Οικολογική, Περιβαλλοντική ψυχολογία

Οικολογική και Περιβαλλοντική

Ψυχολογία

Πλαίσια Συμπεριφοράς, Παρατήρηση Πλαισίου και

Εργασιακό Περιβάλλον

Αθανασία Βαρβιτσιώτη

“Το Περιβάλλον σου Διαμορφώνει την Ιστορία σου.”

Οικολογική Ψυχολογία Τι είναι; -Η επιστήμη που προσπαθεί να εξετάσει τις

αλληλεπιδράσεις του ατόμου με το φυσικό του πλαίσιο, διατηρώντας, όσο το δυνατόν περισσότερο, την ακεραιότητα του πλαισίου και των δραστηριοτήτων που συμβαίνουν μέσα σε αυτό, ώστε να μείνει, αν δύναται άθικτο.

-Μελετά τον τρόπο με τον οποίο το περιβάλλον επιδρά στο άτομο, αλλά και το άτομο στο περιβάλλον.

-Διεπιστημονικός τομέας με πολλές επεκτάσεις κι εφαρμογές.

Εργασιακό Περιβάλλον και Οικολογική Ψυχολογία -

ΣύνδεσηΤο Περιβάλλον επηρρεάζει άμεσα το άτομο ->

Ένα περιβαλλοντικό πλαίσιο στο οποίο το άτομο περνά μεγάλο μέρος της ζωής του είναι ο εργασιακός του χώρος ->

Το εργασιακό πλαίσιο επηρρεάζει άμεσα τη ζωή του ατόμου και το άτομο το πλαίσιο. Συνδέεται άμεσα με την οργανική και ψυχική υγεία, την παραγωγικότητα, την ευχαρίστηση και την εμπειρία του ατόμου. ->

Η επιστήμη μελέτης πλαισίου είναι η ΟΠΨ.

Πλαίσια Συμπεριφοράς Οι οικολογικές μονάδες στις οποίες συμβαίνει η

συμπεριφορά (Barker & Wright 1955, 1971).

Μπορούν να εξηγήσουν ορισμένες συμπεριφορές των ατόμων, όχι όμως όλα όσα χρειάζεται να ξέρουμε για τη συμπεριφορά (Barker 1968).

Άμεση σχέση κι επίδραση αυτόνομης συμπεριφοράς και περιβαλλοντικού πλαισίου (Zucher 1977).

Χρειάζονται παραπάνω στοιχεία στήριξης της υπόθεσης της άμεσης αλληλεπίδρασης μεταξύ της αυτόνομης συμπεριφοράς του ατόμου και της δομικής ισχύος του πλαισίου (Θεωρία Περιβαλλοντικών πλαισίων).

Πλαίσια Συμπεριφοράς ΠΣ (behavior setting) είναι τα σταθερά, σαφώς ορατά

χαρακτηριστικά του οικολογικού περιβάλλοντος.

Τα ΠΣ δεν είναι απλά φυσικά περιβάλλοντα, αλλά συμβολικοί κώδικες που αντιπροσωπεύον κοινωνικές νόρμες και προσδοκίες για κατάλληλες ή μη κατάλληλες συμπεριφορές.

Οι αλλαγές των ανθρώπινων αντιδράσεων διαμορφώνονται ανάλογα με αυτούς του κώδικες, αλλά επίσης, πολύ συχνά τους τροποποιούν.

Περιλαμβάνει συγκεκριμένα δομικά και δυναμικά χαρακτηριστικά, έχει εσωτερική ενότητα κι ασκεί δυνάμεις στη συμπεριφορά των ατόμων –επηρρεαζόμενο παράλληλα από αυτά.

Υπό Παρατήρηση Πλαίσιο Εταιρεία παραγωγής, που ασχολείται με την παραγωγή

και διαχείριση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

Συμμετοχική (φυσική παρατήρηση)

46 εργαζόμενοι

Παρατήρηση σε χρονική διάρκεια 2 ημερών

Προσπάθεια Ανάλυσης τωνΧαρακτηριστικών του εν λόγω πλαισίου και διερεύνησης της «συμμόρφωσης» των ατόμων με αυτό, της «καταλληλότητας της συμπεριφοράς τους και της σχέσης τους με το περιβάλλον –τον χώρο.

Δομικά και Δυναμικά Χαρακτηριστικά Πλαισίου

Δομικά: Τα άμεσα αντιληπτά/ παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά της δομής του πλαισίου, όπως ο χώρος, ο πληθυσμός, ο μηχανισμός συμπεριφοράς κ.α.

->Χρησιμεύουν άμεσα σε έναν παρατηρητή του πλαισίου, καθώς σχετίζονται με τον τρόπο δράσης των ατόμων, τη λειτουργικότητα του χώρου, το συναίσθημα των εργαζομένων κλπ. και φυσικά, την πίεση/κατεύθυνση που αυτό ασκεί στη συμπεριφορά τους.

->πολύ συχνά σχετίζονται και αλληλεπιδρούν το ένα με το άλλο (πχ. Η διάταξη των γραφείων σχετίζεται με τη θέση των υπαλλήλων στην ιεραρχία).

Δομικά και Δυναμικά Χαρακτηριστικά Πλαισίου

Δυναμικά: Τα χαρακτηριστικά που μπορεί να αλλάζουν ανάλογα με αλλαγές σε κάποιο πλαίσιο, αλλαγή θέσης του ατόμου από ένα πλαίσιο σε άλλο ή άλλους παράγοντες.

->Επιδρούν στα άτομα και επηρρεάζονται από αυτά.

->Χρειάζεται προσοχή και χρόνος για να τα παρατηρήσει κανείς.

->Φαίνεται ότι υπάρχουν λόγω της επίδρασης που ασκούν στα άτομα και λόγω της παρατηρούμενης «συμμορφίας» (ομοιότητας στη δομή) και της εσωτερικής ενότητας του πλαισίου (Barker 1977) .

Σημασία Περιβάλλοντος για τους Εργαζόμενους

Άμεση παρατηρούμενη επίδραση στην εμπειρία της πραγματικότητας (φωτισμός-ευχαρίστηση, διάταξη χώρου-ηρεμία, χρώματα-στρες, συμπεριφορά άλλων-διάθεση, δομές-παραγωγικότητα κ.α.). Έρευνες δείχνουν ακόμη και τη δυνατότητα αποκατάστασης της ψυχικής υγείας ή της κούρασης λόγω προσοχής “attentional fatigue” (Kaplan, 1987, 1995).

Χωρική Γνωστική Αντίληψη «spatial cognition”: Αντίληψη περιβάλλοντος μέσω εικονικών αναπαραστάσεων και γνωστικών χαρτών (Kitchin, 1994). Άμεση επίδραση στο χωρικό σχεδιασμό και την περιβαλλοντική εμπειρία.

Ύπαρξη εξωατομικών παραγόντων που επηρρεάζουν τη δημιουργηκότητα και σχετίζονται με χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος (Eysenck, 1994, Amabile, 1988, Bunce & West, 1995; Stokols et al.,1996).

Σχέση εργασιακού περιβάλλοντος και οργανικής και ψυχικής υγείας -βαρέα επαγγέλματα, τοξική έκθεση, στρες, ψυχοπαθολογία, σχεσιακά προβλήματα (Πανταζοπούλου-Φωτεινέα 2003).

Περιβαλλοντική Ταυτότητα (Place Identity)

Ζήτημα διαχωρισμού εννοιών «χώρου» και «τόπου» (space ≠ place) και αντίληψή τους από το άτομο (Y. F. Tuan, 1977)

ΠΤ: μία υπο-δομή της αυτο-ταυτότητας του ατόμου, αποτελούμενη από τις γενικευμένες γνωσίες/αντιλήψεις του για τον φυσικό κόσμο μέσα στον οποίο ζει (Proshansky et al. 1983, p.59).

Πρόκειται για τον ξεχωριστό, σχετικά σταθερό τρόπο του καθενός να αντιλαμβάνεται το περιβάλλον γύρω του και να αλληλεπιδρά με αυτό.

Ενδεχόμενο επακόλουθο είναι ο συναισθηματικός δεσμός με το πλαίσιο/περιβάλλονο/τόπο κι εννίοτε η προσκόλληση ακόμη σε αυτό ή τα χαρακτηριστικά του.

ΠεριβαλλοντικήΠροσκόλληση (Place Attachement)

Ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ του ατόμου και του τόπου, ο οποίος είναι άκρως συνδεδεμένος κι εξαρτώμενος από τις ατομικές, προσωπικές εμπειρίες του ατόμου με το περιβάλλον.

Θεωρείται αποτέλεσμα της μακροχρόνιας σχέσης του ατόμου με ένα συγκεκριμένο περιβάλλον (Low & Altman 1992).

Μπορεί να ενθαρρύνει την ενασχόληση με την οικολογική προστασία του συγκεκριμένου περιβάλλοντος (Vaske, J.J., and K.C. Kobrin. 2001).

Έρευνες δείχνουν την ηρεμία, απώλεια του στρες και καλύτερη απόδοση των ατόμων σε οικεία περιβάλλοντα ή σε τόπους όμοιους με αυτόν που μεγάλωσαν (Adevi, A.A., and P. Grahn. 2011).

Τροφή για Σκεψη, Μελέτη & Έρευνα

Η σύνδεση ατόμου-περιβάλλοντος είναι μάλλον αδιαμφισβήτητη και η μελέτη της ΟΠΨ φαίνεται να δίνει τα εργαλεία και μέσα στο άτομο να έχει τελικά μια καλύτερα ζωή και μια καλύτερη σχέση με το περιβάλλον του, ανάγκη που είναι ίσως, πλέον, «επιτακτική».

Το μόνο που μένει είναι η επιστήμη να προσχωρήσει ακόμη περισσότερο και ιδιαίτερα στον εφαρμοσμένο τομέα, όπου βρίσκει τόση ανταπόκριση.

Και φυσικά σε αυτό, βασικό ρόλο θα έχει σίγουρα κι ο άνθρωπος. Η επιστήμη δουλεύει γι’αυτόν κι αυτός θα πρέπει να δουλ΄΄εψει για την επιστήμη και το περιβάλλον του.

Ευχαριστώ Πολύ!