alÇi-kİreÇ-kum-Çakil-micir-boya topraklari-tuĞla kİremİt

SEKZNC BE YILLIK KALKINMA PLANI

DPT: 2615 - K: 626

MADENCLK ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORU ENDSTRYEL HAMMADDELER ALT KOMSYONU YAPI MALZEMELER I(ALI-KRE-KUM-AKIL-MICIR-BOYA TOPRAKLARI-TULA KREMT)

ALIMA GRUBU RAPORU

ANKARA 2001

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan

Madencilik K Raporu Endstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Yap Malzemeleri I (Al-Kire-Kum-akl-Mcr-Boya Topraklar-Tula Kiremit) alma Grubu Raporu

ISBN 975 19 2850 - 8 (basl nsha)Bu alma Devlet Planlama Tekilatnn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazarna aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Devlet Planlama Tekilatnn iznini gerektirmez; nternet adresi belirtilerek yayn ve referans olarak kullanlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Bu yayn 500 adet baslmtr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyas retilmitir

http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik626.pdf

NSZ Devlet Planlama Tekilatnn Kurulu ve Grevleri Hakknda 540 Sayl Kanun Hkmnde Kararname, ktisadi ve sosyal sektrlerde uzmanlk alanlar ile ilgili konularda bilgi toplamak, aratrma yapmak, tedbirler gelitirmek ve nerilerde bulunmak amacyla Devlet Planlama Tekilatna, Kalknma Plan almalarnda yardmc olmak, Plan hazrlklarna daha geni kesimlerin katksn salamak ve lkemizin btn imkan ve kaynaklarn deerlendirmek zere srekli ve geici zel htisas Komisyonlarnn kurulaca hkmn getirmektedir. Babakanln 14 Austos 1999 tarih ve 1999/7 sayl Genelgesi uyarnca kurulan zel htisas Komisyonlarnn hazrlad raporlar, 8. Be Yllk Kalknma Plan hazrlk almalarna k tutacak ve toplumun eitli kesimlerinin grlerini Plana yanstacaktr. zel htisas Komisyonlar almalarn, 1999/7 sayl Babakanlk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulmu olan tzk ve Mstearlmzca belirlenen Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu genel ereveleri dikkate alnarak tamamlamlardr. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan ile istikrar iinde bymenin salanmas, sanayilemenin baarlmas, uluslararas ticaretteki paymzn ykseltilmesi, piyasa ekonomisinin gelitirilmesi, ekonomide toplam verimliliin arttrlmas, sanayi ve hizmetler arlkl bir istihdam yapsna ulalmas, isizliin azaltlmas, salk hizmetlerinde kalitenin ykseltilmesi, sosyal gvenliin yaygnlatrlmas, sonu olarak refah dzeyinin ykseltilmesi ve yaygnlatrlmas hedeflenmekte, lkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin ylda Avrupa Topluluu ve dnya ile btnleme amalanmaktadr. 8. Be Yllk Kalknma Plan almalarna toplumun tm kesimlerinin katks, her sektrde toplam 98 zel htisas Komisyonu kurularak salanmaya allmtr. Planlarn demokratik katlmc niteliini glendiren zel htisas Komisyonlar almalarnn dnya ile btnleen bir Trkiye hedefini gerekletireceine olan inancmzla, konularnda lkemizin en yetikin kiileri olan Komisyon Bakan ve yelerine, almalara yaptklar katklar nedeniyle teekkr eder, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn lkemize hayrl olmasn dilerim.






NDEKLERALI ALIMA GRUBU YNETC ZET 1. GR 1.1. Sektrn Faaliyet Alan 1.2. Sektrn rettii Ana Mallar 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Trkiyenin Alta Potansiyeli 2.1.2. Sektrdeki Kurulular 2.1.3. Mevcut Kapasite ve Kullanm 2.1.4. retim 2.1.5. D Ticaret Durumu 2.1.6. Fiyatlar 2.1.7. stihdam 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler 2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi 2.2. Dnyadaki Durum, AB ve Dier nemli lkeler tibariyle Kyaslama 2.3. Sektrn Sorunlar 3. ULAILMAK STENEN AMALAR 3.1 VIII. Be Yllk Kalknma Plan Dnemine Ait Beklentiler 3.1.1. Talep projeksiyonu 3.1.2. Teknolojide Muhtemel Gelimeler 3.1.3. evreye Ynelik Politikalar 4. PLANLANAN YATIRIMLAR 4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Blgesel Dalm 4.2. Muhtemel Yatrm Alanlar KRE ALIMA GRUBU 1. GR 1.1. Sektrn Tanm ve Snflandrlmas 1.2. Sektrde Faaliyet Gsteren Uluslararas Organizasyonlar 2. MEVCUT DURUM 2.1. Rezervler 2.2. Tketim 2.2.1. Kireta tketimi 2.2.2 Kire tketimi 2.3. retim 2.3.1. Kireta retimi 2.3.2. Kire retimi 3. YEDNC PLAN DNEMNDE GEREKLEEN GELMELER 3.1. Genel 3.2. Trkiyede Kire Tketimi 4. SEKZNC PLAN DNEM PROJEKSYONU 4.1. Talep Projeksiyonu 4.1.1. Snmemi Kire Talep Projeksiyonu 4.1.2. Snm Kire Talep Projeksiyonu 4.1.3. Sekizinci Dnemde Toplam Kire Talebi 5. KRE SEKTRNN SORUNLARI VE GELECE 5.1. evre ile ilgili sorunlar 5.2. lkel Yntemlerle retim Yapan malathaneler (Yama Ocaklar) 5.3. Standartlar 1 2 3 3 4 5 5 5 7 8 8 10 11 12 12 12 13 13 15 16 16 16 16 16 17 17 17 18 19 19 20 21 21 21 21 25 34 34 36 44 44 45 48 48 48 51 53 54 54 54 55

I




5.4. Termik Santrallarn Ve Dier Baca Gazlarnn Deslfrizasyon Problemi 5.5. Kire rnlerinin Kullanld nemli Baz Potansiyel Alanlar 5.6. Kire Ta le lgili Yasal Mevzuat 5.7. Yksek Kkrtl Kmrlerin Kire ile Islah 5.8. Tevik Uygulamalar KAYNAKLAR KUM-AKIL-MICIR ALIMA GRUBU 1. GR 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Sektrdeki Kurulular 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanm 2.1.3. retim 2.1.4. D Ticaret Durumu 2.1.5. stihdam 2.1.6. Fiyatlar 2.2. Sektrn Sorunlar 2.2.1. evreye Ynelik Politikalar 2.3. neriler 3. ULAILMAK STENEN AMALAR 3.1. retim 3.2. VII. Plan Dneminde ngrlen retimin Gerekleme Oran KAYNAKLAR DZN BOYA TOPRAKLARI ALIMA GRUBU 1. Tanm, Snflamas ve Kullanm Alanlar 2. Rezervler 3. retim-Tketim 4. Ulalmak stenen Amalar ve Planlanan Yatrmlar TULA-KREMT ALIMA GRUBU 1. GR 1.1. Sektrn Tanm Ve Snflandrlmas 1.2. Sektrn Tarihesi 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Sektrdeki Kurulular 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanm 2.1.3. retim 2.1.4. Maliyetler ve Fiyatlar 2.1.5. D Ticaret Durumu 3. ULAILMAK STENEN AMALAR 4. SEKZNC PLAN DNEMNDE BEKLENEN GELMELER VE YATIRIMLAR 101 4.1. Talep Projeksiyonu 4.2. Teknolojide Muhtemel Gelimeler 4.3. Rekabet Gcnde Gelimeler 4.4. evreye Ynelik Politikalar 5. NGRLEN AMALARA ULAILABLMES N YAPILMASI GEREKL YASAL VE KURUMSAL DZENLEMELER VE UYGULANACAK POLTKALAR

58 59 59 60 61 63 64 65 65 65 67 67 68 69 72 73 73 74 76 76 76 77 79 80 81 81 82 82 83 84 84 84 86 86 88 93 94 96 96 101 101 102 103 103 104

II




ALI







MADENCLK ZEL HTSAS KOMSYONU

Bakan Raportr Koordinatr

: smail Hakk ARSLAN : Ergn YT : Pnar ZEL

- ET GM A.. - ET HOLDNG A.. - DPT

ENDSTRYEL HAMMADDELER ALT KOMSYONU Bakan Bakan Yrd. Raportr Raportr : Dr.smail SEYHAN : Ekrem CENGZ : Oya YCEL : Mesut AHNER - MTA - MTA - MTA - MTA

YAPI MALZEMELER (ALI) Yap Malzemeleri Alt Grubu Bakan : Hasan BA - MTA

Al alma Grubu Bakan ye ye ye ye ye : mer Ltfi DNER : Prof.Dr. Ergzer BNGL : ervat ERVATOLU : Ekrem CENGZ : hsan EKER : Bahattin DALOLU - DOAN ALI - TEPE-KNAUF - ABS ALI - MTA - TEPE-KNAUF - DALSAN-LAFARGE

1




YNETC ZET lkemizde yaygn olarak bulunan alta, daha nce Maden Kanunu kapsamnda olmad iin yeterli ve bilimsel dzeyde arama yaplmam ve lke potansiyeli tam olarak ortaya karlmamtr. Anadolu, Gney ve Gney Dou Anadoluda yaygn olarak bulunmaktadr. Doal altann yan sra termik santraller ve gbre fabrikalarnda baca gaz deslfrizasyon nitelerinden sentetik al retilmekte ve deerlendirilmektedir. Trkiyede 20 tane al fabrikas mevcut olup kapasiteleri 6 050 ton / gn civarndadr. 1999 yl kapasite kullanm oran %54 civarndadr. Altann al fabrikalarnda kullanlmasnn yan sra 1 500 000 ton civarnda alta da imento fabrikalarnda kullanlmaktadr. Al fabrikalarnn 6 tanesi Al reticileri Dernei bnyesinde rgtlenmilerdir. Bunlar kapasitenin %80ine, retimin %95ine sahiptirler. Ana retici firmalarda 1 000 kii istihdam edilmekte olup, dekorasyon, sva ve al plaka uygulamalarnda 70 000 kiinin istihdam edildii belirlenmitir. Trkiyede retilen perlitin %80i al sanayiinde kullanlmaktadr. Yabanc sermaye, sektre, 3 firmann Fransz ve Alman partnerleri olarak girmilerdir. Kurulu kapasitenin %12si yabanc sermayeli, %12si yabanc sermaye ortakldr. 2000 2005 yllar arasnda be adet yeni fabrika devreye girecek olup planlanan kapasite 2 500 ton / gn dr. Planlanan yeni yatrmlar ve kapasite kullanm oran gznne alnarak VIII Plan dneminde yeni yatrma ihtiya bulunmamaktadr. Sektrn problemleri; rezerv ve kalite belirlenmesi, ED muafiyeti, elektrik kesintileri, hem retici hem tketici olarak ifte vergilendirme ve Bayndrlk Bakanl ynetmeliklerinde yer almamas olarak belirlenmitir.

2




1. GR Alta kimyasal bileimi kalsiyum slfat olan bir mineraldir. Bileiminde iki molekl kristal suyu bulunan trne jips ( CaSO4 + 2H2O ) denir. Alta tabiatta 6 ekilde bulunur. Bunlar; Anhidrit, Bassanit, Jips, Albatr, pek Jipsi ve Selenittir. Doal anhidrit susuz kalsiyum slfattr. Doada genellikle alta ile birlikte yatakland grlr. Baz lkelerdeki slfrik asit retimi dnda yakn tarihlere kadar fazla bir kullanm alan bulunamamtr. Ancak 30 yldan bu yana kimya endstrisinde ve inaat malzemeleri yapmnda nem kazanm bulunmaktadr. Dier bir jips eidi olan bassanit, anhidrit ile jips arasnda ayr bir mineral faz oluturmaktadr. Jips doada bol miktarda bulunur. ok eski devirlerde jipsi starak alya evirdikten sonra bata Msrllar olmak zere Asurlular, inliler, Yunanllar ve Romallar kullanmlardr. Ancak 1755 de Fransa'da jips kimyasnn akla kavumas ve 1870 de al priz geciktirme metodunun bulunmasyla al tketimi gelimeye balamtr. lkemizde Seluklulardan kalma eserlerde al kullanldn bilinmektedir ( Akehir / Konya ) yine Erzurum da al sval 200 yllk evlerin varl dikkate alndnda olduka eski tarihlerden beri al kullanld anlalmaktadr. 1.1. Sektrn Faaliyet Alan 1. Ham jips, beyaz boya ( Mineral white = terra alba ) ve dolgu maddesi olarak kat ve pamuklu tekstil maddelerine katlr. 2. Ham jips imento sanayiinde prizlenmeyi geciktirir. 3. Nikel izabesinde eritmeyi kolaylatrr. 4. Bira sanayiinde mayalandrma iin kullanlr. 5. Al, tpta cerrahide ve diilikte kullanlr. 6. Al vitrifiye malzemelerde, porselende ve kiremit retiminde kalp aamasnda kullanlr. 7. Kimya sanayiinde amonyum slfat, kkrt, kkrt okside ve slfat asidi elde etmek iin kullanlr. 8. Mamul al inaat ve prefabrik inaat malzemelerinin balca girdisidir. Alnn inaatta kullanm yeri ok eitlidir. Son yllarda scak ve souk yaltm maddesi, ses izolatr ve rutubeti de ayarlayan bir dzenleyici olarak kullanlmaktadr. 1.2. Sektrn rettii Ana Mallar Sektrn rettii mallar ( 901162 ) GTIP numarasyla anlmaktadr. lkemizde dnya retimine paralel olarak bir ok al rn pazarda yerini almtr.

3




Ayrca retilen rnler iin T.S.E. tarafndan uluslararas standartlarda gznne alnarak standartlar hazrlanm olup sektrde Al reticileri Derneine ye firmalarn tm T.S.E belgelidir. Sektrn rettii Balca Mallar A. KALIP ALILARI 1. 2. 3. 4. Teksir kalb als Porselen kalp als Seramik kalb als Kiremit kalb als

B. TIPTA KULLANILAN ALILAR 1. Di als 2. Ortopedik Al C. NAAT SEKTRNDE KULLANILAN ALILAR VE TREVLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. naat als Kartonpiyer als Saten perdah als Perlitli sva als Makine sva als Derz dolgu als Yaptrma als ( Al plaka, duval blok ) Dolu gvdeli duval blok ki yz kartonlu Al plaka

D. ALI TAI 1. Tvenan alta 2. Mikronize edilmi alta.

4




2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1. Mevcut Durum 2.1.1. Trkiyenin Alta Potansiyeli Trkiye'de imdiye kadar alta oluumlarnn tamam ele alnarak sistematik bir inceleme yaplmamtr. Bunda altann 1999 yl sonuna kadar maden kanunu kapsamnda olmamas en nemli faktrdr. lkemizde bu konuda en byk kurulu olan M.T.A arivlerinde birka kk alma dnda hi bir somut veri bulunmamaktadr. Sadece tahminlere dayal olarak grnr rezervin 165 milyon Ton, grnr ve muhtemel rezervin ise 1.8 milyar ton olduu VI. Be Yllk Kalknma Plan Al zel htisas Komisyon Raporunda belirtilmitir. Sektrn corafi alma yapsna bakldnda alta yataklarnn genelde Anadolu, Gney ve Dou Anadolu'da youn olduu; Trkiye'nin batsnn ise alta kaynandan yoksun olduu sylenebilir. Ayrca lkemizde termik enerji santrallar, gbre fabrikalarnn baca gaz deslfrizasyon nitelerinden kan sentetik al da deerlendirilmemektedir. Raporda rezerv rakamlar vermek yerine al potansiyeline sahip sahalar Tablo-1de verildii ekilde snflandrlmtr.

5




Tablo 1 - Trkiye Al PotansiyeliBlge 1. Ankara-Polatl-Sazlar 2. Bolu-Bakacak 3. Karabk-Ovack-Prkren 4. ankr 5. orum-ukurky 6. orum-Bayat-Emirhalil, dam, Tulu 7. Amasya-Vezirkpr-Adatepe, Akren 8. Balkesir-Susurluk 9. Bursa-Gemlik-Adliye, Hamidiye 10. Ktahya-Gediz-Akaalan, Yayla, Gkler 11. Eskiehir-Sivrihisar-Bier 12. Ankara-Aya-Beypazar 13. Ankara-Bala-Akolu, Bahe Karadalak 14. Krkkale-Keskin-Halitli 15. Krkkale-Delice-Tavaz 16. Krkkale-Delice-Akboaz, Kuzucak 17. Sivas-Ula-iftallar 18. Erzurum-Akale 19. Afyon-Emirda-Glayr 20. Ankara-ereflikohisar-B.Kla, Kurutlutepe 21. Ankara-Bala-Sarpnar, idemli 22. Aydn-Yazkent-Karaahmetler 23. Denizli-Sarayky-Yeilyurt 24. Denizli-Buldan-Derbent, Alacaolu 25. Denizli-Gney-Aksaz 26. Denizli-Honaz-Kzlyer 27. Siirt-Kurtalan 28. Nide-Ulukla-Emirler, Darboaz 29. Mersin-Tarsus-Dadal, Karayayla, Tepeaylak 30. Adana-Solba 31. Hatay-Arsuz 32. Sentetik Bacagaz Allar (Termik Santral) - Ankara-ayrhan Termik Santrali - Bursa-Orhaneli Termik Santrali - Mula-Yataan Termik Santrali 33. Fosfogibs (Gbre Fabrikalar rn Sentetik Al) - Bandrma-Bafa Gbre Fabrikas - zmit-Frsan Gbre Fabrikas - Adana-Yumurtalk Toros Gbre Fabrikas Zayf Orta X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X yi X

6




2.1.2. Sektrdeki Kurulular Tablo 2 - Al Ve Trevlerini reten KurulularNO / Kuruluun Ad / Yeri / Mlkiyeti / retim Konusu/ 98 ylkap. Ton/ gn 1. ABS Bozyk/Bilecik zel Al ve trevleri 350 ABS Glba/ ANK. zel 1000 ABS Tarsus / Mersin 600 2. Alpay San Sivas 20 3. Alsan Glba / ANK. 20 4. Arsoy Al Ulukla/ Nide 20 5. ASTA ANK. 100 6. Atkan Al ESK. 100 7. Baldudak Al ankr 50 8. Birlik Al Ulukla / Nide 20 9. B.M.T Al Sivas 600 10. Dalsan Lafarge ANK. 800 11. Doan Al H.olan/ANK 1600 12. Entegre Lafarge ile / ST. 300 13. Eray Al ANK. 80 14. Hasta Al ESK. 20 15. Kurtalan Al SRT 20 16. Sima Al SRT 20 17. Tepe Knauf ANK. 800 18. Turanta ESK. 20 19. Yavu Al Sivas 20 20. Z. Derviolu Al Ulukla/Ni. 20

ALITAI RETEN KURULULAR. 1. ALTINTOP Bala / ANK. 2. BERBEROLU 3 .CHAN MAD. 4. DEM MAD. Bala / ANK. 5. ERDEMLER MAD. 6. KUYRUKCU MAD. 7. NASA MAD. 8. AHN MAD. 9. ARISOY Ulukla / Nide 10. NKAYA MAD. 11. NALLAR MAD. Sivrihisar / ESK. 12. BART MAD. Sivas 13. ZDENLER MAD. Denizli 14. GLERYZ MAD. Osmanck / orum 15. AK ALI MAD. Denizli

7




Yukardaki tablolardan da anlalaca gibi kamunun al sektrne ilgisi hemen hemen hi olmamtr. Sadece SMA SRT in zel idarece kurulup altrlamadan zel sektre devredildii bilinmektedir. Ayrca imento fabrikalar zelletirilmeden nce kamunun alta oca ilettii dnemler olmutur. Al sektr, sorunlarn aabilmek ve uluslararas alanda yerini alabilmek iin 1995 senesinde Al reticileri Dernei ats altnda toplanmtr. Dernee bal yeler Trkiye deki toplam kurulu kapasite nin % 80 nini, toplam retimin %95ini gerekletirmektedirler. Dernek yeleri 1., 2. ve 3. Ulusal Al Kongresini yaparak bilimsel anlamda zel sektr ile niversitelerin i birliini gerekletirmitir. Al reticileri Dernei yesi Kurulular 1. 2. 3. 4. 5. 6. ABS ALI BMT ALI DALSAN LAFARGE DOAN ALI ENTEGRE LAFARGE TEPE KNAUF

Sektre yabanc sermayenin ilgisi 3 firmann Fransz ve Alman partnerler bulmas ile balam olup yabanc sermayenin ilgisi devam etmektedir. u anda Trkiye'de kurulu kapasitenin %12si yabanc sermayenin, % 17si de yabanc sermayeli ortaklklarndr. Ksaca kurulu kapasitenin %29 u yabanc sermaye ile birlikte almaktadr. 2.1.3. Mevcut Kapasite ve Kullanm (*) Yl 1998 1999 Ana Mallar Al ve Trevleri Kurulu Kap. Yllk retim (ton) 4650 Ton / gn 813.107 6050 Ton / gn 979.131 Kap.Kul.Oran % 58 % 54

* Kapasite kullanm oranlar sadece Al reticileri Derneine ye firmalarn verilerine gre alnmtr. Ayrca imentoda ve dier sektrlerde kullanlan al bu rakama dahil deildir. imentoda kullanlan altann 1999 ylnda 1.500.000 ton olduu tahmin edilmektedir. 2.1.4. retim 2.1.4.1. retim Yntemi Teknoloji Trkiye'de ok eitli al retim teknolojisi kullanlmaktadr. naat sektrne ynelik yap allarnn retimi ak atmosfer kalsinasyonu ile yaplmaktadr. Bu da esas itibariyle iki ana teknoloji ile gerekletirilmektedir.

8




1. Dner frn 2. Dikey frn lkemizde son yllarda al imalat sektr ok hzl bir gelime gstermektedir. Buda beraberinde rn yelpazesinin genilemesini getirmitir. Buna paralel olarak her trl byklkte kalsinasyon frnlar ve retim hatlar Trkiye'de imal edilmekte olup kartonlu al plaka teknolojisi iin yabanc teknolojiye ihtiya duyulmaktadr. Tablo 3. Birim retim GirdileriGirdiler Alta( Ocak teslimi )

( 1999 ortalamas)Deer 500.000 TL / Ton 4.000.000 TL / Ton 1.200.000 TL / Ton 60.000 TL / adet

Miktar 1350-1450 kg 26 kg / Ton 33-50 kwh / Ton Deiken

Kalsinasyon Enerji L.P.G Elektrik Ambalaj

2.1.4.2. rn Standartlar Al ve aldan mamul elemanlara ait T.S.E nin standartlar aada verilmitir.Standart Numaras TS 370 TS 451 TS 452 TS 1474 TS 3681 TS 3722 TS 5266 TS 5267 TS 5268 TS 6433 TS 7809 Standart Konusu Yap Allar Al blme bloklar dolu gvde. Al duvar levhalar. Al blme duvar bileenlerinin yerlerine konulmas kurallar. Genletirilmi perlit Agregas. Perlitli sva ve sva harlarnn yapm, bakm ve uygulama kurallar. Al deney artlar. Al Kristal suyunun tayini. Al tane bykl ve gevek birim hacim arl tayini. Perlitli sva ve harlar. Al seramik sanayiinde kullanlan fiziki zelliklerinin tayini.

Ayrca Al reticisi 3 firma ISO 9000 belgesine sahip olup dernek yesi dier firmalarn da bu ynde almalar devam etmektedir. ISO 14.000 ile ilgili almalar da Al reticileri Al reticileri Birliinin eitim programna dahil edilmitir.

9




2.1.4.3. retim Miktar ve Deeri Trkiyede al retim eitleri, incelenebilir. toz rnler ve yap elemanlar olarak iki ana kalemde

1993, 1998 ve 1999 yllarna ait retim miktarlar aadaki tabloda verilmitir. Tablo 4 - Trkiye Al Mamulleri retim Miktarlar. (Al reticileri Dernei tahmini verileridir.)RNLER Toz Al ( Ton ) 1993 242.000 18.000 32.100 292.100 1998 637.523 15.984 159.600 813.107 1999 773.151 19.980 186.000 979.131

Dolu gvdeli blok ( Ton ) Kartonlu al plaka ( Ton ) TOPLAM

retim eidine bal olarak toz al ve yap elemanlar sat fiyatlar ok deimekte olup, Kartonpiyer alsnn 1999 yl fabrika k ortalama sat fiyat olan 14.508.000 TL / ton deeri temsili olarak verilebilir. ( 1 Dolar = 490.000 TL. 1999 ortalamas. ) 2.1.4.4. Maliyetler Toz rnler ve yap elemanlarnn ok eitli oluu; firmalarn ok deiik katk maddeleri kullanmas ve al fabrikalarnn hammadde kaynana ok farkl uzaklklarda bulunuu nedeniyle salkl maliyet verilerine ulalamamtr. Bu nedenle Avrupa ve Amerika lkelerindeki maliyetler ile karlatrlamam ve dolaysyla rekabet gc mukayesesi yaplamamtr. 2.1.5. D Ticaret Durumu THALAT DURUMU Trkiye al ithalatnn byk bir ksmn Kuzey Kbrs T.C den yapmaktadr. 1998 ylnda bu rakam 4.700.000 ABD Dolarna ulamtr. Bu da 1998 ylnda yaplan ithalatn % 70 ine denk dmektedir. K.K.T.C den yaplan ithalat tamamen imento fabrikalarnn alta kullanmna ynelik bir ihtiyatr. Yurt d gemi navlununun yurt ii karayolu tamaclna gre bir avantaj saladn dnmekteyiz. Demiryolu tamaclnn yetersiz olmas bu ithalatn en nemli nedenidir. Dier % 30luk ksm ise eitli lkelerden salanm olup 1998 yl toplam ithalat 2.100.000 ABD Dolar civarndadr.

10




HRACAT DURUMU Trkiye nin 1998 ihracat 141.068 Ton olup bunun karl 16.979.228 Dolar dr. Aadaki tabloda 1996, 1997 ve 1998 yllar ihracat rakamlar verilmitir. ( Kaynak IGEME)YIL 1996 1997 1998 MKTAR ( Ton ) 74.320 142.659 141.068 TUTAR ( Dolar ) 10.539.900 18.684.452 16.979.228

1998 de Trkiyenin en ok ihracat yapt lkeler aada sralanmtr. LKE 1. RUSYA FED. 2. K.K.T.C. 3. AZERBEYCAN 4. MISIR 5. UKRAYNA 6. KAZAKSTAN 7. RAN 8. TRKMENSTAN 9. LBNAN 10. KIRGIZSTAN MKTAR ( Ton ) 32.904 20.358 18.519 17.321 11.283 9.703 8.472 8.177 2.812 1.561 TUTAR ( Dolar ) 4.195.376 4.540.940 2.170.408 2.087.000 1.496.760 1.469.188 1.089.300 1.111.320 399.612 174.460

Trkiyenin yaklak 42 lkeye ihracat olup bunun % 92 si tabloda belirtilen 10 lkeye yaplmtr. Dier lkelere yaplan ihracat ise nemsizdir. SERBEST BLGELERDE SEKTREL FAALYETLER Al sektrnn Serbest Blgelerdeki ticari faaliyetinin olduka az olduu gzlenmitir. 1998de Ege serbest blgesinden 4 788 Dolarlk ithalat gerekletirilmi olup, ayn yl Ege, stanbul, Menemen, Mersin serbest blgelerinden yaklak 213 000 Dolarlk ihracat yaplmtr. 2.1.6. Fiyatlar Geni rn yelpazesi ierisinde fiyatlar ok deiiklik gstermekte olup 1999 yl ortalama fiyatlar aada verilmitir. Bu fiyatlar zerine deiik navlun fiyatlar bindii iin tketici fiyatlarn tespit etme olana yoktur. nk reticilerin genelde odaklandklar Ankara dan her ilimize ok farkl navlun fiyatlar mevcuttur. naat als Kartonpiyer Sva als Saten perdah als Al plaka Dolu gvdeli blok al 13.530 TL / kg 14.508 TL / kg 21.405 TL / kg 42.036 TL / kg 458.853 TL / m2 1.686.000 TL / m2

11




2.1.7. stihdam Sektrdeki istihdam durumuyla ilgili firmalardan yeterli bilgi alnamamtr. Ancak ii bana yllk retimin 1100 Ton / Yl civarnda olduu tahminiyle ana retici firmalarda yaklak 1000 kiinin istihdam edildii sylenebilir. Ayrca alta ocaklar da istihdam salamaktadr. Sektrn salad en byk istihdam ise uygulama alanndadr. Dekorasyon, sva ve al plaka uygulamalarnda Trkiye genelinde 70 000 kiinin istihdam edildii sanlmaktadr. 2.1.8. Sektrn Rekabet Gc Trkiyenin deprem kuanda yer almas nedeniyle bu blmde al ve aldan mamul rnlerin dier inaat malzemeleriyle karlatrlmas yaplmtr. Baka bir deprem lkesi olan Japonyann 1996 yl al tketimi 5.350.000 Ton dur. Ve bunun %80 i al sektrnde, % 20 si ise imento ve dier sektrlerde kullanlmtr. Trkiye'de ise durum tersinedir. 1999 yl al tketimi yaklak 2.500.000 Ton dur. Ve bunun %35 i al sektrnde % 65 i ise imento sektrnde kullanlmtr. Verilerden de anlalaca gibi Trkiyede kullanclarn al tketimine ok yatkn olmad grlmektedir. Bu ancak Devletin karaca yasalarla tersine dnebilecek bir durumdur. 2.1.9. Dier Sektrler ve Yan Sanayi ile likiler imento, gaz beton, tula, kum, akl, mcr, ahap, kiremit, seramik, elik bina, dekorasyon v.b. bir ok sektr al sektr ile iliki halindedir. Ancak bu blmde daha ok retime girdi tekil eden konulara deinilmitir. a. Perlit Trkiyedeki perlit retiminin yaklak % 80 i alda kullanlmaktadr. b. Ambalaj Yaklak 25.000.000 adet / Yl ( 1999 ) kullanlmtr. c. Al Plaka Kartonu Yaklak 38.000.000 m2 ( 7600 Ton ) karton kullanm olup tamam yurt dndan ithal edilmitir. Al plaka kartonu sektrn en nemli sorunlarndan biri olup, kat yatrmclarndan ilgi beklemektedir.

12




d. Kimyasallar Sektrde kullanlan kimyasallarn tamam ithal edilmektedir. Yllk 25.000.000 DMlk kimyasal ithalat yapld sanlmaktadr. Bu malzemelerin dnda sektrde kalsit, vermikulit gibi maddeler kullanlmaktadr. Al sektr beraberinde bir takm yan sanayileri de oluturmu olup bunlar aada belirtilmitir. 1. 2. 3. 4. 5. Al fabrikalar makine donanm Sva makinesi Sva ve al plaka profilleri Sva filesi Derz band

2.1.10. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi Al sektr 1990 dan itibaren olumlu bir ivme kazanmtr. eitli ekonomik olumsuzluklara ramen tamamen zel sektrn abasyla her yl bymesini srdrmtr. Sektrn bymesini srdrebilmesi iin; aldan retilen inaat elemanlarnn dk s geirgenlii, yangna dayanm sreleri, ses yaltm performans ve hafiflii dikkate alnarak kullanmlar salanmal, Bayndrlk Bakanl'nn ilgili ynetmeliklerinde ve artnamelerinde zorunlu klnmaldr. 2.2 Dnyadaki Durum, AB ve Dier nemli lkeler tibariyle Mukayese Dnya al pazarna ait verilere ulamak ok zordur. Bunun iki nedeni vardr. Birincisi; nihai kullanclar (imento fabrikalar gibi) kendi hammaddelerini salarlar ve al retimleri kaytl deildir. kincisi ise baca gaz deslfrizasyonundan retilen sentetik al, doal al kadar kullanlmaktadr. Bir ok AB lkesinde , skandinav lkeleri hari, al pazar inaat sektr iin hayli gelimi ve geni bir rn yelpazesi sunmaktadr. Dnyadaki al piyasas gl ve iyi yaplanm gruplar tarafndan kontrol edilmektedir. Kaytl dnya retimi 1993 ten bu yana 100 milyon Ton noktasn gemek suretiyle olduka gelimitir. Dnyann nde gelen reticileri ABD, in, Kanada, ran, Tayland ( Tayland son 10 ylda en byk geliimi gstermitir ve retiminin byk bir ksmn Japonya ya satmaktadr. ) ve AB lkeleridir. AB lkeleri Dnya retiminin % 20 sine sahiptirler.

13




Tablo 5 - Dnya Al ve Anhidrit retimi ( Bin Ton ) ( Kaynak Industrial Minerals January 1998 )LKE Ana reticiler. USA TAYLAND MALEZYA KANADA RAN SPANYA N JAPONYA MEKSKA FRANSA ALMANYA NGLTERE AVUSTURALYA HNDSTAN TALYA MISIR POLONYA kincil reticiler BREZILYA AVUSTURYA RUSYA TUNUS TRKYE L EK. CUM. ARJANTN PAKSTAN Dnya Toplam 888 792 1.800 650 278 424 514 462 98.800 789 1.069 1.200 650 597 552 591 515 607 96.200 935 900 850 700 600 550 550 520 504 99.700 1992 14.800 7.111 235 7.566 8.253 6.760 11.000 4.322 5.160 5.160 4.353 3.000 2.000 1.301 835 1.425 843 1994 17.200 8.140 401 8.500 8.430 7.250 6.820 3.873 5.040 5.200 2.264 2.500 2.000 1.730 1.361 1.200 1.055 1996 17.500 8.900 8.381 8.333 8.300 8.000 8.000 5.350 5.262 5.000 2.500 2.000 2.000 1.700 1.200 1.200 1.100

1990 dan bugne dek ngiltere deki d ve spanya daki retim artyla karlanarak, AB retimi btnnde sabit kalmtr. 1995 te Avusturya nn AB ye katlmas sralamaya 1 milyon ton eklemitir. Kanada'daki DOMTAR ABDdeki USG ve Avrupa'daki BPB gibi ok byk gruplarn varlna ramen al sektrnde tek bana lider yoktur. Gerek ekonominin kamu irketlerince kontrol edildii gerekse serbest piyasa ekonomisinin hakim olduu lkelerdeki retim, ok fazla sayda retici tarafndan yaplmaktadr.

14




AB retiminin ounluu grubun elindedir. Lider olan BPB, balca retim yapan lkelerdeki ortak giriimleri ile birlikte tm retimin % 33 n elinde tutmaktadr. KNAUF ( Almanya ) ve LAFARGE ( Fransa ) dier byk gruplardr. AB DI TCARET Al ticareti genelde dahilidir. Ancak AB lkelerinin ihracat retim iinde nemli bir paya sahiptir. AB nin ithalat dktr. 1992 den bu yana Almanya ve spanya iki ana ihracatdr. Toplam ihracatn % 90 nn salarlar. AB lkelerinin en nemli pazarlar ABD ve skandinavya lkeleridir. Bu sralama sve ve Finlandiya'nn birlie katlmasndan sonra deimitir. Latin Amerika, Afrika ve Dou Avrupadaki baz lkelerde AB den gl miktarlarda alm yapmaktadrlar. Al Sektrnde nemli Olaylar ve Gelimeler Avrupa birliinde doal al retimi Fransa, talya, Yunanistan'da yaplmaktadr. spanya'da da halen gelimekte olup Almanya ve ngiltere gibi lkelerde giderek artan ve genel hale gelen sentetik al retimi gzlenmektedir. 1996 da AB lkelerinde 6 milyon Tonun zerinde sentetik al retimi yaplmtr. Bunun yaklak yars Almanya'da gereklemitir. Sonu olarak da; Almanya'da doal al retimi gerilemitir. 2.3. Sektrn Sorunlar Sektrn sorunlar aada ana balklar altnda verilmitir. 1. Rezerv Sorunu : Maden kanunu kapsamna alnan altann dier madenlerde olduu gibi M.T.A tarafndan incelenerek lkemizdeki alta potansiyelinin salkl bir ekilde belirlenmesi. 2. ED Muafiyeti : Avrupa birlii 0.25 km2 den kk ocaklarda CED muafiyeti tanmtr. Sektrmzdeki iletmelerimizin byk bir ksm 250 dnmden daha az yer kapladndan ayn muafiyetten istifade etmelidir. Arama iletmecilii iinde ayn husus geerlidir. 3. Elektrik Kesintileri : Al sektrnde P.L.C elektronik sistemle alan fabrikalarda enerji kesintisi byk zararlara neden olmaktadr. Devletin bu konuya gereken ilgiyi gstermesi ekonomik kayplar nleyecektir. 4. ifte Vergilendirme : Alta ocaklarndaki ifte vergilendirme problemi sektr iin byk bir yktr.

15




5. Zorunlu Ynetmelik: Bayndrlk Bakanlnn ilgili ynetmeliklerinde ve artnamelerinde al kullanm zorunlu deildir. Gelimi lkelerde ve zellikle deprem kuandaki lkelerde al kullanm zorunlu klnmtr. Devletin bu konuda ivedi zm retmesi gerekmektedir. Al reticilerinin ilettikleri ocaklarda alta retim maliyeti ve fabrikaya nakil masraflarnn %30'unun brt kr olarak kabul edilerek vergilendirme yaplmas ve bu nedenle de al reticilerinin alta iletmecilii yapmasn engellemektedir. 3. ULAILMAK STENEN AMALAR 3.1 VIII. Be Yllk Kalknma Plan Dnemine Ait Beklentiler 3.1.1. Talep projeksiyonu Al sektrnn kapasite kullanm oran % 58 civarndadr. Ve al sektr stoklu almaya elverili bir sektr olmayp, genelde talebin younlat inaat sezonunda pik kapasitesini kullanmaktadr. 2000 2005 yllar arasnda zellikle 2000 ve 2001 yllarnda Glck ve Dzce depreminin etkisiyle % 25 lik bir art beklenmektedir. Sonraki yllarda sektrn gerek art hz olan % 10 - % 15 ler seviyesinde seyredecei dnlmektedir. Bunun yansmas olarak retim projeksiyonuda e deer olarak seyredecektir. thalat ve ihracatta da yeni bir beklenti yoktur. 3.1.2. Teknolojide Muhtemel Gelimeler 2000 2005 yllar arasnda, AB lkelerinde yaygn olan sentetik al ( baca gaz als ) retimi konusu lkemizdeki yabanc yatrmclarn gndemine girebilir. Ayrca aldan yaplan hafif yap elemanlarnn eitlendirilmesi reticilerce planlanmaktadr. 3.1.3. evreye Ynelik Politikalar Sektrdeki tesislerin tamam evre ynetmeliine gre A snf kategorisindedir. Bu nedenle tm reticiler filtre almalarn tamamlam olup emisyon izni almlardr. Al sektr evre dostu bir sektrdr. naatlarda imento bazl sva iin kullanlan kum, dere yataklarnn bozulmasna neden olmaktadr. Al rnlerinin kullanm bu sorunu ortadan kaldrmaktadr. Ahap ssleme yerine tercih edilen al ssleme unsurlar da ormanlarmzn yok edilmemesi konusunda nem tamaktadr.

16




4. PLANLANAN YATIRIMLAR. 4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Blgesel Dalm 2000 2005 yllar arasnda devreye girecek yeni yatrmlar aada verilmitir.BLGE ZMT ANKARA ANKARA ANKARA ORUM FRMA Tepe KNAUF ABS Dalsan LAFARGE Gibs ALI Hayat ALI KAPASTE 500 Ton / gn 600 Ton / gn 500 Ton / gn 300 Ton / gn 600 Ton / gn RETM KONUSU Al Plaka Toz Al Al Plaka Toz Al Toz Al

4.2. Muhtemel Yatrm Alanlar Sektr incelendiinde 2000 2005 yllar arasnda planlananlar dnda yeni yatrma ihtiya olmad grlmektedir. Yatrmclarn inaat sektrnn biimlenmesini takip ederek 2005 ylndan itibaren yeni yatrmlar planlamalar daha aklc olacaktr.

17







KRE







MADENCLK ZEL HTSAS KOMSYONU

Bakan Raportr Koordinatr

: smail Hakk ARSLAN : Ergn YT : Pnar ZEL

- ET GM A.. - ET HOLDNG A.. - DPT

ENDSTRYEL HAMMADDELER ALT KOMSYONU

Bakan Bakan Yrd. Raportr Raportr

: Dr.smail SEYHAN : Ekrem CENGZ : Oya YCEL : Mesut AHNER

- MTA - MTA - MTA - MTA

YAPI MALZEMELER (KRE TAI)

Yap Malzemeleri Alt Grubu Bakan : Hasan BA - MTA

Kire Ta alma Grubu Bakan ye ye ye ye ye ye ye : : : : : : : : Prof.Dr.Adnan AKYARLI Coku GNLTA zcan BEERGL Dr.Levent LOKMAN Erdal KSEKUL Banu EROL Mete DEMRMAN rfan KURTULU KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL KRE RETCLER BRL

18




1. GR 1.1. Sektrn Tanm ve Snflandrlmas Kirecin hammaddesi olan kireta veya kalker, genellikle kalsiyum karbonat (CaCO3) dan oluur. indeki kalsiyum karbonat orann baz olarak yaplan klasifikasyona gre kireta cinsleri yle sralanr: 1.ok yksek kalsiyumlu kireta (KT) 2 Yksek kalsiyumlu KT 3.Yksek karbonatl KT 4. Kalsitik KT 5. Magnezyumlu KT 6. Dolomitik KT (Dolomit) 7. Yksek magnezyumlu dolomit : CaCO3 : min. % 97 : CaCO3 : min. % 95 : (CaCO3+MgCO3) : min. % 95 : MgCO3 . % 5 : MgCO3 . % 5 - 20 : MgCO3 . % 20 - 40 : MgCO3 . % 40 - 46

Kire , en az % 90 CaCO3 ieren kiretann kire frnlarnda 900-1000 C n zerinde kalsinasyonu sonucunda kalsiyum oksite dnmesiyle elde edilir. CaCO3 + ISI CaO + CO2 Kalsiyum oksidin ticari ad snmemi kiretir (bazen piyasada para veya kelle kire tabiri de kullanlmaktadr). Kalsiyum oksit, suyla reaksiyona sokulmas sonucunda kalsiyum hidroksite veya ticari adyla snm kirece dnr: CaO + H2OCa(OH)2 Kireta,snmemi kire ve snm kireten oluan rn grubuna 'kire rnleri' ad verilir. Kirecin hammaddesi olan ve doada bol miktarda bulunan kireta , karbonatl tortul kaya ve fosiller iin kullanlan genel bir deyim olup, yapsnda prensip olarak kalsiyum karbonat veya kalsiyum karbonat/magnezyum karbonat bileikleri (CaCO3/ MgCO3) kombine halde bulunur. Bunun yan sra iinde deiik oranlarda demir, alminyum, silisyum, kkrt gibi safszlklara da rastlanabilir. Dnya da ok eitli formasyon ve tiplerde kireta mevcuttur. Bunlar orijin, jeolojik formasyon, mineralojik yap, kristal yaps, kimyasal bileim, renk ve sertlik zelliklerine gre gruplandrlr (rnein Tebeir, Marn, Traverten gibi).indeki MgCO3 miktarnn % 20-40 arasnda olmas durumunda ise kireta, rhombohedral yapdaki dolomit:CaMg(CO3)2 adn alr. . Kalsiyum karbonatn iki ayr kristal ekli, doada hi bir zaman saf halde bulunmayan Kalsit ve Aragonit dir. Teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO2 ihtiva ederler. Kalsitin rhombohedral yapda ve sertliinin 3 Mohs olmasna karn, 400 C de kalsite dnen Aragonit in kristal yaps orthorhombik ve sertlii 3.5-4 Mohs dur.

19




Kirecin: * Birok kimyasal prosesin (ntralizasyon, absorpsiyon, kostikletirme , gibi) ana girdisi olmas, * Kimyasallarla abuk reaksiyona girerek istenmeyen maddeleri bnyeden uzaklatrmas, * Pahal kimyasallarn geri kazanlmasndaki rol, * Organik canllar iin besi maddesi olmas, * Ucuzluu ve kolay bulunmas gibi nedenler, bu malzemenin yaygn biimde kullanlmasnda nemli rol oynamtr. Kire rnleri: * Portland imento ve beton yapmnda hammadde komponenti; * naat har ve svalarnda balayc ; * Demir-elik endstrisinde safszlatrc * Gaz beton endstrisinde balayc; * evre denetiminde artma kimyasal; * Asitli topraklarn rehabilitasyonunda pH dengeleyicisi; * eitli kimyasal maddelerin elde edilmesinde ara reaksiyon kimyasal veya nihai rn komponenti; * Yol zemin inaatlarnda stabilizatr ve asfalt yapmnda anmaya kar katk maddesi olarak pek ok alanlarda kullanlr. 7 Kire, uluslararas standart sanayi tasnifinde (ISIC), 36 ana grup ve 3692 kod numarasyla endstride kullanlan esas kimyasal maddeler grubunda yer almakta olup GTIP kodu 25.22.0.00 ve 25.22.20.00dr. Kiretann doal, tuvenan ve ayklanm haldeki uluslararas sanayi tasnifindeki kodlamas aada verilmektedir. Kireta Uluslararas Standart Sanayi snflamas (USS Rev 2) (Madencilik ve Ta oca iletmecilii) Blm Grup Snf -------------------------------------------------------------------------------------------------------------29 290 290107 Kireta (Limestone) 29010701 Tuvenan (Burden) . 29010702 Ayklanm (Separated) 1.2. Sektrde Faaliyet Gsteren Uluslarararas Organizasyonlar Belika kkenli olan Lhoist ve Carmeuse firmalar son yllarda hzl bir ekilde bymek suretiyle dnyada ilk iki sray almlar; zellikle Avrupa ve ABDnde pazar paylarn byk oranlarda arttrmlardr. 7. Be Yllk Plan dneminde lkemize de ilgi gsteren Carmeuse firmas, sektrn gl kurulularndan Barkisan Holdingin tamamn; ztre Holding

20




bnyesindeki kire grubunun ise % 50sini satn almtr. Ayn ekilde sektrn dier bir gl kuruluu olan Entegre grubu da temel ilgi alan olan imentonun yannda kire sektrne de ilgisini arttran - La Farge firmas ile ortaklk kurmutur. Sektr temsil eden en gl iki uluslararas kurulu, Uluslararas Kireiler Birlii (International Lime Association ILA) ve Avrupa Kireiler Birlii (European Lime Association EULA)dir. Her iki kurulu da, ye lkelerin saysndaki art ile temsil glerini gelitirmekte; periyodik toplantlar dzenleyerek uluslararas bilgi alverii iin salkl ortamlar hazrlamaktadr. Kire reticileri Birlii bu kurululara - lkemizi temsilen - ye olup, uluslararas tm faaliyetlere etkin bir ekilde katlmakta; bylece yelerine sektrdeki gelimeleri gelimi lkelerle e zamanl - olarak aktarmaktadr. 2. MEVCUT DURUM 2.1 Rezervler Yurdumuzda da bol miktarda bulunan kel kayalar, dnyamz zerindeki kara paralarnn %66'lk blmn rtmektedir. Bu rt tabakasnn dalm aada verilmektedir: amur talar, killer ve eyller Kumtalar ve konglomeralar Karbonatl kayalar Dier keller : : : : %55-65 %20-25 %10-15 %5

Kireta (CaCO3) ve dolomit CaMg(CO3)2 ana karbonat kelleri olup, bu kellerin ancak kk bir ksm kire endstrisinde kullanlr. (Minimum %90 (CaCO3) iermek kouluyla) 2.2. Tketim Dnyada kire rnleri kadar ok eitli kullanm amac olan bir baka rn mevcut deildir. nsanln kiretan ne zaman frnlarda yakp snmemi kirece dntrd ve daha sonra suyla sndrp har yapmnda kulland tam olarak bilinmemekle beraber, Trkiyenin dousunda bulunan kire harl kalntlar tarih ncesine dayanmaktadr. 2.2.1. Kireta tketimi (Kaynak J.A.H.Oates-Lime and Limestone sayfa 64/65) Bugn dnyada tketilen kireta miktarnn yaklak olarak - yllk 4,5 milyar ton mertebesinde olduu tahmin edilmektedir (1998 yl ILA istatistiklerine gre ABD: 870 milyon ton/yl; Japonya: 190 milyon ton/yl; ngiltere: 120 milyon ton/yl; Trkiye: 234 milyon ton/yl). naat ve Yap: Birok lkede kiretann ana kullanm sahas % 40 - 70 oranyla inaat ve yap sektrdr. Kireta bu sektrde beton harcnda agrega (= mcr) olarak ve yol yapmnda agrega / dolgu maddesi olarak kullanlr. Bu amala kullanlacak olan kireta; temiz, kuru, kbik formda, yksek anma mukavemetine ve sertlie sahip olmaldr.

21




Daha ince (75 mikron 5 mm) gradasyonlu baz kireta (kalker) kumlar ise, beton ve inaat harcna katlr. naat ve yap endstrisinde kullanlan yllk mcr miktar, dnyada yaklak 1.5 milyar ton/yl; Trkiyede ise yaklak 180 milyon ton/yl civarndadr. Bu deer, Trkiyedeki toplam kireta retiminin % 74 ne karlk gelmektedir. imento : Kiretann ikinci byk kullanm alan Portland imentosu (CaO + SiO2 + Al2O3 + Fe2O3) yapmdr. imentonun ana hammadde girdisi % 80 e varan oranlarla dk magnezyumlu (en fazla % 5) kiretadr. Bir ton imento retimi iin yaklak bir ton kiretana ihtiya vardr. Dnyada Portland imentosu retimi yaklak 1.4 milyar ton/yl olup Trkiyede bu miktar 45 milyon ton/yl civarndadr. Dier bir deyile toplam kireta retiminin % 21 bu amala tketilmektedir. Kire retimi : Snmemi kire retimi iin kullanlan yllk kireta miktarnn dnyada 750 milyon ton olduu tahmin edilmektedir. Trkiye de ise bu miktar kabaca 10 milyon ton/yl civarnda olup, toplam kireta retiminin % 4 ne tekabl eder. Metalrji : Bilhassa yksek frnlarda demir rafinasyonu iin cruflatrc olarak ok miktarda kireta kullanlr. Trkiye de bu amala tketilen yllk kireta miktar 1 milyon ton/yl civarndadr. Bu alandaki tketimin toplam tketim iindeki pay % 0.45 oranna ulamaktadr. Tarm : tlm kireta asidik topraklarn pH deerini ykseltmekte yaygn olarak kullanlmakta olup ayr yeten suni gbre ve hayvan yemi retiminde de yeri vardr. Trkiye de tarmsal alanlarn slahnda kullanlan toz kireta miktar ylda yaklak 30 000 ton/yl civarndadr. Baca gaz artm : Byk lekli deslfrizasyon tesislerinde (rnein kmr kullanan termik santrallar) gittike artan miktarlarda tlm kireta kullanlmaktadr. Trkiye de termik santrallarda kullanlan kireta miktar ise ok dk olup, 145.000 ton/yl mertebesindedir. Dier endstriyel kullanm alanlar : Cam sanayi, soda sanayi, eker sanayi, kat sanayi, lastik plastik - kauuk sanayi; boya imalat gibi sektrlerde de kireta kullanm sz konusu olup, Trkiyede bu sanayi dallarnda tketilen toplam kireta miktar 1.4 milyon ton/yl civarndadr. Kireta tketimi konusunda ILA tarafndan yaynlanan 1998 yl istatistikleri referans alnarak hazrlanan ekil 1de 16 ye lkedeki kire ta satlar; ekil 2de ise bu satlarn sektrlere gre dalmlar gsterilmektedir.

22




EKL 1:KRE TAI SATILARI (1998 ILA) (16 LKE - 569 MLYON TON)233542 61268 4866 9222 649Ko re

3006

2950

2536

1300

1000

100

10 4

1Es to ny a s ve an da ika a an ya No rv e ny a el la nd a Cu m Ja po ny Po rte ki us tu ry Be l nd iy Sl ov ak Po lo T rk iy e a a z C. .

98

Al m

Ce k

ll a

rl

23

Y. Z

Av

Fi


877

2910

10000

21806

100000

33723

190474

1000000



EKL 2: SEKTRLERE GRE KRE TAI SATILARI (1998 ILA)

Demir elik sanayi %6

Demir d Metaller sananyi,Tarm,hracat %3 Kimya sanayi %3 Dier Sanayi %2

naat malzemesi, %37

evre Koruma %1

naat sanayi %48

24




2.2.2 Kire tketimi 2.2.2.1 Genel Kire rnleri, sanayide belli boyutlarda veya tlm olarak dorudan kireta eklinde kullanld gibi, rnein beton ve imento yapm, baca gaz deslfrizasyonu gibi alanlarda snm ve/veya snmemi kire formunda da tketilmektedir. Snm ve snmemi kirecin kullanm alanlar ve bu alanlarn lkemizdeki durumu, iek (1999) tarafndan verilen tablolarda gsterilmitir (Tablo 1). Toplam yllk retimin yaklak 300 milyon ton olduu tahmin edilen dnyada kirecin en ok kullanld sanayi dal demir - elik sektrdr (Toplam retimin yaklak % 40). Bunu kimya ve dier sanayi dallar (% 17) ile evresel uygulamalar (% 15) izlemektedir. Bat Avrupa da 25 yl ncesine kadar har ve sva kirecinin toplam tketimdeki pay yksekti. Ancak yeni yap tekniklerinin gelitirilmesi, bina yapmnn nfus planlamasna paralel olarak snrlandrlmas ve kirecin yap harcndaki roln ksmen stlenen katk maddeleri nedeniyle bu oran gnmzde % 10 deerinin altna dm bulunmaktadr. ILA nn 1998 yl istatistiklerine gre endstrisi gelimi baz lkelerde sanayi, evre ve tarmda kullanlan kirecin toplam kire retimi iindeki pay aadaki gibidir: Japonya Belika Fransa ABD ngiltere Avustralya Almanya Trkiye : % 99 : % 99 : % 98 : % 98 : % 96 : % 96 : % 92 : % 65

Kirecin eitli kullanm alanlar Tablo 1 de verilmitir.

25




Kirecin kullanm alanlar (Tablo 1)ANA SEKTR KULLANMA ALANI Flotasyon KRE CNS KULLANMA AMACI Trkiyee kullanm var

Snm toz kire

MADEN

Aglomerasyon

Snm toz kire

Kmr biriketleme

Snm toz kire

Para, granl, ve yksek kalsiyumlu kire Demir ve elik METAL Snmemi toz kire -150 mikron Para, granl veya toz dolomitik kire Snm toz kire

Bakr,kurun,inko gibi cevherlerin flotasyonunda pH ayarlayc ve pirit bastrcs olarak Demir cevheri konsantrelerinin peletlenmesinde balayc olarak ve kendinden curuflu (self-fluxed) pelet retiminde Melasn balayc olarak kullanld kmr biriketlerinde sertletirici ve ayn zamanda kkrt sorbenti olarak Bazik oksijen ve elektrik ark ocaklarnda curuf yapc ve kkrt, fosfor, silika giderici , ikincil rafinasyonda pota ocaklarnda kkrt ve fosfor giderici Bazik oksijen elik retiminde kkrt giderici olarak (metalik magnezyum ile birlikte) BOF, EAO ve Pota ocaklarnda bazik refrakteri korumak iin Haddehanelerde kayganlatrc olarak ve korrozyonu nlemek zere ntralizasyon iin Altn ve gmn siyanrleme yntemi ile kazanmnda pH ayarlaycs olarak Alumina retiminde boksitten silisin uzaklatrlmasnda (Bayer prosesi) Metalik magnezyum retiminde Dk karbonlu ferrokrom retiminde curuf yapc olarak Yol yapmnda killi zeminlerin stabilizasyonunda Scak asfaltta antistripping kimyasal olarak asfaltn dayanmn arttrmada Gazbeton retiminde Kalsiyum silikat tula (sand-lime brick) retiminde Beton blok ve elemanlar retiminde rnn salamln arttrmada Diatomit veya silisle birlikte yaltm malzemeleri yapmnda Har ve sva yapmnda balayc ve svaya ilenebilirlik vermek iin,. badana olarak

yok

var

var

yok yok

elik rnleri

var

Snm toz kire Demir d metaller Snmemi kire Dolomitik kire Snmemi kire Kire, snm toz kire, kire st Snm toz kire Toz snmemi kire Snm veya snmemi toz kire Snm toz kire Snmemi toz kire Snm toz kire, hamur kire

var var yok var yok yok var yok yok yok var

yol NAAT

Yap malzemeleri

26




Kirecin kullanm alanlar(Tablo 1)ANA SEKTR KULLANMA ALANI Sulfat prosesi Sulfit prosesi PCC Beyazlatma Dier KRE CNS KULLANMA AMACI Trkiyee kullanm var var yok var ?

Snmemi kire Snmemi kire Snmemi kire Kire st Snm kire

KAIT

EKER

eker kam eker pancar Alkaliler (NaOH) Karpit ve Cyanamide

Snm kire Snm kire Kire st Snmemi kire

Sulfat prosesinde sodyum hidroksitin rejenerasyonunda Sulfit prosesinde kalsiyum bisulfitin retiminde Dolgu ve kaplama maddesi olarak ktrlm kalsiyum karbonat retiminde Kat beyazlatmada kullanlan kalsiyum hipokloritin retiminde Kat endstrisi atk sularndaki katlarn ktrlmesinde, filtrasyon yardmcs olarak, alkol, kalsiyum lignosulfanatn geri kazanmnda PH dzenleyici ve emprite giderici olarak PH dzenleyici ve emprite giderici olarak Tabii sodadan kostik soda retiminde Kok ve kirecin yksek scaklkta reaksiyonu ile karpit (CaC2) ve karpitin azot ile tepkimesinde azot gbresi Cynamide (CaCN2) retimi Deniz suyundan MgO retiminde

yok var yok var

MgO KMYA Kalsi-yum hipo klorit

Dolomitik kire

yok

Snm kire

Snm kire ve klor gaznn reaksiyonu ile kalsiyum hipo klorit retiminde

var

CMA Sitrik asit Kalsi-yum tuzlar

Dolomitik kire Snm kire Snm veya snmemi kire

Dier

Snm veya snmemi kire

Yollarda buzlanmay nleyen kalsiyum magnezyum asetat retiminde Sitrik asitin rafinasyonunda Kirecin organik veya inorganik asitlerle reaksiyonu neticesinde eitli kimyasallarn retiminde. Kalsiyum fosfat (mono,di,tri), florit, bromid, ferrosiyanit ve nitrit. Kalsiyum asetat, stearate, oleate,tartrate, lactate, citrate, benzoate ve glukonate Krom kimyasallarn retiminde ntrletirici olarak, etilen veya propilen glikolun retiminde, glikoz ve dekstrinin konsentarsyonunda, adsorbent ve desikkant olarak eitli kimyasal proseslerde

yok ? Ks-men

Ks-men

27




Kirecin kullanm alanlar(Tablo 1)ANA SEKTR KULLANMA ALANI KRE CNS KULLANMA AMACI Trkiyede kullan m yok yok yok var

Baca gaz artma

Kire st, snm toz kire, dolomitik kire Kire st, snm toz kire snm toz kire Snm kire

Ya veya kuru deslfirizasyon yntemi ile baca gazndaki kkrt dioksitin temizlenmesinde Evsel atklarn insinerasyonunda baca gazlarnda bulunan HCl in temizlenmesinde Aktif karbonla birlikte baca gazlarndaki cvann temizlenmesinde Karbonat sertliinin giderilmesinde, kire/soda prosesinde karbonat sertlii dndaki sertliin giderilmesinde Asidik sularn ntrletirilmesinde, aluminyum ve demir tuzlar ile birlikte sudaki kat partikllerinin ktrlmesinde Suyun PH deerini ykseltip sudaki bakteri ve baz virsleri yok etmekte excess alkalinity treatment Sudaki silisin, mangann, floridlerin ve organik taninin giderilmesinde Evsel atk sularn artmasnda, aluminyum ve demir tuzlar ile birlikte kat maddelerin ktrlmesinde, Fosfor ve azotun giderilmesinde Endstride, asit ihtiva eden sularn ntrletirilmesinde, demir, krom gibi metal iyonlarnn ktrlmesinde, pancar ekeri fabriklarnda proses suyunun berraklatrlmasnda; Evsel atk su artma tesislerinden kan amurun stabilizasyonunda ve gbreye dntrlmesinde, Hayvansal atklarn stabilizasyonunda Sulfit/sulfat amurlar, petrol atklar gibi endstriyel atklarn stabilizasyonunda Bakr, kurun, inko, arsenik gibi metalleri ihtiva eden atklarn stabilizasyonunda

EVRE

me suyu artma

Snm kire Snm kire Dolomitik snm kire Snm kire

var ? yok var

Atk su artma

Snm kire

var

Snm veya snmemi kire Atk amur hazrlama Snm veya snmemi kire Zararl atklar Snm kire

yok

yok

yok

28




Kirecin kullanm alanlar(Tablo 1)ANA SEKTR SERAMK KULLANMA ALANI Refrakter Cam Dier TARIM, GIDA Tarm Gda ve gda yan rnleri KRE CNS Sinter dolomit, snm kire Dolomitik kire Snm ve snmemi kire Snm veya snmemi kire Snm kire KULLANMA AMACI Dolomit tula retiminde, silisli tula retiminde Cam retiminde flux olarak Emaye, porselen eya retiminde Tarm topraklarnda pH ayarlamada Kemiklerden jelatin yapmnda, tereya, sodyum kazeinat, laktik asit, kabartma tozu ,meyve endstrisinde meyve atklarnn yeme dntrlmesinde, tartarik asit retiminde ve meyvelerin tazeliini korumada Trkiyede kullanm var var var var var

Gelimi lkelerde eitli kullanm alanlarna gre kire tketimi (ton/yl), Tablo 2'de verilmektedir.: Tablo 2: Gelimi lkelerde kire tketiminin (ton/yl) sektrel bazda dalm (1998) Sektr ABD Almanya Japonya --------------- ---------------------------------------* Sva + Har 336 000 400 000 50 000 * Metalurji 5 595 000 1 863 000 5 253 000 * Kimya /Sanayi 4 856 000 614 000 2 204 000 * Yol stabilizyonu 1 522 000 129 000 534 000 * Yap eleman --------1 214 000 220 000 * Tarm 33 000 137 000 304 000 * evre 5 325 000 813 000 884 000 * Dier 61 000 23 000 -------------------------------------------------------------------------------Toplam (t) 17 695 000 5 193 000 9 449 000 1998 yl ILA istatistikleri baz alnarak hazrlanan ye lkelerdeki toplam kire satlar ekil 3de; demir-elik sektrne yaplan kire satlar ekil 4de; toplam satlarn sektrel dalmlar ise ekil 5de verilmitir.

29


1000 TON 100000 10000 1000 100 10 1513 460 3561 6777 1129 45 703 3107 5712 262 201 1825 9455 3287 4635 162 89 1426 25 27 712 1462 1578 629 3789 1657 17695http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik626.pdf


Av us tr Av alya us tu ry Be a li k Br a ez Ce ilya k Cu m Es . to F i n ya l la nd iya Fr an Al sa m an ya r l an da t a l Ja ya po ny a Ko M re e Y. ksik Ze a lla nd No a rv e Po lo ny Po a rte Si kiz Sl nga ov p ak ur Cu G m. .A fri k s a pa ny a s ve T rk iy n e gi lte Am re er i ka s ri l

EKL 3: KRE SATILARI (1998 ILA) (27 LKE - 72 MLYON TON )

30




EKL 4: DEMR ELK SEKTRNDE KRE TKETM (1998 ILA)5253 5595 2158 1018 765 914 991 318 43 5 12http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/sanayiha/oik626.pdf

10000

1212

1504

1088

1863

1000 313

1000 TON

100 45

225

10

1ly us a tu ry a Be l ik Br a ez Ce il ya k Cu m Es . to F i ny a l la nd iy a Fr an Al sa m an ya rl an da s ra il ta ly Ja a po ny a Ko M re e Y. ksik a Ze ll a nd a No rv e Po lo ny Po a rt e S i ki z S l n ga ov p a k ur Cu G m. .A f ri k s a pa ny a s ve T rk iy e n gi l te A m re er ik a Av us t ra

Av

16

31

303

718

751



EKL 5: SEKTRLERE GRE KRE SATILARI (1998 ILA) ( 24 LKE - 63 MLYON TON )

naat malzemesi, Tarm, hracat %11

evre Koruma %15

Demir elik sanayi %38

naat sanayi %16

Dier Sanayi %4

Demir d Metaller sananyii %5 Kimya sanayi %11

32




2.2.2.2. Yurtii Talep Trkiyede ise zel sektr tarafndan retilen snmemi kirecin yarya yakn ksm sndrldkten sonra har ve sva malzemesi olarak inaatlarda kullanlmaktadr. 1998 ylnda toplam tketimin % 47si olan 1 340 000 ton snmemi kire karl 1 675 000 ton snm kire bu amala tketilmitir. 1998 verilerine gre kire tketiminin Trkiye de gsterilmektedir: sektr baznda dalm, Tablo 3'de

Tablo 3 : Trkiye'de 1998 ylnda kire tketiminin sektr baznda dalm No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Sektr Sva & Har Demir - elik (C*) Soda (C) Kimya (karpit dahil) eker (C ) Gaz beton Ham ve atk su artm Deslfrizasyon Deri sanayi Demir d metaller Tarm Gda ve yem Kat (C) Atk kat Al Dier TOPLAM 1998 tketimi (t) 1 675 000 778 000 510 000 42 000 340 000 70 000 30 000 15 000 30 000 25 000 30 000 10 000 50 000 4 000 4 000 1 000 3 614 000 Kire tr snm snmemi snmemi snm + snmemi snmemi snmemi snm snm + snmemi snm snmemi kire rnleri snm+kalker snmemi+snm snm snm

C: Kapal devre retim (captive ndustry) C* : 16 Ark oca : 620 000 t + 3 Entegre tesis: 350 000 t (C)

2.2.2.2.1 Snmemi kire Snmemi para kire talebi genelde demir-elik iletmelerinden gelmektedir. Byk Entegre tesislerin ihtiyalarn kendi retim tesislerinden temin etmelerine karn hurdayla alan ark ocakl zel sektr, srekli ve byk lekli almlar yapmaktadr. Kirecin, ucuz bir kimyasal olmas nedeniyle, uzak mesafelere nakli rantabl olmamaktadr. Bu husus; ark ocakl demir elik tesislerinin, kire ihtiyalarn yakn evredeki kire fabrikalarndan temin etmelerini zorunlu klmakta ve bu nedenle sektrde youn rekabet yaanmaktadr.

33




Snmemi kire kullanan dier nemli sanayi dallar ise: eker, soda, gaz beton ve karpit endstrisi olmaktadr. 2.2.2.2.2 Snm kire Sndrlm, torbalanm toz kirete ise durum biraz farkldr. Bu tr kire talebi, artma tesislerinin yansra genellikle inaat sektrnden gelmektedir. Yama ocaklar veya al ocaklar tabir edilen ocaklarla retim yapan kk kire imalathaneleri, daha dk maliyetlerle almalar nedeniyle fabrikasyon kire reten kurulularla rekabet edebilmekte ve hatta fiyatn belirlenmesinde etkili olmaktadrlar. Bu durum, inaat sektrne dnk kire retiminin de, bir iletmeden dierine deimekle beraber, genellikle kar marjn drmektedir. Yabanc kaynak kullanan ve amortisman giderleri nispeten yksek olan iletmeler ya baa ba artlarnda almakta veya zarar etmektedirler. 2.2.2.3 D Ticaret Durumu Kire ucuz bir malzeme olmas nedeniyle dikkate deer d ticarete konu olmamakta veya olsa bile miktarlar nemli boyutlara ulamamaktadr. Yurtii retim ve tketimde dahi arz ve talep, blgesel olarak karlanmaktadr. 1999 yl fiyat ve maliyetleri ile transfer edilebilecei mesafe azami 150-200 km aralnda olmaldr. 2.3. retim 2.3.1. Kireta retimi Kireta retimi srasnda takip edilen kademeler aadaki gibidir: * ocak aynasnn tespiti, * delik delme, * patlatma, * krclara nakil, * krma , eleme , ykama, * klasifikasyon ve stoklama, Kireta krma nitelerinde eneli, konik, darbeli ve silindir krclar kullanlr.

34




Tablo 4'te dnyada yaklak kireta retiminin yllara gre verilmektedir Tablo 4 Dnya Kireta retimi (1000 Ton) LKE Belika in Danimarka Almanya Fillandiya Fransa ngiltere rlanda talya Japonya Yenizellanda Norve Avusturya sve spanya Gneyafrika Trkiye Amerika Estonya Malezya Polanya Slovakya ek Cum. Avustralya Brezilya Kore Meksika Portekiz Singapur 1992 19830 1431 33766 2541 1900 1995 1250 32803 2484 1996 7401 999 30221 2678 1997 1998 21806 33723 2950 1300 190474 4866 649 3006 2910 233542 98 9222 877 2536 61268 4

30452 2993 140

241983 3147 363 13120 2601 117 2212 163762

205386 4106 464 2926 5150 76479 236 10474 2264 1802

209354 4846,2 377,3 2954,2 5147 199128,5 26,7 640 11118,4 558 1962 83279

207904 4828 645 2601 3068 305952,1 108,1 490 10201 562,2 2418,9

35




2.3.2. Kire retimi 2.3.2.1 statiktiksel tablolar Tablo 5: Dnyamda kire retimi (1000 x t)LKE Belika in Danimarka Almanya Finlandiya Fransa ngiltere rlanda talya Japonya Yenizellanda Norve Avusturya sve spanya Gney Afrika Trkiye Amerika Estonya Malezya Polonya Slovakya ekoslovakya Avustralya Brezilya Kore Meksika Portekiz Singapur Yunanistan srail Tayland 139 600,4 50,1 208,2 201 4196 87 2492 667 1135 2113 6292 1992 1852 152000 165 6137 275 2815 1209 153 5100 11023 137 59 704 341 205 1808 2775 14257 544 1671 1895 4090 18634 499,6 1535 1751,8 3575,1 16836 8,2 580 2376,8 665 1172 2164,1 6400 3169,3 4250 7000 3167 4500 146 6511 392 3059 1540 304 2806 10835 120 63 10594 116,2 112,6 162 5842 430 3025 1558 304,4 5974 654 3017,9 1671 313 1921 10357 138 98,2 649 561 1540 1591,8 4049 17229 28,5 345 1627,3 695,6 1177,9 1426 712 1129 1513 6777 3287 4635 25 27 1578 1462 3789 17695 45 5712 703 3107 1657 262 1825 9455 162 89 460 1995 2030 1996 2371 1997 1998 3561

36




Trkiyede 1998 yl itibaryla kire retimiyle ilgili yaklak bilgiler aada derlenmitir: Toplam frn kapasitesi: 4 700 000 t zel sektr : 2 745 000 t (%58) Kapal devre retim : 1 955 000 t (% 42) : (Kat,eker,Soda ve Entegre elik tesisleri) Kapasite kullanm: yak..% 65-70 Sanayide kullanlan kire : 1 939 000 t (% 54) Har / Sva malzemesi olarak kire retimi : 1 675 000 t

37




Tablo 6: Trkiye'de kire reticilerinin frn kapasiteleri (1000 x ton/yl) KRE RETCLERNN KAPASTE BLGLER (1000 Ton)Fabrika Ad Kapasite l Fabrika Ad Kapasite l

Dirmil Kire 140 Antalya Mula Kire 76 Mula Kaksan Kire 50 Adana Truva Kire 10 anakkale Nur Kire 100 Adana Kirsan Kire Ktahya Baykal Kire 40 Adana Eksa Kire Ktahya Nurda kire 25 Adana ehribanolu 50 Afyon ukurova 35 Adana Paksan 125 Adapazar SDEMR 200 skenderun Nuh 165 Kocaeli Beyta Kire 40 Malatya Entegre 125 stanbul Vatan Kire 10 Malatya Orkisan 80 stanbul yidemirler 25 Malatya Sedef 30 stanbul Elkisan 27 Elaz Trakya Kire 140 Krklareli Usallar 22 Elaz Bozyk Kire 20 Bilecik Marsan 100 Mardin Kar Kire 35 Bursa Mercanolu 30 Gaziantep Demireller 45 Bursa KARDEMR 140 Karabk Erciyes Kire 150 Nevehir ERDEMR 315 Ereli Krehir Kire 56 Krehir Barkisan Kire 165 Bartn Bata 65 Ankara Kavkisan 30 Samsun Nursan kire 30 Ankara Karsan Kire 30 Samsun Altnpatlar 8 Ankara Akkisan 36 Samsun Erdem 50 Ankara Drtler kire 25 Samsum Karkisan 25 Ankara ler kire 45 Samsun Birlik Kire 10 Ankara Sagirolu 40 Amasya Hakkisan 40 Ankara etinler Kire 50 Amasya z Kire 4 Ankara Kandil kaya 20 orum al Kire Ankara Gm kale 40 Gmhane alayan Kire 25 Ankara Kre Kire 25 Kastamonu Akta Kire 8 Ankara Mita orum Haksan kire 16 Ankara Hasta orum Kartal kaya 50 Ankara Balkaya 20 orum zta kire 50 Eskiehir Karkisan 20 Ordu Sivas kire 30 Sivas Bayraktar Kire 20 Tokat Nimsan Kire 65 Tokat Nurta Kire 8 Zonguldak Boykisan 30 Boyabat Bergama Kire 215 zmir Kimta Kire 86 zmir zmir Kire 50 zmir Toplam 3 837 1. eker fabrikalarnn rettii kire miktar toplam olarak 1998 ylnda 340 000 ton olarak gereklemi olup kapasite bilgileri elde edilememitir. 2. Soda sanayinin 1998 yl retimi 510 000 ton olup kapasite bilgileri elde edilememitir. 3. Kat fabrikalarnn yllk retim kapasitesi 120 000 tondur. 4. Ayrca u anda faliyete gememi olan Gediz ve Afyon Emirda daki fabrikalarnda 2000 yl iinde faaliyete geecei dnlrse yaklak 200 000 ton yeni kapasite sz konusudur

38




Tablo 7. Kire reticileri Birlii yelerinin Son 5 YlNo Fabrika Blge Kapasite Ton/Gn CaO 1 Barkisan Kire 2 Krehir Kire 3 Trakya Kire 4 Entegre Har 5 Erciyas Kire 6 Mula Kirecilik 7 ztre Kimta 8 ztre Kirecilik 9 Bata imento 10 Kavkisan Kire 11 Sedef Kire 12 Nursan Kire 13 Nuh imento 14 Paksan Kire 15 Kaksan kire 16 Dirmil Kire 17 Nimsan kire 18 Sivas Kire 19 zmir Kire 20 Kar Kire Bartn Krehir Pnarhisar stanbul Kayseri Mula zmir Bergama Ankara Samsun stanbul Ankara zmit Adapazar Adana Antalya Tokat Sivas zmir Bursa 500 240 340 375 450 230 260 650 150 100 150 100 500 350 158 418 195 80 150 100 150 60 67 116 83 66 30 144 34 30 23 18 191 121 50 100 37 13 65 25 1423 143 55 60 109 96 49 73 143 35 19 17 16 199 124 49 113 25 9 0 0 1334 145 45 89 117 76 48 62 153 31 36 14 10 233 135 50 87 26 8 45 28 1438 1164 182 106 40 62 23 0 45 162 96 47 47 1995 1996 Sat ( 1000 Ton / Yl ) 1997 CaO Top 129 37 75 108 64 36 48 162 28 9 10 1998 CaO Top 111 38 66 95 75 36 57 114 31 2 3 2 3 3 2 2 5 2 1 1 1 2 3 1 10 2 1 1 2 49 Maerz 1Maerz 2 Pirimit. Fercax Maerz Maerz Nikex Fidler Tek aftl dik Eberhard Primitive Eberhard Primitive Maerz 1maerz 2 Nikex Maerz 1Eberhart 9 Primit. Eberhard Eberhard Eberhard Eberhard 65,76 747 30 98,18 83,12 90,14 34,07 84 29 39 1929 3310 1205 Frn 1999 Says Frn Tipi Kap. Kullan 1999 (%) 67,27 47,98 58,82 76,77 50,51 47,43 66,43 53,15 62,63 103 77 108 8 350 740 1056 3875 79 54 53 83 c Says c Verimi Ton/ Kii 1405 704 1245 1145

39




2.3.2.2 Teknoloji Kire retim prosesi; kireta hazrlama, kalsinasyon, sndrme ve paketlemeden oluur. Hammadde ocaklarndan delme, patlatma yntemiyle karlan kireta, krclarda krlp, (gerektiinde ykanarak) elenir. Frnlara beslenecek boyuttakiler (10-200 mm) kalsinasyon iin; daha kk boyuttakiler ise agrega olarak snflandrlr. Snmemi kire eitli sektrlerin ihtiyac olarak piyasaya arz edilebildii gibi, 0-5 mm boyutlarna tlp sndrme nitelerinde sndrlmek suretiyle < 0.090 mm partikl byklnde snm toz kire olarak kullanm da yaygndr. Kire retiminde ana nite frnlardr. Frn tiplerine, proses koullarna ve elde edilecek kirecin zelliklerine gre kireta hazrlanr. Kiretann; kimyasal yaps, mukavemeti ve anma direnci, isi karsnda ufalanma zellii, saflg, boyutlar ve ekli kalsinasyonu dorudan etkileyen zellikleridir. Kiretann frnlarda kalsinasyonu srasnda dekompozisyon kinetiini belirleyen faktrler aadaki gibidir : 1) Frnn n stma blgesine giren kireta, ykselen yanma gazlar ile 800 0C ye kadar snr (bu s; ta nemine, yzey kirliliklerine ve frn kayplarna kar ek enerji ihtiyacn da kapsamaktadr). Bu scaklkta tatan kan CO2 basnc, frn atmosferinde bulunan CO2'nin ksmi basncna eittir. 2) Scaklk ykseldike ta yzeyinin dekompozisyonu balar ve 900 C' a gelindiinde yzeydeki CaO e dnm kireta tabakas rnein 0.5 mm ye ular (25 mm ebadndaki bir tan arlka yak. % 5 i). 3) Kalsinasyon scakl olan 900 C geildiinde ksmi basn 1 atmosferi geer ve kireleen tabakann kalnl artar ve kalsinasyon tamamlanr. CaO oluumu CO2'nin, tata kmak iin izledii yollarda gzenekler meydana getirerek dar kmasyla gereklemektedir. Dnya da kiretann yapsna,kalsinasyon ekonomisine, pazar artlarna vb.. bal olarak ok eitli tiplerde kire frnlar gelitirilmitir. Bunlarn en modern ve en ekonomik retim yapan ise Maerz tipi paralel akl kire frnlardr Modern kire (kalsinasyon) frnlarn dikey aftl, dner ve kark olmak zere 3 ana gruba ayrabiliriz (Tablo 8).

40




Tablo 8: Kire Frnlar Yaktlar I. Dikey aftl Frn G G,S G,S,K G,S,K G G,S G,S,K G,S,K G,S,K K G,S G,SS: Sv yakt

II. Dner Frnlar III. Kark FrnlarG: Gaz yakt

Kireta retim (T /Gn) 40 -60 40 -120 80 -600 100- 600 100 - 300 10 - 150 40 -225 150 - 1500 150 - 1500 10 -300 300 -1500 30 -150

Ta Boyutu (mm) 40-150 80 -350 10 - 250 25 - 200 10 -30 20 -100 20 -150 0 -60 0 -60 30 -150

alÇi-kİreÇ-kum-Çakil-micir-boya topraklari-tuĞla kİremİt

Documents