuz.Amabendedetamgerekengururvar,fazlasıdeğil,inanınbana.Benibekleyeninneolduğunu,nedetümbundansonranelerolacağını

biliyorum.Şimdilikhastalarvarveonlarıiyileştirmekgerek.Sonraonlarbunudüşünecekler,bende.Amaenacilolanonlarıniyileştirilmesi.Onlarıelimdengeldiğincesavunuyorum,iştehepsibu.

—Kimekarşı?

118

Rieuxpencereyedoğrudöndü.Denizinuzakbirnoktasındaufkundahakarabiryoğunluğabüründüğünüseziyordu.Yalnızcayorgunluğunuhissediyorveaynızamandada,butuhafamakardeşçeduygularuyandıranadama.birazdahagüvenmekiçiniçindedoğananivemantığasığmayanbiristeğekarşımücadeleediyordu.

—BununlailgilihiçbirşeybilmiyorumTarrou,yeminederimhiçbirşeybilmiyorum.Bumesleğegirdiğimde,biranlamdasoyutolarakçalıştım,çünküonagereksinimimvardı,çünkübudagençlerinyapmakistediği,ötekilergibibirişti.Belkide,benimgibibirişçiçocuğunagöreözeliklegüçbirişti.Sonraölümlerigörmekgerekti.Ölmeyireddedeninsanlarolduğunubilirmisiniz?Birkadınınölümanında"Asla!"diyehaykırdığınıhiçduydunuzmu?Benduydum.Veozamanbunaalışamayacağımıanladım.Gençtimvenefretimdünyanındüzenineyönelmişgibiydi.O

zamandanbuyana,dahaalçakgönülüoldum.Yalnızca,hâlâölmekteolanlarıgörmeyealışamadım.Bundanbaşkafazlabirşeybilmiyorum.Amaherşeybiryana...

Rieuxsustuveyerineoturdu.Ağzınınkuruduğunu

hissediyordu.'

—Herşeybiryana...diyeyineledidoktorveyineduraksadı,Tarrou'yadikkatlebakarak,bunusizingibibirisianlayabilirancak,değilmi,dünyanındüzeniölümlesağlandığınagörebelkideTanrıiçineniyisionainanmamakvesuskunsuskundurduğugöğegözlerimiziçevirmeksizinölümekarşıtümgücümüzlesavaşmaktır.

—Evet,diyeonayladıTarrou,anlayabiliyorum.Amazaferlerinizhepgeçiciolacak,iştehepsibu.

Rıeux'nünsuratıasılırgibioldu.

—Herzamanöyleolacak,bunubiliyorum.Mücadeledenvazgeçmekiçinbirnedendeğilbu.

Hayırbubirnedendeğil.Amaozaman,şuvebanınsiziniçinneanlamageldiğinimerakediyorum.

—Evet,dediRieux.Sonuolmayanbiryıkım.

119Tarroubirangözlerinidoktoradikti,sonraayağakalktıveağırağırkapıyadoğruyürüdü.

Rieuxdeonuizledi.AyaklarınabakmaktaolanTarrou'nuntamyanınavarmıştıki:

—Kimöğrettisizebunlarıdoktor?Yanıthemengeldi:

—Sefalet.

Rieuxçalışmaodasınınkapısınıaçtıvekoridorda,Tarrou'yakendisinindeaşağıindiğini,birhastasınıgörmeyegideceğinisöyledi.Tarrouonunlabirliktegitmeyiönerdi,doktordakabuletti.

KoridorunucundaMadamRieux'ylekarşılaştılar,doktoronaTarrou'yutanıştırdı.

Birdost,dedi.

—Sizitanıdığımamemnunoldum,dediMadamRieux.

Ogidince,Tarrouarkasındanbaktı.Sahanlıktadoktorboşuboşunaotomatikleuğraştı.

Merdivenlergecekaranlığındaydı.Doktorbununyenibirtasarrufönlemiolupolmadığını

düşünüyordu.Amabelideğildi.Birsüredirevlerdevekentteherşeybozuluyordu.Belkidebuyalnızca,artıkkapıcılarıngeneldepekbirşeyleilgilenmemelerininbirsonucuydu.Amadoktorunbukonudadahafazladüşünecekzamanıolmadı,çünkügerideTarrou'nunsesiçınlıyordu:

—Birşeydahasöyleyeyim,doktor,sizegülünçgelsede,tümüylehaklısınız.

Rieuxkaranlıktakendikendineomuzsilkti.

—Bukonudahiçbirşeybilmiyorum,gerçekten.Amasiz,sıznebiliyorsunuz?

—Oo!dediötekiheyecanlanmadan,benimiçinöğrenecekazşeyvar.

DoktordurduvearkasındaTarrou'nunayağıtaşbasamaktakayıverdi.TarrouRieux'nünomzunatutundu.

—Yaşamlailgiliherşeyibildiğinizeinanıyormusunuz?diyesorduRieux.

Yanıtaynısakinseslekaranlığıniçindengeldi:

120

—Evet.

Sokağaçıktıklarında,iyicegeçolduğunuanladılar,belkisaatonbirdi.Kentsessizliğegömülmüştü,yalnızcahışırtılarkalabalıkediyordu.Çokuzakta,birambulanssireniçınladı.

ArabayabindilerveRieuxarabayıçalıştırdı

—Yarınönleyiciaşıylahastaneyegelmenizgerek,dedi.Amabuişegirmedenvesonolarak,şunusöyleyeyim,buiştensağsalimçıkmanıziçinüçtebirşansınızvar.

Budeğerlendirmelerinbiranlamıyokdoktor,benimgibisizdebunubiliyorsunuz.YüzyılöncebirIrankentindevebatümkenthalkınıöldürmüş,kendiişiniyapmaktanvazgeçmeyenölüyıkayıcısı

dışında.

—Oüçüncüşansınıkorumuş,iştehepsibu,dediRieuxbirdendahaboğukbirsesle.Amaşurası

birgerçek,hepimizinbukonudadahaöğreneceğimizçokşeyvar.

Şimdikenarmahaleleregeliyorlardıartık.Farlarıssızsokaklarıaydınlatıyordu.Durdular.

Arabanınönünde,Rieux,Tarrou'yaiçerigirmekisteyipistemediğinisordu,ötekievet,diyeyanıtladı.Göktenyansıyanhafifbirışıkikisininyüzünüaydınlatıyordu.Rieuxbirdendostçagülümsedi:

—HaydiTarrou,dedisizibunlarlailgilenmeyeiten

nedir?

Bilmiyorum.Belkiahlakgörüşüm.

—Hangisi?

Anlayış.

TarrouevedoğrudöndüveikisiyaşlıastımhastasınınevinegirenekadarRieuxonunyüzünü

görmedi.

121HemenertesigünTarrouişegiriştiveilkekibikurdu,bunudahabirçoklarıizleyecekti.

Öteyandan,anlatıcıbusağlıkkolarınınoluşturulmasınagereğindenfazlaönemvermekniyetindedeğil.Şurasıdabirgerçek,bugünyurttaşlarımızınbirçoğu,onunyerindeolsalar,bukolarınrolünüabartmaktankendilerinialamazlardı.Ancakanlatıcı,böyleolumlueylemlerefazlasıylaönemvermekle,dolaylıyoldanvebüyükbirbağlılıkduygusuyla,kötülüğünönündesaygıylaeğilmekgibibirsonucavarıldığınıdüşünüyordahaçok.Çünküozaman,kötülükvekayıtsızlıkinsanlarıneylemlerindeensıkkarşılaşılanetmenlerolduğuiçin,olumlugirişimlerdeazsayıdagerçekleştiğinden,buolumlueylemlerinbudenlideğerkazandıklarıdüşünülebilir.Bu,anlatıcınınpaylaşmadığıbirdüşünce.Dünyadakikötülükneredeyseherzamancehalettenkaynaklanırveeğeraydınlatılmamışsa,iyiniyetdekötülükkadarzararverebilir,insanlarkötüolmakyerinedahaçokiyidirvegerçektesorunbudeğildir.Ancakinsanlarbirşeyinfarkındadeğilerdir,şuerdemyadakusurdenilenşeyin;enumutkırıcıkusur,herşeyibildiğinisananveböylecekendineöldürmehakkı

tanıyancehalettir.Katilinruhukördürveinsanhertürsağduyudanyoksunsagüzelaşkvegerçekiyilikdiyebirşeyolamaz.

Bunedenle,Tarrousayesindegerçekleştirilenbizimsağlıkkolannesnelbirhoşnutlukduygusuyladeğerlendirilmelidir.Bunedenle,anlatıcıyalnızcamantıkçerçevesindeönemligördüğübirkahramanlığıveiyiniyetigüzelsözlerleyüceltmeyecek.Amavebayüzündenparçaparçaolmuş

vekılıkırkyaranyüreklerintarihiniyazmayısürdürecektir.

122

Sağlıkkolarınagönülükatılanlarbunuyaparkenbüyükövgüleredeğergörülmüşdeğilerdi,çünkügerçekteyapacaklarıtekşeyinbuolduğunubiliyorlardıveozamanbuişegirişmeyekararvermemekinanılmazolurdu.Bukolarkentlilerindahakalabalıksayıdavebaolayınakatılmasını

sağladıveortadahastalıkolduğunagöreonunlasavaşmakiçinnegerekiyorsayapılması

gerektiğineinanmalarınayolaçtı.Çünkübuyoldanvebabazıkişileringörevihalinegeldi,gerçekteneiseooldu,yaniherkesinuğraşıoldu.

Buiyi.Amabiröğretmenikikereikinindörtettiğiniöğretiyordiyetebrikedilmez.Belkibumesleğiseçtidiyetebrikedilir.BizdeTarrouveötekilerinin,ikikereikininbaşkabirşeydeğildedörtettiğimgösterdikleriiçinsaygıyadeğerolduklarımbelirtelim,ancakbuiyiniyetinöğretmeniniyiniyeti,öğretmeninyüreğigibibiryürektaşıyanveinsanlıkonuruuğrunasanılandandahakalabalıkgruplarhalindebirarayagelebilecekkişileriniyiniyetiarasındaortakbirşeyolduğunudabelirtelim;enazındananlatıcınıninancıböyle.Kaldıki,anlatıcıkendisinekarşıçıkılacağınındafarkında,çünkübuinsanlaryaşamlarınıtehlikeyeatıyorlardı.'Ancaktarihteöylebiranolmuşturki,ikikereikinindörtettiğinisöylemeyecüretedenlerölümlecezalandırılmıştır.

Öğretmenbunuiyibilir.Veböylebirmantıkyürütmeninödülemiyoksacezaylamı

sonuçlanacağınıbilmekdeğildirsorun.Sorunikikereikinindörtedipetmediğinibilmektir.İşteyurttaşlarımızdanyaşamlarınıtehlikeyeatanlar,vebanıniçinegiripgirmemeyeveonunlasavaşmakgerekipgerekmediğinekararvermekzorundaydılar.

Osıralarkentimizdetüreyenbirçokyeniahlakçıhiçbirşeyinişeyaramayacağınıvedizçökmekgerektiğinisöylüyorlardı.VeTarrou,veRıeux,veonlarındostlarıbukişilereşöyleyadaböylekarşılıkverebilirlerdi,amavarılansonuçhepobildiklerişeydi:Şuyadabubiçimdesavaşmakvedizçökmemekgerekiyordu.Tümsorunölüsa

123yısınıolabildiğinceazaindirmekveayrılıklarınsonsuzadeksürmesiniengelemekti.Bununiçindetekbiryolvardı,vebaylasavaşmak.Bugerçekhoşagidenbirşeydeğildi,yalnızcatutarlıydı.

İştebunedenleyaşlıCastel'intümiyiniyetinivetümenerjisinielindekimalzemeylehemenoracıktaserumüretmeyeharcamasıdoğaldı.Rieux'yleikisikentebulaşmışmikroptanüretilmiş

serumlarındışarıdangelenserumlaragöredahaetkiliolacağınıdüşünüyorlardı,çünkübumikropgelenekselanlamdatanımlananvebabasilineoranlabirazfarklılıkgösteriyordu.Casteloldukçaçabukbirbiçimdeilkserumueldeetmeyiumuyordu.

Yinebunedenle,kahramanlıklauzaktanyakındanilgisiolmayanGrand'ında,osıralar,sağlıkkolarındabirtürsekreterliğiüstlenmesidoğaldı.Tarrou'nunkurduğuekiplerinbirbölümü,gerçektende,aşırıkalabalıkmahalelerdehastalığakarşıönleyicidanışmanlıkgöreviüstleniyorlardı.Buralara,gereklisağlıkkoşularınıngetirilmesineçalışılıyor,dezenfeksiyonyapılmamıştavanaralarıvebodrumlarındökümüyapılıyordu.Ekiplerinbirbölümüdedoktorlarınevleriziyaretisırasındaonlarayardımcıoluyor,vebalılarıntaşınmasınısağlıyor,hatta,sonradan,uzmanpersonelyoksa,hastalarınyadaölmüşkişilerinarabalarınıkulanıyorlardı.TümbunlarbirkayıtveistatistikişinigerektiriyorduveGrandbunuyapmayıkabuletmişti.

Buaçıdananlatıcı,sağlıkkolarınayaşamverenbualçakgönülüerdemintekgerçektemsilcisiolarakRieuxveTarrou'dandaçok,Grand'asaygıduyuyor.Hiçduraksamadan,tümüylekendiiçindengelenbiriyiniyetleevetdemişti.Yalnız,ufaktefekişlerdebirişeyaramakistediğinibelirtmişti.Gerikalanişleriçinçokyaşlıydı.Saatonsekizdenyirmiyekadarzamanayırabilirdi.VeRieuxiçtenlikleonateşekkürederken,oşaşırıyordu:"Budeğilengüçolan.Vebavar,kendimizikorumalıyız,orasıkesin.Ah,keşkeherşeyböylebasitolsaydı!"Vetümcesininbaşına124

dönüyordu.Bazen,akşamları,fişlemeişibittiğinde,RieuxGrand'lakonuşuyordu.SonundaTarrou'yudasöyleşilerinekatmışlardıveGrandgiderekdahabelirginbirkeyifleiçinibuikidostadöküyordu.Onlarda,Grand'ınvebanıntamortasındasürdürdüğübusabırlıçalışmayıilgiyleizliyorlardı.Onlarda,sonundabusayedebirazgerginliktensıyrılıyorlardı.

"Amazonnasıl?"diyesoruyorduTarrousıksık.VeGranddeğişmezbiçimde,"Tırıstırısgidiyor,"

diyezorakibirgülümsemeyleyanıtlıyordu.BirakşamGrand,amazonuiçin'zarifsıfatındankesinolarakvazgeçtiğinivebundanböyleonu'incecik'diyenitelediğinisöyledi."Budahasomut",diyedeeklemişti.Birbaşkaseferde,ikidinleyicisineşubiçimialmışolanilktümcesiniokumuştu:

'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,muhteşembiralkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu.'

—Değilmi?dediGrand,dahaiyiseçiliyor,ve'birmayıssabahı'nıyeğledimçünkü'mayısayı'

birazritmi

uzatıyordu.

Sonra'muhtçşem'sıfatınaaklınıtaktı.Onagörebu,istediğinitamolarakanlatmıyorduvedüşlediğiihtişamlıkısrağıbirkeredefotoğrafgibisunmuyordu.'Besili'uymuyordu,somuttu,amabirazküçültücübiranlamıvardı.'Işılışıl'onubiraniçinçekmişti,amaritmiyoktu.Birakşam,zaferedasıylaistediğinibulduğunubildirdi:'Siyahbiralkısrak.'Siyah,yineonagöre,incedeninceyezarafetigösteriyordu.

—Olamazbu,dediRieux.

—Yaa,niçin?

—Alat,ırkıdeğil,rengibelirtir.

—Hangirengi?

—Siyaholmayanbirrengiişte!Grandçoketkilenmişgibiydi.

—Teşekkürederim,iyikisizvarsınız.Amanasılgüçolduğunugörüyorsunuzişte.

125—'Görkemli'içinnedüşünürsünüz?dediTarrou.Grandonabaktı.Düşünüyordu:

—Evet,dedi,evet!

Veyüzündeyavaşyavaşbirgülümsemebeliriyordu.

Bundanbirsüresonra,'çiçekaçmış'sözcüğününkendisinisıktığınıaçıkladı.OranveMontelimardışındabaşkabiryertanımadığından,bazenarkadaşlarınaBoulogneOrmanındayolarınnasılçiçeklendiğinisoruyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,yolarRieux'yeyadaTarrou'yahiçbirzamanGrand'ındüşündüğügibigelmemişti,amamemurunbuinancıonlarınbaşını

döndürüyordu.Oise,dostlarınınbirfikriolmayışınaşaşırıpkalıyordu.'Yalnızcasanatçılarbakmayıbilir.'Amadoktoronubirkezbüyükbirheyecaniçindebuldu.'Çiçekaçmış'yerine

'çiçeklerledolu'yazmıştı.Eleriniovuşturuyordu.'Sonundagörülürhalegeldiler,sonundahissediliyorlar.Şapkalarıçıkarınbaylar!'Tümceyizaferedasıylaokudu:'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,görkemlibiralkısrağınüzerinde,BoulogneOrmanınınçiçeklerledoluyolarındangeçiyordu.'AmayükseksesleokununcatümceninsonunadoğruüçtamlayanınartardagelmesikulağıtırmaladıveGrandbirazkekeledi.Canısıkkın,oturdu.Sonradoktordangitmekiçinizinistedi.Birazdüşünmeyeihtiyacıvardı.

Sonradanöğrenildiğinegöre,iştebudönemde,dalgınlıkbelirtilerigösterdi,belediyeninezicigörevlerleyüzyüzegeldiğibirandabubelirtilerhoşkarşılanmadı.Bağlıolduğuservisbundanrahatsızolduvebüroşefiaçıkçayapmadığıbirişiçinkendisineparaödendiğiyolundaciddiciddionuuyardı,"işinizindışında,sağlıkkolarındagönülüolarakçalışıyormuşsunuz,"demiştibüroşefi."Bubeniilgilendirmez.Beniilgilendirensizinçalışmanız.Bukorkunçkoşularaltındabirişeyaramakistiyorsanız,işiniziyapın.Yoksagerisibirşeyeyaramaz."

Haklı,dediGrand,Rieux'ye.

—Evethaklı,diyeonayladıdoktor.

126

Amabendalgınlaştımvetümceminsonununasılgetireceğimibilmiyorum.

Herkesinanlayacağıumuduyla'orman'sözcüğününönündeki'Boulogne'uatmayıdüşünmüştü.

Amaozamantümce'çiçekler'sözcüğünebağlanıyorgibiduruyordu,oysaaslında'çiçekler'

'yolar'abağlanıyordu.Şöyleyazmaolanağıdavardı:'Ormanınçiçeklerledoluyoları.'Amabiradlabirsıfatınyanında'orman'içinesinmiyordubirtürlü.Bazıakşamlar,gerçektendeRieux'dendahayorgungörünüyordu.

Evet,onutepedentırnağasaranbuçalışmaylayoruluyordu,yinedesağlıkkolarınıngereksindiğiistatistikvehesapişleriniaksatmıyordu.Sabırla,herakşam,fişleritemizeçekiyor,üzerlerineeğrilerçiziyorveolabildiğinceaçıkbirbiçimdedurumlarıgöstermeyeçalışıyordu.Oldukçasık,hastanelerdenbirine,Rieux'ylebuluşmayagidiyorduveondanherhangibirbürodayadahemşireodasındabirmasaistiyordu.Tıpkıbelediyedekimasasınayerleştiğigibi,kâğıtlarıylaorayayerleşiyordu;mikropöldürücüilaçlarvehastalığınkendisiyleağırlaşmışhavadamürekkebikurusundiye'kâğıtlarınısalayıpduruyordu.İşteoanda,dürüstbirbiçimde,amazonunuaklınagetirmemeyeveyalnızcayaptığıişekendinivermeyeçalışıyordu.

Evet,insanlarınkendilerine,kahramandiyeadlandırdıklarıörneklerbulmayaönemverdikleridoğruysavebuöyküdemutlakaböylebirisininbulunmasıgerekiyorsa,anlatıcı,yüreğindebirazcıkiyilikveaçıkçabudalaişibirülküdenbaşkabirşeybarındırmayanbuanlamsızvesilikkahramanıönermektedir.Böylebirşey,gerçeğin,ikikereikinindörtettiğininhakkınıverecektir,kahramanlığadahakettiğiikincisırayı,nebireksiknebirfazla,cömertbirmutlulukisteğiyleverecektir.Böylebirşey,bugünlüğeiyiduygularlaörülmüş,yanineabartılıbirbiçimdekötü,nedesahnegösterilerindekigibibayağıbirbiçimdeyüceltilenduygulardanayrılanniteliğinideverecektir.

127GazeteleriokurkenyadaradyodadışdünyadanvebalıkenteulaşançağrılarıvecesaretvericiduyurulandinlerkenDoktorRieux'nünkapıldığıfikirenazındanböylebirşeydi.Havayadakarayoluylagönderilenyardımlarlaaynıanda,herakşamradyodayadabasındayeralanacımadoluyadayönetimeilişkinyorumlar,bundanböyleyalnızlığamahkûmolmuşkentinüzerineyağmurgibiiniyordu.Veherseferindedestanlarayadaödültörenlerineyakışanvurgulamalardoktorunsabrınıtaşırıyordu.Kuşkusuzbukaygınınyapmacıkolmadığınıbiliyordu.Ancak,insanların,kendileriniinsanlığabağlayanşeyidilegetirmeyeçalıştıklarındakulandığışugelenekseldildenbaşkabiryoldananlatılamıyordubukaygı.Vebudil,örneğinGrand'ınhergünharcadığıoküçükçabalarıyansıtmakiçinuygundüşmüyordu,Grand'ınvebanınortasındaneanlamageldiğinianlatmayayetmiyordu.

Bazen,geceyansı,osıralardaboşalmışolankentinsessizliğinde,kısacıkbiruykuiçinyatağınayatmadanönce,doktorradyosunundüğmesiniçeviriyordu.Vedünyanınuzaknoktalarından,binlercekilometreötelerden,sahibibilinmeyenvekardeşlikdoluseslerbeceriksizcedayanışmaduygularınıdilegetirmeyeçalışıyorlardı,aslındabunusöylüyorlardı,amaaynızamandada,başınagelmesiolanaksızbiracıyıgerçektenpaylaşmadurumundaherinsanıniçindebulunduğuokorkunççaresizliğidekanıtlıyorlardı:"Oran!Oran!"Boşunabuçağrıdenizleriaşıyor,boşunaRieuxhazırbekliyordu,azsonragüzelsözleryükseliyorveGrand'lakonuşucuyuikiyabancıyadönüştürentemelayrılığıdahaaçıkbirbiçimdeortayakoyuyordu."Oran!evet,Oran!Amaolmaz,"

diyedüşünüyordudoktor,"sevmekyadabirlikteölmek,başkayoluyok.Onlarçokuzaktalar."

?l

128

Vebanındoruknoktasınıanlatmayageçmedenönceanımsanacakbirşeydahavar,felaketkentielegeçiripaltetmeküzeretümgücünütoplarken,Rambertgibiinsanlarınmutluluklarımyenidenyakalamakvehertürsaldırıyakarşıkorudukları,kendilerineaitolanoparçayıvebayakaptırmamakiçinharcadıklarıumutsuzvetekdüzeçabalardansözetmekgerekir.İştebu,kendilerinitehditedenköleliğireddetmebiçimiydionlarınvegörünüştebured'dedişbirbaşkası

kadaretkiliolmasabile,anlatıcıbununanlamlıolduğunuveçelişkilideolsa,bununiçimizdebarındırdığımızengururluşeysayılabileceğinidüşünüyor.

Rambertvebanınkendisinebulaşmasınıengelemekiçinmücadeleediyordu.Yasalyolardankenttenayrılamayacağıkendinekanıtlanmışolduğundan,Rieux'yedediğinebakılırsa,başkayolarabaşvurmayakararvermişti.Gazeteci,kafegarsonlarındanişebaşlamıştı.Kafedeçalışanbirgarsonherşeydenhaberdardır.Ancakilksorguladıkları,butürdengirişimlerinçokağırcezası

olduğununözeliklefarkındalardı.Hattabirsererindeprovokatöryerinebilekondu.BirazilerlemekaydetmekiçinRieux'nünevindeCottard'labuluşmasıgerekti.Ogün,Rieux'yleikisiyinegazetecininyönetimkatlarındaboşunayaptığıgirişimlerdensözetmişlerdi.BirkaçgünsonraCottard,Rambert'eyoldarastladıveşimdilerdeherilişkisindedavrandığıgibi,onuaçıksözlülüklekarşıladı:

—Hâlâhiçbirşeyyokmu?demişti.

—Hayır,hiçbirşey.

—Bürolaragüvenilemez.Onlaranlayışiçinyaratılmamıştır.

—Doğru.Amabenbaşkabirşeyarıyorum.Zorbu.

Veba

129/9Ahanlıyorum!dediCottard.

İşibağlayacakbiryetkiliyitanıyorduvebunaşaşıranRambert'e,uzunsüredirOran'ınbütünkafelerinedüzenliolarakgittiğini,oralardadostlarıolduğunuvebutürişlemlerleilgilenenbirörgütünvarlığıüzerinebilgiedindiğinianlattı.Gerçekşuyduki,harcamalarıartıkgeliriniaşmayabaşlayanCottardkarneyledağıtılanmaddelerleilgilibirkaraborsaişinekarışmıştı.Böylecefiyatı

sürekliartmaktaolansigaraveucuzalkolsatıyorvebunlardanküçükbirserveteldeediyordu.

Buişegüveniyormusunuz?diyesorduRambert.

—Banaönerdiklerinegöre,evet.

Vesizbundanyararlanmadınız.

—Kuşkucuolmayın,dediiyilikseverbirtavırlaCottard,bufırsatıkulanmadım,çünkübenimgitmekiçinbiristeğimyok.Haklınedenlerimvar.

Birsessizliktensonraekledi:

—Negibinedenlerimolduğunusormuyorsunuz.

—Sanıyorumbunlarbeniilgilendirmiyor,dediRambert.

—Birbakımagerçektendesiziilgilendirmiyor.Amabaşkaaçıdan...Aslındavebaylayaşamayabaşladığımızdanberikendimiburadadahaiyihissediyorum.

Ötekionunsözlerinidinledi:

—Buörgütenasılulaşılabilir?

—Ahbukolaydeğil,dediCottard,gelinbenimle.Saatakşamüstüdörttü.Ağırbirgöğünaltındakent

usulusulkaynıyordu.Tümmağazalarınkepenkleriinmişti.Yolarıssızdı.CottardveRambertkemerliyolarasaptılarvekonuşmadanuzunsüreyürüdüler.Vebanıngörünmezhalegeldiğişusaatlerdenbiriydi.Busessizlik,renklerinvehareketlerinbuölümü,vebayaolduğukadaryazmevsiminedeözgüolabilirdi.Tehditlerdenmi,tozlardanmıyoksayakıcısıcaktanmıhavaağırlaşmıştı,belideğildi.Vebayaulaşmakiçingözlemlemekvedüşünmekgerekiyordu.Çünkü

yalnızcaolumsuzgöstergelerlekendiniele

veriyordu.VebaylahaşırneşirolmuşCottard,örneğin,normalzamandaimkânsızbirserinliğiarayarak,apartmangirişlerinineşiğindebiryanadevrilmiş,nefesnefeseköpeklerinolması

gerektiğini,oysaşimdibunlarınolmadığınaRambert'indikkatiniçekiyordu.

BoulevarddeşPalmiers'yesaptılar,Placed'Armes'ıgeçtilerveMarineMahalesinedoğruindiler.

Soldayeşilboyalıbirkafeverevaçılmış,san,kabapamukludantenteninaltınasığınmışgibiduruyordu.İçerigirerkenCottardveRambertalınlarınısildiler.Yeşilsacdanmasalarınetrafındakikatlananbahçesandalyelerineoturdular.Salontamolarakboştu.Sineklerhavadavızıldıyordu.

Ayaklaneğrilmiştezgâhınüzerinekonmuşsarıbirkafesiniçindehiçtüyükalmamışbirpapağantüneğininüzerineçökmüştü.Kalınşeritlerhalindekiörümcekağlarıvekirlekaplıduvardaaskerlikleilgilieskitablolarasılıydı.Sacdanmasalarınhepsininüstünde,hattaRambert'inkarşısında,neredengeldiğibeliolmayantavukpisliklerikurumaktaydı,ancaksonundakaranlıkbirköşeden,birazpatırtıgürültüdensonrabirhorozkanatçırparakortayaçıkıncapisliklerinkaynağıanlaşıldı.

Osıradasıcakdahadaartargibioldu.Cottardceketiniçıkardıveeliylesacınüzerinevurdu.

Uzunmavibirönlüğüniçindekaybolmuşufaktefekbiradamdiptebiryerdençıktı,Cottard'ı

uzaktandahagörürgörmezselamladı,kuvvetlibirtekmeylehorozuyolunüzerindençekerekilerledivetavukgıdaklamalarıarasındabeylereneservisyapmasıgerektiğinisordu.CottardbirazbeyazşarapistediveGarciadiyebirisinisordu.Boduradamındediğinegöre,birkaçgündenberikafedegörülmemişti.

—Buakşamgelirmidersiniz?

Onunaklındangeçenibilememki,dediöteki.Amasizonungelmesaatinibiliyormusunuz?

—Evet,amaçokönemlideğil.Yalnızcabirdostuonatanıştıracaktım.

Garsonıslakeleriniönlüğünesiliyordu.

130

131—Demekbeyefendideticaretleilgileniyor?

—Evet,dediCottard.Boduradamburnunuçekti:

—Ozaman,buakşamgelinburaya.Oğlanıyolarım

ona.

Oradançıkarken,Rambertneticaretindensözedildiğinisordu.

Kaçakçılıktabiki.Onlarkentemalsokuyorlar.Çokyüksekfiyatlaradasatıyorlar.

—İyi,dediRambert.Ortaklarmı?

—Tamolaraköyle.

Akşamtentekaldırılmıştı,papağankafesindegevezelikedipduruyordu,sacmasalarınetrafı

gömleklerininkolarınısıvamışerkeklerleçevrilmişti.Onlardanbiri,hasırşapkasınıgeriyeitmiş,yanmıştoprakrengigöğsünüaçıktabırakanbeyazgömleklibiradamCottard'ıniçerigirmesiyleayağakalktı.Düzgünveyanıktenliyüzü,siyahveküçükgözleri,beyazdişleri,parmağındaikiüç

yüzük,otuzyaşlarındayavaryayoktu.

—Selam,dedi,bardaiçelim.

Fazlakonuşmadanüçiçkiısmarladılar.

—Çıkalımmı?dedisonraGarcia.

LimanadoğruindilerveGarciakendisindenneistendiğinisordu.CottardonuRambert'etanıştırmanedenininyalnızcaişiçindeğil,kendideyişiyle'dışarıyaçıkmak'içinolduğunusöyledi.

Garciasigaraiçerekonunönündeyürüyordu.Rambert'den,sankiyanlarındaolduğunufarketmiyormuşçasma,'o'diyesözedereksorularsordu.

—Neyapmakiçin?diyordu.

—Fransa'dakarısıvar.Yaa!

Vebirsüresonra:

—Neişyapıyor?

—Gazeteci.

—Gevezelikmesleğidir.Rambertsusuyordu.

132

Birdosto,dediCottard.

Konuşmadanyürüdüler.Büyükparmaklıklarlagirişiyasaklanmışrıhtımlaragelmişlerdi.Amaonlarkokusukendilerinekadargelenkızarmışsardalyesatılanküçükbirbüfeyeyöneldiler.

Neolursaolsun,benimişimdeğilbu,Raoul'unişi,diyesözübağladıGarcia.Onubulmamgerek.

Kolayolmayacakbu.

—Yaa,diyesorduCottardheyecanla,saklanıyormu?Garciayanıtvermedi.Büfeninyanındadurduveilk

kezolarakRambert'edöndü.

—Öbürgün,saatonbirde,gümrükbinasınınköşesinde,kentintepesinde.

Gidiyorgibidavrandı,amaikiadamınyanınadöndü.

—Masraflarolacak,dedi.Bubirsaptamaydı.

—Tabi,diyeonayladıRambert.

BirazsonragazeteciGarcia'yateşekküretti.

—Yohayır,dediötekineşeyle.Sizehizmetetmekbenimhoşumagider.Hemsonrasizgazetecisiniz,bununkarşılığınıelbetbirgünbanaödersiniz.

ErtesigünRambertveCottardkentimizintepesinegiden,tekgölgedüşmeyengenişsokakları

tırmanıyorlardı.Gümrükbinasınınbirbölümühastalarınbakımınaayrılmıştıvebüyükkapınınönünde,izinverilmesiolanaksızbirziyaretyadageçerliğibirsaattenfazlasürmeyecekbirbilgiedinmeumuduylagelmişinsanlarbirikmişti.Durumneolursaolsun,bubirikmesürekligidiş

gelişlereyolaçıyorduvebuaçıdanbakıncaGarcia'ylaRambert'innedenburadasözleştiklerianlatabiliyordu.

Tuhaf,dediCottard,bugitmesaplantısı.Sonuçtaolanbitençokilginç.

—Benimiçindeğil,diyeyanıtladıRambert.

—Aatabi,birşeyleritehlikeyeatıyorsunuz.Amavebadanöncede,çokkalabalıkdörtyolağzındangeçerkenaynıorandabirtehlikevardı.

133OsıradaRieux'nünarabasıonlarınhizasındadurdu.ArabayıTarroukulanıyorduveRieuxyarıuyanık,yarıuyukluyorgibiydi.Tanıştırmafaslıiçinuyandı.

—Tanışıyoruzbiz,dediTarrou,aynıoteldekalıyoruz.

Rambert'ikentegötürmeyiönerdi.

Hayırburadarandevumuzvar.Rieux,Rambert'ebaktı.

—Evet,dedi.

—Aa,diyeşaşırdıCottard,doktorunhaberivarmı?Tarrou,Cottard'abakarakuyarıdabulundu:

—İştesorguyargıcı.

Cottard'ınyüzüdeğişti.GerçektendeMösyöOthonsokaktanaşağıiniyorvegüçlüamaölçülü

adımlarlaonlaradoğrugeliyordu.Küçüktopluluğunönündengeçerkenşapkasınıçıkardı.

Merhabasayınyargıç!dediTarrou.

YargıçarabanıniçindekilereselamverdivegeridekalanCottardveRambert'ebakarak,başıylaciddibirselamverdi.Tarrouonurantçıvegazeteciyletanıştırdı.Yargıçbirsaniyegöğebaktıvebununçokhüzünlübirdönemolduğunusöyleyerekiççekti.

—MösyöTarrou,sizinkoruyucuönlemlerinuygulanmasıylailgilendiğinizisöylüyorlar.Sizekatıldığımısöylemeliyim.Doktor,hastalığınyayılacağınıdüşünüyormusunuz?

Rieuxyayılmayacağımumutetmekgerektiğinisöyledi,yargıçdahepumutetmekgerektiğiniyineledi,Tanrınınnedüşündüğübilinemezdi.Tarrouolaylarlabirlikteişlerindebirartışolupolmadığınısordu.

—Tersine,kamuhukukudediğimiztürdenişlerazalıyor.Artıkyalnızcayenidüzenlemelerleilgiliciddisuçlarınsoruşturmalarıylailgileniyorum.Eskiyasalarahiçbudenliuyulmamıştı.

—Bununnedeni,dediTarrou,yenilerlekarşılaştırınca,isteristemez,eskilerdahaiyigibiduruyor.

134

Bakışlarıgöğedalıpgitmişolanyargıçdalgınhalindensıyrıldı.VeTarrou'yusoğukbirtavırlainceledi.

—Neolmuşyani?dedi.Önemliolanyasadeğil,mahkûmiyet.Bunakarşıelimizdenhiçbirşeygelmez.

—Buadamvarya,dediCottard,yargıçgittiktensonra,birnumaralıdüşmanişteo.

Arabahareketetti.

BirazsonraRambertveGarcia'nıngeldiğinigördüler.Onlarıgördüğünübelietmedenyanlarınageldivemerhabayerine"Beklemekgerek,"dedi.

Çevrelerinde,çoğunluğukadınlarınoluşturduğukalabalıktambirsessizlikiçindebekleşiyordu.

Neredeysekadınlarıntümününyanındasepetlervardı,boşbirumutlaonlarıkapıdangeçiriphastaakrabalarınaulaştırmayıbekliyorlardı;kapıldıklarıdahaçılgınbirdüşüncede,içeridekilerinonlarınyiyecekiçeceklerinikulanabileceklerinisanmalarıydı.Kapıyısilahlınöbetçilerbekliyorduvezamanzaman,binaylakapıarasındakalanavludatuhafbirçığlıkkopuyordu.Ozamantopluluktakikaygılıyüzlerhastalarınbakıldığıbölümeçevriliyordu.

Üçadam'busahneyiizlerkengeridengelennetveciddibir'günaydın'sesiylearkalarınadöndüler.Sıcağakarşın,Raoultamtakımgiyinmişti.Uzunboyluveyapılıydı,koyurenkbirkruvazetakımvekenarlarıdışadoğrukıvrıkbirfötrşapkagiymişti.Yüzüoldukçasolgundu.

Kahverengigözlerivesıkıağzıyla,Raoulçabukvekesinbirbiçimdekonuşuyordu:

—Kentedoğrugidelim,dedi.Garcıa,senbizibırakabilirsin.

Garciabirsigarayaktıveonlarınuzaklaşmasınaizinverdi.OrtalarınageçenRaoul'unyürüyüşüneadımlarınıuydurarakhızlıhızlıyürüdüler.

—Garciabanaanlattı,dedi.Buolabilir.Durumneolursaolsun,busizeonbinfrankapatlar.

Rambertkabulettiğinisöyledi.

135Yarın,Marina'dakiİspanyollokantasındabenimleöğleyemeğiyiyin.

RambertanlaştıklarınısöylediveRaoulilkkezgülümseyerekonunelinisıktı.OgittiktensonraCottardözürdiledi.ErtesigünboşzamanıyoktuvezatenRambert'indeonaartıkgereksinimiyoktu.

Ertesigüngazeteciİspanyollokantasınagirdiğinde,herkesbaşınıçeviriponungeçişinebaktı.

Sarıvegüneştenkavrulmuşküçükbirsokağınaşağısındabulunanbuloşmahzeneçoğunluklaİspanyoltiplierkeklerdenbaşkasıgelmezdi.Ancak,diptebirmasadaoturmuşolanRaoul'ungazeteciyebirişaretyapmasıylaveRambert'inonayönelmesıyleyüzlerdekimerakkaybolupgitti,herkestabağınadöndü.Raoul'unmasasındazayıfvetıraşsız,sonderecegenişomuzlu,atsuratlı,seyreksaçlı,zayıf,uzunbiradamoturuyordu.Siyahkılarlakaplıinceuzunkolan,sıvanmışgömleğindençıkıyordu.Rambertkendisinetanıştırılırkenüçkezbaşınısaladı.Adı

söylenmemiştiveRaoulondansözederken'dostumuz'danbaşkabirşeydemiyordu.

Dostumuzsizeyardımedebileceğinisöylüyor.Si

Raoulsözünükesti,çünküservisyapankızRambert'insiparişinialmakiçinarayagirmişti.

—Adamımızolannöbetçilerlesizitanıştıracak,ikidostumuzlasizigörüştürecek.İşbununlabitmiyor.Uygunzamanınöbetçilerinkendileribelirlemeli.Bununenbasityolukentkapılarınayakınoturanlardanbirininevindebirkaçgecekalmanız.Amaönce,dostumuzungerekliilişkilerisizesağlamasıgerek...Herşeyayarlandığındaödemelerionayapacaksınız.

Dostmideyeindirdiğidomateslibiberlisalatasınıöğütüpdururkenatıandırankafasınıbirkezdahasaladı.Sonrahafifçeİspanyolcayaçalanbirvurguylakonuştu.Rambert'eertesigüniçin,katedralingirişinderandevuvermeyiöneriyordu.

136

İkigündaha,dediRambert.

—Buişkolaydeğildeondan,dediRaoul.Adamlarıbulmakgerek.

AtbirkezdahakafasınıönedoğrusaladıveRambertfazlacoşkugöstermedenöneriyikabuletti.

Yemeğingerikalanbölümükonuşmayısürdürmekiçinbirkonuaramaklageçti.AmaRambertatınfutbolcuolduğunuöğreninceherşeykolaylaştı.Kendisideepeyfutboloynamıştı.BöyleceFransaşampiyonasından,profesyonelİngiliztakımlarınınönemindenveWtaktiğindensözettiler.

Yemeğinsonundaatiyicecanlanmıştıvebirtakımdayarısahadandahaiyibiryerolmayacağı

konusundaRambert'ıiknaetmekiçinseslibenlikonuşuyordu."Bilirsin,"diyordu,"yarısahafutbolcusuoyunukurandır.Oyunukurmakdafutboldur."HepgerideoynamışolmasınakarşınRambertdeböyledüşünüyordu.Konuşmayalnızcabirradyosesiylebölündü,radyodaalçaksesleduygusalezgilerbirbiriardınaçaldıktansonraöncekigünvebanınyüzeliyedikişiyikurbanettiğibildirildi.Topluluktankimsetepkigöstermedi.Atsuratlıadamomuzsilktiveayağakalktı.

RaoulveRambertdeonungibiyaptılar.

ÇıkarlarkenortasahaoyuncusuRambert'inelinienerjikbiçimdesıktı:

—BenimadımGonzales,dedi.

BuikigünRambert'ebitmeyecekgibigeldi.Rieux'yegittivegirişimleriniayrıntısıylaanlattı.Sonrabirhastaziyaretinegidendoktoraeşliketti.Durumukuşkulubirhastanınkendisinibeklediğievinkapısındaonavedaetti.Koridordabirkoşuşturmagürültüsüveseslerdoktorungeldiğinihaberveriyorlardı.

UmarımTarrougecikmez,diyemırıldandıRieux.

Yorgunbirhalivardı.

—Salgınhızlıyayılıyorha?diyesorduRambertRieuxsorununbuolmadığınıhattaistatistikeğrisinin

dahayavaşyükseldiğinisöyledi.Yalnızca,vebaylamücadeleolanaklarıçokfazladeğildi.

137—Malzememizyok,dedi.Dünyadakitümordulardageneliklemalzemeeksiğiniinsanlakapatırlar.Amabizimelimizdeinsandayok.

—Dışarıdandoktorlarvesağlıkpersoneligeldi.

—Evet,dediRieux.Ondoktorveyüzkadarinsan.Görünüşteçokbu.Hastalığınşimdikidurumuiçinancakyeter.Salgınyayılırsayetersizkalacak.

Rieuxiçeridengelenseslerekulakkabarttı,sonraRambert'egülümsedi.

—Evet,dedi,eliniziçabuktutmalısınız.Rambert'inyüzündedüşüncelibirifadebelirdi:

—Biliyorsunuz,dedikısıkbirsesle,benimburadangitmeminnedenibudeğil.

Rieuxbunubildiğinisöyledi,amaRambertsözünüsürdürüyordu:

—Sanırımbenkorkakdeğilim,enazındançoğunluklaöyledeğilim.Buduyguyakapılmaolanağımoldu.Yalnız,katlanamadığınıbazıdüşüncelervar.

Doktorbakışlarınıonadikti.

—Onakavuşacaksınız,dedi.

—Belki,amabununsürmesivetümbusüreiçindeonunyaşlanmasıdüşüncesinekatlanamıyorum.Otuzyaşındainsanyaşlanmayabaşlıyor,herşeydenyararlanmakgerek.

Bilmemanlayabiliyormusunuz?

Rieuxanladığınısandığınımırıldanırken,Tarroubüyükbirheyecanlageldi.

—Paneloux'danbizekatılmasınıricaettim.

—Eee?diyesordudoktor.

—Düşündüveolurdedi.

—Bunamemnunoldum,dedidoktor.Kendisininvaazındandahamükemmelolduğunuöğrendiğimememnunoldum.

—Herkesböyledir,dediTarrou.Yalnızcaonlarafırsattanımakgerek.

GülümsediveRieux'yegözkırptı.

—Yaşamıniçinde,benimişimbu,fırsatlaryaratmak.

138

—Beniaffedin,dediRambert,amagitmemgerek.RandevununolduğuperşembegünüRambertsekizebeşkalakatedralgirişinegitti.Sıcakhenüzbastırmamıştı.Gökyüzündenküçük,yuvarlakbulutlargeçiyordu,azsonrasıcağınyükselmesiylekaybolupgideceklerdi.Kurumuş

çimenlerdenbelibelirsizbirnemkokusuyükseliyorduyinede.Güneydekievlerinardındakigüneş,meydanısüsleyenJeanned'Arc'ıntümüylealtındanolanmiğferiniısıtıyorduyalnızca.Birduvarsaatisekizivurdu.Rambertıssızkatedralgirişindebirkaçadımattı.İçeridenbelibelirsizdinselezgiler,

eskimişmahzenvetütsükokularıgeliyordu.Ansızınşarkılarsustu.Onkadarufaktefekgölgekilisedençıktıveküçükadımlarlakentedoğruyolakoyuldular.Rambertsabırsızlanmayabaşladı.Başkagölgelerdebüyükmerdivenlerdentırmanıyorvekatedralgirişineyöneliyorlardı.Rambertbirsigarayaktı,sonrabuyerinbelkidebunauygunolmadığıaklınageldi.

Saatsekiziçeyrekgeçekiliseninorglarıkısıksesleçalmayabaşladı.Rambertiçeriye,karanlıkkubbeninaltınageçti.Birsüresonrasağındaönündengeçmişolankaragölgelerifarketti.Birköşede,üzerinekentimizinatölyelerindenbirindealelacelekotarılmışbirSaintRochheykelikonulmuşolanbirtürsunağınönünde,kendikendilerinetoplanmışlardı.Dizçökmüşbuinsanlar,oradaburada,içindekayarcasınadolaştıklarıpustanbirazdahayoğungölgeparçalangibi,külrengininiçindekaybolmuş,ikibüklümgibiduruyorlardı.Tepelerindedeorglarınsonsuzçeşitlemeleriduyuluyordu.

Rambertçıktığında,Gonzalesmerdivenleriinmiş,kenteyönelmiştibile.

—Gittiğinisandım,dedigazeteciye.Olabilirböyleşeyler.

Orayayakınbiryerde,saatsekizeonkalabirbaşkarandevuiçinarkadaşlarınıbeklediğinianlattı.

Yirmidakikaboşuboşunabeklemişti.

139—Birengelvar,orasıkesin.Bizimişimizdeherzamanherşeykolayolmaz.

ErtesigüniçinaynısaatteŞehitlerAnıtıönündebirbaşkarandevuöneriyordu.Rambertiççektivefötrşapkasınıgeriyeitti.

Bubirşeydeğil,diyesözübağladıGonzalesgülerek.Tümpozisyonlarıdüşünbiraz,golatmadanöncekihücumlarıvepaslan.

Tabi,dediRambert.Amaoyunbirbuçuksaattenfazlasürmüyor.

Oran'ınŞehitlerAnıtıdenizingörülebildiğitekyerolan,kısacıkbirmesafede,limanıkuşatanyalıyarlarboyuncauzananbirtürgeziyolundadır.ErtesigünrandevuyailkgidenRambertsavaştaölenlerinlistesinidikkatleokuyordu.Birkaçsaniyesonraikiadamyaklaştı,kayıtsızcaonabaktılar,sonrageziyolununkorkulukduvarınadayandılarvesankikendilerinikaptırmışçasınaboşveıssızrıhtımlarıizlemeyebaşladılar.İkisideaynıboydaydı,ikisidemavibirpantolonvekısakoludenizcibluzugiymişlerdi.Gazetecibirazuzaklaştı,sonrabirbankınüzerineoturduvedilediğinceonlarabakabildi.Ozamantaşçatlasayirmiyaşındanfazlaolmadıklarınıfarketti.O

sırada,özürdileyerekkendisinedoğrugelmekteolanGonzales'igördü.

—İştedostlarımız,dediveonuMarcelileLouisdiyetanıştırdığıgençlerdenbirininyanınadoğrugötürdü.Yüzdenbakınca,birbirlerineçokbenziyorlardı;Rambertonlarınkardeşolduğunudüşündü.

—İşte,dediGonzales.Şimditanıştırmaişibitti.İşinkendisiniayarlamakgerek.

MarcelyadaLouisnöbetsırasınınikigünsonrakendilerinegeleceğini,bununbirhaftasüreceğiniveenuygungününsaptanmasıgerektiğinisöyledi.Batıkapısınıbeklemeküzeredörtkişigörevliydiler,ötekiikikişiyseaskerlikmesleğindendi.Onlarıbuişekarıştırmaksözkonusuolamazdı.Onlara

güvenilmezdi;zatenböylebirşeymasrafla140

rınartmasıdemekti.Amabazıgeceleroikinöbetçininbildikleribirbarınarkaodasındabirsürekalmayagittiklerioluyordu.BöyleceMarcelyadaLouis,Rambert'ekentkapılarınınyakınındabulunanevlerinegelipyerleşmesinivekendisinialmayagelmeleriiçinbeklemesiniöneriyordu.O

zamangeçiştamanlamıylakolayolacaktı.Amaaceleetmekgerekiyordu,çünkükısabirsüredirkentdışınaçiftnöbetvardiyasıyerleştirilmesindensözedilirolmuştu.

Rambertbunuonayladıvesonsigaralarındanbirkaçınıonlaraikrametti.BununüzerineikisindenhiçkonuşmamışolanıGonzales'eparaişininayarlanıpayarlanmadığınıvepeşinbirmiktaralıpalamayacaklarınısordu.

Hayır,dediGonzales,bunagerekyok,obirahbap.Masraflarçıkıştaödenecek.

Yenibirrandevuiçinanlaştılar.Gonzalesertesigüniçinbirİspanyollokantasındaakşamyemeğiönerisindebulundu.Oradannöbetçilerinevinegidilecekti.

—İlkgeceiçinseninyanındaolacağım,dediRambert'e.

ErtesigünRambertodasınaçıkarken,otelmerdivenlerindeTarrou'yarastladı.

—Rieux'ylebuluşacağım,dediTarrou,sizdegelmek

istermisiniz?

—Onurahatsızedipetmediğimdenhiçemindeğilim,dediRambertbirduraksamadansonra.

—Sanmıyorum,banasizdençoksözetti.Gazetecidüşünüyordu.

—Dinleyin,dedi.Geçbileolsa,akşamyemeğindensonrabirazzamanınızvarsa,ikinizotelinbarınagelin.

Buonavevebayabağlı,dediTarrou.

YinedeakşamsaatonbirdeRieuxveTarrouküçükvedaracıkbaragirdiler.Otuzkişikadar,dirsekdirseğeoturmuşepeyyüksekseslekonuşuyorlardı.Vebalıkentinsessizliğindençıkıpgelenikikonukbirazşaşkınlıkladurdular.Hâlâalkolüiçkilerinverildiğinigörüncebuhareketliliğinnedeninianladılar.Rambertbarınbiruçundaydı

141veonlarataburesinintepesindenişaretediyordu.TarrouyandaoturangürültülübirmüşteriyisakinceittiveRambert'ınçevresinialdılar.

—Alkolsizikorkutmuyormu?

—Hayır,dediTarrou,tersine.

Rieuxkadehindekiacıotlarınkokusunuiçineçekti.Bugürültüpatırtınıniçindekonuşmakgüçtü,amaRambertözelikleiçmeklemeşgulgibiydi.Doktoronunsarhoşolupolmadığınıhenüz

anlayamamıştı.Bulunduklarıdaracıklokalingerikalankısmınıdolduranikimasadanbirinde,ikikolunaikikadıntakmışbirdenizsubayı,şişmanveyüzükankırmızıbiradamaKahire'dekitifüssalgınınıanlatıyordu:"Yerlileriçinkamplaryapılmıştı,"diyordu,"hastalariçinçadırlarvardı,nöbetçikordonuylaçepeçevrekuşatılmıştı,elaltındankocakarıilacıulaştırmayaçalışanhastaailelerineateşaçıyorlardı.Kolayişdeğildi,amadoğruydu."ZarifgiyimligençlerinoturduğuötekimasadaanlaşılmayanbirkonuşmatepeyeasılmışbirpikaptanyayılanSaintJamesInfırmary''ninritminekarışıyordu.

—Memnunmusunuz?dediRieuxsesiniyükselterek.

—Yakında,dediRambert.Belkihaftaiçi.

—Yazık!diyebağırdıTarrou.Niçin?

Tarrou,Rieux'yebaktı.

—Aa,dediberiki,Tarrousizinburadabizeyararlıolabileceğinizidüşündüğüiçinböylediyor.Amabensizingitmeisteğiniziçokiyianlıyorum.

Tarrouiçkiısmarlamayıönerdi.RamberttaburesindenindiveilkkezolarakTarrou'nüngözlerininiçinebaktı:

—Sizenasılyararlıolabilirmişim?

—İşte,dediTarrou,aceleetmeksizinelinikadehineuzatarak,bizimsağlıkkolarımızda.

Rambertoalışılmışdikkafalıdüşünenhavasınabüründüveyenidentaburesineçıktı.

142

Şusağlıkkolarısizeyararlıgibigelmiyormu?dediTarroubiryudumiçtiktensonra,dikkatleRambert'ebakıyordu.

—Çokyararlı,dedigazeteciveiçkisiniiçti.

Rieuxelinintitrediğinifarketti.Evet,artıktamolarakonunsarhoşolduğunudüşündü.

Ertesigün,Rambertikincikezolarakİspanyollokantasınagirdi;sandalyelerinilokantagirişininönüneçıkarmış,yeşilvealtınrenginebürünmüşvesıcağınbirazolsunazalmayayüztuttuğubirakşamıntadınıçıkarmaktaolanküçükbirtopluluğunortasındangeçti.Lokantanıniçerisineredeysebomboştu.RambertoturmakiçinGonzales'leilkkezkarşılaştığımasayagitti.Servisyapankızabekleyeceğinisöyledi.Saatondokuzotuzdu.Yavaşyavaş,insanlaryemekbölümünegeçtilervemasalarayerleştiler.Yemekservisibaşladı,aşırıalçakolankubbeyiçatalbıçakgürültüsüveanlaşılmazkonuşmalardoldurdu.SaatyirmideRamberthâlâbekliyordu.Işıkları

yaktılar.Masasınayenimüşterileroturdu.Yemeğiniısmarladı.Saatyirmiotuzdayemeğinibitirmiş,neGonzales'inedeikigençadamıgörmüştü.Birkaçsigaraiçti.Yemeksalonuyavaş

yavaşboşalıyordu.Dışarıdaçokçabukgeceoluyordu.Denizdengelenılıkbirhavacamlı

kapılarınperdeleriniusulusulkaldırıyordu.SaatyirmibirolduğundaRambertsalonunboşaldığını

veservisyapankızınşaşkınşaşkınkendisinebaktığınıfarketti.Parayıödediveçıktı.Lokantanınkarşısındaaçıkbirkafevardı.Rambertbarayerleştivelokantanıngirişinigözlemeyebaşladı.

Saatyirmibirotuzdaotelinedoğruyöneldi,adresinibilealmadığıGonzales'enasılulaşacağını

boşuboşunadüşünüpduruyor,yenidenbaşlatılmasıgerekecektümgirişimleriaklınagetirerekyüreğialakbulakoluyordu.

Tamosırada,ambulanslarındeligibigeçtiğigeceniniçinde,sonradanDoktorRieux'yedesöyleyeceğigibi,tümbusüreiçindekarısınıkendisindenayıranduvardabirkapıaralamakiçintümgücünüharcarkenbirbakımaonu

143unuttuğunufarketti.Ancak,yineoanda,tümkapılarınbirkezdahakapanmasıylayenidenkarısıonunasılisteğioluvermiştivebunuöyleanibiracıylahissetmiştiki,istesedeiçindenbirtürlüatamadığıveşakaklarınıkemirenbufeciyürekyangınındankaçmakiçinotelinedoğrukoşmayabaşlamıştı.

BununlabirlikteertesigünçokerkensaatteCottard'ınasılbulacağınısormakiçinRieux'yü

görmeyegitti:

Yapacağımtekişvar,dedi,odatümzinciriyenidenbaşlatmak.

—Yarınakşamgelin,dediRieux,TarroubendenCottard'ıdavetetmemiistemişti,nedeninibilmiyorum.Saatondagelecek.Saatonbuçuktasizdegelin.

Ertesigün,CottarddoktorunevinegeldiğindeRieux,Tarrou'yakendiservisindemeydanagelenbeklenmedikbiriyileşmedensözediyordu.

—Onkişidebir.Onunşansıvarmış,diyorduTarrou.

—Eh,ozamanvebadeğilmiş,dediCottard

Aynıhastalığınsözkonusuolduğunaonuiknaettiler.

—İyileştiğinegörebuhastalıkolamaz.Sizdebenimkadariyibiliyorsunuz,vebaaffetmez.

—Geneldeetmez,hayır,dediRieux.Amabirazinatlasürprizlerolabilir.

Cottardgülüyordu.

—Peköyledeğilgibi.Buakşamsayılarıduydunuzmu?

İyiniyetleCottard'abakanTarrousayılardanhaberiolduğunusöyledi,durumciddiydi,amabuneyikanıtlardı?Budahadaözelönlemlergerektiğinikanıtlıyordu.

—Eh,oönlemlerisizaldınızzaten.

—Evet,amaherkesüstünedüşeniyapmalı.

CottardbirşeyanlamadanTarrou'yabakıyordu.Tarroubirçokinsanınelinibirşeyesürmediğini,salgınınherkesiilgilendirdiğiniveherkesingöreviniyerinegetirmesigerektiğinisöyledi.Sağlıkkolarıherkeseaçıktı.

144

—Bubirgörüş,dediCottard,amahiçbirişeyaramayacak.Vebaçokfazlagüçlü.

—Göreceğiz,dediTarrousabırlıbirtonla,herşeyi

denediktensonra.

BusıradaRieuxçalışmamasasındafişleritemizeçekiyordu.Tarrousandalyesindekıpırdanmaktaolanrantçıdangözünüayırmıyordu.

—NiçinbizekatılmıyorsunuzMösyöCottard?Ötekihakareteuğramışbirhavaylakalktı,yuvarlakşapkasınıelinealdı:

—Benimişimdeğilbu.

Sonra,meydanokurgibibirtonla:

—Hembenvebanınyararınıdagörüyorum,niyeonudurdurmakiçinişekarışacakmışım,anlamıyorum.

Tarrousankiansızınbirgerçeğianlamışgibieliylealnınavurdu:

—Ah!Doğruunutuyordum,buolmasaydıtutuklanacaktınız.

Cottardirkildivedüşecekmişgibisandalyesinetutundu.Rieuxyazıyazmayıbıraktı,ciddiveilgilibirtavırla

onabakıyordu.

—Kimsizebunusöyledi?diyebağırdırantçı.Tarrouşaşırmışgibiydiveşöylededi:

—Siz.Yadaenazındandoktorlabizbununböyleolduğunusandık.

Cottardisekaldıramayacağıdenligüçlübiröfkeyekapıldığındananlaşılmazsözlergeveliyordu:

—Sinirlenmeyin,diyeeklediTarrou.Nedoktornedebensizieleverecekdeğiliz.Sizinhikâyenizbiziilgilendirmez.Hemsonrabizpolistenhiçhoşlanmayız.Haydi,oturun.

Rantçısandalyesinebaktıvebirazduraksadıktansonraoturdu.Birsüreninsonundaiçgeçirdi.

—Birilerininortayaçıkardığıeskibirhikâyedir,diyedurumukabuletti.Unutulduğunusanıyordum.Amabirisibunuaçıklamışolmalı.Birgünbeniçağırdılarvesoruş

Veba

145/10turmasonuçlananakadaronlarıngözüönünebulunmamıistediler.Sonundabenitutuklayacaklarınıanladım.

—Ciddimi?diyesorduTarrou.

—Nedemekistediğinizebağlı.Neolursaolsunbircinayetdeğil.

—Hapismi,zorunluhizmetmi?Cottardbitkingibiduruyordu.

—Hapis,talihimelverirse...

Amabirsüresonraateşlibirtavırlasözüsürdürdü:

Bubirhata.Herkeshatayapar.Buyüzdeniçeritıkılmafikrinedayanamıyorum;evimden,alışkanlıklarımdan,tanıdığımherkestenayrılmafikrine.

Ah!Buyüzdenmikendiniziasmaişiniçıkardınız?diyesorduTarrou.

—Evet,birbudalalık,kesinlikle.

RieuxilkkezolarakkonuştuveCottard'akaygısınıanlattığını,amabelkideherşeyinyolunagireceğinisöyledi.

—Oh!Şimdilikkorkacakhiçbirşeyimyokbiliyo

rum.

—Anlıyorum,dediTarrou,bizimkuruluşlarakatılmayacaksınız.

ŞapkasınıelindeçeviripduranötekiysekararsızbakışlarlaTarrou'yadoğruayağakalktı.

—Banakızmamanızgerek.

Tabikihayır.Amaenazından,dediTarrou,mikrobugönülüolarakyaymamayıdeneyin.

Cottardvebayıistemediğini,öylesinebaşlarınageldiğiniveşimdilikişinegelmesininkendisuçuolmadığınısöyleyerekbusözlerekarşıçıktı.Rambetkapıyavardığındarantçısesindebüyükbircoşkuylaşunlarıekliyordu:

Kaldıki,hiçbiryerevaramayacağınızıdüşünüyorum.

Rambert,Cottard'ınGonzales'inadresinibilmediğiniöğrendi,ancakherzamaniçinoküçükkafeyegidilebilirdi.Ertesigüniçinsözleştiler.Rieuxbukonuylailgilibilgi146

edinmekistediğiniüsteleyerekbelirtinceRambert,Tarrou'ylaikisinihaftasonugeceninherhangibirsaatinde

odasınadavetetti.

SabaholuncaCottardveRambertküçükkafeyegitttılerveGarcia'yaakşamyadabirengelçıkmasıdurumundaertesigüniçinbirbuluşmanotubıraktılar.Akşamonuboşuboşunabeklediler.ErtesigünGarciaoradaydı.KonuşmadanRambert'inhikâyesinidinledi.Bundanhaberiyoktu,amaikametgâhlarındenetimiiçinyirmidörtsaatsüreylemahaleleregirişçıkışıntümüylekaldırıldığınıbiliyordu.Gonzalesveikigençadamengeleriaşamamışolabilirlerdi.AmatümyapabileceğionlarınyenidenRaoul'lailişkiyegeçmesinisağlamaktı.Tabikibuertesigündenönceolmazdı.

—Anlıyorum,dediRambert.,herşeyeyenibaştan

başlamakgerekecek.

ErtesigünbirsokakköşesindeRaoul,Garcia'nınvarsayımınıdoğruladı;aşağımahaleleregiriş

çıkışlardurdurulmuştu.Gonzales'leilişkiyegeçmekgerekiyordu,ikigünsonraRambertfutbolcuylayemekyiyordu.

Aptalcabu,diyordufutbolcu.Buluşmakiçinbiryolsaptamalıydık.

Rambertdeöyledüşünüyordu.

—Yarınsabahufaklıklaragideriz,herşeyiayarlamayaçalışacağız.

Ertesigünufaklıklarevdeyoktu.OnlaraertesigünPlaceduLycee'deöğlesaatindebuluşmakiçinhaberbıraktılar.RambertöğledensonrakarşılaştığıTarrou'yuşaşkınaçevirenbiryüzifadesiyleodasınadöndü.

—Keyifleriyideğilmi?diyesorduTarrou.

—Yenidenbaşlamakyüzünden,dediRambert.Vedavetiniyineledi:

—Buakşamgelin.

AkşamikiadamRambert'inodasınagirdiğinde,onuyatağındauzanmışbuldular.Kalktı,hazırlamışolduğukadehleridoldurdu.Rieuxkendisininkinialırkenonaişlerin147yolundaolupolmadığınısordu.Gazeteciyenibaştanherşeyebaşladığını,aynınoktayadöndüğünüveyakındasonbuluşmayagideceğinisöyledi.İçkisindeniçtiveşöylededi:

—Tabikigelmeyecekler.

—Bunubirilkehalinegetirmemekgerek,dediTarrou.

—Henüzanlamadınız,diyeyanıtladıRambertomuzsilkerek.

—Neymişo?

Veba.

Ah!dediRieux.

—Hayır,bununyenibaştanbaşlamakdemekolduğunuanlamadınız.

Rambertodasındabirköşeyegittiveküçükbirpikabıaçtı.

—Nedirbuplak?diyesorduTarrou.Biliyorumbunu.

RambertSaintJamesInfirmaryolduğunusöyledi.Plağınortasındauzaktapatlayanikielsilahsesiduyuldu.

—Birköpekyadakaçanbiri,dediTarrou.

Birsüresonraplakbittivebirambulanssesibelirginleşti,çoğaldı,otelodasınınpencerelerininaltındangeçti,azaldıvesonundasilinipgitti.

—Buplakeğlencelideğil,dediRambert.Üstelikbugünonuncukezdinliyorum.

—Bukadarçokmuseviyorsunuz?

—Hayır,amaelimdebaşkasıyok.Vebirsüresonra:

—Sizesöylüyorum,yenibaştanbaşlamakdemek.Rieux'yekuruluşlarınnasılgittiğinisordu.

Çalışanbeş

ekipvardı.Başkalarınıdaoluşturmakistiyorlardı.Gazeteciyatağınınüzerineoturmuştırnaklarıylailgiliymişgibigörünüyordu.Rieuxonunyatağınınkenarınatoparlanarakilişmiş,kısavegüçlü

bedeniningenelgörünümünüinceliyordu.BirdenRambert'inkendisinebaktığınıfarketti.

148

Biliyorsunuz,doktor,dedi,şusizinkuruluşüzerindeçokdüşündüm.Eğersizinyanınızdadeğilsem,kendinedenlerimvardaondan.Kaldıki,sanırımyinekeleyikoltuğaalabilirdim,benİspanyasavaşınakatıldım.

—Hangitaraftaydınız?diyesorduTarrou.

—Yenilenlerintarafında.Amaozamandanberibiraz

düşündüm.

—Neyi?dediTarrou.

—Cesareti.Şimdi,insanınbüyükeylemleregirişebileceğinibiliyorum.Amayücebirduyguyuyaşayamıyorsaeğer,beniilgilendirmiyor.

—Öylegörünüyorki,insanherşeyiyapabilecekgüçte,dediTarrou.

—Amahayır,insanacıçekmeyiyadauzunsüremutluolmayıbeceremiyor.Böylece,değecekhiçbirşeyibeceremiyor.

Onlarabakıyorduvesonra:

—Tarrou,bakalımsizbiraşkiçinölebilirmisiniz?

Bilmiyorum,amabanaöylegeliyorki,şimdiolsa

yapamazdım.

—İşte.Amasizbirdüşünceuğrunaölümügözealabilecekgüçtesiniz,buaçıkçagörülüyor.Benkahramanlığainanmam,bununkolayolduğunuveölümlesonuçlandığınıbilirim.Beniilgilendireninsanlarınyaşamasıveaşktan

ölmesi.

Rieuxgazeteciyidikkatledinlemişti.Ondangözünüayırmadanyumuşakbirsesleşöylededi:

—İnsanbirdüşüncedeğildir,Rambert.

Öteki,yüzütutkudankızarmış,yatağındanatlıyordu.

Obirdüşüncedirveaşkasırtınıçevirdiğiandanitibaren,güdükbirdüşüncedir.Veişte,bizartıkaşkıbeceremiyoruz.Bunukabulenelimdoktor.Değişmeyibekleyelimveeğerbuolanaksızsakahramanrolüoynamadankurtuluşubekleyelim.Bendenbukadar.

Rieuxayağakalktı,ansızınyorgundüşmüşgibibirhalivardı.

149—HaklısınızRambert,tümüylehaklısınızvedünyadahiçbirşeyadınasiziyapmakistediğinizdenalıkoyamam,çünkübubanadoğruveiyigörünüyor.Amayinedesizeşunusöylemeliyim:Tümbunlardakahramanlıkdiyebirşeysözkonusudeğil.Dürüstlüksözkonusu.Bugülünçgelebilecekbirdüşünce,amavebaylasavaşmanıntekyoludürüstlük.

—Nedirdürüstlük?dediRambert,ansızınciddileşenbirtavırla.

—Bunungeneldeneolduğunubilmiyorum.Amabenimdurumumda,mesleğimiyapmaktır.

—Ah!dediRambertöfkeyle,benmesleğiminneolduğunubilmiyorum.Belkide,aşkıseçerekhatayapanbenimgerçekte.

Rieuxonakarşıçıktı:

—Hayır,dedigüçlübirsesle,hatalıdeğilsiniz.Rambertonlaradüşüncelidüşüncelibakıyordu.

—Sizikinizin,sanıyorumtümbukarmaşadakaybedecekbirşeyinizyok.iyilerintarafındaolmakdahakolaydır.

Rieuxkadehinibitirdi.

—Haydi,dedi,işimizvar.Çıktı.

Tarrouonuizledi,amaçıkacağısıradaaklınabirşeygelirgibiolduvegazeteciyedönerekonaşöylededi:

—Rieux'nünkarısınınburadanyüzlercekilometreuzaktabirsağlıkyurdundaolduğunubiliyormusunuz?

Rambertşaşkınlığınıbelirtenbirhareketyaptı,amaTarrougitmiştibile.

Ertesigün,Rambertilkişolarakdoktoratelefonediyordu.

—Kenttenayrılmanınyolunubulanakadarsizinleçalışmamıkabuledermisiniz?,Hattınucundabirsessizlikolduveardından:

—EvetRambert.Teşekkürederim.

••

150Böylecehaftaboyuncavebanıntutsaklarıelerindengeldiğinceçırpınıpdurdular.HattaRambertgibi,aralarındanbazılarınında,görüldüğügibi,hâlâözgürinsanlargibihareketettiklerini,hâlâseçmeözgürlükleriolduklarınıdüşledikleribileoluyordu.Ama,işindoğrusu,oanda,ağustosunortasında,vebaherşeyinüstüneçökmüştü.Böylecebireyselyazgıdiyebirşeyartıkyoktu;vebaveherkesinpaylaştığıduygulardanoluşmuştoplumsalbirtarihvardı.Enönemliduyguayrılıkvesürgündü,birdebuduygularıniçerdiğikorkuvebaşkaldırı.İştebunedenleanlatıcı,sıcağınvehastalığınbudoruknoktasındageneldurumuanlatmayıuygunbuluyor,örnekvermekgerekirse,hayattakiyurttaşlarınşiddeti,ölüleringömülmesiveayrıdüşmüşsevgililerinacısı.

işteoyılınortalarındarüzgârçıktıvevebalıkentinüzerindegünlerceesti.Oran'lılarözeliklerüzgârdançekinirlerdi,çünkükentinkurulduğuoradahiçbirşeyburüzgârınkarşısınaçıkmaz,böylecetümşiddetiylesokaklarıdoldururdu.Tekbirdamlasuyunkentiserinletmediğişuuzunaylarınardındankentsıvagibigribirtozlakaplanmıştıverüzgârınesmesiylepulpuluçuştutozlar.Böylecerüzgârtozbulutlarınıvekâğıtyığınlarınıhavayakaldırıyor,onlarısayısıgiderekazalmışgezintiyapaninsanlarınbacaklarınaçarpıyordu.Buinsanlarınsokaklardaikibüklüm,mendilyadaeleriyleağızlarınıkapamış,koşuşturduklarıgörülüyordu.Akşam,herbirisongünolabilecekşugünlerieldengeldiğinceuzatmayaçalışan,sokaklardatoplaşmışkalabalıklaryerineevlerineyadakafeleredönmekiçinaceleedeninsanlararastlanıyordu,öylekibirkaçgünboyunca,osıralardaepeyerkençökenkaranlıktaso

153kaklarıssızlaşıyorveyalnızcarüzgârınsürekliiniltisiduyuluyordu.Birtürlüseçilemeyenvekabarmışdenizdenbiryosunvetuzkokusuyükseliyordu.Tozdanbeyazrengebürünmüş,denizkokusunadoymuş,rüzgârınçığlıklarıylaçınçınötenbuıssızkentozamanuğursuzbiradagibiinliyordu.

Şimdiyekadardahakalabalıkvedahayoksulolandışmahalelerkentmerkezineoranlavebayadahaçokkurbanvermişti.Amabirdenbirekentesokulurgibiolduveişmerkezlerinedeyerleşiverdi.Kentlilerrüzgârımikroptaşımaklasuçluyorlardı.Otelmüdürü,"Rüzgârişlerikarıştırıyor,!diyordu.Ancakneolursaolsun,merkezdekimahalelersıranınkendilerinegeldiğinibiliyorlardı,çünkügeceninbirvakti,pencerelerininaltında,vebanındonukvecoşkusuzçağrısını

çınçınduyuranambulanssirenlerinigiderekdahasıkduyarolmuşlardı.

Kentiniçindedeözeliklehastalıkbulaşmışbazısemtlerintecritedilmesiveburalardanyalnızcagereklihizmetlerleyükümlülerdenbaşkakimseninçıkmasınaizinverilmemesidüşünüldü.O

zamanakadarburalardayaşayanlarbuönlemiözeliklekendilerineyöneliküzücübirişlemolarakgörmektenkendinialamadılarveherdurumda,ötekisemtlerdeoturanlarıözgürinsanlarolarakdüşünüyorlardı.Bunakarşılık,omahalelerdeoturanlar,yaşadıklarıgüçanlarda,başkalarınınkendilerikadarözgürolmadığınıdüşünerekavunuyorlardı.'Herzamanbendendahatutsakbirisivardır,'tümcesiosıralarolanaklıtekumuduözetliyordu.

Yaklaşıkodönemde,özelikleeğlencesemtlerininbulunduğukentinbatıkapılarındayangınolaylarındabirartışoldu.Alınanbilgileregöre,karantinadançıkmış,yasvemutsuzluklaçılgınadönmüşkişilervebayıkurutmahayalinekapılarakevleriniateşeveriyorlardı.Şiddetlirüzgârındaetkisiylemahalelerisüreklibirtehlikeylekarşıkarşıyabırakacaksıklıktagirişilenbueylemlerleçokzorbaşedildi.Belediyeninyaptığımikroptanarındırmaişlemininher154

türbulaşmatehlikesiniortadankaldırdığıgereksizyereaçıklandıktansonra,busafkundakçılarakarşıçokağırcezalarınyasalaşmasıgerekti.Veşurasıkesin,bubahtsızinsanlarıngeriçekilmesinenedenolan,hapseatılmadüşüncesideğildi;belediyehapishanesindegörülenaşırı

orandakiölümlersonucu,hapiscezasınınölümcezasıylaeşdeğerolduğuinancıetkiliolmuştu.

Tabukibuinançboşyereortayaçıkmamıştı.Belinedenlerle,vebanınözeliklegruplarhalindeyaşamaalışkanlığıedinmişinsanları,asker,dinadamıyadatutuklularıelegeçirdiğigörülüyordu.

Bazıtutuklulartekbaşınadaolsabirhapishanebirtoplulukturvebununiyibirkanıtıdabizimbelediyehapishanemizdegardiyanlardatutuklulargibihastalığınbedeliniödüyorlardı.Vebanıntepesindenbakınca,müdürdenensontutukluyakadarherkesmahkûmduvebelkideilkkezolarakhapishaneyemutlakbiradaletegemendi.

Yetkililergörevbaşındaölengardiyanlaramadalyavermeyidüşünerekbuherkesineşitolduğuyereboşuboşunabirhiyerarşigetirmeyeçalıştılar.Sıkıyönetimilanedildiğindenvebelibiraçıdan,hapishanegardiyanlarıdasilahaltınaalındığından,kendilerineöldüktensonrasıiçinbiraskerlikmadalyasıverildi.Ancaktutuklulardantekbirprotestogelmesede,askeriçevrelerbunuiyikarşılamadılarvehaklıolarak,kamuoyundaüzücübirkarmaşayaratabileceğinedikkatçektiler.

Onlarınisteğineuyulduveenbasitçözümolarak,ölecekolangardiyanlarasalgınmadalyası

verilmesinidüşündüler.Amailkgardiyanlariçinolanolmuştuvekendilerinetakılannişanıgerialmakdüşünülemezdibile,askeriçevrelerisekendigörüşlerindedirettiler.Öteyandan,salgınmadalyasıylailgiliolarak,askeribirnişanınverilmesiningetirdiğimoraletkiyisağlamamakgibibirsakıncasıvardı,çünküsalgındönemindebutürdenbirnişaneldeetmeksıradanbirşeydi.Kimsehoşnutdeğildi.

Üstelik,cezaeviyönetimidinyetkilileriyadaenazındanaskeriyetkililergibietkinolamadı.

Gerçektende,kenttebulunanikimanastırınkeşişlerigeçicibirsüreiçin155dağıtılarakdindar

ailelerinyanınayerleştirilmişti.Aynışekilde,herfırsattaküçükbirliklerkışlalardanayrılmış,okulardayadakamubinalarındakarargâhkurmuşlardı.Böylece,görünüştekentlilerikuşatılmışinsanlaraözgübirdayanışmayazorlayanhastalık,aynızamandagelenekselkurumlarıparçalıyorvebireylerikendibaşlarınakalmayaitiyordu.Bubirkarmaşayaratıyordu.

Rüzgârıdagözönünealınca,tümbukoşularınbazıinsanlarınaklınıateşeverdiğidüşünülebilir.

Kentinkapılarıgeceyenidenbaskınauğradı,amabukezsaldıranküçüksilahlıgruplardı.

Nöbetçilerartırıldıvebugirişimleroldukçaçabukbirbiçimdekesildi.Bununlabirliktekentte,bazı

şiddetolaylarınayolaçacakolanbirdevrimhavasınınesmesiiçinyeterlioldu.Yangınauğramış

yadasağlıknedenleriylekapatılmışevleryağmalandı.Gerçeğisöylemekgerekirse,bueylemlerinöncedentasarlanmışolduğunusöylemekgüç.Çoğunlukla,oânakadaronuruylayaşamış

insanlar,birdenortayaçıkanbirfırsatlakınanacakeylemleregirişiyorvebunlarhemenoandabaşkalarıncataklitediliyordu.Örneğinalevleriçindekievleregirmeyeçalışançılgınlarbileoldu,hemdeacıdanşaşkınadönmüşevsahibiningözüönünde.Onunkayıtsızlığıkarşısındasaldırıyı

ilkbaşlatanlarıbaşkalarıdaizlediveokaranlıksokakta,yangınıncılızışığında,omuzlardataşınaneşyayadamobilyalarınağırlığıaltındayadasönmekteolanalevlerinetkisiyleçarpılmış

gölgelerinherbiryandandışarıfırladığıgörüldü.İştebuolaylaryetkililerivebadurumunusıkıyönetimeçevirmeyevebunabağlıolarakyasalarıuygulamayazorladı.İkihırsızkurşunadizildi,amabununbaşkalarıüzerindebiretkiyapıpyapmadığıkuşkugötürür,çünküöyleçoksayıdaölüvardıki,buikiinfazfarkedilmedibile.Veişingerçeği,yetkililerinarayagiriyormuşgibiyapmasınagerekkalmadanbugibiolaylaryinelendidurdu.Tümkentlilerietkileyentekönlemsokağaçıkmayasağınınkonulmasıydı.Saatonbirdensonrakapkaranlıkgeceniniçinegömülenkenttaşkesiliyordu.

156

Ayınparladığıgöğünaltında,üzerinetekbirağaçgölgesidüşmeyen,negezinenbirisininayaksesinedebirköpekbağırtısınınduyulduğukentinbeyazımsıduvarlarıvedüzçizgihalindeuzanansokaklarısırasıraduruyordu.Ozamanbüyük,sessizkentkımıltısızvekocamanküpşeklindebiryığındanbaşkabirşeyebenzemiyordu;buyığınınarasında,unutulupgitmiş

hayırseverkişilereyadasonsuzadekbronzuniçindesıkışıpkalmışeskibüyükadamlaraaitsessizsedasızdurananıtlar,taştanyadademirdenyapaysuratlarıyla,birzamanlarinsanınneolduğunailişkinartıkdeğerdendüşmüşbirgörüntüuyandırmayaçalışıyorlardıkendikendilerine.

Buvasatputlarkoyubirgöğünaltındayaşamdanyoksunköşebaşlarındatahtkurmuşlardı,buduyarsızkababiçimleriçinegirdiğimizdurağanevreniyadaenazındanbuevreninsondurumunu,vebanın,taşınvegeceninsonundahersesisusturacağıbirmezarlığındüzeninisimgeliyordu.

Gecebiryandandainsanlarınyüreğindeydivegömülmelerleilgiliaktarılan,söylenceyiandırangerçekleryurttaşlarımızırahatlatmaktanuzaktı.Buradagömülmelerdendesözedilmeliveanlatıcı

bukonudaözürdiliyor.Buaçıdanonayöneltilebilecekeleştirininiyicefarkında,amaonuntekdayanağı,tümbudönemboyuncacesetleringömülmüşolmasıvebütünyurttaşlargibikendisinindegömülmeişiyleilgilenmeyemecburedilmesiydi.Yinedebununnedeni,butürtörenlerdenzevkalmasıdeğildi,kendisitamtersineyaşayanlarıterciheder,örneğindenizbanyolarını.Amasonuçtadenizbanyolarıdayasaklanmıştıveyaşayaninsanlartopluluğuölülertopluluğununüstünlüğünükabuletmektenkorkuyordugünlerboyunca.Orasıkesindi.Tabikiherzamaniçininsanböylebirşeyigörmezdengelmeyeçalışabilirdi,gözleriniyumabilirvebunuinkâredebilirdi,amakesinliğinöylebirgücüvardırkisonundahepoüstüngelir.Örneğinsevdiklerinizingömül157melerigerektiğigünbuişlemleriinkâretmeninyolunedir?

İşte,törenlerimizinenbelirginözeliğiçabukyapılmalarıydı!Tümformalitelerbasitleştirilmiştivegeneldecenazealayıkaldırılmıştı.Hastalarailelerindenuzaktaölüyorlardıvegeceyiölübaşındabekleyerekgeçirmegeleneğionlarayasaklanmıştı;şöyleki,akşamölmüşbirki§igecetekbaşınabırakılıyor,gündüzölensehiçbeklemedengündüzgömülüyordu.Tabikiaileyehaberveriliyordu,amaçoğunlukla,ailehastanınyanındayaşamışsa,karantinaaltındaolduğundanevdençıkamıyordu.Aileölendenayrıyaşamışsa,ölüyıkanıptabutakonduktansonra,mezarlığagidiş

içinbelirtilensaatteoradabulunuyordu.

BuformaliteninDoktorRieux'nünilgilendiğiekhastanedeyapıldığınıdüşünelim.Okulunanabinanıngerisindebulunanbirçıkışkapısıvardı.Koridoraaçılanbüyükdepogibibiryerdetabutlarbulunuyordu.Koridoruniçindeaile,öncedenkapatılmıştekbirtabutbuluyordu.Hemenardındanenönemliişegeçiliyordu,ailereisinebelgelerimzalatılıyordu.Dahasonraölügerçekbircenazearabasınayadabuişiçinayrılmışbüyükbirambulansayükleniyordu.Akrabalaryineözelizinleçalışantaksilerdenbirinebiniyor,arabalarkentdışındakisokaklardanmezarlığavarıyordu.

Kapıdajandarmalarkonvoyudurduruyor,yurttaşlarımızınsondurakdedikleriyeregitmelerinisağlayanresmigeçişbelgesinebirmühürvuruyorveortadankayboluyorlardı;arabalardoldurulmayıbekleyençoksayıdaçukurunbulunduğudörtgenbiralanınyanınagidipduruyorlardı.Ölüyübirrahipkarşılıyordu,çünkükilisenincenazehizmetlerikaldırılmıştı.Dualareşliğindetabutçıkarılıyor,iplebağlanıyor,sürükleniyor,kayıyor,dibeiniyordu.Rahipserpmecinisalıyorvetabutkapağınınüzerindeilktopraklarsaçılmayabaşlıyordubile.Dezenfekteedilmesiiçinambulansbirazerkenayrılıyorduvekürekkürektoprağınsesigiderekdahayumuşarkenaile158

taksininiçinedoluşuyordu.Birçeyreksaatsonraevinedönmüşoluyordu.

Böyleceherşeygerçektenenhızlıbiçimdeveenazriskleolupbitiyordu.Vekuşkusuz,enazındanbaşlangıçta,aileleriniçtengelenduygularınınincindiğiaçıktı.Amavebadönemindebugibidüşüncelerindikkatealınmasıartıkolanaksızdı:Herşeyetkiliçözümuğrunafedaediliyordu.

Kaldıki,eğerbaşlangıçta,halkınmoralibugibiişlemlerlebozulduysa—çünküusulüncegömülmeisteğisanıldığındandahadayaygındır—çokgeçmeden,şanseseri,erzaksorunuciddileştivekentlilerindikkatidahagünceluğraşlaraçevrildi.Yemekyemekistiyorlarsagirilecekkuyruklar,yapılacakbaşvurular,doldurulacakkâğıtlarlaişleribaşındanaşkıninsanlar,çevrelerindekibaşkainsanlarınnasılgömüldüğünüvebirgünkendilerininnasılöleceğimdüşünmezoldular.Böylece,acıolmasıgerekenbumaddisıkıntılarsonradanbiriyiliğedönüştü.

Vedahaöncegördüğümüzgibi,eğersalgınyaygınlaşmasaydı,herşeyçokiyiolacaktı.

Çünkühastalığınyayılmasıylatabutlarazalmayabaşladı,kefenbezivemezarlıktakiyerleryetmezoldu.Çarebulmakgerekti.Enbasiti,hepetkiliolmaamacıyla,törenleribirleştirmekvegerektiğindehastaneylemezarlıkarasındakiseferleriçoğaltmaktı.ÖrneğinRieux'nünservisiyleilgiliolarak,hastaneninosıralarelindebeştabutvardı.Hepsidoluncaambulansayükleniyordu.

Mezarlıktakutularboşaltılıyordu,demirrenginebürünmüşbedenlersedyelereyükleniyorvebuiş

içinhazırlanmışbirhangardabekletiliyordu.Tabutlarmikropkırıcıbirsıvıylasulanıyor,hastaneyegerigönderiliyorduvegerektikçeişlemyenidenbaşlıyordu.Çokiyibirörgütlenmeydibuvevalimemnunkaldı.HattaRieux'yebununeskivebalarıanlatantarihkitaplarındakarşılaşıldığıgibiZencilerinölüleritaşıdığıelarabalarındandahaiyibirşeyolduğunusöyledi.—Evet,dediRieux,aynıtürdengömmeişlemibu,amabizfişlerhazırlıyoruz.Tartışmasızbirilerlemevar.

159Yönetiminbubaşarılarınakarşın,artıkformalitelerinsevimsizhalegelmesiylevalilikakrabalarıtörendenuzaktutmakzorundakaldı.Yalnızcamezarlığınkapısınagelmelerinegözyumuluyordu,aslındabudaresmibirşeydeğildi.Çünküsontörenleilgiliolarak,değişikliklerolmuştu.Mezarlığınucunda,sakızağaçlarıylakaplıüstüaçıkbiralandaikikocamançukuraçılmıştı.Kadınlarveerkekleriçinbirerçukurvardı.Buaçıdanbakınca,yönetimgeleneklereuyuyordu,ancakçoksonraları,olaylarıngelişmesidoğrultusunda,busonsaygıduygusunundaortadankaybolduğuvehiçutanmaduygusunakapılmadan,kadınveerkekleriüstüstekarmakarışıkgömdüklerianlaşıldı.Alahtanbusonkarmaşafelaketinyalnızcasonbölümünedenkgeldi.Biziilgilendiren'dönemdeçukurlarayrıayrıydıvevalilikbukonudaçoktitizdavranıyordu.Herçukurundibindekalınbirtabakakireçdumanlariçindekaynıyordu.Çukurunkenarlarındaaynıkireçtenbiryığındankabarcıklarhavayayükselippatlıyordu.Ambulanslarınseferlerisonaerdiğindesedyeleripeşpeşegetiriyorlar,çıplakvehafifçebükülmüşbedenleriyanyanaçukuruniçinebırakıyorlardı;osıradaonlarıöncekireçlesonratopraklasıvıyorlar,gelecekkonuklarayerkalmasıamacıylabuişlemibelibiryükseklikteyapıyorlardı.Ertesigünakrabalarbirkayıtdefteriniimzalamaküzereçağrılıyordu,budainsanlarlaörneğin,köpeklerarasındaolabilecekfarkıgösteriyordu:Denetimherzamaniçinyapılabilirdi.

Tümbuişlemleriçinpersonelgerekliydiveheppersoneleksikliğiylekarşıkarşıyakalınıyordu.

İlkinresmisıfatıolan,sonradandahiçbirşeyigözönünealmadangörevlendirilenbuhastabakıcı

vemezarcılarınçoğuvebadanöldüler.Neönlemalınırsaalınsınhastalıkeryadageçortayaçıkıyordu.Amaiyidüşününce,enşaşırtıcıolan,tümsalgınboyuncabuişiyerinegetirenlerineksikolmamasıydı.KritikdönemvebanındoruknoktayatırmanmasındanazönceyaşandıveozamanDoktorRieux'nünkaygılanhaklıçıktı.Nekadrolar,nedeonunağırişlerdediğigörev160

leriçininsangücüyetmezoldu.Ancakvebanıngerçekanlamdatümkentielegeçirdiğiandanbaşlayarak,hastalığınbuuçnoktayaulaşmasıepeyelverişlikoşulandaberaberindegetirdi,çünkübukoşulartümekonomikyaşamıaltüstettiveböyleceönemlisayıdainsanınişsizkalmasınayolaçtı.Çoğudurumda,işsizlerkadrolarıdoldurmuyorduamakabaişleriçinkolaylıksağlıyorlardı.Oandanbaşlayarak,gerçektendesefaletinkorkudanbaskınçıktığıgörüldü,çünkü

işeödenenparariskoranınagöresaptanıyordu.Sağlıkhizmetbirimlerininelindebirbaşvurulistesioluşmuştuveherhangibirkişiyegerekduyulurduyulmazlisteninbaşındakilerehaberveriliyordu,onlardaeğeroaradagörevalacakdurumdalarsa,koşakoşaişbaşıyapıyorlardı.

Böylece,müebbetyadabelibirsüreyemahkûmolmuştutuklularıbuiştekulanmakkonusundauzunsürekararsızkalanvaliosonçözümevarılmasınıengelemişoldu.İşsizleroldukça,beklenmesindenyanaydı.

Böyleceolanaklarelverdiğince,ağustosayısonunakadaryurttaşlarımızsonistirahatgâhlarınasaygısınırlarıiçindeolmasada,enazından,yöneticileringörevlerinitamamladığıduygusunusağlayacakbirdüzeniçindegönderılebildiler.Ancak,yerinegetirilmesigerekeceksonişlemlerideöncedenbelirtmekteyararvar.Ağustostanbaşlayarakvebanınulaştığısonbasamakta,kurbanlarınsayısıbizimküçükmezarlığımızınsunabildiğiolanaklarıkatkataştı.Duvarlarınbirbölümüyıkılarakölülereçevrearazilerdebiryeraçmakiçinuğraşıldı,amaboşuna,hemenbaşkaçözümlerbulmakgerekiyordu.Önce,gömmeişlemleriningeceyealınmasınakararverildi,böylebiruygulamaylabazışeyleredikkatetmeyegerekkalmıyordu.Ambulanslarıniçinegiderekçoksayıdacesettıkmakmümkünoldu.Ve,hertürkuralakarşı,karartmadansonrageçsaattedış

mahalelerdedolaşanlar(yadaişlerigereğiburalardabulunanlar)coşkusuzsirenleriniçukursokaklardaçınlatarakuzun,beyazambulanslarınsırasıragidişinigörüyorlardıaradasırada.

Alelacelecesetlerçukurlaraatılıyordu.Daha

Veba

161/11çukurainmedenbedenlerinyüzlerindekürekkürekkireçleryayılıyorduvegiderekdahaderinaçılançukurlarıniçindetoprakhiçbiriniayırtetmeksizinonlarıörtüyordu.

Yinededahasonra,başkaçözümlerbulmakvei§idahageniştutmakgerekti.Birvalilikemriyledevletinsüresizolarakhalkaverdiğitopraklaraelkonduveölülerdenkalannevarsabüyükfırınlaradoğruyolaçıktı.Birsüresonradavebadanölenlerindeyakılmasıgerekti.Amabuişiçinkentindoğusunda,sınırlarındışındakalançöpyakmafırınınınkulanılmasıgerekti.Gözcü

nöbetçilerdahauzağayerleştirildivebirbelediyegörevlisişimdikulanılmayan,birzamanlarkıyıyaulaşımısağlayantramvaylarıkulanmayıönererekyetkililerinişinibüyükölçüdekolaylaştırdı.Bununiçin,yedekveçekiciarabalarınoturmayerlerikaldırılarakiçlerihazırlandıvetramvayyolunufırınaçevirerekyenihattınmerkezioluşturuldu.

Vetümyazsonuboyunca,tıpkısonbaharyağmurlarınınortasındaolduğugibi,kıyışeridi,hergeceyarısıyolcusuzgariptramvaykonvoylarınındenizinüzerinedoğrusarsılasarsılageçtiğinetanıkolundu.Kentlilerbununneolduğunusonundaöğrendiler.Kıyışeridinegeçişiyasaklayanpolisgüçlerinekarşıninsanlarsıksık,gruphalindedalgalarınüzerinedoğruinenkayalıklaragizlicetırmanmayıvetramvaylargeçerkenarabalarıniçineçiçekleratmayıbaşardılar.Yazgecesindeçiçekveölülerleyüklüaraçlarınsarsılasarsılagittiğiduyuluyorduböylece.

Amaherdurumda,ilkgünlersabahakarşı,yoğunvemidebulandırıcıbirdumankentindoğusemtleriüzerindedolaşıyordu.Doktorlarındüşüncesinegöre,nekadarberbatdaolsalarbukokularkimseyezararveremezdi.Ancakbusemtlerdeoturanlar,buyoldanvebanıngöktenüzerlerineçöktüğüinancıylaçokgeçmedenburalarıbırakıpgideceklerinisöyleyerektehdittebulundular,sonundadumanlarçokkarmaşıkbirkanalsistemiylebaşkayöneçevirmekzorundakalındıveburadaoturanlarSakinleşti.Yalnızcaşiddetlirüzgârlarsırasındadoğudangelenbeli162

belirsizbirkokuonlarayenibirdüzeniçindeyaşadıklarınıvevebaalevlerininherakşamonlarınharacınıyuttuğunu

anımsatıyordu.

Bunlarsalgınınenuçnoktadakisonuçlarıydı.Amasonradanvebanınhiçartmamışolması

sevindiricidir,çünküdevletdairelerimizinbecerikliliği,valiliğinyaklaşımlarıvehattafırınlarınemmekapasitesibelkideyetersizkalacaktı.OsıralarRieux,cesetlerindenizeatılmasıgibiumutsuzçözümlerönerildiğimbiliyorvecesetlerinmavisuyunüzerindebelirecekkorkunç

köpüklerinikolaycahayaledebiliyordu.İstatistiklerinartmayadevamettiğisürecenekadarmükemmelolsadahiçbirörgütlenmeninbunakarşıkoyamayacağını,insanlarınyığınlarhalindeöleceğini,valiliğekarşınsokaklardaçürüyeceğinidebiliyordu;kentin,ölmekteolanlarınhaklıbirnefretvebudalacabirumutlacanlıkalanlarameydanlardasımsıkısarılmayaçalıştığınatanıkolacağınıdabiliyordu.

İşteneolursaplsun,kesinliğiyadaçekinilecekyanıolanbutürşeyleryurttaşlarımızdasürgünveayrılıkduygusunubesliyordu.Bubakımdan,anlatıcıburayagerçektenolağanüstüsayılacakbirşeyleraktaramamanınnekadarüzücüolduğunuçokiyibiliyor;örneğin,eskianlatılardabulunantürdenhuzurgetirenherhangibirkahramanyadagözkamaştırıcıbireylemgibi.Bununnedenide,hiçbirşeyinbirfelakettendahaazolağanüstüolmamasıdırvesürelerinebakarsakbüyükfelaketlertekdüzedir.Onuyaşayanlarınanılarında,korkunçvebagünlerigörkemlivezalimalevlergibideğildi;ancak,karşısınaçıkanherşeyisonugelmezbirbiçimdeezipgeçiyordu.

Hayır,salgınınbaşındaDoktorRieux'nünaklındanÇıkmayanoheyecanuyandırıcıönemligörüntülerlevebanınpekilgisiyoktu.Vebaöncelikleözenliveeksiksiz,iyiişleyenbiryönetimişiydi.İşteböylece,hiçbirşeyeihanet

163etmemeközelikledekendikendineihanetetmemekiçinanlatıcınınnesneliğiamaçladığını

paranteziçindebelirtelim.Yalnızcaaşağıyukarıtutarlıbirilişkinintemelgereksinimleriniilgilendirenşeylerdışında,neredeysehiçbirşeyisanatsaletkileruğrunadeğiştirmeyeyanaşmadı.

Veşimdiona,odöneminenbüyük,engenelveenderinacısınınayrılıkolduğunusöyletennesneliğintakendisidir;açıksöylemekgerekirse,vebanınodönemindeayrılıklailgiliyenibirbetimlemeyegirişmekkaçınılmazdaolsa,buayrılığınozamandokunaklılığınıyitireceğidebirgerçektir.

Yurttaşlarımızyadaenazındanbuayrılıktanençokacıçekmişolanlar,durumaalıştılarmı?

Bunaevetdemekçokdadoğruolmaz.Fizikseldüzlemdeolduğugibimoraldüzlemdedegüçsüzkalmanınacısınıçektiklerinisöylemekdahadoğruolur.Vebanınbaşında,yitirdiklerivarlığıgayetiyianımsıyorlarveüzüntüduyuyorlardı.Ancak,sevilenkişininyüzü,gülüşü,sonradanmutluolduklarınıanladıklarıherhangibirgünükesinbiçimiyleanımsasalarbile,tambunları

düşündükleriandavebundanböyle,iyiceuzakyerlerdeokişininneyapıyorolabileceğiniçokzorhayalediyorlardı.Sonuçta,osıradabelekleriyerindeduruyor,amahayalgüçleriyetersizkalıyordu.

Vebanınikincidönemindebeleklerinideyitirdiler.Oyüzüunuttuklarındandeğil,onunteniniyitirmişlerdi,onuartıkiçlerindehissetmiyorlardı,budaunutmakanlamınageliyordu.Veilkhaftalarda,aşklarıylailgilielerindegölgelerdenbaşkabirşeykalmamasındanyakınmayaeğilimliyken,sonradan,anılardakalmışenincerenkleribilekayboluncabugölgelerindahadauçucuolabileceğinifarkettiler.Tümbuayrılıkdönemindebirzamanlarkendilerineaitolanbuyakınlığıartıkhayaledemiyorlar,heranelininaltındaolabilenbirvarlığınhemenyanıbaşlarındabirzamanlarnasılyaşayabildiğinidedüşünemiyorlardıartık.

Buaçıdanbakıldığında,onlardavebanındüzenineayakuydurmuşlardı,vebaetkiliolduğuorandavasatlığıdaartıyordu.Aramızdanhiçkimseninartıköylecoşkulu164

duygularıyoktu.Herkestekdüzeduygulariçindeydi."Artıkbununsonugelmeli,"diyorduyurttaşlarımız,çünküfelaketzamanındaortakacılarınsonbulmasınıdilemeknormaldirveonlargerçektendebununsonbulmasınıdiliyorlardı.Amatümbunlarıabartısız,yadabaşlangıçtakiburuklukduygusuylavehâlâbizimiçinkesinliğibulunantektukbazınedenlerlesöylüyorlardı.İlkhaftalarındelicoşkusu,yerinibirçöküntüyebırakmıştı,amabunuboyuneğişolarakgörmekdoğruolmaz,geçicibirrazıolmadurumundançokbaşkabirşeydeğildi.

Yurttaşlarımızyolagelmişti,uyumsağlamışlardı,öyledenirya,çünkübaşkatürlüyapacakbirşeyyoktu.Doğalolaraktalihsizlikveacınıngetirdiğibirtutumiçindeydiler,amabıçağınsivriucunuartıkhissetmiyorlardı.Kaldıki,örneğinDoktorRieuxtalihsizliğinasılbuolduğunu,umutsuzluğaalışmanınumutsuzluktanbeterolduğunudüşünüyordu.Önceleri,birbirindenayrı

düşenlergerçekanlamdatalihsizdeğilerdi,onlarınacısındabiraydınlanışvardı,amaodasönüvermişti.Şimdionlarısokakköşelerinde,kafelerdeyadaarkadaşevlerindetelaşsızvedalgıngörüyorduk;bakışlarıöylebıkkındıkionlarsayesindekentbirbeklemesalonunabenzemişti.Birmesleğiolanlarişlerinivebanıngidişineuygunyapıyorlardı,titizlikleveabartısızca.Herkesalçakgönülüydü.İlkkezolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşolanlar,uzaktakikişidensözetmekten,herkesinkulandığıdilikulanmaktan,ayrılıklarınıvebaistatistikleriniandıranbiraçıdandeğerlendirmektenkaçınmıyorlardı.Ozamanakadar,çılgınlargibiacılarını

toplumsalfelakettenayrıtutmuşkenşimdiduygusalkarmaşayıkabuleniyorlardı.Beleksizveumutsuz,şimdikizamanıniçindeyerlerinialıyorlardı.Gerçekte,onlariçinherşeyşimdiyedönüşüyordu.Şunubelirtmekgerekir,vebasevmegücünüvehattadostlukduygusunuherkesinelindenalmıştı.Çünküaşkınbirazolsungeleceğegereksinimivardırvebizleriçinkısaanlardanbaşkabirşeyyoktuartık.

165Tabikibunlarınhiçbirimutlakdeğildi.Çünkübütünayrıdüşmüşolanlarınbudurumadüştükleridoğruysaeğer,hepsininbudurumaaynıandagelmediğinivebuyenitutumiçinegirdiktensonraşimşekgibianiaydınlanmalarlageridönüşlerinhastalarıdahagençvedahaacı

verenbirduyarlığaittiğinideeklemekyerindeolur.Vebanındurmuşolmasıylailgiliherhangibirtasarıoluşturduklarışueğlenceanlarıgerekiyordu.Durupdurdukyerdeveherhangibirrastlantı

sonucunedensizbirkıskançlığınısırığınıhissetmelerigerekiyordu.Başkalarıdaansızınyenidendoğmuşgibioluyor,haftanınbazıgünlerine,doğalıklapazaravecumartesiöğledensonrasınaözgüuyuşukluktansıyrılıyordu,çünkübugünleruzaktakikişininolduğudönemdeyapılanbazı

törenlereayrılmıştı.Yadagünbitimindekendilerimsaranbirmelankoliherzamandoğruçıkmasada,belekleriningeridöneceğinionlaraduyuruyordu.İnananlarınvicdanlarıylahesaplaştıklarısaatolanakşamınbusaati,boşluktanbaşkasorgulayacakhiçbirşeyiolmayantutsakyadasürgünkişiyezorgelirdi.Onlarıkısabirsürekendinebağlardı,sonrabuinsanlaryenidenuyuşukluğuniçinegeridöner,vebanındörtduvarıarasındasıkışıpkalırlardı.

Bununinsanınenkişiselolanşeylerinireddetmesinedayandığıböyleceanlaşılıyor.Vebanınilkzamanlarında,başkalarıiçinhiçbirşeyifadeetmeyen,yalnızkendileriiçinçokönemlibazıufaktefekşeyler,onlarınaklınıbaşındanalıyor,onlardabuyoldanmeslekyaşantılarındadeneyimkazanıyordu;şimdiysesaltbaşkalarınıilgilendirenşeylereilgiduyuyorlardı,saltgeneldüşünceleresahiptiler,hattaaşklarıbileonlarıngözündeensoyutbiçimebürünmüştü.Vebayaöylesinekendilerinibırakmışlardıki,bazenyalnızcauykudaumutettiklerive'Bitsinartıkşuhıyarcıklar!'diyedüşündüklerioluyordu.Aslındazatenuyuyorlardıvetümbuzamanuzunsürmüş

biruykudanbaşkabirşeydeğildi.Kentayaktauyuyanlarladolmuştu,görünüştekapanmışolanyaralarınınaçıldığıgecelerde,

seyrekdeolsagerçekanlamdayazgılarındankaçıyorlardı.İrkilerekuyandıklarındaysabirtürdalgınlıklabiraniçinoyarayıyokluyorlar,ansızıncanlananaçılarıylayenidenyüzyüzegeliyorlarveacınınyanısıraaşklarınınalakbulakolmuşçehresiyenidengözlerininönündecanlanıveriyordu.Sabaholuncafelakete,yanialışılmışdüzenegeridönülüyordu.

Pekibusevdiğindenayrıdüşmüşinsanlarneyebenziyordu,diyesorulabilir.Eh,bununyanıtı

basit;hiçbirşeyebenzemiyorlardı.Yada,şöyledediyebiliriz,herkesgibiydiler,tümüylegeneleuygunbirhavalanvardı.Kentinsessizliğiniveçocuksuheyecanlarınıpaylaşıyorlardı.Soğukkanlı

görünümebürünerek,eleştirelbakışlarınıyitiriyorlardı.Örneğin,aralarındaenzekiolanların,herkesgibigazetelerdeyadaradyoprogramlarındavebanınçabukbirsonaulaştığınainanmanedenleriarıyormuşgibiyapmalarınavegörünüştedüşselumutlarakapılmalarınayadabirgazetecinincansıkıntısıylabirazçalakalemyazdığıdüşünceleriokurkengereksizkorkularhissetmelerinetanıkolunuyordu.Bunundışında,tıpkıbaşkalarıgibi,biralarınıiçiyoryadahastalarınıtedaviediyorlar;tembelikediyoryadatükeniyorlar;fişlerisınıflandırıyoryadaplakçalıpduruyorlardı.Vebadeğeryargılarınıortadankaldırmıştı.Budakimseningiysilerinyadasatınalınanyiyeceklerinkalitesiyleilgilenmemesindenanlaşılıyordu.

Sonolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşkişilerinbaşlangıçtakendilerinikoruyanotuhafayrıcalıkları

artıkyoktudenilebilir.Aşkaözgübencilikvebundansağladıklarıyararelerindengitmişti.Enazından,şimdidurumaçıkseçikti,felaketherkesiilgilendiriyordu.Kentkapılarındaçınlayanbozukseslerin,yaşamımızınyadaölülerimizinüzerlerineinendamgalarınortasında,aşağılıkamakaydedilenbirölümeyazgılı,yangınlarınvefişlerin,terörünveformalitelerinortasında,ürkütücüdumanlarvesakinambulanssirenleriarasındahepimizaynısürgünekmeğiylebesleniyor,farkınavarmadan,aynısarsıcıbirlikvebarışı

167bekliyorduk.Kuşkusuzaşkımızyerindeduruyordu;amayalnızcaartıkkulanılmazdurumdaydı;taşınmasıgüç,içimızdebirtaşgibikımıltısız,cinayetyadamahkûmiyetgibikısırdı.Geleceğiolmayanbirsabırdanveinatçıbirbekleyiştenbaşkabirşeydeğildiartık.Vebuaçıdanbakınca

yurttaşlarımızdanbazılarınıntutumukentindörtbiryanında,yiyecekdükkânlarınınönündeuzayanşukuyruklandüşündürüyordu.Hemsınırtanımayan,hemdeayağıyerebasanaynı

kabulenışveaynıkatlanıştı.Yalnız,ayrılıklailgiliolarak,böylebirduyguyuçokdahabüyükbirölçektedüşünmekgerekiyordu,çünkübudurumdaherşeyiyutabilecek,başkabiraçlıksözkonusuolabilirdi.

Hangidurumolursaolsun,kentimizdeyakınlarındanayrıdüşmüşkişileriniçindebulunduğudurumlailgilikesınbirfikiredinmekistendiğinidüşünürsek,erkeklervekadınlarsokaklaradökülürken,ağaçsızkentinüzerinemenşualtınrenklivetozabulanmışsonsuzgeceleriyenidenanmakgerekir.Çünkü,tuhafbirbiçimde,tümkentlerindiliolanaraçvemakinegürültülerininyokluğundagüneşinhenüzçekilmediğiteraslaradoğruyalnızcasessizadımlardanvefısıltılardanoluşmuşbiruğultu,ağırlaşmışgöğünaltındafelaketinıslığınaadımlarınıuydurmuş

binlercesancılıayaksürümevesonolarak,boğucuvebitmelibilmezbirgidişgelişinsesiyükseliyordu;buuğultular!kentimiziyavaşyavaşdolduruyorveosıradayüreklerimizdeaşkınyerinitutankörinadınengerçeğebağlıveenhüzünlüsesioluyordu.

168Eylülveekimaylarıboyuncavebakentinüzerineçöktü.Binlerceinsanbitiptükenmekbilmeyenhaftalarboyuncaoradanorayagidipgelmeyisürdürdüler.Buhar,sıcakveyağmurgökyüzündebirbiriniizledi.Güneydengelensığırcıkveardıçkuşlarısessizsürülerhalindeçokyükseklerdengeçtiler,sankiPaneloux'nunfelaketianlatırkensözünüettiğioevlerinüzerindetizbirsesçıkararakdönengariptahtaparçasıonlarınkenteyaklaşmalarınıengeliyormuşçasınaşöylebirdolanıpgittiler.Ekimbaşındaşiddetliyağmurlarkentisüpürdü.Vetümbusüreboyunca,busonsuzgidipgelmelerindışındaönemlihiçbirşeyolmadı.

Rieuxvearkadaşlarıosıradanekadaryorulmuşolduklarınıanladılar.Gerçektendesağlıkkolarındaçalışanlarbuyorgunluğubirtürlükaldıramıyorlardıartık.DoktorRieuxarkadaşlarınıvekendinidüşündüğündetuhafbirkayıtsızlığıngelişmekteolduğunufarkediyordu.Örneğinşimdiyekadarvebaylailgilitümhaberleriçokiçtenbirilgiyleizlerken,artıkbunlarlahiçilgilenmiyorlardı.

KısabirsüreöncekendiotelindekurulankarantinamerkezlerindenbiriniyönetmeklegeçiciolarakgörevlendirilenRambertgözlemaltındatuttuğukişilerinsayısınıgayetiyibiliyordu.Ansızınhastalıkbelirtilerigöstermeyebaşlayanlariçinkendioluşturduğuaciltahliyesistemininenufakayrıntısınıbiliyordu.Karantinadakilerüzerindeserumungösterdiğietkilerinistatistikdeğerleribeleğineyerleşmişti.Amavebayaverilenkurbanlarınhaftalıksayısınısöyleyemiyordu,hastalığınilerleyipilerlemediğini,gerileyipgerilemediğinigerçektenbilmiyordu.Veherşeyekarşınyal171nızcaoyakıngelecektebirkurtuluşunumudunuiçindetaşıyordu.

Başkalanysa,gecegündüzkendileriniişlerinekaptırmış,negazeteokuyornederadyodinliyorlardı.Onlarabirsonuçbildirildiğindeilgileniyormuşgibiyapıyorlardı,amaaslında,çalışmaktanyorulmuş,yalnızcagündelikgörevlerinieksiksizyerinegetirmektenbaşkabirşeydüşünmeyenvenesonharekâtı,nedeateşkesgününüumutedenbüyüksavaşlarınmuhariplerineyakıştırılanodalgınkayıtsızlıkiçindebusonucakulakveriyorlardı.

VebanıngereklikıldığıhesaplansürdürenGrandhastalıklailgiligenelsonuçlarıbelirtemezdikuşkusuz.GözlegörülürbiçimdeyorgunluğadayanıklıolanTarrou,RambertveRieux'nüntersineonunsağlığıhiçbirzamaniyiolmamıştı.Oysabelediyedekiyardımcıkadrosundakigörevleri,

Rieux'nünsekreterliğivegecesürdürdüğüçalışmalarıüstüsteyüklenmişti.Onusüreklibirbitkinlikiçindegörebilirdiniz;vebadansonraenazındanbirhaftatambirtatilyapmakveozamanelindekiişi,'şapkaçıkarttırma'yıbaşarmakiçinçalışmakgibiikiüçsabitfikirleayaktaduruyordu.

AnsızınduygusalaştığıoluyorveböylezamanlardahiççekinmedenRieux'yeJeanne'ıanlatıyor,onuntamoandaneredeolabileceğinivegazeteleriokuyorsaeğerkendisinimerakedipetmediğinimerakediyordu.İştebirgünonunlaykenRieux,ensıradanbirsestonuylakendikarısındansözettiğinigörünceşaşırıpkaldı,ozamanakadarhiçböylebirşeyyapmamıştı.

Karısındangelenhepaynırahatlatıcıtelgraflaragüvenmekgerektiğindeneminolmadığıiçinkarısınınbakımgördüğübaşhekimekablolutelgrafçekmeyekararvermişti.Yanıtolarakhastanındurumununağırlaştığıbildiriliyorvehastalığınilerlemesiniengelemekiçinherşeyinyapılacağı

konusundagüvenceveriliyordu.RieuxbuhaberikimseyeduyurmamıştıveyorgunlukdışındahanginedenlebukonuyuGrand'aaçtığınıanlayamıyordu.BelediyememuruonaJeanne'dansözettiktensonraonakarısıylailgilisorularsormuştu.Rieux172

deyanıtlamıştı."Biliyorsunuz,"demiştiGrand,"artıkçokiyitedaviediliyorbuhastalık."Rieux'ysebunuonaylamıştı,yalnızayrılığınuzungelmeyebaşladığınısöylemişti,hastalığınıyenmektekarısınayardımedebilecekkenbugünkarısıkendiniyapayalnızhissediyorolmalıydı.SonrasusmuştuveGrand'insorularınakaçamakyanıtlarvermekle

yetinmişti.

Ötekilerdeaynıdurumdaydı.Tarroudahaiyidireniyorduancak,onunderinmerakıazalmadıysadazenginliğiniyitirdiğidefterlerdenanlaşılıyor.Gerçektendetümbusüreiçinde,görünüşteCottard'danbaşkasıylailgilenmiyordu.HotelkarantinamerkezinedönüştürüldüktensonraevineyerleştiğiRieux'deakşamlanGrand'ınyadadoktorunverdiğisonuçlarıpekdinlemiyordubile.

KonuşmayıhemenOranyaşantısınailişkinufakayrıntılaraçekiyor,geneldebunlarlailgileniyordu.

Castel'egelince,serumunhazırolduğunudoktorahabervermeyegeldiğigün,hastaneyeyenikaldırılanveRieux'yegöredurumuumutsuzolanMösyöOthon'unoğluüzerindeilkdenemeninyapılmasınıkararlaştırdıktansonra,doktoreskidostunasonistatistikleriveriyordukikarşısındakininkoltuğunagömülüpderinbiruykuyadalmışolduğunufarketti.Ansızınbastıranuykununetkisiyle,aralanmışdudaklarınınkenarındabirikmişincebirtükürükçizgisininyıpranmışlığıveyaşlılığıaçığavurduğubuherzamanyumuşakvealaycıbirifadeylesüreklibirgençliktaşıyansuratınkarşısındaRieuxboğazınındüğümlendiğinihissetti.

İşteböylezayıflıklarkarşısındaRieuxkendiyorgunluğunudeğerlendirebiliyordu.Duyarlılığını

yitirmişti.Çoğuzamandüğümlenmiş,katılaşmışvekurumuşduyarlılığızamanzamançatlayıpaçılıyorveonuartıkdenetleyemediğiduygularaterkediyordu.Onunteksavunmasıbukatılaşmayasığınmakveiçindeoluşmuşodüğümüyenidensıkmaktı.Devametmekiçindoğruyolunbuolduğunuiyibiliyordu.Bunundışındaçokfazlahayaliyoktuveyor173günlükonunhâlâkoruduğuhayalerinielindenalıyordu.Çünküsonunugöremediğibirdönemboyuncakendirolününartıkinsanlarıiyileştirmekolmadığınıbiliyordu.Onunrolütanıkoymaktı.

Bulgulamak,görmek,betimlemek,kayıtetmek,sonramahkûmetmek,işibuydu.Erkeklerineşlerionubileğindentutuphaykırıyorlardı:"Onuyaşatın!"Amaoyaşatmakiçinoradadeğildi,tecritişleminibuyurmakiçinoradaydı.Ozamanbuyüzlerdeokuduğunefretneişeyarardıki?

"Kalpsizsiniz,"denmiştibirgünkendisine.Amahayır,onunbirkalbivardı.Onun,yaşamakiçindünyayagelmişinsanlarınhergünölmesinigördüğüyirmisaatekatlanmasınayarıyordu.Onun,hergünherşeyeyenibaştanbaşlamasınayarıyordu.Bundanböyleyalnızcabukadarlıkbiryüreğivardı.Buyüreknasılolurdayaşamverebilirdi?

Hayır,günboyudağıttığıyardımdeğil,bilgiydi.Böylebirşeyinsanlıkmesleğidiyeadlandırılamazdıtabiki.Ama,herşeybiryana,korkuiçindevehastalığınkırıpgeçirdiğibuinsanlararasındakimininsanlıkmesleğiniyapmasınaizinverilmiştiki?İyikiyorgunlukvardı.

Rieuxdahaazyorgunolsa,kentteheryereyayılmışşuölümkokusuonuduygusalığaitebilirdi.

Amainsanyalnızcadörtsaatuykuuyursaduygusalolamaz.Olaylarıolduğugibigörür,yaniadaletin,oiğrençvegülünçadaletingözüylegörür.Ötekilerse,mahkûmolanlar,onlardabunuhissediyorlardı.Vebadanönceonubirkurtarıcıgibigörmüşlerdi.Üçhapvebirşırıngaylaherşeyidüzeltecekti;koridorlarboyuncaonunyanındayürürkenkolunusıkıcatutuyorlardı.Bu,insanı

şımartanbirşeydi,amatehlikeliydide.Şimdiyse,tersine,yanındaaskerlerleonlarınkarşısınaçıkıyorduveaileninkapıyıaçmayakararvermesiiçindipçikdarbelerigerekiyordu.Onuda,tüminsanlığıdayanlarındaölümesürüklemekisterlerdi.Ah!İnsanıninsandanvazgeçemediğinasıldadoğruydu;onundaşutalihsizinsanlarkadarçaresizolduğuveyanlarındanayrılırkeniçinititre174

tenoacımaduygusunukendisinindehakettiğibirgerçek

ti.

ti.

Osonugelmezhaftalarboyunca,kendiayrılıkdurumuylailgilidüşündüklerininyanısıra,DoktorRieux'nünaklınıkarıştırandüşüncelerişteenazındanbunlardı.Birdearkadaşlarınınyüzündeokuduğudüşünceler.Amabufelaketekarşısavaşanlarıyavaşyavaşelegeçirenyıpranmanınentehlikelietkisi,dışolaylarakarşıkayıtsızlıkduymalarıdeğil,kendilerinibirboşvermişliğebırakmalarıydı.Çünkühepsikesinliklezorunluolanveonlarahepgüçlerininüzerindegibigeleneylemlerdenkaçınmaeğilimitaşıyordu.Böyleceinsanlarkendiönerdiklerisağlıkkoşularını

giderekdahafazlaihmaletmeye,kendikendilerineuygulamalarıgerekençoksayıdamikropöldürücüişlemdenbazılarınıunutmayabaşladılar;akciğervebasınayakalanmışhastalarınyanınabazenhiçönlemalmaksızınkoşuyorlardı,çünkümikropbulaşmışevleregitmelerigerektiğisonandakendilerinebildirildiğinden,gerekentemizlikişlemleriiçinherhangibiryeregeridönmekonlaradahabaşındanyorucugörünüyordu.İşte,gerçektehlikeburadaydı,çünküvebayakarşı

olanbumücadeleonlarıvebayakarşıdahadirençsizhalegetiriyordu.Sonuçtarastlantıylaoyunoynuyorlardı,amarastlantıkimseyeaitdeğildi.

Yinedekentterahatlıkduygusununcanlıgörüntüsüolarakbelirenbiradamvardı,neyorgunluktan

tükenmiş,nedecesaretiniyitirmişti.Cottard'dıbu.Birkenardakalmayısürdürüyor,biryandandaötekilerleilişkileriniyürütüyordu.AncakTarrou'nunişielverdiğinceonugörmeyegeliyordu,çünküTarroubiryandanonundurumunuiyibiliyordu,öteyandanda,buküçükrantsahibinedeğişmezbiriçtenlikledavranıyordu.Busonsuzbirmucizeydi,amaçokçalışmasınakarşınTarrouhepiyilikdoluveözenlidavranıyordu.Hattabazıgeceleryorgunluğunağırlığı

altındaezilsebileertesigünyenibirenerjibuluyordu."Onunlakonuşulabilir,"demiştiCottard,Rambert'e,"çünküobirinsan.Sizihepanlıyor."İştebune175denlerle,budönemdeTarrou'nunnotlanyavaşyavaşCottard'ınkişiliğiüzerindeyoğunlaşıyor.

Tarrou,Cottard'ıntepkilerivedüşünceleriyleilgili,onlarınkendisineanlatıldığıyadakendisininyorumladığıbiçimiylebirbetimlemesunmayaçalıştı.'Cottard'laVebanınRaporu'başlığıaltındayaptığıbubetimlemenotdefterininbirkaçsayfasınıkapsıyorveanlatıcıburadabununbirö/etinivermeninyararlıolacağınıdüşünüyor.Tarrou'nunküçükrantsahibiyleilgiligeneldüşüncesişuyargıdaözetleniyor:'Büyümeiçindebirkişilik,'Kaldıki,görünüştekeyifiçindebüyümekteydi.

Olaylarınaldığıhaldenhoşnutsuzlukduymuyordu.BazenTarrou'nunkarşısındaşutürdensözlerleasıldüşündüğünüdilegetiriyordu:"Tabi,durumiyiyegitmiyor.Amaenazındanherkesbuişebulaşmışdurumda.""Kuşkusuzodaherkesgibitehditaltında,amabudurumuherkeslebirlikteyaşıyor.Hemsonra,ciddibiçimdevebayayakalanabileceğinidüşünmüyor,bundaneminim.Önemlibirhastalığınyadaderinbiracınınpençesindekibirinsanınbaştatümhastalıkveacılardankorunduğudüşüncesiyleyaşıyorgibi,aslındaçokdasaçmadeğil.İnsanhastalıklarınhepsinitoplayamaz,bunufarkettinizmi?'dedibana.'Varsayalımsizinağıryadatedaviedilemezbirhastalığınız,ciddibirkanseryadasıkıbirvereminizvar,aslavebayayadatifüseyakalanamazsınız,buolanaksız.Kaldıki,bunundahadaötesivar,çünkübirkanserlininarabakazasındanöldüğünühiçgörmemişsinizdir.'Doğruyadayanlış,bufikirCottard'ınkeyfiniyerinegetiriyor,istemediğitekşeybaşkalarındanayrıolmak.Tekbaşınatutsakolmamaktansaherkeslebirliktekuşatmaaltındaolmayıyeğliyor.Vebavarken,gizlisoruşturmalar,dosyalar,fişleryadaelikulağındatutuklamalaryoktuartık.Açıkçası,artıkpolisyoktu,artıkeskiyadayenicinayetyoktu,artıksuçluyoktu;yalnızcaTanrılütuflarınınenkeyfiolanınıbekleyenmahkûmlarvardı,birdeonlarınarasındakipolisler."BöyleceCottard,yineTarrou'nunyorumunagöre,yurttaşlarımızıngösterdiğiacıveşaşkınlıkbelirtileri

176

nişutürdenhoşgörülüveanlayışlıbirrahatlıkiçindeelealmaktahaklıydı:'Sizkonuşupdurun,bensizdenönce

bunlarıyaşadım.'

"Başkalarındanayrılmamanıntekyoluherşeydenöte,iyibirbilincesahipolmaktır,dedimamaboşuna,banakötükötübaktıveşöylededi:'Ozaman,buhesabagöre,kimsekimseninyanındadeğildir.'Sonra:'Haydi,benböylesöylüyorum.İnsanlarıbirarayagetirmenintekyoluonlaravebayolamaktır.Şöylebirbakınçevrenize.'Vegerçekte,nesöylemekistediğiniveşimdikiyaşantınınonanekadarrahatgelebileceğinitamolarakanlayamıyorum.Ozaman,nasılolurdabirzamanlarkendigösterdiğitepkilerigörmezdengelebilir;herkişininherkesiyanındatutmagirişimini;yolunuşaşırmışbirkişiyebazenyardımetmezorunluluğuveeskidenonagösterilenkabalığı;insanlarınlükslokantalarakoşuşturmalarını,oradabulunmaktanveoradaoyalanmaktanduydukları

doygunlukduygusunu;hergünsinemadakuyruğagiren,tümgösterisalonlarınıhattadanssalonlarınıdolduran,halkaaçıkheryerekabarmışdelibirdalgagibiyayılanodağınıkkalabalığı;hertürtemastagerikaçmayı,yinededirsekdirseğeinsanları,cinsleribirbirineiten'oinsansıcaklığınaduyulanaçlığı?Cottardonlardanöncebunlarıyaşadı,orasıkesin.Kadınlardışında,çünküosuratla...Üstelikkendinisokakkadınlarınagitmeyehazırhissettiğindebunuyapmaktanvazgeçtiğinisanıyorum,çünküböyleuygunsuzbirdavranışınsonradankendisinezararvereceğinidüşünmüşolabilir.

"Sonuçolarakvebaonaiyigeldi.Yalnızveyalnızlığıistemeyenbiradamkenonukendinesuç

ortağıyapmıştı.Çünkügözlegörünürbiçimdeobirsuçortağıvebununkeyfiniçıkaranbirortak.

Gördüğüherşeyesuçortaklığıediyordu:Boşinançlara,boşkorkulara,şudikenüstündeyaşayanruhlarınalınganlıklarına;onlarınvebadanolabildiğinceazsözetmesaplantısınavebunakarşı

koyamayışlarına;hastalığınbaşağrılarıylabaşladığınıöğrendiklerindenberienufakbirbaş

ağrısındadehşetleşaşkınlığadüş

Veba177/12melerineverenklerininsolmasına;unutkanlıklarıhakaretgibigörenvebirpantolondüğmesininkaybolmasıylayasabürünenbuinsanlarıngerilmiş,alıngan,değişkenduyarlılıklarına."

AkşamlarıTarrou'nunsıksıkCottard'laçıktığıoluyordu.Sonranotdefterlerinde,günbatımlarınınyadagecelerinokaranlıkkalabalığına,lambalarınaraaraseyrekparıltılarlaaydınlattığıbeyazvekarabirkütleniniçine,omuzomuzaverereknasıldaldıklarınıveinsanlarınsürühalinde,vebanınsoğukluğunayakalanmamakiçinuzakdurmalarıgerekensıcakzevklerekendilerinindeeşliketmelerinianlatıyordu.Birkaçayönce,Cottard'ınhalkaaçıkyerlerdearadığılüksverahatyaşam,birdoygunluğaulaşmaksızındüşlediği,yanisınırsızkeyif,iştetümbirhalkşimdibunlarakapılıyordu.Tümbunlarınfiyatıkarşıkonmazbiçimdeartadursun,aslaböylesineparaboşaharcanmamış,çoğunluğunengereklişeyleribulamadığıbirsıradagereksizşeyleraslaböylesinesaçılıpsavrulmamıştı.Hertüroyununaylaklığıçağrıştırırbiçimdeçoğaldığıgörülüyordu,aslındaaylaklıkgibigörünenşeyişsizliktenbaşkabirşeydeğildi.Eskidenaralarındakibağıgizlitutmayaözengösteren,şimdiyse,çevrelerindekikalabalığıgörmeksizin,büyüktutkularaözgüodeğişmezumursamazlıkla,birbirlerinesımsıkısarılmış,başkahiçbirşeydüşünmedenkentiniçindeyürüyenşuçiftlerdenbiriniTarrouveCottardbazendakikalarcaizliyorlardı.Cottardduygulanıyordu:"Ahşuneşeliinsanlar!"diyordu.Veyüksekseslekonuşuyordu,toplucayaşananbuhummanınortasında,çevrelerindeşıngırşıngırötenkralaralayıkbahşişlerinvegözleriönündeçevrilenentrikalarınortasındaCottardaçıldıkçaaçılıyordu.

ÖteyandanCottard'ındavranışındafazlakötülükolmadığınıdüşünüyordu.Onun,"Benonlardanöncebunlarıyaşadım,"sözü,zaferdençokmutsuzluğuvurguluyordu."Gökyüzüylekentduvarlarınınarasındahapsedilmişbuinsanlarısevmeyebaşladığınısanıyorum,"diyorduTar178

rou.Örneğin,elindengelsetümbunlarınokadardakorkunçolmadığınıonlaraseveseveanlatabilirdi:"Onlarıduyuyorsunuz.,dedibana:Vebadansonrabunuyapacağım,şunuyapacağım...Sakinduracaklarıyerdevaroluşlarımzehirliyorlar.Veelerindekiavantajlarınfarkındadeğiler.Acababen,tutuklanmamdansonraşunuyapacağım,diyebilirmiydim?

Tutuklanmabirbaşlangıçtır,birsondeğil.Oysaveba...Nedüşündüğümübilmekistermisiniz?

Onlartalihsiz,çünkükendileriniolaylarınakışınabırakmıyorlar.Vebennedediğimibiliyorum."

"Gerçektendenedediğinibiliyor,"diyeekliyorduTarrou.Biryandankendilerinibaşkalarıylayakınlaştıracakbirsıcaklıkgereksiniminienderinlerindeduyarken,öteyandandabirbirlerindenuzakdurmalarımsağlayankuşkuyüzündenbuduyguyakendilerinikapıpkoyvermeyenOran'lılarınçelişkilerinidoğrutartabiliyor.Kimseartıkkomşusunabilegüvenemeyeceğiniçokiyibiliyor,çünküsizfarkınavarmadansizevebataşıyabiliryadasizinkendinizibırakmışlığınızdanyararlanıpsizehastalıkbulaştırabilir.İnsanCottardgibi,zamanınınçoğunu,birlikteolmakistediğiherkestebazıişaretleraramaklageçirmişse,buduyguyuanlayabilir.Akşamdansabahavebanınyakalarınayapışabileceğivebelkidetamsağsalimyaşıyorolmanınkeyfinevardıklarısıradavebanınböylebirhazırlıkiçindeolabileceğidüşüncesiyleyaşayaninsanlarıanlamakkolaydır.

Cottardbukorkuortamındaolabildiğincerahat.Tümbunlarıonlardanöncehissetmişolsadabubelirsizdurumunacımasızlığınıtümüyleonlarlahissettiğinisanmıyorum.Sonuçta,bizlerle,henüzvebanınöldürmediğibizlerle,özgürlüğününveyaşamınınhergünyıkılabileceğinidehissediyor.

Ancakkendisibirkorkuortamındayaşadığınagöre,başkalarınındabunuyaşamasınınormalbuluyor.Dahadoğrusu,korkuyubaşkalarıylabirliktetaşımak,onutekbaşınayüklenmektendahaiyigeliyorona.iştebunoktadayanılıyorvebaşkalarınaoranlaonuanlamakgüçleşiyor.Amaherşeybiryana,yinebunoktada,

179başkalarındandahaçokanlaşılmayıhakediyor."Sonolarak,Tarrou'nunyazdıkları,hemCottard'dahemdevebalılardaortayaçıkanbuözelbilinçleilgilibiranlatıylasonaeriyor.Buanlatıdaodönemdekigüçortam,üçaşağıbeşyukarıyenidenelealınıyorvebunedenleanlatıcı

bunuönemsiyor.

OrpheusileEurydice'jıizlemeyeBelediyeOperasınagitmişlerdi.Cottard,Tarrou'yudavetetmişti.

Vebanınbaşladığıilkbaharda,birdizigösteriiçinkentimizegelmişbirtopluluktu.Hastalıkyüzündenburadakalınca,Opera'mızlaanlaşarakgösterisinihaftadabirkezyinelemekzorundakaldı.Böylece,aylardır,hercumabizimbelediyetiyatrosuOrpheus'unezgiliyakarmalarıveEurydıce'ninçaresizçağrılarıylaçınlıyordu.Öteyandanhalkbugösteriyeyoğunilgigöstermeyisürdürüyorveoyunbüyükbaşarıkazanıyordu.EnpahalıyerlereoturanCottardveTarrouenşıkyurttaşlarımızınüstüsteoturduğuparterebakıyordu.Gelenleroyuncularınsahnedeyeralmalarını

kaçırmamakiçingözlegörülürbirçabagösteriyorlardı.Perdeninönündekigözkamaştırıcıışıkaltında,müzisyenlersessizceenstrümanlarınıakortederkengölgelerbirbirindenayrılıyor,birsıradanötekinegeçiyorvenezaketleeğiliyorlardı.Uyguntondabiruğultununiçindeinsanlarbirkaçsaatöncekentinkaranlıksokaklarındabulamadıklarıbirgüvenduygusunakavuşuyorlardı

yeniden.Smokinvebayıkovuyordu.

TümilkperdeboyuncaOrpheuszorlanmadanyakındıdurdu,tuniklibirkaçkadınonuntalihsizliğiniincelikleyorumladıveariettalarlaaşkınşarkısısöylendi.Salonölçülübirsıcaklıklakarşılıkverdi,ikinciperdedeOrpheus'un,oyundayeralmayantitremelibirtonuşarkısınakatması

veCehenneminefendisinegözyaşlarınakayıtsızkalmamasıiçinyalvarmasıpekdefarkedilmedi.

Elindeolmadanyaptığıbazıanihareketleruyanıkizleyicileresanatçınınyorumunakattığıbirüslupözeliğigibigeldi.

180

Salondabelibirşaşkınlıkhavasınınesmesiiçin,üçüncüperdedekiOrpheus'laEurydice'ninoünlüdüetigerekti(Euridice'ninsevgilisindenkaçtıan).VesankiOrpheus'uoynayansanatçı

halktanyalnızcabutepkiyibekliyormuşvesankiparterdengelenuğultuonunhissettiklerinidoğruluyormuşgibi,antikkostümüiçindekolarıylabacaklarınıaçarakgülünçbirbiçimdesahnedekirampayıçıkmakvedekordakiçobanyaşantısınailişkinayrıntılarınortasındayereyığılmakiçinbuânıseçti,baştanberioyunungeçtiğidönemiyansıtmayanodekorparçalarıilkkezizleyiciningözünde,ilkkezvekorkunçbirbiçimde,otariheaykırıniteliğinebürünüverdi.

Çünküaynıandaorkestrasustu,parterdekiizleyicilerağırağıryerlerindenkalkmayavesalonuboşaltmayabaşladılar,önceleribircenazeduasındansonrakilisedenyadabirölüodasındançıkargibisessizceçıkıyorlardı,çıkarkenbaşlarınıeğmişkadınlareteklerinitopluyor,erkeklersekatlanırkoltuklarıneşlerineçarpmasınıengelemekiçinonlarıdirseklerindentutarakeşlikediyorlardı.Amayavaşyavaşharekethızlandı,fısıltılarhaykırışlaradönüştüvekalabalıkçıkışlarakoşmayavesonolarak,çıkıştabağıraçağırakapıyadoğruitişipkakışmayabaşladı.YalnızcayerlerindenkalkmışolanCottardveTarrou,birzamanlarkendilerinindeyaşadıklarıbirgörüntü

karşısındayapayalnızduruyorlardı:Sahneüzerinde,heryanaeğilipbükülenkötübiroyuncugörünümünebürünmüşveba;salondaysakırmızıkoltuklarınüzerindeunutulmuşyelpazelervedantelparçalarınınyansıttığı,artıkgereksizolmuşbirlüks.

181EylülayınınilkgünlerindeRambertciddiciddiRieux'nünyanındaçalışmıştı.ErkeklisesininönündeGonzalesveikigençlebuluşacağıgünizinistemiştiyalnızca.

OgünöğlenonikideGonzalesvegazeteciikiçocuğungülerekgeldiklerinigördü.Geçenseferbirtalihsizlikolduğunu,amaböylebirşeyibeklediklerinisöylediler.Ohaftanöbetsırasıkendilerindedeğildizaten.Gelecekhaftayakadarsabretmekgerekiyordu.Ozamanyenidenişebaşlayacaklardı.Rambertbusözündoğruolduğunusöyledi.BöyleceGonzalesgelecekpazartesibuluşmalarınıönerdi.AmabukezRambert'iMarcePleLouis'ninevineyerleştireceklerdi:"Seninlebirbuluşmasaatisaptayacağız.Eğerbenyoksam,sendoğrudanonlarınevinegideceksin.

Onlarınneredeoturduklarınısanaanlatacağız."AmaosıradaMarcel,yadaLouis,dostlarını

şimdiorayagötürmenineniyisiolacağınısöyledi.Eğerfazlamüşkülpesentdeğilse,dörtkişilikyemeklerivardı.Böylecedurumugörebilecekti.Gonzalesbununiyibirfikirolduğunusöyledivelimanadoğruindiler.

MarcelveLouis,MarinaMahalesininbirucunda,kentinsahileaçılankapılarınayakınbiryerdeoturuyorlardı.Kalınduvarlı,boyalıahşaptankepenkleri,çıplakvegüneşsizodalarıolanküçükbirİspanyoleviydi.Pilavvardı,çocuklarınannesiservisyapıyordu,güleryüzlüveyüzükırışıklarladoluyaşlıbirİspanyoldu.Gonzalesşaşırdı,çünkükenttepirinçbulunmuyordu."Kentkapılarındabuişleri

ayarlıyoruz,"dediMarcel.Rambertyiyipiçiyordu,Gonzalesonungerçekbirdostolduğunusöylerkengazete

182

ciburadageçireceğihaftadanbaşkabirşeydüşünmüyordu.

Gerçekteikihaftabeklemesigerekti,çünküekiplerin'•

sayısınıazaltmakiçinnöbetsırasıikihaftayaçıkarıldı.VeonbeşgünboyuncaRambertkendinisakınmaksızın,hiçdurmadan,sabahınilkışıklarındanakşamakadar,birbakımagözükapalı

çalıştıdurdu.Gecegeçsaatteyatıyorvederinbiruykuyadalıyordu.Tembelikteninsanıtüketenbirdidinmeyeböyleanibirgeçişonuhemenhemenhayalsizvegüçsüzbırakıyordu.Yakındagerçekleşecekolankaçışındanfazlasözetmiyordu.Tekbirönemliolay:Birhaftanınsonunda,ilkkezdoktorabirgeceöncesarhoşolduğunuaçıkladı.Bardançıktıktansonra,kasıklarınınşiştiğivekolarınıkoltukaltlarındanyukarıyazorkaldırdığıhissinekapılmıştı.Aklınavebagelmişti.İşteozamantekbirtepki,Rieux'ylebirliktekendisinedemantıksızgelenotepkiyiduymuştu:Kentintepesinedoğrukoşmuş,oradadenizinherzamanseçilemediğiancakgöğünbirazdahaiyigörüldüğüküçükbirmeydandan,kentiçevreleyenduvarlarınüstündenkarısınabüyükbirhaykırışlaseslenmişti.Evedöndüktensonra,bedenindehiçbirbelirtikalmadığınıgörüncebubeklenmedikkrizdenpekgururduymamıştı.Rieuxböylebirdavranışıçokiyianladığınısöyledi:

"Durumneolursaolsun,insanıncanıböyleşeyleryapmakister."

RambertayrılırkenRieuxbirden:—MösyöOthonbanasabahsizdensözetti,dediRieux.Sizitanıyıptanımadığımısordu."Kaçakçılarınbulunduğuyerleresıksıkgitmemesiniöğütleyin,dedibana.Uyarıdabulundu."

—Nedemekbu?

—Aceleetmenizgerek.

—Teşekkürederim,dediRambert,doktorunelinisıkarken.

Kapıdabirdengeridöndü.Rieuxonunvebanınbaşlangıcındanberiilkkezgülümsediğinigördü.

183Niçingitmemiengelemiyorsunuz?Elinizdebu.Rieuxalışılmışbirhareketlebaşınısaladı

vebununRambert'inişiolduğunu,onunmutluluğuseçtiğini,Rıeux'nüniseonakarşıilerisüreceksavlarıolmadığınısöyledi.Bukonudaneyiniyi,neyinkötü

olduğunakararveremeyeceğinisöyledi.

Bukoşularda,niçinbanaelimiçabuktutmamgerektiğinisöylüyorsunuz?

BukezRieuxgülümsedi.

Kimbilir,belkibendemutlulukiçinbirşeyleryapmakistiyorum.

Ertesigün,başkabirşeydenartıksözetmediler,ancakbirlikteçalıştılar.Ertesihafta,Rambertküçükİspanyolevineyerleşmişti.Ortakoturmaodasındaonabiryatakyapmışlardı.Gençleryemeğedönmediklerindenveondanevdenolabildiğinceazçıkmasınıricaettiklerindençoğunluklaoradatekbaşınayaşıyor,yadayaşlıanneylesohbetediyordu.Kuruvehareketlibirkadındı,siyahlargiyiyordu,tertemizbeyazsaçlarınınaltındaesmervekırışkırışbiryüzüvardı.

Sessizsedasızduruyor,Rambert'ebaktığındagözlerininiçiylegülümsüyordu.

Bazenona,karısınavebataşımaktankorkupkorkmadığınısoruyordu.Oisebunun,ufacıkbileolsadenenmesigerekenbirşansolduğunu,oysakenttekalmaklaikisinindesonsuzakadarayrı

kalmariskinigözealdıklarınısöylüyordu.

—Kibarmı?diyorduyaşlıkadıngülümseyerek.

Çokkibar.

Güzelmi?

—Sanıyorum.

—Ah,diyordu,iştebunedenle...

Rambertdüşünüyordu.Tabikinedenibuydu,amateknedenbuolamazdı.

—Tanrıyainanmıyormusunuz?diyorduhersabahayinegidenyaşlıkadın.

184

Rambertinanmadığınısöylediveyaşlıkadınyine,bu

nedenle,dedi,

—Haklısınız,onakavuşmanızgerek.Yoksaelinizde

nekalır?

KalanzamandaRambertodalararasındakibölmelereasılmışyelpazeleriokşayarakçıplakvekabasıvalıduvarlararasındadörtdönüyoryadamasaörtüsünüçevreleyenipliktentopları

sayıyordu.Akşamgençlerdönüyordu.Çokkonuşmuyorlardı,yalnızcahenüzzamanıngelmediğinisöylüyorlardı.Akşamyemeğindensonra,Marcelgitarçalıyor,anasonlubirliköriçiyorlardı.

Rambert'indüşünüyor

gibibirhalivardı.

ÇarşambagünüMarcel,"Yarınakşam,geceyarısı.Hazırol!"diyerekdöndü.Onlarlabirliktenöbettutanikiadamdanbirisivebayayakalanmışveonunlaaynıodayıpaylaşanötekisigözlemaltına

alınmıştı.BöyleceikiüçgünMarcelveLouisyalnızkalacaklardı.Geceboyuncasonayrıntılarıyolunakoyacaklardı.Ertesigünişhalolabilecekti.Rambertteşekküretti."Memnunmusunuz?"diyesorduyaşlıkadın.Memnunolduğunudüşündü,amabaşkabirşeydüşünüyordu.

Ertesigün,ağırbirgöğünaltındanemliveboğucubirsıcakvardı.Vebaylailgilihaberlerkötüydü.

Yinedeyaşlıİspanyolkadınsoğukkanlılığınıkoruyordu."Dünyadagünahvar,"diyordu."O

zaman,böyleolurişte!"MarcelveLouisgibiRambert'indeüstüçıplaktı.Amaneyaparsayapsın,omuzlarınınarasındanvegöğsündenterakıyordu.Kepenklerikapalıevinyarıgölgesindeesmerveparlakerkekgövdelerigörülüyordu.Rambertkonuşmadandörtdönüyordu.Birden,akşamüstü

saatdörttegiyindivedışarı

çıkacağınısöyledi.

—Dikkat,dediMarcel,bugeceyarısıiştamam.Her

şeyyolunda.

Rambertdoktorunevinegitti.Rieux'nünannesi,onukentinyukarıbölgesindekihastanedebulacağınısöyledi.Nöbetçibirliğininönündeaynıkalabalıkdönüpduruyor185du."Dağılın!"diyordupatlakgözlübirçavuş.Ötekilerdedağılıyordu,amadaireyibozmadan.

"Bekleyecekhiçbirşeyyok,"diyorduceketindenterfışkırançavuş.Ötekilerdebudüşüncedeydi,amaöldürücüsıcağakarşınyinedebiryereayrılmıyorlardı.

Rambertgeçişbelgesiniçavuşagösterdi,odaTarrou'nunbürosunuişaretetti.Büronunkapısı

avluyabakıyordu.BürodançıkanRahipPaneloux'ylakarşılaştı.

ilaçveıslakçarşafkokan,küçük,beyaz,pisbirodadaTarrousiyahahşapçalışmamasasınınbaşında,gömleğininkolarınısıvamış,birmendiledirseğininiçindebirikmişterikuruluyordu.

—Hâlâburadamısınız?

—Evet,Rieux'ylekonuşmakistiyordum.

—Odada.Amaonukarıştırmadanişinizihaledersenizdahaiyiolur.

Niçin?

—Aşırıyorgun.Elimdengeldiğinceişinihafifletmeyeçalışıyorum.

Rambert,Tarrou'yabakıyordu.ZayıflamıştıTarrou.Yorgunluktangözleridonuklaşmış,yüzüçizgiçizgiolmuştu.Güçlüomuzlanbüzülmüştü.Kapıvurulduvebeyazmasketakmışbirhastabakıcı

içerigirdi.Tarrou'nunçalışmamasasınabirtomarfişbıraktıvebezinboğuklaştırdığıbirsesleyalnızca"Altı,"dedivedışarıçıktı.Tarrougazeteciyebaktıveyelpazegibiyaydığıfişleriona

gösterdi.

—Güzelfişler,değilmi?Yoo,bunlargeceölenler.Alnıçukurlaşmıştı.Fiştomarınıtopladı.

—Artıkyapabildiğimiztekşeyvar,kayıttutmak.Tarroumasadandestekalarakayağakalktı.

—Gidiyormusunuzyakında?

—Buakşam,geceyansı.

TarroubununhoşunagittiğiniveRambert'inkendisinedikkatetmesinisöyledi.

—Bunuiçtenliklemisöylüyorsunuz?

186

Tarrouomuzsilkti:

Benimyaşımdaisteristemeziçtenlikoluyor.Yalan

söylemekçokyorucu.

—Tarrou,dedigazeteci,doktorugörmekistiyorum.

Özürdilerim.

Biliyorum.Obendendahainsancıl.Değilmi?

Sorunbudeğil,dediRambertsıkıntıyla.Vedurdu.Tarrouonabaktıvebirdenbireonagülümsedi.

Birakvaryumışığınınyayıldığı,açıkyeşileboyanmışduvarlıküçükkoridoruizlediler.GerisindetuhafhareketleredenkaraltılarınseçildiğicamlıkapıyagelmedentamönceTarrouRambert'ıtümduvarlarıdolaplarlakaplı,küçükbirodayasoktu.Dolaplardanbiriniaçtı,birsterilizatördenikigazlı

bezlimaskeçıkardı,biriniRambert'euzattıveağzınıörtmesiniistedi.Gazetecibununbirişeyarayıpyaramadığınısordu,Tarrouişeyaramadığınıancakbaşkalarınagüvenverdiğinisöyledi.

Camlıkapıyıittiler.Mevsimekarşınpencerelerisımsıkıkapalı,genişbirkoğuştu.Duvarlarıntepesinde,havayıtazeleyenaletlervınlıyordu,eğikpervanelerikisırahalindediziligriyataklarınüzerindebasıkveiyicesıcakhavayıkarıştırıyordu.Hertaraftanboğukvetiziniltilertekdüzebirsızlanmahalindeyükseliyordu.Beyazlargiymişinsanlarparmaklıklarlaçevriliyüksekpencerelerdendökülenacımasızışığıniçindeağırağırhareketediyorlardı.RambertkoğuşunkorkunçsıcağındakendinirahatsızhissettiveinleyenbirkaraltınınüzerineeğilmişRieux'yü

tanımaktagüçlükçekti.Doktoryatağınyanındaikihastabakıcının,kolarındanvebacaklarındantuttuğuhastanınkasıklarınıyarıyordu.Doğrulduğundabiryardımcınınonauzattığıtasaaletlerinibıraktıvepansumanıyapılmaktaolanhastayabakarakbirankımıldamadandurdu.—Yenihabervarmı?dediyaklaşanTarrou'ya.PanelouxkarantinamerkezindeRambert'inyerinialmayıkabuletti.Zatençokçalıştı.Rambert'sizüçüncüdenetimekibinitoplamakgerekecek.

187Rieuxbaşıylaonayladı.

—Castelhazırlıklarınıtamamladı.Birdenemeöneriyor.

—Ahbuiyi!dediRieux.

—Sonolarak,Rambertvarburada.

Rieuxarkasınadöndü.Gazeteciyigörüncemaskeninüzerindengözlerikısıldı.

—Neyapıyorsunuzburada?dedi.Başkayerdeolmalıydınız.

TarrougidişinbuakşamgeceyarısıolacağınısöylediRambertdeekledi:"İlkece."

Aralarındanbiriherkonuştuğundagazlıbezdenmaskeşişiyorveağızbölgesindeıslanıyordu.Bu,söyleşiyibirazgeçekdışıkılıyordu,sankiheykelerindiyalogugibi.

—Sizinlekonuşmakistiyordum,dediRambert.

—Birlikteçıkalım,eğeristerseniz.BeniTarrou'nunbürosundabekleyin.

BirsüresonraRambertveRieuxdoktorunarabasınınarkakoltuğundaoturuyorlardı.Arabayı

Tarrousürüyordu.

—Benzinbitti,dediarabayıçalıştırırken.Yarınyürüyerekgideceğiz.

Doktor,dediRambert,gitmiyorumvesizinlekalmakistiyorum.

Tarrousesçıkarmadı.Arabayısürüyordu.Rieuxyorgunluktansıyrılacakgibideğildi.

—Yao?dedikısıkbirsesle.

Rambertyinebukonuyudüşündüğünü,inandığışeyeinanmayısürdürdüğünü,amaeğergidersebundanutançduyacağınısöyledi.Uzaklardabıraktığıkişiyiseverkenböylebirşeyonurahatsızedecekti.AmaRieuxyerindedoğruldu;bununsaçmaolduğunuvemutluluğuseçmeninutanılacakbiryanıolmadığınısöyledi.

—Evet,dediRambert,amatekbaşınamutluolmaktautanılacakbiryanvardır.

188

OânakadarsusmuşolanTarroubaşınıonlaraçevirmeden,eğerRambertinsanlarınmutsuzluğunupaylaşmakistiyorsa,artıkmutluluğazamanbulamayacağınadikkatiçekti.Birseçimyapmakgerekiyordu.

—Sorunbudeğil,dediRambert.Herzamanbukentinyabancısıolduğumuvesizlerleyapabileceğimhiçbirşeyinolmadığınıdüşündüm.Amaşimdigöreceğimigördüm,buralı

olduğumubiliyorum,istesemdeistemesemde.Buolayhepimiziilgilendiriyor.

KimsedenbiryanıtgelmediveRambertsabırsızlanır

gibioldu.

—Sizzatenbunubiliyorsunuz!Yoksaşuhastanedeneyapardınız?Pekisizseçimmiyaptınız,mutluluğumu

reddettiniz?

NeTarrounedeRieuxyineyanıtvermedi.Uzunbir

sessizlikoldu,doktorunevineyaklaşanadeğinsürdü.VeRambertyinesonsorusunu,dahadagüçlübirbiçimdesordu.VeyalnızcaRieuxonadoğrudöndü.Birçabaylayerindedoğruldu:

—BeniaffedinRambert,dedi,amabilmiyorum.Eğer

istiyorsanız,kalınbizimle.

Arabanınbirdenyöndeğiştirmesiylesustular.Sonraönünebakarakyenidensözüsürdürdü:Dünyadahiçbirşeyinsanınsevdiğindenvazgeçmesinedeğmez.Oysanedeninibilmedenbendebundanvazgeçtim.

Kendiniyenidenkoltuğabıraktı.

—Olduişte,hepsibu,dedibezginlikle.Kaydageçirelimvesonuçlarçıkaralım.

—Hangisonuçlar?diyesorduRambert.

—Ah,aynızamandahemiyileştiriphemdebilgiyeulaşamıyoruz.Ohaldeolabildiğinceçabukiyileştirelim.

Enacilolanbu.

GeceyarısıTarrouveRieux,Rambert'indenetlemeklesorumluolduğusemtinplanınıyapıyorlardı,Tarroubir

189densaatinebaktı.BaşınıkaldırıncaRambert'inbakışıylakarşılaştı.

—Onlarahaberverdinizmi?Gazetecigözlerinikaçırdı.

—Sizigörmeyegelmedenöncebirnotyolamıştım,dedibirgayretle.

190

EkimayınınancaksongünlerindeCastel'inserumudenendi.Pratiktebu,Rıeux'nünsonumuduydu.Rieuxyenibirbaşarısızlığınkentihastalığınkaprislerineteslimedeceğineinanıyordu,yasalgındahaaylarcaetkisinisürdürecek,yadabirnedenolmaksızınduracaktı.

Castel'inRieux'yüziyaretegelmesindenbirgünönceMösyöOthon'unoğluhastalanmışvetümaile

karantinayaalınmakzorundakalmıştı.Kısabirsüreöncekarantinadançıkmışolananneböyleceikincikeztecritediliyordu.SaptanankuralarasaygılıolanyargıççocuğunvücudundahastalıkbelirtilerigörürgörmezDoktorRieux'yüçağırmıştı.Rieuxgeldiğindebabaylaanneyatağınayakucundaayaktaduruyorlardı.Küçükkızuzaklaştırılmıştı.Çocukumutsuzdurumdaydı,muayeneyesesçıkarmadı.Doktorbaşınıkaldırdığında,yargıcıngerisindeduran,ağzınımendilekapatmışveaçılmış'gözlerledoktorunhareketleriniizleyenanneninsolgunyüzüveyargıcınbakışıylakarşılaştı.

—Ondandeğilmi?dediyargıçsoğukbirsesle.

—Evet,diyeyanıtladıRieuxyenidençocuğabakarak.Anneningözleribüyüdü,ancaksuskunluğunubozmuyordu.Yargıçdasusuyordu,sonradahaalçakbirsesle:

—Pekidoktor,yönergeyegöreneyapılmasıgerekiyorsaonuyapmalıyız.

Rieuxmendiliniağzındatutananneyebakmamayaçalışıyordu.

—Çabukolacakbu,dediduraksayarak,birtelefon

edebilirsem.

MösyöOthononuarabaylagötüreceğinisöyledi.

Amadoktor,kadınadoğrudöndü:

191—Üzgünüm.Birkaçeşyahazırlamalısınız.Neolduğunubiliyorsunuz.

MadamOthonşaşkıngibiydi.Yerebakıyordu.

—Evet,dedibaşınısalayarak,bendebunuyapacak

tım.

Onlardanayrılmadanönce,Rieuxbirşeyegereksinimleriolupolmadığınısormaktankendinialamadı.Kadınsessizliğimbozmadanonabakıyordu.Ancakbukezyargıçbakışlarınıkaçırdı.

—Hayır,dedisonrayutkundu,amaçocuğumukurta

rın.

BaşlangıçtabasitbirformalitedenbaşkabirşeyolmayankarantinayıRieuxveRambertsonderececiddibirbiçimdeyürütüyordu.Özelikledebiraileninüyelerininbirbirlerindenayrıolaraktecritedilmesineözengösteriyorlardı.Eğeraileninbirüyesibilmedenmikropkapmışsa,hastalığınyayılmaolasılığınıartırmamakgerekiyordu.Rieuxbugerekçeleriyargıcaanlattı,odabunları

doğrubuldu.Öteyandan,karısıylabirbirlerineöylebirbakıyorlardıki,doktorbuayrılığınonlarınederecezordabıraktığınıhissetti.MadamOthonveküçükkızı,Rambert'inyönettiğikarantinayaayrılanoteleyerleştirilebildiler.Amakarayolarınınsağladığıçadırlarsayesindevaliliğinbelediyestatındakurmaktaolduğutecritkampıdışındasorguyargıcınayeryoktu.RieuxbudurumdanötürüözürdileriamaMösyöOthonherkesiçintekbirkuralıngeçerliolduğunuvebunauymanındoğru

olacağınısöyledi.

Çocuğagelince,ekhastaneye,ontaneyatağınyerleştirildiğieskibirsınıfagötürüldü.YirmisaatkadarsonraRieuxdurumununumutsuzolduğusonucunavardı.Enfeksiyonhiçtepkigöstermeyenküçükbedenikemirıyordu.Yeniyenibelirenküçücükağrılıhıyarcıklarçocuğungüçsüzkolvebacakeklemlerininkımıldamasınıengeliyordu.Şimdidenyenikdurumdaydı.BunedenleRieux'nünaklınaCastel'inserumunuçocuktadenemefikrigeldi.Oakşamyemektensonrailkaşıyıyaptılar,çocuk

192

tanhiçbirtepkigelmedi.Günağarırken,ertesigünhepsibuönemlideneyinsonucunudeğerlendirmeküzereçocuğunyanınakoştular.

Çocukuyuşukluktansıyrılmış,çarşaflarıniçindekasılmalarladönüpduruyordu.Doktor,CastelveTarrousabahındördündenberiçocuğunyanındaduruyorlar,hastalığınaşamalarımadımadımizliyorlardı.YatağınbaşucundaTarrou'nunyapılıvücudubirazkamburlaşmıştı.YatağınayakucundaayaktaduranRıeux'nünyanındaoturmaktaolanCastelsonderecesakingörünerekeskibiryapıtıokuyordu.Eskiilkokulsınıfınıniçindegünışığıyayıldıkça,yavaşyavaşötekilerdegeliyordu.ÖncePanelouxgeldi,Tarrou'nunkarşısına,yatağınötekiyanınagidipsırtınıduvaradayadı.Yüzündeacılıbirifadeokunuyorduvekişiliğindenvererekyaşadığıtümbusüreninyorgunluğuylakırmızıalnındaçizgilerbelirmişti.SonraJosephGrandgeldi.Saatyediydivesoluksoluğageldiğiiçinözürdiledi.Çokkalamayacaktı,belkikesinbirşeylerbiliyorlardı.TeksözetmedenRieuxonaçocuğugösterdi;darmadağınolmuşyüzü,kapalıgözleri,sımsıkıkenetlenmiş

dişleri,hareketsizbedeniyleyüztakılmamışyastığınüzerindebaşınısağasolaçeviripduruyordu.

Sonunda,sınıfındibindeduranyerindenkımıldatılmamışkaratahtanınüzerindekieskidenklemizleriseçilecekdenligünağarıncaRambertgeldi.Komşuyatağınayakucunayaslandıvebirpaketsigaraçıkardı.Amaçocuğabirkezbakıncapaketiyenidencebinekoydu.

Castelhepoturuyor,gözlüklerininüzerindenRieux'ye

bakıyordu.

—Babadanhabervarmı?

—Yok,dediRieux,tecritkampında.

Doktorçocuğuninlediğiyatağınkenarınıgüçlübirbiçimdesıkıyordu.Küçükhastadangözleriniayırmıyordu,ansızınçocukkaskatıkesildi,dişleriyenidenkenetlendi,vücudubirazbeldenbüküldü,ağırağırkolvebacaklarıikiyanaaçıldı.AskerbattaniyesialtındakiküçükbedenVeba.193/13denyünveek§ibirterkokusuyükseliyordu.Çocukyavaşyavaşgevşedi,kolvebacaklarıyatağınortasınadoğruuzadi,herzamankikörvedilsizhaliyledahasıknefesalırgibioldu.Rieux'nüngözleribaşınıçevirenTarrou'nunbakışıylakarşılaştı.

Aylardırçocuklarınölümünügörüyorlardı,çünkübuşiddetliolayseçimyapmıyordu,ancakçocuklarınçektikleriacıyıbusabahtanberiyaptıklarıgibidakikasıdakikasınaizlememişlerdi.Vetabiki,bumasumçocuklarınuğradığıacıgerçekteneidiyse,onlarahepöyle,yaniutançvericibir

kötülükgibigelmişti.Amaenazındanşimdiyekadarsoyutolarakbuutancıyaşıyorlardı,çünkü

masumbirçocuğunçektiğiacıyıhiçbukadaryakındanizlememişlerdi.

Tamosıradasankikarnındanısırılmışgibi,incebirinlemeyleçocukyenidenikibüklümoluyordu.

Saniyelerboyunca,nöbettitremeleriveürpermelerleböyleikibüklümkaldı,sankizayıfgövdesivebanınkorkunçrüzgârıaltındabükülüyorveateşinyinelenennefesialtındakırılıpdökülüyordu.

Fırtınageçince,birazgevşedi,ateşidüşergibioldu,dinlenmeninölümüandırdığııslakvezehirlibirkumsaldasoluksoluğaydı.Üçüncükezateşdalgasıçocuğusarıponudoğrultuyordu,osıradacayırcayıryakankorkunçalevonuyatağındibinedoğruitti,çocukçılgıngibibaşınısağasolaçeviriyor,üstündekiörtüyüatıyordu.Alevalevgözkapaklarındankocamangözyaşlarıfışkırarak,kireçgibibeyazyüzüneakmayabaşladı,krizinsonundabitkinbirhalde,çocukbirderibirkemikkalmışbacaklarıylakırksekizsaatteetlerierimişkolarınıbüzüştürdüvedarmadağınyatağıniçindeçarmıhagerilmişgibigülünçveacıklıbirdurumdakaldı.

Tarroueğilerekirieliyleçocuğunyüzündebirikenterivegözyaşlarınısildi.BirsüredirCastelkitabınıkapatmıştıvehastayıizliyordu.Birtümceyebaşladı,amasonunugetirmekiçinöksürmekzorundakaldı,çünküsesibirdençatalaşmıştı:

194

—SabahdurumdahafiflemeolmadıdeğilmiRieux?Rieuxhafiflemeolmadığınıancakçocuğunnormaldendahauzunsüredayandığınısöyledi.Bununüzerinesırtınıduvaradayamış,çökmüş

gibiduranPanelouxsessizce:—Eğerölecekse,dahauzunacıçekmişolacak.Rieuxbirdenonadöndüvekonuşmaküzereağzınıaçtıamasustu,kendimtutmakiçingözlegörülürbirçabaharcadıvebakışınıyenidençocuğaçevirdi.

Odadaışıkartıyordu.Ötekibeşyataktakaraltılarsankitasarlanmışçasınaölçülübiçimdekıpırdanıyorveinliyordu.Odanınötekiucunda,tekbağıranhastadüzenliaralıklarlaacıdançokşaşkınlığıdışavurançığlıklaratıyordu.Sankihastalariçinbilebaşlangıçtakikorkuartıkazalmıştı.

Şimdihastalığıkabulenirkenbirtürrızagösteriyorlardı.Yalnızçocuktümgücüylesavaşıyordu.

AradasıradaRieuxonunnabzınıtutuyordu,aslındabunagerekyoktu,dahaçokiçindebulunduğubuçaresizliktenkurtulmakiçindi;gözlerinikapayıncabuçırpınışınkendikanınıngümbürtüsünekarıştığınıhissediyordu.Ozamanişkencealtındakiçocuklabiroluyorvesafolantümgücüyleonadestekolmayaçalışıyordu.Ancak,yürekleribirdakikalığınabuluşsada,ayrıayrı

atıyordu,çocuğuelindenkaçırıyorduveçabasıboşluğagömülüyordu.Ozamançocuğunincecikbileğinibırakıyorveyerinedönüyordu.

Kireçleboyanmışduvarlardaışıkpembedensarıyadönüyordu.Camıngerisindesıcakbirsabahcayırcayırkendiniduyurmayabaşlıyordu.Grand'ıngerigeleceğinisöyleyerekayrılmasızorfarkedildi.Hepsibekliyordu.Hâlâgözlerikapalıolançocukbirazsakinleşiyorgibiydi.Eleritırmıkgibiyatağınkenarlarınıhafifçeçiziyordu.Elerhavayakalktı,dizlerinyakınındakibattaniyeyikazıdıvebirdençocukbacaklarınıbüktü,karnınaçektivehareketsizkaldı.İlkkezolarakgözleriniaçtıveönünde

duranRieux'yebaktı.Şimdigribirkiledökülmüşgibiduranyüzününortasındaağzıaçıldı,hemenardındansoluksesinindekarıştığıtekvekesintisizbirçığlıkyükseldi;tekdüzeve195ahenksizbiritirazsesiansızınodayıdoldurdu;çığlıköylesineinsansıolmaktanuzaktıkisankitüminsanlardangeliyorgibiydi.Rieuxdişlerinisıkıyordu,Tarrouarkasınıdöndü.Rambertyatağa,dizleriüzerindeaçıkkalmışkitabınıkapatanCastel'inyanınayaklaştı.Panelouxhastalığınkirlettiği,tümçağlaraaitoçığlıkladoluşuçocuksuağzabaktı.Vekendinibırakarakdizleriüzerineçöktü;herkesonunbirazboğuk,amadurmakbilmeyenoçoğulyakarışıngerisindebelirginbirbiçimdeyükselenbirsesle"Tanrım,kurtarşuçocuğu!"demesinidoğalkarşıladı.

Amaçocukhaykırmayısürdürüyorduveçevresindekitümhastalarkımıldandılar.Odanınötekiucundadurmadanşaşkınlıklabağıranhasta,sızlanmasınıhızlandırdıvesonundaonugerçekbirçığlığadönüştürdü;osıradaötekihastalardagiderekdahayükseksesleinliyorlardı.Odayıbirhıçkırıkdalgasıkapladı,Paneloux'nunduasınıbastırdı;yatağınucunayapışmışduranRieuxyorgunlukvetiksintidenbaşıdönmüşhaldegözlerinikapadı.

GözleriniaçtığındayanındaTarrou'yubuldu.Gitmemgerek,dediRieux.Bunlaraartıkdayanamıyorum.

Amabirdenötekihastalarsustu.Ozamandoktorçocuğunçığlığınınhafiflediğinifarketti,hafifledivedurdu.Etraftaötekiinlemelersürüyordu,amadahasessizbiçimdevehenüzsonaerenşumücadeleninuzaktangelenbiryankısıgibiydi.Çünkümücadelesonaermiştiartık.Castelyatağınötekitarafınageçmişti;artıkbitti,dedi.Ağzıaçıkamaartıksesçıkarmayançocukdarmadağınolmuşörtülerinortasındaansızınufalmış,yüzündegözyaşlarıizleriyleuzanıyordu.

Panelouxyatağayaklaştıveçocuğukutsadı.Sonraeteklerinitopladıveanagiriştençıktı.

—Herşeyeyenidenmibaşlanacak?diyesorduTarrou,Castel'e.

Yaşlıdoktorbaşınısalıyordu.

196

—Belki,dedizorlamabirgülümsemeyle.Herşeyden

öteçokdirendi.

AmaRieuxodadanayrılmıştıbile,öylehızlıadımlarlaveöylebirtavırlaçıkmıştıki,Paneloux'nunyanındangeçerkenrahiponututmakiçinkolunuuzattı.Haydidoktor,dedi.

AynıöfkelitavırlaRieuxdöndüveonaşusözlerisavurdu:

—Ahşuçocuk,enazındanmasumdu,bunusiziyibilirsiniz!

SonraarkasınıdöndüvePaneloux'nunönündekapıdangeçerekokulunavlusunundibinedoğruyürüdü.Ufak,tozluağaçlararasındakibirbankınüzerineoturduvegözlerinementerisildi.

Yüreğiniezenşufecidüğümüçözmekiçindahahaykırmakistiyordu.Sıcaklıkincirağaçlarınındalanarasınainiyordu.Sabahınmavigöğühavayıdahadaboğucukılanbeyazımsıbirörtüylekaplıyordu.Rieuxbankınüzerindekendiniiyicebıraktı.Dalara,göğebakıyor,azarazar

yorgunluğunubastırarak,yavaşyavaş

soluklanıyordu.

—Niyebenimleböyleöfkelikonuştunuz?dediarkasındabirses.Benimiçindebugörüntü

dayanılmazdı.

Rieux,Paneloux'yadoğrudöndü:

—Doğru,dedi.Beniaffedin.Amayorgunlukbirdelilik.İçimdekiisyandanhiçbirşeyhissetmediğimsaatlervar

bukentte.

—Anlıyorum,diyemırıldandıPaneloux.Buisyanettiriyor,çünkübizimsınırımızıaşıyor.Amabelkideanlayamadığımızşeyleridesevmeliyiz.

Rieuxbirdendikleşti.HissedebildiğitümgüçvetutkuylaPaneloux'yabakıyorvebaşımsalıyordu.

—Hayırpeder,dedi.Sevgideyincebaşkabirşeyanlıyorumben.Veölünceyekadarçocuklarınişkencedengeçtiğişuyaradılışıreddedeceğim.

Paneloux'nunyüzünübirgölgekapladı.

197—Ahdoktor!dediüzüntüyle,Tanrınınlütfüdenilenşeyişimdianladım.

AmaRieuxyenidenkendinibankabırakmıştı.Yenidenonusaranyorgunluğunderinindengelen,dahayumuşakbirsesleyanıtladı:

—İştebendebuyok,biliyorum.Amabunusizinletartışamam.BizilanetlerinvedualarınötesindebirarayaJgetirenbirşeyuğrunaçalışıyoruz.Yalnızcabuönemli.

Paneloux,Rieux'nünyanınaoturdu.Heyecanlıbirhalivardı.

—Evet,dedi,evet,sizdeinsanınselametiiçinçalışıyorsunuz.

Rieuxgülümsemeyeçalıştı.

—İnsanınselametibenimiçinfazlaiddialıbirlaf.Okadaruzağagitmiyorumben.Beniilgilendirenonunsağlığı,önceliklesağlığı.

.Panelouxduraksadı.

—Doktor,dedi.

Amadurdu.Onunalnındandaterakmayabaşlamıştı."Alahaısmarladık,"diyemırıldandıvekalktığındagözleriparlıyordu.TamgidecekkendüşünmekteolanRieuxdekalktıveonadoğrubiradımattı.

—Birkezdahaözürdilerim,dedi.Birdahaböylebirparlamaolmayacak.

Panelouxeliniuzattıveüzüntüyle:Amasiziinandıramadım!

—Nefarkeder?dediRieux.Benimnefretettiğim,ölümvekötülük;bunuiyibiliyorsunuz.Vesizisteseniz"deistemesenizde,bunlarakatlanmakvebunlarlasavaşmakiçinbirlikteyiz.

Rieux,Paneloux'nunelinitutuyordu.

—Görüyormusunuz,dedigözlerinikaçırarak,Tanrıbileşimdibiziayıramaz.

198

Panelouxsağlıkkolarınakatıldığındanberihastanelerdenvevebanınolduğuyerlerdenayrılmamıştı.Kurtarıcılarınarasında,kendineaitolduğunudüşündüğüyerdeyaniilksıradayeralmıştı.Ölümleretanıkolmaktangerikalmamıştı.Veilkeceserumlakorunmasınakarşın,kendiölümüyleilgilibirkuşkudaonayabancıdeğildiartık.Görünüştedinginliğinihepkorumuştu.Amabirçocuğunölümünüuzunuzadıyaizlediğiogündensonradeğişmişgibiydi.Giderekartanbirgerilimyüzündenokunuyordu.BirgüngülümseyerekRieux'ye;"Birrahipbirdoktoradanışabilirmi?"konulubirdenemeüzerindeçalıştığınısöylediğindedoktor,Paneloux'nundediğindendahaciddibirşeyinsözkonusuolduğuizleniminekapılmıştı.DoktorbuçalışmaylailgilibirşeyleröğrenmekiçinisteklidavranıncaPanelouxonaayindebirvaazvermesigerektiğinivebufırsatlaenazındangörüşlerindenbazılarınısunabileceğini

söyledi.

Gelmeniziisterdimdoktor,konuilginiziçekecektir.

Deligibirüzgârınestiğibirgünrahipikincivaazınıverdi.Doğruyusöylemekgerekirse,dinleyicitopluluğuilkvaazaoranladahaazdı.Bununnedenideartıkbutürolaylarınyurttaşlarımızıngözündebiryenilikolmaktançıkması,çekiciliğiniyitirmesiydi.Kentingeçirdiğibugüçdöneminkoşularında'yenilik'sözcüğübileanlamınıyitirmişti.Zateninsanlarınçoğutümüyledinselgörevlerinibırakmasayadabugörevleriiyiceahlaksızbirözelyaşamlarastlaştırmasada,sıradandinseledimlerinyerinepekmantığauymayanboşinançlarıgetirmişlerdi.Ayinegit199mektençoknazarlıkyadaSaintRochmuskalarınısevesevetakıyorlardı.

Bunabirörnekolarak,yurttaşlarımızınaşırıbiçimdekehanetlerebaşvurmasıverilebilir.Gerçektendeilkbahardaheranhastalığınsonaermesinibeklemişlerdivebirüçüncükişiyesalgınınsüresiyleilgilikesinbilgilersormakkimseninaklınagelmiyordu,çünküherkesbununsonbulacağınainanmıştı.Amagünlergeçtikçebuuğursuzluğungerçektenbirsonuolmamasındankorkulmayabaşlandıveaynıandatümumutlarsalgınınbitmesinebağlandı.BöylecekâhinlerdenyadaKatolikkilisesininazizlerindentevatürkehanetlerağızdanağızadolaşıroldu.Kenttekibasımevleribucoşkudansağlayabilecekleriyararıhemengörüverdilerveçoksayıdaeldeneledolaşanmetinleryayımladılar.Halkındoymakbilmeyenmerakınıgörünce,kısacıktarihinsunabildiğibutürdentümtanıklıklarlailgiliolarakbelediyekütüphanelerindearaştırmalaragiriştilervebunlarıkenteyaydılar.Tarihinelindekikehanetlertükenincegazetecilereyenileriniısmarladılar;onlarında,enazındanbukonuda,geçmişyüzyılardakimeslektaşlarıkadaruzmanolduklarıanlaşıldı.

Hattabukehanetlerdenbazılarıgazetelerdeyazıdizisiolarakyayımlandıvesağlıkzamanında,gazetesayfalarındakarşılaştıklarıaşkdizileriniokurgibibüyükbiriştahlabunlarıdaokuyorlardı.

Buradakestirilensonuçlarınbazılarıtuhafhesaplaradayanıyordu;paralarınüzerindekiyılsayısı,ölüsayısıvevebanınegemenliğindegeçirilenaylarişiniçinegiriyordu.Başkalarıtarihtekibüyükvebalarlabirkarşılaştırmayapıyor,benzerliklerortayakoyuyor(kehanetlerdebunlara

'değişmez'lerdeniyordu)vedahaaztuhafolmayanhesaplarla,şimdikiolayailişkinöğretilereldeetmeyeçalışıyorlardı.Amahalkınençoktakdirettiğikehanetler,kuşkusuz,kıyametianlatanbirdile,kentiböylebirsınavdangeçirebilecekvehertüryorumaaçıkbirkarmaşıklıkiçerebilecekbirolaylardizisinihaberverenkehanetlerdi.BöyleceNostradamusveSainteOdile'ehergün200

başvuruluyorvekarşılığıalınıyordu.Zatentümkehanetlerinortakyanıolarakbelirenşey,sonuçtabunlarınrahatlatıcıolmasıydı.Yalnızcavebaydırahatlatmayan.

İştebuboşinançlaryurttaşlarımızdadininyerinitutuyorduvebunedenlePaneloux'nunvaazı

ancakdörtteüçüdolmuşbirkilisedeyapıldı.Vaazakşamı,Rieuxgeldiğinde,yaylıgiriş

kapısındaniçeriinceincesüzülenrüzgârdinleyenlerarasındarahatrahatgeziniyordu.İşteböylesoğukvesessizbirkilisede,tümüyleerkeklerdenoluşmuşbirtopluluğunortasındaRieuxkendinebiryerbulduverahibinkürsüyeçıkışınıizledi.Rahipilkvaazaoranladahayumuşakvedahadüşüncelibirsestonuylakonuştu;ayinekatılanlarsıksıkonunduraksadığınıfarkettiler.İşindahadailginçyanı,artık'siz'değil,'biz'diyordu.

Yinedesesiyavaşyavaşyükseldi.Bizeaylardırvebanınaramızdaolduğunuanımsattıvesoframızayadasevdiklerimizinbaşucunadefalarcaoturmuşolduğundan,yanıbaşımızdayürüdüğündenveişdönüşündeyolumuzugözlediğinden,şimdionudahaiyitanıyorduk.İlkşaşkınlığınetkisiyledahaöncebelkideiyidinlemediğimiz,amaonunbıkıpusanmadanbizesöylediğişeyişimdidahaiyikavrayabilirdik.AynıyerdeRahipPaneloux'nunvaazındasöylediğişeyböylecedoğruolarakbeliriyordu—enazındanobunainanıyordu.Ancakbelkide,hepimizinbaşınageldiğigibi,bunuTanrısevgisiolmadandüşünmüşvedilegetirmişti,şimdibunapişmandı.

Öteyandangerçekolan,herşeydeunutulmayacakbiryanolmasıydı.EngüçsınamabilebirHıristiyaniçinyarardemekti.VeişteoHıristiyanınaramasıgereken,kendiyararınaolandı,oyararınnasılbirşeyolduğuveonunnasılbulunacağıydı.

OsıradaRieux'nünçevresindekiinsanlar,sıralarındirsekkoymayerleriarasındakımıldanarak,olabildiğincerahatedecekbiçimdeyerlerineyerleştiler.Giriştekikumaşkaplıkapılardanbirihafifhafifçarpıyordu.Birisionututmakiçinyerindenkalktı.BukımıldanmalarladikkatidağılanRieuxyenidensözebaşlayanPaneloux'yuzorduyu

201yordu.Vebanınsahnelediğibugösteriyekendibaşınabiraçıklamabulmakyerinebundanöğrenilebilecekşeyleriöğrenmeyeçalışmakgerektiğinisöylüyordu.Rieuxrahibegöreaçıklanacakhiçbirşeyolmadığınıazçoksezinledi.PanelouxgüçlübirbiçimdeTanrıaçısındanaçıklanabilecekşeylerolduğunu,amabazışeylerinseaçıklanamayacağınısöylediğindeRieuxdikkatkesildi.İyilikvekötülükkuşkusuzvardıvegeneldeonlarıbirbirindenayıranşeylerkolaycaaçıklanırdı.Amasorunkötülüktebaşlıyordu.Örneğin,görünüştegerekliolankötülükvegörünüştegereksizolankötülük

vardı.CehennemedüşmüşDonJuanvardıvebirçocuğunölümüvardı.

Çapkınıncezayaçarptırılmasınekadaradilse,çocuğunacısınıanlamakokadarzordu.Vegerçekte,yeryüzündebirçocuğunacısından,oacınınberaberindegetirdiğinefrettenvebunuaçıklamakiçinaranacaknedenlerdendahaönemlihiçbirşeyyoktu.YaşamıngerikalanbölümündeTanrıbizimiçinherşeyikolaylaştırıyorduveoânakadardinintakdiredilecekbiryanı

yoktu.Oysaşimdi,Tanrıbiziduvarındibinekoyuyordu.Böylecevebanınduvarlarıdibindeydikveonlarınölümcülgölgesindebizimyararımızaolanıbulmamızgerekiyordu.RahipPanelouxkendisininduvaratırmanmasınısağlayacakkolaylıklarıbilereddediyordu.Çocuğubekleyengüzeliklerinsonsuzluğuonunacısınıtelafiedecektir,demekonuniçinkolayolurdu,amagerçektebukonudahiçbirşeybilmiyordu.Birkeyfinsonsuzluğununinsanacısınıbirantelafiedebileceğinikimilerisürebilirdi?BubirHıristiyanolamazdı;kolarında,bacaklarındaveruhundaacıyıtanımış

birEfendisiolanbirHıristiyanolamazdıbukesinlikle.Hayır,çarmıhınsimgelediğibuparçalanışasadıkolarakvebirçocuğunacısıylayüzyüzekalarakrahipduvarındibindenayrılmayacaktı.Vekendisiniogündinleyenlerehiçkorkmadanşöylediyecekti:"Kardeşlerim,oangeldi.Yaherşeyeinanmalıyadaherşeyiyadsımalı.Vearanızdakimherşeyiyadsımayıgözealabilir?"

202

Rieux,rahibinsözüdinsizliğegetirdiğinibirandafarketti,oisebubuyruğun,buisteğinHıristiyanlarınyararınaolacağınıbelirtmekiçinbüyükbirkuvvetlesözünüsürdürüyordu.Buaynı

zamandaHıristiyanlarınerdemiydide.Rahip,birazdansözünüedeceğierdeminfazlasının,dahahoşgörülüvedahaklasikbirahlakanlayışınaalışmışbazıkişilerişaşkınlığadüşüreceğinibiliyordu.Amavebasırasındakidinanlayışıherzamankidinanlayışıylabirolamazdı;Tanrımutluzamanlardaruhunhuzuriçindeveneşeliolmasınıkabuletsede,hattabunuarzuetsebile,mutsuzluğunenilerinoktasındaruhundaılımlılıktanuzaklaşmasınıisteyebilirdi.BugünTanrı

yarattığıinsanlarabiriyiliktebulunuponlarıöylebirmutsuzlukiçineitmiştiki,insanlarenbüyükerdemolan,yaherşeyyadahiçilkesiniyenidenkeşfetmekveüstlenmekzorundaydılar.

Geçenyüzyıldaninançsızbiryazar,günahlardanarınmayeridiyebirşeyolmadığınısöyleyerekHıristiyankilisesininsırrınıaçıkladığınıilerisürmüştü.BöylebirşeyisöylerkenCennetveCehennemdışındaarabiryerolmadığınıveinsanınkendiseçiminegöre,kurtuluşuyadalanetibulacağınıanlatmakistiyordu.Paneloux'yabakılırsabu,ancakdinsizbirruhuniçindefilizlenecektürdenbirdindensapmaydı.Çünkügünahlardanarınılanbiryervardı.Amakuşkusuzbuyereçokfazlaumutbağlanmamasıgerekenbazıdönemlerolmuştu;bağışlanabilirtürdenhafifgünahlardansözbileedilemeyeceğibazıdönemlerolmuştu.Hergünahölümcüldüveherkayıtsızlıksuçtu.Yaher

şeydiyadahiç.

PanelouxdurduveosıradaRieuxkapınınaltından,

dışarıdaşiddetiniartırmaktaolduğuanlaşılanrüzgârıninleyensesinidahaiyiduydu.Tamosıradarahipsözünüettiğiherşeyikabulenmeerdemininherzamanonayüklediğimizdaranlamdaanlatılamayacağını,sıradanbirboyuneğişin,hattazorgelenbiralçakgönülülüğünsözkonusu

'olmadığınısöylüyordu.Alçakgönülülüğünderızasıylaonurunkırılmasısözkonusuydu.

Kuşkusuzbirçocuğun

203acısıruhiçindeyürekiçindeonurkırıcıbirşeydi.Amabunedenlebunuyaşamak,bunedenlebunuistemekgerekliydi;Panelouxsöyleyeceğişeyinkolayolmadığıkonusundadinleyicilerinegüvenceverdi;bunuistemekgerekiyordu,çünküTanrıbunuistiyordu.İşteböyleceyalnızHıristiyanhiçbirşeydenkaçınmayacakvetümçıkışyolarıkapalıykenbiletemelseçimhakkınısonunakadarkulanacaktı.Herşeyiyadsımadurumunadüşmemekiçinherşeyeinanmayıyeğleyecekti.Vücuttaolu§anşişliklerinenfeksiyonudoğalyoldandışarıatmabiçimiolduğunuöğrenenkadıncağızlarınşusıralarkiliseleregelip'Tanrımonaşişliklernasipet!'

demelerigibi,Hıristiyanda,anlaşılmazbileolsa,Tanrınınisteğineboyuneğmeyiöğrenecekti.

"Şunuanlıyorum;amabukabuledilemez,"denilebilirdi,iştebizimseçimimiziyapabilmemiziçinde,bizesunulmuşbukabuledilemeyenşeyintamiçinedalmakgerekiyordu.Çocuklarınacısı

bizimacıekmeğimizdi,amabuekmekolmaksızınruhumuzkendiruhsalaçlığınıniçindeölüpgidecekti.

Busırada,geneldePaneloux'nunsözünearavermesiylebaşlayansessizkıpırdanışlaryenidenduyulmayabaşlamıştıki,vaizansızın,sonuçtanasılbirtavıralmakgerektiğinidinleyicilerinyerinesoruyormuşgibiyaparakgüçlübirbiçimdeyenidensözebaşladı.Kuşkuduyduğubirşeyvardı;okorkunç'yazgısalık'sözcüğünükulanacaklardı.Ehodaeğer'etkin'sıfatınıdaeklerlerse,buterimkarşısındageriçekilmeyecekti.Kuşkusuz,sözünüettiğiHabeşistanHıristıyanlarınaöykünmemekgerekiyordu.Hıristiyansağlıkkuvvetlerininüzerlerineeskipüskügiysileriniatan,biryandandaTanrıtarafındanyolanankötülüklesavaşmakisteyenbukâfirlerevebabulaşmasıiçindualaredenşuvebalıİranlılargibidavranmayıaklabilegetirmemekgerekiyordu.Amabununtersine,geçenyüzyılardakisalgınlarda,kudasayininiyaparkensıcakvenemliağızlaraenfeksiyonsinmiştirdiyeeldeğdirmemekiçinmaşaylakutsalekmeğitutanKahirelikeşişleredeöykünmemekge

204

rekiyordu.Hemİranlıvebalılarhemdekeşişlergünahişliyorlardı.Çünküİranlılariçinbirçocuğunacısınınönemiyoktu;keşişleriçinsetersine,acıdansondereceinsanaözgükaygılarlakorkmakherşeydenüstündü.İkidurumdada,sorunbirkenaraitilmişti.HepsiTanrınınsesinekulaklarını

tıkamıştı.AmaPaneloux'nunanımsatmakistediğibaşkaörneklerdevardı.BüyükMarsilyavebasınınvakanüvisinegöreMercy'dekimanastırdayaşayanseksenbirdindardanyalnızcadördüsağlamkalmıştı.Vebudördününüçükaçmıştı.Vakanüvislerböylediyorduvedahafazlasınısöylemekonlarıngöreviniaşıyordu.AmaPaneloux'unbunuokurken,yetmişyedicesetveözelikleüçdinkardeşininörneğinekarşınyalnızkalandindaraklındançıkmıyordu.Verahipkürsününkenarınayumruğuylavurarakhaykırdı:"Kardeşlerim,kalankişibizolmalıyız!"

Önlemlere,birfelaketindağınıklığınabirtoplumungetirdiğizekicedüzenlemelerekarşıçıkmamakgerekliydi.Dizçöküpherşeyiterketmekgerektiğinisöyleyenşuahlakçılarakulakasmamakgerekiyordu.Karanlığıniçinde,birazdakörlemesine,ileriyedoğruyürümeyebaşlamakveiyiliketmeyeçalışmakgerekiyorduyalnızca.Bunundışındasakinolmakvekişiselbiryardımaramadan,çocukölümlerindebileTanrıyagüvenmekgerekiyordu.

SözünburasındaRahipPanelouxMarsilyavebasındaadıgeçenünlüsima,piskoposBelzunce'uandı.Salgınınsonunadoğru,gerekenherşeyiyapmışolanpiskopos,artıkhiçbirçarekalmadığınıgörünceyiyeceklerlebirlikteevinekapanmış,evinçevresineduvarördürmüştü;onuyüceltmişolankentliler,ancakçokbüyükacılardarastlayabileceğimiztürdenbirdönüşyaparakonaöfkelenmişlerveenfeksiyonbulaştırmakiçinevininçevresinicesetlerleçevirmişler,hattaölmesinikesinleştirmekiçinduvarlarınüzerindencesetleratmışlardı.Böylecepiskopos,sonbirzayıflıkla,kendisiniölümündünyasındanuzaktutacağınısanmıştı,ancakölülergöktenbaşınadüşüyordu.İşte,vebadabiradaolmayacağınainanmamızgerekirken,bizlerde205böyleyapıyoruz.Hayır,ortanoktayoktu.Buutançvericidurumukabulenmekgerekiyordu,çünküTanrıdannefretetmekveonusevmekarasındaseçimyapmamamızgerekiyordu.PekikimTanrınefretiniseçmeyigözealabilirdi?

"Kardeşlerim,"dediPanelouxsonucageldiğinibildirerek,"Tanrısevgisizorbirsevgidir.İnsanınkendindenvazgeçmesinivekendinihorgörmesinigerektirir.Amayalnızcaoçocuklarınacısınıveölümünüsilebilir,yalnızcaobuacıyıgereklikılabilir,çünkübunuanlamakolanaksızdırveinsanböylebirşeyitabikiister.İştesizinlepaylaşmakistediğimzordersbu.İşte,insanlarıngözündezalim,Tanrınıngözündekesinolanimanayaklaşmamızgerek.Bukorkunçimgekarşısındahepimizeşitbirnoktayagelmeliyiz.Odoruğuntepesindeherşeybirbirinekarışacakveeşitlenecek,görünüştekiadaletsizliktendoğrulukfışkıracak.Fransa'nıngüneyindekibirçokkilisedevebalılarkoronunbulunduğuyerdekitaşdöşemelerinaltındayüzyılardıruyuyorvepapazlaronlarınmezarlarınınüzerindekonuşuyorveyaydıklarıdüşünceçocuklarındakatkıdabulunduğuşukülerdenfışkırıyor."

Rieuxdışarıçıktığındaaralıkkapıdansertbirrüzgâriçeriyidoldurduvedindarlarınyüzüneçarptı.

Kiliseniniçinebiryağmurkokusu,ıslakkaldırımkokusugetiriyor,onlardadışarıçıkmadankentinnasılolduğunutahminediyorlardı.DoktorRieux'nünönündençıkmaktaolanyaşlıbirrahiplegenç

birpapazçömezioandaşapkalarınızortuttular.Dahayaşlıolanyinedevaiziyorumlamaktangerikalmadı.Paneloux'nunhitabetindenövgüylesözediyor,amarahibinsergilediğidüşüncelerdeki

cürettenendişeduyuyordu.Buvaizingüçlüolmaktançok,endişesergilediğinidüşünüyorduvePanelouxyaşındabirrahibinendişeduymayahakkıyoktu.Rüzgârdankorunmakiçinbaşınıeğenpapazçömezi,rahibesıksıkgittiğini,onungeçirdiğideğişiminfarkındaolduğunu,sözlerinindahadacüretliolabileceğinivekuşkusuzyayımiçinbasılmaiznialamayacağınıbelirtti.

206

Nedirdüşündüğü?dediyaşlırahip.Kiliseninönünegelmişlerdi,rüzgâruğuldayarakvegenç

olanınsözünükeserekonlarısarmalıyordu.Konuşabilecekdurumageldiğindeyalnızcaşunusöyledi:

—Birrahipbirdoktoradanışırsa,çelişkiolur.Tarrou,Paneloux'nünsözleriniaktaranRieux'yesavaşsırasındagözlerioyulmuşbirgencinyüzünügörünceinancınıyitirmişbirrahiptanıdığını

söyledi.

—Panelouxhaklı,dediTarrou.MasumiyetingözlerioyuluncaHıristiyanyainancınıyitirmeliyadagözlerioyulmalı.Panelouxinancınıyitirmekistemiyor,sonunakadargidecek.Söylemekistediğibu.

Tarrou'nünbugözlemi,Paneloux'nuntavrınınçevresindekilereanlaşılmazgeldiği,bundansonrakitalihsizolaylarıaçıklamakiçinyeterlimi?Bukonudeğerlendirilecektir.

VaazdanbirkaçgünsonraPanelouxtaşınmaişiyleuğraştı.Hastalığıngelişmesininnedenolduğutaşınmalarınyoğunlaştığıdönemdi.Tarrou'nunotelindenayrılıpRieux'yetaşınmasıgibi,rahipdebağlıolduğutarikatınkendisiniyerleştirdiğidairedenayrılıpkiliseninmüdavimlerindenvehenüzvebayayakalanmamışyaşlıbirhanımınevinetaşındı.Taşınmasırasındarahipyorgunluğununvekaygısınınarttığımhissetti.Veböyleceonaeviniaçanhanımıngözündesaygısınıyitirdi.Çünkü

hanımona,SainteOdile'inkehanetlerinibüyükbircoşkuylaanlatırken,rahipkuşkusuzbıkkınlıktan,hafifbirsabırsızlıkgöstermişti.Sonradanyaşlıkadınınenazındaniyiliklekarışıkyansızbirtavırgöstermesiiçinnekadarçabaharcadıysadabaşarıyaulaşamamıştı.Kötüizlenimuyandırmıştı.Veherakşam,ağzınakadartığişidantelerledoluodasınadönmeden,salondaoturanevsahibesininsırtınıseyretmekzorundakalıyor,aynızamandadayüzünübileçevirmedenkurukuruyasöylenmişbirİyiakşamlarpeder'ibirhatıraeşyasıgibiodasınagötürüyordu.İşteböylebirakşam,kafasıkazangibi,tamyatarkengünlerdiriçindebirikmekte207olanbirateşinzincirindenboşanmışdalgalarınınbileklerineveşakaklarınaaktığınıhissetti.

Bundansonraolanlarancakevsahibesininanlattıklarıaracılığıylaöğrenilebildi.Sabahyaşlı

hanımherzamankialışkanlığıylaerkenkalkmıştı.Birsüresonrarahibinodasındançıkmamasınaşaşırarakepeyduraksamadansonrakapısınıtıklatmayakararvermişti.Uykusuzbirgeceninardından,onuhâlâyatarkenbulmuştu.Birbaskıylasıkışmıştıveyüzüherzamankindendahadakırmızıgibiydi.Kendidediğinegöre,yaşlıhanımonanazikçebirdoktorçağırmayıönermişti,amaonaüzücügelenbirsertlikleönerisigeriçevrilmişti.Oradançekilmektenbaşkabirşeyyapamamıştı.Birsüresonrarahipziliçalmışveonuyanınaçağırmıştı.Buanlıkparlamadandolayıözürdilemişveonavebanınsözkonusuolamayacağını,kendisindehastalıklailgilihiçbirbelirtiolmadığınıvebunungeçicibiryorgunlukolduğunusöylemişti.Yaşlıhanımonuyanıtlarken,önerisininbutürdenbirkaygıdankaynaklanmadığını,Tanrınınelindeolankendigüvenliğinidüşünmediğini,kendisinibirparça

sorumluhissettiğirahibinsağlığındanbaşkabirşeydüşünmediğinionurlubirbiçimdedilegetirmişti.Amarahipbaşkabirşeysöylemediğindenevsahibesinindediğinebakılırsa,görevinieksiksizyerinegetirmekarzusuyla,yenidenonadoktorunuçağırmayıönermişti.Rahipyaşlıhanımaçokkarmaşıkgelenaçıklamalarlaöneriyiyinegençevirmişti.Yaşlıhanımyalnızcaanladığınısanıyordu,amarahibinilkelerineuymadığındankonsültasyonureddetmesionaanlaşılmazgeliyordu.Kiracısınınaklınıateşinkarıştırdığı

sonucunavarmıştıveonabitkiçayıgetirmekleyetinmişti.

Yaşlıkadındurumundanilerigelenzorunluluklarıtamıtamınayerinegetirmeyekararlı,hastayıikisaattebirdüzenliolarakyoklamıştı.Onuençokçarpanşeyrahibinbütüngünüçırpınarakgeçirmesiydi.Örtüleribiratıyor,birkendineçekiyor,elinisürekliıslakalnındagezdiriyor,boğuk,kısıkvenezlelibirsesleiçindensökülürcesinege

208

lenbiröksürüğüatmakiçindoğruluyordu.Sankionunsoluğunukesenpamukparçalarını

boğazınındibindenkazıyıpatmanınolanaksızlığıiçindeymişgibiydi.Bukrizlerinsonunda,bitkinliğintümbelirtileriylekendinigeriyedoğrubırakıyordu.Sonolarak,birdahahafifçedoğruluyorvekısabirsüreöncekibütünoçırpınmadandahaateşlibirbiçimdegözleriniönünedikiyordu.Amayaşlıkadınbirdoktorçağırmakvehastanınisteğinekarşıçıkıpçıkmamaktaduraksıyordu.Nekadarheyecanvericigibigelsede,basitbirateşnöbetiolabilirdibu.

Yinede,öğledensonrayaşlıhanımrahiplekonuşmayaçalıştıveyanıtolarakbirkaçkarmaşıksözdenbaşkabirşeyeldeedemedi.Önerisiniyineledi.Amaosıradarahipkalktıveneredeyseboğulurcasınabirdoktoristemediğiniaçıkçasöyledi.OandaevsahibesiertesisabahakadarbeklemeyeverahibindurumundadüzelmeolmazsaradyodaRansdocAjansınıngündeonlarcakezyinelediğinumarayatelefonetmeyekararverdi.Görevlerimhepönemseyerekgeceboyuncakiracısınıyoklamayıvebaşucundabeklemeyidüşünüyordu.Amaakşam,onayenidemlenmiş

bitkiçayınıverdiktensonrabirazuzanmakistediveancakertesisabahuyandı.Odayakoştu.

Rahipuzanmıştı,tekbirhareketyoktu.Öncekigünaşırıkırmızıolanyüzdeşimdibirtürsolgunlukvardı,yüzhatlarıgerginleşmişti.Rahibingözleriyatağınüzerindeasılıolanrengârenkincilerlebezeliküçükavizeyedikilmişti.Yaşlıhanımıngirmesiylebaşınıonaçevirdi.Evsahibesinindediğinegöre,osıradatümgecedayakyemişvekımıldayacakhiçgücükalmamışgibiydi.Yaşlı

hanımonanasılolduğunusormuştu.Kadınıntuhafbirbiçimdekayıtsızolduğunufarkettiğibirsesleiyiolmadığını,doktoragerekolmadığınıveherşeyinkuralarauygunolmasıiçinhastaneyekaldırılmasınınyeterliolacağınısöylemişti.Yaşlıhanımkorkuiçindetelefonakoşmuştu.

Rieuxöğlesaatindegeldi.Evsahibesininanlattığınagöre,Paneloux'nunhaklıolduğunuveartıkçokgeçolaca

Veba209/14ğmısöylediyalnızca.Rahiponuaynıkayıtsıztavırlakarşıladı.Rıeuxonumuayeneetti;tıkanıklıkveakciğerlerdekibaskıdışındaşişliklerlebelirenhıyarcıklıvebayayadaakciğervebasınaözgühiçbirtemelbelirtigörmeyinceçokşaşırdı.Durumneolursaolsunnabızöyledüşükvegenel

durumöylekaygıvericiydiki,fazlaumutyoktu.

Hastalığıntemelbelirtilerindenhiçbirisizdeyok,dediPaneloux'ya.Amaişingerçeği,durumkuşkuluvesizitecritetmekzorundayım.

Rahipsankinezaketle,tuhafbirbiçimdegüldü,amakonuşmadı.

—Yanınızdakalacağım,dediyavaşçaona.

Rahipcanlanırgibiolduveyenidenbirsıcaklığakavuşanbakışlarladoktorabaktı.Sonra,üzüntüylemisöyle.diğianlaşılmayanbirbiçimde,güçlüklekonuştu:

—Teşekkürederim,dedi.Amadinadamlarınındostlarıyoktur.HerşeyleriniTanrıyabağlamışlardır.

Yatağınbaşucundaduranhaçıistedi,elinealıncaona,bakmakiçinbaşınıçevirdi,arkasınıdöndü.

HastanedePaneloux'nunağzındanteksözçıkmadıOnayapılantümtedavilerekendinibireşyagibibıraktıamaelindenhaçıhiçbırakmadı.Buaradarahibindurumundakikarışıklıksürüyordu.

Rieux'nünaklınıkurcalayankuşkuhafiflemiyordu.Hemvebaydıhemdeğildi.Zatenbirkaç

zamandırhastalık,tanılarışaşırtmaktanzevkalırolmuştu.AmaPaneloux'nundurumundagelişmelerbubelirsizliğinönemsizolduğunugösterecekti.

Ateşyükseldi.Öksürükdahadaboğuklaştıvehastayıgünboyukıvrandırdıdurdu.Sonundaakşamrahiponuboğmaktaolanşupamuğuöksürerekattı.Kırmızıydı.AteşinkargaşasındaPaneloux'nunbakışıkayıtsızlığınıyitirmiyorduveertesisabah,bedenininyarısıyatağındansarkmış,ölüolarakbulunduğundabakışıhiçbirşeyidilegetirmiyordu.Fişininüzerine'Kuşkuludurum'yazıldı.

210

OyılkasımayındakiToussaintYortusuherzamankigibigeçmedi.Kuşkusuzhavanınbundapayı

vardı.Birdendeğişmişveuzayansıcaklarbirdenyeriniserinliğebırakmıştı.Ötekiyılardaolduğugibi,şimdisoğukbirrüzgâresipduruyordu.Kocakocabulutlarufuktabiruçtanötekinekoşturupduruyor,evlerigölgeliyor,geçipgittiktensonrada,evlerinüzerinekasımgöğününsoğukvealtınsı

ışığıdüşüyordu.İlkyağmurluklarortayaçıkmıştı.Amakauçukluveparlakkumaşlarınçoksayıdaoluşudikkatçekiyordu.Aslındagazeteler,ikiyüzyılöncebüyükGüneyvebalarısırasındahekimlerinkendilerinikorumakiçinyağlanmışbezlerdengiysilergiydiklerinibildirmişti.Dükkânlardamodasıgeçmişgiysistoklarınıeritmekiçinbunufırsatbilmişlerdi,bunlarsayesindeherkestebirbağışıklıkumududoğmuştu.

Amamevsimingetirdiğitümbuişaretlermezarlıklarınbomboşkalmasınıunutturamazdı.Eskiyılardatramvaylarkasımpatlarınınburukkokusuylayüklüolurvekadınlarmezarları

çiçeklendirmeküzerekafilelerhalindeyakınlarınıngömülüolduğuyerleregiderlerdi.Vefatedeniaylarboyuncayalnızbırakmışveunutmuşolmanıntelafiedilmeyeçalışıldığıgündübu.Ancakoyıl,kimseölüleridüşünmekistemiyordu.Zatenonlarfazlasıyladüşünülüyordu.Birazüzüntüveçokçada

melankoliyleonlarınyanınagitmeksözkonusudeğildiartık.Kendinirahatlatmakiçinyıldabirkezyanlarınauğranacakterkedilmişkişilerdeğildiartıkonlar.Onlarunutulmakistenenkeyifkaçırıcıkişilerdi.İştebunedenleoyılÖlülerGünübiranlamdaesgeçildi.Cottard'ındeyişiyle,zatenhergünÖlülerGü

211nü'ydü.Tarrouonunkonuşmasındagiderekacıbirmizahkulandığınıfarkediyordu.

Gerçektendevebanıntutuşturduğukeyifateşleribüyükfırınlardahergünartanbircoşkuylayanıpduruyor.du.Şurasıgerçek,ölüsayısıhergeçengünbirartışgöstermiyordu.Amavebanınsonderecerahatbirbiçimdedoruknoktayayerleştiğivegünlükcinayetlerineiyibirmemurayakışacakbirdüzenlilikvegüvenilirlikkazandırdığıdüşünülebilirdi.İlkeceveuzmanlarıngörüşünegöre,buiyiyeişaretti.DurmadanyükselenartışeğrisiniuzunbirdoğrununizlediğivebanıngelişimgrafiğiörneğinDoktorRichard'atümüyleavutucugeliyordu."Buiyi,harikabirgrafik!"diyordu.

Hastalığın,istikrardönemidiyeadlandırdığıbirnoktayaulaştığınıdüşünüyordu.Bundanböylehastalıkancakinişegeçebilirdi.BundaCastel'inserumununkatkısıolduğunainanıyordu,gerçektendeserumsonzamanlardaumulmadıkbaşarılarkazanmayabaşlamıştı.YaşlıCastelbunakarşıçıkmıyordu,amaaslındahiçbirşeyinöngörülemeyeceğini,salgınlartarihininbeklenmedikinişçıkışlarladoluolduğunudüşünüyordu.Uzunsüredirkamuoyunurahatlatmakisteyen,ancakvebayüzündenböylebirişegirişemeyenvalilik,doktorlarıbukonudadüşüncelerinialmaküzerebirarayagetirmeyiamaçlıyorduki,veba,hemdeistikrardönemindeDoktorRichard'ıdaortadankaldırıverdi.

Kuşkusuzetkileyici,ancakherşeybiryana,hiçbirşeykanıtlamayanbuörnekkarşısındayöneticileriyimserliğenasılgönüleriniaçtılarsa,aynıkayıtsızlıklakötümserliğedönüşyaptılar.

Casteliseelindengeldiğinceözenlibirbiçimdeserumunuhazırlamaklailgileniyorduyalnızca.

Zatenhastaneyadakarantinayermedönüştürülmemişkamubinasıkalmamıştı;eğervalilikhâlâ

yerindeduruyorsa,insanlarınbirarayagelecekbiryerleriolmasıiçindi.AmaaslındageneldeveodönemdevebanıngörecelidurgunluğunedeniyleRieux'nünöngördüğüdüzenlemenindışınaçıkmayahiçgerekkalmadı.Yıpratıcıbirçabagösterendok

212

torlarvehastabakıcılardahadabüyükçabalarıakılarınagetirmekzorundakalmıyorlardı.Buinsanüstüdiyebileceğimizçalışmayıdüzenlibirbiçimdeyürütmekzorundaydılaryalnızca.Dahaöncedenortayaçıkmışolanakciğerebağlıenfeksiyontürüşimdikentindörtköşesindeçoğalıpduruyordu,sankirüzgârciğerlerdeyangınlartutuşturupkörüklüyordu.Hastalarkantüküretükürehızlaölüyordu.Şimdisalgınınbuyenibiçimiyle,bulaşıcılığındahadaartmatehlikesibelirmişti.

İşingerçeği,uzmanlarıngörüşleribunoktadahepçelişkiliydi.Yinededahagüvendeolmakiçinsağlıkpersoneligazlıbezlerinaltındasolumayısürdürüyordu.Aslındailkbakıştahastalığınyayılmasıgerekirdi.Amahıyarcıklıvebavakalarınınazalmasıylaterazidengededuruyordu.

Öteyandan,giderekartanyiyeceksıkıntısınabağlıbaşkasıkıntılardaoluyordu.Spekülasyonlarişekarışmıştıveçarşıdapazardabulunmayantemelgereksinimmaddelerineinanılmazfiyatlarödeniyordu.Böylecezenginailelerinneredeysehiçbireksiğiyokken,yoksulailelerçokgüç

durumdakalıyorlardı.Vebakendiyönetimmerkezindeoetkinyansızlığıylayurttaşlarımızarasındaeşitliğigüçlendirecekken,tersine,onormalbencilikoyunuyla,insanlarınyüreğindeadaletsizlikduygusunudahadakeskinhalegetiriyordu.Tabikiölümünomükemmeleşitliğiyerindeduruyordu,amaböylebireşitliğidekimseistemiyordu.Böyleaçlıkçekenyoksular,yaşamınözgür,ekmeğinucuzolduğukomşukentlerivekasabalarıdahabüyükbirözlemledüşünüyordu.Kendilerineyeterincegıdasağlanamıyorsa,gitmelerineizinverilmelidiyepekdemantıklıolmayanbirduyguyakapılmışlardı.Öylekisonundabazenduvarlarayazılan,bazendevaliningeçtiğisıradabağırdanbirsloganortayaçıkmıştı:'Yaekmekyaözgürlük!'BualaycısözbazıgösteriyürüyüşlerinebirişaretolduysadabunlarÇabucakbastırılmıştı,amadurumunciddiliğidekimseningözündenkaçmıyordu.

213Doğalolarakgazeteler,kendilerineyolananoiyimserlikyönergesineneolursaolsunuyuyorlardı.Gazeteleriokurkendurumubelirginkılan,halkın'sakinlikvesoğukkanlılıkkonusundaetkileyicibirörnek'sunmasıydı.Amakendiiçinekapanmış,hiçbirşeyingizlikalamayacağıbirkenttekimsetoplumunsunduğu'örnek'konusundabiryanılgıyadüşemezdi.Vesözügeçensakinlikvesoğukkanlılığınneolduğukonusundadoğrubirfikiredinmekiçinyönetimceoluşturulmuşbirkarantinamerkezineyadatecritkamplarındanbirinegirmekyeterliydi.Başkayerlerdegöreviolananlatıcıburalarıtanımamıştır.BunedenleburadayalnızcaTarrou'nuntanıklığınabaşvurmakdurumunda.

TarrougerçektendenotdefterlerindebelediyestadınakurulmuşbirkampıRambert'leziyaretedişinianlatır.Stadhemenhemenkentkapılarındabulunmaktadırvebiryanıtramvaylarıngeçtiğisokağa,ötekiyanıdakentinkurulmuşolduğuovanınsınırınakadaruzananboşarazilerebakar.

Geneldeolduğugibi,büyükçimentodanduvarlarlaçevrilidirvekaçışlarızorlaştırmaküzeredörtgirişkapısınanöbetçilerdikmekyeterliolmuştu.Aynıbiçimde,duvarlar,dışarıdakilerinkarantinayaalınmıştalihsizlerimeraklarıylarahatsızetmeleriniengeliyordu.Bunakarşılık,karantinadakilergünboyugörmedikleritrenleringeçtiğiniduyuyorvetrenlerintaşıdığıuğultununartmasındanevedönüşveişyerlerindençıkışsaatiningeldiğinitahminediyorlardı.Böylecedışlandıklarıyaşamınkendilerindenbirkaçmetreötedesürdüğünüveçimentodanduvarlarınsankibaşkabaşkagezegendenmişgibibirbirineyabancıikidünyayıayırdığınıbiliyorlardı.

TarrouveRambertstadadoğruyolaçıkmakiçinbirpazarakşamüstünüseçtiler.YanlarındaRambert'inyenidenbulduğufutbolcuGonzalesdevardı,dönüşümlüolarakstadıngözetimindegörevalmayıkabuletmişti.Rambertonukampyöneticisiyletanıştıracaktı.Gonzalesbuluştukları

sırada,TarrouveRambert'e,bununvebadan

214

öncemaçabaşlamaküzereformasınıgiydiğisaatolduğunusöyledi.ŞimdistadlaraelkonduğundanartıkböylebirşeyolanaksızdıveGonzaleskendiniişsizgüçsüzhissediyor,öyledegörünüyordu.İştebugözetimişindeçalışmayıkabuletmesininnedenlerindenbirisidebuydu,yalnızcahaftasonlarıçalışmakkoşuluyla.Gökyüzüyarıbulutluyarıaçıktı,Gonzalesburnunuhavayadikmiş,neyağışlınedesıcakolanbuhavanıniyibiroyuniçinenuygunhavaolduğunuüzülerekbelirtti.Soyunmaodalarınasinmişkâfurkokusunu,yıkılantribünleri,pasrengineçalansahanınüzerindekicanlırenkliformaları,devrearasındayenenlimonuyadakurumuşboğazları

binlerceserinleticiiğneyleyakanlimonatayıanlatıyorduelindengeldiğince.ZatenTarrouda,yol

boyuncasemtineğribüğrüsokaklarıboyuncafutbolcununkarşısınaçıkanküçüktaşlaradurmadantekmeattığınıyazıyor.Onlarıkanalizasyonmazgalarınaatmayaçalışıyor,başarıncada,"Birsıfır,"diyordu.Sigarasınıbitirinceizmaritiniileriyedoğrutükürüyorveyeredüşmedenayağıylayakalamayaçalışıyordu.StadınyakınındatopoynayançocuklargeçmekteolangrubatopuyoladılarveGonzalestoputamisabetonlarageriyolamaküzereyolunudeğiştirdi.

Sonundastadagirdiler.Tribünlerinsanlarladoluydu.Amasahayüzlercekırmızıçadırlakaplanmıştı,uzaktançadırlarıniçindekiyatakyorganlarvedenklergörülüyordu.Sıcaklardayadayağmurluhavalardaburadakalanlarınsığınabilmeleriiçintribünleredokunulmamıştı.Yalnızcagünbatımındaçadırlarınageridönmekzorundaydılar.Tribünlerinaltındaduşlarlaoyuncularıneskisoyunmaodalarıbulunuyordu;duşlarınbulunduğuyereyenibirdüzenverilmiş,soyunmaodalarıdabüroverevirleredönüştürülmüştü.Buradakalanlarınçoğutribünleridoldurmuştu.

Ötekilersahakenarlarındadolaşıyorlardı.Bazılarıçadırlarınıngirişindeçömelmiş,herşeyedalgındalgınbakıyordu.Tribünlerdeküerinçoğuçökmüş,birşeylerbekliyorgibiydiler.

215rou.

—Gündüzneyapıyorlar?diyeRambert'esorduTar

Hiçbirşey.

Gerçektendehemenhemenhepsininelerikolanboşboşsalanıpduruyordu.Bubüyükinsantopluluğutuhafbirbiçimdesessizdi.

—İlkgünlerburadainsanneredeysekendisesiniduyamıyordu,dediRambert.Amagünlergeçtikçe,dahaazkonuşuroldular.

Notlarabakılırsa,Tarrouonlarıanlıyorduveöncelerionlarıçadırlarındayığılmış,sinekleridinlerkenyadakaşınırken,kendilerinidinleyenbirisinibuluncaöfkelerinivekorkularını

haykırırkengörüyordu.Amakampındoluptaşmayabaşlamasıylaonlarıdinleyecekanlayışlı

insanlarınsayısıdaazalmıştı.Gerçektendegrigökyüzündenkızılkampınüzerineinenbirkuşkuhavasıvardı,yinedeaydınlıkbirhavaydıbu.

Evet,hepsindeokuşkuluhavavardı.Onlarıötekilerdenayırdıklarınagöre,nedensizdeğildibuvenedenlerarayanvekorkaninsanlarınçehresinitaşıyorlardı.Tarrou'nungördüğüherkesinbakışlarıboştu;yaşamlarınıoluşturanbirşeydengenelbiranlamdaayrıdüşmeninacısınıçekiyorgibiydihepsi.Vehepölümüdüşünemeyeceklerinegöre,hiçbirşeydüşünmezolmuşlardı.

Tatildeydiler.'Amaenkötüsü,unutulmuşolmalarıvebunubilmeleriydi,'diyeyazıyorduTarrou.

'Onlarıtanıyanlarburadakileriunutmuştu,çünkübaşkaşeylerdüşünüyorlardıvebudaanlaşılabilirbirşeydi.Onlarıunutmuşlardı,çünküonlarıburadançıkarmakiçingirişimlerlevetasarılarlakendilerinitüketiyorlardı.Çıkışiçinyolardüşünmektençıkarılmasıgerekenkişiyidüşünemiyorlardı.Budanormaldi.Vesonolarak,enbüyüktalihsizliklerdebileolsa,kimseninkimseyigerçektendüşünecekhalikalmamıştı.Çünkübirisinigerçektendüşünmek,başkahiçbirşeyle,netemizlik,neuçansinek,neyemekler,nekaşıntılar,hiçbirşeyleilgilenmedenonuherdakika

düşünmektir.Amasineklerve

216

kaşıntılarhepvardır.İştebunedenleyaşamakzordur.Onlarbunuiyibilirler."

OnlaradoğrugelenkampyöneticisiMösyöOthon'unkendilerimgörmekistediğinisöyledi.

Gonzales'ibürosunagötürdü,sonraRambert'leTarrou'yutribünlerinbirköşesine,herkestenuzakoturanMösyöOthon'unyanınagötürdü;MösyöOthononlarıkarşılamaküzereayağakalktı.Yineherzamankigibigiyinmiştiveherzamankiyakalığınıtakmıştı.Tarrouyalnızcaşakaklarındakisaçlarındahadakabardığınıveayakkabıbağlarındanbirininçözülmüşolduğunufarketti.Yargıç

yorgungibiduruyorduvebirkezolsunkonuşurkenonlarınyüzünebakmadı.OnlarıgörmektenmutluolduğunusöylediveDok,torRieux'yeyaptıklarındanötürükendiadınateşekküretmeleriniricaetti.

Tarrou'ylaRambertsustu.

Yargıçbirsüresonra:

—Philippe'inçokacıçekmemişolduğunuumarım,

dedi.

Tarrouilkkezonunoğlununadınısöylediğiniduyuyorduvebirşeylerindeğişmişolduğunuanladı.

Güneşufuktakayboluyordu',ikibulutarasındangüneşışınlarıtribünlereyanlamasınagiriyor,üçününyüzünealtınsıbir

renkveriyordu.

—Hayır,dediTarrou,hayır,gerçektenacıçekmedi.Onlaroradanayrılırken,yargıçgüneşingeldiğiyöne

dalıpgitmişti.

DönüşümlünöbetçizelgesiniinceleyenGonzales'e

vedaetmeyegittiler.Futbolcuelerinisıkarkengüldü.

—Enazındansoyunmaodalarımbuldum,diyordu,

hepaynı.

Azsonra,kampyöneticisiTarrouveRambert'igerigötürüyordukitribünlerinarasındakorkunçbircızırtıduyuldu.Mutluzamanlardamaçsonuçlarınıduyurmayayadatakımlarısunmayayarayanhoparlörlerdenboğuk,genizdengelenbirsesle,akşamyemeğinindağıtılabilmesi217içinkamptakalanlarınçadırlarınadönmelerigerektiğiduyuruldu,insanlarağırağırtribünlerdenindilerve

ayaklarınısürükleyerekçadırlarınadöndüler.Hepsiçadırlarınayerleştiklerindegarlardabulunantürdenikielektrikliara'bakocamankazantaşıyarakçadırlarınarasındangeçti.insanlarkolarınıuzatıyor,ikikepçeikikazanadalıyorsonraikisefertasınıniçinedönüyordu.Arabayemdençalışıyordu.Birsonrakiçadırdaaynıişlemyenidenbaşlıyordu.

—Bilimselbu,dediTarrouyöneticiye.

—Evet,dediodamemnuniyetleelerinisıkarken,bilimselbu.

Günbatımıydıvegökyüzüaçıktı.Kamptatlıveserinbirışıklayıkanıyordu.Gecenindinginliğindedörtbiryandankaşıkvetabakgürültüleriyükseliyordu.Çadırlarınüzerindenyarasalaruçuştuvehemenkayboldu.Duvarlarınötesinde,birtramvaymakaslardaçığlıkçığlığaydı.

—Zavalıyargıç,diyemırıldandıTarroukapılardangeçerken.Onuniçinbirşeyleryapmalı.Amabiryargıcanasılyardımedilirki?

Kentteböyledahabirçokkampvardı,anlatıcıbunlarhakkında,doğrudanbirbilgiedinmediğivetitizlikgösterdiğiiçin,fazlabirşeysöyleyemiyor.Amasöyleyebildiğitekşey,bukamplarınvarlığı,buralardangeleninsankokusu,günbatımındaduyulanhoparlörsesleri,duvarlarıngizi,butoplumdışınaitilmişyerlerinuyandırdığıkorkununyurttaşlarımızınmoralinifazlasıylaetkilediğivehepimiziniçindebulunduğukarmaşaverahatsızlığıartırdığıydı.Yönetimleyurttaşlararasındageçenolaylarveçatışmalarçoğalıyordu.

Öteyandankasımsonundasabahlariyiceserinledi.

Sağanaklartaşdöşeliyolarıbolsuylayıkadı,göğütemizledivepırılpırılsokaklarınüzerindeparlayangöğübulutlardanarındırdı.Güçsüzbirgüneş,hersabahkentinüzerindeparıldayan,buzgibibirışıkgezdirdi.Oysaakşamadoğruhavayenidenılınıyordu.İşteTarrou,DoktorRieux'yeaçılmakiçinböylebirânıseçti.

Birgün,saatonadoğru,uzunveyorucubirgününardındanTarrouyaşlıastımhastasınaakşammuayenesinegidenRieux'yeeşliketti.Eskisemtinevleriüzerindegökyumuşakbirışıklaparlıyordu.Hafifbirrüzgârsessizsedasız,karanlıkkavşaklardaesiyordu.Sakinsokaklardangelenikiadam,yaşlıastımlınıngevezeliğiylekarşılaştı.Bazıkişilerinanlaşamadığım,tabaktakiyiyeceğinhepaynıinsanlariçinolduğunu,sutestisininsuyolundakırılacağınıvebüyükolasılıkla,işteburadaeleriniovuşturdu,kavganınkopacağınıonlarasöyledi.Oyorumlarınısürdüredursundoktoronuntedavisiniyaptı.

Yukarıdabirilerininyürüdüğünüduyuyorlardı.YaşlıkadınTarrou'nünilgilendiğinigörünce,komşukadınların

219

218terastaolduğunusöyledi.Yukarıdangüzelbirmanzaranıngörüldüğünüveçoğunluklaevlerinteraslarınınbircephedenbirbirinebitişikolduğunu,böylecekadınlarınevlerindençıkmadanbirbirleriniziyaretedebildiğiniöğrendiler.

Evet,dediyaşlıadam,çıkınbakın.Yukarıdagüzelhavavar.

Terasıboşbuldular,üçsandalyevardı.Birtaraftanbakıldığında,gözalabildiğineuzakta,karanlıkvetaştanbirkütleyegelipdayananteraslargörülüyorduyalnızca;bukütleninilktepeolduğunufarkettiler.Ötekitaraftanbakıldığındada,birkaçsokağınvekaranlıklimanınüzerindegöğünvedenizinbelibelirsiztitreşenbirnoktadabuluştuğuufuk,insanınbakışınıiçinealıyordu.Yalıyarolduğunubildikleriyerinötesindeneredengeldiğinigöremediklerihafifbirışıkdüzenliaralıklarlabeliriyordu:İlkbahardanbenboğazdakifenerbaşkalimanlaradoğrugidengemileriaydınlatıyordu.

Rüzgârınsilipsüpürdüğüveparlattığıgökyüzünde,pürüzsüzyıldızlarışıldıyordu,fenerinuzaktangelenzayıfışığıgökyüzünezamanzamangeçicibirkülrengipırıltıkatıyordu.Esintibaharatvetaşkokusugetiriyordu.Tambirsessizlikvardı.

—Havagüzel,dediRieux,otururken.Sankivebahiçyukarılaraçıkmamışgibi.

Tarrouonasırtınıdönmüşdenizebakıyordu.

—Evet,dedibirsüresonra,havagüzel.

Gelipdoktorunyanmaoturduveonadikkatlebaktı.Fenerinışığıüçkezgökyüzündebelirdi.Birtabakçanakşangırtısısokağınderinliklerindenkendilerineulaştı.Eviniçindebirkapıçarptı.

—Rieux,dediTarrousonderecedoğalbirsestonuyla,benimkimolduğumuhiçmeraketmedinizmı?Banakarşıdostlukduyuyormusunuz?

—Evet,diyeyanıtladıdoktor,sizekarşıdostlukduyuyorum.Amaşimdiyekadarzamanımızolmadı.

—İyi,bubenirahatlattı.Şusaatindostluksaatiolmasınıistermisiniz?

220

YanıtolarakRieuxgülümsedi.

Evet,işte...

Birkaçsokakötedebirarabasankiuzunuzunıslakyoldakaydı.Sonrauzaklaştı,arabadansonra,uzaktangelenneolduğuanlaşılmazbağrışmalarlasessizlikyinebozuldu.Sonrasessizliksankitümgöğünveyıldızlarınağırlıylaikiadamınüzerineçöktüyeniden.Tarrou,sandalyesinegömülmüşoturanRieux'nünkarşısında,terasınkorkuluğunadayanmaküzereayağakalkmıştı.

Tarrou'ylailgiliolarakgöğünüzerindeçizilmişgibiduranbirbiçimdenbaşkabirşeygörülmüyordu.

Uzunsürekonuştuvesöyledikleriaşağıyukarışöyleydi:

—Basitçesöylemekgerekirse,Rieux,diyebilirimkibenbukentivebusalgımtanımadanöncedevebayıçekiyordum.Budabenimherkesgibiolduğumdemektir.Amabazıinsanlarbunubilmezler,bazılarısonunakadarbudurumuniçindedir,bazılarıdabunubilirlervebundankurtulmakisterler.Benhepbundankurtulmakistedim.

"Gençkensuçsuzolduğumdüşüncesiyleyaşardım,yanihiçbirdüşüncemolmaksızın.Benimöyle

amanamanbiryaşantımolmadı,nasıluygungeldiyseöylebaşladım.Herşeybanauyuyordu,zekiydim,kadınlarlaaramiyiydi,bazıendişelerimolsadageldiğigibigeçiyordu.Birgündüşünmeyebaşladım.Şimdi...

"Sizingibiyoksulolmadığımısöylemeliyim.Babamsavcıyardımcısıydı,budayüksekdüzeybirgörevdi.Yinedeöylegörünmezdi,içtengelenbirdürüstlüğüvardı.Annembasitvesilikbirkadındı,onuhepsevdim,amaondansözetmemeyiyeğlerim.Babamsevgiyleilgilenirdibenimle,hattabenianlamayaçalıştığınıdasanıyorum.Evdışındaserüvenlerioluyordu,şimdibundaneminim,tabibuyüzdenöfkelenecekdedeğilim.Tümbuişleriyaparkennasıldavranması

gerekiyorsaöyledavrandı,kimseyiincitmeden.Kısacasöylemekgerekirse,çokilginçbirideğildivebugünartıkyaşamadığınagöre,birazızgibiyaşamışolmadığını,amakötübiradamdaolmadığınıanlıyorum.

221Ortaçizgideydi,hepsibu;ilişkiyikopartmadan,ölçülübir,||sevgiduyulabilecektürdenbiradamdı.

"Oysabirözeliğivardı:OkocaChaixtrentarifesionunbaşucukitabıydı.Öyleyolculukettiğindendeğil,yalnızcatatilerdeBrötanya'dabulunanküçükmülkünügörmeyegiderdiokadar.AmaParisBerlinarasıkalkışvevarışsaatlerini,LyonVarşovaarasındahangisaatlerdetrenbulunabileceğinivedilediğinizbaşkentlerarasındatamolarakkaçkilometreolduğunusizesöyleyebilirdi.Briançon'danChamonix'yenasılgidilebileceğinisizbilebilirmisiniz?Biristasyonşefibileşaşırırdıdababamşaşırmazdı.Neredeyseherakşambukonudabilgisinizenginleştirmeyeçalışırvebundanbirbakımagururduyardı.Bubeniçokeğlendirirdi;sıksıkonasorularsorar,yanıtlarınıtarifedendoğrulamaktanveonunyanılmamışolduğunugörmektenhoşlanırdım.Buküçükalıştırmalarbizibirbirimizeçokbağlamıştır,çünküben,iyiniyetinitakdirettiğiizleyicikitlesinioluşturuyordumbabamın.Banagelince,demiryolarıkonusundakibuüstünlüğünbirbaşkasıkadardeğerliolduğunudüşünüyordum.

"Amakendimibıraktımvebudürüstadamaçokfazlaönemvermişoldum.Çünkü,sözübağlamakgerekirse,benimkararlarımdayalnızcadolaylıbiretkisiolmuştur.Enfazla,banabirfırsatvermiştir.Gerçektende,onyediyaşımageldiğimde,babamkendisinidinlememiçinbenidavetetti.Cezamahkemesindegörülenönemlibirdavaydıvekuşkusuzkendisiiçiniyibirgünolacağınainanıyordu.Gençlerindüşgücüneçarpıcıgelecekolanbutörensihavanınbenikendisiyleaynımesleğiseçmeyeyönelteceğinedeinandığınısanıyorum.Gitmeyikabuletmiştim,çünkübubabamınhoşunagidecekti;onuaramızdaoynadığırolündışındabirroldegörmekveduymakbenimdemerakımıçekiyordu.Başkahiçbirşeyidüşünmüyordum.Birmahkemedeolanbitenlerbanahepbir14Temmuzgösterisiyadabirödültörenikadardoğalvekaçınılmazgörünmüştü.

Bukonudaiyicesoyutvebenihiçrahatsızetmeyenbir

düşünceyesahiptim.

"Oysaogünleilgiliaklımdatekbirgörüntükaldı,suçlunungörüntüsü.Aslındaonunsuçluolduğunusanıyorum,nedenininneolduğupekönemlideğil.Amakızılsaçlıveyoksul,otuzyaşlarındakiadamcağızherşeyikabulenmeyeöylekararlı,yaptığındanvekendisineyapılacakolandanöyleiçtenliklekorkmuşgörünüyorduki,birkaçdakikanınsonundaartıkondanbaşkahiçbirşeygöremezolmuştum.Çokfazlaçiğbirışıkladikendikenolmuşbirbaykuşabenziyordu.

Kravatınındüğümüyakasınınortayerindenyanakaymıştı.Tekbirelinin,sağelinintırnaklarını

kemiriyordu.Uzatmayayım,onuncanlıolduğunuanladınız,.

"Amabenoânakadaronuyalnızcaoalışılmış'suçlu'

kategorisiçerçevesindedüşündüğümüansızınfarkediyordum.Osıradababamıunuttuğumusöyleyemem,amabirşeylermidemisıkıştırıyor,tutukluyayönelttiğimdikkatiyokediyordu.

Neredeysehiçbirşeyidinlemiyordum,bucanlıadamıvurmakistediklerinihissediyordumvedalgagibiolağanüstübiriçgüdü,beraberindekiinatçıbirkörleşmeylebenisarıp.sarmalıyordu.Ancakbabamıniddianamesiylekendimegeldim.

"Kırmızıcüppesininiçindedeğişimeuğramış,neosevecenkişi,nedeosafadamdı;ağzındanyılangibidurmadançıkıpdurankocakocatümceleriyineağzıylaeziyordu.Vetoplumadınabuadamınölümünü,hattakafasınınkesilmesinitalepetti.Yalnızcaşöylediyordu:'Bubaşdüşmeli',gerçekbu.Amasonuçtaaradanefarkvardıki?Vesonuçdeğişmedi,çünküobaşıeldeetti.

Yalnızcaoişigerçekleştirenkendisideğildi.Veben,başındansonunakadarbudavayıeksiksizizlemişbirkişiolarakbabamınhissedemeyeceğitürdenbaşdöndürücübiryakınlıkduydumotalihsizadama.Öteyandanbabam,nazikçedenildiğigibisuçlununsonanlarınakatılmakzorundaydıusûlgereği,aslındabunacinayetlerineniğrencidemekgerekir.

223

222"OgündensonraChaixrehberinebakarkenhepbirmidebulantısıduydum.Ogündensonraiğrenerekadaletle,ölümcezalarıyla,infazlarlailgilendimvebabamıncinayetebirçokkezkatılmış

olmasıgerektiğiniaynıbaşdönmesiyleanladım,özelikleçokerkenkalktığıgünlerde.Evet,çalarsaatinikurardıböyledurumlarda.Annemebundansözetmeyecesaretedemiyordum,amaozamanannemidahadikkatleinceledim;aralarındahiçbirşeyolmadığınıveonunherşeyesırtçevirerekbiryaşamsürdürdüğünüanladım.Ozamanlardediğimgibi,bubenimonubağışlamamı

sağladı.Dahasonraonunbağışlanacakhiçbirşeyiolmadığınıöğrendim,çünküevleninceyedeğintümyaşamıboyuncayoksulolmuştuveyoksulukonaboyuneğmeyiöğretmişti.

"Hemenevdenayrıldığımısöylememibekliyorsunuzkuşkusuz.Hayır,aylarcaoradakaldım,neredeysebiryılkadar.Amaiçimrahatdeğildi.Birgünbabamçalarsaatiniistedi,çünküsabaherkenkalkmasıgerekti.Ogeceuyumadım.Ertesigünoevedöndüğünde,benayrılmıştım.

Hemensöyleyeyim,babambeniheryerdearattı,onugörmeyegittimvehiçbiraçıklamayapmadan,eğerbenigeridönmeyezorlarsakendimiöldüreceğimionasakinsakınsöyledim.

Sonundakabuletti,çünküyumuşakmizaçlıydı;kendihayatınıyaşamakistemeninsaçmalığı

üzerinebirnutukçekti(benimdavranışımıböyleaçıklıyordu,bendebunakarşıçıkmadım),binlerceöğüttebulunduveiçtenliklegözlerinedolanyaşlarıbastırdı.Sonradan,epeysonra,düzenliolarakannemigörmeyegittim,ozamanonunladakarşılaştım.Sanırımbuilişkileronayetiyordu.Kendiaçımdanonadüşmanlıkduymuyordum,yalnızcayüreğimdebirparçaüzüntü.

Öldüğündeannemiyanımaaldımvesırasıgelinceodaölmeseydihâlâyanımdaolacaktı.

"Bubaşlangıçüzerindefazlasıyladurdum,çünküherşeyinbaşlangıcıbuoldu.Şimdihızlanacağım.Onsekizyaşımdarahatbiryaşamdançıkıpyoksuluğutanıdım.Yaşamımı

kazanmakiçinbinlerceişyaptım.Yararınıdagör

224

medimdeğil.Amabeniasılilgilendirenölümmahkûmiyetiydi.Kızılbaykuşlahesabıkapatmakistiyordum.Sonuçtasiyasetyaptım,öyledenirya.Birvebalıolmakistemiyordum,hepsibu.içindeyaşadığımtoplumunölümemahkûmiyetüzerinekuruluolduğunubiliyordumveonunlamücadeleetmeklecinayetledemücadeleedeceğimeinandım.Bunainandım,başkalarıdabunubanasöyledivesonolarakbüyükölçüdebunundoğruolduğunusöylemeliyim.Böylecesevdiğimveherzamanseveceğimkişilerinyanındayeraldım.OradauzunsürekaldımveAvrupa'damücadelelerinekatılmadığımülkeyoktur.Geçelim.

"Tabikibizlerindefırsatbuluncamahkûmiyetleriağzımızaaldığımızıbiliyordum.Amabubirkaç

ölününkimseninöldürülmediğibirdünyayaulaşmakiçingerekliolduğusöyleniyordubana.BirbakımabudoğruyduVeherşeydenöte,belkidebenbutürgerçekleriniçindeyeralacakdurumdadeğildim.Kesinolan,benimtereddütettiğimdi.Amabaykuşudüşünüyordum.Birinfazatanıkolduğum(Macaristan'daydı)güneveçocukkenbenisaranobaşdönmesininbenimkocamanadamgözlerimikararttığıgünekadarböylesürebilirdibu.

"Birinsanınkurşunadizildiğinihiçgördünüzmü?Hayır,tabi,genelikledavetliolmakgerekirveizleyicileröncedenseçilir.Sonuçtasizresimlerdevekitaplardakalmışsınız.Birbant,birdirekveuzaktabirkaçasker.Hiçöyledeğil!Tetikçibirliğinin,tamtersine,mahkûmunbirbuçukmetreyakınındadurduğunubilirmisiniz?Mahkûmunikiadımatsagöğsüylesilahlaraçarpabileceğinibilirmisiniz?Bukısacıkmesafedetetiğiçekenlerinkalbenişanaldığınıvehepbirlikteoradabiryumruğungirebileceğibüyüklüktebirdelikaçtıklarınıbilirmisiniz?Hayır,bunubilmezsiniz,çünkü

bunlarkonuşulmayanayrıntılardır.İnsanlarınuykusuvebalılarınyaşamındandahakutsaldır.İyiinsanlarınuyumasınaengelolmamakgerekir.Kötübirtatbırakırdıböylebirşeyvetadınyerindeolmasıiçinısrarayeryoktur,herkesbilirbunu.Amaben,ozamandanbuVeba225/15yanaiyiuyuyamadım.Kötütatağzımdakaldıveısraretmektenyanibunudüşünmektenvazgeçmedim.

"Ozamananladımki,enazındanben,vebaylamücadeleettiğimisandığımouzunyılarboyuncabirvebalıolmaktanöteyegidememişim.Ozamananladımki,dolaylıyoldanbinlerceinsanınölümünegözyummuşum,hattaoölümükaçınılmazbiçimdegetireneylemveilkeleridoğrubularakbunakendimyolaçmışım.Başkalarıbundanrahatsızlıkduymuyorgibiyadaenazındanaslabukonuyukendiliğindenaçmıyorlardı.Benimboğazımdüğümdüğümdü.Benonlarınarasındaydım,amayalnızdım.Kaygılarımıdilegetirdiğimzamanlardaolanbitenidüşünmemgerektiğinibanasöylüyorlarvebirtürlüyutamadığımşeyibanayutturmakiçinçoğukezetkileyicinedenlerönümesürüyorlardı.Amabenkarşılıkolarak,obüyükvebalıların,kırmızıcüppelilerindebugibidurumlariçinharikanedenleriolduğunuveküçükvebalılarınsözünüettiğiönemlinedenlerivegerekliliklerikabuledersembüyükvebalılarınnedenlerinireddedemeyeceğimisöylüyordum.Banadiyorlardıki,kırmızıcüppelilerehakvermenineniyiyolumahkûmiyetlerionlarıntekelinebırakmaktır.Amao

zamanbendediyordumki,birkezgözyumuldumu,vazgeçmekiçinbirnedenkalmaz.Banaöylegeliyorki,tarihbenihaklıçıkardı;bugünkimdahafazlaöldürürseoenbüyük.Herkesöldürmeçılgınlığınakapılmışveelerindenbaşkatürlüsü

gelmiyor.

"Neolursaolsunbenimderdimakılyürütmekdeğildi.Okızılbaykuştu,oberbathikâyeydi,opisvebalıağızlarınzincirleriçindekibiradamaöleceğinisöylediğiveogecelerboyugözleriaçıkölümegideceğigününeredeysebircançekişmesiylebeklerkenötekilerinonunölmesiiçinherşeyiyolakoyduğuopishikâyeydi.Benimderdimogöğüsteaçılandelikti.Oaradabendeenazındankendiadıma,buiğrençkasaplıkiçintekbirnedenbileilerisürmeyeceğimikendikendimesöylüyordum.Evet,dahaaçıkgörmeyibeklerkenbuinatçıkörleşmeyiseçtim.

226

"Ozamandanberideğişmedim.Uzunsüredirutanıyorum,uzaktanbileolsa,iyiniyetlebileolsabendebirkatilolmaktanölesiyeutançduyuyorum.Zamanlabaşkalarındançokdahaiyiolanlarınbilebugünöldürmektenyadaölümegözyummaktankendilerinialamadıklarınıgörüyorum,çünkü

içindeyaşadıklarımantıkböylegerektiriyorduveölümenedenolmaksızınşudünyadatekbirhareketbileyapamıyorduk.Evet,utançduymayadevamettim,şunuöğrendim;hepimizinvebanıniçindeolduğunuöğrendimveiçhuzurumuyitirdim.Onlarıanlamayavekimsenincandüşmanı

olmamayaçalışarakbugünhâlâonuarıyorum.Artıkbirvebalıolmamakiçinneyapmakgerektiğinivehuzuruyadahuzuryoksaeğer,iyibirölümüumutetmemizisağlayacakşeyinyalnızcabuolduğunubiliyorum.İşteinsanlarıkurtarmasadaavutabilecek,yadaenazındanonlaraenazzararverecek,hattabazendeiyilikyapabilecekşeybu.İştebunedenle,uzaktanyadayakından,haklıyadahaksıznedenlerleinsanlarıöldürenyadaöldürmeyihaklıçıkarannevarsahepsinireddetmeye

kararverdim.

"İşte,yinebunedenlebusalgınınbanaöğrettiğihiçbirşeyyok,onunlasizinyanınızdamücadeleetmektenbaşka.Sağlambilgileredayanarak(görüyorsunuzyaRieux,yaşamlailgiliherşeyibiliyorum)herkesinvebayıkendiiçindetaşıdığınıçünkükimsenin,hayırkimseninbundankurtuluşuolmadığınıbiliyorum.Birdikkatsizliksırasındabaşkasınınyüzünedoğrusolukvererekveonahastalıkbulaştırmamakiçinhepdikkatliolmakgerektiğinidebiliyorum.Doğalolan,mikroptur.Gerisi,sağlık,dürüstlük,saflık;bunlariradenin,hiçsusmamasıgerekenbiriradeninbirsonucudurdiyebiliriz.Dürüstinsan,kimseyemikropbulaştırmayaninsan,enazdalgınlıkyapandır.Vehiçdalgınlıkyapmamakiçiniradeveçelikgibigerginolmakgerekir!EvetRieux,birvebalıolmakçokyorucudur.Vebalıolmamayıistemeksedahadayorucudur.İştebunedenleherkesyorgungibiduruyor,çünkübugünherkesbirazve

227balı.Amaiştebunedenle,artıkvebalıolmakistemeyenbazıkişilersonsuzbiryorgunluklakarşıkarşıyavebundanonlarıancakölümkurtarabilir.

"Budünyaiçinbirhiçbirdeğerimolmadığınıveöldürmeyireddettiğimandanbaşlayarakkendimibelirlibirsürgünemahkûmettiğimibiliyorum.Tarihibaşkalarıyapacak.Başkalarını

yargılayamayacağımıdabiliyorumkesinlikle.Sağduyulubirkatilolmakiçingerekenbirözelikeksikbende.Budabirüstünlükdeğil.Amaşimdi,gerçekteolduğumkişiolmayarazıgeliyorum,alçakgönülülüğüöğrendim.Yeryüzündefelaketlervekurbanlarolduğunuveeldengeldiğincefelaketinyanındayeralmamakgerektiğinisöylüyorumyalnızca.Belkisizebasitgelecektirbuvebenbasitolupolmadığınıdabilmiyorum,amagerçekolduğunubiliyorum.Başımıdöndürecekvebaşkalarınıcinayeterazıedecekdenlibaşdöndürmüşöyleçokkanıtduydumki,insanlarıntümmutsuzluğununaçıkkonuşmamalarındankaynaklandığınıanladım.Ozaman,doğruyoldaolmakiçinaçıkkonuşmakveaçıkdavranmayıseçtim.Sonuçta,felaketlerinvekurbanlarınolduğunusöylüyorum,başkadabirşeydemiyorum.Eğerbunusöylerkenkendimbirfelaketedönüşüyorsam,enazındangönülrızamladeğildirbu.Masumbirkatilolmayaçalışıyorum.

Görüyorsunuzya,büyükbirhırsdeğilbu.

"Tabikibirüçüncükategorinin,gerçekdoktorlarındaolmasıgerekirdi,amabununçokkarşılaşılanbirşeyolmadığıvegüçbirşeyolduğubirgerçek.İştebunedenle,herfırsattazararı

azaltmakamacıyla,kurbanlarınyanındayeralmayakararverdim.Kurbanlarınortasındaüçüncü

kategoriye,yanihuzuranasılulaşılır,enazındanbunuaraştırabiliyorum."

Tarrousözlerinibitirirkenbacağınısalıyorveayağıylahafifçeyerevuruyordu.BirsessizliktensonradoktorbirazdoğrulduveTarrou'nunhuzuraulaşmakiçinnasılbir228

yolizlenmesigerektiğikonusundabirfikriolupolmadığınısordu.

—Evet,anlayışla.

Uzaktanikiambulanssireniçınladı.Azönceanlaşılmazolanbağırmalarkentsınırlarında,taşlı

tepeninyakınlarındayoğunlaştı.Aynıandapatlamayıandıranbirsesduyuldu.Sonrasessizlikçöktüyine.Rieuxfenerinikikezyanıpsönmesiniizledi.Rüzgârartargibiolduveaynıandadenizdengelenbiresintituzkokusugetirdi.Şimdiyalıyaraçarpandalgalarınsessizsolukalıpverişleribelirginbir

biçimdeduyuluyordu.

—Sonuçta,beni.ilgilendirennasılazizolunduğu,dedi

Tarroudoğalbirtavırla.

—AmasizTanrıyainanmıyorsunuzki.

—Tabi.Tanrısızbirazizolunabilirmi,şimdiaklım

dakiensomutsorubu.

Birdenbireçığlıklarıngeldiğiyöndebüyükbirışıkparladıverüzgârınakışıylaanlaşılmazbiruğultuikisinedoğruyükseldi.Hemenardındanuzaktaışıksöndüveteraslarınkıyısındabirkızılıkkaldı

yalnızca.Rüzgârınbirarakesilmesiylebelirginbiçimdeinsanlarınçığlıklarıduyuldu,sonrabir

yaylımateşivekalabalığınuğultusu.Tarrouayağakalkmıştıvedinliyordu.Artıkbirşeyduyulmuyordu.

—Yinekapılardaçatışmaoldu.

—Artıkbitti,dediRieux.

Tarroubununhiçbirzamanbitmeyeceğini,herzamankurbanlarınolacağını,çünküdüzeninböyleolduğunumırıldandı.

—Belkide,diyekarşılıkverdidoktor,amabiliyorsunuz,azizlerdençokyenilmişlerekarşıbirdayanışmaduygusuiçindeyim.Sanırımyiğitlikveazizliğekarşıeğilimimyok.Beniilgilendiren,birinsanolmak.

—Evet,ikimizdeaynışeyinpeşindeyiz,amabendahaazhırslıyım.

229Rieux,Tarrou'nunşakayaptığınısandıveonabaktı.Amagökyüzündeninenbelibelirsizışıktahüzünlüveciddibiryüzgördü.RüzgâryenidenesmeyebaşlıyorduveRieuxbedenininılıkolduğunuhissetti.Tarrousilkindi:

—Dostlukiçinneyapabilirdik,biliyormusunuz,dedi.

—Neyiisterseniz,dediRieux.

—Denizegirmek.Müstakbelbiraziziçinbileonurlubirzevk.

Rieuxgülümsüyordu.

—Geçişbelgelerimizledalgakıranagidebiliriz.Sonuçta,yalnızcavebanıniçindeyaşamakçoksaçma.Tabikiinsankurbanlariçinmücadeleetmeli.Amabaşkahiçbirşeydenhoşlanmazhalegelmişse,neişeyararmücadelesi?

—Evet,dediRieux,haydigidelim.

Birsüresonraarabalimanındemirparmaklıklarıyakınlarındaduruyordu.Ayyükselmişti.Sütgibibirgökyüzündenheryeresolgungölgelersaçılıyordu.Arkalarındakentuzayıpgidiyordu;oradangelensıcakvehastalıklıbiresintiikisinidenizedoğruitiyordu.Belgelerinibirnöbetçiyegösterdiler,adamonlarıuzunuzuninceledi.Geçtiler,şarapvebalıkkokularıarasındafıçılarınyayıldığıdolgusahayıgeçerekdalgakıranayöneldiler.Orayavarmalarınaazkala,iyotveyosunkokusuonlaradenizeyaklaştıklarınıduyurdu.Sonradenizinsesiniduydular.

Denizdalgakıranınbüyükkayalarınıneteklerindefısılfısıloynaşıyordu;onlarkayalaratırmanırkendenizkadifegibiyoğun,birhayvangibiesnekvekaygandı.Açıkdenizebakankayalarınüzerineyerleştiler.Sularağırağırkabarıyorveçekiliyordu.Denizinbudinginsoluklarıylasularınyüzeyindeyağtabakalarıbirbeliriyorbirkayboluyordu.Önlerinde,gecesınırsızcauzanıyordu.

ParmaklarınınaltındakayalarınpütürlüyüzeyinihissedenRieux'nüniçinituhafbirmutlulukdoldurmuştu.Tarrou'yadoğrudönerekarkadaşınındasakinveciddiyüzünde,hiçbirşeyi,cinayetibileunutmayanaynımutluluğugördü.

230

Soyundular.İlkRieuxdenizedaldı.Öncesoğukgelensularyüzeyeçıkıncaonaılıkgibigeldi.

Birkaçkulaçattıktansonraogecedenizinılıkolduğunubiliyorduartık,aylarboyuncayeryüzündebirikensıcağıçekenosonbahardenizlerininılıklığındaydıbugece.Durmadanyüzüyordu.

Ayaklarınıçırpmasıylaardındaköpüklerbırakıyordu,sukolarınısıyırıpbacaklarınadolanıyordu.

AğırbirsuşapırtısıylaTarrou'nundadenizedaldığınıanladı.Rieuxsırtüstüdöndü,yüzünüayveyıldızlarladolugöğevererekhareketsizkaldı.Uzunuzunsoludu.Sonragiderekdahabelirginbiçimde,suyainenvuruşlarıngürültüsüduyuldu,geceninsessizliğindeveyalnızlığındatuhafbirbiçimde,açıkseçikduyuluyordu.Tarrouyaklaşıyordu,azsonrasolukalıpverişleriduyuldu.Rieuxgeridöndü,arkadaşınınyanınageldiveonunlaaynıritimleyüzmeyebaşladı.TarrouondandahakuvvetlibirbiçimdeilerliyorduveRieuxhızlanmakzorundakaldı.Birkaçdakikaboyunca,aynı

hızlaveaynıcanlılıkla,yalnızbaşlarına,dünyadanuzak,sonundakenttenvevebadankurtulmuş,yüzdüler.İlkRieuxdurduveağırağırgeridöndüler,yalnızsoğukbirakıntıyagirdiklerisıradahızlandılar.Denizinbuşaşırtmacasıylakamçılanmışgibi,hiçbirşeysöylemedenikisidehareketlerinihızlandırdı.

Yenidengiyindiktensonrateksözsöylemedenyolaçıktılar.Amaikisinindeiçindeaynıduygularvardıvebugeceninanısıikisiiçindehoştu.Uzaktanvebanınnöbetçisinigördüklerinde,RieuxkendisigibiTarrou'nunda,hastalığınonlarıbirsüreliğineunuttuğunu,bunundaiyibirşeyolduğunuveşimdiyenidenbaşlamakgerektiğinidüşündüğünübiliyordu.

231Evet,herşeyeyenidenbaşlamakgerekiyorduvevebakimseyiuzunsüreliğineunutmuyordu.

Aralıkayıboyuncayurttaşlarımızıngöğüslerindealevalevyandı,yüksekfırınlarıaydınlattı,kamplarıeliboşgölgelerledoldurdu,sonuçolarakosabırlıvesarsıntılıyürüyüşünükesmedi.

Yetkililerbuilerleyişindurmasıiçinsoğukgünleregüvenmişti;amao,mevsiminilksertgünlerinekarşınyolunaşaşmadandevamediyordu.Dahabeklemekgerekiyordu.Amabekleyebekleyeinsanartıkbekleyemezdurumagelirvekentimizgeleceğiolmadanyaşıyordu.

Doktoragelince,kendisinesunulanoufacıkhuzurvedostlukânıuzunsürmedi.BirhastanedahaaçılmıştıveRieuxhastalardışındakimseyigörmüyordu.Öteyandan,buaşamadasalgınıngiderekakciğervebasıbiçiminialdığınıgördü,hastalarbirbakımadoktorayardımcıoluyordu.

Başlangıçtakiderinüzüntüyeyadaçılgınlıklarakapılmakyerine,kendiyararınaolanşeylerkonusundadahadoğrudüşünüyorgibibirhalerivardıvekendileriiçinenuygunolabilecekşeylerikendiliğindenistiyorlardı.Durmadansuiçmekistediklerinibelirtiyor,hepsiısınmakistiyorlardı.Doktorunyorgunluğundabirazalmaolmasada,bugibidurumlardakendinidahaazyalnızhissediyordu.

Aralıksonunadoğru,hâlâkamptabulunansorguyargıcıMösyöOthon'dan,kendikarantinasüresinindolduğunu,yöneticilerinburayagiriştarihinibulamadıklarınıvekendisinikesinlikleyanlışlıklaburadatutmayadevamettiklerinibelirtenbirmektupaldı.Birsüreönceçıkmışolankarısıvaliliğe

gidipbudurumakarşıçıkmıştı,onaoradaiyidavranmamışlarvehiçbirzamanyanlışlıkolamayacağınısöylemişlerdi.RieuxarayaRambert'isoktuve232

MösyöOthonkendisinigörmeyegeldi.GerçektendebiryanlışlıkolmuştuveRieuxbunabirazkızdı.AmazayıflamışolanMösyöOthongüçsüzelinionadoğrukaldırıpsözlerinitartarakherkesinyanlışlıkyapabileceğinisöylemişti.Doktorbirşeylerindeğişmişolduğunudüşündü

yalnızca.

Neleryapacaksınız,yargıçbey?Dosyalarınızsizi

bekliyor,dediRieux.

—Yohayır,dediyargıç.Tatileçıkmakistiyorum.

—Doğru,dinlenmenizgerek.

—Ondandeğil,kampageridönmekistiyorum.

Rieuxşaşırdı:

—Amayeniçıktınız!

—İyianlatamadım.Bukamptayönetimegönülüolarakyardımedenlerinbulunduğunusöyledilerbana.

Yargıçyuvarlakgözlerinibirazovuşturuyor,şakaklarındakitutamıyatıştırmayaçalışıyordu...

—Anlıyorsunuz,böylecebiruğraşımolur.Sonra,bunusöylemekbudalacaama,oğlumunayrılığınıdahaaz

hissederimböylece.

Rieuxonabakıyordu.Onunsertveduygusuzgözlerineansızınbiryumuşaklığınyerleşmesiolanaksızdı.Amabakışlardakikeskinlikgitmiş,gözlerinmadensisaflığıkaybolmuştu.

—Tabi,dediRieux,bununlailgilenirim,madem

böyleistiyorsunuz.

GerçektendedoktorbuişleilgilendivevebalıkentNoel'ekadarherzamankiyaşamınısürdürdü.

Rambertikinöbetçiçocukaracılığıylakarısıylagizlibirhaberleşmeyöntemigeliştirdiğinidoktoraaçıkladı.Aradasıradaondanbirmektupalıyordu.BundanyararlanmasıiçinRieux'yeöneridebulundu,odakabuletti.

Uzunaylarsonundailkkezolarakvebinbirzorluklabirmektupyazdı.Yitirmişolduğubirdilvardı.

Mektupyolandı.Yanıtgelmektegecikiyordu.ÖteyandanCottardvarlıkiçindeydiveküçük

spekülasyonlarıonuzengin

233ediyordu.Grand'agelince,kutlamagünlerionapekiyi;gelmeyecekti.

OyılınNoelkutlamasıİncil'debelirtilendençok,Cehennemkutlamasıoldu.Boşveışıksızdükkânlar,vitrinlerdekiyalancıçikolatalaryadaiçiboşkutular,asıkyüzlerledolutramvaylar,hiçbirşeyeskiNoelerianımsatmıyordu.Birzamanlaryoksulzenginherkesinbirarayageldiğibubayramda,tekbaşınayapılanveutançvericibazıkeyiflerdışındahiçbirşeyeyeryoktu;birdükkânınpislikiçindekideposundainanılmazparalarkarşılığıayrıcalıklıkişileresağlanıyordubunlar.Kiliseleryardımdançokyakarışlarladolmuştu.Cansızvebuzkesenkentte,kendilerinitehditedenşeyinhenüzfarkınavarmamışbirkaççocukkoşuşturuyordu.İnsanlığınacısıkadaryaşlı,amatazebirumutkadargençbirTanrıdanarmağanlarlayüklüoeskigünlerinTanrısındanonlarasözedecekcesaretikimsebulamıyordu.Kimseninyüreğindeçokeskiveneşesizbirumuttanbaşkabirşeyeyeryoktu,insanlarınölümüseçmesineengelolanveyaşamakiçinduyduklarıbasitbirsaplantıdanbaşkabirşeyolmayanşuumutvardıyalnızcayüreklerde.

Öncekigün,Grandrandevusunagelmemişti.Rieuxsabahonauğramış,amabulamamıştı.

Herkesehaberbırakmıştı.Saatonbiredoğru,RambertGrand'ıuzaktan,keyifsizbiryüzlesokaksokakgezerkengördüğünüdoktorahabervermeküzerehastaneyegeldi.Sonraonukaybetmişti.

DoktorlaTarrouonuaramayaçıktılar.

Öğleyinonikide,buzgibibirsaatte,Rieuxarabasındançıkmış,uzaktanGrand'abakıyordu,Grandahşaptankabacayontulmuşoyuncaklarladolubirvitrineneredeyseyapışmıştı.Yaşlı

memurunyüzündendurmadanyaşlarakıyordu.VebugözyaşlarıRieux'yüaltüstetti,çünkü

bunlarıanlıyorvekendiboğazındadüğümdüğümhissediyordu.OdabirNoelvitrinikarşısındabutalihsizadamınnişanını,memnunolduğunusöylemekiçinbaşınıonadoğrueğmişJeanne'ı

anımsıyordu.Çokuzaklardakalmışyıl

234

larıniçinden,buçılgınlığıniçinden,Jeanne'mpürüzsüzsesiGrand'aulaşıyordu,orasıkesindi.

AğlayanyaşlıadamınşudakikanehissettiğimRieuxbiliyorduveGrandgibikendiside,sevgisizbirdünyanınölübirdünyagibiolduğunuvebirangelipinsanınhapishanelerden,çalışmadanvecesarettenusanıp,birvarlığınyüzünüveşefkatleaydınlanmışbiryürekdilediğinibiliyordu.

AmaGrandcamdaonugördü.Ağlamasınıkesmeden,geriyedöndüveonungelişinigörmekiçinsırtınıvitrine

dayadı.

—Ahdoktor,ah!diyordu.

Rieuxsöyleyeceksözbulamıyor,onubaşıylaonaylıyordu.Onunbuüzüntüsüaynızamandakendi

üzüntüsüydüveoandayüreğiniburkan,insanlarınpaylaştığıacıkarşısındainsanınkapıldığıosonsuzöfkeydi.EvetGrand,dedi.

—Onamektupyazacakzamanımolmasınıisterdim...Bilsindiye...vepişmanlığakapılmadanmutluolabilsindiye...

BirtürzorlamaylaRieux,Grand'ıgötürmeyeçalıştı.

Otekiysekırıkdöküktümcelergevelemeyisürdürüyor,neredeysekendisinibırakmışsürüklenerekyürüyordu.

—Uzunzamandırsürüyorbu.İnsankendinibırakmakistiyor,zorunlubu.Ahdoktor!Böyle,huzurlugibiduruyorum.Amayalnızcanormalolmakiçinhepçokbüyükçabaharcamakzorundakaldım.Oysaşimdi,çokfazla

bu.

Tepedentırnağatitreyerekdurdu,gözlerideligibiydi.

Rieuxelinituttu,alevalevyanıyordu.

—Dönmemizgerek.

AmaGrandondanuzaklaştıvebirkaçadımkoştu,sonradurdu,kolarınıaçtıvebirileribirgerisalanmayabaşladı.Kendiçevresindedöndüvebuzgibikaldırımınüzerinedüştü,yüzü

durmadanakangözyaşlarıylakirlenmişti.Yoldangeçenleryerlerindeçakılmışgibidurupyak235laşmayacesaretedemedenuzaktanbaktılar.Rieux'nünyaşlıadamıkolarınaalması

gerekti.

ŞimdiGrandyatağındaboğulurgibinefesalıyordu:Ciğerlerhastalıkkapmıştı.Rieuxdüşünüyordu.Memurunailesiyoktu.Onugötürmeyenegerekvardı?Onatekbaşınna,Tarrou'ylabakacaktı.

YeşiledönmüşrengiveferisönmüşgözleriyleGrandyastığınagömülmüştü.BirkasanınartıktahtalarıylaşöminedeateşyakanTarrou'yagözlerinidikmişbakıyordu."Kötüyüm,"diyordu.Alevalevciğerlerininderinindentuhafbirhışırtıyükseliyor,söylediğiherşeyeeşlikediyordu.Rieuxonasusmasınıveyinegeleceğinisöyledi.Hastanınyüzündetuhafbirgülümsemebelirdivegülümsemeylebirlikteyüzünübiryumuşaklıkkapladı.Birçabaylagözkırptı."Bunuatlatırsam,doktor,şapkaçıkarılır!"Amahemenardındanderinbirüzüntüyeboğuldu.

Birkaçsaatsonra,RieuxveTarrouhastayıyatağındadoğrulmuşbirhaldebuldular,onuiçiniçinkavuranhastalığınilerlediğiniyüzündenokuyanRieuxkorkuyakapıldı.AmaGranddahaaklı

başındagibiduruyorduvehemen,tuhafbirbiçimdederindengelenbirsesle,çekmecesinekoyduğuelyazmasınıgetirmeleriniricaetti.Tarroukâğıtlarıonaverdi,Grandonlarabakmadansıkıcasarıldı,sonradoktorageriverdi.Elisayfalıkkısabirelyazmasıydı.Doktorsayfaları

karıştırdıvetümbusayfalardatekbirtümcenin,sonsuzsayıdayenidenyazılmış,değiştirilmiş,

zenginleştirilmişyadakısaltılmışohepaynıtümcedenbaşkabirşeyinyazılıolmadığınıgördü.

Mayısayı,amazonveBoulogneOrmanınınyolarıdurmadankarşıkarşıyavetürlütürlübirarayageliyordu.Çalışmadabazensondereceuzunaçıklamalarvedeğişkelerdeyeralıyordu.Amasonuncusayfanınsonundaözenlibirelşöyleyazmıştı:"SevgiliJeanne'ım,bugünNoel..."vemürekkebidahakurumamıştı.Yukarıda,özenlibirelyazısıylatümceninsonbiçimiyeralıyordu.

"Okuyun,"diyorduGrand.Rieuxdeokudu.

"Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazongörkemlibiralkısrağınüzerinebinmiş,çiçeklerinarasında,BoulogneOrmanınınyolarındangeçiyordu..."

Böylemi?dediyaşlıadamateşlibirsesle.

Riexonabakmadı.

Ötekiheyecanla:

—Ah,dedibiliyorum.Güzel,güzel,uygunsözcükbu

değil.

Rieuxbattaniyeninüzerindekielituttu.

Bırakındoktor.Zamanımkalmadı.

Göğsügüçlükleinipkalkıyorduvebirdenbağırdı:

—Yakınonu!

Doktorduraksadı,amaGrandöylekorkunçbirtonlavesesindeöylebüyükbiracıylayinelediki,Rieuxneredeysesönmüşolanateşekâğıtlarıatıverdi.Odabirandaaydınlandıvekısacıkbirsıcaklıklayenidenısındı.Doktorhastanınyanınadöndüğünde,sırtınıdönmüştüveyüzü

neredeyseduvaradeğiyordu.Tarrousankibusahneyiizlemiyormuşgibipenceredenbakıyordu.

SerumiğnesiniyaptıktansonraRieuxarkadaşınaGrand'ıngeceyiçıkaramayacağımsöyledi,Tarroudakalmayıönerdi.Doktorkabul

etti.

Grand'ınöleceğidüşüncesitümgeceaklındançıkmadı.Ancakertesigün,RieuxGrand'ı

yatağındaoturmuş,Tarrou'ylakonuşurkenbuldu.Ateşkaybolmuştu.Genelbiryorgunluktanbaşkabirizkalmamıştı.

—Ahdoktor!diyordumemur,yanılmışım.Amayenidenbaşlayacağım.Herşeyaklımda,göreceksiniz.

—Bekleyelim,dediRieux,Tarrou'ya.

Amaöğlezamanıdabirdeğişiklikolmadı.AkşamGrand'akurtulmuşgözüylebakılabilirdi.Rieuxbudirilişe

hiçbiranlamveremiyordu.

OysahemenhemenyineodönemdeRieux'yebirhastagetirildi,doktordurumununümitsizolduğunavetecritedilmesigerektiğinekararverdi.Gençkızsayıklamalariçindeydiveakciğervebasınailişkintümbelirtileri

237

236gösteriyordu.Ancakertesigün,ateşdüşmüştü.Doktor,Grand'ındurumundaolduğugibi,bunubasitbirsabahiyileşmesi.olarakgördü,deneyimlerinedayanaraksabahsaatlerindekidüzelmelerikötüyeişaretolarakgörmeyealışmıştı.Oysaöğlesaatindeateşyükselmedi.Akşamyalnızcabirazoynadıveertesisabahateşbitmişti.Zayıfolmasınakarşıngençkızyatağındarahatrahatsolukalıpveriyordu.Rieux,Tarrou'yakızıntümkuralarakarşıkurtulduğunusöyledi.

AncakhaftaiçiRieux'nünservisindebenzervakalarortayaçıktı.

AynıhaftanınsonundayaşlıastımhastasıdoktorlaTarrou'yuçokbüyükbirheyecaniçindekarşıladı.

—Tamam,diyordu,yenidenortayaçıkıyorlar.Kimler?

—Farelertabiki!

Nisanayındanberihiçbirfareölüsübulunmamıştı.

—Yenidenmibaşlıyor?dediTarrouRieux'ye.Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.

—Nasılkoşuştuklarınıgörmekgerek!Birzevkbu.Sokakkapısındanevineikifareningirdiğinigörmüş

tü.Komşular,kendievlerindedehayvanlarınyenidenortayaçıktıklarınıonabildirmişti.Bazı

doğramalarıniçinde,aylardırunutulmuşolanhummalıçalışmayenidenduyulurolmuştu.Rieuxherhaftabaşıyayınlanangenelistatistikleribekledi.Sayılarhastalıktabirgerilemeyigösteriyordu.

238Hastalığınbubeklenmedikgerilemesiumutlarındışındabirşeyolsada,kentlilersevinmekiçinaceleetmediler.Geçenaylar,biryandaniçlerindekikurtulmaisteğiniçoğaltmış,biryandandaonlarasakınımlıolmayıöğretmiş,onlarısalgınınyakınbirgelecektesonbulmasıdüşüncesinefazlakapılmamayaalıştırmıştı.Öteyandan,buyeniolayherkesindilindeydiveyüreklerintaderinindegizli,büyükbirheyecandalgalanıyordu.Gerikalannevarsa,ikinciplanaatılıyordu.

Vebanınyenikurbanlarıbukuralarıaltüstedenolaykarşısındapekönemsenmezolmuştu:İstatistiklerdüşüşegeçmişti.Açıkçaumutedilmesede,sağlıkdönemininyinedegizlidengizliyebeklendiğiningöstergelerindenbiride,kentlilerinoandanbaşlayarakumursamazbirhavayladaolsa,vebadansonrayaşamınyenibirdüzenenasılgireceğikonusundaisteklikonuşmalar

yapmalarıydı.

Herkeseskiyaşantılarınınkolaylıklarınahemenulaşılamayacağınıvebozmanınyapmaktandahakolayolacağınıdüşünüyordu.Yalnızcayiyeceğindahakolaysağlanabileceğiveböyleceenacilsıkıntıdankurtulunabileceğisanılıyordu.Aslındabusafsözlerinaltında,aynızamandaçılgınbirumutdizginlerindenkurtuluyorduvebuöylebirnoktadaoluyorduki,kentlilerbazenbununbilincinevarıyorveozaman,herneolursaolsun,kurtuluşunhemenertesigüngerçekleşmeyeceğinihemensözlerineekliyorlardı.

Gerçektende,vebahemenertesigündurmadı,amagörünüşebakılırsa,mantıkçerçevesindeumutedilendendahahızlıbirbiçimdegeriliyordu.Ocakayınınilkgünlerindesoğuklaralışılmadıkbirısrarlabastırdıvekentin

Veba

241/16üzerindebuzkristalerigibiasılıkaldı.Bununlabirlikte,gökyüzühiçbukadarmaviolmamıştı.Günlerboyunca,değişmeyenvebuzgibimuhteşembirhavakentitükenmekbilmeyenbirışıkladonattı.Butemizlenenhavada,vebabirbiriniizleyendüşüşlergösterereküçhaftadagiderekazalansayıdacesetlerdizerekkaybolmayayüztuttu.Kısabirsüreiçindeaylarcabiriktirdiğigücünneredeysehepsiniyitirdi.Vebanın,GrandyadaRieux'nünhastasıgençkızgibibelirlenmişkurbanlarınıelindenkaçırmasına,başkasemtlerdetümüyleortadankalkarkenbazı

mahalelerdeikiüçgünboyuncadeligibiortalığıkavurmasına,pazartesikurbanlarınınsayısını

artırıpçarşambahepsinielindenkaçırmasına,onunböylesoluksoluğakalışınayadaaceleedişinebakaraksinirdenveyorgunluktandağıldığını,kendiimparatorluğuylabirlikte,gücünü

oluşturansayısalüstünlüğünüveegemenliğiniyitirdiğisöylenebilir.Ozamanakadarbaşarısı

tartışılanCastel'inserumu,birdenbirebirdizibaşarıkazanıyordu.Doktorlarınaldığıveöncelerihiçbirsonuçvermeyenönlemlerinherbiribirdenetkilioluyorgibiydi.Sankivurulmasırasıvebayagelmiştiveonunansızıngüçsüzleşmesiozamanakadarkarşısınaçıkarılanpaslanmışsilahlaragüçkazandırıyordu.Yalnızca,zamanzamanhastalıketkisinisertleştiriyorvebirtürkörlemesineatlayışlaiyileşmesiumulanüçdörthastayıalıveriyordu.Onlar,umuduntamortayerindeölenler,vebanıntalihsizleriydi.KarantinakampındançıkarılanMösyöOthon'undurumudaböyleoldu;Tarrouonungerçektendetalihsizolduğunu,ölümümüyoksayargıçyaşantısınımı

düşündüğününanlaşılamadığınısöylüyor.

Amagenelde,enfeksiyonbirçizgiboyuncageriliyordu;ilkönceçekingenvegizlibirumutuyandırmışolanvalilikbildirilerikamuoyundazaferinkazanıldığıvehastalığıngeriçekildiğiinancınısonundadoğruladı.Gerçekte,birzaferinsözkonusuolupolmadığınakararvermekkolaydeğildi.Hastalığıngeldiğigibigittiğisöylenmeliydiyalnızca.Onakarşısürülenstratejilerdeğişmemişti,dünbir

242

işeyaramıyordu,bugünsegörünüşteolumluydu.Hastalığınkendiliğindentükendiğiyadabelkitüm

hedefineulaştıktansonraçekildiğiizlenimivardıyalnızca.Birbakımagörevisonaermişti.

Yinedekenttehiçbirşeyindeğişmediğisöylenebilir.Gündüzherzamankigibisessizsokaklargecepardösülüveeşarplıbirkalabalıkladoluptaşıyordu.Sinemavekafelerhepaynıişiyapıyordu.Amadahayakındanbakınca,yüzlerindaharahatlamışolduğuhattabazengülümsediğigörülüyordu.Böylece,ozamanakadarsokaklardakimseningülümsemediğidefarkediliyordu.Gerçekte,aylardırkentisarmalayankalınörtübiryerindenyırtılmıştıvepazartesileriradyohaberindenanlaşıldığıkadarıyla,buyırtıkbüyüyorduvesonundainsanlarsolukalabilecekti.Budaolumsuzlukiçerenbiravuntuyduveiçaçıcıbirifadeyeulaşamıyordubirtürlü.

Ama,birzamanlarbirtreningittiğiyadabirgeminingeldiğiyadaarabalaratekraryolaçıkmaizniverileceğiinanılmazgelirken,tersine,ocakortasındabunlarlailgiliyapılanduyuruhiçbirşaşkınlıkuyandırmadı.Kuşkusuzazbirşeydibu.Amabuincecikfarkyurttaşlarımızınumutyolundanasılbirilerlemekaydettiğinigösteriyorduaslında.Zatenenufakumuduntümbirhalkiçinolanaklıhalegeldiğiandavebanınkesinegemenliğisonaerdidenilebilir.

Bununlabirlikte,tümocakayıboyuncakentlilerçelişkilidavranışlardabulundu.Aslındatamolarak,aşırıheyecanladepresyonarasındagidipgeldiler.Örneğin,istatistiklerdeenolumlusayılarınortayaçıktığıandayenikaçmagirişimlerisaptandı.Bu,yetkilileriçokşaşırttı,kaçışlarınçoğununbaşarılıolduğunabakılırsanöbetçilerdebüyükbirşaşkınlığadüşmüştü.Amaaslında,osıralardakaçaninsanlardoğalduygularaboyuneğiyorlardı.Vebabazıinsanlardaderinkuşkutohumlarıekmişti,bundankurtulamıyorlardı.Umudunsözügeçmiyorduonlara.Vebadönemigeçmişolsadahâlâonunkuralarınagöreyaşıyorlardı.Olanbitenigeridenizliyorlardı.Başkainsanlardaysa,

243tersinebirdurumsözkonusuydu,evlereyadakamplarakapatılarakveruhsalçöküntülerlegeçenbirsüredensonra,sevdikleriancakozamanakadarayrıyaşadıklarıinsanlarıözelikleevlerindeağırlıyorlardı;yükselenumutrüzgârı,buinsanları,kendilerinitutmalarınıengeleyenbirateşvebirsabırsızlıklatutuşturmuştu.Sonucunbukadaryakmındayken,belkideölebilecekleri,sevdikleriinsanlarıgöremeyeceklerivebuuzunsürmüşacılarınkarşılığınıalamayacakları

düşüncesiylebirtürpaniğekapılıyorlardı.Aylarcanereyevaracağıbelirsizbirinatla,tutsaklıkvesürgünekarşın,sebatlabeklemişler,korkuveumutsuzluğunyıkamadığınıilkumutyerlebiretmeyeyetmişti.Sondakikayakadaronunyürüyüşüneayakuyduracakdurumdadeğilerdi,amavebanınönünegeçmekiçinçılgıngibiaceleediyorlardı.

Aynızamandaiyimserlikbelirtileridekendiliğindenortayaçıkmayabaşladı.İşteböylecefiyatlardahissedilirbirdüşüşkaydedildi.Saltekonomiaçısındanbakınca,buhareketinaçıklamasıyoktu.

Sıkıntılarhepaynısıkıntılardı,kapılardakarantinaformalitelerisürdürülüyorduveyiyeceksağlanmasıhâlâçözümsüzdü.Böylecetümüylemoralbirolguylakarşıkarşıyaydık,sankivebanıngerilemesiheryerdekendiniduyuruyordu.Aynızamandaönceleritopluhaldeyaşayanvehastalıkyüzündenayrılmakzorundakalaninsanlardaiyimserliğekapılmayabaşlamıştı.Kentinikimanastırıyenidendüzenlendiveortakyaşamabaşlanabildi.Askerleriçindeaynışeysözkonusuydu,boşaltılankışlalardaaskerleryenidenbirarayageldi:Yenidennormalbirgarnizonyaşantısınabaşladılar.Buolaylarönemligöstergelerdi.

Halk15Ocak'akadarbugizlicoşkuiçindeyaşadı.Ohaftaistatistikleröylesinedüştüki,doktorlarkurulunadanıştıktansonravaliliksalgınınsonaermişolarakgörülebileceğiniduyurdu.Gerçekşuki,

halkınbenimsemezlikedemeyeceğibirsakınımdüşüncesiyleyazıda,kentkapılarınınikihaftadahakapalıkalacağı,önleyicikuralarında

244

biraysürdürüleceğiekleniyordu.Budönemboyuncatehlikeninyenidenbelireceğineilişkinenufakbelirtide,'Statüko'korunacakveönlemlersürdürülecekti".

Öteyandan,herkesbueklemeleribiçemselkaygılarlaeklenmişmaddelerolarakgördüve25

Ocakakşamıkentineşelibircoşkukapladı.Valilikbugenelcanlılıktabirpayıbulunsundiyesağlıkdönemindekiaydınlatmanınyenidenkurulmasıemriniverdi.Bununüzerinesoğukvedurubirgöğünaltında,kentlilergürültülüvekahkahalaratantopluluklarhalindeaydınlatılmışsokaklaradöküldü.

Kuşkusuz,birçokevinkepenklerikapalıdurduvebaşkalarınınçığlıklarladoldurduğubugeceyisessizlikiçindegeçirdi.Öteyandan,yastutanbuvarlıklarınçoğuiçinderinbirteselidevardı;bununnedenide,yabaşkayakınlarınölmesindenduyulankorkununsonundayatışmasıyadakişiselkorunmaduygusunuartıkbiryanabırakmalarıydı.Amagenelneşeyeenyabancıkalanaileler,kuşkusuztamosıradabirhastanedevebaylacebeleşenbirhastasıolanvekarantinamerkezlerindeyadakendievlerindevebanınbaşkalarınınyakasınıbıraktığıgibi,kendiyakalarını

dagerçekanlamdabırakmasınıbekleyenailelerdi.Onlardabirumutduyuyorlardıkuşkusuz,amabunuyedektetutmayıyeğliyorlarvegerçektenhakkazanmadanbuumudutüketmektençekmiyorlardı.Vebubekleyiş,acıylaneşenintamortasındageçenbusessizgecegenelcoşkununarasındaonlaradahadakorkunçgeliyordu.

Amabuistisnalarötekiinsanlarındoygunlukduygusunagölgedüşürmüyordu.Kuşkusuzvebahenüzbitmişdeğildivebunukanıtlayacaktı.Yinede,haftalaröncesinden,herkesindüşüncesindetrenlersonsuzagidenraylarınüzerindedüdükçalarakyolakoyuluyor,gemilerışılışıldenizleredoğrusüzülüyordu.Ertesigündüşüncelerdurulacakvekuşkularyenidenbaşverecekti.Amaşimdiliktümkentsarsılıyor,sağlamköklersaldığışukapalı,karanlıkvehareketsizyerleriterkediyorvesağkalanlarısırtlayarakyenidenyaşamageridönüyordusonunda.Oakşam245TarrouveRieux,Rambertveötekiler,kalabalığınortasındayürüyorveayaklarınınyerdenkesildiğinihissediyorlardı.BulvarlardanayrıldıktanuzunbirsüresonraTarrouveRieux,kepenklerikapalıpencerelerboyuncayürüdükleriosaatte,oneşeninhâlâpeşlerindengeldiğiniduyuyorlardı.Veyorgunluklarıyüzünden,kepenklerinardındasürenoacıylaazötedesokakları

dolduranneşeyibirbirindenayıramıyorlardı.Yaklaşankurtuluşunkahkahavegözyaşıkarışmışbirçehresivardı.

UğultununenyüksekveenneşeliânındaTarroudurdu.Karanlıkkaldırımınüzerinde,hafifadımlarlabirgölgekoşuyordu.Birkediydibu,ilkbahardanberigörülenilkkedi.Yolunortasındabiranhareketsizkaldı,duraksadı,ayağınıyaladı,sonraçabucaksağkulağındagezdirdi,yenidensessizkoşuşturmasınadöndüvegeceniniçindekayboldugitti.Tarrougülümsedi.Yaşlıadamdamemnunolacaktı.

ne

Vebasessizceçıktığıoneredeolduğubilinmeyenininegeridönmeküzereuzaklaşadursun,Tarrou'nünnotlarınagöre,kenttebugidişederinderinüzülenenazındanbirkişivardı,Cottard'dıbu.

Gerçeğisöylemekgerekirse,istatistiklerindüşüşgöstermeyebaşladığıandanitibarenbudefterleroldukçatuhaflaşıyor.Yorgunluktanmıacaba,iyiceokunaksızelyazısınıçözmekgüçleşiyorvesıksıkbirkonudanötekineatlanıyor.Üstelik,ilkkezolarak,defterlerdekinesnelikdebiryanabırakılıpkişiselsaptamalarayerveriliyor.ÖrneğinCottard'ındurumuylailgiliuzunbirbölümünortasındakediliyaşlıadamlailgiliküçükbiryazıyeralıyor.Tarrou'yabakılırsa,vebaonunbukişiyeduyduğusaygıyıbiranolsunazaltmamıştı,öncedennasılonunilgisiniçektiyse,yaşlıadamvebadansonradailgisiniçekmişti,ancakneyazıkki,Tarrou'nüniyiniyetinekarşınartıkilgisiniçekemeyecekti.ÇünküTarrouonuyenidengörmekiçinepeyuğraşmıştı.O25Ocakakşamındanbirkaçgünsonra,küçüksokağınköşesindenöbettutmayabaşlamıştı.Kedileroradaydı,randevuyasadık,güneşteısınıyorlardı.Ancakherzamankisaatte,kepenklerısrarlıbiçimdekapalıkaldı.BunuizleyengünlerdedeTarrouaçıldıklarınıgörmedi.Merakiçinde,yaşlıadamınalınmışyadaölmüşolabileceğinidüşündü,alınmışolabilirdi,çünküyaşlıadamhaklıolduğunudüşünüyorduvevebaonahaksızlıketmişti;amaeğerölmüşse,tıpkıyaşlıastımhastasıgibionundabirazizolupolmadığınıdüşünmekgerekiyordu.Tarrouöyleolduğunusanmıyordu,amayaşlı

adamındurumundabir'işaret'bulunduğunudüşünüyordu."Belkideazizlikleilgiliyalnızcayaklaşıkbirdüşünceyevarılabilir,"diyegöz

liyalnızcayaklaşık

247

246lemdebulunuyordu,"Budurumdaalçakgönülüveiyilikseverbirşeytanataparlıklayetinilebilir."

DefterlerdeCottard'lailgilidüşüncelerinarasındahiçbirşeyiolmamışgibiçalışmasınakoyulan,osıralarnekahetdönemindekiGrand'la,doktorunannesineilişkin'gözlemlerdedağınıkbirbiçimdeyeralıyordu.Birlikteoturmanınizinverdiğiölçüde,Tarrou'ylaannearasındageçensohbetlersırasında,yaşlıkadınıntavırları,gülümseyişi,vebaüzerinegözlemleriözenlenotedilmişti.TarrouözelikleMadamRieux'nünkendiniöneçıkarmaktankaçınması,herşeyiyalıntümcelerleanlatmabiçimi,sessiz|sokağabakanbelibirpencereyekarşıduyduğuözelzevkiüzerindeduruyordu;yaşlıkadınakşamlanbupencereönündebirazdik,huzurluelerivedikkatlibakışlarıylaiodayakaranlıkbasıncayaveağırağırkoyulangriışığıniçindekarabirgölgeyedönüşüpsonraışığıniçindeeriyinceyekadarotururdu.Tarroubaşkaşeylerüzerindededuruyordu;onunbirodadanöbürodayanasılhafifadımlarlageçtiğinden;onuniyiliğindendesözediyordu,bunuTarrou'nunönündehiçaçığavurmazdı,ancakhersöylediğiveheryaptığışeydebuiyiliğinbelibelirsizışığınıyakalardıTarrou;sonolarakonundüşünmedenherşeyibildiğiüzerindeduruyorduTarrouveonagöre,bunuöylesessiz,öylegölgedekalarakyapıyorduki,neolursaolsun,vebabileolsa,hertürlüışıkdüzeyindekalabiliyordu.BuradaTarrou'nunelyazısı

tuhafbiryumuşamaizleritaşıyordu.Sankibuyumuşamayıkanıtlarcasınabundansonrakisatırlarçokzorokunuyorduvesonsözcüklerdeilkkezolarakkişiselikgörülüyordu:"Annemdeböyleydi,kendiniöneçıkarmayışınıseverdimveheponunlaolmakisterdim.Sekizyıloluyor,öldü

diyemiyorum.Herzamankindenbirazdahasilikleştivegeridönüpbaktığımdaartıkyoktu."

AmasözüCottard'agetirmekgerek.İstatistiklerdüşmeyebaşladığındanberiCottardçeşitlibahanelerleRieux'yübirçokkezziyaretetmişti.AslındaherseferindeRieux'denvebanıngidişiyleilgilibirtahmindebulun

248

masınıistiyordu."Böylebiranda,hiçişaretvermeksizindurabileceğineinanıyormusunuz?"Bunoktadakuşkuluydu,yadaenazındanöyleolduğunusöylüyordu.Amayineleyereksorduğusorularçoksağlamolmayanbirinancıgösteriyorgibiydi.OcakortasındaRieuxoldukçaiyimserbirbiçimdeyanıtvermişti.VebuyanıtlarCottard'ıneşelendireceğiyerde,herseferinde,gününegöredeğişen,keyifkaçırmaktanyıkımakadaruzanantepkileruyandırmıştıonda.Sonradandoktorona,istatıstiklerdekiolumlugöstergelerekarşınzaferilanetmemeninuygunolacağını

söylemişti:

Birbaşkadeyişle,hiçbirşeybilinmiyor,birgün

kaldığıyerdenbaşlayabilir!diyegözlemdebulunmuştu

Cottard.

Evet,iyileşmehızınınartmasıgibi,budaolası.Herkesiçinendişevericiolanbubelirsizlik,gözlegörülürbiçimdeCottard'ırahatlatmıştıveTarrou'nunönünde,Rieux'nündüşüncesiniyaymayaçalışarak,oturduğusemttekitüccarlarlasöyleşileregirişmişti.Bunuyapmaktançekinmiyordu,orasıdoğru.Çünküilkzaferlerincoşkusundansonrabirçokkişininaklınabirkuşkudüşmüştü;valilikaçıklamasınınyolaçtığıheyecandansonradavarlığınısürdürecekti.Cottard'ınbuendişetablosukarşısındaiçirahatlıyordu.Amabaşkazamanlarcesaretiniyitirdiğideoluyordu."Evet,"

diyorTarrou'ya,"sonundakapılaraçılacak.Vegöreceksiniz,hepsibeniyüzüstübırakacak!"

25Ocak'akadarherkesonunkişiliğindekibuanideğişikliklerifarketti.Günlerboyusemttekilerlevegörüştüğüinsanlarlauzunuzunanlaşmayaçalıştıktansonra,onlaraveripveriştiriyordu.O

zamanenazındangörünüşte,dünyadaneletekçekiyorvebirandakendiniyabanılbiryaşamıniçineatıyordu.Kimseonunelokantada,netiyatroda,nedeosevdiğikafelerdegörüyordu.Öteyandan,vebadanöncesürdürdüğüölçülüvekaranlıkyaşamageridönmüyordu.Tümüyledairesinekapanarakyaşıyorvekomşulokantadanyemekgetirtiyordu.Yalnızakşamlan249

kaçamakolarakdışarıçıkıyor,gereksinimduyduğuşeylerialıyor,mağazalardançıkıpkendiniıssızsokaklaraatıyor'du.OzamanTarrouonunlakarşılaşırsaeğer,ağzından;cımbızlatektuklafçıkıyordu,okadar.Sonrabirdenbire,insanlarınarasında,bolbolvebadansözederken,herkesinfikrinisorarkenvehergecedalgadalgakalabalığıniçinde!keyiflesalınırkenonugörebiliyordunuz.

Valilikaçıklamasınınyapıldığıgün,Cottardtümüyleortadanyokoldu.İkigünsonra,Tarrouonuişsizgüçsüz,sokaksokakgezerkengördü.Cottardonamahalesinekadareşliketmeyiönerdi.

ÖzelikleogününyoğunluğunufazlasıylahissedenTarrouduraksadı.Amaötekiüsteledi.Çokheyecanlıgibiduruyordu,elerikolarıylakarmakarışıkhareketleryapıyor,hızlıveyüksekseslekonuşuyordu.Valilikaçıklamasınıngerçektenvebayabirnoktakoyduğunudüşünüpdüşünmediğini

sordudostuna.Tabiki,Tarrrouyetkililerinyaptığıbiraçıklamanınbirfelaketidurdurmakiçinyeterliolmayacağınıdüşünüyordu;amabeklenmedikbirdurumdışında,yakındasalgınınduracağınınaklauygungelebileceğinisöyledi.

—Evet,dediCottard,beklenmedikbirdurumdışında.Veherzamanbeklenmedikbirdurumvardır.

Tarroukapılaraçılmadanikihaftalıkbirsüreyeuyulmasınıisteyenvaliliğinzatenbeklenmedikbirgelişmeyibiranlamdaöngördüğünedikkatiçekti.

—İyideetti,dediCottard,hâlâdüşünceliveheyecanlıydı,çünküvalilikolaylarıngidişinebakarak,boşyerekonuşmuşolabilirdi.

Tarrouböylebirşeyinolabileceğineinanıyordu,amakapılarınaçılmasınıvenormalbiryaşamadönülmesinidüşünmenindahauygunolacağınısöyledi.

—Tamam,öylekabuledelim,dediCottard,amanormalyaşamadönüşderkenneyikastediyorsunuz?

—Sinemadayenifilmler,dediTarrougülümseyerek.AncakCottardgülmüyordu.Vebanınkenttehiçbir

şeyideğiştirmeyeceğiveherşeyineskisigibi,yanihiçbir250

şeyolmamışgibiyenidenbaşlayacağıdüşünülebilirmi,onuöğrenmekistiyordu.Tarrouvebanındeğişeceğini,kentideğiştirmeyeceğinidüşünüyorduvetabiki,kentlilerinengüçlüisteğihiçbirşeydeğişmemişgibidavranmaktıveöyleolacaktı;bundandolayı,biryöndenhiçbirşeydeğişmeyecekti,amabaşkabiryönden,yeterliderecedeistensedehiçbirşeyunutulmayacakvevebaenazındanyüreklerdebirizbırakacaktı.Küçükrantçıinsanlarınyüreğiyleilgilenmediğini,bununensonsıradayeralanbirkaygıolduğunuaçıkaçıksöyledi.Onuilgilendiren,kenttekidüzenlemenindeğiştirilipdeğıştirümeyeceğiydi,örneğintümhizmetlereskisigibimiyürütülecekti?Tarroubukonudahiçbirşeybilmiyordu.Salgınsırasındaaksayantümhizmetlerinyenidenbaşlatılabilmesinindebirazgüçlükçıkacağınıdüşünüyordu.Enazındaneskihizmetlerinyenidendüzenlenmesinigerektirecekyenisorunlarınçıkabileceğidedüşünülebilirdi.

Ah!dediCottard,buolabilir,gerçektende,herkes

herşeyeyenidenbaşlayacak.

İkiyürüyüşçüCottard'ınevininyakınlarınagelmişti.Cottardcanlanmıştı,kendiniiyimserolmayazorluyordu.Sıfırdanbaşlamaküzeregeçmişinisilipyenidenyaşamayakoyulankentihayalediyordu.

—İyi,dediTarrou.Herşeybiryana,siziniçindeişleryolunagirecektir.Birbakıma,yenidenbaşlayacakbir

yaşamvar.

Kapınınemindeydilervebirbirlerininelinisıkıyorlar

dı.

Haklısınız,diyorduCottard,giderekartanbirheyecanla,sıfırdanbaşlamak,buiyibirşeyolur.

Amakoridorunkaranlığındaikiadambelirmişti.Tarrouyanındakininbuikiadamaneistediklerini.sorduğunuduydu.BayramlıklarınıgiymişmemurlarıandıranadamlarCottard'aadınınCottardolupolmadığınısoruyorlardı,oise,sessizbirşaşkınlıkçığlığıatarakarkasını

döndüvekaranlığadalıpkaçmayabaşladı;neadamlarnedeTarrou251yerlerindenkımıldayacakzamanbilebulamadı.Şaşkınlıkgeçtiktensonra,Tarrouadamlaraneistediklerinisordu.Mesafeliveterbiyelibirtavırtakınarak,bazıbilgilerinsözkonusuolduğunusöyledilerveağıradımlarlaCottard'ıngittiğiyönedoğruyürüyerekayrıldılar.

EvinedönenTarroubusahneyiyazıyorvehemenardındanyorgunolduğunubelirtiyordu(yazısı

dabunukanıtlıyordu).Dahayapacakçokişiolduğunu,amabununhazırdurumdabeklememesiiçinbirnedenolmadığınıekliyorvekendikendinehazırolupolmadığınıdasoruyordu.Sonolarakiştedefterlerdeburadabitiyor,Tarrouşöylebiryanıtveriyordu:Gündüzyadageceolsun,öylebirsaatvardırki,insankorkaklaşır,işteTarrouyalnızcabuandankorkuyordu.

Sonrakigün,kapılarınaçılmasındanbirkaçsaatönce,DoktorRieuxkendisinibekleyenbirmektupolupolmadığınımerakederek,öğlenevinedönüyordu.Günlerivebanınenyoğundönemindekikadaryorucugeçmeklebirlikte,kesinkurtuluşbeklentisihertüryorgunluğuunutturuyordu.Şimdiumutediyorduvebununkeyfinevarıyordu.İnsanherzamançelikgibiiradeliolamaz,herzamandimdikduramazvesonundamücadeleiçinörülmüşogüçyumağınıcoşkuiçindeçözmekdebirmutluluktur.Beklenentelgrafdaolumluolsaydı,Rieuxdeyenibirbaşlangıç

yapabilirdi.Herkesinyenibirbaşlangıçyapmasıgerektiği

düşüncesindeydi.

Kapıcıdairesininönündengeçiyordu.Yüzükaroyayapışmışyenikapıcıonagülümsüyordu.

MerdivenlerdençıkarkenRieuxonunyorgunluklarlaveyoksunluklarlasolgunlaşmışyüzünü

görüyordu.

Evet,soyutlamasonaerince,odayenidenbaşlayacaktıvebirazdatalihivarsaeğer...Amakapıyı

açtığısıradaannesigelerekMösyöTarrou'nüniyiolmadığınıhaberverdi.Sabahkalkmıştıancak,dışarıçıkamamıştıveazönceyenidenyatmıştı.MadamRieuxendişeliydi.—Belkiönemlibirşeydeğildir,dedioğlu.Tarrouboyluboyuncauzanmış,ağırkafasıyastığagömülmüş,katkatörtülerinaltındagüçlügöğsününbiçimibeliriyordu.Ateşivardı,başıağrıyordu.VebayıdadüşündürecekbelibelirsizbelirtilerolduğunusöylediRieux'ye.—Hayır,henüzhiçbirşeybelideğil,dediRieuxonu

muayeneettiktensonra.

253

252AmaTarroususuzluktankavruluyordu.Koridordadoktor,annesinebununvebabaşlangıcı

olabileceğinisöyledi.

—Ohhayır,olamazbu,şimdiolamaz!dedianne.Hemenardından:

—EvdetutalımonuBernard!dedi.Rieuxdüşünüyordu:

—Bunayetkimyok,dedi.Amakapılaraçılacak.Sanıyorumsenolmasaydınkendiüzerimealacağımilkyetkibuolacak.

—Bernard,dedi,ikimizideburadatut.Biliyorsun,kısasüreönceyenibiraşıdahaoldum.

Doktor,Tarrou'nundaaşıolduğunuamabelkideyorgunluktansonserumiğnesiniatlamışyadabazıönlemleriunutmuşolabileceğinisöyledi.

Rieuxmuayeneodasınagidiyordu.Odayageridöndüğünde,Tarrouelindekocakocaserumampulerituttuğunugördü.

—Ahişteo!dedi.

—Hayır,bubirönlem.

Tarrouyanıtolarakkolunuuzattıvekendisininbaşkahastalarauyguladığıosonugelmeziğneyioldu.

—Buakşamdurumabakacağız,dediRieuxveTarrou'nunkarşısınageçipyüzünebaktı.

—Yatecrit,Rieux?

—Vebaolduğunuzkesindeğilki!Tarroubirçabaylagüldü.

—İlkkeztecritönerisiolmadanbirserumiğnesiyapıldığınıgörüyorum.

Rieuxarkasınıdöndü:

—Annemlesizitedaviedeceğiz.Buradadaharahatedersiniz.

Tarrousustuveampuleridizendoktoryenidenonadönmekiçinkonuşmasınıbekledi.Sonundayatağa,yöneldi.Hastaonabakıyordu.Yüzüyorgundu,amagrigözlerisakindi.Rieuxonagülümsedi.

254

—Uyuyabilirsenizuyuyun.Birazsonrayinegelece

ğim.

KapıyageldiğindeTarrou'nunonuçağıransesiniduydu.Onadoğrudöndü.

AmaTarrousankisöylemekistediğişeyekarşısavaşveriyordu:

—Rieux,diyebildisonunda,banaherşeyisöylemenizgerek,bunaihtiyacımvar.

—Bununiçinsizesözveriyorum.

Ötekigülümsemeden,iriyüzünübirazburuşturdu.

—Teşekkürederim.Ölmekistemiyorumvesavaşacağım.Amasavaşıkaybedersem,iyibirsonolsunistiyorum.

Rieuxeğildiveonunomzunusıktı.

Hayır,dedi.Birazizolmakiçinyaşamakgerek.Savaşın.

Keskinsoğukgüniçindebirazazalarakakşamüstüyerinibüyükbiryağmurvedolusağanağınabıraktı.Günbatarkengökyüzübirazyükselirgibiolduvedahadaiçeişleyenbirsoğukbastırdı.

Rieuxakşamevinedöndü.Pardösüsünüçıkarmadanarkadaşınınodasınagirdi.Annesiörgü

örüyordu.Tarrauyerindenkımıldamamışgibiydi,amaateştenbembeyazolmuşdudaklarıonungiriştiğimücadeleyianlatıyordu.

—Yaşimdi?dedidoktor.

Tarrouyatağındışınadoğrugüçlüomuzlarınıkaldırdı.

—Şimdi,dedi,mücadeleyikaybediyorum.

Doktor,Tarrou'nunüzerineeğildi.Alevalevyananderininaltındabezelerdüğümdüğümolmuştu,göğsübiryeraltıdemirhanesininçıkarabileceğitümseslerlesarsılıyordu.Tarroutuhafbirbiçimde,ikitürbelirtiyidetaşıyordu.Rieuxdoğrulurkenserumunhenüztametkisinigöstermediğinisöyledi.

AmaTarrou'nunsöylemeyeçalıştığıbirkaçsözcüğüde,boğazındanaşağıdoğruakanbirateş

dalgasıboğuverdi.

255Akşamyemeğindensonra,Rieuxveannesihastanınyanınayerleştiler.OnuniçinmücadeleiçindebirgecebaşlıyorduveRieuxvebameleğiylearasındakibusertmücadeleninşafağakadarsüreceğinibiliyordu.Tarrou'nunengüçlüsilahısağlamomuzlarıvegenişgöğsüdeğil,dahaçokkanıydı,azönceRieux'nüniğneninucundanfışkırttığıkanı;bukanıniçinde,hiçbirbilimdalınıngünışığınaçıkaramadığı,ruhtandaderinolanşeydionunsilahı.Veo,arkadaşınınmücadelesiniizlemekzorundaydıyalnızca.Yapacağışeyleri,apselerihafifletmeyeçalışmak,yarakapayıcı

ilaçlarsürmek;üstüstegelenbaşarısızlıklarladoluaylarboyuncabunlarınetkisinitakdiretmeyiöğrenmişti.Aslında,onuntekgörevi,çoğunluklakışkırtılmadıkçarahatınıbozmayanşutalihefırsatlarvermekti.Vetalihinrahatınınkaçmasıgerekiyordu.ÇünküRieuxonuşaşkınlığaitenbirvebaçehresiylekarşıkarşıyaydı.Birkezdahavebakendisinekarşıoluşturulmuşstratejilerialtüstetmeyehazırlanıyor,içineyerleşmişgibidurduğumekânlardançekilerekinsanlarınbeklemediğimekânlardaortayaçıkıyordu.Birkezdahaşaşırtmayaçalışıyordu.

Tarrousavaşıyordu,hareketsizdi.Geceboyuncabirkezolsunacıyaheyecanlakarşılıkvermedi,tümağırlığıvetümsessizliğiylesavaşıyorduyalnızca.Yinebirkezolsunkonuşmadı,böylece,başkabir

şeydüşünmeninartıkelindengelmediğinikendincebeliediyordu.Rieuxmücadeleninaşamalarınıarkadaşınınbiraçılıpbirkapanangözlerindenizliyorduyalnızca,gözkapakları,gözyuvarlağınasımsıkıyapışıyorduyadatersine,gevşiyor,bakışlarbireşyayadikiliyoryadadoktoraveannesineçevriliyordu.DoktorbubakışlaherkarşılaştığındaTarroubüyükbirçabaylaonagülümsüyordu.

Biransokaktaaceleciayaksesleriduyuldu.Önceuzaktangelenyavaşyavaşyaklaşanveakışıylasokağıdolduranbirgümbürtüdenkaçıyorgibiydiler:Yenidenbaşlayanyağmura,çokgeçmedenkaldırımlardaçınlayandolularkarışıyordu.Pencerelerinönündekibüyüktentelerdal256

galandı.Odanınkaranlığında,biranyağmurladikkatidağılanRieux,birbaşuculambasınınaydınlattığıTarrou'yuizliyorduyeniden.Annesiörgüörüyordu,zamanzamanbaşınıkaldırarakhastayabakıyordu.Doktoryapılacakherşeyiyapmıştışimdi.Yağmurdansonra,yalnızcagörünmezbirsavaşınsessizgürültüsüyledoluodadakisessizlikyoğunlaştı.Uykusuzluktanolduğuyerdebüzülendoktorsessizlikelverdiğince,tümsalgınboyuncaonaeşliketmişolantatlı

vedüzenliıslıksesiniduymayıhayalediyordu.Annesineyatmasıiçinbirişaretyaptı.Annebaşını

hayıranlamındasaladı,gözleriparıldadı,sonraşişlerinucundaeminolmadığıbirilmeğidikkatleinceledi.Rieuxhastayasuiçirmeküzerekalktı,sonragelipyerineoturdu.

Sokaktangeçenleryağmurunyatışmasındanyararlanarakkaldırımdahızlıhızlıyürüyordu.Adımsesleriazalıyorveuzaklaşıyordu.İlkkezolarakdoktor,geçsaatekalmışgezginlerledolu,ambulansseslerininçınlamadığıbugecenineskilerebenzediğinifarketti.Bugecevebadankurtulmuştu.Soğuğun,ışıklarvekalabalığınkovduğuhastalıkkentinkaranlıkkuytularındançıkarak,sondarbesiniTarrou'nunhareketsizbedenineindirmeküzerebusıcakodayasığınmıştı

sanki.Felaketartıkkentingöğünükarıştırmıyordu.Amaodanınağırhavasındausulusulıslıkçalıyordu.SaatlerdirRieux'nünduyduğuses,işteonunsesiydiVeburadadasonbulmasını,vebanınyenikdüşmesinibeklemekgerekiyordu.

ŞafaktanazönceRieuxannesinedoğrueğildi:

—Saatsekizdeyerimialmakiçinyatmalısın.Yatmadanöncedamlatmaişleminiyap.

MadamRieuxkalktı,örgüsünükatladıveyatağadoğruilerledi.BirsüredirTarrougözlerinikapamıştı.Sertalnındaterdensaçlarıkıvırcıklaşmıştı.MadamRieuxiçgeçirdivehasta,gözleriniaçtı.Üzerineeğilmiştatlıyüzügördüveateşinoynaşandalgalarıaltındansebatlıbirgülümsemeyenidenbelirdi.Amahemenardındangözlerkapandı.YalnızkalıncaRieuxannesininkoltuğunaoturdu.

Veba

257/17Sokaktanteksesgelmiyorduveşimditambirsessizlikvardi.Sabahınsoğuğuodadakendinihissettirmeyebaşlamıştı.Doktorbirazkestirdi,amaşafaktageçenilkarabaonuuykudanuyandırdı.ÜrpediveTarrou'yabakınca,birsürelikrahatlamaolduğunuvehastanınuyuduğunugördü.Atlıarabanınodunvedemirdentekerlekleridönerekuzaklaşıyordu.Penceredegünhenüzağarmamıştı.DoktoryatağadoğruilerlediğindeTarrousankihâlâuykudaymışgibi,onaifadesizgözlerlebakıyordu.

—Uyudunuzdeğilmi?diyesorduRieux.

Evet.

—Daharahatsolukalıyorsunuzdeğilmi?

—Biraz.Bununbiranlamıvarmı?Rieuxsustuvebirsüresonra:

—HayırTarrou,hiçbiranlamıyok.Sabahdüzelmelerinibenimgibisizdebiliyorsunuz.

Tarrouonayladı.

—Teşekkürederim,dedi.Banahepdoğruyusöyleyin.

Rieuxyatağınayakucunaoturmuştu.Hastanın,ölülerinkolvebacaklarınıandıranuzunvekatı

bacaklarımhissediyordu.Tarroudahakuvvetlesolukalıpveriyordu.

—Ateşyenidençıkacak,değilmiRieux,dedisoluğukesilircesine.

—Evet,amaöğlenkesinbirkararavaracağız.Tarrougücünütoplamakistercesinegözlerinikapadı.

Yüzündenbirbıkkınlıkokunuyordu.İçindebiryerlerdekıpırkıpırolmayabaşlamışateşinyükselmesinibekliyordu.Gözleriniaçtığında,bakışlarısönükleşmişti.YalnızcaRieux'nünyanı

başındaeğilmişolduğunugörünceyemdenışıldadı.

—İçin,diyordudoktor.

Ötekisuyuiçtivebaşınıyenidenyastığabıraktı.

Nekadaruzunsürüyor,dedi.

Rieuxonunkolunututtu,amaTarroubakışlarınıbaşkayanaçevirmiş,artıktepkivermiyordu.Vebirdenateş,

258

sankiTarrou'nüniçindebirbendiyerlebirederekalnınadoğrugözlegörünürşekildeyükseldi.

BakışınıRieux'yeçevirdiğinde,onungerginyüzüylecesaretvermeyeçalıştığınıgördü.Tarrou'nunbirçabaylagöndermekistediğigülümsemesıkılmışçenekemiklerivebeyazımsıbirköpüklemıhlanmışdudaklarındanöteyegidemedi.Amabukatılaşmışyüzdegözlerpırılpırılbircesaretleyenidenparladı.

Saatyedide,MadamRieuxodayagirdi.Doktorhastaneyetelefonetmekveyerinebirisinibulmakiçinçalışmaodasınageçti.Muayenelerinideertelemeyekararverdi,muayeneodasındakidivanabirsüreuzandı,amahemenkalktıveodayadöndü.TarroubaşınıMadamRieux'yeçevirmişti.

Yanıbaşındabirsandalyeninüzerineyerleşmiş,elerinibacaklarıüzerindebirleştirmişoufaktefek

gölgeyebakıyordu;onuöylebiryoğunluklaizliyorduki,MadamRieuxparmağını

dudaklarınagötürdüvebaşuculambasınısöndürmeküzereayağakalktı.Amaperdeleringerisindengünışığıhızlasüzülüyorduveazsonrahastanınyüzhatlarıkaranlığıniçindeseçilmeyebaşlayınca,MadamRieuxonunhâlâkendisinebakmaktaolduğunugörebildi.Onadoğrueğildi,yastığınıdüzeltti,ayağakalkarkenbiranonunıslakvekıvırcıklaşmışsaçlarınaelinikoydu.Ozamanboğukveuzaktangelenbirsesinkendisineteşekkürettiğiniveşimdiherşeyiniyiolduğunusöylediğimduydu.Yenidenyerineoturduğunda,Tarrougözlerinikapamıştıvebitkinyüzü,mühürlenmişağzınakarşın,yenidengülümsüyorgibiydi.

Öğlenateşdoruknoktasındaydı.Ciğerlerindensökülürcesinegelenbiröksürük,artıkkantükürmeyebaşlayanhastanınbedeninisarsıyordu.Bezelerartıkşişmiyordu.Eklemleriniçineçakılmışçivigibi,heporadaydılar.AteşveöksürüknöbetlerininarasındaTarrouaradasıradaarkadaşlarınabakıyordu.Amaçokgeçmedengözleridahaseyrekolarakaçılmayabaşladıveharapolmuşsuratımaydınlatanışıkherseferindedahadasoluklaşıyordu.Çırpınmalarlabubedenisarsanfırtına,giderekazalanşimşeklerle

259onuaydınlatıyorveTarroubufırtınanıniçindesürüklenipgidiyordu.Rieux'nünkarşısındaartıkkımıldamayan,gülümsemesikaybolmuşbirmaskedenbaşkabirşeyyoktu.Onabukadaryakınolmuş,şimdimızrakdarbeleriyledelikdeşik,insanüstübiracıylakavrulan,gökyüzününtümnefretrüzgârlarıylakıvrananinsangörüntüsü,Rieux'nüngözündevebanınsularıaltındakalıyorvebubatmakarşısındaelindenhiçbirşeygelmiyordu.Kendisıyseeliboş,yüreğiburulmuş,birkezdahabufelaketekarşısavunmasızveçaresiz,kıyıdadurupbakıyordu.Vesonunda,Rıeux'nün,birdenduvaradönereksankiiçindebiryerlerdenyaşamsalbirtelkopuyormuşçasınaderinbiriniltiylecanverenTarrou'yugörmesiniengeleyen,çaresizlikgözyaşlarıoldu.

Bunuizleyengecemücadelenindeğil,sessizliğingecesioldu.Dünyadaneletekçekmişbuodada,şimdigiydirilmişbuölübedenininüzerindeşaşırtıcıbirhuzurungezindiğinihissetti;gecelerönce,vebayatepedenbakanteraslardakentkapılarındakisaldırınınardındanduyulanhuzurdubu.Zatenodönemde,elikolubağlı,insanlarınölmesiniizlediğiyataklardanyükselenosessizliğidüşünmüştü.Heryerdeaynıduraklama,aynıgörkemlisüre,mücadeleyiizleyenhepoaynıyatışma;bu,bozgununsessizliğiydi.Amaşimdiarkadaşınıörtenadamiçin,busessizliköyleyoğundu,sokaklarınvevebadankurtulmuşkentinsessizliğineöyleuyuyorduki,Rieuxbukez,savaşlarasonverenvebarışıiyileşmeumuduolmayanbiracıyadönüştürenkesinbiryenilgininsözkonusuolduğunuiyibiliyordu.Sonolarakdoktor,Tarrou'nunhuzurakavuşupkavuşmadığını

bilmiyordu;ancakenazındanoanda,tıpkıoğlundankoparılmışbiranne,yadaarkadaşını

gömenbirinsaniçinnasılateşkesdiyebirşeyyoksa,kendisiiçindeartıkolanaklıbirhuzurbulunmadığınıbiliyordu.

Dışarıdahepaynısoğukgece,açıkvebuzgibibirgöktebuztutmuşyıldızlarvardı.Yarıkaranlıkodadacamaçökmüşsoğuk,birkutupgecesininrenksizsolukalıpverişi260

hissediliyordu.YatağınyanındaMadamRieuxalışılmışduruşuyla,sağtarafıbaşuculambasıylaaydınlanmış,oturmaktaydı.OdanıntamortasındaışığınuzağındaRieuxkoltuğundabeklemekteydi.Karısıaklınageliyordu,amaherseferindebudüşünceyiuzaklaştırıyordu.

Gecebaşlarkensokaktangeçenlerintopukseslerisoğukgeceniniçindeçınlamıştı.

Herşeyleilgilendinmi?demiştiMadamRieux.

Evettelefonettim.

Sonraölününbaşındakisessizbekleyişlerinisürdürmüşlerdi.MadamRieuxaradasıradaoğlunabakıyordu.BubakışlardanbiriylekarşılaşıncaRieuxonagülümsüyordu.Geceyeözgübildikgürültülersokaktabirbiriniizlemişti.Henüzizinverilmesede,birçokarabayenidensokaklardangeçiyordu.Yolarıyutuyor,yokolupyenidenortayaçıkıyorlardı.Sesler,bağırmalar,gengelensessizlik,birnalsesi,birdönemeçtegıcırdayanikitramvay,belirsizuğultularveyenidengeceninsolukalıpverişi.

—Bernard?

—Efendim.

Yorgundeğilmisin?

—Hayır.

Annesininnedüşündüğünüvekendisinisevdiğinibiliyorduoanda.Amabirvarlığısevmeninçokbüyükbirşeyolmadığınıyadaenazındanaslabirsevginindilegetirilecekkadargüçlü

olmayacağınıdabiliyordu.Örneğin,annesiylebirbirlerinihepsessizceseveceklerdi.Veyaşamları

boyuncaduygularınıbirbirlerinedaharahataçıklayamadan;sırasıgelinceannesiyadakendisiölecekti.Aynıbiçimde,Tarrou'nunyanıbaşındayaşayıpgitmiştivedostluklarıgerçekanlamdayaşamayazamanbulamadanbuakşamölmüştüTarrou.Dediğigibioyunukaybetmişti.AmaRieux,onekazanmıştı?Yalnızcavebayıtanımışolmakvebunuanımsamak,dostluğutanımış

olmakvebunuanımsamak,şefkatitanımakvebirgünbunuanımsamak,buyduiştekazandığı.

İnsanınvebaveyaşamoyunundanelde

261edeceğitekşeybilgivebelekti.BelkideTarrou'nunoyunukazanmakdediğibuydu!

YinebirarabageçtiveMadamRieuxsandalyesininüzerindebirazkımıldadı.Rieuxonagülümsedi.Annesionayorgunolmadığınısöyledivehemenardından:Oraya,dağadinlenmeyegitmelisin.

Tabianne.

Evet,oradadinlenebilirdi.Nedenolmasın?Anımsamakiçindebirbahaneolurdubu.Amaoyunukazanmakbuidiyse,insanınumuttanyoksun,yalnızcabildiğiveanımsadığışeyleyaşamasıgüç

olmalıydı.İşte,kuşkusuzTarroudaböyleyaşamıştıvedüşlerekapılmadansürdürülenbiryaşamıniçindekurulukadınanevarsahepsininbilincindeydi.UmutsuzhuzurolmazveinsanlarınkimseyimahkûmetmehakkıolmadığınainananamayinedekimseninbaşkalarınımahkûmetmektenkendinialıkoyamadığınıvehattakurbanlarınbazencelatadönüştüğünüdebilenTarrouikilemveçelişkinin

içindeyaşamıştı,aslaumutnedirbilmemişti.Acababunedenlemiazizolmayı

istemişvehuzuruinsanlarahizmetederekaramıştı?GerçekteRieuxbukonudahiçbirşeybilmiyordu,bunundapekönemiyoktu.Tarrou'ylailgiliaklındansilinmeyentekgörüntü,kendisinigötürmeküzerearabanındireksiyonunasımsıkısarılanbiradamyadaşimdihareketsizyatanşukalınbedeningörüntüsüydü.Biryaşamsıcaklığıvebirölümgörüntüsü,iştebuydubilinen.

İştekuşkusuzbunedenle,DoktorRieux,sabahkarısınınölümhaberinisakinliklekarşıladı.

Çalışmaodasındaydı.Annesineredeysekoşarakonatelgrafıgetirmiş,sonrapostacıyabahşiş

vermeküzereçıkmıştı.Geridöndüğündeoğluaçılmıştelgrafıelindetutuyordu.Onabaktı,penceredenlimanınüzerindeyükselmekteolaninanılmazbirsabahıizlemeyekaptırmıştıkendini.

—Bernard,dediMadamRieux.Doktordalgındalgınonabaktı.

—Şutelgraf?diyesordu

262

İştebu,dedidoktor,sekizgünolmuş.

MadamRieuxbaşınıpencereyeçevirdi.Doktorsusuyordu.Sonraannesineağlamamasını,bunubeklediğini,amayinedegüçbirşeyolduğunusöyledi.Bunlarısöylerken,acısındabirşaşkınlıkbulunmadığınıbiliyorduyalnızca.Aylardırveikigündür,sürüpgidenoaynıacıydı.

263Güzelbirşubatsabahıgündoğarken,halkın,gazetelerin,radyovevalilikduyurularınınselamlamasıylakentinkapılarısonundaaçıldı.Böyleceanlatıcıya,kapılarınaçılmasınıizleyencoşkuyabaşındansonunakadarkatılabilmeözgürlüğüolmamaklabirlikte,buneşedolusaatlerinvakanüvisıolmakkalıyor.Gündüzvegeceiçinbüyükeğlencelerdüzenlenmişti.Aynızamanda,uzakdenizlerdengelengemilerlimanımızayönelirken,garlardatrenlerindumanlarıtütmeyebaşlamıştıbile,böyleceherbirikendince,bugünün,ayrıdüşmektenötürüacıçekenleriçinbüyükbuluşmagünüolduğunubelirtiyordu.

Burada,oncayurttaşımızıniçineyerleşmişolanayrılıkduygusununneolabileceğikolaycahayaledilebilir.Günboyukentegirişyapantrenlerkenttenayrılanlarkadardoluydu.İkihaftalıkbeklemesüresinde,sonânakadarvalilikkararınıniptaledilmesindenkorkarakherkesogüniçinyertutmuştu.Kenteyaklaşanyolcularınbazılarıgerginliktentamanlamıylakurtulamamıştızaten,çünküyakınlarındabulunaninsanlarınsonlarınıbiliyorlardıgenelde;ötekilerevekenteneolduğukonusundaysahiçbirşeybilmiyorlardı,akılarındakentinkuşkulubirçehresivardı.Ancakbu,tümbusüreiçindetutkuateşiyleyanmamışkişileriçindoğruyduyalnızca.

Gerçektende,tutkulularkendilerinibirsabitfikrekaptırmışlardı.Onlariçintekbirşeydeğişmişti:Aylarcasürensürgünleriboyuncaçabukgeçmesineuğraştıkları,deligibihızlandırmayaçalıştıklarıozamanışimdikenteyaklaştıklarıbiranda,treninduraktanöncefrenyapmayabaşlamasıylayavaşlatmayıdilemişlerdi.Aşklarınıntümokaybolmuşayları,içlerinebelirsizvekeskinbirduygusalı

264

yorvebunabağlıolarak,buneşelizamanınbekleyişdönemineoranlaikikatdahayavaş

geçmesinibirtürtelafiolarakgörüyorvebelibelirsizbunuistiyorlardı.HaftalaröncehaberiletilenkarısınınburayagelmesiiçinelindengeleniyapanRambertgibi,sevdiklerinibirodadayadaperondabekleyenleraynısabırsızlıkveaynıkarmaşaiçindeydiler.Çünküvebaaylarıboyuncabirsoyutlamayadönüşmüşbuaşkyadasevgiyedestekolanettenkemiktenkişiylebuduyguları

karşılaştırmayıRambertbirürperişle

bekliyordu.

Salgınınbaşındabirsoluktakentindışınakaçmayıvekoşarcasınasevdiğiylebuluşmakiçinburadanayrılmakisteyenkişiolmakisterdiyeniden.Amaartıkbununolanaksızlığınıbiliyordu.

Değişmiştio,amavebaonundikkatimbaşkayöneçekmişti,oisetümgücüylebunuyadsımayaçalışmış,ancakyinedeiçindesessizbiracıgibiyaşayadurmuştubuduygu.Biranlamda,vebanınçokanibiçimdebittiğiduygusunakapılıyordu,sankibunudüşünmeyehazırdeğildi.Mutluluktümhızıylageliyordu,olaybekleyiştençokdahahızlıgelişiyordu.Rambertherşeyebirandakavuşacağını,neşenintadıçıkarılmayanbiryanıkgibiolduğunuanlıyordu!

Kaldıki,hepsiazyadaçok,belibirbilinçleonungibiydiveaslındahepsindensözetmekgerek.

Özelyaşamlarınayenidenbaşlayacaklarıbuistasyonperonunda,birbirlerinebakışlaratarkenyadagülümserken,paylaştıklarıortaklığıhissediyorlardıhâlâ.Amatrenindumanıgörünürgörünmezsürgünduygusu,karmaşıkvesarhoşedicibirneşesağanağıaltındabirandasönüpgitti.Trenduruncaçoğunluklayinebuperondabaşlamışolansonugelmezayrılıklarburadasonbuldu;birsaniyeiçinde,canlıbiçimleriniunuttuklarıbedenlerebüyükbirsevincineşlikettiğibircimriliklekolarınsarıldığıanda.Rambert'inkendisinekoşanvegöğsünekapananobedenebakacakzamanıolmadı.Kolarıarasındaonututarken,gövdesineyumulmuşotanıdıksaçlıbaşısıkarkengözyaşlarınaengelolamadı,

265bunlarınoankimutluluktanmı,yoksaçokuzunsüredirbastırılmışbiracıdanmıolduğunubilmiyordu;enazındanbuyaşların,şuandaomzunagömülmüşduranbuyüzün,oncadüşlediğiyüzmü,yoksatersine,biryabancınınyüzümüolduğunubilmesiniengelediğindenötürübirrahatlıkiçindeydi.Bukuşkunundoğruçıkıpçıkmayacağınısonradanöğrenecekti.Şimdilik,vebanıngerigelebileceğineveinsanlarınyüreğindehiçbirdeğişiklikyapmadangidebileceğineinanıyorgibibirhaliolançevresindekilergibidavranmakistiyordu.

Birbirlerinesıkısıkısarılmışinsanlar,dünyadagerikalanherşeyegözleriniyummuş,görünüştevebayıaltetmiş,tümsefaletiveaynıtrenlegelipkarşılarındakimseyibulamamışherkesiunutmuş

olarakevlerinedöndüler;perondayalnızkalanlarsaevedönünceuzunsürmüşsuskunluklarınyüreklerinesaldığıkorkuyudoğrulayanbirşeybulmayahazırlanıyorlardı.Artıktaptazebiracıdanbaşkakendilerineeşlikedenhiçkimseleriolmayanbuinsanlariçin,oandaartıkyaşamayanbirvarlığınanısınasarılanlariçinherşeyfarklıydıveayrılıkduygusudoruknoktasınaulaşmıştı.

Onlariçin,şimdiortakbirçukuraatılmışyadabirkülyığınındaeriyipgitmişovarlığailişkintüm

neşeyiyitirenanneler,eşler,sevgilileriçinvebahâlâvardı.

Amakimdüşünüyordubuyalnızlıkları?Öğleoluncagüneşsabahtanberibirmücadelehalindehavanıniçindedolanıpduransoğukesintilerialtederekdeğişmeyenbirışığısürekliyinelenendalgalarlakentinüzerinesaçıyordu.Günsankiakmıyordu.Tepelerdenkalelerintoplarıdurgungökyüzündearavermedenpatlamayabaşladı.Acılarınsonbulduğuveunutuşunhenüzbaşlamadığı,ikiaradakalmışbudakikadatümkentkendinidışarıattı.

Bütünmeydanlardadansediliyordu.Birgündetrafikyoğunluğuhissedilirbiçimdeartmışvesayılarıgiderekçoğalanarabalarinsanselialtındakisokaklardagüçlükleilerliyordu.Kentinçanlarıtümakşamüstüenyüksekperdedençaldı.Mavivealtınsıbirgöğüçınlamalarıyladolduru266

yorlardı.Gerçektendekiliselerdeşükürdualarıokunupduruyordu.Amaaynızamandaeğlenceyerleriağzınakadardolmuş,geleceğidüşünmedenelerindekisonalkolüiçecekleridağıtıyorlardı.Tezgâhlarınönündehepsideheyecaniçindebirkalabalıkitişkakışduruyordu,aralarındaçevredekibakışlardançekinmeyen,sarmaşdolaşbirçokçiftvardı.Hepsibağıraçağırakonuşuyoryadagülüyordu.Herkesiçinekapandığıaylarboyuncayaşamıbiriktirmiş,şimdihayattakalmalarınıkutlarcasınaonuharcıyorlardı.Ertesigünasılyaşambaşlayacaktı,önlemleriyle.Şimdilikçokfarklıkökenlerdeninsanlardirsekdirseğekardeşgibiydiler.Ölümünvarlığınıngerçekleştiremediğieşitlik,enazındanbirkaçsaatliğinekurtuluşuncoşkusundaortayaçıkıyordu.

AmabusıradancoşkuherşeyiaçıklamıyorduveakşamüstügeçsaatteRambert'inyanındasokaklarıdolduranlarsoğukkanlıbirtavrınaltında,çoğunluklaepeyhassasmutluluklargizliyordu.

Gerçektende,çoksayıdaçiftveçoksayıdaailesakinsakingezineninsanlargibiydileryalnızca.

Gerçekteyseçoğuacıçektikleriyerlerihassaslıklaziyaretediyorlardı.Yenigelenlerevebanınaçıkyadasaklıişaretlerini,vebanıntarihininkalıntılarımgöstermeksözkonusuydu.Bazıdurumlarda,vebasırasındaçokşeygörmüşolanlararehberliketmekleyetiniliyorvekorkuuyandırmadantehlikeanlatılıyordu.Bugibikeyiflerzararsızdı.Amaötekidurumlarda,dahatehlikeligezintilerolabiliyordu,anılarınsevgidoluacısınakendinibırakmışbirsevgiliyanındakineşöylediyebiliyordu:"Osırada,buyerdeyanımdaolmanıarzuladımvesenyoktun."Bututkugezginlerinitanımakkolaydı:İçindeyolaldıklarıgürültüpatırtınınortasındafısıltıveitirafadacıkları

oluşturuyorlardı.Gerçekkurtuluşu,köşebaşlarındakiorkestralardandahaiyimüjdeliyorduonlar.

Çünkübusevinçiçinde,sıkısıkıbirbirinesarılmışvesuskunçiftlergürültüpatırtınıniçinde,mutluluğuntümzaferiveadaletsizliğiylevebanınbittiğini,korkunungeridekaldığınıdoğruluyordu.

Her

267türkesinliğekarşı,insanlarınöldürülmesininsineklerinöldürülmesikadargündeliksayıldığışuanlamsızdünyayıtanıdığımızısakinsakinyadsıyorlardı;şusınırlarıiyiçizilmişvahşiliği,şuhesaplanmışçılgınlığı,şimdinindışındanevarsaherşeyekarşıkorkunçbirözgürlükduygusunudaberaberindegetirenşututsaklığı,şuölümkokusunu,öldürmediğiherkesişaşkınaçevirenşuölümkokusunu,sonolarakdabirbölümühergünbirfırınınağzınayığılmış,yağlıkokularçıkararakhavayakarışan,ötekibölümüdegüçsüzlükvekorkununzincirlerinevurulmuşkendisırasınıbekleyenşuşaşkınadönmüşinsanlardanolduğumuzuinkârediyorlardı.

Dışmahalelereulaşmayaçalışanveakşamüstüçanvetopsesleri,ezgilervesağırediciçığlıklararasındatekbaşınayürüyenDoktorRıeux'nüngözüneçarpaniştebuydu.Mesleğisürüyordu,hastalariçintatilyoktu.Kentinüzerineinentatlıışığıniçindeeskigünlerinızgaraetveanasonkokularıyükseliyordu.Çevresindegülenyüzlergöğedoğruçevriliyordu.Yüzlerialalolmuşkadınveerkekleristeklegerilerekveçığlıklaratarakbirbirlerinedolanıyordu.Evet,vebabitmişti,korkudaveşimdisarmaşdolaşolankolaraslındaenderinanlamıylasürgününveayrılığınnedemekolduğunuanlatıyordu.

İlkkezolarakRieuxaylarcahergelengeçeninyüzündeokuduğuşutamdıkhavayabiradverebiliyordu.Şimdiçevresineşöylebirbakmasıyeterliydi.Vebayı,sefaletiveyokluklarıgeridebırakanherkes,uzunsürediroynamaktaolduğurolüngiysisinebürünmüştü,yokluğuveuzaktakiülkeyiönceyüzleriyle,şimdidegiysileriylebeliedengöçmenrolünebürünmüşlerdi.Vebanınkentkapılarınıkapadığıgündenbaşlayarakyalnızcaayrılığıyaşamışlardı,herşeyiunutturanoinsancılsıcaklıktanayrıdüşmüşlerdi.Değişikderecelerde,kentinherköşesindebukadınlarvebuerkekler,herkesiçinaynıolmayanamayinehepsiiçinolanaksızbirbuluşmayıözlemişlerdi.Çoğutümgücüyleoradabulunmayanbirisini,birbedeninsıcaklığını,sevgiyiya268

daalışkanlığıhaykırmıştı.Bazılarıinsanlarındostluklarındanuzakdüşmenin,onlaramektup,tren,gemigibidostluklaraözgüalışılmışyolardanulaşamayacakolmanınçoğunluklafarkınavarmadanacısınıçekiyordu.Dahaazsayıdabirbaşkagrupinsanda,belkiTarrougibileri,tanımlayamadıklarıbirşeylerleistemişlerdibirliği,amabunlardaistenecektekşeydionlarıngözünde.Başkabiradbulamadıklarındanbunabazenhuzurdiyorlardı.

Rieuxhâlâyürüyordu.İlerledikçeçevresindekikalabalıkartıyor,gürültüçoğalıyorveulaşmakistediğimahaleleruzaklaşıyorgibigeliyordu.Yavaşyavaşbubağırıpçağırankitleyekarışıyorduvebuhaykırışınbirbakımakendihaykırışıolduğunudaanlamayabaşlıyordu.Evet,hembedenselhemderuhsalaçıdanhepsibirlikteacıçekmişti,hepsigüçbirtatildönemine,umarsızbirsürgünevehiçgiderilmemişbirsusuzluğabirliktekatlanmışlardı.Buüstüsteyığılanölüler,ambulanssirenleri,şuyazgıdenilenşeyinihtarları,korkununyinelenenayaksesleriveyüreklerdekikorkunçbaşkaldırıarasındahepbirsöylentiyayılıpdurmuşvekorkuiçindekibuinsanlaragerçekvatanlarınıbulmalarıgerektiğinisöyleyerekonlarıuyarmıştı.Onlarınhepsiiçingerçekvatan,buboğulankentinduvarlarınınötesindeydi.Tepelerdekigüzelkokuluçalılıklarda,denizde,özgürülkelerdeveaşkıngücündeydi.Vegerikalanherşeyetiksintiylesırtçevirerekoülkeye,mutluluğadönmek

istiyorlardı.

BusürgününvebubirleşmeduygusununneanlamagelebileceğiniDoktorRieuxhiçbilmiyordu.

Durmadanyürürkenheryandansıkıştırılmış,kendisiniçağıranhastalarınagiderken,yavaşyavaş

yüküazalmışsokaklarayaklaşıyorvebuşeylerinbiranlamınınolupolmamasınınönemliolmadığını,yalnızca,insanlarınumudununbirkarşılıkbulmasınıgörmekgerektiğimdüşünüyordu.

Karşılığınneolduğunubundanböyleobiliyorduvedışmahalelerinneredeyseıssızoilksokaklarındabunudahaiyigörüyordu.Yalnızcaaşklarınınyaşadığıevedön269meyiistemişolanlar,sayılarıazalsadabununlayetinmesinibilerekaradasıradaödülerinialıyorlardı.Kuşkusuzaralarındanbazıları,beklediklerikişidenyoksun,tekbaşlarınakentteyürümeyisürdürüyorlardı.Salgındanönce,aşklarınıdahabaşındanyolunakoyamamışvebirbirinedüşmansevgilileribirbirine

bağlıtutanogüçanlaşmayıyılarcakörükörüneizleyenbazılarıgibi,eşindenikikezayrılmakdurumunadüşmemişolanlardamutluydu.Rieuxgibionlardaherşeyizamanabırakmanınhafifliğiniduymuşlardı:Onlarsonsuzadekayrılmışlardı.Ama,DoktorRieux'nünsabahyanındanayrılırken"Haydi,cesaret,şimdihaklıçıkmanınzamanı,"dediğiRambertgibibaşkalarıda,yitirdiklerinisandıklarıkişiyihiçduraksamadanbulmuşlardı.Enazındanbirsüreiçinmutluolacaklardı.Herzamanistenebilecekvebazeneldeedilebilecekbirşeyvarsa,onundainsansevgisiolduğunuşimdionlarbiliyordu.

Tersine,hayalbileedemedikleribirşeyidilemişolanlarınhiçbirinebirkarşılıkgelmemişti.Tarrousözünüettiğioulaşılmasıgüçhuzurakavuşurgibiolmuş,amaonuişineyaramayacağıbiranda,ölümdebulmuştu.Tersine,Rieux'nünkapıeşiklerinde,azalanışığınaltındagördüğü,tümgüçleriylesarılmış,heyecaniçindebirbirinebakanbaşkalarıeğeristediklerinieldeetmişlerse,bununnedeniyalnızcakendielerindeolanbirşeyistemişolmalarıydı.VeRieux,Grand'laCottard'ınbulunduğusokağasaparkeninsanla,onunyoksulveinanılmazaşkıylayetinenlerindeenazındanaradabirneşeyleödülendirilmesininyerindeolacağınıdüşünüyordu.

270

Bugünceburadasonaeriyor.DoktorRieux'nünbununyazarıolduğunubelirtmeninzamanıgeldi.

Amasonolaylarıaktarmadanönce,enazındanniçinarayagirdiğiniaçıklamakvetarafsıztanıküslubunuseçmeyeözengöstermesininanlaşılmasınıistiyor.Tümvebasüresincemesleğigereğikentlilerinbirçoğunugörmeveonlarınduygularınıderlemeolanağıbuldu.Böylecegördükleriniveduyduklarınırahatçaaktarmadurumundaydı.Amabunuuygun,ölçülübirtutumlayapmakistemiştir.Genelolarakgördüklerindenfazlasınıanlatmamaya,vebadostlarına,gerçektesahipolmayacaklarıdüşünceleriyakıştırmamayaveyalnızcarastlantıyadakötütalihinkendisinesunduğumetinlerikulanmayaözengöstermiştir.

Birtürcinayetnedeniyletanıklıketmedurumundakalarak,iyiniyetlihertanığınyapmasıgerektiğigibi,belibirsakinimieldenbırakmamıştır.Amaaynızamandada,dürüstbiryüreğinkuralarınauygunolarak,isteyerekkurbanıntarafımtutmuşveinsanları,aynıkentipaylaştığıinsanları,yalnızcaaşk,acı,sürgüngibiortakinançlarıçevresindebirleştirmekistemiştir.İşteböylece,tekbiracıyokturkentlilercepaylaşmasın,yadatekbirdurumyokturkendisidesahiplenmesin.

Sadıkbirtanıkolmakiçinözelikleolayları,belgelerivesöylentileriaktarmalıydı.Amakişiselolarakkendisöyleyeceğini,kendibekleyişini,kendigeçirdiğisınavlarıdilegetirmemeliydi.

Bunlardanyararlandıysabile,yalnızcaaynıkentipaylaştığıkentlilerianlamakveonlarınanlaşılmasınısağlamakveonlarınçoğunluklakarmakarışıkbiçimdehissettiklerineolabildiğincekesinbirbiçimvermekiçindi.Gerçeğisöylemekgerekirse,busağduyuluçabafazlazor271olmadı.Kendiiçindekilerindoğrudanobinlercevebalısesekarışmaküzereolduğunuhissettiğinde,tektekheracısınınaynızamandabaşkalarınındaacısıolduğuveacınınçoğukeztekbaşınayaşandığıbirdünyadabununbiravantajolduğudüşüncesionudurdurmuştu.

Kuşkusuzherkesadınakonuşmalıydı.

AmayurttaşlarımızarasındabirkişivardıveRieuxonunadınakonuşamazdı.Tarrou'nunbirgünRieux'yesözünüettiğikişibu:"Onuntekgerçekcinayetiçocuklarveinsanlarıölümeyolayanneyse

onuyüreğiyleonaylamışolmasıdır.Gerikalanınıanlıyorum,amabukonudaonuyaptığındanötürübağışlamakzorundayım."Bugünceninböyleşeylerdenhabersiz,yaniyalnızbiryüreğinsahibiylesonbulmasıdayerindeolur.

KutlamanınyapıldığıgürültülüpatırtılıcaddelerdençıkıpGrand'laCottard'ınoturduğusokağasaparkenbirpolisengeliylekarşılaştı.Böylebirşeyibeklemiyordu.EğlenceninuzaktangelenuğultusumahaleyisessizleştiriyorveRieux'yebirçölgibiıssızgeliyordu.Kartımçıkardı.

—Olanaksızdoktor,dedipolismemuru.Kalabalığaateşedenbirdelivar.Amaburadakalın,sizegerekolabilir.

OsıradaRieux,Grand'ınkendinedoğrugeldiğinigördü.Onundahiçbirşeydenhaberiyoktu.

Geçmesineizinverilmiyorduveateşinkendievindenaçıldığınıöğrenmişti.Güneşinısıtmayansonışıklarıylaaltınrenginebürünmüşevincephesiuzaktangörülüyordu.Karşıdakikaldırımakadaruzananboşbiruzameviçevreliyordu.Yolunortasındabirşapkavekirlibirparçakumaş

seçiliyordu.RıeuxveGrandiyiceuzakta,yolunötekitarafındakendilerinidurduranpoliskordonunaparalelvegerisindemahalelilerinhızlıhızlıdurmadangeçtikleribirpoliskordonunugörebiliyorlardı.Dikkatlicebakınca,elerindetabanca,evinkarşısındabulunanapartmanlarınkapılarınasinmişpolismemurlarımdagördüler.Evintümkepenklerikapalıydı.Yinedeikincikattakepenklerdenbiriyarıyarı

272

yaaçılmışgibiydi.Sokaktatambirsessizlikvardı.Kentmerkezindengelenbelibelirsizezgilerduyuluyorduyalnızca.

Biraraevinkarşısındakiapartmanlardanbirindenikielateşsesiduyulduveaçıkolankepenkteparçalarhavayasıçradı.Sonrayenidensessizlikoldu.Uzaktanbakınca,gününyoğunluğundansonrabuolanlarRieux'yebirazgerçekdışıgibigeliyordu.

—BuCottard'ınpenceresi,dedibirdenbireGrandheyecanla.AmaCottardortadayok.

—Niyeateşediliyor?diyesorduRieuxmemura.

—Onuoyalamayaçalışıyorlar.Gereklimalzemeyigetirecekbirotobüsbekliyoruz,çünkü

kapıdangirmeyeçalışanlaraateşediyor.Kurşunisabetedenbirmemurvar.

—Niyeateşetti?

—Bilmiyoruz.Sokaktainsanlareğleniyordu.İlktabancasesiduyulduğundahiçbirşeyanlamadılar.İkincisestebağrışçağrışoldu,birkişiyaralandıveherkeskaçıştı.

Delininbiriişte.

Yenidensessizlikolduğundadakikalargeçmekbilmedi.Birdensokağınötekitarafındanbirköpeğinçıkageldiğinigördüler,Rieux'nünuzunsüredirgördüğüilkköpekti,büyükbirolasılıklaozamana

kadarsahiplerininsakladığıpisbirİspanyolköpeğiydi,duvarboyuncakoşupgidiyordu.

Kapıyayaklaşıncaduraksadı,arkaayaklarıüzerineoturduvebitlerinikemirmeküzereyanlamasınauzandı.Polislerdengelenbirçokdüdüksesionuuyardı.Başımkaldırdı,sonraşapkayıkoklamaküzereağırağıryolunortasınailerledi.Aynıandaikincikattanbirelateşedildiveköpekayaklarıyladebelenerekbirandakendiçevresindedöndüveböğrününüzerinedevrilerekuzunuzunsarsıldı.Karşılıkolarak,evinkarşısındakikapılardanbeşyadaaltı

patlamaylakepenkbirazdahaufalandı.Yenidensessizlikçöktü.GüneşbirazçekilmiştiveCottard'ınpenceresinegölgedüşmeyebaşlıyordu.Doktorunarkasındakisokaktabirfrensesiduyuldu.

Veba

273/18—İştegeldiler,dedipolismemuru.

Elerindeipler,birmerdivenveyağlıbezesarılmışikiuzunpaketletamarkalarındapolislerbelirdi.

Greand'ındairesininkarşısındabulunanbitişikdüzenevleriçevirenbirsokağadaldılar.Birsüresonrabuevlerinkapılarındabirhareketolduğugörülmedi,ancaktahminedildi.Sonrakalabalıkvepolislerbekledi.Köpekartıkkımıldamıyordu,amakoyurenkbirsubirikintisininiçindeıslakyatıyordu.

Birdenbirepolismemurlarınıntuttuğuevlerdenbirmakinelitabancaylaateşaçıldı.Ateşinsonunda,nişanalınankepenktamanlamıylayaprakgibidöküldüvepenceredekaranlıkbirboşlukbelirdi,RieuxveGrandbulunduklarıyerdenhiçbirşeyseçemiyordu.Ateşkesilinceıkıncı

birtabancasesibaşkabiraçıdan,dahauzaktakibirevdengeldi.Kurşunlardanbiribirkiremitparçasınısıçrattığınagörekurşunlarpenceredekikareboşluğadaisabetediyordukuşkusuz.Aynı

andaüçpoliskoşarakyolugeçtivegirişkapısındaniçeridaldılar.Hemenardındanüçpolisdahaiçerikoştularveateşsesikesildi.Kalabalıkbirazdahabekledi.Apartmanıniçinde,derindengelenikipatlamasesiduyuldu.Sonrabiruğultuyükseldiveneredeysesürüklercesinekolansıvanmış,durmadanbağıranufaktefekbiradamındışarıçıkarıldığıgörüldü.Sankibirmucizeolmuşgibi,sokaktakitümkapalıkepenkleraçıldıvemeraklılarpencerelereüşüştü;biryandandainsanlarkalabalıklarhalindeevlerindençıkıppolisengelerininarkasınakoştular.Biran,adamcağızıyolunortasındagördüler,sonundaayaklanyerebasıyor,poliseleriniarkadantutuyordu.Bağırıyordu.

Birpolisonayaklaştıveyumruğununtümgücüyle,ciddibirtavırlaikikezonavurdu.

—Cottardbu,diyekekelediGrand.Çıldırmış.Cottardyeredüşmüştü.Polisinbukezyerdeuzanan

buinsanyığıntısınatümgücüyletekmeindirdiğinigördüler.Sonrakarmakarışıkbirkalabalıkhareketegeçti,doktoraveonuneskidostunadoğruyöneldi.

—Açılın!dedipolis.

274

KalabalıkönündengeçerkenRieuxgözlerinikaçırdı.GrandveRieuxhavakararırkenoradan

ayrıldılar.Buolay,semtisankiiçinedaldığıuyuşukluktançekipçıkarmışgibiuzaktakisokaklardangelenkeyifsarhoşukalabalığınuğultusuyladolduyeniden.EvingirişindeGranddoktorlavedalaştı.Gidipçalışacaktı.Amatamyukarıçıkacağısırada,Jeann'amektupyazdığınıveşimdihoşnutolduğunusöyledidoktora.Hemsonrayenidentümcesiniyazmayabaşlamıştı:"Nekadarsıfatvarsahepsiniattım,"dedi.

Hınzırbirgülümsemeyletörensibirselamiçinşapkasınıçıkardı.AmaRieux,Cottard'ı

düşünüyordu,yaşlıastımhastasınınevinegiderkenonunyüzüneinenyumruklarıntoksesipeşinibırakmıyordu.Suçlubirinsanıdüşünmek,ölübirisinidüşünmektendahazordubelkide.

Rieuxeskihastasınınevinevardığındagecetümgöğüyutarcasınakaplamıştı.Odadan,özgürlüğünouzaktangelenuğultusuduyuluyorduveyaşlıadamherzamankitavrıylabezelyeleribirkaptanötekineaktarmayısürdürüyordu.

—Eğlenmeyehaklanvar,diyordu,birdünyakurmakiçinherşeygerek.Şuçalışmaarkadaşınız,oneoldu?

Patlamaseslerigeliyordu,amabunlarbarışlailgiliydi:Çocuklarfişekpatlatıyorlardı.

—Öldü,dedidoktor,hastanınhırıltılıgöğsünüdinlerken.

—Ah!dediyaşlıadamşaşkınlıkiçinde.

—Vebadan,diyeeklediRieux.

—Evet,dediyaşlıadambirsüresonra,hepeniyilergider.Yaşamböyle.Amaoneistediğinibilenbiradamdı.

—Niyebunusöylüyorsunuz?dedistetoskopunuyerleştirenRieux.

—Hiç.Konuşmakiçinkonuşmazdı.Nihayet,benimhoşumagidiyordu.Amaböyleişte.Başkaları:

"Vebabu,vebageçirdik,"diyorlar.Biranlamdaödülendirilmekistiyorlar.Amanedemekveba?

Yaşambu,iştehepsibukadar.

—Buğunuzuaksatmayın.

275—Yookorkmayın.Dahazamanımçokbenimveötekilerinöldüğünügöreceğim.Benyaşamayıbiliyorum.

Neşedoluhaykırışlaruzaktanonakarşılıkverdi.Doktorodanınortasındadurdu.

—Terasaçıkarsamsizirahatsızedermiyim?

—Yohayır!Onlarıtepedengörmekistiyorsunuz,değilmi?Dilediğinizgibiyapın.Amaonlarhepaynı.

Rieuxmerdivenlereyöneldi.

—Söyleyindoktor,vebadanölenleriçinbiranıtyapılacağıdoğrumu?

—Gazeteleröylediyor.Birgömüttaşıyadabirplaka.

—Bundanemindim.Venutuklaratılacak.Yaşlıadamboğukboğukgülüyordu.

—Buradanduyuyorumonları:'Ölülerimiz...'sonradagidipkarınlarınıdoyuracaklar.

Rieuxmerdivenleriçıkmayabaşlamıştıbile.Soğuk,kocamangökyüzüevlerintepesindeparıldıyordu,tepelerinyakınındayıldızlarçakmaktaşıgibisert,yoğunlaşıyordu.Tarrou'ytavebayı

unutmaküzerebuterasaçıktıklarıgecedençokdafarklıdeğildibugece.Yalıyarlarıneteklerindedenizozamankindendahagürültülüydü.Havakıpırtısızvehafifti,sonbaharrüzgârınıntaşıdığı

kirlisoluklardanarınmıştı.Öteyandankentinuğultusuhâlâteraslarınaltındadalgalarınsesi.gibiçınlıyordu.Amabugecekurtuluşungecesiydi,başkaldırınındeğil.Uzakta,koyubirkızılıkaydınlatılmışbulvarvemeydanlarınbulunduğuyerleribeliediyordu.Artıközgürlüğekavuşmuş

geceniniçinde,istekengeltanımıyordu,Rieux'yeulaşandaonunuğultusuydu.

Karanlıklimandanresmikutlamanınilkfişekleriyükseldi.Kentuzunveboğukbirhaykırışlaselamladıfişekleri.Cottard,Tarrou,Rieux'nünsevdiğiveyitirdiğikadınveerkekler,ölüyadasuçlu,hepsiunutulmuştu.Yaşlıadamhaklıydı,insanlarhepaynıydı.Amaheracınınöte276

sinde,onlarıbirbirinebağlayangüçlerivesuçsuzluklarıydıveRieuxbunuburadahissediyordu.

Kuvvetivesüresiikikatınaçıkan,çınlamasıterasınaltınakadaruzananhaykırışlarınortasında,rengârenkışıkdemetlengökyüzündeçoğalarakyükselirken,DoktorRıeux,susanlarınarasındayeralmamak,ovebalılardanyanatanıklıketmek,onlarayönelikadaletsizliğeveşiddeteilişkinenazındanbiranıbırakmakvefelaketlerinortasındaneleröğrenildiğini,insanlarıniçindehorgörülecekşeylerdençok,hayranlıkduyulacakşeylerinbulunduğunusöylemekiçinburadasonbulananlatıyıkalemealmayakararverdi.

Ancakbiryandandabugünceninkesinbirzafergüncesiolmadığınıbiliyordu.Bu,yalnızcakendigördüğükadarıylakorkuyaveonuntükenmezsilahınakarşıyapılmasıgerekenlerinbirtanıklığındanbaşkabirşeyolamazdı;amaaynızamandada,içlerindekopanfırtınalarakarşın,birazizolamadıklarınagöre,felaketlerikabulenmeyireddederek,yinededoktorlukyapmayaçalışantüminsanlarınbukorkuyakarşıdahaneleryapabileceğinedetanıklıkedecektibuanlatı.

Gerçektende,kenttenyükselensarhoşlukçığlıklarınıdinlerkenRieuxbuhafiflemeduygusununheptehditaltındaolduğunudüşünüyordu.Çünkübuneşeiçindekikalabalığın,kitaplardandaöğrenilebileceğigibi,vebamikrobununhiçbirzamanölmediğiyadayokolmadığından,yılarcamobilyalardaveçamaşırlardauykuyadaldığından,odalarda,mahzenlerde,sandıklarda,mendilerdevekâğıtlardabeklediğindenvebelkibirgün,insanlarınbirmutsuzlukyaşamasıyadabirşeyleröğrenmesiiçinvebanınkendifareleriniuyandırıpmutlubirkenteölmeyeyolayabileceğindenhaberiolmadığınıbiliyorduRieux.

277