Η διαχείριση του θυμού ως μέσο ανάπτυξης -...

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ:ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΕ ΦΟΙΤΗΤΕΣ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ της Αγγελοπούλου Ευθυμίας ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ - 2012

ΣΚΟΠΟΣ

Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στο να εξετάσει εάν ένα Πρόγραμμα Παρέμβασης σχετικό με τη διαχείριση του θυμού επιφέρει βελτιώσεις στη Συναισθηματική Νοημοσύνη νεαρών ατόμων.

ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΘΥΜΟΣ

Συναισθηματική νοημοσύνη είναι

η αναγνώριση και αντίληψη των συναισθημάτων

η αφομοίωση και επεξεργασία των συναισθηματικών πληροφοριών

η κατανόηση των συναισθημάτων κυρίως των σύνθετων και αλυσιδωτών συναισθηματικών αντιδράσεων

και η διαχείριση των συναισθημάτων (Salovey, Mayer, Caruso, 2002)

Τα συστατικά- εκφάνσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνηςείναι : η προσαρμοστικότητα διεκδικητικότητα αντίληψη των προσωπικών συναισθημάτων και των

συναισθημάτων των άλλων έκφραση συναισθημάτων διαχείριση-επηρεασμός των συναισθημάτων ρύθμιση-έλεγχος των συναισθημάτων παρορμητικότητα (έλεγχος στις παρορμήσεις) σχέσεις (ύπαρξη αρμονικών διαπροσωπικών σχέσεων) αυτοεκτίμηση-αυτο-υποστήριξη κινητοποίηση του εαυτού- επιμονή στην αντιμετώπιση δυσκολιών διαχείριση άγχους- αντοχή στις πιέσεις και ρύθμιση άγχους ενσυναίσθηση (κατανόηση της πλευράς του άλλου) ευτυχία - ικανοποίηση από τη ζωή αισιοδοξία –αυτοπεποίθηση και εστίαση στην αισιόδοξη πλευρά

της ζωής (Petridis & Furnham, 2004)

Για ποιους λόγους επιλέχτηκε σε αυτήν την εργασία ο ΘΥΜΟΣ;

Ο θυμός είναι: το πιο συχνό από τα αρνητικά εκφραζόμενα

συναισθήματα (10%), ενώ τα αμέσως επόμενα είναι το άγχος και η λύπη (5%) (DiGiuseppe & Tarfate, 2007; Deffeenbacher, 2002; Scherer & Wallbott, 1994).

ο πλέον κυρίαρχος και δύσκολος να ελεγχθεί (Scherer & Wallbott, 1994)

εμπερικλείει και άλλα αρνητικά συναισθήματα (απογοήτευση, φόβο, ανησυχία, απελπισία, αμηχανία, απαισιοδοξία, ανασφάλεια, ζήλεια, απόρριψη, θλίψη) (Wilhelm, Schoebi, Perrez, 2004).

Ετοιμολογία της λέξης θυμός

Θυμός < θύω (= θυσιάζω, σπεύδω ορμητικώς), σημαίνει πνοή, πνεύμα, ψυχή, ζωή, καρδιά, διάθεση, θέληση, φρόνημα, θάρρος. Κατά τους αρχαίους Έλληνες «θυμός και θυμικόν» ήταν η έδρα των συναισθημάτων, το ψυχικό κέντρο και ανάλογα το πρόσφυμα που υπήρχε εμπρός –ευ ή -δυσ, έπαιρνε την αντίστοιχη έννοια. Επομένως, θυμός είναι η δυσθυμία, ενώ αντίθετα ο Πλούταρχος θεωρούσε την ευθυμία ως την άριστη κατάσταση του θυμικού

(Λεξικό Δορμπαράκη, 1972).

Ο θυμός είναι συναίσθημα ενώ η επιθετικότητα είναι συμπεριφορά (spielberger, 1985)

οργή (οργώ= είμαι πλήρης υγρών) είναι ο

θυμός την ώρα που γεννιέται μίσος είναι οργή συσσωρευμένη από καιρό εχθρότητα είναι οργή που ψάχνει

ευκαιρία να εκδικηθεί και χόλος είναι πικρή οργή, που έχει τις

ρίζες της στα βάθη της ψυχής (Potter-Efron, 2003)

Γιατί είναι δύσκολη η μελέτη του θυμού;

Στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει κλινικός πρακτικός οδηγός ούτε διαγνωστικές κατηγορίες για το θυμό (όπως υπάρχει για το φόβο, την ανησυχία, τη λύπη και την κατάθλιψη).

Με τη λέξη «θυμός» προσδιορίζεται ο θυμός ως κατάσταση, αλλά και ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας (DiGiuseppe & Tafrate, 2007).

Αίτια Θυμού δυσάρεστα γεγονότα (παρεμπόδιση- ματαίωση στόχωνδιάψευση προσδοκιών), προκλήσεις δυσμενής αντιμετώπιση δυνατοί θόρυβοι ακραίες θερμοκρασίες συναισθηματική ταύτιση χαμηλή αυτοεκτίμηση ντροπή «ιδεολογική ακαμψία» και υπερένταση Επίσης, θυμός εμφανίζεται ως απάντηση ισχύος και

ελέγχου επί των άλλων, ως απάντηση σε ψυχικό ή συναισθηματικό πόνο, σε φυσικές καταστάσεις και απαιτήσεις (Νοvaco, 1995).

Τύποι θυμού

Ο Ωφέλιμος- Εποικοδομητικός θυμός: υγιής αντίδραση σε φυσικές απειλές. Στην εποχή μας οι απειλές αυτές έχουν αντικατασταθεί από προσβολές και αδικίες

Ο Επιθετικός θυμός εκδηλώνεται με απειλές, βλάβη, καταστροφή, κατηγορία, μεγαλομανία, εγωισμό, εκδίκηση (Hawkins, 2002)

Ο Παθητικός θυμός εκδηλώνεται ως μυστικοπάθεια, χειρισμό, εκβιασμό, αυτο-ενοχές, αναποτελεσματικότητα, απάθεια, ψυχαναγκασμό, σαρκασμό, χαιρέκακη ειρωνεία, δηκτικότητα, χλευασμό (Hagiliassis et al., 2005).

Φυσιολογία θυμού

Τα συναισθήματα του θυμού συνδέονται άμεσα με την αμυγδαλή, διπλή εγκεφαλική δομή σε σχήμα αμυγδάλου, που ανήκει στο μεταιχμιακό σύστημα (όπως και τα συναισθήματα ανησυχίας, φόβου και λύπης). Πραγματοποιείται έντονη ορμονική δραστηριότητα (θάλαμος, υποθάλαμος, υπόφυση, θυρεοειδής) και τελικά στα επινεφρίδια παράγεται αδρεναλίνη και κορτιζόλη, οι οποίες με τη σειρά τους διεγείρουν το αυτόνομο νευρικό σύστημα και ετοιμάζουν το σώμα για άμεση δράση, πριν ο νεοφλοιός ενεργοποιηθεί. (Adolphs, Sears & Piven, 2001).

Επιπτώσεις θυμού στον ανθρώπινο οργανισμό

Ο ανεξέλεγκτος θυμός μπορεί να προκαλέσει:

(έντονος, διαρκεί και επαναλαμβάνεται) Φυσικά αποτελέσματα Συναισθηματικά αποτελέσματα

Φυσικά αποτελέσματα

πονοκέφαλο προβλήματα πέψης αϋπνία υψηλή πίεση αίματος έκζεμα και αλλά δερματικά προβλήματα καρδιακή προσβολή αρθριτικά χαμηλό ανοσοποιητικό σύστημα ευαισθησία στον πόνο, στις μολύνσεις

Συναισθηματικά αποτελέσματα

κατάθλιψη αυξανόμενη ανησυχία εθισμοί προδιαθέσεις ( υπερβολικό φαγητό, εργασιομανία,

ακαταστασία) τυραννική συμπεριφορά (ρατσισμός, σεξισμός) ασθενείς πολιτικές δραστηριότητες ( τρομοκρατία) κακές κοινωνικές σχέσεις μειωμένη αυτο- αντίληψη, αυτο-εκτίμηση έντονη προκατάληψη, ιδεοληψία μανιακή δραστηριότηταΕπιθετικός θυμός: καρδιαγγειακές παθήσειςΠαθητικός θυμός: όγκους, κύστες (Monnier, Stone,

Hobfol & Johnson, 1998).

Τρόποι έκφρασης θυμού

Εκρήξεις θυμού: (anger out) ο θυμός ως μέσο χειρισμού και επιβολής των άλλων ή ως αποκατάσταση προσβολής

Απώθηση θυμού: (anger in) ο καταπνιγμένος θυμός καταλήγει σε κατάθλιψη και ανησυχία (Kassinove, 1997)

Συμπεριφορές που εμπεριέχουν θυμό

μίσος προς την εξουσία: μπορεί να

εκφραστεί μέσα από ποινική δραστηριότητα, πολιτική διαμαρτυρία, τρομοκρατία, έκτρωση, κλοπή, ταχύτητα και αργοπορία στις συναντήσεις, διαβίωση σε βρωμιά και αταξία

μίσος για τον εαυτό: χρόνια αναβλητικότητα, αδυναμία επιτέλεσης εργασίας, υπερ- εξάρτηση από τους άλλους, χρήση ουσιών, παχυσαρκία και αδυναμία.

(Patterson, 1999; Loeber & Farrington, 2000; Smith & Furlong,1998; Dwyer, 1998).

Διαχείριση θυμού

Στις δεκαετίες του 60 και 70, οι θεωρίες που διαπραγματεύονταν το θυμό, ήταν η «θεραπεία ουρλιαχτών» (scream therapy). Οι ερευνητές όμως παρατήρησαν ότι, ενώ υποχωρούσαν οι εντάσεις, οι ασθενείς έπασχαν από αυξημένα προβλήματα θυμού και υγείας (κυρίως καρδιαγγειακά προβλήματα) (Hightower, 2002).

Διαχείριση θυμού

Οι σύγχρονες θεραπείες αναφέρονται στην αναδόμηση των σκέψεων και πεποιθήσεων, στην αλλαγή του περιβάλλοντος, στη μείωση των απαιτήσεων ή στην αύξηση των προσωπικών εφοδίων, στη σωματική χαλάρωση (Hobfol, Dunahoo, Ben-Porath & Monnier, 1994).

Διαχείριση θυμού

Επειδή ο θυμός θεωρείται από τους κλινικούς ψυχολόγους ως δευτερογενές συναίσθημα και αναφέρονται σε σύνθετες συναισθηματικές καταστάσεις (DiGiuseppe, 2006), τα προγράμματα παρέμβασης για το θυμό έχουν σύνθετη δομή, και περιλαμβάνουν πολλές στρατηγικές. Αναλυτικότερα, παρουσιάζουν περιεχόμενο γνωστικό-συμπεριφοριστικό, ασκήσεις χαλάρωσης, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, όπως και ικανότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης, ανατροφοδότησης, αυτο-υποστηρικτικής συμπεριφοράς.

Διαχείριση θυμού

Το Πρόγραμμα Παρέμβασης που σχεδιάστηκε για το σκοπό της παρούσας μελέτης βασίζεται στο γνωστικό-συμπεριφοριστικό μοντέλο θεραπείας της συμπεριφοράς (cognitive behavioral therapy- CBT), αποτελεί προσαρμογή στην Ελληνική πραγματικότητα του προγράμματος διαχείρισης του θυμού των Reilly & Shopshire (2002). Η CBT θεραπεία (cognitive behaviour therapy) βοηθά το άτομο να διορθώσει τις εσφαλμένες αντιλήψεις του, να βελτιώσει το αίσθημα αυτοπεποίθησης και να λογικοποιήσει τα γεγονότα, αποδίδοντάς τα σε αιτίες και εμπλουτίστηκε με επιπρόσθετες ασκήσεις (Graham, 1998; Blissett, 2004; Kendall,2000).

Διαχείριση θυμούΤο Πρόγραμμα Παρέμβασης για τη βελτίωση του τρόπου

διαχείρισης θυμού, είναι δυνατόν να επιφέρει ευεργετικές επιδράσεις σε διαφορετικές εκφάνσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης των ατόμων και συγκεκριμένα:

Στην ικανότητα κατανόησης των προσωπικών συναισθημάτων Στην ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων Στην ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων Στην ικανότητα ρύθμισης και αυτοελέγχου των

συναισθημάτων Στην ικανότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης που προσδιορίζει

το βαθμό κοινωνικότητας ενός ατόμου Στην ικανότητα διαχείρισης του άγχους Στην ικανότητα εύρεσης ικανοποίησης και ευχαρίστησης από

τη ζωή που συμβάλλουν στην επίτευξη ποιότητας ζωής Στην ικανότητα δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων

(δυσκολία ή ευκολία σύναψης δεσμών).

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Η παρέμβαση διενεργήθηκε κατά το εαρινό εξάμηνο του 2009 στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Σε αυτή συμμετείχαν 113 φοιτητές, οι οποίοι κατανεμήθηκαν σε επτά ομάδες των δεκατεσσάρων ατόμων η κάθε μια και σε μια ομάδα των δεκαπέντε ατόμων. Οι συνεδρίες διήρκεσαν 12 εβδομάδες (μία ανά εβδομάδα).

Σε κάθε συνεδρία δινόταν αρχικά ο σκοπός, ακολουθούσαν διευκρινίσεις, οριζόταν το θεωρητικό πλαίσιο και τέλος δίνονταν οι εργασίες.

ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αποσκοπεί στο να καταστήσει τους

συμμετέχοντες ικανούς: να εξασκηθούν στον έλεγχο του θυμού τους να μην είναι βίαιοι και απειλητικοί προς τους άλλους να ελέγχουν τις σκέψεις και πράξεις τους μέσα από το

«μέτρο θυμού» να δέχονται υποστήριξη και ανταπόκριση από τους

άλλους

Επειδή ο θυμός, ως συνήθης αντίδραση, είναι βαθιά ριζωμένος στον υποσυνείδητο νου, δίνονται πληροφορίες για τον υποσυνείδητο νου, που θα βοηθήσουν τους συμμετέχοντες στις παρατηρήσεις για το θυμό τους (Pickles, 2007).

ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αποσκοπεί στο να καταστήσει τους

συμμετέχοντες ικανούς: να αναγνωρίζουν τα διάφορα γεγονότα που

πυροδοτούν το θυμό τους να αναγνωρίζουν τα σημεία-ενδείξεις, τα οποία

οδηγούν στην κλιμάκωση του θυμού (φυσικές, συμπεριφοριστικές, συναισθηματικές και γνωστικές ενδείξεις. Οι τελευταίες με τη μορφή σκέψεων εσωτερικού μονόλογου (self-talk) με περιεχόμενο κριτικό και εχθρικό).

ΤΡΙΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

καταστήσει τους συμμετέχοντες ικανούς να παρατηρήσουν τις τρεις φάσεις του επιθετικού κύκλου, οι οποίες καταδεικνύουν την κλιμάκωση του θυμού των συμμετεχόντων.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ - σχέδιο «αντι-θυμού»

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

καταστήσει τους συμμετέχοντες ικανούς να χρησιμοποιούν:

στρατηγικές κατά τη διάρκεια κλιμάκωσης του θυμού τους και πριν τη φάση της έκρηξης

βαθιές κοιλιακές αναπνοές, που είναι η βασική προϋπόθεση πριν από κάθε προσπάθεια ελέγχου (Verischagin, 1998).

ΠΕΜΠΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

καταστήσει ικανούς τους συμμετέχοντες να επιτελούν την προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, με τη βοήθεια επίσης της βαθιάς κοιλιακής αναπνοής, για να μειωθούν τα επίπεδα αδρεναλίνης και κορτιζόλης, που παράγονται στα επινεφρίδια και διοχετεύονται μέσω του αίματος σε όλο το σώμα (Bilodeau, 2009)

ΕΚΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

κάνει τους συμμετέχοντες ικανούς να αναγνωρίζουν τα ψυχολογικά τους προβλήματα, που οφείλονται σε παράλογες ή λανθασμένες πεποιθήσεις και να τα αλλάξουν με τον έλεγχο της λογικής σκέψης (Ellis, 1975).

ΕΒΔΟΜΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να κάνει τους

συμμετέχοντες ικανούς να παρατηρήσουν: τη συσχέτιση της συνήθειας του θυμού σε

αλληλεπίδραση με το οικογενειακό τους περιβάλλον και

τη διαμόρφωση των σχέσεών τους ως ενήλικες, σύμφωνα με τα γονεϊκά πρότυπα (Harter, 1999; Gerhardt, 2004; Sunderland, 2006).

ΟΓΔΟΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

κάνει τους συμμετέχοντες ικανούς να απαλλαγούν από βασανιστικές σκέψεις ή αρνητικά συναισθήματα του παρελθόντος μέσα από την άσκηση του «εκφραστικού γραψίματος» (Pennebaker & Beall 1986)

ΕΝΑΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

κάνει ικανούς τους συμμετέχοντες στη διεκδικητική ή αυτο-υποστηρικτική συμπεριφορά, σε αντιδιαστολή με την επιθετική και παθητική συμπεριφορά (Reilly, 2002).

ΔΕΚΑΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να καταστήσει

τους συμμετέχοντες ικανούς να εκτελούν: την άσκηση «πλασματικής διαμάχης»

(Grodnitzky, Tafrate, 2000) την άσκηση του «αγκίστρου» είναι μια

αισθητηριακή εμπειρία, που προκαλείται από ένα ερέθισμα εσωτερικό ή εξωτερικό. Οτιδήποτε αποτελεί το εναρκτήριο ερέθισμα για κάποια οργανική κατάσταση, αποκαλείται άγκιστρο ή άγκυρα (Wrycza, 2001).

ΕΝΔΕΚΑΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

Σκοπός Η συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να

καταστήσει τους συμμετέχοντες ικανούς να κλείσουν τον κύκλο ενός γεγονότος αντιδικίας με την πράξη της συγχώρησης- η πιο υγιής και λυτρωτική απάντηση στα συναισθήματα πόνου και προσβολής- και αν είναι δυνατόν και της συμφιλίωσης (Bushman, 1999).

ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ

ΣκοπόςΗ συνεδρία αυτή αποσκοπεί στο να κάνει ικανούς τους συμμετέχοντες στην τέχνη της επικοινωνίας σύμφωνα με τις αισθητηριακές προσβάσεις (οπτικός, ακουστικός, κιναισθητικός τύπος). (Alder, 1999). Επίσης στη συνεδρία αυτή αναλύεται η μη λεκτική επικοινωνία(Pickles, 2007) και η τέχνη της συμβάδισης (Paese, 1881).

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Τα αποτελέσματα της έρευνάς μας επιβεβαίωσαν τις υποθέσεις μας.

Βρέθηκε ότι εκφάνσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης όπως η ικανότητα κατανόησης των προσωπικών συναισθημάτων και των συναισθημάτων των άλλων καθώς και η ικανότητα ρύθμισης, διαχείρισης και ελέγχου των προσωπικών συναισθημάτων, η ικανότητα εύρεσης ικανοποίησης και ευχαρίστησης από τη ζωή καθώς και η ικανότητα διαχείρισης του άγχους, όπως αυτές αξιολογήθηκαν με δύο διαφορετικά ερωτηματολόγια μέτρησης της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και με διαφορετικά ερωτηματολόγια αξιολόγησης της ποιότητας ζωής και της διαχείρισης του άγχους ως χαρακτηριστικού της προσωπικότητας, βελτιώθηκαν με την εφαρμογή του προγράμματος Παρέμβασης.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Επιπρόσθετα, το Πρόγραμμα Παρέμβασης επέφερε ευεργετικές επιδράσεις στην ικανότητα εύρεσης ικανοποίησης και ευχαρίστησης από τη ζωή, που συμβάλλουν στην επίτευξη ποιότητας ζωής.

Στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε εάν η δυσκολία σύναψης δεσμών με σύντροφο (επίπεδο αποφυγής) και η ανησυχία απώλειας συντρόφου (επίπεδο εμμονής) στο πλαίσιο διαμόρφωσης διαπροσωπικών σχέσεων, τροποποιούν την επίδραση της παρέμβασης στις εκφάνσεις της Συναισθηματικής Νοημοσύνης που εξετάσαμε, προέκυψαν τα ακόλουθα: η ικανότητα για αυτοέλεγχο, η ευημερία και οι κοινωνικές δεξιότητες των ατόμων στο επίπεδο αποφυγής βελτιώνονται με την εφαρμογή του Προγράμματος Παρέμβασης, ενώ η κατανόηση των προσωπικών συναισθημάτων καθώς και των συναισθημάτων των άλλων (συναισθηματικότητα) των ατόμων στο επίπεδο εμμονής βελτιώθηκαν μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος παρέμβασης.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Επιπλέον βρέθηκε ότι η παρέμβαση ήταν αποτελεσματική στη μείωση του άγχους που είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας στα άτομα με μεγάλη ή μικρή δυσκολία στη σύναψη δεσμών με σύντροφο (αποφυγής). Η παρέμβαση ήταν εξ ίσου αποτελεσματική στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων με μεγάλη δυσκολία στη σύναψη δεσμών με σύντροφο.

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ

Είναι επίσης δυνατόν το συγκεκριμένο πρόγραμμα να χρησιμοποιηθεί για την περαιτέρω βελτίωση και άλλων εκφάνσεων της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, όπως της ενσυναίσθησης, της αυτοεκτίμησης, της προσαρμοστικότητας, κ.λ.π, τις οποίες δεν μελετήσαμε στην παρούσα μελέτη.

Επιπρόσθετα, ο σχεδιασμός όλης της παρέμβασης είναι δυνατόν να αποτελέσει ένα πρότυπο πλαίσιο για την ανάπτυξη και άλλων παρόμοιων προγραμμάτων για τον ίδιο σκοπό.

Σημειώνουμε ότι το Πρόγραμμα Παρέμβασης για τη διαχείριση του θυμού, το οποίο σχεδιάστηκε για το σκοπό της παρούσας μελέτης, δεν έχει χρησιμοποιηθεί στη συγκεκριμένη εκδοχή του σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για τη βελτίωση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης νεαρών ατόμων. Για το λόγο αυτό η παρούσα μελέτη αποτελεί μία πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του συγκεκριμένου θέματος και καλύπτει ένα κενό στη σχετική ελληνική και ευρύτερη βιβλιογραφία.

Το παραπάνω πρόγραμμα διαχείρισης θυμού πραγματοποιήθηκε κατά την σχολική χρονιά 2013-2014, στο πλαίσιο προγραμμάτων Αγωγής Υγείας με υπεύθυνη την καθηγήτρια Αγγελοπούλου Ευθυμία ΠΕ02 και με συμμετοχή μαθητών Γ΄ τάξεως του 2ου Γυμνασίου Π.Φαλήρου.