am wumwiif 51 100

51

Wydział Lekarski Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego

18. Karta immatrykulacyjna studenta Ludwika Dembskiego wydana w 1821 r. z poświadczeniem uczęszczania i złożonych egzaminów

19. Pismo Komisji Rządowej Wojny z 6 lutego 1831 r. do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie przyznania urlopu na czas nieograniczony prof. Karolowi Kaczkowskiemu, mianowanemu wówczas generałem sztabu i leka-rzem armii

52

Warszawska uczelnia medyczna w ikonografii i fotografii

20. Karol Kaczkowski (1797‒1867) w mundurze Naczelnego Lekarza Wojsk Polskich w powstaniu listopadowym, profesor Wydziału Lekarskiego Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1830‒1831

AKADEMIA MEDYKO-CHIRURGICZNA

21. Akt uroczystego otwarcia Cesarsko-Królewskiej Warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, 1 października 1857 r.

54


22. Medal Akademii Medyko-Chirurgicznej (awers i rewers) reprint. Fot. Zdzisław Szczerbaczuk

23. Gmach Akademii Medyko-Chirurgicznej ‒ Pałac Staszica

SZPITAL ŚW. DUCHA

30 IV 1444 r. papież Eugeniusz IV potwierdził w bulli kupno placu przez księżną Annę Mazowiecką od zakonu augustianów osiadłych przy kościele św. Marcina z prze-znaczeniem na szpital pod wezwaniem św. Ducha. Szpital dla 12 chorych był w zasa-dzie przytułkiem dla opuszczonych i biednych. Mieścił się przy ul. Piwnej obok kościoła św. Marcina, dlatego też często nazywany był Szpitalem św. Marcina. W 1527 r. szpital wziął pod opiekę król Zygmunt I. W 1682 r. pracę przy chorych powierzono Siostrom Miłosierdzia. W 1825 r. ośrodek przeniesiono na ul. Przyrynek. Wkrótce jednak władza rosyjska podjęła decyzję o rozszerzeniu terenu Cytadeli i postanowiła zburzyć szpital. Po raz kolejny przeniesiono więc ośrodek do koszar sierakowskich przy ul. Konwiktorskiej (1853). W latach 1859‒1861 rozpoczęto budowę nowego szpitala przy ul. Elektoral-nej 12, według projektu budowniczego rządowego radcy Józefa Orłowskiego. Budynek w stylu neorenesansowym jako pierwszy w Warszawie miał wolno stojące pawilony po-łączone galeriami. Dach wieńczyła rzeźba anioła miłosierdzia z rozpostartymi skrzydła-mi, otaczającego gestem opiekuńczym kobietę i mężczyznę (dziś dach zdobi inna figu-ra). Od 1864 r. działały w szpitalu kliniki Szkoły Głównej: terapeutyczna, chirurgiczna, oftalmologiczna i ginekologiczna z czterema łóżkami. W 1873 r. zarząd szpitala zamknął Klinikę Oftalmologiczną i przez kilka lat nie zgadzał się na jej otwarcie. Odmawiano na-wet studentom ambulatoryjnego leczenia chorób oczu. W początkach XX wieku szpital miał 300 łóżek. W 1918 r. zorganizowano w szpitalu kliniki odrodzonego Uniwersytetu Warszawskiego: chirurgiczną prof. Franciszka Kijewskiego i wewnętrzną prof. Kazimierza Rzętkowskiego. W 1921 r. utworzono Klinikę Chorób Oczu Kazimierza Noiszewskiego (w 1932 r. przeniesioną do Szpitala Dzieciątka Jezus). 25 IX 1939 r. główny gmach szpi-tala spłonął, a następnie został doszczętnie zburzony podczas bombardowań. Początko-wo szpital umieszczono w zastępczym budynku, w gmachu przy ul. Ogrodowej i Leszno. W lutym 1941 r. personel i pacjenci przeniesieni zostali do budynków Szpitala Staroza-konnych. W czerwcu tego roku, przed atakiem na ZSRR, Niemcy zarządzili kolejną prze-prowadzkę do budynków Gminy Żydowskiej na Pradze przy ul. Jagiellońskiej 28 oraz do pomieszczeń Szpitala Przemienienia Pańskiego. Następnie udało się wygospodarować trzy pawilony w Szpitalu Ujazdowskim. 6 VIII 1944 r. szpital przeniesiono na Czer-niaków, skąd 8 VIII 1944 r. ewakuowano chorych do Powsina. Po wojnie budynki przy ul. Elektoralnej odbudowano z przeznaczeniem na dom kultury i szkołę. Jesienią 1946 r. Szpital św. Ducha przejął ocalałe zabudowania Szpitala Starozakonnych. W 1957 r. zmie-niono nazwę placówki na Szpital Miejski nr 1. Przez wiele lat ośrodek stanowił bazę dla klinik Akademii Medycznej, które po 1975 r. stopniowo przenosiły się do szpitala przy ul. Banacha.

56


24. Szpital św. Ducha. Rycina Aleksander Dymitrowicz, rytował Edward Gorazdowski

57

Szpital św. Ducha

58


25. Skład Rady Szczegółowej Szpitala św. Ducha. Na szczycie dr Józef Wieczorkowski ‒ przewodniczący, 19 marca 1869 r. Fot. Konrad Brandel

59

Szpital św. Ducha

60


26. Tableau lekarzy Szpitala św. Ducha, 1872 r. Na szczycie: dr Józef Rose (1826‒1893), prof. Tytus Chałubiński (1820‒1889), prof. Wiktor Szokalski (1811‒1891). Fot. Kloch & Dutkiewicz

61

Szpital św. Ducha

62


27. Tableau lekarzy Szpitala św. Ducha, 1884 r. Fot. Karoli & Pusch.

28. Pierwsza w Warszawie pracownia rentgenograficzna dra Mikołaja Brunnera (1840–1914) w Szpitalu św. Ducha, założona w 1898 r. Fot. Aleksander Karoli

63

Szpital św. Ducha

30. Szpital św. Ducha, ul. Elektoralna (pocztówka), początek XX w.

29. Szpital św. Ducha, ul. Elektoralna (pocztówka), początek XX w.

64


31. Szpital św. Ducha, wrzesień 1939 r.

32. Siostra Bronisława Węglińska w Szpitalu św. Ducha przy ul. Elektoralnej w czasie okupacji

65

Szpital św. Ducha

33. Zniszczony w czasie wojny Szpital św. Ducha

34. Tympanon zniszczonego w czasie wojny Szpitala św. Ducha

SZPITAL ŚW. ŁAZARZA

W 1591 r. ks. Piotr Skarga i Bractwo św. Łazarza założyli szpital dla ubogiej ludno-ści. Od fundatora placówka otrzymała miano „szpitala gnojowników”, pewne choroby bowiem leczono, umieszczając pacjentów w odpadach stajennych. Cztery lata później ośrodek przeniesiono na ul. Mostową, gdzie wybudowano nowy dom zwany lazaretem. W połowie XVIII w. szpital stopniowo przekształcał się w ośrodek dla pacjentów cier-piących na choroby weneryczne. Od 1818 r. studenci VI kursu Wydziału Akademicko- Lekarskiego uczęszczali tam na zajęcia z chirurgii i chorób wenerycznych. W 1832 r. szpital zmienił lokalizację, przeniesiony został na plac Trzech Krzyży. Wkrótce zakupio-no jednak rozległy teren dawnego Ogrodu na Książęcem, założonego w XVIII w. przez ks. Kazimierza Poniatowskiego. Oprócz wzniesienia nowego pawilonu głównego, prze-budowano na pawilon dla świerzbowatych dawną ogrodową altanę. W 1841 r. przenie-siono do zabudowań chorych. W nowym ośrodku działały Kliniki Chorób Skórnych i Wenerycznych. W początkach XX wieku w szpitalu było miejsce dla 300 łóżek. W VI 1941 r., przed inwazją na ZSRR, budynek przy ul. Książęcej przejęli Niemcy i ulokowali w nim szpital wojskowy. Personel i pacjentów Szpitala św. Łazarza przeniesiono do zabu-dowań Domu Starców i Sierot gminy żydowskiej przy ul. Leszno 15. Dnia 5 VIII 1944 r. Niemcy dopuścili się masowego mordu przebywającej tam ludności, budynek natomiast zrównano z ziemią. Z powodu kompletnego zniszczenia budynków przy ul. Książęcej, Szpital św. Łazarza wznowił po wojnie (w 1947 r.) działalność przy ul. Leszno. W 1963 r. szpital przemianowano na Stołeczny Szpital Dermatologiczny.

67

Szpital św. Łazarza

35. Szpital św. Łazarza, widok wieży Marszałkowskiej i pozostałych murów dawnej Warszawy. Akwarela Zygmunt Vogel, 1785 r.

36. Szpital św. Łazarza przy ul. Mostowej

68


37. Budynek główny Szpitala św. Łazarza, przy ul. Książęcej. Fot. Aleksander Karoli

38. Szpital św. Łazarza, wrzesień 1939 r.

SZPITAL ŚW. JANA BOŻEGO

PRZY UL. BONIFRATERSKIEJ

W 1650 r. na terenie jurydyki Leszno bonifratrzy otworzyli 8-łóżkowy szpitalik. W 1664 r. dzięki fundacji Morsztyna zakupiono posiadłość na terenie obecnego Ogrodu Saskiego, gdzie miał powstać szpital. Początkowo przeznaczony tylko dla mężczyzn, z wyjątkiem osób cierpiących na choroby weneryczne. Od 1798 r. za czasów okupa-cji pruskiej został przeznaczony dla mężczyzn obłąkanych, epileptyków oraz pokąsa-nych przez wściekłe zwierzęta. W początkach XVIII w. dzięki datkom Czartoryskiego i Fontany bonifratrzy kupili plac przy ul. Konwiktorskiej i Bonifraterskiej, na którym stanęły nowy klasztor, kościół i szpital, według projektu architekta Józefa Fontana i Antoniego Solariego. W połowie wieku placówka zaczęła przyjmować chorych. W 1832 r. zakonnikom odebrano prawo do opieki nad chorymi, mogli pełnić jedynie czynności pomocnicze. W latach sześćdziesiątych XIX w. w szpitalu zorganizowano Kli-nikę Psychiatryczną prof. Romualda Pląskowskiego. W 1867 r. władze rosyjskie skasowa-ły zakon. W początkach XX w. w ośrodku znajdowało się 250 łóżek. Po 1918 r. w szpi-talu znalazła miejsce Klinika i Katedra Chorób Umysłowych prof. Jana Mazurkiewicza. W początkach września 1939 r. placówka pełniła funkcję szpitala zapasowego dla rannych. Po zakończeniu działań dwa oddziały szpitala przeznaczono dla psychicznie chorych, w pozostałych umieszczono pacjentów chorych na dur brzuszny, następnie prostytutki cierpiące na choroby weneryczne. Ostatecznie pomieszczenia przeznaczono na oddział szpitala więziennego. Od 1 do 23 VIII 1944 r. w ośrodku zorganizowano szpital powstań-czy. Podczas likwidacji Niemcy wymordowali około 200 rannych i chorych przebywających w ośrodku. Po wojnie szpital nie został odbudowany. Dopiero w latach 1986‒1991 przy ul. Sapieżyńskiej zbudowano nowy budynek klasztoru, gdzie umieszczono przychodnię ziołoleczniczą i aptekę.

70


39. Kościół pod wezwaniem św. Jana Bożego w Warszawie

71

Szpital św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej

72


40. Sala ogólna w Szpitalu św. Jana Bożego. Rycina Jan Dymitrowicz

73

Szpital św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej

74


41. Kościół pod wezwaniem św. Jana Bożego i Szpital oo. Bonifratrów. Reprodukcja obrazu Zygmunta Vogla

W 1707 r. bractwo św. Rocha podjęło decyzję otwarcia na terenie jurydyki Bożydar szpitala dla ubogich chorych. Początkowo w budynku przy ul. Nowy Świat znajdo-wały się pomieszczenia dla trojga pacjentów. Opiekę nad chorymi sprawowały Siostry Miłosierdzia. W 1709 r. bractwo otrzymało tereny przy ul. Krakowskie Przedmieście obok Pałacu Kazimierzowskiego. Dzięki fundacji Czartoryskich w latach 1745‒1749 wybudowano nowy budynek, w którym znajdowały się dwie sale: męska i żeńska, każda dla około 30 chorych. W 1811 r. w szpitalu zorganizowano pierwsze w Warszawie kliniki dla studentów Wydziału Akademicko-Lekarskiego: wewnętrzną i chirurgiczną. Istniały do 1818 r., kiedy to zostały przeniesione do budynku przy ul. Jezuickiej 72. W 1918 r. ośrodek stał się szpitalem miejskim. 18 IX 1944 r. Niemcy ewakuowali personel i pa-cjentów, a budynek został całkowicie zniszczony. Po wojnie odbudowany, należy obecnie do Uniwersytetu Warszawskiego. Personel placówki zatrudniony został w szpitalu przy ul. Chocimskiej 5 (placówka otwarta w XI 1939).

SZPITAL ŚW. ROCHA

42. Zabudowania Szpitala św. Rocha, 1939 r.

76


43. Rada Szczegółowa i Zarząd Szpitala św. Rocha w Warszawie, 1870 r.

77

Szpital św. Rocha

SZKOŁA GŁÓWNA

44. Gmach Szkoły Głównej Warszawskiej. Rycina Ksawery Pillati

79

Szkoła Główna

45. Rektor i dziekani Szkoły Głównej Warszawskiej. Od góry: rektor prof. Józef Mianowski (1804‒1879), prof. Józef Kowalski (1785‒1861) dziekan Wydziału Filologiczno-Historycznego, prof. Jan Baranowski (1800‒1879) dziekan Wydziału Matematyczno-Fizycznego, prof. Walenty Dutkiewicz (1798‒1882) dziekan Wydziału Prawa i Administracji, prof. Aleksander Le Brun (1803‒1868) dziekan Wydziału Lekarskiego. Rycina Franciszek Tegazzo, fot. Michał Trzebiecki

80


46. Profesorowie Wydziału Lekarskiego Szkoły Głównej Warszawskiej. Rycina Franciszek Tegazzo 1. prof. Józef Mianowski – rektor Szkoły Głównej, 2. prof. Aleksander Le Brun – b. dziekan wydziału (klinika chirur-

giczna), 3. prof. Władysław Tyrchowski – dziekan wydziału (klinika położnicza i pediatria), 4. prof. Polikarp Girsztowt (chirurgia teoretyczna) 5. prof. Antoni Kryszka (materia lekarska i receptura), 6. prof. Tytus Chałubiński (klinika terapeu-tyczna), 7. prof. Wiktor Szokalski (oftalmologia i otologia) 8. prof. Teofil Wisłocki (medycyna sądowa i policja lekarska) 9. prof. Adam Gliszczyński (ginekologia) 10. prof. Ludwik Neugebauer (ginekologia) 11. prof. Hipolit Korzeniowski (chi-rurgia operacyjna) 12. prof. Romuald Pląskowski (psychiatria i higiena) 13. prof. Henryk Hoyer (fizjologia i histologia) 14. prof. Michał Pilcicki (anatomia praktyczna) 15. prof. Henryk Łuczkiewicz (patologia ogólna) 16. prof. Ludwik Hirsz-feld (anatomia opisowa) 17. prof. Włodzimierz Brodowski (anatomia patologiczna) 18. prof. Witold Narkiewicz-Jodko (operacje oczne) 19. prof. Ferdynand Werner (farmacja i farmakognozja) 20. prof. Józef Rose (patologia szczegółowa) 21. dr Ignacy Baranowski (semiotyka) 22. mgr Piotr Seifman, tymczasowy wykładowca (epizoocytologia) 23. dr Nawrocki (historia medycyny) 24. dr Herman Fudakowski sekretarz wydziału (chemia fizjologiczno-patologiczna), 25. dr Broni-sław Choynowski (dermatologia)

81

Szkoła Główna

47. Biblioteka Szkoły Głównej w Pałacu Kazimierzowskim. Rycina Wojciech Gerson

48. Czytelnia w Bibliotece Szkoły Głównej

82


49. Strona tytułowa tygodnika „Kłosy” z 1866, zawierająca życiorys i portret Rektora Szkoły Głównej prof. Józefa Mianowskiego (1804‒1879). Rycina Franciszek Tegazzo, drzeworyt Aleksander Regulski

83

Szkoła Główna

50. Strona tytułowa „Tygodnika Ilustrowanego” z 1868, zawierająca życiorys i portret prof. Aleksandra Le Bruna (1803‒1868). Drzeworyt Aleksander Regulski, fot. Karol Beyer

84


51. Strona tytułowa „Tygodnika Ilustrowanego” z 1876, zawierająca życiorys i portret prof. Ludwika Maury-cego Hirszfelda (1817‒1876). Drzeworyt Aleksander Regulski, fot. Jan Mieczkowski

85

Szkoła Główna

52. Strona tytułowa „Tygodnika Ilustrowanego” z 1883 r., zawierająca życiorys i portret prof. Włodzimierza Dybka (1824‒1883)

86


53. Profesorowie: Henryk Hoyer (1834‒1907), Wiktor Szokalski (1811‒1891) oraz Władysław Tyrchowski (1820‒1901)

87

Szkoła Główna

54. Strona tytułowa „Tygodnika Ilustrowanego” z 1887, zawierająca wspomnienie o zlikwidowanej w 1868 r. Szkole Głównej oraz rysunek Mieczysława Kotarbińskiego

88


55. Rektor Szkoły Głównej prof. Józef Mianowski i profesorowie wszystkich jej wydziałów

56. Ostatni profesorowie Szkoły Głównej: prof. Julian Kosiński, prof. Teodor Dydyński, prof. Ignacy Baranowski, prof. Władysław Holewiński, prof. Walenty Miklaszewski. Reprodukcja obrazu Stanisława Lentza

SZPITAL DZIECIĄTKA JEZUS

W 1732 r. powstał w Warszawie Dom Opieki nad Porzuconymi Dziećmi z inicjaty-wy francuskiego misjonarza, księdza Gabriela Piotra Baudouina, zlokalizowany pierwot-nie u zbiegu ulic Kopernika i Oboźnej, od 1736 r. w nowej lokalizacji w miejscu obecne-go Pałacu Staszica, przy ul. Nowy Świat w Warszawie. Od 1748 r. równocześnie z nazwą „Dom Podrzutków Księdza Baudouina” pojawiło się określenie „Fundusz Dzieciątka Jezus”. Potrzeby przerastały wielokrotnie możliwości działającej instytucji, wobec czego ze zgromadzonych funduszy ks. założyciel zakupił od Księży Misjonarzy plac pod budowę nowego domu, pomiędzy dzisiejszymi ulicami Mazowiecką, Szpitalną i Zgoda. 24 czerwca 1754 r. na ówczesnym placu Wareckim (współcześnie plac Powstań-ców Warszawy) położono kamień węgielny pod budowę nowego domu dla porzuco-nych dzieci, kalek, psychicznie chorych i biedoty miejskiej. Projekt obiektu wykonał architekt Jan Fontana (1710‒1733). Na fasadzie budynku szpitala-przytułku umiesz-czono sentencję z Księgi Psalmów: Oyciec moy y matka moia opuścili mię, a Pan przyjął mię. Fasadę wjazdową zdobił ryzalit ozdobiony pilastrami z trójkątnym tympano-nem. 24 czerwca 1757 r. przeniesiono w sposób uroczysty dzieci wraz z personelem z ul. Krakowskie Przedmieście do nowo wybudowanego gmachu. W 1858 r. dobudowa-no w skrzydle południowym nową część szpitala. Również w tym samym roku król Polski August III wydał akt erekcyjny, na mocy którego Szpital Dzieciątka Jezus pełnił funkcję Szpitala Generalnego i podlegały mu wszystkie szpitale warszawskie. Szpital oddany zo-stał pod dozór Magistratu Miejskiego, powołano także Opiekuńczą Radę Szpitalną. Pierwszych chorych przyjmowano od grudnia 1762 r. po ogłoszeniu edyktu królew-skiego, wydanego 21 maja 1761 r., w którym król potwierdzał zobowiązanie do utrzy-mywania szpitala z funduszy publicznych, w tym m.in. z dochodów kopalń królewskich w Bochni i Wieliczce. Niedługo później, bo w 1768 r., zmarł założyciel Domu, a później Szpitala Dzieciątka Jezus, ks. G.P. Baudouin, został pochowany w kościele św. Krzyża w Warszawie. W 1775 r. król Stanisław August Poniatowski w akcie ustanowienia Orderu św. Stanisława zobowiązywał kawalerów orderu do dobrowolnego opodatkowania się na rzecz Szpitala Dzieciątka Jezus, w roku następnym Sejm Rzeczypospolitej ustanowił sta-łą subwencję dla Szpitala w wysokości 25 000 złotych polskich. Mimo to potrzeby insty-tucji znacznie przerastały otrzymywane fundusze. Chorymi i ubogimi w owym czasie opiekowali się księża, Siostry Miłosierdzia oraz lekarz szpitalny i felczer. Po rozbiorach Rzeczypospolitej król pruski Fryderyk Wilhelm ustanowił nowe zasady finansowania szpitala, oddając go całkowicie pod opiekę miasta i kasy miejskiej. W 1802 r. w sąsiedz-twie obiektu powstał 8-łóżkowy położniczy Instytut Babienia.

90


57. Strona tytułowa „Tygodnika Ilustrowanego” z 1860 r., życiorys i portret ks. Piotra Baudouina (1689‒1768) oraz historia Szpitala Dzieciątka Jezus

91

Od 1804 r. zatrudniano w instytucji stałego lekarza: najpierw dra Boettchera, a od 1806 r. dra Franciszka Brandta (jednego z założycieli Wydziału Akademicko-Lekarskiego). Kierowanie szpitalem należało do księży rektorów, lecz pierwszym ordynatorem został dr Ignacy Fijałkowski. W czasach Księstwa Warszawskiego Rada Ogólno-Lekarska Księstwa opracowała projekt poprawy warunków bytowania chorych, który zakładał m.in. likwidację Domu Podrzutków. Według tego planu niezamężne kobiety po porodzie miały pozostawać w Instytucie Babienia przez 6 miesięcy, w zamian za karmienie prócz własnego nie-mowlęcia obcych dzieci. Planowano również powołać Instytut Szczepienia Ospy, który ostatecznie umieszczono w 1810 r. przy Instytucie Babienia, a nie zlikwidowano Domu Podrzutków. W Królestwie Polskim od 1820 r. w myśl Instrukcji dla Szpitala Dzieciątka Jezus ograniczano przyjęcia dzieci do szpitala, a matki pełniące funkcję mamek szpitalnych zwalniano od opłat za utrzymanie dziecka przez okres dziesięciu lat. W latach 1824‒1826 wybudowano nowe skrzydła szpitala zwrócone frontem w kierunku ul. Świętokrzyskiej w znacznej części sfinansowane przez S. Staszica. Od 29 maja 1829 r. ordynatorem został późniejszy profesor Akademii Medyko-Chirurgicznej Aleksander Le Brun. Między innymi z jego inicjatywy dokonała się reforma szpitala. W 1832 władze Królestwa powołały Radę Główną Instytucji Dobroczynnych, która nadzorowała m.in. szpitale. Szpital Dzieciątka Jezus otrzymał wówczas świeckiego opie-kuna ‒ hr. Józefa Kwileckiego, wreszcie w latach 1838‒1839 odebrano Księżom Misjo-narzom sprawowanie zarządu nad instytucją. Ustanowiono świecki komitet działalności organizacyjnej szpitala, który w całości przejął zarząd. Od 1840 r. A. Le Brun piastował obowiązki naczelnego lekarza. W czasie jego za-rządu dokonano klasyfikacji chorych, dzieląc ich na gorączkowych, chirurgicznych,

Szpital Dzieciątka Jezus

58. Portret ks. Piotra Baudouina i Szpital Dzieciątka Jezus. Reprodukcja wg foto-grafii Leonarda Kowalskiego

92


chronicznych i obłąkanych, i umieszczono ich w czterech osobnych oddziałach. Cierpiących na choroby weneryczne przeniesiono do Szpitala św. Łazarza. Dokonano również przebudowy, zwiększając liczbę sal dla chorych, urządzając osobne obiekty gospodarcze i sanitarne oraz ogród. Le Brun zarządził także wietrzenie sal szpitalnych, diety dla chorych dostosowane do potrzeb i choroby. Wprowadził codzienne ob-chody lekarskie, karty obserwacji chorych, noc-ne dyżury pielęgniarskie, które pełniły Siostry Szarytki. W 1860 r. prezesem Rady Szczegółowej Szpitala Dzieciątka Jezus został Józef Mianowski późniejszy rektor Szkoły Głównej. W 1870 r. zarząd przejęła Rada Miejska Dobroczynności Publicznej zdominowana przez carskich dysydentów, a nieruchomości należące do szpitala decyzją władz oddano na licytację, przez co uszczuplono dochód instytucji. Oko-ło 1860 w Szpitalu Dzieciątka Jezus działała m.in. Klinika Chirurgiczna A. Le Bruna i Klinika Terapeutyczna T. Chałubińskiego, po 1870 r. mieściła się tu również II Klinika Terapeutyczna i Klinika Ginekologiczna A. Gliszczyńskiego i W. Tyrchowskiego. W 1873 r. Dom Podrzutków ks. Baudouina przemianowano na Dom Wychowawczy, wy-łączony ze struktur kościelnych. Ponadto Rada Miejska Dobroczynności Publicznej postanowiła sprzedać miastu tereny szpitala z zabudowania-

mi, by za uzyskane środki zakupić nową nieruchomość, na której terenie powstać miały nowoczesne zabudowania szpitalne. Za uzyskane fundusze kupiono od miasta tereny tzw. folwarku świętokrzyskiego. 5 sierpnia 1897 r. uroczyście poświęcono fundamenty pod nowy Szpital Dzieciąt-ka Jezus. Projekt budowlany opracował Józef Dziekoński, a budowa trwała od wiosny 1897 r. do 1901 r. 14 lipca 1901 r. oficjalnie przeniesiono do nowej lokalizacji szpital wraz z Domem Podrzutków. Łącznie wybudowano 22 budynki, wśród których znalazło się sześć pawilo-nów przeznaczonych na szpital miejski, kościółek, kaplicę prawosławną, gmach Instytu-tu Położniczego, budynki dla porzuconych dzieci, budynek dla dzieci chorych zakaźnie, zabudowania gospodarcze i techniczne, budynek administracyjny. Nowością techniczną jak na owe czasu było zamontowanie w pawilonach wind oraz wyposażenie Instytutu Położniczego w pierwsze w Warszawie inkubatory. Szpital po-siadał jednolity system wentylacji i ogrzewania, kanalizację i wodociąg, kuchnie parowe, piekarnię, pralnię i komorę dezynfekcyjną. Założono sieć elektryczną i oświetlenie zasi-lane ze szpitalnej elektrowni ‒ energia wytwarzana była przez maszynę parową. Wydział Lekarski Cesarsko-Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał na potrzeby klinik uniwersyteckich zabudowania zlokalizowane przy ul. Teodory (obec-

59. Pomnik na upamiętnienie 30 000 cho-rych zmarłych w Szpitalu Dzieciątka Jezus w latach 1757–1799

93

nie ul. Chałubińskiego) oraz u zbiegu ulic Teodory i Nowowspólnej gmach przeznaczony na teatr anatomiczny, prosektoria oraz muzeum anatomiczne. Jesienią 1915 r. wybuchły w Warszawie epidemie chorób zakaźnych. Władze oku-pacyjne niemieckie przeznaczyły wówczas na potrzeby chorych na dur brzuszny i czer-wonkę, budynek klinik byłego Wydziału Lekarskiego Cesarskiego Uniwersytetu. W II Rzeczypospolitej w szpitalu należącym do miasta Warszawy mieściła się rów-nież większość Klinik Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, m.in. powstała w 1918 r. I Katedra Chirurgiczna, której szefem był prof. Leon Kryński, i II Katedra i Kli-nika Chorób Wewnętrznych kierowana przez prof. Antoniego Gluzińskiego, a od 1921 r. Katedra i Klinika Położniczo-Ginekologiczna prof. Adama Czyżewicza. W 1920 r. powo-łano Katedrę i Klinikę Chorób Nerwowych prof. Kazimierza Orzechowskiego, w której w 1935 r. dr Jerzy Choróbski zorganizował pierwszy w Polsce oddział neurochirurgicz-ny. W dwudziestoleciu międzywojennym powiększono kompleks budowli wokół Szpi-tala Dzieciątka Jezus, przeznaczonych na działalność akademicką. W latach 1919‒1920 wyremontowano i przeznaczono na potrzeby Kliniki Chorób Skórnych i Wenerycznych budynek koszar rosyjskich przy ul. Koszykowej, przekazany przez władze wojskowe, pozy-skany dla Uniwersytetu przez Naczelnika Państwa J. Piłsudskiego. W latach 1921‒1929 powstał budynek Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej przy ul. Oczki 1 oraz na potrze-by Wydziału Farmaceutycznego wyremontowano obiekt przy ul. Oczki 3. W 1931 r. Rada Miejska wystąpiła z projektem zebrania wszystkich klinik Wydzia-łu Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Pierwszym i jedynym posunięciem realizującym ten plan było przeniesienie Kliniki Ocznej ze Szpitala św. Ducha do Szpitala Dzieciątka Jezus. W 1932 r. otwarto w wyremontowanym V pawilonie Klinikę Oczną, staraniem jej nowego kierownika, prof. Jana (Hansa) Laubera. W okresie międzywojennym w myśl tendencji likwidowania pozostałości po zabor-cy rozebrano zbudowaną dla Rosjan Cerkiew Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Wybuch wojny we wrześniu 1939 radykalnie odmienił losy szpitala. Podczas oblę-żenia Warszawy przez Niemców budynki szpitala zbombardowano. Najbardziej ucier-piał budynek administracyjny, który został poważnie zniszczony. Mimo że szpital był przejęty w czasie okupacji przez władze niemieckie, odbywało się w nim tajne nauczanie


60. Budynek Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie przy placu Wareckim. Rycina Ernest Piechaczek

94


medycyny i personelu sanitarnego, m.in. uczniów szkoły dra Zaorskiego. Kliniki współ-pracowały również z Polskim Państwem Podziemnym, dając schronienie czy opatrując rannych żołnierzy AK. W planach miał być również zapleczem sanitarnym akcji po-wstańczej. W dniach 12‒13 sierpnia 1944 r. w czasie powstania warszawskiego szpital za-jęła brygada szturmowa SS RONA (Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa ‒ RONA, wcielona do Waffen SS), której członkowie terroryzowali, mordowali i gwałcili personel i pacjentów. Dnia 15 sierpnia zarządzono pierwszą ewakuację szpitala do Pruszkowa. 25 sierpnia 1944 r. ewakuowano kolejne oddziały szpitalne do Milanówka i Grodziska Mazowieckiego, a w październiku 1944 r. pozostałe oddziały do Piastowa. Po wojnie zrujnowany doszczętnie szpital mógł paść ofiarą planistów z Biura Odbudowy Stolicy, którzy projektowali zlikwidowanie zburzonych warszawskich szpitali i przeniesienie ich na peryferie miasta. Ocalałe pawilony miały być w całości rozebrane. Ostatecznie jednak budynki ocalały od rozbiórki, reewakuowano pacjentów i personel z Piastowa, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego. Na początku kwietnia 1945 roku udało się początkowo otworzyć VI pawilon, w lipcu szpital mieścił 300 łóżek, a w roku następnym już ponad 1000 łóżek. W pierwszych latach po wojnie w szpitalu odbywały się również zajęcia dydaktycz-ne Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. 1 listopada 1949 r. zmieniono nazwę szpitala na Szpital Miejski nr 3 ‒ usuwając człon „Dzieciątka Jezus”. W 1950 r. wyrzucono mieszkające na terenie szpitala i opiekujące się do tej pory chorymi Siostry Szarytki. Było to zaplanowane działanie komunistycznej władzy, część akcji tzw. „laicy-zacji służby zdrowia”. W 1950 r. szpital stał się jednostką Akademii Medycznej w Warszawie, organiza-cyjnie przeszedł z administracji władz miejskich pod zarząd ministra zdrowia. Nadano mu wówczas nazwę Państwowy Szpital Kliniczny Akademii Medycznej, a od 1 stycznia 1955 r. Państwowy Szpital Kliniczny nr 1.

61. Szpital Dzieciątka Jezus przy placu Wareckim. Akwarela Zygmunta Vogla, 1786 r.

95

Od pierwszych lat po wojnie trwała odbudowa szpitala, remontowano jego poszcze-gólne budynki. Niektóre z nich pozbawiono pierwotnego wyglądu architektonicznego. Szczególnie ucierpiał pod tym względem budynek Anatomicum, który odbudowano bez przedwojennego pięknego zdobienia fasady, wykładając front budynku prostokątny-mi płytami, co wpisywało się w regułę architektoniczną czasów realnego socjalizmu. W 1953 r. staraniem m.in. prof. Adama Grucy rozpoczęto budowę nowego, po-tężnego gmachu przy ul. Lindleya, dla potrzeb Kliniki Ortopedycznej, w miejscu znisz-czonego w 1939 r. gmachu administracji szpitalnej. Masywny budynek, przytłaczający architektonicznym, socjalistycznym stylem inne pawilony, oddano do użytku w maju 1957 r. Szpital podlegający akademii rozwijał się mimo trudności, które piętrzyły się w związku z planową gospodarką i polityką władz PRL. Prowadzono mimo to działal-ność kliniczną, naukową i dydaktyczną. Rozwijały się takie dziedziny medycyny, jak: in-terna, chirurgia, kardiologia, ortopedia, urologia, okulistyka, ginekologia i położnictwo, neurologia i neurochirurgia, dermatologia, chirurgia szczękowo-twarzowa, laryngologia, anestezjologia. Prof. Jan Nielubowicz przeprowadził w pierwszą w Polsce transplantację nerki w 1966 r. W latach 1975‒1982 dokonano reorganizacji szpitala w związku z przenosinami części klinik i zakładów do nowo wybudowanego Centralnego Szpitala Klinicznego przy ul. Banacha. W 1992 r. w niepodległej Rzeczypospolitej przywrócono historyczną nazwę Szpital Dzieciątka Jezus, a w 1998 r. uznano placówkę za Centrum Leczenia Obrażeń, oferujące kompleksowe usługi w dziedzinie leczenia urazów i innych stanów zagrożenia życia. Równocześnie ze szpitalem, choć już z nim niezwiązany, funkcjonuje obecnie Dom Małego Dziecka pielęgnujący tradycje Domu dla Podrzutków ks. G. P. Baudouina.

62. Szpital Dzieciątka Jezus. Litografia Leonard Szmidtner


96


64. Szpital Dzieciątka Jezus w Warszawie, widok ogólny od placu Wareckiego. Fot. Leonard Kowalski

63. Nowy Teatr Anatomiczny Uniwersytetu Warszawskiego przy Szpitalu Dzieciątka Jezus. Rycina Ksawery Pillati

97


67. Oddział opatrunkowy dra Władysława Krajewskiego. Fot. Leonard Kowalski

66. Barak oddziału dra Władysława Krajewskiego (1839‒1891). Fot. Leonard Kowalski

65. Sala niemowlęca w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Fot. Leonard Kowalski

98


69. Gabinet Medycyny Sądowej w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Fot. Leonard Kowalski

68. Sala operacyjna w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Fot. Leonard Kowalski

99


71. Widok ogólny Szpitala Dzieciątka Jezus z częścią placu Wareckiego. Fot. Leonard Kowalski

70. Wnętrze kaplicy w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Fot. Leonard Kowalski

100


73. Poświęcenie fundamentów nowego Szpitala Dzieciątka Jezus. Fot. Aleksander Karoli

72. Szpital Dzieciątka Jezus, budowa pawilonów na byłym folwarku świętokrzyskim

am wumwiif 51 100

Documents