Ш տեփ ил» 1ք1Ա>ԱՍ31ՈւՑserials.flib.sci.am/founders/malxasyanc-banasirakan...

' Ш տ ե փ ил»1ք 1Ա > Ա Ս 31ՈւՑ

- Բ ա ն ա ս ի р սւ կ ա ն հ ե տ ս ւ ւ լ ո տ ո ւ | » յ ո ւէւ*Ա ե յւ

Ъ Ր է) Ղ Ա Ն 1' Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Հ Ա Մ Ա Լ Ս Ա Ր Ա ՆV

Ս ՏԵ Փ Ա ՛Ն Մ Ա Ա ս ա ա ւ ա

ԲԱՆԱՍԻՐԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Ե ՐԵ 4Ա Ն Ի ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ Հ Ր Ա ՏԱ Ր Ա Կ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Ե ՐԷՎ Ա Ն— 1 9 8 2

ԳՄԴ 83.3Հ7

Մ 163

Կազմեց և ծանոթագրեց բանասիրական գիտ. թեկնածու Ա. ՄԱ'1*ՈՑ1Լէւ1, Խմբագիր' բանասիրական ղիս,, դոկտոր Գ. Ղ. ԱԲԳԱ1՝91Ա.

Մ ա լիւսւսյա նց, Ս.Մ 1 6 3 Բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն հ ե տ ա զ ո տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր !Խ մ բ . ' Գ . Վ . Ա բ ֊

գ ա ր յ ա ն ---- Ե ր .։ Ե ր և ա ն ի հ ա մ ա լս , հ ր ա տ ., 1 9 8 1 . —էջ 3 2 0 ։Ժողովածուի մեջ ամփոփված են նշանավոր հայագետի բանասի­

րական հոդվածներն ու ուսումնասիրություններր միջնադարի հայ մա­տենագիրների վերաբեր յա չ, որոնքւ այսօր էլ չեն հնացել։ Առանձին հետաքրքրություն ունեն Մովս ես Խորենացուն նվիրված նրա հետա­զոտությունները։

4602000000—04 _ ԳՄԴ 83.3Հ7 + Տ 1.2Л

^ 704 (02) —82 8 АР 2+ 4 ЛР

СТЕПАН МАЛХАСЯНЦ

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

(На армянском языке) Издательство Ереванского университета

Ереван-^-1982

(2) նւ-եանի համալսարանի հրատարակչություն, կսւզլքոդի համար, 1082

Ե Ր Կ Ո Ի Խ Ո Ս Ք

Ակադեմիկոս Ստեփան Ս՚ալխասյանցի բեղուն գործունեությունը ըս- կ Ասվելով 19-րդ դարի վերջերին, շարունակվեց մինչև մեր օրերը: Ավեւի քան վեց տասնամյակ նա նվիրվեց հայագիտությանը' նշանակալից նվաճումներ արձանագրելով ոչ միայն հայոց լեզվի պատմության ու տ ե­սության, ա յլև հայ մատենագրության ուսումնասիրության բնա գա վա ­ռում: Նա գրական ասպարեզ իջա վ ԻԲՐև թարգմանիչ (1878 թ . լույս տեսան Վիկսւոր Հյուգոյի բա նա ստեղծությունների, այնուհետև' Ուիլյամ ՇԵքսպիրի «Լիր ա րքա», «Մ ա կբեթ», Գ եորգ Էբերսի «Մ ա րդ եմ» և այլ ստեղծագործությունների թա րգմա նությունները): Տա տ շուտով պ ա րզ­վեց, որ Ս ՚աւխասյանցը, ավելի գիտական հակումներ ունի: Դա նկսւ- տելի էր դարձյալ թարգմանության հետ կապված նրա աշխատանքնե­րից: Ստ. Ս ՚ալխասյանցը գրախոսություններ տպագրեց Մ ովսէս Իւորենա- ցոլ Պատմության ռուսերեն (Մ կրտիչ էմինի երկրորդ հրատարակու­թյա ն. 1898 թ .) և աշխարհաբար (1սորեն Ստեփւսնեի երկրորդ հրատա­րակության, 1897 թ .) թարգմանությունների առթիվ, ինքը գրաբար թա րգ­մանեց «Առնի միութիւն Հայոց Լեհաստանի ընդ եկեղեցւոյն Հռովմա յ» աշխատությունը, ռուսերեն՛ Սիմեոն կաթողիկոսի «Ջ ա մբռը», Սեբեոսի Պատմությունը, աշխարհաբարի վերածեց Մովսես Խորենսւցու և Փավստոս Բուզսւնդի պատմությունները, որ մեկից ավելի հրատարա­կություն ունեցան:

Ս ՚եծ է Ստ. Մալխասյանցի ներդրումը հայ մշակույթի ուսումնասիրու­թյան ասպարեզում: Նրա համոգմւսմբ ա յդ մշակույթի ամենակարևոր ցուցանիշը հայոց լեզուն է : Ելնելով ա յն դրույթից, թե լեզվի բա ռա ­պաշարի հետազոտությամբ կարելի է պատկերացում կա զմել ամեն մի ժողովրդի քա ղաքակրթության ընթացքի մասին, գիտնականն ասում էր. «Եթե հնարավոր լիներ հայոց լեզվի այնպիսի մի բազմահատոր բառարան կազմել, որի յուրաքանչյուր հատորը պարունակելիս լիներ յուրաքանչյուր դարում Լեզվի մեջ գործա ծվա ծ բոլոր բա ռերը, սկսած ութերորդ դարից Քրիստոսից առաջ մինչև մեր օրերը, ա յդ 27 հատոր­ները միմյանց հետ համեմատելիս' մենք կկարողանայինք ճշգրիտ գա ­ղափար կազմել, թե ո 'ր դարում ա զգը ի 'ն չ բանում ինչ առաջադիմու­թյուն կամ հետադիմություն Է ա րել»1: Որովհետև V դարից առաջ ստեղծ -

լ Տ ե 'ս «Ստ. Մալխասյանցի դա սախոսոլթյան բովանդակությունը» (կա րդա ցվա ծ հոկտեմբերի 2 9 -ի ն ): «Մ շա կ», 1910, ЛА 244:

3

վսւծ գրավոր աղբյուրներ չունենք, ասում է Մալխասյանցը, մինչև այդ ժամանակը հայ ժողովրդի ունեցած քաղաքակրթության, կրած ազդե­ցությունների գումարը ամփոփված կլինի V դարի բառարանում, և «հնա- րավոր չէ որոշել, թե ինչ առարկաներ և գաղափարներ հայերը կււրց- րել են մինչև հինգերորդ դարը, եթե դրանց անունները անհիշատակ կո­րել են: Հինգերորդ դարից հետո արդեն կարելի է դարեցդար բա ռարան­ներ կազմել և նրանց միջոցով ուսումնասիրել ազգի քա ղա քա կրթու­թյան և կրած ազդեցությունների ընթա ցքը»: Այսպիսի բառարանների անհրաժեշտությունն առավել զգալի է ա յսօր, և դրանց ստեղծումը լեզ- վաբանների արդի սերնդի առաջնահերթ խնդիրներից մեկը պետք է

լինի:Գիտնականի հետաքրքրությունների լայնության վկայություն են լեզ­

վաբանական բազմաթիվ հետազոտությունները, որոնք նվիրված են ինչ­պես դասական, այնպես էլ ժամանակակից հայերենի ամենաբազմազսւն խնդիրների լուսաբանությանը: Հայոց լեզվի քառահատոր բացատրական բառարանը, որ աննախատիպ երևույթ էր հայերենագիտության մեջ, բա ­վական էր, որպեսզի աՏմսւհ փա ռք ապահովեր հեղինակին: Այդ կոթո­ղը, որ արժանացավ Խորհրդային Միության պետական մրցանակի, ա ռ­հասարակ Ստ. Մալխասյանցի բոլոր աշխատանքների, ամբողջ վաստա­կի պսակն էր: Բայց պակաս կարևոր չեն նաև ականավոր հայագետի* մատենագրության հրատապ խնդիրներին նվիրված բանասիրական հոդ­վածներն ու ուսումնասիրությունները: Նա մեծ նշանակություն էր տալիս ամենից առաջ հին բնագրերի հրատարակությանը: Եվ Ստեփանոս Ասո- ԴԻԿԻւ Սեբեոսի, Ղևոնդի պատմությունների, Սմիրդովլաթ Ամասիացու «Օգուտ բժշկութեան» աշխատության բնագրերի հրատարակությունն, որ մեծ հմտությամբ կատարեց ներհուն գիտնականը, կարևոր նախադրյալ էր հիշյալ մատենագիրների ժառանգության հիմնավոր ուսումնասիրու­թյան համար: Շատ նշանակալից էր Ստ. Մալխասյանցի անձնական նախաձեռնությամբ ու գործուն մասնակցությամբ դարասկզբին ստեղծված «Պատմագիրք Հա յոց» մատենաշարը (Ա գա թա նգեղոս, Մովսես Խորենա ­ցի, Ղազար Փսւրպեցի):

Ստ. Մալխասյանցը իր հրատարակած բնագրերն օժտել է հմտալից ուսումնասիրություններով ու ծանոթագրություններով և, ինչպես նկատել է ակադ. Ի. Մեշչանինովը, «իրենց նշանակությամբ բա ցա ռիկ բոլոր ա յդ աշխատություններում Ստ. Մալխասյանցը հանդես է գալիս որպես իս­կական բանասեր: Նա ոչ միայն գրականագետ է , ա յլև մեծա գույն լեզվա ­բա ն: Հրատարակելով և ծա նոթագրելով բնա գրերը, նա խորանում էնրանցում օգտա գործված լեզվական նյութի նրբագույն վերլուծության մեջ»2:

«ժամա նա կագրակա ն խնդիրներ մեր հին մատենագիրների մեջ», «1>մ պատասխանները», «Հա յերեն к արաբերեն Ագաթանգեղոս ներ».

2 И. И. Мещанинов, Ученый, педагог: «Дружба» Ժողովածու,М., 1957, стр. 505.4

«ւււսումՍսւսիրւսթյուն Փավստոս Բոլզանդի պատմության», «Ներշւսպուհ ւՒմբոսեան» Ա «Բոլզանդարան պսւտմու|»իլնյ?» բառերի մեկնությունը», «Ս՛ի առեղծված Նարեկի մեջ», հինգերորդ դարի Я այ պատմիչներին Ա հայկական տաղաչափության խնդիրներին նվիրված Ոոդվսւծներն ու հե­տազոտությունները աչքի են ընկնում հարցադրումների թարմությամբ, համակողմանի քննարկումներով, հետաքրքիր ու արժեքավոր արդյունք­ներով: Բայց ինչով էլ զբա ղվելիս լիներ Ստ. Մալխասյանցը, նրա մըշ- տական հետաքրքրության առարկան, մտասևեռումը եղել է Մովսես Խո- րենսւցոլ «Հա յոց պատմությունը:;: Այդ հետաքրքրությունն ուղեկցել է գիտնականին ամբողջ Կյանքի ընթացքում, նա իր ուսումնասիրություն­ների ժամանակ մշտապես հարց է տվել իրեն. ի նչո 'վ կարող է նպաս­տել տ վյա լ նյութը Խորենացու առեղծվածի լուծմանը:

1809 թ. «Մշակ» լրագրում (№ 9 1 ) տպագրված «Վրա ց և Հայոց հին գրականությունից» հոդվածում, օրինակ, Ստ. Մալխասյանցը ներկայաց­նում էր Ն . Մառի հայ-վրաց բանասիրության վերա բերյա լ հետախուզում­ները, ուր խոսվում է հայ մատենագրության՝ վրացականի վրա թողած ա զդեցության մասին, տեղնուտեղը նկատելով, թ ե ա յդ նյութերը (հա յե­րենից վրացերեն թարգմանված հին բնա գրերը) «մի նոր օժանդակ մի­ջոց են մատակարարում հայերեն բնագրերի ուսումնասիրության հա­մա ր»: «Շուշանիկի վա րքը,— դիտում է Ստ. Մ ալխա սյանցը,— սկսվում է այսպես. «Սուրբք ոմանք երևելիք, ա ռա ջինք ի նախարարացն վերադի­տ ողք աշխարհիս Հա յոց, լուսաւորութեան պատճառք, որդէծնութեամբ

իջեալ ցմեծն սուրբն Սահակ... բա յց ունին դուստր մի, Սահականոյշ կոչեցեալ, որ տուաւ յամուսնութիւն Համազասպայ Մամիկոնէից»: Այս հատվածը, ինչպես նկատել են հրատարակիչները' բա ռացի առնված է Խորենացու Գ գրքի ծա և խյ» գլուխներից: Դժվար չէ ապացուցանել երկու բնագրերի քննությունից, որ այս Ոատվսւծը հիրավի վա րքա գիրն է փոխ առել Խորենացուց, և ոչ Խորենացին վա րքից: Այժմ, երբ գիտ ենք, որ վարքի վրացերեն բառացի թարգմանությունը կատարված է ոչ ուշ քա ն ութերորդ դարի սկզբներում' հնարավորություն ունենք ասելու, թե ուրեմն վարքի հայերեն բնագիրը ութերորդ դարից առաջ է գոյություն ունեցել, իսկ նրանից էլ առաջ է գրվա ծ եղել Խորենացու պատմու­

թյունը»:Ս՜ովստս ւօորենսւցոլ ստեղծա գործությա ն նկատմամբ Ստեփան Մալ-

խասյանցի ցուցաբերած ա յդ տևական, սևեռուն ուշադրության արտահայ­տությունն էին «Սեբեոսի պատմությունը և Մովսես Խորենա ցին», «Մ ով­սես Խորենացի և Սեբեոս», «Մովսես Խորենացու մի նոր աղբյուրը», «Սգ բա ցա տրություն», ինչպես նաև մի շարք ա յլ ուսումնա սիրա կա ններ, հոդվածներ, գրախոսություններ:

Պատմահորը նվիրված բա զմա թիվ աշխատանքների հանրագումարը եղավ Ստ. Մալխասյանցի «Խ որենա ցու ա ռեղծվածի շուրջը» հետազոտու­թյունը: Երկարամյա ուսումնասիրությունները գիտնականին հանգեցրին այն աներկմիտ համոզման, որ Խորենացին ծնվել է Ե դարի 10-ակա ն թվականներին, 4 8 8 — 486 թթ. Սահակ Պարթևը և Մեսրոպ Մաշտոցը

5

՛ուրիշ աշակերտների հետ նրան ուղարկել են Ալեքսանդրիս!, վերադար­ձել է ուսուցիչների մահից, ուրեմն 440-ից հետո', Սսւհակ Բագրատունին մոտավորապես 4Տ6-ին հորդորել է գրել Հայոց պատմությունը, որը և հազար տարուց ավելի «միակ դասագիրքն է եղեւ հայ ժողովրդի համար' յուր հնագույն պատմության հետ ծանոթանալու», ամեն հայ, թեկուզ ան­գրա գետ, ուղղակի կամ անուղղակի նրա աշակերտն է . «էօորենացու պատմությունը տիպար դարձավ հաջորդ հեղինակներին, նա ստեղծեց .մեր մեջ պատմագրության տիպը» և այլն!

Ստ. Ս՚ալխասյանցը իրավամբ կարող Էր ասել' «խորենացու Պատ­՛մությունն իմ սուրբ գիրքն Է եղել»3; Այս մտքի զուգահեռին ես հանդի­պում ենք նրա աշխատություններում: «Հին դարերում,—գրում Է «1»որե- Աացու առեղծվածի շուրջը» գրքի հեղինակը,— Պատմության ամեն

խոսքն ընդունվում Էր իբրև պատգամ՛ ա յդ Պատմության հարգն ու հրա­պույրն անչափ բարձր Էր, նա համարվում Էր հայոց սուրբ գիրքը, և այդ պատճառով Էլ նրա հեղինակ Մովսեսն արժանացել Է այնքա ն բարձր անօրինակ գնահատումների»*:

Ստ. Մալխասյացի խորենացիական ուսումնասիրությունները հայ բսւ- Աասիրության կարևորագույն նվաճումներից են, դրանցով վերջ դրվեց այն վեճերին, որ անցյալ դարի երկրորդ կեսից սկսած ծա վա լվել Էին գերքննա դա տության նշանաբանով:

4երոհիշյա լ հոդվածում ակադ. Ի. Մեշչանինովը գրել Է, թե Ստ. Մսւլ- խասյանցը իր ուսումնասիրությունների մեջ երևում Է ոչ միայն իբրև ներհուն հետազոտող գիտնական, ա յլև հմուտ մանկավարժ: Դ-ա նկա­տելի է նաև սույն ժողովածուի մեջ ամփոփված գործերում: Սա. Մալ- խասյանցի համոզմամր հետազոտության հաջողության կարևոր գրա վա ­՛կաններից մեկը «առանց նախառյալ կա րծիքի» գործին ձեռնամուխ լի- նելն Է: Բանասիրական աշխատանքը չպ էտ ք է կանխակալ կարծիքի հարմարեցվի, ուսումնասիրողը անկողմնակալ պիտի լինի և պիտի հետապնդի «մի և միակ նպատակ»' «երևա ն հանել ճշմարտությունը»,— ասում է Սա. Մալխասյանցը ու այնուհետև շարունակում, թե «գիտ ու­թյա ն շահը, նույնպես և նրա պաաիվը» պահանջում էն շատ զգուշու- թյուն և շրջսւհսւ|եցություն'սւյսս|իսի խնդիրներ լուծելիս, ավելի լա վ է ՛մի քիչ ուշ կայացնել վճիռ, բա յց անդառնալի կերպով, քա ն թ է շտա­պով մեծ-մեծ վճիռներ արձակել' մի քանի տարի հետո նրանց սխալ լի­նելը խոստովանելու վտ ա նգով»!; յ յա պարտադիր ելակէտ է ամեն մի

՛բանասիրական քննությա ն համար:Ստ. Մալխասյանցի համոզմունքն ա յն է , որ Հ . Մանանդյանի «|սո-

րէնա ցոլ ւսռէղծվածի լուծումը» ընդհանուր առմամբ հետաքրքրական աշխատության ամէնալոլրջ պակասը հիշյալ տարրական պահանջի ան-

а ԳԱ№, «Մուրճ» ամսագրի արխիվ, 2 8 2 — II :* Տ ե 'ս սույն գրքում, էջ 245:5 Ստ. Մալխապանց, Սեբեոսի պատմությունը և Մ. խորենացի,

Р -իֆլիս, 1809, էջ Ե:

в

տեսումն է: «Սկա դ. Մանանդյսւնը Հալոց պատմության քննությա նը ձեռ­նարկում է կանխակալ կա րծիքով,— դիտում է Սա. Մալխասյանցը «հա ­րսնացու առեղծվածի շուրջը» աշխատության մեջ:— Աշխարհացույցի ու­սումնասիրության վրա հիմնված' նախապես նա Ոամոզմունք է կազմել, թե Պատմությունն էլ գրվա ծ պետք է լինի IX դարում, ուստի, Պատմու­թյունը քննելիս, նրա մեջ նա տվյալներ է որոնում այս կանխակալ հսւ- մոզումն ապացուցելու համար: Հարցին այսպես մոտենալով՝ նա հաճախ անտես է անում իր համոզմունքին հակասող փաստերը, 1լամ նրանց, տալիս է անհավանական բացատրություն, կամ փաստեր է գտնում ա յն­պիսի տեղերում, որոնք ոչ-կանխակալ դիտողի աչքում զուր՛կ են որԱԷ նշանակությունից: Մեթոդի այս սխալն արտահայտվում է նրա քննու­թյան ամբողջ ընթացքում և իր բացասական դրոշմն է դնում նրա հե­տաքրքրական, մանրակրկիտ քննությա ն վրա »”:

Նույն կարգի դիտողության հանդիպում ենք Փավստոսի կապակցու­թյամբ Աս. «Ա . Գսւրագաշյան պարզապես ուղղագրում է բնա գիրն ա յն կերպով, որ յուր նախաոյալ դիտմանը հա րմա րեցնե... Այսպիսի կամա­յական ուղղումներով' ամեն մի խոսքի կարելի է տալ ուրիշ նշանակու­թ յուն... Երբ բնագրի մեջ աղավաղության հետք չկա , երբ խոսքը, ինչ­պես որ գրվա ծ է, ունի պարզորոշ նշանակություն' ի *ն չ իրավունք ունինք նրան ծոմոելոլ և տալու նորան ուրիշ, մեր ցանկացած նշանակությունը, որ խոսքն ինքնըստինքյա ն չունի»':

Առհասարակ Ստ. Մալխասյանցը կշտամբանքի խոսք է ուղղում նաև. Փավստոսին ուսումնասիրած որոշ բա նա սերների: Սրանք «ո չ թե պատ­մության բնագրում գտնում են փաստեր, որոնք ապացուցանէին հունա­րեն սկզբնագրի գոյությունը, ա յլ սկզբնագրի հունարեն գրվա ծ լինելը եզրակացնում են այն հանգամանքից, որ պատմության հեղինակ են հա­՛մարում հույն Փա վստոսին»8: Այդպիսի գիտնականները նեղություն չեն կրում «ա նդամա զննելու» խնդրո առարկա բնա գիրը:

Ա յդ բանն անում է ինքը՝ Մալխասյանցը: Բազմաթիվ ա յլ կռվանների կողքին, «Ուսումնասիրություն Փավստոս Բուզանդի պատմության» աշ­խատության մեջ նա ցույց է տալիս, որ Փավստոսի հեղինակը, օգտ վե­լով Ագաթանգէղոսի Պատմության հայերեն խմբագրությունից, Կորյու-г նից, Աստվածաշնչի ու Եվսեբիոսի «Եկեղեցա կան պատմության» հա յե­րեն թարգմանություններից և ա յլն, ապացուցում է , որ Փավստոսի պատ­մությա նը կարող է գրվա ծ լինել ոչ վա ղ, քա ն հինգերորդ դարի երկրորդ կեսի սկզբներին, հայերեն:

Ընթերցողը շատ ուրիշ ուսանելի բան կգտնի Ստ. Մալխասյանցի աշխատություններում, որոնցից լավագույնները կրում են պահանջկոտ ու բա նիբուն գիտնականի քննա խ ույզ մտքի կնիքը, գրվա ծ են բար&ր ըս-

6 Սույն գրքում, էջ 168:7 «Ուսումնասիրություն Փավստոս Բուզանդի պա տմությա ն», սույն

գրքում, էջ 65:а է ջ 76: Ընդգծումը Ստ. Մալխասյանցինն է :

7

կըզբունքայնությամբ ու հստակ տրամաբանությամբ: Պատահական չէ, որ ակադ. Հր. Աճաոյանը, խոսելով Ստ. Մալխասյանցի էզույթներից մեկի մասին, գրում էր. «Հայկակա ն ակադեմիայի աոաջին ընդհանուր ժո­ղովում, մեր բազմահմուտ հայագետ к Հայկական ակադեմիայի իսկա ­կան անդամ Սա. Մալխասյանցը մի բազմաբովանդակ ելույթ ունեցավ հայոց ամենահին պատմագրերի մասին, և մաթեմատիկական ճշմար­տությունների նման իրարից բխեցնելով' որոշեց նրանց գրության թվա ­

կա նը»*:Ստ. Մաւխասյանցը միևնույն բանասիրական խնդրին անդրադառ­

նում էր հաճախակի, տարբեր ժամանակներում, տարբեր աոիթներով, նորովի իմաստավորում, լուսաբանում նոր փաստերով: Ներկա ժո­ղովատուն կազմելիս աշխատել ենք խուսափել այդպիսի կրկնություննե­րից, ընտրել համեմատաբար ավեւի ինքնուրույն, ինքնակա ուսումնա­սիրությունները, որտեղ հնարավորին չափ ամբողջական արտահայտու­թյուն գտած Լինեն տվյալ հարցի վերաբերյալ հեղինակի հայացքները: Նրա հոդվածներն ու հետազոտությունները շոշափում են հայագիտու­թյա ն ամենահրասւապ հարցեր, պարզաբանում, լուծում էն բա զմա թիվ խնդիրներ: Դրա նք' համատեղված մեկ գրքի մեջ, առավել ակնառու են դարձնում հայոց հին մատենագրության к նրա առնչությունների ասում- նւսսիրաթյան բնագավառում մեծանուն գիտնականի ներդրումը:

Ա . Մ ԱԴՈՅԱՆ

* Հր. Աճաոյան, Բանասիրական ուսումնասիրություններ, Երևան, 1978, էջ 801:

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԻւՆԴԻՐՆԵՐ ՀԱ6ՈՑ ՀԻՆ ՄԱՏԵՆԱԳՐՈԻԹՅԱՆ ՄԵՋ

Հ ա յո ց հ ին դ ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց մ ե ղ հ ա ս ե լ ե ն մ ի ք ա ն ի

պ ա տ մ ա կ ա ն հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր , ո ր ո ն ց գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը

մ ի ն ՝/՛, ա յժ մ դ ե ռ չկ ո ր ո շ վ ա ծ ։ Բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը ն ը ֊

ր ա ն ց գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա ս ի ն շա տ տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ ե ն , ե -

ր ե ք ֊չ ո ր ս Հ ա ր յո ւր տ ա ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ո վ ։ Ես ն կ ա տ ի ո ւն ի մ Ա գ ա - թ ա ն դ ե ղ ո ս ի , Փ ա վ ս տ ո ս ի , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը Ա

ս ր ա ն ց հ ե տ մ ի ա ս ի ն « Վ կ ա յա բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն ս ո ւր բ Թ ա գ կ ո ս ի ա ռ ա - ք ե լո յն և Ս ա ն գ խ տ ո յ կ ո ւ ս ի ն » , ո ր ի գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա ­

ս ի ն ա ռ հ ա ս ա ր ա կ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր չկ ա ն ։ Ս ր ա ն ց գ ր ո ւ թ յա ն

(/ա մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ ե լը ո չ մ ի ա յն ղ ո ւտ մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ի է ա յլ և , որ ւս վ ե լի կ ա ր և ո ր կ , կ պ ա ր ՚չ ե մ ե ր

ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն և ք ա ղ ա ք ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ը

Ա ե ր և ա ն կ Հ ա ն ե ա յն մ տ ա վ ո ր Հո и ա ն ք ն ե ր ր , ո ր ո ն ք գ ո յո ւ թ յո ւ ն

ո ւն ե ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ ն ր ա ն ց Դ[։էԼ1*լոլ ժ ա մ ա ն ա կ և ո ր ո ն ց

ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա մ հ ե տ և ա ն ք ն ե ն ն ր ա ն ք ։

Կ ս կ ս ե մ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ց , որ հ ա յո ց գ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն

Է Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի ձ ե ռ ք ո վ ։

Ն րա հ ա մ ա ռ ո տ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ե տ և յա լն Է ։ Լ ե ղ ի ն ա - կ ը ի ր ե ն կ ո չո ւ մ Է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս , ծ ն ն դ յա մ բ Հ ռ ո մ ք ա ղ ա ր ի ց ,

որ Խ ո ս ր ո վ Մ ե ծ ի ժ ա մ ա ն ա կ ե կ ե լ կ Հ ա յա ս տ ա ն , մ տ ե լ կ ա ր ք ո ւ ­

ն ի ծ ա ռ ա յո ւ թ յա ն մ ե շ ք ա ր տ ո ւղ ա ր ի պ ա շ տ ո ն ո վ և գ ր ե լ կ Տ ը ր -

գ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի հ ր ա մ ա ն ո վ ։ Նա պ ա տ մ ո ւմ կ, թ ե Պ ա ր ս կ ա -

տ ա ն ո ւս Ա րտ ա շի ր Ս ա ս ա ն յա ն պ ա ր ս ի կ ի շ խ ա ն ը ս պ ա ն ե լ կ Ա ր -

տ ա վ ւս ն թ ա գ ա վ ո ր ի ն , որ պ ա ր թ և ա կ ա ն ա զ գ ի ց Է ր , և ի ն ր ն կ

թ ա գ ա վ ո ր ե լ ։ Մ եր Խո ս ր ո վ թ ա գ ա վ ո ր ը , ի բ ր և Ա ր շ ա կ ո ւն ի , ա յս - ի ն ք ն ն ո ւ յն պ ա ր թ և ա կ ա ն ա զ գ ի ց ս ե ր ա ծ , վ ր ե ժ խ ն գ ի ր կ լքւնում

Ա րտ ա վ ա ն ի մ ա հ վ ա ն , տ ա ս ը տ ա ր ի պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր կ մ ղ ո ւ մ

Ա րտ ա շ ի ր ի դ ե մ և ն ր ա ն շ ա տ ն ե ղ ը ձ գ ո ւ մ ։ Ա րտ ա շի ր ը մ ե ծ ա մ ե ծ

խ ո ս տ ո ւ մ ն ե ր կ ա ն ո ւ մ ի ր ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի ն , ե թ ե մ ե կ ը ն ր ա ն -

ւյից կ ա ր ո ղ ա ն ա դ ա վ ո վ ս պ ա ն ե լ Խ ո ս ր ո վ ի ն ։ Ա յս բ ա ն ը Հ ա ն ձ ն

է ա ռ ն ո ւմ Ա ն ա կ ը , որ ն ո ւ յն պ ե ս պ ա ր թ և ա կ ա ն ա զ գ ի ց է ր . Ս ո ւ-

ր ե ն յա ն տ ո հ մ ի ց : Նա ի բ ր և Ա րտ ա չ ի ր ի ց փ ա խ ստ ա կ ա ն ճ դ ա լի ս

.է ը ն տ ա ն ի ք ո վ Հ ա յա ս տ ա ն , ս ի ր ա լի ր ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ թ յո ւ ն է գ տ ն ո ւ մ

Խ ո ս ր ո վ ի ց , և ե ր կ ո ւ տ ա ր ո ւց հ ե տ ո դ ա վ ա ճ ա ն ո ր ե ն ս պ ա ն ո ւմ Է

ն ր ա ն ։ Հ ա յ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ը կ ո տ ո ր ո ւմ են ն ր ա ն և ն րա ը ն տ ա ֊

ն ի ք ը . ա զ ա տ վ ո ւմ Է մ ի ա յն մ ի ծ ծ կ ե ր մ ա ն ո ւ կ , ո ր ի ն ս տ ն տ ո ւն

վ ւ ա խ ց ն ո ւ մ Է Կ ե ս ա ր ի ա ք ա ղ ա ք ը , ո ր տ ե ղ ն ր ա ն մ կ ր տ ո ւ մ են և

ա ն ո ւն ը դ ն ո ւմ Գ ր ի գ ո ր ։ Ա յս տ ե ղ ն ա մ ե ծ ա ն ո ւ մ Է, ո ւս ո ւմ Է ա ռ - ն ո ւ մ , ա մ ո ւս ն ա ն ո ւմ Է, ե ր կ ո ւ ո ր դ ի Է ո ւ ն ե ն ո ւ մ . Հ ե տ ո ն ր ա ն ց

թ ո ղ ն ե լո վ ճ գ ն ո ւ մ , գ տ ն ո ւմ Է Տ ր դ ա տ ի ն , Խ ո ս ր ո վ ի ո ր դ ո ւն , որ

տԱրտաշիրի Հ ա յա ս տ ա ն ա ր շ ա վ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ փ ա իւ Լ լ ա պ ա վ ի - ՜-նել Էր Հ ռ ո մ և մ ե ծ ա մ ե ծ ք ա շ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր գ ո ր ծ ե լ ։ Տ ր դ ա տ ը դ ա ռ - ւն ո ւմ ւէ թ ա գ ա վ ո ր և գ ա լի ս է Հ ա յա ս տ ա ն , Գ ր ի գ ո ր ը Հ ե տ ը ։ Ե ր ի ֊

.զ ա յո ւ մ Ա նա հիտ դ ի ց ո ւհ ո ւն զ ո հ մ ա տ ո ւ ց ա ն ե լի ս Գ ր ի գ ո ր ը ա

ի բ ր և ք ր ի ս տ ո ն յա , մ ե ր ժ ո ւ մ է զ ո հ մ ա տ ո ւ ց ա ն ե լ , դ ի մ ա դ ր ո ւմ է

Տ ր դ ա տ ի ս տ ի պ մ ո ւն ք ն ե ր ի ն , ա ն ա ր գ ո ւմ է ա ս տ վ ա ծ ն ե ր ը ։ Տ ը ր ֊

դ ա տ ը ե ն թ ա ր կ ո ւ մ է ն ր ա ն 1 4 ա ն տ ա ն ե լի տ ա ն շ ա ն ք ն ե ր ի . նա

կ ե ն դ ա ն ի է մ ն ո ւ մ ։ Ա յս ժ ա մ ա ն ա կ հ ա յտ ն վ ո ւ մ է , թ ե ն ա Տ ը ր ֊

դ ա տ ի հ ո ր ը , Խ ո ս ր ո վ ի ն ս պ ա ն ո ղ Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն է ։ Տ ր դ ա տ ը

Հ ր ա մ ա յո ւ մ է ն ր ա ն տ ա ն ե լ Ա ր տ ա շա տ և ձ գ ե լ մ ա հ ա պ ա ր տ ­

՛ների բ ա ն տ ը , որ կ ո չվ ո ւ մ էր Խ ո ր -Վ ի ր ա պ : Մ ի պ ա ո ա վ , հ ր ե շ -

յո ս ւկ ի հ ր ա մ ա ն ո վ , ա մ ե ն օր ն ր ա ն հ ա ց ու ջուր է տ ա լի ս , ո ր ո վ

ա պ ր ե ց ն ո ւ մ է ն ր ա ն »

Տ ա ս ն և հ ի ն դ տ ա ր ի ա ն ց ն ո ւ մ է ս ր ա վ ր ա ւ Հ ռ ո մ ի ց մ ի խ ո ւ մ բ

կ ո ւ յս ե ր Դ ի ո կ ղ ե տ ի ա ն ո ս ի ց փ ա խ լ ե լ ո վ դ ա լի ս ե ն Հ ա յա ս տ ա ն

և տ ե ղ ա վ ո ր վ ո ւ մ Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ի շ ր ջ ա կ ա յք ո ւ մ մ ի հ ն ձ ա ն ի

մ ե ջ . ն ր ա ն ց մ ե ջ է լի ն ո ւ մ գ ե ղ ե ց կ ո ւ հ ի Հ ռ ի փ ս ի մ ե ն ։ Տ ր դ ա տ ը

կ ա մ ե ն ո ւ մ է ն ր ա ն կ ի ն ա ռ ն ե լ , բ ա յց կ ո ւ յս ը մ ե ր ձ ո ւ մ է . հսկա

թ ա գ ա վ ո ր ի հ ե տ կ ռ վ ե լո վ հ ա ղ թ ա հ ա ր ո ւմ է և փ ա խ չո ւմ է պ ա ­

լ ա տ ի ց ։ Տ ր դ ա տ ը կ ա տ ա ղ ա ծ հ ր ա մ ա յո ւ մ է բ ո լո ր կ ո ւ յս ե ր ի ն

կ ո տ ո ր ե լ ։ Ե րկու օ ր ի ց հ ե տ ո , ե րր կ ա մ ե ն ո ւ մ է ո ր ս ի գ ն ա լ ' ս ի ր ­

տ ը հ ո վ ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր , վ յւա ն մ ո լե գ ն ո ւ թ յո ւ ն է դ ա լի ս , գ ա ­

զ ա ն ի ն մ ա ն ը ն կ ն ո ւ մ է ե ղ ե գ ն ո ւտ ն ե ր ի մ ե ջ . վ ր ա ն խ ո զ ի ս տ և -

ն ե ր են դ ո ւր ս գ ա լի ս ։ Շ ա տ ե ր ն է լ հ ի վ ա ն դ ա ն ո ւ մ են պ ա լա -

.տ ա կ ա ն ն ե ր ի ց ։ Տ ե ս ի լք ո ւ մ հ ր ե շ տ ա կ ը ե ր և ո ւմ է Տ ր դ ա տ ի ք ր ո ջ '

.Խ ո ս ր ո վ ի դ ո ւխ տ ի ն և ա ս ո ւ մ , թ ե ա յդ հ ա ր վ ա ծ ն ե ր ի ց բ ժ շ կ ո լ -

Й0

թ յո ւ ն կ ա ր ո ղ են ,,տ ն ե լ Գ ր ի գ ո ր ի ձ ե ռ ք ո վ , Տ ե ս ի լք ը կ ր կ ն վ ո ւ մ

է ։ Մ ա ր դ են ո ,զ ա ր կ ո ւ մ Ա ր տ ա շ ա տ , Գրի դ ո ր ի ն կ ե ն դ ա ն ի Հ ա ­

ն ո ւմ են Վ ի ր ա պ ի ց , մ ա ք ր ո ւ մ , հ ա գ ց ն ո ւ մ ե ն , բ ե ր ո ւ մ ե ն դ ե պ ի

Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ։ ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ն ը ն դ ա ռ ա ջ է դ ուր ս դ ա լի ս դ ա .

ղ ա ն ա ց ա ծ Տ ր դ ա տ ը , ծ ո ւն կ է լո ք ո ւ մ և ա ղ ա չո ւ մ ' ն ե ր ե լ ի ր ե ն

ղ ո ր ծ ա ծ հ ա ն ց ա ն ք ն ե ր ը , Գ ր ի գ ո ր ը ա ղ ո թ ե լո վ ն ր ա ն փ ո ք ր ի ն լ

զ գ ա ս տ ա ց ն ո ւ մ է , բ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ա կ ա ն գ ն ո ւ մ ։ Վ ա ղ ա ր -

շ ա պ ա տ ո ւմ նրա ա ռ ա ջի ն գ ո ր ծ ն է լի ն ո ւ մ ա մ փ ո փ ե լ ն ա հ ա տ ա կ ֊

վ ա ծ կ ո ւ յս ե ր ի մ ա ր մ ի ն ն ե ր ը А վ կ ա յա ր ա ն ն ե ր շ ի ն ե լ ։ Ա պ ս, լ ։ս ~

կ ր ս ո ւմ է ք ա ր ո զ ե լ ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն հ ա վ ա տ ը , հ ե տ զ հ ե տ ե բ ը -

ժ ը շ կ ե լո վ թ ա գ ա վ ո ր ի ն ։ Տ ե ս ի լք է տ ե ս ն ո ւ մ ո ւ պ ա տ մ ո ւ մ , թ ե

պ ե տ ք է լո ր ս տ ա ճ ա ր շ ի ն ե լ ։ Տ ր դ ա տ ի ն է լ հ ր ե շ տ ա կ ը ե ր ե ո ւ մ է

տ ե ս ի լք ո ւ մ և պ ա տ վ ի ր ո ւ մ , ո ր Գ ր ի գ ո ր ի ն ի ր ե ն ց հ ո վ ի վ ը ն տ ր ե ն ։

Ն ր ա ն մ ե ծ շ ք ա խ մ բ ո վ ո ւղ ա ր կ ո ւմ ե ն Կ ե ս ա ր ի ա , ո ր տ ե ղ ն ա

ս ն վ ե լ է ր , ա յն տ ե ղ Ղ և ո ն դ ի ո ս պ ա տ ր ի ա ր ք ը ն ր ա ն ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ մ

է Հ ա յա ս տ ա ն ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ։ Ղ և ո ն ղ ի ո ս ը թ ո ւ ղ թ է դ ր ո ւմ Տ ր ր -

դ ա ա ի ն , թ ե ա յս ո լհ ե տ և ո ւխ տ լի ն ի , որ հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ը

ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ա ն ա ն Կ ե ս ա ր ի ա յո լմ ։ Գ ր ի գ ո ր ը վ ե ր ա դ ա ռ ­

ն ո ւմ է Հ ա յա ս տ ա ն ։ Տ ր դ ա տ ը ն ր ա ն դ ի մ ա վ ո ր ո ւ մ է դ ո ր ք ո ւ ի

Ե փ ր ա տ գ ե տ ո ւ մ Գ ր ի գ ո ր ը մ կ ր տ ո լմ է Տ ր դ ա տ ի ն ը ն տ ա ն ի ք ո վ դ

զ ո ր ք ի և ժ ո ղ ո վ ր դ ի մ ե ծ բ ա զ մ ո ւ թ յա ն հ ե տ ։ Ա յն ո ւ հ ե տ և ս կ ս ո ւ մ

է հ ո վ վ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ■ կ ո ր ծ ա ն ո ւ մ է հ ե թ ա ն ո ս ա կ ա ն ՛

մ ե հ յա ն ն ե ր ը , հ ի մ ն ո ւ մ է ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր , բ ե ր ե լ է տ ա լի ս ք ա հ ա ­

ն ա ն ե ր , բ ա ց է ա ն ո ւ մ դ պ ր ո ց ն ե ր , ո ր տ ե ղ ք ր մ ե ր ի ո ր դ ի ք պ ե տ ք

է ս ո վ ո ր ե ի ն ' ա պ ա գ ա ք ա հ ա ն ա ն ե ր դ ա ռ ն ա լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ձ ե ռ ն ա ­

դ ր ո ւմ է թ ե մ ե ր ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր , ք ա ր ո զ ո ւ թ յո ւ ն ը տ ա ր ա ծ ո ւ մ

է Հ ա յա ս տ ա ն ի ս ա հ մ ա ն ն ե ր ի ց դ ո ւր ս , մ ի ն չև Մ ա ս ք ո ւթ ն ե ր ի ե ր ­

կ ի ր ը • Տ ր դ ա տ ի հ ե տ գ ն ո ւ մ է Հ ռ ո մ Կ ո ս տ ա ն դ.իա նո ւ կ ա յս ե ր

ա յց ե լո ւ թ յա ն ։ Տ ե ղ ի է ո ւ ն ե ն ո ւ մ Ն ի կ ի ո ւ1ո ղո վը , ուր Գ րի գո րն ։

ո ւղ ա ր կ ո ւմ է ի ր կ ր տ ս ե ր ո ր դ ո ւն ' Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ի ն ։ Ն րա վ ե ր ա ­

դ ա ր ձ ի ց հ ե տ ո ա յլև ս ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն լի ե ր և ո ւ մ , ճ գ ն ո ւ մ է լ ե ռ ն ե ֊

ր ո ւ մ ու վ ա խ ճ ա ն վ ո ւ մ ։

Ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը դ ե ռ V I I I /լա ր ո ւմ թ ա ր գ մ ա ն վ ե լ է ■ * ։ ։ ։ ֊

ն ա ր ե ն ։ Ս ր ա ն ի ց ա ն կ ա խ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի ն հ ա մ ա ռ ո տ խ մ բ ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր վ ր ա ց ե ր ե ն , ա ս ո ր ե ր ե ն և խ պ տ ի ե ր ե ն ։ Ա կ ա դ . Ն » Մ ա ռ ը գ տ ա վ ն ր ա ա ր ա բ ե ր ե ն խ մ բ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , ս կ ղ բ ի ց թ ե ր ի ,,

ո ր ր հ ր ս ւտ ա ր ս յկ ե ց ռ ո ւս ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա մ բ հ ա ն դ ե ր ձ 1 /

Կա ն հ ա յե ր ե ն ի և ա ր ա բ ե ր ե ն ի մ ե ջ կ ա ր և ո ր տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր , ո ր ո ն ց ի ց մ ե կ ն էլ ա յն է , որ ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւ մ չկ ա տ ե ղ ե կ ո ւ-

թ յ ու ն , թ ե Տ ր դ ա տ ի ն Հ ա յտ ն ե լ ե ն , որ Գ ր ի գ ո ր ը ԱՆ ա կ ի ո ր դ ի ն Լ:

Ե ՞ր բ է գ ր վ ա ծ ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ս կ զ բ ո ւմ կ ա ր ծ ո ւմ է ի ն ,

թ ե թ ա ն ի որ հ ե ղ ի ն ա կ ը գ ր ե լ է Տ ր դ ա տ ի հ ր ա մ ա ն ո վ , ո ւր ե մ ն

պ ե տ ք է գ ր վ ա ծ լի ն ի I V դ ա ր ի ս կ զ բ ն ե ր ո լմ հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ ,

ո ր ո վ հ ե տ և ա յն ժ ա մ ա ն ա կ հ ա յե ր ե ն գիր դ ե ռ չկ ա ր , հ ետ ո I դ ա ր ի 3 0 — 4 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Կ ո ր յո ւն ը թ ա ր գ մ ա ն ե լ

կ ա մ խ մ բ ա գ ր ե լ է , մ ո ւ ծ ե լո վ զ ա ն ա զ ա ն հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ի ր « Վ ա ր ք

ս ր բււյն Մ ես ր ո պ ա յյօ գ ր վ ա ծ ք ի ց ։ Ա յս կ ա ր ծ ի ք ն ա յժ մ ը ն դ ո ւն ե լի

շ է ա յլ և ս ։ Ա յժ մ ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ է , որ « Ա գ ա թ ա ն դ ե -

ղ ո ս » կ ե ղ ծ ա ն ո ւն է , որ հ ո ւն ա ր ե ն ն շ ա ն ա կ ո ւմ է բ ա ր ի ա վ ե -

■տ ա բեր , կ ա մ բ ա ր ի ա վ ե տ ի ք (ա վ ե տ ա ր ա ն ) , որ ն ր ա ա ն ո ւն ը

կ ր ո ղ Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը Տ ր դ ա տ ի ժ ա մ ա ն ա կ ու նրա հ ր ա մ ա ն ո վ

հԷ գ ր վ ա ծ , ա յլ շա տ հ ե տ ո ։ Կ ո ր յո ւն ի մ ո ւթ լե զ ո ւ ն ու ո ճ ն էլ

բ ո լո ր ո վ ի ն տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա ր զ լե զ վ ի ց ու

ո ճ ի ց ։ Ե րկու գ ր վ ա ծ ք ի մ ե ջ կ ր կ ն վ ո ղ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը Կ ո ր յո ւն ի

մ ե գ բ ն ա կ ա ն ու տ ե ղ ի ն ե ն , ի ս կ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ե ջ ՛ ա ն բ ն ա ­

կ ա ն և ա նտ ե ղ ի ։ Կ ո ր յո ւն ը Գ ր ի գ ո ր ի ն ն ո ւ յն ի ս կ չ գ ի տ ե , ի ն չ պ ե ս

ք ի չ հետ ո կ տ ե ս ն ե ն ք ։ Մ յո ւս կ -ո ղմ ից ' Ն. Մ ա ռ ը ե ն թ ա դ ր ո ւ մ է ,

թ ե հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը ա յժ մ յա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա մ բ գ ր վ ա ծ

պ ե տ ռ է լի ն ի V I I I դ ա ր ո ւմ , որ ն ո ւ յն պ ե ս ա ն ը ն դ յււն ե լի է . Ղ ■

Փ ա ր պ ե ց ի ն , ո րի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն դ ր ո ւթ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը V դ ա րի

վ ե ր ջ ի ն տ ա ս ն ա մ յա կ ո ւ մ .ո րև է կ ա ս կ ա ծ ի ց դ ո ւր ս է , գ ի տ ե Ա գ ա -

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն և ն ր ա ն կ ո չո ւ մ է հ ա յո ց ա ռ ա ջի ն պ ա տ մ ա գ ի ր ։

Պ ե տ ք է ո ւր ե մ ն ո ւրի շ մ ի ջ ո ց գ տ ն ե լ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի գ ր ո ւ թ յա ն

ժ ա մ ա ն ա կ ը ճ ի շտ ո ր ո շ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։

Ա յս մ ի ջ ո ց ը մ ա տ ա կ ա ր ա ր ո ւմ են մ ե ր հ ին մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ե ­

ր ը ։ Ա չքի ը ն կ ն ո ղ ե ր և ո ւ յթ է , որ մ ի ն չ և V դ ա րի վ ե ր ջ ե ր ը գ ր ո ղ

հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ց Փ ա վ ս տ ո ս ը , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , Փ ա ր պ ե ց ի ն շա տ լա վ

գ ի տ ե ն Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ն , հ ա ճ ա խ ա կ ի հ ի շ ո ւմ են Գ ր ի գ ո ր Լոլ-

ս ա վ ո ր չի ն , ա յն ի ն չ ն ո ւ յն դ ա ր ի ա ռ ա ջի ն կ ի ս ո ւմ գ ր ո ղ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ն ե ր ը , մ ի ն չ և Ե ղիշե ն ե ր ա ռ յա լ , ո չ Ա գ ա թ ա ն գ և ղ ո ս ի ն գ ի ­

տ ե ն , /: ո չ Գ ր ի գ ո ր ի ա ն ո ւն ն են տ ա լի ս ։ Կ ո ր յո ւն ը , ո ր դ ր ե լ է

« Վ ա ր ք ս ր ր ո յն Մ ե ս ր ո պ ա յ» , ո ր ի մ ե ջ հ ա ճ ա խ հ ի շ ո ւմ է Ս ա ֊

հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն * ո լ մ ի ա ն գ ա մ չ] ։ հ ի շ ա տ ա կ ո ւ մ , թ ե նա

Գ ր ի գո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի զ ա ր մ ի ց է ։ Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի ն պ ա տ մ ո ւմ

Հ , թ ե գ ր ե ր ի գ յո ւ տ ի ց հ ե տ ո Մ ե ս ր ո պ ր մ ի ք ա ն ի ք ա հ ա ն ա յի

հետ ն ե ր կ ա յա ց ա ն Սա հա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն և ա ս ա ց ի ն . « Ի ն չպ ե ս

ք ո ն ա խ ն ի ն ' ս ո ւր բ Գ ր ի գ ո ր ը լ ո լս ա վ ո ր ե ց մ ե ր հ ո գ ի ն ե ր ը , ա յն ­

պ ե ս և դ ո ւ , նրա զ ա վ ա կ ը , լո ւ ս ա վ ո ր ի 'ր մ ե ր մ տ ք ե ր ը , ձ ե ռ ք

զ ա ր կ ս ո ւր բ Գ րքի թ ա ր զ մ ա ն ո ւթ յ ա ն » , Ղ ա զ ա ր ը ա ռ ի թ է գ տ ն ա մ

ս ո ւր բ Գ ր ի գ ո ր ի ն հ ի շ ե լո ւ , ի ս կ Կ ո ր յո ւն ը , որ ա վ ե լի մ ո տ է

կ ա ն գ ն ա ծ Ս ա հ ա կ ի ն ՝ա յս պ ի ս ի բ ա ն չէ հ ի շ ա տ ա կ ո ւմ . Նա Գ ր ի - դ ո ր ի ն լ գ ի տ ե ։

Ե ղ ի շ ե ն , Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա տ ե ր ա զ մ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ֊

ն ա կ ը , դ ր ո ւմ է թ ե կ ռ վ ի ն ա խ ը ն թ ա ց գ ի շ ե ր ը 'Լ և ո ն դ ե ր ե ց ը

ք ա ր ո զ է խ ո ս ո ւ մ , ո ր ո վ հ ո ր դ ո ր ո ւմ է զ ի ն վ ո ր ն ե ր ի ն ՝ ա ր ի ա ն ա լ

հ ա վ ա տ ի հ ա մ ա ր մ ղ վ ո ղ մ ա ր տ ի մ ե չ , չվ ա խ ե ն ա լ մ ա հ ի ց , և

ա յս ա ռ ի թ ո վ բ ե ր ո ւ մ է մ ի շ ա ր ք օ ր ի ն ա կ ն ե ր ս ո ւր բ Գ ր ք ի ց ' « Յ ի

շ ե ց ե 'ք , ա ռ ա ք ի ն ի ն ե ր , Մ ո վ ս ե ս մ ա ր գ ա ր ե ի ն , Փ ե ն ե հ ե զ ի ն , Ե ղիա

մ ա ր գ ա ր ե ի ն , Մ ա կ ա բ ա յե ց ո ց » և ա յլ ն ։ Շ ա տ տ ե ղ ի ն կ լի ն ե ր ,

ն ո ւ յն ի ս կ ա ն հ ր ա ժ ե շ տ էր հ ի շե լ ս . Գ ր ի գ ո ր ի ն , որ հ ա վ ա տ ի հ ա ­

մ ա ր չա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր կ ր ե ց և հ ա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը ճ շ մ ա ր ի տ կ ր ո ն ի

դ ա ր ձ ր ե ց , ա ն հ ր ա ժ ե շ տ էր խ ն դ ր ե լ Գ ր ի գո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի օ ր հ ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ը հ ա վ ա տ ա ց յա լ զ ո ր ք ի վ ր ա . բ ա յց ո չ մ ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն

չկ ա Գ ր ի գ ո ր ի ա նվա նո Դ ե ռ ա վ ե լի ն պ ե տ ք է ա ս ե ն ք ։ Ե ղ ի շե ն

պ ա տ մ ո ւ մ է , թ ե Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն - ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ յը ,

Հ ո վ ս ե փ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի գ լխ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ , Վ ա ս ա կ մ ա ր զ պ ա ն ի ,

Ն ե ր շ ա պ ո լՀ Ռ մ բ ո ս յա ն ի , Վ ա ր գ ա ն ս պ ա ր ա պ ե տ ի մ ա ս ն ա կ ց ո ւ ­

թ յ ա մ բ , պ ա ղ ա տ ա ն ք ի թ ո ւ ղ թ ե ն գ ր ո ւմ Թ ե ո դ ո ս ( Փ ո ք ր ) կ ա յս ­

ր ի ն , խ ն դ ր ե լո վ օ գ ն ո ւ թ յո ւ ն պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի դ ե մ ։ Թ ղ թ ի մ ե չ

հ ի շ ո ւմ ե ն , թ ե մ ե ր ն ա խ ն ի ն ՝ Տ ր դ ա տ ը , մ ա ն կ ո ւ թ յա ն հ ա ս ա կ ո ւմ

ի ր հ ա յր ա ս պ ա ն հ ո ր ե ղ բ ա յր ն ե ր ի ց փ ա խ չ ե լո վ ա պ ա վ ի ն ե ց Հ ռ ո մ

և Հ ռ ո մ ի и . ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ց ը ն դ ո ւ ն ե ց հ ա վ ա տ ն ի Ք ր ի ս տ ո ս և

լո ւ ս ա վ ո ր ե ց հ յո ւ ս ի ս ա յի ն ե ր կ ր ն ե ր ը ։ Ե ղ ի շե ի հ ա ղ ո ր դ ա ծ ա յս

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը ա մ բ ո ղ ջ ա պ ե ս խ ո ր տ ա կ ո ւ մ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի

Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ի մ ք ը ։ Ա յս տ ե ղ ո չ Ա ն ա կ կ ա , Գ ր ի գ ո ր ի հ ա յր ը ,

հ ա ս ր ո վ թ ա գ ա վ ո ր ի ն ս պ ա ն ո ղ , ա յլ հ ո ս ր ո վ ի ե ղ բ ա յր ն ե ր ն են

ն ր ա ն ս պ ա ն ե լ, ո չ Գ ր ի գ ո ր կ ա , Տ ր դ ա տ ի ն մ կ ր տ ո ղ և Հ ա յա ս ­

տ ա ն ը ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն դ ա ր ձ ն ո ղ , ա յլ Հ ռ ո մ ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն է

ն ր ա ն ք ր ի , ։տ ո ն յա դ ա ր ձ ր ե լ ։ Վ ա վ ե ր ա կ ա ՞ն է ա ր դ յո ք Ե ղ ի շե ի

բ ե ր ա ծ ժ ո ղ ո վ ա կ ա ն թ ո ւ ղ թ ը , թ ե Ե ղ ի շե ի շ ա ր ա դ ր ա ծ ն է ( ի ն չ պ ե ս

ը ն գ ՞ա ն ո ւ ր ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն էր ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ) ' ե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն

ն շ ա ն ա կ ո ւթ յո ւն ո ւնի ա յս Հ ա ր ց ո ւ մ . ե ր կ ո ւ դ ե պ ք ո ւմ ն է լ Հ ե տ ս -

վ ա ն ք ը ն ո ւ յն ն է • Ե ղի շեի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր դ ր վ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ

Գ ր ի գ ո ր ը ա ն Հ ա յ տ էր Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն , ո ւր ե մ ն դ ե ռ չկ ա ր Ա ղ ա ֊ թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո րն ա ռ ա ջի ն ն ս տ ե ղ ծ ե ց Գ ր ի գ ո ­

ր ի ն ի բ ր և Հ ա յա ս տ ա ն ի լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ։ Ե ղ ի շե ի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ր

գ ր վ ա ծ է պ ա ր ս ի ց Պ ե ր ո զ թ ա գ ա վ ո ր ի Օ -րդ տ ա ր ո ւ մ , ա յս ի ն ք ն

փ ր կ չա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ի 4 6 1 տ ա ր ո ւ մ ։ Ն շ ա ն ա կ ո ւմ է ' Ա գ ա թ ա ն ­

գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր գ ր վ ա ծ է 4 6 1 թ վ ա կ ա ն ի ց Հ ե տ ո ։ Սա

ա յն կ ե տ ն է , ո ր ի ց ա ռ ա ջ չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ լի ն ե լ Ա դ ա թ ա ն գ ե -

ղ ո ս ը , էքաւաստ агй е я и а ш ՈՕՈ* Գ ր ո ւթ յա ն վ ե ր ջ ի ն կ ե տ ը

քէքավՈԱՏ թՕՏէգւաա ՈՕՈ) ո ր ո շ ե լո ւ Հ ա մ ա ր պ ե տ ք է ն կ ա տ ի

ա ռ ն ե ն ք , որ Փ ա վ ս տ ո ս ը շ ուրջ 4 7 5 - ի ն գ ի տ ե Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ր մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ր ե ն , գ ի տ ե ն ա և « Վ կա յա բ ա ն ո ւ -

թ յո ւ ն Թ ա դ ե ո ս ի ա ռ ա ք և լո յ) ) , ո ր Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ց հ ե տ ո է

գ ր վ ա ծ ք ի ն չպ ե ս հ ե տ ո կ տ ե ս ն ե ն ք ։ Ո ւր ե մ ն , մ ո տ ա վ ո ր հ ա ւ վ /ոԼ

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը պ ե տ ք է գ ր վ ա ծ լի ն ի 4 6 1 — 4 6 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ի ս կ Վ կա յա բ ա ն ո ւթ յո ւն ը ճ մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս

4 6 6 — 4 7 0 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը ի ր բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ շա տ բ ա ր դ մ ա տ ե ­

ն ա գ ր ա կ ա ն ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ է և կ ա ր ո տ է մ ա ն ր ա մ ա ս ն ը ն դ ա ր ձ ա կ

ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ։ Ես բ ա ց ե մ թ ո ղ ն ո ւ մ ա յն հ ա ր ց ե ր ը , ո ր ո ն ք

վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ են ն ր ա ա տ ա ղ ձ ի ն և հ ո ր ի ն վ ա ծ ք ի տ ե խ ն ի կ ա յի ն ,

և կ ա ն գ կ ա ռ ն ե մ ն ր ա ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ա կ ա ն ո ճ ի — տ ե ն դ ե ն ց ի ա յի

վ ր ա , որ կա պ ո ւն ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն հ ա ր ց ի հ ե տ ։

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ա կ ն բ ա խ ն կ ա տ վ ո ւ մ է

մ ի տ ե ն դ ե ն ց ճ հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն հ ո ւն ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ տ ա լո ւ ,

հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն հ ո ւն ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ հ ետ կ ա պ ե լո ւ ։ Ն րա մ ե ջ

ա մ ե ն ի ն չ հ ո ւն ա կ ա ն է , բ ա ց ա ռ ո ւ թ յա մ բ Գ ր ի գ ո ր ի ծ ն ն դ յա ն — Ան ա կ ի ո ր դ ի ն լի ն ե լո ւ ն , որ կ ա տ ա ր վ ա ծ է հ ա կ ա ռ ա կ պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն — ( ա ր ա բ ե ր ե ն ը չո ւն ի ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը , չգ ի տ ե և

Ե ղ ի շե ն ) , լո կ ա յն ն պ ա տ ա կ ո վ , որ Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ա յր ա պ ե տ ն ե -

Ր Ը բ ա ր ձ ր պ ա ր թ և ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ ո ւն ե ն ա ն հ ա վ ա ս ա ր հ ա յ Ար՛­

շ ա կ ո ւն ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն և դ ե ռ ա վ ե լի ն ։ Ա յս մ ի կ ե տ ի ց դ ո ւր ս 1 Գ ր ի գ ո ր ը ա մ ե ն բ ա ն ո վ զ ո ւտ հ ո ւ յն է ո ւ հունա խ մէս . ա ն ո ւն ը հ ո ւ­

ն ա ր ե ն Гр^ОрЮС, որ ն շ ա ն ա կ ո ւմ Է ա ր թ ո ւն , հ ս կ ո ղ * , մ կ ր տ վ ե լ

* Գրիգոր Նարեկացին Նարեկ աղոթամատույցի ամեն մի գլի։ի վերնա -

և ա ս ո ւ մ է ս տ ա ց ե լ , ա պ ր ե լ ո ւ ա մ ո ւ ս ն ա ց ե լ է Կ ա պ ա դ ո վ կ ի ա յի

Կ ե ս ա ր ի ա յ ո լ մ , Հ ո ւ ն ա ս տ ա ն ո ւ մ , ո ր տ ե ղ ի ց նա գ ն ա ց ե լ է Տ ր դ ա ֊

տ ի մ ո տ և ն ր ա հ ետ ե կ ե լ է Հ ա յա ս տ ա ն ։ Ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն

ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յա ն է ն ա ս տ ա ն ա մ դ ա ր ձ յա լ Կ ե ս ա ր ի ա յո ւ մ , հ ո ւ յն

Ղ և ո ն դ ի ո ս ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ց Հ ո ւն ա կ ա ն ծ ե ս ո վ . Ղ և ո ն դ ի ո ս ը

Տ ր դ ա տ ի ն դ ր ա ծ թ ղ թ ո ւ մ պ ա յմ ա ն է գ ն ո ւ մ , որ ա յն ո ւ հ ե տ և ևս

հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ը ( կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ե ր ի ) ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն

ս տ ա ն ա ն Կ ե ս ա ր ի ա յի ա թ ո ռ ի ց , ի ն չ պ ե ս և ի ր ո ք կ ա տ ա ր վ ո ւմ էր

բ ա վ ա կ ա ն ե ր կ ա ր մ ա մ ա ն ա կ ։

Ա դա թ ա ն գ ե ղ ։։ и ո ւմ ա յս պ ե ս պ ա ր զ ն կ ա տ վ ա ծ հ ո ւն ա կ ա ն

օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա ն մ ի բ ն ա կ ա ն ո ւ ա ն խ ո ւս ա փ ե լի ռ ե ա կ ց ի ա Էր

Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ վ ա ղ ո ւց հ ի մ ն ա վ ո ր վ ա ծ ա ս ո ր ա կ ա ն о ր ի են տ ա - ց ի ա յի դ ե մ , և պ ե տ ք Է ա ր տ ա հ ա յտ վ ե ր հ ա տ կ ա ս /ե ս ա յս ժ ա -

մ տ ն ա կ ն ե ր ո ւմ ։

Հ ա յե ր ը հ ն ո ւց ի վ ե ր ս ե ր տ հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յա ն մ ե շ Էին ի ր ե ն ց

մ ե ր ձ ա վ ո ր ա գ ո ւ յն հ ա ր և ա ն ա ս ո ր ի ն ե ր ի հ ե տ ։ Ա ս ո ր ե ր ե ն ի ց

փ ո խ ա ռ ն վ ա ծ հ ա ր յո ւր ա վ ո ր բ ա ռ ե ր ( կ ա ց ի ն , կ ա թ ս ա , շ ղ թ ա ,

զ ո ւր , կ ա ս կ ա ր ա , ծ ն ծ ղ ա , մ կ ր ա տ , գ ո ւ լպ ա , խ ա ն ձ ա ր ո ւ ր , ո ւր ­

բ ա թ , շ ա բ ա թ և ա յլն և ա յ լ և ) ց ո ւ յց են տ ա լի ս , որ ա յս հ ա ­

ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր ն ա խ ա ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն ժա --

մ տ ն ա կ ն ե ր ի ց ի վ ե ր և տ ա ր ա ծ վ ո ւ մ Էր հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի տ ն տ ե ­

ս ա կ ա ն , ը ն տ ա ն ե կ ա ն և հ ա ս ա ր ա կ ա կ ա ն կ յա ն ք ի վ ր ա ։ Ք ր ի ս ­

տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յա ս տ ա ն մ տ ն ե լո ւ ց հ ե տ ո , ք ա ն ի որ գ ե ռ հ ա ­

յե ր ե ն դ ի ր ու ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա ր , Հ ա յա ս տ ա ն ի պ ա ր ս կ ա ­

կ ա ն բ ա ժ ն ո ւ մ ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր վ ո ւմ Էր ա ս ո ր ե ր ե ն

լ ե զ վ ո վ , ա ս ո ր ի հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ն ե ր ի ձ ե ռ ք ո վ կ ա մ հ ա յե ր ի , ո ր ո ն ք

ծ ա ն ր պ ա յմ ա ն ն ե ր ո ւ մ գ ն ո ւ մ Էին Ա ս ո ր ի ք ' ա ս ո ր ե ր ե ն ս ո վ ո ր ե լո ւ ,

ո ր պ ե ս զ ի Հ ա յա ս տ ա ն վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լո վ հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ո ւ մ

հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի հ ա մ ա ր ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն կ ա տ ա ր ե ն ա ս ո ր ե ր ե ն

լ ե զ վ ո վ , ո ր ի ց ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը ո չ ի ն չ չէ ր հ ա ս կ ա ն ո ւ մ ։ Ե րբ Մ ե ս -

ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ը ա յս չա ր ի ք ի ն դ ա ր մ ա ն տ ա ն ե լո ւ հ ա մ ա ր մ տ ա ­

ծ ե ց հ ա յե ր ե ն ա յբ ո ւ բ ե ն ս տ ե ղ ծ ե լ , նա Ա ս ո ր ի ք դ ի մ ե ց ( և ո չ

Բ յո լ զ ա ն դ ի ո ն ) ճ ա ս ո ր ի գ ի տ ն ա կ ա ն ն ե ր ի հ ե տ խ ո ր հ ր դ ա կ ց ե լո ւ ,

ն ր ա ն ց ի ց օ գ ն ո ւ թ յո ւ ն գ տ ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Նա հ ե տ ը ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր

գըրոլմ դնում էր իր անունը' Հա յերեն «Հսկող» բա ռով— а Վերստին յա վելոլա է կրկին 4 ե էութեա ն նորին ձ.ւկողիյ> ( ա յսինքն ' նորին Գ րիգորի)։

տ ա րա վք մ ի մ ա ս ը թ ո ղ ե ց Ե դ ե ս ի ա յո լմ ' ա ս ո ր ե ր ե ն ս ո վ ո ր ե լո ւ ,

մ յո ւ ս մ ա ս ը , Հ ո ւն ա ր ե ն ս ո վ ո ր ե լո ւ Հ ա մ ա ր , ո ւղ ա ր կ ե ց ա ս ո ր ո ց

Ս ա մ ո ս ա տ ք ա ղ ա ք ը ք և ո չ Բ յո ւ զ ա ն դ ի ո ն ) ։ Գ րերի գ յո ւ տ ի ց Հ ե տ ո

и % Գ րքի Հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր վ ե ց ա ս ո ր ա կ ա ն

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ( և ո չ Հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ր ի ց ) է ա ս ո ր ե ր ե ն ի ց

Էին հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն վ ո ւ մ գ ր ք ե ր , ո ր ո ն ց բ ն ա գ ի ր ը Հ ո ւն ա ր ե ն

Էր (Ե վ ս ե բ ե ո ս ի Ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ) ։

Ս ա կ ա յն մ ի բ ա ր ե պ ա տ ե հ գ ի պ վ ա ծ վ ե ր ջ դ ր և у ա յս տ ա ր ա ­

պ ա յմ ա ն ա ս ո ր ա ս ի ր ո լթ յա ն ։ Բ յո լղ ա ն դ ի ո ն ր թ ո ւ յլ չէ ր տ ա լի ս ,

ո ր հ ա յե ր ե ն գ ր ա գ ի տ ո ւթ յո ւն ը և Հ ա յե ր ե ն ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն ը

կ ի ր ա ռ վ ե ն Հ ա յա ս տ ա ն ի բ յո ւ գ ա ն դ ա կ ա ն մ ա ս ո ւ մ և ս ։ Ա յս ա ր ­

գ ե լք ը վ ե ր ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր հ ա րկ ե ղ ա վ Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի ն

ո ւղ ա ր կ ե լ Բ յո ւ զ ա ն դ ի ո ն ։ Մ ա շ տ ո ց ը ա յն տ ե ղ մ ն ա ց մ ո տ մ ի

տ ա ր ի ժ ա մ ա ն ա կ , մ ի ն չ բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր էի ն վ ա ր վ ո ւ մ Բ յո ւ -

ղ ա ն դ ի ո ն ի , Կ ե ս ա ր ի ա յի է գ ո ւց ե և Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ի շ և է

Ա յս ա յց ե լո լթ յո լն ը Մ և ս ր ո պ ի վ ր ա ա յն պ ե ս ա զ դ ե ց , ի ն չ պ ե ։։

ն ե ր կ ա յո ւ մ ս կ ա զ դ ե ր մ ի մ ա ր դ ո ւ վ ր ա , որ գ ա վ ա ռ ա կ ա ն ր ա ղ ա ֊

ք ի ց հ ա ն կ ա ր ծ ը ն կ ն ո ւ մ է մ ի մ ե ծ մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ։ Մ ե ս ր ոպ ը ա յս

մ ի տ ա ր վ ա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ա ռ ի թ ո ւ ն ե ց ա վ ծ ա ն ո թ ա ն ա լո ւ հ ո ւն ա ­

կ ա ն կ ո ւ լտ ո ւ ր ա յի ն , հ ո ւ յն գ ի տ ն ա կ ա ն վ ա ր դ ա պ ե տ ն ե ր ի ն , հ ո ւ յն

դ պ ր ո ց ն ե ր ի և գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն , և ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս հ ո ւն ա կ ա ն

կ ա ր գ ե ր ի հ ե տ , և հ ա մ ո զ վ ե ց , որ դ ր ա ն ք շա տ և շա տ բ ա ր ձ ր ե ն

ա ս ո ր ա կ ա ն ի ց ։ ն ա ս տ ա ց ա վ ի ր ց ա ն կ ա ց ա ծ թ ո ւ յլտ վ ո ւ թ յո ւ ն ը * հոս ն ա կ ա ն բ ա ժ ն ո ւ մ ևս հ ա յե ր ե ն գ ր ա գ ի տ ո ւթ յո ւն և ժ ա մ ե ր գ ո ւ ­

թ յո ւ ն տ ա ր ա ծ ե լո ւ , բ ա յց ե ր և ի * ո չ ա ռ ա ն ց վ ա խ ա դ ա ր ձ զ ի ջ մ ա ն ,

ա յն է ' որ ս ո ւր բ Գ րքի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ա ն ա յվ ի և ո ւղ ղ վ ի

ը ս տ հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ր ի և ո ր , հ ա յ ո ւ ս ա ն ո ղ ո ւթ յո ւն ն ա յն ո ւ հ ե տ և

Բ յո ւզ ա ն դ ի ո ն ո ւղ ա ր կ վ ի բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն ո ւս ո ւմ ս տ ա ն ա լո ւ , փ ո ­

խ ա ն ա կ Ա ս ո ր ի ք ո ւղ ա ր կ վ ե լո ւ ։ Շ ա տ հ ա վ ա ն ա կ ա ն է , որ Մ ե ս -

ր յ/պ ն էլ ի ն ք ն ա բ ե ր ա բ ա ր ա յս բ ա ն ե ր ը մ տ ա ծ ա ծ լի ն ե ր ։ Ա յս ­

պ ե ս թ ե ա յն պ ե ս * Մ ե ս ր ո պ ի ո ւղ և ո ր ո ւթ յո ւն ը Բ յո ւզ ա ն դ ի ո ն շ ր ր ֊

ջ ա դ ա ր ձ կ ե տ ե ղ ա վ հ ա յե ր ի օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա յի մ ե չ դ ե պ ի հ ո ւն ա ­

կ ա ն կ ո ւլտ ո ւ ր ա ն ։ Ն կ ա տ վ ո ւմ է , որ ն ր ա վ ե ր ա դ ա ր ձ ի ց հ ետ ո

ա վ ա գ ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ը Բ յո ւզ ա ն դ ի ո ն ե ն ո ւղ ա ր կ վ ո ւմ թ ա ր գ ­

մ ա ն չա կ ա ն ա շ խ ա տ ա ն ք ի հ ա մ ա ր ։ Ս. Գ ի ր ք ը , որ թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ

էր ա ս ո ր ե ր ե ն ի ց , ն ո ր ի ց թ ա ր գ մ ա ն վ ո ւ մ կ ա մ ո ւ ղ ղ վ ո ւ մ է ը ս տ

հ ո ւն ա կ ա ն օ ր ի ն ա կ ի , և ն ո ր ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր խ մ բ ե ր ո վ ո ւս ա ն ե լո է

են ո ւղ ա ր կ վ ո ւմ Բ յո ւ զ ա ն դ ի ո ն և Ա ղ ե ք ս ա ն դ ր ի ա ։ Ա ս ո ր ի ք լ, ա յլև ս մ ո ռ ա ց վ ո ւ մ է ։

Ա յս ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ը , ո ր ո ն ք մ ե ր մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե շ

Հ ա յտ ն ի են կ ր տ ս ե ր ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր կ ա մ կ ր տ ս ե ր թ ա ր գ մ ա ն ի չ ն ե ր

ա ն ո ւ ն ո վ , ի ր ե ն ց ո ւս ո ւմ ն ա վ ա ր տ ե լո ւց Հ ե տ ո վ ե ր ա դ ա ռ ն ա մ են

Հ ա յր ե ն ի ք և ա յս տ ե ղ գ ո ր ծ ո ւ մ ի բ ր և թ ա ր գ մ ա ն ի չ , ի ն ք ն ո ւր ո ւ յն -

Հ ե ղ ի ն ա կ , ո ւս ո ւց ի չ կ ա մ լո կ Հ ո գ և ո ր ա կ ա ն , ն ա յե լո վ ա մ ե ն մ ե ֊

Ն կ ի պ ա տ ր ա ս տ ո ւ թ յա ն , ճ ա շա կ ի ն կ ա մ մ ե ծ ա վ ո ր ՛ ,երի ը ն տ ր ո ւ-

•Հ , թ յա ն ը ւ Ն ր ա ն ք ը ն դ Հ ա ն ր ա պ ե ս ա վ ե լի լա վ պ ա տ ր ա ս տ վ ա ծ

**ՀՀ1,ին լե զ վ ի և գ ի տ ո ւ թ յա ն կ ո ղ մ ի ց , ա վ ե լի լո ւ ս ա մ ի տ , ա ռ ա յա -

' \ դ ե մ հ ա յա ց ք ն ե ր ո ւ ն ե ի ն , ք ա ն ա ս ո ր ա կ ա ն դ պ ր ո ց ն ե ր ի ս ա ն ե ր ը

ա ն պ ա յմ ա ն ս ի ր ո ղ էի ն Հ ո ւն ա կ ա ն կ ո ւլ տ ա ր ա յի , Հ ո ւն ա ս ե ր

է ի ն ,

Ա հա ա յս ' Հ ո ւն ա կ ա ն ո գ ո վ դ ա ս տ ի ա ր ա կ վ ա ծ խ մ բ ի ց որևէ

թ ա ր գ մ ա ն չի գ ո ր ծ ն է Ա դ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս կ ե ղ ծ ա ն ո ւն ը կ ր ո ղ պ ա տ ֊

մ ա - վ կ ա յա բ ա ն ա կ ա ն Հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ը , որ մ ի խ ո շ ո ր Հ ա ր վ ա ծ

էր Հ ա ս ց ն ո ւ մ տ ի ր ո ղ ա ս ո ր ա կ ա ն օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա յի ն և մ յո ւ ս

կ ո ղ մ ի ց ' կ ա պ էր Հ ա ս տ ա տ ո ւմ Հ ա յո ց և Հ ա ն ա ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի

մ ե ? ւ Ն շ ա ն ա կ ա լի ց է , որ ա յս դ ր վ ա ծ ք ը ե ր և ա ն է դ ա լի ս Հ ե ն ց

Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ , որ Հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն ա թ ո ռ ը

գ ր ա վ ո ւ մ է տ ա ս ր տ ա ր ի , 4 6 1 — 4 7 1 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ւ Գ յա տ ը ,

ի ն չ պ ե ս ի ն ք ը Հ ա յտ ն ո ւ մ է , ո ւս ո ւմ էր ա ռ ե լ Բ յո լղ ա ն դ ի ո ն ա մ և

շ ա ր ո ւն ա կ թ ղ թ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր ա յն տ ե ղ ի ի ր ծ ա ն ո թ ն ե ր ի

Հ ե տ . լա վ Հ մ ո ւտ էր Հ ա յե ր ե ն և Հ ո ւն ա ր ե ն լե զ ո ւ ն ե ր ի ն , ի ն չ պ ե ՛։

վ կ ա յո ւ մ է Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի ն . Հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ մ ե ղ ա ­

դ ր վ ե լո վ ' պ ա ր ս ի ց թ ա գ ա վ ո ր ի Հ ր ա մ ա ն ո վ Հ ր ա ժ ա ր ե ց ր ա ծ էր

կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն պ ա շ տ ո ն ի ց ։ Նա Հ ա յտ ն ի է ն ա և ի բ ր և Հ ա յո ց

ե կ ե ղ ե ց ո ւ ժ ա մ ե ր գ ո լթ յո ւ ն ր բ ա ր ե կ ա ր գ ո ղ ու ճ ո խ ա ց ն ո ղ , նրա

ա ն ո ւն ր մ ի շ տ մ ա կ ա գ ր վ ո ւ մ է մ ե ր ժ ա մ ա դ ի ր ն ե ր ի վ ր ա ' Հ ո Հ ա ն

Մ ա ն դ ա կ ա ն ո լ Հետ մ ի ա ս ի ն ։ Շ ա տ հ ա վ ա ն ա կ ա ն է , որ Հ ե ն ց

Գ (ո ,։ո կ ա թ ո ղ ի կ ո ս )։ էլ ե ղ ա ծ քինի Ա դա թ ա ն դ ե ղ ս սի ա ն ո ւն ր

կ ր ո ղ Պ ա տ մ ո լթ յա ն ի ս կ ա կ ա ն Հ ե ղ ի ն ա կ ը ։ Ե թ ե ա յս պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ո ւ ն ե ց ե լ է մ ի Հ -եղ ին ա կ , ի ն չո ՛ ւ ա յս Հ ե ղ ի ն ա կ ը չէ ր կ ա -

ր ո ղ ւի ն ե լ Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը , որ թ ե ' դ ի տ ա կ ա ն պ ա տ ր ա ս -

տ ո լ թ յա մ բ , թ ե ' Հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա մ բ , թ ե ' ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն - գ ր ա կ ա ն

պ ա ր ա պ լ) ո ւ ն ք ո վ և թ ե ի ր ա պ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ո վ շա տ լա վ Հ ա ր ­

մ ա ր ո ւ մ է ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն ը ։

17՜

_ _I Г սՈԻՆՕԱՄէՆՏՕԼ * * \ գ ր ւ ւ գ և ր ս *

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո լթ յա ն հրէա ւն գ ա լը մ ի խ ո շ ո ր

•հ ա ր վ ա ծ Էր ա ս ո ր ա կ ա ն հ ո ծ և ո ւժ ե ղ խ մ բ ի հ ա մ ա ր : Ս ր ա ն ք

չ ո ւ ռ չ մ ն ա ց ի ն և ի ր ե ն ց կ ո ղ մ ի ց փ ո ր ձ ե ց ի ն մ ի հա կա -.սւրվա ւ> հ ա ս ց ն ե լ հ ո ւն ա ս ե ր ն ե ր ի խ մ բ ի ն , ս տ ե ղ ծ ե լո վ մ ի ուրիշ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ն ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն , որ ա ս ո ր ա կ ա ն

ծ ա գ ո ւ մ ո ւն ե ն ա ր և ի ր փ ա յլո վ ն ս ե մ ա ց ն ե ր հ ո ւ յն Գ ր ի գ ո ր ի

փ ա յլ ը ։ Ա յս մ տ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ի ր ա գ ո ր ծ ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ , ն ա խ

ն ր ա ն ք ա ս ո ր ե ր ե ն ի ց թ ա ր գ մ ա ն ե ց ի ն Լ ա բ ո ւբ ն ա յի ( Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Ղ ե ր ո ւ բ ն ա յի ) Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր , ո րի մ ե շ պ ա տ մ վ ո ւ մ Է Ե դ ե ս ի ա յի

Ա բ գ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ի թ ղ թ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը Ք ր ի ս տ ո ս ի հ ե տ , նրա

Հ ա մ բ ա ռ ն ա լո լց հ ե տ ո նրա 7 2 ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի ց մ ե կ ի ' Թ ա դ ե ո ս ի

Ե դ ե ս ի ա գ ա լը , Ա բ գ ա ր ի ն բ ժ շ կ ե լն ո ւ մ կ ր տ ե լը , ե գ ե ս ի ա ը ո ց

ք ա ր ո զ ե լն ու ք ր ի ս տ ո ն յա դ ա ր ձ ն ե լը . Ա դ գ ե ի ն ի ր փ ո խ ա ն ա կ

հ պ ի ս կ ո պ ո ս ձ ե ռ ն ա դ ր ե լը , մ ա հ ն ու թ ա ղ ո ւմ ը Ե զ ե ս ի ա յո ւ մ ։

Ս ա կ ա յն ա յս տ ե ղ հ ա յ թ ա ր գ մ ա ն ի չ ը , հ ա յտ ն ի դ ի տ ա վ ո ր ո ւ­

թ յ ա մ բ , ի ր ե ն թ ո ւ յլ Է տ վ ե լ մ ի գ ր ա կ ա ն ն ե ն գ ո ւ թ յո ւ ն կ ա տ ա ­

ր ե լ ։ Ա յն տ ե ղ , որ ա ս ո ր ա կ ա ն բ ն ա գ ր ո ւ մ գ ր վ ա ծ Է ր, թ ե Թ ա ■

գ ե ո ս ը « օ ր հ ն ե ց ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն և վա խ նսւնեցա վ»' հ ա յ թ ա ր գ մ ա ­

ն ի չ ը դ ր ե լ Է. « օ ր հ ն ե ց ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն և БшБшщшгИ ընկա վ դեպի ԱրԱեյք»: Ա յս վ ւո փ ո խ ո լթ յա ն մ ի ջ ո ց ո վ հ ո ղ պ ա տ ր ա ս տ վ ե ց

Թ ա դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լի ն Հ ա յա ս տ ա ն բ ե ր ե լո ւ ի բ ր և ք ա ր ո զ ի չ ,

ն ա Հա տ ա կ և Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ռ ա ջի ն լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ։

Ա յս կ ե ղ ծ պ ա տ վ ա ն դ ա ն ի վ ր ա Է դ ր վ ա ծ « Վ կ ա յա բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն

<1 . Թ ա դ ե ո ս ա ռ ա ք ե լո յն և Ս ա ն դ խ տ ո յ կ ո ւ ս ի ն » ։ Թ ա դ ե ո ս ր գ ա ­

լի ս Է Հ ա յա ս տ ա ն , գ ն ո ւ մ Է Ա ր տ ա զ գ ա վ ա ռ ի Շ ա վ ա ր շ ա ն ա վ ա ­

ն ը , որ հ ա յո ց Ս ա ն ա տ ր ո ւկ թ ա գ ա վ ո ր ի ա մ ա ռ ա ն ո ց ն Է ե ղ ե լ ։

Ս կ ս ո ւմ Է ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն հ ա վ ա տ ը ք ա ր ո զ ե լ , շ ա տ ե ր ը հ ա վ ա ­

տ ո ւ մ ե ն ու մ կ ր տ վ ո ւ մ , ս ր ա ն ց թ վ ո ւ մ և Ս ա ն դ ո ւխ տ ը ' Ս ա ն ա տ -

ր ո լկ ի դ ո ւս տ ր ը ։ Թ ա գ ա վ ո ր ը հ ր ա մ ա յո ւ մ Է հ ա վ ա տ ա ց յա լն ե ­

ր ի ն կ ո տ ո ր ե լ, Ս ա ն դ ո ւխ տ ի ն բ ա ն տ ա ր կ ե լ. 3 3 բ ա ն տ ա պ ա ն ն ե ր

հ ա վ ա տ ի են գ ա լի ս , մ ի ի շ խ ա ն Է ո ւղ ա ր կ վ ո ւմ բ ա ն տ ը Ս ա ն ­

դ ո ւխ տ ի ն հ ա մ ո զ ե լո ւ , բ ա յց նա ի ն ք ն և ս հ ա վ ա տ ի ւԷ գ ա լի ս 5 0

ը ն կ ե ր ն ե ր ո վ ։ Ն որ կ ո տ ո ր ա ծ ն ե ր թ ա գ ա վ ո ր ի հ ր ա մ ա ն ո վ ։ Ս ա ն ­

դ ո ւխ տ ի ն բ ե ր ո ւ մ են թ ա գ ա վ ո ր ի ա ռ ա ջ ■ ո ղ ո ք ո ւ մ , հ ա մ ո զ ո ւ մ է ,

■Р ա 1 3 ի զ ո ւ ր ։ Թ ա գ ա վ ո ր ը հ ր ա մ ա յո ւ մ է ն ր ա ն կ ա պ ե լ— կ ա -

պ ե ր ը լո ւ ծ վ ո ւ մ ե ն * Ո ւրիշ մ ի ի շ խ ա ն , ո ր գ ա լի ս է Ս ա ն դ ո ւխ տ ի ն

հ ա մ ո զ ե լո ւ , ն ո ւ յն պ ե ս հ ա վ ա տ ի է գ ա լի ս և ն ա հ ա տ ա կ վ ո ւ մ է մ ի

ք ա ն ի ը ն կ ե ր ո վ . ն ա հ ա տ ա կ վ ո ւմ է ն ա և մ ի ի շ խ ա ն ո ւհ ի Հ ա ր ֊

մ ա ն դ ո լխ տ ա ն ո ւ ն ո վ , թ ա գ ա վ ո ր ի մ ե ր ձ ա վ ո ր ն ե ր ի ց ։ Թ ա ղ ա վ ո ր ը

հ ր ա մ ա յո ւ մ է Ս ա ն դ ո ւխ տ ի ն ս պ ա ն ե լ, տ ե ղ ի են ո ւն ե ն ո ւմ հ ը -

ր ա շ ք ն ե ր , ս խ ա լմ ա մ բ ս պ ա ն վ ո ւմ է ի ն ք ը դ ա հ ճ ա պ ե տ ը , ե ր կ ո ւ

հ ա զ ա ր մ ա ր դ ն ո ր ի ց հ ա վ ա տ ի են դ ա լի ս ։ Վ ե ր ջա պ ե ս ն ա հ ա ­

տ ա կ վ ո ւմ է Ս ա ն դ ո ւխ տ ը , Բ ռ ն ո ւմ ե ն Ա ա դ ե ո ս ի ն , ձ գ ո ւմ են

գ ա զ ա ն ն ե ր ի ա ռ ա ջ , ն ա ա ն վ ն ա ս է մ ն ո ւ մ . ձ գ ո ւ մ են հ ն ո ց ի

մ ե ջ — կ ր ա կ ը չի դ ի պ չո ւ մ , դ ա ր ձ յա լ 4 3 3 մ ա ր դ հ ա վ ա տ ի են

դ ա լի ս , մ կ ր տ վ ո ւ մ ո ւ ն ա հ ա տ ա կ վ ո ւմ ե ն ։ Տ ա ն ո ւ մ ե ն Թ ա դ ե ո ֊

ս ի ն գ լխ ա տ ե լո ւ , դ ա հ ի ճ ը ս խ ա լմ ա մ բ ի ր ե ղ բ ո ր ն է ս պ ա ն ո ւ մ ,

ո ր ի ն կ ե ն դ ա ն ա ց ն ո ւ մ է Թ ա դ ե ո ս ը , դ ա ր ձ յա լ 7 2 0 մ ա ր դ հ ա վ ա ­

տ ի են գ ա լի ս ։ Վ ե ր ջ ա պ ե ս գ լխ ա տ ո ւ մ են Թ ա ղ ե ո ս ի ն . վ ե մ ը ւգա -

տ ա ս վ ո ւ մ է և ն ր ա մ ա ր մ ի ն ը ա մ փ ո փ ո ւ մ ։ Դ ա ր ձ յա լ 3 4 0 0 հոգի

հ ա վ ա տ ի են գ ա լի ս ։

Ա յս ս տ ա հ ո դ ու ա ն հ ա մ վ կ ա յա բ ա ն ո ւթ յ ո ւն ն ս տ ե ղ ծ ո ղ ի

դ ի տ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը շա տ պ ա ր զ է — հ ո ւն ա ս ի ր ա կ ա ն Ա գ ա թ ա ն -

դ ե ղ ո ս ի ն մ ի ա ս ո ր ա կ ա ն հ ա կ ա կ շ ի ռ ս տ ե ղ ծ ե լ , ն ր ա ն ի ց ա վ ե լի

փ ա ռ ա վ ո ր , Հ ա յա ս տ ա ն ի լո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը ծ ա գ ե ց ն ե լո վ Ա ս ո -

ր ի ք ի ց ^ ւ Ա յս դ ի տ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը նա կ ա տ ա ր ե լա պ ե ս ի ր ա գ ո ր ­

ծ ե լ է , բ ա ց ի պ ա տ մ ա կ ա ն ս տ ո ւ գ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ու մ ա տ ե ն ա գ ր ա ­

կ ա ն ճ ա շ ա կ ի ց ։ Ա ր տ ա ք ո ւս տ վ կ ա յա բ ա ն ո լ թ յո լ ն ը ա մ ե ն բ ա ­

ն ո վ բ ա ր ձ ր է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ց . հ ո ւ յն ք ա ր ո զ չ ի փ ո խ ա ն ա կ '

Ք ր ի ս տ ո ս ի ա ռ ա ք յա լ . խ ո ս տ ո վ ա ն ո ղ ի ( հ ա վ ա տ ի հ ա մ ա ր չ ա ր ­

չա ր ա ն ք կ ր ո ղ ի ) փ ո խ ա ն ա կ ' վ կ ա (հ ա վ ա տ ի հ ա մ ա ր ն ա հ ա ­

տ ա կ վ ա ծ ) . Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի , ՛հ ա յտ ն ե ի և 3 5 ո ւր ի շ կ ո ւ յս ե ր ի փ ո ­

խ ա ն ա կ ' Ս ա ն դ ո ւխ տ , թ ա գ ա վ ո ր ի դ ո ւս տ ր ը , Զ ա ր մ ա ն դ ո լխ տ

ի շ խ ա ն ո ւ հ ի ն , թ ա գ ա վ ո ր ի մ ե ր ձ ա վ ո ր ր և հ ա ր յո ւր ա վ ո ր ն ա հ ա ­

տ ա կ ն ե ր ։ Կ ե ս ա ր ի ա յի փ ո խ ա ն ա կ ' Ե դ ե ս ի ա ։

Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն հ ո ժ ա ր ո ւ թ յա մ բ ը ն դ ո ւ ն ե ց ա յս վ կ ա յա -

բ ա ն ո լթ յո լ ն ր — ( ա վ ե լո ր դ թ ի ք ե ն փ ո ր չի ծ ա կ ո ւ մ ) — և Թ ա ֊

դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լը Բա ր թ ո ղ ի մ եո սի հ ե տ հ ռ չա կ վ ե ց ի ն հ ա յո ց

ա ռ ա ջի ն լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ն ե ր , ա յն պ ե ս որ Գ ր ի գ ո ր ը դ ա ր ձ ա վ ը ս տ

ժ ա մ ա ն ա կ ի ե ր կ ր ո ր դ լո ւ ս ա վ ո ր ի չ , և հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ի ր ե ն

վ ե ր ա գ ր ե ց а ա ռ ա ք ե լա կ ա ն » պ ա տ վ ա վ ո ր կ ո չ ո ւ մ ը ։ Բ ա յց ս ր ա ն ք

պ ա շտ ո ն ա կ ա ն ' ձ և ա կ ա ն կ ո չո ւ մ ն ե ր ե ն . ի ր ա պ ե ս Գ ր ի գ ո ր ը

մ ն ա ց ա մ ե ն ա մ ե ծ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա զ գ ա յի ն ս ո ւ ր բ ը , ո ր ի ն

ա մ ե ն օր ա մ ե ն հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ կ ո չո ւ մ են բ ա ր ե խ ո ս Մ ա ր ի -

յււմ ա ս տ վ ա ծ ա ծ ն ի է Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Մ կ ր տ չի , ա ռ ա ք յա լն ե ր ի ու

մ ա ր գ ա ր ե ն ե ր ի հ ե տ , ա ն վ ա ն ե լո վ а Մ ե ծ խ ո ս տ ո վ ա ն ո ղ Ք ր ի ս ­

տ ո ս ի , պ ա տ ո ւա կ ա ն հ ա յր ա պ ե տ ն մ ե ր , տ էր ս ո ւր բ ն Գ ր ի դ ՚ւ -

յ ւ ի ո ս , լո ւս ա ւո ր ի չն Հ ա յա ս տ ա ն ե ա յց ա շ խ ա ր հ ի » ։ Մ ի ն չգ ե ո

Թ ա գ ե ո ս ի , Р ա ր թ ո ղ ի մ ե ո ս ի և Ս ա ն դ ո ւխ տ ի հ ա մ ա ր մ ի ա ս ի ն

տ ա ր ե կ ա ն մ ի տ ո ն է ս ա հ մ ա ն վ ա ծ , մ ի ա յն Գ ր ի գ ո ր ի հ ա մ ա ր

տ ա ր ե կ ա ն ե ր ե ք տ ո ն է ս ա հ մ ա ն վ ա ծ և ա ո ա ն ձ ի ն տ ո ն Հռիփ- ս ի մ յա ն ց և Գա յա ն յա ն ց հ ա մ ա ր ։

Ո ր ա յս վ կ ա յա բ ա ն ո լ թ յո լ ն ը հ ո ր ի ն վ ա ծ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ֊

ս ի ց դ ր դ վ ա ծ և ն ր ա ն հ ա կ ա կ շ ի ռ ' ե ր և ո ւմ է ն ր ա դ ր ո ւթ յա ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ի ց ։ Նա ե ր և ա ն է դ ա լի ս Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց է ե տ ո և

■Փ ա վս տ ո ս ից ա ռ ա ք , ա յս ի ն ք ն 4 6 5 — 4 7 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի մ ի ջ ա ­

վ ա յր ո ւ մ ։ Որ նա գ ր վ ա ծ է Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց հ ե տ ո , ե ր և ո ւ մ է

■այն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ի ց , որ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ի ն հ ա յտ ն ի

չ է Թ ա դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լի Հ ա յա ս տ ա ն գ ա լո ւ և ա յս տ ե ղ ն ա հ ա -

.տ ա կ վ ե լո լ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Գ ր ի գ ո ր ն ՛իր ը ն դ ա ր ձ ա կ Վ ա ր դ ա ­

պ ե տ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , որ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի կ ե ս ն է գ ր ա վ ո ւ մ , ի

մ ի ջ ի ա յլո ց պ ա տ մ ո ւ մ է , թ ե Քրիստ ոսնի հ ա մ բ ա ռ ն ա լո ւ ց հ ետ ո

ն ր ա ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ը ց ր վ ե ց ի ն զ ա ն ա զ ա ն ա շ խ ա ր հ ն ե ր ' ք ա ր ո ­

զ ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ , և մ ի ա ռ մ ի թ վ ո ս մ է , թ ե ո 'ր ա ռ ա ք յա լը

ո 'ր ա շխ ա ր հ ը գ ն ա ց ։ Բ ո ւն տ ե ղ ն էր և պ ա հ ա ն ջ վ ո ւմ էր ա յս ­

տ ե ղ հ ի շ ե լ, թ ե Թ ա դ ե ո ս ն ե կ ե լ է Հ ա յա ս տ ա ն , բ ա յց ա յս պ ի ս ի

Հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւ ն չկ ա ( և չէ ր է յ կ ա ր ո ղ լի ն ե լ , ք ա ն ի որ Թ ա -

դ ե ո ս ը մ ե ռ ա ծ ու թ ա ղ վ ա ծ էր Ե դ ե ս ի ա յո ւ մ և Հ ա յա ս տ ա ն ո տ ք

չէ ր կ ո խ ե լ ) ։ Ն շ ա ն ա կ ո ւմ է , որ 4 6 1 — 4 6 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ո ւ մ , ե ր բ

գ ր վ ա ծ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , Թ ա գ ե ո ս ի վ կ ա յա -

բ ա ն ո ւ թ յո լն ը դ ե ռ գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ո ւ ն ե ր , ա յլա պ ե ս ա ն կ ա ր ե լի

կ լի ն ե ր ն ր ա ն զ ա ն ց ա ն ե լ , չ հ ի շ ե լ ։ Մ յո ւս կ ո ղ մ ի ց ' տ ե ս ն ո ւ մ

ե ն ք , որ Փ ա վ ս տ ո ս ը լա վ գ ի տ ե ա յս վ կ ա յա բ ա ն ո լ թ յո ւ ն ը ։ Նա

Ս ա ն ա տ ր ո լկ ի ն կ ո չո ւ մ է « ա ռ ա ք ե լա ս պ ա ն !) և Հ ա յա ս տ ա ն ի

հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն ա թ ո ռ ը կ ո չ ո ւ մ է « ա թ ո ռ Թ ա դ ե ո ս ի » ։ Ո ւր եմ ն

Թ ա դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լի վ կ ա յա բ ա ն ո ւթ յո լն ը գ ր վ ա ծ է մ ո տ ա վ ո ր ա ­

պ ե ս 4 7 0 թ վ ա կ ա ն ի ն ։

Ա յս տ ե ս ո ւ թ յա մ բ ՝ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը և Վ կ ա յա ր ա ն ո լթ յո լն ը

ա յլև ս դ ա դ ա ր ո ւմ ե ն լի ն ե լ ա ն հ ո ղ , պ ա տ ա հ ա կ ա ն , ի ր ա ր հետ

կ ա պ չո ւ ն ե ց ո ղ մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր , ա յ/ դ ա ռ ն ո ւմ են գ ր ա կ ա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ե ր կ ո ւ հ ա կ ա դ ի ր

մ տ ա վ ո ր հ ո ս ա ն ք ն ե ր ի , հ ո ւն ա կ ա ն ի և ա ս ո ր ա կ ա ն ի , ո ր ո ն ք

ե ր և ա ն ե կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ V դ ա ր ի 6 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ­

ր ի ց ս կ ս ա ծ , հ ո ւն ա ս ե ր թ ա ր գ մ ա ն ի չ ն ե ր ի գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ն

ս կ ս վ ե լո ւ հ ե տ և ա ն ք ո վ ։ Ե րկու հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր ի ժ ա մ ա ն ա -

կր ճ ի շտ հ ա ՛մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւմ է ա յս ե ր կ ո ւ մ տ ա վ ո ր հ ո ­

ս ա ն ք ն ե ր ի ը ն դ հ ա ր մ ա ն ա ռ ա ջի ն շ ր ջ ա ն ի ն , որ հ ե տ զ ՞ե տ ե ո ւ­

ժ ե ղ ա ն ա լո վ ' կ ա տ ա ր յա լ մ ա ք ա ռ մ ա ն ո ւ բ ա ց ա ր ձ ա կ հ ա լա ­

ծ ա ն ք ի փ ո խ վ ե ց ն ո ւ յն դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ո ւմ և ա յն ո ւ հ ե տ և ա վ ե լի

ս ա ս տ կ ա ց ա վ ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն և հ ա կ ա ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն բ ա ­

ն ա ձ և ի տ ա կ ։ Ե րկ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն մ շ ա կ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն է լ ն ո ւ յն պ ե ս ց ո ւ յց է տ ա լի ս , ո ր ք ա ն բ ա ր ձ ր է հ ո ւն ա ­

կ ա ն դ պ ր ո ց ի մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ճ ա շ ա կ ն ու հ մ տ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ն ­

դ եպ ա ս ո ր ա կ ա ն ի ։ Ա յն պ ե ս որ ա յս ե ր կ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ը պ ա տ ա ­

հ ա կ ա ն և ա ն կ ա պ ե ր և ո ւ յթ ն ե ր չ ե ն , այղ հ ա ս տ ա տ ո ւն հ ող

ո ւն ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի մ տ ա վ ո ր կ յա ն ք ի ի ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ և

ն ր ա հ ա յտ ա ր ա ր ն ե ր ն ե ն ։

Ա ն ց ն ո ւմ ե մ Փ ա վ ս տ ո ս ի ն ։ Ն րա հ ե ղ ի ն ա կ ն է լ ա ն հ ա յտ է ,

որ թ ա ք ն վ ե լ է հ ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ա ն վ ա ն տ ա կ , որ

ե ղ ե լ է Ն ե ր ս ե ս Մ ե ծ ի ն ս ա ր կ ա վ ա գ ձ ե ռ ն ա դ ր ո ղ ը և ն ր ա ն ե ր ք ի ն

1 2 խ ո ր հ ր դ ա կ ի ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ի ց մ ե կ ը ։ Ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ­

ն ա կ ը հ ո ւն ա կ ա ն կ ր թ ո ւ թ յո ւ ն չ է ս տ ա ց ե լ , ա յլ Հ ա յա ս տ ա ն ի

ի ն ք ն ա բ ո ւ յս ծ ա ղ ի կ է , ա զ գ ա յի ն - ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա վ ա ն դ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ի ս ի ր ո ղ ու ժ ո ղ ո վ ո ղ , ե ր կ ո ւ մ տ ա վ ո ր հ ո ս ա ն ք ն ե ր ի

մ ս։ ո ա ո ո ւմ ի ց հ ե ռ ո ւ , որ հ ա վ ա ս ա ր ա պ ե ս ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ է թ ե '

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և թ ե ' Վ կ ա յա բ ա ն ո ւթ յա ն տ ե ն դ ե ն ց ն ե ր ը ։

Ն րա Պ ա տ մ ո ւթ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա ս ի ն է լ հ ա ­

յա ց ք ն ե ր ը շ ա տ տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ ե ն ։ Վ ե ն ե տ ի կ ի Մ խ ի թ ա ր յա ն ն ե ր ը

կ ա ր ծ ե լ ե ն , թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ո ւ յն է և դ ր ե լ է հ ո ւն ա ր ե ն ՝ I V դ ա ­

ր ո ւ մ , ո ր հ ե տ ո թ ա ր գ մ ա ն վ ե լ է հ ա յե ր ե ն ։ Ա վ ե լի ն ո ր հ ե ղ ի ­

ն ա կ ն ե ր , Ե [ ղ ի շ ե ] Մ ք ա դ ա թ յա ն ] , Ա դ ո ն ց , Պ ի լե գ ի կ ճ յա ն , ն ո ւ յն ­

պ ե ս գ տ ն ո ւ մ ե ն , ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ն ա -

դ ի ր ը հ ո ւն ա ր ե ն է ե ղ ե լ , ո ր ո վ հ ե տ և Պ ր ո կ ո պ ի ո ս հ ո ւ յն պ ա տ մ ա -

ԳՒՐԸ ( V I Դա ր ) ը ն դ ա ր ձ ա կ պ ա տ մ ո ւ մ է Ա ր շա ՚կ թ ա գ ա վ ո ր ի

վ ր ա կ ա տ ա ր վ ա ծ հ մ ա յո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ո ղ ո վ ու

ջ ր ո վ , ն մ ա ն Փ ա վ ս տ ո ս ի ն , և ա ս ո ւմ է թ ե ա յս պ ե ս գ ր վ ա ծ է

ն ր ա ն ց ( = հ ա յո ց ) պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։ Ա ր ա ն ի ց ա յս բ ա ն ա ­

ս ե ր ն ե ր ը ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն , թ ե ո ւր ե մ ն Պ ր ո կ ո ւգ ի ո ս ը կ ա ր դ ա ­

ց ե լ է Փ ա վ ս տ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր ' Հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ ։ Կ ա րծես՛

Պ ր ո կ ո պ ի ո ս ր չէ ր կ ա ր ո ղ Հ ա յե ր ե ն կ ա ր դ ա ց ո ղ ու է ա ս կ ա ց ո դ

լ ի ն ե լ , ի ն չպ ի ս ի ն էր Ա ն ա ն ի ա Շ ի ր ա կ ո լն ո լ ո ւս ո ւց ի չ Տ յ ո լ ք ի ֊

կ ե ս ր մ ի դա ր Հ ե տ ո , կ ա մ չէ ր կ ա ր ո ղ մ ի Հ ա յի բ ե ր ա ն ա ց ի

պ ա տ մ ա ծ ի ց գրի ա ռ ա ծ լի ն ե լ Ա ր շա կ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ն չ ֊

ի ն չ ս խ ա լն ե ր ա ն ե լո վ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ և Ա ր շա կ ի ա ն վ ա Ն

տ ե ղ մ ի ո ւրի շ օ տ ա ր ա ն ո ւն գ ո ր ծ ա ծ ե լո վ ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը , ս ա կ ա յն , պ ա ր զ է ։ Ն ա

դ ր ե լ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և Վ կ ա յա բ ա ն ո լթ յա ն դ ր վ ե լո ւ ց է եւո ո ,

ա յս ի ն ք ն 4 7 0 թ վ ա կ ա ն ի ց հ ե տ ո , և ս կ ս ո ւմ Է ա յն տ ե ղ ի ց , ո ր ­

տ ե ղ վ ե ր ջ ա ց ն ո ւմ Է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը , ա յս ի ն ք ն Գ ր ի գ ո ր ի և

Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ի հ ա ջ ո ր դ Վ ր թ ա ն ե ս ի ց և Տ ր դ ա տ ի հ ա ջ ո ր դ Խ ո ս ր ո վ

Կ ո տ ա կ ի ց ։ Ղ ա ղ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի ն Էլ կ ո չո ւ մ Է ն ր ա ն ե ր կ ր ո ր դ

պ ա տ մ ա գ ի ր , շ ա ր ո ւն ա կ ո ղ ա ո ա ջի ն պ ա տ մ ա գ ր ի ' Ա դ ա թ ա ն գ ե -

ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ։ Մ յո ւս կ ո ղ մ ի ց , ա յս Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ը ր -

վ ա ծ Է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւթ յո ւ ն ի ց ա ռ ա ջ , ո ր ո վ հ ե տ և Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն , ա ռ ա ն ց ա ն ո ւն ը տ ա լո ւ , օ գ տ վ ո ւ մ Է ն ր ա ն ի ց ' Խ ո ս ր ո վ ի

և հ ա ջ ո ր դ ն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը գ ր ե լի ս ։ Ե վ ք ա ն ի որ Խ ո - ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ն չ պ ե ս ք ի չ հ ե տ ո կ տ ե ս ն ե ն ք , ղ ր ր -

ւԼ ա ծ Է V դ ա ր ի 8 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի կ ե ս ե ր ի ն , ո ւր ե մ ն Փ ա ֊

վ ը ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի ս ա հ մ ա ն ն ե ր ը

կ ա զ մ ո ւ մ են մ ի կ ո ղ մ ի ց ' Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և Վ կ ա յա բ ա ն ո լ-

թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ը , ա յս ի ն ք ն մ ո տ 4 7 0 թ վ ա կ ա ­

ն ը , և մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ' Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ' մ ո տ 4 8 5 - ի ն ,

ո ւր ե մ ն մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս 4 7 5 — 4 7 7 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ա յս պ ի ս ո վ

Փ ա վ ս տ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը մ ի տ ր ա մ պ լի ն Է կ ա զ մ ո ւ մ Ա գ ա ­

թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց Խ ո ր ե ն ա ց ո լն ա ն ց ն ե լո ւ ։

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի ն կ ա տ ­

մ ա մ բ տ ա ս ն յա կ դ ա ր ե ր ո վ ո չ մ ի կ ա ս կ ա ծ չէ ր հ ա ր ո ւց ա ն ո լմ է

Դ ա ր ե ր ի ց ի վ ե ր բ ո լո ր ը հ ա մ ո ղ վ ա ծ Է ի ն , թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ը , ի ն չ ­

պ ե ս ի ն ք ն Է վ կ ա յո ւ մ ի ր մ ա ս ի ն , ե ղ ե լ Է Ս ա հ ա կ ի և Մ ե ս ր ո պ ի

ա շ ա կ ե ր տ և ն ր ա ն ց ձ ե ռ ք ո վ ո ւղ ա ր կ վ ե լ Է Ա ղ ե ք ս ա ն դ ր ի ա

բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն ո ւս ո ւմ ս տ ա ն ա լո ւ , ո ւր ե մ ն ա պ ր ե լ ու գ ր ե լ Է V

դ ա ր ո ւ մ ։ Բ ա յց ա ն ց յա լ դ ա ր ո ւմ ս կ ս ե ց ի ն ա յս մ ա ս ի ն կ ա ս ­

կ ա ծ ն ե ր հ ա յտ ն վ ե լ , ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ն կ ա տ վ ե ց ի ն փ ա ս ­

տ ե ր , ո ր ո ն ք տ ե ղ ի ք տ վ ի ն կ ա ր ծ ե լո ւ , թ ե Նրա Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր

ա վ ե լի ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ Է ։ Ա յս կ ա ս կ ա ծ ն ե ր ն ո ւ ժ ե ղ ա ց ա ն , 22

ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ի բ ն ո ւ յթ ս տ ա ց ա ն մ ա ն ա վ ա ն դ ա ն ց յա լ դա րի

9 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ս կ դ ր ի ն , ե ր բ ֆ ր ա ն ս ի ա ց ի հ ա յա գ ե տ

Կ ա ր իե ր ը հ ա ն դ ե ս ե կ ա վ մ ի շ ա ր ք մ ե ր կ ա ց ո ւ ց ի չ հ ո դ վ ա ծ ն ե ­

ր ո վ ։ Նա ց ո ւ յց տ վ ե ց (ի ն չ պ ե ս դ ե ռ շա տ ա ռ ա ջ ց ո ւ յց էի ն տ վ ե լ

Վ ի ս տ ո ն յա ն ե ղ բ ա յր ն ե ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ լա տ ի ն ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ­

ն ո ւ թ յա ն մ ե շ ) , թ ե Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ի բ ո ր ո տ ո ւ թ յա ն և

բ ժ շ կ ո ւ թ յա ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ զ ե տ ե ղ վ ա ծ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Բ գ ր ք ի 8 3 - ր դ գ լխ ո ւ մ , ա մ բ ո ղ ջ ա պ ե ս փ ո խ է

ա ռ ն վ ա ծ Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի Վ ա ր ք ի հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ,

որ կ ա տ ա ր վ ա ծ է V I I դ ա ր ի 7 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։ Ս րա ն

հ ա ջ ո ր դ ե ց ի ն ուրիշ մ ե ր կ ա ց ո ւ մ ն ե ր , ո ւր ի շ փ ո խ ա ռ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

V I I — V I I I դ տ ր ի ա յլ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ց ։ Դ ե ռ մ ո տ ժ ա մ ա ն ա կ ­

ն ե ր ս մ ի բ ա ն ա ս ե ր հ ա յտ ա ր ա ր ե ց , թ ե Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր գ ր վ ա ծ

է I X դ ա ր ի 2 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Ղ և ո ն դ վ ա ր դ ա պ ե տ ի ձ ե ռ ­

ք ո վ , որ « Մ ո վ ս ե ս » և « Խ ո ր ե ն ա ց ի ս ա ն ո ւ ն ն ե ր ը կ ե ղ ծ ե ն . ա յդ ­

պ ի ս ի ա ն ո ւ ն ո վ հ ե ղ ի ն ա կ չէ ե ղ ե լ ։ Մ ի ո ւրի շ բ ա ն ա ս ե ր էլ 1 0

տ ա ր ի ա ռ ա ջ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը

ի ջ ե ց ր ե ց մ ի ն չ և I X դ ա ր ի 6 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ը ։ Ը ն դ հ ա ն ո ւր

տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ծ վ ե ց , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ո ւն ը կ ր ո ղ

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ի կ ե ղ ծ ի ք է ' մ ի ի ն ք ն ա կ ո չ խ ո խ ա յի գ ո ր ծ ,

որ դ ի մ ա կ ա վ ո ր վ ե լ է ի բ ր և V դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ , Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ ­

տ ո ց ի ա շ ա կ ե ր տ ։ Բ ա յց ա յս ը ն դ հ ա ն ր ա ց ա ծ կ ա ր ծ ի ք ը մ ի խ ո ­

շ ո ր ա ն ա ր դ ա ր ո ւթ յո ւն էր մ ե ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն բ ա զ մ ե ր ա խ տ

հ ե ղ ի ն ա կ ի ն կ ա տ մ ա մ բ և մ ա ն ա վ ա ն դ խ ո շ ո ր ս խ ա լ ա յս պ ի ս ի

կ ա ր և ո ր գ ր ա կ ա ն հ ա ր ց ո ւ մ , հ ե տ և ա ն ք ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի ս խ ա լ'

մ ի ա կ ո ղ մ ա ն ի բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն ։ Բ ա ն ն ա յն է , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ ն կ ա տ վ ա ծ ա ն ա խ ր ո ն ի զ մ ն ե ր ը բ ա ց ա տ ր ե լո ւ

հ ա մ ա ր ս խ ա լ ո ւղ ի ո վ են ը ն թ ա ց ե լ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը — Պ ա տ մ ո ւ ֊

թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը ի ջ ե ց ր ե լ ե ն ն ե ր ք և , ա յն ի ն չ ա յդ

ա ն ա խ ր ո ն ի զ մ ն ե ր ը ո ւր ի շ ' շ ա տ պ ա ր զ ո ւ բ ն ա կ ա ն բ ա ց ա տ ը -

ր ո լ թ յո լ ն ո ւ ն ի ն , ա յս ի ն ք ն ' որ դ ր ա ն ք Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր չի ն չե ն

պ ա տ կ ա ն ո ւ մ , ա յլ հ ե տ ո մ ո ւ ծ վ ա ծ են զ ա ն ա զ ա ն ա ն հ ա յտ

մ ա ր դ կ ա ն ց ձ ե ռ ք ո վ և զ ա ն ա զ ա ն ն պ ա տ ա կ ն ե ր ո վ , ո ւրիշ խ ո ս ­

ք ո վ [' Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր մ ե ղ հ ա ս ե լ է ո չ թ ե ա ն ա ­

ղ ա ր տ ' ս կ զ բ ն ա կ ա ն կ ե ր պ ա ր ա ն ք ո վ , ա յլ խ մ բ ա գ ր վ ա ծ դ ր ո ւ­

թ յ ա մ բ , հ ա վ ե լո ւ մ ն ե ր ո վ , կ ր ճ ա տ ո ւ մ ն ե ր ո վ և ա յլ պ ա տ մ ա կ ա ն

ո ւ լե զ վ ա յի ն փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ց ի ց ո մ ա ն ք կ ա տ ա ր ­

վ ա ծ են Հ ա տ ո ւկ դ ի տ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ , մ յո ւ ս ն ե ր ը պ ա տ ա հ ա կ ա ն

կ ե ր պ ո վ :Հ ե ն ց ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ , ե ր բ 1 8 9 2 - ի ն տ պ ա գ ր վ ե ց Կ ա ր իե ր ի

վ ե ր ո հ ի շ յա լ հ ո դ վ ա ծ ը , ե ս Թ ի ֆ լի սի « Մ ո ւր ճ » ա մ ս ա գ ր ո ւմ գ ր ե ­

ց ի մ ի հ ո դ վ ա ծ « Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ո ր ա ղ բ յո ւ ր ը 1) վ ե ր ն ա գ ր ո վ ( ո րի

մ ե ջ ց ո ւ յց տ վ ի է թ ե 1 ) Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ պ ա կ ա ­

ս ո ւմ է մ ի կ ա ր և ո ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն — հ ա յո ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն

ը ն դ ո ւն ե լո ւ մ ա ս ի ն , որ չէ ր կ ա ր ո ղ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ կ ո ղ մ ի ց զ ա ն ­

ց ա ռ ո ւ թ յա ն կ ա մ մ ո ռ ա ց ո ւ թ յա ն տ ր վ ե ի 2 ) որ ա յդ պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը պ ե տ ք է զ ե տ ե ղ վ ա ծ լի ն ե ր ն ր ա Պ ա տ մ ո ւթ յա ն Р գ ր ք ի

8 3 ՜ՐԴ ԳւՒյ ո լ ^> ո ր տ ե ղ ն ե ր կ ա յո ւ մ ս գ տ ն ո ւ մ ե ն ք Կ ո ս տ ա ն դ ի ա -

ն ո ս ի դ ա րձ ի ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ո վ հ ե տ և

ն ա խ ը ն թ ա ց 8 2 - ր դ դ լխ ո ւ մ Տ ր դ ա տ ը դ ե ռ հ ե թ ա ն ո ս է , ի ս կ 8 4 -

րդ գ լխ ո ւ մ ա ր դ ե ն ք ր ի ս տ ո ն յա է . ո ւր ե մ ն ն ր ա ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ ­

թ յո ւ ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը պ ե տ ք է գ ր վ ա ծ լի ն ե ր 8 3 - ր դ

գ լխ ո ւմ ւ Ն շ ա ն ա կ ո ւմ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ի ս կ ա կ ա ն գ ր ա ծ հ ա յո ց

դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ո ր ո շ ն պ ա տ ա կ ո վ դ ուր ս է ձ գ վ ա ծ և

փ ո խ ա ր ի ն վ ա ծ է Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա մ բ

( ա յս փ ո փ ո խ ո ւ թ յա ն ն պ ա տ ա կ ը հ ե տ ո բ ա ց ա տ ր վ ե ց ) ։ 3 ) Ա յս

ճ рПОП ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ա պ ա ց ո ւ ց վ ո ւ մ է Ա ս ո ղ ի կ ի Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն հ ե տ հ ա մ ե մ ա տ ե լո վ ։ Ա ս ո ղ ի կ ը , ը ս տ ի ր խ ո ս տ մ ա ն ,

հ ա վ ա տ ա ր մ ո ր ե ն հ ա մ ա ռ ո տ ո ւ մ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

նա Խ ո ր ե ն ա ց ո ւց հ ա մ ա ռ ո տ ե լ է ե ր կ ր ո ր դ գ ր ք ի 8 0 , 8 1 , 8 2 , 8 4 ,

8 5 - ր դ . . . գ լո ւ խ ն ե ր ը ։ Ի սկ 8 3 - ր դ գ լխ ի ց , Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ոչ մ ի բ ա ռ չո ւ ն ի , դ րա փ ո խ ա ր ե ն ն ա ա յդ

տ ե ղ ո ւ մ դ ն ո ւմ է հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ( Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն ց

գ ա լը , ն ա հ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը , Տ ր դ ա տ ի հ ի վ ա ն դ ա ն ա լր , Գ ր ի գ ո ր ի

ք ա ր ո զ ո ւ թ յո ւ ն ը և ա յ լ ն ) , ա յս ի ն ք ն ա յն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ

ա յժ մ յա ն ձ ե ռ ա դ ի ր ն ե ր ո լմ չկ ա , ա յլ մ ե ն ք а рПОП ե ն թ ա դ ր ե ­

ց ի ն ք ։ Ս ր ա ն ի ց ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք , որ Ա ս ո ղ ի կ ր X I դ ա րի

բ ո ւ ն ս կ զ բ ո ւ մ ո ւ ն ե ց ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ի ձ ե ռ ա ­

գ ի ր ս կ զ բ ն ա կ ա ն ձ և ո վ , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա մ բ , ո ւր ե մ ն Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր

հ ե տ ս ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ է , ո ր ո վ փ ո խ ա ր ի ն վ ա ծ է ս կ ղ բ ն ա դ ի -

ր ը ։

Ի մ ա յս հ ո դ վ ա ծ ը հ ա վ ա ն ո ւ թ յո ւ ն գ տ ա վ . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ բ ն ա -

Դրի ք ն ն ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ը հ ե ր թ ա կ ա ն բ ն ո ւ յթ ս տ ա ց ա վ ։ Ա յս ո լղ -24

ղ ո ւ թ յա մ բ ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ը շ ա ր ո ւ ն ա կ վ ե լո վ ' ե ր և ա ն ե կ ա ն ուրիշ

շ ա տ խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և Հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր ։ Ի ռրև

օ ր ի ն ա կ հ ի շ ե ն ք մ ի ք ա ն ի ս ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ վ ե ն ե տ ի կ յա ն տ պ ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե շ գ ր ե ր ի գ յո ւ տ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ լխ ո ւ մ (Գ .

5 3 ) կ ա ր գ ո ւմ ե ն ք . « Թ ա թ ձ ե ո ի ն ա շ ո յ գ ր ե լո վ ի վ ե ր ա յ վ ի մ ի

Ա , Ե , Է , Ը , / ’ , Ո , Ի » , ո ր ի ց բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը հ ե տ և ց ր ի ն , թ ե Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն ս ո ւր բ Մ ե ս ր ո պ ի ն վ ե ր ա դ ր ե լ Է մ ի ա յն ձ ա յն ա վ ո ր

գ ր և ր ի գ յո ւ տ ր , որ կ ր կ ն ա կ ի ս խ ա լ Է ։ « Պ ա տ մ ա գ ի ր ք հ ա յո ց а

հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ յա ն մ ե շ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը տ պ ա դ ը ր -

վ ա ծ Է 2 4 ձ ե ռ ա գ ր ի բ ա ղ դ ա տ ո ւթ յ ա մ բ ։ Դ ո ւր ս ե կ ա վ , որ ա յգ

ձ ս ։յն ա վ ո ր ն ե ր ը կ ա ն մ ի ա յն մ ի ձ ե ռ ա գ ր ո ւ մ , մ յո ւ ս 2 3 - ր չ ո ւ ­

ն ի ն . ո ւր ե մ ն ա յս գ ր ե ր ը մ ի ո ր և է ձ ե ռ ա գ ր ի լո ւ ս ա ն ց ք ո ւ մ ա վ ե ­

լ ա ց ա ծ են ե ղ ե լ ո ր և է ը ն թ ե ր ց ո ղ ի ձ ե ռ ք ո վ , հ ա շ ո ր դ ա ր տ ա դ ր ո ­

ղ ը ա յդ լո լս ա ն ց ք ա յի ն հ ա վ ե լվ ա ծ ը մ ո լծ ե լ է բ ն ա գ ր ի մ ե շ , և

ա յս ա ղ ա վ ա ղ վ ա ծ ձ ե ռ ա գ ր ի ը ն թ ե ր ց վ ա ծ ը Վ ե ն ե տ ի կ ի հ ր ա տ ա ­

ր ա կ ի չ ն ե ր ն ա ն ը ն տ ր ո ղ ա բ ա ր մ ո ւ ծ ե լ են ի ր ե ն ց տ պ ա գ ր ո ւ թ յա ն

մ ե ջ ։ Պ ա տ մ ա գ ր ք ի հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ յա ն մ ե շ դ ո ւր ս են ձ գ վ ա ծ

ա յս ա ն հ ա ր ա գ ա տ ձ ա յն ա վ ո ր ն ե ր ը ւ Թ ռ մ ա Ա ր ծ ր ո լն ի ն ն կ ա ր ա ­

գ ր ո ւմ է Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի շ ք ե ղ թ ա ղ ո ւ մ ը և ա ս ո ւմ է , թ և

դա դ ր վ ա ծ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն Р գ ր ք ի վ ե ր շ ի ն գ ը լ-

խ ո լ մ . ի ս կ մ ե ր ո ւ ն ե ց ա ծ օ ր ի ն ա կ ն ե ր ի մ ե շ ա յս գ լխ ո ւ մ պ ա տ -

մ ը վ ս ւծ է Տ ր դ ա տ ի մ ա հ ր թ ո ւ ն ա վ ո ր ո ւ մ ի ց , բ ա յց չկ ա ոչ մ ի

խ ո ս ք թ ա ղ մ ա ն , ա յն էլ շ ք ե ղ թ ա ղ մ ա ն մ ա ս ի ն ւ Ն րա շ ք ե ղ թ ա ­

ղ ո ւմ ը գ տ ն վ ո ւ մ է մ ի Հ ա յս մ ա վ ո ւ ր ք ի մ ե շ ։ Ն ո ւ յն պ ե ս մ ի ուրիշ

ձ ե ռ ա գ ր ո ւ մ գ տ ն վ ո ւ մ է ս . Ս ա հ ա կ ի տ ե ս ի լք ը , ն ր ա մ ե կ ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ը , ո ր ո ն ք ն ո ւ յն պ ե ս ա յժ մ յա ն մ յո ւ ս ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ի ց ոչ

մ ե կ ո ւ մ չ կ ա ն , ա յլ կ ա ն Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ո լ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե շ ։

Ա յս ե ր կ ո ւ դ ե պ ք ո ւ մ էլ շ ք ե ղ թ ա ղ մ ա ն վ ե ր ա բ ե ր յա լ հ ա տ վ ա ծ ը

ե ս . Ս ա հ ա կ ի տ ե ս ի լք ը ա ր դ յո ք ս կ զ բ ն ա պ ե ս ե ղ ե ՞լ են Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լց գ ր վ ա ծ ու հ ե տ ո դ ո ւր ս ձ գ վ ա ծ , թ ե , որ ա վ ե լի հ ա ­

վ ա ն ա կ ա ն է , հ ե տ ս ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր են ե ղ ե լ մ ի ք ա ն ի

ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ո ւ մ ' ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն չո ւն ի ն ե ր կ ա դ ե պ ք ո ւ մ . է ա ­

կ ա ն ն ա յն է , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո լթ յո ւ ն ը ե ն թ ա ր կ վ ե լ է

փ ո փ ո խ ո ւ թ յա ն — կ ա մ կ ր ճ ա տ վ ե լ է կ ա մ ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ե լ ։ Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն Ա գ ր ք ի ե ր կ ր ո ր դ գ լխ ո ւ մ հ ի շո ս մ է , որ ո ւ ս ո ւ մ ն ա ­

ս ե ր հ ո ւ յն ե ր ը ո ւր ի շ ա զ գ ե ր ի ց վ ե ր ց ր ե լ են ն շ ա ն ա վ ո ր ա ր վ ե ս տ ­

ն ե ր , և հ ե տ ո բ ե ր ո ւ մ է հ ա ն ե լո ւ կ ա յի ն տ ա ռ ե ր — « ո ր պ ե ս զ Ա յբ

ա ռ Ք է և զԹ ո ա ռ Փիւրտ և ա յլ ն , ո ր ո ն ց ի ց ա ո ա ջի ն տ ա ռ ե ր ը

ն շ ա ն ա կ ո ւմ են ա ր վ ե ս տ ն ե ր ը ս կ զ բ ն ա գ ր ե ր ո վ ( Ա — ա ս տ ղ ա ֊

բ ա շ խ ո ւ թ յո ւ ն , Р — թ վ ա գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ) , ի ս կ ե ր կ ր ո ր դ տ ա ռ ե ր ը

ն շ ա ն ա կ ո ւմ են ս կ զ բ ն ա գ ր ո վ ա յն ա զ գ ե ր ը , ո ր ո ն ց ի ց հ ո ւ յն ե ր ը

փ ո խ են ա ռ ե լ ա յդ ա ր վ ե ս տ ն ե ր ը ( ա ռ Ք — ա ռ ք ա ղ դ է ա ց ի ս , ա ո

Փ — ա ռ փ ի ւ ն ի կ ե ց ի ս ) ։ Ա յս պ ի ս ի տ ա ռ ա կ ա ն ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի

հ ա ն ե լո ւկ չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , որ ի ն ր ն է մ ե կ ն ո ւ մ ու

ճ շ մ ա ր տ ո ւմ ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ը ։ Ա յս տ ո ղ ե ր ը ն ո ւ յն պ ե ս ո ր և է ձ ե ­

ռ ա գ ր ի լո ւ ս ա ն ց ք ի ց մ ո ւ ծ վ ե լ են Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։ Մ ի ա ն ­

հ ա յտ մ ա ր դ Դ ա վ ի թ Ա ն հ ա ղ թ ի Ս ա հ մ ա ն ա ց դ ր բ ո ւ մ կ ա ր դ ա լո վ ,

որ ա ս տ ղ ա բ ա շ խ ո ւթ յո ւն ը գ տ ե լ են ք ա ղ դ ե ա ց ի ք , թ վ ա բ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ը փ յո լն ի կ ե ց ի ք , ի ր հ ի շ ո ղ ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր ա յդ ա ն ո ւ ն ­

ն ե ր ը ս կ զ բ ն ա գ ր ե ր ո վ ն շ ա ն ա կ ե լ է ի ր ո ւ ն ե ց ա ծ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

լո լս ս ւ ն բ բ ո ւ մ , ո րը հ ա ջ ո ր դ ա ր տ ա գ ր ո ղ ը լո ւ ս ա ն ց ք ի ց մ ո լծ ե լ է

բ ն ա գ ր ի մ ե ջ և ա յս ը ն դ մ ի ջ ա ր կ վ ա ծ ձ ե ռ ա գ ր ի ց ծ ա գ ե լ են մ ե ր

ձ ե ռ ք ը հ ա ս ա ծ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ը ։ Որ Խ ո ր ե ն ա գ ո ։

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը ե ն թ ա ր կ վ ա ծ է խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , կ ր ո ւմ է

ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , պ ա տ մ ա կ ա ն ու լե զ վ ա յի ն փ ո փ ո խ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ' ա յժ մ ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ է ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս ։ ն . Մ ա ռ ը գ ր տ -

ն ո լմ է , որ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ա յս պ ի ս ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր կ ա ­

տ ա ր վ ե լ ե ն ո 'չ մ ի ա ն գ ա մ , ք ա ն ի ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ը ի բ ո և դ ա ս ա գ ի ր ք է ծ ա ռ ա յե լ հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ։ Ե վ ե ր բ

ն ա Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ո ւմ է V I I I — I X դ ա ր ի

գ ո ր ծ ' նա ա չք ի ա ռ ա ջ ո ւնի ա յս խ մ բ ա գ ր վ ա ծ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

ո ր հ ա ս ե լ է մ ե ր ձ ե ռ ք ը , և ո չ թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ս կ ՛զ բն ա կ ա ն գ ր ր -

վ ա ծ ք լ1 V դ ա ր ո ւ մ ։ Ա յս կ ե ր պ ո վ վ ե ր ա ն ո ւ մ են ա յն ա ռ ա ր կ ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր ը , որ բ ե ր վ ո ւ մ է ի ն ի բ ր և փ ա ս տ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ­

թ յա ն ուշ դ ա ր ե ր ի գ ո ր ծ լի ն ե լո ւ ն . ա ն ա խ ր ո ն ի զ մ ն ե ր ը լի ո վ ի ն

բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ ե ն հ ե տ ա գ ա խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ի ջ ո ց ո վ ։

Բ ա յց ս ր ա ն ի ց ա ն՛կա խ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի ն բ ա զ մ ա թ ի վ գ ր ա ­

վ ո ր փ ա ս տ ե ր , ո ր ո ն ք ա պ ա ց ո լց ա ն ո լմ ե ն , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

ի ր ո ք ա պ ր ե լ ո ւ գ ր ե լ է V դ ա ր ո ւմ , ո ր ո ն ք հ ե ր ք ե լ կ ա մ ա ն տ ե ս անե՛լ ա ն հ ն ա ր է ։

Ծ ա ն ո թ ա ն ա ն ք ա յս փ ա ս տ ե ր ի ն ։

Թ ո ղ ն ե լո վ I X և V I I I դ ա ր ե ր ի ց վ կ ա յո լթ յո լն ն ե ր ո ՝ կ ս կ ս ե ն ք

V I I դ ա ր ի ց ։ V I I դ ա ր ի 8 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Ա ն ա ն ի ա Շ ի -

ր ա կ ո ւն ի ն գ ր ե լ է մ ի Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն , ոո ս կ ս վ ո ՚մ է 26

XԻ Մ ո վ ս ի ս է Խ ո ր ե ն ա ց ւ ո յ և յԱ ն դ ր ի ա ս ա յа բ ա ռ ե ր ո վ և մ ի

ը ն ւ/ա ր ձ ա կ հ ա տ վ ա ծ բ ա ռ ա ց ի բ ե ր ո ւ մ Է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , Ա դ ա մ ի ց ս կ ս ա ծ մ ի ն չև ջ ր հ ե ղ ե ղ ը ։

Ն ո ւյն դ ա ր ի 6 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ս կ զ բ ի ն Ս ե բ ե ո ս ի ր

Պ ա տ մ ո ւթ յա ն Գ դ լխ ի վ ե ր ն ա գ ր ո ւ մ դ ն ո ւմ Է. « Ա ր դ ե թ է կ ա ­

մ ի ս , ո վ ը ն թ ե ր ց ա ս է ր , ե ր կ ր ո ր դ ե ց ի ց ի պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ց ն Մ ո վ ­

ս ի ս ի Խ ո ր ե ն ա ց ւ ո յ և Ս տ ե փ ա ն ո ս ի Տ ա ր օ ն ա ց ւ ո յ, հ ա ւա ս տ ի և

ճ շ մ ա ր ի տ մ ա տ ե ն ա գ ր ա ց , ղ ո ր դ ի ի հ օ ր է ճ ա ն ա չ ե լս ։ Ա յս վ ե ր ­

ն ա գ ր ի ն հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ' գ լո ւ խ ն ս կ ս վ ո ւմ է ը ն դ ա ր ձ ա կ

Հ ա տ վ ա ծ ո վ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւց հ ա յ Ա ր շ ա կ ո ւն ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի մ ա ­

սին (ա յս տ ե ղ հ ի շ վ ա ծ Ս տ ե փ ա ն ո ս Տ ա ր ո ն ա ց ի ն Ա ս ո դ ի կ ր չ է ,

ա յլ ո ւրի շ մ ի հ ե ղ ի ն ա կ , Ծոր էր ա շ ա կ ե ր տ Մ ե ս ր ո պ ա յ» , ո րի

ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ի ց մ ի կ տ ո ր մ ն ա ց ե լ է ո ւ հ ր ա ­

տ ա ր ա կ վ ե լ է և ո ր ը բ ա ց ի Ս ե բ ե ո ս ի ց ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ հ ի շ վ ա ծ է

ո ւրի շ տ ե ղ ե ր ո ւ մ ) ։

Ն ո ւ յն դ ա ր ի 4 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ( 6 4 5 — 6 4 8 թ թ , )

հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ր մ ի թ ո ւ ղ թ է գ ր ո ւմ դ ա վ ա ն ա բ ա ­

ն ա կ ա ն հ ա ր ց ե ր ի մ ա ս ի ն ճ Կ ո ստ ա ն դ կ ա յս ր ի ն ո ւղ ա ր կ ե լո ւ հ ա ­

մ ա ր ։ Թ ո ւղ թ ը մ ե շ է բ ե ր ո ւ մ Ս ե բ ե ո ս ր ։ ^ ղ թ է հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ր

ց ո ւ յց տ ա լո կ հ ա մ ա ր , թ ե ո ՞ր ք ա ն ս ո ւր բ է ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յո ւ ն ը ճ

բ ե ր ո ւ մ են մ ի ա յս պ ի ս ի ա ն ե կ դ ո տ ։ Մ ի պ յո լթ ա գ ո ր յա ն ի

Հ ա ր ց ն ո ւմ ե ն . կ ի ն ը տ ղ ա մ ա ր դ ո ւ հ ե տ հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե ­

տ ո ո ՞ր ք ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ա ն ց կ ա ր ո ղ է տ ա ճ ա ր մ տ ն ե լ ։ Պ յո ւ -

թ ա դ ո ր յա ն ը պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ է * (ГՅ ո լր ա մ ո ւս ն ու մ ո տ ի ց ' ն ո ւ յն

օր ն և ե թ , օ տ ա ր ի մ ո տ ի ց ճ ո չ ե ր բ ե ք » ։ Ա յս ա ն ե կ դ ո տ ը բ ա ռ ա ­

ց ի ա ռ ն վ ա ծ է Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի ց , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ թ ա ր գ մ ա ն ա ծ ն

է ։ ( Ս ե բ ե ո ս ի մ ե ջ ա ղ ա վ ա ղ ո ւ թ յա մ բ գ ր վ ա ծ է ' (Հօրէն է » , որ

ն ո ր հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ո ւղ ղ ե լ ե մ « ա ռ օ ր ի ն л , ր ս տ Պ ի -

տ ո !ի ց գ ր ք ի ) ՝

ն ո ւ յն դ ա ր ի 3 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ց էլ ո ւն ի ն ք ե ր կ ո ւ ա ր ­

ժ ե ք ա վ ո ր վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ։ Ի ն չպ ե ս հ ա յտ ն ի է , Ս ե բ ե ո ս ն իր

Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ի ' ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի հ ա մ ա ր

օ գ տ վ ե լ է Մ ա ր ա բ ա ս Մ ծ ո ւ ր ն ա ց ո լ մ ա տ յա ն ի ց , որ ձ ե ռ ք է բ ե ­

ր ե լ Մ ի ջ ա գ ե տ ք ո լմ ն ր ա ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի ց ։ Մ ծ ո լր ն ա ց ո ւ ա յս

ա ղ բ յո ւ ր ի մ ա ս ի ն հ ա յտ ն վ ա ծ են շ ա տ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր , հ ա մ ա ր ե լ

ե ն թ ե ա յդ դ ր վ ա ծ ք ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ն ա խ ն ա կ ա ն ո լր վ ա -

զ ի ծ ն է ե ղ ե լ , ո ր ը հ ե տ ո ն ա մ շ ա կ ե լ ո ւ զ ե տ ե ղ ե լ է ի ր Պ ա տ մ ո ւ-

Բ յա ն մ ե շ . հ ա մ ա ր ե լ ե ն , թ ե ա յղ գ ր վ ա ծ ք ը Հ ա յո ց ա մ ե ն ա հ ի ն

պ ա տ մ ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն է . հ ա մ ե ն ա յն դ ե պ ս հ ա մ ա ր ե լ ե ն , ո ր

ն ա Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ա ,ւա շ էր գ ր վ ա ծ և Խ ո ր ե ն ա ֊

ց ի ն օ գ տ վ ե լ է ն ր ա ն ի ց ի բ ր և ա ղ բ յո ւ ր ի ց . Բ ա յց գ ո լր ս է գ ա -

լի ս , որ ա յս բ ո լո ր ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ս խ ա լ ե ն , Ք ն ն ո ւ թ յո ւ ­

նը բո լո ր ո վ է-ն հ ա կ ա ռ ա կ ն Է ց ո լ յ յ տ ա լի ս ։ Մ ծ ո լր ն ա ց ո լ

մ ա տ յա ն ը , ի ն չպ ե ս ե ր և ո ւմ Է Ս ե բ ե ո ս ի մ ո ւ թ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ի ց , հ ո ր ի ն վ ա ծ Է ա յն ժ ա մ ա ն ա կ , ե ր բ Մ ծ բ ի ն ո ւմ Ս ա ն ա տ -

ր ո լկ թ ա գ ա վ ո ր ի պ ա լա տ ի փ լա տ ա կ ն ե ր ը պ ե ղ ո ւմ Է ի ն , ո ր ­

պ ե ս զ ի պ ա լա տ ի ս յո ւն ե ր ը տ ա ն ի ն Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ։ Փ լա տ ա կ ­

ն ե ր ի տ ա կ ի ց դուր ս Է գ ա լի ս մ ի ա ր ձ ա ն , որի վ ր ա Ա դ ա թ ա ն -

գեէչոս ը Տ ր դ ա տ ի հ ր ա մ ա ն ո վ դ ր ո շ մ ե լ Է հ ա յո ց և պ ա ր թ և ա ց

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ։ Մ ծ ո լր ն ա ց ի ն տ ե ս ե լ Է ա յս ա ր ձ ա ­

ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը և ն ր ա ն ի ց մ ա տ յա ն Է կ ա զ մ ե լ , ո ր ի ց և օ դ տ վ ե /

Է Ս ե բ ե ո ՚յը ։ Ս յո ւն ե ր ը Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն տ ա ն ե լո ւ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը

կ ա պ վ ո ւմ Է Խ ո ս ր ո վ Ա . Ա ն ո ւշ ի ր վ ա ն ի հ ե տ , որ Վ ե հ Ա ն շ ա -

տ ո ք ք ա ղ ա ք ը շ ի ն ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ր ա ն ա զ ա ն տ ե ղ ե ր ի ց ա ր վ ե ս ­

տ ի ա ռ ա ր կ ա ն ե ր Է բ ե ր ե լ տ ա լի ս Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ։ Ե թ ե ճ ի շտ Է

ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ' ա պ ա Մ ծ ո լր ն ա ց ո լ մ ա տ յա ն ը գ ր վ ա ծ

պ ե տ ք Է լի ն ի V I I դ ա ր ի 3 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի կ ։ Ա ր դ ' ա յս

գ ր վ ա ծ ք ո ւ մ մ ե ն ք հ ա ն դ ի պ ո ւմ ե ն ք ե ր կ ո ւ փ ա ս տ ի , ո ր ո ն ք ա ֊

մ ե ն ա ս կ ե պ տ ի կ մ ա ր դ ո ւն Էլ կ հ ա մ ո զ ե ն , թ ե Ս ե բ ե ո ս ի ն ի բ ր և

ա ղ բ յո ւ ր ծ ա ռ ա յո ղ Մ ա ր ա բ ա ս Մ ծ ո ւր ն ա ց ի ն ա ն շո ւշտ օ դ տ վ ե ։

Է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ա ռ ա շի ն փ ա ս տ ը հ ե ւո և յա լն Է ։ Մ ծ ո ւ ր ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե շ մ ի ք ա ն ի ա ն գ ա մ պ ա տ ա հ ո ւմ են « Տ ի տ ա ն Լ ա ն Բ ե լ» ,

(ГԱ ր ք ա յն Տ ի տ ա ն Լ ա ն » , « Տ ի :ո ա ն ե ա ն ն ո ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ը ։ Բ ո լո ր ո վ ի ն ն ո ւ յն ձ և ո վ ա յս բ ա ռ ե ր ը պ ա տ ա հ ո ւմ են

■նաև Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ։ Տ ա ր ա կ ո ւ յս չ կ ա , որ ս ը -

ր ա ն ց ի ց մ ե կ ն օ գ տ վ ե լ Է մ յո ւ ս ի ց ։ Ո՛՛վ Է հ ե ղ ի ն ա կ ը և ո ՞վ Է

օ գ տ վ ո ղ ը ։ Ե րբ ք ն ն ո ւ մ ե ն ք ե ր կ ո ւ բ ն ա գ ի ր ն ե ր ը ' ն կ ա տ ո ւմ ե ն ք ,

որ Մ ծ ո ւր ն ա ց ի ն Տ ի տ ա ն ե ա ն բ ա ռ ը գ ո ր ծ Է ա ծ ո ւ մ ի բ ր և պ ա տ ­

ր ա ս տ մ ա կ ա ն ո ւ ն , ա ռ ա ն ց ո ր և է բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն , ն ո ւ յն պ ե ս

Բ ե լ բ ա ռ ը գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ ի բ ր և ն ա խ ա ծ ա ն ո թ ա ն ո ւ ն , ա ռ ա ն ց

ո ր և է բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն ։ Ա յնի ՛ն չ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ո տ ա յս երկու

բ ա ռ ն է լ բ ա ց ա տ ր վ ա ծ ե ն , ի ն չ պ ե ս ի ն ք ն է ա ս ո ւմ ' « ճ շ մ ա ր տ ­

վ ա ծ յ> ե ն ։ Նա ( Ա , 6 ) բ ե ր ո ւ մ է Բ ե ր ո ս ո ս յա ն Ս ի բ ի լլա յի ւ յ մ ի 21

հ ս /տ վ ա ծ — (էԼ ին էի ն ի շ խ ա ն ք ե ր կ ր ի Զ ր ո ւա ն , 8 ի սոսն և Յ ա պ ե -

տ ո ս թ է » , և ա ն մ ի ջ ա պ ե ս մ ե կ ն ո ւ մ ' (Гճ շ մ ա ր տ ո ւմ ս է , ա ս ե լո վ ..

«Ո ր ի ն ձ թ ո ւ ի ն Ս ե մ , Քւսմ, Յ ա բ ե թ ս ։ Ա յն պ ե ս ո ր , ը ս տ Խ ո ր ե ­

՛ն ա ց ո լ , հ ե թ ա ն ո ս ա կ ա ն Տ ի տ ա ն ը ս . Գ րքի մ ե շ հ ի շ վ ա ծ Ք ա մ ն

Լ, Ն ո յի ե ր կ ր ո ր դ .ո ր դ ի ն ։ Հ ա շ ո ր դ գ լխ ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա շ խ ա ­

տ ո ւմ է ա պ ա պ ո ւց ա ն ե լ , թ ե ա ր տ ա ք ի ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի Բ ե լր ս » Գ րքի Ն ե բ ր ո վ թ ն է , Ք ա մ ի ո ր դ ի ն ։ Ո ւր ե մ ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ բ ա ց ա տ ­

ր ո ւ թ յա մ բ ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե լը ո չ ա յլ ո ք է ,

ք ա ն ս . Գ րքի մ ե շ հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ պ ա տ մ ա կ ա ն Ք ա մ յա ն Ն ե բ -

ր ո վ թ ը ։ Պ ե տ ք է ա վ ե լա ց ն ե մ , որ ա յս հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ­

ր ո ղ էր ա ն ե լ մ ի ա յն Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , և ո չ ա յլ ո բ , ո ր ո վ հ ե տ և

ա յս հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յա ն հ ի մ ք կ ա զ մ ո ղ Ս ի բ ի լւա յի տ ո ղ ը մ ի ա յն

ն ր ա ն է հ ա յտ ն ի , ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ի ճ շ մ ա ր տ ե լո ւ ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը

մ ի ա յն ն ր ա ն է հ ա տ ո ւկ , և Բ ե լ — Ն ե բ ր ո վ թ ՛ն ո ւ յն ա ց ո ւ մ ը մ ի ա յն

ն ր ա ն է պ ա տ կ ա ն ո ւ մ ։ Ս ր ա ն ի ց ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք , որ « Տ ի -

տ ա ն ե ա ն Բ էլս և ա յլ ն , հ ո ր շ ո ր շ ո ւմ ն ե ր ի ս տ ե ղ ծ ո ղ ը Խ ո ր ե ն ա ­

ց ի ն է , ի ս կ Մ ծ ո լր ն ա ց ի ն ն ր ա ն ի ց է ա ռ ե լ ի բ ր և պ ա տ ր ա ս տ

մ ա կ ա ն ո լն ն ե ր ։

Ե ր կ ր ո ր դ վ ։ա ս տ ը հ ե տ և յա լն է ։ Ս ե ր ե ո ս ր Մ ծ ո ւր ն ա ց ո լ

խ ո ս ք ե ր ո վ պ ա տ մ ո ւ մ է , թ ե Հ ա յկ ը ե կ ա վ բ ն ա կ ե ց ա վ « ի տ ա ն ն

որ ղ ա ռ ա շ ի ն ն շ ի ն ե ա լ էր Զ ր ո լա ն ա յ հ օ ր ն և. ե ղ բ ա ր բ ք ն Հա ն­

դ երձ.» ։ Մ ի հ ա ն ե լո ւ կ ա յի ն խ ո ս ք . չ է հ ա ս ՛կ ա ց վ ո ւմ , թ ե ի ՞ն չ

տ ո ւն է , որ ա ռ ա շ ո ւց շ ի ն վ ա ծ է ե ղ ե լ , ո ՞ վ է ա յդ Զ ր ո լա ն ր ,

ի ն չ ո ՞ւ է կ ո չ վ ա ծ հ ա յր , ի ն չ ո ՞ւ է ա ն տ ե ղ ի գ ո ր ծ ա ծ վ ա ծ « և »

շ ա ղ կ ա պ ը ( « հ օ ր ն և. ե ղ բ ա ր բ ք ն հ ա ն դ ե ր ձ ս ) ։ Ա յս հ ա ն ե լո ւ կ ն ե ­

ր ը մ ե կ ն ե լո ւ մ ի ա կ ա ղ բ յո ւ ր ն է Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , նա դ ր ո ւմ է ( Ա ,

6 ) , թ ե շ ր հ ե ղ ե ղ ի ց հ ե տ ո Ն ո յհ ե ո ե բ ո ր դ ի ն ե ր ի ց մ ե կ ը ' Ս ե մ ը ,

ո ր ի ն Ա ր և ե լք ո ւմ &Ր\|սւն ե ն ա ս ո ւ մ , յո ւ ր ПГ1»ПД հետ մ ի ա ս ի ն

դ ա լի ս է Ա ո և ե լք ե ր կ ի ր ը դ ի տ ե լո ւ ։ Մ ի լ ե ռ ա ն ս տ ո ր ո տ ո ւ մ , որ

Ս ե մ ի ա ն ո ւ ն ո վ Ս ի մ կ ո չ վ ե ց , մ ի դ ե տ ի ա փ ի ն , ն ր ա ն ք տուն ե ն շ ի ն ո ւ մ և ա յն տ ե ղ բ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն Է հ ա ս տ ա տ ո ւմ Ս ե մ ի ո ր ­

դ ի ն ե ր ի ց մ ե կ ը , Տ ա ր բ ա ն ը , յո ւ ր եղբա յրների հ ե տ • ն ր ա ա ն ո ւ­

ն ո վ գ ա վ ա ռ ը կ ո չվ ե լ Է Տ ա ր ո ն ։ Ս ր ա ն ի ց ա մ ե ն ի ն չ բ ա ց ա ւ ո ը ր -

վ ո ւ մ Է Մ ծ ո ւ ր ն ա ց ո ւ ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի խ ո ս ք ո ւ մ ։ Ա ն տ ե ղ ի « և »

շ ա ղ կ ա պ ն Էլ բ ա ց ա տ ր վ ո ւմ Է. պ ե տ ք Է յհ ն ե ր Հ а Զ ր ո ւ ա ն ա յ

հ օ ր ն ' Տ ա ր ր ա ն ա լ ո ր դ ւո վ ն և ե ղ բ ա ր բ ք ն հ ա ն դ ե ր ձ յս— Ջ ր վ ա ն

Հ ա յր,ը Հո լՐ Տ ա ր բ ա ն ո ր դ ո ւ և ն ր ա ե ղ բ ա յր ն ե ր ի հ ե տ ։

Թ ո ղ ն ե լո վ ուրիշ փ ա ս տ ե ր ' ա ր ե ր կ ո ւս ն էլ բ ա վ ա կ ա ն են

■ հ ա մ ո զ ե լո ւ , թ ե Մ ա ր ա բ ա ս Մ ծ ո ւր ն ա ց ի ն օ գ տ վ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ր , ո ւ ր ե մ ն , հ ա յտ ն ի ու հ ռ չա կ վ ա ծ է եղեք

Ո 1 գ ա ր ի 3 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։ Մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ վ ե ­

ր ա ն ո ւմ է վ ա ր ա գ ո ւ յր ը Մ ծ ո լր ն ա ց ո լ վ ր ա յի ց , փ ա ր ա տ վ ո ւմ են

նրա մ ա ս ի ն հ ա յտ ն վ ա ծ ա ն հ ի մ ն կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը , և նա ն ե ր կ ա ­

յա ն ո ւ մ է մ ե ղ ի բ ր և մ ի մ ի տ ո ւ մ ն ա վ ո ր կ ո մ պ ի լա տ ո ր Խ ո ր ե ն ա ֊

ց ո լ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն էԷլի բ ա ր ձ ր ա ն ա ն ք վ ե ր , մ ի ն չև V I I ղ ա ր ի ա ռ ա ջի ն տ ա ս ­

ն ա մ յա կ ը ։ Ա յս տ ե ղ դ ա ր ձ յա լ հ ա ն դ ի պ ո ւմ ե ն ք Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ­

վ ա ն ' ի բ ր և դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն թ ո ւ ղ թ գ ր ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ ի ։ Գ իր ք

թ ղ թ ո ց ի մ ե ջ տ պ վ ա ծ Է մ ի ճ ա ռ , ո ր տ ե ղ պ ա շ տ պ ա ն վ ո ւմ Է

մ ի ա բ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը և հ ե ր ք վ ո ւ մ Է ե ր կ ա բ ն ա կ ո լթ յո ւ ն ը ։ ճ ա ռ ը

կ ր ո ւմ Է վ ե ր ն ա գ ի ր . « Ե ր ա ն ե լի ք ե ր թ ո ղ ա հ օ ր ն Մ ո վ ս ի ս ի ( Խո -

ր ե ն ա ց ի ) ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի յ։։ Գ ր վ ա ծ ք ը ա յն ք ա ն օ տ ա ր Է Խ ո ր ե ն ա ­

ցո ւ ո ճ ի ց , որ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի մ ե ծ մ ա ս ը ն ր ա ն հ ա մ ա ր ո ւմ ե ն ՛

■ կ ե ղ ծ վ ա ծ կ ա մ մ ի ո ւրի շ Մ ո վ ս ի ս ի գ ո ր ծ , ի ս կ դ ր ո ւթ յա ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ը , լե զ վ ի ց դ ա տ ե լո վ , ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս Հ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը

ե ն թ ա դ ր ո ւմ Է V I դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ը կ ա մ У П - ի ս կ ո բ ն ե ր ը ։ Բ ա յց

.ո ՞ վ Է կ ե ղ ծ ե լ ա յս գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ո ւն ո վ

կ ա մ ի ՞ն չ ն պ ա տ ա կ ո վ , մ ն ո ւ մ Էր ա ն ո ր ո շ ։ Եվ ա հ ա մ ի չը ս -

պ ա ս վ ա ծ տ ե ղ ի ց լո ւ յս Է ծ ա գ ո ւ մ ա յս մ ո ւ թ հ ա ր ց ի վ ր ա ։

Վ ր ա ց Ա ր ս ե ն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը ( I X դ ա ր ) , որ լա վ ա տ ե ղ յա կ Էր

դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն խ ն դ ի ի ն ե ր ի ն , գ ր ո ւմ Է, թ ե հ ա յո ց Կ ո մ ի -

տ ա ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը և Հ ո հ ա ն Մ ա յր ա գ ո մ ե ց ի ն կ ե ղ ծ դ ր ո ւ թ յո ւ ն ­

ն եր են հ ո ր ի ն ե լ եր.կ ա բ ն ա կ ն ե ր ի դ ե մ և վ ե ր ա դ ր ե լ են ո ւղ ղ ա ­

փ ա ռ վ ա ր դ ա պ ե տ ն ե ր ի , ի մ ի ջ ի ա յլո ց Մ ո վ ս ե ս ի ն ։ Ա յս կ ա ր ե -

վ ո ր վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը բ ա ց Է ա ն ո ւ մ կ ե ղ ծ ի ք ի ն պ ա տ ա կ ը և հ ո ր ի ­

՛ն ո ղ ն ե ր ի ա ն ո ւ ն ը ։ Կ ո մ ի տ ա ս ը կ ա թ ո ղ ի կ ո ս դ ա ր ձ ա վ 6 1 6 թ վ ի ն ,

և ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ը շա տ լա վ հ ա ր մ ա ր ո ւմ Է ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս Մ ա -

ն ա ն դ յա ն ի ե ն թ ա դ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ։ Ի սկ մ ե ր խ ն դ ր ի հ ա մ ա ր

կ ա ր և ո ր ն ա յն Է, որ V I I դ ա ր ի 1 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Մ ո վ ­

ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ո ւն ը ա յն ք ւմ ն հ ռ չ ա կ վ ա ծ ու հ ե ղ ի ն ա կ ա վ ո ր

Է ե ղ ե լ , որ Կ ո մ ի տ ա ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը օ գ տ ա կ ա ր Է հ ա մ ա ր ե ք

ն ր ա ա ն ո ւ ն ո վ դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն ճ ա ռ գ ր ե լ ' հ ա յե ր ի ն ե ր կ ա ­

ր ն ա կ ո ւթ յո ւ ն ի ց (ք ա ղ կ ե դ ո ՛ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն և ն ե ս տ ո ր ա կ ա ն ո ւ­

թ յո ւ ն ) զ գ ո ւ շ ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր և մ ի ա ն գ ա մ ա յն ց ո ւ յց տ ա լո ւ ,

թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ի ն ք ը հ ա մ ո զ վ ա ծ մ ի ա բ ն ա կ ( հ ա կ ա ք ա ղ կ ե դ ո - նւս կ ա ՜հ) Է Լ զ ե լ ։

Վ ե ց ե ր ո ր դ դ ա ր ի ց մ ե զ չե ն հ ա ս ե լ պ ա տ մ ա կ ա ն բ ո վ ա ն դ ա ­

կ ո ւ թ յա մ բ դ ր վ ա ծ ք ն ե ր , ո ր ո ն ց մ ե ջ ա ռ ի թ լի ն ե ր հ ի շ ե լ Խ ո ր ե -

ն ա ց ո ւ ն ։ Ա յս դ ա ր ի մ ե ր մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս

թ ա ր դ մ ա ն ա կ ա ն Է հ ո ւն ա բ ա ն ո ճ ո վ ։ Մ ի ա կ պ ա տ մ ա կ ա ն գ ը ր — վ ա ծ ք ը , Պ ե տ ր ո ս Ս յո ւ ն յա ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի , ն ե ր կ ա յո ւ մ ս կ ո ր ա ծ

Է, թ ե պ ե տ Ս տ ե փ ա ն ո ս Օ ր բ ե լ յա ն ը օ գ տ վ ե լ Է ն ր ա ն ի ց ։ Բ ա յց բ ա ­

ր ե բ ա խ տ ա բ ա ր պ ա հ պ ա ն վ ե լ ե ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ե ր կ ո ւ ա ն ­

ձի մ ա ս ի ն , ո ր ո ն ք V I դ ա ր ի կ ե ս ե ր ի ն հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ են ի բ ր և

ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ։ Մ ե կ ն Է ն ո ւ յն Ս յո ւ ն յա ց

Պ ե տ ր ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը , ո ր ի ն Օ ր բ ե լ յա ն ր հ ի շ ո ւմ Է ե ր ե ք ա ն գ ա մ

և ե ր ե ք ա ն գ ա մ ն Էլ ա վ ե լա ց ն ո ւ մ Է* « ո ր Էր ա շ ա կ ե ր տ Մ ո վ ս ի -

սի Խ ո ր ե ն ա ց ւ ո յ» ։ Մ յո ւ մ ն Է Ե ղ ր ա ս Ան գ ե ղ ա ց ի ն , ճ ա ր տ ա ս ա ֊

ն ո ւ թ յա ն ո ւս ո ւց ի չ և ծ ա ղ կ ե ց ն ո ղ , ո ր ի ն Ս ա մ ո ւե \ Ա ն ե ղ ի ն կ ո ­

չո ւ մ Է (СԱ շա կ ե ր տ Մ ո վ ս ի ս ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի Բ ա գ ր և ա ն դ ա յՅ )է

Ե ր կ ր ո ր դ ց ո ւ ց ո ւ մ ը կ ա ր և ո ր Է ն ա և ն ր ա ն ո վ , որ հ ա ս տ ա տ ո ւմ '

Է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Բ ա գ ր և ա ն դ ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս լ ի ն ե լ ը , ի ն չ ­

պ ե ս գ ր վ ա ծ Է Ղ • Ա լի շ ա ն ի հ ի շ ա ծ Կ ա ն ո ն ա գ ր ք ո ւմ ։

Հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ի ց ո ւն ի ն ք մ ի վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ՛Հ ա ­

գ ա ր Փ ա ր պ ե ց ո լ թ ղ թ ո ւ մ Մ ո վ ս ե ս Փ ի լի ս ո փ ո ս ի մ ա ս ի ն , ո ր ր

ն ո ւ յն Մ ո վ ս ե ս Ք ե ր թ ո ղ ա հ ա յր ն Է, ա յս ի ն ք ն Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ։ Փ ա ր ­

պ ե ց ի ն գ ր ո ւ մ Է . (ГԵ ր ա ն ե լի Մ ո վ ս ե ս Փ ի լի ս ո փ ո ս ը մ ի ն չ ա պ ­

ր ո ւ մ Է ր ճ հ ր ե շ տ ա կ ն ե ր ի ն մ ա ն վ ա ր ք ո ւ ն ե ր . չէ՛* ո ր ն ր ա ն ա յդ

ա բ ե ղ ա յա կ ա ն խ ո ւ մ բ ը տ ե ղ ի ց տ ե ղ հ ա լա ծ ե ց , չ է ՞ ո ր ա յն լո ւ -

ս ա վ ո ր չի ն և ն ր ա տ գ ի տ ա հ ա լա ծ գ ր ք ե ր ը տ գ ի տ ա բ ա ր կ ո չո ւ մ

էի ն ւի ա թ ա ղ ի կ է ս ( = ա ղ ճ ա տ վ ա ծ , ա ղ ա վ ա ղ վ ա ծ ) և ո ւրի շ

շա տ բ ա ն ե ր ո վ է լ ն ր ա ն վ շ տ ա ց ն ե լո ւ ց հ ե տ ո խ ա բ է ա կ ա ն ե պ ի ս ­

կ ո պ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ն ր ա ն տ ա լո վ ի բ ր և մ ա հ ա դ ե ղ , սր բ ի ձ ա յն ր

կ տ ր ե ց ի ն }) ։ <гԱ բ ե ղ ա յս ա ս ո ր ա կ ա ն բ ա ռ է , փ ա թ ա ղ , ի կ է ս

ն ո ւ յն պ ե ս ա ս ո ր ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ե ն , ն շ ա ն ա կ ո ւմ է Խ ո ր ե ն ա ո ո ւն

հ ա լա ծ ե լի ս են ե ղ ե լ ա ս ո ր ա մ ի տ հ ա յ ե կ ե ղ ե զ ա կ ա ն ն ե ր ' հ ա ­

վ ա ն ո ր ե ն ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ո ւն ա ս ե ր և ք ա ղ ­

կ ե դ ո ն ա կ ա ն է ր , ի ս կ ա ս ո ր ա մ ի տ ն ե ր ը հ ա կ ա ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն ,

ի ն չ պ ե ս ո ւր ի շ տ ե ղ ա պ ա գ ո ւ ց ե լ ե ն ք ։ Ա յս հ ա /ա ծ ա ն ք ն ե րի հ ի ­

շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ր բ ո լո ր ո վ ի ն հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ է ա յն տ ե ­

ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ի ն ք ը հ ա ղ ո ր դ ո ւմ է ի ր մ ա -

81

ս ի ն Բ գ ր ք ի 8 2 - ր դ գ լխ ո ւ մ և Ո ղ բ ի մ ե շ ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ս ա կ ա յն

շի հ ի շ ո ւմ , թ ե ի ն ք ը ե պ ի ս կ ո պ ո ս է ե ղ ե լ ձ ե ռ ն ա դ ր վ ա ծ , թ ե պ ե տ

ա մ բ ո ղ շ պ ա տ մ ո ւթ յա ն ո գ ո ւց ե ր և ո ւմ է , թ ե ն ա բ ա ր ձ ր դ ի ր ք ի

տ եր և հ ե ղ ի ն ա կ ո ւթ յո ւ ն վ ա յե լո ղ ա ն ձ ն է ե ղ ե լ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ը

գ ր ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ։ Բ ա յց ա յս թ ե ր ի ն էլ լր ա ն ո ւ մ է ե ր կ ո ւ հի­

շ ա տ ա կ ա ր ա ն ո վ ։ Ղ- Ա լի շ ա ն ը « Ա յր ա ր ա տ ո ւմ а ( է շ о б ) բ ե ­

ր ո ւ մ է Կ ա ն ո ն ա գ ր ք ի ց մ ի հ ա տ վ ա ծ , որի մ ե շ ա ս վ ա ծ է , թ ե

ս ո ւր բ Գ ր ի գ ո ր ի ց ս կ ս ա ծ Բ ա գ ր և ա ն դ և Ա ր շ ա ր ո ւն ի օ մ ի ե պ ի ս ­

կ ո պ ո ս ի թ ե մ էի ն կ ա զ մ ո ւ մ մ ի ն չև Ե ր ա ն ե լի ք ե ր թ ո ղ ա Հա յո

Մ ո վ ս ե ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի վ ա խ ճ ա ն ե լը , ա յն ո ւ հ ե տ և ի ր ա ր ո լց բ ա ­

ժ ա ն վ ե ց ի ն ։ Ե ր կ ր ո ր դ հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն է Ս ա մ ո ւե լ Ա ն ե ց ո լ վ ե ­

ր ը բ ե ր վ ա ծ վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը , թ ե Ե զ ր ա ս Ա ն գ ե ղ ա ց ի ն ե ղ ե լ է աշա­կ ե րտ Մ ո վ ս ի ս ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի Բ ա գ ր և ա ն ղ ա յ։ Ա յն պ ե ս ո ր Ղ ՚ս -

զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ո ւ վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ի ր մ ա ս ի ն հ ա ղ ո ր ­

դ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը և ա յս կ ո ղ մ ն ա կ ի հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ­

ր ը բ ո լո ր ո վ ի ն հ ա մ ե ր ա շ խ են մ ի մ յա ն ց հ ետ և մ ե կ ը մ յո ւ ս ի ն

լր ա ց ն ո ւ մ ե ն ։ Ս ր ա ն ց հ ե տ հ ա մ ե ր ա շ խ է և ա յն ս ր տ ա ռ ո ւչ գ ե ­

ղ ե ց ի կ ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ը , թ ե Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը պ ա տ ա հ ա ­

բ ա ր գ տ ե լ է ա ն հ ա յտ ո ւ թ յա ն մ ե շ թ ա ղ վ ա ծ ի ր վ ա ղ ե մ ի ը ն կ ե ր

Մ ո վ ս ե ս ի ն , ճ ա ն ա չե լ է ն ր ա ն , հ ա մ բ ո ւ ր վ ե լ է հ ե տ ը և բ ե ր ե/

ձ ե ռ ն ա դ ր ե լ է Բ ա գ ր և ա ն դ ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ։

Ես մ ի կ ո ղ մ ե մ թ ո ղ ն ո ւ մ ա յն բ ա զ մ ա տ ե ս ա կ ա պ ա ց ո ւ յց ­

՛ն ե ր ը , ո ր կ ա ր ե լի է դ ո ւր ս բ ե ր ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

ո ւշա դ ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։ ( Ա յս մ ա ս ի ն ;տ ե ս ե ք ի մ « Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ի շ ո լր շ ը » , հ ա վ ե լվ ա ծ ա ռ ա շ ի ն ) ։ Բ ա վ ա ­

կ ա ն ա ն ո ւ մ ե մ օ տ ա ր և տ ա ր բ ե ր ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց բ ե ր վ ա ծ ա յս

գ ր ա վ ո ր ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի փ ա ս տ ե ր ո վ , ո ր ո ն ք ր ո յո ր ը մ ի ա բ ա ն

ն ո ւ յն բ ա ն ն են վ կ ա յո ւ մ , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա ր դ ա ր և V դ ա ր ի հ ե ­

ղ ի ն ա կ է և գ ր ե լ է V դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ , ի ն չ պ ե ս ի ն ք ն է լ հ ա յտ ­

ն ո ւ մ է ։ Ս րա ն հ ա կ ա ս ո ղ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը ս խ ա լ են և ա ր դ յո ւ ն ք են

թ յո ւ ր ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ։

Ա մ փ ո փ ե լո վ վ ե ր ը ա ս ա ծ ն ե ր ս ' ե ս գ տ ն ո ւ մ ե մ , որ

Եղիշեի Պատմությունը գրված է 461-ին: Ագաթա&գեղոսր գրված է 4 6 1 — 465-ին:

Լւոքուընայի Պատմության Տսւյերեն թարգմանությունը և նրան հետեւող Թսւդեոս առաքյալի Վկսւյաբանությունր գրՐ- ված են 4 6 5 — 470-ին:

Փավստոսի Պատմությունը «յո]սւծ է շոլրշ 475-ին: Խորենացու Պատմությունը «յրվւսծ է 4 8 3 — 48Ց-ին: Ղազար Փարպեցու Պատմությունը գրված է 490-ական

թվականներին:

ԻՄ ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐԸ

Հ ա յկ ա կ ա ն ՍՍ Հ գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի ը ն դ հ ա ­

նո ւր ժ ո ղ ո վ ի ն ի ս տ ո ւ մ , որ տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա վ 1 9 4 4 թ . ա պ ր ի լի

1 0 - ի ն , ե ս մ ի զ ե կ ո ւ ց ո ւ մ կ ա ր դ ա ց ի « Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն խ ը ն -

դ ի ր ն ե ր հ ա յո ց հ ի ն մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ս , որ և ա ռ ա ն ձ ի ն

տ պ վ ե ս ա կ ա դ ե մ ի ա յի « Տ ե ղ ե կ ա գ ր ի ս ն ո ւ յն տ ա ր վ ա Л? 6 —7 - ո ւ մ ։

ն ո ւ յն ա կ ա դ ե մ ի ա յի « Տ ե ղ ե կ ա գ ր ի ս 1 9 4 5 թ . Л? 3 — 4 - ո ւ մ

Հ Ս Ս Հ ԳԱ ի ս կ ա կ ա ն ա ն դ ա մ , պ ր ո ֆ ե ս ո ր Հ . Ա ճ ա ո յա ն ը տ պ ա ­

գ ր ե լ է մ ի ո ւշ ա գ ր ա վ հ ո դ վ ա ծ « Հ ա յկ ա կ ա ն ք Գս վ ե ր ն ա գ ր ո վ ,

ո ր ի ա ռ ա ջի ն մ ա ս ո ւ մ , բ ե ր ե լ ո վ ի մ հ ի շ յա լ զ ե կ ո ւ ց մ ա ն հ ա մ ա ­

ռ ո տ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ' յո ւ ր կ ո ղ ­

մ ի ց 1 0 հ ա ր ց է ա ռ ա ջ ա ր կ ո ւմ ի ն ձ , խ ն դ ր ե լո վ , որ ա յս 1 0 հ ա ր ­

ց ո ւ մ ն ե ր ի պ ա տ ա ս խ ա ն ը չ զ լա ն ա մ ա կ ա դ ե մ ի ա յի « Տ ե ղ ե կ ա ­

գ ր ի » մ ի հ ա մ ա ր ո ւ մ , « ո ր ո վ հ ա ր թ վ ա ծ ս /ի տ ի լի ն ի ն մ ե ր մ ը տ -

ք ո լ մ ծ ա գ ա ծ թ յո լր ի մ ա ց ո լ թ յո ւ ն ն ե ր ը ս ։

Ի մ ն ե ր կ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ն ո ւշ ա ց ա վ ի ն ձ ա ն ի ց ա ն կ ա խ պ ա տ ­

ճ ա ռ ո վ ։ Ա յժ մ հ ո ժ ա ր ա կ ա մ պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ ե մ , ո ր ո վ հ ե տ և Հ .

Ա ճ ա ո յա ն ի շ ո շ ա փ ա ծ հ ա ր ց ե ր ը զ ո ւտ բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն ե ն ե

ն ր ա ն ց լո ւ ծ ո ւ մ ը ա վ ե լի և ս կ ն պ ա ս տ ի մ ե ր հ ի ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն ն

ա վ ե լի մ ո տ ծ ա ն ո թ ա ն ա լո ւ ։ Ս ա կ ա յն ս կ զ բ ի ց մ ի դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն

ո ւ ն ի մ ա ն ե լո ւ ։ Հ , Ա ճ ա ո յա ն ը 5 — 6 ա ն գ ա մ Գ ր ի գ ո ր Լ ո լս ա -

վ ո ր չի մ ա ս ի ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ա ծ ը կ ո չո ւ մ է Լ ո ւս ա -

վ ո ր չի « ա ռ ա ս պ ե լս , ի բ ր և թ ե ե ս ա ռ ա ս պ ե լ ե մ կ ո չե լ ա յդ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ս ա կ ա յն ես ո չ մ ի ա ն գ ա մ ա ռ ա ս պ ե լ բ ա ռ ը չ ե մ

գ ո ր ծ ա ծ ե լ Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ , ք ա ն ի որ

ա ռ ա ս պ ե լ բ ա ռ ը ա յն ք ա ն ը ն դ ա ր ձ ա կ և հ ա կ ա ս ա կ ա ն ն շ ա ն ա -

333-1093

կ ո լթ յո ւ ն ն ե ր ո ւն ի , որ ն ր ա գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ էր ը ն ­

թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի մ ե ջ թ յո ւ ր ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ծ ա գ ե ց ն ե լ , թ ե ո 'ր ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յա մ բ ե մ ն ր ա ն գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ ։

Կ դ ա ռ ն ա մ բ ո ւ ն ն յո ւ թ ի ն ։

Ի մ զ ե կ ո ւ ց մ ա ն մ ե ջ ՝ 5 - ր դ դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի մ ա տ ե ն ա ­

գ ր ո ւթ յո ւն ն ը ս տ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն և հ ա ջ ո ր դ ո ւթ յա ն ես բ ա ­

ժ ա ն ե լ ե մ Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն կ ա ր գ ո վ ա յս պ ե ս .

1 . Ե ղ ի շ ե , 4 6 1 թ .

2 . Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս , 4 6 1 — 4 6 5 .

3 . Վ կ ա յա բ ա ն ո լթ յո ւ ն Թ ա դ ե ո ս ի , 4 6 5 — 4 7 0 .

4 . Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո լզ ա ն դ , մ ո տ 4 7 5 .

5 . Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի , մ ո տ 4 8 5 .

6 . Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի , 4 9 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։

Ա ր դ Հ . Ա ՛ճ ա ո յա ն ը հ ա ր ց է տ ա լի ս . 1 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն գ ր ե լ է

4 8 3 — 4 8 6 թ վ ե ր ի ն , ո ւս տ ի ն ա տ ե ս ե լ է թ ե ' Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա ­

տ ե ր ա զ մ ը ( 4 5 1 ) և թ ե ' Վ ա հ ա ն ի ա պ ս տ ա մ բ ո ւ թ յո ւ ն ը ( 4 8 1 ) -

ի ն չ ո ՞ ւ ս ր ա ն ց մ ա ս ի ն ո չ մ ի ա կ ն ա ր կ չ ո ւ ն ի ։ — Պ ա տ ա ս խ ա ն ։-

Ե թ ե ա յդ տ ե ս ա կ ե տ ո վ մ ո տ ե ն ա ն ք հ ա ր ց ի ն ՝ պ ե տ ք կ լի ն ե ր ե ն ­

թ ա դ ր ե լ , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն գ ր ե լ է Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա տ ե ր ա զ մ ի ց

ա ռ ա ջ , 4 4 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ե ր բ ն ա , ը ս տ Լ . Ա ճ ա ո յա ­

ն ի , մ ո տ 2 0 տ ա ր ե կ ա ն պ ե տ ք է լի ն ե ր , կ ա մ , ը ս տ ի ս ' 3 5 տ ա ­

ր ե կ ա ն ի չ ա փ . ա յն ի ն չ ն ա ի ր ե ն կ ո չո ւ մ է « ա յր ծ ե ր և հ ի ւա ն ­

դ ո տ յ>։ Ո ւր ե մ ն ա յդ ՛տ ե ս ա կ ե տ ո վ չի կ ա ր ե լի լո ւ ծ ե լ հ ա ր ց ը , ա յլ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ լռ ո ւ թ յա ն ը պ ե տ ք է ո ւրի շ պ ա տ ճ ա ռ գ տ ն ե լ ։

Մ ե ն ք , ս տ ի պ վ ա ծ , պ ե տ ք է ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի դ ի մ ե ն ք .-

ա յդ պ ի ս ի ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր մ ի ք ա ն ի հ ա տ կ ա ր ե լի է ա ն ե լ ,

օ ր . 1 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ջ ա ց ն ո ւ մ է Ո ղ բ ո վ

Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ա ն ա լո ւ և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւ ­

թ յա ն Լ ո ւս ա վ ո ր չի տ ո հ մ ի ց դ ա դ ա ր ե լո ւ մ ա ս ի ն ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ,

որ ա ռ ա վ ե լա պ ե ս գ ա հ ա կ ա լն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն գ ր ո ղ է ' ա յս

ե ր կ ո ւ կ ա ր և ո ր ա ն ց ք ե ր ը գ ր ե լո ւ ց հ ե տ ո ա յչ և ս կ ա ր ի ք չի զ գ ո ւմ ՛

շ ա ր ո ւն ա կ ե լո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

2 . Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ե լ են Ե ղ ի շե ն ո ւ Փ ա ր ­

պ ե ց ի ն , ե ր կ ո ւս ն է լ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ի ա ռ ա ջ ա ր կ ո ւ թ յա մ բ ,

ե ր կ ո ւս ն ՛էլ կ ո ւս ա կ ց ա կ ա ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ե ն , բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւ մ ՛

ե ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ի !ւ , ս տ ո ր ա ց ն ո ւ մ են Ս յո ւն ի Վ ա ս ա կ ի ն , ն՛

ա յս ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ո ր ք ա ն մ ե ծ զ ա ն ա զ ա ն ո ւ թ յո ւ ն կ ա ա յս -

34

ե րկ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի վ կ ա յո ւ թ յա ն մ ի ջ և Վ ա ս ա կ Ս յո լն ի ի ն ը -

կ ա տ մ ա մ բ ։ Փ ա ր պ ե ց ո ւ մ ո տ ' նա գ ր ե թ ե ա ր դ ա ր ա ն ո ւմ է մ ե ր

'խ ղ ճ ի ա ռ ա ջ ։ Իսկ ե թ ե ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ե ր մ ի ս յո ւ ն ե ց ի

հ ե ղ ի ն ա կ — (Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ի ն չ պ ե ս ես ե ն թ ա դ ր ո ւ մ ե մ ' ս յո ւ ն ե -

ց ի է ր , ծ ն վ ա ծ Խ ո ր ե ա գ յո ւ ղ ո ւ մ ' Ս յո ւն ի ք ո ւմ ) — ո ր ք ա ն մ ե ծ

կ լի ն ե ր զ ա ն ա զ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ն ր ա և ա յս ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի

մ ե ջ . ն ր ա մ ե ջ դ ա տ ա պ ա ր տ վ ո ղ կ ո ղ մ ը կ լի ն ե ր Վ ա ր դ ա ն ը յո ւ ր

կ ո ղ մ ն ա կ ի ց ն ե ր ո վ , ի ս կ ա ր դ ա ր կ ո ղ մ ը ' Վ ա ս ա կ ը յո ւ ր հ ե տ ե - վ ո ղ ն ե ր ո վ ւ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ շ ա տ բ ա ն ա յդ տ ե ղ մ ո ւ թ է մ ն ո ւ մ ,

ո ւր ե մ ն և Խ ո ր ե ն ա ց ի ն չի գ ր ե լ Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

ե ր բ ե կ ե ղ ե ց ի ն ա ր դ ե ն ս ր բ ե ր ի կ ա ր գ ն էր դ ա ս ե լ Վ ա ր դ ա ն ի ն ,

ի ս կ ի ն ք ը պ ե տ ք է դ ո ւր ս գ ա ր ո ւ գ ր ե ր հ ա կ ա ռ ա կ ա յս ա զ գ ա ­

յի ն ս ր բ ե ր ի ։

3 . Գ ո ւց ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Վ ա ր դ ա ն ա ն ց ա ն ո ւն կ ր ո ղ պ ա տ ե ­

ր ա զ մ ը ճ ա ն ա չ ե լ է ի բ ր և մ ի ա ն ն շ ա ն ա պ ս տ ա մ բ ա կ ա ն գ ո ր ծ ,

ի ն չ պ ե ս Վ ա հ ա ն ի ե լո ւ յթ ը , ո ր ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ը շ ա տ ո ւ ռ ե ց ­

ր ե լ , խ ո շ ո ր ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ե ն տ վ ե լ , ո ւս տ ի ի ն ք ը կ ա ր ի ք չի

զ գ ա ց ե լ ն ր ա ն ո վ զ բ ա ղ վ ե լո ւ ։

4 . Գ ո ւց ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , որ ա ռ հ ա ս ա ր ա կ հ ա յտ ն ի է յո ւ ր

հ ա կ ա կ ր ո ւ թ յա մ բ դ ե պ ի Մ ա մ ի կ ո ն յա ն տ ո հ մ ը և հ ա մ ա կ ր ո ւ ­

թ յա մ բ դ ե պ ի Ս յո ւ ն ի ք ը ' չի կ ա մ ե ց ե լ փ ա ռ ա վ ո ր ե լ ա յս յո ւ ր

չ ս ի ր ա ծ տ ո հ մ ը ։

Ա հա մ ի ք ա ն ի պ ա տ ճ ա ռ ն ե ր , ո ր ո ն ց ո վ , ը ս տ ի մ կ ա ր ծ ի ք ի ,

կ ա ր ե լի է բ ա ց ա տ ր ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ լռ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ ճ ի ՞շ տ ե ն ա ր դ ­

յո ք ս ր ա ն ք թ ե ո չ ' դ ժ վ ա ր է ա ս ե լ, մ ի բ ա ն ս ա կ ա յն ա ն կ ա ս ­

կ ա ծ ե լի է , ա յն է , որ ա յս լռ ո ւ թ յո ւ ն ը բ ա ց ա տ ր ե լ ն ր ա ն ո վ , որ

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է Վ ա ր դ ա ն ա ն ց պ ա տ ե ր ա զ մ ի ց ա ռ ա ջ

ա ն կ ա ր ե լի է ։

2 հ ա ր ց , а Փ ա վ ս տ ո ս ն է լ . . . տ ե ս ա ծ պ ի տ ի լի ն ի հ ա յո ց

գ ր ե ր ի գ յո ւ տ ը . Ա ր շ ա կ ո լն յա ց տ ե ր ո ւ թ յա ն բ ա ր ձ ո ւ մ ը և Վ ա ր ­

դ ա ն ա ն ց պ ա տ ե ր ա զ մ ը , ի ն չ ո ՞ւ ս ր ա ն ց մ ա ս ի ն ո չ մ ի ա կ ն ա ր կ

չ կ ա » — Պ ա տ ա ս խ ա ն ։ Փ ա վ ս տ ո ս ը գ ր ո ւ մ է ա ն մ ի ջ ա պ ե ս Ա գ ա ­

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի կ ա ն գ ա ռ ա ծ տ ե ղ ի ց ' ի ն ք ը մ ի ծ պ տ ա ծ հ ե ղ ի ն ա կ

■է, ո ր ի ա ն ո ւ ն ն է լ չ գ ի տ ե ն ք ։ ն ա ա շ խ ա տ ե լ է ի ր ա ն ձ և ա ց ն ե լ

ի բ ր և ա յն Փ ա վ ս տ ո ս ծ ե ր ո ւն ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը , ո ր ս ա ր կ ա վ ա գ

■էր ձ ե ռ ն ա դ ր ե լ ն ե ր ս ե ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն Ա ր շա կ Բ -ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ ­

թ յա ն ս կ զ բ ն ա կ ա ն տ ա ր ի ն ե ր ո ւ մ ( 3 3 9 — 3 4 2 տ ա ր ի ն ե ր ի ն ) ։

Պ ա ր զ բ ա ն է ո ւր ե մ ն , որ ն ա չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր ե լ Վ ա ր դ ա ն ա ն ց -

պ ա տ ե ր ա զ մ ի և ա յլ ա ն ց ք ե ր ի մ ա ս ի ն , ի բ ր և ա յդ մ ա մ տ ն ա կ ­

ն ե ր ն ա պ ր ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ ։ Ւսկ ի ն չ որ պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ն ա ս ո ւմ

է յո ւ ր ե ր ր ո ր դ հ ա ր ց ո ւմ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և Թ ա դ ե ո ս ի վ կ ա յա ­

բ ա ն ո ւթ յա ն մ ա ս ի ն — «Ս ր ա ն ք կ ե ղ ծ ի ք ն ե ր լի ն ե լո վ ' ի ր ե ն ց

ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ն է լ պ ի տ ի կ ե ղ ծ ե ի ն յ>— բ ա ռ ա ց ի հ ա ր մ ա ր ո ւմ է

ն ա և Փ ա վ ս տ ո ս ի ն ։

4 - ր դ հ ա ր ց ո ւմ պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ը շ ո շ ա փ ո ւմ է հ ե ղ ի ն ա կ ­

ն ե ր ի լե ղ վ ի հ ա ր ց ը ։ Գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ ո ւ և

հ ե տ - ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ ո ւ г Ո ս կ ե դ ա ր յա ն ը հ ա ս ն ո ւմ է , ը ն դ ո ւ ն ­

վ ա ծ կ ա ր ծ ի ք ո վ , մ ի ն չ և 4 6 0 թ վ ա կ ա ն ը , ս ա կ ա յն պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո ­

յա ն ը մ ի ք ի չ է լ ն ե ր ք և է բ ե ր ո ւ մ , մ ի ն չ և 4 7 5 թ վ ա կ ա ն ը , ա յ ­

ն ո ւհ ե տ և ս կ ս վ ո ւմ է հ ե տ - ո ս կ ե դ ա ր յա ն շ ր ջ ա ն ը ։ Ա ր դ ' Աէեղվի

հ ն ա գ ի տ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ձ ա յն ս , պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ի կ ա ր ծ ի ք ո վ ,

ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն կ ա ր գ ո վ դ ա ս ա վ ո ր վ ո ւմ են հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ը

հ ե տ և յա լ շ ա ր ք ե ր ո վ .

Ա շ ա ր ք — Ա բ գ ա ր ի զ ր ո ւ յց ը (Թ ա դ ե ո ս ի վ կ ա յա բ ա ն ո լ թ յո լ ն ) .

Р շ ա ր ք — Փ ա վ ս տ ո ս , Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ( ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե ղ -

վ ո վ ) .

Գ շ ա ր ք — Ե ղ ի շ ե , Փ ա ր պ ե ց ի .

Դ շ ա ր ք — Խ ո ր ե ն ա ց ի ( հ ե տ - ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե զ վ ո վ ) ։

Ա յս դ ա ս ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ն չ պ ե ս ը ն թ ե ր ց ո ղ ը կ տ ե ս ն ե , բ ա ­

վ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ է ի մ ց ո ւ յց տ վ ա ծ դ ա ս ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց * լո կ լ ե զ վ ի տ ե ս ա կ ե տ ի ց ։

Մ ի ա յն լե զ վ ի տ ե ս ա կ ե տ ո վ ո ր ո շ ե լը ո ր և է գ ր վ ա ծ ք ի տ ա ­

ր ի ն , ա ռ ա ն ց ն կ ա տ ի ո ւն ե ն ա լո ւ ո ւր ի շ շա տ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր '

խ ա խ ո ւտ հ ի մ ք է և հ ա ս ց ն ո ւ մ է շ ա տ ս խ ա լ հ ե տ և ա ն ք ն ե ր ի ։

Ի բ ր և օ ր ի ն ա կ բ ե ր ե ն ք հ ե տ և յա լ փ ա ս տ ե ր ը . — Ս ե բ ե ո ս և ն ր ա

ա ղ բ յո ւ ր Մ ա ր ա բ ա ս Մ ծ ո ւ ր ն ա ց ի ն , ը ս տ Մ ա տ ի կ յա ն ի և Ա կ ի ն -

յա ն ի , ո ւն ի ն մ ե ծ մ ա ս ա մ բ ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե զ ո ւ ( տ ե ՞ս ի մ ' Ս ե ֊

բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո լթ յա ն ա ռ ա ջա բ ա ն ը , ե ր . ծ ը — կ գ ) , ն ո ւ յն կ ա ր ­

ծ ի ք ի ն է ն ա և Գ ա թ ը ր ճ յա ն ը ( տ ե ՞ս ա ն դ , ե ր . կ ը ) ։ Ո ս կ ե դ ա ր ­

յա ն լե զ վ ի ա յս ե ր ե ք հ մ ո ւտ մ ա ս ն ա գ ե տ ն ե ր ն ո ւր ե մ ն գ տ ն ո ւ մ

ե ն , ո ր յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ էշ Ս ե ր ե ո ս ը գ ր ո ւ մ է ր ը ն դ հ ա ն ր ա ­

պ ե ս ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե զ վ ո վ , ա յս ի ն ք ն 4 7 5 թ վ ա կ ա ն ի ց մ ո տ 2 0 0

տ ա ր ի հ ե տ ո ։ Վ ի ե ն ն ա յի Մ խ ի թ ա ր յա ն ն ե ր ը ի ր ե ն ց գ ր ա բ ա ր

ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն և թ ա ր գ մ ա ն ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ո ւ մ գ ո ր ծ են ա ծ եք

36

ն ո ւ յն ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ ո ւ ն ։ Հ ե ն ց ի ն ք ը , պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ը ,

դ ր ե լ է մ ի ա ռ ա ջ ա բ ա ն ղ ր ա բ ա ր լ ե զ վ ո վ և ի ն ք ն է լ հ ա յտ ն ե լ է ,

թ ե դ ր ե լ է ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ վ ո վ I Ո ւր ե մ ն ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե զ վ ո վ

գ ր ե լը կ ա ր ե լի է ե ղ ե լ ն ա և յո թ ն ե ր ո ր դ , տ ա ս ն և ի ն ն ե ր ո ր դ և ք ը -

ս ա ն ե ր ո ր դ դ ա ր ե ր ո ւ մ ։ Մ յո ւս կ ո ղ մ ի ց տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ Շ ա -

հ ա պ ի վ ա ն ի ( 4 4 7 թ . ) ժ ո ղ ո վ ի կ ա ն ո ն ն ե ր ը , ե ր բ դ ր վ ո ւմ էի ն

Կ ո ր յո ւն ը , Ե ղ ն ի կ ը , ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ վ ի հ ա յտ ն ի հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ը ՛

ո ս կ ե դ ա ր յա ն լ ե զ վ ո վ լ ե ն , ա յլ հ ե տ - ո ս կ ե դ ա ր յա ն կ ո կ գ ր ա բ ա ր

լ ե զ վ ո վ ։ Ս ր ա ն ի ց հ ե տ և ց ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր Ա դ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ը , Փ ա -

վ ը ս տ ո ս ը ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ ո ւ ո ւն ե ն ա լո վ հ ա ն դ ե ր ձ , կ ա ր ո ղ էի ն

գ ր վ ա ծ լի ն ե լ ն ա և շ ա տ հ ե տ ո , ի ս կ ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , Ե ղ ի շ ե ն ,

ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ ո ւ չ ո ւ ն ե ն ա լո վ , կ ա ր ո ղ էր գ ր վ ե լ 4 6 1 - ի ն , ի ն չ ­

պ ե ս ն ր ա ն ի ց 1 4 տ ա ր ի ա ռ ա ջ գ ր վ ա ծ է ի ն Շ ա հ ա պ ի վ ա ն ի ոչ

ո ս կ ե դ ա ր յա ն կ ա ն ո ն ն ե ր ը ։ Մ ի ա յն է ե ղ վ ի հ ն ա գ ի տ ո ւ թ յա ն հ ի ­

մ ա ն վ ր ա չի կ ա ր ե լի ա ն ս խ ա լ հ ե ՛տ և ո ւթ յո ւն ն ե ր հ ա ն ե լ հ ի շ ա ­

տ ա կ ա ր ա ն ի գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա ս ի ն ։

Գ ա լո վ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն , ո ր ի մ ա ս ի ն պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ը ա ս ո ւմ

է , թ ե « ի բ ր և հ ո ւն ա բ ա ն դ պ ր ո ց ի գ ո ր ծ ' պ ե տ ք է ո ր ա վ ե լի ուշ

լի ն ե ր , ք ա ն Փ ա ր պ ե ց ի ն » ( ե ր . 4 9 ) . պ ե տ ք է ա ս ե մ , ք ա ն ի որ

Փ ա ր պ ե ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր ի ն ն ս ո ւն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի գ ո ր ծ

է 1 ո ւր ե մ ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ն ր ա ն ի ց ուշ լի ն ե լո վ ,

ը ս տ պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ի , պ ե տ ք է գ ո ն ե վ ե ց ե ր ո ր դ դ ա ր ի գ ո ր ծ

լի ն ի ւ Բ ա ր ե բ ա խ տ ա բ ա ր ա յս օ ր մ ե ղ մ ո տ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ը ն դ հ ա ն ­

ր ա պ ե ս ճ ա ն ա չ վ ա ծ է ի բ ր և հ ի ն գ ե ր ո ր դ ղ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ։ Գ ա լո վ

ն ր ա հ ո ւն ա բ ա ն լ ե զ վ ի ն ' ա յս հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը բ ն ա վ չի խ ա ն գ ա ­

ր ո ւ մ ն ր ա հ ի ն գ ե ր ո ր դ գ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ լի ն ե լո ւ ն , ո ր ո վ հ ե տ և

Լ ո ր ե ն ա ց ո լց շ ա տ ա ռ ա ջ է լ մ ե ն ք ո լն ի ն ք գ ր վ ա ծ ք ն ե ր շ ա տ

ա վ ե լի Հ ո ւ ն ա բ ա ն , ք ա ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ չա փ ա վ ո ր հ ո ւ ն ա բ ա ն ո լ-

թ յո լ ն ը , օ ր . Փ ի լո ն Հ ե բ ր ա յ ե ց ու ճ ա ռ ե ր ը , ո ր ո ն ց ի ց օ գ տ վ ե լ են

Ե ղ ի շ ե ն և ո ւր ի շ ն ե ր ը , Ե վ ս ե ր ի ո ս Կ ե ս ա ր ա ց ո լ Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ ­

թ յա ն ը , ո ր ի ց օ գ տ վ ե լ է ի ն ք ը Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ։ Մ ի ա յն հ ո ւն ա բ ա ն

լ ե զ վ ի ց դ ա ս :ե լո վ ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն կ ա ր ո ղ էր գ ր ա ծ լի ն ե լ վ ա թ ս ո ւ ­

ն ա կ ա ն , ն ո ւ յն ի ս կ հ ի ս ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ե ր բ հ ո ւն ա բ ա ն

Դ պ ր ո ց ը ս կ ի զ բ ա ռ ա վ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ է

5 . Հ ի ն գ ե ր ո ր դ հ ա ր ց ո ւ մ պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ը գ ր ո ւ մ Է. (ГԽ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն ը ս տ բ ա ն ա խ ո ս ի դ ր ե լ Է 4 8 3 — 6 թ վ ե ր ի ն , կ լո ր հ ա շ ­

վ ո վ գ ն ե ն ք 4 8 5 - ի ն ։ Գ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ , ե ն թ ա դ ր ե ն ք , վ ա թ ս ո ւ ն

տ ա ր ե կ ա ն է ր , ո ւս տ ի ծ ն վ ե լ է 4 2 5 - ի ն ։ Ո ւր ե մ ն նա ք ա ռ ա ս ո ւ ն

տ ա ր ե կ ա ն է ր , ե րր Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը հ ն ա ր ե ց Լ ո ւս ա վ ո ր չի ա ֊

ո ա ս պ ե լը , և ք ա ռ ա ս ո ւն հ ի ն գ տ ա ր ե կ ա ն ' ե ր բ հ ն ա ր վ ե ց Ա ր գ ա ր ի

զ ր ո ւ յց ը ։ Ա րդ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն տ ե ս ե լ ո ւ ա պ ր ե լ էր ա յդ խ ա բ ե բ ա ­

ն ե ր ի հ ե տ . նա չ է ՞ր բ ռ ն ի ն ր ա ն ց օ ձ ի ք ի ց ո ւ չ է ՞ր ա ս ի . ա ՛ յ

խ ա բ ե բ ա ն ե ր , ի ն չ ո ՞ւ ձ ե զ ա ն ի ց ա յդ պ ի ս ի ս ո ւտ ո ւմ ո ւտ բ ա ն ե ր

ե ք հ ն ա ր ո ւմ , ո ՞ւ մ ե ք ո ւզ ո ւմ խ ա բ ե լ ա յդ պ ի ս ի ս տ ե ր ո վ ս ։

Մ ի կ ո ղ մ դ ն ե ն ք Ա ր դ ա ր ի գ ր ո ւ յց ը , ք ա ն ի որ նա ունի

հ ա յտ ն ի հ ե ղ ի ն ա կ , Լ ա բ ո լբ ն ա յի ն , Ա բ դ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ի դ պ րի

ո ր դ ո ւն , որ ա պ ր ե լ է , ը ս տ ի ր վ կ ա յո ւ թ յա ն , դ ե ռ Ա բ գ ա ր ի ժ ա ­

մ ա ն ա կ , ո ւր ե մ ն Խ ո ր ե ն ա ց ո լց մ ո տ 3 0 0 տ ա ր ի ա ռ ա ջ , ն ր ա հ ետ

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն չէ ր ա պ ր ե լ և չէ ր կ ա ր ո ղ ն ր ա ն դ ի մ ե լ ։ Դ ա ռ ն ա ն ք

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ը ս տ ի մ հ ա շ վ ի ( տ ե ՜ս ի մ

Ա շխ ա ր հ ա ր ա ր թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , ա ռ ա ֊

շ ա բ ա ն , ե ր . X — X I ) , ծ ն վ ա ծ պ ե տ ք է լի ն ի շո ւր շ 4 1 0 թ վ ի ն ,

ո ւս տ ի Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը գ ր վ ե լի ս պ ե տ ք է լ ի ­

ն ե ր մ ո տ 5 5 տ ա ր ե կ ա ն ։ Բ ա յց սա հ ա ր ց ի հ ա մ ա ր ն շ ա ն ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն չ ո ւ ն ի . 5 5 տ ա ր ե կ ա ն հ ա ս ա կ ո ւմ է լ նա կ ա ր ո ղ էր ն ո ւ յն

խ իս.տ հ ա ն դ ի մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը թ ա փ ե լ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ե ր ե ս ի ն ' ե թ ե . . . գ ի տ ե ն ա ր , թ ե ո ՜վ է ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ։ Ա գ ա -

թ ա ն գ ե ղ ո ս ա ն ո ւն ը կ ե ղ ծ ի ք է , ի ս կ բ ո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ա ն հ ա յտ ։

Ո ւստ ի Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա յս գ ր ք ի հ ե ղ ի ն ա կ ի ն չի ճ ա ն ա չ ո ւ մ կ ե ղ ­

ծ ա ր ա ր , խ ա բ ե բ ա , ա յլ լի ո վ ի ն հ ա վ ա տ ո ւմ է ն ր ա խ ո ս ք ի ն ,

թ ե ն ա Տ ր դ ա տ ի ք ա ր տ ո ւղ ա ր Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ն է , որ գ ր ե լ է

Տ ր դ ա տ ի հ ր ա մ ա ն ո վ ի բ ր և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց , մ ո տ 3 0 0 թ վ ա կ ա ­

ն ի ն կ ա մ ք ի չ ա ռ ա շ ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն կ ո չո ւ մ է ն ր ա ն « Ա շ ո ղ ք ա ր ­

տ ո ւղ ա ր ն Տ ր գ ա տ ա յ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ( Բ , կ ը ) ։ Ո ւր ե մ ն Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն և ս չէ ր կ ա ր ո ղ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չ ի ն ե լ ա յն ք ա ր տ ո ւղ ա ր

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն , և բ ռ ն ե լ ն ր ա ս ո ւտ ը , թ ե պ ե տ ի ր ո ք ժ ա մ ա ­

ն ա կ ա կ ի ց և մ ո տ ծ ա ն ո թ էր Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն

ա ն հ ա յտ հ ե ղ ի ն ա կ ի ն , ո ր ի մ կ ա ր ծ ի ք ո վ Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն

է ր , բ ա յց ս ա թ ա ք ց ր ե լ *է յո ւ ր ա ն ո ւ ն ը և ի ր կ ե ղ ծ ի ք ը վ ե ր ա գ ր ե լ

է մ տ ա ց ա ծ ի ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն ւ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց

տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ ն ա հ ա վ ա տ ո ւ մ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն , մ ի ք ա ­

ն ի ա ն գ ա մ ն ր ա ն վ կ ա է կ ա ն չո ւ մ և հ ա ն ձ ն ա ր ա ր ո ւ մ է ն ր ա ն

կ ա ր դ ա լ պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ի շ ա ր ո ւ ն ա կ ո ւ թ յա ն մ ե շ ։

7 . Յ ո թ ն ե ր ո ր դ հ ա ր ց ը ն մ ա ն է վ ե ց ե ր ո ր դ ի ն . « Փ ա վ ս տ ո ս ը

քԱ գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց տ ա ս ը տ ա ր ի հ ե տ ո է դ ր ե լ և մ ի ա յն 5 տ ա ր ի

հ ե տ ո Ա ր դ ա ր ի զ ր ո ւ յց ի ց - ն ա ն ո ւ յն պ ե ս չ է ՞ր բ ռ ն ի ա յդ խ ա բ ե ­

բ ա ն ե ր ի ն և ն ր ա ն ց ե ր ե ս ո վ չ է ՞ր տ ա ն ր ա ն ց ա ր ա ծ կ ե ղ ծ ի ք ը ։

Բ ա յց նա ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը ե ր կ ո ւս ի կ ե ղ ծ ի ք ն է լ ը ն դ ո ւ ն ե լ է ե

ի բ ր և ճ շ մ ա ր ի տ ' ա ն ց կ ա ց ր ե լ ի ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ։ Ա յս բ ո -

լո ր ը խ ո ս ք մ ե կ ե ն ա ր ե լ , ի ՞ ն չ է , ս տ ե ր հ ն ա ր ե լո ւ և ա յդ ս տ ե ­

ր ը կ լլե ց ն ե լո ւ » ։ — Ւ մ պ ա տ ա ս խ ա ն ն է լ ն ո ւ յն ն է ' ի ն չ պ ե ս ն ա ­

խ ո ր դ հ ա ր ց ո ւ մ ։ Փ ա վ ս տ ո ս ը բ ն ա վ չ է գ ի տ ց ե ր թ ե Ա գ ա թ ա ն -

դ ե ղ ո ս ը և Ա ր դ ա ր ի զ ր ո ւ յց ը կ ե ղ ծ ի ք ն ե ր ե ն . ն ա լի ո վ ի ն հ ա վ ա ­

տ ա ց ե լ է ն ր ա ն ց , ո ւր ե մ ն և զ ե տ ե ղ ե լ ի ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ .

ո ւր ի շ կ ե ր պ չէ ր է լ կ ա ր ո ղ լ ի ն ե լ ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և Փ ա վ ս տ ո ս ը ոչ

թ ե խ ա բ ե բ ա ն ե ր ե ն , ա յլ խ ա բ վ ա ծ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ։

8 - ր դ հ ա ր ց ն է լ ն մ ա ն է վ ե ր շ ի ն ե ր կ ո ւ ս ի ն . — « Փ ա ր պ ե ց ի ն

գ ր ե լ է Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց 2 5 տ ա ր ի հ ե տ ո և Փ ա վ ս տ ո ս ի ց ը ն ­

դ ա մ ե ն ը 1 5 տ ա ր ի հ ե տ ո , ո ւս տ ի ե ր կ ո ւս ի ն է լ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց

է և տ ե ս ա ծ կ ա մ լս ա ծ պ ի տ ի լի ն ի ն ր ա ն ց խ ա ր դ ա խ ո ւ թ յո ւ ն ը յ>» Բ ա յց ն ա Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն խ ի ս տ գ ո վ ո ւ մ է ի բ ր և ս տ ո ւգ ա պ ա ­

տ ո ւ մ հ ե ղ ի ն ա կ ի , նւ*սւնն|ի ա յր ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս , ի ս կ Փ ա վ ը ս ֊

տ ո ս ի ն ա ր հ ա մ ա ր հ ո ւ մ է , չ ն ա յե լ ո վ որ նա Բ յո ւ զ ա ն դ ի ա յո լմ է

ո ւ ս ա ծ . . . (ГԱ յս պ ե ՞ս պ ի տ ի խ ո ս ե ր Փ ա ր պ ե ց ի ն , շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ

է պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ը , ե թ ե Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ը և պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը ի ր օ ր ո վ ս ա ր ք վ ա ծ մ ի (Гա ռ ա ս պ ե լս լ ի ն ե ր ։ Ա յս պ ե ՞ս

պ ի տ ի խ ո ս ե ր Փ ա ր պ ե ց ի ն Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ա ս ի ն , ե թ ե ն ա ի ր ե ն ի ց

մ ի ա յն 1 5 տ ա ր ի ա ռ ա շ գ ր վ ա ծ մ ի ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն լի ն ե ր ս ։ — Պ ա տ ա ս խ ա ն ։ Փ ա ր պ ե ց ի ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն կ ո չո ւ մ է ե ր ա ն ե ­

լ ի , ո ւր ե մ ն ւվ ա խ ճ ա ն ա ծ , ի ր ա ն ո չ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց , ա յլ ք ա ր ­

տ ո ւղ ա ր Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի ։ Ի սկ Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա շ ­

տ ա մ ո ւն ք ը ա ր դ ե ն մ ո տ 3 0 տ ա ր ի հ ա ս տ ա տ վ ա ծ էր հ ա յո ց ե կ ե ­

ղ ե ց ո ւ մ ' ե ր բ Փ ա ր պ ե ց ի ն գ ր ո ւ մ էր յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ ն ա

գ ո ւ ց ե և կ հ ի շ ե ր , թ ե ա յդ պ ա շ տ ա մ ո ւ ն ք ը յո ւ ր ե ր ի տ ա ս ա ր դ ո ւ­

թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ դ ե ռ չկ ա ր , ա յդ բ ա ն ը ն ա կ բ ա ց ա տ ր ե ր ն ր ա ­

ն ո վ , որ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա զ ի վ ա յդ Ժ ա մ ա ­

ն ա կ հ ա յտ ն ի դ ա ր ձ ա վ , ո ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա և հ ա ս տ ա տ վ ե ց Լ ո ւ ֊

ս ա վ ո ր չի պ ա շ տ ա մ ո ւ ն ք ը ։ — Ի սկ Փ ա վ ս տ ո ս ի ն կ ա տ մ ա մ բ , ո րի

հ ե ղ ի ն ա կ ը ն ո ւ յն պ ե ս բ ո լո ր ո վ ի ն ա ն ծ ա ն ո թ ա ն ձ է Փ ա ր պ ե ց ո ւ

հ ա մ ա ր , չ գ ի տ ե մ ի ն չ ո ' լ ա յդ պ ե ս չպ ի տ ի ն ա գ ր ե ր . — Մ ի ա ն ­

ծ ա ն ո թ ո մ ն , Փ ա վ ս տ ո ս ա ն ո ւ ն ո վ , Բ յո ւ զ ա ն դ ի ա յո լմ ո ւս ո ւմ ա -

89

пли ծ , — (Փ ա ր պ ե ց ի ն Բ ո լզ ա ն դ ա ց ի բ ա ռ ը ս խ ա լմ ա մ բ մ ե կ ն ո ւ մ

Է ի բ ր և Բ յո լզ ա ն դ ի ա ց ի ) — գ ր ո ւմ Է ա ն տ ե ղ ի հիմ ա րա կ՛ա ն բ ա -

ն ե ր , որ ա մ ե ն և ի ն վ ա յե լ չ է Բ յո լղ ա ն ղ ի ա յո լմ ո ւս ո ւմ ա ռ ա ծ

մ ա ր դ ո ւ ն ։ Ի ՞ն չ կա սրա մ ե ջ ա ն բ ն ա կ ա ն , ես չ ե մ հ ա ս կ ա ն ո ւ մ ։

9 . « Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս և Ա բ գ ա ր դ ուր ս են գ ա լի ս ի ր ա ր հ ա կ ա ­

ռ ա կ ո ր դ ե ր կ ո ւ կ ո լս ա կ ց ո ւթ յա ն ց հ ե ր յո լր ա ն թ , ա ռ ա ջի ն ը հ ու­

ն ա կ ա ն և ե ր կ ր ո ր դ ը ա ս ո ր ա կ ա ն օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա յի հ ե տ և ո ր դ ն ե ­

ր ի գ ո ր ծ ։ Ի սկ ի ՞ ն չ կ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յա ն էի ն հ ե տ և ո ւմ Փ ա վ ս տ ո ս ը ,

Փ ա ր պ ե ց ի ն և Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո ր ո ն ք թ ե ' Ա ր դ ա ր ի « ա ռ ա ս պ ե լն յ> ե ն ը ն դ ո ւն ո ւմ և թ ե ' Լ ո ւս ա վ ո ր չի « ա ռ ա ս պ ե լ ը » ։ Ե թ ե ս ր ա ն ք

ժ ա մ ա ն ա կ ո վ շա տ հ ե ռ ո ւ լի ն ե ի ն , ի ն չ պ ե ս մ ե ն ք ե ն ք , կ ա ր ո ղ

է ի ն ը ն դ ո ւն ե լ ե ր կ ո ւս ն էլ ի բ ր և ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յո ւ ն , բ ա յց չ է որ

ա յս ե ր կ ո ւս ն է լ , ի ն չպ ե ս բ ա ն ա խ ո ս ն է ա ս ո ւ մ , ն ր ա ն ց օ ր ո վ

ս ա ր ք վ ա ծ ա ռ ա ս պ ե լն ե ր է ի ն ս ։ — Ես վ ե ր ը ա ր դ ե ն ց ո ւ յց տ վ ի ,

որ ա յս ե ր ե ք հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ը (Փ ա վ ս տ ո ս , Խ ո ր ե ն ա ց ի , Փ ա ր պ ե -

ց ի ) չգ ի տ ե ի ն , թ ե Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը , Ա բ գ ա ր ի զ ր ո ւ յց ը կ ե ղ ծ ի ք ­

ն ե ր են ե ղ ե լ , ի ն չպ ե ս մ ե ն ք ա յժ մ գ ի տ ե ն ք ։ Ն ր ա ն ք հ ա վ ա տ ո ւմ

է ի ն , թ ե Ա բ գ ա ր ի զ ր ո ւ յց ը ա ռ ա ջ ի ն դ ա ր ի , Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը ե ր ր ո ր դ դ ա ր ի գ ո ր ծ ե ր ե ն , հ ե տ ո հ ա յե ր ե ն

թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ ։ Ե վ հ ե ն ց ա յս ս խ ա լ հ ա վ ա տ ն է , որ ն ր ա ն ք

ա ռ ա ն ց ա յլ և ա յլո ւ թ յա ն ի բ ր և ս տ ո ւ յգ ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ են ն ր ա ն ց

գ ր ա ծ ն ե ր ը ո ւ զ ե տ ե ղ ո ւ մ ի ր ա ն ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե ջ ։ Փ ա վ ս -

տ ո ս ն , ի բ ր և ա շ ո ւղ , ա ն կ ո ւ ս ա կ ց ա կ ա ն , ի ս կ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ու

Փ ա ր պ ե ց ի ն ա ն շո ւշտ կ ո ւ ս ա կ ց ա կ ա ն , հ ո ւն ա կ ա ն օ ր ի ե ն տ ա -

ց ի ա յ ի ։

1 0 , « Ը ն դ ո ւ ն ե ն ք , որ հ ո ւն ա կ ա ն օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա ն հ ո ւ յն լո ւ -

ս ա վ ո ր չի ն դ ն ե լո վ մ ե ջ տ ե ղ , ի ր կ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը փ ա ռ ա վ ո ր ե ց ։

Ա յդ դ ե պ ք ո ւմ ի ն չ ո ՞ւ ի ս կ ա կ ա ն մ ի հ ո ւ յն չվ ե ր ց ր ե ց և գ ն ա ց մ ի

չա ր պ ա ր ս ի կ Ա ն ա կ ի ո ր դ ո ւն հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ հ ի մ ն ա դ ի ր դ ա ր ձ ­

ր ե ց ։ Վ ե ր ջա պ ե ս ա ս ո ր ի ՛կ ո ւս ա կ ց ո ւթ յո ւն ը ի ՞ն չ շ ա հ ո ւն ե ր

Բ ՜ա դ եո ս ա ռ ա ք յա լի ն դ ն ե լո ւ հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ հ ի մ ն ա դ ի ր , ք ա ն ի

ո ր Թ ա դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լը ա ս ո ր ի չէ ր և պ ա տ կ ա ն ո ւմ էր ը ն դ հ ա ­

ն ո ւր ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն յ>։— Ա ռ ա ջի ն հ ա ր ց ի ն ի պ ա ­

տ ա ս խ ա ն ա ս ո ւմ ե մ , որ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի կ ե ղ ծ ո ղ ը չէ ր կ ա ր ո ղ

մ ի հ ա յ՛տ ն ի հ ո ւ յն ի ա ն ո ւն դ ն ե լ , ո ր ո վ հ ե տ և դ ր ա ն ո վ կ ե ղ ծ ի ք ը

կ բ ա ց վ ե ր , չէ ր կ ա ր ո ղ և ա ն հ ա յտ - հ ո ւ յն ի ա ն ո ւն դ ն ե լ , ո ր ո վ ­

հ ե տ և դա պ ա տ ի վ չէ ր բ ե ր ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն տ ո հ մ ի ծ ա գ մ ա ն ։

40

՛Սա ը ն տ ր ե լ է պ ա նլա վ ( ո չ պ ա ր ս ի կ ) Ա ն ա կ ի ն , որ տ ո հ մ ո վ

ա վ ե լի բ ա ր ձ ր է ր , ք ա ն Ա ր շ ա կ ո լն ի ն ե ր ը , ո րպ եսպ ի հ ա յո ց ե կ ե ­

ղ ե ց ո ւ ն վ ի ր ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա վ ա ս ա ր կ ա մ բ ա ր ձ ր լի ն ի Ա ր շա -

կ ո լն ի ն ե ր ի ց ։ Տ ո հ մ ա կ ա ն բ ա ր ձ ե ր ը շա տ ա վ ե լի կ ա ր և ո ր ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւն ո ւն ե ի ն ա յն ժ ա մ ա ն ա կ , ք ա ն ա յժ մ ։ Հ ա յտ ն ի է

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը ( Բ , գ լ . ճ) , թ ե Գ ր ի գ ո ր ը յո ւ ր ն ա հ ա ­

տ ա կ ո ւ թ յա մ բ և ա ր դ յո ւ ն ք ն ե ր ո վ ք ա վ ե ց յո ւ ր մ ա ր դ ա ս պ ա ն

հ ո ր կ ա տ ա ր ա ծ ո ճ ի ր ը ։ Գ ա լո վ ե ր կ ր ո ր դ հ ա ր ց ի ն ' ի հ ա ր կ ե Թ ա -

դ ե ո ս ա ռ ա ք յա լը պ ա տ կ ա ն ո ւմ էր ը ն դ հ ա ն ո ւր ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն

ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն , բ ա յց ն ա մ ա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս ա ս ո ր ո ց ա ռ ա ք յա լն է ր ,

ա ս ո ր ո ց լո ւ ս ա վ ո ր ի չը , ո ւս տ ի հ ա ս կ ա ն ա լի է , որ ա ս ո ր ա կ ա ն

կ ո ւս ա կ ց ո ւթ յո ւն ը ն ր ա ն Հ ա յա ս ՛տ ա ն ի է լ լո ւ ս ա վ ո ր ի չ դ ա ր ձ ն ե ­

լ ո վ ն պ ա տ ա կ է ո ւ ն ե ց ե լ ս ե ր տ մ ի ա ց ն ե լ հ ա յո ց և ա ս ո ր ո ց ե կ ե ­

ղ ե ց ի ն ե ր ը , ի բ ր և ն ո ւ յն լո լս ա վ ո ր չ ի ց հ ի մ ն վ ա ծ ե ր կ ո ւ ք ո ւ յր

ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր I

Ես ո ւ ղ ղ ա մ տ ո ւ թ յա մ բ պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց ի պ ր ո ֆ . Ա ճ ա ո յա ն ի

բ ո լո ր տ ա ս ը հ ա ր ց ե ր ի ն , շ ա տ ո ւր ա խ ե մ , որ ն ա գ ր ե լ էր ա յս

հ ա ր ց ե ր ը , ո ր ո ն ք ա ռ ի թ են տ վ ե լ ն ր ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լո ւ ի մ տ ե ս ո ւ­

թ յա ն ։ Թ ե ո ր ք ա ն կ ա ր ո ղ ա ց ա փ ա ր ա տ ե լ պ ր ո ֆ » Ա ճ ա ո յա ն ի

մ տ ք ո ւ մ ծ ա գ ա ծ թ յո ւ ր ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը — ա յդ ե ս չ ե մ կ ա ­

ր ո ղ ա ս ե լ ։ Մ ի բ ա ն մ ի ա յն կ ա ր և ո ր ե մ հ ա մ ա ր ո ւ մ ն կ ա տ ե լ , ո ր

ա յս հ ա ր ց ե ր ը ի մ մ ե շ ո չ մ ի ե ր կ մ տ ո ւ թ յո ւ ն չծ ա գ ե ց ր ի ն ի մ

տ ե ս ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ , և ա յս օ ր էլ ե ս մ ն ո ւ մ ե մ ն ո ւ յն կ ա ր ­

ծ ի ք ն ե ր ի ն ։

Հ Ա Յ Ե Ր Ե Ն Ե Վ Ա Ր Ա Բ Ե Ր Ե Ն Ա Գ Ա Թ Ա Ն Գ Ե Ո .Ո Ս Ն Ե Ր Ը

Հ ա յո ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ե ղ

հ ա ս ե լ է մ ի հ ի ն պ ա տ մ ա կ ա ն հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ո վ , ո ր կ ր ո ւմ է

վ ե ր ն ա գ ի ր ' а Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ե ա յ պ ա տ մ ո ւ թ ի ւ ն , վ ա ր ք և պ ա տ ­

մ ո ւ թ ի ւ ն ս ր բ ո յն Գ ր ի գ ո ր ի ս ։ Ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ր մ ա ս ի ն

վ կ ա յո ւ մ է , թ ե ի ն ք ը Հ ռ ո մ ք ա ղ ա ք ի ց է , Խ ո ս ր ո վ թ ա գ ա վ ո ր ի

ժ ա մ ա ն ա կ ե կ ե լ է Հ ա յա ս տ ա ն , ա ր ք ո ւ ն ի ք ո ւ մ ծ ա ռ ա յե լ ի բ ր ե

41

ք ա ր տ ո ւղ ա ր և ա պ ա Տ ր դ ա տ ի հ ր ա մ ա ն ո վ դ ր ե լ է հ ա յո ց դ ա ր ձ ի

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ի բ ր և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց և ա կ ա ն ա տ ե ս է Նա

պ ա տ մ ո ւմ Է , թ ե պ ա ր ս ի կ ի շ խ ա ն Ա ր տ ա շի ր Ս ա ս ա ն յա ն ն

ս պ ա ն ե լո վ պ ա ր ս ի ց Ա ր տ ա վ ա ն թ ա գ ա վ ո ր ի ն , որ Պ ա հ լա վ ո ւն ի

ց ե ղ ի ց Էր, ի ն ք ն Է թ ա գ ա վ ո ր ե լ ։ Հ ա յո ց Խ ո ս ր ո վ թ ա գ ա վ ո ր ը ,

որ ի բ ր և Ա ր շ ա կ ո ւն ի , ն ո ւ յն Պ ա հ լա վ ո լն ի ց ե ղ ի ց ն Էր, վ ր է ժ ­

խ ն դ ի ր է լի ն ո ւ մ ի ր ա զ գ ա կ ի ց Ա րտ ա վ ա ն ի հ ա մ ա ր և ա ր շ ա ­

վ ե լո վ Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն Հ Ա րտ ա շի րի դ ե մ , ն ր ա ն ն ե ղ ն է ձ գ ո ւմ

ու փ ա խ ց ն ո ւ մ մ ի ն չ և Հ ն դ կ ա ս տ ա ն է Ա յս տ և ո ւմ Է տ ա ս ը տ ա ­

ր ի ։ Ա ր տ ա շի ր ը գ ր ա վ ի չ խ ո ս տ ո ւ մ ն ե ր Է ա ն ո ւ մ ի ր մ ե ծ ա մ ե ծ ­

ն ե ր ի ց ն ր ա ն , ո ր ը կ կ ա ր ո ղ ա ն ա ր ս պ ա ն ե լ Խ ո ս ր ո վ ի ն ։ Ա յդ

բ ա ն ը հ ա ն ձ ն Է ա ռ ն ո ւմ մ ի ո ւրի շ պ ա հ լա վ ո լն ի ի շ խ ա ն , Ա ն ա կ

ա ն ո ւ ն ո վ ։ Նա ի բ ր և կ ե ղ ծ փ ա խ ս տ ա կ ա ն , ի ր տ ո հ մ ո վ փ ա խ ­

չ ո ւ մ Է Հ ա յա ս տ ա ն ։ Խ ո ս ր ո վ ն ո ւր ա խ ա ն ո ւմ Է ի ր ա զ գ ա կ ց ի փ ա ­

խ ո ւ ս տ ո վ ։ Մ ո տ ե ր կ ո ւ տ ա ր ի հ ե տ ո Ա ն ա կ ը դ ա վ ա ճ ա ն ո ր ե ն ը ս -

պ ա ն ո ւ մ Է Խ ո ս ր ո վ ի ն ։ Հ ա յ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ը բ ն ա ջ ի ն ջ են ա ն ո ւմ

ն ր ա ա զ գ ա տ ո հ մ ը . ա զ ա տ վ ո ւ մ .Է մ ի ա յն մ ի ծ ծ կ ե ր ե ր ե խ ա ,

ո ր ի ն դ ա յա կ ը փ ա խ ց ն ո ւ մ Է Կ ե ս ա ր ի ա ։ Ա յս տ ե ղ ն ա մ ե ծ ա ն ո ւ մ

Է ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն հ ա վ ա տ ո վ , Գ ր ի գ ո ր ա ն ո ւ ն ո վ և ա մ ո ւս ն ա ­

ն ա լո վ ո ւ ն ե ն ո ւ մ Է ե ր կ ո ւ ո ր դ ի ։

Ա ր տ ա շի ր ը Խ ո ս ր ռ վ ի ս պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո ա ր շ ա վ ո ւմ ե

տ ի ր ա ն ո ւմ Է Հ ա յա ս տ ա ն ի ն , բ ն ա ջ ի ն ջ ա ն ե լո վ Խ ո ս ր ո վ ի ա մ ­

բ ո ղ ջ ը ն տ ա ն ի ք ը , մ ի ա յն մ ի փ ո ք ր ա հ ա ս ա կ մ ա ն ո ւ կ ' Տ ր դ ա տ

ա ն ո ւ ն ո վ , կ ո տ ո ր ա ծ ի ց ա զ ա տ վ ե լո վ գ ն ո ւմ Է Հ ռ ո մ , մ տ ն ո ւ մ

զ ի ն վ ո ր ա կ ա ն ծ ա ռ ա յո ւ թ յա ն և մ ե ծ ա մ ե ծ ք ա ջ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր գ ո ր ծ ո ւ մ ։ Ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ը ն ր ա մ ո տ Է գ ա լի ս ' ի բ ր և

ս պ ա ս ա վ ո ր , Կ ե ս ա ր ի ա յո ւմ ա պ ա ս տ ա ն ա ծ Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն ' Գ ր ի ­

գ ո ր ը ։ Դ ի ո կ ղ ե տ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ը Տ ր դ ա տ ի ն , մ ե ծ ք ա ջ ա գ ո ր ծ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր , Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր Է ն շ ա ն ա կ ո ւմ ե

ն ր ա տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն տ ա կ ,զ ո ր ք դ ն ո ւ մ » Տ ր դ ա տ ը մ տ ն ո ւ մ Է

Հ ա յա ս տ ա ն , Ա ր տ ա շի ր ը փ ա խ չո ւ մ Է ։ Ս ա հ մ ա ն ա մ ե ր ձ Ե րի ։լա

գ յո ւ ղ ո ւ մ Տ ր դ ա տ ը զ ո հ ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն Է ա ն ո ւ մ Ա ն ա հ ի տ ա ս տ ­

վ ա ծ ո ւհ ո ւն և Գ ր ի գ ո ր ի ն կ լ հ ր ա մ ա յո ւ մ կ ն ո ւ յն ը ա ն ե լ , բ ա յց

Գ ր ի գ ո ր ը հ ր ա ժ ա ր վ ո ւմ Է ' հ ա յտ ն ե լո վ [* թ ե ի ն ք ը ք ր ի ս տ ո ն յա Է

և ա ն պ ա տ վ ո ւ մ Է կ ո ւ ռ ք ե ր ը ։ Տ ր դ ա տ ը զ ա ն ա զ ա ն ս պ ա ռ ն ա ­

լի ք ն ե ր ո վ և տ ա ս ն և չ ո ր ս տ ա ն ջ ա ն ք ն ե ր ո վ ս տ ի պ ո ւմ Է ն ր ա ն ո ւ­

ր ա ն ա լ ի ր հ ա վ ա տ ը , բ ա յց ի զ ո ւ ր ։ Ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ մ ի ն ա խ ա ­

ր ա ր հ ա յտ ն ո ւ մ է Տ ր դ ա տ ի ն , թ ե Գ ր ի գ ո ր ը ո չ ա յ լ ո ք է , ք ա ն

Խ ո ս ր ո վ ի ն ս պ ա ն ո ղ Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն ։ Ա ն մ ի ջ ա պ ե ս Գ ր ի գ ո ր ի ն

կ ա պ ո ւ մ , ո ւղ ա ր կ ո ւմ ե ն Ա ր տ ա շա տ ի բ ե ր դ ի օ ձ ե ր ո վ լի մ ո ւ թ

բ ա ն տ ը (Խ ո ր Վ ի ր ա պ ), ուր ը ն կ ն ո ղ ը ն ո ւ յն օր ը մ ե ռ ն ո ւ մ է ր ։

Մ ի պ ա ռ ա վ կ ի ն , հ ր ե շ տ ա կ ի պ ա տ վ ե ր ո վ , ա մ ե ն օր գ ա ղ տ ն ի

հ ա ց և ջո ւր էր տ ա լի ս բ ա ն տ ա ր կ յա լի ն , ո րն ա յդ վ ի ր ա պ ո ւմ

ա պ ր ո ւմ է 1 3 — 1 5 տ ա ր ի ։

Ա յս ք ա ն տ ա ր ի ն ե ր ա ն ց ն ե լո ւ ց հ ե տ ո Հ ռ ո մ ի ց Հ ա յա ս տ ա ն

ե ն գ ա լի ս մ ի խ ո ւ մ բ ք ր ի ս տ ո ն յա կ ո ւ յս ե ր , ո ր ո վ հ ե տ և Դ ի ո -

կ ը ղ ե տ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ը ց ա ն կ ա ն ո ւ մ էր ա յդ կ ո ւ յս ե ր ի ց մ ե կ ի ն '

գ ե ղ ե ց կ ո ւհ ի Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի ն ի ր ե ն կ ի ն ա ռ ն ե լ ։ Դ ի ո կ ղ ե տ ի ա ն ո ս ի

հ ր ո վ ա ր տ ա կ ի հ ի մ ա ն վ ր ա Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ կ ո ւ յս ե ր ի ն փ ն տ ր ե լ

ե ն ս կ ս ո ւմ , ն ր ա ն ց գ տ ն ո ւ մ են Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ի ա յգ ի ն ե ր ի ց

մ ե կ ո ւ մ , մ ի հ ն ձ ա ն ո ւմ ա պ ա վ ի ն ա ծ ։ Ե րբ Տ ր դ ա տ ի ն հ ա ղ ո ր ­

դ ո ւմ են Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի ա ն ն մ ա ն գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն , նա

կ ա մ ե ն ո ւ մ է ի ն ք ը ն ր ա ն կ ի ն ա ռ ն ե լ և պ ա տ վ ի ր ո ւմ է Հ ռ ի փ ­

ս ի մ ե ի ն փ ա ռ ա վ ո ր պ ա տ վ ո վ բ ե ր ե լ ա ր ք ո ւ ն ի ք ։ Հ ռ ի փ ս ի մ են

հ ր ա ժ ա ր վ ո ւ մ է գ ն ա լ , ն ր ա ն •տ ա ն ո ւ մ են ս տ ի պ մ ա մ բ , պ ա լա ­

տ ո ւ մ Հ ռ ի փ ս ի մ ե ն ի ն ն ժ ա մ կ ռ վ ո ւ մ է հ ս կ ա յա զ ո ր Տ ր դ ա տ ի

հ ե տ , ո ւ ժ ա ս պ ա ռ ա ն ո ւ մ ն ր ա ն ո ւ փ ա խ չո ւ մ պ ա լա տ ի ց ։ Կ ա ­

տ ա ղ ա ծ ո ւ ա մ ո թ ա հ ա ր Տ ր դ ա տ ը հ ր ա մ ա յո ւ մ է ս պ ա ն ե լ ն ր ա ն

և ն ր ա ը ն կ ե ր ո ւ հ ի ն ե ր ի ն ։ Ս պ ա ն վ ո ւմ է 3 7 կ ո ւ յս ։

Ս գ ա վ ո ր թ ա գ ա վ ո ր ը ս թ ա փ վ ե լո ւ հ ա մ ա ր մ ի ք ա ն ի օ ր ի ց

հ ե տ ո ո ւ զ ո ւ մ է ո ր ս ի գ ն ա լ ։ Կ ա ռ ք ն ս տ ե լո ւ ր ո պ ե ի ն վ ր ա ն մ ի

տ ե ս ա կ կ ա տ ա ղ ո ւ թ յո ւ ն է ղ ա լի ս , դ ո ւր ս է ն ե տ վ ո ւ մ կ ա ռ ք ի ց ,

փ ա խ չո ւ մ դ ե պ ի դ ա շ տ ե ր ը , գ ա զ ա ն ն ե ր ի կ ե ր պ ա ր ա ն ք է ս տ ա ­

ն ո ւ մ , խ ո դ ի ն մ ա ն կ ճ ղ ա կ ն ե ր ո վ , դ ն չ ո վ ու ո տ ն ե ր ո վ ք ա ն դ ո ւ մ

և ո ւտ ո ւմ է վ ա յր ի բ ո ւ յս ե ր ։ Ն մ ա ն հ ա ր վ ա ծ ն ե ր ի են ե ն թ ա ր կ ­

վ ո ւ մ ն ա և պ ա լա տ ա կ ա ն ն ե ր ի ց շ ա տ ե ր ը , ս ո ւգ է բ ռ ն ո ւ մ ողջ

Հ ա յա ս տ ա ն ա շ խ ա ր հ ը ։ Հ ր ե շ տ ա կ ը ի ջ ն ո ւ մ և թ ա գ ա վ ո ր ի ք ր ո ջ

Խ ո ս ր ո վ ի դ ո ւխ տ ի ն հ ա յտ ն ո ւ մ է , թ ե ա յդ հ ա ր վ ա ծ ն ե ր ը բ ը -

ժ ը շ կ վ ե լ կ ա ր ո ղ ե ն մ ի ա յն Ա ր տ ա շ ա տ ո ւմ բ ա ն տ ա ր կ վ ա ծ Գ ր ի ­

գ ո ր ի ձ ե ռ ք ո վ ։ Ե ր բ Խ ո ս ր ո վ ի դ ո ւխ տ ը ա յս տ ե ս ի լը պ ա տ մ ո ւ մ է

ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն , չ ե ն հ ա վ ա տ ո ւ մ , ո ր ո վ հ ե տ և վ ի ր ա պ ն ը ն կ ա ծ

մ ա ր դ ը մ ի օ ր ո ւ մ պ ե տ ք է մ ե ռ ա ծ լի ն ե ր ո ւ կ ա ր ծ ո ւ մ ե ն , թ ե

Խ ո ս ր ո վ ի դ ո ւխ տ ն է լ է հ ա ր վ ա ծ ի ե ն թ ա ր կ վ ե լ . բ ա յց տ ե ս ի լը

կ ր կ ն վ ո ւ մ , ե ր ե ք ն վ ո ւ մ է ս պ ա ռ ն ա լի ք ն ե ր ո վ ։ Մ ա ր դ են ո լզ ա ր -

կ ո ւմ Ա ր տ ա շա տ . տ ե ս ն ո ւ մ են Գ ր ի գ ո ր ը կ ե ն դ ա ն ի է . հ ա ն ո ւմ

են Վ ի ր ա պ ի ց , լվ ա ն ո ւ մ , հ ա գ ց ն ո ւ մ և բ ե ր ո ւ մ Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ։

Գ ա զ ա ն ա ց ա ծ ՛ Տ ր դ ա տ ը ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ն գ ա լի ս չ ո ք ո ւ մ է նրա

ա ռ ա ջ և խ ն դ ր ո ւ մ ն ե ր ե լ ի ր ե ն գ ո ր ծ ա ծ հ ա ն ց ա ն ք ն ե ր ի հ ա մ ա ր ։

Վա ղ ա ր շ ա պ ա տ ո ւմ Գ ր ի գ ո ր ը ա մ ե ն ի ց ա ռ ա ջ հ ո գ է տ ա ն ո ւմ

թ ա ղ ե լո ւ ն ա հ ա տ ա կ վ ա ծ կ ո ւ յս ե ր ի մ ա ր մ ի ն ն ե ր ը , որ ա ն ա ր ա տ

է ի ն մ ն ա ց ե լ ո ւթ օ ր , և վ կ ա յա ր ա ն ն ե ր է շ ի ն ո ւ մ ն ր ա ն ց վ ր ա < Հ ե տ ո ս կ ս ո ւմ է ք ա ր ո զ ե լ ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ո ւ ն ք ն ե ր ը և

ա պ ա հ ե տ զ հ ե տ ե բ ժ շ կ ո ւ մ է թ ա գ ա վ ո ր ի ն , ո ր ը վ ե ր ս տ ա ն ո ւ մ է

ն ա խ ' բ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , հ ե տ ո ո տ ք ե ր ն ո ւ ձ ե ռ ք ե ր ը , ա պ ա

վ ե ր ջ ա պ ե ս ՚ ա մ բ ո ղ ջ կ ե ր պ ա ր ա ն ք ը , ն ա բ ժ շ կ ո ւ մ է ն ա և մ յո ւ ս

վ շ տ ա ց յա լն ե ր ի ն ։ Նա 6 6 օ ր ք ա ր ո զ ո ւ մ է ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն կ ր ո -

ն ը , հ ի ն և ն ո ր կ տ ա կ ա ր ա ն ը ' ի ր մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ և բ ո լո ր ի ն

հ ա վ ա տ ի ,է բ ե ր ո ւ մ ։ Թ ա գ ա վ ո ր ը մ տ ա ծ ո ւ մ է Գ ր ի գ ո ր ի ն ը ն տ ­

ր ե լ Հ ա յա ս տ ա ն ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս , ի ն չպ ե ս պ ա տ վ ի ր ե լ էր հ ր ե շ ­

տ ա կ ը ։ Մ ի պ ա տ վ ա վ ո ր շ ք ա խ ո ւ մ բ , 1 3 մ ե ծ ա մ ե ծ ն ա խ ա ր ա ր ­

ն ե ր ի ո ւ ղ ե կ ց ո ւ թ յա մ բ Գ ր ի գ ո ր ի ն տ ա ն ո ւ մ է Կ ե ս ա ր ի ա ' թ ա գ ա ­

վ ո ր ի հ ր ո վ ա ր տ ա կ ի հ ե տ մ ի ա ս ի ն , ո ր ո վ Կ ե ս ա ր ա ց ի Ղ և ո ն դ ի ո ս

մ ի տ ր ո պ ո լի տ ի ն խ ն դ ր վ ո ւ մ էր Գ ր ի գ ո ր ի ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս ձ ե ռ ն ա ­

դ ր ե լ Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ա մ ա ր ։ Ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր վ ո ւմ է

շ ք ե ղ ։ Վ ե ր ա դ ա ր ձ ի ն Գ ր ի գ ո ր ը մ ի ք ա ն ի օր մ ն ո ւ մ է Ս ե բ ա ս -

տ ի ա յո լմ , ո ր տ ե ղ ի ց վ ե ր ց ն ո ւ մ է Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Մ կ ր տ չի և Ա թ ա -

ն ա գ ի ն ե ս վ կ ա յի մ ա ս ո ւ ն ք ն ե ր ը , ա յլ և ք ա հ ա ն ա ն ե ր Հ ա յա ս տ ա ­

ն ի ա պ ա գ ա ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի հ ա մ ա ր ։ Ե րբ մ տ ն ո ւ մ ե ն Հ ա յա ս տ ա ­

ն ի ս ա հ մ ա ն ն ե ր ը , Գ ր ի գ ո ր ը տ ա ճ ա ր է շ ի ն ո ւ մ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Մ ը -

կ ը ր տ չի ա ն վ ա ն ( « Մ շ ո լ ս ո ւ լթ ա ն ս ո ւր բ Կ ա ր ա պ ե տ ս ) ։ Տ ր դ ա տ ը

զ ո ր ք ո վ ը ն դ ա ռ ա ջ է գ ն ո ւ մ ն ր ա ն . ի ր ա ր հ ա ն դ ի պ ո ւմ են Ե վւրա տ

գ ե տ ի ա փ ի ն , ո ր տ ե ղ Գ ր ի գ ո ր ը մ կ ր տ ո ւմ է Տ ր դ ա տ ի ն , ն ր ա կ ն ո -

ջ ը ն ու ք ր ո ջ ը և մ ի ք ա ն ի հ ա ր յո ւ ր հ ա զ ա ր ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ ' ի շ խ ա ն ­

ն ե ր ի ց և հ ա ս ա ր ա կ մ ա ր դ կ ա ն ց ի ց ։ Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ո ւմ Գ ր ի գ ո ­

ր ը տ ե ս ի լք է տ ե ս ն ո ւ մ , մ ի լո ւ ս ե ղ ե ն ա յր , ո ս կ ի մ ո ւր ճ ը ձ ե ռ ք ի ն ,

ի ջ ն ո ւ մ է ե ր կ ն ք ի ց , հ ա ր վ ա ծ ո ւ մ գ ե տ ն ի ա յն յո ե ղ ե ր ը , ո ր տ ե ղ

հ ի մ ն վ ե ց է ջ մ ի ա ծ ն ի տ ա ճ ա ր ը և կ ո ւ յս ե ր ի վ կ ա յա ր ա ն ն ե ր ը » Ա յ­

ն ո ւհ ե տ և Գ ր ի գ ո ր ը կ ո ր ծ ա ն ո ւ մ է կ ո ւռ ք ե ր ի բ ա գ ի ն ն ե ր ը , ե կ ե ղ ե ­

ց ի ն ե ր շ ի ն ո ւ մ , ս պ ա ս ա վ ո ր ն ե ր ն շ ա ն ա կ ո ւ մ , դ պ ր ո ց ն ե ր բ ա ց

ա ն ո ւ մ , ք ր մ ե ր ի ո ր դ ի ն ե ր ի ց ք ա հ ա ն ա յա ց ո ւ ն ե ր պ ա տ ր ա ս տ ո ւ մ ։

Ա յն ո ւհ ե տ և ն ա ս կ ս ո ւմ է լե ո ն ե ր ո լմ ա ռ ա ն ձ ն ա ն ա լէ Թ ա գ ա վ ո -

յրէւն հ ա յտ ն ո ւ մ ե ն , թ ե Գ ր ի գ ո ր ը ա մ ո ւ ս ն ա ց ա ծ Է, -ունի ե ր կ ո ւ

ո ր դ ի ։ Ո ր ո վ հ ե տ և Գ ր ի գ ո ր ը չէ ր կ ա մ ե ն ո ւ մ շ ա ր ո ւն ա կ ա շ խ ա ր ­

հ ո ւմ մ ն ա լ և հ ո տ ը կ ա ռ ա վ ա ր ե լ Տ ր դ ա տ ը հ ո ր դ ո ր ո ւմ է ն ր ա ն '

ո ր դ ւ ց ը կ ա ն չե լ և ն ր ա ն ց ի ց մ ե կ ի ն ' Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ի ն ե պ ի ս կ ո ­

պ ո ս ձ ե ռ ն ա դ ր ե լ ե կ ե ղ ե ց ի ն կ ա ռ ա վ ա ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ւ Ա յդ պ ե ս է լ

կ ա տ ա ր վ ո ւմ է ։ Նա ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ մ է ն ա և ո ւր ի շ 1 3 ե պ ի ս կ ո պ ո ս

Հ ա յա ս տ ա ն ի զ ա ն ա զ ա ն գ ա վ ա ռ ն ե ր ի հ ա մ ա ր է

Տ ր դ ա տ ը լո ւր Է ս տ ա ն ո ւ մ , թ ե Կ ո ս տ ա ն ղ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ը ևս

ը ն դ ո ւ ն ե լ Է ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ։ Գ ր ի գ ո ր ը Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ի հ ե տ մ ե ծ

շ ք ա խ մ բ ո վ գ ն ո ւ մ Է Հ ռ ո մ Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ն շ ն ո ր հ ա վ ո ր ե լո ւ ։

Ա յս տ ե ղ ե ր կ ո ւ թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը , Հ ռ ո մ ի Ե վ ս ե բ ի յւս պ ա պ ը և Գ ր ի -

դ որ ը ի ր ա ր ո ղ ջ ո ւն ո ւմ են և բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յա ն ո ւ յ ւ ւ խ ՚ո ի դ ա ­

շ ի ն ք կ ա պ ո ւ մ ։ Հ ա յա ս տ ա ն վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լո ւ ց ք ի չ հ ե տ ո տ ե ղ ի Է

.ո ւն ե ն ո ւմ Ն ի կ ի ո ժ ո ղ ո վ ը , ո ր ի ն մ ա ս ն ա կ ց ո ւ մ Է Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ը և

հ ե տ ը բ ե ր ո ւ մ Է ժ ո ղ ո վ ի կ ա ն ո ն ն ե ր ը ։ Ա յն ո ւ հ ե տ և Գ ր ի գ ո ր ը ա վ ե ­

լի ս ա կ ա վ Է ե ր և ո ւ մ մ ա ր դ կ ա ն ց և հ ա ն գ ի ս տ վ ա խ ճ ա ն վ ո ւ մ Է։

Ա յս Է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հ ա մ ա ռ ո տ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Բ ա ­

ն ա ս ի ր ՛ա կ ա ն ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ա ղ ո ւ ց ց ո ւ յց Է տ վ ե լ , ո ր ա յս

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ե լ Է ո չ թ ե ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս

հ ռ ո մ ա յե ց ի ք ա ր տ ո ւղ ա ր ը , ո ւր ե մ ն ե ր ր ո ր դ դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ի ն , ա յլ

շ ա տ հ ե տ ո , հ ի ն գ ե ր ո ր դ ղ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ն , ո ր Ա գ ա թ ա ն գ ե ­

ղ ո ս հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ը ո չ թ ե ա ն ձ ի ա ն ո ւն Է, ա յլ գ ր վ ա ծ ք ի , ա յս ­

ի ն ք ն ն շ ա ն ա կ ո ւ մ Է բ ա ր ի ա վ ե տ ա բ ե ր (ի ն չ պ ե ս հ ո մ ա ն ի շ Ե վ ա ն -

գ ե լի ե բ ա ռ ն Էլ ն շ ա ն ա կ ո ւ մ Է ա վ ե տ ա ր ա ն ) ։ Ա յս և ն մ ա ն հ ա ր ­

ց ե ր ի վ ր ա կ ա ն գ չ ե մ ա ռ ն ո ւ մ , ո ր ո վ հ ե տ և ո ւր ի շ մ ա ս ն ա վ ո ր

հ ա ր ց ե ր ո վ պ ի տ ի զ բ ա ղ վ ե մ *

Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա յտ ն ի Է և ո ւր ի շ ա զ ­

գ ե ր ի մ ո տ , հ ա մ ա ռ ո տ կ ա մ ը ն դ ա ր ձ ա կ , տ ա ր բ ե ր խ մ բ ա գ ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ո վ . կա վ ր ա ց ե ր ե ն մ ի ք ա ն ի վ ա ր ի ա ն տ ն ե ր ո վ , ա ս ո ր ո ց ,

ե թ ո վ պ ա ց ո ց լե զ ո ւ ն ե ր ո վ , կա հ ո ւ ն ա ր ե ն ' հ ա յե ր ե ն ի ց թ ա ր գ ­

մ ա ն վ ա ծ ։ Վ ե ր ջ ա պ ե ս Ն . Մ ա ռ ը 1 9 0 2 թվ_ին Ս ի ն ա յ վ ա ն ք ո ւ մ

գ տ ա վ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ա ր ա բ ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , որ և

1 9 0 5 թ վ ի ն հ ր ա պ ա ր ա կ ե ց ռ ո ւս ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա մ բ , հ ա ն ­

դ ե ր ձ ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ե ր ջ ա բ ա ն ո վ ^ դ ն ե լո վ հ ե տ և յա լ վ ե ր ն ա դ ի ր ը .

^Крещение ар.мян, .грузин, а'бхазов я аланов ев- Гри­горием .»» Ս ա հ ա յո ց դ ա ր ձ ի վ ե ր ա բ ե ր յա լ օ տ ա ր ա զ գ ի ա ղ բ ­

յո ւ ր ն ե ր ի մ ե ջ ա մ ե ն ի ց ը ն դ ա ր ձ ա կ ն Է ( չ հ ա շ վ ե լո վ հ ո ւն ա ր ե ն

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ) ու ա մ ե ն ի ց հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն ն ը ս տ բ ո վ ա ն ­

դ ա կ ո ւ թ յա ն ։ Տ ե ղ - տ ե ղ նա շ ա տ ն մ ա ն է հ ա յե ր ե ն ի ն , կ ա ր ծ ե ս ՝

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն լի ն ի , բ ա յց շա տ տ ե ղ բ ո լո ր ո վ ի ն տ ա ր բ ե ր

հ ա յե ր ե ն ի ց , ո ւս տ ի հ ա մ ա ր վ ո ւմ է ո ւր ի շ ա ղ բ յո ւ ր ի ց ա ռ ա ջ

ե կ ա ծ ։Ձ ե ռ ա գ ի ր ն ս կ զ բ ի ց թ ե ր ի է , ս կ ս վ ո ւ մ է Գ ր ի գ ո ր ի չա ր չ ա ­

ր ա ն ք ն ե ր ի ց , չո ւն ի ն ա և Գ ր ի գ ո ր ի ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ­

թ յո ւ ն ը . նա ո ւ ն ե ց ե լ է վ ե ր ն ա գ ի ր ' (Гն ա հ ա տ ա կ ո ւ թ ի ւն ս . Գ ր ի ­

գ ո ր ի , ս • Հ ռ ի փ ս ի մ է ի , ս . Գ ա յիա նէիտ >։

Հ ա ր կ ա վ ո ր է ց ո ւ յց տ ա լ գ լխ ա վ ո ր տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը

հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և ա յս ա ր ա բ ե ր ե ն ի մ ե ջ ։

Հ ա յե ր ե ն ն ո ւնի Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի ե ր կ ո ւ հ ր ո վ ա ր տ ա կ ն ե ր ր '

մ ե կ ը հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ' կ ո ւռ ք ե ր ը հ ա ր գ ե լո լ մ ա ս ի ն , մ յո ւ ս ը

ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն դ ե մ ։ Ա ր ա բ ե ր ե ն ը չո ւն ի ս ր ա ն ց ի ց և ո չ մ ե կ ը է

Ա ր ա բ ե ր ե ն ն ո ւն ի Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս կ ա յս ե ր հ ր ո վ ա ր տ ա կ ը

Տ ր դ ա տ ի ն , ո ր ո վ ս ր ա ն հ ր ա վ ի ր ո ւմ Է Հ ռ ո մ ա յց ե լ ե լ ։ Հ ա յե ր ե ն ը •

չո ւն ի ա յս ։

Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ե թ ա ն ո ս ա կ ա ն կ ո ւռ ք ե ր ի ա ն ո ւն ն ե ր ը ա ր ա բ ե ­

ր ե ն ո ւ մ բ ե ր վ ա ծ են հ ո ւն ա ր ե ն ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ (ի ն չ պ ե ս ո ւն ի ե

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ) , ի ս կ հ ա յե ր ե ն ո ւ մ ն ր ա ն ց ա ն ո ւ ն ն ե ր ը բ ե ր վ ա ծ են-

հ ա յե ր ե ն ։

Հ ա յե ր ե ն ո ւ մ պ ա տ մ վ ո ւ մ Է, թ ե Գ ր ի գ ո ր ը Ե փ ր ա տ ո լմ մ կ ը ր -

տ ե ց Տ ր դ ա տ ի ն , ն ր ա ը ն տ ա ն ի ք ը և բ ա զ մ ա թ ի վ հ ա յե ր ի ։ Ա ր ա ­

բ ե ր ե ն ը պ ա տ մ ո ւ մ Է, ո ր Գ ր ի գ ո ր ը ա յս գ ե տ ո ւ մ Տ ր դ ա տ ի և հ ա ­

յե ր ի հ ե տ մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ե լ Է նաւև վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ա ց և

ա լա ն ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն ։

Հ ա յե ր ե ն ո ւ մ ա ս վ ո ւմ Է, թ ե Գ ր ի գ ո ր ի չա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր ի ց հ ե տ ո

հ ա յտ ն վ ե ց , ո ր նա Ա ն ա կ ի ' Խ ոս ր ո վ թ ա գ ա վ ո ր ի ն ս պ ա ն ո ղ ի ո ր ­

դ ի ն Է ։ Ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւմ չկ ա ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

■ Հ ա յե ր ե ն ո ւ մ Կ ե ս ա ր ի ա յի Ղ և ռ ն դ ի ո ս մ ի տ ր ո պ ո լի տ ի պ ա ­

տ ա ս խ ա ն ն ա մ ա կ ո ւ մ Տ ր դ ա տ ի ն պ ա յմ ա ն Է դ ր վ ո ւ մ , որ ա յն ո ւ ­

հ ե տ և հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ը ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ա ն ա ն Կ ե ֊

ս ա ր ի ա յի ա թ ո ռ ի ց ։ Ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւ մ ա յս պ ա յմ ա ն ը չ կ ա ։

Հ ա յե ր ե ն ո ւ մ Գ ր ի գ ո ր ը ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ մ Է 1 3 ե պ ի ս կ ո պ ո ս , բ ե ր ­

վ ո ւ մ են ն ր ա ն ց ա ն ո ւն ն ե ր ը և մ ի ա յն ե ր ե ք ի վ ի ճ ա կ ն ե ր ը ն շ ա ­

ն ա կ վ ո ւ մ ։ Ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւմ կ ա ն ա յս 1 3 ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ն ի ր ե ն ց

ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ և բ ո լո ր տ ա ս ն ե ր ե ք ի Էլ վ ի ճ ա կ ն ե ր ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ г

46

Ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւմ Ս ե բ ա ս տ ի ո Պ ե տ ր ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը բ ա վ ա ­

՛կան կ ա ր և ո ր ղ ե ր է կ ա տ ա ր ո ւմ Գ ր ի գ ո ր ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ի ժ ա մ ա ­

ն ա կ և ն ր ա ն ո ւ ղ ե կ ց ո ւ մ է մ ի ն չ և Հ ա յա ս տ ա ն ։ Հ ա յե ր ե ն ո ւ մ չ յ ը ֊ կ ա ն ոչ ն ր ա ա ն ո ւ ն ը և ո չ գ ո ր ծ ե ր ը ։

Ա ր ա բ ե ր ե ն ը հ ի շ ո ւ մ է , որ Գ ր ի գ ո ր ը ձ ե ռ ն ա ՛դ ր ե լ է մ ի ֊մ ի

ե պ ի ս կ ո պ ո ս Վ ր ա ս տ ա ն ի , Ա բ /ս ա զ ի ա յի և Ա լա ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր և

տ ա լի ս է ն ր ա ն ց ա ն ո ւ ն ն ե ր ը , հ ա յե ր ե ն ը չո ւն ի ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ ­թ յո ւ ն ը և ս ։

Ն . Մ ա ռ ը կ ա ր ծ ո ւ մ է , թ ե հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ե լ է Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ը , ո ր ն ի ն չ պ ե ս հ ա \յո ց ,

վ ր ա ց և ա ղ վ ա ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր ա յբ ո ւ բ ե ն ս տ ե ղ ծ ե ց , ա յն պ ե ս էլ

հ ա յե ր ի ն և ա յլ ա զ գ ե ր ի ն մ ի ա ս ի ն ք ի ր ս տ ո ն յա դ ա ր ձ ն ե լո վ Գ ր ի ­

գ ո ր ի ձ ե ռ ք ո վ [' ն պ ա տ ա կ է ո ւ ն ե ց ե լ ա մ ր ա ց ն ե լ կ ո ւ լտ ո ւր ա կ ա ն

կ ա պ ը ա յդ ա զ գ ե ր ի մ ե շ ։ Մ ե ս ր ո պ ի ա յս ն ա խ ն ա կ ա ն ա շ խ ա ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ո ր ա ծ է , մ ե ր ձ ե ռ ք ը չի հ ա ս ե լ ։ Իր հ ր ա տ ա ր ա կ ա ծ

ա ր ա բ ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր վ ա ծ է ա ն շո ւշտ հ ո ւն ա ­

ր ե ն ի ց , ո ր ն ո ւ յն պ ե ս կ ո ր ա ծ է , ի ս կ ա յս հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ր ի

հ ա յե ր ե ն ը գ ր վ ա ծ է ե ղ ե լ հ ա վ ա ն ո ր ե ն մ ի ք ա ղ ք ե դ ո ն ի կ հ ա յի

ձ ե ռ ք ո վ [* հ ա յե ր ի և վ ր ա ց ի ն ե ր ի մ ե շ հ ա մ ե ր ա շ խ ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ­

ծ ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ ։ Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի ը ն դ հ ա ն ր ա ց ա ծ պ ա շ ­

տ ա մ ո ւ ն ք ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ ե ր և ա ն է ե կ ե լ ո չ վ ա ղ , ք ա ն յո թ ն ե ­

ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ , Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի վ կ ա յա ր ա ն ի ն ո ր ո գ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո

Կ ո մ ի տ ա ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ձ ե ռ ք ո վ ( 6 1 5 — 6 2 8 ) և ա յս ժ ա մ ա ն ա կ

ե ր և ա ն է ե կ ե լ մ ե ր ա յժ մ ո ւ ն ե ց ա ծ հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը ,

ո ր ս ա ս տ ի կ ա զ գ ա յն ա ց ր ա ծ է . ի մ ի ջ ի ա յլ ո ց ն ր ա ն ի ց դ ո ւր ս են

ձ գ վ ա ծ հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , թ ե Գ ր ի գ ո ր ը Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ­

ր ի հ ե տ մ ի ա ս ի ն մ կ ր տ ե լ է վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն ։ Ա յս հ ա պ ա վ ո ւմ ն ա ր վ ա ծ է , ո ր պ ե ս զ ի Գ ր ի ­

գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր ի չը հ ա ն դ ի ս ա ն ա մ ի ա յն հ ա յ ա զ գ ի լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ։

Հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ը ո ւթ ե ր ո ր դ դ ա ր ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն է ։

Ա յս տ ե ղ շ ո շ ա փ վ ա ծ կ ա ր և ո ր հ ա ր ց ե ր ի ց ե ս կ զ բ ա ղ վ ե մ ե ր ­

կ ո ւ ս ո վ . 1 ) ո ՞ր դ ա ր ի ց է մ ե ր ձ ե ռ ք ը հ ա ս ե լ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի

հ ա յե ր ե ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը . 2 ) Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր ի չը մ ի ա յն հ ա ­

յ ե ր ի ՞ ն է մ կ ր տ ե լ , թ ե ն ա և վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն ։

Ի ն չպ ե ս տ ե ս ա ն ք , ն . Մ ա ռ ը գ տ ն ո ւ մ է , որ Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա -

վ ո ր չ ի ը ն դ հ ա ն ո ւր պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ տ ե ղ ի է ո ւն ե ­

ց ե լ ո չ վ ս :ղ , ք ա ն յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա տ ում , Հ ռ ի փ ս ի մ եի վ կ ա յո ւր ա ­

ն ի ն ո ր ո գ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո ։ Նա ա յն ք ա ն ա ն վ ի ճ ե լի է հ ա մ ա ր ո ւմ

ա յս հ ա յա ց բ ը , որ մ ի ն չև ի ս կ ա ս ո ւմ է ( ե ր . 1 5 4 — 1 5 5 ) , թ ե

ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւթ յա ն հ ա կ ա ռ ա կ տ ե ղ ե կ ո լթ յո ւ ն ն ե ր կ ա ն հ ա յ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ն ե ր ի մ ո տ և որ ս ր ա ն ք , նրա կ ա ր ծ ի ք ո վ , ա վ ե լի կ ա ր և ո ր

են ա յդ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ը ա վ ե լի ն ե ր ք և ի ջ ե ց ն ե ­

լո ւ հ ա մ ա ր , ք ա ն ի բ ր և ա պ ա ց ո ւ յց Լ ո ւս ա վ ո ր չի ը ն դ հ ա ն ո ւր պ ա շ ­

տ ա մ ո ւն ք ի հ ն ո ւ թ յա ն ։ Ա յս ը ն դ հ ա ն ո ւր պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ի հ ետ

կ ա պ վ ա ծ է հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ե ր և ա ն գ ա լը , ո ր ի ժ ա ­

մ ա ն ա կ ը և Ն. Մ ա ռ ը հ ա մ ա ր ո ւմ է ո ւթ ե ր ո ր դ դ ա ր ը ։

Դ ժ վ ա ր է հ ա մ ա ձ ա յն ե լ Ն . Մ ա ռ ի ա յս կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ի ն , նա իէ

ո չ մ ի դ ր ա կ ա ն ա պ ա ց ո ւ յց չկ ա , որ Հ ռ ի վ ։ ս ի մ ե ի վ կ ա յա ր ա ն ի

ն ո ր ո գ ո ւ թ յո ւ ն ը Կ ո մ ի տ ա ս կ ա թ ո ղ ՛.կ ո ս ի ձ ե ռ ք ո վ ա յս ո լի ս ի վ ը ճ -

ռ ա կ ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւթ յո ւն ո ւ ն ե ց ա ծ լի ն ե ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա շ տ ա ­

մ ո ւ ն ք ի ը ն դ հ ա ն ր ա ն ա լ։։լ վ_րա և ե ր կ ր ո ր դ որ Լ ո ւս ա վ ո ր չի ը ն դ ­

հ ա ն ր ա ց ա ծ պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ի ա ն կ ա ս կ ա ծ վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ո ւ­

ն ե ն ք դ ե ռ հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի ց ա յն պ ի ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի մ ո տ ,

ո ր ո ն ց ո չ մ ի հ ն ա ր չկ ա ի ջ ե ց ն ե լո ւ մ ի ն չ և ո ւթ ե ր ո ր դ դ ա ր ը , ի ս կ

ա յս ը ն դ հ ա ն ո ւր պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ը , որ ա ր դ ե ն կ ա ր հ ի ն գ ե ր ո ր դ

դ ա ր ո ւմ , բ ն ա կ ա ն ա պ ե ս պ ե տ ք Է ա վ ե լի ղ ա ր գ ա ն ա ր , ա ն կ ա խ

Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի վ կ ա յա ր ա ն ի ն ո ր ո գ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ա հա ի ՞ն չ պ ե ս Է գնա հա Վ ոում Գ ր ի գ ո ր Լ ո լս ա վ ո ր չի ն խ ո հ ե մ

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո ր ի ա մ ե ն մ ի խ ո ս ք ը չ ա փ ա ծ - կ շ ռ ա ծ Էէ

« Ս ա .. ՝ յա ր և ե լի ց կ ո ղ մ ա ն ց ա շ խ ա ր հ ի ս մ ե ր ո յ1 ա ր և ե լք ճ շ մ ա ­

ր ի տ ծ ա գ ե ա լ մ ե զ և ի մ ա ն ա լի ա ր ե գ ա կ ն և հ ո գ և ո ր ճ ա ռ ա գ ա յթ

ի խ ո ր ի ն չա ր ո ւթ ե ն է կ ռ ա պ ա շ տ ո ւթ ե ա ն ե լք , ե ր ա ն ո ւթ ե ա ն և

շ ի ն ո ւթ ե ա ն հ ո գ և ո ր ի ա ռ ի թ , ա ս տ ո ւա ծ ա յի ն ա ր դ ա ր և ա ր մ ա ւե ն ի ,,

տ ն կ ե ա լ ի տ ա ն Տ ե ա ռ ն և ի գ ա ւի թ ս Ա ս տ ո ւծ ո յ մ ե ր ո յ ծ ա ղ կ ե ­

ա լ]լ> ( Բ . ղ ա ) ։ Ք ի չ հ ե տ ո նա կ ո չո ւ մ է Լ ո ւս ա վ ո ր չի ն « ս ո ւր բ և

մ ե ծ ն ա հ ա տ ա կ , մ ե ր ո յ լո ւս ա ւո ր ո ւթ ե ա ն հ ո գ և ո ր վ ե ր ա կ ա ց ո ւ Ւ

ն ա խ ա շ ա ւի ղ և լո ւ ս ա ւ ո ր ո ւ թ ե ա ն ց ն ա հ ա պ ե տ » ։ Ղ ա զ ա ր Փ ա ր -

պ ե ց ո լ մ ո տ Լ ո ւս ա վ ո ր ի չն ա ր դ ե ն կ ա տ ա ր յա լ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն

ս ո ւր բ է , ն ր ա ն մ ի ք ա ն ի տ ա ս ն յա կ ա ն գ ա մ հ ի շ ո ւմ է պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , ն ր ա ն շ խ ա ր ն ե ր ը ս ք ա ն չ ե լա դ ո ր ծ ո լ թ յո լ ն -

ն ե ր ե ն կ ա տ ա ր ո ւմ , ն ր ա ն դ ի մ ո ւ մ են ա ղ ո թ ք ն ե ր ո վ ,և խ ն դ ը ր ֊

վ ա ծ ք ա ն ո ւ մ ։ Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ-

թ յո ւ ն ը կ ո չո ւ մ է Հ ա յո ց ա ռ ա ջի ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն , ո րի շ ա ր ո ւ ն ա ֊ 4Տ

ք

կ ո ւ թ յո ւ ն ն կ ե ղ ե լ և կ ի ր ո ք Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւզ ա ն դ ի ս / ա տ մ ո լ-

թ յո ւն ը է

Ա վ ե լի հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն կ Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւղ ա ն դ ր , որ թ ե պ ե տ

■ Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չի գ ր ե լ , բ ա յց ի ր պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ , տ ե ղ ը ե կ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ , ա յն ք ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

է հ ա ղ ո ր դ ո ւմ ա յս դ ա ր ձ ի մ ա ս ի ն , որ կ ա ր ծ ե ս մա րդ, հ ա մ ա ռ ո տ

Ա ղ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս կ կ ա ր դ ո ւմ ւ Հ ա ր կ ա վ ո ր ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւմ հ ա ­

մ ա խ մ բ ե լ ա յս տ ե ղ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ա ղ ո ր դ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը

Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց , մ ի կ ո ղ մ ի ց ց ո ւ յց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր , որ մ ե ր

ա յժ մ յա ն Ա դ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ը ծ ա ն ո թ կ ե ղ ե լ Փ ա վ ս տ ո ս ի ն և մ յո ւ ս

կ ո ղ մ ի ց ց ո ւ յց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր , ո ր ն ր ա ն ծ ս ւն ո թ Ա դ ա թ ա ն դ ե ղ ո ֊

սը հ ե ն ց մ ե ր ո ւ ն ե ց ա ծ ն կ և ո չ ա ր ա բ ե ր ե ն ի ն ր ն ա դ ի ր հ ա մ ա ր ­

վ ա ծ Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ը ։ Ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ես բ ե ր ո ւ մ ե մ

ի մ մ ի հ ո ղ վ ա ծ ի ց , որ 5 0 տ ա ր ի ա ռ ա ջ (1 8 .9 6 թ վ ի ն ) տ պ ա դ ը ր -

վ ե ց Վ ի ե ն ն ա յի « Հ ա ն դ կ ս ա մ ս օ ր ե ա յ» - ո լ մ , « Ո ւ ս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւ­

թ ի ւ ն Ф и п и т п и Բ ո ւզ ա ն դ ի 3) վ ե ր ն ա գ ր ո վ ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ե ր ե -

վ ո ւ մ կ, որ Փ ա վ ս տ ո ս ը գ ի տ ե , որ Ս ա ս ա ն յա ն Ա ր տ ա շի ր ն ը ս — պ ա ն ե լ կ պ ա ր ս ի ց Պ ա հ լա վ ո լն ի թ ա գ ա վ ո ր ի ն , ո րի պ ա տ ճ ա ­

ռ ո վ հ զ ո ր Ա ր շ ա կ ո լն ի ն ե ր ը վ ր ե ժ խ ն դ ի ր ե ն ե ղ ե լ ն ր ա ն ց ի ց

քՓաւ]. Դ , Ժ Դ , Ա գա թ. Ա — Բ ) , որ ս . Գ ր ի գ ո ր ը Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն

կ ( Փ . Գ . Բ . — Ա Գ . Ժ Ե ) , որ Գ ր ի գ ո ր ը չա ր չ ա ր վ ե լ կ հ ա յե ր ի

կ ո ղ մ ի ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ռ ո վ ( Փ . Գ . Ժ Գ . Ի Գ ) , որ

Գ ր ի գ ո ր ի չա ր չա ր ա ն ք ն ե ր ի ց հ ե տ ո Հ ա յա ս տ ա ն են ե կ ե լ Հ ռ ի ւ / ւ ֊

ս ի մ յա ն կ ո ւ յս ե ր ը , չա ր չ ա ր վ ե լ ո ւ ն ա հ ա տ ա կ վ ե լ (Փ . Դ ., Ժ Դ ,

Ա զա թ. Ժ Գ , Ժ Թ ) , որ թ ա գ ա վ ո ր ն ա ն ա ս ն ա կ ա ն կ ե ր պ ա ր ա ն ք է

ս տ ա ց ե լ , որ և ա ռ ի թ կ ե ղ ե լ հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ն ( Փ . Գ , Ա , Բ , — Ա գա թ. Ի ) , որ Գ ր ի գ ո ր ը ք ա ր ո զ ե լ , վ ա ր դ ա պ ե տ ե լ կ հ ա յո ց

( Փ . Գ . Ա . Բ. — ԱԳ.,), ո ր Ք ր ի ս տ ո ս ի ն ա խ ա վ կ ա ն ե ր Գ ա յի ա ն ե ի ,

Հ ո ի փ ս ի մ ե ի և ն ր ա ն ց գ ո ր ծ ա կ ի ց ն ե ր ի վ ր ա վ կ ա յա ր ա ն ն ե ր են

շ ի ն ե լ Ա յր ա ր ա տ յա ն գ ա վ ա ռ ո ւ մ ( Փ . Գ . 1 — ԱԳ. Ճ Ժ Բ ) , որ ս ո ­

վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն կ ե ղ ե լ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ե ր ի ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ­

ր ե լ Ա ե ս տ ր ի ա յո ւմ ( Փ . Գ . Ժ'Բ, Ժ Գ — ԱԳ. Ճ Ժ Գ , Ճ Ժ Զ ) , որ ս .

Գ ր ի գ ո ր ս ք ա ն չ ե լի ք ո վ կ ո ր ծ ա ն ե լ կ մ ե հ յա ն ն ե ր ը Տ ա ր ո ն ի Ա շ-

տ ի շ ա ս ւո լմ ( Փ . Գ . Ժ Բ , Ժ Գ . ԱԳ. Ճ Ժ Գ , Ճ Ժ Ե ) , ո ր նա ա յս տ ե ղ

շ ի ն ե լ կ հ ա յո ց ա ռ ա ջ ի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն ս . Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Մ կ ր տ չի ա -

ն ո լն ո վ ( Փ . Գ . Ժ . — ԱԳ. Ճ Ժ Դ ) , որ ա յս տ ե ղ հ ա ց ե ա ց ղ ր ա խ -

49

4-1093

տ ո ւ մ ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ մ կ ր տ ո ւ թ յո ւ ն է կ ա տ ա ր ե լ և ձ Լ ռ ն ա դ ր ո լ ֊

Բ։ ո ւն ա ր ե լ քՓ. Ժ Գ — ԱԳ. Ճ Ժ Ե ) , որ ս . Գ ր ի գ ո ր ը պ ա տ վ ի ր ե լ է

տ ա ր ե ց -տ ա ր ի տ ո ն ե լ ս ր բ ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ը ( Փ . Գ .— ԱԳ. Ճ Ժ Ե ) ,

-որ Տ ր դ ա տ ե կ ե ղ ե ց ո ւն հ ա տ կ ա ց ր ե լ է յո թ ը յո թ ը հ ող (Փ . Դ ---ԱԳ. Ճ Ժ Բ ') , որ ս , Գ ր ի գ ո ր ք ա շ վ ե լ է ա ն ա պ ա տ ճ գ ն ե լո ւ (Փ . Ա .

Ժ Ջ — Ա Գ , Ճ Ի Գ ) , որ ն ա ո ւ ն ե ց ե լ է ե ր կ ո ւ ո ր դ ի , Վ ր թ ա ն ե ս և

Ա ր ի ս տ ա կ ե ս (Փ . Գ . Р . — ԱԳ. Ճ Ի Գ ) , որ կ ր տ ս ե ր ո ր դ ի ն ' Ա ր ի ս -

տ ա կ ե ս ը ձ ե ռ ն ա դ ր վ ե լ է ս . Գ ր ի գ ո ր ի ց և գ ո ր ծ ա կ ի ց է ե ղ ե լ հ ո -

յ ւ ը ( Փ . Գ , Ի .— ԱԳ. Ճ Ի Գ ) , ո ր Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ը և Կ ո ս տ ա ն -

դ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ը դ ա շն ե ն կ ռ ե լ ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն հ ա վ ա տ ի մ ի ջ ­

ն ո ր դ ո ւ թ յա մ բ ( Փ . Գ . Ի Ա --- ԱԳ. Ճ Ի Զ ) , ո ր հ ր ե շ տ ա կ ն ս պ ա ­

ս ա վ ո ր ե լի ս է ե ղ ե լ Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ն (Փ . Ժ Գ ,— ԱԳ. Ճ Ի Ե ) ,

ո ր Ն ի կիո ժ ո ղ ո վ ն է գ ն ա ց ե լ Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ը , Գ ր ի գ ո ր ի ո ր դ ի ն

Հ Փ . Գ. — ԱԳ. Ճ Ի Զ ) ։

Ա յս պ ե ս , ո ւ ր ե մ ն , Փ ա վ ս տ ո ս ի տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց , որ

.պ ա տ ա հ ա բ ա ր ց ր վ ա ծ ե ն ն ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն զ ա ն ա զ ա ն տ ե ղ ե ­

ր ո ւ մ , տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր նա ծ ա ն ո թ է ե ղ ե լ ա մ բ ո ղ ջ Ա գ ա թ ա ն ­

գ ե ղ ո ս ի ն , ն ա ծ ա ն ո թ է հ ա տ կ ա պ ե ս հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ­

ս ի ն . օ ր ի ն ա կ ' ն ա գ ի տ ե , ո ր Գ ր ի գ ո ր ը Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն է , մ ի տ ե ­

ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն , որ ա ր ա բ ե ր ե ն ը չ ո ւ ն ի , ա յլ մ ի ա յն հ ա յե ր ե ն ը ։

Ն ո ւ յն պ ե ս հ ա յե ր ե ն ն ո ւն ի պ ա յմ ա ն , որ հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ­

ն ե ր ը ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ա ն ա ն Կ ե ս ա ր ի ա յ ի ա թ ո ռ ի ց , ո ր

.դ ա ր ձ յա լ չո ւն ի ա ր ա բ ե ր ե ն ը ։

Դ ե ռ ա վ ե լի ն կ ա ։ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ա պ ա ց ո ւ յց ­

՛ն եր ո ւն ի , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը ծ ա ն ո թ <է մ ե ր ա յժ մ ո ւ ն ե ց ա ծ Ա գ ա ­

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն ն. ո չ թ ե մ ի ո ւր ի շ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն , ս ր ա հ ա մ ա ր

կ ա ն բ ա վ ա կ ա ն հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ե ր կ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի մ ե ջ , ո ր ո ն ք

բ ա ռ ա ց ի ն մ ա ն ե ն ի ր ա ր ։ (Բ ա ռ ա ց ի ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը շ ա ր ­

վ ա ծ ե ն շ ե ղ ա գ ր ո վ ) ։ Ա յս պ ե ս '«Ժ ողովէր ա ո ինքն զբա զմութիւն եպ իսկոպ ոսա ցն... զի

ձեոնա դրեսցեն զսուրբն Ն ե ր ս է ս » ( Դ . դ . ) ։

«Ե լ բա զում նեղելոց և տ ա ռա պ ելոց գ ե ր ե ա ց փ ր կ ո ւթ ի ւն

և գ ե ր ե դ ա ր ձ ա ռն,է ր , զ ո ր ս անիւ, քա րոզութիւն փաւաււյն Քրիս­՛տոսի ( Դ , դ . ) ։ (Ա յս ւ ո ե ղ Փ ա վ ս տ ո ս ի բ ն ա գ ի ր ն ա ղ ա վ ա ղ վ ա ծ է .

գ ր վ ա ծ է « զ ո ր ս յ> բ ա ռ ը , փ ո խ ա ն ա կ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի « կ ո ր զ ե ­

լո վ զ ն ո ս ա » բ ա ռ ե ր ի ն ) ։

«Ժ ողովել ի յիշա տ ա կ սրբոցն , որ ա ն դ , կա տա րել սւնւյ

ամի ամի եօթն ա նգա մ... ա մ ի ա մ ի ժողովեսւլք զոր տօնին* ■ իւմբեա լ ց ն ծ ա յի ն » ( Գ . դ . ) ,

«Զաւետարանական ընթացսն և զվերակացութիւն եկե­ղեցւոյ ս ր բո յ... պանօք և աղօթիւք ե. ուժզին իւնղրոււածօք»

Ր . է )>«Զի յաոաշ նախ անդ ջինեսւլ էր զսուրբ եկեղեցին ե. ուղ-

ղեալ սեղան յանուն տեսան» ( Գ . ժ դ . ) ։

«Զուիւտն յի շեա լ զդա շա նցն կ ո ե լո յ.. . միջնորդութեա մբ ի մ է ջ կ ա յս ե ր ն Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի և ի մ է ջ թ ա գ ա ւո ր ի ն Տ ը ր -

դ ա տ ա յ» ( Գ . ի ա . ) ։

«Ե ւ բա զմ ա ցո յց զկա րգս պսւշտոնէից յա մ ե ն ա յն տ ե ղ ի ս

ի շ խ ա ն ո ւ թ ե ա ն ի սա հմա նա ցն Հ ա յո ց և յա մ ե ն ա յն գաւառս՛ կա ցոյց տեսուչս եպ իսկոպ ոս» ( Ե . ի ա . ) ։

«Հանղերձ սաղմոսիւք և օրհնութեամբ, կանթեղօք վառե- լովք ե. մեծա ^ւ^ պ ա շ տ մ ա մ բ և բազում յի շ ա տ ա կ օ ք զ ս ո ւր բ ն

յո ւ ղ ա ր կ ե ց ի ն » ( Ե , ի ա ) ։

Ա յս հ ա մ ե մ ա տ ո լթ յո ւ ն ն ե ր ի ց ա ն վ ի ճ ե լի կ ե ր պ ո վ հ ե տ և ո ւմ ՛

է , որ Փ ա վ ս տ ո ս հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի յո թ ա ն ա ս ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ­

ն ե ր ի ն ծ ա ն ո թ է ե ղ ե լ հ ա յե ր ե ն Ա դ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

և հ ե ն ց ա յն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն , ո ր ո վ հ ա ս ե լ է նա մ ե ր ձ ե ռ ք ը ,

ի ս կ Փ ա վ ս տ ո ս ն ո ւ ն ր ա ն հ ա ջ ո ր դ ո ղ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և

Ղ ա զ ա ր Փ ա ր պ ե ց ի ն , ա ն տ ա ր ա կ ո ւ յս , հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի հ ե ղ ի ­

ն ա կ ն ե ր ե ն , ն ր ա ն ց ո ւթ ե ր ո ր դ կ ա մ ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ն ի ջ ե ց ն ե լո ւ

ո լ մ ի հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա ։ Ի մ մ ի զ ե կ ո ւ ց մ ա ն մ ե ջ ( а Ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն հ ա ր ց ե ր հ ա յո ց հ ի ն մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն

մ ե ջ ս ) , ո ր տ պ ա գ ր վ ե ց Ա կ ա դ ե մ ի ա յի տ ե ղ ե կ ա գ ր ո ւ մ ( 1 9 4 4 №

6 — 7 ) 1 , ե ս ց ո ւ յց էի տ վ ե լ , թ ե մ ե ր ո ւ ն ե ց ա ծ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ­

ս ի հ ա յե ր ե ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր վ ա ծ է 4 6 1 — 4 6 5 թ վ ա ­

կ ա ն ն ե ր ո ւ մ , հ ա վ ա ն ո ր ե ն , Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ձ ե ռ ք ո վ ։

Ն ո ւ յն հ ա յա ց ք ի ն մ ն ո ւ մ ե մ և ա յս օ ր ։

Գ ա լի ս ե մ ե ր կ ր ո ր դ հ ա ր ց ի ն ' ա ր դ յո ՞ք Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր ի ­

չ ը մ ի ա յն Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի ն և հ ա յե ր ի ՞ն է մ կ ր տ ե լ , ի ն չ ­

պ ե ս ո ւն ի հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը , թ ե Տ ր դ ա տ ի հ ե տ մ ի ա ­

ժ ա մ ա ն ա կ ն ա և վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ­

ն ե ր ի ն , ի ն չ պ ե ս ո ւն ի ա ր ա բ ե ր ե ն ը ։ ն . Մ ա ռ ը , ի ն չ պ ե ս վ ե ր ը

հ ի շ վ ե ց , վ ա վ ե ր ա կ ա ն է հ ա մ ա ր ո ւ մ ա ր ա բ ա կ ա ն բ ն ա գ ր ի վ ե ր ­

ս ի ա ն ,։ Նա կ ա ր ծ ո ւ մ է , թ ե Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի խ մ բ ա գ ր ա ծ

5Г

I » '

Գ ր ի գ ո ր ի վ ա ր ք ն ո ւ դ ա ր ձ ը թ ե պ ե տ կ ո ր ա ծ ե ն , բ ա յց ն ր ա գ ր ա ծ

պ ա տ մ ա կ ա ն ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը ' չո ր ս ա զ գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի

մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ո ւ թ յո ւ ն ը Լ ո ւս ա վ ո ր չի ձ ե ռ ք ո վ ' շ ա ր ո ւն ա ­

կ ե լ է պ ա հ պ ա ն վ ե լ, ք ա ն ի որ ա յս ա զ գ ե ր ը մ ի դ ա վ ա ն ո ւթ յո ւն

ո ւ ն ե ի ն ։ Ի սկ ե ր բ յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ բ ա ժ ա ն ո ւ մ տ ե ղ ի ո ւն ե ­

ց ա վ հ ա յե ր ի ո ւ վ ր ա ց ի ն ե ր ի ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի մ ե շ , ե ր բ վ ր ա ց ի ք

Կ յո լր ի ո ն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ք ա ղ ք ե դ ո ն ա կ ա ն դ ա ր ձ ա ն ,

ի ս կ հ ա յե ր ը հ ա ս տ ա տ վ ե ց ի ն ք ա կ ա ք ա ղ ք ե դ ո ն ա կ ա ն ո լթ յա ն

մ ե ջ , հ ա յե ր ը ց ա ն կ ա ն ա լո վ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր ի չը ա զ գ ա յն ա ն ա ,

.մ ի ա յն հ ա յ ա զ գ ի Լ ո ւս ա վ ո ր ի չ դ ա ռ ն ա , պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց դ ուր ս

■ ձ գ ե ց ի ն բ ո լո ր ա յն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ք ս կ զ բ ն ա պ ե ս

.գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ի ն ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե ջ ' չո ր ս ա զ ­

գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն

Գ ր ի գո ր Լ ո ւս ա վ ո ր չի ձ ե ռ ք ո վ ։ Ս ր ա ն ո վ խ զ վ ո ւ մ էր ո ր և է կա պ

■հ ա յե ր ի և ա յս ե ր ե ք ա զ գ ե ր ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն դ ո ւն ե լո ւ

.մ ե ջ ։ Մ ա ռ ը ա յն ք ա ն հ ա ս տ ա տ հ ա մ ո զ վ ա ծ է ա յս կ ա ր ծ ի ք ի

.մ ե ջ , որ ի ր ձ ե ռ ք ի տ ա կ ե ղ ա ծ ա ր ա բ ա կ ա ն ձ ե ռ ա գ ր ի վ ե ր ն ա ֊

գ ի ր ը փ ո խ ե լ է . ա ր ա բ ե ր ե ն ի վ ե ր ն ա գ ի ր ն ե ղ ե լ է «Ն ա հ ա տ ա կ ո ւ­

թ ի ւ ն ս . Գ ր ի գ ո ր ի , ս . Հ ռ ի փ ս ի մ է ի և ս . Գ ա յի ա ն է ի » ( է ջ 6 7 ) ,

ա յն ի ն չ Ն . Մ ա ռ ը ի ր հ ր ա տ ա ր ա կ ա ծ թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն վ ե ր ­

՛ն ա գ ի ր է դ ր ե լ « Մ կ ր տ ո ւթ ի ւն հ ա յե ր ի , վ ր ա ց ի ն ե ր ի , ա բ խ ա զ ­

՛ն եր ի և ա ղ վ ա ն ն ե ր ի ս . Գ ր ի գ ո ր ի ձ ե ռ ք ո վ » ։

Ի հ ա ր կ ե , Ն . Մ ա ռ ի կ ա ր ծ ի ք ը ո չ մ ի ա յն ա ն կ ա ր ե լի չ է , ա յլև

հ ն ա ր ա վ ո ր է և հ ա վ ա ն ա կ ա ն ։ Բ ա յց կ ա ր ո ղ է լի ն ե լ և հ ա կ ա ­

ռ ա կ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն , ա յս ի ն ք ն թ ե Գ ր ի գ ո ր ը մ կ ր տ ե լ է մ ի ա յն

Տ ր դ ա տ ի ն և հ ա յե ր ի ն , ի ն չ պ ե ս ո ւն ի հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո -

ս ը , ի ս կ ա ր ա բ ե ր ե ն ի մ ե ջ մ յո ւ ս ե ր ե ք թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա ­

տ ա կ ո ւթ յո ւն ը մ ի ջ ա ն կ յա լ , հ ե տ ս ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ է , ո ր կ ա ­

տ ա ր վ ա ծ է ո ր ո շ դ ի տ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ա յդ ս լե ս թ ե ա յն պ ե ս '

՛ն ե ր կ ա դ ե պ ք ո ւ մ տ ե ղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ դ ի տ ա վ ո ր յա լ խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն

փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ' կ ա 'մ հ ա յե ր ե ն ի ց ջ ն ջ վ ա ծ է օ տ ա ր ա զ գ ի թ ա ­

գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը , կ ա ' մ ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւ մ հ ե տ ո է

ա վ ե լա ց վ ա ծ ա յս հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Մ ա ն ր ա մ ա ս ն բ ա ղ դ ա ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ը և ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ ե ն ց ո ւ յց տ ա լ, թ ե ա յս ե ր ­

կ ո ւ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո ՞ր ն է ո ւղ ի ղ ը , ի ր ա կ ա ն ը ։

Ա յս ն պ ա տ ա կ ո վ ք ն ն ե լ ո վ ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ՝

տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ ե ր ե ք ա զ գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ն ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւ մ

52

ե ր և ա ն են դ ա լի ս մ ի ա յն ե ր ե ք ա ն գ ա մ ։ Ես կ ա ր և ո ր ե մ հ ա մ ա ­

ր ո ւ մ ա յս ե ր ե ք տ ե ղ ե ր ն է լ բ ե ր ե լ հ ա յե ր ե ն 4 ն . Մ ա ռ ի ա ր ա բ ե ­

ր ե ն ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւթ յո ւ ն ի ց ։

Ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ ա յս ե ր ե ք թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը հ ի շ վ ո ւմ ե ն էջ

1 1 3 — 1 1 5 - ո ւ մ , ո ր տ ե ղ ա ս վ ա ծ է . « Ե ր բ Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ը

Վ ա ղ ա ր շա պ ա տ հ ա ս ա վ , հ ր ա մ ա յե ց ի ր թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն գ ը -

ր ի չն ե ր ի ն ի ր մ ո տ գ ա լ, և հ ր ա մ ա յե ց գ ր ե լ թ ղ թ ե ր ի ր թ ա գ ա ­

վ ո ր ո ւ թ յա ն բ ո լ որ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն , որ ն ե ր կ ա յա ն ա ն մ ե ծ ա մ ե ծ ն ե ­

ր ը , պ ե տ ե ր ը , ի շ խ ա ն ն ե ր ը Վ ա ղ ա ր շ ա պ ա տ ք ա ղ ա ք ո ւ մ (թղթեր աբխազների թագավորին, վրաց թագավորին, թոսլթ ալան­ների թագավորին) և թ ղ թ ե ր ո ւ մ բ ա ց ա տ ր ե ց ի ն լ ո ր ի ր ե ն պ ա ­

տ ա հ ե լ է ր , և ա ս ա ց . « պ ե տ ք է , ո ւ ր ե մ ն , դ ո ւք շ ո ւ տ ո վ գ ա ք ի ն ձ

մ ո տ » ։ Ե վ հ ե ն ց որ թ ղ թ ե ր ը տ ե ղ հ ա ս ա ն , ե կ ա ն ն ր ա մ ո տ (ե- րեք թագավորները' աբխազների, վրաց Ա ալանների թագա­վորները Լ նրանց նետ ), ի շ խ ա ն ն ե ր ի բ ա զ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ա ռ ա ջ ի ն 4 Ա ն գ ե ղ ի ի շ խ ա ն ը , ե ր կ ր ո ր դ Ա ր տ ա շա տ ի ի շ խ ա ն ը . . . տ ա ս ն ­

վ ե ց ե ր ո ր դ Տ ա ր ո ն ի պ ե տ ը » ։ Ք ի չ հ ե տ ո շ ա ր ո ւ ն ա կ վ ո ւ մ է ա յս ­

պ ե ս . « Գ ա լի ս են ի շ խ ա ն ն ե ր ը . Տ ր դ ա տ ը ն ր ա ն ց պ ա տ մ ո ւ մ է ի ր

գ լխ ի ն ե կ ա ծ փ ո ր ձ ա ն ք ն ե ր ը , Գ ր ի գ ո ր ի չա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր ը , կ ո ւ յ­

ս ե ր ի ն ա հ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը , և ա պ ա հ ա ր ց ն ո ւ մ է 4 ի ՞ն չ է ն ր ա ն ց

կ ա ր ծ ի ք ը ։ Ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ի շ խ ա ն ն ե ր ը և բ ո լո ր հ ա յե ր ը ո ւր ա ­

խ ո ւ թ յա մ բ ա ղ ա ղ ա կ ե ց ի ն . « Կ լս ե ն ք Գ ր ի գ ո ր ի ն , կ հ ա վ ա տ ա ն ք

ն ր ա խ ո ս ք ի ն » ։

Ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ ե ր ե ք օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը հ ա ն դ ի պ ո ւմ

ե ն ի ր ա ր , էջ 1 3 3 - ո ւ մ գ ր վ ա ծ է . « Ե վ ե ր բ Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ը

լ ս ե ց , թ ե ս ո ւր բ Գ ր ի գ ո ր ը ե կ ե լ է , վ ե ր ց ր ե ց ի ր հ ե տ Ա շ խ ե ն կ ը -

ն ո ջ ը , Խ ո ս ր ո վ ի դ ո ւխ տ ք ր ո ջ ը . ( վ ր ա ց թ ա գ ա վ ո ր ի ն , ռ ո ւս ա ց

թագավորին, ալանների թագավորին), յո ւ ր զ ո ր ա պ ե տ ն ե ր ի ն ,

ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն , ժ ո ղ ո վ ր դ ի պ ե տ ե ր ի ն , և ն ր ա ն ք գ ն ա ց ի ն ս ո ւր բ

Գ ր ի գ ո ր ի ն ը ն դ ա ռ ա ջ և ո ղ ջ ո ւ ն ե ց ի ն » ։ Շ ա ր ո ւ ն ա կ ո ւ թ յա ն մ ե ջ

ա ս վ ա ծ է . « և նա ս կ ս ե ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր շ ի ն ե լ , ն ր ա ն ց մ ե ջ ք ա ­

հ ա ն ա ն ե ր դ ն ե լ ս . Գ ի ր ք ը գ ի տ ց ո ղ ն ե ր ի ց , ո մ ա ն ց ո ւղ ա ր կ ե ց

Վ ր ա ս տ ա ն , ո մ ա ն ց ա բ խ ա զ ն ե ր ի ե ր կ ի ր ը և ո մ ա ն ց ա լա ն ն ե ր ի

մ ո տ » ( ե ր . 1 3 5 ) ։

Ե ր ր ո ր դ ա ն գ ա մ օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը հ ա ն դ ի պ ո ւմ են մ ը -

կ ը ր տ ո լթ յա ն ժ ա մ ի ն , էջ 1 3 5 , ո ր տ ե ղ գ ր վ ա ծ է . « Ե ր բ ա ղ ո թ ք ի

ե ր ե ս ո ւ ն օ ր ը լ ր ա ց ա վ , հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ն ե ր ը ն ր ա մ ո տ ե կ ա ն , ն ա

53

վ ե ր ց ր ե ց բ ո լո ր ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը և գ ն ա ց Ե փ ր ա տ գ ե տ ի մ՜ոտ , ա ր ­

ք ո ւն ի Բ ա գ ա վ ա ն ք ա ղ ա ք ի մ ո տ , ո ր ո ն ց թ ի վ ն էր 3 7 0 ,0 0 0 մ ա ր դ . Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ը , (ա բխ ա զների թա զա վորը, վրւայ թագա­վորը, ալանների թա գա վորը) և բ ո լո ր ի շ խ ա ն ն ե ր ն ու ժ ո ղ ո ­

վ ո ւր դ ն ե ր ը և ց ե ղ ե ր ի ո ւ տ ո հ մ ե ր ի մ ե ծ ա մ ե ծ ն ե ր ը , բ ո լո ր ն ր ա ն ց

հ պ ա տ ա կ ն ե ր ը , ծ ա ռ ա ն ե ր ը , տ ղ ա մ ա ր դ ի կ , կ ա ն ա յք և ե ր ե խ ա ­

ն ե ր . . . Գ ր ի գ ո ր ը գ ե տ ա փ ի ն կ ա ն գ ն ա ծ ' ն ր ա ն ց հ ր ա մ ա յե ց ը զ ֊

գ ե ս տ ն ե ր ը հ ա ն ե լ , ն ա խ և ա ռ ա չ Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի ն (նրա ճետ երեք թա գա վորներին) և ն ր ա ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ց օ ր հ ­

ն ե ց մ յո ւ ռ ո ն ո վ ու խ ա շ ո վ » ։

Ա հա ' ա յն բ ո լո ր տ ե ղ ե ր ը , ո ր տ ե ղ հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ են օ տ ա ր

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը ( մ ի ա ն գ ա մ ն ո ւ յն ի ս կ ռ ո ւ ս ա ց թ ա գ ա վ ո ր ը * փ ո խ ա ն ա կ ա բ խ ա զ ն ե ր ի ) ։

Ո վ ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի հ ե տ գ ո ր ծ է ո ւ ն ե ց ե լ , նա ի ս կ ո ւ յն կ ն կ ա տ ե ք

ո ր ա յս բ ո լո ր տ ե ղ ե ր ո ւմ է լ օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ը մ ի ջ ա ն կ յա լ է , հ ե տ ո ա վ ե լա ց ր ա ծ ։ Ես դ ի տ մ ա մ բ ա յս

հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը փ ա կ ա գ ծ ե ր ի մ ե շ դրի և շ ղ ա գ ր ո ւ թ յա մ բ

շ ա ր ե ց ի , ո վ ո ր կ ա ր դ ա ա ռ ա ն ց դ ր ա ն ց , նա կ տ ե ս ն ի , որ լ ե ­

զ ո ւ ն , պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ը ն թ ա ց ք ը բ ո լո ր ո վ ի ն չե ն փ ո խ վ ո ւ մ , ա յ [

ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն , ա վ ե լի կ ո կ վ ո ւ մ և բ ն ա կ ա ն են դ ա ռ ն ո ւ մ ։ Սա-

ն շ ա ն է , թ ե թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ը հ ե տ ո է ա վ ե ­

լա ց ր ա ծ , որ և խ ա ն գ ա ր ո ւ մ է խ ո ս ք ի բ ն ա կ ա ն ը ն թ ա ց ք ը ։ Մ ի ­

ա յն ա յս փ ա ս տ ը բ ա վ ա կ ա ն է ց ո ւ յց տ ա լո ւ օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ­

ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յա ն ա ն հ ա ր ա զ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ ն ր ա ն ք ը ս -

կ ը զ բ ն ա պ ե ս չե ն ե ղ ե լ ։ Բ ա յց կ ա ն ո ւր ի շ շ ա տ փ ա ս տ ե ր , ո ր ո ն ք

ն ո ւ յն բ ա ն ն ե ն ա պ ա ց ո լց ա ն ո լմ ։ Ա ր դ ա ր և , ե ր ե ք ա զ գ ե ր ի թ ա ­

գ ա վ ո ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ք ե ր ե ք ա կ ա ն ա ն գ ա մ հ ի շ վ ո ւմ ե ն , բ ա յ ց տ ա ֊

ր օ ր ի ն ա կ կ ե ր պ ո վ ո չ մ ե կ ի ա ն ո ւն ը չի բ ե ր վ ա ծ , ն ր ա ն ք ո չ 1էի

խ ո ս ք չե ն ա ս ո ւմ , ո չ մ ի բ ա ն չե ն ա ն ո ւ մ ։ Կ ա ր ծ ե ս Տ ր դ ա տ ի

հ լո ւ , ա ն խ ո ս հ պ ա տ ա կ ն ե ր ը լի ն ի ն , ո ր ո ն ք Տ ր դ ա տ ի հ ր ա մ ա ­

ն ո վ հ ա ն կ ա ր ծ բ ե մ ի վ ր ա ե ր և ո ւ մ ե ն և. ա ն զ գ ա լի կ ե ր պ ո վ ա ն ­

հ ե տ ա ն ո ւ մ ։ Ն ր ա ն ք գ ո ր ծ ո ղ ա ն ձ ե ր չ ե ն , ա յլ թ ա տ ր ո ն ա կ ա ն

բ ե մ ի հ ա մ ա ր ս տ ա տ ի ս տ ն ե ր ։ Ա ր ա բ ե ր ե ն ը հ ի շ ո ւմ Է ( ե ր . 1 3 7 ) ,

ո ր Գ ր ի գ ո ր ը ձ ե ռ ն ա դ ր ե լ Է ե ր ե ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս * Վ ր ա ս տ ա ն ի , ա ղ ­

վ ա ն ն ե ր ի և մ ի ա ն հ ա յտ տ ե ղ ի վ ր ա , և հ ի շ ո ւմ Է ա յդ ե պ ի ս ­

կ ո պ ո ս ն ե ր ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը , ի ս կ ա յս ե ր ե ք օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի

ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ո չ մ ի ա ն գ ա մ չի հ ի շ ո ւ մ ։54

{

Որ ա յս ե ր ե ք թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը ն ո ր ա մ ո ւ յծ ե ն , ե ր և ո ւմ է

'.նա և ո ւր ի շ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ի ց ՝ հ ե ն ց ա ր ա բ ե ր ե ն խ մ բ ա գ ր ո ւ ­

թ յ ա ն մ ե շ ։ Վ եր ը բ ե ր վ ա ծ ա ռ ա շ ի ն օ ր ի ն ա կ ո ւմ տ ե ս ա ն ք , որ

■ Տ ր դ ա տ ը հ ր ա մ ա յո ւ մ է ն ա մ ա կ ն ե ր գ ր ե լ ե ր ե ք ա զ գ ե ր ի թ ա գ ա ­

վ ո ր ն ե ր ի ն , ի ր ե ր կ ր ի ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն , ե ր բ ն ր ա ն ք հ ա վ ա ք վ ո ւ մ

■ ե ն , Տ ր դ ա տ ը պ ա տ մ ո ւ մ է ն ր ա ն ց պ ա տ ա հ ա ծ ե ղ ե լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ,

Գ ր ի գ ո ր ի գ ո ր ծ ե ր ը և հ ա ր ց ն ո ւ մ . « Ի ՞ ն չ է ձ ե ր կ ա ր ծ ի ք ը ա յս մ ա ­

ս ի ն » ։ Ա յն ժ ա մ ա ն ա կ , — պ ա տ մ ո ւ մ է ա ր ա բ ե ր ե ն ը , — ի շ խ ա ն ­

ն ե ր ն ո ւ բ ո լո ր հ ա յե ր ը լ ց վ ե ց ի ն ե ր կ յո ւ ղ ո վ և ո ւ ր ա խ ո ւ թ յա մ բ

ու ի ս կ ո ւ յն ա ղ ա ղ ա կ ե ց ի ն . « Կ լս ե ն ք Գ ր ի գ ո ր ի ն , կ հ ա վ ա տ ա ն ք

ն ր ա խ ո ս ք ի ն » ։ Ի սկ ո ՞ւր մ ն ա ց ի ն ե ր ե ք թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ք

Տ ր դ ա տ ի հ ա ր ց ի ն ո չի ն չ չ պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց ի ն , չ է ՞ որ ն ր ա ն ք էլ

ո ւն ե ի ն ի ր ե ն ց հ ա վ ա տ ը , ա ս տ վ ա ծ ն ե ր ը , ն ր ա ն ք կ ա մ պ ե տ ք է

պ ա շ տ պ ա ն ե ի ն ի ր ե ն ց հ ա վ ա տ ը , կ ա մ , հ ա յ ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն մ ա ն ,

հ ա վ ա տ ա յի ն Գ ր ի գ ո ր ի վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յա ն ։ Բ ա յց ո չ մ ե կ ը , ոչ

մ յո ւ ս ը , ն ր ա ն ք լուռ, ե ն , ո ր ո վ հ ե տ և շ ի ն ծ ո ւ ե ն , խ մ բ ա գ ի ր ը

մ ո ռ ա ց ե լ է ն ր ա ն ց ։

Ա յս տ ե ղ ի ց մ ի ք ի չ ա ռ ա շ ( է շ . 1 0 1 ) հ ր ե շ տ ա կ ը Գ ր ի գ ո ր ի

տ ե ս ա ծ տ ե ս ի լը մ ե կ ն ե լի ս ա ս ո ւմ է . « Ի ս կ ո ս կ ե ս կ ո ւտ ե ղ ն ե ր ը ,

ո ր դ ո ւ տ ե ս ա ր խ ա չ ե ր ի հ ե տ , ո ր ո ն ք մ ե խ վ ա ծ է ի ն ն ր ա ն ց մ ե շ ,

ն շ ա ն ա կ ո ւ մ ե ն , ո ր ա մ բ ո ղ շ Հ ա յո ց երկրռւմ կ կ ա ռ ո ւ ց վ ե ն

ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ո ւ խ ա չե ր և կ փ ա յլե ն բ ո լո ր ե ր կ ր ռ ւ մ » ։ Ա յս տ ե ղ

մ ի ա յն Հ ա յո ց ա շ խ ա ր հ ն է հ ի շ վ ո ւ մ , ի ս կ օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ­

ր ի ն ը ' ո չ ։ Մ ի ք ի չ հ ե տ ո ( է ջ 1 1 3 ) ա ս վ ա ծ է . « Ե վ ն ա ( Գ ր ի գ ո ­

ր ը ) Հա յա ստ ա ն երկրռւմ բ ո լո ր ի ն դ ա ր ձ ր ե ց դ ե պ ի ճ շ մ ա ր ի տ

ա ս տ վ ա ծ ա պ ա շ տ ո ւ թ յո ւ ն ը » , ո ր տ ե ղ դ ա ր ձ յա լ չկ ա օ տ ա ր ե ր -

կ ը ր ն ե ր ի դ ա ր ձ ը ։ Գ ր ք ի բ ո ւ ն վ ե ր շ ո լմ ( էշ 1 4 8 ) ա ր ա բ ե ր ե ն ն

ո ւ ն ի . « ս . Գ ր ի գ ո ր ը շ ո ւ տ ո վ լո ւ ս ա վ ո ր ե ց ա մբողջ Հա յա ստ ա - ն ր » , բ ա յ ց դ ա ր ձ յա լ ո չ մ ի խ ո ս ք մ յո ւ ս ա զ դ ե ր ի մ ա ս ի ն ։

Ն ո ւ յն ն են վ կ ա յո ւ մ ն ա և պ ա տ մ ա կ ա ն ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

Վ ր ա ց պ ա տ մ ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե շ Գ ր ի գ ո ր ը ճ ա ն ա չ վ ա ծ

է ի բ ր և հ ա յե ր ի լո ւ ս ա վ ո ր ի չ , բ ա յց ո չ ն ա և վ ր ա ց ։ Ն . Մ ա ռ ը

տ ա ս ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի մ ի ձ ե ռ ա գ ր ի ց բ ե ր ո ւ մ է մ ի շ ա ր ա կ ա ն

(п е сн о п е н и е ,), ո ր ի մ ե շ հ ի ն վ ր ա ց ի ն ե ր ը դ ի մ ո ւ մ ե ն ս . Գ ր ի ­

գ ո ր ի ն , որ հ ա յո ց ա շ խ ա ր հ ը լց ր ե լ է ա ս տ վ ա ծ ա յի ն վ ա ր դ ա պ ե ­

տ ո ւ թ յա ն ո ւ ս ո ւ մ ո վ . « Ո ՜ վ ա ս տ ղ Հ ա յա ս տ ա ն ի » , ա ս վ ա ծ է

55

ե ր գ ո ւ մ , а հիշի ր մ ե զ , ք ո հ ո տ ի ն Փ ր կ չի ա ռ ա ջ և շ ն ո ր հ ի ր մ ե զ

խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յո ւ ն ե ր կ ր ի վ ր ա })։Բ ա յց ա մ ե ն ի ց շա տ կ ա ր և ո ր ո ւթ յո ւն ո ւնի ա յս հ ա ր ց ի ճ ը -

կ ա տ մ ա մ ր վ ր ա ց ա զ գ ա յի ն ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ը ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւթ յո ւն ՛

ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ մ ա ս ի ն , ն ր ա ն ց պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ը ւէրսւց ա ռ ա ք ե լո ւհ ի •

ս ր բ ո ւհ ի Ն ուն ե ի ն , ո ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ա ր ե լ է Ս ո կ րա տ Ս ք ո -

լա ս տ ի կ ո ս ը (հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ) , ա ռ ն ե լո վ Ռ ո լփ ի ն ո ս ր ց , ո ր ի ն

պ ա տ մ ե լ է Բ ա կ ո լր ը ։ ՛Ն ույնը վ կ ա յո ւ մ է և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

( Բ , ձ զ ) ա յս ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց ա ն կ ա խ ա ղ բ յո ւ ր ի ց , ո ր ո վ հ ե տ և

պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է ճ ի շտ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն տ ե ղ ե ր ի , ուր տ ե ղ ի ­

ն ն ո ւ ն ե ց ե լ ա ն ց ք ե ր ը ։

Ա հա ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ռ ո տ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն

ը ս տ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ։ Մ ի կ ի ն , Ն ո լն ե ա ն ո ւ ն ո վ , Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն կ ո ւ յ­

ս ե ր ի ը ն կ ե ր ո ւ հ ի ն ե ր ի ց , ո ր փ ա խ ս տ ա կ ա ն ը ն կ ե լ է ր Վ ր ա ս տ ա ն ' ն ր ա ն ց Մ ծ խ ե թ ա մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ը , 'ճ գ ն ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ո վ ս տ ա ն ո ւ մ

է բ ժ շ կ ո ւ թ յա ն շ ն ո ր հ ք , բ ժ շ կ ո ւ մ է շ ա տ ե ր ի ն , ո ր ո ն ց թ վ ո ւմ ՛

ն ա և վ յւա ց թ ա գ ո ւ հ ո ւ ն ։ Ն ր ա ն հ ա ր ց ն ո ւ մ ե ն ' ո ՞ ւ մ մ ի ջ ո ց ո վ է

ա ն ո ւ մ բ ժ շ կ ո ւ թ յո ւ ն ը և ն ա պ ա տ մ ո ւ մ է Ք ր ի ս տ ո ս ի մ ա ս ի ն ?

Ն ր ա ն լս ո ւ մ ե ն հ ա ճ ո ւ թ յա մ բ ։ Վ ր ա ս տ ա ն լո ւր է հ ա ս ն ո ւ մ Հ ա ­

յա ս տ ա ն ո ւ մ Տ ր դ ա տ ի , մ ե ծ ա մ ե ծ ն ե ր ի և կ ո ւ յս ե ր ի հ ե տ պ ա տ ա ­

հ ա ծ ի մ ա ս ի ն , ո ր ը լս ե լո վ ա վ ե լի ե ն ծ ա ն ո թ ա ն ո ւ մ հ ա յո ց դ ա ր ­

ձի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ։ Մ ի ա ն գ ա մ վ ր ա ց Մ ի հ ր ա ն թ ա գ ա վ ո ր ը դ ն ո ւ մ

է ո ր ս ի . ճ ա ն ա պ ա ր հ ի ն խ ո ւ ռ ն լե ռ ն ե ր ի մ ե ջ ս ա ս տ ի կ թ ա ն ձ ր

մ ի դ է պ ա տ ո ւմ , թ ա գ ա վ ո ր ը մ ո լո ր վ ո ւ մ է , ը ն կ ն ո ւ մ ե ր կ յո ւղ ի

մ ե ջ , թ ե մ ի գ ո ւց ե ի ր ե ն է լ պ ա տ ա հ ի Տ ր դ ա տ ի ն հ ա ս ա ծ ա ղ ե ­

տ ի ն մ ա ն մ ի բ ա ն ։ Ո ւխ տ է ա ն ո ւ մ , ո ր ե թ ե ա պ ա հ ո վ ա զ ա տ ­

վ ի ' կ ը ն դ ո ւն ի Ն ո ւն ե ի ք ա ր ո զ ա ծ հ ա վ ա տ ը ։ Ն ա ա զ ա տ վ ո ւ մ է

և ի ր ո ւխ տ ը կ ա տ ա ր ո ւ մ ։ Ն ո ւն ե ն հ ա վ ա տ ա ր ի մ մ ա ր դ է ո ւղ ա ր ­

կ ո ւմ Գ ր ի գո ր ի մ ո տ , հ ա յտ ն ե լո վ , թ ե վ ր ա ց ի ք հ ո ժ ա ր ո ւ թ յա մ բ

ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ են ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ն ք ը ի ՞ն չ պ ի տ ի ա ն ի ։

(Ս ո կ ր ա տ ի պ ա տ մ ե լո վ Ն ո ւն ե ն դ ե ս պ ա ն է ո ւղ ա ր կ ո ւմ ո չ թ ե

Գ ր ի գ ո ր ի , ա յլ Կ ո ստ ա ն դ ի ա ն ո ս կ ա յս ե ր մ ո տ ) ։ Ս • Գ րիգորը-

պ ա տ վ ի ր ո ւմ է կ ո ւռ ք ե ր ը կ ո ր ծ ա ն ե լ և ն ր ա ն ց տ ե ղ ը խ ա չ կ ա ն գ ­

ն ե ց ն ե լ ե ր կ ր պ ա գ ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր ։ Ա յն ո ւ հ ե տ և Ն ո ւն ե ն ք ա ր ո ­

զ ո ւ մ է ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը Վ ր ա ս տ ա ն ի մ ի ք ա ն ի գ ա վ ա ռ ն ե ր ո ւ մ

և դ ա ր ձ ի է բ ե ր ո ւ մ , ո ր ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն ր ա ն ա ն վ ա ­

ն ո ւ մ է վ ր ա ց ա ռ ա ք ե լո ւ հ ի ։

56

Ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ե ր և ո ւմ կ , որ դ ե պ ք ը տ ե ղ ի կ ո ւն ե ­

ց ե լ Տ ր դ ա տ ի ո ւ ս . Գ ր ի գ ո ր ի կ ե ն դ ա ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ , հ ա ­

յե ր ի մ կ ր տ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո , բ ա յց տ ե ս ն ո ւմ ե ն ք , որ վ ր ա ց

թ ա գ ա վ ո ր ը Գ ր ի դ ո ր ի մ կ ր տ ա ծ ն ե ր ի մ ե ջ չի ե ղ ե լ , ա յլ ի ր հ ա ­

մ ա ր ա պ ր ե լ կ Վ րա ս տ ա ն ո ւմ հ ե թ ա ն ո ս ա կ ա ն կ ր ո ն ո վ ։ Ա յս տ ե ղ

կա թ ա գ ա վ ո ր ի ա ն ո ւն ' Մ ի հ ր ա ն , կ ա մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ի ա ն ո ւ ն ը ' Մ ծ խ ե թ ւ ՚ւ , ճ ի շտ տ ե ղ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ' մ ի մ ե ծ և մ ի փ ո ք ր դ ե տ ե ր ի

մ ի ջ և (Կ ո ւր և Ա ր ա գ վ ա ) ։ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր շա տ ի ր ա կ ա ն կ ե ր ­

պ ա ր ա ն ք ո ւնի և մ ի ա ն գ ա մ ա յն հ ա կ ա ս ո ւմ կ ա ր ա բ ե ր ե ն Ա դ ա ֊

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն , ա յս ի ն ք ն ց ո ւ յց կ տ ա լի ս , որ Գ ր ի գ ո ր ը Տ ր դ ա տ ի

հ ե տ մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ չի մ կ ր տ ե լ վ ր ա ց թ ա գ ա վ ո ր ի ն ։

Վ ե ր շ ս ՚պ ե ս Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , որ ա ն տ ա ր ա կ ո ւ յս ծ ա ­

ն ո թ կր Հ ա յ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն և ա ր ա բ ե ր ե ն ի բ ն ա գ ի ր հ ա յե ­

ր ե ն ի ն , պ ա ր դ վ կ ա յո ւ մ կ , թ ե Գ ր ի գ ո ր ը հ ա յո ց ա շխ ա ր հ ի լո ւ ­

ս ա վ ո ր ի չն կ ե ղ ե լ և ո չ ո ւրի շ ա գ գ ե ր ի ։ ն ա ա ս ո ւմ կ. « Հ ա յր ն

մ ե ր Գ ր ի գ ո ր ի ո ս .. . յե տ լո ւ ս ա ւ ո ր ե լո յ զ ա մ ե ն ա յն Հ ա յս լո ւս ո վ

ա ս տ ո ւ ա ծ գ ի տ ո ւ թ ե ա ն .. . ս ի ր ե ա ց դ լե ր ի ն ս » ։ ե թ ե նա ձ ե ռ ք ի

տ ա կ ո ւն ե ն ա ր ա ր ա բ ե ր ե ն ի ն մ ա ն մ ի բ ն ա դ ի ր , վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ­

ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի մ կ ր տ ո ւ թ յա ն հ ի շ ա տ ա կ ո ւ­

թ յա մ բ , նա ա ն շ ո ւշտ կ գ ր ե ր , отյե տ լո ւ ս ա ւ ո ր ե լո յ դ ա մ ե ն ա յն

հ ա յս , ղ վ ի ր ս և զ ա ղ ո ւ ա ն ս » , ո ր ո վ հ ե տ և Գ ր ի դ ո ր ի հ ա մ ա ր ո )

մ ի ն վ ա ստ ու թ յո ւ ն չկ ր լի ն ի , ե թ ե նա լի ն ե ր ո չ մ ի ա յն հ ա յե ր ի ,

ա յլև հ ա ր և ա ն ե ր կ ր ն ե ր ի /ո լս ա վ ո ր ի չ ը ։

Հ ի շ ե ն ք ն ա և , որ ն . Մ ա ռ ը վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ մ մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ

ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ' վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ ­

թ յա ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն , բ ա յց ն ր ա ն ց ի ց ո չ մ ե կ ը չէ

ա ր դ ա ր ա ց ն ո ւ մ ա ր ա բ ե ր ե ն ի տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ ա յս հ ա ր ց ո ւմ

մ ե ն ա կ կ մ ն ո ւ մ ։

Վ ե ր ը գ ր ա ծ ն ե ր ի ց գ ա լի ս ե մ հ ե տ և յա լ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ի ն .

1 ) Մ ե ր ո ւ ն ե ց ա ծ հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ը ո չ թ ե ո ւ թ ե ­

ր ո ր դ դ ա ր ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն կ , ա յլ հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի վ ա թ ս ո ւ ­

ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի , հ ա վ ա ն ա բ ա ր Գ յո ւտ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի շ ա ­

ր ա դ ր ա ծ , ո ր ո վ հ ե տ և ա յս Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն շա տ լա վ ծ ա ն ո թ

կին Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւ զ ա ն դ ը , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , Ղ ա զ ա ր Փ ա ր ֊

յղ ե ց ի ն , ա ն պ ա յմ ա ն հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ։

2 ) Հ ի մ ն ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի57

և ա ր ա բ ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ,— ա յս ի ն ք ն որ ը ս տ հ ա յե ­

ր ե ն ի ' ՚ Գ ր ի գ ո ր ը մ կ ր տ ե լ է մ ի ա յն Տ ր դ ա տ թ ա գ ա վ ո ր ի ն և հ ա յե ­

ր ի ն , ի ս կ ը ս տ ա ր ա բ ա կ ա ն ի ' մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ե լ է նա և-

վ ր ա ց , ա բ խ ա զ ն ե ր ի և ա լա ն ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն , — պ ե տ ք է

բ ա ց ա տ ր ե լ ա յն մ տ ք ո վ , որ հ ա ր ա զ ա տ վ ա վ ե ր ա կ ա ն բ ն ա գ ի ր ն

է հ ա յե ր ե ն ը , ի ս կ ա ր ա բ ա կ ա ն ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ո ւ մ ( հ ո ւ ­

ն ա ր ե ն ո ւմ կ ա մ հ ա յե ր ե ն ո ւ մ ) ա յս օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա ­

տ ա կ ո ւթ յո ւն ը չի ե ղ ե լ , ա յլ ա վ ե լա ց վ ե լ է հ ե տ ո , մ ո տ ա վ ո ր ա ­

պ ե ս յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ , ե ր բ հ ա յո ց և վ ր ա ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի

մ ի ջ և պ ա ռ ա կ տ ո ւմ ը ն կ ա վ ։ Ես հ ա մ ա ձ ա յն ե մ Ն . Մ ա ռ ի հ ե տ ,

ո ր ը կ ա ր ծ ո ւմ է թ ե ա ր ա բ ե ր ե ն ի ս կ զ բ ն ա գ ի ր հ ա յե ր ե ն ը կ ա զ ­

մ ե լ է մ ի հ ա յ ք ա ղ ք ե դ ո ն ա կ ա ն , բ ա յց ո չ ա յն ն պ ա տ ա կ ո վ , ո ր ­

ա յս ա զ գ ե ր ի մ ե ջ ե ղ բ ա յր ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն մ ի ո ւ թ յա ն գ ա ­

ղ ա փ ա ր ն ս տ ե ղ ծ ե ր , որ ա ր դ ե ն ուշ էր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ա ն ջ ա ­

տ ո ւմ ի ց հ ե տ ո , ա յլ մ ի ո ւր ի շ ' ա վ ե լի պ ա ր զ ո ւ գ ո ր ծ ն ա կ ա ն ՛

ն պ ա տ ա կ ի հ ա մ ա ր ։ Ք ա ն ի որ ա յս ա զ գ ե ր ի ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ը բ ա ­

ժ ա ն վ ա ծ չ է ի ն , մ ի է ի ն , Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւս ա վ ո ր ի չը բ ն ա կ ա ն ա պ ե ս

ճ ա ն ա չ վ ո ւ մ էր ի բ ր և ը ն դ հ ա ն ո ւր լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ա յս բ ո լո ր ա զ ­

գ ե ր ի հ ա մ ա ր , բ ա յց ե ր բ ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ը բ ա ժ ա ն վ ե ց ի ն և Լ ո ւս ա -

վ ո ր ի չը դ ա ր ձ ա վ մ ի ա յն հ ա յ ա զ գ ա յի ն լո ւ ս ա վ ո ր ի չ , ա ն ծ ա ն ո թ

ք ա դ ք ե դ ո ն ի կ հ ա յը չէ ր կ ա ր ո ղ հ ա շ տ վ ե լ ա յն մ տ ք ի հ ե տ , ո ր

ի ր ե ն ք գ ր կ վ ո ւ մ ե ն ա յն ք ա ն հ ռ չ ա կ վ ա ծ , ը ն դ հ ա ն ո ւր պ ա շ տ ա ­

մ ո ւն ք ի ա ռ ա ր կ ա դ ա ր ձ ա ծ ս ր բ ի ց ։ Ս րա ա ռ ա ջն ա ռ ն ե լո ւ մ ի

հ ն ա ր կ ա ր , որ Գ ր ի գ ո ր ը մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ա ծ լի ն ե ր չորս-

ա զ գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն , ո ր ո վ ն ա ա յն ո ւ հ ե տ և ևս կ մ ն ա ր

դ ա ր ձ յա լ օ տ ա ր ա զ գ ե ր ի լո ւ ս ա վ ո ր ի չ , չ ն ա յե լո վ ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի

բ ա ժ ա ն մ ա ն ։ Ա յս ն պ ա տ ա կ ո վ նա մ ո ւ ծ ե լ է ի ր խ մ բ ա գ ր ա ծ

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ե ջ ե ր ե ք ա զ գ ե ր ի դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը г

ո ր պ ե ս զ ի ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն հ ա յե ր ն է լ , վ ր ա ց ի ն ե ր ն է լ ն ո ւ յն ­

ք ա ն ի ր ա վ ո ւն ք ո ւն ե ն ա ն Գ ր ի գ ո ր ի ն ի ր ա ն ց լո ւ ս ա վ ո ր ի չ ա ն վ ա ­

ն ե լո ւ , ո ր ք ա ն և հ ա յե ր ը ։ Ա յս փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ը ն ա կ ա տ ա ր ե ր

է ա յն ք ա ն ա ն հ մ ո ւտ կ ե ր պ ո վ , ո ր հ ա ր և ա ն ց ի ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ն ա ն ­

գ ա մ ե ր և ա ն կ հ ա ն ե կ ե ղ ծ ի ք ը ։

Հ ա կ ա ռ ա կ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ա ն ե լը , ա յս ի ն ք ն ը ն դ ո ւ ն ե լ , ո ր

դ ա ր ձ ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն բ ն ա գ ի ր ը պ ա ր ո ւն ա կ ե լի ս է ե ղ ե լ չո ր ս ա զ ֊

գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ո ւ թ յո ւ ն ը Գ ր ի գ ո ր ի

ձ ե ռ ք ո վ , որ հ ա յե ր ը Գ ր ի գ ո ր ի ն ա զ գ ա յն ա ց ն ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ58

'դուրս են ձ գ ե լ ե ր ե ք օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

ա յս ո չ մ ի ա յն ա ն ը ն դ ո ւն ե լի է , ա յլ և ա ն հ ա վ ա ն ա կ ա ն ։ Ա ն ը ն ­

դ ո ւն ե լի է ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , ո ր ա ն ն պ ա տ ա կ ո ւ ա ն ն պ ա ս տ

կ լի ն ե ր Գ ր ի դ ո ր ի հ ա մ ա ր ։ Ե թ ե ն ա , մ ն ա լո վ Հ ա յա ս տ ա ն ի լո ւ ­

ս ա վ ո ր ի չ , մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ կ ր տ ա ծ լի ն ե ր ն ա և մ յո ւ ս ե ր ե ք ա զ ­

գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն , ս ր ա ն ո վ ն ր ա մ ե ծ ո ւ թ յո ւ ն ը բ ն ա վ չէ ր

պ ա կ ս ի , ա յլ կ ա վ ե լա ն ա ր , ո ւս տ ի հ ա զ ի վ թ ե խ ե լք ը գ լխ ի ն մ ի

հ ա յ կ ա մ ե ն ա ր ն ս ե մ ա ց ն ե լ Գ ր ի գ ո ր ի գ ո ր ծ ի ծ ա վ ա լը ։ Ի սկ ա ն ­

հ ա վ ա ն ա կ ա ն է ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , ո ր ո ւ թ ե ր ո ր դ , ի ն չ պ ե ս կ ա ր ­

ծ ո ւ մ է Ն. Մ ա ռ ը , կ ա մ թ ե կ ո ւ զ տ ա ս ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւ մ , Ա գ ա թ ա ն -

գ ե ղ ո ս ը տ ա ր ա ծ վ ա ծ էր Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ո լո ր ա ն կ յո ւ ն ն ե ր ո ւ մ

բ ա զ մ ա թ ի վ օ ր ի ն ա կ ն ե ր ո վ . ո ՜վ կ ա ր ո ղ էր ա յս բ ո լո ր տ ե ղ ե ր ո

շ ր ջ ե լ , ձ ե ռ ա գ ր ե ր ձ ե ռ ք բ ե ր ե լ , ն ր ա ն ց մ ե ջ օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի

հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ջ ն ջ ե լ, և ո ՞ր ձ ե ռ ա գ ր ա ս ւե ր ը թ ո ւ յլ կ ը -

1/7ա ր ի ր տ ա ն ս ր բ ո ւ թ յո ւ ն ը ե ղ ծ ա ն ե լ ։ Մ եր ձ ե ռ ք ը հ ա ս ե լ են

բ ա զ մ ա թ ի վ Ա դ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ն ե ր , մ ի ք ա ն ի ս ը մ ի ն չ և ո ւթ հ ա ր ­

յո ւ ր տ ա ր վ ա հ ն ո ւ թ յա մ բ , բ ա յց ո չ մ ե կ ի մ ե ջ ա յս պ ի ս ի կ ը ր -

ճ ա ս /մ ա ն ո չ մ ի հ ե տ ք չ կ ա ։

Թ յո լր ի մ ա ց ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջն ա ռ ն ե լո ւ հ ա մ ա ր պ ե տ ք է ա վ ե ­

լ ա ց ն ե մ , որ ի մ ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց դ ո ւր ս է մ ն ո ւ մ վ յւա ց և հ ա ր և ա ն

ա զ գ ե ր ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ հ ա ր ց ը , որ ա մ ե ն ա յն

հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յա մ բ կ ա տ ա ր վ ա ծ է ն ո ւ յն Գ ր ի գ ո ր ի ա ն ձ ն ա ­

կ ա ն ք ա ր ո զ ո ւ թ յա մ բ և ն ր ա ձ ե ռ ն ա դ ր ա ծ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ի ջ ա ն ­

ք ե ր ո վ , որ վ կ ա յո ւ մ է ն ա և հ ա յե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը ' ց ո ւ յց

տ ա լո վ Գ ր ի գ ո ր ի ք ա ր ո զ ո ւ թ յա ն ը ն դ ա ր ձ ա կ գ ա վ ա ռ ն ե ր ը ' շա տ

ն մ ա ն ա ռ ա ք ե լո ւհ ի ն ո լն ե ի ք ա ր ո զ ա ծ գ ա վ ա ռ ն ե ր ի ն ։ Ես մ ի ա յն

շ ո շ ա փ ե ց ի չո ր ս ա զ գ ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ մ ը -

կ ը ր տ ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ը Գ ր ի գ ո ր ի ձ ե ռ ք ո վ և ա շ խ ա տ ե ց ի ց ո ւ յց

տ ա լ, որ ա յս հ ա ր ց ո ւ մ հ ա ր ա զ ա տ է ս կ զ բ ն ա կ ա ն հ ա յե ր ե ն Ա ֊

գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը , ի ս կ ա ր ա բ ա կ ա ն ը կ ր ե լ է հ ե տ ո ա վ ե լա ց ր ա ծ

ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ։

Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ա ր ա բ ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը և ե ր ե ք օ տ ա ր

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ը կ ա ր ե լի է բ ա ց ա տ ր ե լ ն ա և

ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ն պ ա տ ա կ ո վ ։ Ա ռ հ ա ս ա ր ա կ տ ա ր օ ր ի ն ա կ է թ վ ո ւ մ

հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ա հ մ ե դ ա կ ա ն ա ր ա ր ա ց ո ց լ ե զ ­

վ ո վ . ի ՞ ն չ ն պ ա տ ա կ ո վ է ն ա գ ր վ ա ծ և ո ՞ւ մ հ ա մ ա ր , ե ր բ ա ր ­

դ ե ն գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ի ն ս ր ա հ ո ւն ա ր ե ն , հ ա յե ր ե ն բ ն ա գ ի ր ը ,

վ ր ա ց ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա րի ա ռ ա ջի ն ՛

կ ե ս ի ն , ե ր բ ա ր ա բ ե ր ե ն ը դ ե ռ տ ա ր ա ծ վ ա ծ չ է ր , ա ր և ե լք ո ւմ մ ի -

ջ ա ղ դ ա էին լ ե զ ո ւ չէ ր դ ա ր ձ ա ծ , ի ն չ պ ե ս հ ե տ ա գ ա դ ա ր ե ր ո ւմ ։

Ա յս պ ի ս ի վ ա ղ ժ ա մ ա ն ա կ ա ր ա բ ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ­

ր ո ղ Էր ս ա հ մ ա ն վ ա ծ լի ն ե լ մ ի հ ե ղ ի ն ա կ ա վ ո ր ա ր ա բ ի շ խ ա ն ա ­

վ ո ր ի ն ե ր կ ա յա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ' ի բ ր և վ ա վ ե ր ա կ ա ն գ ր ա վ ո ր ա ֊

պ ա ց ո ւ յց , թ ե վ ր ա ց ի ք , ա լա ն ն ե ր ը և ս ն ո ւ յն պ ե ս ք ր ի ս տ ո ն յա

ե ն , ն ո ւ յն Գ ր ի գ ո ր Լ ո լս ա վ ո ր չի ց մ կ ր տ վ ա ծ , ո ւս տ ի և մ ի և ն ո ւ յն

պ ա յմ ա ն ն ե ր ո ւ մ պ ե տ ք Է ա պ ր ե ն , ի ն չ պ ե ս և հ ա յե ր ը ։ Հ ա յտ ն ի

Է, ո ր հ ա յ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ը Ր ՚ե ո դ ո ր ո ս Ռ շ տ ո լն ո լ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ո ւ­

թ յա մ բ մ ի շա տ ձ ե ռ ն տ ո ւ պ ա յմ ա ն կ ն ք ե ց ի ն ա ր ա բ ա ց ո ց հ ե տ ։

Ա ր դ ' ա ր ա բ ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ Էր ն պ ա տ ա կ ո ւ ն ե ­

ն ա լ, որ վ ր ա ց ի ք և ո ւր ի շ ն ե ր ն Էլ ն ո ւ յն պ ի ս ի պ ա յմ ա ն ն ե ր ո վ

կ ա պ վ ի ն ա ր ա բ ն ե ր ի հ ե տ ։ Ը ս տ ե ր և ո ւ յթ ի ն ա յս ն պ ա տ ա կ ն ա ր ­

դ ա ր ա ն ո ւմ Է. Թ ե ո դ ո ր ո ս Ռ շ տ ո լն ո ւն հ ա ն ձ ն վ ո ւ մ Է Հ ա յա ս տ ա ­

ն ի և հ յո ւ ս ի ս ա յի ն ե ր կ ր ն ե ր ի կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը , մ ի ն չև ճ ո ֊

բ ա պ ա հ ա կ ը ( Դ ե ր բ ե ն դ ը ) , ո ւր ե մ ն հ յո ւ ս ի ս ա յի ն ե ր կ ր ն ե ր ն Է/

վ ի ճ ա կ ա կ ի ց ե ն դ ա ռ ն ո ւմ հ ա յե ր ի ն ։ Գ ո ւց ե մ ի և ն ո ւ յն փ ա փ կ ա ­

ն կ ա տ ո ւ թ յա մ բ ա ր ա բ ե ր ե ն ո ւ մ դ ո ւր ս Է ձ գ վ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ­

ն ը , ո ր հ ա յո ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ը ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը պ ե տ ք Է

ս տ ա ն ա ն Կ ե ս ա ր ի ա յի ա թ ո ռ ի ց , ո ր պ ե ս զ ի ա յս պ ի ս ո վ խ զ վ ի ե -

կ ե ղ ե ց ա կ ա ն կ ա պ ը հ ա յե ր ի և հ ո ւ յն ե ր ի մ ի ջ և ։

Ա յս ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը , ի հ ա ր կ ե , ե ն թ ա դ ր ո ւթ յո ւն Է, բ ա յց

ղ ո լր կ էէ հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ո ԻՍ Ո ԻՄ Ն Ա Ս Ի ՐՈ ԻԹ ՑՈ ԻՆ

ՓԱՎՍՏՈՍ ԲՈԻՋԱ ՆԴԻ

Պ Ա ՏՄ Ո ԻԹ ՅԱ Ն

Ա.

Փավստոսի պատմության հեղինակի, йпгш սկզբնագրի, լեգվի ե գրության ժամանակի մասին նորագույն կարծիք­ներն ու նոցա քննությունը:

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա յ բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր

ե ր կ ա ր ժ ա մ ա ն ա կ ի ց ի վ ե ր մ ի ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ Է ե ղ ե լ ։ Р 'Ь ե ՜ր բ Է

գ ր վ ա ծ ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո 'վ է ն ո ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ր և ի 'ն շ

լե ո վ ո վ է պ ա տ մ ա գ ր ե լ1 ա յս խ ն դ ի ր ն ե ր ի մ ա ս ի ն կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը

տ ա ր ր ե ր են ե ղ ե լ ։ Ո մ ա ն ք հ ե ղ ի ն ա կ ի ն հ ա յ են հ ա մ ա ր ե լ,

ո մ ա ն ք հ ո ւ յն և ո մ ա ն ք ն ո ւ յն ի ս կ ե ն թ ա դ ր ե լ ե ն ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ

— հ ո ւ յն և ա ս ո ր ի , և հ ե ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ի ց է լ դ ա տ ելո վ ս պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն ս կ զ բ ն ա կ ա ն լե զ ո ւ ն հ ա մ ա ր ե լ ե ն հ ա յե ր ե ն * , հ ո ւն ա ր ե ն ե

ա ս ո ր ե ր ե ն , ի ս կ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը բ ո լո ր ը ,

բ ա ց ի Լ . Գ ա թ ը ր ճ յա ն ի ց , հ ա մ ա ր ե լ ե ն Դ դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ը ։ Բ ա յց

վ ե ր ջի ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ս , ե ր բ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո լթ յա ն ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւն ը բ ա ր ձ ր ա ց ա վ , և բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ս կ ս ե ց ա վ ե լի

մ ա ն ր ա մ ա ս ն հ ե տ ա զ ո տ ե լ վ ե ր ո հ ի շ յա լ խ ն դ ի ր ն ե ր ը ' ը ն դ հ ա ն ­

ր ա ց ա վ ա յն կ ա ր ծ ի ք ը , թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ր հ ո ւ յն է , և հ ա տ կ ա պ ե ս

ա յն հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ն պ ի ս կ ո պ ո ս ր , ո ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ

հ ի շ վ ո ւմ է ե ր ե ք տ ե ղ . ա յս հ ի մ ն ա կ ա ն տ ե ս ա կ ե տ ի ց բ ն ա կ ա ­

ն ա պ ե ս ե գ ր ա կ ա ց վ ե ց ա վ , որ ո ւր ե մ ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է

Դ դ ա րի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ , հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ ։

Ք ա ն ի որ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ա յս օ ր մ ե ծ կ ա ր և ո ­

ր ո ւ թ յո ւ ն է ս տ ա ց ե լ մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն և պ ա տ մ ա կ ա ն տ ե ս ա ­

կ ե տ ի ց ' մ ե ն ք հ ա ր կ ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ մ ի ա ն գ ա մ և ս ք ն ն ո ւ թ յա ն

ե ն թ ա ր կ ե լ հ ի շ յա լ խ ն դ ի ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ց ա յս կ ա մ ա յն կ ե ր պ

լո ւ ծ ո ւ մ ը ա զ դ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի և պ ա տ մ ո ւթ յա ն ճ ի շտ գ ն ա հ ա ­

տ ո ւ թ յա ն , ո ւր ե մ ն և ն ո ր ա մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն և պ ա տ մ ա կ ա ն

ա ր ժ ե ք ի վ ե ր ա ։ Մ ե ր ա յս հ ո դ վ ա ծ ո ւ մ ս ա հ մ ա ն ա փ ա կ վ ո ւ մ ե ն ք

հ ի շ յա լ խ ն դ ի ր ն ե ր ի ք ն ն ո ւ թ յա մ բ , զ ա ն ց ա ն ե լո վ ո ւր ի շ , ո չ ն վ ա զ

կ ա ր և ո ր խ ն դ ի ր ն ե ր Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա բ ե ր ո ւ ­

թ յա մ բ , ի ն չ պ ե ս ե ն բ ն ա գ ր ա ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ն , մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ե

պ ա տ մ ա կ ա ն ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ։

Ա յն բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ք Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ­

ղ ի ն ա կ ի ն հ ո ւ յն են հ ա մ ա ր ո ւ մ և պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ' գ ր վ ա ծ հ ո լ-

* Այս տեսակետն ունեցող բանասերներին մեջ Հիշելու է մանավանդ Հ. Հ . վ . Գաթրրճյանին, որ Հեղինակին Համարում է ՍաՀառունյաց տ ոՀմից մի

Հա յ, որ օգտված է Փաւստոս Բիւզաս անհայտ Հույն ժամանակագրի գրվա ծ­քից և գրել է յուր պատմությունը Հա յերեն լեզվով, Խորենացուց իբր 60 տա­

րի առաջ։ Տե՞ս «Հա նգես ա մսօրյա » , 18 8 9 , մարտ, եր. 4 0 — 4 3 ։

ն ա ր ե ն , Դ դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ ' ե ն հ . Գ . Զ ա ո բ հ ա ն ա լյա ն * , Ե . Մ . * *

.և Ա .՛ Գ ա ր ա գ ա շ յա ն * * * ։ Ն ո ց ա հ ի մ ք ե ր ը հ ե տ և յա լն ե ր ն ե ն 1. —1 ___Ջ դ պ ր ո ւթ յա ն ց ա ն կ ի վ ե ր ջ ո ւմ հ ե տ և յա լ խ ո ս ք ը կ ա .

« Ս տ ո րո տ ա մ ե ն ա յն պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ց յա ղ ա գ ս ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ թ ե ­

ա ն , որ մ ի ա ն գ ա մ զ մ ա տ ե ա ն ս ը ն թ ե ռ ն ո յր , տ ո ւն ք տ ա ս ն ' հ ա ­

գ ա ր ա կ ա ն թ ո լօ ք » ւ Ա յս խ ո ս ք ը ա ռ ա ջ հ ա ս կ ա ն ո ւմ էի ն ա յս

մ տ ք ո վ , թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ը խ ո ս տ ա ն ո ւ մ է յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ­

ջը տ ա ս ն տ ո ւն ( ո տ ա ն ա վ ո ր ո վ ) տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն տ ա լ յո ւ ր մ ա ­

ս ի ն . և ո ր ո վ հ ե տ և գ ր ք ի վ ե ր ջ ո ւմ ա յս տ ա ս ն տ ո ւն ը չ կ ա ' ե ն ­

թ ա դ ր ո ւ մ է ի ն , որ մ ե զ հ ա ս ա ծ Փ ա վ ս տ ո ս ի ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ը թ ե ր ի

ե ն վ ե ր ջ ի ց ։ Ս ա կ ա յն ն ո ր ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ս բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը ուրիշ

մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ե ն տ ա լի ս ա յս խ ո ս ք ի ն ։ Ն կ ա տ ե լո վ ո ր Ջ դ պ ր ո ւ­

թ յա ն ե և զ գ լո ւ խ ն ե ր ո ւ մ հ ի շ ա տ ա կ վ ո ւմ է Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս ­

կ ո պ ո ս , ի ս կ ա յն ո ւ հ ե տ և մ ի ն չ և գ ր ք ի վ ե ր ջ ը հ ա ջ ո ր դ ո ւմ են

.տ ա ս ն գ լո ւ խ ' ն ո ք ա վ ե ր ո հ ի շ յա լ խ ո ս ք ը թ ա ր գ մ ա ն ո ւ մ են ա յս ­

պ ե ս . « Ի մ մ ա ս ի ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր բ ո վ ա ն դ ա կ ո ղ բ ո լո ր գ ը -

լո լխ ն ե ր ի ց հ ե տ ո ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր դ կ գ տ ն ե ք ,թ վ ո վ տ ա ս ը գ լո ւ խ а ( Ե . Մ . ) կ ա մ «Ս տ ո ր ո տ ( վ ե ր ջ ) բ ո վ ա ն դ ա կ պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ս ։

Յ ա ղ ա գ ս ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ թ ի ւ ն , ո ր ո ց ը ն թ ե ռ ն ո ւ ն զ մ ա տ ե ա ն ս ' եւ

ա յլ ե ւս տ ա ս ն գ լո ւ խ ք а ( Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ) . ( ա յս ի ն ք ն ' վ ե ր ջ

֊պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , հ ե տ ո ի մ մ ա ս ի ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն , 'և ա յն ո ւհ ե տ և

դ ա ր ձ յա լ տ ա ս ն գ լո ւխ ) ։ — Ե թ ե « Ս տ ո ր ո տ ն а ա յս պ ե ս հ ա ս կ ա ­

՛ն ա լո ւ լի ն ի ն ք ն. հ ե ղ ի ն ա կ ի յո ւ ր մ ա ս ի ն խ ո ս տ ա ց ա ծ տ ե ղ ե ­

կ ո ւ թ յո ւ ն ը փ ն տ ր ե լո ւ լի ն ի ն ք Զ Դ Պ Ր՛ ե ս դ գ լո ւ խ ն ե ր ո ւ մ ՝ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ա յլև ս տ ա ր ա կ ո ւ յս չի մ ն ա . ո ր ո վ ­

հ ե տ և Զ գ լխ ո ւ մ հ ա յտ ն ա պ ե ս ա ս վ ա ծ է . « Ե լ է ի ն ս ո ք ա ( Փ ա լս -

■տ ոս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ե լ ե ղ բ ա յր ն Ա ռ ո ս տ ո մ ) ա դգա լ Հոււոմ»:2 . — Գ . դ պ ր ո ւթ յո ւն ը ա յս պ ի ս ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ի __

«Կ ա տ ա ր ե ց ա լ ե ր ր ո ր դ դ ա ր ք . . . Փ ա լս տ ե ա յ Բ ի լզ ա ն դ ե ա յ ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա գ ի ր մ ե ծ պ ա տ մ ա գ ր ի , որ էր ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ի ր Յու­ն ա ց »: Ա յս տ ե ղ է լ , բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ո վ , հ ա յտ ն ա պ ե ս

* Պատմ. Հ ա յ. դպրութեանց, Р տ պ ., եր. 2 2 2 — 2 3 2 ։* * « Փաւստոս Բուղանդյ), Վիեննա, 1 8 9 0 1

* * * Քննական պատմութիւն Հ ա յո ց , Ւ իֆլիս, 1895 . հար. Բ. գլ. Գ և ա չ ֊ ՛Լուր։ Առանձնակի կարծիք ունին հ. Բ. Սարգիսյան («Ա գա թա նգեղոս և յուր

բա զմա դա րյա ն գա ղտ նիքն», եր. 2 9 8 — 2 9 9 ) և Նորայր Բյոսլանդացի ( « Քննա­սերս, 1887 , պրակ առաջին, եր. 1 7 — 6 0 ) ։

162

վ կ ա յվ ո ւ մ է , թ ե պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը , Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւ—

զ ա ն գ ա ց ի ն , հ ո ւ յն է ( Հ . Զ ա ր բ հ ա ն ա լյա ն , Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ) ։

3 . — Զ ա ն ա զ ա ն պ ա տ մ ա կ ա ն դ ե պ ք ե ր հ ե ղ ի ն ա կ ը ա վ ա ն դ ո ւմ ՛

է « տ ա ր բ ե ր հ ա յլո ց պ ա տ մ լ ա ց բ ա ն ի ց , որ հ ա մ ա ղ գ վ ո մ ը հ ա ­

մ ա ր ա ն կ ա ր ե լի է ր » . հ ե ղ ի ն ա կ ի ա վ ա ն դ ա ծ ն ե ր ը «բ ո լո ր ո վ ի ն -

կ օ տ ա ր ա ն ա ն հ ա յո ց պ ա տ մ չ ա ց , և մ ա ն ա վ ա ն դ ի Խ ո ր ե ն ա ց -

վ ո ւ յն . . . և բ ա վ ա կ ա ն են հ ա վ ա տ ա ր մ ա ց ն ե լո ւ թ ե ա զ գ ա յի ն

պ ա տ մ չի մ ը հ ա մ ա ր ա ն կ ա ր ե լի է ա յդ պ ի ս ի ա ն գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն »

( Գ . Զ ա ր բ հ ա ն ա լյա ն ) ։

4 . — Հ ե ղ ի ն ա կ ը « Չ ա փ ա զ ա ն ց ա տ ե լո ւ թ յա ն ո գ ի մ ը ո ւն ի

ը ն դ դ ե մ հ ա յո ց , հ ը ն ց ա ծ ա տ ե լո ւ թ յո ւ ն մ ը , ո ր ո վ մ ի շ տ ա ռ ի թ '

կը փ ն տ ո ե մ ե ր ա զ գ ը վ ա ր զ ա ր ն ե լո ւ » ։ Նա « ո չ ե ր բ ե ք ի ր

Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ աշխարհս Հա յոց, թագաւորն մեր կը գ ր է ,

ա յլ պ ա ր զ ա բ ա ր աշխարհն Հա յոց, թագաւորն Հա յոց ԱնI Իսկ-

ե թ ե հ ո ւն ա ց վ ր ա ը լլա խ ո ս ք ը , ա ս ա ն կ կ ը գ ր ե . մեծ թա գա տ - րրն Յունաց, մեծ Աթենացլոց քաղաք» ( Գ . Զ ա ր բ հ ա ն ա լ յա ն ) ։

5 . — Հ ե ղ ի ն ա կ ն ա յն պ ի ս ի մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է պ ա տ ­

մ ո ւ մ Մ ա ն ո լե լի և Մ ե ր ո ւժ ա ն ի կ ռ վ ի մ ա ս ի ն , ո ր « կ ը թ վ ի թ ե

ա կ ա ն ա տ ե ս էր պ ա տ մ ի չն ա յս պ ա տ ե ր ա զ մ ի ն դ ի պ ա ց » ( Ա .

Գ ա ր ա գ ա շ յա ն , Գ , ե ր . 1 7 9 ) ։ Ն ո ւ յն պ ե ս Ե . Մ . ( ե ր . 5 1 ) ս . Ն ե ր -

ս ե ս ի կ յա ն ք ի վ ե ր ջ ի ն ժ ա մ ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ո ւ մ է

ա կ ա ն ա տ ե ս ի կ ա մ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ի գ ո ր ծ ։

Ը ն դ ո ւ ն ե լո վ հ ե ղ ի ն ա կ ի ն հ ո ւ յն և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց Դ դ ա ր ի

ա ն ց ք ե ր ի ն ' բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը ո ր ո շ ո ւմ ե ն և պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ ­

թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը մ ե ր ձ ա վ ո ր ա պ ե ս ։ Ե . Մ . հ ա մ ա ր ո ւ մ է ա յգ

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ « ո չ ուշ ք ա ն 3 9 1 թ վ ա կ ա ն ը » , ո ր ո վ ­

հ ե տ և հ ե ղ ի ն ա կ ը « հ ի շ ո ւ մ է Ջ ա վ ե ն ի և Շ ա հ ա կ ի տ ա ր ի ն ե ր ը ,

բ ա յ ց Ա ս պ ո ւր ա կ ե ս ի հ ա յր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն տ ա ր ի ն չ է հ ի շ ո ւ մ ,

ո ւր ե մ ն ա յդ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի կ ե ն դ ա ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ է նա

գ ր ե լ յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը » ։ Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ( Ա . 1 8 4 ) հ ե ­

ղ ի ն ա կ ի ն հ ա մ ա ր ո ւ մ է մ ե ռ ա ծ Ա ր շ ա կ ո լն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն

բ ա ժ ա ն ո ւ մ ի ց ք ի չ հ ե տ ո , դ ե ռ և ս Խ ո ս ր ո վ ի և Ա ր շա կ ի կ ե ն դ ա ­

ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ , ո ր ո վ հ ե տ և « չ դ ի տ ե ր զ պ ա տ ե ր ա զ մ ն , որ

ծ ա գ ե ց ա վ ա յս ե ր կ ո ւ թ ա գ ա վ ո ր ա ց մ ե ջ , զ մ ա հ ն Ա ր շա կ ա և

զ ս պ ա ռ ս պ ո ւ ռ բ ա ր ձ ո ւ մ ն թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ն ո ր ա » , ո ւր ե մ ն

3 8 4 - ի ց հ ե տ ո , ե ր բ բ ա ժ ա ն ո ւ մ ը տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա վ , և 3 8 6 — 3 8 7 -

ի ց ա ռ ա չ , ե ր բ ը ս տ Ա - Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ի ( Գ . 1 Տ 9 ) մ ե ռ ա վ Ա ր .

շ ա կ և Հ ո ւ ն ա ց բ ա ժ ն ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ա ց ա վ ։

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ն ա յս ժ ա մ ա ն ա կ , ա յս ի ն ք ն Դ ղ ա ր ի ո լթ ս ը -

ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ն գ ր վ ա ծ ե ն թ ա դ ր ե լո վ '

բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը բ ն ա կ ա ն ա պ ե ս ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն , որ ն ա պ ե տ ք

է գ ր վ ա ծ լի ն ե ր ո չ հ ա յե ր ե ն , ա յլ հ ա տ կ ա պ ե ս հ ո ւն ա ր ե ն ,

ո ր ո վ հ ե տ և հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ո ւ յն է ր , և Դ դ ա ր ո ւմ հ ա յե ր ե ն գ ր ե լո ւ

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն չ կ ա ր ։ Մ ի բ ա ն ա ս ե ր ( Ե . Մ . ) բ ե ր ո ւ մ է

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ն ա և մ ի ք ա ն ի ն մ ո ւշ ն ե ր հ ո ւն ա ­

բ ա ն ո ւ թ յա ն և հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ե ր ի , ո ր ո ն ք ն ո ր ա կ ա ր ծ ի ք ո վ

մ ա տ ն ո ւ մ են հ ա յ թ ա ր գ մ ա ն չի ձ ե ռ ք ի տ ա կ ե ղ ա ծ հ ո ւն ա ր ե ն

■ ս կ զ բ ն ա գ ի ր ը ։

Ք ն ն ե ն ք ա յս կ ե տ ե ր ն հ ա մ ա ռ ո տ ի վ ։

7 .— «Ս տ ո ր ո տ ի » ա յն մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը , որ Ե . Մ . և Ա . Գ ա ­

ր ա գ ա շ յա ն տ ա լի ս ե ն ' բ ռ ն ի է և ձ գ ձ գ վ ա ծ , և չէ ա ր ո ա ր ա ն ո ւմ

ո 'չ լե զ վ ի ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա մ բ , ո 'չ լե զ վ ի բ ա ռ ե ր ո վ , ո 'չ մ ա ­

տ ե ն ա գ ր ե լո ւ ս ո վ ո ր ո ւ թ յա մ բ և ո չ ժ ա մ ա ն ա կ ա դ ր ա կ ա ն հ ա շ ­

վ ո վ ։ Հ ա ր գ ե լի բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը , գ ա յթ ա կ ղ վ ե լո վ «Փսսստոս Ք ի ւ ղ ա ն դ ա ց ի » ե լ «Փաասւոս ե պ ի ս կ ո պ ո ս հ ո ռ ո մ » ա ն ո ւն ն ե ր ի

՛ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ՝ կ ա մ ե ց ե լ ե ն ո ր և է կ ե ր պ ո վ ն ր ա ն ց ն ո ւ յն ա ց ­

ն ե լ , և օ գ տ վ ե լ ե ն ա յն լո կ պ ա տ ա հ ա կ ա ն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ի ց , որ

մ ի կ ո ղ մ ի ց հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի մ ա ս ի ն տ ր վ ա ծ

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո տասն դլու|ս կա մ ի ն չ և գ ր ք ի Վ ե ր ջ ը , և

մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց հ ե ղ ի ն ա կ ը խ ո ս տ ա ն ո ւ մ է գ ր ք ի վ ե ր ջ ո ւմ տասն տուն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն տ ա լ յո ւ ր մ ա ս ի ն ։ Ե . Մ .- ի մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ն

ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ' ա ռ ն վ ա զ ն պ ե տ ք է ո ւ ն ե ն ա յի ն ք գ ր վ ա ծ .

«Ի ստորոտի ա մ ե ն ա յն պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ց յա ղ ա գ ս ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ ֊

թ ե ա ն ' եւ|էա լ կան տ ո ւն ք տ ա ս ն » . թ եպ ե.տ ա յս տ ե ղ էլ ա ն կ ա ­

՛ն ո ն կ լի ն ե ր ստորոտ ն. տուն բ ա ռ ե ր ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Մ եր

հ ե ղ ի ն ա կ ի ն մ ա ն հ ա յկ ա բ ա ն ը չէ ր գ ր ի « ի ս տ ո ր ո տ ի » , փ ո խ ա ­

՛ն ա կ « զ կ ն ի » , « յ ե տ » բ ա ռ ե ր ի ն , չէ ր գ ր ի « տ ո ւ ն ք » , փ ո խ ա ն ա կ

գ ր ե լո ւ « գ լ ո ւ խ ք » , կ ա մ մ ա ն ա վ ա ն դ « կ ա ն ո ն ք » , ի ն չպ ե ս մ ի շտ

գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ « գ լո ւ խ » բ ա ռ ի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա մ բ ։ Փ ա վ ս տ ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը լե զ վ ի ն կ ա տ մ ա մ բ ս ք ա ն չ ե լի հ ա յկ ա բ ա ն ո լ-

թ յո լն է , և ա ն կ ա ր ե լի է ե ն թ ա դ ր ե լ , ո ր ն ա ա յս ե ր կ ո լ ֊ե ր ե ք

տ ո ղ ո ւմ հ ա մ ա ձ ա յն ա կ ա ն ս խ ա լ ա ն ե ր , զ ե ղ չե ր ա ս ա ց վ ա ծ ր ,

( մ ի ն չ դ ե ռ ն ա մ ի շ տ ա վ ե լո ր դ ա ր ա ն է ) , և ե ր կ ո ւ բ ա ռ դ ո ր ծ ա - Տ4

*

ձ ե ր ա յն պ ի ս ի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա մ բ , ո ր ա ն ս ո վ ո ր է թ ե ' ի ր ա ն և

թ ե ' ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ո ս կ ե ղ ե ն ղ ա ր ի լ ե զ վ ի ն ։ — Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն

պ ա ր զ ա պ ե ս ո ւ ղ ղ ա գ ր ո ւմ է բ ն ա գ ի ր ն ա յն կ ե ր պ ո վ [' որ յո ւ ր

ն ա խ ա ռ յա լ դ ի տ մ ա ն ը հ ա ր մ ա ր ե ց ն ե . — а յա ղ ա գ ս ի մ տ ե ղ ե -

յ^ութիւն, ...ե ւ այլեւս տ ա ս ն գլուխք»: Ա յս պ ի ս ի կ ա մ ա յա կ ա ն

ո ւղ ղ ա գ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ [' ա մ ե ն մ ի խ ո ս ք ի կ ա ր ե լի է տ ա լ ուրիշ

ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն . «Ւ ս կ զ բ ա ն է ա ր ա ր Ա ս տ ո ւա ծ զ ե ր կ ի ն ե ւ զ ե ր ­

կ ի ր » խ ո ս ք ը կ ա ր ե լի է ո ւղ ղ ա գ ր ե լ « Ի ս կ զ բ ա ն է ա ր ա ր ա ւ Ա ս տ ո ւ­

ա ծ , ապա ե ր կ ի ն ե ւ ե ր կ ի ր » ։ Ե րբ բ ն ա գ ր ի մ ե շ ա ղ ա վ ա ղ ո ւ­

թ յա ն հ ե տ ք լկ ա , ե ր բ խ ո ս ք ը , ի ն լպ ե ս որ գ ր վ ա ծ է , ո ւնի

պ ա ր զ ո ր ո շ ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ի ն լ ի ր ա վ ո ւ ն ք ո ւն ի ն ք ն ր ա ն

ծ ռ մ ռ ե լ ո լ և տ ա լո ւ ն ո ր ա ն ո ւր ի շ , մեր ց ա ն կ ա ց ա ծ ն շ ա ն ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ը , որ խ օ ս ք ն ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն լ ո լ ն ի ։ Ս ա կ ա յն Ա . Գ ա -

ր ա գ ա շ յա ն ը լ է է լ պ ն դ ո ւմ ա յս մ ե կ ն ո ւ թ յա ն վ ե ր ա , խ ո ս տ ո ­

վ ա ն ե լո վ ո ր ն ա կ ա ր ո ղ է բ ռ ն ի հ ա մ ա ր վ ե լ ( Բ . 0 8 ) ւ Ա ռ ա ն ց

կ ա ն խ ա կ ա լ կ ա ր ծ ի ք ի կ ա ր դ ա լո վ ա յդ վ ի ճ ե լի խ ո ս ք ը — « Ս տ ո ­

ր ո տ ա մ ե ն ա յն պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ց ։ Յ ա ղ ա գ ս ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ թ ե ա ն . . .

տ ո ւ ն ք տ ա ս ն հ ա մ ա ր ա կ ա ն թ ո ւ օ ք » — ո ւր ի շ կ ե ր պ լե ն ք կ ա ր ո ղ

հ ա ս կ ա ն ա լ ք ա ն ա յս պ ե ս , « վ ե ր ջ բ ո լո ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ։

Տ ա ս ն տ ո ւն ( լա փ ա բ ե ր ա կ ա ն տ ո ղ ե ր ո ՞վ ) տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ի մ մ ա ­

ս ի ն » ։ Ա յս ի ն ք ն , պ ա տ մ ո ւթ յա ն գ լո ւ խ ն ե ր ի ց ա ն կ ը դ ն ե լո ւ ց հ ե տ ո ,

ո ր ո ն ք բ ո լո ր ն է լ ս կ ս վ ո ւ մ են յաղագս բ ա ռ ո վ ' հ ե ղ ի ն ա կ ը ն ը ֊

կ ա տ ո ւ մ է , որ ա յդ տ ե ղ , Զ դ պ ր ՝ ^ 4 Գ1էս ո ՚Լ> վ ե ր ջ ա ն ո ւ մ են բ ո ­

լո ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , — Ս տ ո ր ո տ ա մ ե ն ա յն պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն ց .

— ա պ ա մ ի կ ե ն ս ա գ ր ա կ ա ն հ ա վ ե լվ ա ծ ի վ ե ր ն ա գ ի ր ն Է դ ն ո ւմ

ց ա ն կ ի վ ե ր ջ ը , դ ա ր ձ յա լ ս կ ս ե լո վ յաղագս բ ա ռ ո վ ,— « Յ ա ղ ա գ ս

ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յա ն » և ո ր ո շ ո ւմ Է, որ ա յդ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը

բ ա ղ կ ա ց ա ծ պ ե տ ք Է լի ն ի տ ա ս ն տ ո լ ն ի ց ։ Ա յս տ ա ս ն տ ո ւն տ ե ­

ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը լկ ա մ ե ղ ծ ա ն ո թ ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ո ւ մ . կ ա մ հ ե ղ ի ն ա ­

կ ը մ ո ռ ա ց ե լ Է ( կ ա մ լ է կ ա մ ե ց ե լ ) ի ր ա գ ո ր ծ ե լ յո ւ ր խ ո ս տ ո ւ մ ը ,

կ ա մ օ ր ի ն ա կ ո ղ ն ե ր ը դ ո ւր ս ե ն ձ գ ե լ , ի բ ր և գ ր ք ի հ ի շ ա տ ա կ ա ­

ր ա ն , ո ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե տ կ ա պ լո ւ ն ի ։

Բ ա յց բ ա ց ի լ ե զ վ ի բ ռ ն ա զ ր ո ս ո ւ թ յո լն ի ց ՝ ծ ա գ ո ւ մ ե ն և ո ւր ի շ

ա ն տ ե ղ ո ւ թ յո լն ն ե ր , ե թ ե մ ի ր ո պ ե ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ լի ն ի ն ք բ ա ն ա ­

ս ե ր ն ե ր ի վ ե ր ո հ ի շ յա լ մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Հ ե ղ ի ն ա կ ը յո ւ ր մ ա ս ի ն

խ ո ս տ ա ն ո ւ մ է տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր տ ա լ. բ ա յց ե ր բ դ ի մ ո ւ մ ե ն ք

ա յդ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը պ ա ր ո ւն ա կ ո ղ գ լո ւ խ ն ե ր ի ն ' տ ե ս ն ո ւ մ

65

5-1093

ե ն ք , որ ա ռ ա շի ն ը ( գ լ . Ь) ն ո ւ յն չ ա փ վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ է Փ ա վ ս տ ո ֊

ս ի ն ' ո ր չա փ Զ ո ր թ ի ն — ե ր կ ո լ ը ն կ ե ր ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ե ր ի . իս1ր

ե ր կ ր ո ր դ գ լո ւխ ը ( գ ի զ ) վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ է ո ւղ ղ ա կ ի Ա ռ ո ս տ ո մ '

ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն ։ Յ ո ւր մ ա ս ի ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն տ ա լ խ ո ս տ ա ց ո ղ

մ ա տ ե ն ա գ ի ր ը , ո ր լա փ է լ զ ո ւր կ լի ն ե ր գ ր ա կ ա ն ճ ա շ ա կ ի ց և

ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ' ա յղ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը , մ ա ն ա վ ա ն դ ե ր բ

նա ա յն ք ա ն հ ա մ ա ռ ո տ է , կ ա մ փ ո փ ե ր մի գ լխ ո ւ մ , որ միայն, յուր մասին կ լի ն ե ր , կ ա վ ե լա ց ն ե ր ն ա և տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն , թ ե

ի ՜ն չ շ ա ր ժ ա ռ ի թ ի ր ա ն ս տ ի պ ե ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ե լո ւ , և ա յէ

մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ց ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր , ի ն չ պ ե ս ս ո վ ո ր ա կ ա ն է մ ե ր

մ յո ւ ս մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ե ր ի ն ։ Ի սկ ա յդ տ ե ս ա կ ' ե ր կ ո ւ գ լխ ո ւմ ՛

ց ր վ ա ծ , ո ւր ի շի կ ե ն ս ա գ ր ո ւ թ յա ն հ ե տ խ ա ռ ն , կ ա մ ո ւր ի շի կ ե ն ­

ս ա գ ր ո ւթ յա ն մ ե շ պ ա տ ա հ մ ա մ բ հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր հ ե ղ ի ն ա կ ի ա ն ձ ի մ ա ս ի ն ' ա ն օ ր ի ն ա կ ե ն ։ Չ է կ ա ր ե լի ա յն ­

պ ե ս ե ն թ ա դ ր ե լ , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը «ա մենա յն պատմութիւնք վ ա ս ն

ի մ տ ե ղ ե կ ո ւ թ ե ա ն » մ ե ծ ա հ ն չ յո ւ ն բ ա ռ ե ր ո վ կ ո չե ր ա յն հ ա տ ո ւ­

կ տ ո ր հ ա մ ա ռ ո տ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ք վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ են՛

Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն , ո չ մ ի ա յն Զ դ պ ր • ե և դ գ լո ւ խ ն ե ­

ր ո ւ մ , ա յլ թ ե կ ո ւ զ գ ր ք ի մ յո ւ ս ե ր կ ո ւ տ ե ղ ե ր ո ւ մ ե ղ ա ծ հ ի շ ա ­

տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն է լ մ ի ա ս ի ն ա ռ ա ծ ւ Վ ե ր շ ա պ ե ս չ է կ ա ր ե լի ե ն ­

թ ա դ ր ե լ , ի ն չ պ ե ս ո ւղ ի ղ դ ի տ ո ւմ է Ն . Մ ա ռ * , որ մ ի լո ւր շ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ա յս պ ի ս ի ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ա ռ ա շ ա ր կ ե ր ը ն թ ե ր ց ո ղ ի ն լո ւ ծ ե ­

լ ո ւ , « Ս տ ո ր ո տ ի » խ ո ս ք ի ց մ ա կ ա բ ե ր ե լո ւ ո ր նա յո ւ ր մ ա ս ի ն ՝

խ ո ս ե լո ւ է Ջ П Ч Р ‘ Ь և դ գ լո ւ խ ն ե ր ո ւ մ ։

Ե ն թ ա դ ր ե լո վ որ խ ո ս տ ա ց վ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ե ս զ՛ գ լո ւ խ ն ե ր ո ւ մ ե ն զ ե տ ե ղ վ ա ծ , ա յս ի ն ք ն թ ե գ ր ք ի հ ե ղ ի ն ա կ ը

հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ,է ' մ ե ն ք հ ա ն դ ի ս ա տ ե ս -

կ լի ն ե ի ն ք ա յս պ ի ս ի ա ն օ ր ի ն ա կ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յա ն . « Յ ա մ ս Խ ո ս ր ո -

վ ո լ ե ւ Ա ր շ ա կ ա յ ե ր կ ո ւց թ ա գ ա ւ ո ր ա ց ն բ ա ժ ա ն ա ւ ո ր ա ց ն մ ի ն չ ­

դ ե ռ ե ւս կա յին նոքա ( Փ ա լս տ ո ս ե լ Զ որ թ ) կենդա նիք», ա յս ­

ի ն ք ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ն ք ն յո ւ ր մ ա ս ի ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն է տ ա լի ս , թ ե «Նա ( ի ն ք ը ) թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ժ ա մ ա ն ա կ դ ե ռ և ս կ ե ն դ ա ն ի էր»։-.

Ո ՞վ յո ւ ր մ ա ս ի ն գ ր ո ւ մ է , թ ե ' ե ս ա յս ի ն չ ժ ա մ ա ն ա կ դ ե ռ կ ե ն -

* «О начальной истории А рм ении А н он и м а» ղետեղվա* « В|13гш* ТИЙСКПЙ врем енник» հանդեսում, 1 8 9 4 , I I , եր. 2 9 8 , Այստեղ հեղինակը, ա յն կարծիքն է Հա յտ նում, որ «[Ստորոտը» որևէ արտագրողի կեղծիք է ։

66

ք!

պ ա նի է ի ։ Դ ի տ ե լո ւ մ ի կ ե տ է լ կ ա , որ պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե շ ե ր բ

հ ե ղ ի ն ա կ ը Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ ' մ ի շ տ

ե ր ր ո ր դ դ ե մ ք է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ . — « Կ ո չե ց ի ն զ ծ ե ր ո ւ ն ի ե պ ի ս կ ո -

•պ ո ս ն , ո ր ո ւ մ ' ա ն ո ւն էր Փ ա ւս տ ո ս » ( Դ , գ ) , « Ե լ ա ռ ե ա լ զ մ ա ր ­

մ ի ն ս ր բ ո յն ն ե ր ս է ս ի . . . պ ա շ տ օ ն ե ա յք ե կ ե ղ ե ց ւ ո յն ե լ Փ ա լս -

տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ե լ պ ա շ տ օ ն է ի ց ն գ լխ ա ւո ր Տ ր դ ա ծ . . . » ( Ե ,

ի դ ) . « է ր ա ռ ա յն մ ժ ա մ ա ն ա կ ա ւ Փ ա ւս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս , ս ա

էր ի տ ա ն ն ո ր ի ն ի բ ր ե ւ թ ե լա կ ա լս ( Ե , ե ) . « է ր ե ղ բ ա յբ մ ի

■ Փ ա լս տ ե ա յ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի » ։ ( Զ , զ ) ։ Ա յն ի ն չ ե ր բ հ ե ղ ի ն ա կ ն յո ւ ր

մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ ' ա ռ ա ջի ն դ ե մ ք է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ . — « Յ ի ւ ր ա ք ա ն ­

չի ւր ի ւր գ լո ւխ ս պ ա տ ոլա ստ եցի... զ ո ր ա ս ե լո ց ս ելք* ( Խ ո ս տ ա ­

բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն ) . (քՄեք ի մերում ա ս տ եդ ս ւք ... Մեր պ ա տ մ ո ւ ­

թ ի ւ ն . . . հ ո ւն մ ի նշա նա կեցսւք» (9-. ա ) . «Չսւսեա ք ե թ է ա ռ ա -

լե լո վ ք ն ն ո ւ ա զ ա գ ո յն » ( Գ , ժ ) . « Յ ա ղ ա գ ս իմ տ ե ղ ե կ ո ւ թ ի ւ ն »

Հ Տ ։ ց ա ն կ ) ։ Դ ո ւր ս է գ ա լի ս մ ի ա ն բ ա ց ա տ ր ե լի հ ա կ ա ս ո ւ թ յո ւ ն .

■մի կ ո ղ մ ի ց հ ե ղ ի ն ա կ ը « Ս տ ո ր ո տ ի » ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ո վ հ ա յտ ն ո ւ մ է ,

ո ր ի ն ք ը հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն է , ի ս կ մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց

ե ր բ ա յղ . Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ ' ն ր ա ն

մ ի շ տ ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւ մ է ի բ ր և ե ր ր ո ր դ , օ տ ա ր ա ն ձ . մ ի կ ո ղ մ ի ց

ե ր բ յո ւ ր մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ , ա ռ ա ն ց յո ւ ր ա ն ո ւ ն ը տ ա լո ւ ' մ ի շ տ

ա ս ո ւմ է « ե ս , մ ե ք » , ի ս կ մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ե ր բ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս ­

կ ո պ ո ս ի մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ ( ո ւ ր ե մ ն դ ա ր ձ յա լ յո ւ ր մ ա ս ի ն ) '

մ ի շ տ ա ս ո ւմ է « ն ա » , մ ի ն չ դ ե ռ բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր պ ե տ ք է խ ո ս ե ր

ա ռ ա ջի ն դ ե մ ք ո վ — « Ե ս Փ ա ւս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս , էի ի տ ա ն ն ո ­

ր ի ն թ ե լա կ ա լ, էր ի մ ե ղ բ ա յր մ ի , հ ո ռ ո մ ք ե մ ք ա զ գ ա ւ » և ն ։

՛Պ ա րզ է ո ւ ր ե մ ն , որ տ ա ր բ ե ր ա ն ձ ե ր են ա ռ ա ջի ն դ ե մ ք ո վ խ ո ­

ս ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ ն և հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ։

Բ ա յց Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն ' պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ

հ ա մ ա ր ե լո ւ ա մ ե ն ա մ ե ծ ա ն տ հ ղ ո ւ թ յո ւ ն ը ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն

հ ա շ ի վ ն ե ր ն ե ն ։ ն ե ր ս է ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն ս ա ր կ ա վ ա գ ձ ե ռ ն ա դ ր ե ­

լո ւ հ ա մ ա ր « կ ո չ ե ց ի ն էլծերունի ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն , ո ր ո ւմ ա ն ո ւն էր

Փաւստոս, ե լ տ ա յր ( Ա ր շա կ ) զ ն ա ձ ե ռ ն ա դ ր ե լ ս ա ր կ ա ւա գ »

Հ Դ , գ ) ։ 3 6 4 թ վ ի ն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ա յն ք ա ն ծ ե ր է

ե ղ ե լ , ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ա ր կ է հ ա մ ա ր ե լ ն ր ա ն բ ն ո ր ո շ ե լ « ծ ե ­

ր ո ւ ն ի » բ ա ռ ո վ , ո ր ի ն , ե ր և ի ի բ ր և ա վ ա գ ա գ ո լն ի ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս ­

՛ն եր ի մ ե ջ , հ ր ա վ ի ր ո ւ մ ե ն ս ա ր կ ա վ ա գ ձ ե ռ ն ա դ ր ե լո ւ կ ա թ ո ղ ի ֊

Ժ լո ս ա ցո ւ Ն ե ր ս ե ս ի ն ։ Ո ւր ե մ ն պ ե տ ք է ե ն թ ա դ ր ե լ , ո ր 3 6 4 - ի ն

67

Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը գ ո ն ե ի բ ր 7 5 տ ա ր ե կ ա ն պ ի տ ի լի ն ե ր է

Ա յս Փ ա վ ս տ ո ս ը Խ ո ս ր ո վ ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ , Յ Տ 4 -ի Ն

և հ ա ջ ո ր դ տ ա ր ի ն ե ր ո ւ մ « դ ե ռ և ս կ ե ն դ ա ն ի Է ե ղ ե լ » , ի ն չ պ ե ս

վ կ ա յո ւ մ Է հ ե ղ ի ն ա կ ը ( Զ , ե . ) , ո ւր ե մ ն մ ո տ 9 5 տ ա ր ե կ ա ն

զ ա ռ ա մ յա լ ծ ե ր ։ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը վ կ ա յո ւ մ Է, ո ր

Խ ո ս ր ո վ ի բ ա ժ ն ո ւ մ ( ա յս ի ն ք ն 3 8 4 - ի ց ո չ ա ռ ա ջ) կ ա թ ո ղ ի կ ո ­

ս ո ւթ յո ւն ա ր ի ն ն ա խ ' Զ ա վ ե ն 3 տ ա բ ի , հ ե տ ո Շ ա հ ա կ 2 տ ա ր ի

( Զ , ԳԻ բ> գ ) ։ հ ե տ ո «Ա ս պ ո ւր ա կ ո մ ն , որ Էր ա յր ք ա ղ ց ր ե լ

խ ո ն ա ր հ , բ ա ր ե ր ա ր ե լ մ ա ր դ ա ս է ր զ ա մ ե ն ա յն ա ւո ւր ս կ ե ն ա ց

ի ւ ր ո ց » ( Զ , գ ի Դ- և ()ե): Ո ւր ե մ ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ո չ մ ի ա յն Ա ս պ ո լ-

ր ա կ ե ս ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա ն ա լը գ ի տ ե , ա յլ և ն ո ր ա ը ն թ ա ց ք ը բ ո լո ր

կ յա ն ք ի ժ ա մ ա ն ա կ , և ա ն ց յա լո վ խ ո ս ե լո վ ն ո ր ա մ ա ս ի ն — « ո ք

ի ն չ կսւրէր յա ն դ ի մ ա ն ո ւ թ ե ա մ բ խ օ ս ե լ . . . ը ս տ կ ր օ ն ի ց ն Ը ա լի -

ն ա յ գնայր նա, ագանէր ղ ա մ ղ ա յե ա լս в և ն - ց ո լ յց է տ ա լի ս ,

որ Ա ս պ ո լր ա կ ե ս ա ր դ ե ն մ ե ռ ա ծ է ր յո ւ ր գ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ( ա յ ­

լա պ ե ս ' կ ա ս ե ր . Ոշ կարէ, ը ս տ կ ր օ ն ի ց ն Զ ա ւ ի ն ա յ գնա յ, ագա­նի և ն ) ։ Ա ր դ ե թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ա հ ի մ -

ն ը վ ի ն ք ' կ տ ե ս ն ե ն ք , ո ր ն ա չէ ր կ ա ր ո ղ յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը

գ ր ե լ հ ա ռ ա ջ ք ա ն (3 8 4 - \ - 3 ^ - 2 - \ - Ա ս պ ո լ ր ա կ ե ս ի տ ա ր ի ն ե ր ը )

գ ո ն ե 3 9 2 թ վ ա կ ա ն ը , ի ս կ ե թ ե հ ի մ ն վ ի ն ք ո լր ի ջ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի

ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի վ ե ր ա ' ա յդ պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ պ ի տ ի հ ա մ ա ր ե ն ք ա մ ե ն ի ց ո ւշ ը ' 3 8 9 թ վ ի ն ,

ք ա ն ի ո ր ա յգ թ վ ա կ ա ն ի տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է ն ա պ ա ր ո ւն ա ­

կ ո ւ մ ։ Ա յդ 3 8 9 - ի ն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը կ լի ն ե ր ա ռ ն վ ա զ ն

ի բ ր 1 0 0 տ ա ր ե կ ա ն , ի ս կ 3 9 2 - ի ն ' մ ո տ 1 0 3 տ ա ր ե կ ա ն ։ Ո ր չա փ

է լ ծ . Մ .- ի հ ե տ ը ն դ ո լն ի ն ք , ո ր « Բ ո լզ ա ն դ գ ր ե լ է ի ր պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը ծ ե ր ո ւ թ յա ն , գ ո ւ ց ե և խ ո ր ի ն ծ ե ր ո ւ թ յա ն հ ա ս ա կ ո ւմ Л* դ ա ր ձ յա լ ա ն կ ա ր ե լի ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ , ո ր 1 0 0 տ ա ր ե կ ա ն ծ ե ­

ր ո ւն ի ն ը ն դ ո ւն ա կ լի ն ի մ ի ը ն դ ա ր ձ ա կ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն գ ր ե լո ւ ,

լի բ ա զ մ ա թ ի վ ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ ո ւ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յա մ բ , ա ջ խ ո ւ­

ժ ո վ և ե ր և ա կ ա յո ւ թ յա մ բ ։ Ղ ա ֆ ի զ ի կ ա պ ե ս ա ն հ ն ա ր է ։

Ա յ ս խ ո ր հ ր դ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը մ ե զ ի ր ա վ ո ւ ն ք են տ ա լի ս ա ֊

ս ե լո ւ , որ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս ­

տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը չ է , որ մ ի ք ա ն ի ա ն գ ա մ հ ի շ վ ո ւմ է պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , և թ ե ս խ ա լ է ա յն մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը , որ տ ա լի ս ե ն

«Ս տ ո ր ո տ ի ն }) Ե . Մ , և Ա , Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ։

2 * — Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ն հ ո ւ յն հ ա մ ա -68

ր ո ղ ն ե ր ի ե ր կ ր ո ր դ հ ի մ ք ը — Գ . դ պ ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ­

ն ը — զ ո ւր կ է կ ա ր և ո ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։ Ա յս տ ե ղ հ ի շ վ ո ւմ է հ ի ր ա վ ի ,

ո ր Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւզ ա ն ղ « է ր ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ի ր Յ ո ւ ն ա ց » , բ ա յց

■սորա հ ե տ մ ի ա ս ի ն ա ս վ ո ւմ է , թ ե Փ ա ւս տ ո ս Բ ո ւզ ա ն դ էր ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա գ ի ր «մ ե ծ պ ա տ մ ա գ ի ր ս ։ Ա յս « մ ե ծ պ ա տ մ ա գ ի ր ը ])

ա ն վ ի ճ ե լի կ ե ր պ ո վ ա պ ա ց ո լց ա ն ո ւ մ է , ո ր Գ . դ պ ր ո ւթ յա ն

վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ե ն ա յն դ ե պ ս չէ ր կ ա ր ո ղ Փ ա վ ս տ ո ս

Բ ո ւզ ա ն դ ի գ ր ա ծ ը լի ն ե լ , ո ր ո վ հ ե տ և ս ա չէ ր կ ա ր ո ղ ի ն ք ն ի ր ա ն

կ ո չե լ « մ ե ծ պ ա տ մ ա գ ի ր » ։ Ա յս վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ է

պ ա տ կ ա ն ե լ ո ր և է գ ր չ ի , ո ր գ ր ք ի « Փ ա ւս տ ո ս Բ ի լզ ա ն դ » վ ե ր ­

ն ա գ ր ի ց մ ո լո ր վ ե լո վ ^ հ ե ղ ի ն ա կ ի ն հ ո ւ յն է հ ա մ ա ր ե լ, ա յս դ ե պ ­

ք ո ւ մ ա յդ վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ո ր ց ն ո ւ մ է մ ե ր ա չ ք ո ւ մ յո ւ ր

ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ' ի բ ր և վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ո ւ թ յա ն

մ ա ս ի ն ։ Բ ա յց մ ե ն ք ա վ ե լի հ ա վ ա ն ա կ ա ն ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ , որ

ա յդ վ և ր ջ ա բ ա ն ո լթ յո մ ւ ը ն ո ւ յն ի ս կ հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ր ա ծ ն է , բ ա յց

ո չ հ ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի , ա յլ ա ն ծ ա ն ո թ հ ա յ հ ե ղ ի ­

ն ա կ ի , որ հ ա յտ ն ի դ ի տ ո ւ մ ն ե ր ո վ հ ա ր կ է հ ա մ ա ր ե լ ս ք ո ղ ե / յո ւ ր ա զ գ ո ւ թ յո ւ ն ը և գ ի ր ք ը վ ե ր ա գ ր ե լ հ ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ի ն ։

3 . Գ . հ ի մ ք ը ն ո ւ յն պ ե ս զ ո ւր կ է կ ա ր և ո ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։ Պ ա տ ­

մ ա կ ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ց տ ա ր բ ե ր կ ե ր պ ո վ

ա վ ա ն դ ե լը ե ր բ ե ք չ է կ ա ր ո ղ ա պ ա ց ո ւ յց հ ա մ ա ր վ ե լ հ ե ղ ի ն ա կ ի

օ տ ա ր ա ղ գ ի ո ւ թ յա ն , ա յլ մ ի ա յն ն ո ր ա ա ն տ ե ղ յա կ ո ւ թ յա ն , մ ա ­

ն ա վ ա ն դ ե ր բ ա յդ տ ա ր բ ե ր ա վ ա ն դ վ ա ծ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի

մ ե ջ չկ ա դ ի տ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ա զ գ ը ն վ ա ս տ ա ց ն ե լո ւ ։ Ա յս կ ե տ ի

վ ե ր ա չա ր ժ ե ե ր կ ա ր կ ա ն գ ա ռ ն ե լ ։ Պ ա տ մ ա կ ա ն ա յն ա ն ց ք ե ր ո ւ մ ,

ո ր ո ն ք տ ա ր բ ե ր են .ա վ ա ն դ վ ո ւ մ Փ ա վ ս տ ո ս ի ց և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ց ' բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ն ե ր կ ա յո ւ մ ս ս խ ա լվ ա ծ է հ ա մ ա ր ո ւ մ Խ ո ֊

ր ե ն ա ց ո լ ն , և ո չ ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն ։ Ի ս կ ե թ ե ս խ ա լվ ա ծ հ ա մ ա ր ե ­

ի ն ք Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ' ո չ թ ե հ . Հ ա ր բ ֊

հ ա ն տ լ յա ն ի ն մ ա ն պ ի տ ի ե զ ր ա կ ա ց ն ե ի ն ք , թ ե « ա ո գ ա յի ն

պ ա տ մ չի մ ը հ ա մ ա ր ա ն կ ա ր ե լի է ա յդ պ ի ս ի ա ն գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն » ,

ա յլ ա վ ե լի մ ե ծ ի ր ա վ ո ւն ք ո վ [' թ ե «ժա մա նա կա կից պ ա տ մ չի մ ը

հ ա մ ա ր ա ն կ ա ր ե լի է ա յդ պ ի ս ի ա ն գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն » ։

4 . — Դ . հ ի մ ք ի դ ե մ , ա յն է , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը « չ ա փ ա զ ա ն ց

ա տ ե լո ւ թ յա ն ո գ ի մ ը ո ւն ի ը ն դ դ ե մ հ ա յո ց , ո ր ո վ մ ի յտ ա ռ ի թ

կ ը փ ն տ ր ե մ ե ր ա զ գ ը վ ա ր զ ա ր ն ե լո ւ » — ա ր դ ե ն բ ա վ ա ր ա ր ա -

ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ա ր ե լ ե ն մ ե զ ա ն ի ց ա ռ ա ջ ։ Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն

( Բ . 7 2 ) բ ա զ մ ա թ ի վ օ ր ի ն ա կ ն ե ր է բ ե ր ո ւ մ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ւր հ ե ղ ի ն ա կ ը ա յն չա փ « դ ր ո լա տ յո ք կը խ ո ս ի

ա զ գ ի ն հ ա յր ա պ ե տ ա ց , թ ա գ ա վ ո ր ա ց , զ ո ր ա վ ա ր ա ց , ն ո ւ յն ի ս կ

ե ր կ ր ի ն կ ա ր գ ա ց և հ ո բ ի ն վ ա ծ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա » , ո ւս տ ի և « չ ի

կ ր նա թ շ ն ա մ ի կ ո չվ ի լ ե թ է ո ւր ե ք ո ւր ե ք պ ա տ մ ե ա զ գ ի ն թ ե ­

ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ո ւ մ ո լո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ևս ա ն ա չ ա ռ ա պ է ս » ։ Ն ո ւյն

հ ե ղ ի ն ա կ ն , ի ն չ պ ե ս ն ա և Հ . Գ ա թ ը ր ճ յա ն ն ո ր ա ն ի ց ա ռ ա ջ ',

ի ր ա վ ա մ բ ն կ ա տ ո ւմ ե ն , ո ր Փ ա վ ս տ ո ս հ ե ղ ի ն ա կ ի ց շա տ ա վ ե լի

պ ա ր ս ա վ ո ւմ է հ ա յո ց ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո րի հ ա յ ա զ գ ո ւ թ յո ւ ն ը

ս ա կ ա յն չ է կ ա ր ե լի ո ւր ա ն ա լ ա յս պ ա տ ճ ա ռ ո վ * * » — Մ ե ր կ ո ղ ­

մ ի ց մ ի ե ր կ ո ւ ն կ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ա վ ե լա ց ն ե ն ք ա յս տ ե ղ ա յն կ ե ­

տ ե ր ի վ ե ր ա բ ե ր ո ւ թ յա մ բ , ո ր ո ն ք դ ե ռ պ ա հ ո ւմ են ի ր ա ն ց ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ — Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ե ր բ ե ք

չ է գ ր ո ւմ աշխարհս Հա յոց, թ ա գ ա ւո ր ն մեր, ա յլ աշխարհն Հա յոց, թագաւորն Հա յոց, ի ս կ ե ր բ հ ո ւն ա ց մ ա ս ի ն է խ ո ս ո ւ մ '

ա ս ո ւմ է մեծ թ ա գ ա ւո ր ն Յ ո ւ ն ա ց , մեծ Ա թ ե ն ա ց լո ց ք ա ղ ա ք ։

Որ հ ե ղ ի ն ա կ ը չ է գ ր ո ւմ ա շ խ ա ր հ ս Հ ա յո ց , թ ա գ ա ւո ր ն մեր' ա յդ ճ ի շտ է . բ ա յ ց դա հ ե ղ ի ն ա կ ի օ տ ա ր ա զ գ ի ո լթ յա ն ն շա ն չ է ,

ա յլ ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա տ ե ն ա գ ր ե լո ւ ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը * * * ։ Կ ո ր յո ւն ը

ա ն պ ա յմ ա ն հ ա յ է և հ ա յե ր ե ն է գ ր ե լ , բ ա յց նա է լ շ ա ր ո ւն ա կ

գ ր ո ւ մ է . «Գ ի ր ս ն շ ա ն ա գ ր ո ց Հ ա յա ս տ ա ն ա զ գ ի ն » (Ն ո ր տ պ .

ե ր . 1 6 ) 2։ « Դ ա ռ ն ա յր յե ր կ ի ր ն . Հ ա յ ո ց . . . ա շ խ ա ր հ ի ն Հ ա յո ց »

( 2 6 ) . « Ե ր ե ւ ե լո վ ա շ խ ա ր հ ի ն Հ ա յո ց » ( 3 3 ) . « Թ ա գ ա ւ ո ր ի ն Հա­յո ց , ո ր ո յ ա ն ո ւն կ ո չէ ր Վ ռ ա մ շ ա պ ո լհ » ( 1 7 ) . « Ի հ ի ն գ ե ր ո ր դ

ա մ ի Վ ռ ա մ շ ա պ հ ո յ ա ր ք ա յի ն Հա յոց> ( ե լ ն ) ։ Ն ո ւյն ե ր և ո ւ յթ ը

խ ի ս տ հ ա ճ ա խ ն կ ա տ վ ո ւ մ է և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ո տ * * * * ։ Գ ա ­

լ ո վ օ ՚մեծ թ ա գ ա ւո ր ն Յ ո ւ ն ա ց » , «մեծի Ա թ ե ն ա ց լո ց ք ա ղ ա ք ի ն »

I * «Հա նդես ա մսօրյա յ>, վերոհիշյա լ տ եղում։* * Փավստոսի հա յա տ եցությա ն դեմ տե՞ս և Ե. Մ, եր. 4 — 5 ։

* * * 1г. Մառ ( агАнОНИМЛ; 2 9 8 ) նկատում է . о՛Այս անկարևոր երևույթը (ա յսինքն Աշխարհն Հ ա յո ց , մ եծ թագաւորն Յունաց) պարզապես նորանով է բա ցա տ րվում, որ Փավստոս պատկանում է դեռ ա յն ժամանակին, երբ նո­

րադարձ հա յերին ասորի ուսուցիչները քրիստոնեական կրոնի հետ պատ­վաստում էին և ա յն քաղաքական ա շխարհայացքը, որ տիրապետում էր և Ասորիքում, և ա զգա յին ինքնաճանաչողությունը դեռ չէր ա րծա րծվել։ Հա մ ե­նա յն դեպս նույն երևույթը նկատում ենք և Անանունի մ ոտ »։

* * * * Տպ ա գր . Թիֆլիս, 1882 , եր . 2 6 , 2 9 , 3 3 . . . 5 0 2 , 5 0 5 , 5 0 6 ։ 50 7 ևն։

70

■ք

խ ո ս ք ե ր ի ն ' ն կ ա տ ե ն ք , որ հ ա յի հ ա մ ա ր է լ բ ն ա կ ա ն է մ ե ծ կ ո ­

չ ե լ ա յն ' ո ր ա ր դ ա ր և մ ե ծ է ։ Բ ա յց զ ա ր մ ա ն ա լի ն ա յն է , որ

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ի մ ի ա ն գ ա մ մ ի ա յն

մ եծ կ ո չե լո վ Հ ո ւ ն ա ց կ ա յս ր ը և Ա թ ե ն ք ը ' ն ո ւ յն տ ի տ ղ ո ս ը ա -

վ ե լի հ ա ճ ա խ գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ Հ ա յո ց թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի և հ ա յ ք ա ­

ղ ա ք ն ե ր ի հ ա մ ա ր . — ( և ա յս հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը տ ա ր օ ր ի ն ա կ կ ե ր -

պ ո վ ' չ է ա ռ ե լ ի ն կ ա տ հ . Զ ա ր բ հ ա ն ա լյա ն , ո ր ա յն ք ա ն մ ե ծ կ ա ­

ր և ո ր ո ւ թ յո ւ ն է տ ա լի ս ' հ ե ղ ի ն ա կ ի « մ ե ծ » կ ո չե լո ւն Հ ո ւ ն ա ց կ ա յս ­

ր ը և Ա թ ե ն ք ը ) ։ Ա յս պ ե ս մ ե ն ք գ տ ն ո ւ մ ե ն ք . « Մ ե ծ ի թ ա գ ա ւ ո ­

ր ի ն Խ ո ս ր ո վ ո ւ» ( Գ , ր ) . « Թ ա գ ա ւո ր ն մ ե ծ Ա ր շ ա կ » ( Դ , ժա ) . « Մ ե ծ

ա ր ք ա յն Տ ի գ ր ա ն 3) ( Դ , է)ե). « Զ մ ե ծ թ ա գ ա ւո ր ն Հ ա յո ց զ Պ ա պ »

( Ь ‘ մ ) ն ո ւ յն պ ե ս 1ւ « Ա ր շ ա կ ո ւ ն ե ա ց ք ա շ ա ր ա ն ց » ( Գ , ւ)ա ). « Ք ա -

ջ ա ր ա ն ց Խ ո ս ր ո վ թ ա գ ա ւո ր ն Հ ա յո ց մ ե ծ ա ց » ( Գ , ժ ա ). « Զ մ ե ծ

ք ա ղ ա ք ն Ե րո լա նդ ա շա տ տ ( Դ , ծ ե ) . « Ք ա ղ ա ք ի ն մ ե ծ ի Ա ր տ ա շ ա -

տ ո ւ» ( Գ , ր ) . « Ւ ք ա ղ ա ք ն մ ե ծ յԱ ր տ ա շ ա տ л ( Գ , ժ բ , Դ , ծե) և ն ։

Ա վ ե լա ց ն ե ն ք և ա յն , ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ե ծ է կ ո չո ւ մ ն ո ւ յն ի ս կ Մ ա զ -

ք ը թ ա ց թ ա գ ա վ ո ր ի ն — « Ս ա ն ե ս ա ն ա յ մ ե ծ ի թ ա գ ա ւ ո ր ի ն յ> ( Գ , է)» Հ ա յո ց թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն ա յս տ ի տ ղ ո ս ն ե ր ը չէ ր կ ա ր ո ղ տ ա լ ոչ

մ ի հ ո ւ յն , և ո չ է լ ա ն ա չ ա ռ կ ա մ ա ն տ ա ր բ ե ր հ ա յը , ա յլ թ ո լն ղ

ա զ գ ա ս ե ր , ա զ գ ա մ ո լ հ ա յը մ ի ա յն , ո ր ո վ հ ե տ և հ ա յ թ ա գ ա վ ո ր ­

ն ե ր ը Դ գ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւ մ ա ն զ ո ր թ ո ւ յ լ ի շ խ ա ն ն ե ր է ի ն ,

Հ ո ւ ն ա ց և Պ ա ր ս ի ց ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յա ն խ ա ղ ա լի ք , ն ո ց ա ձ ե ռ ­

ք ո վ ու հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յա մ բ թ ա գ ա վ ո ր ա ծ , ն ո ց ա ձ ե ռ ք ո վ գ ա ­

հ ի ց ի ջ ե ց ր ա ծ ։ ն ր ա ն ց մ ե ծ կ ո չե լը ո ւր ե մ ն պ ա տ մ ա կ ա ն ս խ ա / է , որ կ ա ր ո ղ է բ ա ց ա տ ր վ ե լ մ ի ա յն հ ե ղ ի ն ա կ ի չ ա փ ա զ ա ն ց ա զ ­

գ ա ս ի ր ո ւ թ յա մ բ ։ Մ ե ն ք հ ե տ ո ո ւր ի շ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր մ ե շ կ բ ե ­

ր ե ն ք , ո ր ո ն ք շ ո շ ա փ ե լի կ ե ր պ ո վ ց ո ւ յ ց կ տ ա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ' հ ո ­

դ ո վ , ս ր տ ո վ , զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ն ե ր ո վ ա մ ե ն ա զ ո ւ տ հ ա յ և հ ա յա ս ե ր

լի ն ե լը , ո ր ո վ մ ի ա ն գ ա մ ա յն կ հ ե ր ք վ ի կ ա ր ծ ի ք ը հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա ­

յա տ ե ց ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն , որ մ ի խ ո շ ո ր թ յո ւ ր ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն է ։

5 . — Ե . հ ի մ ք ը , ո ր ո վ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը կ ա մ ե ն ո ւ մ ե ն ա պ ա ­

ց ո ւ ց ա ն ե լ , թ ե պ ա տ մ ո ւթ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ա կ ա ն ա տ ե ս կ ա մ ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա կ ի ց է ե ղ ե լ յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ դ ե պ ք ե ր ի ն ( ո ւր ե մ ն ն

պ ե տ ք է լի ն ի Դ դ ա ր ո ւմ ա պ ր ո ղ հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո -

ՍԸ ) ' պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե շ ն կ ա տ վ ա ծ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն

ե ն , ո ր ո ն ք ա յն պ ե ս մ ա ն ր և ս ի ր ո վ ն կ ա ր ա գ ր վ ա ծ ե ն ։ Ա . Գ ա ­

ր ա գ ա շ յա ն ( Գ , 1 7 9 ) ի բ ր և ա յս պ ի ս ի , ա կ ա ն ա տ ե ս ի ն կ ա ր ա -

71

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ' մ ա տ ն ա ց ո ւ յց է լ ի ն ո ւ մ ' Մ ե ր ո ւժ ա ն ի ս պ ա ն ո ւթ յա ն

գ լխ ի վ ե ր ա ( Ե . իւգ). ի ս կ Ե . Մ . ( 5 1 ) ' ս . Ն ե ր ս ի ս ի կ յա ն ք ի

վ ե ր ջ ի ն ժ ա մ ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ա ( Ե , իդ): Կ ա ր ող ե ն ք

մ ե ր կ ո ղ մ ի ց ա վ ե լա ց ն ե լ , որ ա յդ պ ի ս ի մ ա ն ր ա մ ա ս ն կ ե ն դ ա ն ի

ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո ւրի շ շա տ տ ե ղ կ ա ն Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , և ս ո ք ա , ի ն չ պ ե ս ն ա և բ ա զ մ ա թ ի վ հ ա տ ո ւկ

ա ն ո ւ ն ն ե ր ը , հ ի ր ա վ ի կ ա ր ո ղ է ի ն մ ե զ հ ա մ ո զ ե լ , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը

ա կ ա ն ա տ ե ս , գ ո ն ե ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց է յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ ն ե ր ի ն ,

ե թ ե չո ւն ե ն ա յի ն ք հ ա ս տ ա տ ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ' թ ե կ ա ր ե լի է

ն ո ւ յն պ ի ս ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ա ն ե լ ա ռ ա ն ց ա կ ա ն ա տ ե ս

կ ա մ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց լի ն ե լո ւ ։ Ա հա մ ի ք ա ն ի օ ր ի ն ա կ մ ե ր

մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց . — « խ ո յս ետ Հ ա յկ ն յե ր ե ս ա ց ն ո ր ա , եւ

գ ն ա յր ն ա փ ա խ ս տ ա կ ա ն .. . ե լ ը ն դ պ ղ ն ձ ի վ ա հ ա ն ն ի թ ա փ

ա ն ց ո ւ ց ա ն է ը ն դ մ ս ե ղ է ն ա ր ձ ա ն ն , յե ր կ ի ր խ ա ր ս խ ե ա լ վ տ ա -

ր ե ա լ ն ե տ ն » * » — « Զ ո ր տ ե ս ե ա լ թ ա գ ա ւո ր ի ն Բ ա ս լա ց ' մ օ տ

հ ա ս ա ն է յա ր ք ա յ ն . . . ե լ զ ո յգ ը ն դ պ ա ր ա ն ո ց ի ն զ գ լո ւխ ե ր ի ­

վ ա ր ի ն ] ) * * ։— « Հ ե ծ ա լ ա ր ի ա ր ք ա յն Ա ր տ ա շ է ս ... ա ր ա դ հ ա ս ո ւ­

ց ա ն ե լո վ ի ,բ ա ն ա կ ն ի ւր ] ) * * * .— « Զ ա յս , ե լ որ ա յլ ա յս պ ի ս ի ք

բ ա զ ո ւ մ ք , ե ր ե ր մ ե ր ո յ ա շ խ ա ր հ ի ս .. . ե ւ ի խ ր ա խ ճ ա ն ո ւթ ի ւն ս

օ ր ի ն ա ւ ո ր ] ) * * * * г— « հ ե ծ ա լ զ ք ո ւ ռ կ ի կ - ջ ա լա լի ն , գ լօ խ ե ղի գ լխ ո լ

գ ե օ տ ի ն . . . Ն ա յի ն ք ' խ ր օ ղ ր է ր ի ն չ տ 'ա ս ի * * * * * * ։ — « Մ էկ մ ե ծ ,

փ ի ր , ա խ տ ի ա ր խ ա լլո ր ը մ կ է ր մ է ջ ք ե ր . . . հ ա լւ ո ր ա ս ա ց , է ն ա

ճ ո լչ կ ա ն ա չ չ ա դ ը ր Տ * * * * * * ։ Ն ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ­

ղ ի ն ա կ ը ն ո ւ յն պ ի ս ի մ ա ն ր ա մ ա ս ն , կ ե ն դ ա ն ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր է ա ն ո ւ մ ա յն պ ի ս ի դ ի պ վ ա ծ ն ե ր ի , ո ր ո ն ք ե ր բ ե ք ի ր ա պ ե ս

չ ե ն կ ա տ ա ր վ ե լ, ա յլ ա ռ ա ս պ ե լ ե ն , ո ր ո ն ց ո ւր ե մ ն չէ ր կ ա ր ո ղ

հ ե ղ ի ն ա կ ը ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց և ա կ ա ն ա տ ե ս լ ի ն ե լ ։ ( Հ ա մ ե մ ա ­

տ ե լ Դ , ]սե. Պ ա պ ի զ ա զ ր ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ո ւ տ ե ս ա ր ա ն ը

Պ ա պ ի և Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի մ ե ջ ։ — Դ , ծդ և Ե , է— Ա ր շա կ ի ձ ե ր բ ա ­

կ ա լո ւ թ յո ւ ն ը և մ ա հ ը , տ ե ս ա ր ա ն ն ե ր ը Ա ր շա կ ի և Շ ա պ ո ւհ ի ,

Ա ր շա կ ի և Դ ր ա ս տ ա մ ա տ ի մ ե շ ։ Վ ե ր ջի ն տ ե ս ա ր ա ն ը ե թ ե ոչ

* Ա . դպ ր. Ս երէոսի, Ա նա նունի պ ա տ մ ութ իւն , Հր ա ր . Պ ա տ կ. ե ր . 3 — 4 В,* * Խորենացի, Р, ձե,* * * Անդ, Р , է ,

* * * * Անդ, Ա, ի դ .է

* * * * * էԴալիթ եւ Մհեր» (հրտ ր. Մ. Ա րեղյա նի) , Շուշի, 1889 , եր. 2 3 , * * * * * * Անդ, եր. 2 9 ։

72

ա ռ ա ս պ ե լ գ ո ն ե ա ն մ ա տ չե լի էր հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ) ։ Վ ե ր ջա պ ե ս հ ե ­

ք ի ա թ ն ե ր ի մ ե շ հ ա ր յո ւր ա վ ո ր տ ե ղ ե ր ո ւ մ պ ա տ ա հ ո ւմ են ա յս ­

պ ի ս ի մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և բ ն ա կ ա ն ն կ ա ր ա գ ի ր ն ե ր .

■ բ ա յց ո չ ո ք ղ ո ր ա ն ի ց չէ հ ե տ և ց ն ո ւ մ , թ ե հ ե ք ի ա թ ն ե ր ի ս տ ե ղ ­

ծ ո ղ ն ե ր ը ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց կ ա մ ա կ ա ն ա տ ե ս ե ն ե ղ ե լ ա յն գ ո ր ­

ծ ե ր ի ն , ո ր ո ն ք ե ր բ ե ք գ ո յո ւ թ յո ւ ն չե ն ո ւ ն ե ց ե լ ի ր ա կ ա ն ա պ ե ս ։

Մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , բ ն ա կ ա ն ն կ ա ր ա գ ի ր ն ե ր ի ա ղ բ յո ւ ր ը

գ տ ն վ ո ւ մ է հ ե ղ ի ն ա կ ի ե ր և ա կ ա յո ւ թ յա ն մ ե շ . ե ր բ հ ե ղ ի ն ա կ ի

մ ե շ զ ա ր գ ա ց ա ծ է ա յս ը ն դ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ' ն ա , ա ռ ա ն ց կ ա ­

ր ո տ ե լո ւ ա չք ի կ ա մ ա կ ա ն շ ի թ ե լա դ ր ո ւ թ յա ն , ս տ ե ղ ծ ո ւ մ է կ ե ն ­

դ ա ն ի պ ա տ կ ե ր ն ե ր , ո ր ո ն ց զ ա ր դ ա ր ո ւմ է ա յն պ ի ս ի մ ա ն ր ա ­

մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ո ւ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ո վ , ո ր ն ա ձ ե ռ ք է բ ե ­

ր ե լ ' դ ի տ ե լո վ կ յա ն ք ի ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ը ։ Մ ե ր խ ո ս ք ի ն ա պ ա ց ո ւ յց

ե ն բ ա զ մ ա թ ի վ գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը բ ո լո ր ա զ գ ե ր ի

մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե շ ։ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ­

ն ա կ ը ա յս պ ի ս ի բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ , վ ա ռ ե ր և ա կ ա յո ւ թ յա ն տ ե ր

պ ա տ մ ա գ ի ր է . մ ա ն ա վ ա ն դ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ա կ ա ն ե ն ն ո ր ա ա ղ բ ­

յո ւ ր ն ե ր ը — ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ե պ ե ր ն ո ւ ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

Ա յս հ ա ն գ ա մ ա ն ք ո վ են բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ ն ո ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե շ ո չ մ ի ա յն մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ո ւ կ ե ն դ ա ն ի ն կ ա ր ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ա յլ և օ տ ա ր ո տ ի չ ա փ ա զ ա ն ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , բ ա զ մ ա թ ի վ հ ր ա շ ք ն ե ր ը և ն * ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ գ ա ր ի գ ո ր ծ հ ա մ ա ր ո ղ բ ա ­

ն ա ս ե ր ն ե ր ի մ ի փ ա ս տ ն է լ ա յն է , որ ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը

հ ա ս ն ո ւմ է մ ի ն չ և Ա ր շ ա կ ո ւ ն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն բ ա ժ ա ն ո ւ ­

մ ը ( 3 8 4 - ի ն , ը ս տ ա յժ մ յա ն հ ա վ ա ն ա կ ա ն ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն ) , որ

հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ե ռ ա ծ պ ե տ ք է լի ն ի ա յս բ ա ժ ա ն ո ւ մ ի ց ք ի չ հ ե տ ո ,

ո ր ո վ հ ե տ և չ գ ի տ ե Խ ո ս ր ո վ ի և Ա ր շա կ ի մ ե շ ծ ա գ ա ծ պ ա տ ե ր ա զ ­

մ ը , ո չ Ա ր շա կ ի մ ա հ ը և ո չ ն ո ր ա թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ջ ա ն ա ­

լ ը ։ Ս ա կ ա յն ա յս տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ո ւղ ի ղ չ է ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

է լ յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր շ ա ց ն ո լմ է Ա ր շ ա կ ո ւ ն յա ց թ ա գ ա ­

Մեշ բերենք ա յստ եղ հ. Ա յտ րնյա նի ա յս բնորոշ տողերը Փավստոսի պ ա տ մության մա սին. — էԱսոր (Փ . Բիլնա նդա ցլոյն) ոսկեղեն լեղոլն ' գրողին բանաստ եղծական անղոլսպ ցնորիցը թափովն ամեն գրավոր օրինաց կա ­պան բեն ապստամբ կ ե լլե ... շատ ա նգամ կարծես թե քանի մր տող միահետ ' հին Գողթան երդերուն շարունակությունն է ա չքիդ տակ' փափուկ և ոգելից կրկնություններով. տՔնն. քեր ա կ .3 , ներա ծ, եր. 5 8 * ։

73

վ ո ր ո ւ թ յա ն բ ա ր ձ ո ւ մ ո վ և ս . Ս ա հ ա կ ի ո ւ Մ ե ս ր ո պ ի մ ա հ ո վ ։ ՛Լ

Փ ա ր պ ե ց ի ն է լ յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ջ ա ց ն ո ւ մ է Վ ա հ ա ն ի

մ ա ր զ պ ա ն ը ն տ ր վ ե լո վ ը . բ ա յց ա յս հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ի ց չե ն ք

ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն մ ե ռ ե լ է ս . Ս ա հ ա կ ի ց ո ւ Մ ե ս -

ր ո պ ի ց ք ի չ հ ե տ ո ' ո ր ո վ հ ե տ և չ է գ ր ե լ Վ ա ր դ ա ն ա ն ց ն ա հ ա տ ա ­

կ ո ւ թ յո ւ ն ը , կ ա մ Փ ա ր պ ե ց ի ն մ ե ռ ե լ է Վ ա հ ա ն ի մ ա ր զ պ ա ն ն շ ա ­

ն ա կ վ ե լո ւց ա ն մ ի ջ ա պ ե ս հ ե տ ո , ո ր ո վ հ ե տ և չ է հ ի շ ո ւմ ն ո ր ա գ ո ր ­

ծ ե ր ը մ ա ր զ պ ա ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ։ Ա յս ե ր և ո ւ յթ ը ո ւրի շ բ ն ա ­

կ ա ն բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի . հ ե ղ ի ն ա կ ը ն ա խ ա պ ե ս ո ր ո շ ո ւմ է

յո ւ ր գ ր ե լի ք պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս ա հ մ ա ն ը , և ի բ ր և վ ե ր ջ ի ն կ ե տ յո ւ ր

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ' ը ն տ ր ո ւ մ է մ ի ն շ ա ն ա վ ո ր , դ ա ր ա գ լո ւխ կ ա զ ­

մ ո ղ (ерО С ЬетаеЬеП С ! ) դ ի պ վ ա ծ , ո ր ի ց հ ե տ ո պ ա տ ա հ ա ծ ն ե ր ը

ն ո ր ա ծ ր ա գ ր ի մ ե ջ չե ն մ տ ն ո ւ մ ։ Ա յս պ ի ս ի ն շ ա ն ա վ ո ր դ ի պ վ ա ծ

է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ա մ ա ր ' Հ ա յա ս տ ա ն ի ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ի շ խ ա ն ո ւ ­

թ յա ն բ ա ր ձ ո ւ մ ն և ա զ գ ի ե ր կ ո ւ լո ւս ա վ ո ր ի չն ե ր ի մ ա հ ը , ո ր ի

հ ե տ և հ ա յր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն դ ա դ ա ր ե լը ս . Գ ր ի գ ո ր ի տ ո հ մ ի ց , — դ ի պ վ ա ծ ն ե ր ' ո ր ն ա ա յն պ ե ս ս ր տ ա ռ ո ւ չ ո ղ բ ո ւ մ է ։ Ղ ա զ ա ր

Փ ա ր պ ե ց ո ւ հ ա մ ա ր ' Վ ա հ ա ն ի մ ա ր զ պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ո վ փ ա կ ­

վ ո ւ մ է հ ի ս ն ա մ յա կ ր ո ն ա կ ա ն պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի վ ե ր ջ ի ն ե ր ե ս ը —■ ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն հ ա ղ թ ա ն ա կ ո վ ։ Ա յս պ ի ս ի կ ե տ է և Փ ա վ ս ­

տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա մ ա ր ' Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն

բ ա ժ ա ն ո ւ մ ը , ե ր բ « բ ա զ ո ւ մ գ ա ւա ռ ք ե ր կ ո ց ո ւ ն ց ն հ ա տ ա ն ,

ն ո ւ ա ղ ե ա ց , ր ա ժ ա ն ե ց ա լ, ց ր ո ւ ե ց ա լ թ ա գ ա վ ո ր ո լթ ի լն ն Հ ա յո ց ,

պ ա կ ա ս ե ա ց յի ւ ր մ է մ ե ծ ո ւ թ ե ն է ն » ( Զ ։ սւ)ւ Հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա մ ա ր

ա յս բ ա ժ ա ն ո ւ մ ը վ ե ր շ է ր Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ։ Հ ե ն ց գ ր ք ի

ս կ զ բ ո ւ մ ն է լ հ ե ղ ի ն ա կ ը ո ր ո շ ո ւմ է յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս ա հ ­

մ ա ն ն ե ր ը . — « ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ի ր ա ր ա ր ե ա լ ի թ ա գ ա ւ ո ր ո ւ թ ե ն է ն

Խ ո ս ր ո վ ո լ ո ր դ ւ ո յ Տ ր դ ա տ ա յ մինչեւ ի միւս վերջին ժամանակն վատթարն լոյ թ ա գ ա ւ ո ր ա ց ն Հ ա յո ց , ե լ ի ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ո ւ թ ե ­

ն է ն Վ ր թ ա ն ա յ. . . մինչեւ զայնոսիկ ի վերջինսն' ո ր ք կ ա յի ն

գ լխ ա ւո ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ք Հ ա յո ց » ( Խ ո ս տ ա բ ա ն ո ւթ ի ւն ) ։ Հ ե ղ ի ­

ն ա կ ի գ ո ր ծ ա ծ ա ծ լ ե զ վ ի ց — « ի միւս վ ե ր ջ ի ն ժ ա մ ա ն ա կ ն » ,

«■ցա յն ո ս իկ ի վ ե ր ջ ի ն ս ն , ո ր ք կային գ լխ ա ւ ո ր ք » — և ա յն

հ ա ն գ ա մ ա ն ք ի ց , որ ն ա յո ւ ր պ ա տ մ ե լի ք ն ե ր ը ւկո չո ւմ է « կ ա ր գ

անցելոց ի ր ա ց » ' ե ր և ո ւմ է , ո ր ն ա ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չէ ե ղ ե /

յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ ն ե ր ի ն , ա յլ ս ո ք ա ա ն ց յա լի հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր

ե ն ։ Ա յս բ ա ն ը մ ա ն ա վ ա ն դ բ ա ց ա հ ա յտ է ե ր և ո ւմ Ջ • Ш . վ ե ր ֊

74

ջ ի ն բ ա ռ ե ր ի ց <— « ն ո ւ ա զ ե ա ց , բ ա ժ ա ն ե ց ա լ, ց ր ո ւ ե ց ա լ թ ա գ ա ­

ւո ր ո ւթ ի ւն ն Հ ա յո ց , պ ա կ ա ս ե ա ց յի ւ ր մ է մ ե ծ ո ւ թ ե ն է ն յա յ ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ն ե լ յա ս յա յ» : Ե թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ը ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց լի ն ե ր '

ն ա կ ա ս ե ր , а յ ա յ ս մ ժ ա մ ա ն ա կ ի ս , կ ա մ « ի ժ ա մ ա ն ա կ ս մ ե ր » , ■իսկ ւքյայէ ժամա նա կն եւ յա պ ա յ» խ ո ս ք ը կ ա ր ո ղ էր գ ո ր ծ ա ­

ծ ե լ մ ի ա յն ա յն մ ա ր դ ը , ո ր .տ ե ս ա ծ էր Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց թ ա գ ա ­

վ ո ր ո ւ թ յա ն ի ս պ ա ռ բ ա ր ձ ո ւ մ ը , ո ր ո վ հ ե տ և ա յդ խ ո ս ք ը ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ մ է , թ ե Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը ա յնունետն., մինչև վերջք ընդմիշտ կ ո ր ց ր ե ց յո ւ ր մ ե ծ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Վ ե ր ջա պ ե ս Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ի

գ ո ր ծ հ ա մ ա ր ո ղ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը բ ե ր ո ւ մ են մ ի փ ա ս տ և ս , ա յն

է , որ ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է ե ղ ե լ հ ո ւն ա ր ե ն լե զ վ ո վ

( Ե . Մ ., 2 1 ) և թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ է հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ի չ ն ե ր ի ց

մ ե կ ի ձ ե ռ ք ո վ ( Գ ա ր ա գ ա շ յա ն , Բ , 7 4 ) ։ Ա յդ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը ս ա ­

կ ա յն ո չ թ ե պ ա տ մ ո ւ թ յա ն բ ն ա գ ր ո ւ մ գ տ ն ո ւ մ ե ն փ ա ս տ ե ր ,

ո ր ո ն ք ա պ ա ց ո լց ա ն ե ի ն հ ո ւն ա ր ե ն ս կ զ բ ն ա գ ր ի գ ո յո ւ թ յո ւ ն ը ,

ա յլ ս կ զ բ ն ա գ ր ի հ ո ւն ա ր ե ն գ ր վ ա ծ լի ն ե լը եզրա կա ցնում են ա յն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ի ց , որ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ են հ ա մ ա ր ո ւմ

հ ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն , և պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ ' Դ .

դ ա ր ի վ ե ր ջ ի ն , ե ր բ հ ա յե ր ե ն գ ր ե լո ւ հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա ր г

Ա յս պ ե ս է տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւ մ Ե . Մ . ( ե ր . 1 3 և Հ ռ ջ . ) . ե ր և ի ն ո ւ յն

հ ի մ ք ն ո ւն ի և Ա . Գ ա ր ա գ ա շ յա ն , ո ր պ ն դ ո ւ մ է , թ ե ո՜թ է Բ ո ւ­

ղ ա ն դ է թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ի ւ ն , ե լ թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ի ւ ն մ ի ո յ ի թ ա ր գ ­

մ ա ն չ ա ց ' յա յտ ն ի է ե լ ա ռ ա ն ց հ ա կ ա ռ ա կ ո ւ թ ե ա ն » ( Բ , 7 4 ) .

գ ո ն ե նա ն ո ր փ ա ս տ ե ր մ ե ջ չ է բ ե ր ո ւ մ ' ա պ ա ց ո ւ ց ա ն ե լո ւ հ ա ­

մ ա ր յո ւ ր ա յս ա ն պ ա յմ ա ն Վ ճ ի ռ ը , ո ր ը ս տ մ ե ղ շա տ հ ե ռ ո ւ է

հ ա յտ ն ի և ա ռ ա ն ց հ ա կ ա ռ ա կ ո ւ թ յա ն լ ի ն ե լ ո ւ ց ։ Տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւ ­

թ յա ն հ ի շ յա լ ե ղ ա ն ա կ ն ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն ճ ի շտ է , բ ա յց ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը ա ն ը ն դ ո ւ ն ե լի է , ո ր ո վ հ ե տ և . ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք '

կ ա ս կ ա ծ ե լի և ս խ ա լ են ա յն հ ի մ ք ե ր ը , ո ր ո ն ց ի ց բ խ ո ւ մ է ա յղ

ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Հ ի ր ա վ ի ե ր բ մ ե ն ք հ ա մ ո զ վ ո ւ մ ե ն ք , որ

ա յ դ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ո ւ յն Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը

չ է , որ հ ա ս տ ա տ ա պ ա ց ո ւ յց չկ ա ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ . դ ա ­

ր ո ւ մ գ ր վ ա ծ հ ա մ ա ր ե լո ւ ' ա յլև ս ո չ մ ի հ ի մ ք չի մ ն ա ' ն ո ր ա

ս կ զ բ ն ա դ ի ր ը հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ գ ր վ ա ծ ե ն թ ա դ ր ե լո ւ ։ թ ՛ե պ ե տ

և Ե . Մ . փ ո ր ձ ո ւ մ է բ ո ւ ն բ ն ա գ ր ի ց մ ի թսւնի օ ր ի ն ա կ բե ր ե ք

հ ո ւ ն ա բ ա ն ո ւ թ յա ն և հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ե ր ի ' բ ա յց ն ո ւ յն ի ն ք ն է յ

խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւ մ է , որ а ա յդ հ ո լն ա բ ա ն ո լթ յո լն ն ե ր ը շա տ ս ո վ ո ­

ր ա կ ա ն են մ ե ր հ ի ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե շ յ> ( ե ր . 2 1 ) , որ « հ ի շ յա լ

հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ե ր ի ց շ ա տ ե ր ը գ ո ր ծ են ա ծ ե լ և մ ե ր հ ին մ ա տ ե ­

ն ա գ ի ր ն ե ր ը յ> ( ա ն դ ) , ն ա խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւ մ է , ո ր «Բ ո ւղ ա ն դ ա ր ա ­

ն ը հ ա մ ա ր յա թ ե չ է ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւ մ խ ո ր թ օ տ ա ր ա բ ա ն ո ւ թ յա ն

օ ր ի ն ա կ ն ե ր , և որ ն րա լե զ ո ւ ն ա վ ե լի բ ն ա կ ա ն է ' ք ա ն Ե գ ա ր ո ւ

մ ե ր ն ո ւ յն ի ս կ ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը յ> ( ա ն դ ) , նա

մ ի ն չ և ի ս կ ն կ ա տ ո ւմ է , թ ե « Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ա ծ է

ա յն ք ա ն կ ե ն դ ա ն ի հ ա յա խ ո ս ո ւ թ յա մ բ , ա յն ք ա ն ա շխ ա ր հ ի կ

ո ճ ե ր ո ւ դ ա ր ձ վ ա ծ ն ե ր է պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ ն ա , — որ ա ռ ա ջի ն

հ ա յա ց ք ի ց դ ժ վ ա ր է ա յղ ե ր կ ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը թ ա ր գ մ ա ն ա կ ա ն

հ ա մ ա ր ե լ յ> ( ե ր . 1 2 ) ։ Ե . Մ . ա ւե լի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն է տ ա լի ս

Հ ե ր ա կ լ ա ն վ ա ն ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ գ ո ր ծ ա ծ վ ե լո ւ ն 1 Վ ա հ ա գ ն ա ն ­

վ ա ն փ ո խ ա ն ա կ , և Ս ա տ ր ա պ բ ա ռ ի հ ա ճ ա խ ա կ ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ ­

թ յա ն г' ն ա խ ա ր ա ր բ ա ռ ի տ ե ղ ։ Բ ա յց Հ ե ր ա կ լ ա ն վ ա ն գ ո ր ծ ա ­

ծ ո ւ թ յո ւ ն ը դ յո ւ ր ա վ բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ է ն ո ր ա ն ո վ , որ գ ր ա գ ե տ

Հ ա յո ց մ ե շ ա ն խ տ ի ր գ ո ր ծ ա ծ ա կ ա ն է ի ն Վ ա հ ա գ ն և Հ ե ր ա կ լ,

ո ր ո ն ց ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ն ո ւ պ ա շ տ ա մ ո ւն ք ը շ ա տ ն մ ա ն լի ն ե լո վ * ն ո ւ յն ա ց ե լ է ի ն Հ ա յո ց հ ա մ ա ր * ։ Ի սկ ս ա տ ր ա պ ի ** գ ո ր ծ ա ծ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ է հ ե ղ ի ն ա կ ի ճ ո խ ա բ ա ն ո ճ ո վ և ն ա խ ն յա ց

լե զ վ ի պ ե ս պ ի ս ո ւ թ յա ն օ ր ե ն ք ո վ , հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ի և ն ո ւ յն ն ա խ ա ­

ր ա ր ը ա ր տ ա հ ա յտ ե լո ւ հ ա մ ա ր ա ն խ տ ի ր գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ — ն ա հ ա ­

պ ե տ , տ ա ն ո ւտ ե ր , ի շ խ ա ն , շ ա հ ա պ , տ ե ր , պ ե տ , ա վ ա գ ա ն ի , մ ե ­

ծ ա մ ե ծ ք , Ն ա խ ա ր ա ր ք , ի ՞ ն չ զ ա ր մ ա ն ք ' ե թ ե ե ր բ ե մ ն գ ո ր ծ ա ծ ն

և ս ա տ ր ա պ բ ա ռ ը , որ հ ա յե ր ե ն ո ւ մ վ ա ղ ո ւց գ ո ր ծ ա ծ ա կ ա ն

պ ե տ ք է լի ն ե ր , ք ա ն ի ո ր դ ե ռ ն ա խ ն յա ց լե զ վ ո ւ մ ո լն ի ն ք ն ո ր ա

հ ա յա ց ա ծ ձ և ն է լ— շ ա հ ա պ ։

Ե թ ե օ տ ա ր ա զ գ ի բ ա ռ ե ր ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ի գ ր վ ա ծ ք ո ւ մ

ն շ ա ն հ ա մ ա ր վ ե ր օ տ ա ր ա լե զ ո ւ բ ն ա գ ր ի ' մ ե ն ք հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա ­

գ ի ր պ ի տ ի ե ն թ ա դ ր ե ի ն ք ն ա և Կ ո ր յո ւ ն ի , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ և Փ ա ր պ ե -

ց ո ւ հ ա մ ա ր , պ ա ր ս կ ե ր ե ն բ ն ա գ ի ր ' Ե ղ ի շ ե ի , ն ո ւ յն ի ս կ Փ ա վ ս -

* Տե՜ս ЬпгЬП. Ա, լա, Р , ժ ր : — Նաև Ագաթանգեղոսի հույն թարգմանիչը

Հերա կլ է թա րգմա նել հա յ բնա գրի Վահագնը, երկու գիրը նույն համարելով։

* * Պատկան յա նի հրատարակության հիմք կա զմող ձեռագիրը միշտ ունի ասատրապետթ> ե ոչ «սա տ րա պ ք»։ Տե՞ս Փաատոօ, Ս• Պետերբուրգ, եր. 5 7 ,

է ա նոթ .։78

е л ո սի հ ա մ ա ր է Կ ո ր յո ւն ի փ ո ք ր ի կ գ ր վ ա ծ ք ը , օ ր ի ն ա կ , տ ա ս ն ­

յա կ ն ե ր ո վ հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ե ր Է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ , ո ր ո ն ց ի ց շ ա տ ե ր ը

ա ո ա ջի ն ա ն դ ա մ ն ր ա մ ե շ են պ ա տ ա հ ո ւմ . — ա ղ փ ա բ ե տ , ս ի ւ­

ղ ո բ ա յ, կ ղ ե ր ա կ ա ն , հ ռ ե տ ո ր ա բ ա ն , հ ե թ ա ն ո ս , բ ա ր բ ա ր ո ս ,

ս ի ւն հ ո դ ո ս ա կ ա ն , մ ա ր տ ի ր ո ս , ք ա ր տ ե զ , կ ա ն թ ե ղ , ս ա կ ե ր ե ն ,

բ ա ց ի ս ո վ ո ր ա կ ա ն պ ա ս ե ք , ա լգ ո ս տ ա կ ա ն , կ ա թ ո ղ ի կ ո ս և ա յ/

բ ա ռ ե ր ի ց ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ և Փ ա ր պ ե ց ո ւ մ ե ջ հ ա ր յո ւ ր ն ե ր ո վ ե ն պ ա ­

տ ա հ ո ւ մ հ ո ւն ա ր ե ն բ ա ռ ե ր , հ ա ր յո ւր ա վ ո ր են պ ա ր ս կ ե ր ե ն բ ա ­

ռ ե ր ը և ա ս ա ց վ ա ծ ք ն ե ր ը Ե ղ ի շե ի և Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ե ջ ։ Բ ա յց

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն լե զ ո ւ ն ա յն ք ա ն բ ն ա կ ա ն , կ ե ն դ ա ­

ն ի Է , ա յն ք ա ն ձ և ե ր ն ո ւ դ ա ր ձ վ ա ծ ք ն ե ր ը բ ո ւ ն հ ա յկ ա կ ա ն ,

ո ր ո ն ց ի ց շ ա տ ե ր ը մ ի ն լև հ ի մ ա Էլ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն լե զ վ ո ւ մ

ա պ ր ո ւմ ե ն * , ա յն ք ա ն ո ճ ը ը ն տ ա ն ի Է մ ե զ յո ւ ր ճ ո խ ո ւ թ յա մ բ ,

կ ր կ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , պ ա տ կ ե ր ա բ ա ր ա ս ա ց վ ա ծ ք ն ե ր ո վ , որ ա ն ­

կ ա ր ե լի Է ն ր ա ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն հ ա մ ա ր ե լ ո ր և է լ ե զ վ ի ց ։ Ե վ

հ ի ր ա վ ի , չ ն ա յե լ ո վ ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի լե զ ո ւ ն ա յն ք ա ն ա ռ ա տ ա ­

բ ա ն , մ ի ն չ և ի ս կ ա վ ե լո ր ղ ա բ ա ն է , չ ն ա յե լ ո վ ո ր շ ա տ ա ն գ ա մ

ա ն տ ե ս է ա ն ո ւ մ լե ՛զ վ ի ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ն ա խ ա դ ա ս ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե շ կ ա պ ը չ է պ ա հ պ ա ն ո ւմ ' ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ նա

մ ե զ ա վ ե լի հ ա ս կ ա ն ա լի է , ք ա ն բ ո լո ր Ե դ ա ր ի գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը ,

ս ո ց ա մ ե ջ հ ա շ վ ե լո վ ն ո ւ յն ի ս կ Փ ա ր պ ե ց ո լն ։ Ա յս գ ա ղ տ ն ի ք ը

բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ է մ ի ա յն ս ո ր ա ն ո վ , ո ր ն ա գ ր վ ա ծ է բ ո ւ ն հ ա յ­

կ ա կ ա ն լ ե զ վ ո վ ո ւ ո ճ ո վ , ո ր ի ո գ ի ն մ ե զ հ ա ր ա զ ա տ է , մ ե ր

ը մ բ ռ ն ո ղ ո ւ թ յա ն դ յո ւ ր ա մ ա տ չ ե լի ։ Մ ե ր բ ո լո ր մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ չե ն ք հ ի շ ո ւմ մ ի ո ւր ի շ գ ր վ ա ծ ք , որ Փ ա վ ս տ ո ս ի չա փ

կ ե ն դ ա ն ի և ը ն տ ա ն ի լե զ ո ւ ո ւ ն ե ն ա , ո ր ի մ ե շ հ ե ղ ի ն ա կ ի ո գ ի ն

չ ե ղ վ ի և չա փ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ո ր և է ս ա ն ձ կ տ ր ե լո վ ' հ ո ր դ ա բ ո ւխ

դ ո ւր ս թ ա փ վ ի , և յո ւ ր կ ր կ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , բ ա ռ ե ր ի կ ո ւտ ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր ո վ և ա ն կ ա ն ո ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ մ ե զ ո չ թ ե ձ ա ն ձ ր ա ց ն ե

ո լ զ ղ վ ե ց ն ե , ա յլ ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն ' ո գ և ո ր ե և ս ի ր ա հ ա ր ե ց ն ե

ի ր ա ն ։ Ի ՞ն չ օ տ ա ր ա զ գ ի բ ն ա գ ի ր պ ե տ ք է լի ն ի ' ո ր ա յս պ ի ս ի

հ ո ր դ ա հ ե ղ ե ղ , ո գ ե լի ց թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր տ ա . — (ГԱ յս պ է ս

պ ա շ ա ր ե ա լք , ը ն կ ա պ ճ ե ա լք , գ ե ր ե ա լք , վ ա ն ե ա լք , կ ծ կ ե ա լք ,

ա մ ե ն ե ք ե ա ն ա ռ հ ա ս ա ր ա կ յե ր կ ի ր ա ն կ ե ա լք ա ն բ ա ր բ ա ռ կ ա -

* Բազմաթիվ օրինակները տե՞ս ггՔննական քերականութիւն» , Ներա ձու-

Յ ա լն , եո « 63 — 1 1 8 ։

յ ի ն , ա ն խ ա ղ ա ց ք ի տ ե ղ լո շ է ն , ո ր ք է ի ն տ ո հ մ ք ե լ ա զ գ ք ա շ­

խ ա ր հ ա կ ե ր ք , ա շ խ ա ր հ ա լե ր ք , ժ ա ն դ ա գ ո ր ծ ք ք ր մ ա ց ն а ( Գ г

գ ) ։ — (ГԵ թ է զ ց ա յգ ե լ զ ց ե ր ե կ ն ս տ ե ա լ վ ա ր դ ա պ ե տ ա ց ն ե լ ը ս տ

ն մ ա ն ո ւթ ե ա ն ա մ պ ո ց ն ի բ ր ե ւ զ յո ր դ ա հ ե ղ ե ղ ի ն չ ա ն ձ ր ե ւա ց ՝

ս ա ս տ կ ո ւթ ի ւն զ վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւթ ի ւն ն ի վ ե ր ա յ հ ո ս է ի ն ո չ ո ք ի

ն ո ց ա ն է ն ե ւ ո չ մ ի ո չ , եւ ո չ մ ի բ ա ն , ե ւ ո չ կ է ս բ ա ն ի , ե ւ ոչ-

դ ո յզ ն յի շ ա տ ա կ ի ն չ ե ւ ո չ ն շ մ ա ր ա ն ս ի ն չ զ ո ր լս է ի ն ն ' եւ ոչ-

կ ա ր է ի ն ի ն չ ո ւն ե լ ի մ տ ի в ( Գ . ձ գ ) ։ — « Ե ւ ա յլ ո չ ո ք է ր , որ-

զ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ո ւթ ի ւն գ լխ ա ւո ր ո ւթ ե ա ն ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ո ւ թ ե ա ն ն

վ ե ր ա կ ա ց ո ւ թ ե ա ն ն ո ք տ է ր ո ւն ա կ ա ն տ ա ն ն հ ր ա մ ա ն ա տ ա ր ո ւ­

թ ե ա ն ն կ ա տ ա ր ե ա լ պ ա շ տ ա մ ա ն ն յա շ ո ր դ է ր յ> ( Դ . ^ 4 ^ '— յա լո լր ս ձ մ ե ր ա յն ո յ , յո ր ժ ա մ կ ո լտ ե ա լ գ ի ւլե ա լ զ մ ե ծ ո ւթ ի ւն ՝

բ ա զ մ ո ւ թ ի ւ ն թ ա ն ձ ր ո ւթ ե ա ն ձ ե ա ն ց ն կ ո լտ ա կ ե ա լ հ ի ւս ե ա լ ձ ե ­

ա ն ց ն ի վ ե ր ա յ ձ մ ե ր ա յի ն լե ր ա ն ց ն , յա յն պ ի ս ի լե ր ա ն ց ի վ ե ­

ր ա յ ը ն դ ա յն պ ի ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ի կ ա մ է ր ո ւր ե ք ե ր թ ա լ ի պ էտ ս-

ճ ա ն ա պ ա ր հ ի յ> ( Դ . ()ц ] |— « Ի խ ն դ ի ր ա ն կ ա ն է ր , զ ն ո յն գ ո յն ՝

ձ ի , զ ն ո յն ն շ ա ն , գ ն ո յն պ ա տ կ ե ր , բ ա ց ի մ ե ծ ո ւ թ ե ն է , զի ա յն ­

չա փ ո ւր ե ք ո չ գ տ ա ն է ր , զ ն ո յն ն մ ա ն զ ն ո յն կ ե ր պ ա ր ա ն ս ճ ա ր ­

տ ո ւկ ճ ա ն ճ կ է ն գ տ ե ա լ, ե ւ հ ա ն դ ե ր ձ հ ր ո վ ա ր տ ա կ օ ք եւ պ ա տ ա ­

ր ա գ օ ք ի ձ ե ռ ն մ ո լե կ ա ն Փ ի ս ա կ ա յն ա ռ ի շ խ ա ն յԱ տ ր ա պ ա -

տ ա կ ա ն ա ռ Վ ա ր ա զ ն ա ր ձ ա կ է ր я ( Դ , ի ) ։ — « Ե ւ ա յն բ ա ն ք ն Ի

ո ր վ ա ս ն ո ր ս ո յն ի թ ա գ ա ւո ր է ն ա ս ա ց ա լ վ ա ղ վ ա ղ ա կ ի յո լն կ ն -

զ օ ր ա վ ա ր ի ն Պ ա ր ս ի ց հ ա ս ա ն է ի ն ի բ ե ր ա ն ո յ շ ո ր ի կ ն , շ ո գ մ ո գ ն ,,

տ ի ր ա ն ե ն կ ն ե ւ տ ի ր ա դ ր ո ւժ ն , տ ի ր ա ս պ ա ն ո ւն , տ ի ր ա մ ա տ ն ի չն

Փ ի ս ա կ ա յ, յ ա յ ն յա շ խ ա ր հ ա կ ո ր ո յս յա ռ ն է ա ն տ ի .. . ա յլ ի շ ­

խ ա ն ն Պ ա ր ս ի ց զ թ շ ն ա մ ո ւ թ ի ւ ն ն զ ո ր ո ւն է ր ի ն ե ր ք ո յ ' խ ո ր ա -

մ ա ն կ ե ա լ, ծ ա ծ կ ե ա լ, մ ե ք ե ն ա յե լ , ա ռ ա գ ա ս տ ե ա լ բ ե ր է ր , եէ

ա ռ ն է ր ս պ ա ս զ դ ա ւն կ ա տ ա ր ե լ յ> ( Գ , ի^»— Օ ր ի ն ա կ ն ե ր ն հ ա ­

ճ ա խ ե լը ա վ ե լո ր դ է . — ա մ բ ո ղ ջ Փ ա վ ս տ ո ս ը լի է ա յս պ ի ս ի տ ե ­

ղ ե ր ո վ , ո ր ո ն ք ի ր ա ն ք ի ր ա ն ց խ ո ս ո ւ մ ե ն , թ ե ա ր տ ա հ ո ս ո ւմ ե ն

անմիջապես հ ե ղ ի ն ա կ ի , և ա յն է լ հ ա յ հ ե ղ ի ն ա կ ի ս ր տ ի ց , ո ր ի

խ ո ւ ռ ն զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ն ե ր ը , ա ն զ ո ւս պ ե ր և ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ո ւղ խ ո ­

ր ե ն դ ո ւր ս ե ն թ ա փ ո ւ մ բ ա ռ ե ր ի կ ո ւ տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ս տ ե ղ ծ ե ­

լ ո վ բ ն ո ր ո շ ո ճ ։ Ա յս տ ե ղ չ է ն կ ա տ վ ո ւ մ ս ա ռ ն դ ա տ ո ղ ո ւթ յո ւն ,,

չա փ վ ա ծ մ տ ա ծ վ ա ծ խ ո ս ք ի ձ և , ո ր պ ե տ ք է լի ն ե ր ա յն դ ե պ ­

ք ո ւ մ ե թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ն ա չք ի ա ռ ա ջ ո ւն ե ն ա ր յո ւ ր լե զ վ ի ա զ ա ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա շ կ ա ն դ ո ղ հ ո ւն ա կ ա ն բ ն ա գ ի ր ։ Դ ժ վ ա ր է ե ն թ ա ֊ 78

'

•ղք ե լ, որ կ ա ր ծ ե ց յա լ հ ո ւ յն ր ն ա գ ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ը և ն ո ր ա հ ա յ

թ ա ր գ մ ա ն ի չը ե ր կ ո ւք ն է լ դ ի տ մ ա մ բ կ ա մ պ ա տ ա հ ա բ ա ր ա ն ­

կ ա ն ք ն ն ա խ ա դ ա ս ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և տ ա ր ա պ ա յմ ա ն կ ր կ ն ո ւ թ յո ւ ն ­

՛ն ե ր գ ո ր ծ ա ծ ե ի ն , ի ս կ ե թ ե ն ո ց ա ն ի ց մ ե կ ը կ ա ն ո ն ա վ ո ր ո ճ ո ւ­

ն ե ն ա ր ՝ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ա յժ մ յա ն լե ղ վ ա կ ա ն կ ե ր ­

պ ա ր ա ն ք ը չէ ր ո ւ ն ե ն ա ։ Ս խ ա լ կ ա ր ծ ի ք է ' թ ե թ ա ր գ մ ա ն ի չ ը

դ ի տ մ ա մ բ բ ա ն ե ց ր ե լ է ա յս լ ե զ ո ւ ն , դ ի ր ք ը ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն դ յո ւ ր ­

ը մ բ ռ ն ե լի դ ա ր ձ ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ա յս պ ի ս ի մ ի խ ո ս ք — (Гք ա ն ղ ի

՛ս ովորութ իւն Էր Հ ա յո ց թ ա գա ւոր ի ն բ ա զ մ ա կ ա ն ա ն դ ե ն ը ն դ ն մ ի ն աո. նմա ի նորին տ ա խ տ ին ա ր կ ա նե լ բ ա զ մ ա կ ա ն , օ -

ր է ն ք է ի ն , զ ի թ ա գ ա ւո ր ն Պ ա ր ս ի ց ե լ թ ա գ ա ւո ր ն Հ ա յո ց ի մ ի ­

ո ւ մ տ ա խ տ ի բ ա զ մ է ի ն , ի մ ի ո ւմ զ ա ն ո յս » ( Ղ . ժ դ ) .— ա ն շո ւշտ

■ա վելի դ յո ւ ր ը մ բ ռ ն ե լի կ լի ն ե ր ' ե թ ե ն ո տ ր գ ի ր տ ո ղ ե ր ը ա մ ե ն ֊

հ ի ն չ լի ն ե ի ն , ն ո ւ յն պ ե ս վ ե ր ը բ ե ր վ ա ծ օ ր ի ն ա կ ն ե ր ի ց շ ա տ ե ր ը

հ ա մ ա ռ ո տ վ ե լո վ [* մ ի ա յն կ վ ա ս տ ա կ ե ի ն պ ա ր զ ո ւ թ յա ն կ ո ղ ­

մ ի ց ։ — Ք ն ն ա կ ա ն ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը , որ հ ա մ ա ռ ո տ

խ ո ս ք ե ր ո վ ա յն ք ա ն հ մ տ ո ւ թ յա մ բ ա ն դ ա մ ա ղ ն ն ե լ է Փ ա վ ս տ ո ս ի

լ ե զ ո ւ ն ' ա յս պ ե ս է ե զ ր ա փ ա կ ո ւ մ յո ւ ր հ ա յա ց ք ը ն ո ր ա մ ա ս ի ն .

<гԱ մ ե ն ա յն ի ն չ բ ն ա կ ա ն է ( Փ ա վ ս տ ո ս ի լե զ վ ի մ ե շ ) , ա ռ ա ն ց

ա ր վ ե ս տ ի և ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն , և հ ա ր կ է ը ս ե լ հ ո ն լո կ

բ ն ո ւ թ յո ւ ն է խ ո ս ո ղ ը ։ Վ ե ր շ ա պ ե ս լե զ վ ա վ ը խ ո ր ի ն հ ա յկ ա բ ա ն ,

ք ե ր ա կ ա ն ա կ ա ն տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւ թ յա մ բ Հ շ դ ի վ ռ ա մ ի կ , ո ճ ո վ ն

ա մ ե ն և ի ն ա ր և ե լ յա ն » * , а օ տ ա ր ա զ գ ի ո ճ ե ա զ ա տ է » * * ։ — Ե թ ե

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն լե զ վ ի ց ա ռ հ ա ս ա ր ա կ պ ե տ ք լի ն ի

ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ա ն ե լ ն ո ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ո ւ թ յա ն և ս կ զ բ ­

՜ն ա գր ի լ ե զ վ ի մ ա ս ի ն ' մ ե ր խ ո ր ի ն հ ա մ ո զ մ ա մ բ կ ա ր ե լի է

մ ի ա յն ա յս ե զ ր ա կ ա ց ն ե լ , որ ն ո ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ն հ ա յ է մ ի ն չ և

յ ո ւ ր ո ւղ ն ո ւ ծ ո ւ ծ ը , և յո ւ ր ա մ բ ո ղ ջ հ ա յո ւ թ յա ն ո գ ի ն թ ա փ ե լ

ց ո լ ա ց ր ե լ է լե ղ վ ի մ ե շ , որ ա ն մ ի ջա պ ե ս բ խ ո ւ մ է հ ա յ ս ր տ ի ց և

հ ա յ ո ւ ղ ե ղ ի ց ։ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , լե ղ վ ի և ո ճ ի տ ե ­

ս ա կ ե տ ի ց , թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն հ ա մ ա ր ե լը — լե ն ք ա ս ո ւմ թ յո ւ ր ­

ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն , ա յլ ո ւղ ղ ա կ ի մ ե ղ ք է ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի և ս կ զ բ ն ա կ ա ն լե զ վ ի

* Ներածութիւն, եր. 5 9 ։

* * Անդ, 124 , ծա նոթ.,

79

մ ա ս ի ն մ ի ՛ն ո ր հ ա յա ց ք է հ ա յտ ն ո ւ մ հ . Р . Ս ա ր գ ի ս յա ն ը * , ս յՆ

է , որ а ն ո ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ը պ ե տ ք է որ Դ գ ա ր ո ւն վ ե ր ջ ե ր ը ա պ րո ղ

հ ա յ մ ի ե ղ ա ծ լի ն ի , և յո ւ ր գ ո ր ծ ը ' ո չ թ ե հ ա յե ր ե ն , ա յլ հ ի ւն ա -

ր ե ն լ ե զ վ ո վ շ ա ր ա դ ր ա ծ է , ո ր ո ւն մ ե շ ա պ ա Ե . դ ա ր ո ւմ , կ ա մ

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն և կ ա մ մ ի ուրիշ ա ռ թ ի վ , ա ն ծ ա ն ո թ գ ր չէ մ ը

ա յլ և ա յլ ե կ ա մ ո ւտ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ն ե ր մ ո ւ ծ վ ա ծ ե ն » ։ Հ ե ղ ի ն ա կ ի

հ ա յ լի ն ե լը բ ա ն ա ս ե ր Հ ա յր ը հ ե տ և ց ն ո ւ մ է ս ո ր ա ն ի ց , որ « Ս ո կ -

ր ա տ , Ս ո ղ ո մ ե ն և Պ ր ո կ ո պ ի ո ս 5 ի բ ր և հ ա յ հ ե ղ ի ն ա կ ո ւթ յո ւ ն կ ը

հ ի շե ն ա յդ ե ր կ ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը » , ի ս կ հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ գ ր վ ա ծ

լի ն ե լը հ ե տ և ց ն ո ւ մ է ս ո ր ա ն ի ց , որ ե թ ե հ ո ւն ա ր ե ն գ ր վ ա ծ չ լի ­

ն ե ր ' <гվ ե ր ո հ ի շ յա լ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ն ո չ կ ա ր դ ա լ պ ի տ ի կ ա ր ե ն ա ­

յի ն զ ա յն և ո չ ա յլ ա ն տ ի հ ա տ վ ա ծ ս մ ե ջ բ ե ր ե լ , և ս ա կ ա յն

Պ ր ո կ ո պ ի ո ս ը ս տ հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ր ի ն մ ե ջ բ ե ր ա ծ է բ ո լ ո ր

Ա ր շա կ ա պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն , և ո չ թ ե ը ս տ բ ե ր ա ն ա ց ի ա վ ա ն դ ո ւ­

թ յա ն կ ա մ ը ս տ հ ա յե ր ե ն գ ր ո ւ թ յա ն » ։ Որ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ա յ է ճ դա մ ե զ հ ա մ ա ր ա ն տ ա ր ա կ ո ւս ե լի է .

բ ա յց հ . Ս ա ր գ ի ս յա ն ի պ ա տ ճ ա ռ ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ը մ ե զ ա ն հ ա վ ա ­

ն ա կ ա ն է թ վ ո ւ մ ։ Փաւստոս օ տ ա ր ա զ գ ի ա ն ո ւն ը շա տ բ ա ն ա ­

ս ե ր ն ե ր ի վ ե ր ա ա յն ք ա ն ա զ դ ե լ է , որ ն ո ք ա ա յդ զ ո ւտ հ ա յկ ա ­

կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ը հ ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ի ե ն վ ե ր ա դ ր ե լ, ա ր դ կ ա ր ե լի ՜

բ ա ն է , որ հ ո ւ յն պ ա տ մ ա գ ի ր ն ե ր ը հ ո ւն ա ր ե ն գ ր վ ա ծ պ ա տ մ ո ւ­

թ յա ն վ ե ր ա ա յդ մ ի և ն ո ւ յն հ ո ւ յն լա տ ի ն Փ ա վ ս տ ո ս ա ն ո ւ ն ը

տ ե ս ն ե լո վ [' ն ր ա ն հ ա յ հ ա մ ա ր ե ի ն ։ Ա յդ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի գ ո ր ծ ա ­

ծ ա ծ (ГՀ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն » բ ա ռ ը կ ա ր ո ղ է վ ե ր ա բ ե ր ե լ ի ր ա ն ց

ա ղ բ յո ւ ր ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն , գ ո ւց ե և լ ե զ վ ի ն , բ ա յց ո չ Փ ա ֊

վ ը ս տ ո ս ա ն ո ւն ը կ ր ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա յա զ գ ո լթ յա ն ։ ն ո ւ յն պ ե ս

հ ի մ ն ա վ ո ր չ է թ վ ո ւ մ մ ե ղ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ո ւն ա ր ե ն

ս կ զ բ ն ա գ ր ի փ ա ս տ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ե ն թ ա դ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր , ո ր

Պ ր ո կ ո պ ի ո ս Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ր ի ց է

ա ռ ե լ յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ ն Ա ր շա կ Բ ֊ի մ ա ս ի ն ' պ ե տ ք էր ա պ ա ­

ց ո ւ ց ա ն ե լ , որ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ց ե լ է ա յդ պ ի ս ի հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա -

գ ի ր , կ ա մ գ ո ն ե մ ա ն ր ա մ ա ս ն բ ա ղ դ ա տ ո ւ թ յա մ բ ց ո ւ յց տ ա լ, ո ր

հ ա յե ր ե ն Փ ա վ ս տ ո ս ը չէ ր կ ա ր ո ղ ա ղ բ յո ւ ր լի ն ե լ Պ ր ո կ ո պ ի ո ս ի ն ,

ի ս կ ք ա ն ի որ ս ո ց ա ն ի ց ո չ մ ե կ ը և ո չ մ յո ւ ս ը չ է ա պ ա ց ո ւ ց ­

վ ա ծ ■' ա վ ե լի հ ա վ ա ն ա կ ա ն և բ ն ա կ ա ն է կ ա ր ծ ե լ , որ կ ա մ Պ ր ո -

*Ա գա թա նգէղոռ և յուր բա զմա դա րյա ն գաղտնիքն» , հր. 1 9 8 — 29 1 ։80

կոպ ի пи ի ն ք ը հ ա յե ր ե ն կ ա ր դ ա ց ա ծ է Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը — ք ա ն ի որ հ ա յա գ ե տ հ ո ւ յն ո ւս ո ւմ ն ա կ ա ն ն ե ր պ ա կ ա ս -

լ ե ն ե ղ ե լ , մ ա ն ա վ ա ն դ որ Պ ր ո կ ո պ ի ո ս ծ ն ն դ յա մ բ կ ե ս ա ր ա ց ի

լ ի ն ե լ ո վ դ յո ւ ր ա վ կ ա ր ո ղ էր հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա լ Հ ա յ ո ց ■ հ ե տ ,— կ ա մ ո ւր ի շը ն ո ր ա հ ա մ ա ր թ ա ր գ մ ա ն ե լ է Փ ա վ ս տ ո ս ի ց

հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ։ Ս ո կ ր ա տ ի և Ա ո ղ ո մ ե ն ի մ ա ս ի ն չե ն ք խ ո ս ո ւ մ ։

Դ ե ռ պ ե տ ք է ա պ ա ց ո ւ ց ա ն ե լ , որ ն ո ք ա Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ի ց օ գ տ վ ե լ ե ն , ա յն ո ւ հ ե տ և մ ի ա յն կ ա ր ո ղ է խ ն դ ի ր լի ն ե լ , ,

թ հ ի ն չ լ ե զ վ ո վ է ե ղ ե լ ն ո ց ա ձ ե ռ ք ի տ ա կ ե ղ ա ծ Փ ա վ ս տ ո ս ի

բ ն ա գ ի ր ը ։Ն ո ր ա յր Ր յո ւ ղ ա ն դ ա ց ո լ կ ա ր ծ ի ք ի վ ե ր ա — ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի -

մ ե ջ ն կ ա տ ե լո վ մ ի կ ո ղ մ ի ց խ ի ս տ ա ն պ ա ր կ ե շ տ տ ե ս ա ր ա ն ն ե ր -

և մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ծ ա յր ա հ ե ղ բ ա ր ե պ ա շ տ ո ւ թ յո ւ ն , ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի — ն ա կ է ե ն թ ա դ ր ո ւ մ ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , մ ե կ ը լկ տ ի ա բ ա ն հ ո ւ յն ։

ա շ խ ա ր հ ա կ ա ն , մ յո լս ը բ ա ր ե պ ա շ տ ա ս ո ր ի ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն * , ---ե ր կ ա ր կ ա ն գ ա ռ ն ե լ հ ա ր կ չե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ ։ Ա յդ ե ր կ ո ւ , ը ս տ

ե ր և ո ւ յթ ի ն ա ն մ ի ա բ ա ն ե լի հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը դ յո ւ ր ա վ կ ա ր ո ղ

ե ն մ ի ա ն ա լ մ ի պ ա ր զ ա մ ի տ , դ յո ւր ա հ ա վ ա ն « բ ն ո ւ թ յա ն ո ր դ ո ս )՝

մ ե շ , ո ր պ ի ս ի տ ի պ ե ր շ ա տ բ ա զ մ ա թ ի վ ե ն մ ե ր գ յո ւղ ա կ ա ն -

դ ա ս ի մ ե ջ , ո ր ո ն ք ա մ ե ն մ ի ա ն պ ա ր կ ե շ տ բ ա ն յո ւ ր ա ն ո ւ ն ո վ ն

ե ն ա ս ո ւմ ն ո ւ յն ի ս կ կ ա ն ա ն ց և ե ր ե խ ա ն ե ր ի ն ե ր կ ա յո ւ թ յա մ բ ,

և ա յն ք ա ն պ ա ր զ ա մ ի տ ե ն , ո ր չե ն է լ կ ա ր ո ղ ե ր և ա կ ա յե լ , թ ե

կ ա խ ո ս ք ի վ ա յե լ չ ո ւ թ յա ն չ ա փ , կ ա մ ի ր ա ն ց ա ս ա ծ ը կ ա ր ո ղ է

վ ի ր ա վ ո ր ե լ մ ե կ ի ո ղ ջ ա խ ո հ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

հ ե ղ ի ն ա կ ն է լ ա յս տ ի պ ե ր ի ց ն է , որ շ ա տ լա վ ն կ ա տ վ ո ւ մ է՛

ա ն պ ա ր կ ե շ տ տ ե ս ա ր ա ն ն ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա ն ո գ ո ւ ց ։ Նա ոչ-

թ ե ց ո փ ա բ ա ն է , ո չ թ ե հ ե շ տ ա ս ի ր ա կ ա ն ե ր և ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ի ց է

մ ղ վ ո ւ մ ա ն պ ա ր կ ե շ տ դ ե պ ք ե ր պ ա տ մ ե լո ւ , ա յլ հ ե ն ց բ ա ր ե ­

պ ա շ տ ա կ ա ն զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ի ց դ ր դ վ ա ծ պ ա ր ս ա վ ո ւմ է ա յդ պ ի ս ի

գ ո ր ծ ե ր ը ։ Ն ո ր ա գ ր ա ծ ը ը ն թ ե ր ց ո ղ ի մ ե շ չ է շ ա ր ժ ո ւ մ ո ւր ի շ ո ր և է

զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ' ք ա ն հ ի ա ց ո ւ մ ա յդ ա ն մ ե ղ , պ ա ր զ ա մ ի տ հ ո գ ո ւ

վ ե ր ա , որ « ո չ գ ի տ է զ ի ն չ գ ո ր ծ է ] ) ։

Մ ե ն ք հ ա ր կ հ ա մ ա ր ե ց ի ն ք ա յս հ ա մ ա ռ ո տ տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ը ն ը -

վ ի ր ե լ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , լ ե զ վ ի , գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ­

ն ա կ ի և հ ե ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ե ղ ա ծ զ ա ն ա զ ա ն կ ա ր ֊

I

* ա-Քննասեր», 18 8 7 , Ա, էր. 2 8 — 2 9 ե հ ռ չ.,

6-10938է

ծ ի ք ն ե ր ի ն , ք ա ն ի որ դ ո ք ա ա մ բ ո ղ ջ ա կ ա ն ք ն ն ո ւ թ յա ն չէ ի ն ե ն ­

թ ա ր կ վ ա ծ և ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւ մ էի ն ը ս տ ե ր և ո ւ յթ ի ն բ ա վ ա կ ա ն

ծ ա ն ր ա կ շ ի ռ , մ ի մ յա ն ց հ ե տ ս ե ր տ կ ա պ ա կ ց վ ա ծ հ ի մ ք ե ր ' ա յդ

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ դ ա ր ի հ ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն հ ա մ ա ր ե լո ւ ։

Մ ե ն ք շ ա ն ա ց ի ն ք ց ո ւ յց տ ա լ, որ ա յդ հ ի մ ք ե ր ը խ ա խ ո ւտ ե ն ,

■որ բ ա վ ա կ ա ն փ ա ս տ ե ր լկ ա ն ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ դ ա ր ո ւմ

գ ր վ ա ծ հ ա մ ա ր ե լո ւ , որ ն ո ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ը ' գ ր ք ո ւմ հ ի շ վ ա ծ Փ ա -

Վ ը ս տ ո ս հ ո ռ ո մ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը չ է , ո ր ն ա չ է գ ր վ ա ծ հ ո ւն ա ր ե ն

կ ա մ ո ւրի շ օ տ ա ր լ ե զ վ ո վ ։ Ա յժ մ կ դ ա ռ ն ա ն ք ա յս ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ­

ր ո ւ թ յա ն ե ր կ ր ո ր դ մ ա ս ի ն և կ ա շ խ ա տ ի ն ք ա պ ա ց ո ւ ց ա ն ե լ , որ

ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է Ե դ ա ր ի կ ի ս ի ն , հ ա յի ձ ե ռ ք ո վ և

■հ ա յե րե ն լ ե զ վ ո վ , ա յս ի ն ք ն հ ը ն դ հ ա ն ո լր ն ա յն ' ի ն չ որ հ ա մ ա ­

ռ ո տ ի վ ծ ր ա գ ր ե լ ,է Հ . Գ ա թ ը ր ձ յա ն ը մ ե ր ա ր դ ե ն հ ի շ ա ծ հ ա տ ա ­

կ ո տ ո ր ո ւ մ * ։

Р.

Փավստոսի բանաքաղությունները Ե. դարի հայերեն գըր-վածքներից.— Ակնարկություններ Ъ դարի անցքերի վրա.__Անտեղեկություն ժամանակագրության.— Հրաշքներ, ավան­դություններ, վիպական տարր. Հեղինակի ագգային ողին.__Եզրակացություն:

Ե թ ե մ ի կ ո ղ մ դ ն ե ն ք վ ե ր ո հ ի շ յա լ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը , ո ր ո ն ք հ ի մ ֊

ն ը վ ա ծ են Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ի ք ա ն ի կ ա ս կ ա ծ ե լի և

ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ա յի ն տ ո ղ ե ր ի ս խ ա լ բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ա , և ա ֊

ռ ա ն ց ն ա խ ա ռ յա լ կ ա ր ծ ի ք ի ք ն ն ե ն ք ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն բ ո վ ա ն ­

դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ' բ ա վ ա կ ա ն ա չա փ ո ւղ ղ ա կ ի և ա ն ո ւղ ղ ա կ ի ա յն պ ի ­

սի ց ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր կ գ տ ն ե ն ք ն ո ր ա մ ե շ , ո ր ո ն ք մ ե ղ ուրիշ ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յա ն կ հ ա ս ց ն ե ն ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա ­

կ ի , հ ե ղ ի ն ա կ ի ա զ գ ո ւ թ յա ն և ս կ զ բ ն ա գ ր ի լ ե զ վ ի վ ե ր ա բ ե ր ո ւ ­

թ յ ա մ բ ։

Ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ը Խ ո ս տ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե շ հ ա յտ ա ր ա ­

ր ե լ ո վ , որ պ ե տ ք է ս կ ս ե Խ ո ս ր ո վ Կ ո տ ա կ ի ց և Վ ր թ ա ն ե ս կ ա թ ո ­

ղ ի կ ո ս ի ց . Գ . ա. գ լխ ո ւ մ բ ա ց ա տ ր ո ւ մ է , թ ե ի ն չ ո ւ է ս կ ս ո ւմ ա յդ

պ ա տ մ ա կ ա ն կ ե տ ի ց . — ո ր ո վ հ ե տ և , ա ս ո ւմ է , (ГՍ ա ն ա տ ր ո լկ ի ց

* «Հանդես ամսօրյա» , 1889, մարտ։

և Ի ա դ Լ ո ս ա ռ ա ք յա լի ց մ ի ն չև Տ ր դ ա տ ի և ս . Գ ր ի դ ո ր ի գ ո ր ­

ծ ե ր ն ու մ ա հ ը ո ւր ի շ ն ե ր ի ձ ե ռ ք ո վ ա ր դ ե ն գ ր վ ա ծ ե ն ։ Բ ա յց ո ր ­

պ ե ս զ ի մ ե ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ը ն դ հ ա տ ո ւ մ չ լի ն ի , ա յլ մ ի կ ա պ

հ ա ս տ ա տ վ ի ( ն ա խ ը ն թ ա ց գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի և ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե շ ) հ ա մ ա ռ ո տ ա կ ի ն շ ա ն ա կ ո ւմ ե ն ք , ի ն չպ ե ս թ ե մ ի ա ղ յո ւս -

զ ե տ ե ղ ե լո վ պ ա տ ի շ ի ն ո ւ թ յա ն մ ե շ յ> ։ Ե վ հ ի ր ա վ ի , հ ա ջ ո ր դ գ ը լ-

խ ո ւ մ ( Գ . հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ի ք ա ն ի խ ո ս ք ե ր ո վ հ ի շ ո ւմ է Տ ր դ ա ­

տ ի ն , ս . Գ ր ի գ ո ր ի ն և ն ո ր ա գ ո ր ծ ա կ ի ց Ա ր ի ս տ ա կ ե ս ի ն , ն ո ց ա

մ ա հ ն ու թ ա ղ ո ւ մ ը , և ա յն ո ւ հ ե տ և , Գ . գ լխ ի ց , ա ն ց ն ո ւ մ է յո ւ ր

բ ո ւ ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , Խ ո ս ր ո վ Կ ո տ ա կ ի ց և Վ ր թ ա ն ե ս ի ց ս կ ս ե ­

լ ո վ ՛Հ ե ղ ի ն ա կ ի ա յս ծ ր ա գ ի ր ն ու բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց ե ն

տ ա լի ս , որ նա ո ւ ն ե ց ե լ է ձ ե ռ ք ի տ ա կ отա ռ ա ք ե լա ս պ ա ն л Ս ա ֊

ն ա տ ր ո լկ ի և Ւ ա դ ե ո ս ի , « հ ա կ ա մ ա յի ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն ­

դ ո ւ ն ա ծ » Տ ր դ ա տ ի և ս . Գ ր ի գ ո ր ի վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յա ն ո ւ գ ո ր ­

ծ ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ւս տ ի ի ն ք ն ա վ ե լո ր դ է հ ա մ ա ր ե լ

ն ո ր ի ց գ ր ե լ ա յն ' ի ն չ որ ա ր դ ե ն կա - ա յլ ա ր ժ ա ն է դ ա տ ե լ ս կ ս ե լ

յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւղ ի ղ ա յն տ ե ղ ի ց , ո ր տ ե ղ կ ա ն գ ե ն ա ռ ե ը

յո ւ ր ն ա խ ո ր դ ն ե ր ր ։ Ա յս ն ա խ ը ն թ ա ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը թ ե ­

պ ե տ հ ե ղ ի ն ա կ ի ց հ ա ն վ ա ն ե չե ն հ ի շ վ ո ւ մ ' բ ա յց բ ա ր ե բ ա խ տ ա ­

բ ա ր հ ա յտ ն ի են մ ե ղ ։ Ա ռ ա ջ ի ն ն է « Վ կ ա յա բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն Թ ա գ է ֊

ո ս ի ա ռ ա ք ե լ ո յն » * 6- ե ր կ ր ո ր դ ն է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը ։ Ա յս ե ր կ ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ե ղ ի ն ա կ ը ո չ մ ի ա յն ■

գ ի տ ե , ա յլև օ գ տ վ ո ւ մ է ն ո ց ա ն ի ց ' ի բ ր և ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց , ա ռ ա ­

ջ ի ն ի ց ք ի չ տ ե ղ * * , ի ս կ ե ր կ ր ո ր դ ի ց շ ա տ ա ն գ ա մ ւ Ա յս ե ր կ ր ո ր դ ի ,

ա յս ի ն ք ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ա ռ ն չ ո ւ թ յո ւ ն ը Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո լ ֊

* «Ս ոփ երք», Ը ։ Աչս վկա յա բա նոլթ յոլնը խ մբա գրվա ծ է Լաբուբնայի

պատմության հա յերեն թա րգմա նությունից հետ ո, որովհետև հայտնապես1 օգտ վում է նորա նից, երբեմն բա ռա ցի հատվածներ իսկ փոխ առնելով 1' յո ֊

րա նից։ Խմբագրված է Ե ղարի աոաջին կիսում, որովհետև Փավստոսի հե­

ղինակը նրան գիտ ե։ Խորենացին ևս նրան գիտե և բա ռա ցի հատվածներ է փոխ ա ռնում (Բ , լզ , լդ ) : Խմբագրողն իրան կոչում է « թա րգմանիչ» 11 ա մոլել եպիսկոպոս, որին հրատարակիչները նույնա ցնում են Շմուել կաթողիկոսի-

հետ . «Ս ոփ երք», Ը , եր. 1 0 1 , ծան. 2 7 ։* * Փա ա տ . Գ, ժդ. «Ս ա կա յն եւ դուք յա յն մ ' փոխանակ երա խ տ եա ցն..,

կոչէր ի փրկական շնորհս ա րքայութեան Տեա ռն մերոյ Յիսուսի Քրիստո­

ս ի » . և մի քանի ա նգամ Հա յո ց հա յրապետությունը կոչելով «ա թ ոռ» և «վ ի ­

ճա կ» Р'ш դե ո ս ա ռա քյա լի . — Գ, (քր, Ժդ, Դ, դ:

83-

Դ յա ն հ ե տ ' ա ռ ա ն ձ ի ն կ ա ր և ո ր ո ւթ յո ւն ո ւնի մ ե զ հ ե տ ա ք ր ք ր ո զ

ի ն ղ ր ի հ ա մ ա ր , ո ւս տ ի ա ր ժ ե ն ո ր ա վ ե ր ա կ ա ն գ ա ռ ն ե լ ։

Որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն ա ն պ ա յմ ա ն օ գ տ վ ե լ է Ա ղա թա ն- գեղոսից' ե ր և ո ւմ է ա յն բ ա զ մ ա թ ի վ կ ա ր և ո ր և ե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց , որ ն ա ա վ ա ն դ ո ւմ է հ ա մ ա ձ ա յն Ա գ ա ­

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի '*» Ա յս պ ե ս նա գ ի տ ե , ո ր Ս ա ս ա ն յա ն ն ե ր ն ս պ ա ­

ն ե լ են Ա րտ ա վ ա ն ի ն , ո ր ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ հ ա յ Ա ր շ ա կ ո լն ի ն ե ր ը

վ ր է ժ խ ն դ ի ր ե ն ե ղ ե լ ն ո ց ա ն ի ց ( Դ , ծ գ . — հ մ մ տ լ . Ագւսրան. ա , р ) ո ր ս . Գ ր ի գ ո ր Ա ն ա կ ի ո ր դ ի ն է ( Գ , ջ ֊Ա գ . ժ ւս ). որ ն ա չ ա ր ­

չա ր վ ե լ է հ ա յե ր ի ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ռ ո վ ( Գ , Ժդ— Ա գ .

զ - ժ ) . որ Գ ր ի գ ո ր ի չա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր ի ց հ ե տ ո ե կ ե լ ե ն Հ ռ ի փ ս ի մ -

յա ն ք , չա ր չ ա ր վ ե լ են և ն ա հ ա տ ա կ վ ե լ ( Գ , Ժդ-Ադ. ժ դ -ժ թ ). որ

թ ա գ ա վ ո ր ը ա ն ա ս ն ա կ ա ն կ ե ր պ ա ր ա ն ք է ս տ ա ց ե լ , որ և ա ռ ի թ է

■եղել հ ա յո ց դ ա ր ձ ի ն ( Գ . ձ գ - Ա գ . ի^. ո ր ս . Գ ր ի գ ո ր ք ա ր ո զ ե լ ,

■ վ ա ր դ ա պ ե տ ե լ է Հ ա յո ց ( Գ . ա , р — Ա գ . а Վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւթ ի ւն »

,և ն ) . որ Ք ր ի ս տ ո ս ի ն ա խ ա վ կ ա ն ե ր ի , Գ ա յա ն ե ի , Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի և

ն ո ց ա գ ո ր ծ ա կ ի ց ն ե ր ի վ ե ր ա վ կ ա յա ր ա ն ն ե ր են շ ի ն վ ե լ Ա յր ա -

ր ա տ յա ն գ ա վ ա ռ ո ւ մ ( Գ , ժդ— Ա գ . ս դ ) , որ ս . Գ ր ի գ ո ր ա ռ ա ջի ն

.կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն է ե ղ ե լ Հ ա յո ց ( Գ , ժ. — Ա գ . 6ժա և Հ ա ռ ա ջ ) , որ

.ս ո վ ո ր ո ւթ յո ւն է ե ղ ե լ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւ թ յա ն ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

'Կ ե ս ա ր ի ա յի ց ս տ ա ն ա լ ( Գ , ժ բ . Ե, ի թ — Ա գ. 6ժ գ , ճ ժ դ ). որ ս .

՛Գ ր ի գո ր ս ք ա ն չ ե լի ք ո վ կ ո ր ծ ա ն ե լ է մ ե հ յա ն ն ե ր Տ ա ր ո ն ի Ա շտ ի -

շ ա տ ո ւ մ ( Գ, դ . Դ . դ . — Ա գ . ն ժ դ .— Ъ ) . ո ր նա ա յս տ ե ղ է շ ի ն ե լ

.ա ռ ա ջի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն ս . Յ ո վ հ ա ն ն ե ս ի ա ն ո ւ ն ո վ ( Գ , դ , ժդ և ն — Ա գ . ՚ն ժ դ ). ո ր ա յս տ ե ղ մ կ ր տ ո ւ թ յո ւ ն է կ ա տ ա ր ե լ և ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ­

թ յո ւ ն է ա ր ե լ ( Գ , Ժդ. — Ագ- նժե)- որ պ ա տ վ ի ր ե լ է ' տ ա ր ե ց ­

տ ա ր ի ա յս տ ե ղ տ ո ն ե լ ս ր բ ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ը ( Գ , դ , ժդ. Դ , ժ ե .— Ա գ . &ժե) . ո ր Տ ր դ ա տ ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն ն ո ւի ր ե լ է կ ա լվ ա ծ ն ե ր , յ ո թ ը ՜

յո թ ը հ ո ղ ( Դ , Ժդ. Ե, լա .— Ա գ . 6Ժթ^. ո ր ս . Գ ր ի գ ո ր ք ա շ վ ե լ է

ա ն ա պ ա տ ճ գ ն ե լո ւ ( Զ> ժ զ --- Ագ- նիգ^. ո ր ն ա ո ւ ն ե ց ե լ է ե ր կ ո ւ

ո ր դ ի , Վ ր թ ա ն ե ս և Ար ի ս տ ա կ ե ս ( Գ , р , դ .— Ա գ . 6 ի դ ). որ

կ ր տ ս ե ր ը ս . Գ ր ի գ ո ր ի ց ձ ե ռ ն ա դ ր վ ե լ և գ ո ր ծ ա կ ի ց է ե ղ ե լ հ ո ր ը

* Փավստոսի և Ագաթանգեղոսի բովա նդա կությա ն համեմատությունը

տե՜ս !ւ հ , Հ . Տաշյա&| Ագաթանգեզոս7 г եր, 1 5 1 — 1 5 5 ։— ձար գելի բանասերը .սակայն Փավստոսի տ եղեկությունները Ագաթանդեղոսից անկախ է համա­րում, եր, 13 7 չ 1 1 0 , իսկ եր, 79 Ագաթանգեղոսին համարում է բա նա քա ղ ■Փավստոսից։

-84

Հ Գ , բ . 1}--- Ա գ . 6 ի գ ;. որ Տ ր դ ա տ և Կ ո ս տ ա ն դի ա ն ո ս դ ա շ ի ն ք

ե ն դ ր ե լ ( Գ■ ի՛ա. — Ա գ . ո ր հ ր ե շ տ ա կ ն ս պ ա ս ա վ ո ր ե լի ս է

ե ղ ե լ Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ն ( Գ , Ժ----Ա գ . ն ի ե ). որ Ն ի կ իո ժ ո ղ ո վ ն

է գ ն ա ց ե լ Ար ի ս տ ա կ ե ս , ս . Գ ր ի գ ո ր ի ո ր դ ի ն ( Գ , ձ . — Ագ- նի՚է) ։

Ե թ ե ի ն կ ա տ ա ռ ն ե լո ւ լի ն ի ն ք , որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը ո լ

թ ե Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն է ո ւղ ո ւմ գ ր ե լ , ա յլ զ ա ն ա զ ա ն

ա ռ ի թ ն ե ր ո վ և տ ե ղ ե ր ո ւ մ հ ա ր և ա ն ց ի է հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն ա ն ո ւ մ

ն ո ր ա մ ա ս ի ն ' տ ա ր ա կ ո ւ յս ա յլև ս չի մ ն ա , ո ր ն ա ծ ա ն ո թ է

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ն ա մ բ ո ղ շ ա պ ե ս , ա յն պ ա ր ո ւն ա ­

կ ո ւ թ յա մ բ ' որ ո ւն ի մ ե ր ձ ե ռ ք ն հ ա ս ա ծ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ի

գ ր ե թ ե բ ո լո ր մ ա ս ե ր ի ց ծ ա յր ա ք ա ղ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է հ ա ­

ղ ո ր դ ո ւ մ * ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ե շ ե ղ ա ծ ա յս ա ռ ն չ ո ւ թ յա ն

վ ե ր ա ո ւշ ա դ ր ո ւ թ յո ւն է դ ա ր ձ ր ե լ և հ . Բ . Սա ր գ ի ս յ ա ն * * ։ Նա

բ ա վ ա կ ա ն կ ե տ ե ր հ ա մ ե մ ա տ ե լ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և Փ ա վ ս տ ո ս ի

մ ե շ , ո ր ո ն ք բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ , ե ր բ ե մ ն ն ո ւ յն ի ս կ լ ե զ վ ի դ ա ր ձ ­

վ ա ծ ն ե ր ո վ ն մ ա ն են մ ի մ յա ն ց , և ե զ ր ա կ ա ց ր ե լ է , ո ր Փ ա վ ս տ ո ս

Բ ո ւղ ա ն դ ա ց ի ն օ գ տ վ ե լ է Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց ։ « Ի ս կ ո ր ո վ հ ե տ և

Փ ա վ ս տ ո ս ի ե ր կ ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը .. . հ ո ւն ա ր ե ն գ ր վ ա ծ է ր ' ո ւր ե մ ն

պ ե տ ք է ե զ ր ա կ ա ց ն ե լ , թ ե Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ե ա գ ի ր ք ն ևս պ ե տ ք է

ո ր հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ վ ո վ գ ր վ ա ծ լ ի ն ե ր . . . Բ ՚ե պ ե տ և ե կ ա մ ո ւտ հ ա -

վ ե ր լվ ա ծ ն ե ր ո լ պ ա տ ճ ա ռ ա ւք բ ո լո ր ո վ ի ն տ ա ր բ ե ր ե ր և ո ւ յթ ա ռ ա ծ

կ տ ե ս ն վ ի ա յ ժ մ » ։ Ո ւր ե մ ն բ ա ն ա ս ե ր հ ո ր կ ա ր ծ ի ք ո վ [' Փ ա վ ս տ ո ս ի

հ ե ղ ի ն ա կ ն օ գ տ վ ե լ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն ա խ ն ա կ ա ն հ ո ւ յն ր ն ա -

* Հակառակ ենթադրություն անելը, ա յսինքն թ ե Ագաթանգեղոսի խ ըմ -

բաղրողն է օգտվել Փա վստ ոսից' անկարելի էւ քանի որ Ագաթանգեղոսի մեշ ա յս տեղեկությունները շատ մանրամասն են, և միմյա նց հետ կապակցված,

և քանի որ Փավստոսի հեղինակը վկա յում է , թե իրանից առաշ գրվա ծ կա

եղել Տրդատի և Գրիգորի պա տ մությունը։* ՛ տԱգաթ. և յուր բա զմա դա ր. գա ղտ նիքն}, եր. 2 9 7 — 3 0 1 ։ — Ե. Մ. դըմ-

վա րա նոլմ է ա սել, թե ա րդյոք ծանոթ է եղել Փավստոսին Ագաթանգեղոս։ Նա բերում է երկու նման հատվածներ ա յս երկու պ ա տ մա գրից, սակայն նո-

ցա նից ա ռաշին ը կա և Կորյունի մեշ, իսկ երկրորդը Ա. Գրքից է վերցրա ծ (ե ր . 3 3 — 3 4 ) ։ ֊Ա . Գարագաշյան կապ չէ գտնում ա յս երկու պատմագիր­ների մեշ նա Բուղան դա ցոլն համարելով ավելի հին քան Ագաթանգեղոս, «ուստ ի և ավելի ազատ հետզհետե տարածված վկա յա բա ն ութ յա նց ա զդեցու-

թենենя (ռՔ ն ն . պ ա տ մ .», Գ, 3 6 9 ) նորանով շարունակ ուղղում, հաստատում կամ հերքում է ԱգաթանգեղոսինI Այսպես վա րվել են և ուրիշ բա նա սերներ։

86

գ ր ի ց , Ս ա կ ա յն ա յս կ ա ր ծ ի ք ն ա ն ը ն դ ո ւն ե լի է մ ի ք ա ն ի պ ա տ -

ճ ա ռ ն ե ր ո վ ։ Ն ա խ ' ո ր ո վ հ ե տ և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հ ա յ խ մ բ ա գ ի ր ը

ձ ե ռ ք ի տ ա կ չ է ո ւ ն ե ց ե լ հ ո ւն ա ր ե ն ա մ բ ո ղ ջ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս . ա Ա

ե ր ե ք կ ա մ ա վ ե լի ա ն կ ա խ գ ր վ ա ծ ք ն ե ր , ո ր ո ն ց ի ց ձ ո ւլե լ կ ա զ մ ե լ

է հ ա ,ե ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը * . ո ւր ե մ ն և Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը

չէր կ ա ր ո ղ ո ւն ե ն ա լ հ ո ւն ա ր ե ն ա մ բ ո ղ ջ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս , ա յն պ ի ­

սի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ ո ւ ծ ա վ ա լո վ , որ ո ւն ի ա յժ մ յա ն հ ա յե ր ե ­

ն ը ։ Ե ր կ ր ո ր դ ե թ ե ը ն դ ո ւ ն ե ն ք ի ս կ հ . Բ . Ս ա ր գ ի ս յա ն ի կ ա ր ծի քը -

ա յս պ ի ս ի ն ա խ ն ա կ ա ն հ ո ւն ա ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի գ ո յո ւթ յա ն -

մ ա ս ի ն , որ կ ա զ մ վ ա ծ է ե ղ ե լ չո ր ս ա ռ ա ն ձ ի ն ն յո ւ թ ե ր ի ց * * դ ա ր ձ ­

յա լ կ տ ե ս ն ե ն ք որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը չէ ր կ ա ր ո ղ ա յդ հ ո ւն ա ­

ր ե ն ի ց օ գ տ վ ա ծ լ ի ն ե լ , ք ա ն ի ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի

մ ե ջ ե ղ ա ծ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը մ ե ծ մ ա ս ա մ բ Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ —'

մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ե ն գ տ ն վ ո ւ մ , ի ս կ Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե ծ ա գ ո ւ յն մ ա ս ը , ն ո ւ յն բ ա ն ա ս ե ր հ ո ր կ ա ր ծ ի ք ո վ , հ ա յ

թ ա ր գ մ ա ն չի ա վ ե լա ց ր ա ծ ն է * * * , ո ւր ե մ ն և չ է ե ղ ե լ ե ն թ ա ­

դ ր վ ա ծ ն ա խ ն ա կ ա ն հ ո ւն ա ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ե ջ ։ Վ ե ր ջա պ ե ս

ե ր ր ո ր դ ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի մ ե ջ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ը ո չ մ ի ա յն բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն և ո ճ ի կ ո ղ մ ի ց ե ն , ա յլ և լ ե զ ­

վ ի , ե ր կ ո ւս ի և ս բ ա ռ ա ց ի կ ր կ ն վ ո ղ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ի մ ե ջ ։ Ա ն կ ա ­

ր ե լի է ե ն թ ա դ ր ե լ , որ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը և Փ ա վ ս տ ո ս ը հ ո լ ն ա ր ե ֊

ն ի ց փ ո խ ա դ ր վ ե լո վ կ ա մ խ մ բ ա գ ր վ ե լո վ ս պ ա տ ա հ ա բ ա ր պ ա հ ­

պ ա ն ե ի ն ա յդ բ ա ռ ա ց ի ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա յե ր ե ն ի մ ե ջ ևս է

Ա վ ե լո ր դ չե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ մ ե ջ բ ե ր ե լ ա յդ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը դ ե մ ­

ա ռ դ ե մ , ո ր ո ն ք շա տ պ ա ր զ ց ո ւ յց կ տ ա ն ա յս ե ր կ ո ւ պ ա տ մ ա ­

գ ի ր ն ե ր ի ա ռ ն չ ո ւ թ յա ն ա ս տ ի ճ ա ն ը * * * * ։

■* А . օ օ ռ Օսէտօհռււժ, А даШ ап ^оБ . К 1е т е Б сЬпН еп , I I I . В . , 3 5 7 — 3 7 1 , 3 7 5 — 3 7 9 ։— Հ . Տա շյա ն, Ագաթանգեղոս, եր. 1 3 3 ։

“ * Ադաթ, և յուր բ . գա ղտ ն.», եր. 2 6 5 և 2 8 9 — 3 1 3 ։* * * Անդ, եր. 2 6 7 ։

* * * * Օրինակներից առածին չորսը հա մեմա տ վա ծ են նաև հ. Р. Ս ա րդիս ֊ յա նի հիշյալ աշխատության մեք, եր. 2 9 9 — 3 0 0 , իսկ հինգերորդը* ինչպես նորա նույնպես և Ե. Մ .-ի աշխատության մեշ, եր. 3 4 ։

86

ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ (տ պ . քքիֆլ. 1 8 8 2 ):

1 . « Պ ա հ ո վ ք ձ գ ե լ մինչեւ յօ ր քրիստոս՛ա՛կոչ վ ա խ ճ ա ­

ն ի ն » ( ե ր . 4 0 6 ) ։

2 . «Եւ եղեա լ ժողով р ш - ՚ղ ո ւմ եպ իսկոպ ոսա ց..- ղի ձեււնաղրեսցեն «սուրքն Գ ը -

ր ի գ ո ր ի ո ս » ( 4 6 7 ) ։

3 . «ե ւ բա ղում բա նղա կա -նաց եւ կալանաւորաց ի

տ ա գ ն ա պ ե լո յ ի բ ռ ն ա ւ ո ր ա ց

■փրկութիւն ш г ш г , կ ո ր զ ե լո վ

զ ն ո ս ա ա հ ա ւո ր ո ւթ ե ա մ բ

զ օ ր ո ւ թ ե ա մ բ փ ա ռ ա ց ն Ք ր ի ս ­

տ ո ս ի » ( 4 8 6 ) ։

4 . « Ե ւ հր ա մ ա յե ա ց կա ­տ ա րել սւնղ ա մ յա մ է ի

տ ե ղ լո շ ժողովիլ ա մ ե ն ե ց ո ւ ն

է յիշա տ ա կ ս ր բո յն .-. զի

իւնղոլթեսւմբ ժողովեա լ' ղօր տօնին խ մ բ ե ս ց ե ն » ( 4 7 2 ) ։

Տ- « Զ ա ւե տ ա ր ա ն ա կ ա ն

ը ն թ ա ց ս ն եւ զ վ ե ր ա կ ա ց ո ւ ­

թ ի ւ ն ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ ս ր բ ո յ ' շ ը ֊

ն ո ր հ օ ք Ա ս տ ո ւ ծ ո յ ա ռ ա ն ց

պ ա կ ա ս ո ւթ ե ա ն տ ա ն է ր , ե ւ

ա ռ ա ւե լ փ ո ւ թ ա յր գ ո ւն ե ղ ե ­

ա լ ' զ ա մ ե ն ա յն ո ք յո ր դ ո ր ե -

Լ ո վ ա ռ ի բ ա ր ե ա ց ն ք ա ջ ա ­

լե ր ո ւ թ ի ւ ն ։ Զ ց ա յգ ե ւ զ ց ե ­

ր ե կ պ ա հ օ ք ե ւ ա ղ օ թ ի ւք եւ

ո ւ ժ գ ի ն խ ն դ ր ո ւ ա ծ ո վ ք եւ

բ ա ր ձ ր բ ա ր բ ա ռ ո վ ք զ ա ս ­

տ ո ւ ա ծ ա դ ի ր պ ա տ ո լի ր ա ն ա -

ց ը ն զ հ ր ա մ ա ն ս ն յո ւ շ ա ռ ն ե ֊

ՓԱԻՍՏՈՍ (տ պ . վ ե ն ե տ . 1 8 8 9 ):

« Հ օ ր ն էր գ ո ր ծ ա կ ի ց . . .

մինչեւ յօրն քրիստոսա՛կոչ հ ա ն գ ս տ ե ա ն ն ի ւ ր ո յ . ( ե ր .

6)։«Ժ՛ողովէր ա ո ինքն զբա զ­

մութիւն եպ իսկոպ ոսա ցն

ս ր բ ո ց . . . ղի ճեոնա դրեսցեն ղսոլրք ն Ն ե ր ս է ս յ> ( 7 3 ) ։

«Ե ւ բա ղում նեղելոց եւ տ ա ռա պ ելոց գ ե ր ե ա ց փրկու­թիւն ե ւ գ ե ր է դ ա ր ձ սա նէր, զ ո ր ս ա ճիւ քա րոզութեա ն փա ոա ցն Ք րիստ ոսի» ( 7 8 ) ։

«ժ ո ղ ո վ ե լ ի յիշա տ ա կ սրբոցն ո ր է ի ն ա ն դ , կա ­տ ա րել աւնդ ա մի ա մի ե օ թ ն

ա ն գ ա մ . . . ա մ ի ա մ ի ժողով- ե ա լք ' զօր տ օ ն ի ն ... ի ւմ բե - ա լ ց՛նծա յին» ( 7 ) ։

« Զ ա ւե տ ա ր ա ն ա կ ա ն ը ն ­

թ ա ց ս ն եւ զ վ ե ր ա կ ա ց ո ւ թ ի ւ ն

ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ ս ր բ ո յ շ ն ո ր հ օ ք ն

Ա ս տ ո ւ ծ ո յ ա ռ ա ն ց պ ա կ ա ­

ս ո ւթ ե ա ն տ ա ն է ր . ա ռ ա ւե լ

եւս փ ո ւ թ ա յր գ ո ւն ե ղ ե ա լ

յո ր դ ո ր ե լո վ զ ա մ ե ն ե ս ե ա ն

ա ռ ի բ ա ր ե ա ց ն ք ա շ ա լե ր ո լ-

թ ի լն . զ ց ա յգ ե ւ զ ց ե ր ե կ

պ ա հ օ ք ե ւ ա ղ օ թ ի ւք ե ւ ո ւ ժ ­

գ ի ն խ ն դ ր ո ւ ա ծ ո վ ք եւ բ ա ր ձ ­

ր ա կ ա լ կ ա տ ա ր մ ա ն հ ա ւա ­

տ ո վ ք ն ' մ ե ր ձ ա ւ ո ր ա ց եւ

հ ե ռ ա ւ ո ր ա ց զ հ ո գ ե ւո ր ե ռ ա ն -

չ ո վ ' զ գ ո լշ ա ց ո լց ա ն է ր ա մ ե ­

ն ա յն մ ա ր դ ո յ» ( 5 0 8 ) ։

6 ■ Եւ ե դ ա ն դ զ հ ի մ ո լն ս

ե կ ե ղ ե ց ւ ո յն ե լ ո լղ ղ ե ա ց ս ե ­

ղ ա ն փ ա ռ ա ց Ք ր ի ս տ ո ս ի ։

Զի նա խ ա ն դ ա րա ր ս կ ի զ բ ն շ ի ն ե լո յ ե կ ե ղ ե ց ե ա ց ե ւ ուղ­

ղ ե լ ս ե ղ ա ն յա ն ո ւն ս ո ւր բ

Ե ր ր ո ր դ ո ւթ ե ա ն ն » ( 4 7 2 ) ։

7 . « Մ ա ն ա ւա ն դ վ ա ս ն ա ս ֊

տ ո ւա է ն Հ ծ ա ն օ թ ո ւ թ ե ա ն ն ո ­

ր ա ա ռ ա ւե լ դաշինս կոէր ը ն դ ն մ ա , միջնորդ կ ա լե ա լ

զ հ ա ւա տ ս ն ո ր ի տ էր Ք ր ի ս ­

տ ո ս ն էր » ( 5 0 4 ) ։

8 . «՛Եւ բ ա զ մ ա ց ո յց կ ա ց ո յց տ ես ո ւչս եպ ի սկ ո պ ո սս յա մ է - ն ա յն զա ւա ոս Հ ա յո ց իշխ ա ­

նութեա ն իւՐՈ յ» ( 4 9 2 ) ։

9 . «Ս ա ղմոսիլք եւ օրհ­նութ եա մբ, կա նթեղօք վ ա - ոելովք ե ւ մ ո մ ե ղ ի ն օ ք լ ո լ ց ե ֊

լ ո վ ք եւ շ ա հ ի ւք բ ո ր բ ո ք ե ­

լս վ ք , մեծա ւ լր շ մ տ ո ւ թ ե ա մ ր

եւ բա զում զ ո ւ ա ր թ ո ւ թ ե ­

ա մ բ » ( 4 8 1 ) ։

դ ը ն ա ծ է ր » ( 1 3 ) ։

«Ե մ ե ծ ն եւ ն ա խ զ ա ռ ա ­

շի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն ի մ ա յր ե կ ե ­

ղ ե ց ե ա ց ն ա մ ե ն ա յն Հ ա յա ս ­

տ ա ն ե ա յց . . . զի յա ոա ջ նախ՛ ա նդ շինեա լ էր զսուրբ եկե­ղեցին եւ ոլղղեա լ սեղան յա նուն Տ ե ա ռ ն » ( 3 6 ) ։

(ГՋ ո ւխ տ ն յի շ ե ա լ զդ ա շս ւն - ցըն կ ո ե լո ց ... մ ի ջն ո ր դ ո ւթ ե ­

ա մ բ ի մ է շ կ ա յս ե ր ն Կ ո ս ­

տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ե լ ի մ է շ թ ա ­

գ ա ւո ր ի ն Տ ր դ ա տ ա յ ե ղ ե ա լ

է ր » ( 5 5 ) ։

огЪг բա զ մ ա ց ո յց զ կ ա ր գ ս

պ ա շ տ օ ն է ի ց յա մ ե ն ա յն ա ե - ղիս իշխանութեա՛ն ի ս ա հ ­

մ ա ն ա ց ն Հ ա յո ց , եւ յա մ է - նա յն զաւաււս կա ցոյց տե­սուչս եպ իսկոպ ոսս» ( 2 1 9 ) ։

«■Հ ա ն դ ե ր ձ սա ղմոսիլք Ьъ. օրհնութեա մբ, կա նթ եղիլք վա ոելովք ե ւ մ ե ծ ս վ ւ ] ' պ ա շ տ մ ա մ բ ե ւ ри ^п и Г յ ի ­

շ ա տ ա կ օ ք զ ս ո ւր բ ն յո ւ ղ ա ր ­

կ ե ց ի ն » ( 2 2 3 ) ։

Զ ա ն ց ե ն ք ա ն ո ւ մ մ ե շ բ ե ր ե լ ո ւր ի շ հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի և Փ ա վ ս տ ո ս ի ա յն տ ե ղ ե ր ի ց , ո ր ո ն ք մ ի մ յա ն ց -

ն մ ա ն են ո չ թ ե բ ա ռ ե ր ո վ , ա յլ ո ճ ո վ , բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ և

ն յո ւ թ ի դ ա ս ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ * վ ե ր ը բ ե ր վ ա ծ հ ա մ ե մ ա տ ո լթ յո լն -

* Այսպես ենէ օր. ա յն ձորակի նկարագրությունը, որտեղ Հա յո ց աոա­

ջին մկրտությունը կատարվեցավ քԱւյսւթ. ճժգ— ճժե = Փ, Գ, ժգ. է Յակն աղ­բե ր ն — զմկրտութիւն զօրա ցն բա զմա ցъ ) . ս. Գրիգորի գործունեությունը Ագա­

թանգեղոսի մեշ և ս. Ներսեսինը Փավստոսի մեշ (Ц>С|. ճմթ— ճի = Փ. Գ, դ.

88

՛ն եր ն է լ բ ա վ ա կ ա ն ե ն հ ա մ ո զ ե լո ւ , որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն

օ գ տ վ ե լ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հայերեն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է հ ա տ վ ա ծ ն ե ր

ն ա և Կորյունից: Ա յն տ ե ղ ուր հ ե ղ ի ն ա կ ը պ ա տ մ ո ւ մ է ս . Յ ա կ ո բ

հ ա յր ա պ ե տ ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ը , տ ա պ ա ն ի ց մ ա ս ն ս տ ա ն ա լո լց հ ե -

Ա1 Ո ( * > * ) • ն ա բ ա ռ ա ց ի , հ ա մ ա ռ ո տ կ ր ճ ա տ ո ւ մ ն ե ր ո վ կ ր կ ն ո ւմ է Կ ո ր յո ւն ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ս . Մ ե ս ր ո պ ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ի մ ա ս ի ն ,

գ ր ե ր ի գ յո ւ տ ի ց հ ե տ ո ։ Ա հա ' ա յդ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը ։

ԿՈՐԻԻՆ (տոլ. Վ ենետ . 1894)

1 . « Հ ա յո ց ( ա ռ ն ո յր )

թ ո ւ ղ թ ս ա ւե տ ա գ ի ր ս հան­դերձ շնորհատուր պ ա րգե­ւօքն, ե լ ա մ ե ն ա յն իւՐա յիւ- քըն, ի շ ն ո ր հ ա ց ն Ա ս տ ո ւծ ո յ

հանապարհորդ լինէր» ( ե ր .

20) ,2 . « Եւ ո լ ա յն պ է ս մ ե ծ ն

Մ ո վ ս է ս զ ո ւա ր ճ ա ն ա յ ր յէ շ ս

Ս ի ն է ա կ ա ն լե ր ի ն ն , չ ա ս ե մ ք

թ է ա ռ ա ւ ե լօ ք ն ՝ զպ ա կա սա ­

գ ո յ ն , Ք ա ն զ ի յԱ ս տ ո ւ ծ ո յ

ա ռ ե ա լ եւ ա ս տ ո ւա ծ ա գ ի ր

հ ր ա մ ա ն ի բ ա զ ո ւ կ ս ա յր ն

ա ս տ ո ւ ա ծ ա տ ե ս , ի լե ռ ն է ն

ի շ ա ն է ր . ա յլ վ ա ս ն վ ր ի ժ ա ­

գ ո ր ծ ժ ո ղ ո վ ր դ ե ա ն ն , ո ր ո ց

թ ի կ ո ւ ն ք ի տ է ր ո ւն ե ա ն եւ

կ ո ր ծ ա ն յե ր կ ի ր , տ ի ր ա ­

դ ր ո ւ ժ ք յի ւ ր ե ա ն ց կ ո ւռ ս ձ ո ւ-

ՓԱԻՍՏՈՍ

« Ե ւ ա ռ ե ա լ դ ա ռ ն ա յր ա ն ­

տ ի , հա՚նւյերձ շնորհատուր պարգելելովն, ե ւ ո ր ք ը ն դ

ն մ ա յն ե ր թ ե ա լք ' իւրովք ն հանապւսրհորդ լինէր» ( ե ր .

2 3 ) ,

«Ե ւ ո չ ա յն պ է ս մ ե ծ ն Մ ո վ -

*ս է ս զ ո ւ ա ր թ ա գ ո յն ց ն ծ ա յր

յէ շ ս ն Ս ի ն է ա կ ա ն լե ռ ն է ն ,

չա ս է ա ք ե թ է ա ռ ա լե լո վ ք ն

պ ա կ ա ս ա գ ո յն ։ Ք ա ն զ ի յԱ ս -

տ ո ւ ծ ո յ ա ռ ե ա լ ե ւ ա ս տ ո ւա ­

ծ ա գ ի ր հ ր ա մ ա ն օ ք ի բ ա ­

զ ո ւ կ ս , ա յր ա ս տ ո ւ ա ծ ա տ ե ­

ս ի լ ի լե ռ ն է ն ի շ ա ն է ր ։ Ա յլ

վ ա ս ն վ ր ի ժ ա գ ո ր ծ ժ ո ղ ո վ յը ր -

դ ե ա ն ն , ո ր ո ց զ թ ի կ ո ւն ս ն ի

տ է ր ո ւն ի ս ն ե ւ կ ո ր ծ ա ն յ ե -

ր ե ս ս ՝ տ ի ր ա դ ր ո ւժ ք ի ւ ր ե ա ն -

«բա զմա ցոլցա նէր զպ ա շտօնեա յս— գերէդարձ ա ռ ն է ր »)։ Առհասարակ նկատ­վում էւ որ Փավստոս ս . ներսԼսի ձեռնադրության և գործունեությա ն գլխում

Հ Դ , դ ) . ք ա յլ առ ք ա յլ հետևում է Ագաթանգեղոսին, իրան օրինակ առնելով •ս. Գրիգորի ձեռնադրության և գործունեության նկարագիրն ա յս պատմու­

թ յո ւն ի ց ,

չա ծ ո ւ ի ն ե ր կ ի ր պ ա գ ա ն է ի ն ,

եւ զ ն ո ր ի ն հ ր ա մ ա ն ա բ ե ր ն

ս ր տ ա ռ ո ւչ ս ր տ ա բ ե կ կ ա ց ո ւ -

ց ի ն . ք ա ն զ ի ի տ ա խ տ ա կ ա ց ն

խ ո ր տ ա կ ե լո ց յա յտ ն ի ե ղ ե ա լ

տ ե ս ա ն է ր բ ե ր ե լ ւ ո յն թ ա խ ­

ծ ո ւ թ ի ւ ն ։ Ի սկ ա յս մ ե ր ա ն ե լ­

ւ ո յ , վ ա ս ն ո ր ո յ Հ ա ռ ե ա լք ս

յա ր դ ա ր ի ն , ո չ ը ս տ ա յն մ օ ֊

ր ի ն ա կ ի որ ա ն դ ն գ ո ր ծ ե ց ա ն ,

ա յլ ի ն ք ն ի ւր ո վ լց ե ա լ հ ո գ ե ­

ւո ր մ խ ի թ ա ր ո ւ թ ե ա մ բ կ ա ր ­

ծ ե ա լ գ յ/ն դո լն ե լո ց ն յօ ժ ա ­

ր ո ւ թ ի ւ ն ն , ե ւ ը ն դ ո լն ե լո ց ն

յո ւ ս ո վ ո ւր ա խ ո ւթ ե ա ն ' դ ա ­

ս ա ւո ր ո ւթ ի ւն ճ ա ն ա պ ա ր հ ա -

ց ը ն ա ւե տ ա բ ե ր » ( 2 0 — 2 1 ) ։

3 . (րՔանզի եւ չ կ ա յ ի ն չ ի

վ ե ր ա յ յ՛այտնեօք եւ ծած­կանօք զ ա ս տ ո ւա ծ ա կ ա ն ն

խ ո տ ե լг Քանզի միոյն Ա ս-, աուծոյ ամէնազօւփ շը- նորհք աո ա մենայն ազգս երկրածնաց .մատակարա­րի՛ն» (21 ) ։

4 . « Ո ր ո ւ մ պարգելէր իսկ վիհսւկ յամէնաշնորհո- ւլէն Աստուծոյ, հայրական չափուն ծնեալ ծնու՛նդս ն ո -

. ր ո գ ե ւ ս ք ա ն չե լի ա ջ ո վ ն ի ւ ­

ր ո վ » ( 1 9 ։ ն ո ւ յն հ ա տ վ ա ծ ը

կ ա և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ո ւ մ

ճ ժ ե , ե ր . 4 7 9 ) ,

ց ա կ ո ւ ռ ձ ո ւ լե լո յն ե ր կ ի ր

պ ա գ ա ն է ի ն , ե ւ ն ո վ ի ն ը զ -

հ ր ա մ ա ն ա բ ե ր ն ս ր տ ա ռ ո ւչ

ս ր տ ա բ ե կ կ ա ց ո լց ա ն է ի ն է -

Ք ա ն զ ի ի տ ա խ տ ա կ ա ց ն

խ ո ր տ ա կ ե լո ց ն յա յտ ն ի ե ր ե ­

ւէր բ ե ր ե լե ա ց ն թ ա ղ ծ ո ւթ ի ւն է

Ի սկ ա յս ե ր ա ն ե լւ ո յս , վ ա ս ն

ո ր ո յ եւ ճ ա ռ ե ա լք յա ր դ ա ­

ր ի ն , ո չ ը ս տ ա յն մ օ ր ի ն ա կ ի

որ ա ն դ գ ո ր ծ ե ց ա ւ . ա յլ ի ն ք ն

ի լր ո վ ի ն լց ե ա լ հ ո գ ե ւ ո ր մ ը ֊

խ ի թ ա ր ո լթ ե ա մ բ կ ա ր ծ ե ա լ

զ ը ն դո ւն ե լե ա ց ն զ յօ ժ ա ր ո ւ ­

թ ի ւն յո ւ ս ո վ դ ի տ ա ւո ր ո ւթ ի ւն

գ ճ ա ն ա պ ա ր հ ա ց ա ւ ե տ ա բ ե ­

ր ա ց » ( ա ն դ ) ։

օՔւանզի յաւյտնէյօք եւ ծւսծկելովք, քանզի միոյն միայն յամենազօրէն աո ա - մէնա յն աչքս երկրածնաց շնորհքն մատակարարէին» ( ա ն դ ) .

« Ս ա զ հ ե տ հ օ ր ն ի ւ ր ո յ

Վ ր թ ա ն ա յ զ ա ռ ա ք ե լա կ ա ն

յա ջ ո ր դ է ր , հայրական չա­փոցն նմաւնեա| ծնունդ,.-, զամէնայն ըստ պարգեւա- ցր՚ն Աստուծոյ զշնորհացն կ ա տ ա ր է ր » ( 3 0 ) * ։

* նույնպ ես ակնհայտնի նմանություն կա ս. Սահակի ե ս. Ներսեսի մահվան և թաղման նկարագրության մեշ, սկսյալ <гՏէր Յիսուս, ընկալ գ հ ո ֊ գի ի մ » խոսքերից ^Կորիւն 4 1 — 42 = Փ. Ե. ի դ )* « . Մեսրոպի և ս, Վրթանեսի թա ղմա ն նկարագրության մեշ (Կորիւն 4 5 = Փ. Գ. ժ ա )։

90

■ք

Տ ա ր ա կ ո ւ յս չկ ա , որ ա յս ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ց Փ ա վ ս տ ո ս ն

է բ ա ն ա ք ա ղ ը Կ ո ր յո ւ ն ի ց ։ Սա ե ր և ո ւմ Է շ ա տ ն շ ա ն ն ե ր ի ց __ Ա .Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ե շ հ ա մ ե մ ա տ վ ա ծ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը կ ր ճ ա տ ե ն , ի ս կ

Կ ո ր յո ւն ի մ ե շ լի ա կ ա տ ա ր , ա ռ ա շի ն ե ր ե ք հ ա տ վ ա ծ ը Փ ա վ ս ֊

տ ո ս ի մ ե շ մ ի մ յա ն ց հ ա շ ո ր դ ո լմ են ա ն մ ի շ ա պ ե ս , ա յն ի ն չ Կ ո ր ֊

յո ւ ն ի մ ե շ ն ո ք ա մ ի մ յա ն ց ի ց բ ա ժ ա ն վ ա ծ ե ն ' կ ա ր և ո ր և մ ի տ ք ը

լր ա ց ն ո ղ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ո վ ։ Ե ր ր ո ր դ հ ա տ վ ա ծ ը Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ե շ

ա ն հ ա ջ ո ղ կ ր ճ ա տ ո ւմ ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի , գ ր ե թ ե

ա ղ ա վ ա ղ վ ա ծ Է թ վ ո ւ մ , և ն ա խ ը ն թ ա ց ե ր կ ր ո ր դ հ ա տ վ ա ծ ի ն

հ ե տ ա մ ե ն և ի ն չ է կ ա պ վ ո ւ մ . ա յն ի ն չ Կ ո ր յո ւն ի մ ե շ ա յս հ ա տ ­

վ ա ծ ն ի մ ա ս տ ո ւնի և լա վ կ ա պ վ ո ւմ է հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ա խ ը ն թ ա ց

մ տ ք ի ն հ ե տ , որ Փ ա վ ս տ ո ս դ ուր ս է ձ դ ե լւ Բ . Ա յս հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը

ո ճ ի մ թ ո ւ թ յա մ բ , լե զ վ ի ծ ա ն ր ո ւ թ յա մ բ բ ո լո ր ո վ ի ն Կ ո ր յո ւն ի ն են

■հ ի շե ցն ո ւմ և խ ի ս տ հ ե ռ ո ւ ե ն Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա ր զ , բ ա ց ա հ ա յտ

լե զ վ ի ց ու ո ճ ի ց ։ Գ . Երանելի բ ա ռ ը , որ պ ա տ ա հ ո ւմ է հ ա մ ե ­

մ ա տ վ ա ծ հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ ' Կ ո ր յո ւն ի ս ո վ ո ր ա կ ա ն , հ ա ճ ա խ գ ո ր ­

ծ ա ծ ա ծ բ ա ռ ն է ս . Մ ե ս ր ո պ ի հ ա ՛մ ա ր , ա յն ի ն չ Փ ա վ ս տ ո ս ա յս

բ ա ռ ն ուրիշ ա ն գ ա մ չ է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ ս . Լ ա կ ո բ ի հ ա մ ա ր ։ Դ . Ս ո­

վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն չո ւն ի Փ ա վ ս տ ո ս յո ւ ր պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ -

թ յո լն ն ե ր ն ո ւ դ ե պ ք ե ր ը հ ա մ ե մ ա տ ե լ ս . Գ րքի ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ ­

թ յա ն դ ո ւ դ ե պ ք ե ր ի հ ե տ . ա յն ի ն չ Կ ո ր յո ւն ա յս ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն

ի չա ր ն է գ ո ր ծ դ ն ո ւ մ * :

Ա ս ա ծ ն ե ր ի ց ս հ ե տ և ո ւ մ է , որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն օ գ -

տ ը վ ե լ է ն ո ւ յն պ ե ս Կ ո ր յո ւն ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

* Գիտնական Ֆետ տ եր, որ առաջին անգամ Հա մեմա տ ել է ընդարձակ Հա տ վա ծը երկու Հեղինակների մոտ1 ուրիշ կարծիքի է նոցա բանա քա ղությա ն Վ երա բերութ յա մբւ նա Հա մա րում է , որ <ГՓավստոսի նկատմամբ Կորյուն է փոխ առնողը, որովՀետև ա յս նմանությունն Հայտնապես ավելի լա վ կը Հալւ- մարի Հա կոբա Մ ծբնա ցվո վրա , որ ըստ Փավստոսի Սարարատ լեռնե կ'իջ~

նա / քան Մեսրոպա, որ ըստ Կորեան Միջագետքեն կու գաս («Հ ա յկ , աշխա­

տասիրություն ք» , եր. 8 1 * ) ։ Մենք կնկատ ենք, որ ընգՀակառակն ավելի վա ­յե լո ւչ և բնա կա ն է Մովսեսին Հա մեմա տ ել ս • Մեսրոպի Հետ , քանի որ առա­

ջինն աստվածատուր պատգամ բերեց ժողովրդին, իսկ երկրորդը ' աստվածա­տուր գրեր, որոնցով նույն պատգամները թա րգմա նվեցա ն, և քանի որ ե ր ֊ .կուսի բերա ծներն էլ միևնույն նպատակին էին ծա ռա յում— կրթելու ժողովրդի միտ քն ու բա րոյա կա նությունը։ Մովսեսի և ս . Հա կոբի լեռնից իջնելու ա ր­

տաքին նմա նությունը ' միա յն առիթ է տվել Փ . ֊ի Հեղինա կին' ա յս Հատվածն

ա րտ ա գրելու Կ որյունից։— Տ ե 'ս Ч ш п р тБ Рш г& гр. Վենետ. եր. 4 9 9։

91

Ա ր դե ն Ն ո ր ա յր Բ յո ւ զ ա ն գ ա ց ի ն ց ո ւ յց է տ վ ե լ * , որ Փ ա վ ս ­

տ ո ս ի ՛հ ե ղ ի ն ա կ ը ' ս . Ն ե ր ս ե ս ի ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ա ֊

ղ ա վ ն ի ի ջ ն ե լո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ր մ ա ր ե ց ր ե լ է եվսեբիոսի պ ա տ մ ա ծ ի ց Փ ե բ ի ա ն ո ս ի մ ա ս ի ն ։ Մ ե զ հ ա մ ա ր հ ե տ ա ք ր ք ր ա ­

կ ա ն լի ն ե լո վ գ ի տ ն ա լ, թ ե ա ր դ յո ք հ ո ւն ա ր ե ՞ն Ե վ ս ե բ ի ո ս ի ց է

օ գ տ վ ե լ հ ե ղ ի ն ա կ ը , թ ե հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ' մ ե ջ

կ բ ե ր ե ն ք ա յդ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր կ ո լս ի ց ն և ս ։

ԷԻՍԵՐԻՈՍ (Եկցկն. պ տ մ .)

« Յ ա ն կ ա ր ծ ա կ ի ի բ ր ե ւ ի

բ ա ր ձ ա ն ց թ ռ ո ւ ց ե ա լ ա ւլալ- նի մ ի . ե ւ ե կ ն հանգեսււ ի վերա յ գլխ ոյ նորա , եւ ե ց ո յց

զ օ ր ի ն ա կ զ ա յն ր հ ո գ ւ ո յ , որ

ը ս տ ն մ ա ն ո ւ թ ե ա ն մ ա ր մ ն ո յ

ա ղ ա ւ ն ո յ էջ հ ա ն գ ե ա լ ի վ ե ­

ր ա յ փ ր կ չի ն մ ե ր ո յ ։ Եւ խ ռ ո ֊

վ ե ց ա ւ ա ո հասարակ ա մէ- էա յն ժողովուրդն եւ աղա­ղակէին վա սն նորա ե ւ ա ս է ­

ի ն , թ է Ա ր ժ ա ն ի է դ ա ։ Եւ

ն ո յն ժ ա մ ա յն ստին եւ ն բս - տուցի ՚ն գնա յսւթոո եպիս­

կոպոսութեա՛ն՛ն» ( Զ . իթ> ե ր .

4 7 8 ) ։

Չ ն ա յե լ ո վ որ Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը Ե վ ս և բ ի ո ս ի ա ն պ ա ­

ճ ո ւ յճ , գ ո ւ ց ե բ ն ա կ ա ն դ ի պ վ ա ծ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ ա ր ձ ա կ ե [

ո ւ զ ա ր դ ա ր ե լ է ՚ ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ա յդ ե ր կ ո ւ հ ա տ վ ա ծ ի մ ե ջ

հ ա յտ ն ի ե ր և ո ւ մ է լ ե զ վ ի և բ ա ռ ե ր ի մ ե ծ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն , որ մ ե զ

թ ո ւ յլ է տ ա լի ս ե զ ր ա կ ա ց ն ե լ , թ ե Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն օ գ տ ը -

վ ե լ է ն ո ւ յն պ ե ս Ե վ ս ե բ ի ո ս ի Ե կ ե ղ . պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ա յե ր ե ն

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո լն ի ց ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը խ ի ս տ հ ա ճ ա խ օ գ տ վ ո ւ մ է և ս . Գ ը ր -

ք ի ց , թ ե ՜ բ ա ռ ա ց ի հ ա տ վ ա ծ ն ե ր մ ե ջ բ ե ր ե լո վ և թ ե ' ս . Գ ր ք ի

ՓԱԻՍՏՈՍ

« է ջ ա ղ ա ւն ի ս պ ի տ ա կ ի

վ ե ր ա յ ս ե ղ ա ն ո յն ՝ . , թռեա ւ աղաւնին ի ս ե ղ ա ն ո յն ե ւ

Քանգեաւ ի վերա յ նորա ..-: Կ ա յի ն ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ա մ ե ­

ն ա յն ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն զ ա ր մ ա -

ց ե ա լք ե ւ . . . ա ո հասարակ ա ղա ղա կէին ի վերա յ նորա, թ է Հ ա ճ ո յ ե ղ ե ր դ ո ւ Ա ս տ ո ւ­

ծ ո յ . . . զ ի ն մ ա ն ո ւթ ի ւն ե ղ ե ւ

ա մ ե ն ա ս ո ւր բ Հ ո գ ւ ո յն , ո ր ի

վ ե ր ա յ Տ ե ա ռ ն ն ե ր ե ւե ց ա ւէ

Ա պ ա ձ ե ռ ն ա դ ր ե ց ի ն զ ն ա ե ւ

հա նին նստուցին յսւթոո. եպ իսկոպ ոսութեա նն» ( Դ ,

դ . ե ր . 7 3 — 4 ) ,

* VՔննասերՖ։ Ա. 37 — 38է

92

խ ո ս ք ե ր ո վ չո ւր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ յո ւ ս ե լո վ , ի ն չ պ ե ս ա ր դ ե ն ՛

ն կ ա տ վ ա ծ է ո ւ ր ի շ ն ե ր ի ց ։ Ե րկ ո ւ դ ե պ ք ո ւմ ն է լ Փ ա վ ս տ ո ս օ գ -

տ ը վ ո ւմ է ս . Գ րքի ա ն պ ա յմ ա ն հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց »■ Օ ր ի ն ա կ ն ե ր ն ա յն ք ա ն բ ա զ մ ա թ ի վ ե ն և ք ա ջ ա ծ ա ն ո թ , որ հա րկ-

չ ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւմ ե ր կ ա ր ե լ ա յս մ ա ս ի ն ։ Ն կ ա տ ե ն ք մ ի ա յն , որ

Դ ա ն ի ե լի մ ա ր գ ա ր ե ո ւ թ յո ւ ն ի ց մ ի ը ն դ ա ր ձ ա կ հ ա տ վ ա ծ — <гՅ ի -

ր ա ւո ւն ս ա ն ց ո ւց ե ր դ ո ւ զ ա յս ա մ ե ն ա յն ը ն դ մ ե ղ . . . ո ր փ ա ռ ա ­

ւո ր ե ա լդ ես ի վ ե ր ա յ ա մ ե ն ա յն տ ի ե զ ե ր ա ց յ> (Դ սւնիել Գ , 2 7 — 4 5 = Փ ա ւ ս տ . Ե, դ . ) — հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ Հ ա յո ց ժ ա մ ա ­գրքի ը ն թ ե ր ց վ ա ծ ք ի հ ա մ ա ձ ա յն , ո ր բ ա վ ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ո ւն ի ս . Գ րթի ը ն թ ե ր ց վ ա ծ ք ի ց * ւ Հ ի շ ե ն ք ն ո ւ յն պ ե ս ,

ո ր հ ա մ ա ձ ա յն Հ . Գ ա թ ը ր ճ յա ն ի վ կ ա յո ւ թ յա ն * * Փ ա վ ս տ ո ս ի հ ե ­

ղ ի ն ա կ ն ը ն դ ա ր ձ ա կ չ ա փ ո վ օ գ տ վ ե լ է ն ա և ս . Թարսւլի պատա­րա գա մա տ ույցի հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց , և « կ ո լ տ ա

մ ե զ ի ա ս թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն վ ր ա հ ա մ ա ռ ո տ ա ծ պ ա տ կ ե ր մ ը է

ո ր ն ո ր մ ե ր հ ա յ օ ր ի ն ա կ ն ե ր ո ւն հ ե տ ա յն չա փ հ ա մ ե մ ա տ կ ՚ե լ լ ե .

ա յն պ ե ս որ շ ա տ ա ն գ ա մ կ ՚ո լղ ղ ե ի ս կ մ ե ր հ ի մ ա կ վ ա ն օ ր ի ­

ն ա կ ն ե ր ը ]) ։

Վ ե ր ո հ ի շ յա լ բ ա ղ դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ Փ ա -

վ ը ս տ ո ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ա յտ ն ա պ ե ս օ գ տ վ ե լ Է — Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ­

ս ի ց ։ Կ ո ր յո ւ ն ի ց , Ե վ ս ե բ ի ո ս ի ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ,

ս . Գ ր ք ի ց , ժ ա մ ա գ ր ք ի ց , ս . Բ ա ր ս ե գ ի պ ա տ ա ր ա գ ա մ ա տ ո ւ յց ի ց ,

ո ր ո ն ք բ ո լո ր ը գ ր վ ա ծ կ ա մ թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ ե ն հ ա յե ր ե ն լ ե զ վ ո վ

Ե . դ ա ր ի ա ռ ա ջի ն կ ի ս ո ւ մ և հ ա ս ն ո ւ մ ե ն մ ի ն չ և Ե. դ ա ր ի կ ի -

ս ա վ ա յր ը ( Կ ո ր յո ւ ն , Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ) ։ Ս ո ր ա ն ի ց բ ն ա կ ա ն ա ­

պ ե ս ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր Փավստոսի պ ա տ մությունը կարոդ է գրվա ծ ւինն) ո չ վաւլ քան հինգերորդ դարի երկրորդ կեսի ս կգբներում , հ ա վ ա ն ո ր ե ն Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի հ ա յե ր ե ն խ մ բ ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ո չ շ ա տ հ ե տ ո , ո ր ի շ ա ր ո ւն ա կ ո ղ ն Է հ ա ն դ ի ս ա ­

ն ո ւմ ւ Ա վ ե լի ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ր վ ա ծ ք չ ե ն ք կ ա ր ո ղ հ ա մ ա ր ե ր

* Երից մանկանց ա յս րնդարձակ օրհնությունն ամբողջապես պակասում

Է ա յմմ յա ն հունարեն օրինակներում. (ըստ տպագր. Աստվաձաշնչի ընկե­

րությա ն ) I* * (ГՀա նդ. ա մ ս .» , 1889 , մա րտ , եր. 4 2 — 4 3 ։ — Մենք հնարավորություն՛

լո լնինբ բաղդատելու Փավստոսին ' նաև սրբոց վարքերի և վկա յա բ ա ն ո ւ ֊

թյունների հետ , որոնցից օգտ ված պետք Է լինի հեղինակը, ինչպես դիտել Է

Հ . Գաթըրճյան (Ա ն դ ) ։

97

ն ր ա ն , ի ն կ ա տ ի ո ւ ն ե ն ա լո վ լե զ ո ւ ն , որ ո ս կ ե ղ ե ն շր ջ ա ն ի ն է

պ ա տ կ ա ն ո ւ մ , և ա յն ' որ ն ո ւ յն դ ա ր ի ո լթ ս ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ­

ր ի ն ն ր ա ն հ ի շ ո ւմ է Փ ա ր պ ե ց ի ն , Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո լզ ա ն գ ա ց ո լ գ ո ր ծ

հ ա մ ա ր ե լո վ , ո ւր ե մ ն ծ ա ն ո թ չ լի ն ե լո վ ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ­

թ յա ն գ ա ղ տ ն ի ք ի ն 10«Որ հ ի ր ա վ ի Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է մ ե ր ա ֊

ս ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ա մ ի ջ ո ց ո ւ մ ' ե ր և ո ւմ է ն ա և հ ե ղ ի ն ա կ ի մ ի ք ա ­

ն ի ' ք ո ղ ա ր կ վ ա ծ ձ և ո վ ա ր ա ծ ա կ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց , ո ր ո ն ք

հ ի շ ե ց ն ո ւ մ ե ն Ե դ ա ր ի Հ ա յո ց դ ե պ ք ե ր ը , ն ո ւ յն ի ս կ կ ր ո ն ա կ ա ն

հ ա լա ծ ա ն ք ն ե ր ն ո ւ պ ա տ ե ր ա զ մ ը ։ Ա յս ա կ ն ա ր կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը

•հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ ի բ ր և տ ե ս ի լ , գ ո ւ շ ա կ ո ւ թ յո ւ ն , ա ն ե ծ ք

կ ա մ օ ր հ ն ո ւ թ յո ւ ն , բ ա յց ն ե ր կ ա բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը գ ի տ ե ի ս ­

՛կ ա կ ա ն ա ր ժ ե ք ո վ գ ն ա հ ա տ ե լ հ ին հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ա յս ա ն մ ե ղ .ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Ա յս պ ե ս ' Հ ո ւ ս ի կ ի ն տ ե ս ի լք ո ւ մ գ ո ւշ ա կ վ ո ւմ է , որ նա ո ւ ն ե ­

ն ա լ ո ւ է ա ր ժ ա ն ա վ ո ր զ ա վ ա կ ն ե ր , ո ր ո ն ք պ ե տ ք է լո ւս ա վ ո ր ե ն

■ Հ ա յո ց ա շ խ ա ր հ ը , ո ր ո ն ց մ ի ջ ո ց ո վ Ք ր ի ս տ ո ս պ ի տ ի փ ա ռ ա վ ո ր ­

վ ի շա տ լ ե զ ո ւ ն ե ր ո վ . . . ն ո ք ա ա ն ա ր ժ ա ն ն ե ր ի ց Ք ր ի ս տ ո ս ի հ ա ­

մ ա ր ա տ ե լո ւ թ յա ն և ն ա խ ա ն ձ ի ն շ ա վ ա կ պ ի տ ի լ ի ն ի ն * ։ Հ ե տ ո

■ պ ե տ ք է թ ա գ ա վ ո ր ն ս տ ո ւ թ յո ւ ն , ա ն պ ի տ ա ն , բ ա ն ս ա ր կ ո ւ , մ ը -

տ ա խ ա բ մ ա ր դ կ ա ն ց պ ա տ ճ ա ռ ո վ , և ք չ ե ր ը պ ի տ ի մ ն ա ն ' ո ր ո ն ք

հ ա ս տ ա տ մ ն ա ն հ ա վ ա տ ո ւ մ . ( Գ , ե — Ա կ ն ա ր կ ո ւթ յո ւն գ ր ե ր ի

՛գ յո ւ տ ի , ս . Ս ա հ ա կ ի կ ր ա ծ ն ե ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի և հ ա վ ա տ ո ւ ր ա ց ն ե ­

ր ի վ ե ր ա ) ։ — Դ ա ն ի ե լ ծ ե ր ո ւն ի ն հ ա յե ր ի ն հ ա ն գ ի մ ա ն ե լո վ ա ֊

ս ո լմ է . « Ա ր դ վ ա ս ն ա յս չ ա փ ս տ ո ւթ ե ա ն ց ձ ե ր ո ց ե ւ պ ղ ծ ո ւ ­

թ ե ա ն ց բ ա ր ձ ց է Տ է ր զ թ ա գ ա ւ ո ր ո ւթ ի ւն դ ի ձ է ն ջ , բ ա ր ձ ց է ե ւ

զ ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ո ւ թ ի ւ ն դ ի ձ է ն ջ յ>. ( Գ , Ժ դ .— բ ա ց ա հ ա յտ ա կ ­

՛ն ա ր կ ո ւթ յո ւն Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց բ ա ր ձ մ ա ն և ս . Գ ր ի գ ո ր ի ց ե ղ ի ց

ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ո ւ թ յա ն դ ա դ ա ր մ ա ն վ ե ր ա ) ։ Հ ե տ ո մ ա ն ր ն ը -

կ ա բ ա գ ր ո ւ մ է ա յն վ ի ճ ա կ ը , ո ր ի մ ե ջ պ ի տ ի գ տ ն վ ի ն հ ա յե ր ը

թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն բ ա ր ձ ո ւ մ ի ց հ ե տ ո , ե ր բ « ի ր ա ն ց փ ա ռ ք ը

4 լո ր ց ր ա ծ ճ օ տ ա ր թ շ ն ա մ ի ն ե ր ի ձ ե ռ ք ը կ մ ա տ ն ո լի ն և հ պ ա տ ա -

* Այստեղ խոսքը չէ կարող միա յն ս. Ներսեսի մասին լինել, քանի որ /■՛տ եսիլքում շարունակ գործ է ա ծվա ծ հոգնակի ձևը— նոքա, ի նոցանէ, նո­՛ց ա , որք, նոքօք, ուրեմն խոսքը պետք է վերա բերի I I . Ներսեսին և ս. Աահա-

կին միա նգա մա յն, և ավելի վերջինին։

Տ94

կ ո ւթ յա ն լծ ի ն կ ե ն թ ա ր կ վ ի ն , որ ե ր բ ե ք ն ո ց ա վ ե ր ա յի ց չ պ ի ­

տ ի վ ե ր ա ն ա յ) ։ — ն ե ր ս ե ս Մ ե ծ ը Ա ր շա կ ի ն ա ն ի ծ ե լի ս ' ն ո ւյն պ ե ս -

ս պ ա ռ ն ո ւմ և գ ո ւշ ա կ ո ւմ է Ա ր շ ա կ ո լն յա ց բ ա ր ձ ո ւ մ ը — « ը մ պ ե ր

ա զ գ ի դ Ա ր շ ա կ ո ւն ե ա ց ղ յե տ ի ն բ ա ժ ա կ ն , ա ր բ ջ ի ք , ա ր բ ե ս ջ ի ք

եւ կ ո ր ծ ա ն ե ս ջ ի ք , եւ ա յլ մ ի ' ե լս կ ա ն գ ն ե ս ջ ի ք » ( Դ , Ժե) ։ — Ն ո ւյն հ ա յր ա պ ե տ ը Մ ո ւշե ղ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ի ն օ ր հ ն ե լի ս ա ս ո ւմ ՜

է . « Տ ա ց է ք ե ղ ղ յա ղ թ ո ւ թ ե ա ն ն շ ն ո ր հ ս ղ ա մ ե ն ա յն ա ւո ւր ս կ ե ­

ն ա ց ք ո ց . ի ձ ե ռ ն ք ո ե լ ի ձ ե ռ ն ա զ գ ի ք ո փ ր կ ե ս ց է զ ե ր կ ի ր ս

հ ա յո ց մ ի ն չ ե ւ յա ւ ի տ ե ա ն » ( Ь , ա ) , որ հ ա ս կ ա ն ա լի է դ ա ռ ­

ն ո ւ մ ' ե ր բ մ տ ա բ ե ր ե ն ք Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ի կ ա տ ա ր ա ծ դ ե ր ը

ա ռ ա ջի ն կ ր ո ն ա կ ա ն պ ա տ ե ր ա զ մ ի ժ ա մ ա ն ա կ ։ Թ ե ր և ս ն ո ւ յն

հ ա ն գ ա մ ա ն ք ո վ հ ա ր կ լի ն ի բ ա ց ա տ ր ե լ և ա յն լա փ ա ղ ա ն ց գ ո ­

վ ե ս տ ը , ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ը տ ա լի ս է Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ի ն ա մ ե ն մ ի

հ ա ր մ ա ր դ ե պ ք ո ւ մ ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ դ ա ր ո ւմ հ ո ւն ա ր ե ն դ ր վ ա ծ ՜

հ ա մ ա ր ո ղ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը գ ո ւ ց ե ա ռ ա ր կ ե ն , թ ե վ ե ր ո հ ի շ յա լ հ ա ­

յե ր ե ն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց օ գ տ վ ե լ , վ ե ր ո հ ի շ յա լ ա կ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ը Ե դ ա րի վ ե ր ա ն ե ր մ ո ւ ծ ե լ է հ ա յ թ ա ր գ մ ա ն ի չ ը * , — Ա յս ­

պ ի ս ի ՝ բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն մ ե ն ք ս տ ի պ վ ա ծ կ լի ն ե ի ն ք տ ա լ հ ի շ -

յա լ ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի ն ե թ ե ա ն վ ի ճ ե լի փ ա ս տ ե ր ո ւ ն ե ն ա յի ն ք , ո ր

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ . դ ա ր ի գ ո ր ծ է ։ Ի սկ ե ր բ ա յս-

կ ա ր ծ ի ք ն , ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք , զ ո ւր կ է դ ր ա կ ա ն հ ի մ ք ե ր ի ց ' ա վ ե -

լո ր դ կ լի ն ի վ ե ր ո հ ի շ յա լ ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ը ն ո ւ յն ի ս կ դ ն ե լը ւ 9 ա յց -

ե թ ե մ ի ր ո պ ե հ ա մ ա ձ ա յն ի ն ք է լ ա յդ ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ ո ւ ­

ն ե լո ւ դ ա ր ձ յա լ ս տ ի պ վ ա ծ կ լի ն ի ն ք ա ս ե լ, որ Փ ա վ ս տ ո ս ի -

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ե ն ա յն դ ե պ ս չ է կ ա ր ո ղ կ ո չվ ե լ թ ա ր գ մ ա ­

ն ո ւթ յո ՛ւն , ա յլ ա զ ա տ խ մբա գրութ յուն ա յն ե ն թ ա ղ ր վ ա ծ հ ո ւ­

ն ա ր ե ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ր ը խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ը ս տ կ ա մ ի հ ա մ ե -

մ ե / է ո *ր լա փ և ո 'ր տ ե դ ո ր կ ա մ ե ց ե լ է , ս կ ս յա լ ա ռ ա ջ ի ն գ ը լ—

Ւ ՚Ւ Э ’ ո լ Ր Հ ի շ ո ւմ է Ե . դ ա ր ի պ ա տ մ ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ը , մ ի ն չև ՛

վ ե ր ջ ի ն գ լո ւ խ ը , ո ւր հ ի շ ո ւմ է Լ ո ւս ա վ ո ր չի ճ գ ն ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Ս ա կ ա յն Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ն ե ր ք ի ն հ ա ն գ ա մ ա ն ք -

* Այսպես էյ ենթադրում է Ա. Գարագաղյան Հուսիկի տեսիչքի և Դանիելի

անեծքի մա սին, ( « Ք նն. պա տմ .Л, Գ, 2 8 , 3 5 ) ։ Հ. 9 . Սարգիսյան ես ընդու­նում է, որ Փավստոսի պատմությունը а եկամուտ հավելվաձներոլ պատճա-

ռա վ՝ բոլորովին տարբեր երևույթ առաձ կը տեսնվի ա յժմ.в. Ա գա թ., եր. 2 9 7 ։՝

95՛'

Դ ե ր ը թ ո ւ յլ չե ն տ ա լի ս մ ի ն չ և ա ն գ ա մ ե ն թ ա դ ր ե լ Դ . գ ա ր ի

ն ա խ ն ա կ ա ն , թ ե կ ո ւ զ հ ա մ ա ռ ո տ ' հ ո ւն ա ր ե ն ս կ զ բ ն ա գ ի ր , Ե վ

■հ իր ա վ ի, ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չո ւն ի ա յն հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ,

ո ր ո ն ք բ ն ա կ ա ն , ն ո ւ յն ի ս կ ա ն հ ր ա ժ ե շ տ պ ա յմ ա ն են ժ ա մ ա ­

ն ա կ ա կ ի ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն , ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն լի է ա յ ն պ ի ֊

սի տ ա ր ր ե ր ո վ , ո ր ո ն ք հ ա տ ո ւկ են ուշ ժ ա մ ա ն ա կ գրի ա ռ ն վ ա ծ

.պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն ։Ա ռ ա ջի ն տ ե ս ա կ ի հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ պ ա հ ա ն ջ վ ո ւմ է ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա կ ի ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ' ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն է , թ ե ­

կ ո ւզ ո չ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ ո ր ո շ , բ ա յց գ ո ն ե ս տ ո ւ յգ , Փ ա վ ս տ ո ս ի

■ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ չկ ա ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ։ Նա պ ա տ մ ա ­

կ ա ն ա ն ց ք ե ր ը չ է ա վ ա ն դ ո ւմ ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն հ ա ջ ո ր դ ա ­

կ ա ն ո ւ թ յա մ բ , ա ն ց ք ե ր ը մ ի մ յա ն ց հ ե տ կ ա պ ե լո վ ի բ ր և պ ա տ ­

ճ ա ռ ո ւ հ ե տ և ա ն ք , ա յլ ա մ ե ն մ ի գ լո ւխ ը ն ո ր ա մ ե ջ ( խ ի ս տ

ս ա կ ա վ բ ա ց ա ռ ո ւ թ յա մ բ ) ա ռ ա ն ձ ի ն ա ռ ա ն ձ ի ն է պ ի զ ո դ ն ե ր ե ն ,

■որոնք մ ե կ ը մ յո ւ ս ի ց կ ա ր ո ղ ե ն հ ե տ ո ւ ա ռ ա ջ դ ր վ ե լ , կ ա մ

գ ո ւ ր ս ձ գ վ ե լ ա ռ ա ն ց ո ր և է վ ն ա ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա մ բ ո ղ ջ ո ւ ­

թ յա ն , Ն ո րա մ ե ջ գ լո ւխ ն ե ր ը ս ո վ ո ր ա բ ա ր ս կ ս վ ո ւմ ե ն « ա պ ա а ,

■атյե տ ա յս ո ր ի կ » , (Гյ ա յ ն մ ժ ա մ ա ն ա կ ի я ա ն ո ր ո շ խ ո ս ք ե ր ո վ ։ Ա յս

հ ա տ կ ո ւթ յո ւն ն ա ր դ ե ն ց ո ւ յց է տ ա լի ս , ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ը ա ն ց ք ե ր ի ն

՛ն ե ր կ ա և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չ է ե ղ ե լ , որ ն ո ց ա մ ե ջ ե ղ ա ծ ն ե ր ք ի ն

■կա պ ը գ ի տ ն ա ր ո ւ գ ր ե ր . ա յլ ո ւ ն ե ց ե լ է կ ց կ տ ո ւր տ ե ղ ե կ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ի մ ա ս ի ն , ո ր ո ն ք դ ա ս ա վ ո ր ե լ է

■ա յն պ ե ս ' ի ն չպ ե ս որ ի ր ա ն ա վ ե լի հ ա վ ա ն ա կ ա ն է թ վ ա ց ե լ ։

■Եթե ա յս կ ց կ տ ո ւր ա ն ց ք ե ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւի մ ե ջ ե ր բ ե մ ն հ ա ր ե ֊

վ ա ն ց ի հ ի շ վ ո ւ մ ե ն ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն թ վ ե ր ' դ ո ք ա չ ե ն ո ր ո ­

շ ո ւ մ պ ա տ մ ա կ ա ն ճ ի շտ ժ ա մ ա ն ա կ , ա յլ մ ա ն ա վ ա ն դ մ ա տ ­

ն ո ւ մ ե ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ա ն տ ե ղ ե կ ո լթ յո լն ն ա յս մ ա ս ո ւ մ * ։ Մ ե ն ք

մ ե ջ կ բ ե ր ե ն ք մ ի ք ա ն ի օ ր ի ն ա կ , ո ր ո ն ք բ ա վ ա կ ա ն ե ն ց ո ւ յց

տ ա լո ւ Փ ա վ ս տ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն ա յլա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

և հ ա մ ո զ ե լո ւ ո ր ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց հ ե ղ ի ն ա կ ը ա ն կ ա ր ո ղ է ա յ դ ֊

Ժամանակագրության ա յս բա ցա կա յությունը Փավստոսի մեշ ստիպել ՛է Ա. Գարագաշյանին' դիմելու Խորենացու օգնությա ն, որլավ։ և անհաճո Է

■ ա յս նորան, ե Փավստոսի հաղորդած պատմական տեղեկությունները ճգնել

զետ եղել Խորենացու տված ժամանակագրական շրջանակում։ «Ք նն. պ ա տ մ.»Գ . 4 ,

96

պ ի ս ի խ ո ր ի ն տ գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա լ յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ ա ն ց ք ե ր ի

ժ ա մ ա ն ա կ ի վ ե ր ա բ ե ր ո ւ թ յա մ բ ։

Ա ր շա կ Բ ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի , թ ա գ ա վ ո ր ա ծ է Պ ա ր ս ի ց ն ե ր ­

ս ե հ ա ր ք ա յի և Հ ո ւ ն ա ց Վ ա գ ե ս կ ա յս ե ր ժ ա մ ա ն ա կ և ն ո ց ա

ե ր կ ո ւս տ ե ք հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յա մ բ ո ւ դ ա շ ն ա գ ր ո ւ թ յա մ բ պ ա տ ե ­

ր ա զ մ ի ց հ ե տ ո , ո ր ի ժ ա մ ա ն ա կ կ ա յս ր ը կ ա ղ ա մ բ ա վ ա ճ ա ռ ի

կ ե ր պ ա ր ա ն ք ո վ լր տ ե ս ե ց պ ա ր ս ի ց բ ա ն ա կ ը և գ ե ր ի բ ռ ն ե ց Ն ե ր ­

ս ե հ ի կ ա ն ա ն ց . ( Գ , ի ա . Դ , ա ) ։ Ա րդ ն ե ր հ ե ս թ ա գ ա վ ո ր ա ծ է

2 9 3 — 3 0 2 թ վ ի ն , ի ս կ Վ ա զ ե ս 3 6 4 = 3 7 8 թ վ ի ն , ո ւր ե մ ն ն ո ք ա

ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չ լի ն ե լո վ ' ո 'չ կ ռ ի վ կ ա ր ո ղ էի ն մ ղ ե լ մ ի մ յա ն ց

հ ե տ և ո չ հ ա շ տ ո ւթ յո ւն ա ն ե լ ։ Ա յս ա ն տ ե ղ ո լթ յո լն ը վ ե ր ա ց ն ե ­

լո ւ հ ա մ ա ր ՝ հ ա յ և օ տ ա ր ա զ գ ի պ ա տ մ ա գ ի ր ն ե ր կ ա ր ծ ո ւմ ե ն ,

ո ր Ն ե ր ս ե հ ա ն ո ւն ը ս խ ա լմ ա մ բ է գ ր վ ա ծ , փ ո խ ա ն ա կ Շ ա պ ո ւ­

հ ի , կ ա մ Ն ե ր ս ե հ ը ո չ թ ե թ ա գ ա վ ո ր ն է , ա յլ Շ ա պ ո ւհ ի ո ր դ ի ն ւ

Ս ա կ ա յն ե ր կ ո ւ բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն է լ ը ն դ ո ւ ն ե լի չ ե ն ։ Փ ա ֊

վ ը ս տ ո ս ի մ ե ջ ն ե ր ս ե հ ա ն ո ւ ն ը կ ր կ ն վ ո ւ մ է ե ր ե ք ա ն գ ա մ ( Գ ,

ի ա . Դ , ա , ծ ը . ) , և ե ր ե ք ա ն դ ա մ ն է լ ն ո ր ա ն վ ե ր ա գ ր վ ո ւ մ է

մ ի և ն ո ւ յն գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ի սկ ո ր նա Շ ա պ ո ւհ ի ո ր դ ի ն չ է ՝

ե ր և ո ւ մ է ս ո ր ա ն ի ց , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը ե ր ե ք ա ն գ ա ՛մ ի ն է լ ն ր ա ն կ ո ­

չ ո ւ մ է Ն ե ր ս ե հ ա ր ք ա , և հ ի ր ա վ ի Ն ե ր ս ե հ ա ր ք ա ն է ր ( և ո չ Շ ա ­

պ ո ւհ ի ո ր դ ի ն ) , ո ր ի հ ե տ 2 9 6 — 2 9 7 - ի ն հ ռ ո մ ա յե ց ի ք պ ա տ ե ­

ր ա զ մ մ ղ ե ց ի ն Գ ա ղ ե ր ի ո ս ի զ ո ր ա վ ա ր ո ւ թ յա մ բ , և Գ ա ղ ե ր ի ո ս

լր տ ե ս ե ց ն ե ր ս ե հ ի բ ա ն ա կ ն ո ւ դ ե ր ի ա ռ ա վ Ն ե ր ս ե հ ի կ ա ն ա ն ց

ո ւ ո ր գ ո ց ։ Բ ա յց թ ո ղ ն ե ն ք ն ե ր ս ե հ ա ր ք ա յի ա յս ա ն կ ա ր ե լի ե

ա ն բ ա ց ա տ ր ե լի մ ի ջ ա մ տ ո ւ թ յո ւ ն ը Դ . դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ո ի գ ո ր ­

ծ ե ր ի մ ե ջ , և Ա ր շ ա կ ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը , ը ս տ Փ ա -

վ ը ս տ ո ս ի , ո ր ո շ ե ն ք Վ ա ղ ե ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ո վ , և ե ն թ ա դ ր ե ն ք ն ը -

ր ա ն թ ա գ ա վ ո ր ա ծ Վ ա ղ ե ս ի թ ե կ ո ւ զ ա ռ ա ջի ն տ ա ր ո ւմ , 3 6 4 - ի ն ^ Հ

Ա ր դ տ ե ս ն ե ն ք , ի ն չ ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է

տ ա լի ս պ ա տ մ ա գ ի ր ը Ա ր շա կ ի մ ա ս ի ն ։

Ա ր շա կ ի օ ր ո վ ս . Ն ե ր ս ե ս ձ ե ռ ն ա դ ր վ ո ւ մ է կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ( Դ ,

դ . ո ւր ե մ ն ա մ ե ն ա կ ա ն ո ւ խ ը 3 6 4 - ի ն ) ։ Ե վ ո ւ ղ ա ր կ վ ո ւմ է Վ ա ­

ղ ե ս ի մ ո տ պ ա տ գ ա մ ա վ ո ր ( Դ , ե ) . ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ­

ռ ո վ ղ ր կ վ ո ւ մ է ա ք ս ո ր , ուր մ ն ո ւ մ 9 տ ա ր ի ( Դ . զ ) * Վ ա ղ ե ս ի

* Մեսրոպ Երէց («Ս ո փ եր ր », Զ , 5 8 ) ունի «աւքիսս ի ն ն *, բ ա յց ստ ույգ ըն­թերցվա ծն է «ալքս ի ն ն », ինչպես ունի Փավստոս։

977-1 0 9 3

մ ա հ ի ց հ ետ ո ա ր ձ ա կ վ ո ւմ է և գ ա լի ս Հ ա յա ս տ ա ն ( Դ , ժ գ . ) ,

ա յս ժ ա մ ա ն ա կ տ ե ղ ի է ո ւն ե ն ո ւմ Տ ի ր ի թ ի և Գ ն ե լի դ ե պ ք ը , և ■ Ա ր շա կ ա մ ո ւս ն ա ն ո ւմ է Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի հ ե տ , որ Ս յո ւ ն յա ց Ա ն -

դ ո կ ն ա խ ա ր ա ր ի դ ո ւս տ ր ն է ր * ( Դ , ժ ե ) ։ Ս ո ր ա ն ի ց հ ետ ո

տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա վ պ ա տ ե ր ա զ մ հ ո ւն ա ց և պ ա ր ս ի ց մ ե շ , որի ժ ա ­

մ ա ն ա կ Ա րշա կ մ ե ն ա կ յո ւ ր զ ո ր ք ո վ , ա ռ ա ն ց պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի օ գ ­

ն ո ւ թ յա ն , կ ո տ ո ր ե ց հ ո ւն ա ց զ ո ր ք ը Մ ծ բ ի ն ի մ ո տ , ո ր ի ն ի բ ր և

շ ն ո ր հ ա կ ա լո ւ թ յո ւ ն ' Շ ա պ ո ւհ կ ա մ ե ց ա վ Ա ր շա կ ի ն ա մ ո ւ ս ն ա ց ­

ն ե լ յո ւ ր դ ս տ ե ր հ ե տ . ի ս կ Ա ն դ ո կ , տ ե ս ն ե լո վ ս ո ր ա ն ի ց յո ւ ր

դ ս տ ե ր Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի ն հ ա ս ն ե լի ք ա ր հ ա մ ա ր հ ա ն ք ն ո ւ վ տ ա ն գ ը 1 խ ա բ ե ա կ ա ն հ ն ա ր ն ե ր ո վ Ա ր շա կ ի ն փ ա խ չե լ տ վ ե ց ( Դ , ի ) ։ Ա յս

փ ա խ ո ւս տ ը Շ ա պ ո ւհ ի ն ■կ ա տ ա ղ ե ց ն ո ւ մ է . բ ա յց ս ա ո ւթ տ ա ր ի

լո ւ ռ է մ ն ո ւ մ , ո ր ո վ հ ե տ և պ ա տ ե ր ա զ մ ը հ ո ւն ա ց հ ետ դ ե ռ շ ա ­

ր ո ւ ն ա կ վ ո ւ մ էր ( Դ , ի ա ) , ի ս կ ե ր բ պ ա տ ե ր ա զ մ ը վ ե ր ջ ա ն ո ւմ է

պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի հ ա ղ թ ո ւ թ յա մ բ ' Շ ա պ ո ւհ ս կ ս ո ւմ է Ա ր շա կ ի դ ե մ '

վ ր ե ժ խ ն դ ր ո ւ թ յա ն պ ա տ ե ր ա զ մ , ո ր տ և ո ւմ է ա վ ե լի ք ա ն ե ր ե ֊,

ս ո ւն տ ա ր ի ( Դ , ի , ի ա ) , ո ր ի ց հ ե տ ո Ա րշա կ ս տ ի պ վ ա ծ է լ ի ­

ն ո ւմ գ ն ա լ Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն և ա ն ձ ն ա տ ո ւր լի ն ե լ Շ ա պ ո ւհ ի ն , ոո

ն ր ա ն Ա նհ ուշ բ ե ր դ ն է դ ն ո ւմ ( Դ , ծ դ ) ։

Թ ո ղ ն ե լո վ ա յս պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ի շ ա ր ժ ա ռ ի թ ն ե ր ն ը ս տ ՝

Փ ա վ ս տ ո ս ի , ո ր ո ն ք ա վ ե լի վ ա յե լո ւ չ ե ն ռ ո մ ա ն ն ե ր ի , մ ա ն ա ­

վ ա ն դ հ ե ք ի ա թ ն ե ր ի մ ե ջ , թ ո ղ ն ե լո վ ո ւր ի շ բ ա զ մ ա թ ի վ ա ն տ ե -

ղ ո լթ յո լն ն ե ր ը ո ւշ ա դ ր ո ւ թ յո ւն դ ա ր ձ ն ե ն ք մ ի ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

գ ր ո ւ թ յա ն վ ե ր ա ։ Ս. ն ե ր ս ե ս ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ը Հ ա յա ս տ ա ն կ ա ր ո ղ

էր տ ե ղ ի ո ւն ե ն ա լ ո չ վ ա ղ ք ա ն 3 7 8 թ վ ]ւն (Վ ա ղ ե ս ի մ ա հ վ ա ն -

տ ա ր ի ն ) ։ Թ ո ղ հ ե ն ց ն ո ւ յն տ ա ր ի ն Ա ր շա կ ա մ ո ւս ն ա ն ա ր Փ ա -

ռ ա ն ձ ե մ ի հ ե տ և հ ո ւն ա ց ղ ո ր ք ը կ ո տ ո ր ե ր Մ ծ բ ի ն ի մ ո տ ։ Ղ ո ­

ր ա ն ի ց հ ե տ ո ո ւր ե մ ն ա ն ց ն ո ւ մ ե ն Շ ա պ ո ւհ ի հ ո ւն ա ց հ ե տ պ ա ­

տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի 8 տ ա ր ի ն , ո ւ ր ե մ ն , ա մ ե ն ա կ ա ն ո ւխ ն հ ա շ վ ե լո վ ,

մ ի ն չ և 3 8 6 թ ի վ ը г Ս ո ր ա ն ի ց հ ե տ ո Շ ա պ ո ւհ ի և Ա ր շա կ ի մ ե ջ ը ս -

կ ը ս վ ա ծ պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ը , որ ե ր ե ս ո ւն ի ց ա վ ե լի տ ա ր ի տ և ե ­

Այս դեպքը ներսեսի Հունաստան գնալուց և աքսորվելուց առաջ չէր կարող լինել, քանի որ հեղինակի վկայությամբ* մինչև հայրապետի Բյոլ- ւզանդիոն գնալը Տիրիթ և Գնել պատանդ էին կայսեր մոտ, որ Ներս ես ին աք­սորելովն այս երկուսին արձակեց Հայաստան, Արշակի սիրտն ամոքելու հա-, մար (Դ , ե)ւ Իսկ Գնելի սպանության ժամանակ ներսես աքսորից վերադար­ձած էր և միջնորդում էր թագավորին' խնայել յուր եղբորորդուն\

98

ց ի ն ' հ ա ս ն ո ւմ են ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ի ն չ և 4 1 6 — 4 2 0 թ վ ա կ ա ն ­

ն ե ր ը ։ Ա յն ի ն ՝ ս տ ո ւ յգ հ ա յտ ն ի է , որ Շ ա պ ո ւհ Բ մ ե ռ ա վ 3 7 9 - ի

.ա մ ա ռ ը , ի ս կ Ա ր շա կ Ա ն հ ուշ բ ե ր դ ը դ ր վ ե ց ա վ 3 6 8 - ի ն ։

Ո ՜ր չա փ է լ ա շ խ ա տ ի ն ք բ ռ ն ի ձ գ ձ գ ե լո վ Փ ա վ ս տ ո ս ի ա յս

■ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յո լն ը հ ա մ ա ձ ա յն ե ց ն ե լ ս տ ո ւ յգ ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

գ ր ո ւ թ յա ն հ ե տ ' դ ա ր ձ յա լ կ ա ր կ ա տ ա ն ը չի հ ա շ ո ղ ի , ա յլ ա վ ե լի

մ ե ծ պ ա տ ա ռ վ ա ծ ք կ ա ռ ա ջ ա ց ն ե ։ Դ ն ե ն ք , օ ր ի ն ա կ , որ Ա ր շա կ

թ ա գ ա վ ո ր ե լ է ո չ թ ե Վ ա ղ ե ս ի , ա յլ Կ ո ս տ ա ն դ ի ժ ա մ ա ն ա կ ,

3 5 3 - ի ն . դ ն ե ն ք Ա ր շա կ ի ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յո ւ ն ը Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի հ ե տ

Ն ե ր ս ե ս ի Բ յո ւղ ա ն դ ի ո ն գ ն ա լո ւ ց ա ռ ա ջ , դ ն ե ն ք Ա ր շա կ ի կ ա ր ­

ծ ե ց յա լ հ ա ղ թ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ո ւն ա ց դ ե մ ո չ Վ ա ղ ե ս ի մ ա հ ի ց հ ե տ ո ,

ա յլ 3 5 0 - ի ն ( ը ս տ Հ . Գ ա թ ը ր ճ յա ն ի , որ ս ա կ ա յն կ ա ս կ ա ծ ե լի է

հ ա մ ա ր ո ւ մ ա յս դ ե պ ք ը , (ГՏ ի ե ղ . պ ա տ մ » , Р . 4 9 7 ) , կ ա մ 3 5 9 -

ի ն ( ը ս տ Գ ա ր ա գ ա շ յա ն ի , ո ր հ ա վ ա ն ա կ ա ն է հ ա մ ա ր ո ւմ ա յս ,

« Ք ն ն . պ ա տ մ .» ?■. 7 4 — 8 0 ) ^ , դ ն ե ն ք Շ ա պ ո ւհ ի հ ո ւն ա ց դ ե մ

մ ղ ա ծ պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ը վ ե ր ջ ա ց ա ծ Յ Տ 4 ֊ի ն , Հ ո վ ի ա ն ո ս ի ա ն ­

պ ա տ ի վ ո ւ ս տ ո ր դ ա շ ն ա դ ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ս ո ր ա ն ի ց հ ե տ ո դ ա ր ձ ­

յա լ պ ե տ ք է դ ն ե ն ք ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի ' ե ր ե ս ո ւն և չ ո ր ս ա մ յա

պ ա տ ե ր ա զ մ Ա ր շա կ ի և Շ ա պ ո ւհ ի մ ե ջ , ո ր կ հ ա ս ն ե մ ի ն չ և 3 9 8

թ վ ա կ ա ն ը ։ Ա յս ե ր ե ս ն ա մ յա պ ա տ ե ր ա զ մ ի տ ա ր ի ն ե ր ը չե ն ք կ ա ­

ր ո ղ ս խ ա լմ ա մ բ գ ր վ ա ծ հ ա մ ա ր ե լ, ք ա ն ի որ հ ի ն դ ա ն գ ա մ կ ը ր -

կ ը ն վ ո լմ ե ն Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ե ջ — ե ր ե ք ա ն գ ա մ հ ե ղ ի ն ա կ ի վ կ ա ­

յո ւ թ յա մ բ ( Դ . ի , ի ա , ծ . ) , մ ի ա ն գ ա մ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի բ ե ր ա ­

ն ո վ ք Դ . ծ ա . ) և մ ի ա ն գ ա մ Շ ա պ ո ւհ ի ( Դ . ծ դ ) ։ Ո ւր ե մ ն դ ա ր ձ ­

յա լ տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ի վ ա յր

ա ն ե լո վ , ն ո ր ա պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ի հ ա ջ ո ր դ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը

հ ի մ ն ո վ ի ն խ ա խ տ ե լո վ հ ա ն դ ե ր ձ ' ս տ ի պ վ ա ծ ե ն ք ա յն ո ւ ա մ ե ­

ն ա յն ի վ Ա ր շա կ ի ն տ ա լ ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի ա վ ե լի ք ա ն ք ա ռ ա ­

ս ո ւն տ ա ր ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն , ա յն ի ն չ ն ա ի ս կ ա պ ե ս 2 0 տ ա ­

ր ո ւց է լ պ ա կ ա ս է թ ա գ ա վ ո ր ե լ ։

Որ Փ ա վ ս տ ո ս ի ' Ա ր շա կ ի մ ա ս ի ն տ վ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ թ յո ւ ր ի մ ա ց ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա , որ նա լո ւր ջ կ ե ր պ ո վ Ա ր ­

շ ա կ ի ն տ ա լի ս է ք ա ռ ա ս ո ւ ն ի ց ա վ ե լի տ ա ր ի ' ե ր և ո ւմ է և ուրիշ

կ ո ղ մ ն ա կ ի տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց , որ մ ե զ մ ա տ ա կ ա ր ա ր ո ւ մ է

ա յս հ ե ղ ի ն ա կ ը ։ Ե ր ե ս ն ա մ յա պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի մ ե ջ մ ե ծ դ ե ր է

կ ա տ ա ր ե լ, հ ա ճ ա խ պ ա ր ս ի ց զ ո ր ք ի ն ա ռ ա ջ ն ո ր դ է հ ա ն դ ի ս ա ­

ց ե լ Մ ե ր ո ւժ ա ն Ա ր ծ ր ո ւ ն ի ն ։ Տ ե ս ն ե ն ք , թ ե ո 'վ է ա յս ա ն ձ ն

99

ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի ,- Տ ի ր ա ն , Ա ր շա կ ի ն ա խ ո ր դ ը , Հ ա յր մ ա ր դ ,

պ ե տ ի ք ս ո ւ թ յա մ բ կ ո տ ո ր ե լ է տ ա լի ս ա մ բ ո ղ չ Ա ր ծ ր ո ւ ն յա ց

տ ո հ մ ը , ա զ ա տ վ ո ւմ է մ ի ա յն մ ի ծ ծ կ ե ր ե ր ե խ ա , Շ ա վ ա ս պ , ո ր ի ն

Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ը ա ռ ն ո ւմ փ ա խ ց ն ո ւ մ են ի ր ա ն ց Տ ա յո ց ա մ ֊

ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , մ ե ծ ա ց ն ո ւ մ են և ի ր ա ն ց տ ո հ մ ի ց կ ի ն են տ ա -

լ ի ս , ո ր ի ց դ ա ր ձ յա լ ս ե ր վ ո ւ մ է Ա ր ծ ր ո ւ ն յա ց տ ո հ մ ը ( Գ . ժ ը ) ,

Շ ա վ ա ս պ ը հ ե տ ո վ ր ե ժ է ա ռ ն ո ւ մ Հ ա յր մ ա ր դ պ ե տ ի ց , ո րս ի ժ ա ­

մ ա ն ա կ ն ր ա ն դ ա վ ա ճ ա ն ո ւ թ յա մ բ ս պ ա ն ե լո վ ( Դ . ժ դ ) . Ա յս

Շ ա վ ա ս պ ի ո ր դ ի ն է Մ ե ր ո ւ ժ ա ն , ո ր ի ն հ ե ղ ի ն ա կ ը կ ո չո ւ մ է а ք ե ռ ­

ո ր դ ի Վ ա հ ա ն ա յ ի Մ ա մ ի կ ո ն ե ս ւն տ ո հ մ է ն » ( Գ . ծ . Հ ա մ ե մ ա տ ե լ

և Ե . խ գ . — <гՍ ա կ ա յն դա մ ե ր ե ղ բ ա յր է յ> ա ս ո ւմ են Մ ա մ ի -

կ пи յա ն կ ա ն ա յք Մ ե ր ո ւժ ա ն ի մ ա ս ի ն ) . Ք ա ն ի " տ ա ր ի էր հ ա ր ­

կ ա վ ո ր , որ Տ ի ր ա ն ի ժ ա մ ա ն ա կ ծ ծ կ ե ր Շ ա վ ա ս պ ը ' մ ե ծ ա ն ա ր ,

ա մ ո ւս ն ա ն ա ր , ո ր դ ի ո ւն ե ն ա ր (Մ ե ր ո ւ ժ ա ն ) , որ ն ո ւ յն պ ե ս մ ե ­

ծ ա ն ա ր , Ա ր շա կ ի դ ե մ ա պ ս տ ա մ բ ե ր և ե ր ե ս ն ա մ յա պ ա տ ե ր ա ւլմ -

ն ե ր ո ւմ վ տ ա ն գ ա վ ո ր հ ա կ ա ռ ա կ ո ր դ հ ա ն դ ի ս ա ն ա ր հ ա յե ր ի

դ ե մ ։ Դ ն ե ն ք Տ ի ր ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ս կ ի զ բ ը 3 4 3 - ի ն * . դ ը -

ն ե ն ք Ա ր ծ ր ո ւ ն յա ց կ ո տ ո ր ա ծ ը հ ե ն ց ն ո ր ա թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն

ա ռ ա ջի ն տ ա ր ի ն , ա յս թ վ ի վ ե ր ա ա վ ե լա ց ն ե լո վ գ ո ն ե 4 0 տ ա ր ի

( մ ի ն չ և ծ ծ կ ե ր Շ ա վ ա ս պ ի ո ր դ ի ն ' Մ ե ր ո ւժ ա ն չա փ ա հ ա ս դ ա ռ ­

ն ա ր ) , կ տ ե ս ն ե ն ք ո ր Մ ե ր ո ւժ ա ն ի մ ա ս ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը ե ր ե ս ն ­

ա մ յա պ ա տ ե ր ա զ մ ի ն պ ե տ ք <է տ ե ղ ի ո ւն ե ն ա ր Դ , դ ա ր ի ո լթ ս ը -

ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ո ւ մ ։ Ա յս հ ա շ ի վ ] ։, ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք ' բ ո ­

լո ր ո վ ի ն ՛ճիշտ է ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս ի , բ ա յց բ ո լո ր ո վ ի ն ս խ ա լ ը ս տ

ճ շ գ ր ի տ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն .

Մ ի ո ւրի շ հ ա շ ի վ ։ Ա ր շա կ ը Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի ց ո ւն ե ն ո ւմ է ո ր դ ե

Պ ա պ ( Դ . ժ ե ) . ս ա չա փ ա հ ա ս դ ա ո ն ա լո վ ա մ ո ւս ն ա ն ո ւմ է և

ո ւ ն ե ն ո ւ մ է ե ր կ ո ւ ո ր դ ի , Ա ր շա կ և Վ ա ղ ա ր շա կ ( Ե . լ է ) , ս ո ք ա

է լ չա փ ա հ ա ս դ ա ռ ն ա լո վ ա մ ո ւ ս ն ա ն ո ւ մ են և մ ի ա ս ի ն թ ա գ ա ­

վ ո ր ո ւ մ ( Ե . ի դ ) . ո ր ի ց հ ե տ ո տ ե ղ ի է ո ւ ն ե ն ո ւմ Հ ա յա ս տ ա ն ի

բ ա ժ ա ն ո ւ մ ը Հ ո ւ ն ա ց և Պ ա ր ս ի ց մ ե ջ ։ Ա րդ Պ ա պ ' Փ ա վ ս տ ո ս ի

հ ա շվ ո վ [’ չէ ր կ ա ր ո ղ ծ ն ա ծ շ ի ն ե լ 3 7 9 - ի ց վ ա ղ ( ս . ն ե ր ս ե ս ի վ ե ­

ր ա դ ա ր ձ ը Վ ա ղ ե ս ի մ ա հ ի ց հ ե տ ո , Գ ն ե լի ս պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը և Ա ր ­

շ ա կ ի ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յո ւ ն ը Փ ա ռ ա ն ձ ե մ ի հ ե տ ) , ո չ ե ր կ ո ւ ո ր դ ի ո ւ­

ն ե ն ա լ ա ռ ա ջ ք ա ն 3 9 5 թ . ի ս կ ս ո ց ա ա մ ո ւս ն ա ն ա լը և թ ա գ տ ֊

Ըստ Ա. Գարապաշյանի, 4 ։ — Ավե/ի կանուխ դնել կարելի չէէ

100

վ ո ր ե լը կ ա ր ո ղ էր պ ա տ ա հ ե լ ո լ վ ա ղ թ ա ն Ե. դ ա ր ի ս կ զ բ ն ե ֊

ր ո լմ I Ա յն ի ն չ հ ա մ ա ձ ա յն ս տ ո ւ յգ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , Պ ա պ ա ր դ ե ն

ս պ ա ն վ ա ծ էր 3 7 4 - ի ն , ի ս կ Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ա ժ ա ն ո ւ մ ն ե ղ ա վ

■ 3 8 4 - ի ն ,

Ա յս տ ե ղ է լ ՛ ա շ խ ա տ ե ն ք ո ւղ ղ ե լ Փ ա վ ս տ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

գ ր ա կ ա ն ա ն տ ե ղ ո ւթ յո մ ւ ն ե ր ը և հ ա մ ա ձ ա յն ե ց ն ե ն ք ա ր տ ա ք ի ն

ս տ ո ւ յգ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե տ , ե ն թ ա դ ր ե լո վ Ա ր շա կ ի թ ա գ ա վ ո ր ե ­

լը 3 5 3 - ի ն և հ ե ն ց ն ո ւ յն թ վ ի ն ն ո ր ա ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յո ւ ն ը Փ ա ռ ա ն -

ձ ե մ ի հ ե տ . ո ւր ե մ ն Պ ա պ պ ե տ ք է ծ ն ա ծ լի ն ե ր ո չ վ ա ղ ք ա ն

3 5 4 - ի ն ։ Ա րդ սա թ ա գ ա վ ո ր ո ւ մ է 3 6 8 - ի ն , ա յս ի ն ք ն 1 4 տ ա ր ե ­

կ ա ն , և ս պ ա ն վ ո ւմ է 3 7 4 - ի ն , ա յս ի ն ք ն 2 0 տ ա ր ե կ ա ն ։ Ն որա

մ ե ծ ո ր դ ի ն , Ա ր շ ա կ , ո ր ծ ն ա ծ պ ե տ ք է լի ն ե ր ո> վ ա ղ ք ա ն

3 7 0 - ի ն ( յո ւ ր հ ո ր գ ո ն ե 1 6 տ ա ր ե կ ա ն հ ա ս ա կ ո ւ մ ) , և ւիււբրը,

Վ ա ղ ա ր շ ա կ , ո ր ծ ն ա ծ պ ե տ ք է լի ն ե ր ա մ են ա կ ա ն ո ւ խ ը 3 7 1 -

ի ն ' ա մ ո ւ ս ն ա ն ո ւ մ ե ն , ո ր ի ց հ ե տ ո թ ա գ ա վ ո ր ո ւ մ են 3 7 0 թ ը -

վ ի ն , ա յս ի ն ք ն ա մ ո ւ ս ն ա ն ո ւ մ են 7 — 8 տ ա ր ե կ ա ն հ ա ս ա կ ո ւմ

և թ ա գ ա վ ո ր ո ւ մ են 8 — 9 տ ա ր ե կ ա ն ։ Ա յս հաշւԼի ա ն տ ե ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն ' շա տ ա չք ի է ը ն կ ն ո ւ մ , մ ա ն ա վ ա ն դ

ե ր բ հ ի շ ե ն ք , ո ր Պ ա պ մ ի ք ա ն ի մ ե ծ ա մ ե ծ պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր է

մ ղ ե լ պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի դ ե մ , բ ա զ մ ա թ ի վ ա պ ս տ ա մ բ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

ն վ ա ճ ե լ և ն ո ր ա ն ո ր <гբ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր » մ տ ց ր ե լ Հ ա յա ս ­

տ ա ն ո ւ մ , Ն ե ր ս ե ս Մ ե ծ ի ն թ ո ւ ն ա վ ո ր ե լո ւ ց հ ե տ ո , 1 4 — 1 9 տ ա ր ե ­

կ ա ն խ ա կ հ ա ս ա կ ո ւ մ , ո ր Պ ա պ ի ց հ ե տ ո ը ս տ Փ ա վ ս տ ո ս հ թ ա ­

գ ա վ ո ր ե լ է Վ ա ր ա զ դ ա տ , ո ր ի ն հ ա լա ծ ե լո ւ ց հ ե տ ո Մ ա ն ո ւե ւ

հ ա շ տ ո ւթ յո ւն է ա ն ո ւ մ Պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի հ ե տ , ա պ ա մ ի ք ա ն ի

կ ռ ի վ է մ ղ ո ւ մ ն ո ց ա դ ե մ , հ ե տ ո յո թ ը տ ա ր ի խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա մ բ

կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ մ է ե ր կ ի ր ը , մ ի ն չ և Ա ր շա կ ի ն ո ւ Վ ա ղ ա ր շ ա կ ի ն թ ա ­

գ ա վ ո ր ե ց ն ե լը ։

Տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք ո ւ ր ե մ ն , ո ր Փ ա վ ս տ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ը լի ք ն է ս խ ա լն ե ր ո վ ։ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ս ւա տ մ ա գ ի ր ը

չէ ր կ ա ր ո ղ Դ դ ա ր ի 5 0 — 6 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ո ւ մ ա պ ր ո ղ

թ ա գ ա վ ո ր ի ն մ ի կ ո ղ մ ի ց կ ա պ ե լ Ն ե ր ս ե հ ի հ ե տ (Գ Դա ր ) և մ յո ւ ս

կ ո ղ մ ի ց ն ո ր ա թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ս ց ն ե լ մ ի ն չ և Ե դ ա ր ի

2 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ը , չէ ր կ ա ր ո ղ ն ո ր ա ն տ ա լ ք ա ռ ա ս ո մ ւի ղ

ա վ ե լի տ ա ր ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն , մ ի ն չ դ ե ռ ն ա թ ա գ ա վ ո ր ե լ է

1 5 — 1 9 տ ա ր ի . չէ ր կ ա ր ո ղ վ ե ր ջ ա պ ե ս ա յն պ ի ս ի պ ա տ մ ա կ ա ն -

ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և հ ա չ ո ր դ ա կ ա ն ո լ-

101

թ յո ւ ն ն ե ր հ ա ղ ո ր դ ե լ, ո ր ո ն ք հ ա յտ ն ա պ ե ս հ ա կ ա ռ ա կ են ս տ ո լ յղ

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , Ա յս ա ն տ ե ղ ո ւ թ յո լն ն ե ր ը վ ա ր ա գ ո ւր ե լո ւ հ ա ­

մ ա ր ե ղ ա ծ փ ա ս տ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը կ ա մ ա յա կ ա ն և բ ռ ն ի ե ն ,

ո ւս տ ի և ա ն զ ո ր * . Մ ի ա կ բ ա ն ա վ ո ր բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ա յս է ,

„ ր հ ե ղ ի ն ա կ ը ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չ է յո ւ ր պ ա տ մ ա ծ ա ն ց ք ե ր ի ն ,

ա յլ ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո ւ վ ե պ ե ր ի ց է գ ր ո ւ մ ' ի ն չ որ գ ր ո ւմ է ։

Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չ ո ւ ն ե ն ա լո վ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց

գ ր վ ա ծ ք ի ա ռ ա շի ն հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ը — ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն և

ա ն ց ք ե ր ի հ ա շ ո ր դ ա կ ա ն ո ւթ յա ն ս տ ո ւ գ ո ւ թ յո ւ ն ' ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն

ո ւնի ա յն բ ո լո ր հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ը , ո ր ո ն ք հ ա տ ո ւկ են ո չ ֊ժ ա ֊

մ ա ն ա կ ա կ ի ց դ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի ն , ա յս ի ն ք ն հ ր ա չք ն ե ր ի կ ո ւտ ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն , ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ա ռ ա ս պ ե լն ե ր , չ ա փ ա զ ա ն ց ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր , Գ ի ր ք ը ծ ա յր ե ծ ա յր լի է ա յս տ ա ր ր ե ր ո վ , ա յն պ ե ս որ

օ ր ի ն ա կ ն ե ր բ ե ր ե լը ա վ ե լո ր դ ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն է , Ե թ ե մ ե ր հ ի ­

շ ո ղ ո ւ թ յա ն մ ի շ ո վ ա ն ց կ ա ց ն ե ն ք ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ն կ ա ր ա ­

գ ր ա ծ գ լխ ա վ ո ր գ ո ր ծ ո ղ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո լթ յո լն ն ե ր ը , — Վ ր թ ա ն ե ս ,

Հ ո ւ ս ի կ , ն ե ր ս ե ս , Դ ա ն ի ե լ, Խ ա դ , Տ ի ր ա ն , Ա ր շ ա կ , Պ ա պ , Վ ա ­

ս ա կ , Մ ո ւշ ե ղ , Մ ա ն ո ւե լ, Մ ե ր ո ւ ժ ա ն , — կ տ ե ս ն ե ն ք , որ ս ո ց ա -

ն ի ց ա մ ե ն մ ե կ ը զ ա ր դ ա ր վ ա ծ է վ ե ր ո հ ի շ յա լ հ ր ա շ ա յի ն և վ ի ­

պ ա կ ա ն տ ա ր ր ե ր ո վ , ո 'ր ը շ ա տ , ո ՜ր ը ս ա կ ա վ չ ա փ ո վ , ո ւր ե մ ն

և ո չ մ ե կ ը ճ շ գ ր ի տ պ ա տ մ ա կ ա ն տ ի պ չ է ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւ մ ։

Ն ո ւյն ի ս կ բ ո ւ ն պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ը Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ե շ մ ե ծ

մ ա ս ա մ բ կ ր ո ւմ ե ն վ ի պ ա կ ա ն - ղ յո լց ա զ ն ե ր գ ա կ ա ն դ ր ո շ մ և

ս ո ր ա ն ո վ մ ա տ ն ո ւ մ են ի ր ա ն ց ա ղ բ յո ւ ր ը . Ե վ հ ի ր ա վ յւ , կ ա ր ո ՞ղ

էր ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց հ ե ղ ի ն ա կ ը գ ր ե լ Ա ր շա կ ի ա յն ե ր ե ս ն ա մ յա

պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ո ն ց մ ե շ ք ս ա ն ի ց ա վ ե լի

ա ն գ ա մ Պ ա րս կ ա ստ ա ն ի ց ա հ ա գ ի ն բ ա ն ա կ ն ե ր են գ ա լի ս հ ա ­

յ ո ց վ ե ր ա , ե ր բ ե մ ն 4 — 5 մ ի լի ո ն բ ա զ մ ո ւ թ յա մ բ , և Վ ա ս ա կ

՛զ ո ր ա վ ա ր ն ա մ ե ն ա ն գ ա մ բ ո լո ր ի ն կ ո տ ո ր ո ւմ է ա յն պ ե ս , որ

* Օրինակ, Ա, Գարագաշյան Արշակի երեսուևևչորսամյա պատերազմնե­րը Շապուհի հետ ' հա չվում է (Гի մահուանէն Տրդա տ ա յյ> («Ք ն ն . պ ա տ մ.» Գ,

1 0 4 ) , հակառակ հեղինակի քա նիցս անգամ կրկնած բա ցա հա յտ վկա յությա ն, թե ա յդքա ն տարի Արշակն է մղել պատերազմ։ նույն հեղինակը զարմանալի ա զատ ությամբ է վա րվում Փավստոսի հետ ա սելով, թե «Ըստ հուդանդայ' թագաւորելն Արշակայ եղաւ հաճութեամբ երկուց թագաւորաց, Կոստանղայ

եւ Շա պ Տոյ» {«Ք ն ն . պ ա տ մ.* Գ, 4 7 ) , ա յնինչ ըստ 9ուզա նդա յ (Գ , իա. Դ, ա )

թագաւորելն Արշակայ եղաւ հաճութեամբ Վաղէս ի եւ Ներսէհի:

102

ն ո ց ա ն ի ց ո չ մ ի ն չ է մ ն ո ւ մ , « բ ա յ ց մ ի ա յն չա ր ա գ ո ր ծ ն Մ ե ր ո լ-

ժ ա ն ն մ ի ա ձ ի ճ ո ղ ո պ ր ե ա լ» փ ա խ չո ւմ է ։ Ա յս կ ա խ ա ր դ Մ ե ր ո լ ֊

մ ա ն ը 1 7 ա ն գ ա մ մ ե ն ա կ փ ա խ չո ւմ ա զ ա տ վ ո ւմ է ը ն դ հ ա ն ո ւր

կ ո տ ո ր ա ծ ի ց , ի վ ե ր ջ ո մ ո տ 3 0 մ ի լի ո ն պ ա ր ս ի կ կ ո տ ո ր ե լո ւց

հ ետ ո Ա ր շ ա կ ... ա ն ձ ն ա տ ո ւր է լի ն ո ւ մ Շ ա պ ո ւհ ի ն ։ Կ ա ր ե լի " է

ա ր դ յո ք ե ն թ ա դ ր ե լ , որ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց հ ե ղ ի ն ա կ ն ը ն դ ո ւն ա կ

լի ն ե ր հ ա վ ա տ ա լո ւ և պ ա տ մ ե լո ւ , թ ե Դ ա ն ի ե լ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը

կ ո շ կ ո վ ք ա լե լո վ ա ն ց ն ո ւ մ էր ջ ր ե ր ի վ ե ր ա յո վ , թ ա ն ձ ր ձ յո ւ ն ե ­

ր ի մ ի ջ ո վ ճ ա ն ա պ ա ր հ ո ր դ ե լի ս ' ձ յո ւ ն ը ց ա մ ա ք ո ւ մ ' ս և հ ո ղ էր

դ ա ռ ն ո ւ մ , հ ե ռ ո ւ տ ե ղ ո ւ ղ և ո ր վ ե լի ս ' փ ա յլա կ ի ն մ ա ն թ ռ չ ե լո վ

հ ա ն կ ա ր ծ ա կ ի ո ւ զ ա ծ տ ե ղ ն է ր լ ի ն ո ւ մ , մ ե ռ ե լն ե ր էր հ ա ր ո լ-

ց ա ն ո ւ մ , և դ ե ռ ա վ ե լի մ ե ծ հ ր ա շ ք ն ե ր էր գ ո ր ծ ո ւ մ ։ Ա յս պ ի ս ի

հ ր ա շ ք ն ե ր ս ո ւր բ ա ն ձ ե ր ի մ ա ս ի ն , ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն ք ա ջ ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ա զ գ ա յի ն հ ե ր ո ս ն ե ր ի մ ա ս ի ն կ ա ր ո ղ ե ն ս տ ե ղ ծ վ ե լ և ը ս -

տ ե ղ ծ վ ո ւ մ ե ն . բ ա յց ս ո ր ա հ ա մ ա ր հ ա ր կ ա վ ո ր է ժ ա մ ա ն ա կ ,

ս ե ր ո ւն դ ն ե ր ի հ ա ջ ո ր դ ո ւ թ յո ւ ն , ո ր ո ն ք մ ի մ յա ն ց ի ց ա վ ա ն դ ա ­

բ ա ր ա ա ն ե լո վ հ ե տ զ հ ե տ ե զ ա ր դ ա ր է ի ն ն ա խ ն յա ց ա վ ա ն դ ա ծ

պ ա ր զ դ ի պ վ ա ծ ն ե ր ը ։ Գ ե ր բ ն ա կ ա ն ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ի , ա ռ ա ս պ ե լն ե ­

ր ի և չ ա փ ա զ ա ն ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն ե ր կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ո ր և է պ ա տ մ ա ­

կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ո ւ մ ' մ ա տ ն ո ւ մ է ն ո ր ա հ ե տ ն ա գ ո լ յն ժ ա մ ա ն ա կ ի

գ ո ր ծ լի ն ե լը և ն ո ր ա ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ը — ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն և վ ե պ ե ր ։

Հա ր կ ա վ ո ր էր ա ռա նձի ն ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ' որոշելու

հա մ ա ր բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ու ծա վ ա լն ա յն վ ե պ ե ր ի և ա վ ա ն ­

դ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի , ո ր ո ն ցի ց հ յո ւս վ ա ծ է Փ ա վ ստ ոս ի պ ա տ մ ո ւթ յո ւ­

ն ը ։ Ներկա հ ո դ վ ա ծի նպ ա տ ա կի ց դուրս լի ն ե լո վ ա յս պ ի սի

ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ' հ ա ր և ա ն ցի մ ի ա յն կ ն կ ա տ ե ն ք , որ Փ ա վ -

ը ս տ ոս ի պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ եր և ո ւմ են ժ ո ղ ո վ ր դա կա ն վ ի պ ա ­

ս ա ն ո ւթ յա ն երեք ա ռա նձի ն գ ա վ ա ռ ն ե ր .— ա) Հ ո գ և ո ր , բ) Ար­

ք ո ւն ա կ ա ն տ ա ն և էք) Մ ա մ ի կ ո ն յա ն տ ա ն ։ Ա ռա ջինի մ ե ջ մ ր ա ­

նում են Վ ր թ ա նե ս , Հ ո ւս ի կ , Դ ա նի ել և մ ա ն ա վ ա ն դ հ ա յո ց սի-

ր ե լի հ ա յր ա պ ե տ ը Մ եծն Ն երսես, որի պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ն ա ռ ա ն ձ ­նա պ ես զ ա ր դ ա ր վ ա ծ է սուրբ հ ա յր ե ր ի , ն ո ւյն ի ս կ и , Գրոց

ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն երի դ ի պ վ ա ծն ե ր ո վ ^ ։ Երկրորդի մ ե ջ գ ը լ-

* նորա ձեռնադրության դնալն ու վերադառնալը ' Լուսավոր չին. ձեռ­նադրության ժամանակ աղավնի իշնելը' Փերիանոսին . Հա յա ստ ա նում կա­

տարած գործերը ' Լուսավորչին ու Մեսրոպին. Վաղեսի հիվանդ որդու դիպվա-

103

խ ա վ ո ր տ ե ղ ն է բ ռ ն ո ւ մ Ա ր շ ա կ ը , յո ւ ր ա մ ո ւ ս ն ո ւ թ յա մ բ Փ ա -

ռ ա ն ձ ե մ ի հ ե տ * , ո ր ա յն ք ա ն հ ի շ ե ց ն ո ւ մ է Ա ր տ ա շե ս ի և Ս ա .

թ ի ն ի կ ի վ ե պ ը , Ա ր շ ա կ ա վ ա ն ի շ ի ն ո ւ թ յա մ բ և ա վ ե ր ա ծ ո վ , յո ւ ր

հ ա ճ ա խ ա կ ի պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ո վ Ս ա ս ա ն յա ն ա հ ե ղ զ ո ր ո ւ թ յա ն

դ ե մ , կ ա լա ն ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ո ւ ո ղ բ ե ր գ ա կ ա ն վ ա խ ճ ա ն ո վ : Ե ր-

ր ո ր դ ը մ ե զ ն ե ր կ ա յա ն ո ւ մ է ի բ ր և Մ ա մ ի կ ո ն յա ն տ ա ն տ ո հ մ ա ­

յի ն վ ի պ ա ս ա ն ո ւ թ յո ւ ն , ո ր տ ե ղ գ ո վ ա ս ա ն ո ւ թ յա մ բ ա վ ա ն դ վ ո ւմ

է ի ն ա յդ ն ա խ ա ր ա ր ո ւթ յա ն ծ ա գ ո ւ մ ն ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , Մ ա մ ֊

գ ո ւն ի ց և Կ ռ ն ա կ ի ց ս կ ս յա լ մ ի ն չ և Մ ա ն ո ւ ե ր Ա յս տ ե ղ է լ գ ը լ-

խ ա վ ո ր հ ե ր ո ս ն է Վ ա ս ա կ ս պ ա ր ա պ ե տ ը , Ա ր շա կ ի դ ա յա կ ն ու

ա ն բ ա ժ ա ն ը ն կ ե ր ը ն ո ր ա թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ի ց մ ի ն չ և Ա ն ­

հ ուշ բ ե ր դ ը , մ ի տ ի պ ա ր ա ն վ ե հ ե ր ք ա ջ ո ւ թ յա ն , հ ա յր ե ն ա ս ի ր ո ւ ­

թ յա ն և ա ն ձ ն ա ն վ ե ր տ ի ր ա ս ի ր ո ւ թ յա ն * * ։ Գ ո ւց ե ա յս ա ղ բ յո ւ ր ­

ն ե ր ի ց դ ուր ս հ ե ղ ի ն ա կ ն ո ւ ն ե ց ա ծ լի ն ի և գ ր ա վ ո ր պ ա տ մ ա կ ա ն

ա ղ բ յո ւ ր , որ ե թ ե ե ղ ե լ Է' չ է ո ւ ն ե ց ե լ է ա կ ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւթ յո ւն և

տ ի ր ա պ ե տ ո ղ ո ւժ գ ր ք ի ո գ ո ւ , բ ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն , ո ճ ի և ծ ա վ ա լի

վ ե ր ա , ա յլ ծ ա ռ ա յե լ է ի բ ր և օ ժ ա ն դ ա կ ե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր

յո ւ ր վ ի պ ա կ ա ն և վ կ ա յա բ ա ն ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի պ ա կ ա ս ը լ ը .

ր ա ց ն ե լո ււ

Ա յս ա զ գ ա յի ն վ ի պ ա ս ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ո ւ վ կ ա յա բ ա ն ո լ-

թ յո ւ ն ն ե ր ն ե ն ե ղ ե լ մ ե ր կ ա ր ծ ի ք ո վ ա յն գ լխ ա վ ո ր ա ղ բ յո ւ ր ն ե ­

ր ը , ո ր ո ն ց ի ց ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ը , — ի ն չ պ ե ս ն ո ր ա ն ի ց ա ռ ա ջ

Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի խ մ բ ա գ ի ր ը և ն ո ր ա ն ի ց հ ե տ ո ք ե ր թ ո ղ ա հ ա յ­

ր ը , — հ յո ւ ս ե լ է յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ա յս տ ե ս ա կ ե տ ի ց մ ի ա յն

ձըճ ս. Բարսեղին. աքսորը1 շատ հայրապես,ների աքսորին. Նպատի վերա աղոթելը ' Մովսես մարգարեին (Ե լի ց, ժէ, 8 — 1 3 ) . մահը և թաղումը ' ս. Ն ա ֊

հակինւ Թերևս նա11' անապատ կղղում հրաշքով կերակրվիլը' Իսրայելացվոց

՛մանանային և շրինճ անապատում. Արշակավանի ա նեծքը1 Հովնան մարգա­

րեի քա րոզությա ն Նինվեում ։ — Ս. Ներսեսի վա րքում Փավստոսի հեղինակն էլ յուր կողմիը շատ բա ն ունի ավելցրածէ

* Մի աղոտ ակնարկություն Տիրիթ-Փա ռա նձեմ վեպի գոյությա ն մա ­սին կարծես երևում Է հեղինակի ա յս խ ոսքում. սԵղեւ նա ( Փաոանձեմ) մա յր

ողբոցն, եւ ձայնարկուքն ա մենա յն ի ձա յն ողրոցն սկսան նուագել ղիրսն տրփանացն Տիրիթա յ, զակն դնելն2 են է Դ . ժե։

* * Մեզ թվում Է, թ ե երեսնամյա պատերազմների Էպիզոդների մեշ հեղի­նակը պահպանել Է վեպին հատուկ արտահայտության ձևր, կադապարր. —СГԱպա գա յր . . . (ա յսքա ն բ ի ւր ո ւ)։ — Ապա ելանէր զօրավարն Վասակ. . . զա ­մենա յն ընդ սուր հանէին, բ ա յց միա յն Մ երումանն. . . փախչէր միաձին։

104

ն ա յ ե լ ո վ մ ե զ հ ա ս կ ա ն ա լի կ դ ա ռ ն ա ն Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն ն ե ր ք ի ն և ա ր տ ա ք ի ն բ ն ո ր ո շ հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը — տ ա ր ա ­

դ ե պ գ ո ր ծ ե ր ը , ո ր ո ն ք ծ ի ծ ա ղ ե լի ե ն ի ս կ ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե ջ , ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն բ ա ց ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը կ ա մ ա ն ս տ ո ւ­

գ ո ւ թ յո ւ ն ը , ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ թ յո լն ն ե ր ի շ փ ո թ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ե կ ը մ յո ւ ­

սի հ ե տ , է պ ի ղ ո դ ա կ ա ն , ա ն կ ա պ գ լո ւ խ ն ե ր ը , լե զ վ ի ժ ո ղ ո վ ը ր -

դ ա կ ա ն ո գ ի ն , ճ ո խ ն կ ա ր ա գ ր ա կ ա ն , բ ա զ մ ա բ ա ռ բ ա յց պ ա ր զ

ո ճ ը ևնէ

Ո ՞վ Է ա յս ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ը . — չ գ ի տ ե ն ք , բ ա յց ո ր նա

հ ա յ Է ' մ ե ն ք տ ա ր ա կ ո ւ յս չ ո ւ ն ի ն ք ։ Մ ե ն ք ա ր դ ե ն հ ի շ ե ց ի ն ք , թ ե

ի 'ն չ պ ե ս ն ա բ ա ր ձ ր տ ի տ ղ ո ս ն ե ր Է տ ա լի ս Հ ա յո ց թ ա գ ա վ ո ր ­

ն ե ր ի ն , ի 'ն չ պ ե ս բ ն ա կ ա ն , կ ե ն դ ա ն ի , ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն Է ն ո ր ա

լե զ ո ւ ն , որ թ ա ր գ մ ա ն ա կ ա ն լե զ վ ի կ ա պ ա ն ք ն ե ր ը չէ կ ր ո ւ մ * ։

Ա վ ե լց ն ե ն ք ա յս տ ե ղ ն ո ր ա մ ի ք ա ն ի ո ւրի շ հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ,

ո ր ո ն ք մ ի ա յն հ ա յ հ ե ղ ի ն ա կ ը կ ա ր ո ղ է ր ո մ ւ ե ն ա լ։ Ն ա չա փ ա ­

զ ա ն ց ն ա խ ա ն ձ ա խ ն դ ի ր է ա զ գ ա յի ն փ ա ռ ք ի ն ո ւ պ ա տ վ ի ն ,

հ ա յը ն ո ր ա հ ա վ ա տ ո վ ա ն պ ա ր տ ե լի է ։ Ա մ բ ո ղ ջ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե ջ , որ լի ք ն է հ ա ր յո ւր ա վ ո ր պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ­

թ յա մ բ ու ն կ ա ր ա գ ի ր ն ե ր ո վ հ ա յե ր ը ո չ մ ի ա ն գ ա մ չե ն հ ա ղ թ ­

վ ո ւ մ ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ի մ ե ջ , ա յլ մ ի շ տ հ ա ղ թ ո ւ մ ե ն , ա յն էք

մ ե ծ մ ա ս ա մ բ թ շ ն ա մ ո ւ բ ա ն ա կ ն ա ն մ ի ա ն ե լո վ ։ Ե թ ե թ շ ն ա մ ի ն

ա ր շ ա վ ո ւմ է Հ ա յա ս տ ա ն , կ ո տ ո ր ա ծ ն ե ր է ա ն ո ւ մ , գ ե ր ի է տ ա ­

ն ո ւ մ , ա յդ լի ն ո ւ մ է մ ի ա յն ա յն դ ե պ ք ո ւ մ ' ե ր բ թ ա գ ա վ ո ր

չ կ ա , կ ա մ ն ա ա շ խ ա ր հ ի ո ւր ի շ կ ո ղ մ ո լմ ն է գ տ ն վ ո ւ մ , կ ա մ

ո ւրի շ բ ա ն ո վ է զ բ ա ղ վ ա ծ լի ն ո ւ մ , բ ա յց ճ ա կ ա տ ա ռ ճ ա կ ա տ

կ ռ վ ե լի ս Հ ա յե ր ը մ ի շ տ կ ո տ ո ր ո ւ մ ե ն տ ա ս ն ա պ ա տ ի կ ո ւ ք ս ա ­

ն ա պ ա տ ի կ բ ա զ մ ա թ ի վ թ շ ն ա մ ո ւ ն ւ Ն ո րա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ

գ ո ր ծ ո ղ հ ա յ թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի վ ա խ ճ ա ն ը հ ա յտ ն ի է — Տ ի ր ա ն դ ե -

ր ի է տ ա ր վ ո ւ մ Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն . Ա ր շա կ Ա ն հ ուշ բ ե ր դ ո ւ մ է մ ե ռ ­

ն ո ւ մ . Պ ա պ ս պ ա ն վ ո ւ մ է Հ ո ւ ն ա ց կ ա յս ե ր հ ր ա մ ա ն ո վ ։ Բ ա յց

հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ա զ գ ա յի ն հ պ ա ր տ ո ւ թ յո ւ ն ը թ ո ւ յլ չ է տ ա լի ս ճ ա ն ա ֊

* Մինչև անգամ արհեստական պաճուճանքներ ու բառախա ղեր է պա­րունակում . — <гՄեծապարգեւ մեծապատիւ մեծա րէր». <г ̂ ծերութեա ն պատիւն պա տ ուա կա Լ պատուականութեանն» . «Ահ ետ նորա նորին նմանին չա րչա ­

րեցին վասն նոյն նորին ի րա ց». <гՏա ց ձեզ ձեռն ի ձեռն ի ձեռս ձեր» ։ — <гճանապարհ րնդ Եզրերս է. եւ մեծապէս խտրեաց Մ եր пк} անն, տրտմեցաւ

ընդ րանսն» ևն Ժ, իա , Գ, Ժդ. Դ , ժ. Ե, ի գ ) ։

105

չ ե լ կ ա մ գ ր ե լ , որ ն ո ց ա ա յս տ ե ս ա կ վ ա խ ճ ա ն ի պ ա տ ճ ա ռ ը ն ո ­

ց ա տ կ ա ր ո ւթ յո ւն ն է . Ո ՛չ . ա մ ե ն ա ն գ ա մ մ ի ա ն ա կ ն ո ւ ն ե լի

դ ի պ վ ա ծ է պ ա տ ա հ ո ւմ , ո րի ա ռ ա ջ ա ն զ ո ր է ա մ ե ն ա զ ո ր ա վ ո ր

մ ա ր դ ն ա ն գ ա մ .— մ ե կ ի ն դ ա վ ա ճ ա ն ո ւ թ յա մ բ բ ռ ն ո ւ մ ե ն ' ե ր բ

զ ո ր ք ը բ ա ց ա կ ա է լ ի ն ո ւ մ . մ յո ւ ս ի ն Շ ա պ ո ւհ « մ ե ծ ա ւ ա ղ ա չա ­

ն օ ք ե ւ պ ա տ ա ր ա գ օ ք , հ ր ո վ ա ր տ ա կ օ ք ե ւ ս ի ր ո վ » յո ւ ր մ ո տ է

կ ա ն չո ւ մ ' ե ր բ բ ո լո ր ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ն է լ ն ո ր ա ն ի ց ձ ե ռ ն թ ա փ

են ե ղ ե լ , ե ր կ ա ր ա տ և պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ի ց ձ ա ն ձ ր ա ց ա ծ , ե ր ր ո ր ­

դ ի ն խ ա ր դ ա խ ո ւ թ յա մ բ ս պ ա ն ո ւմ ե ն ս ե ղ ա ն ի վ ե ր ա ։ ն ա Հ ա յո ց

զ ո ր ք ը , ն ո ր ա ս ա ր ք ն ո ւ կ ա ր գ ը , հ ա յր ե ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւ տ ի ­

ր ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է զ մ ա յլ մ ո ւ ն ք ո վ . — « Չ ո ր ե ք հ ա ­

ր ի ւր հ ա զ ա ր զ օ ր կ ո ւռ վ ա ռ ե ա լք , որ ը ն տ ի ր ք ե լ պ ա տ ե ր ա զ ­

մ ո ղ ք է ի ն , լի ա ր ո ւ թ ե ա մ բ ա ր ո լե ս տ ա ց ն ա հ ա տ ա կ ո ւ թ ե ա ն ն ,

ն ի զ ա կ ա ւո ր ք , ս ո ւս ե ր ա ւո ր ք , ա ղ ե ղ ն ա ւո ր ք յււն վ ր է պ ք , կ ո ր ո ­

վ ի ք . վ ա ղ ր ա ւո ր ք , ս ա կ ր ա ւո ր ք , ո ր ք ո չ գ ի տ է ի ն զ ե ր կ ի ւղ զ ա ն ­

գի տ ե լո յ յա ր ա ն ց յա խ ո յա ն ց . հ ա մ ա կ հ ե ծ ե լա զ օ ր ք զ ր ա հ ա ­

ւո ր ք , պ ա տ ե ն ա զ է ն ք , ս ա ղ ա ւա ր տ ա ւո ր ք , դ ր օ շ ա լո ր ք , կ ա զ մ

ն շ ա ն ա ւո ր ք , բ ա զ մ ա ձ ա յն փ ո ղ ա ր օ ք ն » ( Դ , ի ) ։

« Եւ գ տ ա ն ի ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ա ն դ ը ն դ ձ ե ռ ա մ բ ն զ օ ր ա վ ա ր ի ն

Վ ա ս ա կ ա յ ա ր ք գ ո ր ծ ո ց ի բ ր ե ւ վ ա թ ս ո ւ ն հ ա զ ա ր , ը ն տ ի ր ք եւ

պ ա տ ե ր ա զ մ ո ղ ք , ո ր մ ի ա մ ի տ ք ե ւ մ ի ա ս ի ր տ ք է ի ն մ ի ա բ ա ն ո ւ ­

թ ե ա ն գ ո ր ծ ո ց ն պ ա տ ե ր ա զ մ ի ն , հ ա ս ա ն ե լ մ ա ր տ ն չե լ ի վ ե ր ա /

ո ր դ ւո ց եւ կ ա ն ա ն ց ի ւ ր ե ա ն ց , ե լ ի վ ե ր ա յ ա շ խ ա ր հ ի ն դ ն ե յ

զ ա ն ձ ի ն ս ի ւ ր ե ա ն ց մ ի ն չե ւ ի մ ա հ ե լ ի վ ե ր ա յ ա շ խ ա ր հ ի ն ել

գ ա ւա ռ ա ց ն բ ն ա կ ո ւ թ ե ա ն , հ ա ս ա ն ե լ մ ա ր տ ն չե լ ի վ ե ր ա յ ե կ ե ղ ե ­

ց ե ա ց ն ի ւ ր ե ա ն ց , ի վ ե ր ա յ ո ւխ տ ի ն պ ա շ տ ա մ ա ն ն ս ր բ ո ց ե կ ե ղ ե ­

ց ե ա ց ի ւ ր ե ա ն ց , ի վ ե ր ա յ հ ա ւ ա տ ո յ ո ւխ տ ի ն ա ն ո ւա ն Ա ս տ ո ւծ ո յ

ի ւ ր ե ա ն ց , փ ո խ ա ն ա կ բ ն ա կ տ ե ր ա ն ց ի ւ ր ե ա ն ց Ա ր շ ա կ ո լն ւո ց »

( Դ , ի դ ): « Զ ա մ ե ն ա յն ա խ ո յե ա ն ս ն , զ ո ր ի ճ ա կ ա տ ո ւն յ ա յն

ս պ ա ն ա ն է ի ն ( զ օ ր ք ն Հ ա յ ո ց ) ' ն ո լի ր է ի ն ի ւ ր ե ա ն ց ա ռ ա ջի թ ա գ ա ­

ւո ր ի ն Ա ր շ ա կ ա յ. զ ի զ ա մ ե ն ա յն զ ո ր ս պ ա ն ա ն է ի ն ' ա ս է ի ն . Ա ր ֊

շ ա կ ա յ թ ա գ ա ւո ր ի ն մ ե ր ո յ զ ո հ լի ջ ի ր ։ Եւ յո ր ժ ա մ Հ ա յո ց ա զ ա -

տ ա ն ո յն ա խ ո յե ն ա ց ն ն ի զ ա կ ա ւ ո ր ա ց ն ռ ա զ մ ա ր ա ր ե ա լ յա ր ­

ձ ա կ ե ա լ զ զ օ ր ս ն Պ ա ր ս ի ց ն ի զ ա կ ա ւո ր ք ն ա ռ ե ա լ ը ն կ ե ն ո ւ ի ն * ա ս է ի ն . Ա ռ Ա ր շա կ ք ա ջ » ( Ե . ե ) ։ ն ո ւ յն ի ս կ Շ ա պ ո ւհ զ մ ա յլո ւ մ

է Հ ա յո ց զ ո ր ք ի ք ա ջ ո ւ թ յա ն ո ւ տ ի ր ա ս ի ր ո ւթ յա ն վ ե ր ա . « Յ ո ր ­

ժ ա մ Հ ա յո ց ն ի զ ա կ ա ւո ր ք ն ա ռ ա ջի կ ա ր գ է ի ն — պ ա տ մ ո ւ մ է ն ա

106

յո ւ ր ի շ խ ա ն ն ե ր ի ն — ա յս պ է ս յա ր ձ ա կ է ի ն , ո ր պ է ս զ լե ա ռ ն մ ի

բ ա ր ձ ր ե լ կ ա մ ո ր պ է ս զ ա շ տ ա ր ա կ մ ի հ ա ս տ ա բ ե ս տ , հ զ օ ր ել

ա ն շ ա ր ժ .• • զ ա ր մ ա ց ե ա լ ե մ ե ս ը ն դ մ տ ե ր մ ո ւ թ ի ւ ն մ ի ա մ տ ո ւ ­

թ ե ա ն ն հ ա յա ս տ ա ն գ ն դ ի ն ը ն դ տ ի ր ա ս ի ր ո ւթ ե ա ն ն . . . ե ր ա ն ի "

որ Հ ա յո ց գ ն դ ի ն տ էր ի ց է , ա յն պ ի ս ի տ ի ր ա ս է ր ե ւ մ ի ա բ ա ն

մ ի ա մ ի տ զ օ ր ա ց ն է ( Ե , ե ) ։ Հ ե ղ ի ն ա կ ը ա ն հ ո ւն ս ի ր ո վ ս ի ր ո ւմ է

Ա ր շա կ ո ւն ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ց շ ա ր ո ւն ա կ կ ո չո ւ մ է

ռ Բ ն ա կ տ ե ա ր ք ս ա շ խ ա ր հ ի ն , ո ր ո ն ց հ ա մ ա ր հ ա յե ր ը պ ա ր տ ա ­

վ ո ր են ի ր ա ն ց ա ն ձ ը զ ո հ ե լ , ա ր յո ւ ն թ ա փ ե լ ։ Ո 'վ ո ր Ա ր շ ա կ ո ւ­

ն ի թ ա գ ա վ ո ր ի դ ե մ ա պ ս տ ա մ բ ո ւ մ է կ ա մ դ ա վ է լա ր ո ւ մ ՝ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ը բ ա ռ չ է գ տ ն ո ւ մ ն ր ա ն հ ա յհ ո յե լ ո ւ ։ отՎ ա տ ա ն շ ա ն » ,

« չ ա ր ա գ ո ր ծ » , « պ ի ղ ծ » , « ա ն օ ր է ն » , « մ ե ղ ա ւ ո ր » , « կ ա խ ա ր դ » — ա յս ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ է ն ա կ ն ք ո ւ մ Մ ե ր ո ւ ժ ա ն ի ն ։ ն ա չ է կ ա ր ո ղ

զ ս պ ե լ յո ւ ր զ ա յր ո ւ յթ ը Փ ի ս ա կ Ս յո լն ո լ դ ե մ , ո ր յո ւ ր թ ա գ ա վ ո ­

ր ի վ ե ր ա ք ս ո ւ թ յո ւ ն ա ր ա վ . « Ա յր մ ի ա ն ա ր դ , որ ո չ ի ն չ պ ա ­

կ ա ս ք ա ն զ դ ե լ էր մ ո լո ր ո ւ թ ե ա մ բ . . . ղ ա լս ա մ ե ն ա յն լո ւա ւ

Վ ա ր ա ղ - Շ ա պ ո լհ ի կ ա տ ա կ ա խ օ ս , ի շ ն ա բ ե ր ա ն ն Փ ի ս ա կ ա յ. . .

բ ա ն ք ն յո լն կ ն զ օ ր ա վ ա ր ի ն Պ ա ր ս ի ց հ ա ս ա ն է ի ն ի բ ե ր ա ն ո յ

շ ո ր ի կ ն , շ ո գ մ ո գ ն , տ ի ր ա ն ե ն կ ն եւ տ ի ր ա դ ր ո ւժ ն , տ իր ա -ս պ ա -

ն ո ւն , տ ի ր ա մ ա տ ն ի չն Փ ի ս ա կ ա յ, յա յ ն յա շ խ ա ր հ ա կ ո ր ո յս յ ա ռ ­

ն է ա ն տ ի » ( Գ , ի . ) , ե լ ա յս ա յն դ ե պ ք ո ւ մ ՝ ե ր բ Փ ի ս ա կ մ ա տ ­

ն ե լ է մ ի թ ա գ ա վ ո ր ի ' ո ր ի ն ի ն ք ը հ ե ղ ի ն ա կ ը կ ո չո ւ մ է ա ն պ ի ֊

տ ա ն և ա ն մ ի տ թ ա գ ա վ ո ր ( Գ , ժ գ , ժ ը ) ։ Ա յն ս ք ա ն չե լի ա ռ ա ս ­

պ ե լը , ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ը պ ա տ մ ո ւ մ է ի բ ր տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա ծ Ա ր շա կ ի

կ ա լա ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ( Դ , ծ դ ) , ց ո ւ յց է տ ա լի ս , թ ե

հ ե ղ ի ն ա կ ը ի ՛ն չ կ ո ւ յր հ ա վ ա տ ո ւն ե ր Հ ա յո ց հ ո ղ ի ո ւ չր ի զ ո ­

ր ո ւ թ յա ն , հ ա յ թ ա գ ա վ ո ր ի ա ն պ ա ր տ ե լի ո լթ յա ն վ ե ր ա յո ւ ր

բ ն ի կ ե ր կ ր ռ ւ մ ։ Դ ր ա ս տ ա մ ա տ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ բ ո լո ր ա շ ­

խ ա ր հ ա յի ն պ ա տ ի վ ն ե ր ի ց լա վ է հ ա մ ա ր ո ւ մ ՝ մ ի օր մ ի ա յն

մ խ ի թ ա ր ե լ յո ւ ր բ ն ի կ տ ի ր ո ջ , բ ա ն տ ա ր կ վ ա ծ Ա ր շ ա կ ի ն , և ն ո ­

ր ա ա ն ձ ն ա ս պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո ի ն ք ն է լ չ է ո ւ զ ո ւ մ ա յլև ս օր

ո ւ ա ր և տ ե ս ն ե լ . Վ ա ս ա կ ի , Մ ո ւշ ե ղ ի և Մ ա ն ո լե լի գ ո ր ծ ե ր ը ,

զ ո ր ք ի ա ն ձ ն ա զ ո հ ո ւ թ յո ւ ն ը — ս ո ք ա բ ո լո ր ը ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ մ են

հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա յա ց ք ն ո ւ ի դ ե ա լը — ա ն պ ա յմ ա ն ս ե ր և հ ա վ ա ­

տ ա ր մ ո ւ թ յո ւ ն դ ե պ ի Ա ր շա կ ո ւն ի հ ա յ թ ա ղ ա վ ո ր ն ե ր ը ։

Ա յս պ ի ս ի մ ի հ ե ղ ի ն ա կ , ո ր խ ո ր ի ն հ մ տ ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի հ ա յ

107

ժ ո ղ ո վ ր դ ի բ ա ր ք ե ր ի ն և հ ա վ ա տ ա լի ք ն ե ր ի ն * , որ Հ ա յա ս տ ա ն ի

տ ե ղ ա գ ր ո ւ թ յա ն ա յն պ ե ս ծ ա ն ո թ է , ի ն չ պ ե ս ք չ ե ր ը մ ե ր պ ա տ -

մ ա գ ի ր ն ե ր ի ց , որ գ ի տ ց ե լ է հ ա յո ց ա զ գ ա յի ն պ ա տ մ ա կ ա ն վ ե ֊

պ ե ր ն ո ւ ն ո ց ա ն ի ց օ գ տ վ ե լ , ո ր ա մ ե ն ա յն ս ի ր ո վ ս ի ր ո ւմ է հ ա ­

յ ո ց « բ ն ի կ » Ա ր շ ա կ ո ւ ն ի ն ե ր ի ն , հ ա յո ց « մ ե ծ » , « ք ա ջ ա ր ա ն ց »

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն , որ հ ա յո ց զ ի ն վ ո ր ա կ ա ն և ա զ գ ա յի ն պ ա տ ֊

վ ի ն ա յն ա ս տ ի ճ ա ն ս ի ր ա հ ա ր է և ն ա խ ա ն ձ ա խ ն դ ի ր '— ա յս -

պ ի ս ի հ ե ղ ի ն ա կ ն , ա ս ո ւմ ե ն ք , չ է կ ա ր ո ղ լի ն ե լ օ տ ա ր ա զ գ ի , նա

հ ա յ է և մ ա ր մ ն ա ց ո ւ մ հ ա յո ց ա զ գ ա յի ն ի ն ք ն ա ճ ա ն ա չո ղ ո ւ­

թ յա ն , ս ն ա փ ա ռ ո ւթ յա ն հ ա ս ն ո ղ պ ա տ վ ա ս ի ր ո ւ թ յա ն , հ ա վ ա -

տ ա լի ք ն ե ր ի ն — ա մ բ ո ղ ջ հ ա յ ո գ ո ւ ն * * ։

Ա յս հ ա յ մ ա տ ե ն ա գ ի ր ը ( գ ո ւ ց ե մ ե կ ը ս . Մ ե ս ր ո պ ի ա վ ա գ

ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի ց , ո ր ո ն ց ա ռ ա ն ձ ի ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը չե ն հ ի շ ա ­

տ ա կ վ ո ւմ ) , Ե դ ա ր ի մ ի ջ ա վ ա յր ո ւ մ , օ գ տ վ ե լո վ գ լխ ա վ ո ր ա պ ե ս

հ ա յ ա ն գ ի ր ո ւ գ ր ա վ ո ր ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց ' հ յո ւ ս ե լ է յո ւ ր ա զ գ ա ­

յի ն պ ա տ մ ա կ ա ն վ ե պ ը , ա յն պ ի ս ի լ ե զ վ ո վ ' որի մ ե ջ ց ո լա ն ո ւ մ

է ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն -վ ի պ ա կ ա ն ո գ ի ն ։ Բ ա յց ժ ա մ ա ն ա կ ի ս ո վ ո ­

ր ո ւ թ յա ն հ ա մ ե մ ա տ , ա վ ե լի գ ր ք ի հ ա ջ ո ղ ո ւթ յո ւն ը դ ի տ ե լո վ ' ծ ա ծ կ ե լ է յո ւ ր ա ն ո ւ ն ը , և յո ւ ր գ ր վ ա ծ ք ը վ ե ր ա գ ր ե լ է ա յն պ ի ս ի

մ ա ր դ ո ւ ո ր ի ա ն ո ւն ը կ ա ր ո ղ է ր գ ր ա վ ա կ ա ն լի ն ե լ յո ւ ր պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն հ ա վ ա տ ա ր մ ո ւ թ յա ն ։ Ա յս պ ի ս ի ա ն ձ է ե ղ ե լ հ ե ղ ի ն ա կ ի

կ ա ր ծ ի ք ո վ ^ ծ ե ր ո ւն ի հ ո ռ ո մ Փ ա վ ս տ ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը , ս . Ն ե ր -

ս ե ս ի ն ձ ե ռ ն ա դ ր ո ղ ը և ն ո ր ա գ ո ր ծ ա կ ի ց ը , Դ դ ա ր ի դ ե պ ք ե ր ի ն

ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ը , ո ր ի ն և դ ի տ մ ա մ բ կ ո չո ւ մ է а ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

գ ի ր մ ե ծ պ ա տ մ ա գ ի ր » , <гժ ա մ ա ն ա կ ա գ ի ր Յունա ց», յո ւ ր ա ն ձ ն

ո ւ ա զ գ ո ւ թ յո ւ ն ը վ ա ր ա գ ո ւ ր ե լո ւ և յո ւ ր պ ա .տ մ ո լթ յա ն հ ա ր գ ը

բ ա ր ձ ր ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ա յս պ ե ս է վ ա ր վ ե լ և հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա կ ի ց մ ի ո ւրի շ մ ա տ ե ն ա գ ի ր , թ ե ր և ս ն ո ր ա ը ն կ ե ր ն ե ­

ր ի ց մ ե կ ը , յո ւ ր ՛պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը վ ե ր ա գ ր ե լո վ Տ ր դ ա տ ի ք ա ր ­

տ ո ւղ ա ր հ ո ռ ո մ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի ն ։ Ա յս պ ի ս ի կ ե ղ ծ ի ք ե ն մ ե ր

մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ' ն ա և ա ս ո ր ի Մ ա ր ֊Ա ր ա ս ն ու Զ ե ն ո բ ը ։

Ե թ ե ո ւղ ի ղ է մ ե ր ա յս տ ե ս ա կ ե տ ը ' ո ւր ե մ ն բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն

* Դ, ի , էգ. Ե, ի բ , իե, լզ , խ գ. Ջ ։ ը > թւ* * Գեղեցիկ Է բնորոշել ա յս Տա յին Հ . Գաթրըճյան. а Բուն հա յ հողէն

րոլսա ծ, բոլոր հա յ երկիրը թզա վ ու քլա վչա փ ա ձ, ա մեն մեկ տողին մեշ իր հայրենակցաց գաղափարաց գունով սնած մա րդ» կոչելով հեղինակին.*Հա նդ . ա մ ս .» , 1889 , Գ., եր. 4 1 ։

108

հ ե ր թ ա կ ա ն խ ն դ ի ր ը պ ե տ ք է լի ն ի ' ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ե լ Փ ա վ ս տ ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ը , գ ր ա վ ո ր և ա ն գ ի ր , ս ա հ մ ա ն հ /

ա ն գ ի ր ա վ ա գ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ո ւ վ ե պ ե ր ի գ ա վ ա ռ ն ե ր ը գ ր ք ի մ ե ջ ,

.ո րո շե լ հ ա յո ց ա յս կ ր ո ն ա կ ա ն ֊ա շ խ ա ր Հ ա կ ա ն Շ ա հ ն ա մ ե ի մ ե ջ

վ ի պ ա կ ա ն ը պ ա տ մ ա կ ա ն ի ց , ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն ը ի ր ա կ ա ն ի ց , և

ա յն ո ւ հ ե տ և մ ի ա յն օ գ տ վ ե լ ն ո ր ա ն ի ց ' պ ա տ մ ա կ ա ն և ա զ գ ա ­

գ ր ա կ ա ն ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ե ջ ։ Ի սկ ա ռ ա ն ց ա յս պ ի ս ի ն ա ­

խ ա պ ա տ ր ա ս տ ա կ ա ն ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն Փ ա վ ս տ ո ս ի ց ի բ ր և

ս տ ո ւ յգ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց օ գ տ վ ե լը վ ա ղ ա ժ ա մ է և ս խ ա լ ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի կ ր ե ր ե ։

ՆԵՐՇԱՊՈԻՀ «ՌՄԲՈՍԵԱՆ» ԵՎ «ԲՈԻԶԱՆԴԱՐԱՆ» ՊԱՏՄՈՒԹԻԻՆՔ ԲԱՌԵՐԻ ՄԵԿնՈԻԹՑՈԻնԸ

Ո ւղ ո ւմ ե մ բ ա ց ա տ ր ե լ վ ե ր ո հ ի շ յա լ ե ր կ ո ւ բ ա ռ ե ր ը , ո ր ո ն ք

բ ո լո ր ո վ ի ն չ ե ն բ ա ց ա տ ր վ ա ծ կ ա մ ս խ ա լ ե ն բ ա ց ա տ ր վ ա ծ ։

Ա ռ ա ջի ն բ ա ո ձ է Ն ե ր շ ա պ ո լհ ГН1рпиЪшЪ: Սա պ ա տ ա հ ո ւմ է

մ ի ա ն դ ա մ Ե ղ ի շե ի մ ո տ ( Գ . յե ղ ա ն ա կ ) Հ ա յո ց ժ ո ղ ո վ ի ն ա մ ա ­

կ ո ւ մ , ո ր ո վ դ ի մ ո ւ մ ե ն Ւ ե ո ղ ո ս կ ա յս ե ր , օ գ ն ա կ ա ն ղ ո ր ք խ ը ն դ ­

ր ե լ ո վ Հ ա զ կ ե ր տ ի դ ե մ , որ ց ա ն կ ա ն ո ւ մ էր բ ռ ն ի կ ե ր պ ո վ

զ ր ա դ ա շ տ ա կ ա ն կ ր ո ն ը մ տ ց ն ե լ հ ա յե ր ի մ ե ջ ։ ն ա մ ա կ ն ս կ ս վ ո ւ մ

է ա յս պ ե ս . « Ց ո վ ս է վ ւ ե պ ի ս կ ո պ ո ս բ ա զ ո ւ մ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ց օ ք

ի մ ո վ ք և ա մ ե ն ա յն զ օ ր օ ք հ ա յո ց ՛, Վ ա ս ա կ մ ա ր զ պ ա ն և ն ե ր -

շ ա պ ո լհ Ո ՚մրոսնա ն, հ ա ն դ ե ր ձ ս պ ա ր ա պ ե տ ա ւս Վ ա ր դ ա ն ա լ ե

ա մ ե ն ա յն ն ա խ ա ր ա ր օ ք » և ա յ լ ն ։ Ռ մ բ ո ս ե ա ն բ ա ռ ը ա ն հ ա ս կ ա ­

ն ա լի է . ն ա ո 'չ ա ն ձ ի ա ն ո ւն է և ո չ ա զ գ ա տ ո հ մ ի , ո ր ո վ հ ե տ և

ա յդ պ ի ս ի ա ն ո ւ ն ո վ մ ա ր դ ա մ ե ն և ի ն հ ա յտ ն ի չ է ։ Մ ի և ն ո ւ յն ժ ա ­

մ ա ն ա կ դ ա չ է կ ա ր ո ղ լի ն ե լ ո չ ա ն ո ւն և ո չ ա զ գ ա ն ո ւ ն . ն ա

դ ր վ ա ծ է Վ ա ս ա կ ի ց հ ե տ ո և Վ ա ր դ ա ն ի ց ա ռ ա ջ , ի ս կ ա յս ե ր կ ո ւ

ա ն ձ ը կ ո չ վ ա ծ ե ն ո չ ա զ գ ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ — ո չ Վ ա ս ա կ Ս յո ւ ն ի , ե

ո չ Վ ա ր դ ա ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն , ա յլ ը ս տ պ ա շ տ ո ն ն ե ր ի — մ ա ր զ ­

պ ա ն և ս պ ա ր ա պ ե տ ։ ն շ ա ն ա կ ո ւ մ է , որ ա ն ծ ա ն ո թ Ռ մ բ ո ս ե ա ն

բ ա ռ ն է լ ո ր և է պ ա շ տ ո ն ի ա ն ո ւն է , ա յն ք ա ն բ ա ր ձ ր պ ա շ տ ո ն ի ,

109

ր ր դ ր վ ա ծ է ա ն մ ի ջ ա պ ե ս մ ա ր զ պ ա ն ի ց Հ ե տ ո և ս պ ա ր ա պ ե տ ի ց -

ա ռ ա ջ . Ա յս պ ի ս ի պ ա շ տ օ ն յա կ ա ր ո ղ էր լի ն ե լ մ ի ա յն Հ ա յո ց

հ ա զ ա ր ա պ ե տ ը , ո ր ի ն հ ա ն ձ ն վ ո ւմ էր տ ն տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ը ժ ո ղ ո -

վ ը ր դ ի և մ ա ն ա վ ա ն դ շ ի ն ա կ ա ն ն ե ր ի վ ր ա ։ Հ ա զ ա ր ա պ ե տ ի մ ա ­

ս ի ն Ե ղ ի շեն ( Բ . յե ղ ա ն ա կ ) ա ս ո ւմ է . а Հ ա զ ա ր ա պ ե տ ն ա շ խ ա ր ֊

հ ի ն ի բ ր և զ հ ա յր վ ե ր ա կ ա ց ո ւ հ ա մ ա ր ե ա լ էր ա շ խ ա ր հ ա կ ա ն ա -

ց ը ն ք ր ի ս տ ո ն է ի ց » , ի ս կ Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւզ ա ն դ (Դ , բ ) ա ս ո ւմ է .

а հ ա զ ա ր ա պ ե տ ո ւթ ի ւն ն ա շ խ ա ր հ ա տ ե ս ն խ ն ա մ ա կ ա լո ւ թ ի ւ ն ,

ա շ խ ա ր հ ա շ է ն , ա շ խ ա ր հ ա տ ա ծ դ ե հ կ ա ն ո ւ թ ի ւ ն , շ ի ն ա կ ա ն ա շ է ն ՝

ա զ գ ն Գ ն ո ւն ե ա ց , հ ա զ ա ր ա պ ե տ ն ա մ ե ն ա յն ե ր կ ր ի ն » ։

Ո ւր ե մ ն ռ մ բ ո ս ե ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւմ է հ ա զ ա ր ա պ ե տ , ժողուէրդի-

և շ ի ն ա կ ա ն ն ե ր ի տ ն տ ե ս ո ւ թ յա ն խ ն ա մ ա կ ա լ ։

Բ ա ռ ի ծ ա գ ո ւ մ ը ա ն ո ր ո շ է ։ Ն րա մ ե ջ ն կ ա տ ե լի է ա ռ ա ջ ի ն ՝

մ ա ս ը , ռ մ , ա վ ե լի ը ն դ ա ր ձ ա կ ձ և ո վ ռ ա մ , ո ր ն շ ա ն ա կ ո ւմ է

ե ր ա մ , ժ ո ղ ո վ ո ւր դ , ո ր ի ց և ա յժ մ գ ո ր ծ ա ծ ա կ ա ն ռ ա մ ի կ բ ա ռ ը ։■

Ն ո ւյն ա ր մ ա տ ի ց պ ա տ ա հ ո ւմ է « ռ ա մ ա կ ա ն ն ա մ ա կ » Գ ա հ ն ա ­

մ ա կ ի մ ե ջ ։ Ի սկ բ ո ս ե ա ն կ ա մ բ ո ս ի ա ն մ ն ո ւ մ է ա ն ծ ա ն ո թ , հ ա ­

վ ա ն ո ր ե ն պ ա հ լա վ ա կ ա ն մ ի բ ա ռ է ։ Բ ա յց ա մ բ ո ղ ջ բ ա ռ ի ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց է տ ա լի ս , ո ր դա ե ղ ե լ է ռ ա մ կ ա ց խ ն ա մ ա ­

կ ա լ կ ա մ ն մ ա ն մ ի բ ա ն ։

Իսւկ թ ե ի ն չ ո ՞ւ հ ա յե ր ը ի ր ա ն ց ն ա մ ա կ ո ւ մ զ ա ն ց են ա ր ե /

գ ո ր ծ ա ծ ե լ ս ո վ ո ր ա կ ա ն հ ա զ ա ր ա պ ե տ բ ա ռ ը ' սա կ ա ր ե լի է-

բ ա ց ա տ ր ե լ ն ր ա ն ո վ , ո ր հ ա զ ա ր ա պ ե տ ը հ ո ւն ա ր ե ն տ ա ռ ա ց ի

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ե ա մ բ կ լի ն ե ր Х ^ а РХ°?) ո ր , հ ո ւն ա ր ե ն ն շ ա ն ա ­

կ ո ւմ է հ ա զ ա ր զ ի ն վ ո ր ի պ ե տ կ ա մ պ ե տ ա կ ա ն ա մ ե ն ա բ ա ր ձ ր

պ ա շ տ ո ն յա , ե ր կ ր ո ր դ ա ն ձ ը թ ա գ ա վ ո ր ի ց հ ե տ ո (ի ն չ պ ե ս Պ ա ր ս ­

կ ա ս տ ա ն ո ւմ Մ ի հ ր ն ե ր ս ե հ մ ե ծ հ ա զ ա ր ա պ ե տ ը ), և չէ ր տ ա հ ա ­

յ ո ց հ ա զ ա ր ա պ ե տ ի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Ե ր կ ր ո ր դ բ ա ռ ն է Րուէլանդարան պ ա տ մ ո ւ թ ի ւ ն ք ։ Ա յս բ ա ­

ռ ը պ ա տ ա հ ո ւմ է Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւզ ա ն դ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն չո ր ս

դ պ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի վ ե ր ն ա դ ի ր ն ե ր ո վ ։ Բ ա ռ ը , ա ն տ ա ր ա կ ո ւ յս ,

ա ծ ա ն ց վ ա ծ է բ ո ւ զ ա ն դ բ ա ռ ի ց ։ Ի ս կ ի ՞ ն չ է ն շ ա ն ա կ ո ւմ բ ո ւ ֊ զ ա ն դ ը ։

Ո ւշ ա գ ր ա վ է , ո ր Ղ . Ի ա ր պ ե ց ի ն , ո ր ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ ա ն ­

վ ա ն ո ւ մ է Փ ա վ ս տ ո ս ի ն ' ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ ն ր ա ն կ ո չո ւ մ է Բ ա զա ն - Դա ցի> չ ն ա յե լ ո վ ո ր ի ն ք ը ա յս բ ա ռ ը ս տ ո ւ գ ա բ ա ն ո ւ մ է Բ յո ւ ­

զ ա ն դ ի ա ա ն ո ւ ն ի ց , Փ ա վ ս տ ո ս ի ն հ ա մ ա ր ո ւ մ է Բ յո ւ զ ա ն դ ի ա ֊110

յ ո լ մ ո ւս ա ծ և ք ա ղ ա ք ն է լ կ ո չո ւ մ է Բ յո լզ ա ն դ ի ո ս ։ Ն շա ն ա կ ո ւմ

■է բ ո ւ ղ ա ն դ հ ի մ ն ա կ ա ն ձ և է ե ղ ե լ , և Փ ա ր պ ե ց ի ն հ ա վ ա տ ա ր մ ո ւ­

թ յա մ բ պ ա հ պ ա ն ե լ է ա յն ւ

Գ ա լո վ բ ա ռ ի ծ ա գ մ ա ն ' ե ս ե ն թ ա դ ր ո ւ մ ե մ , թ ե սա պ ա հ ­

լա վ ա կ ա ն բ ա ռ է , ծ ա գ ա ծ ե ր կ ո ւ ա ր մ ա տ ի ց , Ы ш և զ ա ն դ ։ Ա -

ււա ջին ա ր մ ա տ ը հ ն դ կ ա ե վ ր ո պ ա կ ա ն ա ր մ ա տ Է , ս ա ն ս կ ր ի տ

■հհս, ս լա վ ո ն ե ր ե ն бы և бу, ի ն չ պ ե ս և ի ր ա ն ե ր ե ն ЬаУ և Է)Ա> որ ն շ ա ն ա կ ո ւմ Է լի ն ե լ , լի ն ե լո ւ թ յո ւ ն , ե ղ ե լո ւ թ յո ւ ն , և ա յս

ն շ ա ն տ վ ո ւ թ յա մ բ հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ Է ն ո ւ յն ա ր մ ա տ ի ց

կ ա զ մ վ ա ծ ս լա վ ո ն ա կ ա ն быЛЬ, бЫ Л И Н а բ ա ռ ե ր ի ն , ո ր ո ն ք ն ը -

շ ա ն ա կ ո ւմ են ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն , վ ե պ ։ Բ ա ռ ի

ե ր կ ր ո ր դ ա ր մ ա տ ը ' զ ա ն դ , զ ա ն դ ի կ բ ա ռ ն Է , որ ն շ ա ն ա կ ո ւմ Է մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն , բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ։ Ո ւր ե մ ն ա մ բ ո ղ ջ բ ա ռ ը մ ի ա ­

ս ի ն , բ ո ւ ղ ա ն դ , պ ե տ ք Է ն շ ա ն ա կ ե մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն

.վ ե պ ե ր ի , մ ե կ ն ի չ վ ե պ ե ր ի , մ ի ք ի չ ը ն դ ա ր ձ ա կ .կերպ ով^ վ ե ­

պ ե ր ի բ ա ց ա տ ր ի չ , վ ի պ ա ս ա ն ։ Ա յս պ ի ս ի բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը լա վ

հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ Է Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , ո ր հ յո ւ ս ­

՛վ ա ծ Է ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն զ ր ո ւ յց ն ե ր ի ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ա յս բ ո ւ ղ ա ն դ բ ա ռ ը ի մ կ ա ր ծ ի ք ո վ Փ ա վ ս տ ո ս հ ե ղ ի ն ա կ ի

ա շ ո ւ ղ ա կ ա ն կ ո չո ւ մ ն Է պ ա հ լա վ ե ր ե ն լ ե զ վ ո վ , ի ն չ պ ե ս մ ի ն չև

ա յժ մ Էլ մ ե ր ա շ ո ւղ ն ե ր ի ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն Է ե ղ ե լ պ ա ր ս կ ա կ ա ն

.կ ա մ տ ա ճ կ ա կ ա ն կ ո չո ւ մ ն ե ր ը ն դ ո ւ ն ե լ ի ր ա ն ց հ ա մ ա ր , ի ն չ պ ե ս

•Սայա թ Ն ո վ ա , Մ ի ս կ ի ն Բ ո ւր ջ ի , Զ ի վ ա ն ի և ա յ լ ն ։

Բ ո լզ ա ն դ ա ր ա ն բ ա ռ ը բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ Է բ ի լ զ ա ն դ բ ա ռ ո վ ,

ի ն չ պ ե ս տ ա ղ ա ր ա ն , ե ր գ ա ր ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւ մ ե ն տ ա ղ ե ր ի , ե ր գ ե ­

ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ , ա յն պ ե ս Էլ բ ո լզ ա ն դ ա ր ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւ մ Է բ ո ւ -

ղ ա ն դ ի , ա յս ի ն ք ն ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ե պ ե ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ ։ Բ ո լ-

զ ա ն դ ա ր ա ն բ ա ռ ի կ ո ղ ք ի ն դ ր վ ա ծ պ ա տ մ ո ւ թ ի ւ ն ք բ ա ռ ը ( հ ո գ ­

ն ա կ ի ձ և ո վ ) հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն Է Բ ի ս լա ն դ ա ր ա ն բ ա ­

ռ ի , ո ր ո վ հ ե տ և Փ ա վ ս տ ո ս ի գ ր ք ո ւ մ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն շ ա ն ա կ ո ւ մ

կ պ ա տ մ վ ա ծ ք , զ ր ո ւ յց , վ ե պ ։

Վ ե ր ո հ ի շ յա լ ի մ ե ր կ ո ւ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ս տ ո ւգ մ ա ն հ ա ­

մ ա ր ե ս հ ա ր կ հ ա մ ա ր ե ց ի դ ի մ ե լ ի մ վ ա ղ ե մ ի բ ա ր ե կ ա մ պ ր ո ֆ .

Ռ ո ւ բ ե ն Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ի ն , հ մ ո ւտ ի ր ա ն ա գ ե տ ի , որ Թ ե հ ր ա ն ի

հ ա մ ա լս ա ր ա ն ո ւ մ դ ա ս ա խ ո ս ո լմ Էր պ ա հ լա վ ե ր ե ն լե զ ո ւ ն , ն ր ա -

111

ն ի ց խ ն դ ր ե ց ի ի մ ա ն ա լ , թ ե ի մ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ա ր դ ա ր ա ­

ն ո ՞ւ մ են պ ա հ լա վ ե ր ե ն ի հ ա յտ ն ի բ ա ո ա պ ա շ ա ր ո վ ։ Ն րա պ ա -

տ ա ս խ ա ն - ն ա մ ա կ ի ց բ ե ր ո ւ մ ե մ Հ ե տ և յա լ կ տ ո ր ն ե ր ը . « Զ ե ր

Բ ո ւղ ա ն դ բ ա ռ ի (ի ն չ պ ե ս ն ա և Ռ մ բ ո ս ե ա ն ի ) բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

շա տ ս ր ա մ ի տ է և օ ր ի գ ի ն ա լ, մ ի ա յն ս ա ն ս կ ր ի տ Եես և ս լա վ ո ­

ն ա կ ա ն бу ( 6 հ 1 )-ի ց ա ռ ա ջ , կ ա ր ծ ո ւ մ ե մ , պ ե տ ք է ղ ե տ ե ղ ե յ

ն ա և ի ր ա ն ա կ ա ն Ь а у և ն ե ր կ ա յի ն ը ես ն ո ւ յն ի մ ա ս տ ո վ ։ Բ ո լ-

զ ա ն դ ի ա մ բ ո ղ ջ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ի շ ե ց ն ո ղ բ ա ռ չ գ տ ա . . . բ ա յց կ ա ր ­

ծ ո ւ մ ե մ ձ ե ր բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը հ ի շ ա ծ հ ա վ ե լո ւ մ ո վ ա յն ք ա ն

գ ո հ ա ց ո ւ ց ի չ է , որ ա յդ ա ն հ ր ա ժ ե շ տ չ է , մ ա ն ա վ ա ն դ որ բ ա ռ ը

կ ա զ մ վ ա ծ է հ ա յկ ա կ ա ն հ ո ղ ի վ ր ա և ո ւր ե մ ն ն մ ա ն բ ա ռ ի գ ո ­

յո ւ թ յո ւ ն ը պ ա ր ս կ ե ր ե ն ո ւմ պ ա ր տ ա դ ի ր չ է ։

Ռ մ բ ո ս ե ա ն բ ա ռ ի ե ր կ ր ո ր դ մ ա ս ը рлиЬшИ հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ր ե ն

ա ռ ա ջ է ե կ ե լ ЬйУ ա ր մ ա տ ի Ես5}'ՅՈէ ա ծ ա կ ա ն ձ և ի ց , « ե կ ո ղ » ,

« դ ա ր ձ ո ղ » ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա մ բ , որ ե թ ե ք ի չ բ ա ն է ա վ ե լա ց ն ո ւ մ

բ ա ռ ի ա ռ ա ջի ն մ ա ս ի վ ր ա ' գ ո ն ե չի է լ խ ա թ ա ր ո ւ մ ի մ ա ս տ ը ։

Ի ս կ ո մ բ ո ս ե ա ն ը հ ի շ ե ց ն ո ղ բ ա ռ չգ տ ա ի ր ա ն ե ր ե ն ո ւ մ » ։

Ի ն չպ ե ս պ ր ո ֆ . Ռ ո լբ ե ն Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ի ա յս ն ա մ ա կ ի ց ե ր և ­

վ ո ւ մ է ' նա հ ա մ ա ձ ա յն է ի մ տ վ ա ծ մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն , մ ի ա յն

հ ա յտ ն ո ւ մ է , որ ի ր ա ն ե ր ե ն ո ւ մ չ ե ն պ ա տ ա հ ո ւմ Ռ մ բ ո ս ե ա ն ե

Բ ո ւղ ա ն դ բ ա ռ ե ր ը ։ Սա կ ա մ ն շ ա ն ա կ ո ւմ է թ ե ի մ բ ա ց ա տ ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ը ս խ ա լ ե ն և կ ա մ ո ր պ ա հ լա վ ե ր ե ն ա ղ ք ա տ գ ր ա կ ա ­

ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ չե ն պ ա հ պ ա ն վ ե լ ա յս բ ա ռ ե ր ը ։ Ռ մ բ ո ս ե ա ն բ ա ռ ի

ի մ տ վ ա ծ մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը ե ս հ ա մ ա ր ո ւ մ ե մ կ ա ս կ ա ծ ի ց դ ո ւ ր ս ։

Ն վ ա զ ս տ ո ւգ ո ւթ յո ւն ո ւն ի Բ ո ւղ ա ն դ բ ա ռ ի մ ե կ ն ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Բ ա յց

ե ր կ ո ւ դ ե պ ք ո ւմ ն է լ պ ա հ լա վ ե ր ե ն ը կ ա ր ո ղ է կ ո ր ց ր ա ծ լ ի ն ե ի

կ ա մ ե ղ ա ծ գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ ա ռ ի թ չո ւ ն ե ն ա լ գ ո ր ծ ա ծ ե լո ւ

ա յս բ ա ռ ե ր ը ։ Մ ե զ մ ո տ ա յս բ ա ռ ե ր ը պ ա տ ա հ ո ւմ են հ ի ն գ ե ­

ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ , ո ր ժ ա մ ա ն ա կ ի ց հ ա ր յո ւ ր ա վ ո ր պ ա հ լա վ ե ր ե ն

բ ա ռ ե ր մ ո ւ ծ վ ե լ ե ն հ ա յե ր ե ն ի մ ե ջ , ո ր ո ն ց պ ա հ լա վ ա կ ա ն ձ ե -

վ ե ր ը չ ե ն ա վ ա ն դ վ ա ծ , պ ա հ լա վ ե ր ե ն ս ա կ ա վ ա թ ի վ գ ր ա կ ա ն ո ւ­

թ յա ն մ ե ջ , ո ր ո ն ց մ ա ս ի ն տ ե ս մ ա ն ր ա մ ա ս ն և Ա ճ ա ո յա ն ի « Հ ա ­

յ ո ց լե զ վ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն » , Ա , ե ր . 2 9 0 — 2 9 2 ։ Ա յս պ ի ս ի չհ ի շ ա ­

տ ա կ վ ա ծ բ ա ռ ե ր ի շ ա ր ք ի ց կ ա ր ե լի է հ ա մ ա ր ե լ Ռ մ բ ո ս ե ա ն ե

Բ ո լզ ա ն ղ բ ա ռ ե ր ի պ ա հ լա վ ա կ ա ն ձ և ե ր ը ։

Ա ն ց յա լ դ ա ր ի ի ն ն ս ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն մ ե կ ը մ յո ւս ի -

հ ե տ և ի ց ս կ ս ե ց ի ն ե ր և ա ն գ ա լ հ ա յ բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ հ ե ­

տ ա զ ո տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ո ր ո ն ք ճ գ ն ո ւ մ է ի ն ա պ ա ց ո ւ ց ա ն ե լ , թ ե Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ է , հ ա մ ե ն ա յն

դ ե պ ս 6 7 8 թ վ ի ց հ ե տ ո գ ր վ ա ծ , գ ո ւ ց ե ո ւթ ե ր ո ր դ , ն ո ւ յն ի ս կ

ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ե ր ո ւ մ ։

Ա յս ը ն դ հ ա ն ո ւր տ ե ն դ ե ն ց ի դ ե մ մ ե ն ք դ ո ւր ս ե կ ա ն ք մ ի

գ ր ք ո ւ յկ ո վ , « Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը և Մ . Խ ո ր ե ն ա ց ի я ,

1 8 9 9 թ վ յւ ն , ց ո ւ յց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր , թ ե Ս ե բ ե ո ս , որ գ ր ե լ է 6 6 1

թ վ ի ն ' օ գ տ վ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ւ ր ե մ ն , ո ր

յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի ա ռ ա ջի ն կ ի ս ո ւմ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ --

մ ո լթ յո լ ն ը գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր և հ ռ չ ա կ վ ա ծ է ր ի բ ր և հ ա վ ա ս տ ի

պ ա տ մ ա գ ի ր ։

Ա յս ն պ ա տ ա կ ի ն հ ա ս ն ե լո ւ հ ա մ ա ր մ ե ն ք մ ե ր գ ր ք ո ւ յկ ո ւ մ

մ ա ն ր ա մ ա ս ն ք ն ն ո ւ թ յա ն ե ն թ ա ր կ ե ց ի ն ք Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ՛

ս կ դ բ ո ւ մ դ ր վ ա ծ ' Ա և Բ դ պ ր ո ւ թ յո ւ ն ա ն ո ւ ն ո վ դ ր ո շ մ վ ա ծ ՛

հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը , ո ր ո ն ք ա ռ հ ա ս ա ր ա կ հ ա մ ա ր վ ա ծ է ի ն ի բ ր և ա ն ֊

ծ ա ն ո թ ( Ա ն ա ն ո ւն ) հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ' ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ ե ր և

պ ա տ ա հ մ ա մ բ կ ց վ ա ծ Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ի ց ։ Մ ե ր

ք ն ն ո ւ թ յա մ բ մ ե ն ք հ ա ս ա ն ք ա յն ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն , թ ե ա յդ

« Դ պ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը յ> ն ո ւ յն ի ն ք ն Ս ե բ ե ո ս ի գ ր ա ծ ն ե ր ն ե ն , ի բ ր ե ■ ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ն բ ա ժ ա ն , հ ա մ ե ր ա շ խ և ա ն հ ր ա ժ ե շ տ մ ա ­

ս ե ր ը և կ ա զ մ ո ւ մ ե ն ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջի ն հ ի ն գ գ լո ւ խ - ն ե ր ը ։ Ե վ ք ա ն ի ո ր « Բ . դ պ ր ո ւ թ յա ն ո վ ե ր ն ա գ ր ո ւ մ հ ե ղ ի ն ա կ ը

( Ս ե բ ե ո ս ) ա ս ո ւմ է , թ ե ո ւզ ո ւմ է թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ա զ գ ա բ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ր ե ր կ ր ո ր դ ե լ « Ը ս տ Պ ա տ մ ա գ ր ա ց ն Մ ո վ ս ի ս ի Խ ո ր ե ն ա ց ­

ւ ո յ և Ս տ ե փ ա ն ո ս ի Տ ա ր ո ն ա ց լ ո յ , հ ա ւա ս տ ի և ճ շ մ ա ր ի տ մ ա ­

տ ե ն ա գ ր ա ց I» , և ի ր ո ք բ ե ր ո ւ մ է Պ ա ր թ և թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ց ա ն կ ն

ը ս տ Խ ո ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ' ս ր ա ն ի ց մ ե ն ք հ ե տ և ց ր ի ն ք ,

թ ե Ս ե բ ե ո ս , դ ե ռ 6 6 1 թ վ ի ն օ գ տ վ ե լ է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լ

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , կ ո չ ե լո վ ն ր ա ն հ ա վ ա ս տ ի և ճ շ մ ա ր ի տ մ ա տ ե ­

ն ա գ ի ր . . .

Մ ե ն ք ա յս տ ե ղ ո ւ զ ո ւ մ ե ն ք բ ե ր ե լ ն ո ր ա ն ո ր ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր -

ա յն բ ա ն ի , ո ր Ս ե բ ե ո ս և ն ր ա Մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի հ ե ղ ի -

113

ւսՈՐՄնԱՑԻ ԵՎ ՍԵՌԵՈՍ

8-1093

ն ա կ ն ա ն շո ւշտ օ գ տ վ ե լ են Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ­

ն ի ց , ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ' ո ր , ի ն չ ք ա ն մ ե ն ք ե ն ք հ ա ս կ ա ն ո ւմ ' ա ն ֊

■հ երքելի ե ն ։Ն ա խ ը ն թ ա ց ա բ ա ր պ ե տ ք է ն կ ա տ ե ն ք , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Մ ա ր -

Ա ր ա ս Ս ա տ ի ն ա յի և Ս ե ր ե ո ս ի Մ ա ր -Ա բ ա ս Մ ծ ո ւր ն ա ց ի փ ի չ ի ,

ս ո փ ա յի և ն ր ա ն ց պ ա տ մ ա ծ ն ե ր ի մ ե շ Հ ա յկ ի և Բ ե լի , Ա ր ա յի 2 Շ ա մ ի ր ա մ ի մ ա ս ի ն ' ա յն ք ա ն ա կ ն բ ա խ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր կա ն

( ա ն ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ հ ա ն դ ե ր ձ ) , ո ր բ ո լ ո ր բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ն

ա յս ե ր կ ո ւ ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի մ ե շ ն կ ա տ ե լ ե ն ո ր և է կ ա պ , ա ղ ե ր ս ։

Ո մ ա ն ք ա յդ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը բ ա ց ա տ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ե ն թ ա ­

դ ր ե լ ե ն , թ ե Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ պ ա հ պ ա ն վ ա ծ Մ ա ր ա բ ա ս յա ն

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ն ՛է ի բ ր և մ ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն

■ ո ւր վ ա գ ի ծ , ո րը հ ե տ ո ն ա մ շ ա կ ե լ և զ ա ր գ ա ց ր ե լ է յո ւ ր Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ։ Ո մ ա ն ք կ ա ր ծ ե լ ե ն , թ ե գ ո յո ւ թ յո ւ ն է ո ւն ե ց ե լ

■մի ս կ զ բ ն ա կ ա ն ' ա յժ մ կ ո ր ա ծ Մ ա ր ա բ ա ս յա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ,

ո ր ի ց ' մ ի մ յա ն ց ի ց ա ն կ ա խ ա բ ա ր օ գ տ վ ե լ են Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և Ս ե-

ր ե ո ս ը ւ Ո մ ա ն ք Էլ կ ա ր ծ ե լ ե ն , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա չք ի ա ռ ա ջ Է

ո ւ ն ե ց ե լ Ս ե բ ե ո ս ի Մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ը և ն ր ա ն հ եր յո ւ ր ե /

л լ ճ ո խ ա ց ր ե լ Է ը ս տ յո ւ ր ճ ա շ ա կ ի ։

Ա յս հ ա ր ց ի վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ մ ե ր կ ա ր ծ ի ք ն ա ր տ ա հ ա յտ վ ա ծ

■Է ա յս հ ո դ վ ա ծ ի վ ե ր չ ո ւ մ ։ Ա յս տ ե ղ մ ե ն ք բ ա վ ա կ ա ն ա ն ո ւ մ ե ն ք

ն շ ե լո վ , ո ր հ ի շ յա լ ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե ջ ա ն կ ա ս կ ա ­

՛ծ ե լի ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և ա ղ ե ր ս կ ա ն ։

Ա յս ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե ջ ա չք ի ,Է ը ն կ ն ո ւ մ Բ ե լի « Տ ի ­

տ ա ն յա ն ՛» մ ա կ դ ի ր ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն ր ա ն կ ո չո ւ մ է « Տ ի տ ա ն ե ֊

■ա ն ն » , « Տ ի տ ա ն ե ա ն ն Բ է լ » , « ա ր ք ա յն Տ ի տ ա ն ե ա ն » ։ Ս ե ր ե ո ս

ն ո ւ յն պ ե ս կ ո չո ւ մ Է « Տ ի տ ա ն ն » , « Տ ի տ ա ն ե ա ն ն Բ է բ , « ա ր ք ա յն

■Տիտ ա ն ե ա ն а ։

Հ ա ր ց է ծ ա գ ո ւ մ . ի ն չ ո ՞ւ է Բ ե լը կ ո չ վ ա ծ « Տ ի տ ա ն ե ա ն » ,

ո ՞ր տ ե ղ ի ց հ ի շ յա լ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ն ա ռ ե լ ե ն ա յս մ ա կ դ ի ր ը »Ա յս հ ա ր ց ե ր ի ն պ ա տ ա ս խ ա ն Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ չե ն ք գ տ ն ո ւ մ ։

Ն ա ա յս մ ա կ դ ի ր ը մ ի ա մ տ ա բ ա ր գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ ՝ ի բ ր և մ ի ը ն ­

դ ո ւ ն վ ա ծ պ ա տ ր ա ս տ բ ա ն , ի ն չ պ ե ս մ ե ն ք ա յժ մ գ ո ր ծ ե ն ք ա ծ ո ւ մ

Վ ա ր դ ա ն Մ ա մ ի կ ռ ն յա ն , Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ս պ ա ր ա պ ե տ ը և ա յլ ն ։

Ն ա ի ր ա ն ի ց ա յդ մ ա կ դ ի ր ը չէ ր կ ա ր ո ղ հ ն ա ր ե լ, ս ր ա հ ա մ ա ր

ն ա ո չ հ ի մ ք ո ւն ե ր և ո չ մ տ ա վ ո ր ո ւ գ ր ա կ ա ն զ ա ր գ ա ց ո ւ մ ' մ ի

հ ռ չա կ ա վ ո ր հ ս կ ա յի հ ա մ ա ր մ ա կ դ ի ր ս տ ե ղ ծ ե լո ւ ։114

Ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , Խ ո ր ե ն ա ց ո լ մ ո տ , որ ը ն դ հ ա ն ո ւր զ ա ր գ ա ց ֊

մ ա մ բ բ ա ր ձ ր է բ ո լո ր մ ե ր հ ի ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի ց և շ ա տ հ մ ո ւտ

է դ ի ց ա բ ա ն ո ւ թ յա ն ' « Տ ի տ ա ն ե անտ> մ ա կ դ ի ր ը լի ո վ ի ն բ ա ց ա տ ը ր -

վ ա ծ է , բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ է ն ա և ա յն ո ւղ ի ն , ո ր ո վ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ա ­

ս ե լ է (гՏ ի տ ա ն ե ա ն я մ ա կ դ ի ր ի ն ։

Պ ե տ ք է ն ա խ ա պ ե ս մ տ ա բ ե ր ե ն ք , թ ե ի ն չ հ ա յա ց ք ո ւնի Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ե պ ե ր ի և հ ե թ ա ն ո ս ա կ ա ն ա ռ ա ս պ ե լ­

ն ե ր ի մ ա ս ի ն ։ Ա յս վ ե պ ե ր ն ու ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ը ն ա ճ ա ն ա չո ւ մ է

ի բ ր և ա յլա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ո ր ո ն ց տ ա կ թ ա ք ն վ ա ծ են պ ա տ ­

մ ա կ ա ն ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ։ Ա յս պ ե ս ' ն ա Գ ո ղ թ ա ն ե ր գ ե ր ը ա յլ ա ­

բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն հ ա մ ա ր ե լո վ ս ն ր ա ն ց « ճ շ մ ш ր տ п ւ մ я է , ա յս ի ն ք ն -

ե ր և ա ն է հ ա ն ո ւմ ն ր ա ն ց մ ե ջ թ ա ք ն վ ա ծ պ ա տ մ ա կ ա ն ի ր ո ղ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ը ։ Ա յս կ ե ր պ ո վ ն ա գ ր ե լ է Ա րտ ա չ ե ս Ե ր կ ր ո ր դ ի գ ր ե ­

թ ե բ ո լո ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ս ա հ ա կ Բ ա դ ր ա տ ո լն ո ւն հ ա ն դ ի մ ա ­

ն ե լո վ , որ նա ս ե ր է տ ա ծ ո ւ մ դ ե պ ի պ ա ր ս ի ց « ա ն ճ ո ռ ն ի » ա -

ռ ա ս պ ե լն ե ր ը ' ա ս ո ւմ է • « Մ ի ՞թ ե դ ր ա ն ք հ ո ւն ա կ ա ն պ ե ր ճ ո ւ

ո ղ ո ր կ ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ն ե ն , ո ր ո ն ք ի ր ա ն ց ա յլա բ ա ն ա կ ա ն ձևի-

տ ա կ պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ ե ն ճ շ մ ա ր ի տ ի ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը я ։

Ա յս պ ե ս է լ յո ւ ր Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Ա գ ի ր ք ղ գ լխ ո ւ մ հ ի շ ե լո վ ,

թ և հ ի ն վ ի պ ա ս ա ն ն ե ր ը ն ա խ ն ա կ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի մ ա ս ի ն ՝

շ ա տ բ ա ն ե ր ե ն պ ա տ մ ո ւ մ , մ ա ս ա մ բ հ ա մ ա ձ ա յն Մ ո վ ս ե ս մ ա ր ­

գ ա ր ե ի Հ ն գ ա մ ա տ յա ն ի ն և մ ա ս ա մ բ ն ր ա ն հ ա կ ա ռ ա կ ' ա պ ա ՝

շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է .

« Բ ա յց ե ս ա յժ մ ո ւ ր ա խ ա ց ա յց , հ ա լ ա ռ ն ե լո վ ա ռ ա ջ ա կ ա յի —

ց ը ս ի մ ո ց բ ա ն ի ց ի ս ի ր ե լւ ո յն ի մ մ է և ք ա ն զ շ ա տ ս ա ր դ ա ր ա -

խ օ ս ո ղ է , ի Բ ե ր ո ս ե ա ն ն Ս ի բ ի լ լա յ ։ « Յ ա ռ ա ջ ք ա ն զ բ ո ւ ր գ ն , ա ս է ,

և զ բ ա զ մ ա բ ա ր բ ա ռ ն լի ն ե լ ձ ա յն ի ա զ գ ի մ ա ր դ կ ա ն , և վ կ ^ ՚Ի

ն ա ւա ր կ ո ւթ ե ա ն ն Ք ս ի ս ո ւ թ ր ե ա յ ի Հ ա յս ' Զ ր ո ւ ա ն ն , Տ ի տ ա ն ն ե

Յ ա պ ե տ ո ս թ է լի ն է ի ն ի շ խ ա ն ք ե ր կ ր ի я ։ Որ ի ն ձ թ ո լի ն Ս ի մ , Ք ա մ

և Յ ա բ է թ я .

Թ ո ղ ն ե լո վ շ ա տ հ ա տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն գ ի տ ե լի ք ն ե ր ա յս հ ա տ ­

վ ա ծ ի վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ' մ ե ն ք ն կ ա տ ե ն ք մ ե զ հ ա մ ա ր կ ա ր և ո ր ը ,

ա յն է , որ ա յս տ ե ղ է լ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն բ ե ր ո ւ մ է մ ի հ ե թ ա ն ո ս ա ­

կ ա ն 1 ո ւր ե մ ն ա յլա բ ա ն ա կ ա ն պ ա տ մ վ ա ծ ք և յո ւ ր կ ո ղ մ ի ց

ճ շ մ ա ր տ ո ւ մ է . ա յս պ ե ս ' Բ ե ր ո ս յա ն ա յլա բ ա ն ա կ ա ն Ջ ր վ ա ն ը

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ճ շ մ ա ր տ ո ւ մ է Ս ե մ

115 ֊

յ> յ> Յ ա պ ե տ ո ս թ է ն У> » Յ ա բ ե թ ,

.ո ւ ր ե մ ն ' Բ ե ր ո ս յա ն ա յլա բ ա ն ո ւ թ յա ն Տ ի տ ա ն ը ը ս տ Խ ո ր ե ն ա -

ց ո ւ ճ շ մ ա ր տ յա լ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ' Ք ա մ ն է , Ն ո յի ե ր կ ր ո ր դ ո ր .

դ ի ն : Շ ա ր ո ւն ա կ ո ւթ յա ն մ ե ջ ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ը ս տ Բ ե ր ո ս ի պ ա տ -

մ ո ւ մ է , թ ե Ջ ր վ ա ն ը կ ա մ ե ց ե լ է մ յո ւ ս ե ր կ ո ւս ի ւէրա բ ռ ն ա ն ա լ,

ս կ ս վ ո ւմ է ն ր ա ն ց մ ե ջ կ ռ ի վ , ո ր ի ժ ա մ ա ն ա կ Տ ի տ ա ն ը Ջ ր վ ա ­

ն ի ց հ ա փ շ տ ա կ ո ւմ է ն րա ե ր կ ի ր ն ե ր ի ց մ ի մ ա ս ը , և ա յլ ն ։ Ա յս

զ ր ո ւ յց ը բ ե ր ե լո ւ ց հ ե տ ո ն ա ա ս ո ւմ է . « Ա յս բ ա ն ե ր ը թ ե կ ո ւզ

մ ա ր դ ի կ ա ռ ա ս պ ե լ հ ա մ ա ր ե ն , թ ե կ ո ւ զ ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յո ւ ն ' բ ա յց

ե ս հ ա մ ո զ վ ա ծ ե մ , որ շ ա տ բ ա ն ն ր ա ն ց մ ե ջ ճ շ մ ա ր ի տ է » ։ Եվ

ի բ ր և ա պ ա ց ո ւ յց բ ե ր ո ւ մ է մ ի հ ա տ վ ա ծ Ե պ ի փ ա ն Կ ի պ րա ցո ւ

.Հ ե ր ձ վ ա ծ ն ե ր ի Հ ա ն դ ի մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո րի մ ե ջ ա ս վ ա ծ է , թ ե

■ Ք ա մ ը Ս ե մ ի ժ ա ռ ա ն գ ն ե ր ի ց ( = Բ ե ր ո ս յ ա ն Տ ի տ ա ն ը Ջ ր վ ա ն ի

ժ ա ռ ա ն գ ն ե ր ի ց ) խ լե լ էր ն ր ա ն ց բ ա ժ ի ն ը ն կ ա ծ ե ր կ ի ր ը , ո ւս տ ի

.ա ս տ վ ա ծ ն ր ա ն ց բ ն ա ջ ի ն ջ ա ր ա վ և ե ր կ ի ր ն ե ր ը վ ե ր ա դ ա ր ձ ր ե ց

Ս ե մ ի ո ր դ ո ց ։ Ո ւր ե մ ն ա յս տ ե ղ էլ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Բ ե ր ո ս յա ն ա յլ ա ­

բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ճ շ մ ա ր տ ո ւ մ է Ե պ ի փ ա ն Կ ի պ ր ա ց ո ւ հ ա ղ ո ր դ ա ծ

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , ո ր տ ե ղ դ ա ր ձ յա լ Բ ե ր ո ս յա ն Ջ ր վ ա ն ը

դ ա ռ ն ո ւմ է ս . Գ ր ք ի Ս ե մ ը , ի ս կ Բ ե ր ո ս յա ն Տ ի տ ա ն ը ' ս . Գ րքի

-Ք ա մ ը ։

Գ ա ն ք Ր ե լի ն ։ Ո ՞Վ է Բ ե լը ։ Ս • Գ ր ք ի մ ե ջ Հ Բ ե լը բ ա բ ե լա կ ա ն

՛կ ո ւռ ք ' ա ս տ վ ա ծ է ։ Բ ա յց Մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի մ ե ջ ' Բ ելը

հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւ մ է մ ի հ ղ ո ր հ ս կ ա , որ գ ա լի ս է պ ա տ ե ր ա զ մ ո վ

Հ ա յկ ի վ ր ա ւ Ո ՞վ է ա յս մ ա ր դ -Բ ե լը է

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն մ ի հ ա տ ո ւկ գ լո ւխ ( Ա , ե ) ն վ ի ր ո ւ մ Է ա պ ա ց ո ւ­

ց ա ն ե լ ո ւ , թ ե « Ը ս տ ա ր տ ա ք ն ո ց ն ա ս ա ց ե ա լ Բ է լդ ' ը ս տ ա ս տ ո ւ­

ա ծ ա յի ն բ ա ն ի ց ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ ե ա մ բ է Ն ե բ ր ո վ թ » , ա յս ի ն ք ն թ ե

ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն , ա յլա բ ա ն ա կ ա ն Բ ե լը ' ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յա մ բ ի ր ա ­

պ ե ս ս . Գ րքի Ն ե բ ր ո վ թ ն է ։

Ս . Գ րքի մ ե ջ ( Ծ ն ն դ . Ժ ) բ ե ր վ ա ծ է Ք ա մ ի ճ յո ւ ղ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ­

՛ն ը ' Ք ա մ — Ք ո լ շ — Ն ե բ ր ո վ թ , ո ր ի մ ա ս ի ն ա ս վ ա ծ է , թ ե «ս կ ս ա ւ

լ ի ն ե լ ո ր ս ո ր դ ի վ ե ր ա յ ե ր կ ր ի , ն ա էր ս կ ա յ ո ր ս ո ր դ ա ռ ա ջի

.տ ե ա ռ ն ա ս տ ո ւ ծ ո յ» ։ Ո ւր ե մ ն ը ս տ ս . Գ ր ք ի Ն ե բ ր ո վ թ ը Ք ա մ ի

ս ե ր ո լն գ ի ց ն է , Ք ա մ ի ց ե ր ր ո ր դ ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն (ո ր ո շ դ ի տ ա վ ո ­

ր ո ւ թ յա մ բ ) Ն ե բ ր ո վ թ ի ն դ ա ր ձ ն ո ւմ է Ք ա մ ի ց չո ր ր ո ր դ Ք ա մ —

Ք ո լշ — Մ ե ս տ ր ա յի մ — Ն ե բ ր ո վ թ ։ ( Մ ե ս տ ր ա յի մ ը ս . Գ րքի մ ե ջ

Ք ո ւշ ի ե ղ բ ա յր ն է , Խ ո ր ե ս ա ց ո լ մ ո տ ' սր ա ո ր դ ի ն ) ։ Ա յս ղ ո լգ ա -

պ ր ո ւթ յո ւն ն է լ ն ա խ կ ի ն ի հ ե տ կ ա պ ե լ ո վ կ ո ւ ն ե ն ա ն ք —Ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն Տ ի տ ա ն ն է ս . Գ ր ք ի Ք ա մ ը .

յ> Բ ե լն » յ> Ն ե բ ր ո վ թ ը .

■ուրեմն Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե լն է ս . Գ րքի Ք ա մ յա ն Ն ե բ ր ո վ թ ը ։

Ն ո ւյն մ ե թ ո դ ի ն է հ ե տ և ո ւմ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն ա և Հ ա յկ ի վ ե ր ա ­

բ ե ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ո ր ո վ հ ե տ և ս . Գ ր ք ո ւմ Հ ա յկ ի ա ն ո ւն ը ( ի բ ր և ա ն ­

ձ ի ) չ է հ ի շ վ ո ւ մ ' ո ւս տ ի Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո ր ո շ ե լո ւ հ ա մ ա ր ն ր ա

ծ ն ն դ ա բ ա ն ա կ ա ն կ ա պ ը ս . Գ ր ք ո ւմ հ ի շ վ ա ծ ո ր և է ա ն ձ ի հ ե տ '

դ ի մ ո ւ մ է Մ ա ր -Ա բ ա ս ի վ կ ա յո ւ թ յա ն և բ ե ր ո ւ մ է հ ե տ և յա լ ճ յո ւ ­

ղ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը — « Յ ա պ ե տ ո ս թ է , Մ ե ր ո դ ( Մ ե ր ո գ ) , Ս ի ր ա թ ,

Բ ՛ա կ լա դ » , և յո ւ ր կ ո ղ մ ի ց « ճ շ մ ա ր տ ո ւ մ » է ա ս ե լո վ . « ո ր է Յ ա ­

բ ե թ , Գ ո մ ե ր , Թ ի ր ա ս , Թ ո ր գ ո մ » . յե տ ո ր ո յ ն ո յն ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

գ ի ր յա ռ ա ջ մ ա տ ո ւ ց ե ա լ ա ս է . Հ ա յկ , Ա ր ա մ ա ն ե ա կ , և զ ա յլս ն

ի կ ա ր գ ի » ( Ա , թ ) ։ Ո ւր ե մ ն ա յս տ ե ղ է լ ն ա Հ ա յկ ի ն կ ա պ ո ւմ է'

ս . Գ րքի ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց մ ե կ ի ' Հ ա բ ե թ ի հ ե տ , դ ա ր ձ ­

ն ե լ ո վ ն ր ա թ ո ռ ա ն թ ո ռ ը , չո ր ր ո ր դ ս ե ր ո ւն դ ը , և հ ի մ ն վ ե լո վ

Հ ա պ ե դ ո ս թ ե = Հ ա բ ե թ զ ո ւ գ ա դ ր ո ւ թ յա ն վ ր ա ' Հ ա յկ ի ն կ ո չո ւ մ է

Հ ա պ ե դ ո ս թ յա ն Հ ա յկ ( Ա , թ ) ։

Ա յս կ ե ր պ հ ա ս տ ա տ ե լո վ , որ Բ ե լը Ն ե բ ր ո վ թ ն է , Ք ա մ ի թ ո ­

ռ ը , ի ս կ Հ ա յկ ը Հ ա բ ե թ ի թ ո ռ ա ն թ ո ռ ն է ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն կ ա տ ո ւմ

է մ ի մ ե ծ ա ն տ ե ղ ո լթ յո լն . ի ՞ն չ պ ե ս կ ա ր ո ղ է ի ն ի ր ա ր հ ե տ կ ը ռ -

վ ե լ ե ր կ ո ւ մ ա ր դ ' ո ր ո ն ք ե ր կ ո ւ ս ե ր ն դ ի տ ա ր ի ն ե ր ո վ հ ե ռ ո ւ է ի ն

ի ր ա ր ո ւ ց , ա յս ի ն ք ն ի ր ա ր վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ է ի ն ' ի ն չ պ ե ս պ ա պ ը

թ ո ռ ի ն ։ Ա յս ա ն տ ե ղ ո լթ յո ւ ն ը վ ե ր ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ' Խ ո ր ե ն ա ­

ց ի ն Ն ե բ ր ո վ թ ի ճ յո ւ ղ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ մ տ ց ն ո ւ մ է մ ի փ ո փ ո ­

խ ո ւ թ յո ւ ն ' հ ա կ ա ռ ա կ ս . Գ ր ք ի ։ Ս . Գ ր ք ի մ ե ջ Ք ա մ ի ճ յո ւ ղ ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը բ ե ր վ ա ծ է ' Ք ա մ — Ք ո լշ — Ն ե բ ր ո վ թ , ի ս կ Մ ե ս տ ր ա ­

յ ի մ ը կ ո չ վ ա ծ է Ք ո ւշ ի ե ղ բ ա յր , ( Ծ ն ն դ . Ժ ) ։ Ւ սկ Խ ո ր ե ն ա ց ո լ

մ ո տ ( Ա , ե ) Ք ա մ ի ճ յո ւ ղ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը բ ե ր վ ա ծ է ' Ք ա մ — Ք ո ւ շ — Մ ե ս տ ր ա յի մ — Ն ե բ ր ո վ թ , ա յս ի ն ք ն ' Մ ե ս տ ր ա յի մ ը դ ա ր ձ ե լ է

Ք ո ւ շ ի ո ր դ ի ն , և Ն ե բ ր ո վ թ ը դ ա ր ձ ե լ է չո ր ր ո ր դ ը Ք ա մ ի ց , մ ի

ս ե ր ն դ ո վ հ ե տ ա ց ե լ է և մ ո տ ե ց ե լ Հ ա յկ ի ն , որ հ ի ն գ ե ր ո ր դ ն է

Հ ա բ ե թ ի ց , ո ւ ր ե մ ն ն ր ա ն ք վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ ե ն ի ր ա ր ' ի ն չ պ ե ս հ ա յր

և ո ր դ ի , ո ր ո ն ք ի ր ա ր հ ե տ ա ր դ ե ն կ ա ր ո ղ է ի ն կ ռ վ ե լ ( հ ի շ ե ն ք

Ռ ո լս տ ե մ ի ն և Զ ո հ ր ա պ ի ն ) ։ Ա յս փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ը Ն ե բ ր ո վ թ ի

ծ ն ն դ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա ր դ ա ր ա ց ն ո ւմ է ա ս ե լո վ .

« գ Մ ե ս տ ր ա յի մ չո ր ր ո ր դ ի Ն ո յէ և ե ր ր ո ր դ ի Ք ա մ ա յ ' ո չ ի մ ե ր ո ւ մ

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ե ա ն ս և ո չ ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա ց ո ւր ե ք կ ա ր գ ե աւ

գ տ ա ն ե մ ք ։ Ա յլ ա յս պ է ս զ ս ա կ ա ր գ ե ա լ գ տ ա ք ի յո լշ մ ա գ ո լն է

և ը ն թ ե ր ց ա ս ի ր է ո ւմ ե մ ն է Ա ս ո ր ւ ո յ, և հ ա ւա տ ա ր ի մ թ ո լե ց ա լ մ ե զ

ա ս ա ց ե ա լն » ։ ( Ե վ բ ե ր ո ւ մ է մ ի բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն , որ ս ա կ ա յն

հ ա մ ո զ ի չ չ է ) ։ Ո ՞ր ք ա ն մ ե ծ կ ա ր ի ք է զ գ ա ց ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ' ն ե ր -

ր ո վ թ ի ծ ն ն դ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը գ ո ն ե մ ի ս ե ր ն դ ո վ վ ա ր ի ջ ե ց ն ե լո ւ "

որ ն ա ս . Գ րքի բ ն ա գ ի ր ը փ ո փ ո խ ո ւ թ յա ն է ե ն թ ա ր կ ե լ ' « Մ ի

ո ւշ մ ա գ ո ւ յն և ը ն թ ե ր ց ա ս ե ր ա ս ո ր ո ւ» վ կ ա յո ւ թ յա մ բ ։

Տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք ո ւ ր ե մ ն , որ Մ ա ր ա բ ա ս յա ն , կ ա մ որ ն ո ւ յն է ' ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ի ա ռ ա ս պ ե լա կ ա ն Բ ե լը և Հ ա յկ ը Խ ո ր ե -

ն ա ց ո ւ « ճ շ մ ա ր տ ա ծ » պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ դ ա ր ձ ր ա ծ են ի ր ա կ ա ն

ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ թ յռ ւ ն ն ե ր — ն ե բ ր ո վ թ և Հ ա յկ , ա ռ ա ջի ն ը Ք ա մ ի

թ ո ռ ա ն ո ր դ ի ն , ե ր կ ր ո ր դ ը Հ ա բ ե թ ի թ ո ռ ա ն թ ո ռ ը , որ Տ ի տ ա ն ֊

յա ն Բ ե լը վ ի պ ա կ ա ն ա ն ո ւն ն է պ ա տ մ ա կ ա ն Ք ա մ յա ն ն ե բ ր ո վ -

թ ի \ Տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք դ ա ր ձ յա լ , որ Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե լ = Ք ա մ յա ն

ն ե բ ր ո վ թ ն ո ւ յն ա ց մ ա ն հ ա մ ա ր ա ն հ ր ա ժ ե շ տ են ե ղ ե լ ե ր ե ք

ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր , 1 . պ ա տ մ ա կ ա ն ա շ խ ա ր հ ա յա ց ք ' թ ե ժ ո ղ ո -

վ ը ր դ ա կ ա ն վ ե պ ե ր ն ո ւ ա ռ ա ս պ ե լն ե ր ը ա յլա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ե ն ,

ո ր ո ն ց տ ա կ թ ա ք ն վ ա ծ է պ ա տ մ ա կ ա ն ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յո ւ ն . 2 . ծ ա ­

ն ո թ ո ւ թ յո ւ ն Բ ե ր ո ս յա ն Ս ի ր ի լլա յի հ ա տ վ ա ծ ի ' « ե ղ ե ն ի շ խ ա ն ք

ե ր կ ր ի Զ ր ո ւ ա ն , Տ ի տ ա ն և Յ ա պ ե դ ո ս թ է » . 3 . հ ա վ ա ս տ ի ո ւթ յո ւն '՛

թ ե ա ր տ ա ք ի ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի Բ ե լը ս . Գ րքի ն ե բ ր ո վ թ ն է ։ Ա -

ռ ա ն ց ա յս ե ր ե ք ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ի ' Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե լ = Ք ա մ յա ն

ն ե բ ր ո վ թ ն ո ւ յն ա ց ո ւ մ ն ա ն կ ա ր ե լի կ լի ն ե ր ։ Ի սկ ա յս ե ր ե ք ն ա ­

խ ա դ ր յա լն ե ր ը ս ե փ ա կ ա ն ե ն մ ի ա յն Խ ո ր ե ն ա ց ո լն , ուրիշ ո չ մ ի

հ ե ղ ի ն ա կ ա յս ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ի ց և ո չ մ ե կ ը չո ւ ն ի ։

Հ ե տ և ո ւ թ յո ւ ն ը պ ա ր զ է . Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե լը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ս տ ե ղ ­

ծ ա ծ ն է ' ի բ ր և հ ե տ և ա ն ք ն ր ա պ ա տ մ ա կ ա ն ա շ խ ա ր հ ա յա ց ք ի և

մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , ն ա մ ե ծ մ տ ա վ ո ր ա շ խ ա ­

տ ա ն ք է կ ա տ ա ր ե լ Ք ա մ յա ն ն ե բ ր ո վ թ ի ց Տ ի տ ա ն յա ն Բ ե /

ս տ ե ղ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ո չ մ ի ո ւր ի շ հ ե ղ ի ն ա կ ա յդ բ ա ն ն ա ն ե լ չէ ր

կ ա ր ո ղ , ք ա ն ի որ չո ւն ե ր ա յն ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ը , ո ր ո ն ք ա ն հ ր ա ­

ժ ե շ տ էի ն ա յդ ն ո ւ յն ա ց ո ւ մ ն ս տ ե ղ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։

Ե թ ե ա յս ա յս պ ե ս է , ա պ ա ա յն հ ա ր ց ի ն , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ե

Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ ա ն խ տ ի ր գ ո ր ծ ա ծ վ ա ծ « ա ր ք ա յն Տ ի տ ա ն ե ա ն » ,

է

УГ Տ ի տ ա ն ե ա ն ն Բ է լ» ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ ո ՜վ

է ո ւմ ի ց օ գ տ վ ե լ պ ա տ ա ս խ ա ն ը պ ա ր զ է . Ս ե բ ե ո ս ը Խ ո ր ե ն ա -

ց ո ւց >Բ ա յց սա մ ի ա կ ա պ ա ց ո ւ յց ը չ է ա յն բ ա ն ի , որ Ս ե բ ե ո ս ի

մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ը օ գ տ վ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ց ։

.Մի ուրիշ ա պ ա ց ո ւ յց ։ է լ գ տ ն ո ւմ ե ն ք ն ո ւ յն ա ՛ռա ջին գ լխ ո ւ մ ։

Հ ա յկ ի Բ ա բ ե լո ն ի ց Ա ր ա ր ա գ յա ն ե ր կ ի ր ը չ վ ե լը պ ա տ մ ե լի ս " ա յս

ա ղ բ յո ւ ր ը գ ր ո ւ մ է . (ГՉ ո ւ ե ա ց խ ա ղ ա ց գ ն ա ց Հ ա յկ ն ի Բ ա բ ե լո -

ն է . . . և չո գ ա ւ բ ն ա կ ե ց ա լ յե ր կ ի ր ն Ա ր ա ր ա ղ ա յ ի տ ա ն ն որ ի

լ ե ռ ն ո տ ի ն ն , որ զ ա ռ ա ջ ի ն ն շ ի ն ե ա լ էր Ջ ր ո ւ ա ն ա յ հ ա ւր ն ' և

ե ղ բ ա ր բ ք ն հ ա նդերձX )։

Ա յս հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի են մ ն ո ւ մ , թ ե ի ՛ն չ տ ո ւն

է ե ղ ե լ շ ի ն վ ա ծ լե ռ ա ն ս տ ո ր ո տ ո ւ մ , ո վ է ա յղ Ջ ր վ ա ն հ ա յր ը ,

յւր ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ շ ի ն ե լ է ա յդ տ ո ւն ը ( = շ ե ն , բ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ) ։

Ա յս հ ա ր ց ե ր ի ն պ ա տ ա ս խ ա ն Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ չ կ ա , բ ա յց կա

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ո տ , ո րի շ ն ո ր հ ի վ և բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ են թ ե ' ա ռ ա -

ջ ի ն շ ի ն վ ա ծ տ ո ւն ը և թ ե Ջ ր վ ա ն ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն (Ա , Ջ ) Ո լի մ -

պ ի ո դ ո ր ո ս փ ի լի ս ո վ ւա յի զ ր ո ւ յց ն ե ր ի ց բ ե ր ո ւ մ է մ ի հ ա տ վ ա ծ ՝

ա յս պ ի ս ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ . « Ե ղ ե լ է մ ի մ ա տ յա ն Ք ս ի ս ո լթ -

ր ի ( — Ն ո յի ) և ն ր ա ո ր դ ո ց մ ա ս ի ն . . . ա յն տ ե ղ գ ր վ ա ծ է ե ղ ե լ ,

թ ե ե ր ր Ք ս ի ս ո ւթ ր ը ն ա վ ո վ ( = տ ա պ ա ն ո վ ) հ ա ս ա վ Հ ա յա ս ­

տ ա ն և ց ա մ ա ք ե լա վ ՝ ն ր ա ո ր դ ի ն ե ր ի ց մ ե կ ը , Ս ե մ ա ն ո ւ ն ո վ

գ ն ա ց ա ր և մ տ ա հ յո ւ ս ի ս ' ե ր կ ի ր ը դ ի տ ե լո ւ , հ ա ն դ ի պ ե ց մ ի դ ա շ ­

տ ի ' Ьг կա յնա նիստ լեոա ն ստ ո ր ո տ ում ... ա յս տ ե ղ ն ա մ ն ա ց

ն ր կ ո լ լո ւս ն ա կ ա ն ա մ ի ս և լե ռ ը յո ւ ր ա ն ո ւ ն ո վ կ ո չ ե ց Ս ի մ և

հ ե տ դ ա ր ձ ա վ ։ Ի սկ ն ր ա կ ր տ ս ե ր ա գ ո լ յն ո ր դ ի ն ե ր ի ց մ ե կ ը , Տ ա ր -

բ ա ն ա ն ո ւ ն ո վ . . . հ ո ր ի ց ա ն ջ ա տ վ ե լո վ բնա կություն Է հաստա­տ ում ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , դ ե տ ի ա փ ի ն . ( Ս ե մ ը Տ ա ր բ ա ն ի ) ա ն ո ւ ն ո վ

ա յդ գ ա վ ա ռ ը կ ո չո ւ մ է Տ ա ր ա ւն ( = Տ ա ր օ ն ) , ի ս կ ա յն տ ե ղ ի

ա ն ո ւ ն ը , ո ր տ ե ղ ն ա ( = Տ ա ր բ ա ն ը ) բ ն ա կ ե ց ա վ ^ կ ո չո ւ մ է Ց ր ո ն ք ,

ո ր ո վ հ ե տ և ա յդ տ ե ղ ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ ո ր դ ի ք ը բ ա ժ ա ն վ ե ց ի ն ի -

ր ա ն ի ց , ա յս ի ն ք ն ց ր վ ե ց ի ն ։ Ն ո ւ յն ը ( Ս ե մ ը ) , ա ս ո ւմ է ի ն , կ ա ր ճ

ժ ա մ ա ն ա կ ո վ ա պ ր ե լ է Բ ա կ տ ր ի ա ց ո ց ս ա հ մ ա ն ն ե ր ո ւ մ , և նրա

ո ր դ ի ն ե ր ի ց մ ե կ ն է լ մ ն ա ց ե լ է ա յն տ ե ղ , ո ր ո վ հ ե տ և ա ր և ե լց ի ք

Ս ե մ ի ն Ջ ր վ ա ն ե ն կ ո չ ո ւ մ , ի ս կ գ ա վ ա ռ ը մ ի ն չ և ա յժ մ է լ կ ո չ ­

վ ո ւ մ է Ջ ա ր վ ա ն դ » ։ Ա յս հ ա տ վ ա ծ ո վ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ը ս տ յո ւ ր ս ի ­

ր ա ծ ս ո վ ո ր ո ւ թ յա ն բ ա ց ա տ ր ո ւ մ է . տ ե ղ ե ր ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ա ն ձ ե ր ի

119

ա ն ո ւ ն ն ե ր ո վ . Ս ի մ ( = Տ ա վ ր յ ա ն ) լ ե ռ ը ' Ս ե մ ի ա ն ո ւ ն ի ց , Տ ա ր ո ն

գ ա վ ա ռ ի ա ն ո ւն ը ' Ս ե մ ի ո ր դ ի Տ ա ր բ ա ն ի ա ն ո ւ ն ի ց , Ը ա ր ա վ ա ն դ

գ ա վ ա ռ ի ա ն ո ւն ը Ս ե մ ի Ջ ր վ ա ն ա ն ո ւ ն ի ց ։ Ա յս Հ ա տ վ ա ծ ո վ

մ ե կ ն վ ո ւ մ է Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ պ ա հ պ ա ն վ ա ծ Հ ա տ վ ա ծ ը ' որ վ ե ր ը

բ ե ր ի ն ք ' Ջ ր վ ա ն Հ ա յր ը ' Ս ե մ ն է , ո ր ի ն ա ր և ե լք ո ւ մ Ջ ր վ ա ն էի ն

ա ս ո ւմ , ա ռ ա ջի ն տ ո ւն ը ' ա յն բ ն ա կ ո ւթ յւ ւ ւն ն է , որ Ջ ր վ ա ն ը և

ն ր ա Տ ա ր բ ա ն ո ր դ ի ն հ ի մ ն ե ց ի ն գ ե տ ի ա փ ի ն , ե ր կ ա յն ա ն ի ս տ

լե ռ ա ն ս տ ո ր ո տ ի ն , Տ ա ր ո ն ո ւ մ ։ Մ ի փ ո ք ր կ ա ս կ ա ծ ծ ա գ ե ց ն ո ւ մ

է Ս ե բ ե ո ս ի «ե ւ եղբա րբքն հ ա ն դ ե ր ձ » խ ո ս ք ը , ը ս տ Խ ո ր ե ն ա ց ո լ

ս պ ա ս ե լո ւ էր ա յս տ ե ղ « Г Ц Ш ^ И հ ա ն դ ե ր ձ » ։ Բ ա յց ն կ ա տ ի ո ւ-

ն ե ն ա լո վ « Ջ ր ո ւ ա ն ա յ հ ա ւր ն և ե ղ բ ա ր բ ք ն հ ա ն դ ե ր ձ » խ ո ս ք ը ,

ո ր ի մ ե ջ « և » շ ա ղ կ ա պ ն ա ն տ ե ղ ի է ' կ ա ր ե լի է ե ն թ ա դ ր ե լ , որ

ա յս տ ե ղ գ ր չա գ ր ի ա ղ ա վ ա ղ ո ւթ յո ւն կ ա , բ ն ա գ ր ո ւ մ ե ղ ե լ է * « Ջ ր ո ւ ա ն ա յ հ ա ւր ն ' ո ր դ լո վ ք ն և ե ղ բ ա ր բ ք ն հ ա ն դ ե ր ձ » ։

Բ ե ր ե ն ք Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց մ ի ե ր ր ո ր դ , ա ն ո ւղ ղ ա ­

կ ի վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն է լ ա յն մ ա ս ի ն , որ մ ա տ ե ն ա գ ի ր Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

ա պ ր ե լ է յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի ա ռ ա ջի ն կ ե ս ի ց ա ռ ա ջ ։ Դ վ ի ն ո ւմ ՛

6 4 5 կ ա մ 6 4 8 թ վ ի ն գ ո ւ մ ա ր վ ե ց ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ դ ա վ ա ­

ն ա բ ա ն ա կ ա ն հ ա ր ց ե ր ք ն ն ե լո ւ և հ ո ւն ա ց կ ա յս ե ր թ ղ թ ի ն պ ա ­

տ ա ս խ ա ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ա յդ ժ ո ղ ո վ ի պ ա տ ր ա ս տ ա ծ գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ■

մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ Ս ե բ ե ո ս ( գ լ . Խ Դ ը ս տ ն ո ր հ ր ա տ ա ր ա կ ո լթ յա ն =

գ լ . ԼԳ ը ս տ հ ի ն հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ) ։ Ա յս թ ղ թ ո ւ մ հ ա յե ­

ր ը , կ ա մ ե ն ա լո վ ց ո ւ յց տ ա լ, թ ե ո ր ք ա ն ա ն թ ո ւ յլա տ ր ե լի է հ ա ֊

մ ա ր վ ե լ ն ո ւ յն ի ս կ հ ե թ ա ն ո ս ն ե ր ի մ ո տ ա պ օ ր ի ն ի ս ե ռ ա կ ա ն հ ա ­

ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը օ տ ա ր կ ն ո ջ հ ե տ 1 բ ե ր ո ւ մ ե ն հ ե տ և յա լ օ ր ի ն ա ­

կ ը . « զ Թ է ա ն ո վ ո մ ն ղ կ ի ն մ ա ր դ զ ա շ ա կ ե ր տ Պ ի լթ ա գ ո ր ա յ հ ա ր -

ց ե ա լ ե ղ և , թ է յե տ ք ա ն ի ՛’ ա ւո ւր մ ե ր ձ ա ւո ր ո ւ թ ե ա ն ն ի կ ի ն

մ ա ր դ ա ր ժ ա ն է յա ր ք ո լն ի ս մ տ ա ն ե լ ։ Ե լ ն ա ա ս է , յի ւ ր մ է ն *

ն ո յն ա ւր ի ն ( ձ ե ռ . ո ւ ն ի ' ա ւր է ն է ) , յա լտ ա ր է ն ' և ո չ բ ն ա լ » է

( Թ ե ա ն ո վ ա ն ո ւ ն ո վ մ ի կ ն ո ջ , Պ յո ւ թ ա գ ո ր ա ս ի ա շ ա կ ե ր տ ո ւհ ո ւն ,

հ ա ր ց ր ի ն , թ ե կ ն ո ջ հ ե տ մ ե ր ձ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ք ա ն ի օր հետո-

կ ա ր ե լի Է տ ա ճ ա ր մ տ ն ե լ , ն ա պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց , յո ւ ր կ ն ո ջ մ ո ­

տ ի ց ն ո ւ յն օ ր ն և ե թ , օ տ ա ր կ ն ո ջ մ ո տ ի ց ' ո չ ե ր բ ե ք ) ։

Ա յս օ ր ի ն ա կ ը բ ե ր վ ա ծ Է Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի ց (Մ ա տ . Խ ո ր .

1 8 6 5 , Ե ր. 3 5 2 — 3 5 3 ) ։ Ա յս տ ե ղ գ լխ ի վ ե ր ն ա գ ր ո ւ մ գ ր վ ա ծ Է

« զ Թ է ա ն ո վ ո մ ն պ ի ւ թ ա գ ո ր ա կ ա ն ե հ ա ր ց . ե թ է յե տ ք ա ն ի * ա ւո ւր կ ն ո ջ ա ռ ա յր մ ե ր ձ ա ւո ր ո ւ թ ե ա ն ա ր ժ ա ն է մ տ ա ն ե լ ի տ է -

ր ո ւ ն ի ս ն ։ Եւ ն ա ա ս է . յի լ ր մ է ն ' ն ո յն օ ր ի ն . յօ տ ա ր է ն ' և ո չ բ ն ա ւ

երբէքՏ' 1՝ս կ 4ԼՒ՚Ւ մեջ նույնը կ ր կ ն ո ւմ է «Կ ի ն ա ն ո ւն Բ ՚է ա -

•ն ո վ , ( ո ր ) հ ա ր ց ե ա լ լի ն է ր յո ւ մ ե մ ն է , թ է յե տ ք ա ն ի ՞ ա ւուր

■մ ե ր ձ ա ւո ր ո ւթ ե ա ն կ ն ո ջ ա ռ ա յր 1 ա ր ժ ա ն ի տ է ր ո ւն ե ա ն ն է

■մ տ ա նել տ ա ճ ա ր ։ Ել ն ո ր ա բ ա յ , յի լ ր մ է ն ՝ ն ո յն օ ր ի ն , ի ս կ յ օ ­

՛տ ա ր էն և ո չ բ ն ա ւ ե ր բ է ք » ։

( Բ ՚ե ս յն ո ն ե ղ ե լ է ք ր մ ո ւ հ ի , Ա ն տ ե ն ո ր ի կ ի ն ը , և չո ր ս ա ն ­

գ ա մ հ ի շ ա տ ա կ վ ո ւմ է Ի լի ս ւկ ա ն ի մ ե ջ ։ Դ ա վ ա ն ո ւ թ յա ն թ ղ թ ի

« յա ր ք ո ւ ն ի ս » ր ա ռ ը ս խ ա լ բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն է Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի

« տ է ր ո ւ ն ի ս » բ ա ռ ի , որ ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ ա վ ե լի պ ա ր զ ա ր տ ա ­

հ ա յտ վ ա ծ է <гտ է ր ո ւն ե ա ն տ ա ճ ա ր » բ ա ռ ո վ , ա յս ի ն ք ն մ ե հ յա ն ) ։

Պ ի տ ո յի ց գ ի ր թ ը ։ հ ա յ բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ տ ի ր ա պ ե տ ո ղ

ը ն դ հ ա ն ո ւր կ ա ր ծ ի ք ի հ ա մ ա ձ ա յն ՝ Խ ո ր ե ն ա ց ո լ թ ա ր գ մ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ն է ։ Ո ւր ե մ ն 6 4 5 — 6 4 8 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ո ւ մ Պ ի տ ո յի ց դ ի ր ք ը

ա ր դ ե ն թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ է ր . ն ր ա թ ա ր գ մ ա ն ի չ ը , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ա յդ

թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ց ա ռ ա ջ է ա պ ր ե լ ո ւ դ ր ե լ ։

Ա հ ա ե ր ե ք ն ո ր վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւ ն ի ց ,

ե ր կ ո ւս ը ն ր ա մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի ց ք ա ղ ա ծ հ ա տ վ ա ծ ի ց ե

ե ր ր ո ր դ ը ՝ ն ր ա մ ե ջ բ ե ր ա ծ Դ ա վ ա ն ա կ ա ն թ ղ թ ի ց ։ ո ր ո ն ք հ ա մ ե ­

ր ա շ խ ա բ ա ր ա պ ա ց ո ւ ց ա ն ո ւ մ ե ն , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա պ ր ե լ ու

գ ր ե լ է յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի ա ռ ա ջ ի ն կ ե ս ի ց ա ռ ա ջ ։ Ե թ ե « Բ . դ ը պ -

ր ո ւթ յա ն » վ ե ր ն ա գ ր ո ւ մ հ ի շ վ ա ծ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւն ը

ո մ ա ն ք բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի ց փ ո ր ձ ո ւմ է ի ն ա ր ժ ե ք ա զ ո ւ ր կ դ ա ր ձ ն ե լ,

բ ա ց ա տ ր ե լ ի բ ր և հ ե տ ի ն ժ ա մ ա ն ա կ ի ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ՝ ա յս

ն ո ր փ ա ս տ ե ր ի ա ռ ա ջ ա յլև ս վ ե ր ա ն ո ւ մ է ո ր և է կ ա ս կ ա ծ ա յն

մ ա ս ի ն , թ ե « Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի » ա ն ո ւ ն ը և ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ­

թ յա ն հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ա յդ վ ե ր ն ա գ ր ո ւ մ ն ո ւ յն ի ն ք ն Ս ե բ ե -

.ոսին են պ ա տ կ ա ն ո ւ մ ։

Ա յս պ ե ս ո ւ ր ե մ ն , Ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

օ գ տ ա գ ո ր ծ վ ա ծ է չո ր ս ա ն գ ա մ . — ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ ՝ Ս ե բ ե ո ս ի

մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ը խ մ բ ա գ ր ո ղ ի կ ո ղ մ ի ց ՝ ա ռ ա ջ ի ն գ ը լ-

խ ո ւ մ . մ ի ա ն գ ա մ ն ո ւ յն ի ն ք ն Ս ե բ ե ո ս ի կ ո ղ մ ի ց ' ե ր ր ո ր դ գ ը լ -

խ ո լ մ , և հ ա ն վ ա ն ե կ ո չ վ ա ծ է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի , մ ի ա ն գ ա մ

է լ Դ վ ն ա ժ ո ղ ո վ ի կ ո ղ մ ի ց , ք ա ռ ա ս ո ւ ն և չո ր ր ո ր դ գ լխ ո ւ մ ' Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ թ ա ր գ մ ա ն ա ծ Պ ի տ ո յի ց գ ի ր ք ը »

Ս ր ա ն ի ց ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք —1 . Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա պ ր ե լ և գ ր ե լ է Ս ե բ ե ո ս ի ց ա ռ ա ջ ,

121

վ ե ց ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ կ ա մ ա վ ե լի ա ռ ա ջ ' հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ , ի ն չ ­

պ ե ս ճ ա ն ա չ վ ա ծ է ե ղ ե լ շ ա ր ո ւն ա կ 1 3 0 0 տ ա ր ի ։

2 . Ս ե բ ե ո ս ի Մ ա ր ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ը խ մ բ ա գ ր վ ա ծ է Խ ո ֊

ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո , վ ե ց ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ կ ա մ

յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի ս կ զ բ ն ե ր ո ւ մ ։Ա յս ե ր կ ո ւ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը լի են ծ ա ն ր ա կ շ ի ռ հ ե տ ե ֊

վ ա ն ք ն ե ր ո վ մ ե ր հ ի ն մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր , ո ր ո ն ց մ ա ֊

ս ի ն խ ո ս ե լը մ ե ր ա յս հ ո դ վ ա ծ ի ծ ր ա գ ր ի ց դ ուր ս է ։

Մ ՈՎՍԵՍ ա Ո Ր Ե ն Ա Ց Ո Ի ն Ո Ր Ա Վ Ռ Յ Ո Ի Ր Ը

Վ եր ջի ն ա մ ի ս ն ե ր ս հ ա յ բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ս ա ս տ ի կ հետ ա -

ք ը ր ք ր վ ա ծ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա մ բ ։ Ա յս բ ա զ մ ա չ ա ր չ ա ր

հ ե ղ ի ն ա կ ը , ա մ ե ն ա ն շ ա ն ա վ ո ր ը մ ե ր հ ի ն մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ե ր ի ն

մ ե ջ ա մ ե ն ի ց շ ա տ է ե ն թ ա ր կ վ ե լ գ ի տ ո ւ թ յա ն ա ն ա չա ռ ք ն ն ա ­

դ ա տ ո ւ թ յա ն , գ ի տ ո ւ թ յա ն , որ չ է ճ ա ն ա չ ո ւմ հ ա յր ե ն ա ս ի ր ո ւ ­

թ յո ւ ն , չէ զ գ ո ւ մ բ ա ր ե պ ա շ տ ե ր կ յո ւ ղ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն դ ե պ ի ն վ ի ր ա ­

կ ա ն դ ա ր ձ ա ծ գ ր ա կ ա ն հ ի ն հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր ը . ա յլ մ ի ձ ե ռ ­

ք ո ւ մ բ ռ ն ա ծ հ ա մ ե մ ա տ ա կ ա ն ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն մ ա ն ր ա ­

ց ո ւ յց ը , մ յո ւ ս ձ ե ռ ք ո ւ մ ա ն ո ղ ո ք ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յա ն ա ն դ ա մ ա ­

հ ա տ ո ւ թ յա ն դ ա ն ա կ ը ' հ ա ն դ ա ր տ պ ա ղ ա ր յո ւ ն ո ւ թ յա մ բ և լա ր ­

վ ա ծ ո ւ շ ա դ ր ո ւ թ յա մ բ հ ե տ ա զ ո տ ո ւ մ է հ ի ն մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ե ր ի ն т

ո մ ա ն ց գ լո ր ո ւ մ է ա ն դ ո ւ ն դ ը , հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւմ է կ ե ղ ծ , խ ա բ ե ­

բ ա , խ ա ր դ ա խ ո ղ և խ ա ր դ ա խ վ ա ծ , ի ս կ ո մ ա ն ց ի ր ա ն ց ս տ ո ր

ա ս տ ի ճ ա ն ի ց տ ա ն ո ւ մ բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւ մ է ա յն պ ի ս ի գ ա հ , ո րի վ ե ­

ր ա ե ր բ ե ք չե ն գ տ ն վ ե լ դ ա ր ե ր ի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ։

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն շ ա տ ա ն գ ա մ մ տ ե լ է ք ն ն ո ւ թ յա ն ա յս-

ս ա ր ս ա փ ե լի բ ո վ ը , շ ա տ ա ն գ ա մ ե ն թ ա ր կ վ ե լ է ա ն ո ղ ո ք հ ա ր ­

ձ ա կ ո ւմ ն ե ր ի և կ ա ս կ ա ծ ն ե ր ի , բ ա յ ց ե ր բ ե ք ն ա չէ գ տ ն վ ե լ ա յն ՛

վ տ ա ն գ ա վ ո ր դ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ , ի ն չ պ ե ս ն ե ր կ ա յո ւ մ ս ։ Խ ն դ ի ր ն

ա յժ մ ա յն պ ե ս է դ ր վ ա ծ , որ ե թ ե մ ի ո ւր ի շ հ ա ջ ո ղ լո ւ ծ ո ւ մ չ ը -

դ տ ն ե ' մ ե զ պ ե տ ք է ս տ ի պ ե ը ն դ ո ւ ն ե լ ա յս ե ր կ ո ւս ի ց մ ե կ ը ,

կ ա մ ' որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր ի մ ա տ ե ն ա գ ի ր չ է , ա յ լ ՛

122

Վ ե ց ե ր ո ր դ դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւ մ , մ ի ն չ և ի ս կ յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի

վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ ա պ ր ո ղ մ ա ր դ , կ ա մ , ե թ ե Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւ­

ն ո վ մ ե կ ն հ ի ր ա վ ի ա պ ր ե լ է հ ի ն ղ ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ ' ո ւր ե մ ն Խ ո ­

ր հ ն ա ո ո լ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն կ ո չ վ ա ծ դ ի ր ք ը ն՛որա գ ր ա ծ ը չ է , ա յ/

մ ի կ ե ղ ծ ի ք է Տ կ ա մ է դ ա ր ե ր ի ։ Ե ր կ ս ա յր ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն , ո ր ի

■թե' ա յս և թ ե մ յո ւ ս կ ո ղ մ ը հ ա վ ա ս ա ր ա պ ե ս կ ո ր ս տ ա բ ե ր ն շ ա ­

ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լ և ն ո ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

հ ա մ ա ր ։ Ե թ ե ա ռ ա ջի ն կ ե տ ն ը ն դ ո ւ ն ե ն ք ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն դ ուր ս կ գ ա

մ ի խ ա ր դ ա խ ո ղ և հ ա ն դ ո ւգ ն ս տ ա խ ո ս , ո ր ի ր ա ն հ ա մ ա ր ո ւմ է

ս ս . Ս ա հ ա կ ի և Մ ե ս ր ո վ բ ի ա ն մ ի ջ ա կ ա ն ա շ ա կ ե ր տ , ի ր ա ն ա կ ա ­

ն ա տ ե ս է հ ա մ ա ր ո ւմ պ ա տ մ ա ծ վ ե ր ջ ի ն ա ն ց ք ե ր ի ն , մ ի ն չ դ ե ռ

ն ա ս . Ս ա հ ա կ ի ց ա մ ե ն ա ք ի չը մ ի դ ա ր հ ե տ ո է ա պ ր ե լ ո ւ գ ր ե [

և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց չ է ա յն ա ն ց ք ե ր ի ն , որ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է ։ Ե թ ե

ե ր կ ր ո ր դ կ ե տ ն ը ն դ ո ւ ն ե ն ք ՝ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա յլև ս կ ա ն հ ե տ ա ն ա

յ1 ե ր մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ի ջ ի ց ի բ ր և պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ,

:և ն ո ր ա ա ն ո ւ ն ո վ մ ե ր ձ ե ռ ք ը հ ա ս ա ծ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը կ դ ա ռ ն ա

յ էի կ ե ղ ծ վ ա ծ ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն , որ Զ կ ա մ է դ ա ր ի մ ի ա ն ա ն ո ւն

ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն շ ա ր ա դ ր ե լ է և վ ե ր ա գ ր ե լ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լն ,

յո ւ ր ա շ խ ա տ ո ւթ յա ն հ ա ր գ ն ա վ ե լա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ա յն ո ւհ ե տ և

ա յդ ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ը կ կ ո ր ց ն ե յո ւ ր ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա ն ո ւ կ ա ­

ր և ո ր ո ւ թ յա ն ա մ ե ն ա մ ե ծ մ ա ս ը ։ Հ ի շ յա լ ե ր կ ս ա յր ա բ ա ն ո ւ թ յա ն

ո 'ր կ ե տ ն էլ ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ լի ն ի ն ք ' մ ե ր ա ռ ա ջ դ ո ւր ս կ գ ա ն ա ն -

թ ի վ խ ն դ ի ր ն ե ր մ ե ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն և գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ,

բ ո լո ր ո վ ի ն կ կ ո ր ծ ա ն վ ի ա յն շ ե ն ք ը , որ կ ո չ վ ո ւ մ է « Հ ա յո ց մ ա ­

տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն հ ի ն գ ե ր ո ր դ դ ա ր » , ո ր ի գ լխ ա վ ո ր ս յո ւ ն ն է

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ւս ց ո լ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , մ ե ն ք կ ը ն կ ն ի ն ք մ ի ք ա ո ­

ս ի , մ ի ա ն ե լա ն ե լի խ ա վ ա ր ի մ ե ջ մ ե ր ն ա խ կ ի ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

ն. մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ ։

Ա յս դ ա մ ո կ լ յա ն ս ո ւրը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լ գ լխ ի ն կ ա խ ե ց

ֆ ր ա ն ս ի ա ց ի գ ի տ ն ա կ ա ն հ ա յա գ ե տ Ա . Կ ա ր ր ի ե ր , ն ո ւ յն ա ն ձ ը ,

ո ր ա ն ց յա լ տ ա ր ի մ ի ա ռ ա ն ձ ի ն գ ր ք ո ւ յկ ո վ ջ ա ն ա ց ա պ ա ց ո ւ ­

ց ա ն ե լ , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ե ր բ ե ք չէ ո ւ ն ե ց ե լ Մ ա ր -Ա բ ա ս ա ն ո ւ ն ո վ

մ ի ա ղ բ յո ւ ր , ա յլ ն ո ր ա թ ե ՛ ա ն ո ւն ը և թ ե ' պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը բ ո լո ր

հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ո վ հ ն ա ր ե լ է յո ւ ր գ լխ ի ց կ Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի ա յս

դ ա տ ա վ ճ ի ռ ը ո ր ք ա ն և ա ն ո ղ ո ք ո ւ խ ի ս տ է ( ա ս ե ն ք ն ա և ա ն ­

ս խ ա լ չ է ) ՝ ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ մ ի շա տ թ ե թ և վ ե ր ք է , հ ա մ ե մ ա -

յո ո ւ թ յա մ բ ա յն մ ա հ ա ց ո ւ հ ա ր վ ա ծ ի ն , որ ա յժ մ տ ա լի ս է Խ ո -

ր ե ն ա զ ո ւն հ ի շ յա լ գ ի տ ն ա կ ա ն ը . Մ ե ն ք ա յս տ ե ղ հ ա մ ա ռ ո տ

կ ե ր պ ո վ կ բ ա ց ա տ ր ե ն ք խ ն դ ր ի է ո ւ թ յո ւ ն ը և կ դ ն ե ն ք հ ե տ ո մ ե ր

կ ա ր ծ ի ք ն ա յգ խ ն դ ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ , որ ե թ ե ը ն դ ո ւն ե լի լի ն ի

բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի ց ' կ ա ր ծ ո ւմ ե ն ք կ լո ւ ծ ե ա յո կ ն ճ ռ ո տ խ ն դ ի ր ը և

կ ո չն չա ց ն ե դ ա մ ո կ լյա ն ս ո ւր ը *

Ա . Կ ա ր րի եր « Հ ա ն դ ե ս ա մ ս օ ր յա յի ս ա յս տ ա ր վ ա օ գ ո ս տ ո ­

սի հ ա մ ա ր ո ւմ հ ր ա տ ա ր ա կ ե ց մ ի կ ա ր և ո ր հ ո դ վ ա ծ « Մ . Խ ո ր ե -

ն ա ց վ ո մ ե կ ն ո ր ա ղ բ յո ւ ր ը 2 վ ե ր ն ա գ ր ո վ ( ե ր . 2 5 0 — 2 5 3 ) , ո ր ­

տ ե ղ ց ո ւ յց տ վ ե ց , որ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն յո ւ ր Ր գ ր ք ի 8 3

գ լխ ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը փ ո խ է ա ռ ե լ «՛վարք Սեոբեստրոսիյ> կ ո չ վ ա ծ վ կ ա յա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց * г Իսկ ա բ բ ա Դ յո լչ ե ն ի « ը ր ա ծ

հ մ տ ա կ ա ն հ ե տ ա զ ո տ ո լթ ե ա ն ց հ ա մ ե մ ա տ ' վա րք 1!եւ]րնստրոււի դ ր ո ւ թ յա ն լա տ ի ն ա կ ա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը Ե գ ա ր ո ւ վ ե ր ջ ի ն

տ ա ր ի ն ե ր ե ն հ ա ռ ա չ չի կ ր ն ա ր ը լ լա լ , ո ւս տ ի և հ ո ւ յն խ մ բ ա գ ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն » ( ո ր ի ց օ գ տ վ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ո վ )

« ա մ ե ն ե ն կ ա ն ո ւխ Զ գ ա ր ո ւն ա ռ ա ջ ի տ ա ր ի ն ե ր ն ե ղ ա ծ պ ի տ ի

ը լ լ ա ։ Ա յն ա տ ե ն պ ե տ ք է թ ո ղ ո ւ լ Խ ո ր ե ն ա ց վ ո Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ­

թ յա ն հ ո ր ի ն մ ա ն ն կ ա տ մ ա մ բ ա վ ա ն դ յա լ տ ա ր ե թ ի վ ը , և ն ո ւ յն

* Խորենացու ա յդ փոխ առնված 83-ր դ գլխի համառոտ բովանդակությունն

ա յս է. Դիոկղետիանոսի Մաքսիմինա դուստրն ամուսնանում է Կոստանգիա- նոս կեսարի հետ , որ Հռոմի Կոստ թագավորի որդին էր ձելենա պոռնիկից

ծնվա ծ։ Տրդատ հարսանիքի ժամանակ բարեկամանում է Կոստանդիանոսի հետ ։ Երբ Կ ոստանդ մեռնում է ' Դիոկղետիանոս Նորա տեղ կայսր է նշանա­կում Կոստանդիանոսին։ Սա դեռ կեսար եղած ժամանակ, կռվի մեգ հաղթվե­

լո վ ' երազում մի խա չ է տեսնում, վերան դրված, թե «Ա յսու յտ դ թ ե ա »։ Այս ի/աչն իբրև զինվորական նշան գործածելով[' հաղթում է թշնամիներին, բ ա յց հետո յուր կնից դրդվելով[* հալածանք է հարոլցանում քրիստոնյաների դեմ , որի պատ՛ճառով ելեփանդական բորոտ ությա մբ ախտանում է ։ Բժիշկները լե ն կարող օգնել, ոչ Էլ կախարդները, որ Տրդատ նորա մոտ ուղարկեց Պարս­կաստանից ե Հնդկա ստ ա նից։ Քուրմերը խորհուրդ են տ ա յիս' երեխաներ մորթել և նոցա արյունը մի ավազանի մեշ ա ծելով լողա նա լ։ Բայց Կոստան-

դիանոս խղճահարվում Է ա նմեղ երեխաների լա ցից և նոցա մա յրերի ող - բ ի ց , և լա վ Է համարում հիվանդ մնա լ, քա ն կոտորել երեխաներին։ Այս մար­

դասիրության փոխարեն1 Աստուծո հրամանով Առաքյալները տեսիլքում երե- վում են Կոստանդիանոսին և հրա մա յում են* Հռոմի Սեղբեստրոս եպիսկո­

պոսից մկրտ վեի որով կազատվի յուր ա խ տ ից։ Կոստանդիանոս մկրտվում և

Լավանում Է ե Սեղբեստրոսի ձեռքով քրիստ ոնյա Է դառնում, և նորա ա ռա ք

Աստված շնշում Է բռնա վորներին, քինչպես համառոտ պատմում Է Ադա թ ա ն ֊ գեղոս »։

124

գ ր ո ց հ ո ր ի ն ո ւմ ն մ ի ն չ և Զ Դա ր ի ջ ե ց ն ե լ ։ Չ ե ն ք կ ր ն ա ր ը ս ե լ թե-

ա յս կ տ ո ր ը հ ե տ ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ մ ը ն է , ա յն ո ւ որ Խ ո ր ե ն ա ց -

վ ո գ ր ո ւ թ յա ն կ ե ր պ ն և ո ճ ը կ մ ա տ ն ե մ ե ծ ա պ ե ս » ( « Հ ա ն դ .

՚ ա մ ս . » ։ ե ր , 2 5 3 ) ։

Ա յս ե ղ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո լն ն ա ն ո ւ մ է Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ' հ ի մ ն վ ե լո վ

յո ւ ր մ ե ջ բ ե ր ա ծ հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա , ն ա մ ի կ ո ղ մ ի ց զ ե ­

տ ե ղ ո ւ մ է Վ ա ր ք Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ կ ա յա բ ա ն ո ւթ յա ն հ ո ւն ա ր ե ն

բ ն ա դ ր ի ց հ ա տ վ ա ծ ն ե ր և ն ո ց ա դ ե մ ը գ ն ո ւ մ է հ ա մ ա պ ա տ ա ս ­

խ ա ն հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո լ 8 3 - ր դ գ լխ ի ց ։ Ն մ ա ն ո ւթ յո ւն ն ՛

ա յն ք ա ն ա կ ն ե ր և է , ո ր ա ն կ ա ր ե լի է չ հ ա մ ո զ վ ե լ , թ ե ա յդ 8 3

գ լխ ի ա ղ բ յո ւ ր ը Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք ն է ։

Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի ա յս գ յո ւ տ ն հ ա ր կ ա վ ա ն ո ւշ ա դ ի ր չ մ ն ա ց

բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ։ ն ո ւ յն « Հ ա ն դ ե ս ա մ ս օ ր յա յի » ն ո յե մ ­

բ ե ր ի հ ա մ ա ր ո ւմ ( ե ր . 3 4 3 — 3 4 6 ) Ս . վ . Պ ա ր ո ն յա ն հ ա յ բ ա ն ա ­

ս ե ր ը հ ր ա տ ա ր ա կ ե ց յո ւ ր ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ը Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի դ ե մ 2 ։

Բ ա ց ա տ ր ե լո վ մ ի կ ո ղ մ ի ց , թ ե ի ն չ ա ն տ ե ղ ի հ ե տ և ա ն ք ն ե ր ի

կ ա ր ո ղ ե ն ք հ ա ս ն ե լ , ը ն դ ո ւ ն ե լո վ Ս.. Կ ա ր ր ի ե ր ի հ ե տ , թ ե Խ ո ֊

ր ե ն ա ց ո լ ս ;ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը դ ր վ ա ծ է Չ դ ա ր ո ւ մ , մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց

խ ո ս տ ո վ ա ն ե լո վ , ո ր հ ի ր ա վ ի Խ ո ր ե ն ա ց ո լ 8 3 գ լո ւխ ը հ ա վ ա ­

տ ա ր ի մ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի Զ դ ա ր ի հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա դ ր ի ն հ ե տ 1 հ . Պ ա ր ո ն յա ն ը ա յս մ ի ջ ի ն ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ա ր ա վ , ի բ ր և ա մ ե -

ն ա հ ա վ ա ն ա կ ա ն , թ ե Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք կ ո չ վ ա ծ դ ր վ ա ծ ք ն

հ ա վ ա ն ո ր ե ն Զ դ ա ր ի ց շ ա տ ա ռ ա ջ ծ ն ո ւ ն դ է ա ռ ե լ հ ո ւն ա կ ա ն

վ կ ա յա բ ա ն ո լթ յո լն ն ե ր ի մ ե ջ , և մ ի կ ո ղ մ ի ց ա ն ց ե լ է Փ ե ր մ ե լի ա -

ն ո ս ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի մ ե ջ , ո ր ո ն ց ի ց և օ գ տ վ ե լ է

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Ե դ ա ր ո ւ մ , ի ս կ մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ա ն ց ե լ է Հ ռ ո մ , փ ո ­

փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր կ ր ե լ , և ա յս փ ո փ ո խ վ ա ծ կ ե ր պ ա ր ա ն ք ո վ ն ո -

ր ի ց թ ա ր գ մ ա ն վ ե լ է հ ո ւ ն ա ր ե ն — ա յն ձ և ո վ , ո ր ա յժ մ գ ո յո ւ ­

թ յո ւ ն ո ւ ն ի ։

Ա . Կ ա ր ր ի ե ր « Հ ա ն դ ե ս ա մ ս օ ր յա յի » դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի հ ա մ ա ­

ր ո ւ մ ( ե ր ե ս 3 7 3 — 3 7 9 ) պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց հ . Պ ա ր ո ն յ ա ն ի ն Պ ր .

Ն ո ր ա յր Բ յո լղ ա ն դ ա ց ի ն ա մ ա կ ո վ հ ա յտ ն ե լ է Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի ն ք

թ ե Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք ի հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը դ տ ն ը -

վ ո ւ մ է Ս ո կ ր ա տ Ս ք ո լա ս տ ի կ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս կ զ բ ո ւ մ * , ( ո ր -

* Նույն բսւնն, անկախ պպ. ն . Բյուզանղա ցուց և Ա. Կարրիերից' հա յտ ­նում է և Միաբանը Պարիզից դրած մի նա մա կով, որ տ պված է «Հա նդես

ա մ ս օրյա յի» նույն դեկտ եմբերի համարում (ե ր . 3 7 0 — 3 7 2 ) * ։

գ ե ռ տ պ ա գ ր վ ա ծ չ է ) ։ Պ ր . Կ ա ր րի ե ր Վ ե ն ե տ ի կ գ ն ա լո վ ք ն ն ո ւ մ

է Ս ո կ ր ա տ ի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն չո ր ս ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ը . ո ր ո ն ք բ ո լո ր ն

է լ ս կ զ բ ո ւ մ ո ւն ի ն « Վ ա ր ք Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի X ։ Ա յս թ ա ր գ մ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ի ց Ա . Կ ա րրիեր մ ե շ է բ ե ր ո ւ մ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր և հ ա մ ե մ ա ­

տ ո ւ մ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ 8 3 գ լխ ի ց հ ա տ վ ա ծ ն ե ր ի հ ե տ , ո ր ի ց ա ն ­

տ ա ր ա կ ո ւս ե լի կ ե ր պ ո վ ե ր և ո ւմ է , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Տ Յ գ լխ ի

ա ղ բ յո ւ ր ն է ո չ թ ե Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք ի հ ո ւն ա ր ե ն բ ն ա գ ի ր ը

■ (ի ն չպ ե ս ա ռ ա շ ե ն թ ա դ ր ո ւ մ էր պ . Կ ա ր րի ե ր ) , ա յլ ա յդ հ ա յե ­

ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , որ գ տ ն վ ո ւ մ է Ս ո կ ր ա տ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

ս կ զ բ ո ւ մ ։ Ա . Կ ա ր րի ե ր ա յս պ ե ս է ձ և ա կ ե ր պ ո ւմ յո ւ ր ե զ ր ա կ ա ­

ց ո ւ թ յո ւ ն ը . ^Մովսես Խորենացի գործա ծա ծ ք վ ա ր ո լց Ս ե ղ ­

բ ե ս տ ր ո ս ի հա յերեն թարգմանությունը.)) ( « Հ ա ն դ , ա մ ս .» ,

'3 7 5 ) » Հ ե տ ա զ ո տ ո ւ թ յո ւ ն ը շ ա ր ո ւն ա կ ե լո վ [' պ . Ա . Կ ա ր րի եր ն ը -

՜կ ա տ ո ւմ է , ո ր Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք ի հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ ­

թ յա ն մ ե շ ա յն պ ի ս ի հ ա տ վ ա ծ ն ե ր կ ա ն , ո ր ո ն ք ա յդ գ ր վ ա ծ ք ի

հ ո ւն ա ր ե ն , լա տ ի ն ե ր ե ն .և ա ս ո ր ե ր ե ն բ ն ա գ ի ր ն ե ր ը չո ւն ի ն ,

բ ա յ ց ս ա կ ա յն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ 8 3 գ լխ ո ւ մ գ տ ն վ ո ւ մ ե ն ։ Պ ա ր զ է

■յւր հ ո ւ յն բ ն ա գ ր ի ց ե ղ ա ծ թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե շ ա յս հ ա վ ե լ ֊

վ ա ծ ն ա ն ե լո ւ հ ա մ ա ր հ ա ր կ ա վ ո ր է ր որ գ ո ն ե մ ի ք ա ն ի տ ա ր ի

ա ն ց ա ծ լի ն ե ր г Ս ո բ ա ն ի ց Ա . Կ ա ր ր ի ե ր գ ա լի ս է ա յս ե ր կ ր ո ր դ

՛ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն . «՜Մովսես Խորենա ցի գործա ծա ծ է վ ա ր ո լց

:Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի հա յերեն թա րգմա նությունը' երբ վերջինս ար­՜դեն ընդմիշա րկյա լ հա վելվա ծներ աւլած էր» ( « Հ ա ն դ , ա մ ս . в ,

կ . 3 7 8 ) ,

Ա . Կ ա ր ր ի ե ր հ ա յտ ն ո ւ մ է , ո ր ա ռ ա յժ մ չ է ո ւզ ո ւմ յո ւ ր հ ա ­

ն ա ծ հ ե տ և ա ն ք ն ա վ ե լի և ս հ ե ռ ո ւն տ ա ն ե լ ։ Բ ա յց ն ո ր ա հ ե տ ա ­

զ ո տ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն բ խ ո ւ մ է հ ե տ և յա լը .

Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի վ ա ր ք ի հ ո ւն ա ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ղ ա ծ

՛է Ջ Դա րԻ ս կ զ բ ն ե ր ո ւ մ ։

Հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը պ ե տ ք է ո ր ա յդ հ ո ւն ա ր ե ն ի ց

գ ո ն ե մ ի ք ա ն ի տ ա ր ի ուշ ե ղ ա ծ լ ի ն ի ։

Գ ո ն ե մ ի ք ա ն ի տ ա ր ի պ ե տ ք է ա ն ց ա ծ լի ն ի , մ ի ն չ և որ հ ա ­

յ ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ե կ ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր ը ն դ ո լն ե ։

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն օ գ տ վ ե լ է ա յս * հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր պ ա ր ո ւն ա կ ո ղ

■ հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ո ւր ե մ ն ' Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ա մ ե ն ա կ ա ն ո ւխ ը '

գ ր վ ա ծ պ ե տ ք է լի ն ի Զ ՚ դ ա ր ի կ ե ս ե ր ի ն մ ո տ ։126

Կ ա ր ող է լի ն ե լ , ո ր հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե շ հ ա վ ե լ ֊

վ ա ծ ն ե ր ա ր ե լ է ն ո ւ յն ի ն ք ն թ ա ր գ մ ա ն ի չ ը . ա յս դ ե պ ք ո ւմ է լ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չ է կ ա ր ո ղ 5 2 0 — 5 3 0 թ վ ա կ ա ն ի ց

ա ռ ա շ գ ր վ ա ծ լի ն ե լ , որ մ ե ծ տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն չո ւն ի ն ա խ ո ր դ ■

ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Ս ո կ ր ա տ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ե ր կ ո ւ հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն

կա (ե ր կ ո ւ ս ն է լ դե ո. տ պ ա գ ր վ ա ծ չ ե ն ) , մ ե կ ը գ տ ն վ ո ւ մ է Ե ր ո լ-

ս ա ղ ե մ ի Հ ա յո ց վ ա ն ք ո ւ մ , ո ր ի ե ր ր և ո 'ր ի ձ ե ռ ք ո վ թ ա ր գ մ ա ն ­

վ ա ծ լի ն ե լը հ ա յտ ն ի չ է . ի ս կ մ յո ւ ս ի ց շա տ ձ ե ռ ա գ ի ր օ ր ի ն ա կ ֊

ն ե ր կ ա ն , և հ ե ն ց ա յդ ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ի հ ի շ ա տ ա կ ա ր ա ն ն ե ր ո ւմ '

գ ր վ ա ծ է , որ ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ է (Փ ի լո ն Տ ի -

ր ա կ ա ց ո լ ձ ե ռ ք ո վ ) Ն ե ր ս ե հ Կ ա մ ս ա ր ա կ ա ն ի խ ն դ ր ո վ ( 6 9 0 — 6 9 2 ) , ո ւր ե մ ն յո թ ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի վ ե ր շ ե ր ո լմ ։ Ե թ ե Ե ր ո լս ա ղ ե մ ի

ձ ե ռ ա գ ի ր ն ա վ ե լի հ ին թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն չ լի ն ի , և ա պ ա ց ո ւ ց վ ի

ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ի ն օ գ տ վ ե լ է ո չ թ ե ա յգ հին թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ,

ա յլ վ ե ր ջ ի ն ի ց ' ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն Խ ո ր են ա ցո ւ-

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը կ ոՐ ոշ ։Լի ե Դա րԻ ՛Լեր­

ջ ե ր ը . ն ո ւ յն ի ս կ Ը դարի ս կ ի զ բ ն ե ր ը ւ

Ա ր ղ յո ք կ ա ր ե լի ՞ է հ ա ս ն ե լ ա յս պ ի ս ի ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն ,.

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ ե ն թ ա դ ր ե լ Զ Դա ր ի կ ե ս ե ­

ր ո ւ մ , կ ա մ ն ո ւ յն ի ս կ է դ ա ր ի վ ե ր ջ ը , ա ր դ յո ք չկ ա մ ի ո ւրի շ

ճ ա ն ա պ ա ր հ ' լո ւ ծ ե լո ւ ա յս ' մ ե ր մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն և պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր վ ե ր ի ն ա ս տ ի ճ ա ն ի կ ա ր և ո ր խ ն դ ի ր ը , լո ւ ծ ե լ

ա յն կ ե ր պ ո վ , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա ս ի ն

ն ե ր կ ա յո ւ մ ս ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ կ ա ր ծ ի ք ը չհ ե ղ ա փ ո խ վ ի և ո ւր ի շ շա տ -

հ ե ղ ա փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր չ ա ռ ա ջ ա ց ն ե ։ Մ ե ն ք կ ա ր ծ ո ւ մ ե ն ք կ ա '

ա յդ պ ի ս ի մ ի ճ ա ն ա պ ա ր հ , և կ փ ո ր ձ ե ն ք ա ր ծ ա ր ծ ե լ և պ ա շ տ ֊

պ ա ն ե լ , հ ա կ ա ռ ա կ պ . Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ի ն , ա յս տ ե ս ա ­

կ ե տ ը , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Р գ ր ք ի 8 3 գ լո ւխ ը Խ ո -

ր ե ն ա ց ո ւ դ ր ա ծ ը չ է , ա յլ մ տ ց ր ա ծ է ն ո ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ոչ

ա ռ ա ջ ք ա ն ԺԱ դ ա ր ո ւ մ ։ Մ եր ա յս կ ա ր ծ ի ք ն հ ի մ ն ո ւ մ ե ն ք հ ե ­

տ և յա լ փ ա ս տ ե ր ի և դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե րի վ ե ր ա г

Ա ) Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ղ ը չ է կ ա ր ո ղ ՝

չզ ա ր մ ա ն ա լ ա յս օ տ ա ր ո տ ի ե ր և ո ւ յթ ի ն վ ե ր ա , որ ա յդ բ ա ր ե ­

պ ա շտ մ ա տ ե ն ա գ ի ր ը ո չ մ ի տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն չ է տ ա լի ս հ ա յո ց

ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ մ ա ս ի ն г Նա մ ե ծ ս ի ր ո վ ո ւ ո դ ե -

վ ո ր ո լ թ յա մ բ պ ա տ մ ո ւ մ է Տ ր դ ա տ ի մ ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ը , Հ ա յա ս տ ա -

12 Г

ն ի ց փ ա խ չե լը , Հ ո ւն ա ս տ ա ն ո ւ մ գ ո ր ծ ա ծ ք ա շ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , Հ ա -

յա ս տ ա ն վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լն ի բ ր և թ ա գ ա վ ո ր , պ ա տ ե ր ա զ մ ն ե ր ը ,

Հ ռ ո մ ո ւղ և ո ր վ ե լը Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ն տ ե ս ո ւ թ յա ն , կ ա տ ա ր ա ծ

բ ա ր ե պ ա շ տ ա կ ա ն գ ո ր ծ ե ր ն և ա յլ ն , մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ն ո ւ յն չ ա փ

ո գ և ո ր ո ւ թ յա մ բ և մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յա մ բ պ ա տ մ ո ւ մ է ս . Գ ր ի .

գ ո ր ի ծ ն ն դ յա ն տ ե ղ ը , մ ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ը , կ ր թ ո ւ թ յո ւ ն ը , ա մ ո լս -

ն ա ն ա լը , կ ն ի ց բ ա ժ ա ն վ ե լը , Տ ր դ ա տ ի մ ո տ ծ ա ռ ա յո ւ թ յա ն մ ը տ -

ն ե լն և ա ռ ա ք ե լա կ ա ն պ ա շ տ ո ն ի պ ա տ ր ա ս տ վ ե լը , Հ ա յա ս տ ա ­

ն ո ւմ ի բ ր և ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ա ր ա ծ բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ն ո ­

ր ա ե ր կ ո ւ ո ր դ ո ց մ ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւ կ յա ն ք ը . պ ա տ մ ո ւմ է ս .

ն ո լն ե ի ( Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն կ ո ւ յս ե ր ի ց մ ե կ ի ) Վ ր ա ս տ ա ն գ ն ա լը և

ք ա ր ո զ ե լը , Վ ր ա ց ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն դ ո ւ ն ե լն և ա յ լ ն ։ Բ ա յց

ոշ մի բա ռով յէ պ ա տ մում Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն ց Հ ա յա ս տ ա ն գ ա լն ու

՛ն ա հ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը , Տ ր դ ա տ ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ը , ս . Գ ր ի գ ո ր ի

վ ի ր ա պ ի ց հ ա ն վ ե լը , ք ա ր ո զ ե լը , Կ ե ս ա ր ի ա գ ն ա լն , ե պ ի ս կ ո պ ո ս

ձ ե ռ ն ա դ ր վ ե լը և հ ա յո ց մ կ ր տ ե լը ։

ն ա չէ ր կ ա ր ո ղ ա յս .դ եպ ք եր ը չ գ ի տ ե ն ա լ, ք ա ն ի որ Ա գ ա -

թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ա չք ի ա ռ ա ջ ո ւն ե ր , ո ր ի ն հ ե տ ե -

■վ ելո վ գ ր ո ւմ է Տ ր դ ա տ ի ժ ա մ ա ն ա կ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ե ծ մ ա ­

ս ա մ բ , և ո ր ի ն հ ա ճ ա խ վ կ ա է կ ա ն չո ւմ յո ւ ր գ ր ա ծ ն ե ր ի ն ։ ն ա

չէ ր կ ա ր ո ղ մ ո ռ ա ն ա լ կ ա մ ա ր հ ա մ ա ր հ ե լ ա յս ն շ ա ն ա վ ո ր դ ե պ ­

ք ը , ք տ ն ի որ ս ք ա ն չ ա ն ա լո վ գ ո վ ո ւ մ է ս . Գ ր ի գ ո ր ի ն և Տ ր դ ա ­

տ ի ն , լո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յա ն հ ա յր և ա ռ ա ք յա լ կ ո չե լո վ ն ր ա ն ց ( հ ո ր .

Բ 9 2 ) , ք ա ն ի որ Վ ր ա ց ա շ խ ա ր հ ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն դ ո ւն ե լը

■պ ա տ մ ո ւմ է , ք ա ն ի ո ր ա ռ ա ն ձ ի ն ե ր կ ո ւ գ ր վ ա ծ ք .է ն վ ի ր ո ւմ

Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն կ ո ւ յս ե ր ի ն ( а Պ ա տ մ ո ւթ ի ւն Հ ռ ի փ ս ի մ ե ա ն ց » և

а ճ ա ռ Հ ռ ի փ ս ի մ ե ա ն ց » ) ։ Մ ի հ ն ա ր մ ի ա յն կ ա ' բ ա ց ա տ ր ե լո ւ

ա յս ե ր և ո ւ յթ ը , ա յն է , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ե ր ա յժ մ յա ն ո ւ ն ե ց ա ծ

բ ն ա գ ր ո ւ մ պ ակասում է Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը յո ւ ր

՛ն ա խ ը ն թ ա ց և հ ե տ և ո ր դ պ ա ր ա գ ա ն ե ր ո վ г

Բ ) Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ա յս պ ա կ ա ս մ ա ս ը ը ս ֊

կ ը ղ բ ն ա պ ե ս պ ե տ ք է զ ե տ ե ղ վ ա ծ լի ն ե ր ն ո ր ա Բ գ ր ք ի 8 2 և 8 4

գ լո ւ խ ն ե ր ի մ ի ջ ա վ ա յր ո ւ մ , ա յս ի ն ք ն պ ե տ ք է կ ա զ մ ե ր ն ո ր ա

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն 8 3 գ լո ւ խ ը ։ Ո ր ո վ հ ե տ և ն ո ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն 8 2

՛գ լխ ո ւ մ մ ե ն ք տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ Տ ր դ ա տ վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւ մ է Հ ա ­

յա ս տ ա ն ի բ ր և թ ա գ ա վ ո ր և մ ի պ ա տ ե ր ա զ մ է մ ղ ո ւ մ պ ա ր ս ի կ ­

ն ե ր ի դ ե մ . ի ս կ 8 4 գ լխ ո ւ մ ա ր դ ե ն տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , որ Տ ր դ ա տ 328

գ ն ա ց ե լ է Հ ռ ո մ Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս կ ա յս ե ր տ ե ս ո ւ թ յա ն ։ 8 2 գ ը լ -

ի ո լ մ պ ա տ մ վ ո ւ մ է Տ ր դ ա տ ի կ յա ն ք ը մինչն. ք ր ի տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն

ը ն դ ո ւ ն ե լը , ի ս կ 8 4 գ լխ ո ւ մ ' ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ ց

Քետո ա ր ա ծ ն ե ր ը ։ Պ ա ր զ է ո ւ ր ե մ ն , որ ն ո ր ա ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն

ը ն դ ո ւ ն ե լը պ ե տ ք է պ ա տ մ վ ա ծ լի ն ե ր 8 2 և 8-4 գ լո ւխ ն ե ր ի մ ե ջ ,

ա յս ի ն ք ն 8 3 գ լխ ո ւ մ , ա յն գ լխ ո ւ մ , որ մ ե ր ա յժ մ ո ւ ն ե ց ա ծ ձ ե -

ռ ա գ ի ր ն և ր ո ւ մ և տ պ ա գ ի ր օ ր ի ն ա կ ն ե ր ո ւ մ պ ա կ ա ս ո ւմ է ։

Գ ) Թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ա խ կ ի ն ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ո ւմ ե ղ ե լ է ա յգ

8 3 գ լո ւխ ը և բ ո վ ա ն դ ա կ ե լի ս է ե ղ ե լ հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ը ' ա պ ա ց ո ւց վ ո ւմ է Ա ս ո ղ ի կ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ա մ ե մ ա ­

տ ո ւ թ յա մ բ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հետ ^ւ Ա ս ո ղ ի կ ի ն չպ ե ս

յո ւ ր ա ռ ա ջ ի ն հ ա ն դ ե ս ո ւ մ , ա յն պ ե ս և ե ր կ ր ո ր դ հ ա ն դ ե ս ի ա ռ ա ­

ջին գ լխ ի ս կ ի գ բ ը հ յո ւ ս ո ւ մ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ,

մ ե ծ մ ա ս ա մ բ ն ա ւ ն ի ս կ ՜ա որ օս ա ցո լ բ ա ռ ե ր ո վ և ե ր բ ե մ ն Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն հ ա մ ա ռ ո տ ե լո վ ։ Ն ո ւ յն պ ե ս վ ա ր ­

վ ո ւ մ է ն ա և Տ ր դ ա տ ի և Լ ո ւս ա վ ո ր չի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա բ ե ­

ր ո ւ թ յա մ բ ։ Խ ն դ ի ր ը շա տ կ ա ր և ո ր լի ն ե լո վ մ ե ն ք ա յս տ ե ղ կ ա ր ­

տ ա գ ր ե ն ք Ա ս ո ղ ի կ ի ց մ ի բ ա վ ա կ ա ն ը ն դ ա ր ձ ա կ հ ա տ վ ա ծ , ո րի

մ ե ջ բ ա ժ ա ն ֊բ ա մ ա ն գ ր ո ւմ ե ն ք ա յն տ ե ղ ե ր ը , ո ր ո ն ք բ ա ռ ա ց ի

ն ո ւ յն ե ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ , ն ո տ ր ա գ ր ո ւմ ե ն ք ա յն տ ե ղ ե ր ը ,

ո ր ո ն ց բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ն մ ա ն է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ա ծ ի ն ,

բ ա յ ց բ ա ռ ա ց ի չ է , ի ս կ ս ո վ ո ր ա կ ա ն գ ր ո ւ թ յա մ բ գ ր ո ւմ ե ն ք ա յն

տ ե ղ ե ր ը , ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ե ջ ա մ ե ն և ի ն չ կ ա ն ։

«Ա ր դ խ նդրելով զա ոսւջին ամն Տրդաւո՚սւյ գտ ա ք թա գա ­ւորեա լ յերրորդ ա մին Դիոկղետիանոսի և յե ր կ ր ո ր դ ա մ ի ն Շ ա պ -

հ ո յ Պ ա ր ս ի ց ա ր ք ա յի ։ Որոյ հասեա լ ի Կեսա րիա ' յո լո վ ք ի նա­խ ա րա րա ցն Հ ա յո ց ընգաոաջ ելանէին: Եւ յաոսւջին ւսմի թա - գավորութեան Տրդատսւյ ՛սուրբն Գրիգոր ա նտ ա նելի չա րչա ­

՛րանացն տարեալ վասն Քրիստոսի հաւատոցն' վիրապընկէց լինէր*: Իսկ քաջին Տրդա տ ա յ արա գա պ էս րա գում ճակատս

տուեա լ նախ ի Հա յս ե. ապա ի Պարսս, ղ ո ր ո յ գփորձ ա ռեա լ

I

* Մեր նոտրագրած ա յս փոքրիկ Հատ վածն Ասողիկ գրել է ' առաջնորդ­վեք ով Խորենացու ա յս խ ոսքից. «Սա Հ Տ աճա տ յ էր, որ յա պ ա յսն զգա ցոյց

ա ներոյն իւրոյ Արտաւաղդայ, և նա ա րքա յի, նախ С[Ятфс|11г Անակայ լինել ո րդի»: Հա յտ նի է որ Արտավաղդի ա յս հայտնագործու[7ւան անմիշական հետևանքն եղավ Ս. Գրիգորի վիրապ ձգվԼլը։

1299-1093

կորովեա ցն Պարսից զսա ստկութեա ն հսկա յին ' յա դ ո ւմ վ ի - րօք զձին սա տա կեցին նետ ա ձգութեա մբ, ո ր զա րկուցեա լ յե ր - կիր ընկենոյր զա րքա յն: Իսկ նորա յա րուցեա լ և ի հետի յա ր­ձա կեա լ' փոխանակ իւր զբա զումս ընկենոյր ի թշնա մեա ցն, ե զմիոյ ուրումն ձի կա լեա լ' ա շտա նա կեաց ւսրիարար; Դ ա ր- ձեայ յերկրորդումն միւս ա նգա մ կա մաւոր լեա լ ի հետ ի' սու­սերաւ զփղուցն զերա մակս սլոսլէր: Եւ ւսյա զիսի նահատա­կութեամբ յա մ ե ա լ ի Պարսս և յԱ սորեստ ա ն' ւսնւյր ես քսւ6 զՏիզբոն յա րձա կի:

Եւ ի հ ն գ ե տ ա ս ա ն ե ր ո ր դ ա մ ի ն Տ ր դ ա տ ա յ ս ո ւր բ կ ո ւս ա ն ք ն

Հ ռ ի փ ս ի մ ե ա ն ք և Գ ա յի ա ն ե ա ն ք վ ա ս ն ա ս տ ո ւա ծ ա պ ա շ տ ո ւթ ե ա ն

հ ա լա ծ ե ա լք ի Դ ի ո կ ղ ե տ ի ա ն ո ս է , ե կ ե ա լ ի Վ ա ղ ա ր շա պ ա տ ք ա ­

ղ ա ք ' զ մ ա ր տ ի ր ո ս ա կ ա ն չա ր չա ր ա ն ս ը ն կ ա լա ն ի Տ ր դ ա տ ա յ-

ա ր ք ա յէ , յո ր ո ւ մ ա ս տ ո ւա ծ ա տ ո ւր պ ա տ ո ւհ ա ս ն ի վ ե ր ա յ Տ ը ր -

դ ա տ ա յ և ա շ խ ա ր հ ի ս Հ ա յո ց ։ Եւ ի ն մ ի ն ( ա մ ի ) ա ս տ ո ւա ծ ա - հ ր ա շ յա յտ ն ո ւ թ ե ա մ բ ե լե ա լ ի վ ի ր ա պ է ն ս ո ւր բ ն Գ ր ի գ ո ր ' լո ւ ­

ս ա ւո ր վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ ե ա մ բ ս կ ի զ բ ն ա ռ ն է և բ ժ շ կ ո ւ թ ե ա ն հ ա ­

ր ո ւ ա ծ ո ց ն . ո ր հ ի ն գ օ ր ա ն ս ո ւա ղ մ ն ա ց ե ա լ ա մ ե ն ա յն բ ա զ մ ո ւ ­

թ ե ա ն ն , ո ւն կ ն դ ն ե լո վ վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ ե ա ն ս ր բ ո յն Գ ր ի գ ո ր ի , որ

են Ա ռ ա ջա ւո ր պ ա հ ք , ա մ ի ա մ ի պ ա հ ե ա լք մ ի ն չ և ց ա յժ մ , թ ո ղ

զ ա յլ և ս վ ա թ ս ո ւ ն օր վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ ե ա ն ն ո ր ա ։

Ա ր դ ի գնա լն Տրդա տ ա յ ի Հո ոմ ա ո սուրբն Կոա ոա նդիա - նոս' նիւթէ շարիս Շապուհ ի վերա յ մ երոյ ա շխարհիս. Ա {ի

խ որ ՚հրդուէ նորա ե լե ա լ բազմութ՛իւն հիւսիսա յին ա ղդա ցն յաշ՛խարէս մ եր : Ի նորին բա նս հրապուրեալ նահապետ ազ­գին Սլկունեա ց' ա պ ստ ա մբն ա լ յա ր ք ա յէ ա մրա նա յ յա մուրն Օդական: Եւ ա յն ինչ ընդ հուպ եկեա յ մեծին Տրդա տ ա յ յա - ր եմտ ից' ա ռ ա ք է ա ո Սլ1|՚ունն զհենա զնեա նն Մ ա մգուն, որոյ

եկեա լ պ ա տ րողա կա ն բա ն իւք խ ա րեա ց զ ն ա , և յորժա մ ո ր ֊ սա յր նա երէս՝հա րեա լ նետ իւ սպ ա ն զ ն ա : Զ ո ր լուեա լ ա րքա ­յի ' կա րգէ զնախարարն Մ ա մգուն ի տ եղի ա պ ստ ա մբին, ա - նուա զելով զ Տ ա ր օ ն յա նուն իւր Մ ա մգունեա ն տ ո ւն ])* ։

Ա յս ը ն դ ա ր ձ ա կ հ ա տ վ ա ծ ի վ ե ր ա մ ի ա կ ն ա ր կ ձ գ ե լն ա ն ­

գ ա մ բ ա վ ա կ ա ն է ն կ ա տ ե լո ւ հ ա մ ա ր * ո ր նա ա ղ բ յո ւ ր ի ն կ ա տ ­

մ ա մ բ բ ա ղ կ ա ց ա ծ է ե ր ե ք կ տ ո ր ի ց , ա ռ ա ջի ն և ե ր ր ո ր դ կտ որը.

* Ասողիկ, եր. 6 0 — 6 2 . տպագր. Պետերբ. 1 885 ։

130

յկ ա ՚ղ մ վ ա ծ ե ն ս տ ր կ ա կ ա ն հ ե տ և ո ղ ո ւ թ յա մ բ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն , ի ս կ մ ի ջ ի ն կ տ ո ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ե ր ա յժ մ յա ն ո ւ ն ե ­

ց ա ծ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ չկ ա ա մ ե ն և ի ն ։ Ա ռ ա ջի ն կ տ ո ր ը ք ա ղ ­

վ ա ծ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Բ 8 2 գ լխ ի ց , ե ր ր ո ր դ կ տ ո ր ը ք ա ղ վ ա ծ է

ն ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ի 8 4 գ լխ ի ց ։ Ի սկ ո ր տ ե ղ ի ց է ք ա ղ ե լ Ա ս ո ղ ի կ

՛մ իջին կ տ ո ր ը ։ Դ ժ վ ա ր չ է մ ա կ ա բ ե ր ե լ , որ ա յս մ ի ջ ի ն կ տ ո ր ը

Ա ս ո ղ ի կ ք ա ղ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Բ 8 3 գ լխ ի ց , որ

ա յժ մ կ ո ր ա ծ է , որ ս ա կ ա յն պ ե տ ք է գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա ր հ ին

ժ ա մ ա ն ա կ ։ Ա յս մ ա կ ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ս տ ո ւ գ ո ւ թ յա ն կ փ ո խ վ ի ,

ե ր բ ի ն կ ա տ ի ա ռ ն ե ն ք ա յն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

ն ա խ կ ի ն 8 3 գ լխ ի մ եր & р П О П ե ն թ ա դ ր ա ծ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն

բ ո լո ր ո վ ի ն հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւմ է Ա ս ո ղ ի կ ի մ ի ջ ի ն կ տ ո ր ը ,

ա յս ի ն ք ն պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է Հ ռ ի փ ս ի մ յա ն ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ,

■Տր դա տ ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ը , ս . Գ ր ի գ ո ր ի վ ի ր ա պ ի ց ե լն ե լը ,

ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ք ա ր ո զ ե լը և վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

ն ո ւ յն ե ր և ո ւ յթ ը ն կ ա տ վ ո ւ մ է Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , ե թ ե հ ա մ ե մ ա տ ե լո ւ լի ն ի ն ք ն ո ր ա ' ա յս ժ ա ­

մ ա ն ա կ ի ն վ ե ր ա բ ե ր յա լ հ ա տ վ ա ծ ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ ։ Տ ա ր բ ե ­

ր ո ւ թ յո ւ ն ը ս ո ր ա ն ո ւմ ն է մ ի ա յն , որ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս 8 շ ա տ ա վ ե լի ա զ ա տ ո ր ե ն է օ գ տ վ ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւց և ի ն կ ա տ ի

■ունի ն ա և Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , մ ի ն չ դ ե ռ Ա ս ո ղ ի կ

մ ի ա յն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւց օ գ տ վ ե լո վ և ս տ ր կ ա բ ա ր հ ե տ և ե լո վ [' ա վ ե լի

կ ա ր և ո ր ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի մ ե ր հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր ։

Ա յս հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ի ց գ ա լի ս ե ն ք ա յս ե զ ր ա կ ա ց ո ւ ­

թ յա ն , թ ե Ա ս ո ղ ի կ (ի ն չ պ ե ս և Հ ո վ հ . Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ) ո ւ ն ե ց ե լ են

ի ր ա ն ց ձ ե ռ ք ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա յն պ ի ս ի ձ ե ռ ա գ ի ր , ո ր ի մ ե ջ Բ

գ ր ք ի 8 2 և 8 4 գ լո ւ խ ն ե ր ի մ ե ջ զ ե տ ե ղ վ ա ծ 8 3 գ լո ւխ ը պ ա ր ո ւ­

ն ա կ ո ւ մ էր Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Գ ո ւց ե ա ռ ա ր կ ո ղ լի ն ի , թ ե Ա ս ո ղ ի կ վ ե ր ո հ ի շ յա լ մ ի ջ ի ն կ տ ո ­

ր ը գ ր ե լի ս օ գ տ վ ե լ է Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց կ ա մ Զ ե ն ո բ ի ց ։ Բ ա յց

ա յս պ ի ս ի ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ի մ ն ա վ ո ր չ է ։ Ա ս ո ղ ի կ ի ա յդ մ ի ջ ի ն

կ տ ո ր ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա զ մ ո ւ մ է Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն գ ր ե թ ե ե ր կ ո լ-ե ր ր ո ր դ ա կ ա ն մ ա ս ի ն յո ւ թ ը , և ա յդ 1 3

տ ո ղ ը մ ի ա մ բ ո ղ ջ գ ր ք ի ց ծ ա ղ կ ա ք ա ղ ա ն ե լո ւ ը ն դ ո ւն ա կ չ է Ա ս ո ­

ղ ի կ . ա յդ պ ի ս ի բ ա ն կ ա ր ո ղ է ա ն ե լ ա վ ե լի զ ա ր գ ա ց ա ծ մ ա տ ե ­

ն ա գ ի ր ը ։ Ա ս ո ղ ի կ ի ա մ բ ո ղ ջ ա ռ ա ջ ի ն և ե ր կ ր ո ր դ հ ա ն դ ե ս ն ե ր ը

-ա ր դ ա ր ա ց ն ո ւ մ ե ն մ ե ր ա յս խ ո ս ք ը ։ Բ ա ց ի ս ո ր ա ն ի ց ' Ա գ ա -

թ ա ն գ է ղ ո ս չ է Հ ի շ ա տ ա կ ո ւմ , թ ե Հ ա յե ր ը հ ի ն դ օ ր ա ն ս վ ա ղ մ ը ~

ն ա ց ի ն , և ա յդ հ ի ն գ օր ը կ ո չ վ ե ց ա վ Ա ռ ա ջ ա վ ո ր ա ց պ ա հ ք , ա յ(

նա պ ա տ մ ո ւմ է մ ի ա յն ' թ ե թ ա գ ա վ ո ր ն ո ւ մ ե ծ ա մ ե ծ ն ե ր ը վ ա թ ­

սո ւն և վ ե ց ( կ ա մ վ ա թ ս ո ւ ն և հ ի ն գ ) օր պ ա հ ք պ ա հ ե ց ի ն * , ո ր ի ց

հ ե տ ո բ ժ շ կ վ ե ց ա ն հ ա ր վ ա ծ ն ե ր ի ց Ա ր դ Ա ս ո ղ ի կ չէ ր հ ա մ ա ր ­

ձ ա կ ի , ե թ ե Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց օ գ տ վ ա ծ լի ն ե ր ' ն ո ր ա 6 6 կ ա մ

6 5 պ ա հ ո ց օ ր ե ր ը ի ն ք ն ա գ լո ւ խ փ ո խ ե լ 5 օր ա ն ս վ ա ղ ծ ո մ ա ­

պ ա հ ո ւթ յա ն և դ ո ը ա ն ի ց զ ա տ ' 6 0 օ ր վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յա ն ։

Ի սկ Զ ե ն ո բ թ ե պ ե տ հ ի ր ա վ ի հ ի շ ո ւմ է հ ի ն դ ա վ ո ւր ծ ո մ ա ­

պ ա հ ո ւ թ յո ւ ն ը '* * բ ա յց բ ո լո ր մ ն ա ց ա ծ պ ա տ մ ո ւ թ յա մ բ զ ա ն ա ­

զ ա ն վ ո ւ մ է Ա ս ո ղ ի կ ի ց , և բ ա վ ա կ ա ն է մ ի թ ե թ և հ ա մ ե մ ա տ ո ւ ­

թ յո ւ ն ' ն կ ա տ ե լո ւ հ ա մ ա ր , ո ր ո չ մ ի կ ա պ և ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն չկ ա

Ա ս ո ղ ի կ ի ա յդ մ ի ջ ի ն կ տ ո ր ի և Զ ե ն ո բ ի մ ե ջ ։ Բ ա ցի ս ո ր ա ն ի ց

հ ա յտ ն ի է , որ Ա ս ո ղ ի կ չ է է լ ճ ա ն ա չո ւ մ Ջ ե ն ո բ ի ն , ո ր ո վ հ ե տ և

ն ր ա ն չ է հ ի շ ա տ ա կ ո ւմ ա յն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի շ ա ր ք ո ւ մ , ո ր ո ն ց ի ց

ք ա ղ ո ւ մ և հ յո ւ ս ո ւ մ է յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը * * * ։ Ո ւր ե մ ն հա ս

տ ա տ է մ ն ո ւ մ մ ե ր վ ե ր և ի ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը , թ ե Ա ս ո ղ ի կ

վ ե ր ո հ ի շ յա լ մ ի ջ ի ն կ տ ո ր ը հ ա մ ա ռ ո տ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ա խ կ ի ն

8 3 գ լխ ի ց , ո ր ն ո ր ա ժ ա մ ա ն ա կ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր , ի ս կ ա յժ մ

կ ո ր ա ծ է ։

Ա յս պ ի ս ո վ մ ե ն ք կ ո ւն ե ն ա ն ք Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Բ . գ ր ք ո ւմ ե ր կ ո ւ

հ ա տ 8 3 - ր դ գ լո ւ խ , ո ր ո ն ց ի ց ա ռ ա ջ ի ն ը պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ էր Հ ա յո ց

դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո լթ յո մ ւ ը , ի ս կ ե ր կ ր ո ր դ ը ' Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ա ֊

ռ ա ալ՛'ե լա խ ա ռ ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ա ռ ա ջ ի ն ը ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք ,

թ ե պ ե տ ա յժ մ կ ո ր ա ծ ՝ բ ա յ ց բ ո լո ր ո վ ի ն վ ա վ ե ր ա կ ա ն է , ի բ ր և

ն ո ւ յն ի ն ք ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ը , ի ս կ ե ր կ ր ո ր դ ը կ ա ս կ ա ծ ե լ ! ։ ,

ի բ ր և Զ ֊Ը դ ա ր ե ր ո ւմ շ ա ր ա դ ր վ ա ծ ։ — Տ ե ս ն ե ն ք ի ՞ն չ ա ռ ն չո ւ­

թ յո ւ ն ո ւն ի ա յս ե ր կ ր ո ր դ , կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւխ ը ա ռ ա ջի ն ,

վ ա վ ե ր ա կ ա ն ի ն հ ե տ ։

Դ ) Կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւխ ը չէ ր կ ա ր ո ղ վ ա վ ե ր ա կ ա ն 8 3 գ լխ ի

մ ա ս ը կ ա զ մ ե ի ո ր ո վ հ ե տ և Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը /г

* Ա ^սյր. եր. 4 2 2 , 4 2 3 , 4 2 4 , տպադր. Թ ՚իֆլ* 1882* * Զենոբ, եր. 2 3 , Վեն. 1 8 89 *,

* * * Ասողիկ, եր. 6 — 7 1 — Առանձին ուսումնասիրության մեջ մենք կջա­նանք ցո ւյց տալ, թ ե Զենոբ ի պատմությունը գրվա ծ կ ոչ առաջ քան Զ դա­րում, ուրեմն Զենոբի «Հինդ անսւաղ աւուր և Առաջաւորաց պ ա Հոց* ա ղ բ ֊ յ ուՐԸ կ^ր ո ղ Է ւինել նույն ինքը Խորենացին։

132

Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս յա ն ա ռ ա ս պ ե լը բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն կ ո ղ մ ի ց

ա յն չա փ տ ա ր բ ե ր և Հ ե ռ ո ւ են մ ի մ յա ն ց ի ց , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ը -

մ ա ն ճ ա շ ա կ ո վ և գ ր ա գ ե տ մ ա տ ե ն ա գ ի ր ը չէ ր զ ե տ ե ղ ի մ ի գ ր ի

խ ո լ մ ա յս տ ա ր բ ե ր ն յո ւ թ ե ր ը ։ Ղ ա ր ձ յա լ Հ ա յո ց դ ա ր ձ ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ն ա յն ք ա ն կ ա ր և ո ր է ր , ա յն պ ի ս ի ա մ փ ո փ ա մ բ ո ղ ջ ո ւ ­

թ յո ւ ն էր կ ա զ մ ո ւ մ և ի ն ք ն ը ս տ ի ն ք յա ն ա յն ք ա ն ը ն դ ա ր ձ ա կ է ր ,

ո ր ա ն կ ա ր ե լի կ լի ն ե ր խ ճ ո ղ ե լ ն ր ա ն կ ո ղ մ ն ա կ ի ն յո ւ թ ո վ և ն ը -

ս ե մ ա ց ն ե լ ա յդ գ լխ ի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Ե) Կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւխ ը չէ ր կ ա ր ո ղ վ ա վ ե ր ա կ ա ն 8 3 գ ը լ-

խ ի ց զ ա տ , ա ռ ա ն ձ ի ն գ լո ւխ կ ա զ մ ե լ , ո ր ո վ հ ե տ և ա յս դ ե պ ք ո ւմ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ 8 2 և 8 4 գ լո ւխ ն ե ր ի մ ե ջ պ ե տ ք կ լի ն ե ր դ ն ե լ ո չ թ ե

մ ի գ լո ւ խ , ա յլ ե ր կ ո ւ , և ե ր կ ո ւս ն է լ 8 3 թ վ ա հ ա մ ա ր ո վ ։ Մ ի ն չ­

դ ե ռ բ ո լո ր ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ը ա յս տ ե ղ ե ր ո ւ մ գ լխ ա կ ա ր գ ո ւ թ յա ն վ ե ­

ր ա բ ե ր ո ւ թ յա մ բ բ ո լո ր ո վ ի ն հ ա մ ա ձ ա յն են մ ի մ յա ն ց ։

Ա յս ե ր կ ո ւ ( Դ , Ե ) դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք ,

ո ր կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւխ ը տ եղ շուներ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ա խ կ ի ն

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , ա յլ ն ա բ ռ ն ե լ է վ ա վ ե ր ա կ ա ն 8 3 գ լխ ի տ ե ­

ղ ը ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ' ե ր ր սա ո ր և է դ ի պ վ ա ծ ո վ կ ո ր ե լ էր Խ ո ֊

ր ե ն ա ը ո լ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Զ ) Ա յս ե զ ր ա ՛կ ա ց ո ւթ յո ւն ը հ ա ս տ ա տ վ ո ւմ է ն ո ր ա ն ո վ , որ

Ա ս ո ղ ի կ և Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Կ ՛ա թ ո ղ ի կ ո ս , ո ր ո ն ք հ ա յտ ն ա պ ե ս օ գ -

տ ը վ ո ւ մ ե ն Խ ո ր ե ն ա ց ո լց և մ ա ն ա վ ա ն դ ա ռ ա ջ ի ն ը , որ բ ա ց ա ­

ռ ա պ ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լց հ ա մ ա ռ ո տ ե լո վ հ յո ւ ս ո ւ մ է յո ւ ր պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ա յս տ ե ղ ե ր ո ւ մ ' ո չ մ ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն չե ն ա ն ո ւ մ ա յս

կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լխ ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն , ա մ ե ն և ի ն չե ն

օ գ տ վ ո ւ մ ա յս գ լխ ի ց ։ Սա ա պ ա ց ո ւ յց է , ո ր Ա ս ո ղ ի կ ի և Հ ո վ ­

հ ա ն ն ե ս Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ո ւ ն ե ց ա ծ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ

չկ ա ր ա յ ս կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւ խ ը , ո ր ի ց ո չ մ ի ք ա ղ վ ա ծ չե ն

ա ն ո ւ մ , ա յլ կ ա ր վ ա վ ե ր ա կ ա ն 8 3 գ լո ւ խ ը , ո ր ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ա մ փ ո փ ո ւ մ ե ն ա յս ե ր կ ո ւ մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ե ր ն ի ր ա ն ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։

է ) Թ ե ա յս կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լո ւխ ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ը չ է '

հ ա ս տ ա տ վ ո ւ մ է մ ա ս ա մ բ և ա յն մ ե ծ հ ա կ ա ս ո ւ թ յա մ բ , որ

ն կ ա տ վ ո ւ մ ա յս գ լխ ի և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ վ ա վ ե ր ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ­

ր ի մ ե ջ ։ Կ ա ս կ ա ծ ե լի 8 3 գ լխ ո ւ մ ա վ ա ն դ վ ո ւ մ է , թ ե Կ ո ս տ ա ն -

դ ի ա ն ո ս կ ա յս ր ը Հ ե ղ ե ն ա պ ո ռ ն ի կ ի զ ա վ ա կ ն է . մ ի ն չ դ ե ռ ի ն ք ը

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Կ ո ստ ա ն դի ա ն ո ս ի ն հ ա մ ա ր ո ւ մ է ս ե ր վ ա ծ Հ ռ ի փ -

133

ս ի մ ե կ ո ւ յս ի ց ե ղ ի ց * , ի ս կ Հ ռ ի փ ս ի մ ե ի ն հ ա մ ա ր ո ւմ է թ ա գ ա -

վ ո ր ա կ ա ն տ ո հ մ ի ց * * , կ ա մ ա յլա պ ե ս ա ս ե լ ո վ ' Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ֊

ն ո ս ի ն հ ա մ ա ր ո ւմ է Օ գ ո ս տ ո ս կ ա յս ե ր տ ո հ մ ի ս ե ր ո ւն դ , Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն չէ ր կ ա ր ո ղ հ ա յտ ն ե լ , ա ռ ա ն ց ո ր և է բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն ,

ա յս պ ի ս ի ե ր կ ո ւ հ ա կ ա ս ա կ ա ն կ ա ր ծ ի ք ն ե ր , ա յն է լ Կ ո ս տ ա ն -

դ ի ա ն ո ս ի ն մ ա ն հ ռ չա կ ա վ ո ր կ ա յս ե ր մ ա ս ի ն , ո ր ի ն կ ո չո ւ մ է

а մ ե ծ » , « ս ո ւ ր բ » , « բ ա ր ե պ ա շ տ » և ա յլն »

Ը ) Ի բ ր և կ ո ղ մ ն ա կ ի ա պ ա ց ո ւ յց , թ ե ա յս կ ա ս կ ա ծ ե լի Տ Յ

գ լո ւխ ը ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ե ր մ ո ւ ծ ո ւ թ յո ւ ն է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ' կ ա ր ե լի է ն կ ա տ ե լ և հ ե տ և յա լ հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն

ե ր և ո ւ յթ ը , որ ա յս գ լո ւխ ը ա վ ե լի մ ա ք ո ւ ր և ա ն ա ղ ա ր տ է

պ ա հ պ ա ն վ ա ծ Հ ե ռ ա դ ի ր ն ե ր ո ւ մ , ք ա ն ն ո ր ա ն ա խ ը ն թ ա ց և հ ե ­

տ և ո ր դ գ լո ւ խ ն ե ր ը * * * г

Վ ե ր ո հ ի շ յա լ բ ո լո ր դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց և փ ա ս տ ե ր ի ց մ ե ն ք

ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք հ ե տ և յա լը .

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Բ գ ր ք ի 8 3 գ լո ւխ ը ի ր ա ն Խ ո ֊ ■

ր ե ն ա ց ո լ գ ր ա ծ ը չ է , ա յլ ե կ ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ է ( М е г р о Ы ю п ) ո չ ա ռ ա շ ք ա ն ԺԱ դ ա ր ո ւ մ ։ Մ ի ն չև Ժ Ա դ ա ր ի ս կ ի զ բ ը Խ ո ր ե ն ա -

ց ո լ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ձ ե ռ ա գ ի ր ն ե ր ը պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է ի ն բ ո ւն Խ ո ֊

ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ 8 3 գ լո ւ խ ը , ո ր ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն էր Հ ա յո ց

դ ա ր ձ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը յո ւ ր պ ա ր ա գ ա ն ե ր ո վ ։ ^Մ եր խ ն դ ր ի ց դ ո ւր ս է , թ ե ի 'ն չ պ ե ս է ե ղ ե լ ա յդ հ ա վ ե լվ ա ծ ը ,

ե 'ր բ և ո ր ի ' ձ ե ռ ք ո վ — ո ր ո ն ց մ ա ս ի ն կ ա ր ե լի է հ ա վ ա ն ա կ ա ն

ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ա ն ե լ ։ Մ ե ր ն պ ա տ ա կ ն էր ց ո ւ յց տ ա լ, թ ե

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա յժ մ յա ն օ ր ի ն ա կ ն ե ր ո ւմ գ տ ն վ ո ղ

8 3 գ լո ւխ ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ը չ է , ո ւս տ ի և չ է կ ա ր ո ղ հ ի մ ն վ ե /

ն ո ր ա վ ե ր ա յ և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ե լ Զ կ ա մ

է դ ա ր ի գ ո ր ծ ։

* ճ ա ռ Հռիփ սիմեա նց, եր» 3 2 3 , Մատնն, 1 8 6 5 «

* * Պատ մ. Հռիփ սիմեա նց, երես 2 9 8 * — Հռիփ սիմեի թագավորական զ ա ր ֊ մից լինելր Խորենացին ավանդում է համաձայն Ագաթանգեղոսի, եր. 8 0 * ։

* * * ն . Մառի հրատարակած բաղդատ ության մեշ ԶԱ, ՋԲ, ԶԴ և ՁԵ գլուխ­ները, որ Վենետ. տ պագրությամբ 198 տող են կա զմում ' պարունակում են 16 7 տարբեր ընթերցվա ծք, իսկ ԶԳ գլուխը, որ բա ղկա նում է 4 5 տողիցն պա­րունակում է միա յն 18 ընթերցվա ծք, ա յսինքն ' կրկնապատիկ պակաս քան նորա նախորդ և հաջորդ գլուխները։ — նույն երևույթը նկատվում է և Կ ա րին ֊

յա նի բաղդատության մ ե շ ։— Ուրիշ հավասար պայմանների մեշճ բնագրի հա­մեմատական անաղարտությունը նշան է նորա համեմատական նորությանէ

134

Մ ի ա յն ա յս ք ա ն ս կ ա ր և ո ր ե ն ք հ ա մ ա ր ո ւ մ ա ս ե լ , որ բ ա ­

ց ա տ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր , թ ե ի ն չ ո ւ կ ո ր ս վ ա ծ վ ա վ ե ր ա կ ա ն 8 3 գ լխ ի

փ ո խ ա ն ա կ Կ ո ս տ ա ն գ ի ա ն ո ս յա ն ա ռ ա ս պ ե լն է մ տ ց վ ա ծ , և ո չ

մ ի ուրիշ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ։ Սա մ ե ր կ ա ր ծ ի ք ո վ բ ա ց ա տ ր վ ո ւ մ է

հ ա ջ ո ր դ 8 4 գ լխ ի ս կ զ բ ի խ ո ս ք ե ր ո վ « . . . ի գ ն ա լն Տ ր դ ա տ ա յ ի

Հ ռ ո մ ա ռ ս ո ւր բ ն Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ։ Ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ը , որ

հ ա ր կ է հ ա մ ա ր ե լ յո ւ ր ձ ե ռ ք ո ւ մ ո ւ ն ե ց ա ծ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ լր ա ց ն ե լ պ ա կ ա ս ո ր դ 8 3 գ լո ւ խ ը ' բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր

պ ե տ ք է դ ն ե ր ա յդ տ ե ղ Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը ն ­

դ ո ւն ե լո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն և Տ ր դ ա տ ի ն ո ր ա հ ե տ ա ր դ ե ն ծ ա ն ո թ

լ ի ն ե լ ը ' ո ր պ ե ս ղ ի ա յս կ ե ր պ ո վ կ ա պ ե ր ա յդ գ լո ւխ ն հ ա ջ ո ր դ ի ն

հ ե տ և բ ա ց ա տ ր ե ր Տ ր դ ա տ ի Հ ռ ո մ գ ն ա լո ւ շ ա ր ժ ա ռ հ թ ը ։ — Ի սկ

Կ ո ս տ ա ն դ ի ա ն ո ս ի ա յս պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ա ր դ ե ն հ ա յե ր ե ն թ ա ր գ ­

մ ա ն վ ա ծ պ ա տ ր ա ս տ կ ա ր Ս ո կ ր ա տ Ս ք ո լա ս տ ի կ ո ս ի պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն ս կ զ բ ո ւ մ . պ ե տ ք էր մ ի ա յն հ ա մ ա ռ ո տ ե լ ա յն տ ե ղ ի ց ։

Գ ո ւց ե մ ե ր դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ա յն ք ա ն հ ի մ ն ա վ ո ր և փ ա ս ­

տ ե ր ն ա յն ք ա ն զ ո ր ա վ ո ր լ ե ն , ո ր բ ա վ ա կ ա ն հ ա մ ա ր վ ի ն վ ե ր ջ ­

ն ա կ ա ն ա պ ե ս լո ւ ծ ե լո ւ պ ր ո ֆ ե ս ո ր Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի զ ա ր թ ե ց ր ա ծ

բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն կ ա ր և ո ր խ ն դ ի ր ը . բ ա յց կ ա ր ծ ո ւ մ ե ն ք , որ

ն ո ք ա ա ր ժ ա ն ի են հ մ ո ւտ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի ո ւ շ ա դ ր ո ւ թ յա ն և ք ը ն -

ն ո ւ թ յա ն , ո ր ո ն ք ե թ ե ա յս տ ե ս ա կ ե տ ի ց խ ն դ ի ր ը ք ն ն ե լո ւ լ ի ն ե ն '

հ ո ւ յս ո ւն ի ն ք ա վ ե լի զ ո ր ա վ ո ր փ ա ս տ ե ր կ կ ա ր ո ղ ա ն ա ն գ տ ն ե լ ,

ք ա ն որ մ ե ղ հ ա ջ ո ղ ե ց ա վ ա յս ա փ հ ա փ ո գ ր ա ծ հ ո դ վ ա ծ ո ւ մ г

Հ ա մ ե ն ա յն դ ե պ ս ա ն կ ե ղ ծ շ ն ո ր հ ա կ ա լո ւ թ յո ւ ն ե ն ք հ ա յտ ­

ն ո ւ մ գ ի տ ն ա կ ա ն Ա . Կ ա ր ր ի ե ր ի ն , ո ր ա ռ ա ջ ի ն ն ա ր ծ ա ր ծ ե ց

ա յս կ ա ր և ո ր բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն խ ն դ ի ր ը , ո ր ի ա յս կ ա մ ա յն կ ե ր պ

լ ո ւ ծ վ ե լը խ ի ս տ հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն պ ե տ ք է լի ն ի մ ե ր գ ր ա կ ա ­

ն ո ւ թ յա ն և հ ա տ կ ա պ ե ս ծ ե ր ո ւն ի ք ե ր թ ո ղ ա հ ո ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

և ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ ։

ւօՈՐԵՆԱՑՈԻ ԱՌԵՂԾՎԱԾԻ ՇՈԻՐՏԸ

նէՐԱԾՈԻԹՅՈԻն

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ա զ ա ր տ ա ր ո ւց ա վ ե լի բ ա զ մ ա ծ է

ե ղ ե լ V դ ա ր ի մ ե ծ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի շ ա ր ք ո ւ մ , ի բ ր և ա ն մ ի ջ ա ­

կ ա ն ա շ ա կ ե ր տ ս . Ս ա հ ա կ ի ու Մ ե ս ր ո պ ի և ն ր ա ն ց կ ո ղ մ ի ց ա ր -

135

т ш ս ա հ մ ա ն ո ւղ ա ր կ վ ա ծ ' բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն ո ւս ո ւմ ս տ ա ն ա լո ւ ,

ա յգ տ ե ղ ի ց վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լի ս կ ե ն դ ա ն ի չ է գ տ ն ո ւ մ ի ր մ ե ծ վ ա ր ­

դ ա պ ե տ ն ե ր ի ն և ն ր ա ն ց մ ա հ ը ո ղ բ ո ւ մ է ս ր տ ա ռ ո ւչ կ ե ր պ ո վ ,

Նրա գ ր ա ծ « Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւթ յո լն տ -ը պ ա տ մ ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ա ­

ծ ո ւն ե ր ի ձ ե ռ ա գ ր ե ր ո ւմ զ ե տ ե ղ վ ո ւ մ է Ա գ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ց հ ե տ ո ,

ի բ ր և ն ո ւ յն ք ա ն վ ա վ ե ր ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ա զ գ ա յի ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ,

ո ր ք ա ն վ ա վ ե ր ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր էր ճ ա ն ա չ վ ա ծ Տ ր դ ա տ թ ա գ ա ­

վ ո ր ի ք ա ր տ ո ւղ ա ր Ա դ ա թ ա ն դ ե ղ ո ս ի ն ը ' հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ։ Ն րա ա մ ե ն մ ի խ ո ս ք ը պ ա տ գ ա մ էր հ ե տ ա գ ա պ ա տ ­

մ ա գ ի ր ն ե ր ի և ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի հ ա մ ա ր . Հ ա յկ ր ,

Ա ր ա մ ը , Տ ի գ ր ա ն ն ե ր ը , Ա ր տ ա շ ե ս ն ե ր ը ... ն ր ա ս տ ե ղ ծ ա ծ պ ա տ ­

մ ա կ ա ն հ ե ՛ր ո ս նե ր ն ե ն ։ Տ ա ս ն յա կ դ ա ր ե ր ո վ հ ա յ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ն

ի ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ն ա խ ն ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ը ս ո վ ո ր ե լ է ա յդ Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո գ և ո ր վ ե լ ո ւ տ ո գ ո ր վ ե լ է ա յդ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ա ր ­

ծ ա ր ծ ա ծ զ գ ա ց ո ւ մ ն ե ր ո վ ։ Հ ա զ ա ր տ ա ր ո ւց ա վ ե լի Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը մ ի ա յն ա կ տ ի ր ա պ ե տ ո ւմ էր Հ ա յո ց պ ա տ մ ա ­

կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ և ի ր պ ա յծ ա ռ փ ա յլո վ ն ս ե մ ա ց ն ո ւ մ

ուրիշ պ ա տ մ ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը ։

Բ ա յց ո չի ն չ չկ ա հ ա վ ի տ ե ն ա կ ա ն ։ X I X դ ա ր ո ւմ , ե ր բ

պ ա տ մ ա կ ա ն ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յա ն թ և ե ր ը շ ո շ ա փ ե ց ի ն Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը 1 սր ա մ ե ջ հ ե տ զ հ ե տ ե ս կ ս ե ց ի ն ե ր և ա ն գ ա յ

կ ա ս կ ա ծ ե լի կ ե տ ե ր , ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա ճ ա խ ե ց ի ն , կ ա ս կ ա ծ ե ­

լի կ ե տ ե ր ը բ ա զ մ ա ց ա ն և ս-կսեցին ս տ ո ւ գ ո ւ թ յա ն կ ե ր պ ա ր ա ն ք

ս տ ա ն ա լ։

Ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը ս կ զ բ ո ւ մ շ ո շ ա փ ո ւմ էր Հ ա յո ց պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ա ր ժ ա ն ա հ ա վ ա տ ո ւթ յա ն հ ա ր ց ը , ա յս ի ն ք ն ո 'ր ք ա ն

ճ ի շ տ ե ն Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ հ ա ղ ո ր դ վ ա ծ պ ա տ մ ա կ ա ն տ ե ղ ե ­

կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո 'ր ք ա ն ի ր ա կ ա ն ե ն ա յն տ ե ղ հ ի շ վ ա ծ գ ա հ ա ­

կ ա լն ե ր ը ։ Ք ա ր ք ա ր ի վ ր ա չ մ ն ա ց Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն կ ա ­

ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ի մ ե ջ . հ ե ր ք վ ե ց Մ ա ր - Ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի գ ո յո ւ թ յո ւ ­

ն ը . հ ե ր ք վ ե ց ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ե պ ի գ ո յո ւ թ յո ւ ն ը . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

հ ռ չա կ վ ե ց կ ե ղ ծ ա ր ա ր , ա յս ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ս տ ե ղ ծ ո ղ . Հ ա յկ ը ,

Հ ե լ ը , Ա ր ա մ ը , Տ ի գ ր ա ն Հ ա յկ ա զ յա ն ը հ ա յտ ա ր ա ր վ ե ց ի ն ա ռ ա ս ­

պ ե լն ե ր , հ ա յտ ն վ ե ց , թ ե Ա բ գ ա ր ը չ է ե ղ ե լ Հ ա յո ց թ ա դ ա վ ո ր ,

Ա ր շ ա մ ա ն ո ւ ն ո վ թ ա գ ա վ ո ր ա ռ հ ա ս ա ր ա կ չ է ե ղ ե լ . Վ ա ղ ա ր ֊ ^ շ ո կ ։ Ա ր տ ա շ ե ս , Ե ր վ ա ն դ և ա յլն գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ե ն ո ւ ն ե ց ե լ , օ ֊

136

տ ա ր ա զ գ ի ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ն ա յս պ ի ս ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր լե ն ճ ա ն ա ­

չ ո ւ մ , ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , ն ր ա ն ք ո ւն ի ն հ ա յ թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ա -

ն ո լն ն ե ր , ո ր ո ն ք ա ն հ ա յտ ե ն մ ն ա ց ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ը ։

Ա ր ա ն ց վ ր ա բ ա զ մ ա թ ի վ ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն և պ ա տ մ ա կ ա ն

ս խ ա լն ե ր ։ Մ ի խ ո ս ք ո վ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , ի բ ր և պ ա տ մ ա ­

կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ի , ա ր ժ ե ք ը հ ա վ ա ս ա ր վ ե ց ղ ե ր ո յի ւ Գ ա թ ը ր ճ յա ն ն

ի ր Տ ի ե զ ե ր ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ( 1 8 4 8 — 5 1 ) դ ե ռ զ գ ո ւշ ո ւ­

թ յա մ բ դ ի տ ե ց Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ն հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յո ւ ն ն

օ տ ա ր ա զ գ ի պ ա տ մ ա գ ի ր ն ե ր ի ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի տ վ յա լն ե ր ի հ ե տ .

ի ս կ Գ ա ր ա ղ ա շ յա ն ն ի ր « Ք ն ն ա կ ա ն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն » ա շ ­

խ ա տ ո ւ թ յա ն մ ե շ ( 1 8 9 5 ) վ ա ր կ ա ր ե կ ե ց Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն

ի բ ր և ա ղ բ յո ւ ր , գ ե ր ա զ ա ն ց ո ւ թ յո ւ ն տ ա լո վ Փ ա վ ս տ ո ս ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ը ։

Ե ր կ ր ո ր դ հ ե ր թ ի ն ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը շ ո շ ա փ ե ց Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ա վ ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ը , ա յս ի ն ք ն ' թ ե ի ր ո ՞ք

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ Է V դ ա ր ո ւ մ , Ս ա հ ա կ - Մ ե ս ֊

ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ձ ե ռ ք ո վ ։ Ք ն ն ա դ ա տ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը ե ր և ա ն բ ե ր ե ց պ ա տ մ ա կ ա ն ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր V I — V I I I

դ ա ր ե ր ի , ո ր ո ն ք չէ ի ն կ ա ր ո ղ հ ա յտ ն ի լի ն ե լ V դ ա ր ո ւմ ա պ ­

ր ո ղ ո ւ գ ր ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ ի ն , ն ո ւ յն պ ե ս ե ր և ա ն բ ե ր ե ց V I I , V I I I

և I X դ ա ր ե ր ի դ ր վ ա ծ ք ն ե ր , ո ր ո ն ց ի ց օ գ տ վ ե լ է Հ ա յո ց պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը , օ ր ի ն ա կ ' Ս ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի Վ ա ր ք ի հ ա յե ր ե ն

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը 6 7 8 թ վ ի ց , Զ ա տ կ ա կ ա ն Ժ ա մ ա ն ա կա գ ր ո լ-

թ յո լ ն ը , Մ ա ղ ա ղ ա ս , Ա ն ա ն ի ա Շ ի ր ա կ ա ց ո ւ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը ,

Ղ և ո ն դ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը և ա յ լ ն ։ Ա յս փ ա ս տ ե ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա

ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը ե կ ա վ ա յն ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն , թ ե Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը I X դ ա ր ի գ ո ր ծ է , մ ի ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ի ,

ո ր յո ւ ր ա ց ր ե լ է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւ ն ը կ ա մ ի ր գ ո ր ծ ը

վ ե ր ա դ ր ե լ է մ ի ո մ ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ։ (ГՀ ա ն դ է ս ա մ ս օ ր -

յ ա » - ն , ո ր ա յս դ ր ա կ ա ն պ ա յք ա ր ի մ ե շ դ ր ո շ ա կ ա կ ր ի դ ե ր էր

կ ա տ ա ր ո ւ մ ' փ ո ւ թ ա ց ն ո ւ յն ի ս կ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ո ր -

շ ո ր շ ե լ « Ս տ ո յն Մ ո վ ս ի ս ի Խ ո ր ե ն ա ց ւ ո յ» ա ն մ ի տ կ ո չո ւ մ ո վ [**»

* о Լ՚տո/նս Հոր քոր г пи! ր միտք կունենար միա յն ա յն դեպ քում, եթե ա յդհորքորյումը դորձահոոներր ց ո ւյց տային իսկական Մովսես Խորենացի ա -

նոլնը Կրող մի ականավոր հեղինակ, որին վերադրած \իներ Հա յոց պասւմոլ- թ յա ն անծանոթ հեղինակն իր դրվաձքըւ

137

Ա յս հ ա ր ձ ա կ ո ղ ա կ ա ն և մ ե ր կ ա ց ո ւ ց ի չ ք ն ն ա դ ա տ ա կ ա ն հ ո -

ս ա ն ք ի դ ե մ դ ո ւր ս ե կ ա ն , ի հ ա ր կ ե , և պ ա շ տ պ ա ն ո ղ ա կ ա ն դ ր ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր , ո ր ո ն ք հ ե ր ք ե ց ի ն կ ա մ ջա նա ցին^ հ ե ր ք ե լ ն ր ա ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յո ւն ն ե ր ը Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն թ ե ' ա ր ժ ա ն ա հ ա վ ա տ ո ւ­

թ յա ն և թ ե ' վ ա վ ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ ։ Շ ա տ բ ա ն , որ

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ հ ե ր ք ո ւ մ էր ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը ՝ ն ո -

ր ի ց վ ե ր ա կ ա ն գ ն վ ե ց , շ ա տ բ ա ն ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ն ո ր

բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն և ն ո ր ա ր ժ ե ք ս տ ա ց ա վ ։ Վ ա վ ե ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն

հ ա ր ց ի ն կ ա տ մ ա մ բ ո ւս ա ն ե լի է մ ա ն ա վ ա ն դ ա ն գ լի ա ց ի հ ա յա ­

գ ե տ Կ ո ն ի բի ր ի կ ա տ ա ր ա ծ դ ե ր ը 2» Նա է լ , ո ւրի շ շ ա տ ե ր ի ն մ ա ն ,

ե ն թ ա ր կ վ ե լո վ ֆ ր ա ն ս ի ա ց ի հ ա յա գ ե տ Կ ա ր ր ի ե ր ի մ ե ր կ ա ց ո ւ ց ի չ

հ ո դ վ ա ծ ն ե ր ի ն ' մ ո տ տ ա ս ը տ ա ր ի հ ա կ ա մ ե տ է ե ղ ե լ Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ն ո ր ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ հ ա մ ա ր ե լո ւ , թ ե պ ե տ

մ ի շ տ է լ ն կ ա տ ե լի ս է ե ղ ե լ ա յս պ ի ս ի կ ա ր ծ ի ք ի զ ա ն ա զ ա ն ա ն -

տ ե զ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։ Ե վ ա հ ա ' 1 9 0 1 — 2 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն նա տ պ ա ֊

գ ր ե ց ի ր հ մ տ ա լի ց ո ւս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ց մ ե ջ մ ի ա ո ՛

մ ի ք ն ն ե ց V I — V I I դ ա ր ե ր ի ա յն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը , ո ր ո ն ց ի ց , Կ ա ր­

ր ի ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ո վ , օ գ տ վ ա ծ է ե ղ ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ­

ղ ի ն ա կ ը , և ց ո ւ յց տ վ ե ց , որ Ա ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի Վ ա ր ք ի ը ն դ ա ր ձ ա կ

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը V դ ա ր ի գ ո ր ծ է և ո չ 6 7 8 թ վ ի , ի ս կ հ ա ­

մ ա ռ ո տ վ ա ր ք ի խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ի ն ք ն է օ գ տ վ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց . ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ի ն չ է օ գ տ վ ե լ ո 'լ Մ ա ղ ա ղ ա ս ի ց և ոչ

Զ ա տ կ ա կ ա ն Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ա յլ մ ի հ ն ա գ ո ւ յն և լ ա ­

վ ա գ ո ւ յն հ ո ւն ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ի ց , ո ր ի ց օ գ տ վ ե լ ե\ն ն ա և Մ ա ղ ա -

ղ ա ս ը և Ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն խ մ բ ա ՛գ ր ո ղ ը ։ Ա ե ղ բ ե ս տ ր ո ս ի

Վ ա ր ք ի և Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ղ ե ր ս ի ն կ ա տ մ ա մ բ ն ո ւ յն

կ ա ր ծ ի ք ը հ ա յտ ն ե լ էր ն ա և Ն ո ր ա յր Բ յո ւ ղ ա ն դ ա ց ի ն , 1 9 0 0

թ վ ի ն * ,

Կ ո ն ի բ ի ր ի ե լո ւ յթ ն ս թ ա փ ե ց ն ո ղ ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ց ա վ ,

ա յլև ս դ ա դ ա ր ե ց ի ն ե ր և ա կ ա յյա լ ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը վ ա ր ի ջ ե ց ն ե լ ( բ ա ց ա ռ ո ւ ­

թ յա մ բ Գ ր . Խ ա լա թ յա ն ց ի , ո ր ի «АрМ'Янокие Аршазсиды В Истории Армении Моисея Хоренакого» ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ը

լ ո ւ յս տ ե ս ա վ 1 9 0 3 թ վ ի ն , ա յս ի ն ք ն տ պ վ ո ւ մ էր ա յն ժ ա մ ա ­

ն ա կ , ե ր բ լո ւ յս տ ե ս ա ն Կ ո ն ի բ ի ր ի հ ո դ վ ա ծ ն ե ր ը ) ։ Լ ս վ ե ց ի ն

ձ ա յն ե ր , ո ր Կ ա ր ր ի ե ր ի բ ե ր ա ծ ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ը կ ո ր ց ր ե լ ե ն ա ր ­

դ ե ն ի ր ե ն ց ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

138

Ա յն ո ւհ ե տ և , Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ր վ ա ծ ք

լի ն ե լո ւ վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ա ռ ա ջ բ ե ր վ ե ց ի ն ո ւր ի շ ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ,

ո ր ո ն ք բ խ ո ւ մ է ի ն ա յգ Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ո գ ո ւ ց ։ Օ րինա կ Յ ո լ1$

.տ ր վ ե ց ի ն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա զ գ ա յի ն ո գ ի ն , հ ո ւն ա բ ա ն լ ե ­

զ ո ւ ն , հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը , տ ե ն դ ե ն ց ը բ ա ր ձ ր ա ց ն ե լո ւ

Բա գ ր ա տ ո ւն յա ց տ ո հ մ ը և հ ա յե ր ի ն ը ն տ ե լա ց ն ե լո ւ ա յդ տ ո հ մ ի

մ ո տ ա լո ւտ թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն մ տ ք ի հ ե տ , և ա յ լ ն ։ Ա յս դ ի տ ո ­

ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն և ս ա ռ ա ն ց հ ե ր ք մ ա ն չ մ ն ա ց ի ն , ո ր ի մ ա ս ի ն

ա վ ե լի մ ա ն ր ա մ ա ս ն կ խ ո ս ի մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա շ խ ա ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ը ք ն ն ե լի ս ։

Հ ա ր յո ւ ր տ ա ր ո ւց ա վ ե լի տ և ե ց Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն և ն ր ա

հ ե ղ ի ն ա կ ի շո ւր ջը մ ղ վ ո ղ թ ե ր և դ ե մ գ ր ա կ ա ն պ ա յք ա ր ը , ո ր ի ն

մ ա ս ն ա կ ց ե լ ե ն բ ա զ մ ա թ ի վ օ տ ա ր ա զ գ ի և հ ա յ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ։

Գ լխ ա վ ո ր ն ե ր ի ց հ ի շ ե ն ք ' օ տ ա ր ա զ գ ի գ ի տ ն ա կ ա ն ն ե ր ի ց — Բ ա ֊

ո լմ գ ա ր տ ն ե ր , Գ ե լց ե ր , Գ ո լտ շմ ի ս ո , է ա ն գ լո լա , Կ ա ր ր ի ե ր , Կ ի-

պ ե ր տ , Հ յո ւ բ շ մ ա ն , Մ ա կ լե ր , Մ ա ռ , Մ ա ր կ վ ա ր տ , Ս ե ն -Մ ա ր տ ե ն ,

Ֆ ե տ տ ե ր , հ ա յ գ ի տ ն ա կ ա ն ն ե ր ի ց — Ա բ ե ղ յա ն Մ ., Ա դ ո ն ց , Ա լի -

շ ա ն , Գ ա ր ա գ ա շ յա ն , Գ և ո ր գ յա ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս ( ճ ո լղ ո լ ր յա ն ) ,

Զ ա ր բ հ ա ն ա լյա ն , է մ ի ն , Խ ա լա թ յա ն ց , Մ ե ս ր ո պ Տ ե ր - Մ ո վ ս ի ս -

յ ա ն , Մ ի ա բ ա ն (Գ ա լո ւ ս տ Տ ե ր - Մ կ ր տ չ յա ն ) , Ն ո ր ա յր Բ յո լզ ա ն -

գ տ ց ի , Ք . Պ ա տ կ ա ն յա ն , Պ ա ր ո ն յա ն , Բ . Սա ր գ ի ս յ ա ն , Տ ա շ յա ն

և ա յլ ն , և ա յ լ ն ։ Հ ա ր յո ւ ր ա վ ո ր գ ր վ ա ծ ք ն ե ր , ա ռ ա ն ձ ի ն հ ա տ ո ր ­

ն ե ր ո վ կ ա մ ա մ ս ա թ ե ր թ ե ր ի և օ ր ա թ ե ր թ ե ր ի մ ե ջ , ն վ ի ր վ ա ծ են

ա յս հ ա ր ց ի ն , և պ ա յք ա ր ը դ ե ռ վ ե ր ջ ա ց ա ծ չ է ։

Ս ա կ ա յն , ը ն դ հ ա ն ո ւր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն է ս տ ե ղ ծ վ ա ծ Հ ա ­

յ ո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ե լո ւ ո չ թ ե V դ ա ր ի , ա յլ ա վ ե լի

ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ ։ Ե վ հ ա յկ ա կ ա ն բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն հ ե ր ­

թ ա կ ա ն հ ա ր ց է դ ա ր ձ ե լ գ տ ն ե լ ա յն դ ա ր ը և տ ե ղ ը , ե ր բ և ո ր ­

տ ե ղ կ ա ր ե լի է զ ե տ ե ղ ե լ ա յդ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր ո ւ ե ր և ա ն հ ա ն ե յ

ն ր ա ի ս կ ա կ ա ՛ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ։

Ա յս հ ա ր ց ի ն ն վ ի ր վ ա ծ ե ն ե ր կ ո ւ ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն , ո ֊

ր ո ն ք լ ո ւ յս տ ե ս ա ն վ ե ր ջ ի ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ս ։ Ա ռ ա ջ ի ն ն է ճ ն .

Ա կ ի ն յա ն ի « Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի դ (Վ ի ե ն ն ա ,

7 9 3 0 ) . ե ր կ ր ո ր դ ն է ' ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի « Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա-

ռ ե ղ ծ վ ա ծ ի լո ւծ ո ւմ ը )) (Ե ր և ա ն , 1 9 3 4 ) ։ Ես հ ա մ ա ռ ո տ կ ա ն գ

կ ա ռ ն ե մ ն . Ա կ ի ն յա ն ի ա շ խ ա տ ո ւ թ յա ն վ ր ա , ը ն թ ե ր ց ո ղ ի ն ծ ա ­

ն ո թ ա ց ն ե լ ո վ ն ր ա մ ե թ ո դ ի ն և ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն ը , ա ռ ա ն ց ք ր ն -

ն ո ւ թ յա ն , ա պ ա կ ա ն ց ն ե մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա շ խ ա տ ո լ ֊

թ յա ն մ ա ն ր ա մ ա ս ն ք ն ն ո ւ թ յա ն , ո ր ի ց հ ետ ո կ դ ն ե մ ի մ կ ա ր .

ծ ի ք ն ե ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ի մ ա ս ի ն ։

Ն. ԱԿԻնՅԱն. «*Ա>4ՈՆԴ ԵՐԵՏ Ե 4 ՄՈ4ՍԵՍ ԽՈՐԵՆԱՑԻ»

Ն . Ա կին յա ն ի ո ւս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ե ր կ ո ւ հ ի մ ն ա կ ա ն

մ ա ս ե ր ի ց է բ ա ղ կ ա ց ա ծ ։ Ա ռ ա ջ ի ն մ ա ս ո ւ մ ն ա ա շ խ ա տ ո ւմ է

ո ր ո շ ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր վ ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ը . ե ր կ ր ո ր դ

մ ա ս ո ւ մ ո ր ո շ ե լ , թ ե ո 'վ է ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ։

ն . Ա կ ի ն յա ն ի հ ա մ ա ր վ ճ ռ վ ա ծ , ա ն տ ա ր ա կ ո ւս ե լի փ ա ս տ է ,

որ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Տ ֊ր դ դ ա ր ի գ ո ր ծ լ է , ա յլ ա վ ե լի ուշ

ժ ա մ ա ն ա կ ի ։ Ո ւր ե մ ն ն ր ա ն մ ն ո ւ մ է հ ա ջ ո ր դ դ ա ր ե ր ո ւմ գ տ ն ե \

ա յն պ ի ս ի մ ի շր ջ ա ն կ ա մ ե ր և ո ւ յթ , ո ր ի հ ե տ կ ա ր ե լի լի ն ե ր

ո ր և է կ ե ր պ ո վ կ ա պ ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ա յս պ ի ս ի մ ի

կ ռ վ ա ն նա գ տ ն ո ւմ է Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն Ո ղ բի վ ե ր ջ ի ն հ ա տ ­

վ ա ծ ո ւ մ , ո ր տ ե ղ հ ե ղ ի ն ա կ ը , թ վ ե լ ո վ Հ ա յո ց բ ո լո ր դ ա ս ա կ ա ր ­

գ ե ր ի մ ե ջ տ ի ր ո ղ զ ե ղ ծ ո ւ մ ն ե ր ը ' դ ա ռ ն ա ց ա ծ կ ե ր պ ո վ , բ ա ն ա ս ­

տ ե ղ ծ ո ր ե ն , խ տ ա ց ա ծ գ ո ւ յն ե ր ո վ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է բ ն ո ւ թ յա ն

ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ը , ի բ ր և ա ս տ վ ա ծ ա յի ն պ ա տ ո ւհ ա ս մ ա ր դ կ ա ն ց

չա ր ի ք ն ե ր ի — а Գ ա ր ո ւն ե ր ա շ տ ա ց ե ա լ, ա մ ա ռ ն ա ն ձ ր և ա յո յ զ ,

ա շո ւն ձ մ ե ռ ն ա ց ե ա լ, ձ մ ե ռ ն ս ա ս տ կ ա ս ա ռ ո յց , մ ր ր կ ա լի ց , ե ր -

կ ա ր ա ց ե ա լ, հ ո ղ մ ք բ ք ա ր ա ր ք , խ ո ր շ ա կ ս ւբ ե ր ո , ա խ տ ա հ ա ւա ք ք .

ա մ պ ք հ ր ը ն կ է ց ք , կ ա ր կ տ ա ծ ո լք , ա ն ձ ր ե ւք ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ք ել

ա ն պ ի տ ա ն ք . օ դ ք դ ա ռ ն ա շ ո լն չք , ե ղ ե մ ն ա ր կ ո լք , ջ ր ո ց ա ռ ա ւե ­

լո ւ լն ա ն օ գ ո ւտ ե լ ն ո ւա զ ե լն ա ն հ ն ա ր ա ւո ր , ե ր կ ր ի ա ն բ ե ր ր ո լ-

թ ի ւ ն ք պ տ ղ ո ց ե ւ ա ն ա ճ ե լո ւ թ ի ւ ն ք կ ե ն դ ա ն ե ա ց , ա յլ եւ ս ա ս ա ն ­

մ ո ւն ք եւ դ ղ ր դ մ ո ւ ն ք . . . ս ո վ ք ա ն բ ա ւք եւ հ ի ւա ն դ ո ւթ ի ւն ք եւ

մ ա հ ք բ ա զ մ օ ր ի ն ա կ ք » ։

ն . Ա կ ի ն յա ն ը գ տ ն ո ւ մ է , ո ր տ ա յս ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ը բ ն ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ հ ա ճ ա խ կ ր կ ն վ ա ծ ե ր և ո ւ յթ ն ե ր չե ն ե ր և ա ր .. . ա ս ո ն ց

ա պ ա կ ա ն ի չ ա զ դ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ը չէ ր կ ա ր ո ղ ս ա հ մ ա ն ա փ ա կ վ ա ծ

ը լլա լ ո ր ո շ ս ա հ մ ա ն ի մ ե ջ , ո ւս տ ի ի ն չ ո ր տ ե ս ա ծ էր Հ ա յա ս ­

տ ա ն , ն ո ւ յն ը զ գ ա ց վ ա ծ պ ի տ ի ը լլա ր ն ա և ս ա հ մ ա ն ա կ ի ց ա շ -

խ ա ր հ ն ե ր ո ւ մ ե ջ » ( է ջ 1 3 5 ) ։ Ե վ ի ր ո ք , ն ա գ տ ն ո ւմ է , որ Ա ս ո ­

ր ա կ ա ն Մ ի ջ ա գ ե տ ք ո ւմ 7 7 2 — 7 7 3 թ թ . տ ե ղ ի են ո ւ ն ե ց ե լ բ ն ո ւ ­

թ յա ն ա յն պ ի ս ի ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր , ի ն չ պ ե ս մ ա ն ր ա մ ա ս ն ն կ ա -

140

ր ա գ ր ո ւ մ է Ս ուտ Դ ի ո ն ի ս ի ո ս Բ ՚ե լ- Մ ա հ ր ա ց ի ն ի ր Ժ ա մ ա ն ա ­

կ ա գ ր ո ւթ յա ն մ ե ջ , ո ր ի ց ը ն դ ա ր ձ ա կ մ ե ջ բ ե ր ո ւ մ ն ե ր է ա ն ո ւ մ

Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ( է ջ 1 3 6 — 1 4 0 ) ւ Ա յս տ ե ղ կ ա ր դ ո ւմ ե ն ք , ո ր ա յդ

թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն Տ ի գ ր ի ս ը մ ի ա ն դ ա մ ս ա ս տ ի կ հ ո ր դ ե լ է , ա հ ա ­

գ ի ն ա վ ե ր ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր պ ա տ ճ ա ռ ե լո վ ( 7 6 2 թ ՚) ւ ը ն տ ա ն ի

ա ն ա ս ո ւն ն ե ր ի մ ե ջ ջ ա ր դ է ը ն կ ե լ , ս ա ս տ ի կ ձ յո ւ ն ի ց ա ն ա ­

ս ո ւն ն ե ր ն ա ր ո տ չ գ տ ն ե լո վ , ս ո վ ա մ ա հ կ ո տ ո ր վ ե լ ե ն . բ ո ւ ք ը

խ ե ղ դ ե լ է շ ա տ ե ր ի ն ( 7 6 2 թ . ) ։ Ե րա շտ ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ ց ա ն ք ե ր ը

չ ե ն բ ո լ ս ե լ ( 7 7 2 — 3 թ թ . ) ։ Հ ա ջ ո ր դ տ ա ր ի ն ձ մ ե ռ ը և ց ո ւր տ ը

ս ա ս տ ի կ ե ն ե ղ ե լ , ս ա ս տ ի կ և դ ա ռ ն ա շ ո ւն չ ք ա մ ի ն ե ր են ե ղ ե լ ,

ո ր ո ն ց ի ց բ ո լո ր մ ա ն ր Л ! խ ո շ ո ր կ ե ն դ ա ն ի ն ե ր ը , թ ռ չ ո ւ ն ն ե ր ը

կ ո տ ո ր վ ե լ ե ն , շ ա տ խ ո շ ո ր կ ա ր կ ո ւտ է ե կ ե լ ջ ա ր դ ե լ է ծ ա ռ ե ր ն

յււ ո ր թ ա տ ո ւն կ ե ր ը , ա ռ ա ջ է ե կ ե լ ս ո վ և ժ ա ն տ ա խ տ ։

Կ ռ վ ա ն ը գ տ ն վ ա ծ է . Ո ղ բ ի մ ե ջ բ ե ր վ ա ծ բ ն ո ւ թ յա ն ա ր հ ա ­

վ ի ր ք ն ե ր ը տ ե ղ ի ե ն ո ւ ն ե ց ե լ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ 7 7 3 — 7 7 4 թ վ ա ­

կ ա ն ն ե ր ի ն , որ և լի ն ո ւ մ է Ո ղ բի գ ր ո ւ թ յա ն տ ա ր ի ն ' ը ս տ Ա կ ի ն -

յա ն ի ( է ջ 1 4 2 ) ։ Բ ն ո ւ թ յա ն ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ի ց հ ե տ ո Ո ղ բ ի մ ե ջ

ն կ ա ր ա գ ր վ ա ծ է ե ր կ ր ի ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ու տ ն տ ե ս ա կ ա ն ծ ա ն ր

վ ի ճ ա կ ը . «Թ ՜ա գ ա ւո ր ք տ ի ր ե ա լ խ ի ս տ ք ե լ չա ր ա չա ր ք , բ ե ռ ի ն ս

բ ա ռ ն ա լո վ ծ ա ն ո ւն ս ե լ դ ժ ո ւա ր ա կ ի ր ս , հ ր ա մ ա ն ս տ ա լո վ ա ն ­

տ ա ն ե լ ի ս . . . Գ ե ր ո ւմ ն տ ա ն ց ե լ յա փ շ տ ա կ ո ւ թ ի ւ ն ս տ ա ց ո ւ ա ծ ո ց ,

կ ա պ ո ւմ ն գ լխ ա ւո ր ա ց ե ւ բ ա ն տ ք յա յտ ն ե ա ց , յօ տ ա ր ո ւ թ ի ւ ն

վ տ ա ր ո ւմ ն ա զ ա տ ա ց ե ւ ա ն թ ի ւ ն ե ղ ո ւթ ի ւն ք ռ ա մ կ ա ց , ա ռ ո ւ մ ն

ք ա ղ ա ք ա ց եւ ք ա ն դ ո ւ մ ն ա մ ր ո ց ա ց եւ հ ր դ ե հ ո ւմ ն շ ի ն ո ւ ա ծ ո ց » ։

Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է Հ ա յա ս տ ա ն ի

վ ի ճ ա կ ն ա ր ա բ ա կ ա ն տ ի ր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ մ ի ն չ և V I I I

դ ա ր ի վ ե ր ջ ը ' լի ք ն է ա յս պ ի ս ի ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ։ Ա յս հ ա ն ­

գ ա մ ա ն ք ն է լ , ը ս տ ն . Ա կ ի ն յա ն ի , դ ա ր ձ յա լ հ ա ս տ ա տ ո ւմ է

Ո ղ բի գ ր ո ւ թ յա ն ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ը ։

Բ ա յց ն . Ա կ ի ն յա ն ն ա ն բ ն ա կ ա ն և ա ն հ ա ր ի ր է գ տ ն ո ւ մ

Ո ղ բ ը Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ջ ո ւ մ , ա յն չէ կ ա ր ո ղ հ ա մ ա ր ­

վ ե լ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ր չի ա ր դ յո ւ ն ք ը , ո ր ո վ հ ե տ և ե թ ե

Ո ղԲԸ գ ր վ ա ծ է V I I I դ ա ր ո ւ մ ' պ ա տ մ ո ւթ յա ն ճ ա կ ա տ ի ն չէ ր

կ ա ր ո ղ գ ր վ ե լ V դա րի, հ ե ղ ի ն ա կ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ո ւ­

ն ը . ի ս կ ե թ ե , V I I I դ ա ր ո ւմ պ ա տ մ ի չն ի ր ե ն կ ե ղ ծ ե լ է ի բ ր և

V դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ' ա յս դ ե պ ք ո ւ մ « ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ պ ի տ ի մ ն ա ,

թ ե ի ն չ ո 'լ յո ւ ր մ ե ծ կ ա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ի ն վ ե ր ջ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ա ղ ե տ ի

գ ա ր ո ւն պ ա տ կ ե ր ը ք ա ն դ ա կ վ ա ծ է , Ո՛՛չ ա պ ա ք ե ն ա ն ո ր պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ն պ ա տ ա կ ն է հ ո ւս ա հ ա տ ժ ո ղ ո վ ր դ յա ն ք ա ջ ա ր ի ն ա խ ­

ն ի ք ն ե ր ո ւ օ ր ի ն ա կ ո վ խ ր ա խ ո ւ յս ն ե ր շ ն չ ե լ» ( է շ 1 5 4 — 5 ) . ո ւս տ ի

ն ր ա ն թ վ ո ւ մ է , թ ե Ո ղ բի հ ե ղ ի ն ա կ ն է Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց , որ ն ր ա ն

« Հ ո ր ի ն ե լ է ի բ ր և վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ր Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ն ա խ ­

ն ա կ ա ն մ ա ս ի ն , որ կ ա վ ա ր տ ե ր 7 7 3 և 7 7 4 տ ա ր ի ն ե ր ո ւ դ ե պ ֊

ք ե ր ո ւ ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա մ բ » ( է ջ 1 3 5 ) » Բ ա յց տ ա ր ի ն ե ր հետ ո ,

ե ր ր Ղ և ո ն դ ը շ ա ր ո ւն ա կ ե ց գ ր ե լ 7 7 4 — 7 9 0 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ա ն ց ­

ք ե ր ը , ո ր ո ն ք ո չն չո վ չէ ի ն տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ ն ա խ ը ն թ ա ց շր ջ ա ն ի

ա ն ց ք ե ր ի ց ' ն ա ա յս Ո ղ բ ը փ ո խ ա դ ր ե լ է ի ր Պ ա տ մ ո ւթ յա ն

վ ե ր ջը » Բ ա յց Ո ղ բն ա յս տ ե ղ է լ չ է մ ն ա ց ե լ . տ ա յն փ ր ց վ ա ծ է Ղ ե ո ն դ ի Պ ա տ մ ո ւթ ե ն ե ն և զ ե տ ե ղ վ ա ծ ի բ ր և վ ե ր ջ ա բ ա ն Մ ո վ ֊

ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , ա յս բ ա ն ը կ ա տ ա ր վ ա ծ

է հ ը ն թ ա ց ս Բ՜ ղ ա ր ի , ո ր ո վ հ ե տ և Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս

պ ա տ մ ա գ ի ր ը կ ա ր դ ա ց ա ծ էր Ռ ղ բը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո լթ յա ն

մ ե ջ » ( է ջ 1 5 6 — 8 ) » Ա յս գ ր ա կ ա ն գ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը , ս ա կ ա յն , ի ն ք ը * Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ( = Ղ և ո ն դ ) չ է կ ա տ ա ր ե լ, ա յլ մ ի օ տ ա ր

ձ ե ռ ք ն ր ա մ ա հ ի ց ք ի չ հ ե տ ո , ք ա ն ի ո ր Ղ ե ո ն դ ի Պ ա տ մ ո լթ յա ն

մ ա ս կ ա զ մ ո ղ ա յս Ո ղ բ ը կ ա ր ո ղ էր հ ա ր մ ա ր վ ե լ ն ա և Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ի բ ր և վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ' « դ ո ւ յզ ն հ ա վ ե լվ ա ծ ­

ն ե ր ո վ և փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ » ( է ջ 1 5 8 ) ։

Ի բրև ա յս պ ի ս ի « հ ա վ ե լվ ա ծ » , ն . Ա կի ն յա նը բ ե ր ո ւմ է Ո ղ ֊

ր ի ց հ ե տ և յա լ հ ա տ վ ա ծ ը ' « մ ո ւծ վ ա ծ ա նճա րա կ ձ ե ռ ք ո վ և ա ն ­

ճա շա կ ձ և ո վ » , որի մ ե ջ եզա կի և հ ո գն ա կ ի հա ջոր դում են

մ ի մ յա ն ց ա ռ ա ն ց ճշգրի տ հ ե տ և ո ղ ա կ ա ն ո ւթ յա ն . «Մ ի ն չ նոքա

<լմեր& յո ւ ս ա յի ն դա րձ և պ ա տ ուա ս իրել իմով ա մ ե ն ի մ ա ս տ

ա րուեստ իւս ե լ կ ա տ ա ր ե լա գ ո յն յա ր մ ա ր ո ւթ ե ա մ բ ս , հ ա մ ա յն

եւ մեք փ ո ւթ ա պ էս դիմեալք ի Բ ի լզ ա ն դ ի ո յ, յուսայաք հա ր­

ս ա ն եա ց պ ա ր ե լ.. . ա ր դ փ ոխ ա նա կ խ ր ա խ ճ ա ն ո ւթ ե ա ն ն ի վ ե ­

ր ա յ գ ե ր ե զ մ ա ն ի ո ղ բս ա ս ե լո վ ո ղ ո ր մ ե լի հա ռա չեմ»** ն ո ւ յն ­

պ ես ն ե ր մ ո ւծո ղ ի կ ո ղ մ ի ց հ ա վ ե լվ ա ծ է հ ա մ ա ր ո ւմ Ո ղբի վ ե ր ֊

• вԱնճարակության» , Հանճաշակությանя թյուր կարծիքը փարատելու համար պետք է ուշադրությամբ կարդալ հատվածը, հեղինակը հոգնակի ձե է գործածում, երր խոսում Է իր ե ընկերների մասին, իսկ եզակի ձև Է գործա­ծում, երր խոսում է մ ի ա յ ն ի ր մասին։ Նույն երևույթը կրկնվում Է նաև Ողբի շարունակության մեշ մի քանի անգամ*142

I

՛ն ա զ ի ր ը ' « Ո ղ բ ք վ ա ս ն բ ա ռ ն ա լո յ թ ա գ ա ւո ր ո ւթ ե ա ն ն Հ ա յո ց

յա զ գ է ն Ա ր շ ա կ ո ւն ե ա ց , ե ւ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ո ւ թ ե ա ն ն ի տ ա ն է

41 բ բ ո յ՛ս Գ ր ի գ ո ր ի » ։

Ո ղ բի մ ե ջ հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ հ ո վ ի վ ը և հ ո վ վ ա կ ի ց ը (Ս ա հ ա կ

և Մ ե ս ր ո պ ) , ո ր ո ն ց հ ե ղ ի ն ա կ ը կ ո չո ւ մ է « հ ա յր » , « ծ ն ո ղ » , ե

.ո ր ո ն ց մ ա հ ը ո ղ բ ո ւ մ է ' Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ն ո ւ յն ա ց ն ո ւ մ է Ս իոն

կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի և ն ր ա ն հ ա ջ ո ր դ ո ղ Ե ս ա յի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի հ ե տ ,

թ ե պ ե տ ի ն ք ն է լ խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւ մ է , թ ե « չ գ ի տ ե ն ք թ ե ի 'ն չ ա ղ ե ր ս

ո ւ ն ե ց ա ծ է Ղ և ո ն դ Ս ի ոն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի հ ե տ » ( է ջ 1 7 5 ) , ն ո ւ յն ­

պ ե ս ո չ մ ի խ ո ս ք չի ա ս ո ւ մ , թ ե ո ր և է ա ղ ե ր ս կ ա մ ծ ա ն ո թ ո ւ ­

թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա ր Ղ և ո ն դ ը Ե ս ա յի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի հ ե տ I

Ա յս պ ե ս ո ր ո շ ե լո վ Ո ղ բի գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը 7 7 4 — 7 9 0

թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն և Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր վ ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ը

I X դ ա ր ի ս կ զ բ ի ն ՝ Ն , Ա կ ի ն յա ն ն ա ն ց ն ո ւ մ է ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ­

ս ի ր ո ւ թ յա ն ե ր կ ր ո ր դ մ ա ս ի ն , ա յս ի ն ք ն ո ր ո շ ե լո ւ , թ ե ո 'վ -Է Հ ա ­

յ ո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը ։ Ա յս հ ե ղ ի ն ա կ ը չէ ր կ ա ր ո ղ կ ո չ­

վ ե լ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի , Ս ա հ ա կ ի և Մ ե ս ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ , ո -

յ ւ ո վ հ ե տ և , ի ն չ պ ե ս ի ր ա վ ա ց ի ն կ ա տ ո ւ մ է ն . Ա կ ի ն յա ն ը ' « Ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա կ ի ց մ ը Թ դ ա ր ո լ ա ռ ա ջ ի ն տ ա ս ն յա կ ի ն պ ի տ ի չ հ ա ­

մ ա ր ձ ա կ ե ր ս ե պ հ ա կ ա ն ա ն վ ա մ բ լո ւ յս ը ն ծ ա յե լ պ ա տ մ ո ւ թ յո լն

մ ը , ո ւր ի ն ք ը ղ ի ն ք ը կ ե ղ ծ ե ր ա շ ա կ ե ր տ Ս ա հ ա կ ի և Մ ա շ տ ո ց ի »

( է ջ 2 8 9 ) ։ Ո ւր ե մ ն պ ե տ ք էր փ ն տ ր ե լ V I I I դ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ և

I X դ ա ր ի ս կ ղ բ ն ե ր ո լմ մ ի ո ւր ի շ հ ա ր մ ա ր մ ա տ ե ն ա գ ի ր , ո ր ի ն

կ ա ր ե լի լի ն ե ր վ ե ր ա գ ր ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ո ր ի ն ո ւ մ ը ։

« 7 5 0 — 8 5 0 շր ջ ա ն ե ն չո ւն ի ն ք մ ե ն ք ա չք ի ղ ա ր ն ո ղ պ ա տ մ ա գ ի ր

մ ա տ ե ն ա գ ի ր , ք ա ն Ղ ե վ ո ն դ Ե ր ե ց ը , որ յո ւ ր պ ա տ մ ա գ ր ք ո վ ը

հ ա ն ա ծ էր ա ն շ ո ւշտ հ ռ չա կ յո ւ ր գ ա ր ո ւ ն » ( է ջ 2 8 3 — 2 8 4 ) ։ Ե վ

Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ո ր ո ն ո ւ մ է տ վ յա լն ե ր , ո ր ո ն ց հ ի մ ա ն վ ր ա կ ա -

ր ե լ ի լի ն ի ն ո ւ յն ա ց ն ե լ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո լն Ղ ե վ ո ն դ Ե ր ե ց ի

հ ե տ , ա յս ի ն ք ն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա յտ ա ր ա ր ե լ Ղ և ո ն դ ի

գ ր չ ի ց դ ո ւր ս ե կ ա ծ ։ Ն րա ո ր ո ն ո ւ մ ն ե ր ն ա պ ա ր դ յո ւ ն չե ն ա ն ­

ց ե լ . ն ա գ տ ե լ է ի ն ը կ ե տ , ո ր ո ն ց մ ե ջ ն կ ա տ վ ո ւ մ է ն ո ւ յն ո ւ ­

թ յո ւ ն ՝ « 1 . ն կ ա ր ա գ ր ի , 2 . բ ա ռ ա գ ի տ ո ւ թ յա ն , 3 . մ տ ք ե ր ի ա ր ­

տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա ն , 4 . գ ա ղ ա փ ա ր ա կ ց ո ւ թ յա ն , 5 . ա շ խ ա ր հ ա գ ր ա ­

կ ա ն ծ ա ն ո թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , 6 . դ ա տ ո ղ ո ւ թ յա ն և ը մ բ ռ ն ո ւ մ ն ե ր ի ,

7 . ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց պ ա ր ա գ ա ն ե ր ի , 8 . մ ի տ ո ւ մ ն ե ր ի ( հ ա մ ա ֊

143

կ ռ ո ւթ յա ն և հ ա կ ա կ ր ո ւ թ յա ն ) , 9 . մ ե կ տ ա ն ի ց են ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի -

ն ա կ ն ե ր ի էլ մ ե կ ե ն ա ս ն ե ր ը » ( է չ 1 8 4 ) ,Ն կ ա ր ա գ ր ի ն ո ւ յն ո ւ թ յա ն մ ե ջ Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ց ո ւ յց Է տ ա լի ս ,

ո ր ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ն Էլ հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ե ն , հ մ ո ւտ ս . Գ ր ք ի ն ,

կ ր ո ն ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն , բ ա յ ց խ ո ւ ս ա փ ա ծ ե ն դ ա վ ա ն ա ­

բ ա ն ա կ ա ն վ ե ճ ե ր ի ց , գ ո ր ծ ե լ ե ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ , շ ր ջ ա ծ ե ն

ե ր կ ր ի զ ա ն ա զ ա ն կ ո ղ մ ե ր ը , ա պ ր ե լ են բ ա զ մ ա ղ ե տ ժ ա մ ա ն ա ­

կ ո ւ մ , օ տ ա ր թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի լծ ի տ ա կ , բ ա ր ե կ ա մ և խ ն կ ա ր կ ո ւ

ե ն Բա գ ր ա տ ո ւն յա ց տ ա ն և ն ր ա ն ց ի ց հ ա ն ձ ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւն են

ս տ ա ց ե լ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն գ ր ե լո ւ . Ղ և ո ն դ ն ա վ ե լի ե ր ի տ ա ս ա ր դ

հ ա ս ա կ ո ւմ ( 5 0 — 6 0 տ ա ր ե կ ա ն , ի ն չ պ ե ս .ո ր ո շո ւմ Է Ն . Ա կ ի ն ­

յա ն ը « Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց պ ա տ մ ա գ ի ր » ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն մ ե ջ » ,

Էջ 3 4 ) զ բ ա ղ վ ե լ Է մ ե ր ձ ժ ա մ ա ն ա կ յա և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա մ բ , ի ս կ Մ ո վ ս ե ս ( ւ 0 — 8 0 տ ա ր ե կ ա ն , ք ա ն ի որ Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ո ր ո շ ո ւմ

Է շուրջ 8 1 0 թ վ ի ն ) ձ ե ռ ն ա ր կ ե լ Է հ ո ր ի ն ե լ հ ն ա գ ո ւ յն և հ ին ժ ա ~ - մ ա ն ա կ ն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը (Է ջ 1 8 4 — 1 8 7 ) ։

Բ ա ռ ա գ ի տ ո ւթ յա ն ն ո ւ յն ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ Ն . Ա կ ի ն յա ն ը

գ ր ո ւմ Է. « Լ եզ ուն և ո ճ ը Ղ և ո ն դ ի ք ո վ ա վ ե լի կ ե ն դ ա ն ի Է և

պ ա տ կ ե ր ա վ ո ր , ե ր ի տ ա ս ա ր դ ա կ ա ն խ ա ն դ ն Է հ ոն ա ր տ ա հ ա յտ -

վ ո ղ ր ( ի ս կ 2 8 9 - ր դ Է ջում Ն . Ա կ ի ն յա ն ը Ղ և ո ն դ ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ­

թ յո ւ ն ը կ ո չո ւ մ Է « ա ն պ ա ճ ո ւ յճ , ա ն ս ե թ և ե թ » ) , մ ի ն չ Մ ո վ ս ե ս ,

ծ ե ր ո ւ թ յա ն ա լի ք ո վ ծ ա ղ կ ա ծ , ա վ ե լի խ ո հ ա կ ա ն ո ճ ո վ , ա վ ե լի

պ ե ր ճ ա բ ա ն լ ե զ վ ո վ կ ջ ա ն ա ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն շ ն ո ր հ ե լ յո ւ ր

մ տ ա ծ մ ո ւ ն ք ն ե ր ո ւ ն ։ ն ա տ ա ր ի ն ե ր ի ը ն թ ա ց ք ի ն » ( ա յս ի ն ք ն 5 0 __6 0 տ ա ր եկա ն ից մ ի ն չև 7 0 — 8 0 տ ա րեկա ն դ ա ռ ն ա լը ) « ա վելի զ ա ր գ ա ց ո ւց ա ծ Է յո ւ ր մ տ ա վ ո ր պ ա շա րը, ա վ ելի խ ո ր ա ցա ծ

ի մ ա ս տ ա ս ի ր ո ւթ յա ն ո ւս ո ւմ նե րո ւ խ ո ր ք ը ։ Հա ս ա կ ի տ ա ր-ա րու­

թ յո ւն ը և ի բ ր և պ ե ր ճա բա ն փ ա յլե լո ւ ձգտ ո ւմ ը հա ռա ջ բ ե ր ա ծ Է երիտ ա սա րդ Ղ ևոնդի և ծ ե ր ո ւն ա զ ա ր դ Մ ովսեսի մ եջ զ ա ն ա ­

զ ա ն ո ւթ յո ւն ոճի և լե զ վ ի , բ ա յց մ ե կ խ մ ո ր ո վ զ ա ն գ վ ա ծ Է

ա մ բ ո ղ ջ ո ւթ յո ւն ը , մ ե կ Է բ ա ռ ա գ ա ն ձ ը , մ տ ք ե ր ը մ ա ր մ ն ա վ ո ր ե ­

լո ւ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը » (Է ջ 1 8 7 ) ։ Ս րա նից հետ ո ն . Ա կի ն յա նը բ ե ­ր ո ւմ Է 1 0 3 բ ա ռ , որոն ք գ ո ր ծ են ա ծ վ ա ծ թ ե ' Հ ա յո ց պ ա տ ­

մ ո ւթ յա ն և թ ե Ղ ևոնդի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ , որոն ց մ ա սի ն ի ն ք ն Էլ նկ ա տ ո ւմ Է, թ ե « մ ի ա յն երկու հ ե ղ ի նա կ նե րո ւ ա ռ ա նձ­նա հա տ ուկ բա ռ ե ր չե ն և ոչ ա լ հ ա զ վ ա գ յո ւտ ... կա ն նա և ա յ ն ֊144

1

պ ի ս ի ն ե ր , ո ր ո ն ք կ ա մ ձ և ո վ ը և կ ա մ ի մ ա ս տ ա է ը մ ի ա յն ե րկ ո ւ

Հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ո ւ հ ա տ ո ւկ ե ն я ( է ջ 1 8 7 — 8 ) . ի բ ր և ա յս պ ի ս ի Ն..

Ա կ ի ն յա ն ը ն շ ա ն ա կ ո ւմ է ե ր ե ք բ ա ռ հա մա տ ոհմ, նա խ ա րա - , րակսւն և վա ղր:

Ե րկու հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի մ ե ջ ն կ ա տ վ ո ղ ո ճ ի մ ե ծ զ ա ն ա զ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ը ն . Ա կ ի ն յա ն ը բ ա ց ա տ ր ո ւ մ է ն ր ա ն ո վ , ո ր « Ղ և ո ն դ ն ■

ի ր ե ն ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ա ն ց ք ե ր ը ն կ ա ր ա գ ր ե լ է ի ն չ պ ե ս լս ա ծ ու

ն կ ա տ ա ծ է , ա ռ ա ն ց բ ռ ն ա զ բ ո ս ո լթ յա ն , ա ռ ա ն ց հ ն ա ր ա գ ի տ ո ւ­

թ յո ւ ն ի գ ո ր ծ գ ն ե լո ւ և ա յն պ ե ս , որ ի ր մ ե կ ե ն ա ս ի ն , Շ ա պ ո ւհ

Ո ա ղ ր ա ա ո լն ո լն մ ա տ չ ե լի , ղ յո ւ ր ա հ ա ս կ ա ն ա լի չ ի ն ե ր ի ր դ ր ա ­

ծ ը . ա յն ի ն չ Մ ո վ ս ե ս , որ գ ր ի պ ի տ ի ա ռ ն ե ր ա ն գ ի ր ժ ա մ ա ն ա կ ­

ն ե ր ի ա ն գ ո պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ' պ ե տ ք է ո ւն ե ն ա ր հ ն ա ր ա գ յո լտ

մ ի տ ք , ուր հ ա ն ճ ա ր ը « կ տ կ ա ր ա ն ա ր ' հ ո ն խ ո ս ք ը պ ի տ ի ճ ա ր ­

տ ա ր ա մ տ ե ր ։ Ա ր տ ա ք ի ն հ ա մ ե մ ո ւ ն ք ո վ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա ն ա ն ­

հ ա մ ո ւ թ յո ւ ն ն ս ք ո ղ ե լ , ձ ա յն ի ե լև է ջ ն ե ր ո վ ո ւժ տ ա լ տ կ ա ր փ ա ս ­

տ ե ր ո ւ ն ' ա յդ ա ր վ ե ս տ ն է պ ե ր ճ ա խ ո ս ն ե ր ո ւ ն » ։ ն ո ւ յն Մ ո վ ս ե ս ը ■

Ե ր ր ո ր դ գ ր ք ո ւ մ , ե ր բ ո ւ ն ե ց ե լ է գ ր ա վ ո ր ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր , « հ ռ ե տ ո ­

ր ա կ ա ն հ ն ա ր ա գ ի տ ո ւ թ յա ն պ ե տ ք չ է զ գ ա ց ե լ և գ ր ե լ է ա վ ե լի

պ ա ր ղ , դ յո ւ ր ը ն կ ա լ ո ճ ո վ о ( էջ 2 0 4 — 5 ի

Մ տ ք ե ր ի ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա ն ն ո ւ յն ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր ն . Ա կ ի ն ­

յա ն ը բ ե ր ո ւ մ է ե ր ե ք օ ր ի ն ա կ , ո ր տ ե ղ ն մ ա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր կ ա ն Ղ ե .ոնղի և Մ ո վ ս ե ս ի մ ե ջ . / • Հ ա յր ե ն ի ք ի հ ա մ ա ր

մ ե ռ ն ե լը լա վ հ ա մ ա ր ե լ, ք ա ն տ ե ս ն ե լ հ ա յր ե ն ի ք ն օ տ ա ր ն ե ր ի

լ ծ ի տ ա կ ն վ ա ճ վ ա ծ ո ւ ո տ ն ա կ ո խ . 2 . Ե փ ր ա տ ի ն ա վ ա կ ա մ ր ջ ի

լա ր ե ր ը կ տ ր ե լը . ( Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ո տ լա ր ե ր ը կ տ ր ո ւմ են ի ր ե ն ք ’ պ ա ր ս ի կ ն ե ր ը , ա ր շ ա վ ո ղ հ ո ւ յն բ ա ն ա կ ի ճ ա ն ա պ ա ր հ ը դ ժ վ ա ­

ր ա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր , բ ա յց Տ ի ր ա ն թ ա գ ա վ ո ր ը հ ա լա ծ ո ւ մ է պ ա ր ­

ս ի կ ն ե ր ի ն և հ ո ւ յն ե ր ի ն ա պ ա հ ո վ ա ն ց է կ ա ց ն ո ւ մ գ ե տ ո վ ։ Ղ ե ֊

վ ո ն դ ի մ ո տ ն ա վ ա կ ա մ ր ջի լա ր ե ր ը ն ե ն գ ո ւ թ յա մ բ կ տ ր ո ւմ է

Վ ա ր դ ի շ խ ա ն ը , ո ր պ ե ս զ ի հ ո ւ յն ե ր ը չկ ա ր ո ղ ա ն ա ն փ ա խ չ ե լ ,

ո ր ո ն ք կ ո տ ո ր վ ո ւ մ են պ ա ր ս ի կ ն ե ր ի ց ) . 3 . Ե ր ա ս խ գ ե տ ի ս ա ռ ­

չ ե լը ձ մ ե ռ վ ա խ ս տ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Գ ա ղ ա փ ա ր ա կ ց ո ւ թ յա ն ն ո ւ յն ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր ն . Ա կ ի ն յա ն ը

բ ե ր ո ւ մ է ե ր ե ք հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն Ղ և ո ն գ ի և Մ ո վ ս ե ս ի մ ի ջ և ։

Ա ռ ա ջ ի ն ո ւմ Ղ և ո ն դ ը պ ա տ մ ո ւ մ է ա ր ա բ ա ց ո ց Մ ս լի մ զ ո ր ա վ ա ֊

ր ի ա ր շ ա վ ա ն ք ը Հ ո ն ա ց ե ր կ ի ր ը , ճ ո ր ա Պ ա հ ա կ ի ց ( Դ ա ր բ ա ն ­

դ ի ց ) ա ն ց ն ե լո վ , ո ր տ ե ղ հ ո ն ե ր ի ն օ գ ն ո ւ թ յա ն է գ ա լի ս Խ ա զ ր ա ց

14510-1093

թ ա գ ա վ ո ր ը , ի ս կ ա ր ա բ ա ց ի ք Կ ո վ կ ա ս յա ն լե ռ ն ե ր ի մ ի ջ ո վ փ ա խ ֊

չ ո ւ մ ե ն ( V I I I դ ա ր ո ւ մ ) ։ Սրա դ ե մ Մ ո վ ս ե ս ը պ ա տ մ ո ւ մ է , թ ե

Վ ա ղ ա ր շ թ ա գ ա վ ո ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ( I I I դ ա ր ո ւ մ ) Խ ա զ ի ր ն ե ր ը ,

Բ ա ս ի լն ե ր ը ճ ո ր ա պ ա հ ա կ ի ց ա ն ց ն ե լո վ ' ա ր շ ա վ ո ւմ են Կուր

գ ե տ ի ց հ ա ր ա վ ։ Վ ա ղ ա ր շը ն ր ա ն ց հ ա լա ծ ե լո վ ք շ ո ւ մ է ճ ո ր ա

պ ա հ ա կ ի ց ա յն կ ո ղ մ ը , բ ա յց ա յս տ ե ղ մ ի ն ո ր ճ ա կ ա տ ա մ ա ր ֊

տ ո ւ մ ս պ ա ն վ ո ւմ է ։ Ե ր կ ր ո ր դ ո ւմ Ղ և ո ն դ ը պ ա տ մ ո ւմ է , թ ե

ա ր ա բ ա ց ո ց Մ ա հ մ ե ղ զ ո ր ա վ ա ր ը 2 0 0 ,0 0 0 զ ո ր ք ո վ գ ն ո ւ մ է

Չ ի ն ա ս տ ա ն ը ն վ ա ճ ե լո ւ և հ ա ս ն ե լո վ ս ա հ մ ա ն ի մ ո տ ' Չ ի ն ա ց

թ ա գ ա վ ո ր ի ց պ ա հ ա ն ջ ո ւմ է հ ն ա զ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ։ Թ ՜ա գա վորը

հ ա յտ ն ո ւ մ է , թ ե ի ր ե ն ք ե ր բ ե ք ո չ ո ք ի հ պ ա տ ա կ լե ն ե ղ ե լ , ի ն ­

ք ը մ ի ա յն հ ո ժ ա ր է ը ն ծ ա ն ե ր տ ա լ , ո ր ս տ ա ն ա ն ո ւ հ ե ռ ա ն ա ն ։

Մ ա հ մ ե դ ը պ ա հ ա ն ջ ո ւմ է 3 0 ,0 0 0 կ ո ւ յս ա ղ ջ ի կ ։ Թ ՜ա գա վորը

Հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ մ է , պ ա տ ր ա ս տ ո ւ մ է կ ա ն ա ն ց զ գ ե ս տ ո վ ծ ը պ -

տ ա ծ 4 0 , 0 0 0 կ տ ր ի ճ զ ո ր ա կ ա ն , Մ ա հ մ ե դ ի ն մ ա ր դ է ո ւղ ա ր կ ո ւմ ,

■որ ՒՐ ՂոՐՔՒ9 3 0 ,0 0 0 ը ն տ ի ր ն ե ր մ ա կ ո ւ յկ ն ե ր ո վ ա ն ց կ ա ց ն Լ

ի ր ե ն ց կ ո ղ մ ը , ո ր պ ե ս զ ի ա ղ ջ ի կ ն ե ր ը բ ա ժ ա ն ե ն ր ա ն ց մ ե ջ ։ Ե րբ

Ա ր ա բ ա ց ի ք ա ն ց ն ո ւ մ ե ն , ծ պ տ ա ծ զ ի ն վ ո ր ն ե ր ը հ ա ր ձ ա կ վ ո ւմ ու

կ ո տ ո ր ո ւ մ ե ն ն ր ա ն ց , Մ ա հ մ ե դ ը կ ո ր ա գ լո ւխ հ ե տ է դ ա ռ ն ո ւմ

. ( V I I I դ ա ր ) * Ս րա դ ե մ Մ ո վ ս ե ս ը պ ա տ մ ո ւ մ է , ո ր Ա լա ն ն ե ր ն

ա ր շ ա վ ե ց ի ն Հ ա յա ս տ ա ն , հ ա յե ր ը ն ր ա ն ց հ ե տ ք շ ե ց ի ն Կուր

գ ե տ ի ց ա յն կ ո ղ մ ը և գ ե ր ի բ ռ ն ե ց ի ն թ ա գ ա վ ո ր ի ո ր դ ո ւ ն ։ Թ՜ա­

գ ա վ ո ր ի դ ո ւս տ ր Ս ա թ ի ն ի կ ը գ ա լի ս է Կ ուրի ա փ ը և թ ա ր գ մ ա ն ի

մ ի ջ ո ց ո վ ձ ա յն է տ ա լի ս Հ ա յո ց թ ա գ ա վ ո ր Ա ր տ ա շ ե ս ի ն , որ

պ ա տ ա ն ո ւն ա զ ա տ ա ր ձ ա կ ե ։ Ա ր տ ա շե ս ը շ ա տ հ ա վ ա ն ո ւմ է

Սաթիէն ի կ ի ն .և ն ր ա ն կ ն ո ւ թ յա ն Է խ ն ,դ ր ո ւմ ո ւ հ ե տ ը ա մ ո ւ ս ն ա ­

ն ո ւ մ ( I — I I դ ա ր ) ։ Ե ր ր ո ր դ ո ւմ Ղ և ո ն դ ը պ ա տ մ ո ւ մ Է, թ ե

ա ր ա բ ա ց ո ց Մ ր վ ա ն զ ո ր ա վ ա ր ը Հ ա յո ց Ա շո տ ի շ խ ա ն ի և ս։ ц

ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի զ ո ր ք ե ր ո վ մ ի ա ս ի ն ա ր շ ա վ ո ւմ Է Հ ո ն ա ց ա շ ­

խ ա ր հ ը , կ ո տ ո ր ա ծ ն ե ր Է ա ն ո ւ մ , հ ա ր ո ւս տ ա վ ա ր բ ե ր ո ւ մ , ո ր ի ց

մ ի մ ա ս ն Էլ բ ա ժ ա ն ո ւ մ Է Ա շո տ ի ն և մ յո ւ ս ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի ն

( V I I I դ ա ր ո ւ մ ) ։ Ս րա դ ե մ Մ ո վ ս ե ս ը պ ա տ մ ո ւ մ Է, թ ե Ա լա ն ա ց

.ա շ խ ա ր հ ո ւմ Ս ա թ ի ն ի կ ի հ ա յր թ ա գ ա վ ո ր ը մ ե ռ ն ո ւ մ Է. մ ի ո ւ-

ր ի շ ը բ ռ ն ա ն ա լո վ [' հ ա լա ծ ո ւ մ Է թ ա գ ա ժ ա ռ ա ն գ ի ն , Ս ա թ ի ն ի կ ի

■եղբորը, ո ւս տ ի Ա ր տ ա շ ե ս ը Ս մ բ ա տ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ո մ ւ զ ո ր ք ո վ

ո ւղ ա ր կ ո ւմ Է Ա լա ն ն ե ր ի ա շ խ ա ր հ ը , ո ր հ ա լա ծ ո ւ մ Է բ ռ ն ա վ ո ­

ր ի ն , թ ա գ ա վ ո ր ե ց ն ո ւ մ Է Ս ա թ ի ն ի կ ի ե ղ բ ո ր ը ե մ ե ծ գ ա ղ թ ա -146

կ ա ն ո լթ յո ւ ն է բ ե ր ո ւ մ Հ ա յա ս տ ա ն ։ Դ ա ր ձ յա լ պ ա տ մ ո ւ մ է,

Մ ո վ ս ե ս ը , թ ե Կ ա ս պ ի ց ծ ո վ ի շ ր ջ ա կ ա յք ի ց ե ղ ե ր ը լե ն ո ւզ ո ւմ ՛

հ պ ա տ ա կ վ ե լ Պ ա ր ս ի ց Ա ր տ ա շե ս թ ա գ ա վ ո ր ի ն ( Հ ա յո ց թ ա գ ա ­

վ ո ր ի բ ա ր ե ր ա ր ի ն ) , ո ւս տ ի Ֆ ո ւ յն Ս մ բ ա տ ս պ ա ր ա պ ե տ ն Ա ր -

տ ա շ ե ս ի հ ր ա մ ա ն ո վ գ ն ո ւ մ ն վ ա ճ ո ւ մ է ա պ ս տ ա մ բ ն ե ր ի ն և-

ա վ ե լի մ ե ծ գ ա ղ թ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն է բ ե ր ո ւ մ Հ ա յա ս տ ա ն , թ ա գ ա ­

վ ո ր ը Ս մ բ ա տ ի ն ն վ ի ր ո ւ մ է ա մ բ ո ղ ջ ա վ ա ր ը ( I I գ ա ր ո ւ մ ) է Ա յս ե ր ե ք գ ա ղ ա փ ա ր ա կ ց ո ւ թ յա ն ն կ ա տ մ ա մ բ է լ Ն . Ա կ ի ն յա ն ը

դ ի տ ո ւմ է , որ а Մ ո վ ս ե ս ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը և-

կ ա մ ս ե պ հ ա կ ա ն մ տ ք ի հ ղ ա ց ո ւ մ ն ե ր ը պ ա տ մ ա կ ա ն հ ա ն դ ե ր ­

ձ ա ն ք ո վ բ ե մ ա դ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ս ո վ ո ր է շա տ ա ն գ ա մ ի ր ե ն կ ա ­

ղ ա պ ա ր ը ն տ ր ե լ պ ա տ մ ա կ ա ն դ ե պ ք ե ր . . . Մ ո վ ս ե ս յո ւ ր մ տ ա ­

ծ ո ւ մ ն ե ր ո ւ և հ ղ ա ց ո լմ ն ե ր ո լ մ ե ջ կ ս տ ա ն ա տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

պ ա տ մ ա կ ա ն դ ե պ ք ե ր ի ն և հ ա տ կ ա պ ե ս Ղ ե ո ն դ ի Պ ա տ մ ա գ ր ք ի ն -

մ ե ջ բ ե մ ա դ ր վ ա ծ պ ա տ կ ե ր ն ե ր է ն ։ Դ ե պ ք ե ր ը կ կ ր կ ն վ ի ն պ ա ր ­

զ ա պ ե ս ո ւրի շ հ ա ն դ ե ր ձ ն ե ր ո ւ մ ե ջ , ա յս ա ն գ ա մ ն ե ր կ ա յա ց վ ա ծ ՜

ե ր և ա կ ա յա կ ա ն թ ա տ ե ր ա բ ե մ ի ^ յւա ւ) (ւէ՝ջ 2 0 9 — 2 1 0 ) . ո ւր ի շ

պ ա ր զ խ ո ս ք ե ր ո վ ա ս ա ծ ' ի ն չ որ Ղ ե ո ն ղ ը գ ր ե լ է ի բ ր և պ ա ր զ և

ս տ ո ւ յգ պ ա տ մ ա կ ա ն ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ՛ Մ ո վ ս ե ս ը ( ա յս ի ն ք ն ն ո ւ յն

Ղ և ո ն դ ը , 7 0 — 8 0 տ ա ր ե կ ա ն հ ա ս ա կ ո ւմ ) օ գ տ ա գ ո ր ծ ե լ է ե ր ե --

վ ա կ ա յա կ ա ն կ ե ղ ծ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ս տ ե ղ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։

Ա շ խ ա ր հ ա գ ր ա կ ա ն և ա զ գ ա գ ր ա կ ա ն ծ ա ն ո թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի

ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր Ն . Ա կ ի ն յա ն ը մ ի ֊մ ի մ ե շ -

բ ե ր ո լ մ է ա ն ո ւ մ Ղ և ո ն դ ի ց ո ւ Մ ո վ ս ե ս ի ց , ո ր տ ե ղ հ ի շ ա տ ա կ վ ո ւմ ՛

ե ն Ա ր ա ք ս ի շ ր ջ ա կ ա յք ի ք ա ղ ա ք ն ե ր ո ւ ա վ ա ն ն ե ր — ն ա խ ճ ա -

վ ա ն , Խ ր ա մ , Ջ ո ւ ղ ա , Խ ո շ ա կ ո լն ի ք . դ ա ր ձ յա լ հ ի շ ո ւմ է , ո ր ե ր ­

կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ն է լ լա վ ծ ա ն ո թ են Տ ա յո ց ա շ խ ա ր հ ի ն և մ ե ր ­

ձ ա կ ա Կ ո ղ ի ն , ե ր կ ո ւս ն է լ գ ի տ ե ն Վ ր ա ս տ ա ն ի Վ ե ր ի ա կ ո չ ո ւ մ ը ,

ե ր կ ո ւս ն է լ ծ ա ն ո թ ե ն Չ ի ն ա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր ի ճ ե ն բ ա կ ո ւր -

կ ո չմ ա ն և ճ ե ն ա ց ի ն ե ր ի խ ա ղ ա ղ ա ս ե ր բ ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն , ե ր ­

կ ո ւս ն է լ գ ի տ ե ն Տ ր ո ւ ն յա ց տ ո հ մ ը ։ Մ ո վ ս ե ս ը հ ի շ ո ւմ է Ա մ ա -

տ ո լ ն յա ց տ ո հ մ ը , ո ր ը ս ե ր ե ց ն ո լմ է հ ր ե ա ն ե ր ի ց և ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ ՛

է ն ր ա ն ց ո ր պ ե ս ա ն ձ ն յա , բ ա ր ե ձ և և ո ւժ ե ղ մ ա ր դ ի կ . Ղ և ո ն դ ն

է լ ի ր պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ հ ի շ ո ւմ է Ա մ ա տ ո լն յա ց շ ա հ ա տ ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

Դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի և ը մ բ ռ ն ո ւ մ ն ե ր ի ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց

տ ա լո ւ հ ա մ ա ր ն . Ա կ ի ն յա ն ը հ ի շ ո ւմ է , ո ր Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա -

147

■? •

ց ի ն Հ ա յե ր ի ն ս ե ր ե ց ն ո ւմ է Հ ա յկ ի հ ո ր ի ց ' թ ո ր գ ո մ ի ց և հ ա յ

ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը կ ո չո ւ մ է տ ո ւն Բ ՚ո ր գ ո մ ա (« ա ն շ ո ւ շ տ հ ո ս Մ ո վ ս ե ֊

ս ը ո ւ ն ե ց ե լ է ա չք ի ա ռ ա շ ա զ գ ա յի ն ա վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն մ ը » ) ( է ջ

2 2 2 ) : Ղ և ո ն դ ն ևս Հ ա յա ս տ ա ն ը կ ո չո ւ մ է տ ո ւն Բ ՜ո ր գ ո մ ա ։

Ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց պ ա ր ա գ ա ն ե ր ի ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց տ ա լու

հ ա մ ա ր ն . Ա կ ի ն յա ն ը բ ե ր ո ւ մ է Մ ո վ ս ե ս ի խ ո ս ք ե ր ը ( Ա . գ ի ր ք ,

գ լ • Իբ ) ' а Ս ի րե լի է ր Ի ն ձ յա յն ժ ա մ [ Հ ա յկ ա զ ա ն ց ժ ա մ ա ն ա կ ]

գ ա լ փ ր կ չի ն եւ զ[ւս գ ն ե լ , ե ւ աո. ն ո ք օ ք յա շ խ ա ր հ զ մ ո ւտ ն ի մ

լ ի ն ե լ . . . և յա ր գ ե ա ց ս ա պ ր ե լ վ տ ա ն գ ի ց ։ Ա յլ վ ա ղ ո ւր ե մ ն փ ա ­

խ ե ա ւ ի մ է ն ջ պ ա տ ա հ ո ւմ ն ա յն , թ է ա ր դ ե օ ք ե լ վ Հ ճ ա կ ։ Բ ա յց

ե ս ա ռ օ տ ա ր ա ց թ ա գ ա ւ ո ր ո ւ թ ե ա մ բ ն կ ա ց ե ա թ և ա յլ ն ։ Ն. Ա -

կ ի ն յա ն ը գ տ ն ո ւմ է , որ ա յս խ ո ս ք ե ր ը չէ ր կ ա ր ո ղ ա ս ե լ V

դ ա ր ո ւմ ա պ ր ո ղ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո ր գ ո ն ե հ ա յ Վ ռ ա մ շ ա պ ո լհ թ ա ­

գ ա վ ո ր ի ն տ ե ս ա ծ պ ի տ ի լի ն ե ր , ա յլ հ ա ր մ ա ր վ ո ւմ են Ղ և ո ն դ ի

ժ ա մ ա ն ա կ ի ն , ե ր բ վ ա ղ ո ւց ա ր դ ե ն վ ե ր ա ց ա ծ էր ա զ գ ա յի ն ի շ ­

խ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը և հ ո ւ յս չկ ա ր ն ր ա վ ե ր ա ն ո ր ո գ ո ւ թ յա ն ։

Մ ի տ ո ւմ ն ե ր ի ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը ց ո ւ յց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր ն . Ա կին.-

յա ն ը ե ր կ ա ր ո ր ե ն կ ա ն գ է ա ռ ն ո ւ մ ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի վ ե ր ա ­

բ ե ր մ ո ւ ն ք ի վ ր ա Մ ա մ ի կ ո ն յա ն և Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ն տ ն ե ր ի հ ա ն ­

դ ե պ ։ Մ ո վ ս ե ս ն ա տ ո ւմ է Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ի ն , ն վ ա ս տ ա ց ն ո ւմ

յ- ն ր ա ն ց ա ղ դ ա շ ա հ գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը , դ ո ւր ս է բ ե ր ո ւ մ ի բ ր և

տ ի ր ա դ ր ո ւ ժ ն ե ր , ն ե ն գ ա վ ո ր ն ե ր և ա յլն , ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , շա տ

բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւ մ է Բ ա գ ր ա տ ո լն ի ն ե ր ի ն և ս ր ա ն ց է վ ե ր ա գ ր ո ւ մ ա յն լա վ գ ո ր ծ ե ր ը , որ կ ա տ ա ր ե լ էի ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ը ։ Ա յս

բ ա ն ը ն . Ա կ ի ն յա ն ը գ տ ն ո ւ մ է V դ ա ր ի հ ա մ ա ր ա ն բ ա ց ա տ ­

ր ե լի , բ ա յց մ ի ա ն գ ա մ ա յն բ ն ա կ ա ն և հ ա ս կ ա ն ա լի ' ո ւթ ե ր ո ր դ

դ ա ր ի հ ա մ ա ր , ե ր բ ի շ խ ա ն ա պ ե տ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա ր ի ր ա ր հետ

մ ր ց ո ւ մ էի ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ն ո ւ Բ ա դ ր ա տ ո լն ի ն ե ր ը , ի ն չպ ե ս

ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է Ղ և ո ն դ ը , մ ի ն չ և որ մ ի մ ե ծ ա պ ս տ ա մ բ ւս թ ւա ն

ժ ա մ ա ն ա կ , որ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ը կ ա զ մ ա կ ե ր պ ե ց ի ն ա ր ա բ ա ­

ց ո ց ի շ խ ա ն ո ւ թ յա ն դ ե մ ' ն ր ա ն ց գ լխ ա վ ո ր ն ե ր ն ը ն կ ա ն կ ռ վ ի

դ ա շ տ ո ւմ , մ ն ա ց ա ծ ս ե ր ո ւն դ ն է լ բ ն ա ջ ի ն ջ ե ղ ա վ . Մ ա մ ի կ ո ն -

յա ն ն ե ր ը պ ա տ մ ո ւթ յա ն ա ս պ ա ր ե զ ի ց դ ո ւր ս ը ն կ ա ն , և Բ ա գ -

ր ա տ ո ւն ի ն ե բ ն ա պ ա հ ո վ ե ց ի ն ի ր ա ն ց ի շ խ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը (ո ր հ ետ ո

փ ո խ վ ե ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ) ։ Ղ և ո ն դ ը ն ո ւ յն պ ե ՛ս , ը ս տ Ն . Ա կ ի ն -

յա ն ի ' « վ ա ր ա կ վ ա ծ է ո չ ն վ ա զ հ ա կ ա կ ր ո ւ թ յա մ բ հ ա ն դ ե պ Մ ա ­

մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ո ս ) ( է ջ 2 3 7 ) , ն ո ւ յն պ ե ս չա փ ա զ ա ն ց գ ո վ ե ս տ ֊

148

՛ներ է շ ռ ա յլո ւմ Բ ա գրա տ ոձւիներին ( 2 3 0 — 3 1 ) ։ Երկու հ ե ղ ի ­

նա կներ ն է լ , որոնք պ ա տ մ ա գ ր ե լո ւ հ ա նձն ա ր ա ր ութ յո ւն ս տ ա ­

ց ե լ էին Բ ա գրա տ ունի ի շ խ ա ն ն ե ր ի ց ' նր ա նց զ գ ա ց ո ւմ ն ե ր ի թ ա ր գ մ ա ն ն ե ր ն են հ ա ն դ ի ս ա ցե լ ( էջ 2 3 7 ) ։

Ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի վ ե ր ջ ի ն կ ե տ ն է ' ե ր կ ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի

մ ե կ ե ն ա ս ն ե ր ի է լ մ ի և ն ո ւ յն Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց տ ո հ մ ի ց չի ն ե լը ւ

Ղ և ո ն դ ի մ ե կ ե ն ա ս ը հ ա յտ ն ի է — Շ ա պ ո ւհ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ։ Գ ա ­

լ ո վ Մ ո վ ս ե ս ի մ ե կ ե ն ա ս Ս ա հ ա կ Բ ա դ ր ա տ ո լն ո լն ' Ն , Ա կ ի ն յա ն ը

չ է ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ , որ ա յս ա ն ձ ը լի ն ե ր ա յն Ս ա հ ա կ ա ս պ ե տ Բ ա գ ­

ր ա տ ո ւ ն ի ն , որ Վ ա հ ա ն Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ի ա պ ս տ ա մ բ ո ւ թ յա ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ա ր զ պ ա ն ն շ ա ն ա կ վ ե ց Վ ա հ ա ն ի խ մ բ ի

կ ո ղ մ ի ց 4 8 1 - ի ն և հ ե տ ո մ ի ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ի մ ե ջ ը ն կ ա վ . (Гք ա ­

ն ի որ ա մ ե ն կ ա ս կ ա ծ ե վ ե ր է , որ Հ ա յո ց .պ ա տ մ ո ւթ յա ն հ ե ղ ի ­

՛ն ա կ ը ժ ա մ ա ն ա կ ո վ շ ա տ հ ե ռ ո ւ է V դ ա ր ե ն » ( է ջ 2 5 4 ) ։ Ո ւս ­

տ ի նա ե ր կ ա ր պ ա տ մ ա կ ա ն և ճ յո ւ ղ ա գ ր ա կ ա ն ո ր ո ն ո ւմ ն ե ր է

ա ն ո ւ մ և գ տ ն ո ւ մ է մ ի ա յլ Ս ա հ ա կ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի , Ա շո տ Ս ա ­

հ ա կ յա ն Բ ա գ ր ա տ ո լն ո ւ ո ր դ ի ն , ո ր 8 0 6 թ վ ի ն տ ե ր դ ա ր ձ ա վ

Ա ն ձ և ա ց յա ց ե ր կ ր ի ն և ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ի ր մ ո տ հ ր ա վ ի ր ե ց

Մ ո վ ս ե ս ի ն , հ ա ն ձ ն ա ր ա ր ե լո վ դ ր ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Պ ա տ մ ո լթ յո լն ը նա ս կ ս ե լ է գ ր ե լ 8 0 6 - ի ց հ ե տ ո և վ ե ր ջ ա ց ր ե լ է

ո չ շ ա տ ո ւշ , ք ա ն 8 2 0 թ վ ա կ ա ն ը , մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս 8 1 0 - ի ն ։

Վ եր ը բ ե ր վ ա ծ բ ո լո ր ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ի ց Ն . Ա կ ի ն յա ն ը ե զ ր ա ­

կ ա ց ն ո ւ մ է , թ ե « Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և Ղ և ո ն դ մ ի և ն ո ւ յն ա ն ձ -

ն ա վ ո ր ո ւ թ յո լն ն ե ր ն ե ն , ի ն չ պ ե ս մ ի և ն ո ւ յն են Մ ո վ ս ե ս և Մ ա ր

Ա ր ա ս Կ ա տ ի ն ա я ( է ջ 2 8 6 ) ։

Մ նո ւմ է մ ի կ նճ ռո տ հա րց ևս լո ւ ծ ե լ ։ Եթե Մ ով սես Խ որե­

ն ա ց ի ն և Ղ ևոնդը մ ի և ն ո ւյն ա նձն ե ն , ա պ ա ա յս ա նո ւննե ր ի ց

մ ե կ ը կ ա մ մ յո ւս ը կ ե ղ ծ է ։ «Ք ա ն ի որ Ղ ևոնդի Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը

ի բ ր և ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց դ ե պ ք ե ր ո լ ա ն պ ա ճ ո ւյճ ա ն ս ե թ և ե թ ն կ ա ­

ր ա գ ր ո ւթ յո ւն , գ ր վ ա ծ է ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց է մ ը , պ իտ ի ե ն թ ա դ ր ե ն ք ,

թ ե լկ ա ր տ եղ իք խ ե ղ ա թ յո ւր ե լո ւ , կ ե ղ ծ ե լո ւ հ ե ղի նա կ ի ն ա ն ո ւ­

ն ը . ուստ ի ա վ ա ն դ ո ւթ յո ւն ը հ ա վ ա տ ա ր մ ո ւթ յա մ բ պ ա հպ ա նա ծ

է «Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց » հորջորջա նքը հ ե ղ ի ն ա կ ի ն ' գ ր ո ւթ յա ն ճ ա կ ա ­

տ ը կ ա մ վ ե ր ջ ա վ ո ր ո ւթ յա ն » ։ Բ ա յց Մ ովսես ա նունը կա րող է

ն կ ա տ վ ե լ կ ե ղ ծ ի ք , «վա ււն զի կ ե ղ ծ վ ա ծ է ա նոր ժ ա մ ա ն ա կ ն

ա լ, դ ր ո ւթ յա ն ձևն ա լ . . . կ ե ղ ծո ղ ը երկրորդ գրիչ մ ը ն է , որ հ ե ­

ղ ի նա կ ի ն (ա յս ի ն ք ն Ղ և ո ն ղ ֊Մ ո վ ս ե ս ի ) մ ա հ վ ա ն ե ն ե տ քը , հ ա -

վա տ ալի և Հեղինա կա վոր ը ն ծ ա յե լո ւ հա մ ա ր ա նոր խ ո ս ք ե ր ը ' կա րևոր տ ե ս ա ծ է կ ե ղ ծե լ ժ ա մ ա նա կն ա լ, ա նունն ա լ» ( է ջ

2 8 9 ) ,«Մ ո վ ս ե ս » ա նվա ն ն կ ա տ մ ա մ բ ն . Ա կի ն յա ն ը ե ն թ ա դ ր ո ւմ

է , թ ե «կ ե ղ ծ ո ղ ն ա չքի ա ռջև ո ւն ե ց ա ծ է Հ ն գ ա մ ա տ յա ն ի ն հ ե ­ղինա կը Մ ովսես մ ա ր գ ա ր ե ն , որ պ ա տ մ ա ծ է Ի ս ր ա յելի ժ ո ­ղ ո վ ր դ յա ն ծն ն դ ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ը և թ ե ի նչպ ես նա յո ւր ժ ո ղ ո ­

վուրդը եգիպ տ ա կա ն ծ ա ռ ա յո ւթ ե ն ե ն հա նեց և Կա րմիր ծովու: խ ո ր ա ն դ ո լնդ նե ր ե ն ա ն ց ո ւց , տ ա ր ա վ և հ ա ս ցո լց Ա վետ յա ց- երկրին ս ա հ մ ա ն ն ե ր ը ։ ն ո ւ յն դերը կկա տ ա րեր Հ ա յո ց պ ա տ ­

մ ո ւթ յա ն հեղի նա կն ա լ, որ ժա մ ա նա կի ա ն ծ ա յր խ ո ր ք ե ր ե Ն

կհա ներ ի լո ւ յս ա զգի մ ը պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը և կ բե ր ե ր կհա ս-

ց ը ն ե ր ժ ա մ ա նա կ մ ը , ուր ա զգը գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ նոր զ ի ն ­վ ա ծ , կ ա զ մ ա կ ե ր պ վ ա ծ , պ իտ ի վ ա յե լե ր Ա վ ե տ յա ց երկիրը

մ տ ք ի և լ ո ւ յս ի » ( է ջ 2 9 0 ) ։

« Խ որենա ցի» հորջորջա նքի ն կ ա տ մ ա մ բ ն . Ա կինյա նն ա - ■

սում է , որ « ա յս հորջորջա նքը պ իտ ի ենթ ա դրե Խ որյա ն կ ա մ Խ որեն գ ա վ ա ռ մ ը կ ա մ ք ա ղ ա ք մ ը . ա յս պ ի ս ի վ ա յր ծա ն ո թ չէ

մ ե զ Հ ա յա ս տ ա ն ի ս ա հ մ ա ն ն երո ւ մ ե ջ ։ Հա վ ա ն ո ր ե ն նա և ա յս

հորջորջա նքի մ ե ջ բա ռ ա խ ա ղ մ ը թ ա գ ն վ ա ծ է . խոր ա ր մ ատեն՛

ա ծա ն ՛ցվա ծ, կ ա մ «Խ ո ր ի ն» — ի մ ա ս տ ո ւն , հ մ ո ւտ , կա մ «Խ ո լ- ր ի ն »-հ ա ր ի ն — ը ն թ ե ր ց ո ղ ի մ ա ս տ ո վ (հ մ մ տ . Մ ա ր Ա բա ս Կ ա ֊

տ ի ն ա ), և կ ա մ թ ե ր և ս «ո ր ը ն դ խ ո րս է ա ն ց » պ ա տ մ ո ւթ ե ա ն

Հ ա յո ց ի *։«Մ ո վ ս ե ս ը , ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ը մ բ ռ ն մ ա մ ՛բ , Ա րծրոլնի ները

կ ս տ ո լգ ա բ ա ն ե Ա րծիվ ո լն ի , ա յս պ ե ս նա և Ա մ ա տ ո լն ի— Հ ա ­

մ ա տ ա ն ց ի և ա յլն , ի ՞ն չ զ ա ր մ ա ն ք , ե թ ե ի ր իսկ ս տ ո ւգ ա բա նո ւ­

թ յա ն օր ե ն ք ն ե ր ո վ երկրորդ գր ի չ մ ը հ ո ր ի նա ծ ը լլա իր ծ ա ­

գո ւմ ն ա լ ի մ ա ս տ ո ւթ յա ն , հա նճա րի խորքերէն, և կ ա մ բ ա զ ­

մ ա մ յա ծե ր ո լն ո ւն ա նդուլ ը ն թ ե ր ց ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը ն կ ա տ ե լո վ

ա սորա կա ն ]օ ռ ս ^ = ը ն թ ե ր ց ա ս ե ր մ ա կդ ի ր ն ա յս պ ե ս բա ր ե -

* Այս ուսումնասիրությունը տպելուց առա շ ն . Ակինյանը նրա համառո­տությունը տպագրել էր «Անահիտն հանդեսում, որտեղ <гԽորենացիл բառը պարզապես ստուգաբանել էր է Խոր էն անցիւ, երեի ինքն էյ նկատել է այնու­հետև, որ այս սրամիտ ստուգաբանությունը շատ է հիշեցնում Ակոռի = արկ ուռի ք Կատու- կա լ ի տուն, Կանթեղ = կայ անդ եղ ... ստոլգա բան ութսուն­ները և հարկ է համարել փոքր ինչ ձևը բարվոքել, իմաստը պահպանելով։150

ք

■փոխած ը լ լ ա ։ Հ ա մ ե ն ա յն դեպ ս բա ռ ա խ ա ղ մ ը պ ետ ք է ե ն ­թ ա դ ր ե լ « Խ որ ե նա ցի3) հորջորջմա ն մ ե ջ , ք ա ն տ ե ղ վ ո ա ն ո ւ ն » .. .

Հ է ջ 2 9 0 ) ,

Ա յս պ ե ս ո ւ ր ե մ ն , ը ս տ Ն . Ա կ ի ն յա ն ի , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի

՛ա ն ո ւն ն ե ր ը կ ե ղ ծ ի ք ն ե ր ե ն , I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ տ ա ս ն ա մ յա ­

կ ո ւ մ մ ի ա ն ծ ա ն ո թ մ ա ր դ ո ւ կ ո ղ մ ի ց հ ո ր ի ն վ ա ծ , և Մ ո վ ս ե ս

Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւն ը կ ր ո ղ մ ա տ ե ն ա գ ի ր մ ե ն ք ա ռ հ ա ս ա ր ա կ չե ն ք

ո ւ ն ե ց ե լ ։ ЫоП թ1սՏ иН га*Ե մ ծ ր ա գ ր ի ց դ ո ւր ս է ք ն ն ե լ ա յս ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ,

ա յս հ ա մ ա ռ ո տ ա մ փ ո փ ո ւ մ ո վ կ ա մ ե ց ա ծ ա ն ո թ ա ց ն ե լ ա յն մ ե ­

թ ո դ ի ն և ա յն հ ի մ ո ւ ն ք ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ց ի ց ն ա հ ա ն ե լ է ի ր ա յս

ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ո ր ք ա ն գ ի տ ե մ ' Ն . Ա կ ի ն յա ն ի կ ա ր ծ ի ք ն

ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ թ յո ւ ն չ գ տ ա վ ։ ( а Ա ն ա հ ի տ ի я մ ե ջ բ ա վ ա կ ա ն մ ա ն ­

ր ա մ ա ս ն և հ մ տ ա լի ց կ ե ր պ ո վ ք ն ն վ ե լ ո ւ հ ե ր ք վ ե լ է Ն . Ա կ ի ն ֊

յա ն ի կ ա ր ծ ի ք ը ։ Ա կ ա դ . Հ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ն ո ւ յն պ ե ս հ ա վ ա ն ա ­

կ ա ն և ը ն դ ո ւն ե լի չէ հ ա մ ա ր ո ւ մ Ն . Ա կ ի ն յա ն ի ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ի ց և ո չ մ ե կ ը , ա յս ի ն ք ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ և Ղ և ո ն դ ի մ ի և ն ո ւ յն

ա ն ձ լի ն ե լը . Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը Ա ն ձ և ա ց յա ց ե ր կ ր ի տ ե ր Ս ա հ ա կ

Ո ա գ ր ա տ ո լն ո լ հ ա ն ձ ն ա ր ա ր ո ւ թ յա մ բ գ ր ե լը մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս

'8 1 0 թ վ ա կ ա ն ի ն . Ո ղ բ ի ' հ ե տ ո կ ց վ ա ծ լի ն ե լը Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն . ն ր ա հ ո ր ի ն վ ա ծ լի ն ե լն ի բ ր և Ղ և ո ն դ ի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա -

ռ ա ջ ի ն մ ա ս ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն , բ ն ո ւ թ յա ն ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ի

ն ո ւ յն ա ց ո ւ մ ը Մ ի ջ ա գ ե տ ք ի ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ի հ ե տ . ք ա ղ ա ք ա կ ա ն

ա նցքերի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ V I I I Դարի ա ն ց ք ե ր ը տ ե ս ն ե լը

և ա յ լ ն ) ։ Ի նձ թ վ ո ւ մ է , թ ե ն . Ա կ ի ն յա ն ի ո ւս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը

կ ա ր ո ղ է մ ո լո ր ե ց ն ե լ մ ի ա յն հ ի ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն ա ն տ ե ղ յա կ

դ յո ւ ր ա հ ա վ ա ն մ ա ր դ կ ա ն ց ։ Ի մ վ ե ր ա բ ե ր մ ո ւ ն ք ը բ ա ց ա ր ձ ա կ ա ­

պ ե ս բ ա ց ա ս ա կ ա ն է , ե թ ե չ ա ս ե մ ա վ ե լի ն ։

ԱԿԱԴ. Լ ՄԱՆԱՆԴ8ԱՆ. *հՈՐԵՆԱ8ՈԻ ԱՌԵՂԾՎԱԾԻ ԼՈՒԾՈՒՄԸ»

Հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջա բ ա ն ո ւմ հ ա յտ ­

ն ո ւ մ է , թ ե ի ն ք ն ս կ զ բ ո ւ մ զ բ ա ղ վ ե լի ս է ե ղ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Ա շ­

խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ը ն դ ա ր ձ ա կ և հ ա մ ա ռ ո տ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի

հ ա մ ե մ ա տ ա կ ա ն ք ն ն ո ւ թ յա մ բ ։ Ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն .ը ն թ ա ց ­

ք ո ւ մ հ ե տ զ հ ե տ ե ե ր և ա ն ե ն ե կ ե լ կ ա ր և ո ր ո ւ ծ ա ն ր ա կ շ ի ռ հ ե ­

տ և ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ո ր ո ն ք ո ւ ղ ե ց ո ւ յց ե ն լի ն ե լ ո ւ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա -

151

ռ ե ղ ծ վ ա ծ ի լո ւ ծ մ ա ն , հեղինակի համար միա նգա մա յն պ արդ Լ ա նվիհեփ է եղել, ո ր Ա շխ ա րհա ցույցը Խորենա ցու աշխատու­թյունն է և գրվա ծ է IX դա րում: Ուրեմն անհրաժեշտ էդարձել Խորենացու ա մըոդ* խնդիրը հետ սպ ոտ ել ու լուսա­բա նել ա յս նոր հա յեցա կետ ով (Ա ռ ա ծ ա բ ա ն , էջ 3 ) ։ Ն ո ւ յն

մ ի տ ք ը կ ր կ ն ո ւմ է և հ ե տ ո ' ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ . « Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

խ ն դ ր ի լո ւ ծ ո ւ մ ը , ի ն չ պ ե ս կ տ ե ս ն ե ն ք , հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն է տ ա ­

լի ս վ ե ր ջ ն ա կ ա ն ա պ ե ս պ ա ր զ ե լո լ ն ա և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ չա ր ա բ ա ս - տ ի կ հ ա ր ց ը , ո ր ի մ ա ս ի ն ա ն թ ի վ ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր են լո ւ յս

տ ե ս ե լ ո ւ թ ե ր և դ ե մ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր հ ա յտ ն վ ե լ» ( է ջ 4 6 ) , « Ա ր դ "

ե թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն է , ի ս կ

ա յդ , ի ն չպ ե ս տ ե ս ա ն ք , ա ն վ ի ճ ե լի է ո ւ ա ն տ ա ր ա կ ո ւս ե լի ' շա տ

պ ա ր զ է , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ն ի ջ ե ց վ ե լո ւ է ի ն ն ե ր ո ր դ

դ ա ր ը . Ա յս ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա մ բ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ի հ ա մ ա ր

ս տ ա ց վ ո ւ մ է ո ր ո շ ու հ ա ս տ ա տ ո ւն մ ի կ ռ վ ա ն » ( է ջ 8 2 ) ։

Ո ւր ե մ ն ա յս ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն տ ր ա մ ա բ ա ն ա կ ա ն կ ա - ■

ռ ո լց վ ա ծ ք ը կ ա ր ե լի է ձ և ա կ ե ր պ ե լ ա յս պ ե ս . —Ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի '

1 . Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ն ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի գ ո ր ծ է .

2 . Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի և Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը

ն ո ւ յն ա ն ձ ն է — Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի .

3 . Ո ւր ե մ ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա պ ր ե լ է ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւ մ

և ն ր ա Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ն ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի գ ո ր ծ է .

Ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը տ ր ա մ ա բ ա ն ո ր ե ն ճ շ մ ա ր ի տ և ա ն խ ո ւ­

ս ա փ ե լի է , ե թ ե ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ը ճ շ մ ա ր ի տ լի ն ի ն , ի ս կ ե թ ե

ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ի ց գ ո ն ե մ ե կ ը ճ շ մ ա ր ի տ չ լի ն ի , կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ք ը -

կ տ ա պ ա լվ ի , կ տ ա պ ա լվ ի ա յն մ տ ք ո վ , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը չէ

կ ա ր ո ղ կ ռ վ ա ն լի ն ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ և ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ­

ն ա կ ը ո ր ո ղ ե լո լ հ ա մ ա ր .

Հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջի ն մ ա ս ո ւ մ ա շ ­

խ ա տ ո ւ մ է ա պ ա ց ո ւ ց ե լ ի ր ե ր կ ո ւ ն ա խ ա դ ր յա լն ե ր ը ։ Նա մ ա ն ­

ր ա մ ա ս ն հ ի շ ո ւմ է Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի տ պ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ժ ա ­

մ ա ն ա կ ա գ ր ա կ ա ն կ ա ր գ ո վ բ ե ր ո ւ մ է զ ա ն ա զ ա ն գ ի տ ն ա կ ա ն ն ե ­

ր ի կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի և ն ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ի մ ա ս ի ն ,

ք ն ն ո ւ մ է ա յդ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը , հ ե ր ք ո ւ մ կ ա մ ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ ։

Ես կ ա ն գ կ ա ռ ն ե մ ն ր ա ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ա յս մ ա ս ո ւ մ

բ ե ր վ ա ծ կ ե տ ե ր ի ց մ ի ա յն մ ի ք ա ն ի ս ի վ ր ա , ո ր ո ն ք ա ն մ ի ջ ա պ ե ս152

շ ո շ ա փ ո ւ մ ե ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի և ն ր ա

հ ե ղ ի ն ա կ ի հ ա ր ց ե ր ը , բ ա ց թ ո ղ ն ե լո վ ա յն հ ա ր ց ե ր ը , ո ր ո ն ք

ա ն մ ի ջ ա կ ա ն կ ա պ չո ւն ի ն ա յս ե ր կ ո ւ հ ա ր ց ե ր ի հ ե տ ։

1 , Ա շխա րհա ցույցի երկու խ մբա գրությունների խ նգիրբւ •Մ ի ն չև 1 8 8 1 թ վ ա կ ա ն ը բ ո լո ր բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ք զ բ ա ղ ­

վ ո ւ մ էի ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ո վ , մ ի ա մ տ ա բ ա ր ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ է ի ն , թ ե

ա յս Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը , ո ր ի ո ւ ղ ղ վ ա ծ բ ն ա գ ի ր ը տ պ վ ե ց Վ ե ն ե -

տ ի կ ո լմ 1 8 4 5 - ի ն և ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ ' 1 8 6 5 - ի ն , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ­

ր ե ն ա ց ո ւ . մ յո ւ ս գ ր վ ա ծ ք ՛ն ե ր ի հ ե տ ' բ ո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ո ր ծ ն է ,

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ կ ա մ մ ի ո ւրի շ ա ն ձ ի , և ա յս բ ն ա գ ր ի տ ը վ -

յա լն ե ր ի վ ր ա է ի ն հ ի մ ն ո ւ մ ի ր ե ն ց դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ն ր ա

գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի և ն ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ի մ ա ս ի ն ։ Բ ա յց 1 8 8 1 - ի ն

Վ ե ն ե տ ի կ ի մ խ ի թ ա ր յա ն Ա , Ս ո լք ր յա ն ը Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը հ ր ա ­

տ ա ր ա կ ե ց ֆ ր ա ն ս ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա մ բ հ ա ն դ ե ր ձ ' մ ի ն ո ր

ձ ե ռ ա գ ր ի ց , որ շա տ տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ էր մ ի ն չ և ա յդ հ ր ա տ ա ր ա կ ­

վ ա ծ բ ն ա գ ր ի ց , ա մ ե ն ի ց ա ռ ա ջ ի ր ը ն դ ա ր ձ ա կ ո ւ թ յա մ բ — ն ա

գ ր ե թ ե ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ ա վ ե լի ը ն դ ա ր ձ ա կ է ր , ք ա ն ն ա խ կ ի ն հ ր ա ­

տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ւ Ս ո լք ր յա ն ն ի ր հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ յա ն ա ռ ա ծ ա ­

բ ա ն ո ւ մ պ ն դ ո ւ մ է ր , հ ա կ ա ռ ա կ պ ր ո ֆ . Պ ա տ կ ա ն յա ն ի , թ ե ա յդ

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը , ա ն շ ո ւշ տ , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ո ր ծ ն է V

■դա րից, բ ա յ ց հ ե տ ս ա մ ո ւտ հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր ո վ ու ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ո վ *» Բ ա յց ն ա բ ո լո ր ո վ ի ն չշ ո շ ա փ ե ց ա ղ ե ր ս ը ի ր հ ր ա ­

տ ա ր ա կ ա ծ ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն և ն ա խ կ ի ն հ ա մ ա ռ ո տ

խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ի ջ և , ս ր ա ն ց ի ց ո 'ր ն է ի ս կ ա կ ա ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

գ ր ա ծ ը (ն ր ա ա ռ ա ջ ա բ ա ն ի ց կ ա ր ե լի է ե զ ր ա կ ա ց ն ե լ , թ ե նա

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ հ ա ր ա զ ա տ բ ն ա դ ի ր հ ա մ ա ր ո ւմ է հ ա մ ա ռ ո ­

տ ը ) ։ և ի 'ն չ կ ա պ ո ւն ի ն ր ա հ ե տ մ յո ւ ս ը ( ը ն դ ա ր ձ ա կ ը ) , ա յս

կ ա ր և ո ր հ ա ր ց ը ն ա բ ո լո ր ո վ ի ն չ է շ ո շ ա փ ե լ ։

Ա յս հ ա ր ց ո վ ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ զ բ ա ղ վ ե լ է Մ ա կ լե ր ը , որ

1ւ կ զ բ ո ւ մ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն բ ն ա գ ի ր հ ա մ ա ր ո ւ մ էր

ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , ս ա կ ա յն հ ե տ ո ա յս կ ա ր ծ ի ք ը

փ ո խ ե ց և հ ա ն գ ե ց ա յն ե դ ր ա կ ա ց ո լթ յա ն , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն է լ , թ ե ' ը ն դ ա ր ձ ա կ ը և թ ե ' հ ա մ ա ­

ռ ո տ ը , մ ե կ ը մ յո ւ ս ի ց ա ն կ ա խ հ ա մ ա ռ ո տ վ ա ծ ե ն ն ա խ ն ա կ ա ն

ը ն դ ա ր ձ ա կ բ ն ա գ ր ի ց . М ак1ег— 2 и г О езсЫ сМ е с1еБ Բտ. М о - зе э СЬогепа181՛, А г т е ш а с а , I I , 1 9 2 7 . ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ը

բ ե ր ո ւ մ ե մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի գ ր ք ի ց ( է ջ 1 4 ) ։ Ն ո ւյն հ ա ր -

153

ց ո վ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ղ բ ա ղ վ ե լ է ն ա և ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը և մի-

շ ա ր ք փ ա ս տ ե ր ո վ ա պ ա ց ո ւ ց ե լ է , որ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ո 'չ ը ն ֊

դ ա ր ձ ա կ ը և ո չ հ ա մ ա ռ ո տ ը ս կ զ բ ն ա գ ր ե ր լե ն և մ ե կ ը մ յո ւ ս ի ց

չե ն բ խ ո ւ մ , ա յլ ե ր կ ո ւս ն է լ հ ա մ ա ռ ո տ վ ա ծ ե ն մ ի ն ա խ ն ա կ ա ն

‘բ ն ա գ ր ի ց , որ ա վ ե լի ը ն դ ա ր ձ ա կ է ե ղ ե լ և ա յժ մ ա ն հ ե տ կ ո ր ե [

է ։ Խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե շ կ ա ն հ ա վ ե լվ ա ծ ն ե ր , ո ր ո ն ց մ ի մ ա ­

սը կ ա ր ո ղ է ն ե ր մ ո ւ ծ վ ա ծ լի ն ե լ խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ե ր ի կ ա մ ը ն դ օ ր ի ­

ն ա կ ո ղ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ( է շ 1 7 ) ։2 . Ա շխա րհա ցույցը Անանիա Շիրա կա ցու գ ո ս ծ ր չէ: Պ ր ո ֆ .

Ք . Պ ա տ կ ա ն յա ն ը 1 8 7 7 թ վ ի ն տ պ ե ց Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը ( հ ա մ ա ֊

ռ ո տ ը ) ռ ո ւս ե ր ե ն թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն հ ե տ մ ի ա ս ի ն հ ա ր ո ւս տ և

հ մ տ ա լի ց ծ ա ն ո թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ։ ն ա , հ ա մ ո ղ վ ա ծ լի ն ե լո վ , որ

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն V դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ է ' կ ա ր ծ ի ք հ ա յտ ­

ն ե ց , թ ե ն ա չէ ր կ ա ր ո ղ լ ի ն ե լ հ ե ղ ի ն ա կ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի , ո ր ը

պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր և ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր V I և V I I

դ ա ր ե ր ի ց ։ Ի մ ի չ ի ա յլ ո ց նա ա ռ ա ջ ի ն ն է ր , որ ց ո ւ յց տ վ ե ց , թ ե

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի մ ե շ ի բ ր և ա ղ բ յո ւ ր հ ի շ վ ա ծ Կ ո ս տ ա ն գ ի ն

Ա ն տ ի ո ք ա ց ի ն V I դ ա ր ի հ ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ Կ ո զ մ ա ս Հ ն դ կ ա չո ւն

է , ո ր ի Ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն Ե ր կ ր ա գ ր ո ւթ յո ւն ի ց օ գ տ վ ե լ է Ա շ­

խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ը ։ Ք . Պ ա տ կ ա ն յա ն ը հ ա ն գ ե ց ա յն ե զ ­

ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը գ ր վ ա ծ է V I I դ ա ր ո ւմ ,

և ն ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ե ն թ ա դ ր ե ց Ա ն ա ն ի ա Շ ի ր ա կ ա ց ո լն , որ V I I

դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ է ո ւ հ ա յտ ն ի է թ վ ա բ ա ն ա կ ա ն և ա ս տ ղ ա բ ա շ ­

խ ա կ ա ն ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ։ Պ ա տ կ ա ն յա ն ի ա յս ե ն թ ա դ ր ո լ-

թ յ ո լն ն ը ն դ հ ա ն ո ւր ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ թ յո ւ ն գ տ ա վ ( չ ն ա յե լ ո վ Ս ո լ-

ք ը ր յա ն ի հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յա ն , ո ր ի ա ռ ա շ ա բ ա ն ո լմ նա ճ գ ն ո ւ մ

էր ա պ ա ց ո ւ ց ե լ , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ո լւ -

ծ ը ն է ) ։ ն ր ա ն հ ե տ և ե ց ի ն Գ ո լտ շ մ ի տ ը , Խ ա լա թ յա ն ը , Մ ա ր կ -

վ ա ր տ ը և ո ւ ր ի շ ն ե ր ը ։ Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ի ր ն ե ր ֊կ ա ո ւս ո ւմ ­

ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն մ ե շ մ ի ա ռ մ ի ք ն ն ո ւ մ է Ք . Պ ա տ կ ա ն յա ն ի բ ե ­

ր ա ծ փ ա ս տ ե ր ը հ օ գ ո ւտ ի ր ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն և հ ե ր ք ո ւ մ է ն ը -

ր ա ն ց . մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ' հ ա մ ե մ ա տ ո ւ մ է շ ա տ կ ե տ ե ր Ա շխ ա ր­

հ ա ց ո ւ յց ի ո ւ Ա նա նիա Շ ի ր ա կ ա ց ո ւ ի ս կ ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի մ ե ք

և 3 ո լ1 3 է տ ա լի ս , ո ր ա շ խ ա ր հ ա գ ր ա կ ա ն կ ա ր և ո ր հ ա ր ց ե ր ո ւ մ

ի ր ա ր բ ո լո ր ո վ ի ն տ ա ր ր ե ր կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ո ւն ի ն Ա նա նիա Շ ի ր ա ֊

կ ա ց ի ն և Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ը , ա յն պ ե ս որ ա ն հ ն ա ր է

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ հ ա մ ա ր ե լ Շ ի ր ա կ ա ց ո լն ։154

3 . Ք , Պ ա տ կ ա ն յա ն ի կ ա ր ծ ի ք ը հ ե ր ք ե լո ւ ց հ ե տ ո ա կ ա դ . Մ ա ֊

ն ա ն դ յա ն ը կ ա ն գ է ա ռ ն ո ւմ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յա ն վ ր ա ։ Ե րկ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի ց է լ

ն ա բ ե ր ո ւ մ է բ ա վ ա կ ա ն թ վ ո վ հ ա տ վ ա ծ ն ե ր , ո ր ո ն ց մ ե շ ե ր ե -

վ ո ւ մ Է հ ա յա ց ք ն ե ր ի .ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն տ ի ե զ ե ր ա գ ր ա կ ա ն , ա շ խ ա ր -

հ ա գ ր ա կ ա ն և պ ա տ մ ա կ ա ն զ ա ն ա զ ա ն հ ա ր ց ե ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ • հ ա մ ե մ ա տ ո ւ մ Է ե ր կ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ի ո ճ ը , և բ ա զ մ ա թ ի վ օ ր ի ­

ն ա կ ն ե ր ո վ ց ո ւ յց Է տ ա լի ս , ո ր Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ Մ ո վ ս ե ս

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ը գ ր ե լո ւ մ ի և ն ո ւ յն

ս ո վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւ ն ի ն ։ Ս ր ա ն ց վ ր ա ա վ ե լա ց ն ե լո վ ն ա և ա յն

յի ա ս տ ը , որ բ ո լո ր ձ ե ռ ա գ ր ե ր ո ւ մ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը վ ե ր ա գ ը ր - վ ո ւ մ Է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն ճ ն ա հ ա ն գ ո ւ մ Է ա յն ե զ ր ա կ ա ց ո ւ ­

թ յ ա ն , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Էէ

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա յս ե ր ե ք ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն Էլ

Հ ա մ ո զ ի չ են և մ ի ա ն գ ա մ ա յն ը ն դ ո ւ ն ե լի * ։ Մ րա նք կ ա զ մ ո ւ մ ե ն

ն ր ա ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն դ ր ա կ ա ն ա ր ժ ե ք ա վ ո ր ա ր դ յո ւ ն ք ն ե ր

* Անհրաժեշտ եմ համարում հաւանել, որ 1936 թվին, երր ես այս աշ­խատությունը գրում Էի՝ ակադեմիկոս Մ անանդյանի բերած ապացույցները* Աշխարհացույցի Խորենացուն պատկանելու մասին' ինձ ևս բոլորովին համո- 4.Ւձ թվատին, և ես ուրախացա, որ այս կնճռոտ խնդիրը վերջնականապես լուծվեց բավարար կերպով։ Բայց 1938 թվին ես Երևանում կարդացի պետ, Ձեռագրատան ավագ աշխատակից Աշ. Աբրահամյանի ձեռագիր աշխատու­թյունը Անանիա Շիրակացու և քննության առարկա եղող Աշխարհացույցի մասին։ Աշ. Աբրահամյանը մի առ մի քննում Է ակադ. Մանանդյանի բո/որ ապացույցները հօգուտ նրա կարծիքի, թե Աշխարհացույցը Խորենացուն Է պատկանում, հերքում Է ա յգ ապացույցները և իր կողմից բազմաթիվ անհեր­քելի ապացույցներ Է բերում, որ այս Աշխարհացույցը պատկանում Է Շիրա- կա ցուն։ Ի միշի ա յլոց ' նա մի առ մի քննելով պետ. Մատենադարանի Աշ­խարհացույցի 36 ձեռագիր օրինակները և նրանց ճյուղագրությունը կազ­մելով[ ' ցույց Է ավել, որ Խորենացու անունը կրում են Աշխարհացույցի նո­րագույն ձեռագրերը (սկսած 1600 թվականից), իսկ նրանից առաջ գրված հնագույն 7 օրինակ հեղինակի անուն չեն կրում։ Բերում Է նաև մի շարք մատենագրական ցուցումներ, համեմատություններ Շիրակացու գրվածքնե­րի և Աշխարհացույցի։ Ինձ համար այլևս կասկած չմնաց, որ Աշխարհացույ­ցը , անշուշտ, Անանիա Շիրակացու գործն Է։ Այս բացատրությունը տալուց հետո, այլևս հարկ չեմ համարում իմ այս աշխատության մեշ գրածս փոփո­խել, քանի որ իմ տարաձայնությունն ակադ, Մանանդյանի հետ ոչ այնքան Վերաբերում Է Աշխարհացույցի հեղինակի անձին, որքան գրության ժամա­նակին և իմ պնդումները, թե Աշխարհացույցը IX դարի գործ չէ, այ/ V II ւդարի կամ ավելի հին ժամանակի' դարձյալ մնում են իրենց ուժի մեշ*

155

ր ը , ճ ի շ տ է , Ն ր ա ն ց մ ե ջ ն ո ր բ ա ն ք ի չ կա ( բ ա ց ի Պ ա տ կ ա ն յ ա ­

նի կ ա ր ծ ի ք ի հ ե ր ք ո ւ մ ի ց , որ բ ո լո ր ո վ ի ն ն ո ր և ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն է ) ,

բ ա յց ի ն չ որ ա ռ ա շ գ ի տ ե ի ն ք ե ն թ ա դ ր ա բ ա ր , ա վ ա ն դ ա բ ա ր '

ա յժ մ գ ի տ ե ն ք հ ա ս տ ա տ ո ւն կ ե ր պ ո վ , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն դ ա ր ձ յա ,

հ ա յտ ա ր ա ր վ ո ւմ է հ ե ղ ի ն ա կ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի , ի ն չ պ ե ս ա վ ա ն -

ղ ա ր ա ր ճ ա ն ա չ վ ա ծ է ե ղ ե լ մ ի ն չ և 1 8 1 9 թ վ ա կ ա ն ը , ե ր բ Ս ե ն ֊

Մ ա ր տ ե ն ն ա ո ա ջ ի ն ա ն գ ա մ ն ր ա ն կ ո չե ց ձ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո յց ս տ ո յն

Մ ո վ ս ի ս ի Խ ո ր ե ն ա ց ւ ո յ» * , ո ր ի շ ա վ ղ ո վ ն է լ գ ն ա ց Ք . Պ ա տ կ ա ն ,

չ ա ն ը , հ ա յտ ա ր ա ր ե լո վ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը V I I գ ա ր ի գ ո ր ծ ' Ա ն ա ն ի ա Շ ի ր ա կ ա ց ո լ հ ե ղ ի ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն .

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ն ա յժ մ դ ա ր ձ յա լ ի ր ի ս կ ա կ ա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ն

ը ն ծ ա յվ ե ց , ս ա կ ա յն ա յն կ ա ր և ո ր տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յա մ բ հ ի ն , ա ֊

վ ա ն դա կ ա էI հ ա յա ց ք ի ց , ո ր ն ե ր կ ա յո ւ մ ս մ ե ր ո ւ ն ե ց ա ծ Ա շխ ա ր ­

հ ա ց ո ւ յց ի ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո չ մ ե կ ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո -

ր ե ն ա ց ո ւ գ ր չ ի ց դ ո ւր ս ե կ ա ծ բ ն ա գ ի ր ը չ է . ա յդ բ ն ա գ ի ր ն ա ն ­

հ ե տ կ ո ր ա ծ է , ե ղ ա ծ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա մ ա ռ ո տ վ ա ծ են

ն ր ա ն ի ց և կ ր ո ւմ ե ն հ ա վ ե լո ւ մ ն ե ր ո ւ ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր

խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ե ր ի և ա ր տ ա գ ր ո ղ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ։

4 . Աշխա րհա ցույցի գրութ յա ն ժա մա նա կը: Հ ա ս տ ա տ ե լո ւց

հ ե տ ո , որ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ն է ,

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը դ ի մ ո ւ մ է ո ր ո շ ե լո ւ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը , ո ր ն ր ա ա շ խ ա տ ո ւ թ յա ն կ ա ր և ո ր ա ­

գ ո ւ յն , հ ի մ ն ա կ ա ն կ ե տ ը պ ե տ ք է լի ն ի , ք ա ն ի որ նա ի բ ր և հ ա ս ­

տ ա տ ո ւն կ ռ վ ա ն պ ի տ ի ծ ա ռ ա յե ն ա և Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա ­

կ ը ո ր ո շ ե լո ւ , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ը լո ւ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր . Ի ն չ­

պ ե ս ս կ զ բ ո ւ մ տ ե ս ա ն ք ' ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յ ա ն ն ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ­

ս ի ր ո ւ թ յա ն ա ռ ա ծ ա բ ա ն ո ւմ հ ա յտ ն ո ւ մ է , թ ե ի ր ե ն հ ա մ ա ր

մ ի ա ն գ ա մ ա յն պ ա ր զ էր և ա ն վ ի ճ ե լի , ո ր Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը

գ ր վ ա ծ է I X դ ա ր ո ւմ , ո ւր ե մ ն ն ր ա ն մ ն ո ւ մ է բ ե ր ե լ ա պ ա ­

ց ո ւ յց ն ե ր , ո ր պ ե ս զ ի ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի հ ա մ ա ր է լ ա յս կ ե տ ը

պ ա ր զ և ա ն վ ի ճ ե լի դ ա ռ ն ա .

Ո րո՜նք են նրա ա պ ա ց ո ւյց ն ե ր ը . Ն ա խ քա ն նրա ա պ ա ց ո ւյց ­

ները մ ե ջ բե ր ե լը հա ր կ ա վո ր է մ ի հա մ ա ռ ո տ ա կնա րկ ն ե տ ե լ,

թ ե Ա շխ ա ր հ ա ցո ւյցի գ ր ո ւթ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի մ ա սի ն ի 'ն չ հա ­

յա ց ք են ո ւն ե ց ե լ ուրիշ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը ։ Ս են-Մ ա րտ ենն Աշ­

խ ա ր հ ա ց ո ւյց ի գ ր ո ւթ յա ն ժ ա մ ա նա կը դ նո ւմ էր I X գարում՛

կա մ X դա րի ս կ զ բ ո ւմ , հ ի մ ն վ ե լո վ մ ի ք ա ն ի ա շ խ ա ր հ ա ֊

156

գ ր ա կ ա ն Հ ա տ ո ւկ ա ն ո ւն ն ե ր ի վ ր ա , ո ր ո ն ք ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ի ց -

ա ռ ա ջ չէ ի ն կ ա ր ո ղ հ ա յտ ն ի շ ի ն ե լ ։ Ս ա կ ա յն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

ք ն ն ա կ ա ն հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ յա ն մ ե շ ( 1 8 4 5 - ի ն ) ա յդ ա ն ո ւ ն ն ե ր ը

■ դ ո ւր ս գ ց վ ե ց ի ն ի բ ր և ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ,

ա յն պ ե ս որ Ս ե ն -Մ ա ր տ ե ն ի կ ա ր ծ ի ք ն ա յս կ ե տ ո ւմ հ ե ր ք վ ե ց և

ա յն ո ւ հ ե տ և ո չ մ ի հ ե տ և ո ր դ չ ո ւ ն ե ց ա վ (Է ջ 2 8 — 3 1 և 8 1 ) ։

Ս ե ն -Կ ր ո ւա ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը հ ա մ ա ր ո ւմ Էր ո չ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

դ ո ր ծ և դ ր վ ա ծ Էր հ ա մ ա ր ո ւմ V I I դ ա ր ո ւմ (Է ջ 2 7 — 2 8 ) ։

Հ յո լ բ շ մ ա ն ը ն ո ւ յն պ ե ս Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը հ ա մ ա ր ո ւմ Է ոչ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ո ր ծ և ն ր ա գ ր ո ւ թ յա ն հ ե տ ն ա գ ո ւ յն ս ա հ մ ա ն ը

^ е г ш т и э բօտէ զւա ա ՈՕՈ) ո ր ո շ ո ւմ Է 9 0 2 թ ի վ ը , ա յս ի ն ք ն

թ ե ա յս թ վ ա կ ա ն ի ց հ ե տ ո Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ ՛

լի ն ե լ ( է ջ 8 1 — 8 2 ) ։ Իր Ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ Հ յո ւ բ շ մ ա ն ը Ա շ­

խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի դ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը դ ն ո ւ մ է V I I դ ա ր ո ւմ

( հ ա ր ց ա կ ա ն ն շ ա ն ո վ ) ։

Ս ո լք ր յա ն ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը դ ր վ ա ծ է հ ա մ ա ր ո ւ մ V

դ ա ր ո ւ մ , ք ա ն ի որ ն ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն է , ի ս կ •

ը ն դ ա ր ձ ա կ ը հ ա մ ա ր ո ւմ է 7 - ր դ դ ա ր ի կ ե ս ի ց ։

Կ ի պ ե ր տ ը ն ո ւ յն պ ե ս ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ է ր , ո ր Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը ,

դ ո ւր ս գ ց ե լո վ մ ի ք ա ն ի ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , կ ա ր ե լի է հ ա ­

մ ա ր ե լ V դ ա ր ի գ ո ր ծ ։

Պ ա տ կ ա ն յա ն ը , Գ ո ւտ շ մ ի տ ը ( է ջ 3 4 ) , Խ ա լա թ յա ն ց ը , Մ ա ր կ ֊

վ ա ր տ ն ի ր ն ո ր ա գ ո ւ յն ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո ւ մ ( է ջ 8 1 ) Ա շ­

խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը հ ա մ ա ր ո ւ մ է V I I ղ ա ր ի դ ո ր ծ , հ ա վ ա ն ո ր ե ն

Ա ն ա ն ի ա Շ ի ր ա կ ա ց ո ւ գ ր ա ծ ։ Բ ա ն ա ս ի ր ո ւթ յա ն մ ե ջ ա յս կ ա ր ­

ծ ի ք ը տ ի ր ա պ ե տ ո ւմ էր մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս 5 5 տ ա ր ի , մ ի ն չ և

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ն ե ր կ ա ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ե ր և ա ն

գ ա լը ։

Ո ւր ե մ ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ո վ ղ բ ա ղ վ ո ղ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի ց ո չ ո ք

ա յն չի հ ա մ ա ր ե լ I X ղ ա ր ի դ ո ր ծ ։ Ո ւս տ ի մ ի ա ն գ ա մ ա յն ա ն ա -

կ ը ն կ ա լ է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ե տ և յա լ ա ն ս պ ա ս ե լի ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը .— «Ա յս պ իսով, Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի դ ր ո ւ թ յա ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ վ ո ւմ է կա մ ութերորդ Լ կա մ իններորդ դա ­րում» ( է ջ 8 2 ) ։ Վ ե ր ը հ ի շ վ ա ծ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի ց ո չ մ ե կ ը I X

դ ա ր ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւթ յո ւն չ է ա ն ո ւ մ , մ ի ա յն Մ ա ր կ վ ա ր տ ը ը ս -

կ ը զ բ ո լմ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը հ ա մ ա ր ե լի ս է ե ղ ե լ 7 - ր դ ղ ա ր ի

վ ե ր ջ ի կ ա մ V I I I ղ ա ր ի գ ո ր ծ ( է ջ 4 5 ) , բ ա յ ց ի ր ն ո ր ա գ ո ւ յն

157

.ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ե շ փ ո խ ե լ է ի ր կ ա ր ծ ի ք ը և , Պ ա տ կ ա ն -

յ ա ն ի օ ր ի ն ա կ ո վ , ա յն վ ե ր ա գ ր ե լ է Ա ն ա ն ի ա ^ Օ ի ր ա կ ա ց ո ւն

Հ 8 1 ) , ա յս ի ն ք ն հ ա մ ա ր ե չ է V I I դ ա ր ի գ ո ր ծ , Ո ՞վ է , ո ւր ե մ ն ,

կ ա ր ծ ի ք հ ա յտ ն ե լ , է լ չ ե մ ա ս ո ւմ ո ր ո շ ե լ , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը

Т I I I կ ա մ I X դ ա ր ի գ ո ր ծ է — մ ն ո ւ մ է ա ն հ ա յտ : Ո ւր եմ ն

ա յդ թ ե զ ի ս ն ա պ ա ց ո ւ ց ե լո ւ ա մ բ ո ղ ջ ծ ա ն ր ո ւ թ յո ւ ն ն ու պ ա ­

տ ա ս խ ա ն ա տ վ ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն կ ն ո ւ մ է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի վ ր ա ,

Ա յն ո ւհ ե տ և ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է . « Պ ա ր զ .

:վ ո ւ մ է ն ա և ա յն , որ ն ր ա [ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ] հ ե ղ ի ն ա կ ն ա պ ­

՞ր ե լ է ա ն պ ա յմ ա ն ա ր ա բ ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ո ւ մ » . Ո ՞ր տ ե ղ ի ց է ա յս

՛պ ա ր զ վ ո ւ մ , ե թ ե ա յն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ի ց , ո ր ո ն ց հ ա մ ա ռ ո տ ո ւ թ յո ւ ­

ն ը վ ե ր ը բ ե ր ի , ք ա ղ ե լո վ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի գ ր ք ի ց ' ա պ ա

֊ա յ դ ա ր ա բ ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ի տ ա կ կ ա ր ե լի է հ ա ս կ ա ն ա լ մ ի ա յն

У I I դ ա ր ը , բ ա յց ո չ ա վ ե լի ո ւշ ,

(ГԻսկ ա յս ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց , շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է ա կ ա դ .

^ Մ ա ն ա ն դ յա ն ը , — ի ն ք ն ի ն ա ր դ ե ն հ ե տ և ո ւմ է , որ ա ր ա բ ա կ ա ն

ЧЛյ ն բ ա ռ ե ր ը , ո ր ո ն ք հ ա ն դ ի պ ո ւմ ե ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ա մ ա ­

՛ռ ո տ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն բ ո լո ր ձ ե ռ ա գ ր ե ր ո ւ մ , ի ս կ հ ա ճ ա խ ն ա և

/ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ , պ ա տ կ ա ն ո ւմ են հ ա վ ա ն ո ր ե ն

ն ր ա բ ո ւ ն և ի ս կ ա կ ա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ն և չ ե ն կ ա ր ո ղ հա մ ա ր վ ե լ

օ տ ա ր ա մ ո ւտ ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր » ։ Ե վ բ ե ր ո ւ մ է չո ր ս ա ր ա ­

բ ա կ ա ն բ ա ռ — ա ղ խ ո ւ ն ա , դ հ ո ւն ա ղ հ ո լն ա ր , մ ա ղ ա պ , բ ա լա ս ա ն

( է ջ 8 2 ) ,

ն ա խ մ ի ք ա ն ի խ ո ս ք ա յս ա ր ա բ ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ի մ ա ս ի ն ։

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց դ , Ե ր ջա ն ի կ Ա ր ա բ ի ա ն ն կ ա ր ա գ ր ե լի ս , հ ի շ ո ւմ

՛է ծ ա ղ ի կ ն ե ր և ն ր ա ն ց ի ց պ ա տ ր ա ս տ վ ո ղ ա ն ո ւ շ ա հ ո տ ո ւթ յո ւն ­

ն ե ր ( « ի ւ ղ ք ա ն ո յշ ք » ) ի բ ր և ա յդ ե ր կ ր ի բ ե ր ք ե ր . ը ն դ ա ր ձ ա կ ը

■հիշում է 1 2 ա ն ո ւ ն , հ ա մ ա ռ ո տ ը ' 1 6 , Ա յս ա ն ո ւ ն ն ե ր ի ց վ ե ր ո ­

հ ի շ յա լ չո ր ս ը ա ր ա բ ա կ ա ն ե ն , ի ս կ խ ա ղ ա մ ի ( կ ա մ խ ա լի , հ ա ­

լ ի ) , ն ա ր դ ի ն կ ա մ ն ա ր դ ո լկ , հ ա ս մ ի կ , մ ա ր գ ի գ ո լշ , բ ա ն , վ ա ր դ ,

մ ա ն ո ւ շ ա կ , թ ե ր և ս ն ա և ջ ա բ ր ի կ ( կ ա մ ջ ա փ ո լկ ) , ք ե ղ ի ( կ ա մ

.՜ք թ ի ) պ ա ր ս կ ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ ո ւն ի ն , ի ս կ բ ո ւխ տ ա կ ի և նրա ն

■ծ ա ղ կ ի կ ա մ ն ր ա ն յո ւ ղ ի ծ ա գ ո ւ մ ն ա ն հ ա յտ է * . Ա ր դ ' հ ա ր ց է

ձ ա գ ո ւ մ , թ ե Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ե ր ը կ ա մ հ ե ն ց բ ո ւն

* տնրանշ կարող է նուռն բառի սեռականը լինել, փոխանակ սովորա­՛կան «նոանտ ձևին, ինչպես դուոն— ղրան և այլն,

Ճ58

■ք

հ ե ղ ի ն ա կ ը ( ա յս ի ն ք ն Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ) ա ր ա բ ա կ ա ն ա յդ լո ր ս ՝

ա ն ո ւն ն ե ր ի հ ե տ մ ի ա ս ի ն ո ՞ր տ ե ղ ի ց է վ ե ր ց ր ե լ մ յո ւ ս ա րա բա ­կան ծաղիկների և ա ն ո ւ շ ա հ ո տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի պարսկերեն ա -

■ նոլններլւ: Մ ն ո ւմ է ե ն թ ա դ ր ե լ , թ ե ա յս ա ն ո ւշ յո ւ ղ ե ր ը , ի բ ր և ՛

վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն ն յո ւ թ ե ր , հ ա յտ ն ի է ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի շ ո ւ ­

կ ա ն ե ր ո ւ մ , և հ ե ղ ի ն ա կ ը , ո վ է լ որ լի ն ի , հ ա յ վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ն ե -

ր ի ց է լս ե լ ո ւ դ ր ա ռ ե լ ա յս ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ։ Ն ո ւյն կ ե ր պ ո վ պ ե տ ք

է բ ա ց ա տ ր վ ե ն Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ի տ ա ս ը տ ե ս ա կ գ ո հ ա ր ն ե ր ի մ ա ­

ս ի ն ե ղ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը (հ ա մ ա ռ ո տ ո ւ մ '՛ էջ 6 1 4 , ը ն դ ա ր ­

ձ ա կ ո ւ մ ' էջ 4 1 ) ։

Բ ա յց ի ն չպ ե ս է լ բ ա ց ա տ ր վ ե ն վ ե ր ո հ ի շ յա լ ա ր ա բ ա կ ա ն բ ա ­

ռ ե ր ը , ք ա ն ի որ ս ր ա ն ք պ ա տ ա հ ո ւմ ե ն մ ե ր ձ ե ռ ք ի տ ա կ ե ղ ա ծ ՛

խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե ջ , և ք ա ն ի որ ա յս խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ­

ր ի I X դ ա ր ի դ ո ր ծ լի ն ե լո ւ հ ա մ ա ր մ ի ն չ և ա յս տ ե ղ ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ո չ մ ի ա պ ա ց ո ւ յց չի բ ե ր ե լ , և գ ր ե թ ե բ ո լո ր բ ա ­

ն ա ս ե ր ն ե ր ն ա յդ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա մ ա ր ե լ ե ն V I I դ ա ր ի

գ ո ր ծ ' ս ր ա ն ի ց հ ե տ և ո ւ մ է , որ ա յդ ա ր ա բ ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ն է [՝

մ ե ր և Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի մ ե ջ մ տ ե լ ե ն ա ր ա բ ա կ ա ն շր ջ ա ն ի

վ ա ղ ա գ ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ , հ ե ն ց V I I դ ա ր ո ւ մ ։ ( Հ ա յտ ն ի են

ա ր ա բ ն ե ր ի ա ր շ ա վ ա ն ք ն ե ր ը , Դ վ ի ն ի գ ր ա վ ո ւ մ ն ո ւ կ ո տ ո ր ա ծ ը ,

3 5 հ ա գ ա ր մ ա ր դ ո ւ գ ե ր ի տ ա ր վ ե լը ' 6 4 2 թ վ ի ն ) ։

Գ ա լո վ ա յն հ ա ր ց ի ն , թ ե ա յդ ա ր ա բ ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ը խ մ բ ա ­

գ ր ո ղ ն ե ՞ր ն ե ն ա վ ե լա ց ր ե լ , թ ե ՞ բ ո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ( ա յս ի ն ք ն Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ ) գ ր ա ծ ն ե ն , ա յս բ ա ր դ խ ն դ ի ր ը լո ւ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր

պ ե տ ք է ն կ ա տ ի ա ռ ն ե լ հ ե տ և յա լ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ն ե ր ը .

Դ ե ռ ո ր ո շ վ ա ծ չ է , թ ե ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո 'ր ն է

ժ ա մ ա ն ա կ ո վ ա վ ա գ ը և ո 'ր ը կ ր տ ս ե ր ը , ո ր ո շ վ ա ծ չ է ն ա և , թ ե

կ ր տ ս ե ր խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ս կ դ բ ն ա կ ա ն օ ր ի ն ա կ ի ց հ ա մ ա ռ ո տ ե լո ւ

ժ ա մ ա ն ա կ ձ ե ռ ք ի տ ա կ ո ւ ն ե ց ե ՞ լ և օ գ տ ա գ ո ր ծ ե ՞ լ է ա վ ա զ ա ­

գ ո ւ յն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , թ ե ՞ ո չ ։

Հ ա յտ ն ի չ է ն ա և , թ ե խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ե ր ը բ ո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ր ա ծ ՞

բ ն ա գ ր ի ՞ց ե ն հ ա մ ա ռ ո տ ե լ ի ր ե ն ց գ ո ր ծ ե ր ը , թ ե ՞ ե ղ ե լ է մ ի մ ի ­

ջ ա ն կ յա լ ՝ ն ո ւ յն պ ե ս ա ն հ ե տ ա ց ա ծ և ը ն դ մ ի ջ ա ր կ վ ա ծ խ մ բ ա ­

գ ր ո ւ թ յո ւ ն , ո ր ի ց և հ ա մ ա ռ ո տ ե լ ե ն ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ղ ն ե ր ը , կա ՜մ՛

ս ր ա ն ց ի ց մ ե կ ը հ ա մ ա ռ ո տ ե լ է բ ո ւ ն ս կ գ բ ն ա գ ի ր բ ն ա գ ր ի ց , ի ս կ մ յո ւ ս ը ՝ ը ն դ մ ի ջ ա ր կ վ ա ծ , ա յժ մ կ ո ր ա ծ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց

մ ե կ ը ։ Ի մ ա յս վ ե ր ջ ի ն ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա մ ա յա կ ա ն չ է . ի ն ք ը '

159'

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը թ ո ւ յլ է տ ա չի ս , որ կ ա ր ո ղ են ե ղ ա ծ

լի ն ե լ մ ի ք ա ն ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն բ ն ա գ ր ե ր ( « Ա ն հ ր ա ժ ե շ տ է ր . . . ն ա և

ք ն ն ե լ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն բ ն ա գ ր ի կ ա մ բնագրերի հ ա ր ց ը , ո ր ո ն ց ի ց ծ ա գ ե լ ե ն ա յժ մ յա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը * .

է շ 1 3 — 1 4 ) * ,Ա յս պ ա տ ճ ա ռ ո վ մ ե ն ք Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի բ ն ա գ ր ի կ ա մ բ ն ա ­

գ ր ե ր ի և ա յժ մ յա ն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի փ ո խ ա դ ա ր ձ հ ա ր ա բ ե ­

ր ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ե ր ո ւմ խ ա ր խ ա փ ո ւ մ ե ն ք խ ա վ ա ր ի մ ե շ . և ա յս

հ ա ր ց ե ր ո ւ մ մ ե ր բ ո լո ր դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր , ե ն ­

թ ա դ ր ո ւ թ յա ն բ ն ո ւ յթ են կ ր ե լո ւ .

Ա յս պ ա յմ ա ն ն ե ր ո ւ մ և ը ն դ ո ւ ն ե լո վ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի

կ ա ր ծ ի ք ը , որ ա յս ա ր ա բ ա կ ա ն ա ն ո ւն ն ե ր ը չե ն կ ա ր ո ղ լի ն ե լ

խ մ բ ա գ ի ր ն ե ր ի հ ա վ ե լո ւ մ ն ե ր ի ր ա ն ց ո ւ ն ե ց ա ծ բ ն ա գ ր ի վ ր ա ,

ա յ լ որ ն ր ա ն ք ծ ա գ ո ւ մ ե ն մ ի ը ն դ հ ա ն ո ւր ա ղ բ յո ւ ր ի ց , կ ա ր ե լի

է զ ա ն ա զ ա ն ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ա ն ե լ ն ր ա ն ց ծ ա գ մ ա ն մ ա ս ի ն ,

1 . Ս ա րող է ի ն ա յս ո ւ ն ր ա ն ց հ ե տ մ յո ւ ս պ ա ր ս կ ե ր ե ն և ա ն ­

հ ա յտ ծ ա գ ո ւ մ ո ւն ե ց ո ղ ն յո ւ թ ե ր ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը գ տ ն վ ե լ մ ի բ ն ա ­

գ ր ո ւ մ , որ գ ր վ ա ծ էր ա ր ա բ ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ի ց ա ռ ա ջ և ո րի հ ե ­

ղ ի ն ա կ ն ա յս բ ա ռ ե ր ի ն ծ ա ն ո թ ա ց ե լ է Հ ա յա ս տ ա ն ի շ ո ւ կ ա ն ե ­

ր ո ւ մ , հ ա տ կ ա պ ե ս Դ վ ի ն ո ւմ վ ա ճ ա ռ վ ո ղ ա պ ր ա ն ք ն ե ր ի ց , ( Հ ի ­

շ ե ն ք ' ա մ պ ա ր , զ մ ո ւ ռ ս , կ ի ն ա մ ո ն , կ ն դ ր ո ւկ , հ ա լո ւէ , մ ո ւշ կ և

ա յլ ն ) ,

2 . Ա ր ա բ ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ի ց ա ռ ա ջ գ ր վ ա ծ բ ն ա գ ի ր ը չէ ր պ ա ­

ր ո ւ ն ա կ ո ւ մ ա յդ բ ա ռ ե ր ը , ա յլ մ ի մ ի ջ ա ն կ յա լ ' մ ե ր ձ ե ռ ք ը շ ը -

հ ա ս ա ծ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ա վ ե լա ց ր ե լ է ա յս բ ա ռ ե ր ը , կ ա մ V I I

դ ա ր ի ց ա ռ ա ջ , ի բ ր և Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ ծ ա խ վ ո ղ ա պ ր ա ն ք ն ե ր ի

* Իբրև մի կողմնակի ապացույց մի ուրիշ րնղմիքարկված և ա յժմ կո­

րա ծ խ մբա գրությա ն, կարելի է հիշել Ղևոնդ Երեցի մոտ բերվա ձ հետևյալ տողերը Ակամսիս գետի մասին . отԱնցանէին ընդ գետն Ակամսիս ( կամ Ակամ- փըսիս) ։ ո ր ի կողմանս Տա յոց բղխ եա լ երթա յ զհիւսիս ով արեւմտից, սւնցա- նելով րնդ Եգեր' մտանէ ի Պոնտոս» (էշ 1 6 8 )ւ Համառոտ Աշխարհացույցը չու- նի Ակամսիս գետ, իսկ ընդարձակն ունի ա յսպ ես. VԸնդ որ իշանէ Յոհ. գա -

լով ի Սպերայ, անցանէ առ Թուխարս բերդով ի Կլարշս, եւ անտի յե գ ր , ընդ

ն ե գ ա լ, ընդ Մրուդ եւ ընդ Մրիա գաւառս ի Պոնտոս ծով, ղոր Եզերացիր կո­

չեն Ակամսիս եւ Խաղտք Կակամար» (է շ 3 5 ) ։ Մի ուրիշ տեղ գրում է . «Ա կա մ­սիս որ է Յոհ. որ գա յ ի Մ եծ Հա յո ց յ» (էշ 2 7 ) ։ Պարզ է, որ Ղե-ոնդն օգ։ովել է ■Աշխարհացույցի ուրիշ ա յժ մ մեզ անհայտ խ մբա գրությունից կամ սկղրնա- գրից»

Д60

ա ն ո ւ ն ն ե ր , կ ա մ ա ր ա բ ա կ ա ն շր շա ն ի ս կ զ բ ն ե ր ո ւ մ , և ա յս խ ը մ -

բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց օ ,գ տ վ ե լ են մ ե ղ հ ա յտ ն ի ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

3 . Կ ա րող էր մ ե զ հ ա յտ ն ի ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց

կ ր տ ս ե ր ն ա չք ի ա ռ ա շ ո ւն ե ն ա լ ա վ ա գ ա գ ո լ յն խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

և ն ր ա ն ի ց վ ե ր ց ն ե լ ա յս ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ։

4 . Կ ա ր ող է ի ն , վ ե ր ջ ա պ ե ս , ա յս բ ա ռ ե ր ը գ տ ն վ ե լ ա յն ը ս ֊

կ ը ղ բ ն ա գ ր ո ւ մ , որ հ ե ղ ի ն ա կ ը գ ր ե լ է ա ր ա բ ա կ ա ն շ ր ջ ա ն ո ւ մ ,

I X գ ա ր ո ւ մ , և հ ա տ կ ա պ ե ս I X գ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ս կ ը զ բ -

ն ե ր ի ն ( ք ա ն ի ո ր , ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր դ ր վ ա ծ է Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ց հ ե տ ո , 8 5 5 — 8 6 5 տ ա ր ի ն ե ր ի մ ի ջ ա ն կ յա լ շ ր ջ ա ն ո ւմ ) ։ Ս ա կ ա յն ա յս դ ե պ ք ո ւմ

մ ե ր ձ ե ռ ք ի տ ա կ ե ղ ա ծ ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ր ո ն ք

ծ ա գ ա ծ ե ն I X ղ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ա յդ բ ն ա գ ր ի ց ' պ ե տ ք է

ի ջ ե ց վ ե ն գ ո ն ե մ ի ն չ և X դ ա ր ի կ ե ս ե ր ը (ո ր պ ե ս զ ի մ ի գ ը ր -

վ ա ծ ք հ ա ջ ո ր դ ա բ ա ր ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ե ն ­

թ ա ր կ վ ի , պ ե տ ք է ա մ ե ն ա ք ի չ ը մ ի հ ա ր յո ւ ր տ ա ր ի ) ։ Բ ա յց ա յս ­

պ ի ս ի ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ չ ե ն հ ա մ ա ր ո ւ մ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ո չ մ ի բ ա ն ա ս ե ր , և ո չ ի ն ք ը ' ա կ ա դ . Մ ա -

ն ա ն ղ յա ն ը ։ Հ յո լ բ շ մ ա ն ը , ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք , ն ր ա ն ց հ ե տ ն ա -

գ ո լ յն ժ ա մ ա ն ա կ ը , ո ր ո շ ո ւմ է 9 0 2 թ վ ա կ ա ն ը ։ Ո ւր ե մ ն , ի ն չ ­

պ ե ս տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ա մ ե ն ա ք ի չ հ ա ­

վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւն ի վ ե ր ջ ի ն ը , ո ր ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ է ա կ ա դ . Մ ա -

ն ա ն դ յա ն ը ։

Ք ա ղ ի ր դ գ ե տ ի մ ա ս ի ն ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ

ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ ա ս վ ա ծ է , թ ե տ ա ճ ի կ ն ե ր ը ն ր ա ն ա յժ մ կ ո չո ւ մ

ե ն Շ ի թ ի թ մ ա , ա յս ի ն ք ն ա ր յո ւ ն ա ր բ ո ւ ։ Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն ղ յա ն ը

հ ա վ ա ն ա կ ա ն է հ ա մ ա ր ո ւ մ , թ ե ա յս ա ր ա բ ա կ ա ն ա ն ո ւն ը գ ե ­

տ ի ն կ ա ր ո ղ էր տ ր վ ե լ V I I I ղ ա ր ի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ կ ա մ I X դ ա ­

ր ո ւ մ , ե ր բ Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ա ր ա վ ա յի ն մ ա ս ո ւ մ հ ա ս տ ա տ վ ե լ

է ի ն ա ր ա բ ա կ ա ն գ ա ղ ո ւթ ն ե ր , և հ ի մ ն վ ե լ է ի ն ա ռ ա ն ձ ի ն ա ր ա ­

բ ա կ ա ն ա մ ի ր ա յո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ։ Ո ւր ե մ ն ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ ­

յա ն ի , ա յս ա ն վ ա ն ա կ ո չ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ է ր տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա ծ լ ի ­

ն ե լ ն ա և V I I I դ ա ր ո ւմ , ա յս ի ն ք ն դ ա ր ձ յա լ ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի

ա պ ա ց ո ւ յց չ է , ո ր Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ն I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի

գ ո ր ծ է ։ Ա մ ե ն ի ց հ ա վ ա ն ա կ ա ն է , ս ա կ ա յն , ո ր մ ի ա յն ը ն դ ա ր ­

ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ( մ ե զ հ ա ս ա ծ մ ի օ ր ի ն ա կ ո ւ մ ) հ ա ն -

16111-1093

դ ի պ ո ղ ա ր ա բ ա կ ա ն ա յս ա ն ո ւն ն ը ն դ մ ի ջ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն լի ն ի ձ ե ­

ռ ա գ ի ր ն ա ր տ ա գ ր ո ղ գ ր չի կ ո ղ մ ի ց և ո չ խ մ բ ա գ ր ո ղ ի Հ ա վ ե լո ւ­

մ ը , ո ւր ե մ ն կ ա ր ո ղ է ն ա և ա վ ե լի ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի ց լի ն ե լ ,Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի մ ե ջ Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ի կ ո չ վ ա ծ են « հ զ օ ր ա զ գ »

— ա յս հ ո ր ջո ր ջո ւմ ը ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը հ ա վ ա ն ա կ ա ն ն շ ա ն

է հ ա մ ա ր ո ւմ կ ա պ ե լո ւ Կ ա ր լո ս Մ ե ծ ի ժ ա մ ա ն ա կ ի հետ ( 7 6 Տ -

8 1 4 ) , ե ր բ Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ը հ ա ղ թ ա կ ա ն կ ռ ի վ ն ե ր էի ն մ ղ ե լ Ս պ ա ֊

ն ի ա յո լմ Ա ր ա բ ն ե ր ի դ ե մ և ի ն ք ը ' Կ ա ր լո ս Մ ե ծ ը , բ ա ր ե կ ա մ ա ­

կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւթ յո ւ ն ն ե ր է ո ւ ն ե ց ե լ Հ ա ր ո ւն ա լ Ռ ա շի դի հետ

( է շ 8 3 ) ։ Բ ա յց Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ը հ զ ո ր ա զ գ էի ն ն ա և ա յս ժ ա մ ա ն ա ­

կ ա շ ր ջ ա ն ի ց ա ռ ա ջ , Կ ա րլ Մ ա ր տ ե լի ժ ա մ ա ն ա կ ( 6 8 9 — 7 4 1 ) г

որ 7 3 2 - ի ն Պ ո լա տ ի ե ո ւմ Մ ա վ ր ե ր ի ն ջ ա խ ջ ա խ ե ց , վ ե ր ջ դ ր ե ց

Ս ա ր ա կ ի ն ո ս ն ե ր ի ա ռ ա ջ խ ա ղ ա ց ո ւ թ յա ն ը ո ւ փ ր կ ե ց ք ր ի ս տ ո ­

ն ե ա կ ա ն ք ա ղ ա ք ա կ ր թ ո ւ թ յո ւ ն ը , — ն րա ո ր դ ո ւ ' Պ ի պ ի ն Կ ա ր ճ ա ­

հ ա ս ա կ ի ժ ա մ ա ն ա կ ( 7 4 1 — 7 6 8 ) , ո ր Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ՝

օ ծ վ ե ց , ն ա և ս ր ա ն ի ց ա ռ ա ջ , ե ր բ V I դ ա ր ո ւմ , Խ լո դ վ ի կ ի ժ ա ­

մ ա ն ա կ , ո ր ի ր ի շ խ ա ն ո ւ թ յա ն տ ա կ ն վ ա ճ ե ց բ ո լո ր Ֆ ր ա ն կ ն ե ­

ր ի ն և դ ա ր ձ ա վ Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ի պ ե տ ո ւ թ յա ն ի ն ք ն ա կ ա լ պ ե տ ։ Ա յս-

ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի ն ա վ ե լի հ ա ր մ ա ր ո ւմ է ը ն դ ա ր ձ ա կ Ա շ խ ա ր հ ա -

ց ո ւ յց ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը , թ ե Ֆ ր ա ն կ ն ե ր ի կ ե ս ն ա պ ր ո ւմ է

Գ ա ղ ղ ի ա յո ւ մ և կ ե ս ը ' Գ ե ր մ ա ն ի ա յո ւ մ ( է ջ 1 5 ) * ։

Ա յս պ ե ս ո ւ ր ե մ ն , Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ե ր կ ո ւ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ն է լ չ ե ն տ ա լի ս ն. ո չ մ ի ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի ա պ ա ց ո ւ յց , թ ե

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ս կ զ բ ն ա կ ա ն ■ բ ն ա գ ի ր ը գ ր վ ա ծ է 9 - ր դ դ ա ­

ր ո ւ մ և ո չ ա ռ ա ջ ։ « Հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը յ> հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ­

թ յո ւ ն ն ե ր են և ո չ ա պ ա ց ո ւ ց վ ա ծ ի ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ո ւս տ ի և չէ

կ ա ր ո ղ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը « ո ր ո շ և հ ա ս տ ա տ ո ւն կ ռ վ ա ն » դ ա ռ ­

ն ա լ ( է ջ 8 4 ) , ո ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա կ ա ր ե լի լի ն ե ր լ ո ւ ծ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ը ։ Ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ը լո ւ ծ ե ­

լո ւ հ ա մ ա ր պ ե տ ք է դ ի մ ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն , որ շ ա տ ֊

ա վ ե լի բ ա զ մ ա կ ո ղ մ ա ն ի ն յո ւ թ ե ր է պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ ն ր ա հ ո ր ի ն ­

մ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ ե լո ւ տ ե ս ա կ ե տ ի ց . և ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ ը

ո ր ո շ ե լո ւց հ ե տ ո կ ո ր ո շ վ ի ն ա և Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա -

1ГՀզօր3> բա ռը Աշխարհացույցի մեշ գորձ Է ածվում Մեծ, Ընդարձակ նշանակությամբ դետերի մա սին։ Հզոր ազդն Էլ հավանորեն նշանակում ք մ եծ, բա զմա մա րդ ազդ, ինչպես արդարև էին Ֆրանկները, և ոչ թե ում եղ։162

:կի ա պ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ը , Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ո ր ի ն մ ա ն ժ ա մ ա ­

ն ա կ ը , ա յս ի ն ք ն ' կ լո ւ ծ վ ի Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ը ։

Ն ա խ ք ա ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ն ց ն ե լը , ա -

կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը կ ա ն գ է ա ռ ն ո ւմ « Մ ղ ո ն ա չա փ ք ի а ( զ ա ն ա ­

զ ա ն ք ա ղ ա ք ն ե ր ի մ ի ջ և ե ղ ա ծ հ ե ռ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ) և Ս ուտ Կ ա -

լի ս թ ե ն ե ս ի ն վ ե ր ա գ ր վ ա ծ ' Ա ղ ե ք ս ա ն դ ր Մ ե ծ ի Վ ա ր ք ի վ ր ա ։ Ես

ղ ա ն ց ե մ ա ն ո ւմ ե ր կ ո ւս ի մ ա ս ի ն է լ խ ո ս ե լը ։ (ГՄ ղ ո ն ա չա փ ք ս -ը

ո չ մ ի հ ա ր ն չո ւթ յո ւն չո ւն ի Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե տ , ի ս կ Ա -

ղ ե ք ս ա ն ղ ր ի Վ ա ր ք ը թ ե պ ե տ ո ւն ի հ ա ր ն չ ո ւ թ յո ւ ն , բ ա յց ա յն ք ա ն

տ ա ր բ ե ր են կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը ն ր ա թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի

I.մ ա ս ի ն , ս կ ս ե լո վ V դ ա ր ի ց մ ի ն չ և I X դ ա ր ը , ո ր ն ա չ է կ ա ­

ր ո ղ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի հ ա մ ա ր ո ր ո շ

ն յո ւ թ մ ա տ ա կ ա ր ա ր ե լ, ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ­

՛ն ա կ ը ո ր ո շ ե լ ո վ ա վ ե լ ի հ ե շ տ կ լի ն ի Վ ա ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յա ն

ժ ա մ ա ն ա կ ն է լ ո ր ո շ ե լ , մ ա ն ա վ ա ն դ ո ր Վ ա ր ք ի մ ե ջ գ ո ր ծ ա ծ ­

վ ա ծ բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ը ս ե ր տ կ ա պ ո ւն ի Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ե

Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ի հ ե տ , ո ր ի մ ա ս ի ն հ ե տ ո խ ո ս ե ­

լո ւ ե ն ք ։

ՄՈվՍԵՍ ԽՈՐԵՆԱՑՈՒ ՀԱՅՈՅ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ք ն ն ո ւ թ յա ն ը

ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւ մ է կ ա ն խ ա կ ա լ կ ա ր ծ ի ք ո վ ։ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ո ւ­

ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն վ ր ա հ ի մ ն վ ա ծ ' ն ա խ ա պ ե ս ն ա հ ա մ ո զ ­

մ ո ւ ն ք է կ ա զ մ ե լ , թ ե Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն է լ գ ր վ ա ծ պ ե տ ք է լի ն ի

I X դ ա ր ո ւ մ , ո ւս տ ի , Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ք ն ն ե լի ս , ն ր ա մ ե ջ ն ա

տ վ յա լն ե ր է ո ր ո ն ո ւ մ ա յս կ ա ն խ ա կ ա լ հ ա մ ո զ ո ւ մ ն ա պ ա ց ո ւ ­

ց ե լ ո ւ հ ա մ ա ր ։ Հ ա ր ց ի ն ա յս պ ե ս մ ո տ ե ն ա լո վ ս ն ա հ ա ճ ա խ ա ն ­

տ ե ս է ա ն ո ւ մ ի ր հ ա մ ո զ մ ո ւ ն ք ի ն հ ա կ ա ս ո ղ փ ա ս տ ե ր ը , կ ա մ

ն ր ա ն ց տ ա լի ս է ա ն հ ա վ ա ն ա կ ա ն բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն , կ ա մ փ ա ս ­

տ ե ր է գ տ ն ո ւ մ ա յն պ ի ս ի տ ե ղ ե ր ո ւ մ , ո ր ո ն ք ո չ - կ ա ն խ ա կ ա /

դ ի տ ո ղ ի ա չ ք ո ւմ զ ո ւր կ ե ն ո ր և է ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։

Մ ե թ ո դ ի ա յս ս խ ա լն ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւ մ է ն ր ա ք ն ն ո ւ թ յա ն

ա մ բ ո ղ ջ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ և ի ր բ ա ց ա ս ա կ ա ն դ ր ո շ մ ն է դ ն ո ւ մ ն ր ա

հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն , մ ա ն ր ա կ ր կ ի տ ք ն ն ո ւ թ յա ն վ ր ա ։

Ա յս ը ն դ հ ա ն ո ւր դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո դ ա ռ ն ո ւ մ ե մ ն ր ա

IԴ ե զ ի ս ն ե ր ի ն ։

163

«Խ որենա ցու Պա տմությունը ե Ա շխա րհա ցույցը — ա ս ո ւմ

է ն ա ,— գրվա ծ են IX դա րում' հա յ վա հա ոա կա նոլթյա ն զա րգա ցմա ն ու Հա յա ստ ա նի տ ա րա նցիկ աոեւորի վերա կեն­դանա ցման շրջա նում» ( է ջ 1 1 7 ) ։ Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը բ ա ­

ց ա տ ր ո ւմ է , ո ր ա ր ա բ ա կ ա ն տ ի ր ա պ ե տ ո ւթ յա ն ա ,լա շի ն շ ը ր ֊

էա ն ն ա ն ն պ ա ս տ էր Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն զ ա ր ­

գ ա ց մ ա ն հ ա մ ա ր » Բ ա յց ե ր բ I X դ ա ր ո ւմ ա ր ա բ ա կ ա ն ի շ ­

խ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , 'ն ե ր ք ի ն ե ր կ պ ա ռ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ ,

թ ո ւ լա ց ա վ և Հ ա յա ս տ ա ն ը հ ա ն գ ս տ ա ց ա վ , և մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ' ե ր բ

ն ո ւ յն ա յդ շ ր ջ ա ն ո ւմ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ը , Բ յո ւ զ ա ն դ ի ա յի հ ետ

բ ա ր ե կ ա մ ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն պ ա հ պ ա ն ե լո վ , շա տ զ ո ր ա ­

ց ա ն և մ ե ծ ա մ ե ծ կ ա լվ ա ծ ն ե ր ի տ ե ր դ ա ր ձ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ր և ֊

մ ր տ յա ն կ ո ղ մ ե ր ո ւմ ո ւ Վ ր ա ս տ ա ն ո ւմ թ ե տ ե ղ ա կ ա ն և թ ե տ ա ­

ր ա ն ց ի կ ( տ ր ա ն զ ի տ ա յի ն ) ա ռ և տ ո ւր ը զ ա ր գ ա ց ա վ , ո ր ի ր հ ե ր ­

թ ի ն պ ե տ ք է ա ն դ ր ա դ ա ռ ն ա ր ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի

ս ո ց ի ա լա կ ա ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յա ն , ի ն չ պ ե ս և ն ր ա կ ո ւ լտ ո ւ­

ր ա կ ա ն , մ ի ն չ և ա ն գ ա մ մ տ ա վ ո ր կ յա ն ք ի վ ր ա ։

Հ ա յա ս տ ա ն ի վ ե ր ա կ ե ն դ ա ն ա ց մ ա ն ա յս շ ր ջ ա ն ո ւմ հ ա յ վ ա ­

ճ ա ռ ա կ ա ն ն ե ր ը , ն ա և ք ա ղ ա ք ա ց ի ն ե ր ը բ ա ր ձ ր դ ի ր ք են ս տ ա ­

ց ե լ , ո ր ի հ ա մ ա ր ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ա պ ա ց ո ւ յց է բ ե ր ո ւ մ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ և յա լ վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր , ն ր ա կ ա ր ծ ի ք ո վ , վ ե ­

ր ա բ ե ր ո ւ մ է ո չ թ ե Վ ա ղ ա ր շ ա կ թ ա գ ա վ ո ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ի ն , ա յլ

հ ե ն ց Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա պ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ( ա յս ի ն ք ն I X ղ ա ր ի

ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ն ) . —

(ГՀ ր ա մ ա ն տ ա յ [Վ ա ղ ա ր շ ա կ ] և ք ա ղ ա ք ա ց ե ա ց մ ա ր դ կ ա ն

ա ր գ ո յ ե լ պ ա տ ի ւ լ ի ն ե լ ՛ ա ռ ա ւե լ ք ա ն զ գ ե ղ ջ կ ա ց , ե լ գ ե ղ ջ կ ա ց

պ ա տ ո ւե լ զ ք ա ղ ա ք ա ց ի ս ո ր պ է ս զ ի շ խ ա ն ս , ե լ ք ա ղ ա ք ա ց ե ա ց մ ի

կ ա ր ի ա ռ գ ե ղ ջ կ օ ք ն պ ե ր ճ ա ն ա լ, ա յլ ե ղ բ ա յր ա բ ա ր վ ա ր ի լ,,

վ ա ս ն բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ թ ե ա ն և ա ն ն ա խ ա ն ձ ո տ կ ե ն ա ց ս ( Բ . , 8 ) ։

"Նախ ն կ ա տ ե լո ւ ե մ , ո ր ո չ մ ի հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն չկ ա

ք ա ղ ա ք ա ց ի ն ե ր ի ա վ ե լի բ ա ր ձ ր դ ի ր ք ն ո ւ պ ա տ ի վ ը վ ե ր ա գ ր ե յ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա պ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ի ն , ի ն չ պ ե ս ե ն թ ա դ ր ո ւ մ է ա կ ա դ .

* оԱրգոյ եւ պատիւ ւինելտ քերականորեն սխալ խոսք է. պետք էր ընտ­

րել Ա. ձեռագրերի ընթերցվա ծը, а կարգ ե պատիլ լի ն ե լ», ա յսինքն քաղաքա­ցիների կարգը (դա սա կա րգը) և պատիվը գյուղա ցիներից ավելի բարձր լի - նի, որ միանգամայն բնական է ֆեոդալական իրավակարգի մամանակ։

164

Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ա ռ ա ն ց ո ր և է հ ի մ ք ի , ա յլ ա վ ե լի բ ն ա կ ա ն է վ ե ­

ր ա դ ր ե լ հ ե ն ց Վ ա ղ ա ր շ ա կ ի ժ ա մ ա ն ա կ ի ն , ի ն չ պ ե ս գ ր վ ա ծ է

բ ն ա գ ր ո ւ մ ։ Ը ս տ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն տ ն ե ր ը հ ա ս - ֊տ ա տ ե ց ու կ ա ր գ ա վ ո ր ե ց Վ ա ղ ա ր շ ա կ ը . բ ն ա կ ա ն է , որ ն ա ո ր և է

կ ա ր դ պ ե տ ք է հ ա ս տ ա տ ե ր ն ա և մ յո ւ ս դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր ի ք ա ղ ա ­

ք ա ց ի ն ե ր ի և շ ի ն ա կ ա ն ն ե ր ի փ ո խ ա դ ա ր ձ հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յա ն ն ը -

կ ա տ մ ա մ բ ։ Ք ա ն ի ո ր ֆ ե ո դ ա լա կ ա ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա ­

յա ս տ ա ն ո ւ մ վ ա ղ ո ւց գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր ի ր ա ն ա զ ա տ շ ի ն ա ­

կ ա ն ն ե ր ի դ ա ս ա կ ա ր գ ո վ , և ք ա ն ի որ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ շ ա տ վ ա ­

ղ ո ւ ց գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ի ն ն ա և ք ա ղ ա ք ն ե ր ' ի ր ե ն ց ք ա ղ ա ք ա ց ի

բ ն ա կ ի չ ն ե ր ո վ ( վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն , ա ր հ ե ս տ ա վ ո ր , գ ո ր ծ ա ր ա ն ա տ ե ր

և ա յ լ ն ) , ո ր ո ն ք մ ե ծ ա մ ե ծ ա ռ ա վ ե լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո ւն ե ի ն շ ի ն ա ­

կ ա ն ն ե ր ի հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յա մ բ ' պ ա ր զ է , ո ր վ ա ղ ո ւ ց ի վ ե ր պ ե տ ք

է գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա ր ն ա և ի ր ա վ ա կ ա ն ո ւ ս ո ց ի ա լա կ ա ն տ ա ր ­

բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ա յս ե ր կ ո ւ դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր ի մ ի ջ և , և Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ,

գ ո ւց ե գ ի տ ա կ ց ա բ ա ր , գ ո ւ ց ե բ ն ա զ դ ա բ ա ր , շա տ ճ ի շտ է ո ր ո ­

շ ե լ ա յդ դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր ի տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը ֆ ե ո դ ա լա կ ա ն հ ա ­

ս ա ր ա կ ա կ ա ր գ ը հ ի մ ն ա վ ո ր ե լո ւ պ ա հ ի ն ։ Վ ե ր ո հ ի շ յա լ խ ո ս ք ե ր ը

I X դ ա ր ի վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն զ ա ր գ ա ց մ ա ն հ ե տ կ ա պ ե լո ւ ոչ

մ ի հ ի մ ք լ կ ա ։

Գ ա լո վ հ ա տ կ ա պ ե ս վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ց շո ւր ջ ն է

ա յս տ ե ղ պ տ տ վ ո ւ մ հ ա ր ց ը , ն կ ա տ ո ւմ ե ն ք , ո ր ն ր ա ն ց մ ա ս ի ն

ո չ մ ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն չկ ա ա յս խ ո ս ք ե ր ո ւ մ * Ա յս դ ե ռ բ ա վ ա ­

կ ա ն չ է ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա մ բ ո ղ ջ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ո չ մ ի ա ն գ ա մ

գ ո ր ծ ա ծ վ ա ծ չ ե ն « վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ ի ւ ն в , « վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն 3) բ ա ֊

ռ ե ր ը , ն ո ւ յն ի ս կ ա յն տ ե ղ ե ր ո ւ մ , ե ր բ ս պ ա ս ե լի է ր ։ Ա ր տ ա շե ս

Բ ֊ի շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը պ ա տ մ ե լո վ ( Բ . , 5 6 , 5 9 ) , թ ե ի ն չ ­

պ ե ս նա զ ա ր գ ա ց ր ե ց ե ր կ ր ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ը , ե ր կ ի ր ը բ ա զ մ ա -

մ ա ր դ դ ա ր ձ ր ե ց ն ո ր գ ա ղ ո ւթ ն ե ր բ ե ր ե լ ո վ , ծ ո վ ա կ ն ե ր ի վ ր ա

ն ա վ ա գ ն ա ց ո ւ թ յո ւ ն , գ ե տ ե ր ի վ ր ա յո վ ճ ա ն ա պ ա ր հ ո ր դ ո ւ թ յո ւ ն ,

ձ կ ն ո ր ս ա կ ա ն գ ո ր ծ ի ք ն ե ր և ա յլն մ տ ց ր ե ց ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ո չ մ ի

խ ո ս ք չ է ա ս ո ւմ վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն զ ա ր գ ա ց մ ա ն մ ա ս ի ն г

Ո ղ բ ի վ ե ր ջ ո ւ մ , ո ր տ ե ղ ն ա դ ա ռ ն խ ո ս ք ե ր ո վ դ ա տ ա պ ա ր տ ո ւմ

է բ ո լո ր դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր ը — վ ա ր դ ա պ ե տ ք , կ ր օ ն ա ւո ր ք , վ ի ճ ա ­

կ ա ւո ր ք , ա շ ա կ ե ր տ ք , ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ք , զ օ ր ա կ ա ն ք , ի շ խ ա ն ք ,

դ ա տ ա ւ ո ր ք ֊ նա վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ն ե ր չ է հ ի շ ո ւմ և չ է կ շ տ ա մ բ ո ւ մ ն ր ա ն ց պ ա կ ա ս ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

165

Ս ր ա ն ի ց ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ ե ն ք , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ վ ե ր ո հ ի շ յա 1

հ ա տ վ ա ծ ը ո չ մ ի ա ռ ն չ ո ւ թ յո ւ ն չո ւն ի I X դ ա ր ո ւմ զ ա ր գ ա ­

ց ա ծ հ ա յ վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն հ ե տ , և վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն

ա ռ հ ա ս ա ր ա կ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ տ ա ծ ո ղ ո ւ թ յա ն հ ո ր ի զ ո ն ի ց դ ուր ս է ,

Դ ա ր ձ յա լ, ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ն կ ա տ ո ւ մ է , ո ր Խ ո ր ե ն ա ­

ց ի ն ի բ ր և պ ա տ մ ա բ ա ն , շա տ ա վ ե լի բ ա ր ձ ր է կ ա ն գ ն ա ծ , ք ա ն

հ ն ա գ ո ւ յն հ ա յ պ ա տ մ ի չն ե ր ը և ք ն ն ա դ ա տ ա կ ա ն վ ե ր ա բ ե ր մ ո ւ ն ք

ունի դ ե պ ի հ ի ն ը ։ Նա հ ա վ ա ն ա կ ա ն է գ տ ն ո ւ մ , որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

ա յս ո ւղ ղ ո ւթ յո ւն ն ա ր դ յո ւ ն ք է ս ո ց ի ա լա կ ա ն և կ ո ւլտ ո ւր ա կ ա ն

ա յն հ ե ղ ա շ ր ջ մ ա ն , ո ր տ ե ղ ի էր ո ւ ն ե ց ե լ I X դ ա ր ո ւմ (է ջ

1 2 2 ) ։ Բ ո լո ր ո վ ի ն չ հ ի մ ն ա վ ո ր վ ա ծ լո կ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն է ա յս ։

Շ ա տ խ ղ ճ ո ւկ բ ա ն կ լի ն ե ր Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ե թ ե ն ր ա զ ա ր գ ա ց ո ւ­

մ ը և ք ն ն ա դ ա տ ա կ ա ն ո գ ի ն ա յն ս ո ց ի ա լա կ ա ն և կ ո ւլտ ո ւր ա ­

կ ա ն մ ի ջ ա վ ա յր ի ա ր դ յո ւ ն ք ը լի ն ե ի ն , որ I X դ ա ր ո ւմ Հ ա յա ս ­

տ ա ն ո ւ մ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ր ։ Մ եր ա չք ի ա ռ ա ջ են ա յդ շր ջ ա ն ի ն

շա տ մ ո տ և ի ր ո ք ն ր ա ա զ դ ե ց ո ւ թ յա ն ե ն թ ա ր կ վ ա ծ պ ա տ մ ա ­

գ ի ր ն ե ր ' Ղ և ո ն դ ը , Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը , Թ ո վ մ ա Ա ր ծ ր ո ւ­

ն ի ն , ո ր ո ն ք գ ա ճ ա ճ ն ե ր ե ն թ վ ո ւ մ հ ս կ ա Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ո տ ։ Ի ն­

չ ո ՞ ւ ս ր ա ն ց վ ր ա է լ ն ո ւ յն բ ա ր ե ր ա ր ա զ դ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ը չէ գ ո ր ծ ե է

I X դ ա ր ի հ ա յկ ա կ ա ն մ ի ջ ա վ ա յր ը ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ զ ա ր գ ա ց մ ա ն ,

ք ն ն ա դ ա տ ա կ ա ն ո գ ո ւ և ա յլն ա ղ բ յո ւ ր ն ռ լր ի շ տ ե ղ պ ե տ ք է

փ ն տ ր ե լ, հա յկա կա ն միջա վա յրից դուրս, « գ ի տ ո ւ թ ե ա ն ց ե լ

ա ր ո ւե ս տ ի ց մ ա յր }) Հ ո ւ ն ա ս տ ա ն ո ւ մ ( Ա լե ք ս ա ն դ ր ի ա յո ւ մ ) ։ Նրա

բ ն ա ծ ի ն ը ն դ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը կ ա մ տ ա ղ ա ն դ ը , ա յս մ ի ջ ա ­

վ ա յր ո ւ մ ս ն վ ա ծ - ո ւ ռ ճ ա ց ա ծ , տ վ ե լ է ա յն շ ք ե ղ ծ ա ղ ի կ ը , իր

ո ւր ո ւ յն գ ո ւ յն ո վ ո ւ հ ո տ ո վ , ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւ թ յա մ բ , մ տ ք ի ա ն ­

կ ա խ ո ւ թ յա մ բ , ն ե ր դ ա շ ն ա կ ո ւ թ յա ն ճ ա շ ա կ ո վ , խ ո ս ք ի վ ա ր պ ե ­

տ ո ւ թ յա մ բ , գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն ո ւ թ յա մ բ , ո րի ա մ բ ո ղ ջ ո ւ թ յո ւ ն ը

մ ե զ ն ե ր կ ա յա ն ո ւ մ է ն ր ա պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։ ( Տ ե ՞ ս Հ ա վ ե լվ ա ծ

Ա ) ,

■Այս ն ո ւ յն թ ե զ ի ս ի տ ա կ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը շ ո շ ա փ ո ւմ է

և մ ի ո ւրի շ շա տ կ ա ր և ո ր հ ա ր ց . — « Լ ի ն ե լո վ փ ա ռ ա բ ա ն ո ղ ու

հ ե ր ո ս ա ց ն ո ղ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ի շ խ ա ն ն ե ր ի , — ա ս ո ւմ է ն ա ,__*Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ինչպ ես ա յդ պ ա րզվում է նրա պ ա տ մությա ն բո­վա նդա կությունից (ը ն դ գ ծ ո ւ մ ն ի մ ն է — Ս. Մ .) , ո ւն ի , ա ն ­

տ ա ր ա կ ո ւ յս , հ ա տ ո ւկ մ ի ն պ ա տ ա կ ' տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ­

ծ ե լո ւ ի ն պ ա ս տ ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ի ո ւ թ յա ն ե

160

;

Բ ա գ ր ա տ ո ւն ե ա ց .թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յ՛ա ն հ ա ս տ ա տ մ ա ն է Ք ա ղ ա ք ա ­

կ ա ն նրա ա յս ձ գ տ ո ւմ ն ո ւ ի ղ ձ ը . . . հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւմ ե ն ,

ը ս տ ի ս , Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի հ ո վ ա ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն տ ա կ զ ա ր գ ա ­

ց ո ղ մ ե ծ ա ռ և տ ր ի շ ա հ ե ր ի ն » (Է ջ 1 2 2 — 3 ) ։

ն մ ա ն մ ի տ ք Է հ ա յտ ն ո ւ մ և ս /ր ո ֆ . Ա գ ո ն ց ը ' ի մ а Ս ե բ ե ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն յ> ա շ խ ա տ ո ւ թ յա ն ա ռ ի ­

թ ո վ գ ր ա ծ ք ն ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ Տ. ն ա կ ա ր ծ ի ք Է հ ա յտ ն ո ւ մ , թ ե Խ ո-

ր ե ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ Է Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի զ ո ր ե ­

ղ ա ց մ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ և Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն

հ ա ս տ ա տ ո ւմ ի ց ա ռ ա ջ ։ Ա յգ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր գ ե ր ա զ ա ն ց ա ­

պ ե ս ք ա ղ ա ք ա կ ա ն Է և ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ Է Հ ա յկ ա ղ յա ն ց և Ա ր շա -

կ ո լն ի ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ա ն ց յա լ ը , ա ր դ յո ւ ն ք Է բ ա ր ձ ր

տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն և ք ա ղ ա ք ա կ ա ն մ ո տ ա լո ւ տ ա զ ա տ ո ւ թ յա ն ա ֊

կ ը ն կ ա լմ ա ն ։ (Բ ե ր ո ւ մ ե մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա մ փ ո փ ո ւմ ը

Ա դ ռ ն ց ի բ ր ո շ յո ւ ր ի ց . Էջ 1 2 5 ) ։ ն ո ւ յն պ ե ս և Լ ա -Կ ր ո ղ ը , դ ե ռ

1 7 3 0 թ վ ի ն , կ ա ր ծ ի ք Էր հ ա յտ ն ե լ , թ ե ա յդ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը

շ ա ր ա դ ր ո ղ ն ա պ ր ա ծ պ ե տ ք Է լի ն ե ր « ի մ ի ջ ո ց ի ի ն ն ե ր ո ր դ ե լ

տ ա ս ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւց , յա ւո ւր ս Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ի շ խ ա ն ա ց , որ մ ե ծ

“ ՛զ գ ե ց ո ւ թ ի ւ ն ո ւն է ի ն յ ա յ ն մ ժ ա մ ա ն ա կ ի եւ ի շ խ ա ն ք էի ն բ ո ­

վ ա ն դ ա կ Հ ա յա ս տ ա ն ա շ խ ա ր հ ի » ։ ( ն ո ւ յն պ ե ս ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ ­

յա ն ի գ ր ք ի ց , էջ 1 2 4 ) ։

Ս ա կ ա յն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ո ւշ ա դ ի ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ը ո չ մ ի ա յն չ է հ ա ս տ ա տ ո ւմ ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ,

ա յլ , ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , ա պ ա ց ո ւ ց ո ւ մ է , ո ր հ ե ն ց Բ ա գ ր ա տ ո ւ ն ի ֊

ն ե ր ի վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ա յդ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ

լի ն ե լ I X դ ա ր ո ւ մ , ա յ լ , ա ն շ ո ւշ տ , շ ա տ ա ռ ա ջ ։

ն ա խ տ ե ս ն ե ն ք , թ ե Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ կ ա ՞ն ա ր դ ­

յո ք ա յն պ ի ս ի փ ա ս տ ե ր կ ա մ խ ո ս ք ե ր , ո ր ո ն ք չ կ ա ր ո ղ ա ն ա յի ն

գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա լ կ ա մ ա ս վ ե լ V դ ա ր ո ւմ Բ ա գ ր ա տ ո լ ն ֊

յա ց վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ։

1 . Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ք կ ա ր ո ՞ղ է ի ն տ ո հ մ ա կ ա ն պ ա տ մ ի չ ո ւ ն ե ­

ն ա լ V գ ա ր ո ւ մ ։ Չ ե մ կ ա ր ծ ո ւ մ , ո ր ա յս հ ա ր ց ի ն բ ա ց ա ս ա ­

կ ա ն պ ա տ ա ս խ ա ն տ ր վ ի ։ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ն ե ր ը V դ ա ր ո ւմ ե ր ­

կ ո ւ պ ա տ մ ի չ ո ւ ն ե ց ա ն ( չ խ ո ս ե լ ո վ Փ ա վ ս տ ո ս ի մ ա ս ի ն ) , ի ն չ ո ՞ւ

չ պ ե տ ք է մ ե կ ն ո ւ ն ե ն ա յի ն և Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ք , ո ր ո ն ք թ ե ' հ զ ո ­

ր ո ւ թ յա մ բ և թ ե դ ի ր ք ո վ բ ա ր ձ ր է ի ն կ ա ն գ ն ա ծ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն -

ն ե ր ի ց ։ Ի սկ տ ո հ մ ա կ ա ն պ ա տ մ ի չ ը , ի ն չպ ե ս ց ո ւ յց ե ն տ ա լի ս

167

օ ր ի ն ա կ ն ե ր ը , պ ե տ ք է ա շ խ ա տ ե ր բ ա ր ձ ր ա ց ն ե չ տ ո հ մ ի պ ա տ ի ,

վ ը , ց ա յտ ո ւ ն դ ուր ս բ ե ր ե ր ն ր ա ա ր ի ո ւթ յա ն գ ո ր ծ ե ր ը , ն ո ւ յն ի ս կ

մ ե ղ ա ն չ ե լո վ պ ա տ մ ա կ ա ն ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յա ն դ ե մ , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

է լ , ի բ ր և Բա գ ր ա տ ո ւն յա ց տ ո հ մ ի V դ ա ր ի պ ա տ մ ի չ , գ ն ա -

ց ե լ է ն ո ւ յն շ ա վ ղ ո վ , բ ա յց շա տ ա վ ե լի չա փ ա վ ո ր է , ք ա ն մ յո ւ ս

տ ո հ մ ա կ ա ն պ ա տ մ ի չն ե ր ը և շա տ ա վ ե լի լ ա յն է ն ա յե լ իր ա շ .

խ տ տ ա ն ք ի վ ր ա ' Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն ­

դ ա ր ձ ա կ ե լո վ , Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն դ ա ր ձ ն ե լո վ , բ ա վ ա կ ա ն

ը ն դ ա ր ձ ա կ տ ե ղ տ ա լո վ ն ա և մ յո ւ ս ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն տ ն ե ր ի ն ոլ

ն ր ա ն ց գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն ը ,

2 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն կ ո չո ւ մ է Ա ր շ ա կ ո ւն յա ց

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի թ ա գ ա դ ի ր և ա ս պ ե տ . Սա ա ր դ ա ր ա ն ո ւմ է Ս ե­

բ ե ո ս ի վ կ ա յո ւ թ յա մ բ , թ ե Բ ա գ ա ր ա տ Փ ա ռ ա զ յա ն ը հ ա յր ե ն ի

թ ա գ ո վ պ ս ա կ ե ց ա ռ ա ջի ն Ա ր շ ա կ ո ւն ի .թ ա գ ա վ ո ր ի ն և ս ր ա ն ի ց

կ ո չվ ե ց « ա ս պ ե տ Հ ա յա ս տ ա ն ե ր կ ր ի ն 3), Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ը Բ ա գ ­

ր ա տ ո ւն ի բ ա ռ ի փ ո խ ա ր ե ն գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ « թ ա գ ա դ ի ր ա ս պ ետ ս

մ ա կ դ ի ր ն ե ր ը .

Ա յս կ ո չո ւ մ ն ա ր դ ա ր ա ն ո ւմ է ն ա և պ ա շ տ ո ն ա կ ա ն գ ա հ ն ա ­

մ ա կ ո վ , ո ր ի մ ե ջ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի բ ա ռ ի փ ո խ ա ր ե ն գ ո ր ծ է ա ծ ­

վ ա ծ (Гա ս պ ե տ ն 3), Դ ի տ ե լո ւ է , որ թ ա գ ա դ ի ր և ա ս պ ե տ մ ա կ .

դ ի ր ն ե ր ը բ ն ա կ ա ն ո ւ հ ա ս կ ա ն ա լի ե ն Տ ի ն գ ե ա ւ ՚դ դ ա ր ի պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , ե ր բ Ա ր շա կ ո ւն ի թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր դ ե ռ գ ո յո ւ թ յո ւ ն

ո ւն ե ի ն կ ա մ գ ո ն ե ն ր ա ն ց հ ի շ ա տ ա կ ը դ ե ռ թ ա ր մ է ր , ո ւր ե մ ն

թ ա գ ա դ ր ո ւ թ յա ն ֆ ո ւ ն կ ց ի ա ն է լ դ ե ռ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր կ ա մ

հ ի շ վ ո ւմ է ր . բ ա յց ա յս մ ա կ դ ի ր ն ե ր ն ի ր ա ն ց ն շ ա ն ա կ ո ւթ յո ւն ը

կ ո ր ց ր ե լ է ի ն I X դ ա ր ո ւմ , ե ր բ Ա ր շ ա կ ո լն ի ն ե ր ը , ի ն չպ ե ս և

ն ր ա ն ց թ ա գ ա դ ի ր ն ե ր ը , վ ա ղ ո ւ ց դ ո ւր ս է ի ն ի ջ ե լ պ ա տ մ ո ւթ յա ն

է ջ ե ր ի ց , ( Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կա թ ո ղ ի կ ո ս ն ա յս մ ա կ դ ի ր ն ե ր ի ց ո չ մ ե -

կը չ է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց հ ա մ ա ր և ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս

« ա ս պ ե տ ն մ ա կ դ ի ր ը 7 1 2 թ վ ա կ ա ն ի ց հ ե տ ո գ ո ր ծ չէ ա ծ վ ո ւմ

Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի .ի շխ ա ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր , ա յն ի ն չ վ ա ղ ա գ ո ւ յն շր ջ ա ն ­

ն ե ր ո ւմ ը ն դ հ ա ն ո ւր գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ր ) , ( Տ ե 'ս Ակի(ւ|1սն — Հ ա յ Բա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ո լ տ ո հ մ ա ծ ա ռ ը )7 , Հ ե ն ց ա յս «ա ս պ ե տ ])

բ ա ռ ի հ ա ճ ա խ ա կ ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւթ յա ն

մ ե ջ ն շա ն է , որ ա յս Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ լի ն ե յ

I X դ ա ր ո ւմ ,

3 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն կ ո չո ւ մ է « ա զ գ ն ա խ -

168

հ ա կ ա ն » , (Гմ ե ծ ն ա խ ա ր ա ր ո ւթ ի ւն ի մ է շ ա շ խ ա ր հ ի ս » ։ Ա յս

ո ր ո շ ո ւմ ն ե ր ր հ ա ր մ ա ր ո ՞ւ մ են ա ր դ յո ք Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն V

դ ա ր ո ւ մ ։ Ա ն տ ա ր ա կ ո ւ յս ։ Գ ա հ ն ա մ ա կ ո ւմ , ո ր ո վ V դ ա րի

ա ռ ա շ ի ն կ ե ս ի ն ս ա հ մ ա ն վ ո ւ մ Էին ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն բ ա ր ձ ե ր ը

( հ ի ն բ ա ր ձ ե ր ի վ ե ր ա հ ա ս տ ա տ ո ւ թ յա մ բ ) , Ս յո ւ ն յա ց գ ա հ ի ց հ ե ­

տ ո ե ր կ ր ո ր դ տ ե ղ ը հ ա տ կ ա ց վ ա ծ Է Ա ս պ ե տ ի ն , ա յս ի ն ք ն Բ ա գ -

ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի ի շ խ ա ն ի ն ։ Ա գ ա թ ա ն գ ե ղ ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

մ ե շ թ ա գ ա դ ի ր ա ս պ ե տ ն ե ր ը ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի շ ա ր ք ե ր ո ւմ ե րկ ո ւ

ա ն գ ա մ զ ե տ ե ղ վ ո ւ մ ե ն Լորս բ դ ե շ խ ն ե ր ի ց և Մ ա ր գ պ ե տ ա կ ա ն

տ ն ի ց հ ե տ ո , մ յո ւ ս բ ո լո ր ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի ց ա ռ ա շ ։ Ե րբ Վ ա հ ա ն

Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ը և ո ւր ի շ մ ի ք ա ն ի ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ո ր ո շ ե ց ի ն

ա պ ս տ ա մ բ ե լ Պ ա ր ս ի ց թ ա գ ա վ ո ր ի դ ե մ ' Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ա ր զ պ ա ­

ն ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ն ձ ն ե ց ի ն Ս ա հ ա կ ա ս պ ե տ ի ն , ի բ ր և ա ս տ ի ճ ա ն ո վ

ո ւ պ ա տ վ ո վ ա վ ա զ ա գ ո ւ յն ի ն ։ Գ ա լո վ Բ ա գ ր ա տ ո լն ի ն ե ր ի ծ ա գ ­

մ ա ն հ ն ո ւ թ յա ն ' ո չ մ ի ա յն Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ա յլ և Ս ե բ ե ո ս ը ն ր ա ն ց

ծ ա գ ո ւ մ ը հ ա ս ց ն ո ւ մ են մ ի ն չ և Հ ա յկ ա զ յա ն ի շ խ ա ն ն ե ր ի ա մ ե ­

ն ա հ ի ն շ ր շ ա ն ը ։

4 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն տ ա լի ս Է հ ր ե ա կ ա ն

ծ ա գ ո ւ մ ։ Կ ա ր ո ՞ղ Էր ա յդ բ ա ն ը գ ր վ ե լ V դ ա ր ո ւ մ ։ Թ ե ի ն չ ի ՞ց

դ ր դ վ ա ծ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ր ե ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ Է վ ե ր ա գ ր ո ւ մ Բ ա գ ր ա -

տ ո ւն ի ն ե ր ի ն , մ ի ն չ դ ե ռ ի ր ե ն հ ա յտ ն ի Էր մ ի ա յլ ա վ ա ն դ ո լ *

թ յո ւ ն , թ ե ն ր ա ն ք ծ ա գ ո ւ մ են Հ ա յկ ի ց ( Ա . , 2 2 ) ' ա յս հ ա ր ց ո վ

չ ե մ ո պ ո ւ մ զ բ ա ղ վ ե լ ։ Դ ր վ ա ծ հ ա ր ց ի ն պ ա տ ա ս խ ա ն ե լո ւ հ ա մ ա ր

պ ե տ ք Է ն կ ա տ ե լ , ո ր Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն հ ր ե ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ

վ ե ր ա գ ր ե լի ս Է ե ղ ե լ Մ ա ր ֊Ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ը , ո ր ի ն հ ա մ ե ­

մ ա տ Է, բ ա ռ ա զ ն ն ա կ ա ն հ ի մ ո ւ ն ք ո վ , և ի ն ք ը պ ա տ մ ա գ ի ր ը ( Ա . ,

2 2 ) ։ Դ ա ր ձ յա լ ' Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ մ ի ք ա ն ի ա ն գ ա մ հ ի շ ա տ ա կ - վ ո ւ մ Է, թ ե Բ ա գ ր ա տ ո լն ի ն ե ր ն Ա ր շ ա կ ո ւն ի ա ռ ա շ ի ն հ ա յ թ ա ­

գ ա վ ո ր ն ե ր ի ց չա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր ի և ս տ ի պ մ ո ւն ք ի ե ն ե ն թ ա ր կ վ ե ք

հ ր ե ա կ ա ն կ ր ո ն ի ց հ ր ա ժ ա ր վ ե լո ւ հ ա մ ա ր և ի ն չ - ի ն չ զ ի շ ո ւմ ն ե ր

ե ն ա ր ե լ ։ Ա րդ թ ե ' Մ ա ր ֊Ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ը և թ ե ' կ ր ո ն ի

հ ա մ ա ր ե ղ ա ծ հ ա լա ծ ա ն ք ը կ ա ր ո ղ ե ն հ ա ր մ ա ր վ ե լ V դա րի՜ն

և ո չ թ ե 9 - ր դ ի ն , ե ր բ Մ ա ր ֊Ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի կ ա մ Բ ա գ ր ս յ-

տ ո ւն ի ն եքէի հ ր ե ա կ ա ն ծ ա գ մ ա ն ո չ մ ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա ւ

Ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի մ ա ս ի ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

ա ս ա ծ ն ե ր ի ց և ո չ մ ե կ ն ա ն հ ա ր մ ա ր չի դ ա լի ս V դ ա ր ի ն ,

ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն , ն ր ա ն ք ա վ ե լի հ ա ր մ ա ր ե ն դ ա լի ս V դ ա -

169

ր ի ն , ք ա ն ա վ ե լի ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի , մ ա ն ա վ ա ն դ « ա ս պ ե տ » բ ա ռ ի

ս ի ս տ ե մ ա տ ի կ գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի ի շ .

խ ա ն ն ե բ ի (տ ո հ մ ա պ ե տ ն ե ր ի ) մ ա ս ի ն , մ ի բ ա ն , որ բ ո լո ր ո վ ի ն

ա ն ծ ա ն ո թ է Ղ ևոնդիւն և Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն ։

Ա յժ մ տ ե ս ն ե ն ք , թ ե ի ՞ ն չ է ա ս ո ւմ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա ն հ ա տ ն ե ­

ր ի մ ա ս ի ն ։1 . Ս ա հա կ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն խ ն դ ր ո ւ մ է գ ր ե լ Հ ա յո ց պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ա յս ա ռ ի թ ո վ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն ր ա ն շա տ գ ո վ ո ւ մ է ,

«պ ա տ կ ե ր ա ս տ ո ւ ծ ո յ» , « ա մ ե ն ե ց ո ւ ն ք ա ն զ ք ե զ ն ա խ ա գ ո ւն ի ց ն

վ ե հ ա գ ո յն » կ ո չ ե լո վ ( Ա ч 1 ) ։ Ա յո գ ո վ ե ս տ ն ե ր ը ո ր ք ա ն շ ռ ա յլ

ա ր տ ա հ ա յտ ո ւթ յո ւն ո ւն ի ն , ա յն ք ա ն է լ հ ա մ ե ս տ ո ւ ճ շ մ ա ր ի ա

ե ն բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ը մ բ ռ ն ո ւ մ ո վ [' « պ ա տ կ ե ր

ա ս տ ո ւ ծ ո յ» կ ա ր ո ղ է ՛կ ո չվ ե լ ա մ ե ն բ ա ն ա կ ա ն մ ա ր դ ' որ մ տ ա ­

վ ո ր հ ա ր ց ե ր ո վ է 1զ բ ա ղ վ ո ւ մ ։ « Ա մ ե ն ե ց ո ւ ն վ ե հ ա գ ո յն » է Ս ա • հ ա կ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն , ո ր ո վ հ ե տ և ն ր ա ն ի ց ա ռ ա ջ ո չ ո ք չ է մ տ ա ­

ծ ե լ ա յդ պ ի ս ի մ ի կ ա ր և ո ր գ ո ր ծ ( Հ ա յո ց ա զ գ ա յի ն պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ) կ ա տ ա ր ե լ ։ Ե ղ ի շե ն ի ր մ ե կ ե ն ա ս ի ն գ ո վ ո ւ մ է , կ ո չ ե լո վ * « մ ե ծ ի գ ի տ ո ւ թ ե ա ն ն ա ս տ ո ւ ծ ո յ» , Փ ա ր պ ե ց ի ն յո ւ ր մ ե կ ե ն ա ­

ս ի ն գ ո վ ո ւ մ է ա ս ե լո վ * « Զ ք ո ք ա ջ ո ւ թ ի ւ ն դ զ օ ր ա ց ե ա լ պ ա յծ ա ­

ռ ա ց ո յց վ ե ր ի ն խ ն ա մ ա կ ա յո ւ թ ի ւ ն ք ա ն զ ա մ ե ն ե ց ո լ ն ց , ո ր ք էի ն

կ ա մ ո ր ա յժ մ ե ն ի Հ ա յս » , — գ ո վ ե ս տ ն ե ր , ո ր ո ն ք ն վ ա զ հ ի մ ­

ն ա վ ո ր վ ա ծ ե ն , ք ա ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ո վ ե ս տ ը ։

2 . Շ ա մ բ ա տ Բ ա գ ա ր ա տ , զ ո ր ա վ ո ր և ի մ ա ս տ ո ւ ն մ ա ր դ

հ ր ե ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ ի ց , կ ա մ ա վ ո ր ա պ ե ս ե ն թ ա ր կ վ ո ւ մ է Վ ա ղ ա ր -

շ ա կ ի ն , « ն ա խ ա ձ ե ռ ն ը ն ծ ա յ» է մ ա տ ո ւ ց ո ւ մ ի ն ք ն .զ ի ն ք ը ն ը -

ր ա ն , ո ւս տ ի և Վ ա ղ ա ր շ ա կ ի ց ն շ ա ն ա կ վ ո ւմ է ժ ա ռ ա ն գ ա բ ա ր

թ ա գ ա դ ի ր ւ ի ն ե լ Ա ր շ ա կ ո ւն ի ն ե ր ի ն , ն ր ա ց ե ղ ը Բ ա գ ա ր ա տ ի ա ֊

ն ո ւ ն ո վ կ ո չվ ո ւ մ է Բ ա գ ր ա տ ո ւ ն յա ց ն ա խ ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ( Բ . , 3 ) ,

կ ո չ վ ո ւ մ է ն ա և ա ս պ ե տ հ ա տ ո ւկ պ ա տ ի վ ն ե ր ո վ ( Բ . , 7 ) ։

3 . Տ ի գ ր ա ն Մ ի ջ ի ն ը ( Մ ե ծ ը ) կ տ ր ե լ է տ ա լի ս մ ի ո մ ն Ա ս ո լդ

Բ ա գ ր ա տ ո լն ո ւ լ ե զ ո ւ ն ' կ ո ւռ ք ե ր ն ա ն ա ր գ ե լո ւ պ ա տ ճ ա ռ ո վ ( Р :

1 4 ) ,

4 . Ե ն ա ն ո ս Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ա ս պ ե տ ը ն ե ն գ ո ւ թ յո ւ ն է գ ո ր ­

ծ ո ւ մ Հ ա յո ց Ա ր շ ա մ թ ա գ ա վ ո ր ի դ ե մ և ա ր ձ ա կ ո ւմ է գ ե ր ի բ ը ռ -

ն ը վ ա ծ Հ յո լր կ ա ն ո ս ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ ի ն , ո ւս տ ի ե ն թ ա ր կ վ ո ւ մ

է չ ա ր չ ա ր ա ն ք ն ե ր ի , մ ա հ վ ա ն ս պ ա ռ ն ա լի ք ի ց ո ւր ա ն ո ւմ է հ ր ե ո ւ­

թ յո ւ ն ը և ի բ ր և կ ա ս կ ա ծ ե լի ա ն ձ հ ե ռ ա ց վ ո ւ մ է Մ ի ջ ա գ ե տ ք ի

ս ա հ մ ա ն ն ե ր ի ց , ո ր տ ե ղ ի ց հ ե շտ էր հ ա ղ ո ր դ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե ­

ն ա լ հ ր ե ա ն ե ր ի հ ե տ ( Բ . , 2 4 ) ։

5 . Բ՛ա դե пи ա ռ ա ք յա լը Ե դ ե ս ի ա գ ա լո վ ' ի յն ո ւ մ է Տ ո լբ ի ա

ա ն ո ւն ո վ մ ի հ ր ե ա ի շ խ ա ն ի մ ո տ , « ո րի մ ա ս ի ն ա ս ո ւմ ե ն , թ ե

Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի ց է ր » ( Բ 3 3 ) ։

6 . Ս մ բ ա տ Բ յո ւ ր ա տ յա ն ա ս պ ե տ ը , Ա ր տ ա շե ս ի դ ա յա կ ը ,

փ ր կ ո ւմ է մ ա ն ո ւկ Ա ր տ ա շ ե ս ի ն Ե ր վ ա ն դ ի հ ե տ ա պ ն դ ո ւմ ն ե ր ի ց

մ ե ծ դ ժ վ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ փ ա խ ց ն ո ւ մ է Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ։ Ե րբ

մ ա ն ո ւկ ը մ ե ծ ա ն ո ւ մ է ' Ս մ բ ա տ ը հ ա ճ ե ց ն ո ւ մ է Պ ա ր ս ի ց թ ա ­

գ ա վ ո ր ի ն ' Ա ր տ ա շ ե ս ի ն վ ե ր ա դ ա ր ձ ն ե լ Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ­

ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։ ն ա պ ա ր ս կ ա կ ա ն զ ո ր ք ո վ գ ա լի ս է Հ ա յա ս տ ա ն ,

պ ա տ ե ր ա զ մ ի մ ե շ հ ա ղ թ ո ւ մ է Եր վ ա ն գ ի ն , որ և ս պ ա ն վ ո ւմ է ։

Ա յն ո ւ հ ե տ և Ս մ բ ա տ ն Ա ր տ ա շ ե ս ի ն պ ս ա կ ո ւմ է Հ ա յո ց թ ա գ ա ­

վ ո ր . ա ռ ա տ ո ր ե ն պ ա ր գ և ա տ ր վ ո ւմ է , ն շ ա ն ա կ վ ո ւ մ է զ ո ր ք ի

ս պ ա ր ա պ ե տ , խ ն ա մ ա խ ո ս է գ ն ո ւ մ Ա ր տ ա շ ե ս ի հ ա մ ա ր և կ ի ն

է բ ե ր ո ւ մ Ս ա թ ի ն ի կ ի ն ։ Մ ի ք ա ն ի հ ա չո ղ ա ր շ ա վ ա ն ք ն ե ր է կ ա ­

տ ա ր ո ւմ , զ ե ր ի ն ե ր է բ ե ր ո ւ մ Ա ր տ ա ղ ի ց և Կ ա ս պ ի ց ե ր կ ր ի ց ։ Ա ր ­

տ ա շ ե ս ի ո ր դ ի Ա ր տ ա վ ա զ դ ի ն ա խ ա ն ձ ի ց կ ա մ ո վ ի ն թ ո ղ ն ո ւ մ է

ղ ո ր ք ի ը ն դ հ ա ն ո ւր ս պ ա ր ա պ ե տ ո ւթ յո ւն ը և բ ա վ ա կ ա ն ա ն ո ւ մ է

հ ա ր ա վ ա յի ն զ ո ր ք ի ս պ ա ր ա պ ե տ ո ւ թ յա մ բ . հ ա շ ո ղ պ ա տ ե ր ա զ մ

է մ ղ ո ւ մ Դ ո մ ե տ ի ա ն ո ս ի դ ե մ և փ ր կ ո ւմ է թ ա գ ա վ ո ր ի ո ր դ ի ն ե ­

ր ի ն ( Բ . , 3 7 , 3 8 , 4 3 , 4 4 , 4 8 , 5 0 , 5 2 — 5 4 ) ։

Ս մ բ ա տ Բ յո ւ ր ա տ յա ն ի կ յա ն ք ի և գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն ա յս

մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա ռ ե լ է ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն

վ ե պ ի ց ( « ա ռ ա ս պ ե լ ն ե ր ի ց » ) , ի ն չ պ ե ս ա ս ո ւմ է ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ

( Բ - , 5 2 , 5 4 ) ։ Ի ն չպ ե ս հ ա յտ ն ի է ' Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Ա ր տ ա շ ե ս Բ ֊ի

գ ո ր ծ ե ր ը ն կ ա ր ա գ ր ո ւ մ է ն ո ւ յն պ ե ս ը ն դ ա ր ձ ա կ , օ գ տ վ ե լո վ ժ ո ­

ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ե պ ի ց , ե ր բ ե մ ն վ ե պ ն ա ն փ ո փ ո խ մ ե շ բ ե ր ե լ ո վ և

ե ր բ ե մ ն նրա « ճ շ մ ա ր տ ե ա լ յ> բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը պ ա տ մ ե լո վ ։

Վ ե պ ը , ո ւ ր ե մ ն , չ է մ ո ռ ա ց ե լ և թ ա գ ա վ ո ր ի դ ա յա կ ո ւ գ ո ր ծ ա կ ի ց

Ս մ բ ա տ ի ն հ ի շա տ ա կ յե լ ու ն ր ա գ ո ր ծ ե ր ը պ ա տ մ ե լ , ո ր ի ց և օ գ ֊

ա ր վ ե լ է Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ։

7 . Մ ի ո մ ն Տ ր դ ա տ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի , Ս մ բ ա տ ի թ ո ռ ը ն ր ա ա ղ ջ ­

կ ա ն ի ց , ա մ ո ւ ս ն ա ց ա ծ է Տ ի ր ա ն թ ա գ ա վ ո ր ի ա ղ ջ կ ա հ ե տ , իր

տ գ ե ղ ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ռ ո վ ա ր հ ա մ ա ր հ վ ո ւմ է կ ն ո ջ ի ց , ծ ե ծ ո ւ մ

է ն ր ա ն , մ ա ղ ե ր ի ց ք ա ր շ տ ա լով ս ս ե ն յա կ ի ց դ ո ւր ս է գ ց ո ւ մ ։

Թ ա գ ա վ ո ր ի ե ր կ յո ւ ղ ի ց ' ա պ ս տ ա մ բ ո ւ մ է ն ր ա ն ի ց , ա պ ա վ ի ն ո ւ մ

է Ս յո ւ ն ի ք , Ա յս տ ե ղ մ ի ա ն գ ա մ ը ն թ ր ի ք ի ժ ա մ ա ն ա կ ս ի ր ա հ ա ր ­

վ ո ւմ է մ ի գ ե ղ ե ց ի կ գ ո ւս ա ն ի ' Ն ա ղ ի ն ի կ ի ն , և հ ե ն ց ս ե ղ ա ն ի

վ ր ա հ ա փ շ տ ա կ ո ւմ է ա յգ ա ղ ջ կ ա ն , տ ա ն տ ի ր ո ջ և ա յլ բ ա զ -

մ ա կ ա ն ն ե ր ի հ ետ կ ռ վ ե լո վ ' ա ռ և ա ն գ ո ւ մ է ա ղ չկ ա ն ն ո ւ փ ա խ .

չո ւ մ (Р ՝> 6 3 ) ,8 . Ս մ բ ա տ ա ս պ ե տ ը , Բ ա գ ա ր ա տ ի հ ա յր ը , Տ ր դ ա տ ի հ ա մ ա ր

կ ի ն է բ ե ր ո ւ մ Ա շխ ա ղ ա ր ի դ ո ւս տ ր Ա շ խ ե ն ի ն ( Բ . , Տ Յ ) ,

9 . Ա յս Ս մ բ ա տ ի ո ր դ ի ն Բ ա գ ա ր ա տ ը հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւմ է մ ե կ ը

լո ր ս հ ա յ զ ո ր ա վ ա ր ն ե ր ի ց , ո ր ո ն ց ն շ ա ն ա կ ե ց Տ ր դ ա տ ը ( Բ . ,

8 5 ) , ն ո ւ յն պ ա շ տ ո ն ո ւմ ն ա հ ա ս տ ա տ վ ո ւմ է Տ ր դ ա տ ի մ ա հ ի ց

հ ե տ ո , Խ ո ս ր ո վ Փ ո ք ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ( Գ . , 6 ) , մ ա ս ն ա կ ց ո ւ մ է պ ա -

տ ե ր ա զ մ ի ն հ յո ւ ս ի ս ա կ ա ն ն ե ր ի ա ս պ ա տ ա կ ի դ ե մ , Վ ա հա ն

Ա մ ա տ ո լն ո լ հ ետ մ ի ա ս ի ն , վ ե ր ջ ի ն ս ս պ ա ն ո ւմ է ա ս պ ա տ ա կ ի

պ ա ր ա գ լո ւխ հ ս կ ա յի ն , և Ս մ բ ա տ ն ա ն ն ա խ ա ն ձ ա բ ա ր թ ա գ ա ­

վ ո ր ի ն զ ե կ ո ւ ց ա ն ո ւ մ է Վ ա հ ա ն Ա մ ա տ ո լն ո լ ք ա շ ո ւ թ յա ն մ ա ­

ս ի ն ( Գ . , 9 ) ,

1 0 . Ա յս Բ ա գ ա ր ա տ ի ո ր դ ի ն , Ս մ բ ա տ ա ս պ ե տ ը , ի բ ր և մ ա ն ­

կ ա կ ա ն գ ն դ ի ա ռ ա ջ ն ո ր դ -ս պ ա ր ա պ ե տ , մ ա ս ն ա կ ց ո ւ մ է Զ ի ր ա վ ի

մ ե ծ ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ի ն , կ ռ վ ի մ ե ջ մ ե ծ ք ա ջ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր են գ ո ր ­

ծ ո ւ մ Ս պ ա ն ղ ա ր ա տ Կ ա մ ս ա ր ա կ ա ն ը և Մ ո ւշե ղ Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ը ։

Հ ո ւ յն ֊հ ա յկ ա կ ա ն զ ո ր ք ը հ ա ղ թ ո ւ մ է , Մ ե հ ր ո ւժ ա ն ը փ ա խ չո ւմ է .

Ս մ բ ա տ ա ս պ ե տ ը ն ր ա ն հ ա ս ն ե լո վ , հ ե տ ը ե ղ ո ղ ն ե ր ի ն կ ո տ ո ­

ր ո ւ մ է , Մ ե հ ր ո ւժ ա ն ի ն ձ ե ր բ ա կ ա լե լո վ ' բ ե ր ո ւ մ « պ ս ա կ ո ւ մ է »

ե ր կ ա թ ի շ ի կ ա ց ա ծ շ ա մ փ ո ւր ո վ և ա յս պ ե ս ս պ ա ն ո ւմ ( 4 ՜ . , 9 7 ) ,

1 1 . Ս ա հ ա կ ա ս պ ե տ ը , Վ ա ղ ա ր շ ա կ ի ա ն ե ր ը , Հ ո ւ ն ա ց բ ա ժ ­

ն ո ւ մ կ ա լվ ա ծ ո ւ ն ե ն ա լո վ , ո ր ո շ ո ւմ է մ ն ա լ Հ ո ւ ն ա ց բ ա ժ ն ո ւ մ ' Ա ր շա կ թ ա գ ա վ ո ր ի մ ո տ ։ Բ ա յց ի ն չ - ո ր ը ն տ ա ն ե կ ա ն ք ս ո ւ թ յո ւ ն ­

ն ե ր ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ չա ր չ ա ր վ ո ւ մ է Ա ր շ ա կ ի ց , ո ւս տ ի փ ա խ չո ւմ

է Պ ա ր ս ի ց բ ա ժ ի ն ը ' Խ ո ս ր ո վ ի մ ո տ , ն շ ա ն ա կ վ ո ւ մ է զ ո ր ք ի ը ս -

պ ա ր ա պ ե տ , ճ ն շ ո ւ մ է Վ ա ն ա ն դ ա ց ո ց ա պ ս տ ա մ բ ո ւ թ յո ւ ն ը և

օ գ ն ո ւ մ է ե ր ե ք ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի , ո ր ո ն ք Ա ր շա կ ի գ ա ն ձ ե ր ը հ ա -

փ ը շ տ ա կ ե լո վ ' փ ա խ չո ւ մ է ի ն Խ ո ս ր ո վ ի մ ո տ ( Գ . , 4 3 — 4 5 ) ,

1 2 . Վ ռ ա մ թ ա գ ա վ ո ր ը կ ա մ ե ն ա լո վ Հ ա յո ց ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի

հ ե տ հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յո ւ ն կ ա յա ց ն ե լ Ս մ բ ա տ ա ս պ ե տ ի մ ի ջ ո ց ո վ

հ ա շ տ ո ւթ յա ն ա ռ ա ջ ա ր կ ո ւթ յո ւն է ա ն ո ւ մ . Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո -

ս ը մ ի ջ ա մ տ ո ւ մ է ա յս գ ո ր ծ ի ն , ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի ն գ ո ւ մ ա ր ե լո վ '

հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յա ն պ ա յմ ա ն ն ե ր է մ շ ա կ ո ւ մ ն ր ա ն ց հ ե տ և

172

Ս մ բ ա տ ա ս պ ե տ ի ն ո ւ Վ ա ր դ ա ն ս տ ր ա տ ե լա տ ի ն ո ւղ ա ր կ ո ւմ է

Պ ա ր ս ի ց թ ա ղ ա վ ո ր ի մ ո տ ' բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յա ն ։ Հ ա շ տ ո ւ թ յո ւ ն ը

կ ն ք վ ո ւմ է , ո ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա և Հ ա յո ց թ ա գ ա վ ո ր է ն շ ա ն ա կ ­

վ ո ւմ Ա րտ ա շի ր Վ ե ր ջի ն ը (Ч " ., 5 8 ) ։

Ա հ ա , կ ա ր ծ ե մ , ա յն բ ո լո ր ը , ի ն չ որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն գ ր ե լ է

Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց տ ո հ մ ի և Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ա ն հ ա տ ն ե ր ի մ ա ս ի ն ։

Ա յս հ ա մ ա ռ ո տ ք ա ղ վ ա ծ ք ը հ ա ր կ ա վ ո ր էր ա ն ե լ , փաստերու] ց ո ւ յ ց տ ա լո ւ հ ա մ ա ր , թ ե ո 'բ ք ա ն ա ն հ ի մ ն են բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի

վ ե ր ա ց ա կ ա ն կ ե ր պ ո վ ա ր տ ա հ ա յտ ա ծ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը Պ ա տ մ ո ւ­

թ յա ն ո գ ո ւ ն կ ա տ մ ա մ բ , ո ր ի ց գ ո ւշ ա կ ո ւմ ե ն ն ր ա I X գ ա ր ի

գ ո ր ծ լ ի ն ե լ ը ։ Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի և Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ա ն ձ ե ր ի

՛ն կ ա ր ա գ ր ո ւթ յա ն մ ե շ , ո ր ք ա ն ե ր և ո ւմ է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ ­

թ յո ւ ն ի ց ' չկ ա ա մ ե ն ա փ ո ք ր հ ե տ ք ՝ « տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ­

ծ ե լ ո ւ ի ն պ ա ս տ ն ա խ ա ր ա ր ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ի ո ւ թ յա ն ե

Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն հ ա ս տ ա տ մ ա ն » , չկ ա ո չ մ ի

ա ր ձ ա գ ա ն ք կ ա մ ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ա յն հ ի ր ա վ ի « մ ե ծ ա զ ­

դ ե ց ո ւ թ յա ն , որ ի ն ն ե ր ո ր ղ - տ ա ս ե ր ո ր գ զ ա ր ե ր ո ւմ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի

ի շ խ ա ն ն ե ր ն ո ւն ե ի ն և ի շ խ ա ն է ի ն բ ո վ ա ն դ ա կ Հ ա յա ս տ ա ն ա շ ­

խ ա ր հ ի 3). չկ ա ո չ մ ի ն շա ն կ ա մ ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն հ ե ղ ի ն ա կ ի

« բ ա ր ձ ր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն և ք ա ղ ա ք ա կ ա ն մ ո տ ա լո ւ տ ա զ ա ­

տ ո ւ թ յա ն ա կ ն կ ա լմ ա ն » ։ Տ ր ա մ ա գ ծ ո ր ե ն հ ա կ ա ռ ա կ ն ե ն ք տ ե ս ­

ն ո ւ մ ի ր ա պ ե ս , հ ե ղ ի ն ա կ ը հ ո ռ ե տ ե ս է , ս գ ո վ հ ա մ ա կ վ ա ծ , հ ո ւ­

ս ա հ ա տ , և ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ա զ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ո ւ մ է հ ա յի

հ ա մ ա ր մ ի ա ն գ ա մ ա յն չ ք ա ց ա ծ ։ Վ կ ա են Ո ղ բ ի մ ե ջ ն կ ա ր ա ­

գ ր վ ա ծ Հ ա յա ս տ ա ն ի ս գ ա լի ' ա ն հ ո ւս ա լի վ ի ճ ա կ ը և դ ա ռ ն գ ո ւ ­

շ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ա պ ա գ ա յի հ ա մ ա ր ։ Վ կ ա են պ ա տ մ ա գ ր ի ս ը ր -

տ ա ռ ո լչ խ ո ս ք ե ր ը . « Ւ ն ձ ա յս ո ր ի կ ա ր բ ի մ ե ր ո ց թ ա գ ա ւ ո ր ա ց

ե ն ս ի ր ե լի ք , ո ր պ է ս բ ն ի կ ք ե լ ի մ ո յ ա ր ե ա ն ա ռ ո ւք ե լ հ ա ւա ս տ ի

հ ա ր ա զ ա տ ք ։ Եւ ս ի ր ե լի էր ի ն ձ յա յն ժ ա մ գ ա լ փ ր կ չի ն ե ւ ղ ի ս

գ ն ե լ , ե ւ ա ռ ն ո ք օ ք յա շ խ ա ր հ զ մ ո ւ տ ն ի մ լի ն ե լ ե ւ ն ո ց ա տ է ­

ր ո ւ թ ե ա մ բ ն խ ր ա խ ճ ա ն ա լ, եւ յա րգեա ցս ա պ րել վտ ա նգիցս: Ա յլ վա ղ ուրեմն փա խեա ւ ի մէնշ պ ա տ ա նումն ա յն . թէ ար­դ եօք եւ վինա 1|» ( Ա . , 2 2 ) ։ Պ ա տ մ ա գ ի ր ը պ ա ր զ ա ս ո ւմ է , թ ե

ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ա զ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ո ր ա վ - դ ն ա ց ա ն վ ե ր ա դ ա ռ ն ա լի

կ ե ր պ ո վ , բ ա յ ց ք ն ն ա դ ա տ ն ե ր ն ա ս ո ւմ ե ն , թ ե ն ա գ ր ե լ է բ ա ր ձ ր

տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա մ բ ' ք ա ղ ա ք ա կ ա ն մ ո տ ա լո ւ տ ա զ ա տ ո ւ թ յա ն

ա կ ն կ ա լ ո ւ թ յա մ բ ։ Բ ո լո ր ո վ ի ն ա յլ տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն կ ս տ ա ց վ ե ր

Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն շ ա ն ա կ ո ւթ յա ն և դ ի ր ք ի մ ա ս ի ն * ե թ ե Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն ա պ ր ա ծ ու գ ր ա ծ լի ն ե ր I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ն ,

հ ա տ կ ա պ ե ս 8 6 5 թ վ ա կ ա ն ի շ ո ւր ջ ը , ի ն չ պ ե ս պ ե տ ք է ե զ ր ա ­

կ ա ցն եք ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի գ ր ք ի ց . ( Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը

կ ա ր ծ ո ւմ է , թ ե Ո ղ բի մ ե ջ հ ի շ ա տ ա կ վ ա ծ ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ն ե ր ը ( « ս ա ­

ս ա ն մ ո ւն ք ե ւ դ ղ ր դ մ ո ւն ք » ) վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ են ա յն ա հ ա վ ո ր և

ա ղ ե տ ա լի շ ա ր ժ ե ր ի ն , ո ր ո ն ք I X դ ա ր ի կ ե ս ո ւ մ տ ե ղ ի ո ւն ե ց ա ն

Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ , հ ա տ կ ա պ ե ս Դ վ ն ի ս ո ս կ ա լի ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ը , ո ր Ւ

պ ա տ մ ա գ ի ր ն ե ր ի ց մ ի ք ա ն ի ս ի ա ս ե լո վ , տ ե ղ ի ո ւն ե ց ա վ 8 6 3 ֊ի ն „

ի ս կ ը ս տ Մ ո վ ս ե ս Կ ա ղ ա ն կ ա տ վ ա ց ո լ 8 6 9 ֊ի ն , էջ 1 3 4 — 6 ) ։ Ա յս

ժ ա մ ա ն ա կ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ը հ ա ս ե լ է ի ն ծ ա յր ա գ ո ւ յն հ զ ո ր ո ւ­

թ յա ն , տ ի ր ո ւմ է ի ն շա տ ը ն դ ա ր ձ ա կ ե ր կ ր ն ե ր ի ( « բ ո վ ա ն դ ա կ

Հ ա յա ս տ ա ն ա շ խ ա ր հ ի » , ի ն չ պ ե ս ա ս ո ւմ է Լ ա - Կ ր ո զ ը ) ։ ն ր ա ն ք

վ ա յե լո ւ մ էի ն ա մ ի ր ա պ ե տ ն ե ր ի վ ս տ ա հ ո ւթ յո ւն ը և ն շ ա ն ա կ ­

վ ա ծ է ի ն ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն , փ ա ս տ ո ր ե ն Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա գ ա ­

վ ո ր է ի ն , ա ռ ա ն ց « թ ա գ ա վ ո ր » տ ի տ ղ ո ս ը կ ր ե լո ւ , բ ա ր ե կ ա մ ա ­

կ ա ն կ ա պ ե ր ո ւն ե ի ն հ ո ւ ն ա ց կ ա յս ր ն ե ր ի հ ե տ և վ ա յե լո ւ մ է ի ն

ն ր ա ն ց բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Գ եր ի գ ն ա ց ա ծ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ն

ա ր դ ե ն վ ե ր ա դ ա ր ձ ե լ է ի ն հ ա յր ե ն ի ք և հ ա մ ա ր ձ ա կ պ ա շ տ ո ւմ

է ի ն ի ր ե ն ց ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն հ ա վ ա տ ը . ե ր կ ի ր ը խ ա ղ ա ղ վ ե լ էր

և վ ա յե լո ւ մ էր ա ն դ ո ր ր բ ա ր օ ր ո ւ թ յո ւ ն . (Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ղ ի ­

կ ո ս , Թ ի ֆ լի ս ի հ ր ա տ ., 1 9 1 2 , էջ 1 3 4 — Տ ) ։ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ը հ ա ճ

և հ ա վ ա ն է ի ն Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն , ը ն դ հ ա ն ո ւր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ­

թ յո ւ ն էր ս տ ե ղ ծ վ ո ւ մ Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի Ա շո տ ի ն թ ա գ ա վ ո ր ե ց ն ե լո ւ

մ ա ս ի ն , ն ր ա հ ե տ ա ր դ ե ն դ ա շ ի ն ք ն ե ր էի ն կ ա պ ո ւմ ի բ ր և ի ր ա ­

պ ե ս թ ա գ ա վ ո ր ա կ ա ն .զ ա ր մ ի ն ե ր կ ա յա ց ո ւ ց չ ի հ ե տ . ( Հ ո վ հ »

կ ա թ ., էջ 1 3 3 ) ։ Ի ն չպ ե ս հ ա յտ ն ի է ' ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ի մ ի ա հ ա ­

մ ո ւ ռ ց ա ն կ ո ւ թ յա մ բ Ա շո տ ր Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր դ ա ր ձ ա վ

մ ո տ 8 8 5 - ի ն , ա յս ի ն ք ն պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ե լո ւ ե ն թ ա դ ր յա լ

տ ա ր ո ւց մ ո տ 2 0 տ ա ր ի հ ե տ ո ։

Բ ա գ ր ա տ ո ւ ն յա ց տ ո հ մ ի և հ ա տ կ ա պ ե ս ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն

Ա շո տ ի ա յս հ զ ո ր ո ւ թ յա ն և մ ո տ ա լո ւտ թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն վ ի ճ ա ­

կի հ ե տ , որ ի ր ո ք գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ր 8 6 5 թ վ ի ն , պ ե տ ք է զ ո ւ գ ­

ը ն թ ա ց դ ն ե լ ա յն ա մ են ա փ ա ռ ա վ ո ր վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ն ր ա ն ց

ծ ա գ մ ա ն մ ա ս ի ն , որ դ ր ա ն ի ց ե ր կ ո ւ հ ա ր յո ւր տ ա ր ի ա ռ ա ջ

տ ա լի ս էր Ա ե բ ե ո ս ը , ո ր , հ ա ր կ ա վ , չէ ր կ ա ր ո ղ ա ն հ ա յտ լ ի ն ե լ

I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւ մ գ ր ո ղ Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց պ ա տ մ ի չ

հ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ։ Ս ե բ ե ո ս ը դ ր ո ւմ է , թ ե Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ք ս ե ր վ ա ծ են

Ա ր մ ե ն ա կ ի ո ր դ ի ն ե ր ի ց . Փ ա ռ ն ա վ ա զ ը , Ա ր մ ե ն ա կ ի ս ե ր ո ւն դ ի ց

ձ ն ո ւ մ է Բ ա դ ա տ ի ն և Բ ա դ ա ր ա տ ի ն . Բ ա դ ա ր ա տ ը ծ ն ո ւ մ է Բ յո ւ -

ր ա տ ի ն , ս ա ' ա ս պ ե տ ի ն . Բ ա գ ա ր ա տ ի ո ր դ ի ք ը ժ ա ռ ա ն գ ո ւ մ են

Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ր և մ տ յա ն մ ա ս ը , Ա ն գ ե ղ տ ո ւ ն ը ։ Բ ա գ ա ր ա տ ը

կ ո չվ ո ւ մ էր ն ա և Ա ն գ ե ղ , ո ր ի ն ա յն ժ ա մ ա ն ա կ բ ա ր բ ա ր ո ս

ա զ գ ե ր ն ա ս տ վ ա ծ կ ո չ ե ց ի ն ։ Ե րբ Ա ր շա կ ո ւն ի ա ռ ա ջի ն թ ա գ ա ­

վ ո ր « Ա ր շ ա կ » - ը խ ի ս տ հ զ ո ր , ա ն դ ի մ ա դ ր ե լի զ ո ր ք ո վ մ տ ն ո ւ մ

է Հ ա յա ս տ ա ն ' Բ ա գ ա ր ա տ Փ ա ռ ա զ յա ն մ ե ծ ն ա խ ա ր ա ր ը զ ո ր ­

ք ո վ դ ո ւր ս է գ ա լի ս ն ր ա ա ռ ա ջ , ն ր ա ն մ ա տ ո լց ա ն ո ւ մ է ը ն ծ ա ­

ն ե ր , ո ս կ ի և ա ր ծ ա թ , զ ա ր դ ա ր ո ւմ է ս ա ղ ա վ ա ր տ ո վ ո ւ վ ա կ ա ­

ս ո վ , պ ս ա կ ո ւմ է ն ր ա ն հ ա յր ե ն ի թ ա գ ո վ ( ա յս ի ն ք ն ի ր ' Բ ա ֊

գ ա ր ա տ ի հ ա յր ե ն ա կ ա ն թ ա գ ո վ և ո չ թ ե Ա ր շ ա կ ի , որ դ ե ռ հ ա յ­

ր ե ն ա կ ա ն թ ա գ չ ո ւ ն ե ր ) . ն ս տ ե ց ն ո ւ մ է ո ս կ ե պ ա տ ա կ ա ն ա ­

կ ո ւ ռ գ ա հ ի վ ր ա և ի ր ա ղ ջի կ ը ն ր ա ն կ ն ո ւ թ յա ն է տ ա լի ս ։ Ա ր ֊

շ ա կ ը ն ր ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւմ է Հ ա յա ս տ ա ն ա շ խ ա ր հ ի ա ս պ ե տ ,

ի շ խ ա ն և ա մ բ ո ղ ջ թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն հ ր ա մ ա ն ա տ ա ր , կ ո չ ո ւ մ է

թ ա գ ա վ ո ր ի հ ա յր և ե ղ բ ա յր ։ ( Ս ե ր . , հ ր ա տ . Պ ա տ կ ., էջ 6 — 8 ) 8 ։

Ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ի վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն գ ր ո ղ Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն , ո ւ ր ե մ ն , տ ե ս ն ո ւ մ էր Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի հ զ ո ր ո ւ ­

թ յո ւ ն ը , ն պ ա ս տ ա վ ո ր պ ա յմ ա ն ն ե ր ը , ն ր ա ն ց թ ա գ ա վ ո ր ե ց ն ե լո ւ

հ ա մ ա ր վ ա ր վ ո ղ բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ն ա ա չք ի ա ռ ա ջ ո ւն ե ր

Ս ե բ ե ո ս ի վ ե ր ո հ ի շ յա լ վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ն ր ա ն ց փ ա ռ ա վ ո ր ծ ա գ ­

մ ա ն ո ւ ա ն ց յա լի մ ա ս ի ն ։ Ա յս ի ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը և գ ր ա վ ո ր

վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ն ր ա ն պ ի տ ի մ ա տ ա կ ա ր ա ր ե ի ն ա ն բ ա վ ն յո ւ թ '

բ ա ր ձ ր ա ց ն ե լո ւ և փ ա ռ ա վ ո ր ե լո ւ հ ա մ ա ր Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ ­

մ ը . « տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր ի ն պ ա ս տ Բ ա գ ր ա -

տ ո լն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն հ ա ս տ ա տ մ ա ն » ։ Բ ա յց տ ե ս ն ո ւ մ

ե ն ք , որ Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց տ ո հ մ ի պ ա տ մ ի չ պ ե ր ճ ա խ ո ս Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն ի ս պ ա ռ չի օ գ տ վ ե լ ա յս հ ա ր ո ւս տ ն յո ւ թ ե ր ի ց , ս ր ա ն ք

ն ր ա հ ա մ ա ր գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ո ւ ն ի ն ։ Ե վ թ ե կ ո ւ զ նա ծ պ տ ե ր V

դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ ի դ ի մ ա կ ի տ ա կ ' ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ո չի ն չ չէ ր

խ ա ն գ ա ր ի ն ր ա ն Բ ա գ ր ա տ ո լն ի ն ե ր ի ն կ ո չե լո ւ « ի թ ա գ ա ւ ո ր ա ­

կ ա ն զ ա ր մ է » , « բ ն ի կ » , « ի մ ո յ ա ր ե ա ն ա ռ ո ւ » , բ ո լո ր ն ա խ ա ­

ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ա վ ա գ և հ զ ո ր , գ ո ւ շ ա կ ե լո ւ , թ ե ն ր ա ն ք մ ի

ժ ա մ ա ն ա կ դ ա ր ձ յա լ թ ա գ ա վ ո ր ա կ ա ն պ ա տ վ ի պ ի տ ի հ ա ս ն ե ն ,

ի ն չ պ ե ս ե ղ ե լ ե ն ի ր ե ն ց ծ ա գ ո ւ մ ո վ ։ Ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , ն ա խ ո ր -

173

%

հ „ ւ ր դ է տ ա լի ս ի ր մ ե կ ե ն ա ս ի ն ' չհ ա վ ա տ ա լ մ ի ք ա ն ի ա ն հ ա ֊

վ ա ս տ ի մ ա ր դ կ ա ն ց հ ի մ ա ր խ ո ս ք ե ր ի ն , ո ր պ ե ս թ ե Բ ա գ ր ա տ ո ւ­

ն ի ք ծ ա գ ո ւմ են Հ ա յկ ի ց , ո չ ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն

ա ր հ ա մ ա ր հ ո ւմ էր ա յդ պ ի ս ի ծ ա գ ո ւ մ ը , ա յլ ո ր ո վ հ ե տ և ո չ մ ի

ա պ ա ց ո ւ յց և հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւ թ յա ն հ ե տ ք չկ ա ա յդ բ ա ն ի հ ա ­

մ ա ր ( Ա . , 2 8 ) ։ Ա յս պ ե ս չէ ր ա ս ի Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ե թ ե ծ ա ն ո թ լ ի ­

ն ե ր Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց ծ ա գ մ ա ն և ճ յո ւ ղ ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն Ս ե ­

բ ե ո ս ի ա վ ա ն դ ա ծ ի ն ։ Պ ա ր ղ է , ո ր V դ ա ր ո ւմ Բ ա գ ր ա տ ո լն -

յա ց մ ա ս ի ն գ ո յո ւ թ յո ւ ն է ո ւ ն ե ց ե լ ե ր կ ո ւ կ ա ր ծ ի ք , մ ե կ ը հ օ ­

գ ո ւտ ն ր ա ն ց հ ա յկ ա կ ա ն ծ ա գ մ ա ն , որ դ ե ռ ա ղ ո տ ո ւ ա ն փ ա ս տ

а ա ս ե - կ ո ս ե » է ե ղ ե լ , որ ա յն ո ւ հ ե տ և ե ր կ ո ւ հ ա ր յո ւր տ ա ր վ ա

ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ձ և ո ւ կ ե ր պ ա ր ա ն ք է ա ռ ե լ , պ ա տ մ ա կ ա ն բ ն ո ւ յթ

ս տ ա ց ե լ , ի ն չ պ ե ս գ տ ն ո ւ մ ե ն ք , Ս ե բ ե ո ս ի մ ո տ ։ Մ յո ւս ը ե ղ ե լ է

հ օ գ ո ւտ ն ր ա ն ց հ ր ե ա կ ա ն ծ ա գ մ ա ն , որ հ ի մ ն վ ա ծ է ե ղ ե լ Մ ա ր -

Ա բ ա ս յա ն ա ղ բ յո ւ ր ի վ ր ա ( « ի ս մ ա ն է ա ս է լի ն ե լ պ ա տ մ ա գ ի ր ն

զ ա զ գ ն Բ ա գ ր ա տ ո ւն ե ա ց » ) ( Ա . , 2 2 ) , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ը ն դ ո ւն ե լ

է ի բ ր և ս տ ո ւ յգ , ո ր , ն ր ա կ ա ր ծ ի ք ո վ , ա պ ա ց ո ւ ց վ ո ւ մ էր ն ա և

հ ա տ ո ւկ ա ն ո ւ ն ն ե ր ի ս տ ո ւ գ ա բ ա ն ո ւ թ յա մ բ ( Ս մ բ ա տ ' Շ ա մ բ ա -

տ ի ց , Ա շ ո տ ' Ա ս ո ւդ ի ց և ա յ լ ն ) ։ Բ ա յց ա յս բ ա վ ա կ ա ն չ է , որ

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն չէ օ գ տ վ ե լ ի ր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն տ ա կ ե ղ ա ծ ն յո ւ ­

թ ե ր ի ց ( I X դ ա ր ի վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ) , Բ ա գ ր ա -

տ ո ւն ի ն ե ր ի ն փ ա ռ ա վ ո ր ե լո ւ , ն ր ա ն ց թ ա գ ա վ ո ր ե լո ւ մ տ ք ի ն ժ ո ­

ղ ո վ ո ւր դ ն ը ն տ ե լա ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Ն րա հ ո ւս ա հ ա տ հ ո գ ի ն

հ ո ռ ե տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ը , ա պ ա գ ա յի չ ա ր ա գ ո լ յն օ ր ե ր ի գ ո ւշ ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ը , ա ր դ յա ն վ տ ա ն գ ն ե ր ը , ն ր ա հ ա ռ ա չ ա ն ք ը ' « վ ա ղ ո ւր ե մ ն

փ ա խ ե ա ւ ի մ է ն ջ պ ա տ ա հ ո ւմ ն ա յն թ է ա ր դ ե օ ք ե լ վ ի ճ ա կ » — ս ր ա ն ք ո չ մ ի կ ե ր պ չ ե ն կ ա ր ո ղ հ ա ր մ ա ր վ ե լ ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ ի

( I X դ ա ր ի վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ) Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ա ­

ր ե կ ե ց ի կ վ ի ճ ա կ ի ն , Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի հ զ ո ր ո ւ թ յա ն և ն ր ա ն ց

մ ո տ ա լո ւ տ թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ա կ ն կ ա լո ւ թ յա ն ։ Պ ա յծ ա ռ ի ր ա ­

կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը և .պ ա տ մ ա գ ր ի մ ռ ա յլ տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա կ ա ­

ս ո ւմ ե ն մ ի մ յա ն ց ։

Բ ո լո ր վ ե ր ո գ ր յա լն ե ր ը ն կ ա տ ի ա ռ ն ե լո վ [’ ե ս գ ա լի ս ե մ բ ո ­

լո ր ո վ ի ն հ ա կ ա ռ ա կ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն . — ե թ ե Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց

մ ա ս ի ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ր ա ծ ն ե ր ի ց կ ա մ ե ն ա ն ք որԼԷ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ ­

թ յո ւ ն հ ա ն ե լ ն ր ա Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ի վ ե ր ա ֊

բ ե ր յա լ ա յդ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը կ լի ն ի ա յն , թ ե Պ ա տ մ ո ւ թ յո լ-176

ն ը չի կարող գրվա ծ լինել IX ղարի երկրորդ կեսին, ա յ լ

շա տ ա ռ ա չ ։ Պ ա տ մ ա գ ի ր ը ծ ա ն ո թ չ է ա յն դ ր ո ւ թ յա ն , որ տ ի ֊

ր ո ւ մ էր Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ I X դ ա ր ի վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ­

ն ե ր ի ն , լ գ ի տ ե , ո ր Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ե լո ւ հ ա ր ց ը

օ ր վ ա հ ա ր ց է . ծ ա ն ո թ չ է Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց մ ա ս ի ն Ս ե բ ե ո ս ի

գ ր ա ծ ի ն ։

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ն ա յս է . «Խ որենա ցու Պ ա տ մությա ն իններորդ դարի ղործ լինելը ենթա դրվել է նաև նախ որդ հետ ա զոտ ություններում», և հ ի շ ո ւմ է ա յն գ ի տ ն ա ­

կ ա ն ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ք ա յդ կ ա ր ծ ի ք ը հ ա յտ ն ե լ ե ն — Լ ա ֊Կ ր ո ղ ը ,

Խ ա լա թ յա ն ց ը , Ա դ ո ն ց ը , Մ ա ռ ը , ի ս կ վ ե ր ջ ե ր ս ն ա և Ա կ ի ն յա ն ը

և Մ ա ր կ վ ա ր տ ը ( էջ 1 2 3 ) ։

Լ ա -Կ ր ո զ ի և Ա դ ո ն ց ի կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ն ու ա պ ա ց ո ւ յց ն ե ր ը վ ե ր ը

բ ե ր ի և ց ո ւ յց տ վ ի , որ ն ր ա ն ք ա ն հ ի մ ն ե ն և ո չ մ ի կ ե ր պ չե ն

կ ա ր ո ղ ա պ ա ց ո ւ յց լի ն ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ' I X դ ա ր ի գ ո ր ծ

լի ն ե լո ւ ն ։ Ա կ ի ն յա ն ի բ ո լո ր ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ի ն ք ը ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ն է լ հ ե ր ք ո ւմ է ի ր ա վ ա ց ի կ ե ր պ ո վ , ո ւս տ ի , հ ե ն ց

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի տ ե ս ա կ ե տ ի ց է լ ա ր ժ ե ք ի ց զ ո ւր կ է ն ր ա

« ո ւ շ ա գ ր ա վ » ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի

գ ո ր ծ լի ն ե լո ւ մ ա ս ի ն , որ բ խ ո ւ մ է ս խ ա լ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ։

Խ ա լա թ յա ն ց ի կ ա ր ծ ի ք ը , որ հ ի մ ն վ ա ծ էր Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ բ ա ն ա ­

գ ո ղ ո ւ թ յա ն վ ր ա Ղ և ո ն դ ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ր ո վ և ո ր ո շ վ ո ւ մ

է ր Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ն V I I I դ ա ր ի վ ե ր ­

ջ ե ր ո ւմ կ ա մ I X ս կ զ բ ո ւ մ '' ն ո ւ յն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը չէ

ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ , ա ս ե լո վ , ո ր « Խ ա լա թ յա ն ց ի թ ե ' բ ռ ն ա ձ ի գ հ ա մ ե մ ա ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը և թ ե ն ր ա ը ն դ հ ա ն ո ւր ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը վ ի ճ ե ­

լի են և կ ա ս կ ա ծ ե լի » ( է ջ 1 2 4 — 5 ) ։

Մ ա ր կ վ ա ր տ ի կ ա ր ծ ի ք ը , ո ր ո վ Մ ա ր -Ա բ ա ս ի և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

ժ ա մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ վ ո ւմ է I X դ ա ր ո ւ մ ' հ ե ն ց ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ ­

յա ն ի վ կ ա յո ւ թ յա մ բ ' « բ ա վ ա կ ա ն ա չա փ հ ի մ ն ա վ ո ր վ ա ծ չ է » ( էք

1 2 7 ) ։ Բ ա յց և ա յն պ ե ս նա մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ Մ ա ր կ վ ա ր տ ի ե զ ր ա ­

կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ա յս ի ն ք ն ' 1 . Մ ա ր ֊Ա բ ա ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը

գ ր վ ա ծ է . . . « ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն » Բ ա գ ա ր ա տ ի ա ր ք ո ւ ն ի ք ո ւ մ , I X

դ ա ր ի ա ռ ա ջ ի ն կ ե ս ո ւ մ . 2 . Մ ա ր - Ա բ ա ս ը ՝ Փ ա ռ ն ա վ ա զ յա ն

Բ ա գ ա ր ա տ ի ն ն կ ա ր ա գ ր ե լի ս ' ի ն կ ա տ ի է ո ւ ն ե ց ե լ . . . ա յս Բ ա -

գ ա ր ա տ ի ն . 3 . Մ ա ր - Ա բ ա ս ի վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը , որ Ա ր շա կ ա ր ք ա ն

Փ ա ռ ն ա վ ա զ յա ն Բ ա գ ա ր ա տ ի ն ն շ ա ն ա կ ե լ է « ի շ խ ա ն ե ւ հ ր ա -

17712-1093

մ ա ն ա տ ա ր ա մ ե ն ա յն թ ա գ ա լո ր ո ւ թ ե ա ն ն » , հ ա ր մ ա ր ո ւմ է

մ ի ա յն <гի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն » Բ ա գ ա ր ա տ ի ն . 4 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն .. .

Բ ա գ ր ա տ ո ւ ն ի ն ե ր ի ն ա խ ա հ ա յր է հ ա մ ա ր ո ւմ Շ ա մ բ ա տ - Ս մ բ ա ֊

տ ի ն ' (Гզ կ ո չ ե ց ե ա լն Բ ա գ ա ր ա տ » ' դ րա պ ա տ ճ ա ռ ն ա յն է , որ

ն ա հ ա մ ա կ ր ո ւմ է Ս մ բ ա տ Խ ո ս տ ո վ ա ն ո ղ ի ն և ա տ ո ւմ Տ ա ր ո ն ի

հ ա վ ա տ ո ւր ա ց Բ ա գ ա ր ա տ ի ն . 5 . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա յս Շ ա մ բ ա տ -

Բ ա գ ա ր ա տ ը ն ա խ ա տ ի պ ն է ո ւր ե մ ն Ս մ բ ա տ ս պ ա ր ա պ ե տ ի , ո րը

.8 5 6 թ վ ի ն վ ա խ ճ ա ն վ ե լ էր Ս ա մ ա ր ա յո ւ մ . 6 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն իր

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը գ ր ե լ է ա յս Ս մ բ ա տ ի ո ր դ ո ւ ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն

Ա շո տ ի ա ր ք ո ւ ն ի ք ո ւ մ ' ո ր պ ե ս մ ի հ ա յե լի հ ա յկ ա կ ա ն պ ե տ ո ւ­

թ յա ն , որ ն ո ր ս տ ե ղ ծ վ ե լո ւ է ր ։ (Հ ա մ ա ռ ո տ ե լո վ բ ե ր ո ւ մ ե մ

յս կ ա ղ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի գ ր ք ի ց ։ էշ 1 2 7 — 8 ) ։

Մ ա ր կ վ ա ր տ ի ա յս կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը — .ո ր ք ա ն և տ ա ր օ ր ի ն ա կ է ս պ ա ս ե լ— շ ա տ բ ա ր ձ ր է գ ն ա հ ա տ ո ւ մ ։

« Մ ա ր կ վ ա ր տ ը , — ա ս ո ւմ է ն ա , — ի ն չ պ ե ս տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ ժ ա մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ ե լ է ճ շ գ ր ի տ կ ե ր պ ո վ և իր կ ա ր ծ ի ք ը

հ ի մ ն ա վ ո ր ե լ ն ա և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Շ ա մ բ ա տ - Բ ա գ ա ր ա տ ի վ ե ր ա բ ե ր ­

յա լ ո ւշ ա գ ր ա վ ո ւ կ ա ր և ո ր ի ր դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ։ Ն րա ս ր ա ­

մ ի տ ա յդ ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , որ ն ո ր լո ւ յս են ս փ ռ ո ւմ Խ ո -

ր ե ն ա ց ո ւ հ ա ր ց ի վ ր ա . . . կ ա ր և ո ր ա գ ո ւ յն ն ե ց ո ւկ ն ե ր ն են ը ս տ իս

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ի լո ւ ծ մ ա ն ը » ( է շ 1 2 8 ) ։

Ես տ ր ա մ ա գ ծ ո ր ե ն հ ա կ ա ռ ա կ կ ա ր ծ ի ք ի ե մ Մ ա ր կ վ ա ր տ ի

վ ե ր ո հ ի շ յա լ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի գ ն ա հ ա տ մ ա ն հ ա ր ց ո ւ մ ։ Ես

.ոչ մ ի ա յն ա յդ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը չ ե մ գ տ ն ո ւմ <гո ւշ ա գ ր ա վ ,

կ ա ր և ո ր , ճ շ գ ր ի տ , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ա ր ց ի վ ր ա ն ո ր լո ւ յս ս փ ռ ո ղ ,

կ ա ր և ո ր ա գ ո ւ յն ն ե ց ո ւկ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ռ ե ղ ծ վ ա ծ ը լո ւ ծ ե լ ո ւ » ,

■այլ ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ն ' ա ն հ ի մ ն , կ ա մ ա յա կ ա ն , բ ն ա գ ր ե ր ն ա ղ ա ­

վ ա ղ ո ղ , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ա ր ց ն ա վ ե լի խ ճ ճ ո ղ , ո ր և է ն շ ա ն ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ի ց զ ո ւր կ , ք մ ա հ ա ճ կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ։ Ի մ ա յս խ ի ս տ ո ր ա կ ո ւմ -

'ն ե ր ն ա ռ ա ն ց հ ի մ ք ի չ ե ն ։ Ա ր դ ա ր և , Մ ա ր կ վ ա ր տ ի ա ռ ա ջի ն ե ր ե ք

կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ը , ո ր ո ն ք կ ա պ ո ւն ի ն Մ ա ր -Ա ր ա ս ի հ ե տ ' մ ի ա ն գ ա ­

մ ա յ ն հ ա կ ա պ ա տ մ ա կ ա ն ե ն և ա ր ժ ե ք ա զ ո ւ ր կ , ք ս & ի որ ա յղ

Մ ա ր -Ա բ ա ս ը Ս ե բ ե ո ս ի ա ռ ա ջի ն գ լո ւ խ ն ե ր ո ւ մ հ ի շ վ ա ծ Մ ա ր ֊

Ա ր ա ս Մ ծ ո լր ն ա ց ի ն .է , ի ս կ ա յդ ե ր կ ո ւ գ լո ւխ ն ե ր ը Ս ե բ ե ո ս ի

գ ր ա ծ ն ե ր ն ե ն V I I դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ս կ զ բ ն ե ր ի ն , ի ն չպ ե ս

ա ն կ ա ս կ ա ծ ե լի կ ե ր պ ո վ ա պ ա ց ո ւ ց վ ա ծ .է ( տ ե 'ս ի մ « Ս ե բ ե ո ս ի

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն » ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւն ը և

Ա դ ո ն ց ի ի մ ' ա յդ ա շ խ ա տ ո ւթ յա ն մ ա ն ր ա մ ա Ա ն ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ը ) ։

Չ է ր կ ա ր ո ղ ո ւր ե մ ն I X դ ա ր ո ւմ ա պ ր ո ղ ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն

Բ ա դ ա ր ա տ ն ի բ ր և կ ա ղ ա պ ա ր ծ ա ռ ա յե լ V I I դ ա ր ո ւմ դ ր ռ ղ

Ս ե բ ե ո ս ի և ն ր ա ' Մ ա ր -Ա բ ա ս ի Փ ա ռ ն ա վ ա զ յա ն Բ ա գ ա ր ա տ ի ն լ

Չ ո ր ր ո ր դ -կետ ը մ ի ա ն հ ի մ ն ո ւ ծ ա ն ր մ ե ղ ա դ ր ա ն ք է Խ ո ր ե -

ն ա ց ո ւ ն , ի բ ր թ ե ս ա , ա տ ե լո վ հ ա վ ա տ ո ւր ա ց Բ ա գ ա ր ա տ ի ն ե > հ ա մ ա կ ր ե լո վ Ս մ բ ա տ Խ ո ս տ ո վ ա ն ո ղ ի ն ' խ ա ր դ ա խ ե լ է պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը և Բա գ ր ա տ ո ւն յա ց ն ա խ ա հ ա յր է կ ռ չ ե լ Շ ա մ բ ա տ ֊

Ս մ բ ա տ ի ն յ փ ո խ ա ն ա կ Բ ա գ ա ր ա տ ի ն , ի ն չ պ ե ս ո ւն ի Ս ե բ ե ո ս -

յա ն Մ ա ր - Ա ր ա ս ը ։ Ե թե ա յս տ ե ղ մ ի խ ա ր դ ա խ ո ւ մ կ ա ' ա յդ կ ա ­

տ ա ր ե լ է ո չ թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ , ա յք

ի ն ք ը ' Մ ա ր կ վ ա ր տ լւ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ։ Բ ա գ ր ա տ ո ւն -

յա ց ն ա խ ա հ ա յր ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ո տ հ ի շ վ ա ծ է հ ի ն գ ա ն գ ա մ ,

ո ր ո ն ց ի ց ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ Շ ա մ բա տ -Рш сригш т զ ո ւ յգ ա ն ո ւ ն ո վ >• և ե ր ե ք ա ն գ ա մ մ ի ա յն Բ ա գ ա ր ա տ ա ն ո ւ ն ո վ * ։ Ո ւր ե մ ն Խ ո ր ե ն ա -

ց ո լ մ ո տ Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց ն ա խ ա հ ա յր ը միշտ կ ր ո ւմ է Բ ա գ ա ­

ր ա տ ա ն ո ւ ն ը , ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ Շ ա մ բ ա տ ա ն վ ա ն հ ա վ ե լվ ա ծ ո վ »

Ե թ ե Մ ա ր կ վ ա ր տ ի տ ե ս ա կ ե տ ի ց դ ա տ ե լո ւ լ ի ն ի ն ք . պ ե տ ք է ա -

ս ե ի ն ք , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ա մ ա կ ր ո ւ մ է հ ա վ ա տ ո ւր ա ց Բ ա գ ա ­

ր ա տ ի ն , և ա տ ո ւմ է Ս մ բ ա տ Խ ո ս տ ո վ ա ն ո ղ ի ն » Ս ա կ ա յն Խ ո ր ե ֊

ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ո ւշ ա դ ի ր ը ն թ ե ր ց ո ղ ը Շ ա մ բ ա տ - Բ ա գ ա -

ր ա տ զ ո ւ գ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց և « կ ո չ ե ց ե ա լն Բ ա գա րա տ X ) խ ո ս ք ի

դ ա ր ձ վ ա ծ ք ի ց կ հ ա ն ե ր բ ո լո ր ո վ ի ն ա յլ և վ ե ր ի ն ա ս տ ի ճ ա ն ի

հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն , ա յդ ա յն է , որ Խ ո ր ե ն ա ­

ց ի ն Բ ա գ ա ր ա տ բ ա ռ ն ը մ բ ռ ն ո ւ մ է ո չ թ ե ի բ ր և մ ի ա ն ձ ի հ ա ­

տ ո ւկ ա ն ո ւ ն , ա յլ ի բ ր և մ ա կ դ ի ր , ո ր կ ց վ ո ւ մ է հ ա տ ո ւկ ա ն վ ա ն ՛

և որ գ ո ր ծ է ա ծ վ ո ւ մ ն ա և ա ռ ա ն ձ ն ա բ ա ր բ ո ւ ն հ ա տ ո ւկ ա ն վ ա ­

ն ը փ ո խ ա ր ի ն ե լո վ , օ ր ի ն ա կ ' ի ն չ պ ե ս մ ե ն ք ս ո վ ո ր ե ն ք ա ս ե /

Ներսես-Շնորհա լի կ ա մ լո կ Շնորհա լի' ն ո ւ յն ն ե ր ս ե ս ի վ ե ր ա ­

բ ե ր մ ա մ բ ։ Ա յս բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը լի ո վ ի ն ա ր դ ա ր ա ն ո ւմ է « բ ա ­

գ ա ր ա տ յ) բ ա ռ ի ս տ ո ւ գ ա բ ա ն ո ւ թ յա մ բ , որ հ ի ն պ ա ր ս կ ե ր ե ն լ ե զ ֊

* «Ա ռն զօրաւորի եւ իմա ստ նոյ որ ի Հր էի ցն ' Շալքրաաայ Рш(]ШгШ1П»г

2 . « Այս Пш(]шгшш նախաձեռն ընծա յ մա տ ոյց զինքն Վաղարշակայ» (Ա -, 3 ) ։ 3 . «Եւ զկոչեցեա լն Рш ф игш ш որ ի Հրէիցնյօ ( Ա 7) ւ 4 . «Եւ ա ղերսեա լ

որ ի Հրէիցն Շա մբա ա ա յ Բազաոստ որ եւ թագադիր եւ ասպետս (Ա ., 8 ) г Տա «Ի սմանէ նեղեալ որդիթ Օադարասսսյ վասն զկուռս պաշտելոյ յօ ( Ա 9 ) ։

17»

վ ո վ ն շ ա ն ա կ ո ւմ է ա ստ վա ծա նվեր (ва§а-га1а^ կ ա մ ա ս տ -

վ ա ծ ա տ ո լր ( В З ^ а - С ^ а ; (Հ յո լք շմ ա ն — Հ ա յե ր ե ն ք ե ր ա կ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն , էշ 3 1 ) ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն , ի ն չ պ ե ս ե ր և ո ւմ է , հ ա յտ ն ի չէ

« բ ա գ ա ր ա տ » բ ա ռ ի պ ա հ լա վ ա կ ա ն ծ ա գ ո ւ մ ը և ա յս ն շ ա ն ա կ ո ւ­

թ յո ւ ն ը , ո ր ո վ հ ե տ և նա « բ ա զ ա ր ա տ » բ ա ռ ը ծ ա գ ե ց ն ո ւ մ է ե բ ­

ր ա յա կ ա ն բ ա գ ա գ ի ա Ր ) ա ն ո ւ ն ի ց » Ա յս դ ե պ ք ո ւմ ա վ ե լի ևս

ն շ ա ն ա կ ա լի ց է դ ա ռ ն ո ւմ « բ ա գ ա ր ա տ » բ ա ռ ի ի բ ր և մ ա կ դ ի ր ի

գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը , ի բ ր և վ ա ղ ե մ ի ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի ց ա վ ա ն դ ա բ ա ր

■մ ինչև Խ ո ր ե ն ա ց ի ն հ ա ս ա ծ ո ւ ք ա ր ա ց ա ծ ձ և ։ Որ Բ ա գ ա ր ա տ ն

ի ր ո ք մ ա կ դ ի ր է , տ ո հ մ ա կ ա ն ա ն ո ւն և ո չ թ ե մ ի ա ն ձ ի հ ա տ ո ւկ

ա ն ո ւ ն ' ա յդ ե ր և ո ւմ է ն ա և Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ա ն ո ւ ն ի ց ։ Ունի վ ե ր ­

ջ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ տ ո հ մ ե ր ի ա ն ո ւն ն ե ր մ ե ր հ ի ն լե զ վ ո ւ մ կ ա զ մ ­

վ ո ւ մ ե ն ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս մ ա կ դ ի ր ն ե ր ի ց , ի ն չ պ ե ս ' Պ ա հ լա վ ո լն ի ,

■ Ա ր շա կ ո ւն ի (ա ր շ ա կ բ ա ռ ի ն ա խ ն ա կ ա ն ' թ ա գ ա վ ո ր ն շ ա ն ա կ ո ւ ­

թ յո ւ ն ի ց ) , Ս յո ւն ի ( = Ս ի - ո լ ն ի ) , Ա ր ծ ր ո լն ի և ա յլ ն , ա յն ի ն չ ա ն ­

ձ ե ր ի հ ա տ ո ւկ ա ն ո ւ ն ն ե ր ի ց տ ո հ մ ե ր ի ա ն ո ւն ն ե ր կ ա զ մ վ ո ւ մ են

ս ո վ ո ր ա բ ա ր յա ն մ ա ս ն ի կ ո վ , օ ր . Կ ա ր ե ն , Ս ո ւր ե ն , Մ ա մ ի կ ո ն ,

■Մ ա ն ա վ ա զ , Ռ ո ւբ ե ն և ա յ լ հ ա տ ո ւկ ա ն ո ւ ն ն ե ր ի ց ' Կ ա ր են յ ա ն ,

Ս ո լր ե ն յա ն , Մ ա մ ի կ ո ն յա ն , Մ ա ն ա վ ա զ յա ն , Ռ ո լբ ի ն յա ն և ա յ/

.տ ո հ մ ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ։

Մ ա րկվա րտ ի հ ի ն գ ե ր ո ր դ ե ն թ ա դ ր ո ւթ յո ւն ը տ ա պ ա լվո ւմ է

.ի նքն ին , ե ր բ , ի ն չպ ե ս հ ե ն ց նոր տ ե ս ա ն ք , պ ա ր զ վ ե ց , որ Խ ո­

ր ե ն ա ց ի ն Ս մբա տ Խ ոստ ովա նո ղի սիրուն չէ ծ ա գ ե ց ր ե լ Բ ա դ ֊ բ ա տ ուն ին եր ին Շ ա մ բա տ -Ս մ բա տ ի ց ։

Վ ե ցե ր ո ր դ կետ ն ա ն տ եղ ի է կ ր կնա կ ի . .իշխ ա նա ց իշխ ա ն Աշ ոտ ի ա ր քո ւն ի քո ւմ գրող Խ ո րեն ա ցի ն գ ր ա ծ պ իտ ի լի ն ե ր ա յդ

Աշ ոտ ի հ ա ն ձ ն ա ր ա ր ո ւթ յա մ բ կ ա մ նրա ն պ ետ ք է նվիրեր իր

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ր և ոչ թ ե Սահակ Բ ա գրա տ ունոլ ն ։ Մ յո լս կ ո ղ ­

ք ի ց ' ա րդեն տ ե ս ա ն ք , որ Խ ո րե նա ցի ն չէր էլ ե ր ա զո ւմ մ ի նոր

հ ա յկ ա կ ա ն թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն , «ո ր նոր ս տ ե ղ ծվ ե լո ւ է ր » ։ Մ ի ՞­

թ ե մի ա զ գ ի հին պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը չէ կ ա ր ելի գ ր ե լ ա ռ ա ն ց ա յդ - պ իսի հետ ին մ տ ք ի ։

Ես ա յս ք ա ն չէի կ ա ն գ ա ռնի Մ ա րկվա րտ ի հ ի շ յա լ ա նհիմն

.ե ա ն ա րժեք ե ն թ ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի վ ր ա , եթ ե չլի նե ր ա կա դ.

Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա յն տ ա ր ա պ ա յմ ա ն գ ո վ ե ս տ ը ։ Պ ետ ք էր ց ո ւ յց

տ ա լ, որ Մ ա րկվա րտ ի մ ա տ ա կ ա ր ա ր ա ծ «կ ա ր և ո ր ա գ ո ւյն ն ե -

բ ո ւ կ ն ե ր ր » ծ ա յր Լ ծ ա յր փ տ ա ծ ե ն և ՛ն ր ա ն ց վ ր ա կ ա ռ ո ւ ց վ ա ծ

շ ե ն ք ն ա ն խ ո ւս ա փ ե լի ո ր ե ն ե ն թ ա կ ա է կ ո ր ծ ա ն մ ա ն ։

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը հ ի շ ո ւմ է ն . Մ ա ռ ի ա ՛նունը և բ ե ր ո ւ մ

. է ն ր ա հ ե տ և յա լ կ ա ր ծ ի ք ը (թ ա ր գ մ ա ն ո ւ մ ե մ հ ա յե ր ե ն ) . « Մ ո վ ­

ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ա յա ց ք ը բ ն ո ր ո շ ո ւ մ է ո չ թ ե հ ի ն հ ա յկ ա կ ա ն

թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ի ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը (реаЛЬНОСТЬ), ա յլ պ ա տ ­

մ ա գ ր ի ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր տ ա լի ս է ա ռ ա ջի ն Ա ր շա ­

կ ո ւն ի թ ա գ ա վ ո ր ի ի դ ե ա լա ց ր ա ծ պ ա տ կ ե ր ը (преДСТЗВЛеНИе), հ ա մ ա ձ ա յն ի ր ժ ա մ ա ն ա կ ի ի դ ե ա լն ե ր ի ն , մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս ո լթ ե -

ր ո ր դ - ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ր ո ւմ Ք ր . հ ե տ ո » ( է ջ 1 2 5 ) ։

Սա մ ի չ հ ի մ ն ա վ ո ր վ ա ծ վ ա ր կ ա ծ է , ո ր կ ա ր ո ղ է լի ն ե լ ճ ի շ տ

■կա մ ս խ ա լ, բ ա յց ն ո ւ յն ի ս կ ճ ի շ տ լի ն ե լո ւ դ ե պ ք ո ւ մ ա յդ ա զ ­

գ ա յի ն ի դ ե ա լն ե ր ը ն ո ւ յն ք ա ն կ ա ր ո ղ ե ն հ ա ր մ ա ր վ ե լ V դ ա ր ի

■երկրորդ կ ե ս ի ն , ո ր ք ա ն և V I I I — I X դ ա ր ե ր ի ն , ք ա ն ի ո ր բ ո լո ր

ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ո ւմ հ ա յե ր ի ք ա ղ ա ք ա կ ա ն դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

մ ի ա տ ե ս ա կ է ր — ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ի ց զ ր կ վ ա ծ ,

օ տ ա ր ա զ գ ե ր ի լծ ի տ ա կ ։ Դ ե ռ ա վ ե լի հ ա վ ա ն ա կ ա ն է ա յդ պ ի ս ի

ի դ ե ա լն ե ր ի կ ե ն դ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը V դ ա ր ո ւմ , ե ր բ ա ղ գ ա յի ն -

ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն ո ւ թ յա ն հ ի շ ա տ ա կ ը դ ե ռ վ ա ռ ու

կ ե ն դ ա ն ի է ր Հ ա յո ց մ ե ջ , ք ա ն V I I I — I X դ ա ր ե ր ո ւ մ , ե ր ր նա

բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր ա ղ ո տ ա ց ա ծ , գ ո ւ ց ե և հ ա ն գ ա ծ է ր ։

Տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , ո ւ ր ե մ ն , որ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ե ր կ ր ո ր դ

թ ե զ ի ս ո ւ մ հ ի շ վ ա ծ գ ի տ ն ա կ ա ն ն ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ն ե ր ի ց հ օ գ ո ւտ Հ ա ­

յ ո ց պ ա տ մ ո ւթ յա ն '' I X դ ա ր ի գ ո ր ծ լի ն ե լո ւ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն ' ո չ մ ե կ ը հ ի մ ն ա վ ո ր վ ա ծ չ է և ա յդ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ն ա չէ ա ֊

պ ա ց ո լց ո լմ ։ Ե թ ե ա յդ ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո ր և է մ ե կ ը կ ա մ

բ ո լո ր ը մ ի ա ս ի ն վ ե ր ց ր ա ծ ա պ ա ց ո ւ ց ե ի ն , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է I X դ ա ր ո ւմ ( ա յ ս կ ա մ ա յն տ ա ս ն ա մ ­

յա կ ո ւ մ — ս ա ա ն տ ա ր բ ե ր է ) , ա պ ա հ ա զ ի վ թ ե ա կ ա դ . Մ ա -

ն ա ն դ յա ն ն ա շ խ ա տ ա ն ք հ ա ն ձ ն ա ռ ն ե ր ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ ա պ ա ­

ց ո ւ ց ե լո ւ ա յն , որ մ ի ա ն գ ա մ ա ր դ ե ն ա պ ա ց ո ւ ց վ ա ծ , վ ե ր ջ ա ­

ց ա ծ է ։

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ն է . «Խ որենա ցու Պատ­մութ յունը գրվա ծ Է Օուդայի ա րշա վա նքից նետ ո» ( է ջ 1 2 9 ) ։

Ա յս թ ե զ ի ս ը ն ր ա կ ա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ի ա ռ ա ջի ն ս յո ւ ն ն է , 1 0 Ո Ո 1 Ո Ա Տ

ՅՈէ6Տ СЦДбГП ՈՕՈ. Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ն ե ր ը տ ե ղ ի ո ւն ե ց ա ն

8 5 2 — 8 5 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ո ւ ր ե մ ն , ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ,

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ա ծ է 8 5 5 թ վ ի ց հ ե տ ո , Սա վ ա ղ ա ֊

գ ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ն է , ո ր ի ց ա ռ ա ջ չէ ր կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ լին եք

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Հ ե տ ն ա գ ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ը , ո ր ի ց -.ձաո չէ ր կ ա ­

ր ո ղ Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը գ ր վ ե լ ' ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ո ր ո շ ո ւմ է

Զ ա բ ա րիա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա հ վ ա ն տ ա ր ի ն , 8 7 5 թ վ ա կ ա ն ը (թ ե-

՜ինչու ' հ ե տ ո կ տ ե ս ն ե ն ք ) ։ Ա յն պ ե ս որ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ը , ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի , գ ր վ ա ծ պ ի տ ի լի ն ե ր 8 5 5 —

8 7 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի մ ի ջ և , Զ ա ք ա ր ի ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ -

( 8 5 5 __8 7 6 ) , «հա վա նորեն, սրա կա թողիկոսությա ն սկզբնա ­կան տ ա րիներում» ( է շ 1 5 7 ) ։ Ա յս վա րչին ո ր ո շ ո ւմ ն ա կ ա դ - Մ ա ն ա ն դ յ ա ն ն ը ն դ ո ւ ն ե լ է ա ն շո ւշտ ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ Հ ա ­

յա ս տ ա ն ի ա ր հ ա վ ր ա լի ց վ ի ճ ա կ ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւն ը Ո ղ բի մ ե ք

շա տ հ ա ր մ ա ր է գ ա լի ս ա յն ի ր ո ք ա ր հ ա վ ր ա լի ց վ ի ճ ա կ ի ն , ո ր ի

մ ե շ գ տ ն վ ո ւ մ էր Հ ա յա ս տ ա ն ը Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ն ե ր ի ժ ա ­

մ ա ն ա կ և ն ր ա ն ց ի ց ա ն մ ի ջա պ ՛ե ս հ ե տ ո , հ ի ս ո ւն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ­

ն ե ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի ն ։ Բ ա յց ա յս ո ր ո շ մ ա մ բ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ -

յա ն ն ը ն կ ն ո ւ մ է հ ա կ ա ս ո ւ թ յա ն մ ե շ ։ Նա ի ն ք ն ա ս ո ւմ է , թ ե

Ո ղ բի մ ե ջ հ ի շ վ ա ծ « ս ա ս ա ն մ ո ւն ք և դ ղ ր դ մ ո ւն ք յ> վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ

ե ն I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւ մ , Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ց հ ե տ ո ,

տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա ծ շ ա ր ժ ե ր ի ն , և պ ա տ մ ա գ ի ր ն ՛ե ր ի ց վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ՛

է բ ե ր ո ւ մ Դ վ ի ն ի ա ղ ե տ ա լի ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ի մ ա ս ի ն ( է շ 1 3 4 — 1 3 6 ) ։

Իսկ ա յս ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ը , ի ն չ պ ե ս ց ո ւ յց են տ ա լի ս ա յգ պ ա տ մ ա ­

գ ի ր ն ե ր ը , տ ե ղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ 8 6 3 թ վ ի ն ( 8 6 9 - ի ն ' ը ս տ Մ ո վ ս ե ս

Կ ա ղ ա ն կ ա տ վ ա ց ո լ ) ։ Դ ա ր ձ յա լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա ­

կ ա ն վ ե ճ ե ր ի ց խ ո ւ ս ա փ ե լը ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը բ ա ց ա տ ր ո ւ մ

է ն ր ա ն ո վ , որ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր վ ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ բ ա ն ա կ ց ո ւ ­

թ յո ւ ն ն ե ր է ի ն վ ա ր վ ո ւ մ Հ ո ւ ն ա ց և Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի մ ի ջ և

մ ի ո ւ թ յո ւ ն ս տ ե ղ ծ ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ ( է շ 1 4 9 ) ։ Ի սկ ա յս բ ա ն ա կ ­

ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը տ ե ղ ի ո ւն ե ց ա ն 8 6 4 — 8 6 7 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։ Ո լ ր ե ֊

մ ը ն , ն ո ւ յն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա յս ե ր կ ո ւ ց ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր ի հ ա ­

մ ա ձ ա յն , Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը պ ե տ ք է գ ր վ ա ծ լի ն ե ր 8 6 3 - ի ց հ ե տ ո ,

8 6 4 — 8 7 0 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի մ ի ջ և ։ Բ ա յց ա յս թ վ ա կ ա ն ը ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ը դ ի տ մ ա մ բ գ ա ն ց է ա ն ո ւ մ բ ե ր ե լ , ո ր ո վ հ ե տ և

ա յն ժ ա մ ա ն ա կ ի ն բ ն ա վ չե ն հ ա ր մ ա ր ո ւմ Ո ղ բ ի մ ե շ ն կ ա ր ա - գ ր վ ա ծ ա ր հ ա վ ի ր ք ն ե ր ը ։

Ա յժ մ դա ռնա նք ա յն փ ա ս տ ե ր ի ն , ո ր ո ն ցո վ ա կա դ. Մ ա նա ն­դ յա ն ը հ ի մ ն ա վ ո ր ո ւմ է ի ր թ ե զ ի ս ը ։182

Ն ա խ ն ա Ո ղ բ ի ց բ ե ր ո ւ մ է հ ե տ և յա լ հ ա տ վ ա ծ ը . « Ի գ ե ր ո ւ ­

թ ի ւ ն վ ա ր ե ց ա ւ Ս ե դ ե կ ի ա , ե լ Զ օ ր ա բ ա բ ե լ ո չ ո ւր ե ք է , որ ն ո ­

ր ո գ է զ պ ե տ ո ւ թ ի ւ ն ն ։ Ա ն տ ի ո ք ո ս բ ռ ն ա դ ա տ է թ ո ղ ո ւ լ զ օ ր է ն ս

հ ա յր ե ն ի ս , ե ւ Մ ա տ ա թ ի տ ո չ ը ն դ դ ի մ ա կ ա յէ . պ ա տ ե ր ա զ մ

զ մ ե զ շուրջ պ ա շա ր է ե լ Մ ա կ ա ր է ո չ փ ր կ է » , և ա յ լ ն ։

Ն ա խ ն կ ա տ ե ն ք , ո ր ա յս ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա ն ո չ մ ի խ ո ս ք ը չէ ր

կ ա ր ո ղ գ ր վ ա ծ լի ն ե լ 8 6 4 — 8 7 0 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ե ր բ ո չ գ ե ր ի

վ ա ր վ ա ծ ն ե ր կ ա յի ն ( բ ո լո ր ը վ ե ր ա դ ա ր ձ ե լ է ի ն 8 6 2 - ի ն ) , ո չ

բ ռ ն ա դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն կ ա ր կ ր ո ն ն ո ւր ա ն ա լո ւ ( բ ո լո ր ն ա զ ա տ հ ա ­

մ ա ր ձ ա կ պ ա շ տ ո ւմ էի ն ի ր ե ն ց կ ր ո ն ը ) , և ո չ պ ա տ ե ր ա զ մ կա ր

(խ ա ղ ա ղ ա ն դ ո ր ր ո ւթ յո ւն էր վ ա յե լո ւ մ ե ր կ ի ր ը ) , բ ա յ ց կ ա ր

.Զ ո ր ա բ ա ր ե լ ( ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն Ա շ ո տ ը ) , ո ր ի թ ա գ ա դ ր ո ւ թ յա ն '

« պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը ն ո ր ո գ ե լո ւ » մ ա ս ի ն բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր էի ն

վ ա ր վ ո ւ մ , ո ր ո ն ք և պ ս ա կ վ ե ց ի ն հ ա ջ ո ղ ո ւ թ յա մ բ ։ Ի սկ ա յս

8 6 4 — 8 7 0 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ը , հ ե ն ց ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ց ո ւ ց մ ա ն

հ ի մ ա ն վ ր ա , պ ե տ ք է ը ն դ ո ւ ն ե ի ն ք ի բ ր և Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ­

թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ։

Բ ա յց ը ն դ ո ւնե նք հի սուն ա կա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի երկրորդ կ ե ­

սը'՛ Զ ա ք ա ր ի ա յի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւթ յա ն ս կ զ բն ա կ ա ն տ ա ր ի ն ե ր ը ։ Նա և ա յս դ ե պ քո ւմ Ո ղբի վ ե ր ո հ ի շ յա լ խ ո ս ք ե ր ը չէ կ ա ր ելի վ ե ­

ր ա բ ե ր ե լ ա յս ժա մ ա ն ա կ ա մ ի ջո ց ի ն ։Չ է կա րելի վ ե ր ա բե ր ե լ ա մ ե ն ի ց ա ռա ջ Ո ղբի բն ա գ ր ի հ ե ն ց

ա ր տ ա ք ի ն կ ա ռ ո ւց վ ա ծ ք ի ' շա ր ա դ ր ո ւթ յա ն ը ն թ ա ց ք ի հիմ ա ն

վ ր ա ։ Հ ի շ յա լ հա տ վ ա ծը դուրս է գ ջ լվ ա ծ մ ի պ ա ր բ ե ր ո ւթ յո ւն ի ց ,

ո ր ի ց ա ռա ջ և ո ր ից հետ ո խ ո ս ք ը ա ն տ ա ր ա կ ո ւյս վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ ■է V դա րի դ ե պ ք ե ր ի ն ։ Ա յդ հ ա տ վ ա ծ ը պ ա րունա կո ղ պ ա ր ­

բ ե ր ո ւթ յո ւն ի ց ա ռա ջ Խ որ ենա ցի ն ա ս ում է . « Ը ն դ Ք ր ի ս տ ո ս ի

լա ւ է նո ցա բ ն ա կ ե լ, ե լ յԱ բր ա հ ա մ ե ա ն ն հ ա ն գ չե լ ի գ ո գ ս , եւ

ղհր եշտ ա կա ցն տ ե ս ա նե լ պ ա ր ա ւո րո ւթ իւնս ։ Բ ա յց ա ն հ ո գ ո ղ դու ա յր ո ւթ ե ա մ բ , եւ ե ղ կ ե լի ք մ ե ք , որ զ յւկեա լք ե մ ք (կ ա մ զ ր կ ե ֊

ց ա ք ) ի հ ա յր ե ն ի վ ե ր ա կ ա ց ո ւթ ե ն էն » ։ Պ ա րզ է , որ ա յս խ ո ս ֊

ք ե ր ը վ ե ր ա բե ր ո ւմ են ս. Սա հա կի ու Մ եսրոպ ի մ ա հ վ ա ն և ե կ ե ­

ղ ե ց ո ւ ա յր ի մ ն ա լո ւն , ո ւր ե մ ն ' Т* դ ա ր ի ն ։ Իսկ հ ա տ վ ա ծ ի ց

հե տ ո պ ա տ մ ա գ ի ր ն ա ս ո ւմ է . «Ա լա ղ զ ր կ ա ն ա ց ս , ա ւա ՛դ թ շո ւա ռ ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւթ ե ա ն ս ... զ ի ա ՞ր դ զ մ ի տ ս ի մ ե լ զ լե զ ո ւս

պ ն գ ե ց ի ց ե լ հա տ ո ւցի ց զ բա ն ս հա րցն փ ո խ ա ն ա կ ծ ն ն դ ե ա ն ն

■եւ ս ն ն դ ե ա ն ն ։ Ք ա ն զ ի ծ ն ա ծ զի ս ի ւր ե ա ն ց վ ա ր դ ա պ ե տ ո լթ ե ֊

ա մ բ ն » , և ա յլն , ո ւ ր ե մ ն դ ա ր ձ յա լ ս . Սա Հա կի և Մ ե ս ր ո պ ի մ ա ­

ս ի ն , դ ա ր ձ յա լ V դ ա ր ը «Հ ն ա ր ա վ ո ՞ր է ե ն թ ա դ ր ե լ , որ ո չ մ ի ա յն ճ ա շ ա կ ա վ ո ր Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն , ա յլ և թ ե կ ո ւ զ մ ի հ ա մ բ ա կ գ ր ո ղ , ն կ ա ր ա գ ր ե ր V

դա րի դ ե պ ք ե ր , հ ե տ ո հ ա ն կ ա ր ծ , ա ռ ա ն ց ո ր և է ա ռ ի թ ի , թ ռ չ ե ր

I X գ ա ր ը , մ ի ք ա ն ի խ ո ս ք ո վ ա յդ դ ա ր ի ա ղ ե տ ն ե ր ը ն կ ա ր ա ­

գ ր ե ր և հ ե տ ո է լի թ ռ չ ե ր V դ ա ր ը ' ն ա խ ը ն թ ա ց խ ո ս ք ը շ ա ­

ր ո ւ ն ա կ ե լո ւ ։ Սա ա ն կ ա ր ե լի բ ա ն է , ե թ ե ա յդ հ ա տ վ ա ծ ն իրոք-

վ ե ր ա բ ե ր ե ր I X դ ա ր ի ն ' ա պ ա պ ե տ ք կ լի ն ե ր ն ր ա ն ը ն դ մ ի ջ ա ր -

կ ո ւ թ յո լն հ ա մ ա ր ե լ, ա յն ա ս տ ի ճ ա ն ա ն տ ե ղ ի կ լի ն ե ր V դարի-

ա ն ց ք ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե շ ։

Ա յդ հա տ վա ծը չի կա րելի վ ե ր ա բե ր ե լ I X դա րի հիսունա ­

կա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն նա և բո վ ա ն դ ա կ ո ւթ յա ն տ ե ս ա կ ե տ ի ց г

Հ ա տ վ ա ծի մ ե շ , ի ն չպ ե ս տ ե ս ա ն ք , հի շվա ծ են երեք պ ա տ մ ա ­կա ն ա ն ձ ն ա վ ո ր ո լթ յո ւն ն ե ր հրեա ների պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ի ց — Սե­դեկիա թ ա գ ա վ ո ր , Մ ա տ ա թիա քա հա նա և Մ ա կա ր ե զո ր ա վ ա ր , .

ո րոնք հ ա յտ ն ի են ի ր ե ն ց գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա մ բ ։ Բ նա կա նա բա ր

ա յս ա նձերին ու նր ա նց գ ո ր ծե ր ի ն պ ետ ք է զ ուգա դ րվ ե ի ն ա ն­

ձեր ու գ ո ր ծ ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ի ց և հ ա մ ե ­

մ ա տ վ ե ի ն հրեա ների հ ե տ ։ Բ ա յց ա յս պ ի ս ի զո ւգա դ ր ո ւթ յո ւն և

հ ա մ ե մ ա տ ո ւթ յո ւն մ ե ն ք չե ն ք տ ե ս նո ւմ ա կ ա դ . Մ ա նա նդ յա ն ի

բա ց ա տ ր ո ւթ յա ն մ ե շ ։ Նա հի շո ւմ է , որ Բ ուղա յի ա ր շա վ ա ն քնե ­

րի ժ ա մ ա ն ա կ ... կ ա լա ն ա վ ո ր վ ե լ ու Ս ա մա րա էին ոլղա րկվեւ

Հ ա յա ս տ ա ն ի «գ լխ ա վ ո ր » ֊ն ե ր ն ի ր ե ն ց ը ն տ ա ն ի ք ն ե ր ո վ Լ բա ն տ ա ր կ վ ե լ էին նա և « ի շխ ա ն ա ց իշխ ա ն Բ ա դա րա տ ը ե

Ս մբա տ ս պ ա րա պ ետ ը» ։ Բ ա յց մ ի կ ո ղ մ թ ո ղ ն ե լո վ , որ սրա նց

մ ե ջ թ ա գ ա վ ո ր և ք ա հա ն ա չկ ա , որ սրա նց «ը ն դ դ ի մ ա կ ա յո ւ­

թ յա ն » , երկիրը « փ րկ ե լու» մատին ա կ նա ր կո ւթ յո ւն չկ ա ' հի­

շ ե ց ն ո ւմ ե մ , որ Ո ղբի հեղի նա կն ա ռա ձնա պ ես թ վ ո ւմ է . «Կ ա ­

պ ո ւմ ն գ լխ ա ւո րա ց ե լ բ ա ն տ ք յա յտ ն ե ա ց , յօտ ա ր ո լթ ի ւն վ ը -

տ ա ր ո լմ ն ա ղ ա տ ա ց ե լ ա ն թ ի ւ ն ե ղ ո ւթ ի ւնք ռ ա մ կ ա ց » , որ մ ի ա ն ­

գ ա մ ա յն պ ա տ շա ճ ո ւմ է ա կ ա դ . Մ ա նա նդ յա նի նշա նա կա ծ

հ ա լա ծա նք նե ր ի ն ու բ ա ն տ ա ր գ ե լո ւթ յա ն . ա յն պ ե ս որ Ս եդե-

կ ի ա ֊Մ ա տ ա թ ի ա ֊Մ ա կա.բեն բո լո ր ո վ ի ն բ ա ց են մ ն ո ւմ ա կա դ.

Մ ա ն ա ն դ յա ն ի բ ա ց ա տ ր ո ւթ յա ն մ ե ջ և ի ր ե ն ց զո՛ւգա հեռը չե ն գ տ ն ո ւմ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե ջ ։

Բ ոլորովին ա յլ կերպ ա րա նք կստ ա նա ա յս հա տ վ ա ծը ' ե թ ե184

՛նրա ն վ ե ր ա բ ե ր ե ն ք հինգերորդ դ ա ր ի ն ։ Ա յս դ ե պ ք ո ւմ հ ա տ վ ա ­

ծ ո ւ մ հ ի շ վ ա ծ ա ն ձ ե ր ն ո ւ ա ն ց ք ե ր ը ի ր ե ն ց կ ա տ ա ր յա լ զ ո ւ գ ա ­

հ ե ռ ն ե ր ը կ գ տ ն ե ն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե շ , Տ - ր դ գ ա ր ի 3 0 — 7 0 - ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ։ Ա յս պ ե ս .

1 . Սեդեկիա, Հ ր էա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր ը , գերի բ ռ ն վ ե ց ն ա ֊

բ ո լգո դոն ո ս որից և մ ե ռ ա վ Բ ա բե լո ն ո լմ բա ն տ ի մ ե շ ու ն րա ­ն ո վ վ ե ր շա ցա վ Հ ր էա ս տ ա ն ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ։ Սրա հետ

պ ա տ մ ա գի ր ը հ ա մ ե մ ա տ ո ւմ է Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւթ յա ն մ ե շ Ա ր ֊

տ ա շիր թ ա գ ա վ ո ր ի ն , որ Վ ռա մի հր ա մ ա ն ո վ կ ա ն չվ ե ց Պ ա րս­կ ա ս տ ա ն, ա յն տ ե ղ ա ր գ ե լվ ե ց ու մ ե ռ ա վ , նր ա ն ո վ վ ե ր շա ցա վ

Ա ր շա կ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ։Բ ա յց հրեա ները բ ա խ տ ա վ ո ր էին հ ա մ ե մ ա տ ա բ ա ր , որ Ս ե­

դեկիա յի ց հետ ո ա սպ ա րեզ ե կ ա վ Զ որ աբ ա բ ե լը , որ հրեա կա ն

գ ե ր ո ւթ յո ւն ը Բ ա բե լո ն ի ց հետ բ ե ր ե ց , տ ա ճա րը վ ե ր ա շի ն ե ց և

պ ե տ ո ւթ յո ւն ը ն ո ր ո գ ե ց . ա յն ի ն չ հ ա յե ր ի մ ե շ ա յս պ ի ս ի մ ի Զ ո -

ր ա բ ա բ ե լ դուրս չե կ ա վ , «ո ր ն ո ր ո գ էր զպ ե տ ո ւթ ի ւն ն յ>։ (Ե վ

չն ա յե լո վ ս րա ն ' Մ ա րկվա րտ ը կ ա ր ծո ւմ էր , թ ե Խ որ ենա ցի ն

ա պ րել ու գրել է ի շխ ա ն ա ց ի շխ ա ն Ա շոտ ի ա ր քո ւն ի քո ւմ , իսկ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը կ ա ր ծ ո ւմ է , թ ե Խ ո ր ենա ցի ն ունի մի

հ ա տ ո ւկ նպ ա տ ա կ ' տ ր ա մ ա դ ր ո ւթ յո ւն ս տ ե ղ ծ ե լո ւ ի նպ ա ստ

Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց թ ա գ ա վ ո ր ո ւթ յա ն հա ս տ ա տ մ ա ն ) ։2 . Մատաթիա: Ս ե լև կ ի ա յի Ա նտ իոքո ս թ ա գ ա վ ո ր ն ս տ ի ­

պ ո ւմ էր հրեա ների ն ուրա նա լ ի ր ե ն ց կ րոնը և զ ո հ ե լ կ ո ւռ ք ե ­

ր ի ն ։ Նրա հ րա մ ա նի դ ե մ դուրս ե կ ա վ Մ ա տ ա թ իա ք ա հ ա ն ա ն ,

ը ն դ դ ի մ ա կ ա յե ց , բ ա յց ա ռ ա ն ց ա շ ո ղ ո լթ յա ն . մ ա հ ը վրա հ ա ­

ս ա վ ։ Նրա հետ պ ա տ մ ա գ ի ր ը հ ա մ ե մ ա տ ո ւմ է Ղ և ո ն դ ե ր ե ց ի ն ։

Պ ա րսից Հ ա զ կ ե ր տ Բ. թ ա գ ա վ ո ր ն ս տ ի պ ո ւմ էր հ ա յե ր ի ն ո ւր ա ­

ն ա լ ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւթ յո ւն ը , եր կ ր պ ա գե լ կ ր ա կ ի ն ։ Նրա հրա մ ա նի

դ ե մ դուրս ե կ ա վ Ղ ևոնդ ե ր ե ց ը , ը ն դ դ ի մ ա կ ա յ ե ց , բ ա յց ն ո ւ յն ­

պ ե ս ա ռ ա ն ց հ ա շո ղ ո լթ յա ն — բ ռ ն վ ե ց ու ն ա հ ա տ ա կ վ ե ց ։

3 . Մսւկաբե: Կրոնա կա ն պ ա տ ե ր ա զ մ ի ժ ա մ ա ն ա կ Հո ւդ ա

Մ ա կ ա բ ե ն , ուխ տ ա պ ա հ հր եա ների գ լուխ ն ա ն ց ա ծ ' կ ռ վ ե ց Սե-

լև կ յա ն ի շխ ա ն ո ւթ յա ն դ ե մ և մ ի ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ո ւմ ը ն կ ա վ ,

չկ ա ր ո ղ ա ն ա լո վ փ րկել հ ր ե ա ն ե ր ի ն ։ նրա հետ պ ա տ մ ա գի ր ը

հ ա մ ե մ ա տ ո ւմ է Հ ա յո ց պ ա տ մ ութ յա ն մ ե շ Վ ա ր դա ն Մ ա մ ի կ ո ն -

յա ն ի ն (ո ր բա ն ա ս տ ե ղ ծ ն ե ր ի ց կ ո չվ ա ծ է «Ն ո ր Մ ա կ ա բե » ) , որ

■նույնպ ես ուխ տ ա պ ա հ հ ա յե ր ի գ լո ւխ ն ա ն ց ա ծ ' կ ռ վ ե ց պ ա ր -

ս ի կ ն ե ր ի դ ե մ և Ա վ ա ր ա յր ի ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ո ւմ ը ն կ ա վ , չ կ ա -

ր ո ղ ա ն ա լո վ փ ր կ ե լ հ ա յր ե ն ի ք ը , ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ի ն կ ա ր ա գ ի ր ը

և ռ ա զ մ ա կ ա ն շ ա ր ժ ո ւ մ ն ե ր ը , ի ն չպ ե ս բ ե ր վ ա ծ են ս . Գ ր ք ո ւմ ՛

( Ա . Մ ա կ . Р . , 1 2 — 1 8 ) , գ ր ե թ ե բ ա ռ ա ց ի կ ր կ ն վ ո ւ մ են Ե ղ ի շե ի

մ ո տ ' Վ ա ր դ ա ն ի վ ե ր ա բ ե ր մ ա մ բ ,

Կ ա րևոր էր ց ո ւ յց տ ա լ, որ վ ե ր ը բ ե ր վ ա ծ հ ա տ վ ա ծ ը , որի

մ ե ք ն շ ա ն ա կ վ ա ծ ե ն հ ա տ ո ւկ ա ն ձ ե ր ո ւ գ ո ր ծ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , թ ե '

ԻՐ ԴԻՐՔՈՎ շ ա ր ա դ ր ո ւ թ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ և թ ե ' իր բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ ­

թ յա մ բ հ ա ր մ ա ր վ ո ւմ ե ն V դ ա ր ի հ ա յո ց դ ե պ ք ե ր ի ն և ո չ թ ե I .Т

դ ա ր ի ն , ի ն չպ ե ս ե ն թ ա դ ր ե լ է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ։ Ա յն ո ւ ­

հ ե տ և ե ր կ ր ո ր դ ա կ ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւն ի Ո ղ բի ը ն դ հ ա ն ո ւր և

բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ա կ ա ն ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ղ ե տ ա լի

դ ր ո ւ թ յա ն , որ կ ա ր ո ղ է հ ա ր մ ա ր վ ե լ շա տ ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ի , և , ի

մ ի չ ի ա լ յո ց , մ ի ա ն գ ա մ ա յն հ ա մ ա ր վ ո ւմ է V դ ա րի վ ե ր ը ն շ վ ա ծ

շ ր ջ ա ն ի ն ։ « Հ ա ւ ա տ վ ա ճ ա ռ ե ա լ ը ն դ ս ն ո տ ի կ ե ն ց ա ղ ո յս , հէնք-

ե կ ե ա լ ա ն հ ա տ ք ե լ յո լ ո վ ի ց կ ո ղ մ ա ն ց , գ ե ր ո ւմ ն տ ա ն ց եւ հ ա ֊

փ ը շ տ ա կ ո ւթ ի ւն ս տ ա ց ո ւ ա ծ ո ց , կ ա պ ո ւմ ն գ լխ ա ւո ր ա ց եւ բ ա ն տ ք

յա յտ ն ե ա ց » , և ա յլ ն , ս ր ա ն ց ի ց ա մ ե ն մ ի կ ե տ , ի ն չպ ե ս և շ ա ­

ր ո ւ ն ա կ ո ւ թ յա ն մ ե ջ « յօ տ ա ր ո լթ ի լն վ տ ա ր ո ւմ ն ա զ ա տ ա ց եւ

ա ն թ ի ւ ն ե ղ ո ւթ ի ւն ք ռ ա մ կ ա ց , ա ռ ո ւմ ն ք ա ղ ա ք ա ց եւ ք ա ն դ ո ւմ ն

ա մ ր ո ց ա ց » և ա յլ ն , լի ո վ ի ն ա ր դ ա ր ա ն ո ւմ են ա յն բ ա զ մ ա թ ի վ

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , ո ր հ ա ղ ո ր դ ո ւմ են Ե ղ ի շե ն ո ւ Փ ա ր պ ե ց ի ն ։

Օ ր ի ն ա կ ն ե ր ն ա յն ք ա ն շ ա տ են և հ ա յտ ն ի , որ ա վ ե լո ր դ ժ ա մ ա ­

վ ա ճ ա ռ ո ւ թ յո ւ ն կ լի ն ե ր մ ե ջ բ ե ր ե լ ը ։

ճ ի շ տ է , ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ա մ ի ջ ո ց ո ւ մ ո 'չ Ե ղ ի շեն և ո չ Փ ա ր ­

պ ե ց ի ն , ո չ է լ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ի ր Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա յլ տ ե ղ ե ր ո ւ մ , չ ե ն

հ ի շ ո ւմ « դ ղ ր դ մ ո ւ ն ք ե լ ս ա ս ա ն ո ւ թ ի ւ ն ք » , ա յս ի ն ք ն ե ր կ ր ա -

շ ա ր ժ ն ե ր ։ Ս ա , ի հ ա ր կ ե , ն ր ա ն ի ց չ է , որ ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ ե ր կ ֊

ր ա շ ա ր ժ ն ե ր չե ն ե ղ ե լ , ա յլ ն ր ա ն ի ց է , որ ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ն ե ր ը շ ա տ

ս ո վ ո ր ա կ ա ն ե ր և ո ւ յթ ն ե ր ե ն ե ղ ե լ լե ռ ն ա յի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ա ­

մ ա ր ի ն չ պ ե ս ա յժ մ , ա յն պ ե ս է լ ա յն ժ ա մ ա ն ա կ , ո ր ո ն ց ա ռ ա ն ­

ձ ի ն հ ի շ ե յո ւ կ ա ր ի ք չե ն զ գ ա ց ե լ , բ ա յց Ո ղ բի մ ե ջ պ ա տ մ ա գ ի ր ը -

հ ի շ ե լ է ի բ ր և լր ա ց ո ւ մ ն ա ղ ե տ ն ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ի ։ Ե վ , բ ա ց ի

ս ր ա ն ի ց , ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ն ե ր , ի ն չ պ ե ս հ ի շ ե ց ի ն ք , տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա ն

8 6 3 — 8 6 9 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , ե ր բ ա ղ ե տ ն ե ր ն ա յլև ս չ կ ա յի ն ։

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ն է . «Ո ղբի մեշ նիշ­վա ծ «հ ո վ ի վ »-ը հա վանորեն Ո վա յեցի Հովհա ննես է . կ ա թ ո - 186

-քլիկոսն է » ( է ջ 1 3 6 ) ։ Չ գ ի տ ե մ , ի ՞ն չ կ ա ր ի ք ո ւն ե ր ա կ ա դ . Մ ա ֊

ն ա ն դ յա ն ն ա յս թ ե ։;ի ս ր դ ն ե լո ւ և պ ա շտ պ սւն ե լո ւ , ք ա ն ի որ

ի ն ք ն էլ ը ն դ ո ւն ո ւմ է , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ի ր Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ո -

ր ի ն ե լո վ « բ ա ր ա ռ ն ո ւ թ յա ն я ձ և ո վ ' վ ե ր ա գ ր ո ւ մ է ա յն Ս ա հ ա կ -

Մ ե ս ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ հ ա մ ա ն ո ւն Մ ո վ ս ե ս ի ն (է ջ 1 7 5 ) . ո ւր ե մ ն և

ՀէհովիւԼը» կ ա ր ո ղ էր շ ա ր ո ւն ա կ ե լ մ ն ա լ Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը ,

•պ ա տ մ ա գ ր ի ո ւս ո ւ ց ի չը , ա ռ ա ն ց Ո վ ա յե ց ի Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ­

ղ ի կ ո ս ի ն ա ն հ ա ն գ ի ս տ ա ն ե լո ւ ։ Ո վ ա յե ց ի Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Ե. ( ը ս տ

Օ ր մ ա ն յա ն ի ' Դ . ) կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա ս ի ն ա յս ք ա ն գ ի տ ե ն ք , թ ե

ն ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս էր ը ն տ ր վ ա ծ հ ա կ ա ռ ա կ ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն

Բ ա գ ա ր ա տ ի կ ա մ ք ի ն , պ ա ր կ ե շ տ վ ա ր ք ի տ ե ր է ր ։ Ն րա մ տ ե ր ի մ ­

ն ե ր ի ց ո մ ա ն ք ն ր ա ն զ ր պ ա ր տ ո ւմ ե ն Բ ա գ ա ր ա տ ի մ ո տ , ի ն չ ֊

ի ն չ հ ա ն ց ա ն ք ն ե ր ի մ ե ջ մ ե ղ ա դ ր ե լո վ , Բ ա գ ա ր ա տ ը հ ա ճ ո ւ թ յա մ բ

լս ո ւ մ է զ ր պ ա ր տ ի չն ե ր ի ն և հ ր ա մ ա ն է ա ր ձ ա կ ո ւ մ , որ ո չ ոք

Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ի ն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս չ ճ ա ն ա չ ի ։ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ը ք ա շ վ ո ւ մ է

մ ի վ ա ն ք և ա յն տ ե ղ ի ց բ ո ղ ո ք ո ւ մ է Բ ա գ ա ր ա տ ի ա պ օ ր ի ն ի հ ր ա ­

մ ա ն ի դ ե մ ։ Մ յո ւս ի շ խ ա ն ն ե ր ը դ ժ գ ո հ ե ն մ ն ո ւ մ Բ ա գ ա ր ա տ ի

վ ա ր մ ո ւ ն ք ի ց , գ ո ւ մ ա ր վ ո ւ մ է ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ , ք ն ն ո ւ մ

ե ն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի դ ե մ ե ղ ա ծ մ ե ղ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , բ ո լո ր ը ճ ա ­

՛ն ա չվ ո ւմ են զ ր պ ա ր տ ո ւ թ յո ւ ն ։ Նա վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւ մ ո ւ գ ր ա վ ո ւ մ

է դ ա ր ձ յա լ հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն ա թ ո ռ ը , վ ա խ ճ ա ն վ ո ւ մ է 8 5 5 - ի ն ։

Ա հա բ ո լ ո ր ը ։ Ի ՞ն չ ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն կ ա ա յս հ ո վ ի վ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ի

և Ո ղ բի մ ե ջ ն կ ա ր ա գ ր վ ա ծ հ ո վ վ ի — Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ի ջ և ։

Ո վ ա յե ց ո ՞ւ ն է վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ Ո ղ բ ը « վ ա ս ն բ ա ռ ն ա լո յ ե պ ի ս կ ո ­

պ ո ս ո ւ թ ե ա ն ն ի տ ա ն է ս ր բ ո յն Գ ր ի գ ո յ^ я , թ ե ՞ Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ­

ղ ի կ ո ս ի ն , Լ ո ւս ա վ ո ր չի վ ե ր ջի ն ա ր ո ւ ս ե ր ն դ ի ն ։ Ո վ ա յե ց ո ՞ ւ ն է

կ ո չո ւ մ պ ա տ մ ա գ ի ր ը (Гհ ա յր ի մ և ք ա հ ա ն ա յա պ ե տ я , ո ր ն ր ա ն

ո ւ ղ ա ր կ ե լ է ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն ո ւս ո ւմ ը կ ա տ ա ր ե լա գ ո ր ծ ե լո ւ և ո ր ի

■ գ ե ր ե զ մ ա ն ի վ ր ա ն ա ո ղ բ ա ս ե լո վ հ ա ռ ա չ ո ւ մ է ո ղ ո ր մ ե լի , թ ե ՞

Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն ։ Ո ՞վ է վ ե ր ջ ա պ ե ս հ ո վ վ ի հ ե տ շ ա ր ո ւ ­

ն ա կ հ ի շ վ ո ղ հ ո վ վ ա կ ի ց ը , որ հ ո վ վ ի բ ա ց ա կ ա յո ւ թ յա ն մ ի ջ ո ց ի ն

հ ո վ վ ե լ է հ ո տ ը ի բ ր և ե ր կ ր ո ր դ հ ա յր , ե թ ե ո չ Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի ­

կ ո ս ի գ ո ր ծ ա կ ի ց Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ը ։ Ո վ ա յե ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ

ա յս պ ի ս ի մ ի հ ո վ վ ա կ ց ի ո չ մ ի հ ի շ ա տ ա կ ո ւ թ յո ւ ն չ կ ա ։ Ա յս ­

պ ի ս ի հ ա ր ց ե ր ա ն շո ւշտ ի ր ե ն տ վ ա ծ կ լի ն ե ր և ա կ ա գ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ը , ա ռ ա ն ց պ ա տ ա ս խ ա ն գ տ ն ե լո ւ ։ Բ ա յց և ա յն պ ե ս

՛նա չէ դ ի մ ա ց ե լ գ ա յթ ա կ ղ ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջ ։ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա -

գ ի բ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը պ ա տ մ ե լո վ Ո վ ա յե ց ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի վ ե լ ո -

հ հ ո ա լ Դե պ Ք Ը , Ը » " ԻՐ ս ո վ ո ր ո ւ թ յա ն մ ի ք ա ն ի բ ա ռ փ ո խ ք ա ռ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Ո ղ յբի ց , որ գ ր վ ա ծ է Ս ա հ ա կ ի մ ա ս ի ն , ա յս -

ի ն ք ն ' «ե կ ե ղ ե ց ի ք ք ր ի ս տ ո ն է ի ց , ո ր ե ր բ ե մ ն խ ր թ ն ա ցե ւպ ն Էր ի վ ա ր ա տ մ ա ն է փ ե ս ա յի ն ' դ ա ր ձ ե ա լ յի ն ք ն զ փ ե ս ա յն ն ո ր ո ֊

գ ա պ է ս պ ա յծ ա ռ ա ն ա յր » . Ը ն դ գ ծ վ ա ծ բ ա ռ ե ր ը պ ա տ ա հ ո ւմ են

Ո ղ բի մ ե ջ և կ ա ր ո ղ ե ն հ ա ր մ ա ր վ ե լ ա մ ե ն մ ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի , ո ր

ժ ա մ ա ն ա կ ա վ ո ր ա պ ե ս հ ե ռ ա ց ա ծ է պ ա շ տ ո ն ի ց ։ Ա յս ե ր կ ո ւ ֊

ե ր ե ք բ ա ռ ը բ ա վ ա կ ա ն է ե ղ ե լ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ն ' Ո ղ բ ի

հ ո վ վ ի ն ն ո ւ յն ա ց ն ե լ Ո վ ա յե ց ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի հ ե տ , որ ա յն ք ա ն

ն մ ա ն է Ս ա հ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն , ի ն չ ք ա ն որ ա մ ե ն մ ի տ ե ր տ ե ր

ն մ ա ն է Ղ և ո ն դ ե ր ե ց ի ն . Ա հա թ ե ի 'ն չ է ն շ ա ն ա կ ո ւմ ո ր ո ն ո ւմ ն :

Ա յս ա ռ ի թ ո վ ա կ ա դ . Մ ա նա նդ յա ն ը մ ի ուշա գրա վ հ ա յտ ­նա գ ո ր ծո ւթ յո ւն էլ է ա ն ո ւմ ։ Նա դիտ ում է , որ X — X I

դա րերի պ ա տ մ ի չն ե ր ը , որոնք Խ որենա ցուն հա մ ա ր ում են Սա-

հ ա կ ֊Մ ա շ տ ո ց ի ա շա կերտ ' ա ռ ա ն ձի ն պ ա տ կ ա ռ ա ն ք ո վ են հի -г

շ ում նրա հ ռ չա կ ա վ ո ր Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը և հեղի նա կին կ ո չո ւմ են

բա ր ձր գ ո վ ե ս տ ն ե ր ա ր տ ա հ ա յտ ո ղ մ ա կ դ ի ր ն ե ր ո վ — մ ե ծ ք ե ր ­

թ ո ղ , տ իե զե ր ա հ ռչա կ վա ր դ ա պ ետ և ա յլն , ա յն ի ն չ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս

Պ ա տ մ ա գիր ը , որ ի ր Պ ա տ մ ո ւթ յա ն ա ռա ջին մ ա սը ք ա ղ ո ւմ է

գ լխ ա վ ո ր ա պ ե ս Խ ո ր ե ն ա ցո լց ՝ նրա ա նունը մ ի ա յն մ ի ա ն գ ա մ

է հ ի շո ւմ , ա յն էլ ա ռ ա ն ց մ ա կ դ ի ր ի— «Բ ո վ ա ն դ ա կ ա բա ր ց ո լց -

ց է ք ե զ Պ ա տ մութ իւնն Մ ովսէսի Խ ո ր ե ն ա ցւո յ» ։ Պ ա տ կա ռա նքի

ու ա կ ն ա ծ ո ւթ յա ն ա յս բ ա ց ա կ ա յո ւթ յո ւն ը Խ որենա ցու հա ն­

դեպ ա կ ա դ. Մ ան ա նդ յա ն ը բ ա ց ա տ ր ո ւմ է ն ր ա ն ո վ , որ Հ ո վ ­

հա ննես Պ ա տ մ ա գի ր կ ա թ ո ղ ի կո ս ը մ ո տ շփ ո ւմ է ո ւն ե ց ե լ Բ ա գ­

ր ա տ ունի ա ր քուն իքի հ ե տ , լի ն ե լո վ ժ ա մ ա ն ա կ ո վ Խ որենա ցուն

խ իս տ մ ո տ , ա պ ր ե լո վ I X դա րի երկրորդ կ ե ս ո ւմ ՝ Խ որենա ցու

ժ ա մ ա նա կն ա վ ելի լա վ կ ա ր ո ղ էր գ ի տ ե ն ա լ, ք ա ն հա ջորդ հ ե ­

ղ ինա կ ները (է ջ 1 4 0 —2 ) ։ Ա կա դ. Մ ա նա նդ յա ն ն ո ւզո ւմ է

ա ս ե լ, թ ե Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա գիր ը ծ ա ն ո թ լի ն ե լո վ Խ որ ե նա ցոс

կ ե ղ ծ ա ր ա ր ո ւթ յա ն ' դեպ ի նա չէ տ ա ծ ո ւմ ա յն հա ր գա ն ք ը , որ

տ ա ծ ո ւմ են հա ջորդ դա րերի հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ը , որոն ց հ ա յտ ն ի չէր ա յդ կ ե ղ ծ ի ք ը ։

Ծ իծա ղ ելի և հիմ ա ր դերի մ ե ջ է դ ն ո ւմ ա կա դ. Մ ա ն ա ն դ յա ­

նը Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա գ ր ի ն ։ Դ ուրս է գ ա լի ս , որ Խ որենա ցու

կ ե ղ ծա ր ա ր ո ւթ յո ւն ը (Ս ա հ ա կ -Մ եսրոպ ի ա շա կերտ ձ և ա ն ա լը ) 188

մ ի գ ա ղ տ ն ի ք է ե ղ ե լ , որ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա գ ի ր ն ի մ ա ց ե լ է *

Բ ա գ ր ա տ ո ւն յա ց ա ր ք ո ւն ի ք ի ն մ ո տ ծ ա ն ո թ լի ն ե լո վ , ա յն ի ն չ

8 7 0 թ վ ա կ ա ն ի ց , ե ր բ , ը ս տ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ;

Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը հ ր ա պ ա ր ա կ ե կ ա վ , ա մ ե ն մ ի կ ա ր դ ա ց ո ղ ա յդ

« գ ա ղ տ ն ի ք ը » պ ի տ ի գ ի տ ե ն ա ր , ա մ ե ն ք ի ն հ ա յտ ն ի պ ի տ ի լ ի ­

ն ե ր , թ ե ա յն Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ի մ ե ջ հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ր ե ն

ց ո ւ յց է տ ա լի ս ի բ ր և V դ ա ր ո ւմ ա պ ր ա ծ ո ւ գ ր ա ծ ' Ս ա հ ա կ -

Մ ե ս ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ , հ ե ն ց ա յն Մ ո վ ս ե ս վ ա ր դ ա պ ե տ ն է , Խ ո ր -

յա ն գ յո ւ ղ ի ց , ո ր ի հ ե տ ի ր ե ն ք ՛ն ս տ ել վ ե ր ե ն կ ա ց ե լ , ո ր ր ք ա ­

ր ո զ ն ե ր ը լս ե լ ե ն , ո ր ի ե ղ բ ո ր ը , ե ղ բ ո ր ո ր դ ո ւ ն . . . ա մ ե ն ք ը ճ ա ­

ն ա չո ւ մ ե ն ։ Դ ո ւր ս է գ ա լի ս դ ա ր ձ յա լ , որ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա ­

գ ի ր ը , ճ ա ն ա չ ե լո վ հ ա ն դ ե ր ձ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն կ ե ղ ծ ա ր ա ր և ն ր ա

Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր կ ե ղ ծ ի ք ' ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ն ր ա ն ի ց , ի բ ր և հ ա ­

վ ա ս տ ի ա ղ բ յո ւ ր ի ց ք ա ղ ո ւ մ է գ լխ ա վ ո ր ա պ ե ս ի ր ն յո ւ թ ը Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յա ն ա ռ ա ջ ի ն մ ա ս ո ւ մ , և ա յս բ ա վ ա կ ա ն չ է , հ ա ն ձ ն ա ր ա ­

ր ո ւ մ է ա յդ կ ե ղ ծ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ն ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի ն , — « բ ո ­

վ ա ն դ ա կ ա բ ա ր ց ո ւ ց ց է ք ե ղ Պ ա տ մ ո ւթ ի ւն ն Մ ո վ ս էս ի Խ ո ր ե ­

ն ա ց ւ ո յ » ։

Բ ա յց բ ա ն ն ա յն պ ե ս լ է , ի ն չ պ ե ս ե ն թ ա դ ր ո ւ մ է ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ը ։ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա գ ի ր ն ի ր Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ս կ ը զ -

բ ո լ մ հ ի շ ո ւմ է , « ո ր ն ա խ ք ա ն զ մ ե զ ք ա ջ ք ե լ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ք

ա ր գ ո յա կ ա պ ք ե լ զ ա ր մ ա ն ա լի ք զ ա ր ժ ա ն ի բ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն

ա ն տ ո ւս տ ի վ ե ր ո ւս տ ա ր ձ ա ն ա գ ր ե ց ի ն » ( է ջ 4 ) , ո ր պ ի ս ի գ ո ­

վ ե ս տ ն ա մ ե ն ի ց ա ռ ա ջ վ ե ր ա բ ե ր ո ւ մ է « ա ն տ ո ւս տ ի վ ե ր ո ւ ս տ »

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ո ղ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն ։ Ի սկ թ ե

ի ն չո լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա ն ո ւն ը մ ի ա ն դ ա մ հ ի շ ե լի ս չ է ա վ ե լա ց ն ո ւ մ ՛

գ ո վ ե ս տ ի մ ա կ դ ի ր — ք ե ր թ ո ղ ա հ ա յր , տ ի ե զ ե ր ա հ ռ չա կ վ ա ր դ ա ­

պ ե տ և ա յլ ն , ա յդ պ ա ր զ ա պ ե ս ն ր ա ն ի ց է , որ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս -

Պ ա տ մ ա գ ի ր ն ի ր ե ն է լ հ ա մ ա ր ո ւ մ էր ք ե ր թ ո ղ , ո ւր ե մ ն ը ս տ ա ր ­

վ ե ս տ ի Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն ը ն կ ե ր , և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն ա ս տ ի ճ ա ն ո վ

ն ր ա ն ի ց բ ա ր ձ ր ։ Ի ն չպ ե ս ե ր և ո ւմ է ' ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ն ի ն ք ն

է լ շ ա տ չ է հ ա վ ա տ ո ւմ ի ր ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն հ ա մ ո զ ի չ լի ն ե լո ւ ն ,

ո ր ո վ հ ե տ և ա ս ո ւմ է . « Ի մ ա յս դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի դ ե մ կ լի ն ե ն ,

ա ն շ ո ւ շ տ , ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , ս ա կ ա յն ի ն ձ թ վ ո ւ մ է , ո ր ա յդ

ա ռ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը չե ն կ ա ր ո ղ ա ն ա լո ւ խ ա խ տ ե լ ի մ ը ն դ հ ա ­

ն ո ւր ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը , ո ր ո վ հ ե տ և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ի

ո ր ո շ մ ա ն հ ա մ ա ր կ ա ն ն ա և ո ւրի շ հ ե ն ա ր ա ն ն ե ր , ո ր ո ն ք ն ե —

ց ո ւկ են ծ ա ռ ա յե լո ւ վ ե ր ո հ ի շ յա լ կ ա ր և ո ր ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն »

Հ է ջ 1 4 2 — 3 ) ։" Ծ ա ն ո թ ա ն ա ն ք ա յդ - « ո ւր ի շ հ ե ն ա ր ա ն ն ե ր » .ի ն ։

Ս ր ա ն ց ի ց մ ե կ ն է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ե տ և յա լ թ ե զ ի ս ը .

«Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հո ւն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը հ ա ս կա նա լի է ա ր ա բա կա ն ՛տ իրա պ ետ ութ յա ն ա յս շր ջա ն ո ւմ » ( է ջ 1 4 3 ) ։ Ա յս մ ի տ ք ն ա պ ա -

ց ո ւ ց ե լո ւ հ ա մ ա ր ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը դ ի տ ո ւմ է , որ ա ր ա -

ր ա ց ո ց հ ա ր ձ ա կ ո ղ ա կ ա ն ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ո ւ ն ր ա ն ց կ ա ­

տ ա ր ա ծ ա վ ե ր ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը 7 7 Տ - ի ն և Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ­

ն ե ր ի ժ ա մ ա ն ա կ , 8 5 2 — 8 5 5 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , հ ա յ ն ա խ ա ր ա ր ­

ն ե ր ի ն և մ ա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս Բ ա դ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի ն ծ ա յր ա ս տ ի ճ ա ն

■հ ո ւզ ե լո ւ և գ ր գ ռ ե լո ւ է ի ն ա ր ա բ ա կ ա ն խ ա լի ֆ ա յո ւ թ յա ն դ ե մ , և

ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , հ ե ն ց ա յս 9 - ր դ դ ա ր ո ւմ Հ ո ւն ա ց կ ա յս ր ո ւ թ յո ւ ­

ն ը բ ա ր ե կ ա մ ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո ւն ե ր Բ ա գ ր ա տ ո ւ ն ի ֊

■ների և Ա ր ծ ր ո ւն ի ն ե ր ի հ ե տ , ո ր ո ն ց ա ռ ա տ ա բ ա ր բ ա շ խ ո ւ մ էր

բ ա ր ձ ր տ ի տ ղ ո ս ն ե ր և կ ա լվ ա ծ ն ե ր (վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է բ ե ր ո ւ մ

■ պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ) ։ Ս ր ա ն ց հ ե տ և ա ն ք ո վ հ ա յ ա զ ն վ ա կ ա ն ո ւ­

թ յա ն մ ե ջ ա ռ ա ջ ե կ ա վ ք ա ղ ա ք ա կ ա ն հ ո մ /ա ս ե ր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ­

թ յո ւ ն , ո ր ի ր ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ն ո ճ ն ե ց ա վ ն ա և Հ ա յո ց մ ա ­

տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ . « ո ւ ս տ ի և ի ն ն ե ր ո ր դ գ ա ր ի հ ե ն ց ե ր կ ր ո ր դ

■կեսում մ ի ա ն գ ա մ ա յն հ ա ս կ ա ն ա լի է Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ո ւն ա ս ի ր ո ւ­

թ յո ւ ն ը և ն ր ա հ ա ր գ ա ն ք ն ո ւ ս ե ր ը դ ե պ ի հ ո ւն ա կ ա ն կ ր թ ո ւ­

թ յո ւ ն ը և ո ւս ո ւմ ը » ( է ջ 1 4 5 — 8 ) ։

Գ ա լո վ ա յն հ ա ն գ ա մ ա ն ք ի ն , ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

■մեջ ո չ մ ի հ ե տ ք , ո չ մ ի ա կ ն ա ր կ լկ ա կ ր ո ն ա կ ա ն դ ա վ ա ն ա կ ա ն

■ա յն տ ա ր ա ձ ա յն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի և վ ե ճ ե ր ի մ ա ս ի ն , ո ր ո ն ք մ շ տ ա ­

կ ա ն ա ռ ի թ է ի ն հ ա կ ա ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն հ ա յե ր ի և ք ա ղ կ ե դ ո ն ա ­

կ ա ն Հ ո ւ յն ե ր ի մ ո լե ռ ա ն դ ո ւ ա ն հ ա շտ թ շ ն ա մ ո լթ յա ն ճ ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա յս օ տ ա ր ո տ ի լռ ո ւ թ յո ւ ն ը բ ա ց ա ­

՛տ ր ո ւմ է ն ր ա ն ո վ , որ ա յն ժ ա մ ա ն ա կ Հ ո ւ ն ա ց և Հ ա յո ց մ ի ջև

Iբ ա ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր է ի ն ս կ ս վ ե լ կ ր ո ն ա կ ա ն ն ա խ կ ի ն մ ի ո ւ թ յո ւ ­

ն ը վ ե ր ա կ ա ն գ ն ե լո ւ հ ա մ ա ր , ո ւս տ ի և Խ ո ր ե ն ա ց ի ն զ գ ո ւշ ա ն ո ւմ

4 դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն վ ե ճ ե ր ի մ ա ս ի ն ո ր և է ա ր տ ա հ ա յտ ո ւթ յո ւն

■■անելուց ( 1 4 8 — 9 ) ։

Ս կսենք վերջին կ ե տ ի ց ։ Կ րոնա կա ն մ ի ո ւթ յո ւն ստ եղծելու

/(խ ո ս ք ն ա յն մ ա սի ն է , որ հ ա յե ր ն ը նդ ո ւն են ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն

՜դ ա վ ա ն ա բա ն ո ւթ յո ւն ը ) բա ն ա կ ց ո ւթ յո ւն ն ե ր ը վ ա ր վ ո ւմ էին Д90

8 6 4 — 8 6 7 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի մ ի ջ ո ց ո ւ մ , ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն Աշ ոտի-

մ ա ս ն ա կ ց ո ւ թ յա մ բ , մ ի ն չ և Փ ո տ պ ա տ ր ի ա ր ք ի գ ա հ ը ն կ ե ց լ ի ­

ն ե լը 8 6 7 թ վ ի ն (Օրւքանյան, Ա զ գ ա պ ա տ ո ւ մ , էջ 9 7 4 ) ։ Ո ւր ե մ ն ,

ը ս տ ա կ ա գ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ա մ ի ջ ո ­

ց՛ ո ւմ պ ե տ ք է գ ր ե ր ի ր Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր ( ո ր հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ­

ն ո ւ մ է Դ վ ի ն ի ե ր կ ր ա շ ա ր ժ ի վ ր ա ա կ ն ա ր կ ո ւ թ յա ն Ո ղ բ ո ւմ ը ս տ

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ) ։ Բ ա յց ա յս ժ ա մ ա ն ա կ հ ա յ ա զ ն վ ա կ ա ­

ն ո ւ թ յա ն տ ր ա մ ա գ ր ո լթ յո լն ը փ ո խ վ ա ծ է ր . — մ ո ռ ա ց վ ա ծ է ի ն

ա ր ա բ ա կ ա ն ա վ ե ր ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , գ ե ր վ ա ծ ն ա խ ա ր ա ր ն ե ր ը -

վ ե ր ա դ ա ր ձ ե լ է ի ն , ե ր կ ր ռ ւմ տ ի ր ո ւմ էր ա ն դ ո ր ր ո ւ թ յո ւ ն , բ ա ր ե ­

կ ե ց ի կ վ ի ճ ա կ . Ա շո տ ն ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն էր ն շ ա ն ա կ վ ո ւ մ ա մ ի ­

ր ա պ ե տ ի ց , խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր էի ն կ ա տ ա ր վ ո ւմ Ա շո տ ի ն

թ ա գ ա վ ո ր ե ց ն ե լո ւ հ ա մ ա ր , ա զ ն վ ա կ ա ն ն ե ր ի տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

ա ր ա բ ա կ ա ն է ր , բ ո լո ր ո վ ի ն հ ա կ ա ռ ա կ 1 0 — 1 5 տ ա ր ի և ա վ ե լի

ա ռ ա ջ տ ի ր ո ղ տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն , ո ր ը ն կ ա տ ի ո ւն ի ա կ ա դ . Մ ա -

ս ա ն դ յա ն ը , բ ա յց որ հ ա կ ա ս ո ւմ է Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր գ ր ե լո ւ ե ն ­

թ ա դ ր վ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ի տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն ։

Գ ա ն ք ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի դ ի տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ք ն ն ո ւ թ յա ն ։

Հ ա յ պ ա տ մ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը , V I I դ ա ր ի ց ս կ ս ա ծ մ ի ն չ և X

դ ա ր ր և ա վ ե լի ո ւշ , ե ր և ա ն է բ ե ր ո ւ մ մ ի ը ն դ հ ա ն ո ւր տ ե ն ­

դ ե ն ց , — հ ո ւ ն ա տ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ' ա յն ս ի ս տ ե մ ա տ ի կ հ ա լա ծ ա ն ք ­

ն ե ր ի , բ ռ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , ա ր հ ա մ ա ր հ ա ն ք ի , վ ի ր ա վ ո ր ա ն ք ի հ ա ­

մ ա ր , որ Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն կ ր ո ւմ էր հ ո ւ յն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ք ա ղ կ ե ­

դ ո ն ա կ ա ն հ ա ր ց ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ ։ Ա յս հ ո լն ա տ ե ց ո լ թ յո լ ն ր ե ր ­

բ ե մ ն զ ս պ վ ա ծ կ ե ր պ ո վ է ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւմ '' ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ն ը -

կ ա տ ա ռ ո լմ ն ե ր ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ , ի ն չ պ ե ս Ս ե բ ե ո ս ի , Հ ո վ հ . կ ա թ Д- ղ ի կ ո ս ի մ ո տ , և ե ր բ ե մ ն դ ո ւր ս է պ ո ռ թ կ ո ւ մ ո ւ ժ գ ն ո ւ թ յա մ բ '

ի ն չ պ ե ս ո ւրի շ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի մ ո տ ։ I X ղ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ­

ս ո ւմ գ ր ո ղ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ե թ ե ք ա ղ կ ե դ ո ն ա կ ա ն չ է ր — և ա յս

բ ա ն ը ո չ ո ք չ է ա ս ո ւ մ — չէ ր կ ա ր ո ղ ի ր ա զ գ ա յի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն հ ա յ­

հ ո յո ղ ո ւ հ ա լա ծ ո ղ հ ո ւ յն ե ր ի դ ե մ ո ւր ի շ զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ո ւ ն ե ն ա լ'

ք ա ն բ ո ւ ռ ն ա տ ե լո լթ յո մ ւ ։ Ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի մ ի ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ը , ո ր

ա ր ծ ա ր ծ վ ե ց Ա շո տ ի և Փ ո տ պ ա տ ր ի ա ր ք ի ժ ա մ ա ն ա կ ( 8 6 4 — 7 ) ,

և ո չ մ ի հ ե տ և ա ն ք չ ո ւ ն ե ց ա վ ' կ ա ր ո ղ է ր , ե ն թ ա դ ր ե ն ք , զ ս պ ե լ

ա յս ա տ ե լո ւ թ յա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ը , բ ա յց չ է ր կ ա ր ո ղ չ ը -

ք ա ց ն ե լ ա յս զ գ ա ց ո ւ մ ը ն ր ա հ ո գ ո ւ մ և , հ ա մ ե ն ա յն դ ե պ ս , չ է ր

կ ա ր ո ղ փ ո խ վ ե լ մ ո լե ռ ա ն դ հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ։ Ե ն թ ա դ ր ե ն ք թ և

ա զ ն վ ա կ ա ն դ ա ս ա կ ա ր գ ը ք ա ղ ա ք ա կ ա ն հ ո ւն ա ս ե ր տ ր ա մ ա դ ր ո ւ­

թ յո ւ ն ո ւ ն ե ր . մ ի ՞թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ա յդ ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն մ ի տ ք ը ,

հ ա մ ա ր ձ ա կ ա խ ո ս պ ա տ մ ա գ ի ր ը , ո ր չէ ր ք ա շ վ ո ւ մ հին հ ա յ

թ ա գ ա վ ո ր ն ե ր ի ն « ա ն բ ա ն , թ ո ւ լա մ ի տ , վ ա յր ե ն ի , տ խ մ ա ր ո կ ո ­

չ ե լ , որ ի ր մ ե կ ե ն ա ս ի շ խ ա ն ի ն հ ա ն դ ի մ ա ն ո ւ մ է տ հ ա ս ո ւթ յա ն

.և խ ա կ ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , մ ի ՞թ ե ա յդ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա ռ ա ն ց

կ ծ ո ւ հ ա ն դ ի մ ա ն ո ւ թ յա ն պ ի տ ի թ ո ղ ն ե ր ա զ ն վ ա կ ա ն դ ա ս ա ­

կ ա ր գ ի ա յդ հ ո ւն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը ք ա ղ ա ք ա կ ա ն շ ա հ ե ր ի պ ա տ ­

ճ ա ռ ո վ , ե ր բ ն ո ւ յն ա յդ հ ո ւ յն ե ր ն ա զ գ ա յի ն Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ո ւն

թ շ ն ա մ ի է ի ն և հ ա լա ծ ո ւ մ է ի ն ։ Մ ի ն չև ա ն գ ա մ թ ո լ յ լ տ ա ն ք

ա ն կ ա ր ե լի ն , ե ն թ ա դ ր ե ն ք ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ք ծ ն ո ւ մ էր ա զ ն վ ա ­

կ ա ն ն ե ր ի ն , Ա շո տ ի ն և ա յլ ն , հ ա ց կ ա տ ա կ ի դ ե ր ո ւմ չէ ր հ ա մ ա ր ­

ձ ա կ վ ո ւ մ ն ր ա ն ց տ ր ա մ ա դ ր ո ւ թ յա ն դ ե մ գ ն ա լ, բ ա յց ա յս դ ե պ ­

ք ո ւ մ ն ա հ ո ւ յն ե ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ պ ե տ ք է ա ռ ա վ ե լն զ ս պ վ ա ծ

լ ե զ ո ւ բ ա ն ե ց ն ե ր , թ ե կ ո ւ զ չա փ ա վ ո ր գ ո վ ե ս տ ն ե ր տ ա ր ն ր ա ն ց

ք ա ղ ա ք ա կ ա ն տ ե ս ա կ ե տ ի ց , ա յս ի ն ք ն ա ր տ ա հ ա յտ ե ր հ ո ւն ա ­

կ ա ն ք ա ղ ա ք ա կ ա ն օ ր ի ե ն տ ա ց ի ա ։ Բ ա յց Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ե ջ ն ը ֊

կ ա տ ո ւմ ե ն ք բ ո լո ր ո վ ի ն ա յլ բ ա ն , — բ ո ւ ռ ն , խ ո ր , ա ն վ ե ր ա ­

պ ա հ ս ե ր , ս ե ր ո չ թ ե դ ե պ ի հ ո ւն ա ց ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա մ

ե կ ե ղ ե ց ի ն , ա յլ դ ե պ ի հ ո ւն ա կ ա ն կ ո ւլտ ո ւր ա ն , դ ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ­

՛ն ը , փ ի լի ս ո փ ա յո ւ թ յո ւ ն ը , բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն ը , ա ռ ա ս պ ե լ­

ն ե ր ը ։ Ս ա ր ո ւ ձ ո ր կա ա զ ն վ ա կ ա ն դ ա ս ա կ ա ր գ ի ք ա ղ ա ք ա կ ա ն

հ ո ւն ա ս ի ր ո ւթ յա ն և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ո ւն ա կ ա ն կ ո ւլտ ո ւ ր ա յի ս ի րո

մ ի ջ և ։ Ո 'չ , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ո ւն ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ն I X դ ա ր ի կ ե ս ո ւ մ ,

վ ա թ ս ո ւ ն ա կ ա ն թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն , մ ի ա ն գ ա մ ա յն ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի

՝է ։ ա ն բ ն ա կ ա ն ։ Դ ա կ լի ն ե ր մ ի ա կ բ ա ց ա ռ ո ւ թ յո ւ ն ը V — X I I

դ ա ր ի հ ա յ դ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն և ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ,

կ լի ն ե ր դ ա վ ա ճ ա ն ո ւ թ յո ւ ն Հ ա յո ց ե կ ե ղ ե ց ո ւ ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն ո ւ թ յա ն ։

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը բ ա ց ա տ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր պ ե տ ք

Տէ դ ե ն ձ գ ե լ ա յդ շր ջ ա ն ը ( ա ր ա բ ա կ ա ն ա վ ե ր ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ,

ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի մ ի ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յա ն ) , ի ն չ պ ե ս 1 1 ղ ֊

■րի «հ ո վ ի ւէ ը » հ ա ս կ ա ն ա լո ւ հ ա մ ա ր դ ե ն ձ գ ե ց ի ն ք Ո վ ա յե ց հ

Հ ո վ հ ա ն ն ե ս կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն , և ն ր ա ա ր մ ա տ ն ե ր ը պ ե տ ք է

փ ն տ ր ե ն ք դ ա ր ձ յա լ V դ ա ր ո ւմ և հ ա տ կ ա պ ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

կ ե ն ս ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ , որ կ ա տ ա ր ե լա պ ե ս բ ա ց ա տ ր ո ւ մ Հ ա յս

հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։ ն ա ե ր կ ա ր ժ ա մ ա ն ա կ ա պ ր ո ւմ է Ա լ ե ր ֊

ս ա ն դ ր ի ա յո ս մ , հ ո ւն ա կ ա ն կ ո ւ լտ ո ւ ր ա յի ,լա վ ա գ ո ւ յն շ ր ջ ա ն ո ւ մ ,

է

ո ր տ ե ղ շ փ վ ո ւ մ է ի ն ի ր ա ր հ ե տ Ա ր և ե լք ն ու Ա ր և մ ո ւտ ք ը . ա շ ա ­

կ ե ր տ ո ւ մ է ն շ ա ն ա վ ո ր մ ի գ ի տ ն ա կ ա ն ի , ո ր ի ն կ ո չո ւ մ է ն ո ր

Պ ղ ա տ ո ն , ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ո ւմ է ո չ մ ի ա յն հ ո ւն ա ր ե ն լ ե զ ո ւ ն ,

հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն յս ր վ ե ս տ ը , ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , ա յլև

հ ո ւն ա ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , փ ի լի ս ո փ ա յո ւ թ յո ւ ն ը , դ ի ց ա բ ա ն ո ւ ­

թ յո ւ ն ը , բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն ը , տ ո գ ո ր վ ո ւ մ է հ ո ւն ա կ ա ն կ ո ւ լ­

տ ո ւ ր ա յո վ , ո ր ի ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ե ն , բ ա ց ի հ ո ւն ա ս ի ­

ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ն ա և հ ո ւն ա բ ա ն լե զ ո ւ ն , գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն

ճ ա շ ա կ , լ ա յն ա շ խ ա ր հ ա յա ց ք , մ տ ք ի ա ն կ ա խ ո ւ թ յո ւ ն , և բ ն ա ­

կ ա ն ա բ ա ր , ի ր մ ա ս ի ն բ ա ր ձ ր գ ի տ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն , հ ա մ ե մ ա տ ա ծ

ի ր ե ն Ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ա զ գ ա յի ն ն ե ր ի հ ե տ I Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ե զ ա կ ի

հ ե ղ ի ն ա կ է ո չ մ ի ա յն հ ո ւ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա մ բ , ա յլ և ա յս ա ռ ա ն ձ ­

ն ա հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք չէ ի ն կ ա ր ո ղ ս տ ե ղ ծ վ ե լ հ ա յ մ ի ­

ջ ա վ ա յր ո ւ մ , I X գ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւմ է Ա յդ մ ի ջ ա վ ա յր ի

ա ր դ յո ւ ն ք ն ե ր ը մ ե ղ հ ա յտ ն ի ե ն , — V I I I ղ ա ր ի վ ե ր ջ ո ւմ տ ա ­

փ ա կ Ղ և ո ն դ Ե ր ե ց ը , X դ ա ր ի ս կ գ բ ն ե ր ո լմ ' փ ք ո ւն ո ւ դ ա տ ա ր կ

Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ա տ մ ա գ ի ր կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը ։ Ա յս գ ա ճ ա ճ ն ե ր ի մ ե ջ

կ ա ն գ ն ա ծ Է հ ս կ ա Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ։ Ո ՞ր տ ե ղ ի ց բ ո լս ա վ ա յս հ ը ս -

կ ա ն , — ի հ ա ր կ ե ո չ հ ա յկ ա կ ա ն հ ո ղ ի ց , ո չ Մ ա ք ե ն ո ց ա ց վ ա ն ­

ք ո ւ մ , ուր հ ա զ ի վ թ ե հ ո ւն ա կ ա ն լ ե զ ո ւ ս ո վ ո ր ե ց ն ե ի ն ։ Ա յս պ ե ս

ե ն թ ա դ ր ե լը ն ո ւ յն Է ա ս ե լ , թ ե Ս ա ռ ո ւ ց յա լ օ վ կ ի ա ն ո ս ի մ ի կ ը ղ -

զ ո լ վ ր ա բ ո ւ ս ե լ Է շ ք ե ղ ա ր մ ա վ ե ն ի ։ Կ ո ւլտ ո ւր ա յի և դ ր ա կ ա ­

ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ Էլ Է վ ո լ յո ւ ց ի ա յի օ ր ե ն ք ը գ ո ր ծ ո ւ մ Է ա ն խ ա փ ա ն ։

I X դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ո ւ մ , ի բ ր և հ ա յկ ա կ ա ն մ ի ջ ա վ ա յր ի

ա ր դ յո ւ ն ք , ա ն կ ա ր ե լի Է դ ն ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն , բ ՛ա յց բ ն ա կ ա ն Է

դ ն ե լ V դ ա ր ո ւ մ ' ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն ո ւմ հ ո ւն ա կ ա ն լ ա յն կ ը ր -

թ ո լ թ յո լն ս տ ա ց ա ծ , « ե վ ր ո պ ա կ ա ն ա ց ա ծ Я մ ի հ ե ղ ի ն ա կ , ո ր ի

ա յս կ ր թ ո ւ թ յո ւ ն ը բ ա զ մ ա կ ո ղ մ ա ն ի կ ե ր պ ո վ ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւ մ

Է ն ր ա Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։ ն ո ւ յն ա յս V դ ա ր ո ւմ բ ն ա ­

կ ա ն Է դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն վ ե ճ ե ր ի բ ա ց ա կ ա յո լթ յո մ ւ ը Խ ո ր ե -

ն ա ց ո լ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , ո ր ո վ հ ե տ և ա յդ դ ա ր ո ւմ ա յդ պ ի ս ի

դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն վ ե ճ ե ր Հ ա յո ց և Հ ո ւ ն ա ց մ ե ջ Ք ա ղ կ ե դ ո ն ա ­

կ ա ն ժ ո ղ ո վ ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ դ ե ռ գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ո ւ ն ե ի ն ։

Ա յս խ ո ր հ ր դ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ի ց հ ե տ ո ա յլև ս կ ա ր ի ք չ ե մ զ դ ո ւ մ

կ ա ն գ ա ռ ն ե լ ն . Մ ա ռ ի դ ի տ ո ղ ո ւ թ յա ն վ ր ա , ո ր ը մ ե ջ Է բ ե ր ո ւ մ

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ( Էջ 1 4 4 ) , մ ա ն ա վ ա ն դ ո ր ա ս ո ր ա կ ա ն

19333—1093

ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր գ ո ր ծ ա ծ ե լո ւ Հ ա ր ց ի ն կ ա տ մ ա մ բ , ո ր ք ա ն հ ա ս կ ա ­

ն ո ւմ ե մ , Ն . Մ ա ռ ի ա ս ա ծ ն ե ր ը հ ա կ ա ս ո ւմ են մ ի մ յա ն ց ,Հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ց ո ւ յց է տ ա լի ս ,

թ ե «Խ ո ր ե ն ա ցո ւ ժ ա մ ա նա կ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւմ նշա նա վոր կ ե ն տ ­ր ո ն ա վ ա յր է ե ղ ե լ «Շ ի ր ա կ ա շա տ ա ւա նտ -ր, իսկ կա րևոր ո ւ­ս ո ւմ ն ա վ ա յր ' Գ եղա րքունի գա վ ա ււը »: Թ ե զ ի ս ի ա ռ ա շի ն մա սն"

ա պ ա ց ո ւց ե լո ւ հ ա մ ա ր ն ա բ ե ր ո ւ մ է հ ա տ վ ա ծ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի

ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց , ո ր տ ե ղ ա ս վ ա ծ է , թ ե Ա խ ո ւր ­

յա ն գ ե տ ը « ա ն ց ա ն ե լո վ յե լ ի ց կ ո ւս է Մ ա լր ի կ ո պ ա լլս ի , ա յս ի ն ք ն

Շ ի ր ա կ ա շ ա տ ա լա ն ի ե լ Մ ր ե ն ա յ ե լ Ե ր ո ւա ն դ ա շա տ ք ա ղ ա ք ի ,,

ի ջ ա ն է յԵ ր ա ս խ » ( է ջ 1 4 9 ) ։

Շ ի ր ա կ ա շ ա տ ի Մ ա վ ր ի կ ո պ ո լի ս կ ո չվ ե լո ւ ց ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն -

դ յա ն ը ե զ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ է , որ ա յդ ա վ ա ն ը Խորենացու ժ ա մ ա ն ա կ

ե ղ ե լ է ն շ ա ն ա վ ո ր կ ե ն տ ր ո ն ա վ ա յր , ի ս կ Շ ի ր ա կ ա վ ա ն ը ( հին

ա ն ո ւ ն ո վ Ե ր ա զ գ ա ւո ր ք ) գ ա հ ա ն ի ս տ կ ե ն տ բ ո ն էր դ ա ր ձ ե լ Շ ի ֊

ր ա կ ի Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի , և ա յն տ ե ղ ի շ խ ա ն ա ց ի շ խ ա ն Ա շո տ ի

ժ ա մ ա ն ա կ գ ո ւ մ ա ր վ ե ց ժ ո ղ ո վ ' Փ ո տ պ ա տ ր ի ա ր ք ի գ ր ո ւթ յա ն ը

պ ա տ ա ս խ ա ն ե լո ւ ։ Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ե ն թ ա դ ր ո ւ մ է , թ ե Խ ո ­

ր ե ն ա ց ի ն , Ա ր տ ա շա տ ի ո ւ Ե ր վ ա ն դ ա շ ա տ ի ն մ ա ն ո ւ թ յա մ բ , « Ե ֊

ր ա ղ գ ա ւ ո ր ք — Շ ի ր ա կ ա լա ն ն » ա ն վ ա ն ե լ է « Շ ի ր ա կ ա շ ա տ ա ֊

լա ն » և « Մ ա լր ի կ ո պ ա լլի ս » ( է ջ 1 4 9 — 1 5 1 ) ։

Ն ա խ պ ե տ ք է դ ի տ ե մ , ո ր զ ո ւր է ա յս տ ե ղ խ ա ռ ն վ ա ծ Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ ա ն ո ւ ն ը . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ « Ե ր ա զ գ ա -

ւ ո ր ք » , « Շ ի բ ա կ ա լ ա ն » , « Շ ի ր ա կ ա շ ա տ » և « Մ ա լր ի կ ո պ ա լլի ս »■

ա ն ո ւ ն ն ե ր ի ց ո չ մ ե կ ը չ կ ա ։ Ա ռ ա ջի ն ե ր կ ո ւս ը պ ա տ ա հ ո ւմ են

շ ա տ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի մ ո տ , ս կ ս ա ծ V I I դ ա ր ի ց , ի ս կ վ ե ր ջի ն

ե ր կ ո ւս ը ' մ ի ա յն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն

մ ե ջ (հ ա մ ա ռ ո տ ը չ ո ւ ն ի ) , և հ ա յտ ն ի չ է , թ ե ա յդ ա ն ո ւն ն ե ր ն

Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ս կ զ բ ն ա գ ր ո ւ մ կ ա յի ՞ն թ ե ո չ ։ Ե ր կ ր ո ր դ պ ե տ ք

է դ ի տ ե մ , ո ր « Շ ի ր ա կ ա լա ն - Շ ի ր ա կ ա շ ա տ » փ ո փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ը ■

կ ա մ ա յա կ ա ն է . դ ր ա ն ք տարբեր տեղեր ե ն . « Շ ի ր ա կ ա ւ ա ն -

Ե ր ա զ գ ա լո ր ք ը յյ ( ա յ ժ մ Բ ա շ - Շ որ ա գ յա լ ) օ դ ա յի ն գ ծ ո վ մ ո տ 1 2 '

կ ի լո մ ե տ ր հ յո ւ ս ի ս - ա ր և ե լք է ը ն կ ն ո ւ մ Շ ի ր ա կ ա շ ա տ -Մ ա ւ ր ի ֊

կ ո պ ա լլս ի ց , ո ր մ ի ն չ և ա յժ մ է լ պ ա հ պ ա ն ե լ է հ ին ա ն վ ա ն կ ը ր ֊

ճ ա տ ձ և ը — Մ եվյրեկ (Ա լի շ ա ն ի « Շ ի ր ա կ » , ք ա ր տ ե զ ը ) , կ ա մ

Մ ա վ ր ի կ ' ռ ո ւս ա կ ա ն ք ա ր տ ե զ ն ե ր ո ւ մ , ո ւս տ ի « Ե ր ա զ գ ա լ ո ր ս ֊

Շ ի ր ա կ ա լա ն ի » Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց ա ր ք ո ւն ի ք լի ն ե լո ւ ց չէ կ ա ր ն -

ձ ի ո չ մ ի հ ե տ և ո ւ թ յո ւ ն հ ա ն ե լ Շ ի ր ա կ ա շ ւս տ -Մ ա վ ր ի կ ո պ ո լս ի

ն շ ա ն ա վ ո ր կ ե ն տ ր ո ն ա վ ա յր լի ն ե լո ւ մ ա ս ի ն ։

Մ իա կ ճ ի շտ հ ե տ և ո ւ թ յո ւ ն ն Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ց ո ւ ց ո ւ մ ի ց

•ա յս է , թ ե բ ո ւ ն հ ա յկ ա կ ա ն Շ ի ր ա կ ա շ ա տ ը հ ե տ ո կ ո չվ ե լ է

Մ ա վ ր ի կ ո պ ո լի ս , Մ ո ր ի կ կ ա յս ե ր ա ն ո ւ ն ո վ կ ա մ ն ր ա պ ա տ վ ի !ւ ,

ոչ ա ռ ա շ , ք ա ն V I I դ ա ր ի ս կ ի զ բ ը , ո ր ի ց հա ջորդ- հ ե տ և ո ւ թ յո ւ ­

նը կ լի ն ի , որ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի ը ն դ ա ր ձ ա կ խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը

կ ա տ ա ր վ ա ծ է ո չ ա ռ ա շ , ք ա ն վ ե ր ո գ ր յա լ ժ ա մ ա ն ա կ ը ։ Շ ի ր ա -

կ ա ղա տ ի Մ ա վ ր ի կ ո պ ո լի ս կ ո չվ ե լո ւ պ ա տ ճ ա ռ ը ճ ի շտ է բ ա ց ա տ ­

ր ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը . գ ա ե ղ ե լ է ս ա հ մ ա ն ա գ լխ ի « կ ա ­

յա ն և բ ա ն ա կ ա տ ե ղ ի հ ո ւն ա կ ա ն զ ո ր ք ե ր ի » (հ ի շ ե ն ք , որ ն ո ւ յն ­

պ ի ս ի պ ա տ ճ ա ռ ո վ Կ ո ւմ բ ի ն կ ո չ վ ե ց Ա լե ք ս ա ն դ ր ա պ ո լ) ։ Ո լր ե -

մ ը ն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը շ փ ո թ ե լ է « Ե ր ա զ դ ա ւ ո ր ք - Շ ի ր ա կ ա ­

լա ն ը » « Շ ի ր ա կ ա շ ա տ - Մ ա լր ի կ ո պ ա լլս ի » հ ե տ և զո ւր է մ ե ղ ա ­

դ ր ո ւմ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի հ ե ղ ի ն ա կ ի ն կ ա մ խ մ բ ա գ ր ո ղ ի ն ա ն ո ւ ն ­

ն ե ր ի կ ա մ ա յա կ ա ն խ ա ր դ ա խ մ ա ն մ ե ջ ։

Բ ՛եղի սի ե ր կ ր ո ր դ մ ա ս ն ա պ ա ց ո ւ ց ե լո ւ հ ա մ ա ր ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ը մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց մ ի կ ը -

տ ո ր , ո ր տ ե ղ պ ա տ մ ա գ ի ր ն ի ր ա ս ա ծ ի ն վ կ ա յո ւ թ յո ւ ն է բ ե ր ո ւ մ

Ե վ ս ե բ ե ո ս Կ ե ս ա ր ա ց ո լ Ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր , « . . . զ ո ր

ե տ թ ա ր գ մ ա ն ե լ ե ր ա ն ե լի վ ա ր դ ա պ ե տ ն մ ե ր Մ ա շ տ ո ց ի հ ա յ

լ ե զ ո ւ ։ Խնդիր ա րա սցես ի Գեղա րքունի, ի դալսււփն Սիլ- ն ե ա ց ...» : Ե վ ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ի օ ր ի ն ա կ Գ ե ղ ա ր ք ո ւն ի

գ ա վ ա ռ ո ւ մ գ տ ն վ ե լը ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը բ ա վ ա կ ա ն ա չա փ

ա պ ա ց ո ւ յց է հ ա մ ա ր ո ւ մ հ ա յտ ն ե լո ւ , թ ե Գ ե ղ ա ր ք ո ւն ի գ ա վ ա ռ ը

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ե ղ ե լ է կ ա ր և ո ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա վ ա յր ։ Բ ա յց

ա յս կ ա ր ծ ի ք ը հ ի մ ն ա վ ո ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ն ա բ ե ր ո ւ մ է և ա յն փ ա ս ֊

տ ը , որ Ս յո ւ ն ի ք ո ւ մ ' Ս ո թ ք գ ա վ ա ռ ո ւ մ գ ո յո ւ թ յո ւ ն է ո ւն ե ց ե ք

ա ն վ ա ն ի Մ ա ք ե ն ո ց ա ց վ ա ն ք ը , ո ր հ ի մ ն ո վ ի ն ա վ ե ր վ ե լ և ա յր ­

վ ե լ է 8 2 7 թ վ ի ն և ք ի չ հ ե տ ո վ ե ր ա շ ի ն վ ե լ ո ւ պ ա յծ ա ռ ա ց ե լ ,

ո ր տ ե ղ ո ւս ե լ է Մ ա շ տ ո ց կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը , ա շ ա կ ե ր տ ե լո վ վ ա ն ք ի

վ ա ն ա հ ա յր Ա տ ե փ ա ն ո ս ի ն ։ Ա յս տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն էլ հ ի մ ք է

տ ա յի ս ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ն ա ս ե լո ւ , թ ե ա յս Մ ա ք ե ն ո ց ա ց

վ ա ն ք ն I X դ ա ր ո ւմ ( ի ն չ ո լ ո չ V I I գ ա ր ո ւ մ կ ա մ ա վ ե լի կ ա ­

ն ո ւ խ , ա յր վ ե լո ւ ց ա ռ ա ջ ' ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ր չէ ա ս ո ւ մ )

ն շ ա ն ա վ ո ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա վ ա յր է ե ղ ե լ և ո ւ ն ե ց ե լ է ա ն շ ո ւշտ մ ե ծ

■գրա դա րա ն ( ե ր և ի ա յս գ ր ա դ ա ր ա ն ո ւ մ է ե ղ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ի ­

շ ա ծ Ե վ ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ի օ ր ի ն ա կ ը ) , Ն . Ա կ ի ն յա ն ը

կ ա ր ծ ի ք է հ ա յտ ն ե լ , թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ դ ա ս տ ի ա ր ա կ ո ւթ յա ն

չի ն շր ջա ն ը պ ե տ ք Է ե ն թ ա դ ր ե լ ա յս կ ո ղ մ ե ր ը , հ ա վ ա ն ո ր ե ն ,

« Ի Մ ա ք ե ն ի ս » , և ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը հ ա վ ա ն ա կ ա ն Է գ ը տ -

ն ո ւմ ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը (Է ջ 1 5 2 — 3 ) ,Ս ր ա ն ք բ ո լո ր ը ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ե ն , ա պ ա ց ո ւ յց ի կ ա -

ր ո տ , և ո չ մ ի դ ե պ ք ո ւ մ լե ն կ ա ր ո ղ ա պ ա ց ո ւ յց ծ ա ռ ա յե լ Խ ո - ր ե ն ա ց ո լ I X դ ա ր ո ւմ ա պ ր ե լո ւ ն . Ը ն դ հ ա կ ա ռ ա կ ը , ե թ ե վ ե ր ը

բ ե ր վ ա ծ հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ կա ո ր և է տ վ յա լ հ ե ղ ի ն ա կ ի ժ ա մ ա ն ա կ ը

ո ր ո շ ե լո ւ հ ա մ ա ր ' նա խ ո ս ո ւ մ է հ օ գ ո ւտ Պ ա տ մ ա գ ր ի V դ ա ­

ր ո ւ մ ա պ ր ե լո ւն և Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի ա շ ա կ ե ր տ լի ն ե լո ւ ն , ո ր ,

դ ժ բ ա խ տ ա բ ա ր , ա ն տ ե ս է ա ն ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը , Ա յդ

տ վ յա լը Պ ա տ մ ա գ ր ի հ ա ղ ո ր դ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն է ' « . . . զ ո ր ե տ

թարգմանել երանելի վարդապետն մեր Մ ա շտ ոց...»: Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն ո ՞ր տ ե ղ ի ց կ ա ր ո ղ է ր ի մ ա ն ա լ ա յս մ ա ն բ ա մ ա ս ն ու թ յ ո ւ ֊

ն ը , ո ր ը Կ ո ր յո ւն ը չ է հ ա ղ ո ր դ ո ւ մ , ե թ ե ո չ ն ո ւ յն ի ս կ Մ ե ս ր ո պ ի ց ,

իր վարդապետից, կ ա մ ա յդ գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ի չ ն ե ր ի ց ' Հ ո վ ս ե ֊

փ ի ց կ ա մ Ե զ ն ի կ ի ց , ո ր ո ն ք ն ր ա պ ա տ վ ե ր ո վ գ ն ա ց ե լ է ի ն Ա ս ո ­

ր ի ք թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ա ն ե լո ւ ։ I X դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն ա յս մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յո ւ ն ը բ ն ա վ չէ ր գ ի տ ե ն ա , և ե թ ե

ն ո ւ յն ի ս կ գ ի տ ե ն ա ր և հ ի շ ե ր ' ն ա կ ա ս ե ր « ե ր ա ն ե լի ն Մ ա շ տ ո ց » ,

« ե ր ա ն ե լի վ ա ր դ ա պ ե տ ն Մ ա շ տ ո ց » , բ ա յց ո չ թ ե վ ա ր դ ա պ ե տ ն

մեր: Ե թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Ե վ ս ե բ ե ո ս ի Պ ա տ մ ո ւթ յա ն տ ե ղ ը հ ա մ ա ­

ր ե ր Մ ա ք ե ն ո ց ա ց վ ա ն ք ը * ո ւղ ղ ա կ ի ա յս վ ա ն ք ի ա ն ո ւն ը կ տ ա ր

և ո չ թ ե ի ր մ ե կ ե ն ա ս ի ն կ ա ռ ա չա ր կ ե ր խ ո ւ յղ ո ւ խ ն դ ի ր լի ն ե լ

Գ ե ղ ա ր ք ո ւն ի գ ա վ ա ռ ո ւ մ , ո ր ի ց դ ո ւր ս է ի ն գ տ ն վ ո ւ մ Մ ա քենիս-

գ յո ւ ղ ն ո ւ Մ ա ք ե ն ո ց ա ց վ ա ն ք ը * (Գ ե ղ ա ր ք ո ւ ն ի գ ա վ ա ռ ի ն մ ե ն ք

հ ե տ ո կ վ ե ր ա դ ա ռ ն ա ն ք մ ի ա յլ հ ա ր ց ի ա ռ ի թ ո վ ) ։

Հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն ղ յա ն ն ի ր կ ա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ի

ե ր կ ր ո ր դ ս յո ւ ն ն է գ ն ո ւ մ ' Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն գ ր ո ւ թ յա ն ժ ա ­

մ ա ն ա կ ի հ ե տ ն ա գ ո ւ յն ս ա հ մ ա ն ը ո ր ո շ ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ Նա ա ս ո ւ մ

է . «Խորենացին, հավանորեն, ա յն «Մովսես քերթող»-ն է, որը Ջաքւսրիա կաթողիկոսի հետ միասին գրել է «Ի փոխումն Աստուածամաւրն եւ պատկերի նորին» հաոը» ( է ջ 1 5 5 ) ։

Ա յս ճ ա ռ ն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը չ է տ ե ս ե լ , Ս րա մ ա ս ի ն ն ա

ա յս ք ա ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ի , թ ե Ե ր ո ւս ա ղ ե մ ի մ ա տ ե ն ա դ ա ­

ր ա ն ի թ ի վ 4 1 3 ձ ե ռ ա գ ր ո ւ մ գ տ ն վ ո ւ մ է « Զ ա ք ա ր ի ա կ ա թ ո ղ ի ֊ 196

կ ո ս ի ե լ Մ ո վ ս ե ս ի ք ե ր թ ո ղ ի ի փ ո խ ո ւմ ն Ա ստ ո լա Հ ա մ ա լր ն եւ

պ ա տ կ ե ր ի ն ո ր ի ն я ճ ա ռ ը ։ Ա յս Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը , ա կ ա դ . Մ ա ֊

ն ա ն դ յա ն ի կ ա ր ծ ի ք ո վ , հ ա վ ա ն ո ր ե ն հ ե ն ց հ ռ չա կ ա վ ո ր « ք ե ր -

■ թ ո ղ ա հ ա յր я Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն է , « ո ր ի Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ո ­

ր ի ն վ ա ծ է , ի ն չ պ ե ս վ ե ր և տ ե ս ա ն ք , ն ո ւ յն ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

շ ր ջ ա ն ո ւմ ' Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ց հ ե տ ո Я ( է ջ 1 5 5 ) ։

Ի սկ մ ե ն ք վ ե ր ը տ ե ս ա ն ք , ո ր Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը չէ ր

կ ա ր ո ղ հ ո ր ի ն վ ա ծ լի ն ե լ Զ ա ք ա ր ի ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ա ­

շ ր ջ ա ն ո ւմ ( 8 5 5 — 8 7 5 ) ' Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ց հ ե տ ո ։ Ո ւր ե մ ն

Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ­

ն ը , ո ւր ե մ ն և ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ն ք ն ի ն տ ա պ ա լվ ո ւ մ ե ն ։

Բ ա յց շ ա ր ո ւ ն ա կ ե ն ք ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ե ր կ ե ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ ի մ ե ջ

( Վ ե ն ե տ ի կ , 1 8 6 5 ) կ ա ն ա և մ ի գ ր վ ա ծ ք , հ ե տ և յա լ ը ն դ ա ր ձ ա կ

վ ե ր ն ա գ ր ո վ — « Պ ա տ ա ս խ ա ն ի թ ղ թ ո յն Ս ա հ ա կ ա յ, յո ր ո լ մ ն

բ ա ն ք մ ա ր գ ա ր է ա կ ա ն ք ե լ վ ա ս ն փ ո խ մ ա ն Ա ս տ ո ւա ծ ա ծ ն ի ն թ է

ո ր պ է ս ե ղ ե ւ կ ա մ ո ր պ է ս շ ն ո ր հ ե ց ա ւ ա ն ա ր ա տ տ ի պ պ ա տ կ ե ­

ր ի ն ի փ ա յտ ն և թ է յ ո ' յ ր ձ ե ռ ն և զ ի 'ն չ ե ղ և պ ա տ ճ ա ռ ք խ ն դ ր ո յն

կ ա մ թ է յ ո լ մ մ է բ ե ր ա ւ ի Հ ա յս я ։ Ա յս գ ր վ ա ծ ք ը , որ մ ա ր գ ա ր ե ­

ո ւ թ յա ն ձ և ո վ պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր Ա ր ծ ր ո լն ի ն ե -

ր ի և Բ ա գ ր ա տ ո ւն ի ն ե ր ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ՝ X դ ա ր ի

գ ր ա կ ա ն կ ե ղ ծ ի ք է , վ ե ր ա գ ր վ ա ծ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն , ս ր ա

բ ա ր ձ ր հ ե ղ ի ն ա կ ո ւ թ յա մ բ վ ա վ ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը ն ծ ա յե լո ւ հ ա ­

մ ա ր գ ր վ ա ծ ք ի ն ։ Կ ե ղ ծ ի ք ն ի բ ր և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ գ ո ր ծ ը ն ծ ա յե լո ւ

հ ա մ ա ր ՝ ա ն հ ա մ կ ե ր պ ո վ բ ա զ մ ա թ ի վ ֆ ր ա զ ն ե ր ո ւ ա ր տ ա հ ա յ­

տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր են- մ ո ւ ծ վ ա ծ ն ր ա մ ե ջ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ­

ն ի ց ։ Ա յս գ ր վ ա ծ ք ի կ ե ղ ծ ի ք լի ն ե լը ճ ա ն ա չ վ ա ծ է բ ա ն ա ս ի ր ո ւ ­

թ յա ն կ ո ղ մ ի ց , և ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ն ա յս չ է հ ե ր ք ո ւ մ ։ Ի ՞ն չ

կ ա պ կա Զ ա ք ա ր ի ա — Մ ո վ ս ե ս ի ճ ա ռ ի և Կ ե ղ ծ - Խ ո ր ե ն ա ց ո լ գ ը ր -

վ ա ծ ք ի մ ի ջ և — չ գ ի տ ե ն ք , ք ա ն ի ո ր ա ռ ա ջ ի ն ը մ ե զ ծ ա ն ո թ չ է ։

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ն ի ր ա վ ա ց ի է ն կ ա տ ո ւ մ , ո ր ա յդ խ ն դ ի ր ը

վ ե ր ջ ն ա կ ա ն ա պ ե ս լո ւ ծ ե լո ւ հ ա մ ա ր ա ն հ ր ա ժ ե շ տ է հ ա մ ե մ ա տ ե լ

ա յս ե ր կ ո ւ գ ր ՛վ ա ծ ք ն ե ր ը , ո ր դ ե ռ կ ա տ ա ր վ ա ծ չ է . ա յն ո ւ ա մ ե ­

ն ա յն ի վ ն ա մ ի ա ն գ ա մ ա յն հ ա վ ա ն ա կ ա ն - է հ ա մ ա ր ո ւ մ , որ

Կ ե ղ ծ - Խ ո ր ե ն ա ց ո լ գ ր վ ա ծ ք ո ւ մ Ա ս տ վ ա ծ ա ծ ն ի պ ա տ կ ե ր ի մ ա ­

ս ի ն բ ե ր վ ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ք ա ղ վ ա ծ ե ն , ի ր ո ք , Մ ո վ ս ե ս

Ք ե ր թ ո ղ ի և Զ ա ք ա ր ի ա յի ճ ա ռ ի ց ։ Ա յս կ ա մ ա յա կ ա ն - ե ն թ ա ­

դ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ կ ա ր և ո ր ն ա յն է , որ ա կ ա դ , Մ ա ն ա ն դ յա ն ը Կ ե ղ ծ *

Մ ո վ ս ե ս ի գ ր վ ա ծ ք ը հ ա մ ա ր ո ւմ է ա վ ե լի հ ե տ ո գ ր վ ա ծ , Մ ո վ ս ե ս

Ք ե ր թ ո ղ ի ճ ա ռ ի ց ք ա ղ վ ա ծ ա բ ա ր ։Ա յս տ վ յա լն ե ր ի ց ա կ ա դ - Մ ա ն ա ն ղ յա ն ը հ ա ն ո ւմ է հ ե տ և յա /

ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը .«Ե թ ե Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն և « Մ ո վ ս ե ս Ք ե ր թ ո ղ ռ ֊ն ա պ ր ե /

ե ն մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ո ւմ ( 1 ) , ե ր կ ո ւս ն է լ ա կ ա ն ա ­

վ ո ր ք ե ր թ ո ղ ն ե ր են ( 2 ) , ե ր կ ո ւս ն էլ Մ ո վ ս ե ս են ( 3 ) , ե ր կ ո ւս ն

է լ ո ւն ե ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր Լ ո գ յա ց վ ա ն ք ո ւ մ գ տ ն վ ո ղ Ա ս տ վ ա ծ ա ծ ն ի

պ ա տ կ ե ր ի մ ա ս ի ն ( 4 ) — ա վ ե լի ք ա ն հ ա վ ա ն ա կ ա ն է , ը ս տ ի ս ,

ո ր ն ր ա ն ք պ ե տ ք է լի ն ե ն մ ի և ն ո ւ յն ա ն ձ ը » ( է շ 1 5 7 ) ։

Ա յս չո ր ս կ ե տ ե ր ի ց մ ի ա կ ճ շ մ ա ր ի տ ը ե ր ր ո ր դ ն է — « ե ր կ ո լ-

ս ը ն է լ Մ ո վ ս ե ս ե ն » ։ Բ ա յց Մ ո վ ս ե ս ն ե ր շ ա տ կ ա ն մ ե ր հին ու ն ո ր գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն մ ե ջ , և մ ի ա յն ա ն վ ա ն ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ի ց չէ

կ ա ր ե լի ն ո ւ յն ա ց ն ե լ ա ն ձ ե ր ը ։ Մ յո ւս կ ե տ ե ր ն ա ն հ ի մ ն են և

ա ն ը ն դ ո ւ ն ե լի ։

Ա ր դ ա ր և , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա պ ր ե լը Զ ա ք ա ր ի ա կ ա թ ո ­

ղ ի կ ո ս ի ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ո ւմ ա յն հ ի մ ն ա կ ա ն կ ե տ ն է , որն

ա պ ա ց ո ւց ե լո ւ ն ն վ ի ր վ ա ծ է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ա յս ե ր կ ա ­

ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Ո ւր ե մ ն տ ր ա մ ա բ ա ն ո ր ե ն ս խ ա լ է ա պ ա ց ո ւց ե լի ն

ը ն դ ո ւ ն ե լ ի բ ր և ա պ ա ց ո ւ յց ' մ ի ո ւր ի շ բ ա ն ա պ ա ց ո ւց ե լո ւ հ ա ­

մ ա ր ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ և Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ո ւ թ յա ն

հ ի մ ա ն վ ր ա կարելի կլիներ հավանական ենթադրություն անել' ( բ ա յց ո չ թ ե ե զ ր ա կ ա ց ն ե լ ) ա յգ ե ր կ ո ւ ա ն ձ ե ր ի ն ո ւ յ ­

ն ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ' ե թ ե ա յգ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ա պ ա ց ո ւ ց ­

վ ա ծ լի ն ե ր , ի ս կ մ ե ն ք , ք ա յ լ ա ռ ք ա յլ հ ե տ և ե լո վ ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ի թ ե զ ի ս ն ե ր ի ն և մ ի ա ռ մ ի ն ր ա ն ց ք ն ն ե լ ո վ ' տ ե ­

ս ա ն ք , ո ր ն ր ա ն ց ի ց ո չ մ ե կ ը չէ ա պ ա ց ո ւց ո ւմ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ I X

դ ա ր ի ե ր կ ր ո ր դ կ ե ս ի հ ե ղ ի ն ա կ լի ն ե լը կ ա մ ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ց ո ւ ­

թ յո ւ ն ը Զ ա ք ա ր ի ա յի ն ։

Ե րկ ո ւ Մ ո վ ս ե ս ի ն է լ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն գ յա ն ը հորք ո ր ջ ո ւմ է

Ի բ ր և ականավոր ք ե ր թ ո ղ ն ե ր ։ Ո ր Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա կ ա ն ա ­

վ ո ր ք ե ր թ ո ղ է , ք ե ր թ ո ղ ա հ ա յր , մ ե ծ վ ա ր դ ա պ ե տ , տ ի ե զ ե ր ա -

հ ռ չա կ յա լ ք ե ր թ ո ղ և ա յ լ և ' ա յդ գ ի տ ե ն բ ո լո ր հ ի ն մ ա տ ե ն ա ­

գ ի ր ն ե ր ը . ն ո ւ յն ը խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւ մ ե ն և մ ե ր ժ ա մ ա ն ա կ ի բ ո լո ր

բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը , ն ո ւ յն ի ս կ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա մ ե ն ա ո խ ե ր ի մ հ ա կ ա ­

ռ ա կ ո ր դ ն ե ր ը , մ ե ծ ա պ ե ս դ ր վ ա տ ե լո վ ն ր ա Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ն ի բ ր և

մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն գ ո հ ա ր ։ Բ ա յց Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ա կ ա ն ա վ ւ։ր

ք ե ր թ ո ղ լի ն ե լը մ ե ն ք ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ ն ե ն ք լս ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա -

ն ա ն դ յա ն ի ց ։ Ն րա ա ն ո ւ ն ը , բ ա ց ի վ ե ր ո հ ի շ յա լ ճ ա ռ ի վ ե ր ն ա ­

գ ր ի ց և գ ո ւց ե Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ մ ն շ ա ն ա կ վ ա ծ ի ց '

ո ւրի շ տ ե ղ չ է հ ի շ վ ո ւ մ , և ո չ մ ի մ ա տ ե ն ա գ ի ր ն ր ա ն չ գ ի տ ե

(Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ Ս յո ւ ն յա ց ե պ ի ս կ ո պ ո ս ն ՛ ո ւր ի շ ա ն ձ է ) ։ Ա յն -

պ ե ս որ ն ր ա ն , ի բ ր և ա կ ա ն ա վ ո ր ք ե ր թ ո ղ ի , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ

դ ա ս ա կ ց ե լո ւ ի ր ա վ ո ւն ք չո ւն ի ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ւ Ի սկ ե թ ե

ա յս Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը ն ո ւ յն է Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ մ

ն շ ա ն ա կ վ ա ծ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի հ ե տ ' ա յս դ ե պ ք ո ւ մ , դ ա տ ե լո վ

վ ե ր ջ ա բ ա ն ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ի ց , լե զ վ ի ց ո ւ ո ճ ի ց ' մ ե ր ժ ե լո վ

պ ի տ ի մ ե ր ժ և ն ք ն ր ա ն ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ը Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ

( ա յս մ ա ս ի ն ք ի չ հ ե տ ո ) ։ Վ ե ր ջա պ ե ս ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի հ ի ­

շ ա ծ չո ր ր ո ր դ կ ե տ ը , թ ե ե ր կ ո ւս ն է լ ո ւն ի ն գ ր վ ա ծ ք ն եր Հ ո գ յա ց

վ ա ն ք ո ւ մ գ տ ն վ ո ղ Ա ս տ վ ա ծ ա ծ ն ի պ ա տ կ ե ր ի մ ա ս ի ն , որ պ ե տ ք

է հ ի մ ք ծ ա ռ ա յե ր Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ն և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն մ ի և ն ո ւ յն

ա ն ձ ն ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ ' ի ն ք ն ի ր ե ն տ ա պ ա լվ ո ւ մ է , ք ա ն ի որ-, ի ն չ ­

պ ե ս տ ե ս ա ն ք , Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն վ ե ր ա գ ր վ ա ծ գ ր վ ա ծ ք ը X դ ա ­

ր ի կ ե ղ ծ ի ք է և , հ ե ն ց ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա մ բ ,

ք ա ղ վ ա ծ ո ր ե ն հ ո ր ի ն վ ա ծ պ ե տ ք է չի ն ի Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի — Զ ա ք ա ր ի ա յի ճ ա ռ ի ց , ո ւր ե մ ն ա յս դ ե պ ք ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ո չ մ ի

կ ա պ ո ւ շ փ ո ւ մ չո ւն ի Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի հ ե տ , և ի ն ք ը ' ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ն ը ն կ ն ո ւ մ է հ ա կ ա ս ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։

Ա յս պ ի ս ո վ տ ե ս ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ն Խ ո ր ե ն ա -

ց ո լ հ ե տ ն ո ւ յն ա ց ն ե լո ւ օ գ տ ի ն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի բ ե ր ա ծ

չո ր ս հ ի մ ք ե ր ի ց ո չ մ ե կ ը ո չ մ ի ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն չ ո ւ ն ի ։ Ա յս

տ ե ս ա կ ե տ ի ց ա վ ե լի հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն է ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի

հ ա ջ ո ր դ թ ե զ ի ս ը Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ի ն կ ա տ մ ա մ բ , ք ա ­

նի որ Պի տ ո ւԻ 9 ԳՒՐՔԸ> ը ն դ հ ա ն ր ա ց ա ծ կ ա ր ծ ի ք ո վ , Մ ո վ ս ե ս

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ թ ա ր գ մ ա ն ա ծ ն է , ի ս կ ն ր ա վ ե ր ջ ա բ ա ն ո ւ մ հ ի շ վ ո ւմ

է Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը ' (Гա ր ա ր ո ղ Պ ի տ ո յի ց ս տ ա ռ ի Ո։ Ա յս թ ե ­

զ ի ս ն է . .

«Պիտոյից գրքի վերջաբանը հավանական է վերագրել Մովսես Խորենացուն» ( է ջ 1 5 8 ) ։ Ա յս թ ե զ ի ս ո ւ մ ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ի ա ր տ ա հ ա յտ ա ծ ո ւ պ ա շ տ պ ա ն ա ծ մ տ ք ե ր ը կ ա ր ե լի է

ա մ փ ո փ ե լ հ ե տ և յա լ կ ե տ ե ր ո ւ մ .

1 . Պ ի տ ո յի ց գ ի ր ք ը թ ա ր գ մ ա ն վ ա ծ է V I դ ա ր ի ա ռ ա ջ ի ն կ ե ­

ս ո ւ մ ( է ջ 1 5 8 ) ։ Ի նձ թ ո ւ յ լ ե մ տ ա լի ս ն ր ա ա յս խ ո ս ք ը լր ա ց -

ն ե լ— * կ ա մ V դ ա րի վ ե ր ջ ե ր ո ւ մ » — հ ի մ ն վ ե լո վ ն ո ւ յն ա կ ա դ .

Մ ա ն ա ն դ յա ն ի վ ր ա , որ ի ր « Հ ո ւ ն ա բ ա ն դ պ ր ո ց ո ւ մ » ա ռ ա ջի ն

շ ե ր տ ի ( Պ ի տ ո յի ց , Փ ի լո ն , Թ ր ա կ ա ց ո ւ ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն և ա յլ

թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ) ժ ա մ ա ն ա կ ը ո ր ո շ ո ւմ է ' V I դ ա րի ա ռ ա ­

ջին կ ե ս ը , կամ V դարի վերջերը ( տ ե 'ս <гՀ ո ւն ա բ ա ն դ ը պ -

ր ո ց ը » , է չ 2 2 3 ) 9։2. Պ ի տ ո յի ց գիրքը ե ն թ ա ր կ վ ե լ է խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ,

կ ր ե լ է հ ա վ ե լո ւ մ ն ե ր , ո ր ո ն ց ի ց մ ե կ ն է ն րա վ ե ր ջ ա բ ա ն ը ' <гՄ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի » վ ե ր ն ա գ ր ո վ ( է ջ 1 6 0 ) ։

3 . Ա յս հ ա վ ե լո ւ մ ֊վ ե ր ջ ա բ ա ն ը գ ր վ ա ծ է I X դ ա ր ո ւմ ( է ջ

1 6 5 , 1 6 7 ) . ն ր ա հ ե ղ ի ն ա կ ն է Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը , Հ ա ք ա ր ի ա յի

ա շ խ ա տ ա կ ի ց ը , ո ր ի ն ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ն ո ւ յն ա ց ր ե լ է Խ ո -

ր ե ն ա ց ո լ հ ե տ ։

4 . Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ա ն կ ա ր ե լի է վ ե ր ա ­

գ ր ե լ վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե ղ ի ն ա կ ի ն , լ ե ղ վ ի և բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ի մ ե ծ

տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յա ն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ ն կ ա տ վ ո ւմ է բ ո ւ ն գ ր ք ի և

վ ե ր ջ ա բ ա ն ի մ ի ջ և ( է ջ 1 6 2 — 1 6 7 ) ։

5 . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն և Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի

մ ի ջ և ս ե ր տ կ ա պ կ ա թ ե գ ր ե լո ւ ձ և ի , հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն ո ւղ ղ ո ւ­

թ յա ն և թ ե ' բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ի կ ո ղ մ ի ց , ե ր կ ո ւս ի մ ե ջ էլ ա ն լա փ

շա տ ե ն հ ա զ վ ա գ յո ւ տ հ ո ւն ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ' հ ո ւն ա բ ա ն դ պ ր ո ց ի

ա ռ ա ջի ն շ ե ր տ ի ց ( է ջ 1 5 9 ) ։

6 . асՊ ի տ ո յի ց գ ի ր ք ը ( ո չ վ ե ր ջ ա բ ա ն ը ) չ է կ ա ր ո ղ վ ե ր ա գ ր վ ե լ

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն , ո ր , ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք , ա պ ր ե լ է ի ն ն ե ր ո ր դ դ ա ­

ր ո ւ մ և ի ր Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ր գ ր ե լ է Բ ո ւղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ց հ ե ­

տ ո » ( է ջ 1 5 8 ) ։

Տ ա ն ց ե մ ա ն ո ւ մ մ յո ւ ս կ ե տ ե ր ը — Թ ե ո ղ ո ր ո ս ա շ ա կ ե ր տ ի ,

Մ ա շ տ ո ց ի к ա յլն մ ա ս ի ն , ո ր ո ն ք .կ ա ր և ո ր ո ւ թ յո ւ ն չո ւն ի ն ն ե ր ­

կ ա Հ ա ր ց ի լո ւ ծ մ ա ն հ ա մ ա ր ։

Վ ե ր ո հ ի շ յա լ կ ե տ ե ր ի ց ա ն պ ա յմ ա ն ը ն դ ո ւ ն ե լի ե ն ա ռ ա ջ ի ն ը ,

ե ր կ ր ո ր դ ը , չո ր ր ո ր դ ը և հ ի ն գ ե ր ո ր դ ը ։ Կ ա ր ելի է հ ա վ ա ն ա կ ա ն և

ը ն դ ո ւ ն ե լի հ ա մ ա ր ե լ ն ա և ե ր ր ո ր դ ը , ս ա կ ա յն մ ե ր ժ ե լո վ Մ ո վ ս ե ս

ք ե ր թ ո ղ ի ն ո ւ յն ա ց ո ւ մ ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ հ ե տ , ո ր , ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք ,

ո չ մ ի հ ի մ ք չ ո ւ ն ի ։

Ի սկ վ ե ց ե ր ո ր դ կ ե տ ն ա ն ը ն դ ո ւն ե լի է , տ ր ա մ ա բ ա ն ո ր ե ն

ս խ ա լ պ ա տ ճ ա ռ ա բ ա ն վ ա ծ և մ ա ս ա մ բ հ ա կ ա ս ո ւմ է հ ի ն գ ե ր ո ր դ

կ ե տ ի ն ։ Տ ր ա մ ա բ ա ն ո ր ե ն ս խ ա լ է ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , ո ր Պ ի տ ո ֊

200

յ ի ց գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն չ վ ե ր ա գ ր ե լո ւ մ ի ա կ

ա սլա ցույց բ ե ր վ ո ւ մ է ա յն , որ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա պ ր ե լ է I X դ ա ­

ր ո ւ մ , ա յս ի ն ք ն ա յն , ի ն լ ո ր վ ի ճ ե լի , ա պ ա ցոլցելի է , Հ ա կ ա ս ա ­

կ ա ն է ա յն պ ա տ ճ ա ռ ո վ , որ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը մ ի կ ո ղ մ ի ց

ը ն դ ո ւ ն ո ւ մ է « ս ե ր տ կ ա պ а Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն և Պ ի տ ո -

յ ի ց գ ր ք ի մ ի ջ և , մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց ա ն կ ա ր ե լի է հ ա մ ա ր ո ւ մ Պ ի տ ո ­

յ ի ց գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը վ ե ր ա գ ր ե լ վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե ղ ի ն ա կ

Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ն , և ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ա յս վ ե ր ջ ի ն ի ն ն ո լյ~

ն ա ց ն ո ւ մ է Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ

հ ե տ ։

Ա յս պ ի ս ի մ ի հ ա ր ց տ ա ն ք . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն

և Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի մ ի ջ և լե զ վ ա կ ա ն և մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ս ե ր տ

կ ա պ կ ա ։ Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի և ն ր ա վ ե ր ջ ա բ ա ն ի մ ի ջ և ա յն ք ա ն

մ ե ծ զ ա ն ա զ ա ն ո ւ թ յո ւ ն կա լե զ վ ի և ո ճ ի կ ո ղ մ ի ց , որ ա ն կ ա ր ե ­

լի է մ ի և ն ո ւ յն ա ն ձ ի ն վ ե ր ա դ ր ե լ ա յդ ե ր կ ո ւ գ ո ր ծ ը ։ Ա յս դ ե պ ­

ք ո ւ մ Խ ո ր ե ն ա ց ի ն Պ ի տ ո յի ց .գ ր ք ի '* հ ե տ կ ա ր ո ղ է մ ի ո ր և է կ ա պ

ո ւ ն ե ն ա լ, թ ե ՞ ն ր ա վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե տ , կ ա մ թ ե ՝ վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե ­

ղ ի ն ա կ ը , ո ր , ա ն շ ո ւշտ տ ա ր բ ե ր է Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն -

չ ի ց , կ ա ր ո ՞ղ է հ ե ղ ի ն ա կ լի ն ե լ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ։ Ա ն ա չա ռ

ք ն ն ա դ ա տ ը , ո ր ն ա խ ա պ ա շ ա ր վ ա ծ չ է կ ա ն խ ա կ ա լ կ ա ր ծ ի ք ո վ

ա ն շո ւշտ կ պ ա տ ա ս խ ա ն ե . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն կ ա ր ո ղ է կ ա պ ո ւն ե ն ա լ

Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի հ ե տ , ի ս կ վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե տ չ է կ ա ր ո ղ կ ա պ

ո ւ ն ե ն ա լ, վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե ղ ի ն ա կ ը չ է կ ա ր ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ լի ն ե չ

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ։ Ա յս պ ի ս ի ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յո ւ ն ը բ ն ա կ ա ն ե

պ ա ր տ ա դ ի ր է ա ն ա չ ա ռ ք ն ն ո ղ ի հ ա մ ա ր . բ ա յց ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ը , ի ն չ պ ե ս տ ե ս ա ն ք ՝ ճ ի շ տ հ ա կ ա ռ ա կ ն է պ ն դ ո ւ մ ,

ո ր ո վ հ ե տ և (Гե ր կ ո ւս ն է լ Մ ո վ ս ե ս , ե ր կ ո ւս ն է լ ա կ ա ն ա վ ո ր ք ե ր ­

թ ո ղ . . . а դ ա տ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Ո ղ բ ի մ ի մ ա ս ո ւ մ Բ ո ւ­

ղ ա յի ա ր շ ա վ ա ն ք ի ա ր ձ ա գ ա ն ք ը կ ռ ա հ ե լը ն ր ա ա չ ք ո ւ մ ա վ ե լի

ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ե ն ո ւ ն ե ց ե լ , ք ա ն մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ք ն ն ո ւ ­

թ յա ն ե ր և ա ն հ ա ն ա ծ ա ն ժ խ տ ե լի փ ա ս տ ը ։

Հ ե տ ա ք ր ք ր ա կ ա ն է դ ա ր ձ յա լ , ո ր ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը

մ ա ն ր ա մ ա ս ն բ ա ղ դ ա տ ե լո վ Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ը Պ ի -

ա ո յի ց գ ր ք ի ո ւ դ ա ս ա կ ա ն ա յլ հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի հ ե տ և ց ո ւ յց տ ա ­

լ ո վ լե զ վ ա յի ն մ ե ծ ա մ ե ծ տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը մ ե կ ի և մ յո ւ ս ­

ն ե ր ի մ ի ջ և ա չ ք ա թ ո ղ է ա ր ե լ ա մ ե ն ա կ ա ր և ո ր ը և վ ճ ռ ա կ ա ն ն

ա յս հ ա ր ց ո ւ մ ( ա յս ի ն ք ն թ ե վ ե ր ջ ա բ ա ն ի հ ե ղ ի ն ա կ Մ ո վ ս ե ս

201

ք ե ր թ ո ղ ը և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ն ո ՞ ւ յն ա ն ձ ն ե ն , թ ե տ ա ր բ ե ր

ա ն ձ ե ր ) ,— վ ե ր չա բ ա ն ը չ է հ ա մ ե մ ա տ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւթ յա ն հ ե տ , Ա յս հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ա ն հ ր ա ժ ե շ տ է ր .

ն ր ա մ ի ջ ո ց ո վ կ ա ր ե լի կ լի ն ե ր ո ր ո շ ե լ ա ր դ յո ք լե զ վ ա յի ն և մ ա ­

տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ս ե ր տ կա պ կ ա ՞ վ ե ր ջ ա բ ա ն ի և Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ ­

թ յա ն մ ի ջ և , ո ր ի հ ի մ ա ն վ ր ա կ ա ր ե լի լի ն ե ր ա յս ե ր կ ո ւ գ ո ր ծ ը

մ ի և ն ո ւ յն ա ն ձ ի ն վ ե ր ա գ ր ե լ , կ ա մ , որ ն ո ւ յն է ' Մ ո վ ս ե ս ք ե ր ­

թ ո ղ ի ն և Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն ն ո ւ յն ա ց ն ե լ , թ ե ՞ ա յդ ե ր կ ո ւ

գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ն ա յն ք ա ն տ ա ր բ ե ր են լ ե զ վ ա յի ն և մ ա տ ե ն ա գ ր ա ­

կ ա ն հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ , որ ն ր ա ն ք չ ե ն կ ա ր ո ղ մ ի և ն ո ւ յն հ ե ­

ղ ի ն ա կ ի գ ո ր ծ լի ն ե լ , ի ն չ պ ե ս մ ի և ն ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ո ր ծ չե ն

Պ ի տ ո յի ց գ ի ր թ ը ե. ն ր ա վ ե ր ջ ա բ ա ն ը .

Թ ե ի ն չո ւ ա յս ա նՏոսԺ եշտ ՛հ ա մ ե մ ա տ ո ւթ յո ւն ը զ ա ն ց է

ա ր ե լ ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը ես չ ե մ կ ա ր ո ղ ա ս ե լ, Բ ա յց ի ն չ որ

ն ա ր ա ց է թ ո ղ ե լ ո ւ զ ո ւ մ ե մ ե ս լր ա ց ն ե լ .

Պ ի տ ո յի ց գ ր ք ի վ ե ր ջ ա բ ա ն ը , ո ր Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ ­

թ յա ն մ ե ջ ( Վ ե ն ե տ ի կ , 1 8 6 5 ) բ ռ ն ո ւ մ է ե ր կ ո ւ ո չ ա մ բ ո ղ ջ ե ր ե ս ,

բ ա ղ կ ա ց ա ծ է ը ն դ ա մ ե ն ը 6 2 տ ո ղ ի ց . Ա ռ ա ջի ն հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ հ ե ­

ղ ի ն ա կ ը ց ո ւ յց է տ ա լի ս , ո ր հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ս ո վ ո ր ա ծ ը

փ ա յլո ւ մ է ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն , հ ա ս ա ր ա կ ա կ ա ն և դ ա տ ա ս տ ա ն ա ­

կ ա ն բ ո լո ր հ ա ն դ ե ս ն ե ր ո ւ մ , ց ա ն կ ա լի և ս ի ր ե լի է հ ա ն դ ի ս ա ն ո ւմ

ի ր ա զ գ ի և ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի մ ե ջ . Ե ր կ ր ո ր դ հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ հ ե ղ ի ­

ն ա կ ը , որ ի ր ե ն ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ կ ո չո ւ մ է Մ ո վ ս ե ս (վ ա ր ժ ա պ ե ՛տ

մ ա կ դ ի ր ո վ ) , հ ո ր դ ո ր ո ւմ է ի ր ա շ ա կ ե ր տ ի ն ' Թ ե ո դ ո ր ո ս ի ն , ո ր ի ն

ա ն վ ա ն ո ւ մ է դ ա ր ձ յա լ ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ , հ ե տ և ե լ հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն

ա ր վ ե ս տ ը ս ո վ ո ր ե լո ւ . Ե ր ր ո ր դ հ ա տ վ ա ծ ո ւ մ , հ ա յտ ն ի չէ թ ե

մ տ ք ի ի 'ն չ լ ծ ո ր դ ո ւ թ յա մ բ , պ ա տ մ ո ւ մ է հ ի ն ա ռ ա կ ը , թ ե Ա ր ա ­

մ ա զ դ ը հ ր ա մ ա յե լ ՛էր , ո ր բ ո լո ր թ ռ չո ւ ն ն ե ր ը մ ի տ ե ղ հ ա վ ա ք ֊

վ ի ն , ո ր պ ե ս զ ի ի ր ե ն ց ի ց գ ե ղ ե ց կ ա ՛գ ո ւ յն ի ն թ ռ չ ո ւ ն ն ե ր ի թ ա գ ա ­

վ ո ր ը ն տ ր ե ն ։ ճ ա յ ը կ ա մ ա գ ռ ա վ ն ո ւրի շ թ ռ չ ո ւ ն ն ե ր ի թ ա փ ա ծ

փ ե տ ո ւր ն ե ր ո վ զ ա ր դ ա ր վ ո ւ մ է ո ւ հ ռ չա կ վ ո ւ մ ա մ ե ն ա գ ե ղ ե ց ի ­

կ ը . բ ա յց ս ա գ ը , մ ո տ կ ա ն գ ն ա ծ շ ի ն ե լո վ , ճ ա ն ա չ ո ւմ է ն րա

վ ր ա ի ր փ ե տ ո ւր ն ՛ու պ ո կ ո ւ մ , ն ր ա ն հ ե տ և ո ւմ ե ն մ յո ւ ս թ ը ռ -

չո ւ ն ն ե ր ը , և յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր ը ■պ ո կ ո ւ մ է ն ր ա վ ր ա յի ց ի ր փ ե ­

տ ո ւր ը . ճ ա յը խ ա յտ ա ռ ա կ վ ո ւ մ է .

Ա հա ա յս հ ռ չա կ ա վ ո ր վ ե ր ջ ա բ ա ն ի 6 2 տ ո ղ ո ւմ պ ա տ ա հ ո ւմ

են ի մ ի ջ ի ա յլո ց հ ե տ և յա լ բ ա ռ ե ր ը .

202

ք

Ա ս տ ո ւս տ , վ ե ր ա թ ե ւ ե լ , գ ե ղ ա պ ա ր ե լ, ե ր գ ա բ ա ն ե լ , պարեր­գա կ, բ ա ն ա պ ա ճ ո յճ , ա ր հ ե ս տ ա պ է ս , ճ ա ր տ ա ս ա ն ե լ, իմա ստ ս!— հ եմ , հ ո գ ե պ ա տ ո ւ մ , կ ր թ ա կ ա ն ո ւթ ի ւն , գ ո ւպ ա ր ք , բենսւզն, կ ա ց ո ւ ր դ ք , յո գ ն ա խ ո ւ մ բ , քա հա նա յա զա րդ, ա զա տ երա մ, ե - րաստ, ե ր ա ն ա ւէ տ , բ ա ր ե բ ա ն ե լ , ն ե ր ա գ ր ե լ , դ ա տ ո ղ ա կ ա ն ,

ա ր տ ա ղ ա տ ե լ , իրա խ ոյզ, ն ա խ ա թ ո ռ , գ ե ղ ա պ ա ն ծ , ա րհեստա - սէր, ւյիտողական, ն ա խ ա դ ո ւ ռ ն , ե ն թ ա կ ա յ, հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն ,

հ ա ն դ ի ս ա ւո ր , ո ւ շ ե ղ ա գ ո յն , պ ա ր մ ա ն ի , ն ե ր ա կ ր թ ե լ , երկասի­րա բա ր, վ ա ր ժ ա պ ե տ , հոգեծա ղիկ, վ ա ր ս ա գ ե ղ , ա ռ ա դ ր ե լ , կըՐ- թարսւն, ճ ա ր տ ա ր ա գ ո յն , սա ղա պ ել, -մ էտ , հ ր ա տ ա ր ա կ ո ղ , օ դ ա ­

պ ա ր , պ ետաւոր, գ ե ղ ա ղ է շ , դ ի տ ա ւո ր ո ւթ ի ւն , գ ո ւ մ ա ր ո ւ թ ի ւ ն ,

ճ ա խ ր ե լ, հա մա չուել, թեւա՛հերձ, հոմերա մ, լո գ ա ր ա ն , հեդա - սա հ, յո ր ղ ա հ ո ս ա ն , ն ե ր ա ն ձ ն , բոլորա կա մ, քա տա կա պ էս,գ ե ր ա պ ա տ ի ւ , տ խ ր ե ր ա ն գ , ա ր տ ա ք ա ղ ե լ, բ ա ղ ա դ ր ե լ , ս ե ւ ա թ ո յր ,

բ ի ւ ր ա կ ե ր պ , դ ի տ ա ւո ր ե լ, գ ե ր ա պ ա ր ծ , գիշերա սէր, մ ե ր ձ ա կ ա ց ,

պ ա ր ա տ ե ս ե լ , իւրիրան, հ ա մ ա ն մ ա ն , ն ե ր գ ո յ , բ ա ց ա դ ր ե լ , օ ր է ն ,

հ ո մ ա ղ ն , ա ր տ ա հ ա յտ ե լ , դրա պ ա նծ, անգիտ արաս, իլրեա նցսւ- սա րա ս, մօտ ա զգա ց, իրա ղիտ ոդ, արտուստ, մ ե ր կ ա դ ո յն , ծա ղ - րերա ստ , յո ք ն ա զ ա ն = 8 7 բ ա ռ , ո ր ո ն ց ի ց 3 4 բ ա ռ ( ը ն դ գ ծ վ ա ծ ­

ն ե ր ը ) մ ի ա յն ի ն ք ը ' Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը կ ա մ ա ռ ա ջի ն ա ն գ ա մ

ի ն ք ն է գ ո ր ծ ա ծ ե լ ( ա յս վ ե ր ջ ի ն բ ա ռ ե ր ի ց 1 6 - ը ա կ ա դ . Մ ա ­

ն ա ն դ յա ն ը մ ե ջ է բ ե ր ո ւ մ ի բ ր և ո ս կ ե դ ա ր յա ն լե զ վ ի ն և Պ ի տ ո ֊

յ ի ց — Փ ի լո ն յա ն խ մ բ ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի օ տ ա ր բ ա ռ ե ր ,

Ոլրիշ ք ս ա ն բ ա ռ է լ ն ա նշում է ի բ ր և Բ ա գ ր ա տ ո լն յա ց շրջանի մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ե ր կ ե ր ո ւմ գ ո ր ծ ա ծ ա կ ա ն ո ւ ս ո վ ո ր ա կ ա ն բ ա ­

ռ ե ր , էջ 1 6 4 — 1 6 7 ) ,

ԱրԴ ш 1и 8 7 բ ա ռ ի ց , ո ր ո ն ք Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը գ ո ր ծ է ա ծ ե լ

ե ր կ ո ւ ո չ լր ի վ ե ր ե ս ո ւ մ , 6 2 տ ո ղ ո ւ մ , ո չ մ ե կ ը չ է պ ա տ ա հ ո ւմ

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ա մ բ ո ղ ջ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ , 2 7 7

ն ո ւ յն ա գ ի ր ե ր ե ս ն ե ր ո ւ մ ։ Ա յս բ ա ռ ե ր ը մ ա ս ն ա գ ի տ ա կ ա ն չ ե ն ,

տ ե ր մ ի ն ն ե ր չ ե ն , ո ր ո ն ք կ ա ր ո ղ են կ ի ր ա ռ վ ե լ ո ր ո շ մ ա ս ն ա գ ի ­

տ ա կ ա ն գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ո ւ մ , ս ր ա ն ք ս ո վ ո ր ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ե ն , ո ր ո ն ք

ա մ ե ն մ ի գ ր վ ա ծ ք ի մ ե ջ է լ կ ա ր ո ղ են գ ո ր ծ ա ծ վ ե լ , և ս ա կ ա յն

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն չ է գ ո ր ծ ա ծ ե լ ։ Ս ր ա ն ի ց հ ե տ և ց ն ո ւ մ ե ն ք , որ Խ ո ր ե -

ն ա ց ո ւ բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ը խ ո ր ա պ ե ս տ ա ր բ ե ր վ ո ւ մ է Մ ո վ ս ե ս

ք ե ր թ ո ղ ի բ ա ռ ա պ ա շ ա ր ի ց ։ Ե թ ե ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը վ ե ր ջ ա ­

բ ա ն ի 3 6 բ ա ռ ի հ ա մ ե մ ա տ ո ւթ յո ւ ն ի ց ե դ ր ա կ ա ց ն ո ւ մ է , թ ե ն ր ա

203

լե զ ո ւն ո ս կ ե դ ա ր ի և Պ ի տ ո յ ի ց - Փ ի լո ն յա ն խ մ բ ի լե զ ո ւ չ է , ա յլ

I X դ ա րի լե զ ո ւ ա վ ե լի մ ե ծ ի ր ա վ ո ւ ն ք ո վ մ ե ն ք կ ա ր ո ղ ե ն ք

ա ս ե լ, հ ի մ ն վ ե լո վ 8 7 բ ա ռ ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յա ն վ ր ա , թ ե Մ ո վ ս ե ս

ք ե ր թ ո ղ ի լե զ ո ւ ն Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ լե զ ո ւ ն չ է ։

Բ ա յց բ ա ռ ե ր ը մ ի ա յն խ ո ս ք ի ա տ ա ղ ձ ն են կ ա զ մ ո ւ մ ։ Ե րբ

մ ե ն ք դ ի տ ո ւմ ե ն ք , թ ե հ ե ղ ի ն ա կ ն ա յս ա տ ա ղ ձ ի ց ի ՞ն չ պ ե ս է

խ ո ս ք ս տ ե ղ ծ ո ւ մ , ն ր ա կ ա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ի թ ե ' ա ռ ա ն ձ ի ն զ ա ր դ ե ր ի

և թ ե ' ը ն դ հ ա ն ո ւր ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ո ւթ յա ն մ ե շ ն կ ա տ ո ւմ ե ն ք

ա հ ա գ ի ն , ա ն հ ա շ տ ե լի տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ց ։

I . Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը ս ի ր ա հ ա ր է ն մ ա ն ա ձ ա յն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ,

ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն շ ա ն ք է գ ո ր ծ դ ն ո ւմ կ ո զ ք ֊կ ո ղ ք ի շ ա ր ե լո ւ ն մ ա -

ն ա հ ն չ յո ւ ն բ ա ռ ե ր . օ ր ի ն ա կ . « Գ ե ղ ա պ ա ր ե ս ց ե ս ը ն դ ե ր ջա ն ի կ

պ ա ր ս պ ե ր ճ ա ց ե լո ց ն ե ր գ ա բ ա ն ե լ ի պ ա ր ե ր գ ա կ ն ճ ե մ ա ր ա ն ի »

( պ . և բ . գ ր ե ր ի վ ր ա ) ։

а Հ ա ն դ ի պ ե լո վ ի գ ո ւպ ա ր ս բ ա ն ա մ ա ր տ ի ց ն ը մ բ ե ր ա ն ե ս ց ե ս

հ ա ն ճ ա ր ե ղ բ ա ն ի ւ ղ ր ա ն ի ւն պ ա ն ծ ա ց ե ա լս ն » ( բ , պ ) ։

« Ի բ ո լո ր ա ղ ա տ ե ր ա մ ն ե ր ա ս տ ի ց ե ր ա ն ա ւէ տ բ ա ր ե բ ա ն ե ս -

ց ի ս » ( ե , բ ) ։

(ГԲ ա ղ ձ ա լի ա ր հ ե ս տ ա ս է ր հ ա մ բ ա կ ա ց , ը ն դ հ ա ն ո ւր հ ռ չա կ ե ­

լ ո վ դ ի տ ո ղ ա կ ա ն հ ա մ բ ա լո վ » ( հ ) ։

« Ե ն թ ա կ ա յս ի ր ի հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն հ ա ն դ ի ս ա ւո ր ա ց , հ ա մ ա ն ­

գ ա մ ա յն ո ւ շ ե ղ ա գ ո յն պ ա ր մ ա ն ե ա ց ն » ( հ ) ։

Ա յս բ ո լո ր ը մ ի ե ր ե ս ի վ ր ա ։ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն մ ի ա ն գ ա մ ա յն

օ տ ա ր է ն մ ա ն ա ձ ա յն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը ։

Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը ս ի ր ա հ ա ր է փ ո խ ա բ ե ր ա կ ա ն խ ո ս ք ե ր ի . ն ա փ ո խ ա ն ա կ բ ո ւ ն բ ա ռ ը գ ո ր ծ ա ծ ե լո ւ ՝ ո ւրի շ ե ր կ ո լ- ե ր ե ք բ ա ­

ռ ո վ ա շ խ ա տ ո ւմ է տ ա լ բ ո ւ ն բ ա ռ ի ի մ ա ս տ ը , ո ր ո վ շ ա տ ա ն գ ա մ

մ ո ւ թ է մ ն ո ւ մ խ ո ս ք ը ։ Օ ր ի ն ա կ —

(ГՎ ե հ ա գ ո յն վ ե հ ի ց ն պ ե տ ա ւ ո ր » , ա յս ի ն ք ն Ա ր ա մ ա զ դ ։

а Օ դ ա պ ա ր ք . . . թ ե ւ ա հ ե ր ձ ք , ա յս ի ն ք ն ՝ թ ռ չ ո ւ ն ն ե ր ։

^ Տ խ ր ե ր ա ն գ հ ա ւ » , ա յս ի ն ք ն ՝ ճ ա յ կ ա մ ա գ ռ ա վ ։

Հ «■Խ ո ր ա մ ա ն կ թ ռ չ ո ւ ն գ ի շ ե ր ա ս է ր » ա յս ի ն ք ն ՝ ս ա գ ( ? ) կ ա մ

բ ո լ է ջ ։

« Ս ե ւ ա թ ո յր ս ա ր ա ս » , ա յս ի ն ք ն ՝ ս և փ ե տ ո ւր ն ե ր , և ա յլ ն ։

Ա յս պ ի ս ի փ ո խ ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ն ո ւ յն պ ե ս օ տ ա ր են Խ ո ր ե -

ն ա ց ո ւ ն ։

204

ք '3 . Ս ր ա ն ց հ ա կ ա ռ ա կ , Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ս ի ր ո ւմ է ճ ա ր տ ա ս ա ն ա ­

կ ա ն ուրիշ ձ և ե ր — ն մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն , բ ա ղ դ ա տ ո ւ թ յո ւ ն , հ ա ր ց ո ւ մ ն ,

բ ա ց ա կ ա ն չ ո ւ թ յո ւ ն , բ ա ց ա դ ա ր ձ ո ւ թ յո ւ ն կ ա մ բ ա ր ա ռ ն ո ւ թ յո ւ ն ,

ո ր ո ն ց մ ի ջ ո ց ո վ ն ր ա խ ո ս ք ը դ ա ռ ն ո ւմ է պ ա տ կ ե ր ա վ ո ր , կ ե ն դ ա ­

՛՛նի և ա զ դ ո ւ ( օ ր ի ն ա կ ն ե ր ն ա յն ք ա ն շ ա տ ե ն և մ ա տ չ ե լի , որ

■ա վելորդ ե մ հ ա մ ա ր ո ւ մ մ ե շ բ ե ր ե լ ) ։ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ն օ տ ա ր

ե ն ա յս ճ ա ր տ ա ս ա ն ա կ ա ն ձ և ե ր ը ։

4 . Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա յն պ ե ս ա ռ ա տ և տ ե ղ ի ն է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ

շ ա ղ կ ա պ ն ե ր ը , որ մ ի ա ն գ ա մ ա յն պ ա ր զ ո ւ հ ա ս կ ա ն ա լի է դ ա ռ ­

ն ո ւ մ կ ա պ ը ն ա խ ա դ ա ս ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ե շ , մ տ ք ե ր ի հ ա ջ ո ր դ ա ­

կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ա յն ա ս տ ի ճ ա ն պ ա ր զ է դ ա ռ ն ո ւ մ , որ ը ն թ ե ր ց ո ­

ղ ը կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ է հ ե տ և ե լ հ ե ղ ի ն ա կ ի մ տ ա ծ ո ղ ո ւ թ յա ն ը ն թ ա ց ­

ք ի ն , ի ն չ պ ե ս մ ի մ ա ր դ , ո ր փ ե թ ա կ ի ա պ ա կ ե պ ա տ ի դ ր ս ի ց

դ ի տ ո ւմ է մ ե ղ վ ի ա շ խ ա տ ա ն ք ը բ շ ի շ ի վ ր ա ։ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը

•զո ւրկ է ա յս մ ի ջ ո ց ի ց . վ ե ր ջ ա բ ա ն ի ե ր կ ո ւ ե ր ե ս ի վ ր ա մ ի ա յն

մ ի ա ն գ ա մ պ ա տ ա հ ո ւմ է « ի ս կ » շ ա ղ կ ա պ ը ։ Ա յս պ ա տ ճ ա ռ ո վ

՛նրա գ ր ա ծ ը մ ո ւ թ է , մ տ ք ի հ ա ջ ո ր դ ո ւ թ յո ւ ն ը ' ա ն ո ր ո շ , դ ժ վ ա ր -

հ ա ս կ ա ն ա լի ։

5 . Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ո ճ ը կ ե ն դ ա ն ի է , շ ա ր ժ ո ւ ն , թ ե թ և , ա զ դ ո ւ և

ա յն ք ա ն կ ա ն ո ն ա վ ո ր , ո ր չ ն ա յե լ ո վ ե ր բ ե մ ն գ ո ր ծ ա ծ ա ծ ե ր կ ա ր

պ ա ր բ ե ր ա կ ա ն (периодический) ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա ն , հ ե շ տ ո ւ­

թ յա մ բ ը մ բ ռ ն վ ո ւ մ է ։ Նա ա շ խ ա տ ո ւ մ է հ ա ս կ ա ն ա լի լ ի ն ե լ և

տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն գ ո ր ծ ե լ ։ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ո ճ ը ս ր ա հ ա կ ա ­

պ ա տ կ ե ր ն կ , ծ ա ն ր , մ ի ա պ ա ղ ա ղ , ա ն կ ե ն դ ա ն ։ ն ա ո չ թ ե ա շ ­

խ ա տ ո ւ մ է հ ա ս կ ա ն ա լի լ ի ն ե լ , ա յլ զ ա ր մ ա ց ն ե լ ը ն թ ե ր ց ո ղ ի ն

ի ր փ բ ո ւն ճ ո ռ ո մ ա բ ա ն լ ե զ վ ո վ , ի ն ք ն ա հ ն ա ր բ ռ ն ա զ բ ո ս ի կ բ ա ­

ռ ե ր ո վ , ա շ խ ա տ ո ւմ է ց ո ւ յց ւտալ ի ր ք ե ր թ ո ղ ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ը ։

Ե թ ե Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ո ճ ը ն մ ա ն ե ց ն ե ն ք մ ի լ ե ռ ն ա յի ն ա կ ա ն ա կ ի տ

վ տ ա կ ի , որ ա պ ա ռ ա ժ ո տ հ ո ւ ն ո վ ա ր ա գ հ ո ս ո ւ մ է կ ա ր կ ա ջ ե լո վ

և ե ր բ ե մ ն ք ա ր ա վ ե ժ ն ե ր կ ա զ մ ե լո վ [* ա պ ա Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի

ո ճ ն ո ւ լե զ ո ւ ն պ ե տ ք է ն մ ա ն ե ց ն ե ն ք մ ի կ ա ն գ ն ա ծ ո ւ հ ո տ ա ծ

ճ ա հ ճ ի ։

6 . Հ ի շ ե լո ւ է դ ա ր ձ յա լ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ա յս ե ր կ ո ւ ե ր ե ս ո ւ մ

հ ա ճ ա խ պ ա տ ա հ ա ծ ք ե ր ա կ ա ն ա կ ա ն ա ն կ ա ն ո ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ո ֊

ր ո ն ց շ ն ո ր հ ի վ մ ի շ ա ր ք խ ո ս ք ե ր ք ե ր ա կ ա ն ո ր ե ն մ ի ա ն գ ա մ ա յն

ա ն հ ա ս կ ա ն ա լի ե ն մ ն ո ւ մ , ի ն չ պ ե ս և ա ն ս ո վ ո ր (Гի ն ե ր ա ն ձ ի ն դ 9

205

( = յա ն ձին ք ո ւ մ ) , « վ ա ր ժ ա պ ե տ ի ս ք ո վ ի ն » ( = ք ո լ մ դ վ ա ր դ ա ­

պ ե տ ի ս ) , ո ր ո ն ց ի ց ա զ ա տ է Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս ։

Ե թ ե լե զ վ ի ու ո ճի ք ն ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա ր ո ղ է ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ի բ ր և

ո ր ո շ ի չ մ ի ջ ո ց ճ ա ն ա չվ ե լ ե ր կ ո ւ գ ր վ ա ծ ք ը մ ի ա ն ձ ի կ ա մ տ ա ր ­

բ ե ր ա ն ձ ե ր ի վ ե ր ա գ ր ե լո ւ հ ա ր ց ո ւ մ ' ա պ ա մ ե ն ք հ ա ր կ ա դ ր ա բ ա ր

պ ե տ ք է ա ս ե ն ք , որ Պ ի տ ո յի ց վ ե ր ջ ա բ ա ն ը և Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ ­

մ ո ւ թ յո ւ ն ը ա ն շո ւշտ տ ա ր բ ե ր հ ե ղ ի ն ա կ ն ե ր ի գ ո ր ծ ե ր ե ն , և ա ն ­

կ ա ր ե լի է ե ր կ ո ւս ն է լ մ ի և ն ո ւ յն ա ն ձ ի ն վ ե ր ա գ ր ե լ , ն ր ա ն ց մ ի ջ և

ա ն հ ա շ տ ե լի տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր կ ա ն լե զ վ ի ո ւ ո ճ ի , ի բ ր և հ ե ­

տ և ա ն ք տ ա ր բ ե ր դ պ ր ո ց ն ե ր ի , տ ա ր բ ե ր ճ ա շ ա կ ի , տ ա ր բ ե ր բ ը -

ն ա վ ո ր ո լթ յա ն և տ ա ր բ ե ր ը ն դ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յա ն ։ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն ը ն տ ի ր ճ ա շա կ ի տ ե ր է , տ ա ղ ա ն դ ա վ ո ր , վ ա ռ ե ր և ա կ ա ­

յո ւ թ յա մ բ , զ գ ա յո ւ ն , գ ր ե լո ւ ա ր վ ե ս տ ի ն և հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն ձ և ե ­

ր ի ն ն ա տ ի ր ա պ ե տ ո ւմ է կ ա տ ա ր ե լա պ ե ս և գ ո ր ծ է ա ծ ո ւ մ վ ա ր ֊

պ ե տ ո ր ե ն ո ւ հ ե ղ ի ն ա կ ա բ ա ր ։ ն ա ք ե ր թ ո ղ է ա յս բ ա ռ ի հ ի ն '

բ ա ր ձ ր ի մ ա ս տ ո վ ։ Ի սկ Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ը զ ո ւր կ է ճ ա շ ա կ ի ց ,

զ ո ւր կ է տ ա ղ ա ն դ ի ց , զ ո ւր կ է ե ր և ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ի ց ու զ գ ա ց մ ո ւ ն ­

ք ի ց ։ ն ա ս ո վ ո ր ե լ է գ ր ե լո ւ ա ր հ ե ս տ ը և հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն ձ և ե ր ը է

բ ա յց ա ն ը ն դ ո ւն ա կ է տ ե ղ ի ն գ ո ր ծ ա ծ ե լո ւ , ն ա խ ո ս ք ի ա ր հ ե ս ­

տ ա վ ո ր է , վ ա տ ա ր հ ե ս տ ա վ ո ր , ն ա ք ե ր թ ո ղ է ա յս բ ա ռ ի ա յժ մ ­

յա ն գ ծ ո ւ ծ ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա մ բ ։

Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն և Մ ո վ ս ե ս ք ե ր թ ո ղ ի ն ն ո ւ յն ա ց ն ե լ ա ն ­

կ ա ր ե լի է , մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն տ ե ս ա կ ե տ ի ց ո ւղ ղ ա կ ի հ ա ն ց ա ն ք

է>Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ի վ ե ր ջ ի ն թ ե զ ի ս ն Հ .— «Հա յոց Պատ­

մությա ն» վերնագրում «Մովսես Խորենացի» անունը հեղի­նակի իսկական անունն է» : Ա յս թ ե զ ի ս ը ո չ մ ի կ ա ս կ ա ծ չէ

հ ա ր ո ւ ց ա ն ո ւ մ ա յն բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի մ ե ջ , ո ր ո ն ք Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ֊

ն ա ց ո ւ ն հ ա մ ա ր ո ւմ ե ն V դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ և Ս ա հ ա կ ֊Մ ե ս ֊

ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ ։ Բ ա յց ա յն բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ը , ո ր ո ն ք Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա մ ա ր ո ւ մ ե ն ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ ( V I I I — I X դ ա ր ե ր ի ) , մ ե ծ դ ժ վ ա ր ո ւ թ յա ն ե ն հ ա ն դ ի պ ո ւմ ա յդ գ ո ր ծ ի

հ ե ղ ի ն ա ՛կ ի ն ո ր ո շ ե լո ւ և ա ն վ ա ն ե լո ւ ժ ա մ ա ն ա կ ։ Ե թ ե Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ուշ ժ ա մ ա ն ա կ է ա պ ր ե լ, բ ա յց կ ե ղ -

ծ ե լ է ի ր ե ն ի բ ր և V դ ա ր ի հ ե ղ ի ն ա կ , ա պ ա ի ՜՜ն չպ ե ս բ ա ց ա տ ­

ր ե լ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւ ն ը ։ Ե ր ե ք մ ի ջ ո ց կ ա ս ր ա հ ա մ ա ր ,

1 . Ե ն թ ա դ ր ե լ, թ ե գ ր ք ի ի ս կ ա կ ա ն հ ե ղ ի ն ա կ ի ա ն ո ւն ը մ ե զ206

ա ն հ ա յտ է , բ ա յց ա 1Դ ա ն ծ ա ն ո թ հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ր գ ո ր ծ ը վ ե ր ա ­

դրեի է V դ ա ր ո ւմ ա պ ր ո ղ , Ս ա հ ա կ - Մ ե ս ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ Մ ո վ ս ե ս

Խ ո ր ե ն ա ց ո ւն ։ Բ ա յց ա յս մ ի ջ ո ց ի ց խ ո լս ա վ ւո ւմ են հ ի շ յա լ բ ա ­

ն ա ս ե ր ն ե ր ը , ո ր ո վ հ ե տ և ա յս դ ե պ ք ո ւ մ բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր հ ա ր ց

կ ծ ա գ ե ր , թ ե ո 'վ է ա յդ ն շ ա ն ա վ ո ր , ի ս կ ա կ ա ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ­

ն ա ց ի ն , ո րի ա ն ո ւ ն ո վ Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ա ն հ ա յտ հ ե ղ ի ն ա կ ր կ ա ­

մ ե ց ե լ է ի ր գ ր վ ա ծ ք ը հ ե ղ ի ն ա կ ա վ ո ր ո ւ վ ա վ ե ր ա կ ա ն դ ա ր ձ ն ե լ,

ք ա ն ի որ ա յդ պ ի ս ի ն շ ա ն ա վ ո ր մ ա տ ե ն ա գ ր ի մ ա ս ի ն ո ւրի շ ո չ ո ք

տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն չ ո ւ ն ի , և ն ր ա գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը ո չ ո ք ի հ ա յտ ն ի չ ե ն ։

Դ ուր ս կ գ ա ր կ ր կ ն ա կ ի ա ն տ հ ղ ո ւ թ յո ւ ն . մ ի կ ո ղ մ ի ց ' V դ ա ր ի

մ ի ն շ ա ն ա վ ո ր հ ե ղ ի ն ա կ , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի , ո ր ի գ ր վ ա ծ ք ն ե -

ր ը ն ա ն հ ա յտ ե ն , ի ս կ մ յո ւ ս կ ո ղ մ ի ց * V I I I — I X դ ա ր ե ր ո ւմ

ե ր և ա ն ե կ ա ծ մ ի ն շ ա ն ա վ ո ր մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ե ր կ , ո ր ի հ ե ղ ի ­

ն ա կ ն ա ն հ ա յտ է ։ Շ ա տ հ ա ս կ ա ն ա լի է , ո ր ա յս դ ե պ ք ո ւ մ մ ե ն ք

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը կ վ ե ր ա գ ր ե ի ն ք V դ ա ր ի ա յդ ն շ ա ն ա ­

վ ո ր հ ե ղ ի ն ա կ ի ն , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ն , ի ս կ ա յս ե զ ր ա կ ա ց ո ւ ­

թ յո ւ ն ը հ ա կ ա ս ո ւմ է ա յդ բ ա ն ա ս ե ր ն ե ր ի կ ա ր ծ ի ք ի ն , Հ ա յո ց

պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ուշ ժ ա մ ա ն ա կ ի գ ո ր ծ լի ն ե լո ւ մ ա ս ի ն ։

2 . Ե ն թ ա դ ր ե լ, թ ե Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ը մ ի ա յլ

ա ն ձ է (Ղ և ո ն դ կ ա մ ո ւր ի շ մ ե կ ը ) , ի ս կ « Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի »

ա ն ո ւ ն ն ե ր ը մ տ ա ց ա ծ ի ն ե ն , ա յս ա ն ո ւ ն ն ե ր ը կ ր ո ղ ա ն ձ չ է ե ղ ե լ ։

Ա յս պ ե ս է լ վ ա ր վ ո ւ մ է ն . Ա կ ի ն յա ն ը , ե ն թ ա դ ր ե լո վ , ո ր Ղ և ո ն դ

Ե ր ե ց ը դ ր ե լ է Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , ի ս կ ն ր ա մ ա հ ի ց հ ե տ ո

մ ի ա յլ մ ա ր դ հ ն ա ր ե լ է Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւ ն ն ե ր ը ( տ ե 'ս

վ ե ր ը , էջ 1 5 1 ) ։ Ա յս ե ն թ ա դ ր ո ւ թ յա ն ա ն տ ե ղ ո ւ թ յո լն ն ա յն ք ա ն

ա կ ն հ ա յտ է , որ կ ա ր ի ք չկ ա բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յա ն ։

3 . Ե ն թ ա դ ր ե լ , թ ե Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յա ն հ ե ղ ի ն ա կ ն ի ս կ ա ­

պ ե ս կ ո չվ ե լի ս է ե ղ ե լ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի , բ ա յ ց ն ա ա պ ր ե լ է

ո չ թ ե V դ ա ր ո ւ մ , ա յլ I X դ ա ր ո ւ մ ։ Ա յս մ ի ջ ո ց ի ն է լ դ ի մ ո ւ մ է

ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը և ն ա ա յլ կ ե ր պ չէ ր է լ կ ա ր ո ղ վ ա ր վ ե լ ,

ք ա ն ի որ ն ր ա հ ա մ ա ր պ ա ր զ է ե ղ ե լ , որ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ը և Հ ա ­

յ ո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ա ն շո ւշտ մ ի և ն ո ւ յն հ ե ղ ի ն ա կ ի գ ո ր ծ ե ն ,

ի ս կ Ա շ խ ա ր հ ա ց ո ւ յց ի « բ ո լ ո ր » օ ր ի ն ա կ ն ե ր ն է լ * , ի ն չ պ ե ս և

Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ր ո ւմ ե ն Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ա ն ո ւ ն ը ։

* Ինչպես վերը տեսանք ( է չ 1 5 5 , ծ ա ն .) , Աշխարհացույցի հնագույն օրի­նակները Մովսես Խորենացու անունը չեն կրում։

207

Բ ա յց ա յս դ ե պ ք ո ւ մ ի ՞ն չ պ ե ս բ ա ց ա տ ր ե լ ա յն մ ե ծ հ ա կ ա ս ո ւ­

թ յո ւ ն ը , որ Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ա ց ի ն ա յս ա ն ո ւ ն ո վ ա պ ր ե լո վ ու

դ ր ե լո վ I X դ ա ր ո ւմ ' Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ի ր ե ն ձ և ա ց ն ո ւմ է Ս ա ֊

հ ա կ ֊Մ ե ս ր ո պ ի ա շ ա կ ե ր տ , ո ղ բ ո ւ մ է ն ր ա ն ց մ ա հ ը , ն ր ա ն ց դ ե -

ր ե զ մ ա ն ի վ ր ա ո ղ բ ա ս ե լ ո վ ո ղ ո ր մ ե լի հ ա ռ ա չո ւ մ է և ա յլն I

Ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ն ա յս հ ա կ ա ս ո ւթ յո ւ ն ը բ ա ց ա տ ր ո ւ մ է

ն ր ա ն ո վ , ո ր « Խ ո ր ե ն ա ց ի ն թ ե և ի ր Պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը հ ո ր ի ն ե լ է

ի ր ս ե փ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ո վ , ս ա կ ա յն հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն բ ա ր ա ռ ն ո ւ ­

թ յա ն ձ և ո վ ի ր գ ո ր ծ ը վ ե ր ա գ ր ե լ է Ս ա հ ա կ -Մ ե ս ր ո պ ի ա շա ­

կ ե ր տ հ ա մ ա ն ո ւն Մ ո վ ս ե ս ի ն » . . . « Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որ ա յժ մ մ ե զ թ վ ո ւ մ է կ ե ղ ծ վ ա ծ ո ւ խ ա ր դ ա խ վ ա ծ , ը ս տ ե ր ե ­

վ ո ւ յթ ի ն , գ ր վ ա ծ է պ ա տ մ ա գ ր ո ւ թ յա ն հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն բ ա ց ա ռ ի կ

ո ւ հ ա տ ո ւկ ձ և ո վ , որ կ ա ր ո ղ էր թ ե ր և ս հ ա ն դ ո ւր ժ ե լի հ ա մ ա ր ­

վ ե լ Խ ո ր ե ն ա ց ո ւ ժ ա մ ա ն ա կ » ( ա յս ի ն ք ն I X դ ա ր ո ւ մ ) ( է ջ 1 7 Տ ) է

Բ՛ո ղ « բ ա ր ա ռ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը » , « դ ի մ ա ռ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը » և

ա յլն մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ս ո վ ո ր ա կ ա ն ձ և ե ր լի ն ի ն հ ռ ե տ ո ր ա կ ա ն

ս ք ո լա ս տ ի կ ա յի վ ե ր ա ծ ն ո ւ թ յա ն ա յս շ ր ջ ա ն ո ւմ , I X և X դ ա ր ե ­

ր ո ւ մ (Է ջ 1 7 5 ) . բ ա յց ա կ ա դ . Մ ա ն ա ն դ յա ն ը պ ա ր տ ա վ ո ր Էր

գ ո ն ե մ ի օ ր ի ն ա կ ց ո ւ յց տ ա լ, թ ե կ ո ւ զ հ ա յ , թ ե կ ո ւ զ օ տ ա ր ա զ գ ի

գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ ' բ ա ր ա ռ ն ա կ ա ն ձ և ո վ գ ր վ ա ծ ա յն պ ի ս ի մ ի

ը ն դ ա ր ձ ա կ ա շ խ ա տ ո ւ թ յա ն , ի ն չպ ի ս ի ն Է Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ­

ն ը ։ Ա յս պ ի ս ի բ ա ր ա ռ ն ո ւ թ յո ւ ն , ո ւրի շ խ ո ս ք ո վ ա ս ե լո վ , ա շ կ ա ­

ր ա խ ա բ ե բ ա յո ւ թ յո ւ ն , ե զ ա կ ի մ ի ե ր և ո ւ յթ Է դ ա ռ ն ո ւմ ի ն չ պ ե ս

մ ե ր , ա յն պ ե ս Էլ ը ն դ հ ա ն ո ւր գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։

Թ ո 'ղ Հ ա յո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ե ղ ծ վ ա ծ , խ ա ր դ ա խ վ ա ծ լ ի ­

ն ի — ո ՞վ Է խ ա ն գ ա ր ո ւ մ մ ե զ ա յս պ ե ս բ ն ո ր ո շ ե լո ւ ա յդ գ ո ր ծ ը է

ք ա ն ի ո ր մ ե ռ ա ծ հ ե ղ ի ն ա կ ը չ է կ ա ր ո ղ ի ր ա ն վ ա ն ա ր կ վ ա ծ պ ա ­

տ ի վ ը պ ա շ տ պ ա ն ե լ, բ ա յց ի ն չ պ ե ս կ հ ա մ ա ր ձ ա ՛կ վ ե ր Մ ո վ ս ե ս

Խ ո ր ե ն ա ց ի ն , ո ր ա պ ր ո ւմ էր I X դ ա ր ո ւ մ , ո ր ի ն ա մ ե ն ք ը ճ ա ն ա ­

չ ո ւ մ է ի ն , հ ե տ ը ն ի ս տ ո ւ կ ա ց ո ւ ն ե ի ն , գ ր վ ա ծ ք ն ե ր ը կ ա ր դ ո ւ մ

է ի ն , ա զ գ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ծ ա ն ո թ է ի ն , ի ՞ն չ պ ե ս կ հ ա մ ա ր ձ ա կ վ ե ր ն ա

Ւր գ ր ք ո ւ մ ի ր ե ն ց ո ւ յց տ ա լ ի բ ր և չո ր ս հ ա ր յո ւր տ ա ր ի ա ռ ա ջ

ա պ ր ա ծ մ ա ր դ ։ Չ է ՞ որ ն ր ա ս ո ւտ ն ո ւ խ ա բ ե բ ա յո ւ թ յո ւ ն ը բ ո լո ր

ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ն ե ր ի ն հ ա յտ ն ի կ դ ա ռ ն ա ր , և ն րա Պ ա տ մ ո ւ­

թ յո ւ ն ը , ի բ ր և կ ե ղ ծ ի ք , ը ն դ մ ի շ տ կ վ ա ր կ ա բ ե կ վ ե ր ։ Ե վ ի ՞ն չ ն ը -

պ ա տ ա կ ո վ ա յդ տ ա ղ ա ն դ ա վ ո ր ո ւ լո ւր ջ հ ե ղ ի ն ա կ ը պ ե տ ք ք դ ի մ ե ր ա յս պ ի ս ի մ ի խ ա բ ե բ ա յո ւ թ յա ն , կ ե ղ ծ ի ք ի , որ ն ր ա ն

208

Հ

պ ե տ ք է հ ա ր կ ա դ ր ե ր ' Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն բ ո լո ր ը ն թ ա ց ք ո ւ մ կ ե զ — ծ ա ր ա ր ի դ ե ր կ ա տ ա ր ե լ ա յն պ ե ս , ո ր կ ե ղ ծ ի ք ը չ բ ա ց վ ի , ա յն ­

ի ն չ ա յդ կ ե ղ ծ ի ք ը պ ա ր զ և հ ա յտ ն ի էր ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ն ե ր ի ն ։