Alþjóðleg viðmið og þverfaglegt samstarf við

greiningu sértækra lestrarörðugleika

.

Jónas G. Halldórsson sálfræðingur

Orsakir námserfiðleika

• Almennt skert starf heilans (þroskahömlun)

• Afmarkaðir veikleikar í taugasálfræðilegu þroskamynstri (sértækir námserfiðleikar)

• Hreyfihömlun

• Sjón- og heyrnarskerðing

• Tilfinningaleg líðan, áhugi, vilji

• Tengt ólíkri menningu og málumhverfi

• Ónóg kennsla, örvun og umönnun

Sértækir námserfiðleikar

• Geta verið í grunngreinum námsins, lestri, skrift, stafsetningu eða stærðfræði

• Orsök yfirleitt meðfæddir veikleikar í taugasálfræðilegu þroskamynstri, tengdir erfðum, eðlilegir en óheppilegir

• Greind yfirleitt í meðallagi eða þar yfir• Aldur, þroski og æfing vinnur með, en

vandinn hverfur yfirleitt ekki alveg

Alþjóðlega viðurkennd flokkunarkerfi og skilgreiningar

• DSM-IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. American Psychiatric Association, 1994.

• ICD-10 International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems. World Health Organization, 1992.

Íslensk þýðing ICD-10 1996

• Specific developmental disorders of scholastic skills = Sértækir námserfiðleikar = Sértækar þroskaraskanir á námshæfni

• Specific reading disorder = Sértækir lestrarörðugleikar = Sértæk lesröskun

ICD10 F80-F89RASKANIR Á SÁLARÞROSKA

• Sértækar tal- og málþroskaraskanir

• Sértækar þroskaraskanir á námshæfni

• Sértæk þroskaröskun á hreyfisamhæfingu

• Blandnar sértækar þroskaraskanir

• Aðrar raskanir á sálarþroska

• Ótilgreind röskun á sálarþroska

ICD10 F81.0-F81.9Sértækar þroskaraskanir á námshæfni

• Sértæk lesröskun

• Sértæk stöfunarröskun

• Sértæk röskun á reiknihæfni

• Blandin röskun á námshæfni

• Aðrar þroskaraskanir á námshæfni

• Þroskaröskun á námshæfni ótilgreind

Algengi og kynjamunur

• Sértæk þroskaröskun á námshæfni algengasta tegund námsörðugleika

• Sértæk lesröskun algengust sértækra þroskaraskana á námshæfni

• Meira en 10% nemenda á Íslandi eigi við sértæka lesröskun að stríða

• Algengari meðal pilta en stúlkna (?)

MISMUNAGREINING (a): Sértækar þroskaraskanir á námshæfni útiloka:

• Námserfiðleika af völdum tornæmis og þroskahömlunar

• Námserfiðleika vegna hreyfihömlunar• Námserfiðleika vegna skertrar sjónar eða

heyrnar• Námserfiðleika vegna áunnins heilaskaða

eftir slys eða sjúkdóm (t.d. lesstol)

MISMUNAGREINING (b): Sértækar þroskaraskanir á námshæfni útiloka:

• Námserfiðleika sem stafa af atferlis- og geðbrigðaröskunum

• Slaka námsstöðu vegna ófullnægjandi kennslu, örvunar eða umönnunar

• Námserfiðleika vegna ólíks mál- og menningarumhverfis

Mismunagreining

• Mismunagreining er nauðsynlegur hluti af greiningarferlinu

• Námserfiðleikar af mismunandi toga hafa mismunandi greiningarnúmer innan ICD-10. Með mismunagreiningu er ekki verið að útiloka nemendur frá þjónustu, heldur er verið að benda á mismunandi orsakir, þarfir og horfur

Fylgikvillar (a)

• Einkenni ofvirkni og athyglibrests

• Hegðunarröskun og aðlögunarvandi

• Kvíði og depurð

• Frávik í hreyfiþáttum

• Frávik í málþroska

Fylgikvillar (b)

• Athugun, þar sem kannað er hvort fylgikvillar eru til staðar, er mikilvæg við greiningu á sértækum þroskaröskunum á námshæfni, með hliðsjón af íhlutun

ICD-10 Sértæk lesröskun (a)

• Sértæk og afgerandi hömlun við að ná tökum á lestrarfærni, sem ekki skýrist eingöngu út frá greindaraldri, skertri sjón eða ófullnægjandi kennslu

• Vandinn getur komið fram í lesskilningi, við að þekkja eða átta sig á orðum, við upplestur, við að vinna verkefni sem krefjast lesturs

ICD-10 Sértæk lesröskun (b)

• Stafsetningarerfiðleikar fylgja oft sértækri lesröskun fram á unglingsár, jafnvel þótt framfarir hafi orðið nokkrar í lestri

• Oft er saga um frávik í málþroska á foskólaaldri

• Vandi tengdur líðan og hegðun er oft til staðar á skólaárum

ICD10 greiningarviðmið

• Niðurstaða staðlaðs og rannsakaðs kunnáttuprófs er marktækt lægri en niðurstaða staðlaðs og rannsakaðs greindarprófs

• Merki eru um taugasálfræðilega veikleika í þroskamynstri

• Ekki eru augljósar aðrar ástæður námserfiðleika en líffræðilegar

Próftæki við ICD-10 greiningu

• Staðlað og rannsakað greindarpróf

• Stöðluð og rannsökuð kunnáttupróf sem taka mið af ICD-10 greiningarviðmiðum

• Taugasálfræðileg prófasöfn og próf sem meta hreyfiþroska og málþroska

• Matslistar til að meta atferli, aðlögun og líðan

Af hverju alþjóðlega viðurkenndar skilgreiningar? (a)

• Sameiginlegt álit helstu sérfræðinga, byggt á niðurstöðum vönduðustu rannsókna, endurskoðað reglulega

• Forsenda samanburðar rannsókna milli þjóða og innan þeirra. Sérstök rannsóknaviðmið fylgja ICD-10.

• Fara ekki út fyrir stöðu þekkingar

Af hverju alþjóðlega viðurkenndar skilgreiningar? (b)

• Segja fyrir um íhlutun og rétt til þjónustu bæði hér á landi og erlendis

• Leggja áherslu á mismunagreiningu og að finna fylgikvilla

• Engin skilgreining er fullkomin, en með íslensku rannsóknastarfi getum við haft áhrif á þróun alþjóðlegra viðmiða

Af hverju þverfagleg nálgun?

• Þörf fyrir mismunandi sérfræðiþekkingu og reynslu við greiningu

• Þörf fyrir mismunagreiningu og athuga hvort fylgikvillar eru til staðar

• Ýmis greiningartæki eru notuð

• Þörf fyrir fjölbreytta og sérhæfða íhlutun

• Til hagsbóta fyrir nemendur og foreldra

Horfur nemenda með sértækar þroskaraskanir á námshæfni

• Betri horfur tengdar vægari og færri taugasálfræðilegum veikleikum, hærri greindarvísitölu og betri aðstæðum heima fyrir

• Betri horfur tengdar því að fá greiningu fyrr og viðeigandi íhlutun

• Aukin áhættuhegðun hjá þeim sem detta út úr skóla

Sértæk lesröskun

er vangreind hér á landi

Vandi (a)

• Skortur á samræmdum, faglegum, stöðluðum vinnubrögðum og skilgreindum vinnuferlum við skimun, greiningu og meðferð nemenda

• Skortur á þekkingu og sérhæfingu

• Ekki samstaða um skilgreiningar

• Ekki samstaða um taugafræðilega og taugasálfræðilega nálgun

Vandi (b)

• Ekki samstaða um þverfaglegt samstarf

• Ekki nægur skilningur á gildi vel staðlaðra og rannsakaðra skimunar-, mats- og próftækja

• Borið hefur á hugmyndafræði sem er andsnúin greiningu og meðferð

• Varnarstaða og togstreita milli fagstétta

Úrlausn (a)

• Alþjóðlega viðurkenndar skilgreiningar, taugasálfræðileg nálgun og þverfaglegt samstarf

• Stöðluð og sérhæfð vinnubrögð í skimun, greiningu og íhlutun, og hlutverk og ábyrgð hvers og eins skilgreind

• Endurskoðun þjónustuúrræða, þ.m.t. ráðgjafar- og sálfræðiþjónusta skóla

Úrlausn (b)

• Áhersla á stöðlun og rannsóknir á próf- og matstækjum

• Þjónusta í stöðugri þróun, sem byggð er á niðurstöðum vandaðra íslenskra og erlendra rannsókna

• Samstarf innlendra og erlendra sérfræðinga og stofnana um þróun, fræðslu og rannsóknir