диплом электрон хичээлийн төсөл мхтс
Post on 03-Dec-2014
1.385 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
ШУТИС ХМТС
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
ЭЛЕКТРОН ХЭЛБЭРТ БЭЛДЭЖ БУЙ ХИЧЭЭЛИЙН ТОВЧ
ОЙЛГОЛТ
1.1. Хичээлийн стандарт
Энэхүү хичээл нь Цахилгаан хэлхээний онол гэсэн нэртэй
ба хичээлийн агуулгад 16 лекц, 8 семинар, 4 лаборатори, бие
даалт, явцын сорил, гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Хичээлийн нийт
кредит нь 3 ба хичээлийн сургалтын төлөвлөгөөнд
ашиглагдаж байгаа код нь TC102 болно. Хичээлийн 16 долоо
хоногт орох лекц болон цагийг Хүснэгт 1.1. –д харуулав.
Хичээлийн явцад авах шалгах төлөвлөгөөг Хүснэгт 1.2.–д
харуулав.
Хүснэгт 1.1. Сэдэвчилсэн
төлөвлөгөө
Долоо хоног
СЭДЭВ, бүлэг хэсэг Тэмдэглэл
I
Цахилгаан гүйдлийн хэлхээ, хэлхээний үндсэн элементүүд, гүйдэл хүчдлийн чиглэл, чадал, энерги, ачааллын төрөл L .R.C
Г.И .Атабеко
в.
Хуудас 19-31
IIХүчдэл гүйдлийн үүсгүүр нийлмэл цахилгаан хэлхээний ойлголт Кирхгофын 1,2-р хууль
Г.И .Атабеко
в.
Хуудас 32-48
III
Синуслэг цахилгаан гүйдэл үндсэн хэмжилүүд , синусоид ЦХХ-ыг үүсгэх зарчим , синусоид хэмжигдэхүүнийг графикаар дүрслэх , дундаж ба үйлчлэх R ,L ,C элментүүдийн шинж чанар.
Г.И .Атабеко
в.
Хуудас 50-63IV Синуслэг гүйдлийн ( RLC) цуваа ба
зэрэгцээ хэлхээ , синуслэг гүйдлийн хэлхээний чадал
Г.И .Атабеко
в.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм TC102
ШУТИС ХМТС
Хуудас 64-73
V
Синуслэг функцийг комплекс хавтгайд эргэх вектороор дүрслэх, R L C хэлхээний комплекс чадал, үүсгүүрээс ачаалалд хамгийн их идэвхтэй чадал дамжуулах нөхцөл , чадлын баланс , потенциалын диаграмм
Г.И .Атабеко
в.
Хуудас 76 -96
VIНийлмэл цахилгаан хэлхээг тооцоолох аргууд , Кирхгофын хуулиар тооцоолох , Хүрээний гүйдлийн арга, Зангилааны хүчдлийн арга, Нэмэх арга
Г.И .Атабеко
в.
Хуудас 154-
166
VIIРезонансын хэлхээ. Цуваа хэлбэлзлэлийн хүрээ хүчдлийн резонанс
Г.И .Атабек
ов.
хуудас 120-129
VIIIЗэрэгцээ хэлбэлзлэлийн хүрээ гүйдлийн
резонанс.
Гүйдлийн резонанс үүсэх схемүүд.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас130- 135
IX Гурван фазын цахилгаан хэлхээ, 3 фазын Од гурвалжин холбоо, 3 фазын тэгш хэмт систем.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 198-211
X
Гурван фазын тэгш биш хэмт систем , 3 фазын тэгш биш хэмт хэлхээний чадал тооцоолох, Синуслэг бус vелэх функцийг Фурьегийн цуваанд задлах. Тэгш хэмийн нөхцлөөр Фурьегийн цувааг комплекс хэлбэрт бичих нь.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 213-231
XI
Фурьегийн цувааг цахилгаан хэлхээний тооцоонд хэрэглэх. Синуслэг бус vелэх гvйдлийн дундаж ба vйлчлэх утга. Чадлын тооцоо. Синуслэг бус vелэх хэмжигдэхvvнийг тодорхойлогч коэффициентууд.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 361-
370
XII Цахилгаан хэлхээн дэх шилжилтийн процесс үүсэх нь Коммутацын хуулиуд ,анхны нөхцлүүд тогтворжсон ба чөлөөт журмууд , RL хэлхээний
Г.И.Атабеков
.
хуудас 372-
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 2
ШУТИС ХМТС
шилжилтийн процесс 382
400-411
XIII
RC, RLC хэлхээний шилжилтийн процессыг тооцоолох, Салаалсан хэлхээний шилжилтийнн процессыг тооцоолох , Шилжилтийн процессыг сонгодог аргаар тооцоолох дэс дараалал . Лапласын хувиргалтыг шилжилтийн процессын тооцоонд хэрэглэх нь.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 412-
422
XIVДөрвөн туйлтын дамжуулалтын функц ба
унтралт
Дөрвөн туйлтын холболтууд
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 233-266
XVЭнгийн ба нийлмэл дөрвөн туйлтүүд. Дохиог боловсруулах шугаман схемүүд.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 233-266
XVIДохиог боловсруулах шугаман схемүүд. Дохиог сонгож ялгах физик зарчим. Давтамжийн шүүрийн ангилал. Шүүрийн үндсэн шинж параметр. K ба m төрлийн шүүрүүд.
Г.И .Атабеко
в.
хуудас 269-
294
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 3
ШУТИС ХМТС
Хичээлийн зорилго:
Тогтмол, хувьсах гүйдлийн цахилгаан хэлхээнд явагдах
шугаман процессыг судалж тооцоолох аргуудыг эзэмшүүлнэ.
Оюутанд олгох мэдлэг:
ЦХО хичээлээр сургалтын төлөвлөлгөөний дагуу онолын
гүнзгий мэдлэг, ойлголтыг эзэмшүүлэхэд оршино.
Чадвар:
Тогтмол ба хувьсах гүйдлийн нийлмэл цахилгаан хэлхээг
тооцоолох аргачлал, судалгаа дүгнэлт хийх.
Дадал:
Цахилгаан хэлхээнүүдийн төрөл, ялгааг мэдэж, тооцоо
судалгаа хийх, Энгийн цахилгаан схемүүдийг холбож сурах.
Хэмжүүрийн багажуудтай ажиллах арга барил эзэмших.
Багшийн 70 оноо
Ирц, идэвхи 6, Явц шалгах тест бодлого 2 удаа -25
Лабораторийн ажил тайлан хийж хамгаалах 12
Семинаруудын бие даах бодлогууд 12 , Курсын ажил
15
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 4
ШУТИС ХМТС
Хүснэгт 1.2.
Шалгах төлөвлөгөө
Доло
о
хоно
г
СэдэвТэмдэгл
эл
VХувьсах гүйдлийн хэлхээний бие даах бодлого шалгуулах. ( семнар 1 ,.2-н) 1.5 оноо
VIХувьсах гүйдлийн хэлхээг комплексоор тооцоолох бие даах бодлого шалгуулах. Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах.
3 оноо
VII
Цахилгаан хэлхээний схем хувиргаж тооцоолох.,
бодлого, Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах
4.5 оноо
VIII Курсын ажил даалгавар өгөх.
IXКурсын ажил явц Лаборатор ажил тайлан
хамгаалаx.3 оноо
XКурсын ажил явц, Лаборатор ажил тайлан хамгаалах Резонансын хэлхээ бодлого шалгуулах
4.5 оноо
XI Курсын ажил явц, Бодлого шалгуулах. Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах
6 оноо
XII Курсын ажил хамгаалуулах, Лабораторийн ажлын тайлан хамгаалах.
16.5 оноо
Мэдлэг шалгах:
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 5
ШУТИС ХМТС
Энэ хэсэг нь оюутан тухайн лекцийг уншиж судалсны
дараа өөрийн мэдлэгийг шалгана.
Улирлын шалгалт:
Энэ хичээлийн талаар юу сурч мэдсэнээ шалгуулна.
Сурах бичиг:
1. Г.И.Атабеков " Линейные электрические цепи"
2. М.Р. Шебес "Теория линейных цепей в упражнениях и
задачах"
3. А.К. Лосев " Теория линейных электрических цепей"
Оюутан Таны анхааралд:
1.Лекцийн материалуудыг гүнзгийрүүлэн судлах.
2.Цаг тухай бүрд нь сургалтын ажлуудаа хийж байх
Туслах сурах бичиг:
1. Д.Ж.Возенкрафт
Теоретические основы техники связи
2. Н.Н.Мансуров Теоретическая электротехника
3. Г.И.Атабеков Теоретические основы
электротехники
4. А.К.Лосев Задачник по теории линейных
электрических цепей
5. А.И.Даревский Теоретические основы
электротехникиМэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 6
ШУТИС ХМТС
6. М.Ю.Зайчик Сборник учебно-контрольных задач
по теории электрических цепей
7. Г.И.Атабеков Теоретические основы
электротехники
8. Г.М.Княжицкий Основы электро-техники
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 7
ШУТИС ХМТС
1.2. Лекцийн хичээлийн бэлтгэл
1.2.1. Öàõèëãààí õýëõýýíèé ãîë õóóëèóä, õýëõýýíèé
¿íäñýí ýëåìåíò, õýìæë¿¿ä
Öàõèëãààí ã¿éäëèéí õýëõýý
Öàõèëãààí öýíýãèéí äàìæèõ çàìûã á¿ðä¿¿ëýã÷ òºõººðºìæ¿¿äèéí
íèéëáýð öîãöîëáîðûã öàõèëãààí õýëõýý ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä
ÿâàãäàõ öàõèëãààí ñîðîíçîí ïðîöåññûã ÖÕÕ, ã¿éäýë, õ¿÷äýë ãýñýí
îéëãîëòóóäààð èëýðõèéëæ òîîöîî ñóäàëãààã õèéäýã.Öàõèëãààí
õýëõýýíèé ýä àíãèä öàõèëãààí ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð , õýðýãëýã÷ áóþó
à÷ààëàë, çàëãàõ ñàëãàõ òºõººðºìæ, õîëáîëòûí óòàñíààñ á¿ðäýë
áîëíî. Öàõèëãààí ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ðò õóâüñàõ, òîãòìîë ã¿éäëèéí
ãåíåðàòîð , òåðìîýëåìåíò¿¿ä áàãòàíà. À÷ààëàë áóþó õýðýãëýã÷èä
öàõèëãààí ýíåðãèéí òºðºë á¿ðèéí õóâèðãàã÷óóä òóõàéëáàë
Öàõèëãààí ýíåðãèéã äóëààíû, ãýðëèéí, ìåõàíèêèéí áóñàä òºðëèéí
ýíåðãèä õóâèðãàäàã. Ðàäèî äîëãèîíû íýâòð¿¿ëýõ àíòåííûã öàõèëãààí
ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð ãýæ ¿çýæ áîëíî.
Öàõèëãààí õýëõýýíä õýðýãëýã÷èéã çàëãàõ , ñàëãàõ, àæëûí íýã
òºëºâººñ íºãºº òºëºâä øèëæ¿¿ëõýä àøèãëàõ òºõººðºìæèéã
øèëæ¿¿ëýí çàëãàã÷ ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä ÿâàãäàæ áàéãàà
ïðîöåññûã ñóäëàí òîîöîîëîõäîî áîäèò öàõèëãààí õýëõýýã èäåàë
áàéäëààð àâ÷ ¿çäýã . Öàõèëãààí õýëõýýíèé òºõººðºìæ¿¿äèéí èäåàë
ìîäåëèéã öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíò ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíèé
ýëåìåíò¿¿äèéã àøèãëàí äóðûí õýëõýýã çóðæ, òýíä ÿâàãäàõ
ïðîöåññóóäûã ñóäëàæ òîîöîîëîõ áîëîìæòîé áàéíà .
Å ¿¿ñã¿¿ð , R à÷ààëàë,
õýðýãëýã÷
I Ê øèëæ¿¿ëýí çàëãàã÷
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 8
ШУТИС ХМТС
Å R Å Òîãòìîë
Õóâüñàõ
K
Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿ðãýëæèéí ã¿éäýëòýé áîëãîõûí òóëä òîãòìîë
ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð , õóâüñàõ ã¿éäýë áèé áîëãîõûí òóëä õóâüñàõ
ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð {Ãåíåðàòîð }àøèãëàíà. Öàõèëãààí õýëõýýã
äîòîîä, ãàäààä õýëõýý ãýæ àíãèëäàã.Äîòîîä öàõèëãààí õýëõýýíä
¿¿ñã¿¿ðèéí ººðèéí äîòîîä õýëõýý îðíî. Ãàäààä öàõèëãààí õýëõýýíä
¿¿ñã¿¿ðèéí äîòîîä õýëõýýíýýñ áóñàä ýä àíãè áàãòíà.̺í öàõèëãààí
õýëõýýã ýíãèéí , íèéëìýë õýëõýý ãýæ àíãèëàí àâ÷ ¿çäýã. Õýëõýýíèé
øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõûí òóëä [ R ] ãýñýí ýêâèâàëåíò ýëåìåíòýýð
àâ÷ ¿çäýã . Ýíý ýëåìåíò íü öàõèëãààí õýëõýýãýýð äàìæèõ öýíýãèéí
õºäºë㺺íä ó÷ðóóëàõ ñààäòàé ýêâèâàëåíò{Òýíö¿¿ }àãóóëãàòàé
áàéíà. Ýíý íü:
[ r] -îì , [ ] -îì
ì , [ ] -ì , [ S]-ì2 , Q0=200c , Q1-äóðûí òåìïðàòó áàéíà.
1.2.2 Öàõèëãààí õýëõýýíèé ã¿éäýë, õ¿÷äýëèéí
ýåðýã ÷èãëýë
Öàõèëãààí ã¿éäýë ãýäýã íü öàõèëãààí õýëõýýãýýð äàìæèõ
öýíýã¿¿äèéí òîäîðõîé ÷èãëýëòýé ýìõ æóðàìòàé õºäºë㺺í þì. Ýåðýã
öýíýãèéí õºäëºõ ÷èãëýëèéã õýëõýýíèé ã¿éäëèéí [ ýåðýã] ÷èãëýë
áîëãîí àâäàã. Ìåòàë äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààí ã¿éäýë íü ÷ºëººò
ýëåêòðîíû òîî, äàìæóóëàëòààñ øàëòãààëäàã. Õèé , øèíãýí
äàìæóóëàã÷èä öýíýã 纺ã÷ íü íýìýõ, õàñàõ èîííóóä áàéíà.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 9
ШУТИС ХМТС
Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð íýãæ õóãàöààíä ºíãºð÷ áàéãàà
öýíýãèéí õýìæýýãýýð ã¿éäëèéí òîîí óòãûã òîäîðõîéëäîã.
Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºð÷ áàéãàà öýíýãèéí õýìæýý
õóãàöààíààñ õàìààð÷ ººð÷ëºãäºõã¿é áàéâàë òîãòìîë ã¿éäýë, ººðººð
õýëáýë (q) öýíýã íü (t) -òàé øóãàìàí õàìààðàëòàé áàéâàë òîãòìîë
ã¿éäýë áàéíà.
i
0 t
Ýíäýýñ õýëõýýíèé ã¿éäýë òîãòìîë, õóâüñàõ óòãàòàé áàéäàã íü
òîäîðõîé áàéíà. Õýðýâ õýëõýýíèé ã¿éäýë (t)-ààñ õàìààð÷ õýìæýý,
÷èãëýëýýðýý ººð÷ëºãäºæ áàéâàë õóâüñàõ ã¿éäýë ãýíý.
i i
õýìæýý
ººð÷ëºãäºæ áàéíà.
0 t 0 t
Хэмжээ
чиглэл өөрчлөгдж бна
0 t 0 t
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 10
ШУТИС ХМТС
1.2.3 Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé ¿íäñýí
îéëãîëòóóä
Öàõèëãààí õýëõýýíèé ãðàôèê ä¿ðñëýëèéã öàõèëãààí ñõåì ãýæ
íýðëýäýã áà õýëõýýíèé ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëòóóäûã õàðóóëíà.
Öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíòýä ýíåðãèéí ¿¿ñã¿¿ð¿¿ä, [ r,L,C]
ýëåìåíò áàéäàã áà ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëòûí áàéäëààñ áîëæ ¿¿ññýí
çàíãèëàà, ñàëàà ãýñýí ãåîìåòð îéëãîëòûã õýðãýëäýã. Öàõèëãààí
õýëõýýíèé ã¿éäýë èæèë óòãàòàé áàéõ öóâàà çàëãàãäñàí õýñãèéã
[âåòâü] ñàëàà ãýíý.
Íèéëìýë õýëõýýíèé 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí ñàëàà ýëåìåíò¿¿ä õîëáîãäñîí
óóëçâàðûã çàíãèëàà[ óçåëü ] ãýíý.
Öàõèëãààí õýëõýýíèé õýä õýäýí ñàëààíààñ á¿ðäñýí ã¿éäýë
áèò¿¿ðýõ õýñãèéã õ¿ðýý [êîíòóð] ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíèé õîñ
õî¸ð çàíãèëààíû õîîðîíä õîëáîãäñîí ñàëààíóóäûã çýðýãöýý õîëáîëò
ãýíý.
À) ñàëàà ñàëàà õ¿ðýý
Â) õ¿ðýý
õ¿ðýý
1.2.4 Êèðõãîôûí õóóëèóä
Êèðõãîôûí õóóëèóä íü öàõèëãààí õýëõýýíä òîîöîî ñóäàëãàà õèéõýä
Îìûí õóóëèéí íýãýí àäèë àøèãëàãäàõ õýëõýýíèé ¿íäñýí õóóëü þìàà.
Êèðõãîôûí 1 áà 2-ð õóóëèéã öàõèëãààí õýëõýýíèé òîîöîîíä àøèãàëíà.Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 11
ШУТИС ХМТС
ÊÈÐÕÃÎÔÛÍ I ÕÓÓËÜ. Öàõèëãààí õýëõýýíèé äóðûí çàíãèëààí äýýðõè
ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðèéí íèéëáýð íîéë áàéíà. Æ:
Çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäëèéã (+) , ãàð÷ áàéãàà
ã¿éäëèéã (-) òýìäýãòýé àâíà.
Çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýð íü
ãàð÷ áàéãàà ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ áàéíà ãýæ
Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèéã õýëæ áîëíî.
ÊÈÐÕÃÎÔÛÍ II ÕÓÓËÜ . Öàõèëãààí õýëõýýíèé äóðûí õ¿ðýýíä
¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáð íèéëáýð íü óã õ¿ðýýíèé
ýëåìåíò¿¿ä äýýð óíàæ áàéãàà õ¿÷äýë¿¿äèéí àëãåáð íèéëáýðòýé
òýíö¿¿ áàéäàã.
Öàõèëãààí õýëõýýíèé ñõåì õóâèðãàõ.
Ýêâèâàëåíò öóâàà , çýðýãöýý õîëáîãäñîí õýëõýý .
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 12
ШУТИС ХМТС
Ãýñýí êîìïëåêñ ýñýðã¿¿öýëòýé õî¸ð ýëìåíòòýé õýëõýýíèé
á¿ðýí äàìæóóëàëò íü: áîëîõûã
ºìíº
¿çñýí áèëýý . Ýíäýýñ [ Z ] êîìïëåêñ ýñýðã¿¿öýëòýé õî¸ð
ýëìåíòòýé õýëõýýã [ g , b ] ãýñýí äàìæóóëàëòàé çýðýãöýý
õýëõýýãýýð ñîëèâîë õîîðîíäîî òýíö¿¿ ýêâèâàëåíò õýëõýý áàéíà.
Òóõàéëáàë : r1 L1
Öóâàà õýëõýýã çýðýãöýý õýëõýýíä ýëåìåíòýýð íü øèëæ¿¿ëáýë
r2 L2
Ýíäýýñ ¿çâýë r12 áàéâàë ºíäºð äàâòàìæèéí ¿åä
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 13
ШУТИС ХМТС
áàéíà.
r1 L1 r2
L2
Õýðýâ r2 ; L2 ìýäýãäýæ áàéâàë [ r1 ,L1] íü äàðààõ
èëýðõèéëëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
Õýðýâ öóâàà [ r ,c ] õýëõýý , çýðýãöýý [r ,c ] õýëõýýíä
ýêâèâàëåíòààð øèëæ¿¿ëáýë
Öóâàà [ r1 ,c1] ìýäýãäýæ áàéãàà ¿åä
áàéíà.
Õýðýâ çýðýãöýý [ r2 , c2] ìýäýãäýæ áàéâàë :
áàéíà. Õýðýâ ºíäºð
äàâòàìæèä 1 áàéâàë : áàéõ áà Ñ1
Ñ2 áàéíà.
1.2.5 Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýã òîîöîîëîõ àðãà.
Êèðõãîôûí õóóëèéí àðãà.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 14
ý
ШУТИС ХМТС
Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé òîîöîîã Êèðõãîôûí 1 .2 -ð õóóëèóäûã
àøèãëàí õèéõèéã Êèðõãîôûí õóóëèéí àðãà ãýæ íýðýëäýã. Ýíý
àðãààð íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýã òîîöîîëîõîä õýëõýýíèé òîéðîõ
÷èãëýë ,õýëõýýíèé ñàëàà òóñ á¿ðèéí ã¿éäëèéí ÷èãëýë¿¿äèéã
äóðààðàà ñîíãîæ àâíà. Õýðýâ õýëõýý íü ( q ) çàíãèëààòàé , ( P )
ñàëààòàé áàéíà ãýâýë Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ
òýãøèòãýëèéí òîî [ q-1 ] , Êèðõãîôûí 2-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ
òýãøèòãýëèéí òîî íü [p-q+1] áàéíà.Òóõàéí öàõèëãààí õýëõýýíèé ¿ë
ìýäýõèéí òîîã òýãøèòãýëèéí òîîòîé òýíö¿¿ëæ àâíà. Êèðõãîôûí 2-ð
õóóëèàð òýãøèòãýë áè÷èõäýý ÖÕÕ -í ãàäààä õýëõýýíèé ã¿éäëèéí
÷èãëýë, ñàëàà òóñ á¿ðèéí ã¿éäëèéí ÷èãëýë, õ¿ðýýíèé òîéðîõ
÷èãëýëòýé äàâõöàæ áàéãàà ¿åä ÖÕÕáà ã¿éäëèéã íýìýõ
òýìäýãòýé , ýñðýã áàéãàà òîõèîëäîëä õàñàõ òýìäýãòýé àâ÷
òýãøèòãýë áè÷íý. Êèðõãîôûí 1-ð õóóëèàð áè÷èãäýõ òýãøèòãýë
çàíãèëààíû öýã ð¿¿ îðæ áàéãàà ã¿éäëèéã íýìýõ ,ãàð÷ áàéãààã
õàñàõ òýìäýãòýé àâíà. Áè÷èãäñýí ñèñòåì òýãøèòãýëë¿¿äèéã
àøèãëàí ÿìàð÷ àðãààð òîîöîîã õèéæ áîëíî.
à r20
r10 r30 III
r1 I1 r3 I3 r5 I5 r2 I2
I r4 II
b I4 c
1-ð õ¿ðýýíä
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 15
Ñàëàà ð=5 ,çàíãèëàà q=3 Êèðõãîôûí 1ð
õóóëèàð áè÷èãäýõ òýãøèòãýëèéí òîî íü: q-
1=2 áàéíà.
à.
Êèðõãîôûí 2-ð õóóëèàð
ШУТИС ХМТС
2-p õ¿ðýýíä
3-ð õ¿ðýýíä
Õýëõýýíä ÷àäëûí áàëàíñ áè÷üå.
Êîìïåíñàöûí òåîðåì.
Äóðûí öàõèëãààí õýëõýýíèé àëü íýã õýðýãëýã÷èéã òóõàéí
õýðýãëýã÷ äýýð óíàæ áàéãàà õ¿÷äýëòýé õýìæýýãýýðýý
òýíö¿¿ ýñðýã ÷èãëýëòýé ã¿éäýë ¿¿ñãýõ ÖÕÕ-ð ñîëüæ áîëíî. ¯¿íèéã
êîìïåíñàöûí òåîðåì ãýíý. Õýðýãëýã÷ýýð äàìæèæ áàéãàà ã¿éäëèéí
óíàõ õ¿÷äýë íü Êèðõãîôûí 2-ð õóóëüä íèéöýæ áàéõ ýñðýã
÷èãëýëòýé ã¿éäýë ¿¿ñãýõ íýìýëò ÖÕÕ-ã òàâüæ áîëíî.
E Z1 ZI
a) á)
Çóðàã (a) -ä ýíäýýñ
Çóðàã (á)-ä [ Z] ãýñýí äîòîîä ýñýðã¿¿öýëòýé ýñðýã [ I] -ã ¿¿ñãýõ
[ ZI] ÖÕÕ-ã õîëáîæ ºãñºí áàéíà. Ýíý òåîðåìûã öàõèëãààí õýëõýýíä
àøèãëàæ áàéãàà Æ:
á) õ¿÷äýëèéí ¿¿ñã¿¿ð â) ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 16
ШУТИС ХМТС
à)
1.2.6 Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿¿ñýõ ðåçîíàíñûí
¿çýãäýë .
Ðåçîíàíñûí õýëõýý.
Õóâüñàõ ã¿éäëèéí èäýâõã¿é [L,C] àãóóëñàí öàõèëãààí õýëõýýíèé
[ U,I ] -í õîîðîíäîõ ôàçûí çºðºº [=0] áîëæ ðåçîíàíñíû íºõöºë á¿ðäýõ
öàõèëãààí õýëõýýã ðåçîíàíñíû õýëõýý ãýíý. Öàõèëãààí õýëõýýíä
¿¿ñýõ ðåçîíàíñûã õ¿÷äýëèéí , ã¿éäëèéí ãýæ àíãèëäàã. Èäýâõã¿é
[ L,C ] àãóóëñàí [ r L C ] öóâàà õýëõýýíä
1 .f0=fà 2 . XL=XC X=0 íºõöºë á¿ðäñýí ¿åä õ¿÷äýëèéí
ðåçîíàíñ ¿¿ñíý.
Õ¿÷äýëèéí ðåçîíàíñíû ¿åä [ =0] áîëæ õýëõýýíèé ðåàêòèâ
÷àäàë íîéë áàéíà .
Èäýâõã¿é [ L,C ] -ã àãóóëñàí [ r L C ] -ã çýðýãöýý õîëáîãäñîí
õýëõýýíä 1. f0=fà . ÂL=BC áîëæ B=0 íºõöºë á¿ðäñýí ¿åä
çýðýãöýý õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýýíä ã¿éäëèéí ðåçîíàíñ ¿¿ñíý. ÿéäëèéí
ðåçîíàíñíû ¿åä [ =0 ] õýëõýýíèé èäýâõã¿é ÷àäàë íîéë áîëæ
áîëîõ ó÷ðààñ ã¿éäëèéí ðåçîíàíñ ãýæ íýðëýäýã.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 17
ШУТИС ХМТС
Õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýýíèé äàâòàìæ íü L áà Ñ -ñ õàìààð÷ òîäîðõîé
ëîãäîíî. F0( )
Öóâàà õýëáýëçëýëèéí õ¿ðýý õ¿÷äýëèéí ðåçîíàíñ
r,L,C -ã öóâàà õîëáîãäñîí õýëõýýã àâ÷ ¿çíý .
r C L Õ¿ðýýíèé
á¿ðýí ýñýðã¿¿öýë íü:
(5-1)
1 . Õýëõýýíä ðåçîíàíñ ¿¿ñýõ äàâòàìæ íü : ðåçîíàíñíû íºõöºëººð
òîäîðõîéëîãäîíî .
XL=XC
2. Õýëõýýíèé ýíåðãè. Ýãøèí çóóðûí ýíåðãè íü
ªìíºõ óòãûã îðëóóëáàë
Õýëõýýíèé õàìãèéí èõ
ýíåðãèéí óòãà íü: Õýëõýýíèé ñîðîíçîí áà
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 18
ШУТИС ХМТС
öàõèëãààí îðíû ýíåðãèéí õàìãèéí èõ óòãààð õýëõýýíèé á¿ðýí
ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëæ áîëíî. Ýíäýýñ
Ðåçîíàíñíû íºõöºëººð XL=XC X=0
áîë áàéíà. Õýëõýýíèé ñîðîíçîí áà öàõèëãààí îðíû
ýãøèí çóóðûí ýíåðãèéí íèéëáýð òîãòìîë òîî áàéíà.
Õýëõýýíèé èäýâõã¿é
ýñýðã¿¿öëèéí ðåçîíàíñûí ìóðóéã äàðààõ áàéäëààð çóðæ áîëíî.
x xL
Õýëõýýíèé ñàéí ÷àíàð/ ÷àíñààã/ òîäîðõîéëîõ.
Õýëõýýã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà ýëåìåíò¿¿äèéí ñàéí ÷àíàðûã äàðààõ
èëýðõèéëëýýð îëíî. ̺í ñîðîíçîí áà
öàõèëãààí îðíû ýíåðã¿¿äèéã óòãààð îëæ [ QL ; QC ]
òîäîðõîéëáîë .
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 19
ШУТИС ХМТС
Öóâàà õýëõýýíèé ðåçîíàíñíû ¿åèéí ñàéí ÷àíðûã òîäîðõîéëáîë.
(5-3) 0 -Ðåçîíàíñíû äàâòàìæ
- Ñîðîíçîí , öàõèëãààí îðíû ýíåðãè
(5-4)
-Õ¿ðýýíèé õàðàêòðèñòèê ( äîëãèîíû )
ýñýðã¿¿öýë .
-Õ¿ðýýíèé óíòðàëò ãýíý.
4 ) Õýëõýýíèé á¿ðýí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëîõ
(5-5)
-Ðåçîíàíñíû òîõèðóóëãà àëäàëò
( ¿åëçëýëèéí õàéçàéëò )
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 20
ШУТИС ХМТС
Ýíäýýñ
ðåçîíàíñû
¿åä =0 байна.
1.3 Лабораторийн хичээлийн бэлтгэл
Ëàáîðàòîðèéí àæèë 2Хэмжүүрийн багажуудтай ажиллах арга барилд суралцах
Àæëûí çîðèëãî:
1. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèä òàâèãäàõ øààðäëàãà,áàãàæèéí àëäàà,
õýìæèõ áàãàæèéí àíãèëàë,õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí ¿íäñýí ýä àèãè,
áàãàæèéí á¿òöèéí ¿íäñýí ñèñòåì¿¿äèéã ñóäëàõ.
2. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí õóâààëòèéí öýí îëîõ õýìæèëò õèéõ
äàñãàë.
Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí òóñëàìæòàéãààð òýæýýë ¿¿ñã¿¿ðèéí õýâèéí
àæèëëàãààíû æóðàì, ò¿¿íýýñ ãàðãàí àâ÷ áàéãàà õ¿÷äýë íü õîëáîîíû
àïïàðàò,òîíîã òºõººðºìæèéí õýâèéí àæèëãààíû æóðìûã òîõèðóóëæ,
ýâäðýë ãýìòëèéã çàñâàðëàõ,øàëãàæ òîõèðóóëàõ ¿¿ðãèéã
ã¿éöýòãýíý. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæóóäûã äîòîð íü àæëûí áàãàæ, ¿ëãýð
æèøýý áàãàæ ãýæ õî¸ð òºðºë áîëãîí õóâààíà.Àæëûí áàãàæèéí
õýâèéí àæèëëàãààã øàëãàõàä ¿ëãýð æèøýý áàãàæèéã õýðýãëýíý.
Õýìæèõ áàãàæóóäàä äàðààõ øààðäëàãà òàâèãääàã:
1. Ìýäðýõ ÷àäâàð ñàéòàé,íàðèéâ÷ëàëààð ñàéí, íàéäâàðòàé
àæèëëàãààòàé áàéõ
2. Áàãàæèéí õºäëºõ õýñãèéã àæèëëóóëàõàä àëü áîëîõîîð áàãà
õýìæýýíèé ýíåðãè õýðýãëýäýã áàéõ.Ýíý íü õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí
äîòîîä õºäºë㺺íò õýñýãò áàãà õýìæýýíèé ÷àäàë çàðöóóëäàã áàéõ
ãýñýí ¿ã þì.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 21
ШУТИС ХМТС
3. Òîõèîëäëûí ÷àíàðòàé õýò à÷ààëëûã ò¿ð õóãàöààíä äààäàã
áàéõ.
4. Õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí õýìæèëòèéí àëäàà íü óóë áàãàæèä çààñàí
íàðèéâ÷ëàëûí õýìæýýíýýñ õýòðýõã¿é áàéõ.
5. Îð÷íû òåìïåðàòóð, àãààðûí ÷èéãëýëèéí õýìæýý,ãàäíû ñîðîíçîí áîëîí
öàõèëãààí îðíû íºëººã áàãà ìýäýðäýã áàéõ.
6. Àëü áîëîõîîð æèãä áóþó æèãäýä îéðõîí øêàëòàé, óíøèõàä
îéëãîìæòîé áàéõ.
7. Áàãàæèéí ç¿¿ íü õýìæèëò õèéñíèé äàðàà àíõíûõàà áàéðàíä
àìàðõàí òîãòäîã áàéõ ýäãýýð áîëíî.
ÕÝÌƯ¯ÐÈÉÍ ÁÀÃÀÆÈÉÍ ÀËÄÀÀ
Õýìæèëò õèéõ ÿâöàä ÿìàð íýã õýìæýýíèé àëäàà ãàð÷ áîëíî.Áîäèò
õýìæèãäýõ¿¿í áà õýìæ¿¿ðèéí áàãàæèéí ç¿¿íèé çààëòûí õîîðîíäîõ
ÿëãàâàðûã õýìæèëòèéí àëäàà ãýíý. Õýìæèëòèéí àëäàà íü äîòðîî
åðäèéí áà òîõèîëäëûí ãýæ õî¸ð òºðºë áàéíà. Áàãàæèéí õèéö,
õýìæèëòèéí àðãà, áàãàæèéí áàéðëàëò,õýìæèëò õèéæ áàéãàà
õ¿íýýñ øàëòãààëàõ çàðèì àëäàà íü åðäèéí àëäààíä îðíî. Õàëóóí
õ¿éòýí, àãààðûí ÷èéãëýã ÷àíàð,áàãàæèéí çààëòàíä øàëòãààëàõ
áóñàä íºëººíººñ øàëòãààëæ ãàðàõ àëäàà íü òîõèîëäëûí àëäààíä
õàìààðóóëíà.Õýìæèëòèéã äàâòàí õèéõ çàìààð òîõèîëäëûí àëäààã
áóóðóóëæ áîëíî.
Áàãàæèéí àëäààã 3-í ç¿éë áîëãîí ¿çíý. ¯¿íä:
1. Àáñàëþò àëäàà
2. Õàðüöàíãóé àëäàà
3. Ýìõýëñýí õàðüöàíãóé àëäàà ýäãýýð áîëíî.
Õýìæèõ áàãàæèéí çààëò , áîäèò õýìæèãäýõ¿¿íèé õîîðîíäîõ
ÿëãàâàðûã Àáñàëþò àëäàà ãýíý. (ΔÀ)
ΔÀ=ÀÕ-ÀÁ
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 22
ШУТИС ХМТС
Õàðüöàíãóé àëäàà íü àáñàëþò àëäààã áîäèò õýìæèãäýõ¿¿íä
õóâààæ ãàðãàñàí õàðüöàà þì. ¯¿íèéã ïðîöåíòîîð èëýðõèéëýõèéí òóëä
,100,-ð ¿ðæ¿¿ëíý. Áàãàæóóäûã àæèëëàõ çàð÷ìààð íü :
1. Ñîðîíçîí öàõèëãààíû
2. Öàõèëãààí ñîðîíçíû
3. Öàõèëãààí äèíàìèê
4. Èíäóêöèéí ñèñòåì
5. Äóëààí öàõèëãààíû ñèñòåìèéí
6. Äåòåêòîðûí ñèñòåìèéí
7. Öàõèëãààí ñòàòèê ñèñòåìèéí
8. Âèáðàöèéí ñèñòåìèéí
9. Ýëåêòðîí ñèñòåìèéí áàãàæ çýðýã áîëíî.
Öàõèëãààí õýìæ¿¿ðèéí áàãàæóóäûí ¿íäñýí ÷àíàðóóäûã òîäîðõîéëäîã
äàðààõ òàíèõ òýìäã¿¿äèéã áàãàæóóäûí øêàë äýýð õèéñýí áàéäàã.
Ýäãýýð òýìäýãëýë íü ÃÎÑÒ 1845 59 ñòàíäàðòàä òîõèð÷ áàéãàà
áîëíî.
1.4 Тестийн материалын бэлтгэл
1 . Öàõèëãààí õýëõýý ãýæ þóã õýëýõ âý ?
À .Ýëåìåíò¿¿äèéí õîëáîëò
Â.öýíýã äàìæèõàä çîðèóëàãäñàí õîëáîëò
Ñ . Öàõèëãààí öýíýã äàìæóóëàõàä çîðèóëàãäñàí
áèò¿¿ õîëáîëò
Ä .äàìæóóëàã÷ óòñàà𠺺ð õîîðîíä íü õîëáîñîí ýëåìåíò¿¿ä
2. Äîòîîä ,ãàäààä öàõèëãààí õýëõýýíèé ÿëãààã õýë .
À. Ýëåìåíòýýðýý Â.Õîëáîëòèéí äàìæóóëàã÷ààð
Ñ .Öýíýã äàìæèõ ÷èãëýëýýðýý Ä. ¯¿ñã¿¿ðýýð
3. Öàõèëãààí ã¿éäëèéí òîäîðõîéëîëòûã õýë
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 23
ШУТИС ХМТС
À.Ìåòàëëûí äîòîðõ ýëåêòðîí Â..Íýìýõ ,õàñàõ öýíýãèéí
õºäºë㺺í
Ñ .Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð íýãæ õóãàöààíä ºíãºðºõ
öýíýã
Ä.Äàìæóóëàã÷èéí äîòîðõ ÷ºëººò ýëåêòðîíû õºäºë㺺í
4. Õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ðèéí ÿëãààã õýë
À.Õýëõýýíä òýìäýãëýõ áàéäëààðàà
Â..Äîòîîä õýëõýýíèé ýñýðã¿¿öëèéí õîëáîëòîîð
Ñ.Ãàäààä õýëõýýíèé õîëáîëòîîð
Ä. Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿¿ñãýæ áàéãàà öýíýãèéí õýëáýð
5. Öàõèëãààí õýëõýýíèé à÷ààëëûí ýíåðã¿¿äèéã òîäîðõîéë
À. Wr= ridt , WL=Li2/2 , Wc=q2/2c ,
B. WL=i2/2L Wc=Cu2/2 , Wr= gu2dt
C . Wr = ri2dt , WL=2/2L ,Wc=q2/2C
D. WL=/2L , Wc=q/2C , Wr = i2dt
6 . Ñàëàà, çàíãèëàà,õ¿ðýý ,îéëãîëòóóä þóíä õîëáîãäîëòîé ¿ã õýëëýã
âý
À.Öàõèëãààí õýëõýýíèé õîëáîëò
Â. .Öàõèëãààí õýëõýýíèé ýëåìåíò¿¿äýä õàìààðàëòàé .
Ñ.Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíä àøèãëàãäàõ îéëãîëò
Ä.Õýðýãëýã÷¿¿äèéí õîëáîëòûí õýëáýð
7. Êèðõãîôûí I-ð õóóëèéã õýë.À.Öàõèëãààí ã¿éäëèéí àëãåáðûí íèéëáýð íîéë .
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 24
ШУТИС ХМТС
Â.Çàíãèëààíû öýã äýýðõ ã¿éäëèéí àëãåáðûí íèéëáýð íîéë.
Ñ. Çàíãèëààíû öýã äýýðõ ã¿éäëèéí íèéëáýð íîéë.
Ä. Çàíãèëààíû öýãýýð äàìæèõ ã¿éäëèéí íèéëáýð íîéë.
8 . Êèðõãîôûí I I -ð õóóëèéã õýë.
À.Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáðûí
íèéëáýð íü õ¿ðýýíèé ýëåìåíò òóñ á¿ðä óíàæ áàéãàà õ¿÷äëèéí
óíàëòóóäûí àëãåáðûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ .
Â. .Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí àëãåáðûí
íèéëáýð
íü õ¿ðýýíä ¿éë÷ëýõ ã¿éäë¿¿äèéí àëãåáðûí íèéëáýðòýé
òýíö¿¿.
Ñ. . Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí íèéëáýð íü
õýðýãëýã÷¿¿äèéí õ¿÷äëèéí óíàëòóóäûí íèéëáýðòýé òýíö¿¿ .
Ä. Äóðûí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ÖÕÕ-¿¿äèéí íèéëáýð íü
ñàëàà òóñ á¿ðèéí õ¿÷äëèéí óíàëòòàé òýíö¿¿ .
9. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ãåíåðàòîðò ¿¿ñýõ öàõèëãààí ñîðîíçîí èíäóêöèéí
ÖÕÕ , äàâòàìæèéã òîäîðõîéë .
À. e=BlV f=pn/ 60 B. e=Bl U f=1/T . C. e=BlV ,
D . . e=Bl , f=pn/ 60
10. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí äóíäàæ óòãûã õýë
À.Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºðºõ òîãòìîë ã¿éäýëòýé
òýíö¿¿ .
Â. Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð
ºíãºðºõ öýíýãèéí òîî õýìæýý .
Ñ. Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð ºíãºðºõ
õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýìæýý.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 25
ШУТИС ХМТС
Ä. . Ò /2 õóãàöààíä .äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð
ºíãºðºõ õóâüñàõ ã¿éäýëòýé òýíö¿¿ õýìæýýíèé öýíýãèéã
ºíãºð¿¿ëæ ÷àäàõ òîãòìîë ã¿éäýë .
11. Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîëîîð Ò õóãàöààíä ºíãºðºõ öýíýãèéí
õýìæýýã õýë .
À. q=0 B. q0 C .q 0 .Ä. q= .
12. Ñèíóñ õýìæèãäýõ¿¿íèé ¿éë÷ëýõ óòãûã õýë .
À. r-ýñýðã¿¿öýëä ÿëãàðóóëàõ äóëààíû òîî õýìæýý .
Â. Ò õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä ÿëãàðàõ äóëààíûã
ÿëãàðóóëàõ õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýìæýý .
Ñ. Ò / 2 õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä õóâüñàõ ã¿éäëèéí
ÿëãàðóóëàõ äóëààíòàé òýíö¿¿ äóëààíûã ÿëãàðóóëæ ÷àäàõ
òîãòìîë ã¿éäëèéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ .
Ä . Ò õóãàöààíä r-ýñýðã¿¿öýëä õóâüñàõ ã¿éäëèéí
ÿëãàðóóëàõ äóëààíòàé òýíö¿¿ äóëààíûã ÿëãàðóóëæ ÷àäàõ
òîãòìîë ã¿éäëèéí õýìæýýòýé òýíö¿¿ .
13. Êô , Êà -ã àøèãëàí öýâýð ñèíóñîéäûã òîäîðõîéë .
À. Êô 1.11 , Êà 1.41 Â .Êô =1.11 , Êà =1.41
Ñ .Êô=1.41 ,Êà=1.11
Ä . Êô 1.11 , Êà 1.41
14. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rL à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí
õîîðîíäîõ ôàçûí øèëæèëò òîäðîõõîéë.
À. 900 Â. -900 Ñ . 00 Ä.
15. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rÑ à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé
õ¿÷äýë ,ã¿éäëèéí õîîðîíäîõ ôàçûí øèëæèëòèéã òîäîðõîéë.
À. -900 Â. 00 Ñ . 900 Ä . -
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 26
ШУТИС ХМТС
16. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé L=C áîë õýëõýýíèé
à÷ààëàë òîäîðõîéë .
À. r  .rL C . rÑ Ä. rLÑ .
16. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä u=UmSint + ¿éë÷èëæ áàéíà õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý ?
À. rLC B. rC C . rL Ä . r
17. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä u=UmSint - ¿éë÷èëæ áàéíà õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý ?À. r  . rLC Ñ . rL Ä . rC
19 . Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ÷àäëóóäûí çºâ íýãæèéã òîäîðõîéë .
À. S[Âò] ,P[Âàð] , Q[ÂÀ] . B.S[êÂÀ] , P[ìãÂò] , Q[ìãÂàð]
C. P[Âò] , Q[ÂÀ] , S[Âàð] Ä .S[ÂÀ], P[ìÂÀÐ], Q[ìÂò]
20. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé êîìïëåêñ Îìûí
õóóëèéã òîäîðõîéë .
À. r+jL-1/Ñ Â.g-j1/L -Ñ C. ; YU Ä. Uej
21. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí õýëõýýíèé êîìëåêñ
ýñýðã¿¿öýë ,äàìæóóëàëòûí õàìààðàë
À. Z=jx-r Y=g-jb Â.Y=g +jb ;Z=r +jx
C. Z = r - jx;Y=jb - g Ä. Y=g - jb ; Z=r +jx
22. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rLC à÷ààëàëòàé õýëõýýíä i=ImSint -
¿éë÷èëæ áàéãàà áîë õýëõýý ÿìàð à÷ààëàëòàé âý?
À. rLC B. r C. rC Ä. rL
23. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí rL à÷ààëàëòàé õýëõýýíèé êîìïëåêñ á¿ðýí
÷àäàë îë .
À.S=UUY B.S =U I C.S=Z I I Ä .S =U I
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 27
ШУТИС ХМТС
24.À÷ààëàëä õàìãèéí èõ èäýâõòýé ÷àäàë äàìæóóëàõ íºõöºë .
Zo=ro +jxo -¿¿ñã¿¿ðèéí äîòîîä õýëõýý : Z=r +jx -ãàäààä
õýëõýý
À. ZoZ B . Xî =X C . ro =r Ä. Zo =Z
25.Íèéëìýë öàõèëãààí õýëõýýíèé à÷ààëëûí ãóðâàëæèí õîëáîîã îä
õîëáîîíä øèëæ¿¿ë . Z12 , Z23, Z31 - ãóðâàëæèí ; Z1 Z2 Z3- îä
À. Z1=31231212 31 B. Z1=Z23
Z31/122331
C. Z1=Z31 Z12/ Z12+Z23+Z31 Ä.Z1=Z12 Z23/ Z12+Z31+Z23.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
E-ХИЧЭЭЛ ХИЙХЭД АШИГЛАСАН ПРОГРАМ
2.1. Macromedia Flash програм.
Macromedia Flash программын танилцуулга Macromedia
компанийн бүтээгдэхүүн болох Flash программын хамгийн
сүүлийн хувилбар нь Flash юм. Энэхүү программыг Вэб сайт,
видео, мультмедиа, онлайн сургалт, сурталчилгаа, тоглоом,
интерфейс гэх мэт маш олон төрлийн үйл ажиллагаанд өргөн
ашиглаж байна. Өмнөх хувилбаруудаас ялгагдах онцлог нь:
бэлэн Component-той болж, шинээр хэд хэдэн ActionScript-үүд
нэмэгдсэн төдийгүй түүнд засвар хийх боломжтой болсон, мөн
олон улсын Unicode-ийг дэмждэг болсон ба дүрс болон вектор
графиктай ажиллах, бусад олон төрлийн программуудтай
зохицон ажиллах зэрэг боломжууд нэмэгдсэн төдийгүй, Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 28
ШУТИС ХМТС
нээлттэй панелуудыг цөөлж Properties панелийг шинээр
оруулсан, ингэснээрээ ажлын талбайг илүү чөлөөтэй болгосон
гэх мэт...
Flash Player программ нь олон төрлийн браузер программ,
үйлдлийн системүүдэд зохицон ажиллаж чадах болсон
төдийгүй Microsoft® Tү, Liberate®, Pocket PC гэх мэт
хэрэгслэлүүдэд ажиллах боломжтой болсон.
Macromedia Flash программ нь вектор график дээр үндэслэн
хөдөлгөөнт дүрсийг бүтээдэг ба уг (Movie) дүрсэндээ дуу авиа
дагалдуулах, программын код оруулах боломжтой. Ингэснээр
ямар нэгэн хөдөлгөөнийг хүссэнээрээ программчлах
боломжтой байдгаараа бусад хөдөлгөөнт зураг, дүрс бүтээх
программаас давуу талтай. Macromedia Flash программыг
ашиглан жижиг хэмжээний кино, Вэб хуудсанд тавигдах
хөдөлгөөн, тоглоом зэргийг 3 хэмжээст бүхий (3D) байдлаар,
бусад хөдөлгөөнг дүрсний программтай харьцуулахад илүү
олон боломжит (хүссэнээрээ) нөхцөлөөр, тухайлбал амьд
хөдөлгөөн хийж болно.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 29
ШУТИС ХМТС
2.1.1 Flash программыг ажиллуулахад тавигдах
системийн шаардлагууд:
Windows
· 200 MHz Intel Pentium processor;
· Windows 98 SE, Windows Me, Windows NT 4, Windows 2000 or
Windows XP;
· 64 MB of free aүailable system RAM (128 MB recommended);
· 85 MB of aүailable disk space;
· 1024 x 768, 16-bit (thousands of colors) color display or better;
· CD-ROM driүe.
Macintosh
· Mac OS 9.1 and higher, or OS X 10.1 and higher;
· 64 MB of free aүailable system RAM (128 MB recommended);
· 85 MB of aүailable disk space;
· 1024 x 768, 16-bit (thousands of colors) color display or better;
· CD-ROM driүe.
Macromedia Flash программыг Start цэсний Programs /
Macromedia / Macromedia Flash дарааллаар ачаална. Ажлын
шинэ талбар бүхий уг программын ерөнхий бүтэц нь цэс буюу
menu (Зураг 2.1.а), хэрэгслэлүүд буюу tools (Зураг 2.1.а ),
стандарт хэрэгслэл буюу toolbars, цагийн шугам буюу timeline,
ажлын талбар гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Программын цонхны
баруун болон доод хэсэгт хөдөлгөөн үүсгэх, график зураг
зурах зэрэг шаардлагатай үндсэн ба нэмэлт функцүүдийг
агуулсан панелууд байрлана. үүнд: Action, Properties, Color,
Component гэх мэт.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 30
ШУТИС ХМТС
Зураг 2.1. Цэс
Цэс - Menu
Программын цэс нь олон төрлийн командуудыг хэрэглэгдэх
төрлөөр нь бүлэглэн нэгтгэсэн байдаг. Оффисын болон бусад
программуудад нийтлэг байдаг File, Edit, үiew, Insert, Window,
Help гэх мэт цэснээс гадна хөдөлгөөн үүсгэхэд хэрэглэгдэх
нэмэлт цэснүүд(Modify, Control гэх мэт)-ээс бүрдэнэ.
File - Файл нээх, хаах, хадгалах, хөрвүүлэх гэх мэт файлтай
ажиллах командууд;
Edit - Файлд засвар хийхтэй холбоотой командууд;
үiew - Программын цонхонд харагдах хэрэгслэлүүд,
панелуудын нууцлах, ил гаргах зэрэг командууд;
Insert - Файлд ямар нэгэн зүйл (жишээ нь хөдөлгөөн) оруулахад
шаардагдах командууд;
Modify - Файлд буй объектууд, давхарга, фрейм, scene зэрэгт
тохиргоо хийхэд шаардлагатай командууд;
Text - Ямар нэгэн бичлэг бичих, түүнд засвар, тохиргоо хийх
командууд;
Control - Хийгдсэн хөдөлгөөнийг ажиллуулах, турших, цагийн
шугамтай ажиллахтай холбоотой командууд;
Window - Программын цонхонд харагдах панелууд,
хэрэгслэлүүдийг нээх, хаахад шаардлагатай командууд;
Help - Программын туслах. үүнд мөн уг программын хичээл,
бэлэн жишээ, ActionScript хэлний тайлбар толь гэх мэт багтана.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 31
ШУТИС ХМТС
Хэрэгэгслэлүүд – Tools
Уг хэрэгслэлүүдийг ашиглан Flash программ дээр дүрс
зураг зурахаас гадна бүх төрлийн объектыг идэвхижүүлэх,
засвар хийх боломжтой.
Arrow tool - идэвхижүүлэх,
Subselection tool - идэвхижүүлэх, зурсан дүрсийн
хэлбэрийг өөрчлөх,
Line tool - шулуун зураас татах,
Lasso tool - зурсан дүрсийг дурын байдлаар
идэвхижүүлэх,
Pen tool - дурын байдлаар дүрс зурах,
Text tool - ямар нэгэн бичлэг бичих,
Oүal tool - дугуй (зууван) хэлбэрийн дүрс зурах,
Rectangle tool - дөрвөлжин болон тэгш өнцөгт бүхий
дүрс зурах,
Pencil tool - харандаа,
Brush tool - будах,
Free transform tool - дүрс, объектын хэмжээ,
хэлбэрийг өөрчлөх,
Fill transform tool - дүрсний уусгалттай өнгө бүхий
хэсгийн байрлал, хэлбэр хэмжээг өөрчлөх,
Inc bottle tool - дүрсний хүрээ шугам,
Paint bucket tool - тодорхой хүрээнд будаг асгах,
Eyedropper tool - будаг соруулах,
Eraser tool - баллуурдах,
Hand tool - ажлын талбарыг зөөх,
Zoom tool - ажлын талбарыг томруулж, багасгаж
харах,
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 32
ШУТИС ХМТС
Stroke color - дүрсний хүрээ шугамын өнгө,
Fill color - дүрсний өнгө,
Snap to object - ........
Зураг 2.2. Панел.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 33
ШУТИС ХМТС
Панел (panel)-уудыг үүрэг зохион байгуулалтаар нь цэгцтэй
зохион байгуулалтад оруулсан нь Flash программ дээр
ажиллахад улам хялбар дөхөм болсон юм. Ямар нэгэн
объекттэй ажиллахад шинж төлөвийг нь нэг панел дээр
харуулдаг болсон нь өмнөх хувилбаруудаас давуу юм.
Панелууд нь
(Зураг 2.2) программ дээр ажиллах явцад богино хугацаанд
ямар нэгэн үйлдэл хийх, шинж төлөвийг өөрчлөх зэрэг
боломжуудыг олгодог. Эдгээр панелуудад дүрсний хүрээ
шугам болон өнгийг кодоор (16-тын тооллоор) болон дурын
байдлаар гаргах, тухайн объектын шинж төлөвийг харуулах,
хөдөлгөөнийг программчлах, форм оруулах зэрэг багтана.
Flash программ дээр хийсэн хөдөлгөөнүүд нэг буюу түүнээс
дээш Scene-ээс бүтдэг. Scene нь нэг болон түүнээс дээш Мovie
сlip, бусад Symbol-уудаас бүрдэнэ. Нэг Мovie сlip нь
хөдөлгөөнгүй болон хөдөлгөөнтэй байж болно. өөрөөр хэлбэл
тухайн нэг Мovie сlip өөртөө ямар нэгэн хөдөлгөөнийг
агуулаагүй эсвэл хэсэг бүлэг хөдөлгөөнийг агуулсан байж
болно. Эдгээр нь бүгд нэг ажлын талбар дээр нэгдэн нэг л кино
болж харагдах бөгөөд зүйрлэвэл дэд хөдөлгөөнүүдийг дотроо
агуулсан киноны хальс юм.
Symbol
Symbol нь Flash программ дээр ажиллаж буй ямар нэгэн
объектыг тодорхой төрөлд (бүлэгт) хамруулан нэг болон хэд
хэдэн файлд олон дахин ашиглах боломжтойгоор өөрийн санд
хадгалагддаг элемент юм.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 34
ШУТИС ХМТС
Symbol-д график зураг (graphic), видео клип (video clip), дуу
авиа (sound), фонт (font) багтдаг. Эдгээр нь:
1. Movie clip,
2. Button,
3. Graphic гэсэн 3 төрөлд хуваагддаг.
Symbol үүсгэх нь файлын хэмжээг багасгах, объект
хөдөлгөөнд орсон болон ороогүй нөхцөлд түүнд засвар хийх,
оруулсан объектыг хөдөлгөөнд олон дахин ашиглах
боломжийг олгох гол ач холбогдолтой. Symbol-ын нэг онцлог
нь бие биедээ агуулагдах чанар юм.
Symbol хэлбэрээр санд (Library) хоёр аргаар хадгалж болно.
(Тухайн зурсан дүрс, оруулсан объектоо Symbol болгох, хоосон
Symbol үүсгээд түүндээ дүрс зурах, объект оруулах)
1. Convert to Symbol цонхонд орж Symbol үүсгэнэ.
Зураг 2.3. Convert to Symbol
2. Insert цэснээс New Symbol (гараас Ctrl+F8) командыг
сонгоно. Нээгдэх Create new symbol цонхнд нэр өгч, ямар
Symbol болгохоо сонгоод OK товчлуур дээр дарна. Энэ
тохиолдолд ажлын талбар шинэ Symbol үүсгэхэд бэлэн болж
өөрчлөгдөнө.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 35
ШУТИС ХМТС
Symbol болгосон объектууд санд (Library) хадгалагдах
бөгөөд санг Window цэснээс Library (гараас Ctrl+L эсвэл F11)-г
дарж нээнэ. Санд байгаа Symbol-д засвар өөрчлөлт хийх бол
тухайн нэрийн урд байрлах ямар төрлийн Symbol-д хамрагдаж
буйг илэрхийлсэн дүрс дээр (зураг) буюу тухайн Symbol-ийг
үзүүлсэн дүрс дээр (зураг) хос даралт хийнэ.
Movie clip – Хөдөлгөөн
Movie clip нь үндсэн хөдөлгөөнд олон дахин
ашиглагдаж болохоос гадна биеэ даасан дэд хөдөлгөөнийг
өөртөө агуулдаг Symbol юм. Scene нь үндсэн хөдөлгөөнийг
агуулсан киноны хальс гэж ойлгож болно. Харин Movie clip нь
үндсэн хөдөлгөөнийг бүтээгч гол Symbol болдог. Биеэ даасан
жижиг хэмжээний хөдөлгөөнд (үндсэн хөдөлгөөнтэй
харьцуулахад жижиг) interactiүe controls, sounds, and eүen
other Movie clip instances зэргийг агуулж болно.
Movie clip-д засвар хийхэд жишээ нь дүрсийг өөрчлөхөд
тухайн хөдөлгөөнд буй бүх Movie clip (өөрчлөлт хийсэн)
өөрчлөгддөг онцлогтой. Хэрэв Graphic-ийг хөдөлгөөнд оруулан
дээрх засварыг хийхэд бүгд өөрчлөгдөхгүй.
Button – Товчлуур
Хэрэглэгдэж буй объектуудыг өөр хооронд нь,
уг хөдөлгөөнийг Button нь хөдөлгөөнт дүрсэнд өөр Вэб хуудас
болон өөр файлтай холбоход хэрэглэж буй Symbol юм. Энэ нь
Вэб хуудсанд хэрэглэгддэг товчлууртай ижил ойлголт юм.
Товчлуур нь өөртөө жижиг хэмжээний хөдөлгөөнийг агуулж
болно. Жишээ нь: хулганы заагчаар хүрэхэд ямар нэгэн
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 36
ШУТИС ХМТС
хөдөлгөөн хийх гэх мэт... Үүнээс гадна төрөл бүрийн функцийг
зааж өгч болно.
Түгээмэл хэрэглэгддэг товчлуур бүр хулганы заагчаар
хүрэхэд өөр өнгөөр солигдох, нэг удаа ороод гарсан товчлуур
өөр өнгөтэй болох гэх мэт заагдсан горимын дагуу ажилладаг.
Flash программын хувьд эдгээрийг жижиг хэмжээний
хөдөлгөөнөөр хийж болдог онцлогтой. өөрөөр хэлбэл хулганы
заагчаар товчлуурт хүрэхэд дүрс эргэлдэх эсвэл томорч
жижгэрэх гэх мэт эффектүүд байж болно. Мөн дуу дагалдуулж
болно. Ажлын талбар товчлуурт засвар хийхэд бэлэн болсон
бол Frame-д Up, Oүer, Down, Hit гэсэн 4 горим заагдсан байдаг.
Зураг 2.4. Товчны шинж чанар
Up - товчлуурын анх харагдах байдал,
Oүer - товчлуур дээр хулганы заагчаар хүрэх үед
харагдах байдал,
Down - товчлуур дээр хулганаар дарсан үед харагдах
байдал,
Hit - энэ нь товчлуурын харагдах байдалд нөлөөлөхгүй
бөгөөд зөвхөн хулганаар товчлуур дээр дарах талбайг
тодорхойлж өгдөг.
Hit-ээс бусад горимд жижиг хэмжээний хөдөлгөөн, дуу авиа
дагалдуулж болно.
Graphic
Graphic нь үндсэн болон дэд хөдөлгөөнд
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 37
ШУТИС ХМТС
хэрэглэгдэж буй өөртөө ямар нэгэн хөдөлгөөн агуулаагүй
Symbol зураг юм. Хөдөлгөөнд ашиглагдаж буй Movie, Button,
Sound, Font гэх мэтээс бусад объект энд хамаардаг. Жишээ нь:
импортоор гаднаас оруулж ирсэн зураг, зургийн хэрэгслэлээр
зурсан зураас, дүрс (санд хадгалаагүй) гэх мэт...
Graphic Symbol-д интерактив хяналт, дуу ажиллахгүй.
Flash программд Graphic-ийг ихэвчлэн суурь зураг, хүрээ шугам
гэх мэт зүйл болгон хэрэглэдэг.
2.1.3. Хөдөлгөөн - ( Motion, Shape, Shape Hint)
Flash программ нь вектор график дээр үндэслэн
хөдөлгөөнөө бүтээдэг.
Flash программын хөдөлгөөнийг хийх гол талбар нь цагийн
шугам (Timeline) юм. Ажлын талбарт хөдөлгөөнд орсон
объектууд байрлах ба түүний зохион байгуулалт, хөдөлгөөний
эцсийн хувилбарыг харуулдаг. Эдгээрийг киноны хальстай
зүйрлэж болох бөгөөд кадр кадраар хөдөлгөөнийг хүссэнээрээ
бүтээж болдог.
Хөдөлгөөнийг бүтээх гол онцлог нь тухайн объект
хөдөлгөөнд орох эхний болон хөдөлгөөн дуусах эцсийн
байрлалыг тодорхойлоход Flash программ эдгээрийг холбох
үүргийг автоматаар гүйцэтгэдэг. Жишээ нь: дүрсийг нэг цэгээс
нөгөөд шилжүүлэх бол хөдөлгөөн эхлэх болон дуусах
байрлалыг ажлын талбар дээр зааж өгөн Frame-д Tween
оруулахад л хангалттай. Заагдсан хоёр цэгийн хооронд
шилжих үйлдлийг программ гүйцэтгэнэ.
Flash программ нь объект хандалт дээр тулгуурлан
ажилладаг. Иймээс оруулсан объект бүрт хөдөлгөөн оруулах,
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 38
ШУТИС ХМТС
дэд хөдөлгөөн үүсгэх, программчлах, тухай бүрт шинж
чанарыг өөрчлөх боломжтой.
Цагийн шугам дээр Frame заагч ямар нэгэн фрейм зааж,
үүний цаана ямар нэг үйлдэл агуулагдаж (бодит хөдөлгөөн
байхгүй ч гэсэн) байгаа нөхцөлд хөдөлгөөн (Animation) байна
гэж үзнэ.
Цагийн шугам дээрх хөдөлгөөн дараах байдлаар
илэрхийлэгддэг.
1. Motion tween
Цайвар цэнхэр өнгийн дэвсгэртэй, хоёр Keyframe-ийн
хооронд холбосон сумтай байх ба энэ нь бодит хөдөлгөөнийг
илэрхийлнэ. Motion tween нь зөвхөн Symbol-д хийгддэгээрээ
онцлогтой.
2. Shape tween
Цайвар ногоон өнгийн дэвсгэртэй, хоёр Keyframe-ийн
хооронд холбосон сумтай байх ба энэ нь бодит хөдөлгөөнийг
илэрхийлнэ. Motion tween-ээс ялгаатай нь зөвхөн Tween-д
(Symbol-д хийгдэхгүй, өөрөөр хэлбэл Symbol-ээс бусад
объектод хийгдэх хөдөлгөөн) хийгддэгээрээ онцлогтой.
3. Keyframe-ийн араас цайвар цэнхэр өнгийн дэвсгэртэй,
тасархай зураастай фрейм нь
Бодит хөдөлгөөнийг илэрхийлэхгүй ба Motion tween-ий
хуулбар (үргэлжлэл) юм. Мөн Motion tween бүрэн хийгдээгүй
(сүүлийн Keyframe ороогүй) тохиолдолд ингэж харагдана.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 39
ШУТИС ХМТС
4. Keyframe-ийн ардаас цулгай саарал өнгийн дэвсгэртэй
фрейм нь
эхний фрейм дээр байгаа ямар нэг объектын хуулбар юм.
Энд ямар ч өөрчлөлт, бодит хөдөлгөөн ороогүй байдаг.
5. Blank Keyframe-ийн ард байх цулгай цагаан өнгийн
дэвсгэртэй фрейм нь
Ямар нэг объект болон хөдөлгөөн агуулаагүй хоосон фрейм
юм. Энэ нь зөвхөн Blank Keyframe-ийн хуулбар байдаг.
6. Улаан тугаар дүрсэлсэн бичиг нь тухайн фреймийн хувьд
оноосон нэр буюу тайлбарыг илэрхийлнэ. Энэ хөдөлгөөнд ямар
нэгэн нөлөөгүй.
7. Ямар нэг Keyframe-ийн дээд талд байрлах жижиг "a" үсэг
нь
Тухайн KeyFrame-ийн хувьд ActionScript бичигдсэнийг
илэрхийлнэ. (Action-г дараагийн хичээл дээр үзнэ)
Эдгээрээс бодит хөдөлгөөнийг Motion Tween ба Shape Tween
дээр тулгуурлан үүсгэдэг. Бодит хөдөлгөөнийг ажлын талбарт
явагдах хөдөлгөөн гэж ойлгож болно. Тухайлбал: объект
байрлалаа өөрчлөх, томорч жижгэрэх, өөр дүрс болон хувирах
гэх мэт бодитоор харагдах хөдөлгөөн юм.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 40
ШУТИС ХМТС
Motion Tween
Motion Tween-ийг Symbol-ын хэлбэр дүрс, байршил, өнгө
болон ямар нэг шинж чанарыг өөрчлөн хөдөлгөөн үүсгэхэд
хэрэглэнэ.
Shape Tween
Shape Tween нь Symbol-оос бусад төрлийн объектуудад
хөдөлгөөн хийхэд хэрэглэгдэнэ. Жишээ болгон ямар нэг
Symbol-д хийгэ илүүдэхгүй болов уу. Мөн ямар нэг дүрс өөр
дүрс болон хувирах хөдөлгөөнийг хийхэд ашиглаж болно.
Үүнийг текст дээр хийж болно. Олон дахин ашиглагдахгүй
объектыг хөдөлгөөнд оруулахад Shape Tween-ийг ашиглаж
болох боловч ихэвчлэн нэг дүрсийг нөгөөд хувиргах эффектийг
хийхэд түлхүү ашигладаг.
Зураг 2.5. Shape Tween
2.1.4. Action
Flash программ нь хийгдэж байгаа хөдөлгөөн буюу киног
өөрийн ActionScript-ийн тусламжтайгаар программчилж болно.
Жишээ нь: хөдөлгөөн, дууны бүхий л хяналт, давталт, Scene
хооронд чөлөөтэй шилжих, loading хийх, scroll, Flash тоглоом,
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 41
ШУТИС ХМТС
тооны машин, хэрэглэгчийн нэр болон нууц үг гэх мэт янз
бүрийн функц шалгах олон төрлийн боломжтай.
ActionScript нь өөрийн гэсэн нэр томъёотой байдаг хэдий ч
бусад Script-үүдтэй төстэй байдаг. өөрөөр хэлбэл зарчим нь
ижил. Хэрэв та ямар нэгэн Script хэлний бага зэрэг мэдлэгтэй
бол ойлгоход илүү хялбар байх болно. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй
мэдээллийг Flash программыг тусламжаас (Help F1) үзэж болно.
Хөдөлгөөнд ActionScript оруулах гол зарчим нь харгалзах
объект болон фреймийг идэвхижүүлэн Action Panel (панел)-д
байх бэлэн функцуудэд утгыг нь (параметр) оруулах явдал юм.
Action Panel(панел)-ийн тусламжтайгаар ActionScript-ийг
хөдөлгөөнд ашиглана. Action панелийг Window цэснээс Action
буюу гараас F9 товчлуурыг дарж нээнэ.
Action Panel
Зураг 2.6. Action Panel
Панел нь дараах бүтэцтэй.
1. Панелий багасгах нээх,
2. Action хаана хийгдэж байгааг харуулна,
3. Action Toolbox,
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 42
ШУТИС ХМТС
4. Функцуудэд утга оруулах ба сонгох талбар,
5. Script бичигдэх талбар,
6. ActionScript-ийн лавлах,
7. ActionScript-ийн лавлахыг панел дээр гаргах,
8. Панелийн цэс,
9. Ямар функц идэвхитэй буйг харуулна,
10. Функц буюу ActionScript оруулах,
11. Функц буюу ActionScript-ийг устгах,
12. Find - Script-ээс хайлт хийх,
13. Replace - Солих,
14. Script-т утга нэмж оруулах,
15. Debug Options - Debug-ийн тохиргоо,
16. үiew Options - Панелийн тохиргоо (Normal Mode - Бэлэн
функцуудыг сонгон оруулж өгөгдлийг бичих, Expert Mode
- ActionScript-ийг хүссэнээрээ өөрөө нэг бүрчлэн бичих
боломжтой),
17. Script-ийг мөрөөр нь идэвхижүүлэх (дээшээ ба
доошоо).
Action Toolbox (хэрэгслэл), (+) нь хэрэглэгдэх Script-ийн
функцүүдийг бүлэглэн агуулдаг. Харгалзах ActionScript-ийн
функц дээр дарж, Script бичигдэх талбар дээр утгуудыг өгөх
замаар ActionScript-ийг оруулна. Мөн + тэмдэг бүхий Script
нэмж оруулах товчлуур дээр даран оруулж болно.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 43
ШУТИС ХМТС
2.2. Adobe Photoshop програм.
Adobe Photoshop программ нь зургийн файлтай ажилладаг
программ. Энэ программ нь хэвлэлийн бүх төрлийн эхийг
бэлтгэх боломжгүй байдаг. Adobe Photoshop -ын сайн тал нь
фото зургийг бодитой харагдуулдаг байна. Түүний боломжууд:
зураг зурах, бүх төрлийн зургийг гаднаас оруулах, зураг
эвлүүлэн зохиомжлох, зураг засах, зурагт Effect өгөх ... гэх мэт.
Adobe фирмээс гарсан олон төрлийн программуудаас Adobe
Photoshop нь хамгийн шилдэг растерийн графикийн программд
тооцогддог.
Зураг 2.7. Ажлын талбар
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 44
ШУТИС ХМТС
2.2.1. Adobe Photoshop – програмын багаж хэрэгслүүд.
Идэвхжүүлдэг багажууд.
Rectangular Marquee (Дөрвөн өнцөгт ) <M>. Дөрвөн
өнцөгтэйгээр идвэхжvvлдэг багаж.
Elliptical Marquee (Тойргоор ) <M>. Тойргоор идвэхжvvлдэг
багаж.
Single-row Marquee (Хөндлөнгөөр ) <M>. Хөндлөнгөр
идвэхжvvлдэг багаж.
Single-column Marquee (Босоогоор ) <M>. Босоогоор
идвэхжvvлдэг багаж.
Lasso (Лассо) <L>. Лассо нь ямар ч хэлбэрээр идвэхжvvлнэ.
Polygonal Lasso ( Олон өнцөгт лассо) <L>. Олон өнцөгтөөр
арай нарийн идвэхжvvлнэ.
Magnetic Lasso (Соронзтой лассо) <L> Ижил өнгvvдийг дагуу
идвэхжvvлнэ.
Magic Wand ( шидэт саваа) <W> Төстэй өнгө идвэхжvvлнэ.
Хөдөлгөөний багажнууд
Move (Хөдөлгөөн) <V>Давхрага болон идвэхжvvлсэн
дvрсийг хөдөлгөнө.
Таслах багаж
Crop (тайрагч) <C>. Зургийг таслаж авна.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 45
ШУТИС ХМТС
Зураг зурах багажнууд
brush (Бийр) <В>. Энэ нь бийрээр зурсан мэт харагдуулна.
Pencil (Харандаа) <В> Энэ нь харандаагаар зурсан мэт
харагдуулна..
Clone Stamp (хуулагч Тамга) <S>Зургаас дурын хэсгийг
хувилан өөр газар буулгах
Pattern Stamp (Хээн тамга) <S> Зургийн сонгож авсан
газарт хээгээр буулгах
History Brush (Тvvхийн бийр) <Y>. Энэ нь хийсэн зvйлээ бийр
ашиглан буцаана
Art History Brush(Зургийн тvvхийн бийр)<Y>Зургаас будаг
сорх бөгөөд буцаагаад нялах маягаар зурна.
Eraser (Балруул) <Е>Буруу зурсан юмаа арилгана.
Background Eraser (Фон зургийн балруул) <Е>. Фон зургийн
хэрэггvй хэсгийг арилган
Magic Eraser (Шидит балруул) <Е>.Ижил өнгийг арилган
Gradient (Градиент) <G> Хоёроос илvv өнгийг уусган будна.
Paint Bucket (Будаг асгагч) <К>.Энэ нь нэг өнгөөр будна.
Healing Brusht Tool (Засварлагч)<j>. Энэ нь зургийн нэг
хэсгийг аваад өөр газарт хуулна.
Patch Tool ()<j>. Зургийн тэмдэглэсэн газарт дурын
сонгосон хэсгээр солино.
Color Replacement Tool (даюхарлагч)<j>. зургийн өнгийг
дурын өнгөөр солино.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 46
ШУТИС ХМТС
Засварлах багаж
Blur (Бvрэлзvvлэгч) <R>. Зургийг сарихуулан.
Sharpen (Тодруулагч ) <R>. Зургийн тодруулдаг.
Smudge (Хуруу) <R>. Зураг нь дээр байгаа нойтон будгийг
бусад нь нялна
Dodge (Гэрэлтvvлэгч) <0>Зургийн сонгосон хэсгийг
гэрэлтvvлнэ.
Bum (Харанхуулагч) <0>. Зургийн сонгосон хэсгийг
бvдэгрvvлнэ
Sponge (Хөөсөнцөр) <0>. Будагний хурц өнгийг өөрчилнө
Вектор зурах багаж
Path Component Selection (Зургийн контер сонгох) <А>.
Вектрийн заах, идвэхжvvлэх.
Direct Selection (Хэсэг хэсгээр нь сонгогч) <А>. Хэсэг хэсгээр
нь вектрийн зөөх, идвэхжvvлэх.
Pen (vзэг) <Р>. Вектрийн хэлбэр зурах.
Freeform Pen (Чөлөөт vзэг) <Р>. Хvссэн дvрс зурах.
Add Anchor Point (vзэг+ Тулах цэг) <Р>. Зурсан вектот цэг
нэмэх.
Delete Anchor Point (vзэг - Тулах цэг) <Р>. Зурсан взкторт
дvрсний хасах.
Convert Point (өнцөг + Тулах цэг) <Р>. Тэгш өнцөгтийг
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 47
ШУТИС ХМТС
далийлгана.
Rectangle (Дөрвөн өнцөгт) <U>. Дөрвөн өнцөгт зурах.
Rounded Rectangle (Мохой өнцөгт дөрвөлжин) <U>. Мохой
өнцөгт зурах.
Ellipse (Эллипс) <U>. Эллипс зурна.
Polygon (Олон өнцөгт) <U>. Олон өнцөгт зурах .
Line (Зураас) <U>. Зураас зурах.
Custom Shape (Бэлэн хэлбэр) <U>. Бэлэн хэлбрээр зурах.
Текстний багажнууд
Type (Текст) <Т> текст бичих.
Хэмжээ өөрчлөх багаж
Select Slice (Хэсгийг тодотгох) <К>. Зургийн хэсгийг
тодотгох.
Slice (Тодотгох) <К>. Зурган дээр байгаа хэсгийг тодотгох.
Zoom (Томруулдаг шил) <Z>. Зургийн хэмжээг
томруулж,багасгаж харах
Hand (Гар) <Н>. Зургийн шvлжvvлэн хөдөлгөх
Хэмжих багаж
Color Sample (өнгө ялгагч) <1>. Ойролцоох хэд хэдэн
өнгөний мэдээллийг гаргана.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 48
ШУТИС ХМТС
Eyedropper (Тусаагуур) <1>. зургнаас өнгө сорно
Measure (Шугам) <1>.Сонгосон цэгийн хоорондох хэмжээг
харуулна.
Туслах багаж
Notes (Нэмэлт мэдээлэл) <М>хэрэглэгчийн зvгээс
тэмдэглэгээ оруулах
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 49
ШУТИС ХМТС
2.4. Quiz Builder version 1.0.
Энэхүү програмаар оюутны мэдлэг шалгах хэсгийн
тестүүдийг бэлдэхэд ашигласан. Энэ програм нь өөр дээрээ
тестүүдийг бэлдэж гаргадаг. Бэлдсэн тестээ экспортлохдоо
SWF буюу Macromedia Flash файлаар гаргаж чаддаг. Тестийг
гаргаж харуулахдаа баазаас тестийг асуултууд болон
хариултын байрыг сольж үзүүлдгээрээ бусад тест хийдэг
програм хангамжуудаас давуу талтай юм. Мөн тестээ олон
янзын хариулт бүхий сонголтоос сонгож хийдэг. Жишээ нь нэг
сонголттой олон хариулт, үнэн худал, зөвийг харгалзуулах
хэсэг тестээ олон янзаар үүсгэж болдог.
Зураг 2.10. Програмын эхлэх хэсэг
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 50
ШУТИС ХМТС
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
ПРОГРАМЫН ХЭСЭГ
3.1. Layer.
Энэхүү электрон хичээлийг бэлдэхдээ Macromedia Flash
програмын Flash Document гэсэн ажлын талбарт бүх лекц, бие
даалтын хэсгүүдийг хийж гүйцэтгэсэн.
Үндсэн хэсэг болох index.fla файл нь нийт 15 –н layer –ийг
агуулна. Нэг layer нь 52 keyframe –ээс тогтоно.
1 –р layer нь keyframe бүрийн нэрийг агуулна.
Зураг 3.1. Layer 1.
2 –р layer нь keyframe бүрийн action агуулна. Action –д нь
‘stop()’ гэсэн код бичэж өгсөн. Энэ нь keyframe –ийг зогсолт
хийнэ.
Зураг 3.2. Layer 2.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 51
ШУТИС ХМТС
3, 4, 5 –р layer нь програм дээр байрлаж байгаа дэлхийн
бөмбөрцөгтэй MovieClip–нд хэсэгт mask хийж өгсөн. Энэ нь
програмын явцад байнга ажиллах тул нийт keyframe –д тавьж
өгсөн.
Зураг 3.3. Layer 3, 4, 5.
6 –р layer нь электрон хичээл эхлэх үед Load хийнэ. Учир нь
интернетийн сервер дээр байрлуулах учир load хийж уншина.
Энэ нь програмын явцад зөвхөн эхний keyframe –д ажиллана.
Зураг 3.4. Layer 6.
7 –р layer нь сургуулийн логог байрлуулсан. Энэ нь програмын
явцад байнга ажиллах тул нийт keyframe –д тавьж өгсөн.
Зураг 3.5. Layer 7.
8 –р layer –д электрон хичээл эхлэх үеийн intro мөн хичээл рүү
орох товчийг байрлуулсан.
Зураг 3.6. Layer 8.
9 –р layer –д swf файл load хийх movie clip –ийг байрлуулсан.
Зураг 3.7. Layer 9.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 52
ШУТИС ХМТС
10, 11, 12 –р layer –үүдэд intro хэсгийн дуу, хичээлийн нэр,
арын өнгө зэргийг байрлуулсан.
Зураг 3.8. Layer 10, 11, 12.
13, 14, 15 –р layer –д програмын нүүр, лекц, бие даалт, шалгалт
зэрэг товчийг мөн видео файлуудын товч болон видео файл
load хийх Movie clip –ийг байрлуулсан.
Зураг 3.9. Layer 13, 14, 15.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 53
ШУТИС ХМТС
3.3. Програмын кодын хэсэг.
Macromedia Flash програм нь өөрийн action кодын хэсгийг
өөртөө агуулдаг. Ингэж action ашигласнаар програмын зарим
хэсэгт үүсч байгаа асуудлыг хялбар шийдэрлэдэг.
Электрон хичээлд голлон ашигласан функцуудыг жагсаан
бичвэл:
1. gotoAndPlay(…); - энэ нь keyframe хооронд шилжилт
хийнэ.
2. on (press), on(release) – энэ хоёр функц дээр товчны
хийгдэх үйлдлийг бичнэ.
3. unload – энэ нь Movie Clip дээр дуудагдсан SWF файлыг
unload хийнэ.
4. loadMovie(..) – энэ нь Movie Clip дээр SWF файлыг
ачаална.
5. stop() – keyframe –ийг зогсолт хийнэ.
6. switch() – үүнийг keyframe хооронд шилжилт хийхдээ
нөхцөл шалгах байдлаар голлон ашигласан.
3.3.1. Товчнуудад бичигдэж буй код.
- хичээлийн стандартийн руу шилжинэ.
on (release)
{
_root.gotoAndStop("nuuur");
_root.lec._visible = false
}
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 54
ШУТИС ХМТС
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн лекц файлыг
ачаална.
on (release)
{
_root.lec.unload
_root.lec.loadMovie("lecture/lec2.swf","");
}
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн семинарийг
агуулсан файлыг ачаална.
on(release)
{
loadMovie("Seminar\\cem1.swf","");
}
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн лабораториин
файлыг ачаална.
on(release)
{
getURL("Laborator\\LAB01.pdf", "_blank");
}
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн сорилийг агуулсан
файлыг ачаална.
on(release)
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 55
ШУТИС ХМТС
{
_root.lec.loadMovie("soril/sor.swf","");
}
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 56
ШУТИС ХМТС
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн Бие даалтыг
агуулсан файлыг ачаална.
on(release)
{
getURL("Standart\\biedaalt.pdf", "_blank");
}
- Movie Clip дээр SWF –ээр үүссэн Курсын ажилийг
агуулсан файлыг ачаална.
on(release)
{
getURL("Standart\\kurs.pdf", "_blank");
}
энэ товч дараагийн хуудсанд шилжих товч
on (release)
{
_root.gotoAndStop("v");
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 57
ШУТИС ХМТС
_root.play_v.unload
_root.play_v.loadMovie("vflv/airship.swf","");
var a=16;
}
Энэ товч нь эхний keyframe дээр байгаа нь лекц рүү
буцна.
on (release)
{
_root.gotoAndStop("lesson16");
_root.lec.unload
_root.lec.loadMovie("lecture/lec16.swf","");
}
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 58
ШУТИС ХМТС
3.4. Програмын Дизайн.
Зураг 3.10. Нүүр хуудас.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 59
ШУТИС ХМТС
Зураг 3.11. Семинарийн хэсэг
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 60
ШУТИС ХМТС
Зураг 3.12. Лабораторийн хэсэг
Зураг 3.14. Сорилийн хэсэг
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 61
ШУТИС ХМТС
Зураг 3.15. Бие даалтийн хэсэг
Зураг
3.16.Стандартийн хэсэг
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 62
ШУТИС ХМТС
ХАВСРАЛТ А.
on(release)
{
var a;
switch(a)
{
case 1:
_root.gotoAndStop("v1");
break;
case 2:
_root.gotoAndStop("v2");
break;
case 3:
_root.gotoAndStop("v3");
break;
case 4:
_root.gotoAndStop("v4");
break;
case 5:
_root.gotoAndStop("v5");
break;
case 6:
_root.gotoAndStop("v6");
break;
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 63
ШУТИС ХМТС
case 7:
_root.gotoAndStop("v7");
break;
case 8:
_root.gotoAndStop("v8");
break;
case 9:
_root.gotoAndStop("v9");
break;
case 10:
_root.gotoAndStop("v10");
break;
case 11:
_root.gotoAndStop("v11");
break;
case 12:
_root.gotoAndStop("v12");
break;
case 13:
_root.gotoAndStop("v13");
break;
case 14:
_root.gotoAndStop("v14");
break;
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 64
ШУТИС ХМТС
case 15:
_root.gotoAndStop("v15");
break;
case 16:
_root.gotoAndStop("v16");
break;
}
}
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 65
ШУТИС ХМТС
ТӨСЛИЙН ДҮГНЭЛТ
Дипломын төслөөр “Flash” программыг ашиглан хичээлийн
электрон хэлбэрээр бэлдэх боломжыг судалсан.
“Flash” программыг ашиглан хичээлийн тестыг авах, дүнг
гаргаж танилцуулах хэсгийг гүйцэтгэсэн. Ингэснээр оюутан
тухайн хичээлээр олж авсан мэдлэгээ шалгах, баталгаажуулах
тестийг өгөх боломжтой боллоо.
Хичээлийг бэлдэж, интернетед байрлуулснаар оюутан
хаанаас ч хэдийд ч холбогдож лекц, семинар бие даалтын
материалыг унших судлах боломж бүрдэнэ. Өөрөөр хэлбэл
оюутан тухайн хичээлийг судлахад цаг хугацаа, орон зайны
хамааралгүй болж байна.
Багшийн талаас хичээлтэй холбоотой мэдээлэл болон
хичээлийн стандарт, бусад нэмэлт материал мөн түүнчлэн
хичээлийг судлаж байгаа оюутнуудын дүнг сервер
компьютерээр дамжуулан танилцуулах боломж бүрдсэн.
Цаашид энэ бэлтгэлийг илүү өргөн цар хүрээтэй болгох нь
сургалтын болоод эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой гэж
дүгнэлээ.
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 66
ШУТИС ХМТС
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛЫН ЖАГСААЛТ
[1]. Macromedia Flash программ ebook.
[2]. Adobe Photoshop ebook
[3]. www.google.mn
[4]. www.satellite.com
[5]. www.youtube.com
[6]. www.ieee.org/portal/site
[7]. www.adobe.com/products/flash/?promoid=BPDEE
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 67
ШУТИС ХМТС
Мэдээлэл Холбоо Технологийн Мультимедиа Электрон Сургалтын Програм
TC102 68
top related