روش پژوهش در سیستم سلامت

سلامت سیستم در پژوهش روشPrepared by:

Kamal Gholipour

Ph.D. candidate in Health services managementTabriz University of Medical Sciences

منظور از متدلوژی تحقیق چیست؟

روشهای استاندارد شده ایی هستند که برای انجامتحقیقات هدفمند در ارایه پاسخ به یک سوال می توان

از آن الگوها استفاده نمود.

1 هر فرد محققی می تواند با نوآوری و نبوغ خود مسلماروش جدیدی برای تحقیق خود بیافریند ولی طبیعی است که استفاده از قالبها و روشهای شناخته شده

موجود می تواند سرعت رسیدن به یک متدلوژی مناسب برای ارایه پاسخ درست به سوال را افزایش

دهد.

آیا بهتر نیست برای ساختن یکpresentation جدید از قبل تعیین شده استفاده نمود؟templatesاز

این الگوها همان روشهای استاندارد شده تحقیقهستند.

3

اجزای اصلی متدلوژی تحقیق

متدلوژی تحقیق یعنی روشن و استانداردنمودن پژوهش از ابتدا تا انتهای کار

برای هر پژوهش حداقل بایست سه مرحله رادر نظر گرفتن

طراحی منشور تحقیق )نوشتن پروپزال( که نقشهراه پژوهش خواهد بود

مراحل اجرایی تحقیق و راههای اصالح مشکالتیکه در حین انجام کار پیش می آید

تحلیل نتایج و نوشتن نتایج و حتی انتشار و کاربردینمودن یافته ها

4

برداشت درست از ابعاد متدلوژی تحقیق

متدلوژی تحقیق بایست مسیر دقیق تحقیق راروشن نماید.

چگونه و چرا سوال پژوهش مهم است؟ چگونه بایست سوال پژوهش را تجزیه نمود و راه

رسیدن به پاسخ درست را کشف نمود چگونه باید تحقیق را انجام داد. یعنی مشخص نمود

که چه متغیرهایی در چه گروههای باید چگونه سنجیده شود و چگونه باید اطالعات سنجیده شوند

باید روشن نمود که چگونه نتایج تحقیق تفسیرشدهو یافته ها منتشر خواهند شد.

5

گستره روش تحقیق

پس در متدلوژی تحقیق بایست مبانی علمی و مفاهیم و مصادیق ظریف

تخصصی رعایت شود به شیوه درست و مناسب برای پاسخ به سوال

پژوهشی، روش تحقیق طراحی گردد بایست درست و به شکل مناسب تحقیق اجرا

گردد و در متدلوژی تحقیق به مدیریت نیروی انسانی، مدیریت مالی، مدیریت زمان و ...

اشاره می شودبه شیوه تحلیل نتایج دقت زیادی شود 1 همیشه و در همه مراحل اخالق پژوهش و نهایتا

باید رعایت گردد

6

سواالتی برای شما

1 نوشتن پروپزال تحقیق آیا روش تحقیق صرفااست؟

آیا روش تحقیق در علوم پزشکی با سایرعلوم متفاوت است؟ در زیرشاخه های علوم

پزشکی چطور؟

برای محقق خوب بودن چه میزان فراگیریروش تحقیق کمک کننده است؟

آیا تبعیت از روشهای استاندارد شده مانع نبوغمحقق می شود؟

7

یافتن حیطه و موضوع تحقیق (1)

یکی از بزرگترین مشکالت بر سر راه تحقیقنداشتن ایده است.

یافتن موضوع خوب تحقیق یک هنر بسیار مهمو نوعی نبوغ است. بدون داشتن این

فرامهارت و صرف خواندن و یادگرفتن روش تحقیق هرگز انسان را محقق نخواهد کرد.

ذهن پژوهشگر باید با دیدن هر مشکل و باخواندن هر مطلب علمی، دهها موضوع جدید

برای تحقیق را بیافریند.8

یافتن حیطه و موضوع تحقیق (2)

برای بارور نمودن ذهن در یافتن موضوع مناسبتحقیق بایست

زیاد مطالعه نمود و مقاالت و مجالت را مرور نموده و عناوین تحقیق دیگران را با دقت برانداز نمود.

سعی نمود ذهنی کل نگر داشت. اجزا را در کنار هم قرارداده و تصویر ذهنی مناسبی از حیطه و یا حیطه های

علمی مرتبط بوجود آورددر یافتن خالها و ایجاد شبه در مطالب علمی تالش نمودتخیل علمی داشتدور را نگاه نمود در مجادالت و بحثها علمی شرکت فعال داشت. شنونده و

یا خواننده صرف بودن کافی نیست9

یک مثالبه نظر شما در آموزش علوم پزشکی چه حیطه هایی را

می توان تصور نمود؟

10

برنامه ریزی درسی•مدیریت آموزش•شیوه تدریس•ارزیابی پیشرفت •

تحصیلیمنابع علمی و متون •

آموزشیاقتصاد آموزش•انگیزش فرادهنده و •

فراگیرنده

آموزش مداوم•مهارتهای یادگیری•خطاهای آموزش•گزینش دانشجو•اخالق در آموزش•پژوهش در آموزش•اعتباربخشی دوره •

آموزشیپایش و ارزشیابی•• .....................

مشخصات موضوع

)نو و بدیع بودن )نقطه مقابل تکراری بودنکاربردی بودنجذبیتمورد توجه افراد صاحب نظر بودنقابل انجام بودننداشتن مشکل اخالقیباصرفه بودنعلمی بودنقابل درک برای مخاطبین

11

انواع متغيرها

كمي quantitative مقادیر :)ratio( نسبتي بین فواصل و دارند واقعی صفر

وزن و قد مانند است برابر اي مقدار :)interval( فاصله لذا و دارند قراردادی صفراست برابر مقادیر بین فاصله ولی پذیرند می نیز منفی

دریا سطح از ارتفاع و سانتیگراد به حرارت درجه مانند اي نیست :)ordinal( رتبه برابر مقادیر بین فواصل ارزش

امتحانی نمره مانند

كيفي qualitative حالته فوت :)binary( دو یا و ماندن زنده جنس، مانند

نمودن حالته ملیت :)nominal( چند و خونی گروه مانند اي نوجوان، ) :)ordinal( رتبه کودک، سنی گروه مانند

) پیر و میانسال جوان،

نقش متغيرها

توصيفي کرمان )مطالعات در دیابت شیوع (تعیین باید: متغیرهایی چه جزیی اهداف به پاسخ برای اصلي

شود؟ دیابت سنجیده به ابتال

: اضافه متغیرهای چه فرعی اهداف به پاسخ برای اي زمينهشود؟ سنجیده باید افراد ای سنی گروه یا و جنس

تحليلي ) به مطالعات ابتال و آماده غذاهای مصرف بین رابطه

قلبی (سکته ( :)independent(مستقل است؛) تاثیرگذار که هایی متغیر

آماده غذاهای مصرف ( :)dependent( وابسته پذیرد؛) می تاثیر که هایی متغیر

قلبی سکته به ابتال اي به :)demographic( زمينه پاسخ برای که متغیرهایی

گیرند؛ قرار سنجش مورد باید فرعی یا اهداف و جنس سن،مصرفی آماده غذاهای نوع

كننده بین :)confounder( مخدوش رابطه که متغیرهاییزنند؛ می هم به را وابسته و مستقل -متغیر اقتصادی وضعیت

غذاهای مصرف بین ارتباط شدت توانند می که وزن یا و اجتماعیدهد قرار تاثیر تحت را سکته به ابتال و آماده

جدول متغيرها

واحد متغير نوع متغير

نقش متغير

تعريف متغير علمی و عملیاتی نام متغير

سال شمسی نسبتی مستقل فاصله زماني بين تولد تا زمان ورود به مطالعه به گفته بيمار

سن

مرد/زن دوحالته مستقل تظاهر فتوتيپي بيماراز نظر جنسي برداشت فرد پرسشگر

جنس

خواندن نوشتن/ سیکل/ باالتر از

سیکل

رتبه ای مستقل ميزان بهره علمي فرد به گفته بيمار

سطح سواد

میلی گرم در دسی لیتر

نسبتی وابسته ميزان گلوكز سرم بيماردر حالت ناشتا پاسخ آزمايشگاه با استفاده

از دستگاه .........

قند خون

عنوان: بررسی عوامل موثر بر قند خون

نوع مطالعه و روش بررسی

مطالعه نوع انتخاب :معیارهایمسئله - نوع - مسئله موجوددرباره آگاهی میزان - پژوهش انجام برای موجود منابع

انواع مطالعات

:) ( ای مشاهده ای غیرمداخله مطالعاترافقط پژوهش مورد وضعیت پژوهشگر ) آنها ) در ای مداخله تغییری و نموده توصیف

اورد نمی .بعمل ای مداخله وضعیت: مطالعات در پژوهشگر

پیآمدهای و ه آورد بعمل مداخله پژوهش موردمیکند گیری اندازه را کاری دست .این

) میزان: ) در مداخله بهداشت آموزش اثر مثال) پیآمد ) واکسیناسیون پوشش

مطالعات غیرمداخله ای)مشاهده ای(

اکتشافی مطالعات توصیفی مطالعات ) تحلیلی ) ای مقایسه مطالعات

-مطالعات اکتشافی1

به و افراد از کمی تعداد روی که است مطالعهمیرود بکار وزمانی میشود، انجام کوتاه مدتیپژوهش موضوع مورد در موجود اطالعات که

باشد .ناقصایدز: مشاوره مرکز یک داریم درنظر مثال

نمائیم .تاسیس

-مطالعات توصیفی 2

گروه روی طوالنی مدت به که است ای مطالعهمیگیردتا انجام افراد از بزرگ یا کوچک هایباتوصیف خاص وضعیت از روشنی تصویر

آید بدست پژوهش .متغیرهای) ( بیمار: چند یا بیمار یک مورد یک گزارش مثال

،توصیف توجه؛ توصیفی مطالعات از برخی درمیگیرد انجام تواما .بامقایسه

-مطالعات مقایسه ای یا 3تحلیلی؛

شناسائی و تعیین برای که است ای مطالعهاین میرود بکار مسئله یک کننده ایجاد عواملمشکل بیشتردارای یا گروه یک کارازمقایسه

میگیرد انجام مشکل فاقد یابیشتری گروه .بایکسرطان: افرادفاقد با ریه باسرطان افراد مثال

ریه

انواع مطالعات تحلیلی

- ای مقایسه مقطعی مطالعات - شاهدی مورد مطالعات گروهی هم مطالعات

- مطالعات مقطعی-مقایسه 1ای

توصیف بر مقطعی،عالوه درمطالعات ) مختلف) های گروه پژوهش متغیرهای مسئلهمتغیرهای نظر از نیز مطالعه مورد جامعه

میگیرند قرار مقایسه مورد .مختلف :و مبتال کودکان در تغذیه سوء بررسی مثال

:سالممبتال - کودکان درصد - - اقتصادی،دسترسی ؛اجتماعی عوامل نقش

........و - تغذیه الگوهایتغذیه الگوهای آگاهی،عقاید،باورهادر نقش

..........و

-مطالعات مورد- شاهدی 2

- عواملی تعیین منظور به شاهدی مورد درمطالعهگروه دو اند داشته دخالت مسئله ایجاد در که

کنند می مقایسه :راباهممورد بررسی : گروه مورد مسئله آنها در که

دارد وجودکنترل شاهدیا مورد : گروه درآنهامسئله که

ندارد وجود .بررسی ) ( مورد: اول ماه در شده فوت نوزادان مثال

) ( یاکنترل شاهد زنده نوزادان

روش متداول کنترل متغیرهای مخدوش کننده

- مطالعات و ای مقایسه مقطعی مطالعات درمخدوش- متغیرهای بایستی می شاهدی مورد

نمود راکنترل .کنندهکردن های جور ازروش یکی عنوان به

توزیع کنترل شود سعی که است معنی ،بدیندردو بالقوه کننده مخدوش متغیرهای فراوانی

) - باشند ) مشابه شاهد مورد .گروهمخدوش ) متغیرهای نوزادان میر و مثال؛مرگ

)........... روستاو: مادر،درآمد،شهرو سن کننده

-مطالعات هم گروهی 3)کوهورت(

مواجهه افراد از گروهی،گروهی هم درمطالعهبروز میزان با خطرزا عامل یک با یافته ) باعامل) که افراد، از باگروهی مطالعه گروه باالگروه ) اند نیافته مواجهه نظر مورد خطرزای

میگیرند( قرار مقایسه مورد .کنترلفرامینگهام؛: کوهورت مطالعه مثال

ریه سرطان و سیگاری غیر سیگاری، افراد

مطالعه دوکوهورتی

دو به آن تقسیم و کوهورت یک انتخاب که زمانی ) نیافته ) مواجهه و مطالعه یافته مواجهه گروه ) دوکوهورت) نباشد پذیر امکان کنترل

) میشود) انتخاب کنترل و مطالعه .مجزاسازی: توجه ،همسان گروه دو همزمان انتخاب

مورد غیرازعامل به مشابه سایرعواملمدت به گروه هردو وپیگیری نظردردوگروه، مساوی

وعروق: قلب های بیماری و سیگار مثال

موارد استفاده ازانواع مطالعات تحلیلی

و: معین اشامیدنی آب منبع از استفاده بین علیتی مطالعه مثال

متعدد آب منابع با دهکده یک کودکان در اسهال بروز

کوهورت که: مطالعه کودکانی در اسهال بروز میزان مقایسه

دیگر منابع از که آنهائی با کنند می استفاده مشکوک آب منبع از

نمایند می .استفاده

: - شاهد مورد علت مطالعه به کننده مراجعه کودکان مقایسه

سایر علت به کننده مراجعه کودکان با بهداشت مرکز به اسهال

اب منبع نظر از ها ناراحتی

: ای – مقایسه مقطعی مبتال مطالعه کودکان مادران مصاحبه

و آشامیدنی آب ازنظرمنبع نشده مبتال کودکان با اسهال به

انها ومقایسه گذشته درماه اسهال به ابتال فراوانی

مطالعات مداخله ای

متغیر یک پژوهشگر ، ای مداخله مطالعات درقرار دستکاری تحت را وضعیت یک یا مستقلاندازه را کاری دست از حاصله ونتایج میدهد ) ( . گروه دو همیشه نه معموال کند می گیری

) دارند) وجود پژوهش در کنترل ، شاهد

انواع مطالعات مداخله ای

تجربی -1 مطالعات2- ) ( تجربی نیمه یا تجربی شبه مطالعات

- مطالعات تجربی 1

تواند می که است ای مطالعه تنها تجربی مطالعهحداقل افراد تصادفی تقسیم رااز علیت رابطهتحت . گروه یک برساند اثبات ،به گروه دو به ) ( گرفته قرار تجربه گروه تجربه یا مداخله تاثیرمی گرفته نظر در شاهد عنوان دیگربه وگروه.شود

مشخص گروه دو مقایسه طریق از مداخله نتایجگردد .می

در: قبال که جدید داروی اثر مطالعه مثالاست شده بررسی .آزمایشگاه

مطالعه تجربی دوسوکور

( عنوان به مداخله نوع که است ای مطالعه ) هم : دارو نوع مثالوهم دارو ازنظرپژوهشگروتجویزکننده

نباشد تشخیص وقابل بوده .ازنظربیمارناشناسبندی توجه: درتقسیم تجربی مطالعات قدرت

عمل این با که است افراد تصادفی ) میشود ) خنثی کننده مخدوش .اثرمتغیرهای

مشخصات یک پژوهش تجربی

مداخله داشتن ) ( شاهد کنترل گروه داشتن تصادفی بندی تقسیم

انواع مطالعات شبه تجربی

گروهی چند یا دو گروهی یک

- مطالعات شبه تجربی2

شرایط از یکی فاقد حداقل مطالعه نوع اینفاقد یا دیگر عبارت به ، است تجربی مطالعهکنترل گروه فاقد یا است تصادفی بندی تقسیم . با همیشه نیز تجربی شبه مطالعات باشد میهمراه مسقل درمتغیر دستکاری یا مداخله.است

مطالعه دو یاچند گروهی

ازافراد گروه یاچند دو ،انتخاب مورد مداخله درمعرض گروه یک قراردادن

رادریافت) دیگرمداخله های یاگروه گروه نظر) دارند نمی

مداخله از قبل ها گروه بررسیصورت توجه: به مطالعه افراد روش دراین

اند نشده تقسیم گروه دو به .تصادفیمشارکت: میزان در بهداشت آموزش تاثیر مثال

؛روستای سازی ایمن برنامه روستادر یک اهالیشاهد گروه ب روستای و تجربی گروه الف

مطالعه یک گروهی) قبل وبعد(

وجود گروه یک فقط مطالعه نوع درایناز شده گرداوری های داده روش دارد،دراینحاصله های داده با ازمداخله قبل گروه یک

شوند می یکدیگرمقایسه با .بعدازمداخلهرفع: برای مدیریتی های توصیه بکارگیری مثال

بیمارستان سرپائی دربخش ازدحام

نتیجه گیری های معتبروقابل اعتماد

) اعتبار که: چیزی نتایج بودن واقعی یعنیحقیقت چقدربه شده گیری اندازه) است نزدیک ومقدارواقعی

محقق: اعتماد اگر که است معنی این بهدرهمان مشابه روش رابا پژوهش دیگریدست به مشابهی نتایج باید نماید تکرار شرایط) تکرارپذیری) اورد

اعتبار و اعتماد مجموعه های ممکنه

اعتبار فاقد اما اعتماد، فاقد قابل و اعتبار فاقداعتماد

اعتماد قابل و زیاد معتبر اعتماد فاقد اما معتبر تقریبا

.

.

.

.

..

..

.

... .. ..

... .. ..

..

...

..

..

..

.

....

عوامل موثر براعتبارواعتماد نتایج

توصیفی :مطالعاتگیری - نمونهها - داده گرداوری نحوه

ای مداخله و تحلیلی :مطالعال - ) : ( کودک مهد تاثیر مثال کننده مخدوش عوامل - ) ( پستان سرطان و آموزش مثال زمان به مربوط عوامل - ) : ( وزن برکاهش وزن کنترل برنامه مثال ازمطالعه افراد شدن خارج - : ( ) ( چگونه برنامه مثال مختلف های گروه به افراد سوگیری انتخابی تقسیم

) کنید ترک را سیگار - : ( دانش یادگیری میزان روی سخنرانی تاثیر مثال ها داده ابزارگردآوری

آموزان( - : ( وعقربه ها بچه سن مثال ها داده ابزارگردآوری بودن اعتماد غیرقابل

) گیری اندازه ترازوی -) : ( تولید تاثیرنوردرمیزان مثال هاتورن اثر

روش های پیشگیری از کاهش اعتبار

نداشته - مواجهه مداخله یا مطالعه مورد عامل با که شاهد گروه یک داشتنشود منجرمی کننده مخدوش وعوامل اثرهاتورن کاهش .باشدبه

راکاهش - بودن تاثیرانتخابی مختلف های گروه به افراد تصادفی بندی تقسیم.میدهد

انتخابی ” - عامل وجود به میدهد پژوهشگرامکان وبعدبه قبل گیری اندازهافراد“ ازمطالعه،رابا شده خارج افراد مشخصات تفاوت و ببرد پی بودن

سازد مشخص مانده .باقیمورد - به افراد کردن عادت برای را زمانی مدت باید هاتورن اثر کاهش برای

گرفت نظر در بودن نظر تحت و .مشاهدهها - داده ابزارگردآوری آزمون وپیش مطالعه دقیق طراحیزمان - عامل مثل محیطی وقایع از آگاهی

زمانبندی پژوهش

تعیین فعالیتهای مهم تحقیق

اولین قدم در تدوین جدول زمانبندی لیستنمودن فعالیتهای مختلفی است که باید در

تحقیق انجام شوند. در مرحله بعد باید تعیین گردد که هر فعالیت

چه میزان زمان خواهد برد و کدام فعالیت می تواند موازی و کدام فعالیت می تواند به

صورت سری انجام شود. به عنوان مثال جمع آوری اطالعات و ورود اطالعات به رایانه تا

حدود زیادی می توانند موازی و همزمان انجام شوند ولی تجزیه و تحلیل اطالعات یک فعالیت

سری است و باید بعد از اتمام دو فعالیت قبلی صورت پذیرد.

شیوه مرتب نمودن فعالیتها

استفاده از جدولGantt برای طرحهای :ساده

استفاده از نمودارPERT برای پروژه های :بسیار سنگین و پیچیده که افراد با تخصصهای

مختلف باید با هم کار نموده و پروژه را جلو ببرند

نمونه ای از جدول گانت بسیار ساده

5ماه 4ماه 3ماه 2ماه 1ماه پیش زمان مدتشده بینی

فعالیت

1 پروپزال نمودن تکمیل

1 کار مقدمات نمودن فراهم

2 اطالعات آوری جمع

1 رایانه به اطالعات ورود

1 آماری آنالیز

2 گزارش نوشتن

نکات عملی در تبیین زمان بندی پروژه

زمانهای تلف شده بسیار بیشتر از حد انتظار1 توجه فرمایید هستند؛ حتما

در تعیین زمان فعالیتهایی که به شما وابستهنیستند محتاط باشید

فعالیتهای ویژه و مهم که می توانند زمانبندیپروژه را به شدت تحت الشعاع قرار دهند

شناسایی فرمایید طوالنی نوشتن ولی سریع انجام دادن مشکل

آفرین نیست ولی بر عکس آن ممکن است کار شما را زیر سوال ببرد

مدیریت نیروی انسانی در پژوهش

اصول کار تیمی

1 به صورت طبیعی است که تحقیقات معموالگروهی انجام می شوند و بایست اصول مربوط به کار تیمی در آن رعایت شود.

اصول اصلی حاکم بر کار تیمی

روشن بودن وظیفه و مسئولیتهای شفافیت :هر فرد و حقوق مادی و معنوی ایشان

حجم و نوع کار محوله باید متناسب بودن :متناسب با وقت و توانمندی هر فرد باشد

باید مشارکت ایجاد حس کار گروهی :فعال و احساس مسئولیت افراد به شکل

مناسبی در نظر گرفته شود

مسئولیتهای مدیر پروژه

تقسیم وظایف و ارایه شفاف مسئولیتها بهافراد همکار

پایش فعالیتها متناسب با جدول زمانبندیمستند نمودن روند اجرایی کارنظارت بر مدیریت مالی تحقیق شناسایی نقاط اصطکاک و تالش برای رفع

آنهاتدبیر امور غیر مترقبهزنده نگاه داشتن روح کار گروهی

خطرات و آفتهای مدیریت اجرایی کار

اتفاقات غیر مترقبه از دست دادن افراد کلیدی و یا عدم وقت

گذاشتن کافی افراد تاخیرهای زمانی و مخدوش شدن مدیریت

زماناختالف نظرها و اصطکاکهای بین افراد عدم توانمندی عملی و واقعی افراد در کارهای

محوله علی رغم بررسیهای قبلی اشکاالت غیر قابل پیش بینی در فرایند جمع

آوری اطالعات، آزمایشات و یا تجزیه و تحلیل اطالعات

آشکار شدن اشکاالت جدی در پروتکل تحقیق

توجه داشته باشید که

1 از عهده یک نفر بر نمی حل مشکالت معموالآید.

برگزاری جلسات گروهی یکی از بهترینراههای ایجاد همدلی است

1 بهترین شیوه شفافیت و رو راستی معموالمواجه با مشکالت است

اگرچه حذف افراد تیم در حین انجام کارمطلوب نیست ولی گاه برای حفظ جمع

ممکن است مجبور به آن شوید )به عنوان تنها راهکار(

تضمین کیفیت و کنترل کیفی

( تضمین کیفیتquality assurance یعنی )تالش برای حفظ کیفیت کار قبل از شروع.

برای رسیدن این مهم بایدپروتکل تحقیق دقیق باشد افراد تیم تحقیق درست انتخاب و دقیق آموزش

داده شوندپیش مطالعه انجام شود( کنترل کیفیquality assessment یعنی )

تالش برای حفظ کیفیت و سنجش آن در حین انجام کار با پایش دقیق کار و نظارت مناسب.

“Knowing is not enough; we must apply.

Willing is not enough; we must do.”

" Goethe“