Historia Żydów Mohylewa

Aleksandr LitinIda Szenderowicz

Александр Литин/ Ида Шендерович

Магілёў

Aleksandr Litin

Wydawnictwo «Talaka»,

studio fotograficzne«Маоr» przy

mohylewskiej gminie żydowskiej.

Ida Szenderowicz

historyk,koordynator

programowy gminy żydowskiej

w Mohylewie

Historia Żydów Mohylewa

N asz projekt istnieje już ponad dziesięć lat i nosi ogólną nazwę “Historia Żydów Mohylewa”. Autorami projektu są Aleksander Litin, dziennikarz i fo-

tograf oraz Ida Szenderowicz, historyk, koordynator programów mohylewskiej gminy żydowskiej.

Pierwotnie projekt zakładał jedno obszerne zadanie – przygotowanie i wydanie książki, która opowiada o historii żydowskich mieszkańców naszego mia-sta od XV wieku po dzisiejsze czasy. Praca niewielkiego zespołu nad zbieraniem materiałów, przygotowaniem i publikowaniem książki “Historia Żydów Mohylewa: dokumenty i ludzi” przekształciła się w stworzenie encyklopedii żydowskiego życia naszego miasta w czterech tomach. Podczas pracy nad książką pojawiły się lokalne, ale wciąż ważne sprawy: wystawy, spotkania, lekcje, wykłady, odnawianie i ustawianie tablic pamiątkowych i inne.

W projekcie uczestniczyły dziesiątki ludzi, zainteresowanych badaniem i zach-owywaniem żydowskiego dziedzictwa kulturowego, ludzi różnych zawodów

i w różnym wieku. Pomagali w poszukiwaniu świadków wydarzeń, zapisywali ich wspomnienia, dostarczali dokumenty fotografie, opowiadali historie własnych rodzin, przyjaciół, współpracowników, sąsiadów oraz znajomych, pomagali w redagowaniu, w przygotowaniu i instalowaniu wystaw, czytali wykłady, pomagali w znalezieniu środków, w załatwieniu spraw organizacyjnych, dawali rozsądne rady i wskazywali na błędy. Bez ich pomocy nie bylibyśmy w stanie wykonać żadnego z zaplanow-anych przedsięwzięć.

Александр Литин/ Ида Шендерович

P rzychylnie potraktowały ideę książki muzea i archiwa, które sprzyjały pracom za pomocą udostępniania swoich dokumentów oraz materiałów i pozwolili na

użycie ich w finalnym materiale koncowym. W 2011 roku wyszedł ostatni tom książki, jednakże, żydowska historia Mohylewa wciąż trwa i musimy kontynuować badania nad nią.

W ostatnich latach kierunki prac nad projektem są uwarunkowane dwoma głównymi czynnikami: po pierwsze, zmieniły się sposoby podawania i rozpowszechniania materiałów: podstawowym źródłem i przechowalnią informacji dla coraz większej ilości ludzi staje się internet, po drugie, praktycznie wyczerpaliśmy nasze zasoby poszukiwania materiałów i informatorów.

Obecnie nasz projekt ma następujące cele:

• Propagowanie i przyciąganie uwagi do żydowskiej historii Mohylewa, skierowane zarówno do profesjonalnych historyków, dziennikarzy, jak i do krajoznawców i nieobojętnych mieszkańców.

• Poszukiwanie nowych faktów, dokumentów, nazwisk, historii, poszukiwanie ludzi o tych samych poglądach, którzy gotowi są kontynuować pracę i poszerzać geografię poszukiwań.

• Aktywizacja sił dla zachowania wszelkich form żydowskiego.dziedzictwa.

Z zamiarem realizacji tych celów w 2012 roku zorganizowaliśmy i przeprowadziliśmy następujące przedsięwzięcia:

1. Wystawa “Szkoliszcze Mohylewskie” (22.12.2011 – 20.01.2012)2. Teatralizowana prezentacja książki (29.02.2012)3. Uczestniczenie w przygotowaniu Dni kultury żydowskiej w Mohylewie (02-04.05.2012)4. Stworzenie strony internetowej “Historia mohylewskich Żydów” (10.05.2012)

Магілёў

W ystawa odbyła się w Muzeum Etnograficznym w Mohylewie. Była ona zad-edykowana historii niewielkiej dzielnicy miasta. “Szkoliszcze” mohylewskie

pierwotnie powstało jako żydowskie osiedle poza terenem średniowiecznego mia-sta nad Dnieprem. W żydowskich dzielnicach Wschodniej Europy słowem “szkoła” okreslano synagogi, w których często mieściły się “chedery”, stąd właśnie nazwa przedmieścia. Ta niewielka dzielnica naszego miasta, obecnie absolutnie zapuszczona, kiedyś była ludna, z szeroką drogą i przystanią rzeczną. Szkoliszcze było gęsto zabudow-ane sklepikami, niewielkimi drewnianymi domami z przyłączonymi pomieszczeniami gospodarstwa domowego, malutkimi ogródkami i ogrodami. Na początku XX stulecia znajdowało się tam kilka synagog wraz z chederami i jesziwa.

Historia Szkoliszcza Mohylewskiego, które było całkowicie zniszczone w 1943 roku i nigdy nie zostało odtworzone jest pełna ciekawych opowieści, tragic-znych wydarzeń i ukrywa wiele tajemnic. Nasza wystawa powód jest pretekstem, aby zastanowić się nad losem starej dziel-nicy w centrum nowoczesnego miasta.

Tematycznie i wizualnie wystawa “Szkoliszcze Mohylewskie” była podzielona na 3 części:

Wystawa «Szkoliszcze Mohylewskie”»

Александр Литин/ Ида Шендерович

Przeszlość:

Ta część, obejmująca okres od XVII wieku do lat 60. XX wieku jest przed-stawiona za pomocą kopii starodawnych grawerunków, rysunków, unikatowych fo-tografii i kartek pocztowych z przełomu XIX i XX wieku, Ekspozycje dawnych przedmiotów, umieszczone w szklanych witrynach, odtwarzają atmosferę czasów na przełomie XIX i XX wieku oraz przedwojennych lat 30.

Pośrodku sali ekspozycyjnej – improwizowany namiot z czarno-białymi ry-sunkami, przedstawiającymi słynne malowidła “Zimnej synagogi”, wybudowanej w latach 1680-ch i pokrytej freskami w 1744 roku przez malarza ze Słucka, Chaima ben Icchaka Halevi Segala. Zarówno o piękności jak i wyjątkowości fresków świadczą rysunki Issachara Rybaka i Eliego Lissitzkiego, oraz fotografie Salomona Judowina – uczestnika ekspedycji etnograficznej An-skiego z 1913-roku. W roku 1938 synagoga została zamknięta dla wiernych i rozgrabiona łącznie z elementami wspornymi.

Mało kto wie, że terytorium Szkoliszcza (ulica Gogola, ulicy Bolszaja i Małaja Grażdanskaja z przyłączonymi zaułkami) było przeznaczone przez władze niemieck-ie na getto. O tragicznych wydarzeniach z czasów okupacji świadczą archiwalne dokumen-ty i fotografie Szkoliszcza z lipca-sierpnia 1941 roku, zrobione przez służącego w kompanii propagandy Wehrmachtu, fotokorespondenta Rudolfa Kesslera od razu po zdobyciu Mohylewa, wspomnienia świadków zniszczenia dzielnicy, oraz zeznania przestępców wojennych.

Магілёў

Teraźniejszość:

Obecny stan Szkoliszcza pokazują artystyczne fotografie, zrobione przez młodych uczestników studium fotograficznego “MAOR” przy mohylewskiej gminie żydowskiej (kierownik Aleksandr Litin).Aktualnie w dzielnicy Szkoliszcze ocalało kilka starych domów z cegły, między in-nymi połowicznie zniszczony ceglany budynek synagogi przy ul. Grażdańskiej, który jeszcze niedawno był własnością mohylewskiej ciepłowni.

Przyszłość:

Jak widzi przyszłość Szkoliszcza młode pokolenie mieszkańców MohylewaMożna tak sądzić na podstawie rysunków dzieci z mohylewskiej gminy żydowskiej oraz dzieci, się uczęszczających na zajęcia w studium artystycznym “Kula” pod kierown-ictwem Natalii Tałantowoj.

Podczas przygotowania wystawy wykorzystano:

• materiały mohylewskiego Muzeum Etnograficznego;• eksponaty Muzeum Historii miasta Mohylew;• federalne archiwum w Koblencji;• materiały mohylewska gmina żydowska”;• dokumenty Państwowego Archiwum Obwodu Mohylewskiego;• materiały fundacji Rosyjskiego muzeum etnograficznego w Sankt-Petersburgu i Centrum “Judaica” Petersburgska”;• eksponaty z kolekcji prywatnych;• materiały kolekcji Dawida Lisowskiego;

Oprócz fotografii i dokumentów, rozmieszczonych na ścianach, część infor-macji można zobaczyć na monitorze komputera, ustawionego w sali ekspozy-cyjnej:

• dokumenty i materiały dotyczące historii Żydów od XVI do XIX wieku• artykuły i dokumenty, poświęcone “Zimnej Synagodze” (Lisicki, Wisznicer i inne);• teksty wspomnień mieszkańców Mohylewa, opowiadających o swoim dzieciństwie w przedwojennym Szkoliszczu i Lupolowie;• fragmenty studium i archiwalne materiały z okresu okupacji nazistowskiej.

Александр Литин/ Ида Шендерович

Video materiały:• specjalnie z okazji wystawy nakręcone zostały wspomnienia weterana wojny Lewa (Lejby) Mojsiewicza Eskina, ur. 1923, który w okresie przedwojennym mieszkał z rodziną na Szkoliszczu;• fragmenty filmu o drewnianych synagogach, przygotowane przez Centrum “Judaica” z Sankt Petersburga ”;• komputerowa projekcja budynku “Zimnej synagogi”, którą stworzył dla celów prezentacji na wystawie Dawid Lisowski, były mieszkaniec Mohylewa, obecnie żyjący w Niemczech.

Wystawa została przygotowana przy uczestnictwie OO “Mohylewska gmina żydowska” oraz przy wsparciu organizacji JOINT na Białorusi.

Materiały w mediach i Internecie:http://gorad.by/by/page/leisure/2194http://222.by/istoriyu-mogilevskogo-shkolishcha-mozhno-budet-uznat-na-temat-icheskoi-vystavke http://www.mycity.by/content/view/45199/11http://naviny.by/rubrics/society/2011/12/22/ic_news_116_383368/http://mogilewmuseum.iatp.by/chkol.htmlhttp://belapan.by/archive/2011/12/23/media_shkolische_mogilev/http://bobruisk-habad.narod.ru/nashi_novosti/24012012_-_mogilevskoe_shkolische/http://www.jewish.ru/news/culture/2011/12/news994303093.phphttp://www.vestnik-mogileva.info/content/stati/mesto-kotorogo-net

Магілёў

Александр Литин/ Ида Шендерович

Teatralizowana prezentacja książki «Historia Żydów Mohylewa: dokumenty i ludzie».

O statnia część kroniki Żydów Mohylewa jest poświęcona okre-sowi powojennemu.

Prezentację w formie muzykalno-dramatycznego przedstawienia przy-gotowali profesjonalny reżyserka Ałła Kuskowa i członkowie mohyl-ewskiej gminy żydowskiej. W teatralizowanej inscenizacji uczestniczyli aktorzy ludowego żydowskiego teatru “Szalom”, aktorzy białoruskiego teatru amatorskiego, młodzież żydowska.

W prezentacji uczestniczył kwartet wiolonczelistów, spiewac-zka Oksana Jurczenko, jazzowy “Brass-kwintet” pod kierownictwem M. Michlina, dziecięcy zespół oraz młodzi soliści z gminy.

Магілёў

P rzedstawieniu teatralnemu towarzyszyła specjalnie przygotowana video-prezentacja, która zawierała wirtualne przemówienia znanych ludzi,

pochodzących z Mohylewa, obecnie mieszkających w USA; fragmentami filmów, stworzonych mieszkańcami przez mieszkańców Mohylewa itd.

Александр Литин/ Ида Шендерович

Магілёў

N a prezentacji byli obecni kierownicy i aktywni członkowie organizacji żydowskich, przedstawiciele miejskich i krajowych mediów, kierownicy miejs-

kich i regionalnych muzeów, archiwów, bibliotek. Taka teatralizowana prezentacja książki zamieniła się w prawdziwe wydarzenie kulturalne.

Александр Литин/ Ида Шендерович

Udział w przygotowaniu Dni Kultury Żydowskiej w Mohylewie (02-04. 05. 2012)

A utorzy projektu wzięli udział w przygotowaniu Dni kultury żydowskiej po raz pierwszy odbywających się w Mohylewie. Z naszą pomocą odbywał się nabór

uczestników, przygotowanie okrągłego stołu na temat «Białoruskie miasteczka — skrzyżowanie kultur». Przygotowaliśmy również niewielki folder informacyjny, który zawiera informację o historii Żydów regionu mohylewskiego i krótkie encyklopedy-czne dane o wybitnych mieszkańcach ziemi mohylewskiej, znanych w dziedzinach nauki, sztuki i kultury. W foyer sali koncertowej, gdzie odbywały się koncerty, znajdowała się wys-tawa fotograficzna, przygotowana przez studium «Maor» przy mohylewskiej gmi-nie żydowskiej. Na zdjęciach znajdują się pomniki architektury miejskiej, związane z historią żydowską (synagogi, budynek Talmud-Tory, domy mieszkalne itd.), oraz zdjęcia przedsięwzięć gminy, opowiadające o współczesnym życiu żydowskim. Okrągły stół, poświęcony tematyce żydowskiej — to pierwsze doświadczenie takiego rodzaju przedsięwzięcia w mieście. W jego realizacji wzięli udział historycy i krajoznawcy z Białorusi, Rosji i Polski. Planowane jest wydanie zbioru artykułów uczestników przedsięwzięcia.

Магілёў

Stworzenie strony internetowej «Historia Żydów Mohylewa» (10.05.2012).

M amy nadzieję, że rozwojowi projektu «Historia Żydów Mohylewa» będzie sprzyjać stworzenie strony internetowej o tej samej nazwie

http://mogjewshistory.16mb.com/, która nie tak dawno temu rozpoczęła swoją działalność. Obecnie na stronie są opublikowane trzy części drugiej książki «Historia Żydów Mohylewa: dokumenty i ludzie», podzielone na rozdziały, artykuł wstępny, lista podziękowań. Istnieje możliwość łpozostawienia informacji zwrotnej i już zaczynają pojawiać się pierwsze odzewy. W przyszłości jest przewidujemy możliwość poszerzenia strony, dodania materiałów, organizację aktywnie działającego forum, co pozwoli zjednoczyć wielbicieli i profes-jonalistów zajmujących się mohylewską i żydowską historii historią co znacznie po-szerzy zasoby poszukiwania materiałów i informatorów.

www.mogjewshistory.16mb.com

Александр Литин/ Ида Шендерович

Perspektywy rozwoju projektu «Historia Żydów Mohylewa»

1.Pierwsza książka, wydana ponad 10 lat temu, już dawno stała się unikatem bibliograficznym. Nie posiada ona wersji elektronicznej. Poza tym, od czasów

jej wydania zgromadziło się wiele nowych materiałów, które mogłyby poszerzyć i upiększyć ten tom. W ten sposób nasunęło się pytanie o ponownym wydaniu pier-wszego tomu, co może stać się ważnym kierunkiem pracy naszego zespołu.

2. Perspektywy rozwoju naszego projektu są ciasno związane z działalnością st-rony internetowej. Jednym z możliwych kierunków pracy może zostać stworze-

nie wirtualnego muzeum «Historii Żydów Mohylewa», który w przyszłości mogłoby stać się całkowicie realnym.

3. Wciąż trwa praca nad zbiorem wspomnień o przedwojennej historii miasteczek i o Holokauście w regionie mohylewskiem, oraz praca nad przeprowadzeniem

różnorodnych szkoleniowych i praktycznych przedsięwzięć, mających na celu za-chowanie dziedzictwa żydowskiego wspólnie z żydowską gminą miejską: wieczory, koncerty, wycieczki i ekskursje po okolicach żydowskich, spotkania, pamiątkowe lekcje, wykłady itd.