οικολογικός μπαξές (μέρος 1)

«Ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΠΑΞΕΣ ΕΝΟΣ ΠΑΙΔΙΟΥ»

Χ”παναγιώτου Μένη

Επειδή είναι πολύ ευχάριστο να μοιράζεσαι την ομορφιά της φύσης με τα παιδιά,

αποφασίσαμε μέσα από αυτό το μυθιστόρημα να κάνουμε κατανοητές σ’ αυτά, βασικές

αρχές της καλλιέργειας της γης καθοδηγώντας τα βήμα – βήμα στην δημιουργία ενός

οικολογικού μπαξέ

Μια πολύ «νόστιμη» και «υγιεινή» δραστηριότητα για τα παιδιά.

- 1 -

Καλλιέργησε μόνος σου τη δική

σου νόστιμη και θρεπτική τροφή

Πριν αρκετά χρόνια όταν ήμουν παιδί η μητέρα μου καλλιεργούσε τα λαχανικά για το σπίτι μας με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο.

Όποτε ο νονός μου δεν μπορούσε να οργώσει το μπαξέ με το αλέτρι που το έσερνε ένα άσπρο άλογο, τον έσκαβε η ίδια σιγά – σιγά με το ντουρί (μυτερό φτυάρι). Τι μυρουδιές ήταν αυτές που βγαίνανε από το

χώμα… Μετά, πότε με το κάρο που το έσερνε ο γάιδαρος πότε με το καροτσάκι που το σπρώχναμε, εμείς άδειο και η μαμά γεμάτο, κουβαλούσαμε την κοπριά από τα τσαΐρια, τα κοινοτικά λιβάδια που βρίσκονται στα όρια του χωριού. Εκεί δέναμε με τις τριχιές τα άλογα και τα γαϊδούρια, κάθε μέρα για βοσκήσουν και στοιβάζαμε τις κοπριές για να «ξεθυμάνουν» μέχρι να τις απλώσουμε στα χωράφια. Απ’ αυτές τις κοπριές στις αρχές κάθε Άνοιξης ή Φθινοπώρου κουβαλούσαμε και απλώναμε στο μπαξέ. Έτσι βοηθούσαμε τα κουκιά, φασόλια, ντομάτες, μαρούλια, λάχανα, καλαμπόκια, πεπόνια, καρπούζια, κολοκύθια, μήλα, κυδώνια, κορόμηλα, βερίκοκα, ροδάκινα και κεράσια να μεγαλώσουν. Και την εποχή της συγκομιδής είχαμε πεντανόστιμα φρούτα και λαχανικά.

Όταν οι κάμπιες και τα σκαθάρια έρχονταν να φάνε από τα φυτά μας τα ελέγχαμε μαζεύοντάς τα με το χέρι ή πνίγοντάς τα στο νερό. Αν εμφανίζονταν καμιά αρρώστια ψεκάζαμε με γαλαζόπετρα (χαλκό) ή θειάφι. Συνήθως όμως δεν κάναμε τίποτα, απλά ζούσαμε μ’ αυτά.

Για τα χόρτα χρησιμοποιούσαμε το Νο 1 ζιζανιοκτόνο… το σκαλιστήρι και πότε θάβαμε τα αγριόχορτα στο χώμα με το όργωμα, πότε τ’ αφήναμε πάνω στα αυλάκια να σαπίσουν πότε τα ταΐζαμε στις κότες για να επιστρέψουν στο μπαξέ σαν κοπριά.

Το πότισμα πολύ παλιότερα, το κάναμε από το πηγάδι, αργότερα «τραβούσαμε» νερό με το μηχανάκι και ήταν άφθονο, τώρα καθώς τα εργοστάσια της ΔΕΗ στην περιοχή μας επεκτείνονται αντλούν όλο και περισσότερα αποθέματα νερού κι αυτό, χρόνο με το χρόνο λιγοστεύει. Όταν έρχονταν ο καιρός της συγκομιδής για το κάθε λαχανικό, απλά λίγο πριν το μαγείρεμα ή το φτιάξιμο της σαλάτας η μαμά μας έστελνε να φέρουμε «5 μέτριες ντομάτες, λίγο μαϊντανό…. όχι σέλινο μη τα μπερδέψεις πάλι και να κόβεις τα κοτσάνια από χαμηλά χωρίς να ξεριζώνεις τα φυτά και με τη σειρά. Και ένα κρεμμύδι απ’ αυτά που στεγνώνουν στο χώμα ή απ’ την αρμαθιά που κρέμεται στα σαγιά (υπόστεγο)»…

Αυτός ήταν ο μπαξές των παιδικών μου χρόνων.Μετά από 33 χρόνια η μαμά μου συνεχίζει να καλλιεργεί με τον ίδιο τρόπο και την ίδια

νοστιμιά.Σήμερα με τις σπουδές και τα βιβλία προχωρήσαμε (;…) λίγο παραπέρα και

χρησιμοποιώντας κάποιες πρακτικές και μέσα επιδιώκουμε ακόμη καλύτερα αποτελέσματα.Οι αρχές που στηριζόμαστε σε γενικές γραμμές είναι οι εξής:

- 2 -

1. Απλώνουμε όση περισσότερη οργανική ουσία μπορούμε στο μπαξέ, για να θρέψουμε τα εκατομμύρια των μικροοργανισμών που ζουν στο έδαφος και το κάνουν γόνιμο. Αν δεν μπορούμε να βρούμε κοπριά, χρησιμοποιούμε κόμποστ, ιχθυάλευρα, φύκια και άλλα βιολογικά λιπάσματα.

2. Προσθέτουμε επιπλέον μεταλλικά στοιχεία όπως φώσφορο, κάλιο ασβέστιο κλπ. από ορυκτά για να είμαστε σίγουροι ότι δε θα λείψουν από τα φυτά μας.

3. Ψεκάζουμε τα φυτά με εκχυλίσματα βοτάνων, φυκιών, ή κόμποστ στα φύλλα. Αυτά βοηθάνε στην ανάπτυξη των φυτών και τα κάνουν να αντιστέκονται στις επιθέσεις των εντόμων και των ασθενειών.

4. Με τις παραπάνω πρακτικές κινητοποιούμε τους μηχανισμούς άμυνας των ίδιων των φυτών απέναντι σε εχθρούς και ασθένειες ενώ αν και είναι ανάγκη ψεκάζουμε με ήπια εντομοκτόνα φυσικής προέλευσης και άλλα βιολογικά παρασκευάσματα για να ελέγξουμε σοβαρές προσβολές.

5. Χρησιμοποιούμε ντόπιες ποικιλίες καθώς και πρακτικές όπως η συγκαλλιέργεια και αμειψισπορά για να μειώσουμε τα προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν.

6. Δε μολύνουμε το έδαφος, το νερό και τα φυτά μας με συνθετικά εντομοκτόνα και λιπάσματα και δε χρησιμοποιούμε ζιζανιοκτόνα που είναι απαράδεκτα για έναν βιολογικό μπαξέ.

Τα παιδιά μπορούν να μάθουν και να ακολουθούν αυτές τις οδηγίες γιατί είναι έξυπνα και ευαίσθητα και έχουν δικαίωμα να τρώνε καθαρές τροφές. Συγχρόνως μπορούν να έχουν μια όμορφη και δημιουργική απασχόληση.

- 3 -

Κολατσιό στο οικολογικό αγρόκτημα

Ήταν μια χειμωνιάτικη μέρος όταν η Μαργαρίτα κάνοντας βόλτα με το ποδήλατο βρέθηκε έξω από ένα όμορφο αγρόκτημα όπου δύο κοριτσάκια η Μυρτώ και η Αιμιλία λίγο μεγαλύτερά της γύρω στα 8 έπαιζαν χαρούμενα.

Τα παιδιά είχαν γνωριστεί πριν από μερικές μέρες καθώς η Μαργαρίτα με τους γονείς της, μετακόμιζαν στο παλιό πέτρινο σπίτι που βρισκόταν λίγο πιο κάτω. Έπιασαν κουβέντα και την κάλεσαν μέσα για κολατσιό. Η μικρούλα τις ακολούθησε ευχαρίστως.

Τα παιδιά πήγαν στην κουζίνα όπου ο κύριος - Ηρακλής, ο πατέρας των κοριτσιών, ετοίμαζε σάντουιτς. Τα μοιράστηκαν και άρχισαν να τρώνε.

"Μ!!! τι νόστιμο που είναι, είπε η Μαργαρίτα, θα 'θελα να 'τρωγα κάθε μέρα απ' αυτό, από που το πήρατε;"

"Χμ... είπε ο κύριος Ηρακλής σχεδόν όλα προέρχονται από τον μπαξέ μας εκτός από το αλεύρι για τα ψωμάκια, που το παίρνουμε από το παζάρι των οικολογικών προϊόντων. Αυτό γίνεται κάθε Πέμπτη στο κέντρο".

"Οικολογικά προϊόντα!!! Τι είναι αυτά;" ρώτησε η Μαργαρίτα.Η Μυρτώ και η Αιμιλία άρχισαν συγχρόνως να εξηγούν ότι: "οικολογικά προϊόντα

είναι αυτά που γίνονται μόνο με τη βοήθεια της φύσης χωρίς κακές ουσίες που βλάπτουν τη γη και...."

"Σιγά - σιγά, λέει ο κύριος - Ηρακλής μια - μια και να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά". Άρχισε λοιπόν να εξηγεί ότι όταν η φύση έκανε τη γη, είχε έναν κανόνα που έλεγε πως οτιδήποτε ζει πάνω σ' αυτήν θα τρέφει κάτι άλλο. Έτσι όταν θα πέφτουν τα φύλλα των δέντρων θα λιπαίνουν το γρασίδι. Όταν οι αγελάδες θα βόσκουν στο γρασίδι θα το λιπαίνουν με την κοπριά τους και πεθαίνοντας οι γερασμένες αγελάδες θα γίνουν με τη σειρά τους τροφή για το γρασίδι και πάει λέγοντας. "Κατάλαβες Μαργαρίτα"

"Ναι αλλά τι σχέση έχει αυτό μ' αυτά που τρώμε τώρα" και κοίταζε όλο απορία τις φίλες της. "Ναι είναι λίγο μπερδεμένο", απάντησε ο κύριος Ηρακλής "θα σου μιλήσουμε για το βιολογικό μπαξέ τότε θα καταλάβεις και ίσως αποφασίσετε και τρεις να καλλιεργήσετε ένα δικό σας δίπολα στον μεγάλο, τι λέτε γι' αυτό;

"Ναι!!! ναι!!" απάντησαν και τα τρία παιδιά ενθουσιασμένα.Έτσι την ώρα του κολατσιού, εκείνο το Σαββατιάτικο πρωινό του Γενάρη πάρθηκε η

απόφαση από τη μικρή παρέα να καλλιεργήσουν τον δικό τους βιολογικό μπαξέ.

Σχετικά με το έδαφος

Όταν γεννήθηκε η γη μας 1 εκατ. χρόνια πριν δεν υπήρχε έδαφος, μόνο βράχια και άμμος με χαλίκια και βροχές και πέφτοντας πάνω στα βράχια και άμμος με χαλίκια και λίγες σκόρπιες πέτρες. Τότε ήρθαν τα σύννεφα και βροχές και πέφτοντας πάνω στα βράχια σιγά - σιγά τα διέβρωσαν και τα έκαναν λάσπη (ιλύ και άργιλο). Αλλά δεν υπήρχε ακόμη ζωή.

- 4 -

Τότε σαν από θαύμα στις ακτές ενώθηκαν χημικές ουσίες μεταξύ τους και σχημάτισαν μικροοργανισμούς, τα βακτήρια. Αυτά ήταν πολύ πεινασμένα και έτρωγαν ανόργανα στοιχεία που έβρισκαν στη λάσπη όπως σίδηρο, ψευδάργυρο, μαγνήσιο, χαλκό και άλλα, όπως εμείς τρώμε το καθημερινό μας φαγητό.

Μια μέρα ένα μικρό βακτήριο είπε σ' ένα άλλο: “Έλα να δοκιμάσουμε λίγο άζωτο

από τον αέρα για να μεγαλώσουμε και γίνουμε φυτά". Το έκαναν και στη γη μας εμφανίστηκαν μικρά φυτά. Αυτά σιγά - σιγά εξελίχτηκαν και έγιναν μεγαλύτερα φυτά.

Σ' αυτό το σημείο είπε η φύση: "Όταν θα πεθαίνουν τα φυτά θα συνδυάζονται με την άμμο την ίλυ και την άργιλο και να σχηματίζουν το έδαφος".

Έτσι προήλθε το έδαφος.Το γόνιμο έδαφος περιέχει πάντα οργανική ύλη όπως επίσης άμμο – ίλυ - άργιλο και

ανόργανα στοιχεία. Και το γόνιμο έδαφος είναι γεμάτο με μικροσκοπικά βακτήρια σαν αυτά που το βοήθησαν τότε να σχηματιστεί.

Σε 10 γόνιμου εδάφους υπάρχουν περίπου 4.000.000.000.000.000 μικροοργανισμοί (βακτήρια του εδάφους), που βοηθούν τα φυτά του κήπου να τραφούν.

Έτσι είναι ένα γόνιμο έδαφος. Αυτό είναι που κάνει τον μπαξέ βιολογικό.

- 5 -

Τι είναι ο οικολογικός μπαξές

Μερικές μέρες μετά από εκείνο το περίφημο κολατσιό όπου οι τρεις φίλες πήραν την απόφαση να φτιάξουν το δικό τους οικολογικό μπαξέ η Μαργαρίτα ξαναπήγε στο αγρόκτημα.

"Λοιπόν" είπε οι κύριος Ηρακλής "τι λέτε κορίτσια, θέλετε ακόμη να κάνετε τον δικό σας μπαξέ; Θα πρέπει να ξέρετε ότι θα σας πάρει πολύ καιρό. Τουλάχιστον 12 Σάββατα χωρίς

"καρουζέλ" και άλλα παιδικά προγράμματα στην τηλεόραση. Μερικές φορές θα έχετε να δουλεύετε στο μπαξέ και μετά το σχολείο. Είστε σίγουρες ότι το θέλετε;

"Ναι... ναι... το θέλουμε.... απάντησαν αφού κοιτάχτηκαν μεταξύ τους διερευνητικά για να βεβαιωθούν ότι δεν υπήρξε καμιά διαρροή.

"Όμως που θα γίνει θα είναι μεγάλος;" ρώτησε η Μυρτώ."Ναι αποφάσισα να σας αφήσω 200 τετραγωνικά

μέτρα μέσα στον μεγάλο. Αυτό σημαίνει 20 μέτρα ή μια πλευρά και 10 ή άλλη. Δέκα φορές το είκοσι κάνει..."

"Διακόσια", απάντησαν οι μεγάλες, "αυτό το ξέρουμε καλά".

"Προτείνω να πάμε μέσα να φάμε κάτι και να πούμε για το

μπαξέ".Η παρέα προχώρησε στην κουζίνα όπου κρέμονταν

από τα δοκάρια της οροφής ματσάκια με διάφορα βότανα, σκορπώντας μια γλυκιά μυρωδιά.

Ο κύριος Ηρακλής άρχισε το μάθημα λέγοντας: "Νομίζω ότι γνωρίζετε για τα σκαθάρια, τα σκουλήκια, τις

μέλισσες και τις πεταλούδες. Θα πρέπει όμως να μάθετε ότι μέσα στο έδαφος υπάρχουν μικροσκοπικά ζουζούνια, εκατομμύρια - εκατομμυρίων! Αμέτρητα!! Η φύση τα τοποθέτησε εκεί για να βοηθούν τα φυτά στην ανάπτυξή τους... κατάλαβες Μαργαρίτα; Πρώτα απ' όλα λοιπόν οικολογικός μπαξές σημαίνει εκατομμύρια απ' αυτά τα μικροσκοπικά ζουζούνια στο έδαφος".

"Ζουζούνια; μπλιάξ!!! τα σιχαίνομαι" και έκανε μια γκριμάτσα όλο αηδία η Μαργαρίτα. "Πως ξέρεις ότι είναι εκεί αφού δεν τα βλέπεις;" ρώτησε.

"Το ξέρω γιατί μου το είπε η φύση. Τώρα θέλω να μου πείτε τι σημαίνει χημικό λίπασμα".

"Σαν το χοντρό αλάτι" απάντησε η Μυρτώ.""Ναι σαν το χοντρό αλάτι αλλά αν φάτε απ'

αυτό θαδηλητηριαστείτε και βέβαια θα πρέπει να

ξέρετε ότι δεν επιτρέπεται ποτέ σ' έναν οικολογικό μπαξέ" είπε ο κύριος Ηρακλής.

- 6 -

"Γιατί;" ρώτησαν τα κορίτσια."Γιατί αν χρησιμοποιείς απ' αυτό σκοτώνεις τουςμικροοργανισμούς του εδάφους γι' αυτό.""Τι θα γίνει δεν θα φάμε σήμερα από κείνα τα οικολογικά σάντουιτς" διέκοψε η

Μαργαρίτα χάνοντας την υπομονή της."Και βέβαια θα φάμε, περίμενε όμως λίγο. Δεν έχουμε πει ακόμη τίποτε για τα έντομα.

Τα έντομα λοιπόν οι άνθρωποι τα διακρίνουν σε καλά και κακά". "Και πως τα ξεχωρίζουν" απόρησε η Μυρτώ."Αν τρώνε πολύ από τα φυτά σου τότε είναι κακά" απάντησε ο κύριος Ηρακλής με

τετράγωνη λογική."Οι μελίγκρες παραδείγματος χάριν είναι ένα από τα έντομα που κάνουν πολύ

μεγάλες ζημιές σχεδόν σε όλα τα καλλιεργούμενα φυτά. Μπορεί να έχουν μέχρι και 20 γενιές το χρόνο,. Δηλαδή ολόκληρη η ζωή της, ο βιολογικός της κύκλος όπως λέγεται, από τη στιγμή που θα γεννηθεί μέχρι να πεθάνει μπορεί να διαρκέσει περίπου 18 μέρες. Καταλαβαίνεται με τι ρυθμό πολλαπλασιάζονται.

Έτσι τα φυτά σου μπορεί να γεμίσουν απ' αυτά τα μικροσκοπικά έντομα που ρουφάνε τους χυμούς των φυτών και προκαλούν πολύ μεγάλες ζημιές, σε μικρό χρονικό διάστημα.

Στις μελίγκρες αρέσουν ιδιαίτερα τα φυτά που θρέφονται με τα χημικά λιπάσματα που λέγονται αζωτούχα. Μ' άλλα λόγια όσα περισσότερα απ' αυτά ρίχνουμε στο έδαφος τόσο περισσότερο ευτυχισμένες κάνουμε τις μελίγκρες. Επιπλέον τα χημικά λιπάσματα κάνουν τα φυτά να έχουν ανάγκη από πολύ νερό. Έτσι το νερό που τραβάνε με τις ρίζες τους από τη γη και κυκλοφορεί στα φύλλα και στους βλαστούς τα κάνει νερουλά, άψητα όπως λέμε, κάτι που αρέσει επίσης πάρα πολύ στις μελίγκρες.

Έτσι εμείς πρέπει να δίνουμε μόνο οργανικά λιπάσματα στα φυτά μας ώστε να μην βοηθάμε τις μελίγκρες να αυξηθούν φτιάχνοντας ευπρόσβλητα φυτά. Στον οικολογικό όμως μπαξέ έχουμε και έναν ακόμα σύμμαχο τα καλά έντομα, τα ωφέλιμα ή υπέρ – παράσιτα όπως λέγονται.

Αυτά τρέφονται από άλλα έντομα και έτσι ελέγχουν τους πληθυσμούς των κακών ή παράσιτων διατηρώντας μια ισορροπία. Αυτό μικρούλες μου σημαίνει ότι καθώς αυξάνονται τα κακά έντομα αυξάνονται και τα καλά γιατί πολλά κακά έντομα σημαίνει τροφή για τα καλά. Μειώνονται τα κακά, μειώνονται και τα καλά. Τίποτε δεν είναι τυχαίο στη φύση και όλα συνδέονται μεταξύ τους σε μια αλυσίδα".

"Και ποιο έντομο είναι υπέρ - παράσιτο της μελίγκρας;" ρώτησε η Αιμιλία."Θα σας πω τρία απ' αυτά. Τα δύο σίγουρα τα γνωρίζετε. Το ένα είναι η πασχαλίτσα.

Η κάμπια της ή αλλιώς η λάρβα όπως λέμε το ανήλικο έντομο αλλά και κάθε ενήλικη πασχαλίτσα (η οποία έχει μια γενιά το χρόνο) τρώει 30-60 μελίγκρες την ημέρα. Το άλλο λέγεται χρύσωπας και ίσως να το έχετε δει το βράδυ γύρω από τα φυτά της βεράντας έχει 3 με 4 γενιές το χρόνο και τρώει σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του 300-500 μελίγκρες. Και ένα τρίτο έντομο, αυτό εδώ στη φωτογραφία γεννά τα αβγά του μέσα στο σώμα της μελίγκρας για να έχουν υγρασία και τροφή τα νεογέννητα. Βέβαια μόλις γεννηθούν τα μικρά πεθαίνουν. Υπάρχουν και άλλα ωφέλιμα έντομα που θα μπορείτε να τα παρατηρείτε μόνες σας όταν θα τα συναντάμε πάνω στα φυτά.

- 7 -

Όλα αυτά είναι φίλοι μας και θα πρέπει να τα προστατεύουμε. Αυτό θα το πετύχουμε μόνο αν προσπαθήσουμε να έχουμε ένα ισορροπημένο περιβάλλον στο μπαξέ μας όπου ο κάθε οργανισμός μικρός ή μεγάλος θα βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο των συγκατοίκων του.

Δεν θα μπορεί έτσι να ξεφύγει κανένας και να προκαλέσει τέτοια ζημιά που να μας αναγκάσει να ψεκάσουμε τα φυτά μ' ένα δηλητήριο που θα σκοτώσει τα κακά αλλά και τα ωφέλιμα.

Αν αυτό συμβεί τότε θα πρέπει πρώτα απ' όλα να ψάξουμε να βρούμε τι λάθος κάναμε εμείς και να το διορθώσουμε.

Για να επιτρέψει η φύση την ύπαρξή τους, σημαίνει ότι παίζουν κάποιο σημαντικό ρόλο. Αυτό πολλές φορές οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να το καταλάβουν.

Είναι πολύ σημαντικό συνέχισε ο κύριος Ηρακλής να τρέφουμε με πολλά οργανικά υλικά τους αμέτρητους μικροοργανισμούς του εδάφους για να μπορούν να προσφέρουν με τη σειρά τους στα φυτά μας ότι χρειάζονται... κατάλαβες Μαργαρίτα;"

"Ναι... μάλλον" απάντησε η Μαργαρώ χαμογελώντας γιατί επιτέλους θα τρώγανε.

Σχετικά με τη φωτοσύνθεση

Οι ακτίνες του ήλιου είναι η δύναμη που κάνει τα φυτά να μεγαλώνουν, ταξιδεύοντας 93 εκατομμύρια μίλια από τον ήλιο μέχρι τη γη. Οι ακτίνες του ήλιου εισχωρούν στα φύλλα και ενεργοποιούν τις λειτουργίες του φυτού.

Να πως δουλεύει:

Η ενέργεια του ήλιου βοηθά το νερό (H2O) και το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) να ενωθούν και να σχηματίσουν σάκχαρα. Με τα αποθηκευμένα σάκχαρα το φυτό μπορεί στη συνέχεια να σχηματίσει άμυλο, πρωτεΐνες και όλες τις άλλες τροφές που του είναι απαραίτητες για να έχει υγιή ανάπτυξη. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται φωτοσύνθεση. Δηλαδή σύνθεση θρεπτικών ουσιών με τη βοήθεια του φωτός. Τα φυτά λειτουργούν σαν μικρά εργοστάσια παραγωγής σακχάρων χρησιμοποιώντας τη δύναμη του ήλιου για ενέργεια. Αυτό είναι το πρώτο θαύμα της φύσης. Χωρίς αυτό οτιδήποτε πάνω στη γη θα ήταν νεκρό. Μαζί και μείς.

- 8 -

Σχεδιάζοντας το χάρτη του μπαξέ

Ήταν αρχές Φλεβάρη όταν η Αιμιλία, η Μυρτώ και η Μαργαρίτα με τη βοήθεια του κυρίου Ηρακλή σχεδίαζαν το μπαξέ τους. Η Αιμιλία είχα φέρει το μπλοκ ζωγραφικής και τα μολύβια της.

"Λέω να ξεκινήσουμε με 100 τετραγωνικά μέτρα" είπε ο κύριος Ηρακλής, "Αιμιλία, για κάνε 4 γραμμές και μέσα σ' αυτό το χώρο σχεδίασε 8 υπερυψωμένες βραγιές με διαστάσεις 1,50 Χ 1,80. Στη μέση χάραξε ένα μεγάλο διάδρομο φάρδους 75 εκ. και 3 κάθετους ανάμεσα στις κλίνες φάρδους 60 cm. Ακόμη σχεδίασε περιφερειακά διαδρόμους 75 cm φάρδους, για να κινούμαστε άνετα. Ο υπόλοιπος χώρος που

μένει θα μας χρειαστεί για το κόμποστ, το σκωληκοτροφείο και άλλες εργασίες".Η Αιμιλία τα σχεδίασε σιγά - σιγά και μόλις τελείωσε: "Μπράβο" της λέει ο πατέρας

της, "για να προσανατολιστούμε τώρα. Που βρίσκεται ο βορράς Μαργαρίτα;"."Δεν ξέρω.." παραπονέθηκε η μικρή."Για δείξε μου από που βγαίνει ο Ήλιος;""Από κει" έδειξε με το χεράκι της."Και που δύει"."Εκεί" και έδειξε τη Δύση.Η Μυρτώ σημείωσε Α για την Ανατολή και Δ για τη Δύση."Ο Βορράς και ο Νότος;""Ξέρω" είπε η Αιμιλία "ο Βορράς βρίσκεται αριστερά Ανατολής και ο Νότος απέναντί

του"."Σωστά" είπε ο κύριος Ηρακλής. "Για να δούμε τώρα τι θα βάλουμε στον μπαξέ μας"."Να φυτέψουμε μερικά λουλούδια" είπε η Μαργαρίτα."Μα τα λουλούδια δεν τρώγονται" της απάντησε η Μυρτώ."Ναι, αλλά εμένα μου αρέσουν!" επέμενε η Μαργαρίτα."Θα βάλουμε και λουλούδια και βότανα" επενέβη ο κύριος Ηρακλής, "όχι μόνο γιατί

αρέσουν στη Μαργαρίτα αλλά και γιατί θα βοηθήσουν τα λαχανικά μας. Για σημείωνε Μυρτώ, λιανοκάπαρη, δεντρολίβανο, βασιλικό και μποράγκο. Τι άλλο κορίτσια;".

"Ραδίκια, σπανάκια και φράουλες" λέει η Μυρτώ."Εμένα μου αρέσουν τα φασολάκια και τα καλαμπόκια" πετάγεται η Μαργαρίτα."Ντομάτες, αγγουράκια και πιπεριές;" ρωτάει η Αιμιλία."Και βέβαια" λέει ο κύριος Ηρακλής και ξεκίνησε το μάθημα λέγοντας:

- 9 -

"Σ' έναν οικολογικό μπαξέ για να έχουμε επιτυχία θα πρέπει να κάνουμε συγκαλλιέργεια, δηλαδή να καλλιεργήσουμε διαφορετικά φυτά μαζί παίρνοντας υπόψη μας κάποια πράγματα όπως:

- Το αν τα φυτά έχουν μικρή η μεγάλη διάρκεια ζωής.- Το αν αγαπούν ή όχι τη σκιά.- Το αν είναι ψηλά ή χαμηλά.- Το πως μοιράζονται καλύτερα το χώρο.- Τις αρρώστιες και τους εχθρούς τους.- Τις ανάγκες τους σε θρεπτικές ουσίες γιατί άλλα τρώνε πολύ όπως το λάχανο και το

μαρούλι, άλλα λιγότερο όπως το κρεμμύδι και το καρότο και άλλα "χτίζουν" το έδαφος όπως τα φασόλια και τα κουκιά..

- Βάζουμε στον κήπο μας λουλούδια και βότανα μαζί με τα λαχανικά γιατί απωθούν κάποια έντομα. Παράδειγμα η λιανοκάπαρη διώχνει μια άσπρη βλαβερή μυγούλα, τον αλευρώδη. Το ίδιο φυτό προσελκύει τις μελίγκρες και έτσι το χρησιμοποιούμε για να τις παγιδεύσουμε.

Το μποράγκο, ένα άλλο βότανο έχει πολύ όμορφα μωβ ανθάκια, το βάζουμε λοιπόν ανάμεσα στις όψιμες κυρίως ντομάτες για να προσελκύει τις μέλισσες και άλλα έντομα που γονιμοποιούν τα φυτά μας και έτσι έχουμε περισσότερες και καλύτερες ντομάτες. Τα φύλλα του μποράγκο τα χρησιμοποιούμε στις σαλάτες και τη μαγειρική. Επίσης θα πρέπει να κάνουμε αμειψισπορά να αλλάζουμε δηλαδή τις καλλιέργειες στο ίδιο χωράφι με βάση κάποιους κανόνες.

- Γενικά δεν πρέπει να καλλιεργούμε ποτέ το ίδιο λαχανικό στην ίδια θέση για 2 συνεχόμενα χρόνια.

- Έχουμε υπόψη μας ότι τα λαχανικά που καλλιεργούνται για ταφύλλα τους, χρειάζονται κυρίως άζωτο για να αναπτυχθούν

καλά, αυτά που καλλιεργούνται για τις ρίζες τους κυρίως κάλιο και τα φρουτόδεντρα φώσφορο.

- Επίσης αν το έδαφος μας δεν είναι καλό και θέλουμε να το φτιάξουμε, ξεκινάμε το μπαξέ με φυτά που το βελτιώνουν.

- Αποφεύγουμε να βάλουμε αμέσως μετά από ένα λιτοδίαιτο φυτό ένα που τρώει πολύ, εκτός και αν προσθέσουμε πολύ κόμποστ ή κοπριά.

- Δεν πρέπει να βάλουμε ποτέ φυτά της ίδιας οικογένειας με την ντομάτα, στο ίδιο μέρος πιο συχνά από μια φορά στα 4 χρόνια.

- Και είναι καλύτερα μετά από φασόλια να καλλιεργούμε φυλλώδη λαχανικά παρά ριζώδη".

"Θα συνεχίσουμε να καλλιεργούμε το μπαξέ και τον άλλο χρόνο;" ρώτησε η Μυρτώ."Ναι γιατί όχι. Θα ήθελα πολύ να μοιράζομαι μαζί σας τη χαρά να καλλιεργώ τη γη.

Άλλωστε αν εσείς δεν μπορέσετε εγώ θα συνεχίσω να σπέρνω εδώ όπως και πριν. Γι' αυτό θα πρέπει να υπολογίσω όλα αυτά που σας ανέφερα" απάντησε ο κύριος Ηρακλής.

Αφού έβαλαν κάτω τα φυτά που ήθελαν να καλλιεργήσουν και τους κανόνες που έπρεπε να ακολουθήσουν, μετά από λίγη ώρα κατέληγαν στο παρακάτω σχέδιο.

"Τώρα λέει ο κύριος Ηρακλής, μένει να αγοραστούν οι σπόροι ή τα φιντάνια, γιατί όπως ίσως θα γνωρίζετε, άλλα φυτά τα σπέρνουμε κατευθείαν στο χωράφι και άλλα αφού

- 10 -

τα σπείρουμε σε προστατευμένο χώρο που τον λένε σπορείο κατόπιν τα μεταφυτεύουμε στο χωράφι.

Εκτός όμως απ' αυτά θα χρειαστούμε εργαλεία και κάποια οργανικά λιπάσματα. Όταν μας το επιτρέψει ο καιρός θα πάμε στο γειτονικό μας αγρόκτημα "την κιβωτό" για να προμηθευτούμε όλα αυτά τα εφόδια και αμέσως μετά θα διαμορφώσουμε τις βραγιες.

Εντάξει δεσποινίδες μου;"

Σχετικά με τους σπόρους.

Στον κόσμο των φυτών οι σπόροι είναι τα παιδιά. Ο καθένας μπορεί να εξελιχθεί σ' ένα νέο φυτό ίδιο μ' αυτό που τον έφτιαξε και ανάλογα να γίνει ένα μεγάλο δέντρο, ένας θάμνος, μια καλαμποκιά ή ένα φυλλαράκι στο γρασίδι.

Όπως φαίνεται και στο σκίτσο ο κάθε σπόρος έχει ένα σημείο (έμβρυο το λέμε), απ' όπου ξεκινάει η ζωή. Ακόμη έχει αποθηκευμένη τροφή για να μπορεί να θρέψει το φιντανάκι που θα προέλθει απ' αυτόν μέχρι να καταφέρει να τραφεί μόνο του με τις ρίζες και τα φυλλαράκια του.

Με τους σπόρους η φύση εξασφαλίζει ότι τον επόμενο χρόνο θα υπάρχουν όλα τα φυτά που υπήρχαν και τον προηγούμενο.

Επίσης με πολύ έξυπνους τρόπους βοηθά τα φυτά να σπείρουν τους σπόρους τους μακριά, παντού μέσα στο δάσος και στο λιβάδι! Για παράδειγμα οι σπόροι των βατόμουρων είναι τυλιγμένοι μ' ένα γλυκό περίβλημα για να είναι ελκυστικοί για τα πουλιά που τρώνε τον

καρπό καταπίνοντας ταυτόχρονα και το σπόρο που όμως δεν χωνεύεται. Τα πουλιά πετάνε και σε λίγο απορρίπτουν με τις κουτσουλιές τους το σπόρο έτοιμο να φυτρώσει. Τα γαϊδουράγκαθα έχουν στο σπόρο τους μια πτητική μηχανή, κάτι σαν αλεξίπτωτο και τους μεταφέρει μακριά ενώ τα σφενδάμια έχουν ένα φτερό στο σπόρο τους και έτσι μπορούν να πετάνε μακριά απ' το δέντρο γιατί κάθε σπόρος που πέφτει στα πόδια του δέντρου ή του φυτού είναι χαμένος. Γι' αυτό η φύση έχει επινοήσει αυτά τα θαυμάσια συστήματα διασποράς, εξώθησης και αεροδιάδοσης. Δεν μπορεί παρά να συμφωνήσουμε ότι οι σπόροι είναι θαυμάσια πράγματα και αξίζει τον κόπο να μαθαίνει κανείς γι' αυτούς.

- 11 -

Η επίσκεψη στην κιβωτό

Μαργαρίτα!!! Μαργαρίτα!!! φώναξαν τα κορίτσια εγώ από το σπίτι της μικρής τους φίλης. Ήταν η ημέρα που θα πήγαιναν στην "κιβωτό" Η Μαργαρίτα που περίμενε από ώρα, πετάχτηκε τρέχοντας στο φορτηγάκι.

"Καλώς την.....", την υποδέχτηκε ο κύριος Ηρακλής, "Έτοιμη για την Κιβωτό;"."Γιατί το λένε κιβωτό αυτό το μέρος;" ρώτησε η Μαργαρίτα μόλις ξεκίνησαν."Γιατί είναι ένα αγρόκτημα όπου μπορεί να βρει πολλούς ντόπιους σπόρους που

σώθηκαν όπως και πολλές ντόπιες φυλές ζώων που κινδυνεύουν να χαθούν"."Έχει άλογα, αγελάδες, βουβάλια, πρόβατα, γίδια, γουρούνια, κότες και άλλα ζώα!

Να δεις Μαργαρίτα τι όμορφα που είναι!!" είπε όλο ενθουσιασμό η Μυρτώ."Ναι; χαμογέλασε η μικρούλα και στο χωριό της γιαγιάς μου πηγαίνω σ' ένα στάβλο

που έχει πολλά ζώα. Όμως τι ξεχωριστό έχουν αυτοί και τα λένε ντόπια και γιατί χάνονται;" ξαναρώτησε η Μαργαρίτα.

Ο κύριος Ηρακλής προσπάθησε να της εξηγήσει λέγοντας ότι παλιότερα, οι αγρότες κρατούσαν τον σπόρο από τα καλύτερα φυτά τους τα πιο γερά, νόστιμα και παραγωγικά και τον έσπερναν στα χωράφια τους την επόμενη χρονιά.

Το ίδιο έκαναν και με τα ζώα. Φρόντιζαν να ζευγαρώνουν μεταξύ τους αυτά που τους έδιναν το καλύτερο και περισσότερο γάλα, κρέας ή μαλλί. Διάλεγαν τις γίδες που γεννούσαν περισσότερα μικρά και γενικά τα ζώα που άντεχαν πιο πολύ στις αρρώστιες. Αυτά είχαν συνηθίσει σε κείνο τον τόπο και εκμεταλλεύονταν όσο καλύτερα γινόταν το κλίμα και τα φυτά της περιοχής γι' αυτό τα λένε ντόπια.

Τα ζώα έβοσκαν ελεύθερα στα λιβάδια και τρέφονταν με τροφές που είχαν μεγαλώσει φυσικά, χωρίς συνθετικά λιπάσματα και δηλητήρια.

Αργότερα άρχισαν σιγά - σιγά να χάνονται γιατί οι αγρότες προτιμούσαν να εκτρέφουν βελτιωμένες φυλές για να πάρουν ακόμη πιο πολύ γάλα ή κρέας.

"Και είναι κακό αυτό;" ρώτησε η Αιμιλία."Όχι ακριβώς" απάντησε ο κύριος Ηρακλής, "αλλά όπως αποδείχτηκε αργότερα,

δόθηκε πάρα πολύ σημασία σε κείνα τα χαρακτηριστικά των φυτών και των ζώων που τα έκαναν πιο παραγωγικά. Έτσι χάθηκαν ιδιότητες και χαρακτηριστικά τους που είχαν δημιουργηθεί από τη φύση και εξελιχτεί με τη βοήθειά της.

Από κει λοιπόν που υπήρχαν πολλές φυλές, η καθεμιά προσαρμοσμένη στον τόπο της, απόμειναν ελάχιστες. Από κει ας πούμε που υπήρχε η αγελάδα η μαθημένη στα κακοτράχαλα βουνά και την ξέρα, αντικαταστάθηκε από την "γερμανίδα" που είχε συνηθίσει στα πλούσια λιβάδια και στη δροσιά.

Συγχρόνως άλλαξε και ο τρόπος εκτροφής τους. Τα περισσότερα ζουν κλεισμένα σε στάβλους χωρίς να μπορούν να κινηθούν. Τρέφονται με τροφές που δεν καλλιεργούνται φυσικά και συχνά με τροφές που δεν ταιριάζουν στη φύση τους όπως παραδείγματος χάρη με κρεατάλευρα οι αγελάδες που είναι αποκλειστικά χορτοφάγες. Τα ζώα αποδίδουν αλλά ζώντας σε τόσο κακό περιβάλλον και με τέτοιες τροφές αρρωσταίνουν συνέχεια και

- 12 -

τους δίνουν φάρμακα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, προκειμένου να κερδίσουν ακόμη πιο πολλά τους δίνουν ορμόνες και άλλες ουσίες απαγορευμένες. Όλα αυτά όπως καταλαβαίνετε περνάνε σε μας τους ανθρώπους που καταναλώνουμε τα προϊόντα των ζώων και βλάπτουνε την υγεία μας."

Καθώς έλεγαν όλα αυτά έφτασαν έξω από ένα μεγάλο πανέμορφο αγρόκτημα που συνόρευε με το δάσος και στην είσοδο είχε κρεμασμένη μια ξύλινη ταμπέλα που έγραφε "κιβωτός".

"Α! τώρα κατάλαβα. Όπως ο Νώε για να σώσει τα ζώα από τον κατακλυσμό τα έβαλε στην κιβωτό, έτσι κι εδώ σ' αυτά τα χωράφια βόσκουν τα ζώα που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν γιατί οι άνθρωποι έπαψαν να τους δίνουν σημασία!".

"Ναι Μαργαρίτα, μπράβο. Πολύ όμορφα το είπες και δεν έχει μόνο ζώα αλλά και φυτά. Άντε κατεβείτε τώρα θα συνεχίσουμε με τα πόδια".

Πάνω στην ώρα ήρθε και ο Παναγιώτης να τους υποδεχτεί. Ο Παναγιώτης ήταν ο άνθρωπος που μαζί με μερικούς ακόμη φίλους κατάφερε να βρει όλα αυτά τα ζώα και τα φυτά και να φτιάξει την κιβωτό όπου γίνεται αναπαραγωγή των ντόπιων φυτών και ζώων για να προμηθεύονται οι βιοκαλλιεργητές.

Η Αιμιλία η Μυρτώ και η Μαργαρίτα ενθουσιασμένες έτρεχαν από τα γουρουνάκια στις αγελάδες και από κει στα άλογα. Στη λιμνούλα με τις πάπιες και στο κοτέτσι με τα κοκόρια με το διπλό λειρί. Στα πρόβατα και στα βουβάλια που κάθονταν τεμπέλικα μέσα στο βαλτωμένο χωράφι.

"Όχι - όχι... αυτό το θέαμα δεν είχε καμιά σχέση με κείνο στο στάβλο του χωριού όπου όλα τα ζώα ήταν δεμένα και λυπημένα. Εδώ έβοσκαν χαρούμενα στα λιβάδια", σκέφτηκε η Μαργαρίτα.

Την περιπλάνηση των παιδιών διέκοψε η φωνή του κυρίου Ηρακλή που μόλις είχε τελειώσει το φόρτωμα με καλοχωνεμένη αγελαδινή κοπριά στο φορτηγάκι.

"Παιδιά ελάτε κι από δω να διαλέξουμε φυτά".Πλησίασαν και η Αιμιλία ξεδίπλωσε το σημείωμα με το σχέδιο του μπαξέ. Αφού

συζήτησαν λίγο για το τι μπορούσαν να σπείρουν μέχρι τις αρχές του Απρίλη, αποφάσισαν και πήραν

σπόρους από φασολάκια, καλαμπόκια, σπανάκι, ραδίκια, μποράγκο, μαϊντανό, κολοκυθάκια και κοκκάρι.

"Τα υπόλοιπα," λέει η Μυρτώ "δεν θα τα βάλουμε;""Για να δω τι απέμεινε" και πήρε το σημείωμα στα χέρια του ο Παναγιώτης. "Ελάτε

είστε τυχερές, έχω τα περισσότερα από τα φυτά που θέλετε". Και τους έβαλε σ' ένα κασάκι 5 φυτά αγριοφράουλες, 4 πιπεριές, 4 ντοματιές, 3 αγγουριές, 5 βασιλικά και 10 λάχανα και σ' ένα άλλο φυτά από καρότα, παντζάρια και μαρούλια έτοιμα για μεταφύτευση.

"Έλα Μυρτώ και πάρε κι αυτά τα 2 δεντρολίβανα, άντε και καλή επιτυχία"."Ευχαριστούμε είπαν τα παιδιά όμως....." κοντοστάθηκαν και οι τρεις που

προηγουμένως είχαν μετρήσει το χαρτζιλίκι τους και τους φάνηκε λίγο."Τι πρόβλημα υπάρχει;" τους ρώτησε ο Παναγιώτης."Να δεν ξέρουμε αν θα φτάσουν τα λεφτά μας για όλα αυτά" απάντησε η Αιμιλία."Μην ανησυχείτε" χαμογέλασε ο Παναγιώτης. "Η πληρωμή που σας ζητάω δεν έχει

να κάνει με χρήματα. Θέλω μόνο να μου επιστρέψετε μερικούς σπόρους από το κάθε φυτό που σας έδωσα. Σύμφωνοι;"

- 13 -

"Σύμφωνοι" απάντησαν και οι τρεις παραξενεμένες με την περίεργη πληρωμή.Τακτοποίησαν τα φυτά στην καρότσα, πήραν ένα σακί με στάχτες και ένα με σκόνη

από φωσφορικά πετρώματα, ένα μπουκαλάκι με ζουμί από φύκια ευχαρίστησαν τον Παναγιώτη και έφυγαν κατενθουσιασμένες.

- 14 -

Η προετοιμασία του Μπαξέ

Ο Απρίλης είχε μπει, το έδαφος άρχισε να ζεσταίνεται και το ραντεβού για την προετοιμασία του μπαξέ είχε ορισθεί για το πρωί του Σαββάτου.

Η Μαργαρίτα με το ποδήλατό της κατέφθασε στο αγρόκτημα χτυπώντας το κουδουνάκι της "γκλινγκ - γκλανγκ"!!!

- Ναι!!! ναι!!! εδώ είμαστε, έλα στο μπαξέ" της φώναζε η Μυρτώ.Λες και ήταν συνεννοημένες, φορούσαν τζιν φόρμες, μπότες και καπέλα. Ο κύριος Ηρακλής

ερχόταν από την αποθήκη σπρώχνοντας ένα καροτσάκι με εργαλεία.- "Χαιρετώ τους πιο γλυκούς μπαξεβάνους της περιοχής". Είπες κεφάτα καθώς τις πλησίασε.Τα κορίτσια απάντησαν με πλατιά χαμόγελα.Ο μπαξές ήταν καλυμμένος από κομμένα αγριόχορτα.- Τι χόρτα είναι αυτά; ρώτησε η Μαργαρίτα- Όλα αυτά είχαν φυτρώσει εδώ και τα ξερίζωσα πριν δυο βδομάδες για να μπορέσουμε να

δουλέψουμε. Το έκανα μόνος μου για να μην ταλαιπωρηθείτε. Θυμάστε εκείνες τις μέρες έβρεχεσυνέχεια.Για βοηθείστε με τώρα να τα απομακρύνουμε. Θα τα στοιβάξουμε εκεί σε μια γωνιά γιατί θα

τα χρειαστούμε αργότερα.Η Αιμιλία, η Μυρτώ και η Μαργαρίτα, προσεκτικά για να μην "τζουνηθούν" από τις

τσουκνίδες απομάκρυναν τα αγριόχορτα από το χώρο που σε λίγο θα γινόταν ο μπαξές τους.- "Κορίτσια τώρα θα χαράξουμε τις βραγιές και τους διαδρόμους", είπε ο κύριος Ηρακλής

μόλις τελείωσαν.- "Μαργαρίτα, φέρε το σχέδιο και τη μετροταινία. Μυρτώ, εσύ θα μπήγεις σε κάθε γωνιά που

θα σου λέμε από έναν πάσσαλο και συ Αιμιλάκι θα δένεις το σχοινί γύρω - γύρω.Για να μην έχουμε προβλήματα με τη σκιά που θα ρίχνει το ένα φυτό στο άλλο η μεγάλη

πλευρά της βραγιάς θα πηγαίνει από βορρά προς το Νότο..."- "Στοπ - στοπ!! θα σας πω εγώ που είναι ο Βορράς". Πετάχτηκε η Μυρτώ.- "Και αν δεν μας χωρέσουν όλες οι βραγιές προς αυτή την κατεύθυνση;" προβληματίστηκε η

Αιμιλία.- "Τότε θα τις κάνουμε από Ανατολή προς Δύση αλλά θα φυτέψουμε τα πιο κοντά φυτά στο

Νότο και τα πιο ψηλά στο Βορρά ώστε η σκιά τους να πέφτει έξω από τον κήπο". Της απάντησε ο πατέρας της.

- 15 -

Το συνεργείο δούλευε οργανωμένα. Σε λίγο είχαν οριοθετηθεί οκτώ βραγιές και οι διάδρομοι.

Η Μυρτώ και η Μαργαρίτα άρχισαν να κυνηγιούνται ανάμεσά τους!

- "Κρατήστε τις δυνάμεις σας για το σκάψιμο" τις σταμάτησε ο κύριος Ηρακλής. "Αρχίζουμε την κατεργασία του εδάφους αλλά προηγουμένως θα πρέπει να σας πω ότι

κατεργαζόμαστε το έδαφος όταν βρίσκεται σε κατάλληλες συνθήκες γιατί αλλιώς το βλάπτουμε αντί να του κάνουμε καλό. Το σκάβουμε ή το οργώνουμε όταν δεν είναι ούτε πολύ υγρό ούτε πολύ στεγνό γιατί καταστρέφουμε τη δομή του.

Αν το οργώσουμε όταν είναι πολύ υγρό σχηματίζονται μεγάλα σβώλια. Αυτά όταν ξεραθούν δεν μπορούν να συγκρατήσουν νερό ή αέρα γιατί δεν έχουν πόρους. Σκεφτείτε ένα σφουγγάρι και κάντε τη σύγκριση.

Αντίθετα αν το οργώσουμε στεγνό, το κάνουμε σκόνη. Εκτός από τον κατάλληλο χρόνο, μεγάλη σημασία έχει και ο κατάλληλος τρόπος για την κατεργασία του εδάφους γιατί επηρεάζονται οι μικροοργανισμοί που ζουν εκεί".

- "Μικροοργανισμοί; Δείξε μας μερικούς" ζήτησε η Μαργαρίτα.- "Δεν γίνεται γιατί τα βακτήρια για τα οποία θέλω να σας πω μπορούμε να τα δούμε μόνο

στο μικροσκόπιο. Τα ωφέλιμα βακτήρια λοιπόν έχουν ανάγκη από αέρα για να ζήσουν γι' αυτόκαι λέγονται αερόβια. Το 80% απ' αυτά βρίσκονται στο επιφανειακό έδαφος σ' ένα στρώμα

πάχους 15 εκατοστών και τα περισσότερα το 60% απ' αυτούς είναι 7-10 εκατοστά.Αν εμείς οργώνοντας προσθέσουμε οργανικά υλικά όπως κοπριά, κόμποστ, τριμμένα

φύλλα και άλλα, είναι σαν να προμηθεύουμε με καύσιμα τους μικροοργανισμούς προκαλώντας τους να δουλέψουν πολύ και να αυξηθούν. Από την άλλη αν οργώνουμε χωρίς να προσθέτουμε οργανικά υλικά ελαττώνουμε την τροφή των μικροοργανισμών του εδάφους γιατί αυτοί δουλεύουν σαν μηχανή χωνέματος των οργανικών υλικών. Αυτή δουλεύει καλά όταν κατεργαζόμαστε ελαφρά το έδαφος και ταυτόχρονα το τροφοδοτούμε διαρκώς με οργανικά υλικά για να θρέψουμε τους μικροοργανισμούς που με τη σειρά τους εξαφανίζουν τη θρέψη των φυτών μας. Όμως προσθέτοντας τα στο έδαφος έχουμε κι άλλα καλά όπως ότι παρέχουμε τροφή στα φυτά μας με τέτοιο τρόπο που μπορούν να την πάρουν οπότε τη χρειάζονται. Αφραταίνουμε το έδαφος και το βοηθάμε να στραγγίζει από το παραπανίσιο νερό της βροχής και να αερίζεται καλά. Βοηθάμε στο να μειώνονται τα προβλήματα των φυτών που οφείλονται σε αρρώστιες και έντομα και βέβαια ενθαρρύνουμε την παρουσία των γαιοσκωλήκων στο χώμα μας.

Τέρμα τα λόγια. Για πιάστε το πατόφτυαρο κι ελάτε να σας δείξω το "διπλό σκάψιμο".Ξεκινάμε αφαιρώντας με το πατόφτυαρο μια λωρίδα χώματος σε 20 βάθος εκατοστών κατά

μήκος της βραγιάς. Το χώμα αυτό θα το βάλουμε πάνω στο καρότσι, θα φροντίσουμε μόνο να αφαιρέσουμε τα χορταράκια που έχουν φυτρώσει. Αφού έχουμε αφαιρέσει αυτό το χώμα μετά το εργαλείο που λέγεται πιρούνα τρυπάμε το από κάτω έδαφος αφραταίνοντας το σε βάθος 20 περίπου εκατοστά. Μετά σκάβουμε μια άλλη λουρίδα ακριβώς δίπλα στην πρώτη και το επιφανειακό χώμα που παίρνουμε το ρίχνουμε στην προηγούμενη τάφρο γεμίζοντας τη. Μετά αφραταίνουμε το χώμα της Β' και σκάβοντας μια τρίτη λωρίδα για να ολοκληρωθεί η βραγιά

- 16 -

προσθέτουμε το χώμα της Γ' στη Β'. Αφραταίνουμε τη Γ' και το χώμα από την Α' που βάλαμε στο καροτσάκι το ρίχνουμε σαν επιφανειακό της Γ'.

Πάνω στη βραγιά απλώνουμε ένα στρώμα χωνεμένης κοπριάς που πήραμε από την κιβωτό πάχους 8 εκατοστών σκορπάμε και μερικές χούφτες από τα πετρώματα και τη στάχτη των ξύλων και κάνουμε ένα τελευταίο σκάψιμο για την ενσωμάτωση αυτών των υλικών στο χώμα. Μετά είμαστε έτοιμοι να σπείρουμε και να φυτέψουμε.

- "Ωραία, εγώ θα τρυπάω το χώμα" λέει η Μυρτώ.- "Εγώ θα σε βοηθήσω στο σκάψιμο μπαμπά" λέει η Αιμιλία.- "Κι εγώ θα καθαρίζω τα χορταράκια και θα σκορπάω την κοπριά και τις στάχτες "λέει η

Μαργαρίτα.- "Θαυμάσια" λέει ο κύριος Ηρακλής και το συνεργείο ξαναπιάνει δουλειά με πολύ όρεξη.Όταν κόντευαν να τελειώσουν η Μαργαρίτα δεν άντεξε.... "Τι θα γίνει δεν θα φάμε τίποτε

σήμερα;"- "Ναι κι εγώ πείνασα λέει η Αιμιλία πάω να φέρω την πίτα της γιαγιάς".Οι υπόλοιποι κάθισαν στη σκιά πάνω σε κάτι ξύλα.- "Τι ξύλα είναι αυτά; ρώτησε η Μαργαρίτα.- Είναι παλιοί στρωτήρες, τα ξύλα που βάζουν ανάμεσα στις σιδηροδρομικές γραμμές,

χοντρά και γερά δεν σαπίζουν ποτέ. Θα τα βάλουμε γύρω από τις βραγιές για να συγκρατήσουμε τα χώματα.

- Θα φτάσουν για όλες; αναρωτήθηκε η Μυρτώ.- Μάλλον όχι αλλά μπορούμε για τον ίδιο λόγο να χρησιμοποιήσουμε μεγάλες πέτρες η

τσιμεντόλιθα. Σκεφτείτε το κι εσείς και ίσως το επόμενο Σάββατο ασχοληθούμε μ' αυτό.Η δουλειά άνοιξε την όρεξη όλων αλλά και η πίτα ήταν πεντανόστιμη.Ήταν ένα καταπληκτικό πρωινό. Ο ουρανός ήταν καταγάλανος, φυσούσε ένα ελαφρύ

αεράκι και ο ήλιος έλαμπε. Μια περαστική χελώνα κοντοστάθηκε για λίγο βάλτε κάτι παραπάνω και για μένα σκέφτηκε και μετά συνέχισε το δρόμο της. Η Ζωζώ η γάτα της Μυρτώς "μάζευε" ήλιο ξαπλωμένη στο χώμα που άχνιζε.

Τα κορίτσια κατευχαριστημένα μόλις τελείωσαν το κολατσιό τους συνέχισαν να δουλεύουν ακούραστα σπέρνοντας και φυτεύοντας ότι είχαν προγραμματίσει με τη βοήθεια του κυρίου Ηρακλή.

- 17 -

Μια χαρούμενη παρέα

Σήμερα οι εργασίες ξεκίνησαν πρωί - πρωί και η παρέα ήταν μεγαλύτερη. Χθες Παρασκευή, ο Διόνυσος, ο Θοδωρής και ο Φίλωνας με τους γονείς τους είχαν φιλοξενηθεί στο αγρόκτημα του κυρίου Ηρακλή. Έτσι σήμερα που είχαν πολλές δουλειές να κάνουν στο μπαξέ, ένα χεράκι βοήθειας από τα συνομήλικα αγόρια ήταν "ταμάμ", ότι έπρεπε. Η Μαργαρίτα για να μη χάσει το πανηγύρι είχε κοιμηθεί και κείνη το βράδυ στρωματσάδα στις φίλες της.

- "Λοιπόν παιδιά ας οργανωθούμε, έχουμε πολλές δουλειές και μπορεί να μας βρει το απόγευμα", πήρε την πρωτοβουλία ο κύριος Ηρακλής.

- "Τι λέει το πρόγραμμα μάστορα;" ρώτησε με ύφος ο γαλανομάτης Διόνυσος.- "Θα στηρίξουμε τις βραγιές", πετάχτηκε η Μυρτώ.- "Και όχι μόνο. Θα καλύψουμε τα μονοπάτια, θα κάνουμε εδαφοκάλυψη, σκωληκοτροφείο

και θα ψεκάσουμε με φύκια τα λαχανικά μας" συμπλήρωσε ο μάστορας χαμογελώντας.- "Γιατί μαζέψατε έτσι το χώμα;" ρώτησε ο Θοδωρής.- Δεν το μαζέψαμε, απλά κάναμε αφράτεμα σε τμήματα του μπαξέ δημιουργώντας κλίνες,

έτσι το έδαφος αερίζεται καλύτερα, οι ρίζες των φυτών αναπτύσσονται περισσότερο ενώ οι μικροοργανισμοί του εδάφους και οι γαιοσκώληκες βρίσκουν τη χαρά τους. Κερδίζουμε χώρο γιατί μπορούμε να φυτέψουμε πιο πυκνά τα φυτά μας και παίρνουμε μεγαλύτερες παραγωγές. Αλλά για να διατηρηθεί αυτή η κατάσταση προσθέτουμε τακτικά οργανικά υλικά κάνοντας τις κλίνες να ψηλώνουν 7-10 πόντους κάθε χρόνο".

- "... Και τι; Κάποια στιγμή θα γίνουν ίσα με μένα;" Διέκοψε η Μαργαρίτα.- "Όχι γιατί αυτά σιγά - σιγά σαπίζουν και χάνονται. Ένα άλλο πλεονέκτημα" συνέχισε ο

κύριος Ηρακλής, "είναι ότι ποτίζονται πιο καλά κι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα βαριά εδάφη, (όπως λέγονται αυτά που όταν είναι βρεγμένα τα πλάθουμε σαν πηλό), γιατί δεν στραγγίζουν εύκολα και πλημμυρίζουν. Επίσης το χώμα στις κλίνες ζεσταίνεται πιο πολύ και πιο γρήγορα την Άνοιξη έτσι παίρνουμε πιο πρώιμες παραγωγές ενώ το Φθινόπωρο παρατείνεται η συγκομιδή".

- "Ναι εμένα η γιαγιά μου που σπέρνει να όπως είναι το γήπεδο και σε αυλάκια, αν βρέχει πολύ την Άνοιξη και το Φθινόπωρο, δεν μπορεί να μπει στο μπαξέ για να κάνει τις δουλειές που θέλει και φτιάχνει σπιτάκια με νάιλον για να κερδίσει το χρόνο" είπε η Μαργαρώ.

- "Εμένα η μαμά μου επειδή στο μέρος που ζούμε δεν έχουμε πολλές βροχές κάνει το ανάποδο απ' αυτό που κάνετε εσείς εδώ".

- "Έχεις δίκιο Φίλωνα. Αυτές οι υπερυψωμένες κλίνες έχουν το μειονέκτημα ότι ξεραίνονται γρηγορότερα το καλοκαίρι απ' ότι όταν καλλιεργούμε στο επίπεδο του εδάφους, στο γήπεδο που λέει η Μαργαρίτα, ειδικά αν το χωράφι έχει πολύ άμμο και δεν κρατάει το νερό. Σ' αυτή την περίπτωση κάνουμε λεκάνες (εικόνα 1). Αφού απομακρύνουμε το επιφανειακό χώμα σε πάχος

- 18 -

περίπου 7 εκατοστών, μαζεύουμε το κάτω στρώμα πάχους 7 εκατοστών και σχηματίζουμε περιφερειακά ανάχωμα ύψους τουλάχιστον 30 εκατοστών για να συγκρατεί το νερό. Τρυπάμε με την τσουγκράνα το υπέδαφος και προσθέτουμε πάλι το επιφανειακό μαζί με κόμποστ ή κοπριά και άλλα υλικά".

"Δηλαδή διαλέγουμε και κάνουμε ανάλογα με το τι χώμα έχουμε στο χωράφι και το πόσο φυσάει, βρέχει ή πόση πολύ ζέστη κάνει στην περιοχή μας. Εύκολο φαίνεται", συμπέρανε η Αιμιλία.

- "Ίσως όχι και τόσο. Θα πρέπει να είμαστε παρατηρητικοί, να συμβουλευόμαστε τους παλιούς μπαξεβάνους της περιοχής και να καταλήγουμε σε ότι κρίνουμε πιο καλό χωρίς να φοβόμαστε τις δοκιμές και χρόνο με το χρόνο θα αποκτάμε πολύτιμη εμπειρία".

- "Τι να κουβαλήσουμε εμείς μάστορα;" ρώτησαν ο Διόνυσος με το Θοδωρή που άρχισαν να σκαλίζουν τις στοίβες με τα διάφορα υλικά.

- "Λέω μάστορες να στερεώσουμε τα χώματα γύρω από τις κλίνες με ότι συγκέντρωσαν μαζί με τα κορίτσια από τη γύρω περιοχή όπως πέτρα από τις ξερολιθιές, τσιμεντόλιθα και παλιόξυλα που περίσσεψαν από τη διπλανή οικοδομή, Φαϊμπερ - γκλας από ένα παλιό υπόστεγο και την ξυλεία των τρένων. Προτείνω να διαλέξετε από μια κλίνη και να χτίσετε γύρω - γύρω με ένα από τα υλικά που βλέπουμε" είπε ο αρχιμάστορας.

Δεν ήταν και τόσο εύκολη δουλειά. Οι στρωτήρες από τις γραμμές των τρένων ήταν βαριοί, η πέτρα ήθελε μαστοριά, τα ξύλα ήθελαν κάρφωμα, το πλαστικό στερέωμα. Στο τέλος μετά από ένα μικρό κομφούζιο τα κατάφεραν.

- "Τι όμορφα που είναι" είπε η Μυρτώ και συμφώνησαν και οι υπόλοιποι. (εικόνα 2).Αφού έκαναν ένα διάλειμμα για κολατσιό ήρθε η ώρα για το στρώσιμο των μονοπατιών. Τα

παιδιά φόρεσαν τα καπέλα τους γιατί ο ήλιος άρχισε να καίει.- "Απ' ότι καταλάβατε θα πρέπει να καλύψουμε τα μονοπάτια για να κυκλοφορούμε

καλύτερα. Μπορούμε να το κάνουμε με διάφορα πράγματα φαντασία χρειάζεται. Θα μπορούσαμε ίσως να χρησιμοποιήσουμε πλάκες πέτρας, τσιμέντο, χαλίκια, κεραμίδια, πισσόχαρτο, άμμο, λωρίδες από παλιές μοκέτες, σανίδες, καλαμποκιές με πέτρες στις άκρες. Μπορούμε ακόμη να σπείρουμε χαμομήλι ή τριφυλλάκι που δεν ψηλώνει ή γρασίδι.

- "Χοντρό χαρτόνι"- "Πολλές εφημερίδες"

- 19 -

- "Πλαστικό" πρότειναν τα παιδιά- "Ναι και από πάνω να τα καλύψουμε με διάφορα οργανικά υπολείμματα, πελεκούδια και

άλλα και το πλαστικό καλύτερα να είναι μαύρο", συμπλήρωσε ο κύριος Ηρακλής.- "Εμείς βάζουμε άχυρο ή ροκανίδια σ' ένα παχύ στρώμα και όταν αυτό σαπίζει ή χάνεται με

το ποδοπάτημα, το ρίχνουμε στο μπαξέ και το αναπληρώνουμε με φρέσκο" συμπλήρωσε ο Φίλωνας που μετρούσε τις κουβέντες του.

- "Θαυμάσια ιδέα", συμφώνησε ο κύριος Ηρακλής "Εμείς ας είναι καλά ο γείτονας που έχτισε δίπλα μας, θα κουβαλήσουμε με το καροτσάκι χαλίκια, άμμο, σπασμένα κεραμίδια. Έτσι θα του καθαρίσουμε και τα μπάζα".

Επειδή το καροτσάκι ήταν ένα και ήθελαν να συμμετέχουν όλοι βρήκαν κουβάδες και άρχισαν σαν τα μυρμηγκάκια να πηγαινοέρχονται. Τα μάγουλα κοκκίνισαν στην αρχή τραβήχτηκαν πάνω τα μανίκια, μετά βγήκαν εντελώς τα πουλόβερ, η Μυρτώ και η Μαργαρίτα κοντράρονταν με τον Διόνυσο και το Θοδωρή, δεν έλειψαν και τα μικροατυχήματα αλλά στο τέλος το αποτέλεσμα ήταν κ α τ α π λ η κ τ ι κ ό !!!

Τα παιδιά καμάρωναν ευχαριστημένα για τη δουλειά του, είχε πια μεσημεριάσει και ευτυχώς για όλους τους φώναξαν για φαγητό.

Τι φαγητό ήταν αυτό... μέλι. Και πέτρες να τους έδιναν θα τις έτρωγαν, τόση όρεξη είχαν.- "Τι ωραία που περνάμε" σκεφτόταν η Αιμιλία, "πως θα μπορούσαμε να κάνουμε μόνιμη

αυτή την κατάσταση;"Κουρασμένα όπως ήταν μετά το γεύμα χαλάρωσαν λίγο τα μισά ακούγοντας την κουβέντα

των μεγάλων και τα άλλα μισά περιεργαζόμενα τα παιχνίδια και τα βιβλία των κοριτσιών.Όταν ξανάρχισαν να ζωηρεύουν πριν αρχίσει η παλαίστρα και το κυνηγητό τους φώναξε ο

κύριος Ηρακλής να συνεχίσουν.- "Τι έχει σειρά μάστορα" ρώτησε πειραχτικά η Μυρτώ καθώς προχωρούσαν για το μπαξέ.- "Σειρά έχει η εργασία που λέγεται εδαφοκάλυψη", απάντησε ο κύριος Ηρακλής και επειδή θα

έχετε απορίες πρέπει να σας πω κάποια πράγματα πριν ξεκινήσουμε.Λοιπόν από τη στιγμή που θα έχουμε "χτίσει" το έδαφος σκοπός μας είναι να το

διατηρήσουμε και αυτό γίνεται με την εδαφοκάλυψη, τρόπος φτηνός και εύκολος γιατί δεν χρειάζεται σκάψιμο ή όργωμα και γίνεται χωρίς κόστος. Πιο συγκεκριμένα με την εδαφοκάλυψη διατηρούμε την υγρασία του εδάφους, γιατί ο ήλιος και ο άνεμος το ξεραίνουν και το νερό είναι πολύτιμο. Επιπλέον έτσι προστατεύουμε το χώμα από τη διάβρωση που προκαλεί ο άνεμος και η βροχή".

- "Τι είναι η διάβρωση"- "Είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο παρασύρεται το επιφανειακό χώμα από τον άνεμο

ή τη βροχή και καταλήγει στη θάλασσα. Έχει υπολογιστεί ότι το χώμα που χάνεται κάθε χρόνο στην Ελλάδα είναι τόσο όσο το νησί Χίος.

- "Απίστευτο" είπε ο Διόνυσος εντυπωσιασμένος.- Ο κύριος Ηρακλής συνέχισε, "Ένα άλλο θετικό είναι ότι δυσκολεύουμε τα αγριόχορτα να

φυτρώσουν γιατί τους λείπει το φως και αν φυτρώσουν κάποια είναι αδύνατα και τα ξεριζώνουμε.Ακόμη με την εδαφοκάλυψη ρυθμίζεται κάπως και η θερμοκρασία του εδάφους, κρατιέται πιο

δροσερό το καλοκαίρι και πιο ζεστό το χειμώνα ενώ οι ρίζες των πολυετών φυτών προστατεύονται από τον παγετό. Και βέβαια το έδαφος κρατιέται αφράτο".

- "Με τι το σκεπάζουμε κύριε Ηρακλή", ρώτησε η Μαργαρίτα.- "Μπορούμε να το καλύψουμε με κόμποστ έτοιμο από σωρό που θα έχουν φτιάξει ή

σκορπώντας τα διάφορα υλικά που αποτελούν το κόμποστ ένα - ένα στην επιφάνεια του εδάφους. Με φύλλα αφού έχουν αφεθεί για αρκετούς μήνες, άχυρο ή θρυμματισμένες φλούδες από δέντρα ή κομμένες εφημερίδες και από πάνω ροκανίδια. Ένας άλλος τρόπος είναι να σπείρουμε εκείνο το τριφύλλι που έρπει. Εν τω μεταξύ είναι πολύ σημαντικό πριν ξεριζώσουμε ένα λαχανικό να έχουμε

- 20 -

προηγουμένως σπείρει τον αντικαταστάτη του. Μ' αυτό τον τρόπο έχουμε συνέχεια καλυμμένο το έδαφος"

- "Ν' αρχίσουμε να κουβαλάμε;" ρώτησαν τα παιδιά.- "Ναι μπράβο πάρτε κουβάδες και το καρότσι και γεμίστε τα με φύλλα Φθινοπωρινά από δω

μέσα αλλά και απ' έξω. Καλό είναι να τα τρίβεται προηγουμένως".Σε λίγο ήρθαν οι πρώτοι κουβάδες "που το ρίχνουμε;" ρώτησε η Αιμιλία.- "Θα το απλώσετε γύρω από τις ντοματιές, πιπεριές, αγγουριές και τα κολοκυθάκια αλλά όχι

γύρω από τα νεαρά φυτά που δεν έχουν ψηλώσει αρκετά γιατί από την υγρασία μπορεί να σαπίσουν τα φυτάρια. Ακόμη πρέπει να φροντίσουμε να τα απομακρύνουμε από κει που σπείραμε μόλις αρχίσουν να βγαίνουν τα φυντάνια. Η εδαφοκάλυψη καλό είναι να γίνεται νωρίς την Άνοιξη και να επαναλαμβάνεται τον Ιούλιο".

Η Αιμιλία καθιστή πάνω στις πέτρες άπλωνε προσεχτικά ένα παχύ στρώμα από τριμμένα φύλλα - "Πολύ βολικό έτσι που το κάνουμε μπαμπά"

Εδώ και λίγη ώρα μαζεύονταν μαύρα σύννεφα στον ουρανό και πριν προλάβουν καλά - καλά να τελειώσουν ξέσπασε μπόρα.

"Παιδιά τρέξτε στο σπίτι. Το σκωληκοτροφείο θα μείνει για την άλλη φορά. Βλέπετε η δουλειά του γεωργού εξαρτάται πολύ από τον καιρό και πρέπει να είμαστε πάντοτε προετοιμασμένοι για όλα".

- 21 -

Κατασκευή σκωληκοτροφείου

Ήρθε το πρώτο Σαββατοκύριακο του Μάη. Πέρασαν ήδη 3 εβδομάδες από τη σπορά και ο μπαξές έδειχνε όμορφος.

Δεξιά και αριστερά στην πρώτη κλίνη είχαν βγει τα φύτρα από τα νάνα φασολάκια και ανάμεσά τους σε μια γραμμή κάθε 5 εκατοστά τα καλαμπόκια τρύπησαν κι αυτά σαν λόγχες το χώμα ενώ οι τρεις πατατιές στο πιο νότιο τμήμα είχαν κάνει μικρές τούφες με τα φυλλαράκια τους.

Στη διπλανή, σχεδόν το μισό νότιο τμήμα αφέθηκε στις φράουλες για να απλωθούν ενώ στο υπόλοιπο, τα σπανάκια που φυτρώνουν γρήγορα είχαν πάρει πολύ φόρα.

Στην τρίτη κλίνη τα δεντρολίβανα, το ένα στο κέντρο και το άλλο σε μια γωνία απ' έξω, είχαν πετάξει τρυφερές μυρωδάτες κορυφούλες.

Τα φρεσκοφυτρωμένα κρεμμυδάκια σε σειρές εναλλάξ με τα καρότα που είχαν περάσει το σοκ της μεταφύτευσης και αναπτύσσονταν πολύ ορεξάτα μαζί με τις πιπεριές φυτεμένες κοντά στις 4 γωνίες δεν άφηναν και πολύ χώρο για εδαφοκάλυψη.

Τα ραδίκια είχαν φυτρώσει ήταν πολύ πυκνά. Ο σπόρος είχε πέσει σε τυχαίες θέσεις και είχε καλύψει όλο το χώρο. Χρειάζονταν αραίωμα. Οι αγγουριές φυτεμένες στο πλάι είχαν ανάγκη από ένα πλαίσιο σε σχήμα Π με διχτυωτό για να δεθούν και να αναπτυχθούν κάθετα.

Στην άλλη σειρά των κλινών απέναντι από την πρώτη οι ντοματιές είχαν μπόλικο χώρο και πρέπει να δεθούν πάνω σε καλάμια γιατί κινδύνευαν να γείρουν με τον πρώτο αέρα. Ο βασιλικός αν και μικρός ευωδίαζε και το μποράγκο είχε φυτρώσει σε πολλά σημεία. Με τα φύλλα και τα άνθη του θα κάνει ωραίες σαλάτες και τουρσιά.

Στην 6η κλίνη τα λάχανα ήταν φυτεμένα κατά μήκος σε δύο σειρές.Δεξιά και αριστερά τους είχαν φυτρώσει σαν ψιλές κλωστές ο μαϊντανός και τα σέλινα και

στο κέντρο τους σπανάκι. Σύντομα θα πρέπει να αραιωθούν και τα τρία είδη γιατί ήταν πολύ πυκνά και δεν θα αναπτύσσονταν καλά.

- 22 -

Τα παντζάρια με τα κοκκινωπά φύλλα τους είχαν μεταφυτευτεί σε σειρές εναλλάξ με τα μαρούλια. Όλα είχαν πάρει τα πάνω τους και έδιναν ένα πολύ ωραίο θέαμα.

Στην περιφέρεια της τελευταίας κλίνης είχαν φυτρώσει και τα κολοκυθάκια για να οδηγηθούν προς τα έξω και να γίνουν κρεμαστά. Στον υπόλοιπο χώρο είχε φυτρώσει το γλυκό καλαμπόκι.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από την ημέρα που τα κορίτσια δούλεψαν παρέα με τους φίλους τους έρχονταν στο μπαξέ σχεδόν κάθε απόγευμα και αν δεν μπορούσαν και οι τρεις κανόνιζαν να είναι τουλάχιστον η μία.

Ο καιρός ήταν αρκετά ζεστός για την εποχή και το χώμα δεν έπρεπε να ξεραθεί. Το πότισμα γινόταν με λάστιχο, αλλά το ρύθμιζαν έτσι ώστε να τρέχει λίγο για να μην ξεπλυθούν οι σπόροι ή παρασυρθούν τα φιντανάκια. Για να βοηθηθούν τα φυτά, ένα απόγευμα, αφού είχαν ποτίσει, η Μυρτώ μαζί με τη Μαργαρίτα κρατώντας από ένα πορτοκαλί ψεκαστηράκι ψέκαζαν με ζουμί από φύκια διαλυμένο σε νερό φροντίζοντας να βρέχονται καλά τα φυτά. Το εκχύλισμα των φυκιών περιέχει πολλά θρεπτικά στοιχεία και σε μεγάλες ποσότητες αλλά και άλλες ουσίες που κάνουν το φυτό πιο δυνατό.

Σήμερα το πρωί είχαν έρθει και οι τρεις γιατί θα έφτιαχναν το περίφημο σκωληκοτροφείο. Για τα υλικά είχε φροντίσει ο κύριος Ηρακλής από την προηγούμενη φορά.

Χρειάζονταν 12 πέτρινες πλάκες 50Χ50 εκατ. 4 σιδερόβεργες σχήματος Π ή U με εσωτερικό άνοιγμα όσο το πάχος των πέτρινων πλακών και μήκος 1,5 μέτρο η κάθε μία, 120 κανονικά τούβλα, 35 ειδικά τούβλα φάρδους 5 εκατ. περίπου με τρύπες κάθετες προς το μήκος τους, 4-6 τάβλες μήκους 1,5 μέτρου και συρματόπλεγμα με μικρές τρύπες για να μην περνάνε τα πουλιά τόσο μεγάλο όσο να καλύπτεται η επιφάνεια 1,5 χ 1,5 μέτρο.

- "Θα εκτρέφουμε σκουλήκια μπαμπά;" ρώτησε η Αιμιλία. - "Ναι γαιοσκώληκες θυμάστε που τους αναφέραμε την προηγούμενη φορά;"- "Τι θα παίρνουμε σκουλήκια από την τρύπα που θα κάνουμε και θα τα ρίχνουμε στο μπαξέ;"

ρώτησε η Μαργαρίτα.- "Όχι", απάντησε ο κύριος Ηρακλής. "Οι γαιοσκώληκες Μαργαρίτα είναι τα πιο χρήσιμα ζώα

στη γεωργία, μαζί με τους μικροοργανισμούς μετατρέπουν ρίζες, φύλλα, στελέχη κ.α. σε χούμο. Χούμος είναι ένα πολύτιμο λίπασμα που το χρησιμοποιούμε σαν μαγιά για να κάνουμε το έδαφος ζωντανό και υγιές".

- "Α! εμείς θα τα βάζουμε να δουλεύουν και θα παίρνουμε το χούμο".- "Ναι μπράβο θα τα "εκμεταλλευόμαστε. Μαντέψτε πόσο ζυγίζουν όλοι οι γαιοσκώληκες που

βρίσκονται σε ένα πολύ καλό χωράφι έκτασης 10 στρεμμάτων."- " Πόσο;" ρώτησαν και οι τρεις μαζί.- "Όσο 4 αγελάδες!!!" απάντησε ο κύριος Ηρακλής.- "Φαίνεται απίστευτο" είπε η Μυρτώ.- "Ναι πράγματι είναι εντυπωσιακό. Ελάτε τώρα να ξεκινήσουμε την κατασκευή. Για να

κάνουμε το εκτροφείο γαιοσκωλήκων διαλέγουμε ένα σκιερό επίπεδο μέρος του κήπου και κάνουμε ένα λάκκο βάθους 40 εκατ. σε τετράγωνο σχήμα με πλευρά 1,5 μέτρο."

Τα παιδιά διάλεξαν το μέρος και εξασκημένα όπως ήταν πήραν σχοινί, μετροταινία και πασαλάκια και οριοθέτησαν το χώρο. Ο κύριος Ηρακλής ανέλαβε το σκάψιμο. Τα τοιχώματα έπρεπε να είναι κάθετα και ο πυθμένας επίπεδος χωρίς κλίση. Στην περίμετρο του πυθμένα έφτιαξε ένα αυλάκι βάθους 6 εκατοστών και φάρδους όσο το πάχος των πλακών, εκεί μπήκαν όρθιες οι πλάκες η μία δίπλα στην άλλη κολλητά στα τοιχώματα του λάκκου.

- "Κορίτσια, μου δίνετε σας παρακαλώ τα τούβλα για να τα στρώσω στον πάτο;"Η Μυρτώ κατέβηκε και κείνη στην τρύπα για να βοηθήσει τον πατέρα της ενώ τα άλλα δύο

κορίτσια τους έδιναν ένα -ένα τα κανονικά τούβλα στο χέρι." Όχι έτσι Μυρτώ, προσπάθησε να τα βάζεις το ένα κολλητά στο άλλο ώστε να απέχουν από

τις πλάκες περίπου 1 εκατοστό για να στραγγίζουν τα νερά".

- 23 -

-" Γιατί βάζουμε τις πλάκες και τα τούβλα μέσα" ρώτησε η Αιμιλία.- "Για να προστατέψουμε τους γαιοσκώληκες από τους τυφλοπόντικες που τους τρώνε".- "Ωραία φωλίτσα έγινε μ' αρέσει" λέει η Μαργαρίτα μόλις τελείωσαν το στρώσιμο.- "Ναι δεν είναι και άσχημη και θα τη χωρίσουμε στη μέση για να έχετε από ένα διαμέρισμα με

τη Μυρτώ τι λες;" την πείραξε ο κύριος Ηρακλής και βγήκε από την τρύπα.- "Τώρα θα πρέπει να κάνουμε λίγο τσιμέντο για να χτίσουμε τον κάθετο τοίχο στη μέση με τα

τούβλα που έχουν τις τρύπες κάθετα στο μήκος τους. Αλλά θα πρέπει να προσέχουμε να μην κλείσουμε τις τρύπες γιατί μέσα απ' αυτές θα επικοινωνεί ο μισός λάκκος με τον άλλο μισό".

Όση ώρα ο κύριος Ηρακλής ετοίμαζε το τσιμέντο τα κορίτσια έβαφαν με μίνιο τις σιδερόβεργες για να μην σκουριάζουν.

Αυτές μόλις στέγνωσαν τις έβαλαν καβαλητά στις πλάκες για να συγκρατούνται καλύτερα ενωμένες η μία κολλητά δίπλα στην άλλη.

Σε λίγο ο χώρος ήταν έτοιμος.- "Μαργαρίτα έφερες τον κουβά με τα υπολείμματα της κουζίνας που σου είχα πει να

μαζέψεις;"- "Ναι τον έχω εκεί στην άκρη γιατί μυρίζει. Είπα στη μαμά να ρίχνει μόνο φλούδες, κοτσάνια,

κουκούτσια, φύλλα, και σάπια φρούτα όπως που είπατε κύριε Ηρακλή".- "Μυρτώ - Αιμιλία τα δικά μας; Θα τα φέρουμε μπαμπά είναι έξω από την κουζίνα. Αυτές τις

μέρες δεν τα δίναμε στις κότες και στα παπιά και έτσι μαζεύτηκαν αρκετά".- "Μπράβο κορίτσια. Να θυμάστε ότι δεν πρέπει να μπαίνουν μέσα λίπη, λάδια, κρέατα και

μαγειρεμένα φαγητά. Αντίθετα είναι πολύτιμα τα κατακάθια του καφέ και τα υπολείμματα από τα τσάγια και τα αρωματικά βότανα. Λοιπόν παιδιά αδειάστε εσείς τους κουβάδες σας στο μισό λάκκο κι εγώ με το μπαλτά θα κόψω τα χόρτα που είχαμε στοιβάξει στην αρχή - αρχή. Θυμάστε που σας είχα πει ότι θα τα χρειαστούμε;"

Τα κορίτσι έκαναν ότι τους ζήτησε ο κύριος Ηρακλής και μετά τον παρακολουθούσαν καθώς τεμάχιζε πάνω σ' ένα κούτσουρο τα χόρτα.

- "Γιατί τα κόβεις τόσο μικρά μπαμπά;" ρώτησε η Μυρτώ- "Γιατί όσο πιο μικρά είναι τόσο πιο γρήγορα σαπίζουν".Αφού έριξαν μέσα κι αυτά τα υλικά μαζί με λίγο χώμα, τα έβρεξαν, τα ανακάτεψαν και τα

σκέπασαν με τις τάβλες και το συρματόπλεγμα και επειδή είχε αρκετή ζέστη έβαλαν από πάνω κι ένα τσουβάλι.

"Ωραία και τώρα τι θα γίνει κύριε Ηρακλή;" ρώτησε η ανυπόμονη της παρέας.- "Μετά από 2 μέρες το μείγμα των υλικών ανάβει τόσο που στο κέντρο του η θερμοκρασία

μπορεί να φτάσει και τους 60οC. Θα το ελέγχουμε και όταν αυτή κατέβει σε μερικές μέρες στους 30- 23οC θα σηκώσουμε το καπάκι και θα ρίξουμε μέσα μια χούφτα γαιοσκώληκες που θα μαζέψουμε σκάβοντας στα υγρά και σκιερά μέρη του κήπου. Αν έχουμε μπορούμε να ρίξουμε και 2 με 4 χούφτες σκόνη από σκληρά πετρώματα μέσα και να τα ανακατέψουμε με τα υπόλοιπα υλικά.

Οι γαιοσκώληκες εκεί μέσα πολλαπλασιάζονται. Θέλω να έχετε το νου σας ώστε ο λάκκος να είναι συνεχώς σκεπασμένος και υγρός αλλά μη γίνει λάσπη".

- "Και πότε θα πάρουμε το χούμο;"- "Σε 8 με 10 βδομάδες όλο το υλικό θα έχει γίνει σκούρο καφετί, τότε το ξεσκεπάζουμε, θα

πάρουμε μια φτυαριά απ' αυτό το υλικό και ρίξουμε στον άδειο χώρο του λάκκου το υπόλοιπο μισό.

Εκεί θα το ρίξουμε νέα υλικά από την κουζίνα και το μπαξέ όπως πριν, θα τα καταβρέξουμε και θα τα σκεπάσουμε. Μετά από μερικές μέρες οι γαιοσκώληκες θα μετακομίσουν και μέσα από τις τρύπες του διαχωριστικού τοίχου θα πάνε στο νέο χώρο για να δουλέψουν τα καινούρια υλικά. Όταν θα έχουν μετακομίσει οι περισσότεροι μπορούμε να πάρουμε το χούμο που είναι το καλύτερο βιολογικό λίπασμα και να το σκορπίσουμε στις καλλιέργειές μας.

- 24 -

Αυτό το σκωληκοτροφείο που κάναμε φτάνει για να λιπάνει ένα μπαξέ 250 τετραγωνικών μέτρων περίπου. Τους ζυγούς λύσατε". Είπε ο κύριος Ηρακλής και τα κορίτσια ευχαριστημένα μάζεψαν τα πραγματάκια τους και έτρεξαν στο σπίτι γιατί είχε μεσημεριάσει πια.

- 25 -

"ΤΟ ΠΑΖΛ"

- "Κύριε Ηρακλή!!! Κύριε Ηρακλή!!! οι πατατιές, τρέχα χάλασαν τα φύλλα τους!!..."- "Τι είναι κοπέλα μου; τι συμβαίνει;" βγήκε βιαστικά από το εργαστήριό του ο κύριος ΗρακλήςΗ Μαργαρίτα τραβώντας τον από το χέρι τον οδήγησε στο μπαξέ. Τι να δούνε, τα

περισσότερα φύλλα ήταν φαγωμένα.Δεν πρόλαβαν να τις καλοεξετάσουν να σου και η Μυρτώ με την Αιμιλία αγουροξυπνημένες.

- "Τι συμβαίνει Μαργαρίτα; γιατί χάλασες τον κόσμο πρωί - πρωί;"

- "Χμ... συγνώμη σας αναστάτωσα. Να επειδή πιο μετά κάνει ζέστη έβαλα το ξυπνητήρι στις 6:00 έφαγα και ήρθα να ποτίσω τα λαχανικά. Όταν είδα γυμνές τις πατατιές..."

Η Μυρτώ καθώς στεκόταν από πάνω τους είδε ένα ριγέ σκαθάρι να παίρνει το πρωινό του.- "Αυτό τις τρώει!!!" φώναξε- "Είναι ο δορυφόρος της πατάτας. Καλά που το είδαμε γιατί δεν θα άφηνε ούτε τα κοτσάνια

από τα φυτά", είπε ο κύριος Ηρακλής.- "Τι θα κάνουμε τώρα;"- "Φέρτε ένα άδειο κουτί και τινάξτε τα φυτά έτσι ώστε τα σκαθάρια να πέσουν μέσα. Κοιτάξτε

αν έχουν γεννήσει αβγά στα φύλλα που μείνανε".- "Αβγά;"

- 26 -

- "Ναι Μαργαρίτα, κάτι πορτοκαλοκίτρινα αβγά σαν το κεφάλι της καρφίτσας. Τα γεννά κατά δωδεκάδες στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και απ' αυτά σε λίγες μέρες βγαίνουν τα μωρά τους που έχουν σκουροκόκκινο χρώμα. Τρώνε κι αυτά τα φύλλα" Πέσανε κι οι τρεις από πάνω να ψάχνουνε.

- "Δεν υπάρχουν αβγά μπαμπά", λέει η Αιμιλία.- "Και αν υπήρχαν τι θα τα κάναμε;" ρωτάει η Μαργαρίτα.- "Θα τα λιώναμε πάνω στα φύλλα, διαφορετικά θα τρώγανε τα φυτά και μείς δεν θα

τρώγαμε πατάτες", απάντησε ο κύριος Ηρακλής.Τα παιδιά έδειχναν προβληματισμένα.- "Η γεωργία παιδιά είναι μια επέμβαση στη φύση. Όσο λιγότερο την ενοχλούμε και όσο

περισσότερο ακολουθούμε μεθόδους που τη μιμούνται, τόσο μεγαλύτερη επιτυχία έχουμε. Για τον δορυφόρο της πατάτας οι άνθρωποι μέχρι τώρα γνωρίζουν ότι έχει σαν φυσικούς εχθρούς την πασχαλίτσα, 6 διαφορετικά σκαθάρια που ζουν στο έδαφος, μια μύγα, τα πουλιά και κάποιους μικροοργανισμούς.

Σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλα, όπως και κάποιοι μηχανισμοί άμυνας του ίδιου του φυτού. Αλλά δεν μπορούμε να τα γνωρίζουμε όλα και με ποιο τρόπο το ένα επηρεάζει το άλλο.

Αναρωτιέμαι αν έχει νόημα αυτό το ψάξιμο κομμάτι - κομμάτι γιατί δεν θα μπορέσουμε πότε να συμπληρώσουμε το παζλ.

Είναι αδύνατον να συλλάβουμε με το μυαλό μας τους πολύπλοκους μηχανισμούς της φύσης. Ακόμη κι αν τα καταφέραμε δεν θα ξέραμε από που να ξεκινήσουμε και τι επίδραση θα είχε η δράση μας στην υπόλοιπη αλυσίδα της ζωής".

- "Κύριες Ηρακλή;..."- "Ναι Μαργαρίτα"- "Αν είχαμε ένα πολύ μεγάλο χωράφι με πατάτες και πήγαινε να τις φάει ο δορυφόρος, θα

προλαβαίναμε να τους μαζέψουμε στο κουτί;"- Θα ήταν λίγο δύσκολο γιατί αυτό πρέπει να γίνεται συνέχεια μέχρι να ανθίσουν τα φυτά.Υπάρχουν όμως μηχανήματα με χοντρούς σωλήνες που τους περνάμε πάνω από τα φυτά

και τους ρουφάνε σαν ηλεκτρική σκούπα. Αυτά μπορούν να τους προλάβουν. Επίσης μπορούμε να ψεκάσουμε προληπτικά αλλά και αφού εμφανιστεί το έντομο, τσάγια από διάφορα φυτά ακόμη και με αιθέριο έλαιο βασιλικού ή με βάκιλο"

- "Τι είναι ο βάκιλος;"- "Είναι ένας μικροοργανισμός, ένα βακτήριο, που υπάρχει στη φύση και όταν το τρώνε τα

μωρά του δορυφόρου τρυπάει στο στομάχι τους, σταματάνε να τρώνε και πεθαίνουν. Μπορούμε να το αγοράσουμε από τα μαγαζιά που έχουν γεωργικά εφόδια και να ψεκάσουμε τα φυτά σύμφωνα με τις οδηγίες στο κουτί.

Αλλά ακόμη κι αυτό το "φυσικό" παρασκεύασμα δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε πολύ συχνά γιατί μπορεί να το συνηθίσουν οι κάμπιες και να μην παθαίνουν τίποτε".

- "Αιμιλία ψάξε τις ντοματιές και τις πιπεριές γιατί ο δορυφόρος τα τρώει κι αυτά όπως και τις μελιτζάνες.

Αλλά γιατί τόσο ενδιαφέρον Μαργαρίτα; σκέφτεσαι να καλλιεργήσεις πατάτες;" την πείραξε ο κύριος Ηρακλής.

- "Όχι εγώ. Ο θείος μου θέλει να γίνει βιοκαλλιεργητής γιατί λέει είναι ο μόνος τρόπος να ζεις κοντά στη φύση, ελεύθερος και να έχεις αυτά... αυτά... αυτάρκεια. Όμως η γιαγιά μου του λέει: "Τι ξέρεις εσύ από γεωργία! Επειδή έβγαλες το πανεπιστήμιο νομίζει ότι μπορείς να γίνεις αγρότης;"

- "Αλλά εγώ θέλω να τον βοηθήσω- "Μπράβο καλή μου, αυτό είναι θαυμάσιο"- "Μπαμπά, σ' αυτή τη φασολιά μαζεύτηκαν πολλά μυρμήγκια που ανεβοκατεβαίνουν

συνέχεια"

- 27 -

- "Ψάξε Μυρτώ προς την κορυφή της φασολιάς να δεις αν υπάρχουν μελίγκρες"- "Ναι μπαμπά έχει μαυρίσει η κορυφούλα και κατσαρώσουν τα φύλλα".- "Αιμιλία θα το αναλάβεις;" πρότεινε ο κύριος Ηρακλής- "Όπως πέρυσι στην Κερασιά;" και η Αιμιλία άνοιξε τη βρύση, πήρε το λάστιχο και άρχισε να

ρίχνει με πίεση νερό στη φασολιά ξεπλένοντας τα μικροσκοπικά μαύρα έντομα.- "Είναι τόσο απλό", είπε ο κύριος Ηρακλής- "Αν το κάνουμε αυτό τρία πρωινά μέρα - παρά μέρα, δεν θα μείνει τίποτα Το έχω δει να

γίνεται" διαβεβαίωσε η Αιμιλία "Αλλά και αν δεν πιάσει αυτό, διαλύουμε λίγο σαπούνι στο νερό και ψεκάζουμε. Η σαπουνάδα κολλάει στο σώμα τους, τα μαλακώνει, αρρωσταίνουν και γλιτώνουν τα φυτά μας'.

- "Αλλά και αν μείνουν κάποιες και συνεχίσουν να τρέφονται από μερικά, το θεωρήσουμε φόρο προς τη φύση", πρόσθεσε ο κύριος Ηρακλής.

Η Μαργαρίτα κατέγραψε και η Μυρτώ παρίστανε τον Σέρλοκ Χόλμς ψάχνοντας ένα - ένα τα φυτά με τον μεγεθυντικό φακό της.

Σχετικά με τα έντομα

Σε κάθε στρέμμα γης υπολογίζεται ότι υπάρχουν 1 εκατομμύριο έντομα, κι όμως γνωρίζουμε ελάχιστα γι' αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα που έχουν τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά από τα άλλα ζωντανά.

Όμως πως είναι ένα έντομο;Το σώμα των εντόμων χωρίζεται σε τρία μέρη το κεφάλι, τον θώρακα και την κοιλιά. Έχουν 3

ζευγάρια πόδια και 2 ζευγάρια φτερών. (εικόνα 1).Για να πάρουν την τελική τους μορφή

περνάνε από διάφορα στάδια μεταμόρφωσης που μπορεί να είναι με τη σειρά: αβγό - λάρβα - πούπα – ακμαίο (εικόνα 2) ή αβγό - λάρβα ή νύμφη (που είναι σαν μινιατούρα του ακμαίου) - ακμαίο (εικόνα 3).

Τρέφονται με μια απίστευτη ποικιλία τροφών όπως φύλλα ρίζες, χυμό φυτών, ξύλα, άλλα έντομα, αίμα πουλιών και

θηλαστικών, σάπια φυτά, γύρη, νέκταρ, κοπριές, φύκια ακόμη και μύκητες.Κάποια όπως οι κατσαρίδες μπορούν να φάνε σχεδόν ότι πιαστεί στα σαγόνια τους ενώ

άλλα εξαρτώνται από συγκεκριμένο είδος τροφή π.χ. η εξαφάνιση πολλών ειδών πεταλούδας έγινε εξαιτίας της έλλειψης ειδικών φυτών που τις φιλοξενούσαν και βρίσκονταν σε περιοχές με άγρια βλάστηση. Δυστυχώς αυτές χάθηκαν από τις ανθρώπινες επεμβάσεις.

Τα έντομα αντί για σπονδυλική στήλη έχουν έναν εξωτερικό σκελετό που μοιάζει με τον σιδερένιο θώρακα των ιπποτών και τα προστατεύει από τον έξω κόσμο.

Κάτι που ενδιαφέρει πολύ των καλλιεργητή είναι το στόμα τους. Άλλα έχουν σαγόνια και μασάνε την τροφή τους και άλλα έχουν προβοσκίδα και ρουφάνε τους χυμούς.

Αναπνέουν μέσα από κάτι μικροσκοπικά σωληνάκια που καταλήγουν σε ακόμη πιο μικροσκοπικά ανοίγματα στην επιφάνεια του σώματός τους.

Έχουν και όργανα γεύσης, αλλά τα σαγόνια τους και άλλα στις κεραίες τους ενώ κάποιες πεταλούδες μπορούν να καταλάβουν τι γεύση έχει η τροφή με τα πόδια τους. Μόλις προσγειωθούν σ' ένα λουλούδι πλούσιο σε νέκταρ, αυτόματα η προβοσκίδα τους ξετυλίγεται.

- 28 -

Τα περισσότερα έντομα αντιλαμβάνονται τις μυρουδιές και όλα ακούνε. Τα "αυτιά" τους μπορεί να βρίσκονται στο κεφάλι, στις κεραίες ή στην κοιλιά. Τα μάτια τους είναι εξαιρετικά μεγάλα και σύνθετα, αποτελούνται δηλαδή από πολλά μικρότερα ματάκια και το καθένα βλέπει μέρος της εικόνας. Για να τη συνθέσουν ολόκληρη χρειάζεται να την επεξεργαστεί ο εγκέφαλος τους. Επιπλέον τα μάτια τους είναι ικανά να διακρίνουν χρώματα.

Με τα φτερά τους, αντίθετα από τα πουλιά, μπορούν να πετάνε σε οποιαδήποτε κατεύθυνση και ανάλογα με το είδος που ανήκουν μπορούν να τα χτυπάνε στον αέρα 10-1000 φορές το δευτερόλεπτο.

Τα έντομα που κλέβουν μερίδιο από τις καλλιέργειές μας είναι μόνο ένα μικρό μέρος από το σύνολο του πληθυσμού των εντόμων που μας περιβάλλει. Η μεγάλη πλειοψηφία τους είναι αβλαβής.

Πολλά είναι ωφέλιμα είτε γιατί αναλαμβάνουν να γονιμοποιήσουν τα φυτά, είτε γιατί είναι αρπακτικά (τρώνε άλλα έντομα), είτε γιατί βοηθάνε στην αποσύνθεση των νεκρών φυτών, (στην ανακύκλωση).

Θα πρέπει να κρατήσουμε αυτή την εικόνα της καλής πλευράς των εντόμων στο μυαλό μας όταν παλεύουμε να τα ελέγξουμε στο μπαξέ μας. Κάποιες μέθοδοι καταπολέμησης, ειδικά με τα δηλητήρια, σκοτώνουν και τα ωφέλιμα π.χ. την πασχαλίτσα, το ίδιο αποτελεσματικά όπως και

τα βλαβερά. Η επιτυχία του βιοκαλλιεργητή είναι να συνεργαστεί με τη φύση και όσο είναι δυνατόν να αφήσει τους πληθυσμούς των εντόμων (ωφέλιμων και βλαβερών) να κρατούν σε ισορροπία το ένα το άλλο.

- 29 -