บทที่ 9 ระบบต่อมไร้ท่อ

1

บทท 9 ระบบตอมไรทอ

(ENDOCRINE SYSTEM)

2

ระบบตอมไรทอ (ENDOCRINE SYSTEM)

3

ตอมไรทอ (endocrine gland) ตอมท

หลงสารและไปมผลตอเซลลเปาหมาย

โดยผาน extracellular fluid เชนกระแส

เลอด โดยม 9 ชนดในคน

ตอมมทอ(exocrine gland) ตอมทหลง

สารและไปมผลตอเซลลเปาหมายโดย

ผานทอ

ระบบตอมไรทอ (ENDOCRINE SYSTEM)

4

ฮอรโมน หมายถงสารเคมทสรางมาจาก

เซลลของตอมไรทอ(endocrine cell) และ

ไปมผลควบคมการทางานของเซลล

เปาหมายทอยหางออกไป โดยขนสงไป

ตามกระเสเลอด

การทางานของรางกายทควบคม

โดยฮอรโมนหรอสารเคม เรยก

chemical control และเรยกกลม

สารเคมดงกลาววา chemical

messenger หรอ molecular

messenger

5

ระบ

บป

ระสา

นงา

น(c

o-or

dina

ting

syst

em)

6

หนาทของฮอรโมนแบงออกไดเปน 3 กลมใหญ

1. ควบคมการเจรญเตบโต (growth) 2. ควบคมและรกษาสภาพแวดลอมภายใน

รางกายใหเปนปกต 3. ควบคมการทางานของรางกายอยางอตโนมต

7

Chemical messengerหรอmolecular messenger แบงเปน 5 ชนดดงน

1. Paracrine (local regulator) 2. Neurotransmitter 3. Neurohormone

4. Hormone 5. Pheromone

8

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมไดเปน 4 ชนด คอ

1. ฮอรโมนเปปไทดหรอโปรตน

(Polypeptide hormone)

2. ฮอรโมนสเตยรอยด

(Steroid hormone)

3. ฮอรโมนเอมน

(Amine hormone)

4.ฮอรโมนกรดไขมน

(Fatty acid hormone)

9

กลไกการออกฤทธของchemical messenger และฮอรโมน

-ออกฤทธไดโดยการจบกบตวรบสญญาณ(receptor)

สารเคมตวเดยวกนสามารถมผลตอ

เซลลชนดตางๆ ไดตางกนโดยขนกบ

1.ตวรบตางกน (a กบb&c)

2.ตวถายทอดสญญาณในเซลล

ตางกน (bกบc)

10

การออกฤทธของฮอรโมน แบงตามโครงสรางไดเปน 2 แบบ

1.พวกทมตวรบอยทผนงเซลล(cell membrane receptor)ไดแกฮอรโมนทมขนาดใหญ

ผานเขาเซลลไมได ไมละลายในไขมน เชน ฮอรโมนโปรตน

11

2.พวกทมตวรบอยภายในเซลล ไดแกฮอรโมนทมขนาดเลกและละลายในไขมนได

เชน ฮอรโมนสเตยรอยด, ฮอรโมนไทรอยด, Vitamin D3, NO

-ตวรบเมอจบกบฮอรโมน

(hormone-receptor complex)

จะทาหนาทเปน transcription factor

-ตวรบอาจอยในไซโตพลาสม

หรอนวเคลยส

12

ฮอรโมนจากตอมไรทอทสาคญของรางกาย ตอมไรทอมการเปลยนแปลงมาจากเนอเยอทง 3 ชน คอ

1. พวกทเปลยนแปลงมาจากเนอเยอชนกลาง

* สรางสารพวกสเตอรอยด

- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- รงไข (ovary)

- อณฑะ (testis)

2. พวกทเปลยนแปลงมาจากเนอเยอชนนอก และเนอเยอชนใน

* สรางสารพวกเปปไทด โปรตน

- ตอมไทรอยด(thyroid gland)

- ตอมใตสมอง(hypophysis หรอ pituitary)

- ตอมหมวกไตสวนใน(adrenal medulla)

13

ความสาคญของตอมไรทอตอรางกาย

1. พวกทรางกายขาดไมได(essential endocrine gland)

- ตอมไทรอยด (thyroid gland)

- ตอมพาราไทรอยด(parathyriod gland)

- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

2. พวกทรางกายขาดได(non-essential endocrine gland)

- ตอมใตสมองสวนหนา (pituitary)

- ตอมไพเนยล(pineal gland)

- ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla)

- รงไข (ovary)

- อณฑะ(testis)

14

กลไกการควบคมการหลงฮอรโมน

การควบคมการหลง

ฮอรโมน สวนใหญ

เปนกลไกการควบคม

ยอนกลบแบบ

negative feedback

15

การควบคม homeostasis ของแคลเซยมโดย PTH และ Calcitonin

การทางานแบบตรงขามกน(antagonistic) ของฮอรโมน 2 ชนด

16

ระบบตอมไรทอในสตวไมมกระดกสนหลง

1.Brain hormone(BH) หลงจาก neurosecretory cells มาเกบไวทcorpus cardiacum

2.BHกระตนprothoracic

gl. ใหหลงฮอรโมน

ecdysone

3.ecdysone กระตน

การลอกคราบ

4.Juvenile hormone(JH) หลงจากcorpus

allatum ยบยงการเกด metamorphosis

เมอ JH ลดลงแมลงสามารถพฒนาไปส

ระยะตอไปได

17

ระบบตอมไรทอในสตวมกระดกสนหลง(คน)

-ในรางกายคนเรามตอมไรทอ

ทงหมด 9 ตอม

-Tropic hormones:

ฮอรโมนทไปมบทบาท

ควบคมการหลงฮอรโมน

ของตอมไรทออน ๆ

18

การทางานรวมกนระหวางระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

(ไฮโปทาลามสและตอมใตสมอง)

-ไฮโปทาลามสทาหนาทเชอมโยง

ระหวางระบบตอมไรทอและ

ระบบประสาท

-เซลลประสาท(neurosecretory cell)

จากไฮโปทาลามสไปควบคมการ

หลงฮอรโมนจากตอมใตสมองสวน

หนา ทงแบบกระตน(releasing

homrone) และยบยง(inhibiting

hormone)

19

ฮอรโมนจากตอมใตสมอง pituitary

1. ตอมใตสมองสวนหนา

(Anterior pituitary)

2. ตอมใตสมองสวนกลาง (intermidiate )

3. ตอมใตสมองสวนหลง (Posterior pituitary)

ตอมใตสมองเปนตอมไรทอ อยบรเวณตรงกลางสมองแบงได เปน 3 สวน คอ

20

ตอมใตสมองสวนหนา(anterior pituitary gland or adenohypophysis)

-ควบคมการหลงฮอรโมนโดยไฮโปทาลามส โดยหลง releasing/inhibiting

ผานทางเสนเลอด portal vessel

21

- ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH) เปนสารพวกโปรตน

ควบคมการเจรญเตบโต ของรางกาย

นอยไป มากไป

เดก dwarfism giantism

ผใหญ acromegaly simmon’s disease

ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH)

22

giantism

• เนองจากในวยเดกมการสราง GH มาก

เกนไปจะมผลกระตนการเจรญเตบโต

มากกวาปกต เรยกวา สภาวะยกษ(giantism)

23

13 years old

18 years old

18 years old High School Graduation

21 years old

Entering his car, front seat had to be removed

http://www.altonweb.com/history/wadlow/

24

dwarfism

• เนองจากในวยเดกมการขาด

ฮอรโมน GH นอยทาใหเกดอาการรางกายมขนาดเลก แคระ

แกรน เนองจากการเจรญเตบโต

ของกระดกถกยบยง ระบบสบ

พนธไมเจรญ

25

acromegaly

• เนองจากในวยผใหญมฮอรโมน GH มากเกนไปจะมผลตอการกระตนการเจรญของกระดกในดานกวาง เนองจาก

กระดกทางดานยาวบดไปแลว ยาวอกไมได และยบยง

เนอเยอเกยวพนดวย ทาใหกระดกทคางขยายขนาดกวาง

ขนฟนหางใบหนาเปนรปสเหลยมคางหม นวมอ นวเทาม

ขนาดใหญขน ผวหนงหนาและหยาบ

26

simmon’s disease

• เนองจากในผใหญทมฮอรโมนโกรธ

นอยมกไมแสดงลกษณะอาการให

เหนแตพบวานาตาลในเลอดตาจง

ทนตอความเครยดทางอารมณได

นอยกวาคนปกต และมกจะเปนลม

หนามดงาย อาจเปนโรคผอมแหง

27

1. ฮอรโมนกระตนฟอลลเคล หรอ ฟอลลเคลสตมวเลตงฮอรโมน(follicle

stimulating hormone,FSH)

เปนฮอรโมนพวกโปรตนทรวมอยกบคารโบไฮเดรต(glycoprotein) ทาหนาท

- กระตนฟอลลเคลของรงไขใหเจรญเตบโต

- ออกฤทธรวมกบฮอรโมนลทไนท(LH)ในการกระตนใหมการสรางและหลงฮอรโมนอสโทร

เจน

- FSH ในเพศชายจะกระตนเนอเยอสบพนธ(germinal epithelium) ภายในหลอดสรางอสจในอณฑะ ใหสรางอสจ(spermatogenesis)

ฮอรโมนโกนาโดโทรฟน

(gonadotrophin หรอ gonadotrophic hormone,Gn )

28

- ฮอรโมน LH กระตนกลมเซลล

อนเตอรสตเชยลใหหลง

- ฮอรโมนเทสโทสเตอโรน (testosterone)

29

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตน กระตนการเจรญ

ของทอของการผลตนานมกระตนการสราง

และผลตนานม

• ในขณะตงครรภและตอนคลอดจะมโพรแลก

ตนสง

• โพรแลกตนในเพศชายไมทราบหนาทแนชด

แตมผรายงานวาโพรแลกตนจะทาหนาท

รวมกบฮอรโมนเพศชายในการกระตนอวยวะท

เกยวของกบการสบพนธ เชน ตอมลกหมาก

ทอนาอสจ และตอมสรางนาเลยงอสจ

ฮอรโมนโพรแลกตน (prolactin) หรอ (lactogenic hormone)

30

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตน กระตนการเจรญของทอของการผลต

นานมกระตนการสรางและผลตนานม

• ในขณะตงครรภและตอนคลอดจะมโพรแลกตนสง

• โพรแลกตนในเพศชายไมทราบหนาทแนชด แตมผรายงานวาโพรแลก

ตนจะทาหนาทรวมกบฮอรโมนเพศชายในการกระตนอวยวะท

เกยวของกบการสบพนธ เชน ตอมลกหมาก ทอนาอสจ และตอมสราง

นาเลยงอสจ

31

ทาหนาทกระตนอะดรนลคอรเทก ของตอมหมวกไตใหสรางฮอรโมนตามปกต

ฮอรโมนอะดรโนคอรตโคโทรฟน (adrenocorticotrophin hormone) หรอ ACTH

32

ACTH

• กระตนการเตบโตและการสรางฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนนอก

• กระตนการปลดปลอยกรดไขมนออกจากเนอเยอ

• กระตนการหลงอนซลนจากตบออน

• กระตนการหลง GH จากตอมใตสมองสวนหนา

• ACTH ยงมลกษณะบางอยางเหมอนฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลาง(MSH)จงกระตนเมลานนภายในสตวเลอดเยน เชน กบ ทาใหม

สเขมขน

33

หรอ TSH ทาหนาทกระตนตอมไทรอยดใหหลงฮอรโมนตาม

ปกต ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนาจะควบคมโดยฮอรโมน

ประสาททสรางมาจากไฮโพทาลามส

ฮอรโมนกระตนไทรอยด

(thyroid stimulating hormone)

34

ไฮโพทาลามสกบการสรางและหลงฮอรโมนของตอมใตสมองสวนหนา

35

• ฮอรโมนกระตนการหลง GH (GH releasing hormone,GHRH)

• ฮอรโมนยบยงการหลง GH (GH inhibiting hormone,GHIH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงโพรแลกตน(prolactin releasing hormone,PRH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงของตอมไทรอยด (thyroid releasing hormone,TRH)กระตนการหลง TSH

• ฮอรโมนกระตนการหลง Gn (gonadotrophin releasing hormone,GnRH)กระตนการหลง FSH

และ LH

36

- ฮอรโมนเมลาโนไซต (Melanocyte stimulating hormone) หรอ MSH

ทาหนาททาใหรงควตถภายในเซลล

ผวหนงกระจายไปทว เซลล

ตอมใตสมองสวนกลาง ทาหนาทผลตฮอรโมน ดงน

37

ตอมใตสมองสวนหลง(Posterior pituitary gland or neurohypophysis)

-ฮอรโมนทหลงจากตอมใต

สมองสวนหลงสรางมาจาก

เซลลประสาทของไฮโปทา

ลามส

-โดยเซลลประสาทจะยน

สวน axon เขามาในตอม

ใตสมองสวนหลง

38

• ตอมใตสมองสวนหลงหรอนวโรไฮโพไฟซส ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตฮอรโมนถกสรางมาจาก นวโรซครทอรเซลลของไฮโพทาลามสโดยกลมเซลลเหลานจะมแอกซอนมาสนสดอยภายในตอมใตสมองสวนหลง และเขาสกระแสเลอด

Axons to primary capillaries

Primary capillaries

Pituitary stalk

Posterior pituitary

Anterior pituitary

Secondary capillaries

Portal venules

39

- ยเรตก ADH มหนาทดดนากลบของหลอดไต และ

กระตนใหหลอด เลอดบบตว

ถาขาดฮอรโมนนจะเกดการ

เบาจดทาใหปสสาวะ บอย

วาโซเพรสซน(Vasopressin)

หรอ ฮอรโมนแอนตได

40

ADH

• มผลใหมการดดนากลบททอหนวยไต

• ฮอรโมนนจะมการหลงออกมาเมอ กระหายนา และขาดนา

ความเครยดสง ความดนเลอดสง

• ยาทมผลตอการกระตนประสาทสวนกลาง ฝน เฮโรอนจะมผลในการ

กระตนการหลงฮอรโมนดวย

• ถาม ADH นอยมากๆจะทาใหเกดโรคเบาจด(diabetes insipidus)

มปสสาวะออกมามากถงวนละ 20 ลตรตอวน

41

ทาหนาทกระตนกลามเนอเรยบ

และ อวยวะภายใน กระตน

กลามเนอรอบ ๆ ตอมนานม

ใหขบนานม ฮอรโมนนจะ

หลงออกมามากตอนคลอด

เพอชวยใหกลามเนอ มดลก

บบตวขณะคลอด

ออกซโทซน (Oxytocin)

42

ตบออน (pancreas)

-ตบออนประกอบดวยendocrine

gland (islets of Langerhans) และ

exocrine gland(หลงเอนไซม)

-Islet of Langerhans ประกอบดวย

alpha cells(หลง glucagon) และ beta

cells (หลง insulin)

43

-insulin และ glucagon จะทาหนาทตรงขามกน(antagonistic)

:insulin ลดระดบนาตาลในเลอด โดยไปกระตนใหมการนากลโคสเขาสเซลล

(ยกเวนเซลลสมอง), ลดการสลายไกลโคเจนทตบ, และลดการเปลยนกรดอะม

โนและกลเซอรอลไปเปนนาตาล

:glucagon เพมระดบนาตาลในเลอด โดยกระตนเซลลตบใหสลายไกลโคเจนมา

เปนกลโคส เปลยนกรดอะมโนและกลเซอรอลมาเปนกลโคส

Diabetes mellitus (โรคเบาหวาน) สภาวะทระดบนาตาลในเลอดสงกวาปกต (คน

ปกต = 90mg/100ml) อาจเกดเนองจากรางกายขาด insulin หรอเซลลเปาหมาย

ไมตอบสนองตอinsulin

44

ตอมหมวกไต (adrenal gland)

-ตอมหมวกไตแบงเปน 2 สวนคอ adrenal cortex(ดานนอก)และadrenal medulla(ตรงกลาง)

-กระตนการสลายไกลโค

เจนไดเปนกลโคสจากตบ

และกลามเนอและกระตน

การปลอย fatty acidจาก

เซลลไขมน

-กระตนcardiovascular

และ respiratory system

-หลงเมอรางกายอย

ในสภาวะเครยด

autonomic

nervous system

(sympathetic)

-glucocorticoid กระตน

การสงเคราะหกลโคสจาก

noncarbohydrate

source เชนจากโปรตน

-mineralocorticoid ควบคม

สมดลของเกลอและนา

เชน aldosterone กระตนใหม

การดดกลบของNa+และนาท

ทอไต

45

ฮอรโมนจากตอมหมวกไต ตอมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบดวยเนอเยอ 2 ชนดคอ

1. อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนอเยอชนนอก

2. อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla) เปนเนอเยอชนใน

อะดรนลคอรเทกซ

ผลตฮอรโมนไดมาก สามารถแบงออกเปน 2 กลมใหญ คอ

46

1. ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (Glucocorticoid hormone)

ทาหนาทควบคมเมตาโบลซมของคารโบไฮเดรต กระตนการ

เปลยนคารโบไฮเดรตและไกลโคเจนเปนกลโคส และยงควบ

คมสมดลของเกลอแร

2. ฮอรโมนมเนราโลคอทคอยด (mineralocorticoid) ทาหนาท

ควบคมสมดลของนาและเกลอแรในรางกาย เชน อลโดสเตอโรน

(aldosterone) ทาหนาทดดโซเดยมกลบทอหนวยไต

อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex)

47

อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla)

อะดรนลเมดลลา ผลตฮอรโมนดงน

1. อะดรนาลน (adrenalin)

ทาใหนาตาลในเลอดเพมขน และ กระตนการเตนของหวใจ

2. นอรอะดรนาลน (noradrenalin)

ทาหนาทหลงจากเสนประสาทซมพาเทตก ทาใหความดนเลอดสง

48

ตอมไทรอยด (Thyroid gland)

-ตอมไทรอยดในสตวเลยง

ลกดวยนมม 2 พ วางตวอย

บนหลอดลม

-สรางฮอรโมน

triiodothyronine (T3) และ

thyroxine (T4)

-ทาหนาทควบคม

กระบวนการเมตาบอลสม

-ควบคมการสรางโดย TSH

49

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด

- พาราทอรโมน (parathormone,PTH) ทาหนาทรกษาสมดลและ

ฟอสฟอรสในรางกายใหคงท

- มผลกระตนใหมการเพมแคลเซยมและฟอสฟอรส

- ถามระดบแคลเซยมตาในเลอดจะกระตนใหมการหลงฮอรโมนมาก

ขน

- ถาหลงฮอรโมนมากเกนไปจะทาใหมการสะสมแคลเซยมทไตทเสน

เลอด กระดกเสยแคลเซยมมากเกนไป หกงายเปนโรคกระดกพรน

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด(Parathyriod gland)

50

51

ฮอรโมนจากอวยวะเพศ

เพศชาย

ฮอรโมนแอนโดรเจน

(androgens)ประกอบไปดวย

เทสโทสเตอโรน (testosteron)

มหนาทควบคมลกษณะเกยวกบ

การเปลยนแปลงของเพศชายใน

ชวงวยรน

52

เพศหญง - เอสโทรเจน (estrogens) สรางจากเซลลฟอลลเคลในรงไข ฮอรโมนนจะตาในขณะม

ประจาเดอน

- ฮอรโมนโปรเจสเทอโรน (progesterone) สรางจาก คอรปสลเทยม ควบคมลกษณะเกยวกบการเปลยนแปลงของราง กายในชวงวยรน

53

ฮอรโมนจากตอมไพเนยล ตอมไพเนยลอยบรเวณกงกลางของ

สมองสวนเซรบรมพซายและพขวา ตอมนไมไดทาหนาทสราง

ฮอรโมน ตอมนจะสรางเมลาโทนน (melatonin) ในคนและสตว

ชนสงในชวงวยรนและยบยงการเจรญเตบของอวยวะสบพนธ

ถาขาดจะทาใหเดกเปนหนมสาวเรวกวาปกต

ตอมไพเนยล(pineal gland)

54

ตอมไรทอทเกยวกบการปรบตวของสตว

- ตอมใตสมองสวนกลาง MSH

- ตอมไพเนยล melatonin

ตอมไรทอทเกยวของกบภมคมกน

- Thymus gland

ตอมไรทอททาหนาทควบคมพฤตกรรม Biological clock - pineal gland

55

56

57

58

ตาแหนงของตอมทผลตฟโรโมนในสนข 1. Labial glands. 2. Auricular glands. 3. Perianal glands. 4. Vulva หรอ Preputial glands. 5. Interdigitous glands.