16 kasim 2011 hemşirelikte örtük bilgi 09.00 09.30 nurgün platin

HEMŞİRELİKTE ÖRTÜK BİLGİ

8. ULUSAL DAHİLİYE VE CERRAHİ BİLİMLER KONGRESİ

YOĞUN BAKIM HEMŞİRELİĞİNDE YENİLİKLER KURSU

16 KASIM 2011 ANKARA

Prof. Dr. Nurgün Platin

ÖRTÜK BİLGİ NEDİR?

• Açık olarak öğretilmeyen bir bilgidir• İnformal olarak elde edilir (Schmidt, Hunter 1993)

• Bilişsel bir süreç/davranışlardır

• Yüksek düzeyde bir kapasitedir

• İfade edilmeden anlaşılan bir bilgidir

• Profesyonel bir bilgidir

• Anlatılması/açıklanması zor bir bilgidir

ÖRTÜK BİLGİ NEDİR?

• Kitapların yazmadığı bir bilgidir

• Formüle edilmesi zor, paylaşılması zor bir kişisel bilgidir

• Kişisel bir bilgi olduğu için hazır olarak transfer edilen bir bilgi değildir

• Bir beyin performansıdır (Bordem)

• Bir düşünce akışıdır (Carlsson ve Ark. 2002)

ÖRTÜK BİLGİ NEDİR?

• Bilgi ile edinilme süreci birbirinden ayırt edilemeyen bir bilgidir (Reinders 2010)

• Gelecekte kullanılmak üzere depolanan bilgidir (Carlsson ve Ark. 2002)

• Kritek kararlar vermede kullanılan bir bilgidir (Reinders 2010)

• Kişi bilinçli olarak bu bilgisinin farkında değildir (Faugier 2005)

ÖRTÜK BİLGİ NEDİR?

Bize bildiğimizden daha çok şeyi yapmamızı sağlar (Faugier 2005)

Söylediklerimizden daha çok şey bilmemizi sağlar

NE ZAMAN ORTAYA ÇIKAR?

• Yeni, ters, karmaşık ve problemli durumlarda (Kinchin ve Ark. 2008)

• Tam o anı yaşarken• Amaçlı olarak bir duruma

yoğunlaşıldığı zaman ortaya çıkar (Carlsson ve Ark. 2002)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Bir duruma yoğunlaşıldığında belleğimizde kaydettiğimiz:

• Bilgiler• Anılar• Deneyimler• Birikimler• İnançlar• Teknik bilgi• Zihinsel örüntüler

işlevsel düzeyde entegre olur, hemşirelik girişimlerine dönüşür ve kullanılır hale gelir(Borden), (Carlsson ve Ark. 2002)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

O an’ki:• Duygu• Psikolojik durum• Davranışlar• Beden dilialgılanır ve gözlenir (Reinders 2010)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Örnekler:• Hastanın sandalyada oturuşundan• Elleri ile ne yaptığından• Yürüyüşünden• Odaya girişinden• Gözlerinin ifadesinden • Yüz ifadesinden• Ellerinin soğukluğundan• Oturuşundaki farklılıktan• Nefes alışındaki farklılıktanhastanın davranışları okunur (Reinders 2010)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Görünen klinik değişiklikler gizli olabilir

ve hemşire sezgileri ile bilinçsiz olarak

hastanın daha önceki görünümleri ile karşılaştırır (Mc Kenna 2003)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Kişi çoğu zaman tam olarak neden? venasıl? bazı şeyleri bildiğini açıklayamaz

(Mc Kenna 2003)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Usta hemşire bu açıklayamadığı ve

söyleyemediği bilgisinin, donanımının

farkında değilse de bu donanımına GÜVENİR (Bordem)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

Örnek ifadeler

“Bu hislerim olduğu zaman farklı bir bilinç düzeyinde çalıştığımı kabul ediyorum. Belki de aklımla-bedenim arasında bir geçiş oluyor” (Lyneham ve Ark. 2008)

NASIL ORTAYA ÇIKAR?

NE YAPILACAĞINI BİLME BİLGİSİDİR

NASIL YAPILACAĞINI BİLME BİLGİSİDİR(Carlsson ve Ark. 2002)

= ÖRTÜK BİLGİ

KİM’DE OLUR?

Usta (eksper) hemşirede

PATRICIA BENNER

Acemilikten-Ustalığa (1984)

(From Novice to Expert)

ACEMİ HEMŞİRE (yeni mezun)

Öğretilen kurallara sıkı-sıkı bağlıdır

Bir duruma yönelik belirli beceri ve eylemlerle hareket eder

Duruma özgü algilaması azdır

Farklı kararlar veremez

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Benner’a göre ustanın bilgisi:

zaman içinde

belirli bir klinik alanda

usun süre çalışıldığında

elde edilir

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Ancak ne bir tek deneyim (pratik) ne de bir tek bilgi (teori) hemşireyi usta yapmaz.......

DENEYİM VE BİLGİLERİN NESIL

DEPOLANDIĞI, NASIL DÜZENLENDİĞİ ÖNEMLİDİR VE FARKLIDIR (Faugier 2005)

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Sezgiler:

Öğrenilen deneyimlere hem temel hem de düzen oluşturur

Öğrenilmiş deneyimleri hemşirelik uygulamalarına aktarılmasını sağlar

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Bu farklı depolama ve düzenleme ile usta.....

“işin içine giren” uygulayıcıdırprobleme odaklanır ve problemle bütünleşirçevresi ile derin bir ilişkisi vardırsezgileri ile derin anlaması vardırolasılıkları göz önüne getirirfarklı sonuçlar görür (Mc Kenna 2003)

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

• Zaman harcamadan hemen çözüme yoğunlaşır

• Deneyimlediği duruma akılcı bir biçimde otomatik tepki verir

• Kural ve rehbere bağlı değildir (Mc Kenna 2003)

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Ustalık yüksek düzeyde.....

• sezgi

• yaratıcılık

• bilgi

• uygulamaya dayalıdır

• analitik bir uygulamadır

USTA HEMŞİRE (EKSPER)

Bir çok hemşire bilişsel olarak farkında

olmadan ustalık aşamasına geçer.

Profesyonel kimliklerinin bir parçası haline gelir (Carlsson ve Ark. 2002)

USTALIK (Benner 1984)

= ÖRTÜK BİLGİ Polanyi 1962)(Tacit knowledge)

“SÖYLEDİKLERİMİZDEN DAHA FAZLA ŞEY BİLİRİZ”

ÖRTÜK BİLGİ KİŞİSEL BİLGİ / BİLMENİN BİR BOYUTUDUR

HEMŞİRELİKTE BİLME YOLLARI

1. Empirik bilme: Araştırma sonuçları ile elde edilen bilgi

2. Etik bilme: Manevi sorunlarda karar verirken kullanılan bilgi

3. Estetik bilme: Hemşirelik sanatı olarak bilinen bilgi

4. Kişisel bilme: Kişinin kendi anlayışı ve farkındalığı ile oluşan bilgidir

KİŞİSEL BİLME

• Bakıma kişiselliğin katılmasıdır• Kişisel bilmede;

yaşama katılmakkonuya yoğunlaşmakduyguları paylaşmak empati kurmak bütünleşmek

dürüst olmakistekli olmak

KİŞİSEL BİLME

Cesaretli olmakhayal perest olmakTutarlı olmakesneklik göstermekhastayı obje olarak görmemekyardım gereksinen insanlarla gerçek bir

ilişki kurmak

= Hasta ve hemşirenin birbirlerinden birşeyler öğrenebildiği bir ilişkidir

KİŞİSEL BİLME

• Bir iç disiplindir

• Hemşireliğin ruhudur

• Hemşirelikte diğer bilme türlerini birleştirici ve bütünleştirici rol oynar

BİRARADA OLDUĞUMUZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM