SADRAJ1. Uvod (definicije linog, nacionalnog dohotka).................................2-2 2. 1. Raspodjela prihoda u RS...............................................................3-6 2. 2. Modeli preraunavanja neto linih primanja u bruto lina primanja, primanja u Republici Srpskoj.................................................................7-8 2. 3. Prosjena neto plata isplaena u decembru...................................9-11 3. Statistiki podaci razvijenosti manjih i veih gradova u RS..........11-12 3. 1. Primjeri preduzea i optina u Republici Srpskoj.......................13-14 4. Zakljuak..........................................................................................15-16

1

1. UVODNa samom poetku ovog rada, potrebno je, pre svega, objasniti pojmove lini dohodak, nacionalni dohodak, kako bismo dalje mogli nastaviti sa prouavanjem linog dohodka i drugih varijabli koje e biti prvenstveno prouavane u okvirima Republike Srpske, njenih razvijenih i nerazvijenih regiona.

1.1. Lini dohodak/ lini raspoloivi dohodak ukupni dohodak nakon plaanja poreza, kazni.. koliina koja se moe koristiti za potronju ili za tednju. Visina potroakih rashoda (sredstva tekueg dohotka namjenjena potroakoj tranji, potroaki budet), odnosno line potronje, zavise od mase dohodka, veliine poreza koje treba platiti i planirane tednje. Karakteristina je tzv. nauna ili trojna podjela poreza koju je usvojila organizacija ujedinjenih nacija: 1. porezi na dohodak i imovinu (razni oblici poreza na dohodak, lini dohodak, imovinu i prihod od imovine i dr.); 2. porezi na promet i potronju ( porez na promet proizvoda i usluga i carine); 3. porez na pravni saobraaj (takse). Nacionalni dohodak je ekonomski pojam koji podrazumeva novonastalu vrednost u privredi jedne zemlje u toku posmatranog vremenskog perioda, najee jedne godine. Nacionalni dohodak koristi se kao agregatni pokazatelj dostignutog stepena razvoja privrede. Vrlo je upotrebljiv i za uporeivanje razvoja privrede pojedinih zemalja. Tada se obraunava nacionalni dohodak po glavi stanovnika (per capita). Nacionalni dohodak izvodi se iz drutvenog proizvoda umanjenog za amortizaciju osnovnih sredstava. Raspodela nacionalnog dohodka najznaajnija je komponenta ekonomske politike jedne zemlje. Raspodelom se determiniu granice svih oblika krajnje potronje (line, opte, investicione). U tom kontekstu, strukturu nacionalnog dohodka ini zbir line potronje, opte potronje i akumulacije.

2

I DIO2.1. Raspodjela prihoda u RS Izmjenama i dopunama Zakona o proraunskom ustavu RS doznaava se odreeni postotak udjela RS sa jedinstvenog rauna Republici Srpskoj, optinama i direktoriju za ceste. Nakon odbijanja obaveza za vanjski dug RS, 73,5% udjela RS na jedinstvenom raunu zadrava entitet, 23% dijeli se s optinama, a 3,5% se izdvaja za J.P. Putevi Republike Srpske. Ovi udjeli garantuju svakom nivou vlasti transparentan i predvidiv tok prihoda, koji e rasti sa rastom gospodarstva. Ostali porezi koji se dijele, rasporeuju se u proraune optina i gradova kao to slijedi: 23% prihoda od indirektnih poreza 25% poreza na dohodak graana Porez na prihode od samostalne djelatnosti Porez na lini dohodak.

50% za promjenu koritenja poljoprivrednog zemljita 70% za koritenje minerala 30% oduzeta imovinska korist i sredstva dobijena od prodaje oduzetih predmeta iz nadlenosti Republike trine inspekcije.

Prihodi koji se usmjeravaju u proraun gradova i optina, ukupno (100%) su kao to slijedi: Porez na imovinu; Porez na lini dohodak; Porez na prihode od poljoprivrede i umarstva Novane kazne izreene u prekrajnom postupku za prekraje utvrene pravnim aktima opina Optinske i administrative takse; Komunalne takse; Optinske naknade za koritenje prirodnih i ostalih optih dobara; Porez na igre na sreu; i Ostali prihodi.

3

Republika Srpska kao jedan od dva ravnopravna entiteta, ocjenjena je kao zemlja koja je ostvarila najvei skok u realizaciji tranzicijskih reformi, a time iz postkonfliktne prela u krug zemalja u tranziciji. Postizanje makroekonomske stabilnosti potvreno je od strane Evropske banke za obnovu i razvoj izvjetajem za 2004. god. Pozitivnu dinamiku razvoja u Republici Srpskoj ilustruju i makroekonomski pokazatelji. Inflacija koja je krajem 2000.godine iznosila 16%,od tada je jednocifrena i uglavnom se kreu izmeu 1-2%, industrijska proizvodnja je u porastu, a biljei se i blagi pad nezaposlenosti. Dotoci direktnih stranih investicija su poveani dvostruko izmeu 2000. te i 2003. godine dostiui gotovo 5% BDP. Kao sektore koji, i po ocjeni Svjetske banke i MMF-a, imaju potencijal za budui rast u Republici Srpskoj su: umarstvo i obradu drveta, prerada rudnog bogatstva, sektor elektrine energije ili obrada tekstila i koe. Republika Srpska ima veoma znaajne mogunosti za daljnja ulaganja u razvoj poljoprivrede i turizma. Plate radnika u Republici Srpskoj u protekle tri godine porasle su za polovinu, a zaposlenih u Federaciji BiH za manje od treinu iznosa, pokazuju podaci entitetskih zavoda za statistiku. Prosjena plata u RS u aprilu ove godine je u poreenju s prosjenom iz 2006. godine vea za 51 odsto (sa 521 na 786 maraka), dok je u FBiH istovremeno porasla za 32 odsto (sa 603 na 798 KM). Ubjedljivo najvei, vie nego dupli rast linih dohodaka u tom periodu zabiljeen je u oblasti obrazovanja u RS. Prosjena mjesena primanja nastavnika, profesora i drugih radnika u prosvjeti RS u protekle tri godine uveana su za 103 odsto (sa 458 na 930 KM), a njihovih kolega u FBiH za 37 odsto (sa 613 na 842 KM). Anton Kasipovi, ministar prosvjete i kulture RS, kae da su primanja radnika u obrazovanju najbre rasla, jer su prije 2006. godine bila neopravdano zapostavljena, ak i po strunim spremama u odnosu na druge djelatnosti. "To je motivisalo ovu vladu na elu s premijerom Miloradom Dodikom da plate najznaajnije povea upravo u obrazovanju, kako bismo ih makar ujednaili sa drugim budetskim korisnicima. Na tome smo planirali i dalje raditi, ali nas je zadesila godina recesije, zbog ega smo to odloili za neko vrijeme", istakao je Kasipovi.4

Drugi po visini stope rasta primanja su ljekari i ostali radnici u zdravstvu RS, kojima su plate u periodu 2006 - 2009. prosjeno uveane za 90 odsto (sa 529 na 1.004 KM), a njihovim kolegama u FBiH za 44 odsto (sa 686 na 987 KM). U preraivakoj industriji, kljunoj privrednoj grani koja istovremeno zapoljava najvei broj radnika, prosjene plate u RS u tom periodu porasle su za 37 odsto (sa 379 na 518 KM), a u FBiH za 21 odsto (sa 457 na 553 KM). Plate u RS po veoj stopi u poreenju s FBiH rasle su i u sektorima poljoprivrede, ribarstva, graevinarstva, trgovine, ugostiteljstva, finansijskog posredovanja i komunalne djelatnosti. U FBiH su, pak, lini dohoci vie rasli slubenicima u javnoj upravi i to za 44 odsto (sa 795 na 1.145 KM), u odnosu na rast plata njihovih kolega u RS koji je iznosio 41 odsto (sa 773 na 1.093 KM). Plate u FBiH u protekle tri godine bre su rasle i u rudarstvu, sektoru proizvodnje i snabdijevanja strujom, gasom i vodom, djelatnosti saobraaja, skladitenja i veza, te poslovima s nekretninama. Penzije u RS su, takoe, u protekle tri godine rasle neto vie nego u FBiH, iako s manjom razlikom u odnosu na plate radnika. Zadnja isplaena penzija u RS, za maj ove godine, je u poreenju s prosjenom iz 2006. poveana za 53 odsto (sa 210 na 321 KM), dok je u FBiH porasla za 46 odsto (sa 238 na 348 KM). Zaposleni u Republici Srpskoj prvi put nakon rata prosjeno primaju vee plate od kolega u Federaciji FBiH, prvenstveno zbog skoka mjesenih primanja budetskih korisnika, pokazuju zadnji objavljeni podaci entitetskih zavoda za statistiku. Nekada duboki jaz u visini mjesenih primanja radnika dva entiteta, koji je, pogotovu u prvim poratnim godinama, bio u korist FBiH, godinama se konstantno smanjivao da bi u februaru ove godine zaposleni u RS dobili vea primanja. Prosjena februarska plata u RS je uz mjeseni skok od ak 24 odsto iznosila 724 KM, ime je za 11 KM premaila februarski prosjek u drugom entitetu koji je zabiljeio tek neznatni mjeseni rast. Statistika pokazuje da je relativno visoki rast plata u RS prije svega noen na krilima nedavnih znaajnih poveanja primanja budetskih korisnika, prije svega ljekara koji su sa februarskim prosjekom od 1.221 KM sa liderske5

pozicije svrgli do tada neprikosnovene slubenike u finansijskom sektoru (1.176 KM). Lini dohoci zdravstvenih radnika u RS su od decembra 2005. do februara ove godine poveani za skoro 160 odsto, to je dovelo do toga imaju vea primanja od njihovih kolega u FBiH za ak 45 odsto. U BiH su, ipak, prvo mjesto po visini plata, i to bukvalno za marku vie, sauvali federalni slubenici finansijskog sektora. Iza njih slijede slubenici u javnoj upravi RS i FBiH sa prosjenim platama od 1.008 KM, odnosno 990 KM, federalni radnici u sektoru saobraaja i veza (873 KM), zdravstveni radnici u FBiH (841 KM), te prosvjetni radnici u FBiH i RS sa linim dohocima od 772, odnosno 747 KM. Najmanju februarsku platu u BiH, svega 453 KM, primili su radnici u preraivakoj industriji RS, kojima su primanja u zadnjih 26 mjeseci poveana za tek 20 odsto. Pri dnu po primanjima su jo zaposleni u ribarstvu u FBiH (454 KM), ugostiteljstvu u RS (456 KM), federalni graevinci (460 KM) i trgovci u RS (468 KM) Sve ove razlike u nainu obrauna poreza i doprinosa bitno utiu na ukupno optereenje na plate.

Rast plata od 2006. UKUPNO RS 51% FBiH 32% Obrazovanje RS 103% FBiH 37% Zdravstvo RS 90% FBiH 44% Preraivaka industrija RS 37% FBiH 21% Rudarstvo RS 45%

6

FBiH 49% Javna uprava RS 41% FBiH 44%

2.2. II DEOMODELI PRERAUNAVANJA NETO LINIH PRIMANJA U BRUTO LINA PRIMANJA U REPUBLICI SRPSKOJDefinisanje problema Trine cijene faktora proizvodnje, ukljuujui i cijenu rada, preduslov su efikasnog funkcionisanja ekonomskog sistema. Cijena rada treba da omogui ostvarivanje svih aspekata normalnog reprodukovanja rada u zateenim uslovima. Trino odredjena cijena rada odraava vladajue odnose ponude i tranje na tritu rada, te vladajue uslove ukupnog reprodukovanja rada (trokove ivota, zdravstvene zatite, penzionog osiguranja, usavravanja, participacije u javnim trokovima...). Kako zaposleni treba da zaradi protivvrijednost svakog aspekta reprodukovanja rada i da ima kontrolu nad trokovima reprodukovanja njegovog rada, prirodno je da se cijena rada (plata) ugovara u njenom ukupnom iznosu, odnosno kao bruto plata. O tome vie gotovo i ne postoje dileme u modernim ekonomijama. Nastojei da dosljedno provede reformu oporezivanja dohotka, Vlada RS je u oktobru 2007. godine usvojila Informaciju o potrebi prelaska na model bruto plate u RS i zaduila nadlena ministarstva2 da pripreme prijedloge neophodnih promjena propisa. Takav pristup Vlade RS je potpuno opravdan. Dugogodinja primjena neto koncepta obrauna linih primanja uticala je na deformisanje funkcionisanja trita rada, nerealno iskazivanje pune cijene reprodukovanja rada, indiferentnost zaposlenih prema uplatama u fondove, utaju uplate doprinosa i poreza na dohodak, paralisanje poreske politike i slino. Opredjeljenjem za prelazak na bruto koncept obrauna linih primanja, Vlada RS se opredijelila da: a) izvri harminizaciju naina iskazivanja trokova rada; b) stvori ekonomsku podlogu i motivaciju za reformu penzionog i zdravstvenog osiguranja;11

Vlada RS je na 47. sjednici, odranoj 18. oktobra 2007. godine, usvojila informaciju o potrebi prelaska na model bruto plate.

7

c) podstakne uspostavljanje efikasnog pregovakog modela o linim primanjima izmedju poslodavaca, sindikata i drave; d) podri uspostavljanje prirodnih trinih suprotnosti drave, poslodavaca i sindikata i tako pojaa motivisanost u pregovarakom procesu; e) uspostavi vii stepen kompatibilnosti sa poslovnim okruenjem to zahtjevaju investitori; f) smanji utaju doprinosa i poreza na dohodak; g) povea efikasnost poreske politike i omogui proslijedjivanje poreskih olakica onome kome su namjenjene i h) ujednai poresko optereenje dohotka od linih primanja i dohotka od samostalne djelatnosti. U dinamikoj dimenziji, kretanje plata bie vezano za stanje na tritu, odnosno mehanizam pregovaranja poslodavaca, sindikata i drave. Trine oscilacije plata u odredjenom periodu e neutralizovati poetne gubitke i dobitke i radnika i poslodavaca bez obzira koji je nain prerauna neto plata u bruto plate primjenjen. Zbog toga, treba biti vrlo oprezan pri provodjenju preraunavanja neto plata u bruto plate kako bi se izbjegli nepotrebni sukobi. Dobijeni mjeseni bruto iznos linog primanja je dovoljan da pokrije isplatu doprinosa i poreza na dohodak po novim propisima i istog iznosa mjesenog linog primanja (plate). Utvrdjena bruto lina primanja postaju predmet ugovora izmedju poslodavca i radnika u skladu sa Zakonom o radu. Ugovorena bruto lina primanja, na koja se po Zakonu o doprinosima plaaju doprinosi, predstavljaju osnovicu za obraun doprinosa.4 Da bi se utvrdio iznos obaveza po vrstama doprinosa, na utvedjenu osnovicu primjenjuju se nove stope doprinosa: 17% za penzijsko-invalidsko osiguranje, 11,5% za zdravstveno osiguranje, 1,4% za djeiju zatitu i 0,7% za osiguranje od nezaposlenosti. Dakle, ukupni iznos doprinosa koji poreski obveznik treba da plati za utvrdjena (npr. mjesena) bruto lina primanja (Bp) izraunava se kao: Do = 0,17 Bp + 0,115 Bp + 0,014 Bp + 0,007 Bp = 0,306 Bp Umanjenjem bruto linih primanja za obraunati iznos doprinosa dobija se dohodak (Dh) poreskog obveznika: Dh = Bp Do Poreska osnovica (Dh) za obraun poreza na dohodak dobija se umanjenjem prethodne razlike za neoporezivi dio dohotka (300 KM pri obraunu mjesene plate) i umanjenja po osnovu prava na umanjenje poreske osnovice potvrdjenih poreskom karticom (izdravani lanovi domainstva, plaene kamate na stambene kredite, dobrovoljno penzionoZakljukom Vlade obavezana su ministarstva finansija, zdravlja i rada da u medjusobno koordiniranim aktivnostima predloe izmjene propisa kroz koje e se omoguiti prelazak sa neto na bruto koncept2

8

osiguranje). 2.3. Prosjena neto plata isplaena u decembru 788 KM Najvia prosjena neto plata u podruju Finansijsko posredovanje 1 263 KM, najnia u podruju Hoteli i restorani 495 KM. Na osnovu podataka Republikog zavoda za statistiku, prosjena mjesena neto plata zaposlenih u Republici Srpskoj isplaena u decembru 2009. godine iznosi 788 KM, a prosjena mjesena bruto plata 1 207 KM. Prosjena isplaena neto plata u decembru 2009. godine u odnosu na novembar 2009. godine nominalno je vea za 0,5 % a realno za 0,4%. U odnosu na prosjenu isplaenu neto platu u 2008. godini, prosjena neto plata isplaena u decembru 2009. godine nominalno je vea za 4,4% a realno za 3,8 %. U odnosu na decembar 2008. godine, prosjena neto plata isplaena u decembru 2009. godine nominalno je manja za 3,8% a realno za 4,1%. U periodu januar - decembar 2009. godine prosjena neto plata iznosi 788 KM a prosjena bruto plata 1 204 KM. U odnosu na isti period prole godine, prosjena neto plata je nominalno vea za 4,3%, a realno za 4,8%. Najvia prosjena neto plata, posmatrano po podrujima djelatnosti, u decembru 2009. godine je isplaena u podruju Finansijsko posredovanje i iznosi 1 263 KM, a najnia u podruju Hoteli i restorani 495 KM. U odnosu na novembar 2009. godine, najvea smanjenja plate su bila u podrujima Saobraaj, skladitenje i veze za 5,3%, Graevinarstvo za 3,6% i Poljoprivreda, lov i umarstvo za 2,0%, dok je najvei rast plate zabiljeen u podruju Aktivnosti u vezi s nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti za 5,5%, zatim Obrazovanje za 2,6% i Ribarstvo za 2,5%.

9

Mjesena inflacija u decembru 2009. godine 0,1% Godinja inflacija (decembar 2009/decembar 2008. godine) 0,3% Indeks potroakih cijena prema odjeljcima potronje procenat promjene ODJELjCI POTRONjE XII 09 XI 09, XII 09, XII 08 Hrana i bezalkoholna pia 0,2 -3,2 Alkohol i duvan -0,1 19,2 Odjea i obua -0,1 -4,0 Stanovanje, voda, elek. energija, plin i dr. energenti 0,0 3,1 Namjetaj, pokustvo i red. odravanje kue 0,2 -0,7 Zdravstvo 0,7 2,8 Prevoz 0,1 0,2 Komunikacije 0,0 -0,2 Rekreacja i kultura -0,1 0,9 Obrazovanje 0,0 0,4 Restorani i hoteli 0,1 1,0 Ostali proizvodi i usluge -0,3 1,9 Ukupan indeks 0,1 0,3 Prema podacima Republikog zavoda za statistiku, mjesena inflacija u Republici Srpskoj u decembru 2009. godine, bila je 0,1%, dok je godinja inflacija (decembar 2009/decembar 2008. godine) 0,3%. Posmatrano po odjeljcima namjene potronje (COICOP), u decembru 2009. godine, u odnosu na novembar 2009. godine, indeks odjeljka Zdravstvo vii je za 0,7%, indeks odjeljka Hrana i bezalkoholna pia za 0,2%, indeks odjeljka10

Namjetaj i pokustvo za 0,2%, indeks odjeljka Prevoz za 0,1% i indeks odjeljka Restorani i hoteli za 0,1%. Indeksi odjeljaka: Stanovanje, Komunikacije i Obrazovanje ostali su nepromjenjeni. Indeksi odjeljka Alkoholna pia i duvan, Odjea i obua i Rekreacija i kultura nii su za 0,1%, dok je indeks odjeljka Ostala dobra i usluge nii za 0,3%. Posmatrano po odjeljcima namjene potronje (COICOP), u decembru 2009. godine, u odnosu na decembar 2008. godine, najvii rast zabiljeen je kod odjeljka Alkoholna pia i duvan za 19,2%, zatim slijede indeksi odjeljaka: Stanovanje vii za 3,1%, Zdravstvo za 2,8%, Ostali proizvodi i usluge za 1,9%, Restorani i hoteli za 1,0%, Rekreacija i kultura za 0,9%, Obrazovanje za 0,4% i Prevoz za 0,2%. Indeks odjeljka Odjea i obua nii je za 4,0%, indeks odjeljka Hrana i bezalkoholna pia za 3,2%, indeks odjeljka Namjetaj i pokustvo za 0,7% i indeks odjeljka Komunikacije za 0,2%.

Broj zaposlenih u industriji u decembru 2009. godine u odnosu na prethodni mjesec tekue godine manji je za 1%, u odnosu na prosjean mjeseni broj zaposlenih u 2008. godini manji je za 7,6% i u odnosu na broj zaposlenih u decembru prole godine za 6,8%. Ukupan broj zaposlenih u industriji u periodu januar decembar 2009. godine u poreenju sa istim periodom prole godine manji je za 5,5%, pri emu je u podruju E - Proizvodnja i snabdijevanje elektrinom energijom, gasom i vodom ostvaren rast broja zaposlenih za 0,2%, a u podruju C Vaenje ruda i kamena je zabiljeen pad od 4% i u podruju D Preraivaka industrija pad od 6,4% .

3. STATISTIKI PODACI RAZVIJENOSTI MANJIH I VEIH GRADOVA RSGrad Br. Stanovnika Ukupan br. zaposlenih Prosjena plata Zaposleni (br. stanovnika) 11

Banja Luka Bijeljina Trebinje Foa Pale Istono Sarajevo Viegrad Rogatica Nevesinje Han Pijesak Kalinovik Srpski stari grad Foa, Ustikolina Pale Praa

345.43 6 108.67 1 31.139 25.338 30.000 20.123

83.069 16.972 9.757 4.832 5.119 4.270 2.467

620.78 463 370.0 418.0 385.00 361.00 396.0 343.00 311.00 425.00 477.0 405.0 396.43 400.44

24.05% 15.62% 31.33% 19.07% 17.06% 21.22% 12.78% 16.75% 12.67% 22.45% 11.55% 17.06% 7.41% 6.93 %

14.546 18.280 4.740 4.614 1.800 2.293 1.371

2.436 2.316 1.064 533 307 170 95

Informacije iz kolone odnos zaposlenih/ukupan broj stanovnika pokazuje, da u Bosni i Hercegovini, tj. RS postoji veliki broj lica koji nisu formalno zaposleni. Iako se odnos izmeu ukupnog broja stanovnika i ukupnog broja zaposlenih kree od 50 do 70 procenata u razvijenim dravama, ovaj postotak u BiH je veoma mali. Najpovoljniji omjer je zabiljeen u optinama Gacko, Trebinje (preko 30 procenata), dok samo u 17 optina ovaj postotak je izmeu omjera 0.20 do 0.30. Najvei broj optina ima omjer broj zaposlenih/broj stanovnika izmeu 0.10 i 0.20. (ukupno 80 opina), dok 38 opina ima manje od 10 zaposlenih na 100 stanovnika.

12

3.1. PRIMJERI PREDUZEA, OPTINA U REPUBLICI SRPSKOJBILEA radnici KOVNICE Platu nismo primili ve sedam meseci. Nisu nam izmireni ni svi lini dohoci pre privatizacije preduzea, niti povezan radni sta, nisu uplaivani doprinosi za poslednjih 11 godina, iako se novi vlasnik ugovorom obavezao da e regulisati i sve zaostale dugove prema radnicima. Od svega je isplatio samo nae akcije - kae Dragoljub Bri, koji u "Kovnici" radi 32 godine. - Zbog nepovezanog staa ne mogu u penziju, a u drugim firmama nemam posla. U "Kovnicu" svratim povremeno, ali nemamo ta da radimo, jer nema ugovorenog posla. Radnicima su se u protestu pridruile i njihove kolege, koje su penziju stekle u "Kovnici", jer su, kako rekoe, i oni prevareni. Penzije su im umanjene za sve godine za koje im nije uplaen radni sta. - Penzija mi je umanjena za oko 50 maraka, jer mi nije uplaen radni sta za sve vreme koje sam proveo u "Kovnici" - veli Novak Radovanovi, koji je 2001. godine otiao u penziju uz neisplaenih 65 plata koje ni do danas nije dobio. Sa jo 260 radnih kolega tuio je preduzee, ali taj sluaj jo nije pokrenut kod nadlenog suda.

Sokolaka Fabrika tepiha "Fates"Lina primanja zaposlenih? "Ima linih dohodaka ija je visina 100 maraka, a i onih od oko 400 maraka. Sve zavisi od proizvodnje i angaovanja na radnom mjestu. Lini dohoci od stotinu maraka odnose se na one koji su na bolovanjima. Plate isplaujemo u skladu sa naim Pravilnikom o radu. Sa platama kasnimo oko dva mjeseca. Sistem obrauna, koji je nametnut, po meni, predstavlja ogromno optereenje. Imamo dosta plata koje su ispod republikog prosjeka, tako da u nekim varijantama doprinosi su i stotinu odsto. To nisu najsrenija i najpravednija rjeenja. To je uradjeno zbog takozvanog rada "na crno", a mi toga u naoj fabrici nemamo."

3.2. Privreda Pribojskog podnebljaStanovnitvo ovoga podruja u najveoj mjeri ostvaruje svoje prihode bavei se se poljoprivredom, voarstvom, stoarstvom, ugostiteljstvom i naravno13

kao i u drugim mjestima, trgovinom i uslugama. Veliki broj mjetana Priboja je naao zaposlenja u samom mjestu i njegovoj blioj i daljoj okolini i na taj nain obezbeuje potrebne prihode za sebe i svoje porodice. Inae do prije poetka ovoga rata u BiH 90-tih godina, okosnica privrednog razvoja i proizvodnje a samim tim i prihoda, veine stanovnitva ovoga podruja, bila je Zemljoradnika zadruga "Ratko Peri" Priboj. Jedna od najveih zasluga za razvoj ovog preduzea neprikosnoveno pripada Ratku Petroviu (+1992), pokojnom direktoru, koji je svojim dolaskom U Priboj poetkom 80-tih godina, uspio da tadanju OZO Priboj, koji je zapoljavao oko 20 radnika, pretvori u jedno od najjaih preduzea ove vrste na itavoj teritoriji tadanje Bosne i Hercegovine. Ova Zadruga osim to je zapoljavala veliki broj radnika i sagradila znatan broj namjenskih objekata, za svoje potrebe na podruju Priboja i ire okoline, direktno je uestvovala i u svim akcijama koje su tada voene na ureenju naselja, puteva, pomoi drutvenim organizacijama, koli i mnogim drugim, ne samo u Priboju ve i njegovoj iroj okolini. Na alost i veliku tetu za Priboj i itavu podmajevicu, ovaj veliki i vrlo vrijedan kolektiv je uniten djelimino ratnim dejstvima, vrlo tekim poslovanjem u toku samoga rata, a kasnije u poslijeratnom prelaznom periodu procesa privatizacije drutvenog vlasnitva, tako da je veina od 180 zaposlenih ostalo bez svojih radnih mjesta. Jedan dio zaposlenih radnika preuzeo je DOO "RAKIC- KOMERC" iz Bijeljine i oni su nastavili svoj rad u jednom dijelu objekata, koji se nalazi pod zakupom ovog preduzea. 3.3. Optina Tesli Prola godina je bila za nas vrlo teka iz dva razloga,sa jedne strane imali smo zateen veliki budetski deficit od oko 6.000.000KM, a sa druge strane globalna ekonomska kriza je proizvela smanjenje prihoda u budetu posebno su tekoe bile izraene u prvoj polovini godine,jer smo imali smanjen priliv sredstava pa smo morali u julu napraviti prvi rebalans budeta gdje smo planirane prihode od 13.120.000KM ,smanjili na 11.500.000KM. Kasapovi: Svjesni teine situacije,mi smo u martu prole godine donijeli odluku o kreditnom zaduenju optine,kako bi sanirali stanje u budetu. Zaduili smo se 2.000.000KM,najveim dijelom zbog neizvrenih obaveza. Druga polovina godine je bila mnogo bolja i rebalans koji smo uradili u novembru na 14.180.000 KM ,bio je realan. Tokom godine redovno smo izvravali stvorene obaveze u pogledu primanja radnika, linih dohodaka i trokova optinske administrativne

14

slube. Redovno smo pratili obaveze prema socijalnoj kategoriji,koja primanje ostvaruje preko Centra za socijalni rad.

4. ZAKLJUAKSvi bi se mogli sloiti da iznos primanja u javnim institucijama mora biti transparentan. Ali koliki taj iznos treba biti? Da li ih poslanici trebaju odreivati sami i na osnovu prosjene plate u zemlji? Ako je to tako, zato ta plata nije desetostruko vea od prosjene u zemlji? Javnost burno reguje na visine linih dohodaka izabranih politiara u zemlji, ali kada biste toj istoj javnosti postavili pitanje kolike bi one zapravo trebale biti? Politika jeste dobra prilika da se zaradi, na ovaj ili onaj nain, ali kada bi prestali na trenutak razmiljati o politici kao mjestu bezobraznog bogaenja, na koji nain bi trebalo odrediti visinu njihovih primanja? Na osnovu kojih kriterijuma? Ostaje problem, kolika bi trebala iznositi plata narodnog poslanika ili bilo kojeg javnog slubenika? Svako na taj iznos gleda razliito, direktor nekog javnog preduzea bi se na njihovu platu mogao samo slatko nasmijati. Radnik jednog ajevca o tom iznosu moe samo sanjati.U veini sluajeva poslanika plata pokrije godinja primanja jednog ajevevog radnika. Ako ih radnik spomenutog preduzea dobija redovno. Naalost ne dobija. Ali to je drugi i mnogo ozbiljniji problem ove zemlje. Ne bi mnogo ni pretjerali kada bi rekli kako jedna sekretarica u dobro poslujuem javnom preduzeu prima platu od oko 1.500 KM. Da li je to previe s obzirom na odgvornost kakvu ova pozicija donosi? Ako bi se poslanike ili ministarske plate trebale voditi prema platama top menadera u zemlji, onda bi one trebale biti izmeu deset ili petnaest puta vee od prosjene plate u BiH i RS, a koja u RS iznosi oko 600 KM. Takav prijedlog, ma koliko djelovao pomno osmiljen i obrazloen, bi javnost naravno rezolutno odbacila. Politka je nepopularna stvar kod nas, povjerenje graana u institucije je na niskom nivou. Politiari su tako ostali izmeu dvije vatre htjeli bi puno zaraivati ali istovremeno ne ele da se o tome zna. Sistem raznih dnevnica, regresa i pauala je za to idealan. Na te dodatne prihode se nekako uvijek

15

zaboravlja pri analizi linih primanja, iako oni uvijek dobro nadopune budet poslanika. Kako ree narodni poslanik Muharem Murselovi za Blic treba znati da poslanici rade u komisijama, svojim poslanikim klubovima, poslanikim kancelarijama, regionalnim odborima stranke...CCI na rad prati samo formalno. A kad bi se upustili u dubinsku i sutinsku analizu rada, tek bi onda rezultati bili frapanti, u to ne sumnjamo. Prema tome moemo zakljuiti da e nam jo mnogo vremena trebati da se ujednae razlike, da se smanji jaz izmeu "vie" i "manje" razvijenih gradova i optina u Republici Srpskoj, kako po pitanju linih dohodaka tako i po pitanju razvijenosti nerazvijenih regiona Republike Srpske i njihove privrede u cjelini.

16

17