1 ความเป็นมา

สวนท 1

ความเปนมาของโครงการ การอนรกษภาพจตรกรรมฝาผนง (ฮปแตม)

1.1 ความสาคญ

ภาพจตรกรรมฝาผนงเปนงานศลปกรรมทมคณคาทบงบอกความเปนมาของชาต และ

ชมชนผานการเขยนเปนรป จารกเปนตวอกษร สาหรบในภมภาคอสานจะเรยกภาพจตรกรรมฝา

ผนงวา ฮปแตม การเขยนภาพฝาผนงมมาต งแตยคกอนประวตศาสตรดงปรากฏในศลปะถ า หรอ

หนาผา เมอผานพฒนาการเรอยมาจนถงยคพระพทธศาสนาเจรญรงเรอง การแตมฮปจงไดปรากฏ

บนผนงโบสถ(ชาวอสานเรยกวา สม) ศาลาการเปรยญ(หอแจก) ทง(ธง) เปนตน

ฮปแตม หรอภาพเขยนอยบนผนงปนท งภายในและภายนอกสม บรรยายเรองราวตางๆซง

แบงไดเปนสามสวนใหญๆ คอ สวนทหนงเขยนเรองราวเกยวกบพทธศาสนา พบวาเรองทนยมมาก

ทสดคอเวสสนดรชาดก รองลงมาคอ นทาน วรรณกรรมทองถน เชน พระลก-พระลาม ปาจตต-

อรพม กาละเกด สนไซ สวนใหญเปนเรองราวในบางตอนของนทาน เชน เรองสนไซ ตอนสนไซ

เดนดง ตอนสนไซรบกบกมภณฑ เปนตน โดยจารกเปนอกษรธรรมอสานและอกษรไทยนอย

อธบายกากบอยเปนบางตอน ดานในของสมเปนทประดษฐานพระพทธรป กจะเขยนฮปแตมไวบน

ผนงเชนเดยวกน สวนใหญเปนรปพระพทธเจา พระสาวก เปนสาคญ นอกจากน อาจมภาพนทาน

และลวดลายตวภาพแบบตางๆ ผนงภายนอกดานหลงของสมสวนหนง จะเขยนเปนเรองราวของ

นรกขมตางๆ แทรกกบการละเลนพนบาน เชน หวลานชนกน (การละเลนหวลานชนกนเปนทนยม

เขยนบนผนงสมอสาน แตกอาจจะหมายแทนถงการถกลงทณฑในนรกแบบหนงกได) นอกจากน ย ง

เขยนเรองราวเกยวกบวถชวตชาวบานไดแกงานบญประเพณตาง เๆชนประเพณหดสงฆ

(พธเถราภเษก) บญผะเหวด (เวสสนดร) การรกษาโรค การคาขาย ทามาหากน เปนตน ท งน ไดม

การจดแบงองคประกอบของภาพออกเปนตอนๆ โดยชางแตมจะใช เสนแถบหรอสเทาเปนตวแบง

เรอง โดยท วไปแลวฮปแตมอสานมกไมปรากฏวามสนเทา สนเทาน มรปรางเหมอนสายฟาแลบ

หรอฟนปลา สามารถเหนไดในงานจตรกรรมฝาผนงสมยกรงศรอยธยา และตนกรงรตนโกสนทร

ดงน นฮปแตมในภาคอสานจงเปนผลงานของชาวบานทเขยนข นเมอประมาณรอยกวาปทผานมา

และเปนฝมอของชาวบานทเคยบวชเรยน มความรและมฝมอพอสมควร มคณคา เนนดานศลปกรรม

ทกล นออกมาจากความจรงใจ ควรคาแกการอนรกษไว ในฐานะเปนแหลงมรดกทางวฒนธรรม

เฉพาะถนอสาน

2

สมท งสองแหงทว ดปาเรไร และวดโพธารามน น เปนสมอสานแบบด งเดมทเหลออย ซง

นบวนจะเสอมโทรมลงไปตามกาลเวลา แมวาจะไดรบการข นทะเบยนจากกรมศลปากรแลวกตาม

แตปญหาใหญอยตรงททองถนไมสามารถดแล อนรกษ และเหนคณคาแหลงศลปกรรมของทองถน

ตลอดจนไมไดเขามามสวนรวมในการจดการดแลรกษาอยางแทจรง โครงการน จะเปนการจด

ประกายใหชมชนทองถนหนมาใหความสาคญและเหนคณคางานศลปกรรมทองถนเพอใหสมกลาย

มาเปนแหลงมรดกทางวฒนธรรมและแหลงทองเทยวทสาคญของชมชนสบไป

1.2 จดประสงค

1. เพออนรกษแหลงโบราณสถานศลปกรรมทองถน

2. เพอสรางความตระหนกใหเหนคณคางานจตรกรรมฝาผนง( ฮปแตม) และ

แหลงศลปกรรมของทองถน

3. เพอสรางเครอขายการอนรกษแหลงศลปกรรมทองถน

1.3 ประโยชนทไดรบ

1. การมสวนรวมของชมชนนาไปสกระบวนการพฒนาทองถนรวมกนและม

ประสทธภาพ

2. ชมชนมความตระหนกและใหความสาคญตอแหลงโบราณสถานซงเปนมรดก

ทางศลปวฒนธรรมทองถนสบไป โดยผานกระบวนการทางานรวมกน

3. ชมชนเกดสานกรกทองถนและหนมาดแลสมบตสาธารณะ ซงเปนทนทาง

สงคมเพอใชการพฒนาทองถนในดานอนๆตอไป

4. เปนชมชนตวอยางดานการอนรกษแหลงศลปกรรมทองถน

5. เกดเครอขายการอนรกษแหลงโบราณสถานศลปกรรมทองถนเชอมโยงกบ

ทองถนอนใกลเคยงตอไป

6. เกดกระบวนการสรางชมชนใหเขมแขงภายใตทนทางสงคมทมอยแลวคอ

แหลงโบราณสถานศลปกรรมทองถนและภาพจตรกรรมฝาผนง

7. เกดกระบวนการมสวนรวมของทกกลมภายในชมชน โดยเฉพาะเดกและ

เยาวชน ซงจะเปนผ สบทอดการอนรกษมรดกของทองถนสบไป

1.4 ระยะเวลาดาเนนการ 15 เดอน ระหวาง เดอน ตลาคม 2549- ธนวาคม 2551