سنجش ثروت علمی و مصوّرسازی پراکندگی جغرافیایی آن

سنجش ثروت علمی و مصّورسازی پراکندگی

جغرافیایی آن

13921392اردیبهشت اردیبهشت

سعید اسدیسعید اسدی

درباره پژوهش

طرح تحقیقی »بررسی توزیع جغرافیایی ثروت علمی در به پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات 1389ایران« در سال

ایران پیشنهاد شد و پس از تصویب، از سوی معاونت پژوهشی دانشگاه شاهد به عنوان طرف قرارداد به اجرا درآمد.

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

2

خروجی های طرح برای مطالع�ه بیشتر:در کتابخانه پژوهشگاه - گزارش نهایی طرح1مطالعات کتابداری و علم اطالعات - مقاله )زودآیند( 2پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطالعات- مقاله )زودآیند( 3ScientificWealthMap - وبسایت 4

ضرورت تحقيق

پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات در سازماندهی واشاعه دانش تولید شده کشور نقش داشته و دارد.

مطالعات علم سنجی بخشی از ماموریت های پژوهشگاهاست.

اهداف مورد نظر اسناد باالدستی به ویژه نقشه جامععلمی کشور برای اجرایی شدن نیاز به تحلیل های علم

سنجی دارند. تولید علم و جایگاه ایران در رده بندی های جهانی مسئله

ای چالش برانگیز است.ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

3

شتاب تولیدات علمی ایران

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

4

طرح مسئله

های زیرساخت بر فناوری و علم]ی رش]د تاثی]ر هرچن]د اقتص]ادی و رفاه]ی کشور، ب]ه طور کلی امری مورد پذیرش و علمی های پژوه]ش کاربردی نتای]ج کنون ت]ا ام]ا اس]ت فناوران]ه محققان کشور، نمود بیرون]ی چندان]ی نداشت]ه است. علیرغم توسعه کّمی علم و فناوری و فعالیت های پژوهشی، نتای]ج ای]ن فعالی]ت ه]ا در توس]عه اجتماع]ی و اقتصادی کشور – دس]ت ک]م در برخ]ی حوزه ها – چندان مشهود و ملموس نبوده

است. تفاوت میزان پیشرف]ت و توس]عه مناط]ق مختل]ف کشور می توان]د نشان دهنده توزی]ع نامتوازن »ثروت علم]ی« در نواحی

و استان های مختلف کشور باشد. چگونه شود؟ م]]ی گیری اندازه چگون]]ه چیس]]ت؟ علم]]ی ثروت

مص]ورسازی شود؟ پراکندگ]ی ثروت علم]ی در بی]ن استان های ایران بوده است.

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

5

شواهدی از چالش ها

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

6

نخستین گام ها با برنامه های محرومیت زدایی •از روستاها صورت گرفته است.

در برنامه چهارم توسعه، به آمایش سرزمین و • 20توازن منطقه ای کشور در سند چشم انداز

ساله توسعه توجه شده است. قانون بودجه کشور، 6 در تبصره 1381در سال •

سازمان مدیریت و برنامه ریزی موظف شد در راستای آمایش سرزمین، عدم تعادل توسعه در

مناطق مختلف کشور را شناسایی کند و با مجموعه طرح های اقتصادی و اجتماعی، به تحرک مناطق کمتر توسعه یافته کمک نماید.

توسعه متوازن در ایران

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

7

تعداد شاغالن حوزه تحقیقات به ازای هر ده هزار نفر جمعیت

توسعه متوازن علم، فناوری و نوآوری ...

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

8

سهم استان ها از طرحهای پژوهشی کشور

توسعه متوازن علم، فناوری و نوآوری ...

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

9

(1390منبع: محمدی )

390 استان، 31 یک. بازیابی و شمارش ر�کوردهای مرتبط با استان ها: شهر بر اساس کاربرگه در پایگاه های پژوهشگاه 2000شهرستان و نزدیک به جستجو و کنترل شدند.

استان های کشور به ده دسته یا دهک تقسیم شدند دو. دسته بندی استان ها: از ثروت علمی کشور در نظر محرو�م که دو دهک پائینی به عنوان استان های

و شش دهک میانی ثروتمند دو دهک باالیی به عنوان استان های شدند،گرفته . برخورداربه عنوان استان های متوسط یا

بر اساس رکوردهای بازیابی شده و فیلدهای مورد نظر، کمیت سه. رتبه بندی:در� خاتمه فاز تولید و بهره مندی از ثروت علمی برای هر استان به دست آمد.

دو پژوهش، شش استان به عنوان استان های ثروتمند، نوزده استان به عنوان استان های برخوردار و شش استان به عنوان استان های محروم از ثروت

. ندعلمی کشور معرفی شد با ار�ائه مدلی مفهومی، چگونگی چهار ترسیم نقشه و مصورسازی.

مصورسازی نتایج با توجه به ابعاد مکانی آنها تشریح شد و سپس با ایجاد فایل یافته ها بر روی Google Earth و Google Maps و استفاده از KMLهای

روابط علمی بین استان Pajekنقشه تعاملی نشان داده شد و با نرم افزار� های کشور مصورساز�ی شد.

روش شناسی تحقیق

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

10

تبیین مفهوم ثروت علمی ...

مدل تولید – بهره مندی )پیشنهادی طرح حاضر(

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

11

تولید علمبهره مندی از علم

پژوهش های

کاربردیدانش مکتوب

فناوری های جدید

نیروی متخصص

زیرساخت ها

سرمایه مالی

سرمایه

پژوهش های

کاربردیتحقیقات

پایه

نفوذ علمی

سرمایه انسانی

زیرساخت های فنی

منابع اطالعاتی

رویه ها و مقررات

ثروت علمی

شاخص های ثروت علمی

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

12

مدرک علمی

مولف

سازمان

کلیدواژه

دانشگاه

عنوان

موضوع

کلیدواژه

محل اجرا

ی بهره شانگرها

نی از علم

مند

د ولی

ی تها

گرشان

نلم

ع

درصدتعداددرصدتعداددرصدتعداددرصدتعداد

%51255%24253%8498%18648در فیلد عنوان%00%00%00%00در فیلد موضوع

%40744%20545%22%20052در فیلد کلیدواژه%91%82%00%10در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%928100%455100%86100%387100جمع

%18794%8789%30100%70100در فیلد عنوان%00%00%00%00در فیلد موضوع

%00%00%00%00در فیلد کلیدواژه%116%1111%00%00در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%198100%98100%30100%70100جمع

%18962%7459%3094%8557در فیلد عنوان%11738%5241%22%6343در فیلد موضوع

%00%00%00%00در فیلد کلیدواژه%00%00%00%00در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%306100%126100%3237%148100جمع

%34898%14895%66100%134100در فیلد عنوان%82%85%00%00در فیلد موضوع

%00%00%00%00در فیلد کلیدواژه%00%00%00%00در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%356100%156100%66100%134100جمع

%49043%16741%5196%27241در فیلد عنوان%64257%24459%24%39659در فیلد موضوع

%00%00%00%00در فیلد کلیدواژه%00%00%00%00در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%1132100%411100%53100%668100جمع

%19045%8245%21100%8740در فیلد عنوان%23255%10255%00%13060در فیلد موضوع

%00%00%00%00در فیلد کلیدواژه%00%00%00%00در فیلد دانشگاه

%00%00%00%00در فیلد...%422100%184100%21100%217100جمع

ت�یدول

ش زار

گامه

ن نپایا

دیده ج

نامان

پایجله

ه ممقال

شمای

ه همقال

شیژوه

ح پطر

گاهفیلدپای

جمع رکوردهای استانشهرشهرستاناستان

برگزیده نتایج پژوهش

به آذربایجان شرقی فراوانی رکوردهای بازیابی شده برای استان تفکیک پایگاه

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

13

برگزیده نتایج پژوهش

آذربایجان شرقینمودار پراکندگی تولیدات علمی استان

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

14

برگزیده نتایج پژوهش

آذربایجان نسبت تولید و بهره مندی در مجموع ثروت علمی استان شرقی

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

15

استاندرصد مشارکت در

تولید ثروت علمی کشورشاخص برخورداری

تولیدرتبه در تولید ثروت علمی

کشور1ثروتمند%65.3تهران

2ثروتمند%10.4اصفهان 3ثروتمند%4.9مازندران

4ثروتمند%4.0سیستان و بلوچستان 5ثروتمند%2.8گیالن

6ثروتمند%2.7کرمانشاه 7برخوردار%1.3فارس 8برخوردار%1.3سمنان

9برخوردار%1.2خراسان رضوی 10برخوردار%0.8کرمان

11برخوردار%0.7خوزستان 12برخوردار%0.6کردستان

13برخوردار%0.5آ�ذربایجان شرقی 14برخوردار%0.5بوشهر

15برخوردار%0.4آ�ذربایجان غربی 16برخوردار%0.4لرستان

17برخوردار%0.3یزد 18برخوردار%0.3هرمزگان 19برخوردار%0.3مرکزی 20برخوردار%0.2قزوین 21برخوردار%0.2همدان

22برخوردار%0.2چهارمحال و بختیاری 23برخوردار%0.1گلستان

24برخوردار%0.1ایالم 25برخوردار%0.1اردبیل

26محروم%0.1خراسان جنوبی 27محروم%0.1البرز

28محروم%0.1زنجان 29محروم%0.1کهگیلویه و بویراحمد

30محروم%0.0خراسان شمالی 31محروم%0.0قم

برگزیده نتایج پژوهش – رتبه بندی

رتبه بندی استان ها بر اساس

میزان مشارکت در ثروت علمی تولید

کشور

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

16

استاندرصد مشارکت در بهره

مندی از ثروت علمی کشورشاخص برخورداری بهره مندی علمی

رتبه در بهره مندی از ثروت علمی کشور

1ثروتمند%23.17تهران 2ثروتمند%9.93اصفهان 3ثروتمند%7.04فارس

4ثروتمند%5.67مازندران 5ثروتمند%4.96کرمان

6ثروتمند%4.85خراسان رضوی 7برخوردار%4.79خوزستان

8برخوردار%4.51گیالن 9برخوردار%3.30سیستان و بلوچستان

10برخوردار%2.98کرمانشاه 11برخوردار%2.93آ�ذربایجان شرقی 12برخوردار%2.61آ�ذربایجان غربی

13برخوردار%2.54بوشهر14برخوردار%2.02یزد

15برخوردار%1.93هرمزگان 16برخوردار%1.92سمنان

17برخوردار%1.89کردستان 18برخوردار%1.80همدان 19برخوردار%1.45لرستان 20برخوردار%1.31مرکزی 21برخوردار%1.24گلستان

22برخوردار%1.03چهارمحال و بختیاری 23برخوردار%1.00زنجان 24برخوردار%0.87ایالم

25برخوردار%0.81کهگیلویه و بویراحمد 26محروم%0.80اردبیل 27محروم%0.75قزوین

28محروم%0.54خراسان جنوبی 29محروم%0.51خراسان شمالی

30محروم%0.44قم 31محروم%0.41البرز

برگزیده نتایج پژوهش – رتبه بندی...

رتبه بندی استان ها بر اساس

بهره مندی میزان از ثروت علمی

کشور

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

17

برگزیده نتایج پژوهش – رتبه بندی

مقایسه مجموع رتبه های کسب

شده استان ها در ثروت علمی کشور

شاخص5شامل

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

18

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

برگزیده نتایج پژوهش

مقایسه سهم گروه های ثروتمند، برخوردار و محروم

در ثروت علمی کشور

تولید

بهره مندی

19

مشاركتمساحتجمعيتتعداد شهرستانتعداد شهر

ضريب اسپيرمن 0/7910/8280.7470.457 استان](31)

0.7880.8460.7210.582ضريب اسپيرمن

استان، 30)بدون تهران(

همبستگي مثبت نسبتاً قوي

معنادار

همبستگي مثبت نسبتاً قوي

معنادار

همبستگي مثبت نسبتاً قوي

معنادارهمبستگي مثبت تفسير همبستگيمتوسط معنادار

برگزیده نتایج پژوهش – آزمون همبستگی

عامل جغرافیایی4همبستگی ثروت علمی هر استان با

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

20

ترسیم شبکه همکاری استان های ایران در

ثروت علمی در گندمموضوع

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

21

مصورسازی و نمایش بر روی نقشه

هدف یک – ارائه مدل برای تحلیل مکانی نتایج جستجو از پایگاه های اطالعاتی

دو – ترسیم نتایج حاصل از جستجوها بر روی نقشه های جغرافیایی تعاملی

سه – مصورسازی روابط استان ها در تولید ثروت علمی

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

22

WEB-GIS

فاز سوم – مدل سازی تحلیل مکانی

مدل مفهومی برای تحلیل مکانی نتایج جستجو از پایگاه های پژوهشگاه

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

23

KMLزبان نشانه گذاری

( و Objectنی�ز از ی�ک عنص�ر ریشه ای ) KML، ی�ک فای�ل XMLهمانن�د س�ایر فایل های تگ ی�ا عنص�ر اس�ت. شده تشکی�ل فرعی ت�ر عنص�ر )مکان Featuresتعدادی

نام های ب�ه دیگ�ر مه�م دو عنص�ر دارای می Containerو Placemarkجغرافیای�ی( اس�ت ک�ه ب�ه توص�یف یک مکان KMLیک�ی از عناص�ر مه�م در Placemarkباشد.

جغ�رافیایی می پردازد و برای این منظور از چند عنصر فرعی تر استفاده می کند:<point>.توصیف کننده طول و عرض جغرافیایی یک نقطه روی نقشه است :<name>.نام مکان مورد نظر را نشان می دهد :<description> توص�یفات گوناگون درباره مکان مورد نظ�ر در ای�ن ت�گ می :

آید.

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

24

Googleنمونه نقشه تولید شده با Earth

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

25

برگزیده نتایج پژوهش

نمایش پراکندگی پایان نامه های

کشور در جستجو برای کلیدواژه

گندم

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

26

برگزیده نتایج پژوهش

نمایش پراکندگی پایان نامه های

کشور در جستجو برای کلیدواژه

نفت

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

27

مطالعه تولید علممطالعه روابط علمیتحلیل های استنادیمصورسازی با نرم افزارهای ترسیم شبکه مص]ورسازی با نقشه های مبتنی برGIS( مصورسازی با نقشه های تعاملیGoogle Maps)

چه کارهایی انجام شده است؟

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

28

پژوهش: انجام تحقیق در حو]زه های وسیعتر دروندادی ثروت علمی مانند

پراکندگی بودجه، دانشگاه ها و پژوهشگران تحلیل های عمیق] تر به ویژه اقتصادی در خصوص پراکندگی ثروت

علمی

عملیاتی/توسعه ای: ایجاد یک افزونه تحلیل مکانی به بخش جستجوی اطالعات وبگاه

پژوهشگاه علوم و فناوری اطالعاتمخاطب یابی و توسعه سیستم مشابه برای سایر دستگاه ها

چه کارهایی می توان انجام داد؟

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

29

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

30

(. مروری بر کتابس�نجی، اطالع س�نجی، علم س�نج�ی و کتابخانه س�نجی. تر�جم�ه مهردخت 1372س�ن گوپت�ا، آی. ان. ).58-38(: 2 )10وزیرپور کشمیری. فصلنامه علوم اطالع رسانی

( مهری مرجع: 1388ص�دیقی، مکان علم�ی اطالعات تح�لی�ل در جغرافیای�ی اطالعات س�یستم کاربرد بررس�ی .)مطالع�ه موردی پایگ�اه های اطالعات�ی پژوهشگاه اطالعات و مدارک علمی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری

اطالعات ایران.( ناص�ر الل�ه؛ شم�س، نعم�ت� و بررس�ی"(. 1383فاضل�ی، الملل�ی علمی بي�ن مبادالت و ارتباطات نظام مديري�ت

. دانشگاهی ايران و غرب جلد". پائیز، عالی آموزش در ریزی برنامه و شماره 10پژوهش ،33.

( چارلز. نشر 1376فرگوس�ن، مر�ک�ز تهران: روزبهان. محمود ترجم�ه دوم. ویرای�ش خرد. اقتص�اد نظری�ه .)دانشگاهی.

12(. »تحق�ق نقش�ه جام�ع علم�ی کشور ب�ا توس�عه متوازن عل�م و فناوری«. خ�برگزاری مهر، 1390محمدی، جواد. )بهمن.

 Card, S.K, Mackinlay, J.D. and Shneiderman, B. (1999). Readings in information visualization: using vision to think. Morgan Kaufmann Publishers.

Inc., San Francisco, CA, USA, 1999.King, D.A. (2004). "The science impact of nations: What difference countries get for their research spending". Nature. No. 430.(July 15th). P. 311-315.

May, R. M. (1997). The Scientific Wealth of Nations. Science, Vol. 275, 7 FEB: p. 793.

Thomson Reuters (2012). ScholarOne Manuscripts report, Global Publishing: Changes in submission trends and the impact on scholarly publishers. Available at: legalcurrent.com/wp-content/uploads/2012/06/SSR-Global-Sub-

infographic-Color.pdf

منابع برگزیده

ایر�ان در علمی ثروت جغرافیایی توزیع

31

با سپاس از شما