04 genel botanik

GENEL BOTANİK

Mitokondri’ler Plastidlere göre çok küçük olan mitokondrilerde enerjice

zengin karbonhidratlar yıkıma uğratılarak enerji kazanılır. Yapıları hem bitki hem de insan ve hayvanda aynıdır. Şekilleri oval çubuk biçimindedir. Mitokondrilerin gerek solunum fermentleri (oxydase) içermeleri, gerekse en önemli ATP hazırlayıcıları olarak solunum sürecinden enerji kazanma ve genel olarak hücrenin enerji ekonomisinin yönetim merkezleri olarak bakılabilir.

Protopazma’nın ayırım Ürünleri (Ergastik ürünler) Canlı protoplast ve organellerin metabolizma faaliyetleri

nedeniyle biriken bütün metabolizma ürünlerine topluca “Ergastik Ürünler” adı verilir.

Protoplast

Vakuol’ler ve içerdikleri maddeler Vakuollerden daha önce bahsedilmişti. Hücredeki vakuollerin

hepsine birden “Vakuom” denir. Vakuollerde hem yedek besin maddeleri hem de metabolizma artıkları biriktirilebilir.

Vakuol renk maddeleri Bir çok çiçek yaprağı (petal) ve meyvelerin mavi, mor ve

mavi-kırmızı renkleri suda eriyen antocyanlardan meydana gelir. Buna karşılık sarı renkler ise ya aynı şekilde suda eriyen soluk sarı antoxantinden veya organik eriticilerde eriyen plazmakrom veya lipokromlardan ileri gelir. Bir çok durumda ise her iki grubdan renk maddeleri karışımı da söz konusu olabilir.

Başlıcaları vakuol renk maddeleri ; kırmızı-sarı pelargonidin (Pelargonium, Dahlia),

kırmızı cyanidin (Gül, Kırmızı lahana, Centaurea),

paeonidin (Paeonia),

mavi delphinidin (Malva, Delphinium),

petunidin (Petunia, Primula),

menekşe renkli önidin (üzümlerin meyve kabuklarında), mavi-kırmızı malvidin (Petunia ve Malvalar’da) dir. Bu renk maddeleri çoğunlukla karışım halinde de bulunur.

Beyaz çiçek rengi ise, beyaz pamuk ve beyaz tüylerde olduğu gibi, hücrelerin aralarında bıraktıkları boşlukların hava ile dolması ve ışığın buradan tam olarak yansıtılmasından ileri gelir.

Beyaz renkli Huş’larda ise özel beyaz bir pigment, “Betulin” vardır.

Orman ağaçlarından Kayın, Fındık ve Akçaağaç’larda görülen kırmızı yapraklı varyetelerin (var. atropurpurea) rengi, epidermisde bulunan kırmızı renkli antochyan ile bunun altındaki yeşil klorofilin birlikte etkisiyle ortaya çıkar.

Ayrıca sonbaharda assimilat (özümleme) ürünlerinin iletimini önleyen ve şeker birikmesine neden olan halkalama ve bükme gibi olaylar antochyan oluşumunu teşvik eder ve böyle yapraklar süratle kan kırmızı renk alırlar(Asma’larda ve Kızılcık’larda)

Glukositler Şekerlerin, bir diğer, çoğunlukla aromatik bir cisimle yaptıkları

bileşiklere glukosit adı verilir. Bitkilerde ß-glukosit bulunur ve miktarları çok azdır. Başlıcaları; Cumarin-glukositleri (Asperula odorata),

Sinigrin (Brassica nigra=Kara hardal

Amygdalin (Acıbadem, Elma, Şeftali tohumlarında)

ve Salicin (Söğüt kabuk ve yapraklarında)’ dir.

Alkoloid’ler Halkalarında Amino azot (N-)’u taşıyan çok çeşitli

heterosiklik bileşiklerdir. Bu gün bilinen sayıları 1200’ün üzerindedir. Başlıcaları

Ranunculaceae,

Solanaceae,

Papaveraceae,

Leguminosae,

Rubiaceae, ve

Apocynaceae familyaları mensuplarında oluşturulur.

En tanınmış alkoloidlerden başlıcaları Coffein, Kahve, çay, kakao

Theophyllin Çay

Theobromin, kakao

Chinin, Cinchona officinalis

Morfin, Codein, Narcotin, Papaver somniferum

Ephedrin, Ephedra sp.

Berberin, Berberis vulgaris

Lirioderin, Liriodendron tulipifera

Tanen’ler Kısmen glukosit tabiatında, çok çeşitli aromatik

maddelerin karışımıdır. Ağzı buruşturucu bir tadları vardır. Derilerin tabaklanmasında kullanılır. En tanınmış tanenler, çay yaprakları ve meşe türlerinde (Quercus infektoria) rastlanan Gal’lerde bulunan Tannin’ dir. Tohumlardan özellikle Kahve tanence zengindir.

Terpen türevleri Bitkiler aleminde büyük bir çeşit bolluğu ile karşımıza

çıkarlar. Hepsinin ana yapı taşı C5H8-(İzopren) molekülüdür.

Protein kristalleri ve Aleuron Yedek besin maddelerinin biriktirilmesi için özel vakuoller

oluşturulur. Protein kristalleri ve Aleuron bitkilerde yedek besin maddesi olarak yalnızca tohumlarda bulunur. Örneğin, Ceviz, Leguminosae’ler, Gramine’ler, Quercus, Cucurbita, Helianthus, Juniperus communis ve Citrus tohumlarıdır.

Yedek Maddeler En önemli yedek maddeler Karbonhidratlar’dır. Hücrelerdeki

vakuol sıvısında monosakkaritlerden erimiş halde D-glukoz (üzüm şekeri), D-fruktoz (meyve şekeri) ve disakkarit sakkaroz (Kamış şekeri veya Pancar şekeri) olarak bulunur.

Primer nişasta ve yedek nişasta En önemli yedek bitkisel polisakkarit nişastadır. Uzunca bir

süre ışıklandırılan kloroplastlarda mercek şeklinde nişasta tanecikleri oluşur. Primer nişasta veya özümleme (assimilasyon) nişastası adı verilen bu nişasta geceleyin veya bitki karartıldığında şekere dönüştürülür ve yedek besin maddesi birikti- rilecek yerlere iletilir ve burada Leucoplast (Amyloplast)’lar tarafından çok daha büyük nişasta tanecikleri (Pazarda satılan nişasta) yani yedek nişasta oluşturulur. Patetes yumrularının taze ağırlıklarının %20-30’u, buğdayın ise % 70’i böyle nişastadır.