การมีส่วนร่วม ปชช

โดย พลเอก เอกชย ศรวลาศ ผอ านวยการส านกสนตวธและธรรมาภบาล

สถาบนพระปกเกลา

www.elifesara.com ekkachais@hotmail.com

การมสวนรวมของภาคประชาชนในการอนรกษทรพยากรรวมกบภาครฐ

• สรางความรและความเขาใจแกเครอขายภาคภาคประชาชนในการพฒนาระบบราชการ

• เนนการเรยนรโดยการปฏบตจรง เพอใหประชาชนมศกยภาพในการเขาสกระบวนการมสวนรวมมากขนจนถงระดบ การเขามาเปนหนสวน และรวมตดตามและรวมประเมนผลการ

บรหารจดการภาครฐไดอยางเปนรปธรรม และตอเนอง

• กระตนใหเกดความรและความตระหนกในส านกพลเมองวาจะตองเขามา เปนหนสวนกบภาครฐรวมถงองคกรสวนทองถน

แนวคดสนบสนนใหประชาชนเขามามสวนรวมในการบรหารราชการ

• พฒนารปแบบกลไก ระบบ และวธการท างาน เพอสงเสรม สนบสนนใหภาคประชาสงคม และภาค

ประชาชนเขามามสวนรวม เชน วางหลกเกณฑใหแตละสวนราชการ จดใหมระบบการปรกษาหารอกบ

ประชาชน และเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในการออกแบบและใหขอคดเหนตอการ

ด าเนนงานของหนวยงานภาครฐในการชวยกนท าใหเกดการบรการสาธารณะทดยงขน

• สงเสรมใหมคณะท างานภาคประชาชนในทกระดบ และจดใหมอาสาสมครภาคประชาชนเขามามสวนรวม

ในการด าเนนงานของหนวยงาน ของรฐ รวมถงการรเรมใหมการวางแผนและจดท างบประมาณแบบมสวน

รวม

แนวคดสนบสนนใหประชาชนเขามามสวนรวมในการบรหารราชการ

• ระยะเวลาทผานมา การท าการประมง อตสาหกรรม เกษตรกรรม การพฒนาชมชนและอนๆ โดยใช

ประโยชนจากทรพยากรทางทะเลและชายฝงอยางมาก

• เกดการเปลยนแปลงและสงผลกระทบตอความเสอมโทรมของทรพยากร โดยเฉพาะทดนชายฝงทะเล

• เกดความขดแยงในการใชประโยชน และมการกดเซาะชายฝงทะเลอยางรนแรง

• พนทปาชายเลนลดลงอยางรวดเรว จากการบกรกและเปลยนแปลงสภาพเพอประโยชนในดานอนๆ

• แหลงปะการงและหญาทะเล อยในสภาพเสอมโทรม ปรมาณสตวน าทจบไดลดลงอยางมากทะเลและ

ชายฝงอยางมาก

แนวคดในการรกษาทรพยากรของชาต

• การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในอดตไมมเอกภาพ ขาดการบรณาการ และไมมหนวยงานท

รบผดชอบโดยตรง

• การปฏรประบบราชการ พ.ศ. 2545 ก าหนดใหกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหนาทเกยวกบการ

อนรกษ และฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และรวมทงการจดการใชประโยชนอยางย งยน

• กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) จดต งขน โดยรวมงานทเกยวของในดานทรพยากรทางทะเลและชายฝง จาก

กรมประมง กรมปาไม และกรมพฒนาทดนในกระทรวงเกษตรและสหกรณมาอยภายใตกระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม (ทส.)

• มภารกจในการอนรกษ ฟนฟ บรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยเฉพาะพนทดนชายทะเล ปาชายเลน

แนวปะการง หญาทะเล และสตวทะเล ท งนเพอใหเกดความสมดลและเสรมสรางความมนคงทางสงคมและเศรษฐกจ

ของประเทศอยางย งยน

แนวคดในการรกษาทรพยากร

• กลมประชาชน หรอขบวนการทสมาชกของชมชนออกมาท างานรวมกน มความตองการรวม ความสนใจ

รวม ตองการบรรลเปาหมายรวมกน หรอการรวมกนเพอใหเกดอ านาจในการตอรอง

• อ านาจในการตดสนใจไมควรเปนของกลมคนจ านวนนอย แตอ านาจควรไดรบการจดสรรในระหวาง

ประชาชน เพอทก ๆ คนไดมโอกาสทจะมอ านาจตอกจกรรมสวนรวม

• การกระจายโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการตดสนใจเรองตาง ๆ รวมทงการจดสรรทรพยากรของ

ชมชนและของชาต ทมผลกระทบตอชวตความเปนอยของประชาชน

• โดยการใหขอมล แสดงความคดเหน ใหค าแนะน าปรกษา รวมวางแผน รวมปฏบต ตลอดจนการ

ควบคมโดยตรงจากประชาชน

การมสวนรวมของภาคประชาชน (Participation)

• การเปดโอกาสใหประชาชนมสทธในกระบวนการก าหนดนโยบายสาธารณะทงในดานการให

และรบรขอมลขาวสาร

• การใหความคดเหนหรอขอเสนอแนะ การรวมตดสนใจ

• ในขนตอนการรเรมนโยบาย การจดท าแผนงาน โครงการหรอกจกรรมทอาจมผลกระทบตอคณภาพชวตและสงแวดลอม

• การวางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม การจดการสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต

รวมทงการปฏบต การตดตาม และประเมนผลตามนโยบายแผนงานโครงการหรอกจกรรม

การมสวนรวมของภาคประชาชน (Participation)

1. คณภาพของการตดสนใจดขน ปรกษาหารอกบสาธารณชนสรางความกระจาง วตถประสงคและความ

ตองการของโครงการหรอนโยบาย

2. ใชตนทนนอยและลดความลาชาลง การใหประชาชนมสวนรวมอาจใชเวลา และมคาใชจาย แตการ

ตดสนใจฝายเดยวทไมค านงถงความตองการแทจรงของประชาชนนน อาจน ามาซงการโตแยงคดคาน

หรอการฟองรองกน อนท าใหตองเสยคาใชจายสงในระยะยาว เกดความลาชา และความลมเหลวของ

โครงการไดในทสด

3. การสรางฉนทามต การมสวนรวมของประชาชนจะสรางขอตกลงและขอผกพนอยางมนคงในระยะยาว

ระหวางกลมทมความแตกตางกน ชวยสรางความเขาใจระหวางกลมตาง ๆ ลดขอโตแยงทางการเมอง

และชวยใหเกดความชอบธรรมตอการตดสนใจของรฐบาล

ประโยชนของการมสวนรวมของประชาชน

4. การน าไปปฏบตงายขน การเขามามสวนรวมในการตดสนใจท าใหประชาชนมความรสกของการเปนเจา

ของการตดสนใจนน และทนททการตดสนใจไดเกดขน พวกเขากอยากเหนมนเกดผลในทางปฏบต

และยงอาจเขามาชวยกนอยางกระตอรอรนอกดวย

5. หลกเลยงการเผชญหนา เปดโอกาสใหฝายตาง ๆ เขามาแสดงความตองการและขอหวงกงวลตงแต

เรมตนโครงการ ชวยลดการโตแยงและการแบงฝาย ทจะเปนการเผชญหนากน

6. มความนาเชอถอและความชอบธรรม ในกระบวนการตดสนใจทโปรงใส และเปดโอกาสใหประชาชน

เขามามสวนรวม สรางความนาเชอถอตอสาธารณชนและเกดความชอบธรรมโดยเฉพาะเมอตองมการ

ตดสนใจในเรองทมการโตแยงกน

ประโยชนของการมสวนรวมของประชาชน(ตอ)ประโยชนของการมสวนรวมของประชาชน

7. การคาดการณความกงวล และทศนคตของสาธารณชน โดยเจาหนาททเกยวของไดมาท างานรวมกบ

สาธารณชนในกระบวนการมสวนรวม จะไดรบรถงความหวงกงวล และมมมองของสาธารณชนตอการ

ท างานขององคกร ซงจะท าใหเจาหนาทไดรบรปฏกรยาการตอบสนองของสาธารณชนตอกระบวนการ

ท างาน และการตดสนใจขององคกรวาเปนอยางไร

8. เกดการพฒนาภาคประชาสงคม ท าใหประชาชนมความรท งในสวนของเนอหาโครงการ และ

กระบวนการตดสนใจของรฐ รวมทงเปนการฝกอบรมผน า และท าใหประชาชนไดเรยนรทกษะการ

ท างานรวมกนเพอแกปญหาตาง ๆ อยางมประสทธภาพในอนาคต

ประโยชนของการมสวนรวมของประชาชน(ตอ)ประโยชนของการมสวนรวมของประชาชน

1. การมอสรภาพในการเขารวม หมายถง การเขารวมตองเปนไปดวยความสมครใจ

2. ความเสมอภาคในการเขารวมกจกรรม หมายถง ทกคนทเขารวมตองมสทธเทาเทยมกน

3. ผเขารวมตองมความสามารถพอทจะเขารวมกจกรรม หมายถง มความเขาใจในเรองนน ๆ แต

หากกจกรรมทก าหนดไวมความซบซอนเกนความสามารถของกลมเปาหมาย กจะตองมการ

พฒนาศกยภาพใหพวกเขาสามารถเขามามสวนรวมได

เงอนไขพนฐานของการมสวนรวมของประชาชน ม 3 ประการ

1. ระดบการใหขอมลเปนระดบต าสด และเปนวธการทงายทสดของการตดตอสอสารระหวางผ

วางแผนโครงการกบ ประชาชน เพอใหประชาชนรบรขอมล โดยใชวธการตาง ๆ เชน การแถลงขาว

การแจกขาวสาร และการแสดงนทรรศการ เปนตน แตไมเปดโอกาสใหแสดงความคดเหนหรอเขามา

เกยวของใด ๆ

2. ระดบการเปดรบความคดเหนจากประชาชน เปนระดบขนทสงกวาระดบแรก โดยผวางแผน

โครงการจะเชญชวนใหประชาชนแสดงความคดเหน เพอเปนขอมลในการพจารณาขอดขอเสยของ

โครงการอยางชดเจนมากขน เชน การจดท าแบบสอบถามกอนรเรมโครงการตาง ๆ หรอการบรรยาย

และเปดโอกาสใหผฟงแสดงความคดเหนเกยวกบโครงการนน ๆ เปนตน

ระดบขนการมสวนรวมของประชาชน

3. ระดบการปรกษาหารอ เปนการเจรจาอยางเปนทางการระหวางผวางแผนโครงการและประชาชน

เพอประเมนความกาวหนาหรอระบประเดนขอสงสยตาง ๆ เชน การจดประชม การจดสมมนาเชง

ปฏบตการ และการเปดกวางรบฟงความคดเหน เปนตน

4. ระดบการวางแผนรวมกน ผวางแผนโครงการกบประชาชนมความรบผดชอบรวมกนในการวางแผน

เตรยมโครงการ และผลทจะเกดขนจากการด าเนนการโครงการ เหมาะทจะใชส าหรบการพจารณา

ประเดนทมความยงยากซบซอนและมขอโตแยงมาก เชน การใชกลมทปรกษาซงเปนผทรงคณวฒใน

สาขาตาง ๆ ทเกยวของ การใชอนญาโตตลาการเพอแกปญหาขอขดแยง และการเจรจาเพอหาทาง

ประนประนอมกน เปนตน

ระดบขนการมสวนรวมของประชาชน(ตอ)

5. ระดบการรวมปฏบต ผรบผดชอบโครงการกบประชาชนรวมกนด าเนนโครงการ เปนขนการน าโครงการ

ไปปฏบตรวมกนท าเพอใหบรรลผลตามวตถประสงคทวาง ไว

6. ระดบการควบคมโดยประชาชน เปนระดบสงสดของการมสวนรวมโดยประชาชน เพอแกปญหาขอ

ขดแยงทมอยท งหมดเชน การลงประชามต ทสะทอนถงความตองการของประชาชนไดดเพยงใด ขนอยกบ

ความชดเจนของประเดนทจะลงประชามต และการกระจายขาวสารเกยวกบขอดขอเสยของประเดน

ดงกลาวใหประชาชนเขาใจอยางสมบรณและทวถง ประเทศทพฒนาทางการเมองแลว ลงประชามตจะ

สงผลบงคบใหรฐบาลตองปฏบตตาม ประเทศไทยรฐธรรมนญทผานมาบญญตใหการลงประชามตมขอยต

โดยเสยงขางมาก และแบบใหค าปรกษาแก ครม.ซงไมมผลบงคบใหรฐบาลตองปฏบตตามแตอยางใด

ระดบขนการมสวนรวมของประชาชน(ตอ)

1. เจาหนาทภาครฐและประชาชนขาดการรบรเกยวกบแนวคด และความส าคญของการมสวนรวมของประชาชน

2. โครงสรางกฎหมายและกระบวนการนโยบายยงไมเออตอการมสวนรวมอยางเพยงพอ

3. การขาดแคลนผมทกษะในการใชเครองมอสรางกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

4. ปญหาเรองวฒนธรรมการเมองและความพรอมของประชาชน

5. ปญหาดานความพรอมของภาครฐ

6. การทตวชวดไมชดเจนวาประชาชนมสวนรวมแลวหรอยง หรอหนวยงานรฐเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวน

รวมมากนอยเพยงใด ท าใหผปฏบตงานไมสามารถท างานใหดขนไดเพราะไมมมาตรฐานในการท างาน ทชดเจน

ปญหาทเปนอปสรรคของการมสวนรวม

• เปนการรวมตวของภาคประชาชนในพนทตางๆ โดยเฉพาะในชมชนชนบท

• เปนการรวมของปจเจกบคคล กลมคนและเครอขาย โดยอาศยวฒนธรรมชมชน กระบวนการท างาน

รวมกบภาคอนๆ และระบบเทคโนโลย เปนเครองหนนเสรมใหเกดการรวมตว

• เครอขายภาคประชาชนเกดขนทงจากการเหนความจ าเปนในการรวมพลงเพอแกไขปญหา เกดจากการ

เรยนรและการถายทอดประสบการณรวมกน โดยเปนกระบวนการทเปนไปตามธรรมชาต และเกดขนจาก

การสงเสรม โดยหนวยงานภาครฐหรอหนวยงานอนๆ ทตองการใหองคกร ชมชน และสงคม มความ

เขมแขง มศกยภาพในการทจะพฒนาตนเองตามวตถประสงคและเปาหมายของภาครฐหรอหนวยงานท

ก าหนดไว

เครอขายภาคประชาชน

• ระดบแรก เปนการเพมความเขมแขงใหกบชมชนในการปรบเปลยนเรยนร และการจดการตวเองของชมชน

• ระดบทสอง เปนการสรางโอกาส สรางศกยภาพของเครอขายและขยายกลมองคกรชมชน

ไปยงเครอขายอนๆ จนถงระดบจงหวดและระดบประเทศ หรอขามพรมแดนนอกเขตการ

ปกครองทโยงใยกนอยางท วถงในอนาคต

• การรวมตวของภาคประชาชนเหลานเปนพลงทชวยเสรมสรางใหเกดการพงพาตนเอง และ

การพฒนาสงคม เปาหมายหลก คอการเรยนร การสบทอดภมปญญาและกรปรบตวของ

ชมชน รวมทงการมสวนรวมในการพฒนาชมชนทองถนและการพฒนาประเทศ

กระบวนการท างานของเครอขายภาคประชาชน

• ประชาชนมการก าหนดความเปนเครอขายผานกจกรรม ฐานอาชพ และกระบวนการเชอมโยง เชน

เครอขายปาชมชน เครอขายกลมสจจะสะสมทรพย เครอขายประมงพนบาน เครอขายอตสาหกรรมชมชน

เครอขายวทยชมชน เปนตน

• องคกรเครอขายภาคประชาชนเหลาน มกจกรรมและความตอเนองบนพนฐานของการพงพาตนเองและ

วฒนธรรมชมชน

• กระบวนการท างานสวนใหญจงเปนไปเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน การจดการทรพยากรใน

ชมชน และการท างานรวมกบภาครฐ เปนรากฐานใหเกดแนวรวมในระดบทสงขนไป เชน การเปนสวนหนง

ของกองทนหมบาน กลมอาชพในระดบต าบล และการเขารวมเปนภาคประชาชนสงคมระดบจงหวด

เครอขายภาคประชาชนจะมบทบาททส าคญตอประเทศ เพราะวาเปนพลงของแผนดน

กระบวนการท างานของเครอขายภาคประชาชน

• ขาดการเรยนรในเชงมหภาคและระดบโลก

• การปรบตวของชมชน

• การจดระบบการจดการตวเอง

• การสนบสนนอยางเปนระบบทงจากภาครฐและภาคเอกชน

• การขาดผน า

• ขาดระบบการจดการเครอขายทจะท าใหเครอขายมกจกรรมทตอเนอง

ขอจ ากดของเครอขายภาคประชาชน

• การใชระบบวฒนธรรม ความเชอ ความไววางใจและการเขาใจถงสภาพปญหาทเกดขนใน

ระดบชมชน เปนเครองมอในการเชอมโยงและการสานสมพนธทดตอกน

• การพฒนาบนพนฐานแหงความเขาใจ และความสอดคลองในวถชวตและธรรมชาตของ

สรรพสง คอการสรางวฒนธรรมของตนเองในการด ารงอยในสงคม

ขอดหรอจดแขง

• ภาครฐเปนพลงขบเคลอนสงคมใหด าเนนไปอยางเปนระบบดวยนโยบายของภาครฐแตละชวงเวลา

• แตระบบทมมายาวนาน ไดสรางความสมพนธเชงอ านาจและการรวมศนยทยากแกการน าไปสการ

ปฏบตไดอยางเหมาะสม

• การวางรากฐาน/การวางแผนทมาจากสวนบนหรอผทมอ านาจ การสรางอ านาจนยมของภาครฐ ได

กลายเปนการสะสมปญหาเชงโครงสรางใหเกดขนอกตอกระบวนการพฒนาในสงคมไทยในชวงท

ผานมา

เครอขายภาครฐ

• ภาครฐเองกไดมการปรบตว/ปฏรปกระบวนการท างาน โดยการสนบสนนกระบวนการท างาน

แบบมสวนรวมมากขน

• สงเสรมใหภาคประชาชนมการรวมกลมเปนเครอขาย และมการปรกษาหารอกนมากขน โดยผานชองทางดานกฎหมายและกระบวนการท างาน

• กระบวนการสงเสรมการมสวนรวมของภาคประชาชนในการพฒนาภาครฐนน จะมการ

ด าเนนการในลกษณะของงานดานการพฒนาชมชนทภาครฐเปนผใหแนวคด สงเสรมการ

เรยนรของภาคประชาชน และความเปนเครอขายของภาครฐนนมกจะเปนการจดต งมากกวา

เนนกระบวนการเรยนรรวมกนของภาคประชาชน

เครอขายภาครฐ

• เครอขายภาครฐจะมหลากหลายประเภทตามโครงสรางและภารกจของหนวยงาน

• เครอขายสถาบนการศกษา เครอขายกระทรวงมหาดไทย เครอขายเกษตรกรเพอการผลต

ของกรมการพฒนาชมชน เครอขายกองทนหมบาน

• กลม องคกร เครอขาย ทเกดขนจากการจดต งภาครฐ สวนใหญมงเนนกระบวนการพฒนา

และเขาไปสงเสรมการท างานชมชน อ าเภอ และจงหวด เปนการเชอมประสานกนในทาง

แนวดง คอจากบนลงลาง เปนผใหมากกวาผรบ ขาดการวางแผนรวมกนระหวางชาวบาน

และรฐ องคกรเครอขายของรฐจะไมชวยสรางความสมพนธและความตอเนอง และไม

กอใหเกดกระบวนการพฒนาเปนเครอขายทย งยน

เครอขายภาครฐ

•ปจจบนมองคกรอสระใหมของภาครฐมาก ซงองคกรเหลานนตางกมงเนน

กระบวนการมสวนรวมของฝายตางๆ เชน สถาบนพระปกเกลา สภาทปรกษา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) กองทนเพอ

สงคม (SIF) หรอแมกระทงกองทนหมบาน•แสดงใหเหนวาภาครฐไดมแนวทางในการขบเคลอนสงคมรวมกบภาคประชาชนให เปนไปในทศทางทเหมาะสมกบสถานการณมากขน

การปรบตวในภาครฐทจะปฏบตงานรวมกบชมชน

ขอบคณครบ

แลกเปลยนความคดเหน หรอถามค าถามเพมเตมไดท

www.facebook.com/ekkachai.srivilaswww.elifesara.com