VISOKA POSLOVNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA LESKOVAC

SEMINARSKI RAD Predmet: Turistička geografija

TEMA: ,,Turizam Amerike”

MENTOR: STUDENT: Marko STANOJEVIĆProf. dr Naume J. MARIONSKI BR. INDEKSA: 12042/12

Leskovac, 2014. god.

SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................1

I. TURIZAM U AMERICI.....................................................................................................2

II. TURISTIČKE DESTINACIJE AMERIKE......................................................................3

2.1 Bela kuća.........................................................................................................................3

2.2 Las Vegas........................................................................................................................4

2.3 Nijagirini vodopadi........................................................................................................5

2.4 Veliki kanjon Kolorada.................................................................................................5

2.5 Manhattan......................................................................................................................7

2.6 Havaji..............................................................................................................................8

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................11

LITERATURA..........................................................................................................................12

UVOD

Sjedinjene Američke Države, skraćeno SAD, USA, US ili popularno i u svetu prihvaćeno

– Amerika, verovatno je jedna od retkih zemalja koja se od svog osnivanja toliko puta i tako

često pominje u različitim kontekstima. Gotovo je nemoguće da bilo gde u svetu prođe jedan

dan a da se na neki način, zvanično ili nezvanično ne spomene Amerika. O činjenici da se na

čitavoj površini ove naše planete, skoro u svakom njenom naseljenom delu, uvek nalazi nešto

što makar i asocira na Ameriku, ne treba ni govoriti. To je svima odavno jasno.

Amerika je sveprisutni ideal načina života ali i razvijenosti u materijalnom, poslovnom ili

naučnom smislu, centar savremene kulture, zabave i to kroz čitav XX, pa i na početku XXI

veka. Pisana istorija Amerike počinje tek na kraju XV veka a prvi Amerikanac bio je zapravo

Španac. Na teritoriji SAD izveden je i prvi uspešni kolonijalni rat za nezavisnost. Tokom nešto

više od sto godina nakon toga, Amerika postaje jedna od glavnih svetskih sila a ostaje i

usamljena supersila nakon raspada SSSR - vodeća vojna, ekonomska, politička i kulturna sila

na planeti.

I. TURIZAM U AMERICI

Indirektno, turizam generiše još više radnih mesta. Na primer, ovaj indirektni uticaj

turizma možemo videti kada hotel ili restoran plati trećoj strani za neke proizvode ili usluge

(namirnice, popravke). Ovaj novac nastavlja da teče kroz lanac trgovine i kanale distribucije,

podstičući proizvodnju i jačajući ekonomiju. Smatra se da novac potrošen kroz turizam ima

značajniji multiplikativni efekat po ekonomiju neke zemlje od bilo koje druge potrošnje. Taj

novac podržava druge delatnosti kao što je poljoprivreda ili proizvodnja zelene energije.

Turizam godišnje u američku ekonomiju ubrizga 1.9 biliona dolara i obezbeđuje 14.4

miliona radnih mesta. Američki turizam beleži konstantan rast, od čak 29% godišnje, i razvija

se daleko brže od ukupne američke ekonomije kao celine.1

Pre dve godine osnovana je prva nacionalna destinacijska marketing organizacija – Brand

USA. Cilj ove organizacije je jednostavan: dovesti više turista u SAD. Cilj jeste jednostavan,

ali je izazov ogroman. Ipak, zahvaljujući aktivnostima ove organizacije i njenoj saradnji sa

Ministarstvom trgovine (Department of Commerce), napravljeni su veliki pozitivni koraci.

Priliv stranih turista je izuzetno veći i to ne samo u „vrućim tačkama” američkog turizma kao

što su Njujork ili Las Vegas, već kroz čitave Sjedinjene Države. Kao primarna emitivna tržišta

Brand USA je označila Kanadu, Japan, Veliku Britaniju, Kinu, Brazil i Južnu Koreju,

promovišući u njima turističke atrakcije iz čitave zemlje. Rezultat je: turizam, kao delatnost, je

na 6. mestu u Americi po broju zaposlenih, i u prvih deset u 48 od ukupno 50 država.

Uvidevši potencijal koji turizam ima u rastu novih radnih mesta, i predsednik Obama je

proglasio turizam za „the number one service we export”.

U prvoj polovini 2012. potrošnja stranih turista u Americi je procenjena na 82 milijarde

dolara (poređenja radi napominjem da je u Srbiji i dalje cilj 1 milijarda eura zarade na

godišnjem nivou!). Svaki inostrani dolar dodatno pomaže nacionalnu ekonomiju i stvara nova

radna mesta, bez potrebe za outsourcingom. Kako sada stvari stoje, zahvaljući pravilnoj i

adekvatnoj strategiji, budućnost je svetla za američki turizam, ali i za celokupnu ekonomiju

SAD-a.2

1 http://www.planetaputovanja.com/sjedinjene-americke-drzave-usa2 http://www.turizamiputovanja.com/category/turizam/geografija/

II. TURISTIČKE DESTINACIJE AMERIKE

Sjedinjene Američke Države zemlja su raznolikosti i nebrojenih turističkih destinacija,

od neverovatnih nebodera New Yorka ili Chicaga, brojnih prekrasnih čuda prirode do sunčanih

plaža Havaja, Kalifornije i Floride. 3

II.1 Bela kuća

Bela kuća (engl. White House) je službena rezidencija i glavno radno mesto predsednika

SAD u Vašingtonu.

Rezidencija je belo obojena neoklasicistička

vila. Nalazi se u Pensilvanijskoj aveniji na

broju 1600 (Pennsylvania Avenue 1600) u

Vašingtonu.

Isti naziv se koristi i za najuži krug državnih

službenika oko predsednika Sjedinjenih

Američkih Država. Imanje je u vlasništvu

Službe nacionalnih parkova Sjedinjenih

Američkih Država (engl. National Park

Service), i deo je Predsedničkog parka (engl. President's Park).

Gradnja rezidencije započeta je 1792. po nalogu Džordža Vašingtona, a arhitekta je bio

Džejms Hoben iz Irske. Prva rezidencija završena je 1800. godine, ali su je spalile britanske

trupe u Britansko-američkom ratu (1812—1814). Obnova rezidencije, ponovo pod

rukovodstvom Džejmsa Hobena, započeta je 1819. godine. Svoj današnji izgled bela kuća

dobila je konačno 1934, kada je Frenklin Ruzvelt preneo takozvanu Ovalnu kancelariju, radnu

sobu predsednika SAD, na zapadnu stranu. Svoj naziv „Bela kuća“ rezidencija je dobila 1901,

po ideji Teodora Ruzvelta, zbog njene bele fasade.

Bela kuća ima 132 sobe, 35 kupatila, 412 vrata, 147 prozora, 8 stepenica, 3 lifta, 1 bazen

za plivanje, igralište za tenis i bioskop.

3 http://www.svjetskiputnik.hr/Putovanja/Clanak/zemlja/60-SAD/naslov/454-top-atrakcije-sad-prvi-dio

2.2 Las Vegas

Grad Las Vegas (poznatiji samo kao

„Vegas") jedan je od najpoznatijih gradova države

Nevade, kao i Sjedinjenih Država.

Važi za grad neprestane zabave i kocke.

Nastao je 1905. godine, a zvanje grada je dobio

1911. Najpoznatija ulica u Vegasu je Las Vegas

bulevar, poznatiji kao „Strip“, dug čak 6,4 km. U ovoj ulici se nalazi najveći broj kazina,

hotela, diskoteka i restorana. Prvi kazino sagrađen u ovoj ulici je kazino Pair-o-Dice Club, što

se može prevesti kao Par kockica ili kao Rajski Klub. Prema popisu iz 2010. godine, Las Vegas

ima 596.424 stanovnika. 4

Las Vegas je smešten u bezvodnoj pustinjskoj oblasti u okrugu Klark. Okruženjem

dominira pustinjska vegetacija, a ima i divljih životinja. U ovom području znaju se desiti

iznenadne bujice i poplave. Omogućavanje prirasta u broju stanovništva bio je glavni razlog za

povećanje kapaciteta gradskog sistema za odvod otpadnih voda. Širenje tog sistema finansirano

je iz fonda Američke agencije za zaštitu okoline koja je 2008. dodelila grant za programe

analiziranja i prognoziranja širenja grada i njegovog uticaja na okolinu do 2019. godine.

Grad je u bezvodnom basenu, okružen suvim planinama, a nadmorska visina mu je oko

620 m. Na zapadu se nalaze planine Spring. Većina pejzaža je stenovita i puna prašine. U

samom gradu, međutim, ima

puno travnjaka, drveća i

ostalih zelenih površina. Zbog

problema s izvorima vode,

trenutno postoji pokret koji

podstiče uređivanje okoline i

vrtova na način da se smanji

ili eliminiše potreba za

dodatnom vodom iz sistema

navodnjavanja. Prema Američkom uredu za popis, površina grada iznosi 340.26 km², od čega

je 340 kopno, a samo 0.26 (0.04%) voda.5

4 Stanley I. Kutler (2002). Dictionary of American History (Third ed.).5 Peter C. Mancall, Gary B. Nash, Allan M. Winkler, Charlene Mires, John W. Jeffries, ed. (2009). Encyclopedia of American History. Facts on File.

2.3 Nijagirini vodopadi

Nijagarini vodopadi (43° 4' 54,7” sgš,

79° 4' 19,5” zgd) predstavljaju niz masivnih

vodopada koji se nalaze na reci Nijagari u

istočnom delu Severne Amerike, na granici

između Sjedinjenih Država i Kanade.

Nijagarini vodopadi se sastoje iz tri odvojena

vodopada i, iako nisu mnogo visoki, oni su

prilično široki. Sa preko 168.000 kubnih metara

vode u minutu, ovi vodopadi su jedni od najmoćnijih i najpoznatijih u svetu.

Interesantno je da voda u Nijagarinim vodopadima nikad ne prestaje da teče, čak ni zimi,

na izuzetno niskim temperaturama. Istina, bilo je godina (1912), kada se stvarao tzv. „ledeni

most“, od obale do obale, ali je voda ispod tog leda i dalje tekla.

Nikola Tesla imao je velike zasluge za izgradnju prve hidrocentrale na Nijagarimnim

vodopadima. U Teslinu čast je na vodopadima podignut spomenik 2006. godine.6

Region Velikih jezera predstavlja najveću vodenu površinu u kontinentalnom delu sveta.

U početku su u ovoj oblasti živeli američki Indijanci, a od 1806. godine počinju da je

kolonizuju beli doseljenici. Teritorija vodopada je uvek bila predmet sukoba. 1812. godine

stanovnici sa američke strane počinju da kolonizuju i drugu obalu. Kao posledica ovoga izbija

rat, pre svega zbog ekonomskog značaja područja. Kanada, u to vreme deo britanskog

kolonijalnog carstva, pružila je veliki otpor. Posle nekoliko serija pregovora uspostavlja se

predratni status.

2.4 Veliki kanjon Kolorada

Veliki kanjon Kolorada (engl. Grand Canyon) nije najdublji (engl. Kali Gandaki Gorge u

Nepalu je mnogo dublji), niti najveći kanjon na svetu (engl. Capertee Valley u Australiji je oko

1 km širi i duži); ipak, Veliki kanjon je poznat po svojoj vizuelno zapanjujućoj veličini i svom

složenom pejzažu. Nalazi se u severozapadnoj Arizoni. Veći deo kanjona čine stepeničaste

stene, nad kojima je nekada proticala reka Kolorado, a koja se danas nalazi na mnogo nižem

nivou u kanjonu.

6 Mala školska enciklopedija, pp. 192.

Kanjon Kolorada je dug 446

kilometara, širok 29 kilometara i

dubok preko 1500 metara. Čine ga

stene sa oštrim liticama, mnogo

dolina i duboki klanci. Veliko

prostranstvo je proglašeno

nacionalnim parkom, koga poseti

oko 4 miliona turista godišnje. Veliki kanjon je rezultat velike erozije, vulkanskih erupcija,

naslaga lave i proticanja reke Kolorado. Nalazi se na nadmorskoj visini između 1500 i 2600

metara.

Veliki kanjon je relativno novijeg porekla, ali je erozija, izazvana proticanjem reke

Kolorado, počela još pre šest miliona godina. Sastav stena u kanjonu ukazuje i na mogućnost

da je ovaj region nekada bio dno mora. Naslage koje se nalaze na stenama ukazuju na

postepeno formiranje i postojanje ovog prirodnog čuda na Zemlji još od pre više od dve

milijarde godina.

Vegetaciju ovog regiona čine uglavnom pustinjske biljke, kao što su agava i špaski

bajonet. Klima je takva da su u letnjim periodima nepodnošljive vrućine, a tokom zime čak i

„kamen puca“. Veoma je malo padavina tokom godine u ovom regionu. Manji deo nacionalnog

parka je pošumljen i čine ga zimzelena stabla.

Veliki kanjon Kolorada je otkrila španska ekspedicija, još 1540. godine. Međutim, zbog

veoma nepristupačnog terena, u to vreme nije bilo moguće u potpunosti istražiti kanjon.

Trebalo je da prođe više od tri veka da bi sa raspoloživom tehnikom bile stvorene mogućnosti

za detaljnije istraživanje kanjona. To su radile američke ekspedicije geologa uz pomoć vojnih

jedinica. Ono što je otkriveno, u geološkom smislu, je predstavljalo pravo prirodno svetsko

čudo, koje je omogućilo detaljnije istraživanje formiranja kopna na Zemlji.

Zanimljivo je da kada je podignuta brana na Koloradu 1963. godine, nedaleko od ovog

predela, gotovo da je prekinut prirodni dotok vode i peska u kanjon. Američka vlada je tada

sprovela projekat kojim je više od 380 milijardi litara vode pušteno sa brane i time sprečila

ugrožavanje lepote ovog turističkog i prirodnog čuda Arizone. Veštačka poplava je donela sve

prirodne elemente potrebne za održavanje eksterijera Velikog kanjona.

2.5 Manhattan

Manhattan, čudo ljudskih ruku,

poslovna je meka New Yorka, mesto

prepuno užurbanosti i gužvi. Ovo se

mesto stvori u glavama većine ljudi kad

pomisle na Veliku Jabuku. Neboderi,

Kip Slobode, predstava na Broadwayu,

Empire State Building, zelena oaza

Central Park, brojni muzeji, sve to je

samo delić onoga što Manhattan nudi.

Menhetn (engl. Manhattan) je ostrvo i gradska oblast Njujorka. Okružen je rekama

Hadson i Ist. Menhetn ima 1.537.195 stanovnika, ali je najmanja gradska oblast grada Njujork

sa površinom od 61,4 km², zbog čega ima najveću gustinu stanovništva od čak 25.800 st/km².

Menhetn se često označava kao ekonomski i kulturni centar Sjedinjenih država. Na njemu se

nalaze Volstrit, Tajms skver, Sedište UN-a. Nekretnine na Menhetnu su među najskupljima u

svetu i mnogi medijski konglomerati su smešteni u ovoj njujorškoj gradskoj oblasti.

Na Menhetnu se nalazi glavna uprava grada Njujorka, odnosno gradska skupština i

opštinski sud Njujorka, pa je Menhetn ujedno i centralna gradska oblast grada. Zbog toga se u

zvaničnim dokumentima zove samo Njujork, NY, što nije slučaj za ostale četiri gradske oblasti

grada, koje se koriste svojim izvornim imenima tj. Kvins, Bruklin, Bronks, i Staten Ajland.

2.6 Havaji

Havaji (engl. Hawaii, hav. Moku‘āina o

Hawai‘i) su američka savezna država. U sastav

Sjedinjenih Američkih Država primljeni su 21.

avgusta 1959. kao poslednja pedeseta članica.

Jedina je američka savezna država koju isključivo

čine ostrva. Havaji su arhipelag u centralnom delu

Pacifika, jugozapadno od kontinentalnog dela SAD,

jugoistočno od Japana i severoistočno od Australije.

Prirodne lepote, topla tropska klima, bistro more i talasi, i aktivni vulkani čine Havaje

popularnim odredištem za turiste, surfere, biologe i vulkanologe. S obzirom da su smešteni u

centralnom Pacifiku na Havajima je prisutan uticaj kako severne Amerike tako i Azije, kao i

sopstvene domorodačke kulture. Havaji imaju više od milion stalnih stanovnika, kao i dosta

turista i pripadnika Vojske SAD. Glavni grad Havaja je Honolulu koji se nalazi na ostrvu

Oahu. Havaji obuhvataju praktično ceo vulkanski Lanac havajskih ostrva koji se sastoji od

stotina ostrva u rasponu od 2.400 kilometara. Na jugoistočnom kraju arhipelaga se nalazi osam

tzv. glavnih ostrva Nijhau, Kauaj, Oahu, Molokaj, Lanaj, Kaholave, Maui i Havaji. Ostrvo

Havaji je daleko najveće i često se naziva „Veliko ostrvo“ da ne bi bilo pobrkano sa saveznom

državom. Arhipelag je deo Polinezije.

Posle Aljaske, Floride i Kalifornije, Havaji imaju po dužini četvrtu obalu među

američkim saveznim državama, koja se prostire u dužini od približno 1.200 kilometara.

Havaji su pored Arizone jedina savezna država koja ne primenjuje letnje računanje

vremena.

Ovaj arhipelag se nalazi nekih 3200 kilometara jugozapadno od Severne Amerike,7

Havaji su najjužnija američka savezna država i druga najzapadnija savezna država posle

Aljaske. Havaji i Aljaska su jedine savezne države koje se ne graniče sa nekom drugom

saveznom državom.

Havaji se od drugih saveznih država SAD razlikuju u sledećim stvarima:

geografski se ne nalaze u severnoj Americi;

na njima se uzgaja kafa;

u potpunosti su okruženi vodom;

7 „What constitutes the United States, what are the official definitions?“. United States Geological Survey. Archived from the original on 21. 10. 2004. Pristupljeno 28. 12. 2014.

u potpunosti su arhipelag;

imaju kraljevsku palatu;

nijedan deo granice se ne poklapa sa linijama geografske širine i dužine.

Najviša planina na Havajima je Mauna Kea čiji je najviši vrh visok 4.204 metara8 Osam

glavnih ostrva, Havaji, Maui, Oahu, Kaholave, Lanaj, Molokaj, Kauaj i Nijahau, okružuje veći

broj manjih ostrva. Severozapadna havajska ostrva su grupa od devet malih ostrva, koja se

pružaju od ostrva Nihoa do atola Kure. Ona predstavljaju ostatke nekadašnjih znatno većih

planina vulkanskog porekla. Takođe tamo se nalazi više od 100 hridi i ostrvaca, kao što je

Molokini, koja su ili vulkanskog porekla ili su nastala erozijom.9

Sva havajska ostrva su vulkanskog porekla. Zbog pomeranja tektonskih ploča ispod

Pacifičkog okeana ka severozapadu, vruća tačka se ne pomera i polako stvara nove vulkane.

Zbog lokacije vruće tačke jedini aktivni vulkani se nalaze u južnoj polovini Velikog ostrva.

Najnoviji vulkan Lojhi simaunt, se nalazi južno od obale Velikog ostrva.

Poslednja vulkanska erupcija van Velikog ostrva

je bila erupcija vulkana Haleakala na ostrvu

Maui. Prema nekim procenama ona se desila

krajem osamnaestog veka mada ima i procena da

se desila i nekoliko stotina godina ranije.10

Godine 1790. vulkan Kilauea je proradio i

prouzrokovao najsmrtonosniju vulkansku

erupciju (u savremenom dobu) koja se desila u današnjim Sjedinjenim Državama.Tada je

poginulo 5.405 ratnika i članova njihovih porodica koji su se kretali ka Kilauei.

Vulkanska aktivnost i erozije koje su usledile su stvorile impresivne geološke oblike.

Veliko ostrvo ima treći po visini vrh među svim ostrvima na svetu. Nestabilnost padina

vulkana utiče na pojavu razornih zemljotresa uz prateće cunamije, posebno 1868. i 1975.

Udaljenost Havaja od drugih kontinenata je uslovila da život na ova ostrva dođe na tri

načina: putem vetra, talasima, pomoću ptica, insekata i svega drugog što je došlo s njima.

Izolovanost i raznoliki krajolik (velike nadmorske visine, tropska klima) proizveli su ogroman

broj endemskih biljnih i životinjskih vrsta. Za Havaje je karakteristično da imaju više

ugroženih vrsta biljaka i životinja nego bilo koja savezna država, takođe imaju i najveći

procenat izumrlih endemskih vrsta u SAD.

8 Mauna Kea Volcano, Hawaii.9 Rubin, Ken. „General Information about Hawaiian Shield Volcanoes“ Pristupljeno December 2014.10 „Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790“. United States Geological Survey. 9. 9. 1999. Pristupljeno 28. 12. 2014.

Zbog razvijenog turizma stanovništvo se bavi isljučivo turizmom i ugostiteljstvom.

Zanimljivo je da ne postoji bela kuga i da se stanovništvo stalno povećava. Havajčani imaju za

jedan od svojih nacionalnih sportova zanimljivo, Sumo rvanje. Temperature su tokom godine

konstantno visoke, s tim što je leti temperatura 32 celzijusa a zimi preko 40 celzijusa što ovo

predivno ostrvo čini najpogodnijim za posećivanje zimi. Ostrvo je tokom proteklih 100 godina

nateralo, zbog svojih mnogobrojnih pogodnosti, invenstitore naručito iz Sjedinjenih država da

ulože ogromne svote novca u njegov razvoj.

Havaji su takođe stalno poprište surferskih takmičenja, i u tu svrhu je namenjena čuvena

Vaikiki plaža, jedna od najlepših plaža na svetu. Nastala je prirodnim putem ali je kasnije

dograđivna zbog ogromne navale turista. Oko plaže izgrađeni su lanci hotela, Hilton, Hajat i

drugi. Na njoj se održavaju čuvena surf takmičenja i tokom cele godine turisti su u mogućnosti

da gledaju bravure surf majstora.

Havajska obala je cenjena od strane surfera zbog visokih talasa koji ponekad dostižu i

visinu od 8 metara ali to je i mač sa dve oštrice zato što talasi znaju da opustoše obalu, naročito

udruženi sa čestim uraganima.

ZAKLJUČAK

Sjedinjene Američke Države su površinom četvrta najveća država na svetu, nakon

Rusije, Kanade i Kine sa ukupnom površinom od 9.631.418 km². Sa ovako ogromnom

teritorijom, geografija Sjedinjenih Američkih Država u velikoj meri varira od jednog područja

do drugog. Planinski lanci Apalači i Stenovite planine su dva glavna planinska masiva na

teritoriji Sjedinjenih Država. Stenovite planine su više i nalaze se na zapadu, dok se niži

Apalači nalaze na istoku zemlje.

Sjedinjene Američke Države su privredno najjača zemlja u svetu. Procene 2014. godine

govore da je vrednost američke ekonomije 17.528 milijardi dolara, te 53.101 američkih dolara

po glavi stanovnika. SAD su takođe država sa najvećom prosečnom platom u svetu.

Privreda se odvija po kapitalističkom sistemu, ali postoje i socijalni programi, kao što su

„Mediker“, „Medikejd“ i „Sošal sekjuriti“. Ovi programi nisu jednako sveobuhvatni u

poređenju sa sličnim programima u većini drugih privredno razvijenih država.

Valuta Sjedinjenih Američkih Država je američki dolar koji takođe služi kao valuta u

nekim drugim zemljama sveta, poput Ekvadora. Američka valuta je nazastupljenija valuta

među deviznim rezervama u svetu, te valuta sa najvećim udelom u svetskoj ekonomiji.

Deoničke berze Sjedinjenih Američkih Država su važni pokazitelji stanja svetske privrede.

Najveći trgovinski partner Sjedinjenih Država je Kanada. Ostali međunarodni partneri su

Meksiko, Evropska unija, Japan, Indija i Južna Koreja. Trgovina sa Kinom je takođe vrlo

značajna.

Sjedinjene Države su drugo najpopularnije odredište svetskih turista, odmah nakon

Francuske.

LITERATURA

1.Stanley I. Kutler (2002). Dictionary of American History (Third ed.).

2.Peter C. Mancall, Gary B. Nash, Allan M. Winkler, Charlene Mires, John W. Jeffries, ed.

(2009). Encyclopedia of American History. Facts on File.

3.Mala školska enciklopedija, pp. 192.

4.Rubin, Ken. „General Information about Hawaiian Shield Volcanoes“ Pristupljeno

December 2014

5.„What constitutes the United States, what are the official definitions?“. United States

Geological Survey. Archived from the original on 21. 10. 2004. Pristupljeno 28. 12.

2014.

6.„Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790“. United States

Geological Survey. 9. 9. 1999. Pristupljeno 28. 12. 2014.

7.Mauna Kea Volcano, Hawaii.

8.http://www.svjetskiputnik.hr/Putovanja/Clanak/zemlja/60-SAD/naslov/454-top-atrakcije-

sad-prvi-dio