archive.org · 2009. 11. 17. · cancionero átinonchedigonada f'áioquecheparecer....
Post on 17-Aug-2021
1 Views
Preview:
TRANSCRIPT
ICO=r-=00
Io15
;CO
rr&Vt
He
PQ9464P471886t.2c.lROBARTS
CANCIONERO POPULAR GALLEGO
CANCIONERO
POPULAR GALLEGO
Y EN PARTICULAR
DE LA PROVINCIA DE LA CORUÑA
POR
JOSÉ PÉREZ BALLESTEROS
Tomo II
MADRIDEST. TIP. DE RICARDO FÉ
Calle de Cedaceros, núm. 11
1886
Queda becbo
Es propiedad,
el depósito que previene la ley.
AGRAVIOS (1)
1. Algún día era eu
d'o teu prato a inellor sopa;
agora son un veneno
d' os labios d' a tua boca.
2. As palabras, as palabras,
son de vento e valen poueo
:
¡quixéchem'á min, Xuana, (quisísterne)
queres ensiguicla outro
!
3. A tua nai xa 11' o dixen,
á teu pai vóull'o dicer, < 2 )
( i ) La prosodia , como se habrá notado en el primer tomoes igual á la de la última edición de la Academia Española.
(2) Cerca de Vivero, provincia de Lugo. En la de la Co-ruña apenas se usa en esta terminación el verbo diciv.
tomo 11 1
CANCIONERO
á ti non che digo nada
f'ái o que che parecer.
Cómo querea que lie chame
á tua caí sogra miña,
e á tuas liinnás cuñada-.
lea ti non querea Ber miña!
Polla d'o loureiro verde
non me trate- 6 desdén
que che estóu n'a miña casa
tfiUoch' e C 1 ', non sei con quén!
(laurel
Eeiohe <lc «lar unha tunda tollina)
c mala mili:* puñalada
,
que me quitachea o er< crédito
c maia non ganache nada.
<» outro lado <1 'o rl •
hay un imOT qU6 toí mcii,
a >iíi'i me olTidaeheal
Inon oh o d bu !
i pronto i
DM que i DO llevara la
titeeni
GALLEGO
8. Olvidácheme por probé
eu non me asauo por eso; (irrito)
n-a feira todo se vende
cada cousa n-o seu precio.
9. Paséi pol-a tua porta
rniréi pol-a pecliadura
;
¡non rne quixeelie falar
corazón de pedra dura!
10. Por dicir que sea probé
non teño mengua ningunha
;
Nostra Señora m' aparte
a miña sangre d'a tua.
El número 1 fué obtenido en el partido judicial de
Vivero, provincia de Lugo. El 2 y 4 en Santiago del
Burgo y en otros puntos del partido judicial de la Coru-
ña. Los números 3,5, 7 y 8 cerca de Vivero, provincia
de Lugo. El 6 en Abegondo, partido judicial de Betan-
zos. El 9 y 10 proceden del mismo partido.
AGRÍCOLA
1. Valladle Dios pol-o arado
:
como t&s as gueifas torta
a barriga eottluda , Iprominente)
ti anha oorooba n-aa ooal
» obtenido en la- inmediaeionea de la Corana.
AGUINALDO
Déanol'o aguinaldo (*)
aunque sea pouco
un bo bacalao
e niais meta d' outro:
de postres compota
e tamén castañas
boenas y bien graneles
un molete enteiro
e un queixo de Flandes.
Dio -se lo pague, Señora
Dios queira que d'hoxe un ano
me dea usté el aguinaldo
con sus quiriditas manos.
Obtenido en Elviña,partido judicial de la Coruña.
( i ) A veces se intercalan en el canto palabras castellanas
que tienen equivalente en gallego, y aun versos enteros , como
en el presente cantar. El colector ha respetado algunas inco-
rrecciones.
AMOROSOS
'• Adiós, miña minina ,
eu ;í ti queroche bes
estimaba de saber
ri me t¡ ti) queros tamén.
\ Ponte v.iu por augua, f»)
'' '""": " ¡""' "» (m.,l¡nn)
tus por verte,
podo rer!
üitón, divino Intón,
plumacho -1 'o mea lombreiro,
Ejote ii ..i,
millo n o d<
aülsgo)
GALLEGO
4. Antoniño , nieu Antón
,
meu órelo cV apretar f 1 >
ben te vin caer n-o chan (suelo)
non te poiden ( 2 ) levantar.
5. A portiña de nieus páis
teño unha silla de vidro
para sentárens'os guapos
que venan fular conmigo.
6. As barandillas d ' a ponte
nianéanse cando paso,
á ti soliña te quero
d'as deináis non fago caso.
7. As tellas d'o teu tellado
botan auga sin cliover:
si queres qu'eu te queifa
faino ti por merecer (hazlo).
8. Candelero de tres luces
non derrotado metal
,
(i) Órelo : orillo del paño ó bayeta que algunas hilanderasdestinaban á ceñir la estopa ó lino en la rueca.
(2) Se dice puden,píiiden y póiden.
8 CANCIONERO
-i mv ti tuveras leí
o\i che sería leal.
9. Cando paso po-la porta
e na venta doo estas,
ron acortando <• men paso
I"r ver si t'asomarás.
10. Catro esqninas ten-o muelle
c eatro ten a badia . (bahía
tro ten a cama
dori'U- Parrnoo dormía.
11. I lame d'a pera que oonw -
.
d'a masan un anaqnifio,
>1< tu.i boquina anna Un,
d'o oorasón un oariflo.
I» a mina i
o Pondo q mar,
podo IV
(i) I
GALLEGO 9
13. Déchem ' unlia pera parda
ni-n-a cornín ni-u-a dei,
teño a n-a faltriqueira
por non che ( x > perder a lei.
(dístenie)
14. Déchem 'unta pera podre
nin-a dei nin-a comín
:
¡por lie non perder a lei ( 2 )
á quen no m'a ten á min
!
15. Déixarn 'ir que teño presa
vou eo'a auga de regar;
eche mañán, día santo
falaremos de vagar.
16. Delgadiña d ' a cintura
com ' a palla d ' o centeo
;
chégate á min , delgadiña
,
que non teño outro remedio.
17. Dend'a Habana me mandaron
un cordón con cinco nos; (nudos)
(i) El che sustituye muchas veces al te, según se ha indi-
cado más de una vez.
(2) En este verso hay una transposición muy frecuente enel dialecto.
10 CANCIONERO
¡nacemos un pax'o outro
a-i o permite I '-
18. I''' Rianxo, miña nai, \';1, de Rianjo;
de Rianxo para Noya; /olla, do Noya.
de Rianxo, miña nai
,
que se fia a festa toda.
19. !' sde que non veno aquí
xa os caminos botan herí
ahora veno á dicirche
-i iu<' das, o si . de veras.
20. BU i
'
I wjh' anua
n -;i- alas d1
un gorrión
:
|SÍ ti ni. • i ' i le¡
,
en che teríai
SI. . de te ver '-'>
irini i
ii día,
i.i ves.
GALLEGO 11
22. Eu non te quero por rica t 1 )
que xa sei que no-n-a e«,
quérote, miña Marica,
pol-o afeuto que me tés.
23. Eu paséi o mar á nado, < 2 '
queridiña,por te ver
;
eu pasei o mar á nado
á pique de me perder.
24. Eu tirei unha laranxa
de Marín á Portonovo, ( 3 >
dentro d'aquela laranxa
iba o meu corazón todo.
25. Eu xa sei que no-eres rica
que xa sei que no-n-a és;
quérote por moreniña
e pol-a lei que me tés.
(i) Es una redondilla, caso poco común de los cantaresgallegos.
(2) A causa de la repetición del primer verso, resulta co-mo en el número anterior, otra redondilla.
(3) Marín, cerca de Pontevedra. Portonovo, de la mismaprovincia en la ría de Arosa.
12 CANCIONERO
Farruco, uieu ha de bot,
qu'o crifí de pequeniño;
c alguna leí m'ha de ter.
27 Farruquifto, mcu amor,
i'lía (D i>;ira CT(
;i 1" meu oonfes
I
Fun á fonte buscar aína
sin ter gana «lo beber,
f un por vt-r oa meus amores
|dem aba '!<• •
Gracias á Dios que enoontréi
atino d'as anit las.
• a d'o meo amante
lacia cliorar ai podras I
M noel , por verm'á min
,
• n, por \i ir i Mana 1
,
Manoel por \< ar a roí
i
i
GALLEGO 13
31. Meus olliüos de pracer:
se nacemos un pr ' o outro
¡qué 11
' habernos de facer
!
32. Miña nai, fágame a cea
si é que quere que ll'a coma,
que quero ir ver unha nena
antes qu'o luar se pona.
33. Moito me gustas en todo
moito me gustas, menina:
doume Dios pequeño haber
¡que , se non , ti foras miña
!
34. Moito me tarda domingo,
domingo moito me tarda
;
moito me tarda domingo
por ver a Manuel del alma i 1 \
35
.
Namoreime d ' a laranxa
porque ten a casca dura,
namoreime en tí menina
porque che vin a cordura (formalidad).
( i ) No es nuevo la intercalación de alguna frase castellanaen los cantares gallegos , como no lo es, el hallarlas latinas ygallegas en poesías antiguas castellanas.
14 CANCIONERO
Non quero Dada d'aa vilas
niii quero d'o meu Lugar,
quero unha nena garrida
qu'atopei preto <1' o mar.
.. i
.
Non .-ci como non frorecen
aa pedraa d'a tua cali
ar'
l ! de quen-aa rega
'
[C*o barrer <!•' quen-aa barre!
v outro lado < l ' < > río
oín 'intar unha merla¡
irli'a • -1 mina quiridifta
qu'anda collendo n-a herba.
\ o ten oolifio '
;' durmín
n •'•- teua brazoa deaoanaéi
Don diga que me olvidadle
que fun cu quen i 'olvidel
40. aa que t'eatái peiUando peinando)
• d'o limoeiro,
( i• •:., . l.i c c<<\\ la c' que la |
:• |uivalc a
uv común en castell
GALLEGO 15
ese pelo que elie caí
venderá' o pol-o diñeiro.
41. Non me podo despedir
d'esta Corana t 1 ) famosa
d'unha nena cigarrera
d'aFrábica d'a Pallosa. (2)
42. 2son quero qu' a miña nena
.«e durma e qu* a arrole outro:
quero que durma n-a cama
durma moito durma pouco.
43. O aleipreste non se rega (ciprés)
porque n-a lentura nace :
amor firme non s' olvida
por mais trabarlos que pase.
44. O amor quer que o roguen,
eu non roguéi á niníruén
;
(i) En gallego dicen CruTia, pero en los cantares que seoyen cerca de las poblaciones mayores, es muy común laalteración de las formas con tendencia á la imitación de las
castellanas.
(2) La Palloza, nombre del lugar en que está la Fábrica detabacos de la Coruña.
1G CANXION'ERO
arrenego d'o amor
qu'a poder de rogos ven.
IV ( ) oaraTel cando nace
logo eheira <jiu recude; ( J )
non hai cousa máie humilde
que o anuir caml» pretende.
46. ( I cariño que che I
e in:ii- o que * -1
1
' hei de ter,
cabe na folla d'o olmo -)
e inai- no n a lia de < nckt r lllenar >.
17. Oín <li<ir mal de n',
caleime e non dixen nada
;
¡.|ii<\ ni ' habían de dicir
qu'ert parir apasionada
!
< llvidarl 'a ti por outro,
i non é pr'o mea peito;
u]\ idar outro por ti
,
i . h'o teflo feito
'
(i
) ( también i hei-
ijiic hit- la mal¡¡tu i vo 'ii( < ii "tros.
GALLEGO 17
49. O meu corazón che mando
e unha chave pra o abrir;
nin eu teño ruáis que darche
nin ti rnáis que me pedir.
50. O namorar vai n-os olios
:
eu, non sei cal será meu...
¡será ben amar á todos !
51. Ont'u tarde dend'a herbeira
aceneiche e'o fouciño; (*)
si me viche e non viüeche...
¡valla diaño teu cariño!
52. O primeiro qu'é o ver
a prenda qu' eu máis deseo
soñando estóu dend'aquí
soñando estóu que a vexo.
O segundo qu'é o oír
latexar d'o corazón,
pensó que pouquiño a pouco
lie vou tomando afición.
O terceiro qu'é gustar,
ben ves que non pode ser
( i ) Aceneiche : te hice señas. Fouciño : hoz.
TOMO II
18 CANCIONERO
estando /"».<•' de ti
sh\ te poder ir á ver.
El cuarto que es tocar
eu de esn nunca u^ói
quero que an oerte t^sepa
que, nunca «• miraré!.
(> quinto que ó cheirar
as /A'/í.s d' a tua horta
primeiro <\nc d'él me olvide
hanme chegar :í ver murta.
(lejos
(dita toar
( >< oIIob requeren oll<
o corazón , corazón
o paño d1
o ten mantelo '-
requere o d o meo calzón.
Pol-a tua porta pasa
un rtgttt iro d1
auga fría
para lie dar dfl bel
unorea d algún día
arroyo
I
Quen m>' dera áat ter!
d' un perdigón
.
alai
(i mitiendo raj< to 6 un
i
el preñen I
GALLEGO 19
para escrebirW <D unha carta
á meu quiridiño Antón.
56. Rapaza, d' o teu hortelo
eu seréi ó hortelán,
anque toda a vida ande
e'o meu sachino n-a man
(huerto)
(mi sachito).
ó 7. Eapaza que fuche miña,
ahora ( 2 ) véñote á ver:
á saber ahora veno
si queres volvelo á ser.
58. Séntate aquí, miña prima,
ti n'unha pedra, eu en outra;
axudarásme á lavar
unha cestiña de roupa.
59. Si me qusres, querereite;
non me querendo, n-hai nada
;
olvidar, olvidareite;
amor con amor se paga.
(i) En otras partes dicen esquirbirüe por una transposición
de la v , muy frecuente en el gallego.
(2) Ahora, se dice en gallego agora.
20 CANCIONERO
60. Tefio un oastafio moi alto
n-o tronco ten mil enredos,
tampoueo os enamorados
poden tel'os olios quedos.
6 1
.
Ti ere l-o meo enredo:
por mor de ti (!) o-oyo misa
nin sirvo á Dios como debo.
62. 'I'i d'un lado <• en d'o ontro
témol-o río H-. i medio;
É
pásame d o ooracóo
,
qu'ea !«• levaréi o-o pi
Tres días hai que non como
N non bagoiñaa -1 por pan
¡
• che i- o desaúoo
• a ; dan'
i nh.i Doite moi esonrt
morre i luí mea amante;
i de oí si
GALLEGO 21
¡
queira Dios qu 'o día vena
e o luceiro se levante! (el sol).
65. Unha vela se consomé Wcando a deixan arder;
o niesnio lie pasa á nn honie
cando quer á unha muller.
66. Vamonos d'aquí, meu ben,
vamonos d'aquí, qu'é hora;
á todo-1-os namorados
váisell'o tenipo en parola.
67. Vamos á r&e-l-o pan; ( 2 )
ti levarás unha rosa
y un caravel eu n ' a man.
68. Voume por aquí abaixo
6 pe d ' a auga que corre
;
por celos d'unha madama
non han de matar á un home.
( i ) Redondilla : caso poco común en los cantares gallegos,
según queda dicho.
(2 ) Se usa, o pan, por el trigo todavía en la planta. Raer equi-vale á restregar, con instrumento áspero semillas en la vaina,yerbas , etc.
22 CANCIONERO
69. Vounie por aquí abaixo
peino, dianto peino, (pieoecito)
ú ver si podo encontrar
i Xulián dr Baliño, U)
Loa números 1 á 3 y 13, fueron obtenidos es vari...-
puntos de toa partidos judiciales de la ('muña y Betan-
/.<>>. Kl 4, 19, 20, 54, 55, 57, 58 y 59 en Cerbo, («Tea
de Vivero, provincia de Lugo. 1."- 5, 6, 7, i 2, 30 y i" en
<-l partido judicial de Vivero, provincia <!«• Luí ' s ,U1 "
meros 8, i I, 15, 16, 29, 31, 33, 3 i, 35, 37, 44, 47, 50,
66 y 69, fueron obtenidos en varias parroquias del par-
tido judicial de Botamos. Kl 2] <'ii Palavea, próximo á la
Corana. Los 22 y 23 en la ('..niña. Kl 11 en la ('..niña
y en Bada, del partido judicial -le Betamos. Kl 52 en
Botamos, provincia de la Corana, Kl .':; en A.begondo,
partido judicial de Betanzos. Kl 56 en Mondofiedo, pro-
inda !< Ln
ii|
Alada i on antiguo habitante de Santa Maríadeiotamiei 1 1 partido judicial de Bel
ANIMALES, PLANTAS Y FRUTAS
1. Alá n-o medio d'o mar
hay unha chocolate-ira ,C 1 )
rodeada de craveles
e n-o medio unha roseira.
2. Alá vai , vela ala vai
a raposa pol-o prado
;
ala vai, vela ala vai
c'o rabino levantado.
Alá vai , vela ala vai
a raposa po-l-o millo,
ela comer no-n-o come
pero vai-n-o destroindo.
( i ) Vasija pequeña y estrecha, ordinariamente de barro.
24 CANCIONERO
3. Alto pino, alto pino
411 'ó eco ohegon a rama;
non me derrames o pino
que me derramas a alma.
4. Altn pino, alto pino,
qu'8 oeo chegou a rama;
debaixo d'o alto pino
tifia meu amor a taina.
5. A mina galifia branca
tróuguena de Piadela; (1 ^
11 L'alu .l'.i meu vioifio
1 ni. Bale cabo d'ela ave ),
5, A probé d'a beauga
iba n a prooesión
caberte «' anha mantilla
porque dos tifia mantón
.
c iba dioindo:
A<li<'>>, nnii Caniavalifio
( ,, • Piadela, parroquia del partida de Be»
os.
1 ., , . llego, i>uch 1.1 pala*
: bíi mpw •> ••'"••
GALLEGO 25
miña nai non matón cocho
por non me dar ó toneiño.
(cerdo)
Aquel picaro de merlo W¡onde fui poner ó niño !
inda eh ' hei de quitar leña
para facer ó ¡cantar. ( 2 )
9. As peras d'o meu peral
todiñas m'as van levando,
unha á unha, duas á duas,
sin elas me vou quedando.
10. A raís d 'o toxo prende
anque sea n'unha brafia ( 3 )
(nido)
n-aquel alto ramilloiro
26 CANCIONERO
tunen os ínen* olios prenden
n-o r-orazún d'unha «lama.
11. Ab rapaza 1- d'eeta aldea
cando van pastar o gando,
van recoller as ma
d'os ínazancii"-. d'o amo.
12. < Sabatino como < men
non-e ten ci reí de España;
para mudar nidia pema
nea rita i;:'!,., semana.
13. ( Soloradina é a guinda
P«>r donde 1!«' da o sol
;
por donde lie da a augua
non ten nada de color.
II. D • ira
d'o señor *I i lor
liai nidia parra oon ni
|qoéo •era' o vendimiador
!
i.'>
l». ' ii d 'o pino verde
GALLEGO 27
cando se foi á deitar
colgou o candil n-a rama.
16. Estimara de saber
donde a rula ten o niño :
¡téñoo n-a horta d 'o cura
n-o máis alto carballiño
!
17. Eu ben vin andar o merlo
dende salgueiro á salgueiro
casa aquí, casa acola,
¡o merlo sempre solteiro
!
(sauce)
18. Eu ben vin estar o moucho
n-a punta d'un abeneiro C 1 )
co-a sílbela n-a man
deprendendo á zapateiro.
Eu ben vin estar o moucho
n-a punta d' uuha figueira
con unha águila n-a man
deprendendo á costurcira.
Eu ben vin estar o moucho
n-o medio d' aquel pinar
( mochuelo
)
(lesna)
(i) Se dice también ameneiro y significa aliso ó abedul.
28 CANCIONERO
estas palabras diándo:
« que Be quería casar .
Como non tifia muller
;i laberca foi chamar [alondra 6 calandria)
ela u velo tan fachoso
non se lie quizo acercar.
Él, como estaba tan louoo
por Be querere casar
non encontrón a laberca
e túvoa que olvidar.
— En cóncheme retirando,
qne tefio que traballar;
qn'en par 'o men casamento
perdo o tempo n-o esperar.
— Quédate con Dios, monchino,
adiós, calente larpt iro, iloso I
ti atonde á traballar,
n o oficio de aapateiro.
i v. Indo po 1" mar abaixo
picónm un peize ii'un pe
.
-i ni o picón . m" " picase,
iu -' picón, fizo ben.
20 Mariana ten un galo
can) ii "tu mili. i galiAa ,
GALLEGO 29
cando Mariana está choca (clueca)
o galo ten c.rría.
21. Mariana ten un galo
canta com' unha galiña;
dám'o, Mariana, dám-o,
dáni-o pol-a tua vida.
22. Meu compadre ten un niño (nido)
e no-n-o quere inseüar,
íbrmiguiñas (*) de cen leguas,
ideo todas visitar (ídlo).
23. Miña nai de pequeniüa
mandounie co-as ovellas,
o volpe coniéum'un año ( 2 )
aquí He trayo as orellas.
24. N' o mar, anda un pescado
que se chama o besugo
e tamén hai rodaballo,
pero, coma ti ninguno.
( i ) FormiguiTias : hormiguitas.( 2 ) Volpe, zorro ; año, cordero
.
30 CANCIONERO
25. — Nona, que vendes as peras,
¿oántas che mandaron dar?
— Para ti, ineu quiridiño,
non m'aa mandaron contar.
Non ch'aa quero, non ch'aa quero
caataflaa d '> ten magneto
;
«oí: ch'aa quero, non ch'aa quero
qne me cheiran á chamusco (quemado).
•_'7. Non quero armar 8 merlo
donde outroe teñen armado;
chámanlle tempo perdido •
mai-lo corno crebado.
28 ( ) i .ira\ el cando nace
trae á folla reí irada,
qne H'a reí iróo <> aire
unlia manan de xiada helada .
dio -l'a Diana,
irada
(
i
.< 11.i'
GALLEGO 31
que U' a reviróu o vento
unha niaüán de xiada.
30. O carballo d'o Clalleiro
heino de mandar cortar
;
cando you pra Bedondela
quítame á vista d:
o mar.
31. O merlo e mai-la merla
iban pol-o prado abaixo;
a merla como é pequeña
escorreu, cayeu debaixo.
32. O merlo e mai-la merla
iban po-l-o prado arriba,
o merlo iba dicendo (!)
¡qué ben ch'está a mantilla!
33. O meu paxariño, nenas,
voa n-o voso arboredo, (vuela)
correndo de pola en pola (rama)
brinca n'a pola d'o medio.
(i) Dicendo : así oyó esta palabra el colector en Abegondo,partido judicial de Betanzos.
32 CANCIONERO
:;4. < ) piollo estaba malo,
a pulga estaba parida
;
o ladrón <!'<» escarrapacho (garrapato)
tina a espenilla n) caída (tenía).
;;.".. Para cufias pan de t >xo, alia-a ó aulaga)
para rongueiros ( 2 ) carbaüo, (roble
para conserval-os sapos
unlia ínaíiáii de orballo. ( 3 )
Pazarifio millaren •
que andas na punta d' o tozo:
rquén che qner mal , qneridifiol
—Aqnela d'o pelo rozo.
Pazarifio millaren
qu* estás n a punta d'o i"\":
toma , lévaír esta carta
nenas <l'
•> pelo rozo.
(:) / (espihtula in otroa pontos de la provimequivalí -i 1" qu< '•' en la
que !>• <!> fien
tión i 'u relaja , dice el t
itaria de una wpía le
i ¡luir:.i
dos 'liI rrel
m< da
GALLEGO 33
38. Pol-o mar abaixo
vai un pexegueiro ( 1 )
que dá os pexegos
n-o raes de Xaneiro.
(duraznos)
39. Po-la mar abaixo vai
un ramiño de loureiro :
tente, ramiño, non cayas,
arrímate á un mariñeiro.
( laurel
)
40. Rosa branca, cólle brío,
non yayas tan amayada < 2 )
que eb' han dieir as mais rosas:
«rosa branca non val nada».
(las demás)
41. Ruliña que vas Toando, (tortolilla)
¿dónde vas facer o niño?
n-as carballeiras d'o Alia < 3 > (robledales)
n-o máis alto carballiño.
42. Sete petos ten a peta
n-o burato d'unha trabe < 4 '
(picoteros)
(i) Pexegueiro: durazno, árbol. A diferencia del castellanotiene el gallego otra voz para el fruto: péxego.
(2) Amayada: descolorida ó abatida.
(3) Rivadavia, provincia de Orense.
(4) Burato : agujero. — Trabe : tronco ó viga.
TOMO II
3-1 CANCIONERO
ínulas nacidas (*) ine maten
.-i che non contó ventado.
lo. Si esta casa lora miña
oomo ú d 'estea señores
aquí n-o medio d'a .«ala
prantara un xardín do frorea.
44. TefiO unha galiña 1 nanea
que me veu de Red< -miela:
d' a miña oomadre, o galo,
¡!!• >n me \eña dar COO ela
!
45. I nlia pera, duaa pena,
que no ten máis a i»ercira,
unha aera par'o xaatre
oatra par1
1 ooetnreira.
i - ,,<• de rer o mea lino f* i
qae me da i"' • la cintura
non tai -i i liflo vi é barba
.
bagafta non ten ningmihn mala semilla
(11] tula in.ili
GALLEGO 35
47. Vóuchern' á veira d'o río
á ver o qu'as troitas fan (truchas)
a que non eai á miñoca U)
ha decaer 6 galbán. ( 2 )
Los números 1, 6, 17, 21, 23, 24, 34, 36, 37, 38,
39, 40, y 46, fueron obtenidos en Vivero, provincia de
Lugo. Los 4, 5, 15, 27, 29, 31, 32 y 47, en varias parro-
quias del partido judicial de Bctanzos. Los 7, 22 y 34,
en varios puntos del partido judicial de la Coruña. Los
25, 33 y 35 conocidos en varios puntos de las provincias
de Lugo y Coruña. El 31 conócese en toda Galicia.
f i ) Miñoca : lombriz de tierra.
(2) Galbán : gusanillo para el cebo en la pesca.
ARITMÉTICA
1. Cabro, c cinco, fan nove,
par'a (feria faltan tres; (docena
choradles porque me i un
Mjoj me tea outra \
2, Bu teño sete tastillos,
te que me lian de dar,
c seto son eatoroe
mores 'i han de faltar!
(Jnha oaea con een vi
i
, . u galiflaa
iliil i oen poloa
entro picoa e oflaa
¿oanto -"ii poi i" 1
'
Kl niñero i toé obtenido en la Corona M 2 en
•
la y en \i I", del partido judioial
i,r„H. Kl del Bol
ASTROS
1. O sol chárnanlle Lourenzo,
e á luna Margarida
;
Margarida anda de noite
e Lourenzo pol-o día.
2. Vamonos d' aquí qu'é hora (D
vamonos d ' aquí qu ' é hora
vais 'o carro d'as estrelas ( 2 )
eu non quero dormir fora.
El número 1 fué obtenido en Cines, partido judicial
de Betanzos.
( i ) Esta copla se canta con la repetición del primer ver-
so ;pero , en rigor , es un terceto
, y así lo oyó cantar, aun-que una sola vez, el colector.
(2) Carro d'as estrelas. —Alude á la constelación conoci-da con el nombre de «El Carro».
AUSENCIAS
1. Antonifio, meu amor,
Antonio, meu repinaldo,
o día que te non vi
non podo comer o caldo.
j.I krtái ni» - \ ¡florón , oarfa
•arta- d'o meo queridi
carta- me riñeron cartas
que morrearon n-o i
Mi'ii amor, meo amorifio,
que non !< rezo?
irrome de ntide loledadefl
c día <• noite en ti pon
i M |mr ¿nd' and i
mi 'H, ¿por ond ' and la?
GALLEGO 39
¡non hai tinta nin papel
cando cartas non me mandas
!
5. Miña térra, miña térra,
miña térra y eu aquí
;
¡anxos d'o Ceo, leváime (ángeles)
á" térra dond'eu nacín!
6. Neniñas d'a miña térra,
¡quén me dera aquí algunha
!
n'esta térra non conozo
sinón o sol e a luna |
sinón sol e mai-la luna.j
7. Non podo co'as soledades
agolletar ( 2 ) o xustillo
;
que me quedan meus amores
n-a outra banda d'o río.
Ónd' ides, amores meus,
os d'a Porta de Caranza ( 3 )
(i) Se canta de los dos modos. Es muy semejante la nú-mero 12.
(2) Agolletar: poner los cordones.
(3) En el Ferrol.
40 CANCIONERO
¡ai! que m'os levóu o rento
fragata Xuinancia. (*)
I>~ soldados vanee, vanse,
vanee por Cudeiro arriba,
as rapaciñas d'Ourmí (Orenw
choran que cortan a vida.
10. Paxariño que voando
levas <• aire lizeiro,
toma este papelifio
qu' bai meo mensazeiro.
1 1. Quen me dera ter
ni alas d'unha perdis
para esorebirlT onha earta
:i ímii querido Luía.
1 2. Quén me den estar ahora
onde U i pensamento,
Ílhim.i ii..s. qu« mandó «1 valiente marino M
i• ,
; Jlao 1U ui l.i
i lalii la
(z) l
GALLEGO 41
n-o mesmo muelle d* Habana
falando cou meu Rosendo.
13. ¡Rapazas d'a miña aldea!
¡quén che me dera á min unlia
!
aquí non conozo á nadie
sinón o sol e a luna.
El número 2 fué obtenido en la Coruña y en Ares,
partido judicial de Puentedeume. El 4,5, 6 y 7 en va-
rios puntos del partido judicial de Retanzos. El 13 en
Abegondo, del mismo partido de Retanzos.
BAILE Y MÚSICA
A pandeira toca ben
u forrifiaa 11 danU 'o son
paeifiaa d' o Burgo
en 'liri'i quen elaa bod :
cdelgadifiaa •! '§ cintura
alegres d'o ooracón ».
\ - dúaa qu* andan d -o baüe
vistidifiaa <]<• nran
[qnón me den perguntarllea
.|iii'n Uei gobernaba i oaaal
\ dáai qra :i"'1.iii n o bailo
,
an dual parecen ben ¡
' ;iii-
i.-ni-
da* i un aro l '!<•
un oedü/i " i iiIm
GALLEGO 43
urdía parece unba rosa
outra parece un clavel. (*)
As nenas d ' a Cruña
que gastan mantón
asentaron plaza
n-o meu batallón.
Antón era eu
andaba n-a danza
?ion sei que lie den. (le dio)
y071 sei que lie deu ( 2 )
nin que IV ha de dar;
teño os meus amores
n-a reirá d'o mar.
Xeniñas d ' a Cruña
,
alegravos todas,
que venen as fabas
e as patacas novas.
Antón era eu, etc.
Nenas d 'o rueiro ,( 3 1
( i ) Generalmente se dice caravel y cravel;pero no es raro
ver usada la forma castellana en algunos cantares gallegos.
( 2 ) lie den tiene otra forma : lie dou.
{ 3 ) Grupo de casas formando calle : punto de reuniónpara cantar y bailar.
44 CANCIONERO
en ben vos entendo
queredea gaita
y cu no-n- a teño.
Antón era iit, i te.
Xú> queredea gaita
tamboril «. todo
quen vo-lo troueeera (1 >
sería un grao tulo.
Antón era eu
andaba n -<< danza
non Béi 'jar //<• </< u , etc.
Baile , Befior bailador,
e i .. ii ,
qu'eetá dioindo ;i Boa dama
:
non me pillas oul ra \ i
( lantade , oenae . bailade
.
•aoodide " farroupeiro¡
>in'
¡i qne non i an1 i oíd baila
« ¡i .|H. .-.. •' da primeiro.
Ira. 1 artli ul
GALLEGO 45
7. Esta guitarra é de pino
,
as cordas son de metal,
e o muchacho que a toca
de Ares U) é natural.
8. Este pandeiro que toco
é de coiro de cabrito,
que foi morrer á Monfero ( 2 )
c'unha carrocha ( 3 ) n-o bico. (*)
9. Este pandeiro que toco
é de pelexo d'ovella;
inda on te comeuherba, (ayer)
e hoxe toca que rabea.
10. Este pandeiro que toco
era de coiro d'ovella;
que morrera de morriña,
que de morriña morrera.
(i) Puerto en la ría del mismo nombre, partido judicialde Puentedeume.
(2) Ayuntamiento del partido judicial de Puentedeume.(3) Carracha: garrapata del ganado.(4) Bico en el sentido de labios. Dicha palabra se aplica
á veces en significación de beso.
4G CANCIONERO
11. Este pandeiro que tuco
uon é metí qu'é de Marica
que W o i un i'itlir prestado, (se lo fui)
liara ir á rouiaría.
12. Héichede tooal-aa conchas
miña carrapucheirifia, (*)
heiche de toeal-as conchas
n-aquela corredoirifia. ( 2 )
13. Marica non ten pandeiro
pan ir á remaría¡
oompraráll'o, tragueraU'o,
oomprarall'o Mía tía.
i i. O baüe de Rio i/«' Quintal
imoito \ iva! que n ii hiiin
oenai de Palavéa
maii ai de Pedro /."»;/<'. '
(2) COde alai
.nuil., de carro entnI tiene apariencia '!<• un diminutivo, ata aca>
il en iihk li.i
i al da |x-,¡ui i
lugare en 6
la pan. • |i¡i.i de I.l\ luí.
|
GALLEGO 47
15. O pandeiro toca ben
porqu' as ferreñas son novas
o rapas qu'anda n-o baile
vanll'a cae -1- as cirolas.
16. O señor cura non baila
porque di que ten corona
;
baile, señor cura, baile
que Dios eso 11 'o perdona.
17. Para cantar e bailar
Montouto C 1 ) boa sona ten, (fama)
¡Montouto xa ten a sona
,
Montouto xa a sona ten
!
18. Para cantar e bailar,
nenas de San Pantayón: ( 2 )
para cantar e bailar,
que para outra cousa non.
19. Sacarásnos, bailarásnos,
quitarásnos á bailar,
íi) En Abegondo, partido judicial de Betanzos.
(2) San Pantaleón, cerca de Betanzos, provincia de la
Coruña.
48 CAN'CIONERO
s 'a neniña (*) é bunitiña
tainé-n-a quero sacar.
20. Tiro-liro-lü-mi-ña-iraita
tiro-liro-líi-qué che falta;
tel-o % iñ<> a-a bodega
y o pantriguiño na arca.
21. Tócame parrandéiriña panderetita)
tóoa pola tua vida;
ó son d'a parrandeirifia (•)
vónme quedando dormida.
22. Tóoa , mina pandeireta,
.(iic n non vi'mt 'á rochar ra-
que me oostaohea boa oartí
tuoúdam'osé ganar ayúdame!
l'.",. Tóoa Naya, tóoa Naj
i Nava , tóoa (" - 1 1 1 1
>
t<.,|,, i ,,, bornea peqnenoa
,. ti a barriga grande,
,« ¡do, 'üi <•, iiinit |in
está en equival* n< ¡a de muí hai hafu i
: próximo* ála Coral
GALLEGO 49
24. Unha vella , inoi bcn vella
,
d ' a cabeza moi ben branca
,
colléu unhas castañetas
e foi bailar unha danza.
25. Xan d'Outeiro toca a gaita
a muller o violín
os fillos tocan os ferros;
¡vaya unha cousa ruin
!
26. Xan d'Outeiro toca a gaita
e a muller o violín;
os fillos andan dicindo
¡« miña nai , nunca tal vín »
!
El número 1 fué obtenido en Palavea , cerca de la Co-
rana. El 3, en varios puntos de los partidos judiciales dela Coruña y Betanzos. El 2, 16 y 26 en Cerbo, provincia
de Lugo. El 4, en la Coruña. El 7, 8 ,9 y 13 en Ares,
partido judicial de Puentedeume. El 10, 22, 23 y 24,
en varios puntos del partido judicial de Betanzos. El 5,
en Almeiras, partido judicial de la Coruña. El 12, en va-
rios puntos de Galicia. El 18, en Cines, partido judicial
de Betanzos. El 20, en Elviña, partido judicial de la Coruña. El 21 , en Vivero, de la provincia de Lugo.
TOMO II
BURLESCOS
I. Adio-l-a feúra de Cumbre, ( J )
feira <U- pérdel'o ( 2 ) tempe;
que por ela se pasean
catro cabezas de vento.
2. A miña muller •'• relia,
e de relia ,
'' non ten lill<»s,
beina de mandar colgar
n llliliii /¡¡/wilil ilr figOS. (higuera
)
\ mina mnller, Farruco,
a mifta muller pequeña,
l'Yancisni
(¡ ) Coi tifia
En la|
'! i' «ni i i qneda Indicad
ütu< Í6n que en el dial < t" >• bai a da la i \ la
n i. .un i
( i» / equival • in6 como es tan pif/ai
GALLEGO 51
chama ti por ela, Chuco,
chaina por ela que vena.
4. A miña muller, Farruco,
éch'unha cumprimenteira
:
bebeu un xarro (D de vino
comeu unha bola ( 2 ) enteira.
A muller de Roque Troque
anda bailando n-a eirá:
¡Roque Troque está mirando
cómo a muller se penetra! ( 3 >
A muller de Xan Guindallo
e mais outra baltniteira (*)
arrastróu á Xan Guindallo
pol-a sua borralleira. ( 5 )
( i ) También se dice xerro.
(2) Bola: femenino de bolo , bollo ó torta de pan, general-
mente de maíz, cocida debajo del rescoldo del hogar, y deahi el nombre de bolo d 'o lar.
(3) Se zarandea como el cedazo al cerner.
(4) Saltadora con escaso decoro.
(5) Borralleira : cenicero colocado generalmente detrás del
hogar. La ceniza se traduce en gallego borralla.
52 CANXIONERO
7. A uiullcr d'o tío Laranxo
e mais outra galdrapeira (1 )
tiraran 8 tío Laranxo
dcbaixo d'a parrumeira. {2 ~>
A mullcr d'o gapateiro,
por ben bonita que sea,
nunoa deiza de tirar
c'os dentea pol-a correa.
:>. Andan d1
abaixo pr'amba,
eoicUu que ninguén <-li'o sabo; (piens
,!i»'ci [>¡us i- tndo 11 mundo
e a eadda d'o abade. perra)
10. Anque oh 'eaton en oirolaa (3)
laiin'n befio oalsoncillofl
:
leique non ai borne, solo;
que eitai oí tena neifli
(l
rrumtira < 1 hogar de la eenti< lzon< illofl de lii i . de
en l"s extremo* • oaü-
mái qu< >o.
GALLEGO 53
11. Antonciño foise, foise,
deu un tiro n-o Pastel , í 1 )
quedano dicindo as nenas:
¡malas novas ( 2 ) váyaa d'élJ
Aquela vella do cieño,
atentada d'o pecado,
botóu un rato n-o pote ( 3 )
pensando qu'era un pescado.
(diablo)
(ratón)
13. Aquel que anda n-o baile
sacode ben os calzos:
¡quén lie dera dentro d' eles
un ferrado de abellos! (avispas)
14. Aquel que saleu ahora
ten o pantalón rochado;
botádell:
un remendiño
botádello colorado.
(rasgado)
(i) Pastel: nombre de un lugar de la parroquia de San Juande Pravio, partido judicial de la Coruña.
(2) Mcilas novas: maldición de poca fuerza.
(3) Pote : olla de hierro con tres pies, destinada de ordi-nario á cocer el caldo.
54 CANCIONERO
15. As garcías de Betunaos d)
cando van en prosisíón
levan un gato por santo
e unha vella de pendón.
16. As mininas de Penada <'2 )
¡sin pendentes n-as orfilloa! (orejas)
i ando vén o día santo
ponen cagadas d'ovellas.
17. As mininas de Bianxo < 3 >
pagan as rentas 6 oooo; (*)
eu, como smi rianxcira,
tócall'o pito, Parrooo».
18. A- mocifiaa de Bfandayo
DOS tabeD tascar n linu;
«• andan de porta en porta
táaqneme este afuxaUño (manojo de lino .
(n Provincia déla Corana; rae capital de nna de íaeaie-proi ¡n< iaa de < rali» ¡a. u 11. miau por via de
mote .i Iaa de Betanaoe; la lignificación propia da la voaplica a Iaa perdicea cuando eatán en celo
(j) Avmii.imi. uto de i idicial da Betanaoe.[3J P< qm ii" puerto de la i la
i m < e al pai •
Udoiudú i.il de PadrónU '/ al cuclillo iv.i.i.i-. mal agüero pan
nos.
GALLEGO 55
19. As mociñas de Mandayo,
¡ai! velas acola van
pol-o carreiro d'a misa, (*)
levan o andar d'o can. < 2 )
20. As mociñas de Vilar
todas andan de zagal: (zagalejo)
d'elas todas, a millor, ( 3 )
inda non vale un real. (aun no)
21. As rapazas de Mandayo ( 4 )
non saben fiar a lan
;
(hilar)
e andan de porta en porta
c'o guedelliño n-a man. (vellón)
22. As rapazas de Vilar < 5 )
gastan algo de fachenda
¡á porta d'elas non cantan ( 6 )
outros carretos de renda!
Íi ) El sendero próximo á la iglesia.
2) Corriendo como perros.
3) Millor: mejor. También se dice en gallego viello r , for-
ma que se aproxima más á la latina.
(4) San Julián de Mandayo, partido judicial de Betanzos.
(5) Parroquia de Cines, Ayuntamiento de Abegondo, par-tido judicial de Betanzos.
(6) Es costumbre que los ejes de las carretas, á causa del
56 CANCIONERO
23. As rapaza-; de Yilar Wtodas amlan de zagas (Bayas
- - aon os bou e v» (bu<
que lies pisan os curras! (corrales)
24. As señoritas d'ahora < 3 >
a moda qneren úguir:
itan cintraron de chapa
<-• «ni *08 da ( ¡uardia civil.
25. A vida d'os vagamundos
6 miha vida real:
de mozos, pol as tabernac
<• de vellos, n'<> hespital
26. I late, váite calado,
cara de limpá-1-as olas; (*)
.•.'./i mucho: niéganae loacarrebibón, porque lea sirva el chirrido de avisador en las ve-
I
ludieran bal!
Érente qne l< ton añaden . qu<unin i r «modo ruido
(i)i tarae con motivo del uso detdón eni ¡ma del refajo sustituyendo
e veatir pu- foi ma pai !<• del traje
la ald(
fin de
i Ion 1 masculino
( 1
1
GALLEGO 57
¡viñecli ' á perdel-o tempo
;
non che son nineunha tola
!
*& i
27. Cálate, vaite calado,
cara de sardina cruda
;
que pareces o meu porco
cando solve a lavadura. (*)
28. Casa chea de ventanas
mal pode tornal-o frío
;
á un galán as rnoitas damas
fanlle voar o sentido. ( 2 )
29. Comprach ' unha 'parlamenta ( 3 )
coidando que te casabas (creyendo)
ind'has cómprala de seda
¡e quedarte como estabas
!
30. Costureira siñorita:
se dis que te queima o sol
a cortiza está barata (corcho)
farémosch'un quitasol.
( i ) Lavadura : agua grasienta y con desperdicios de man-jares, que se destina á alimento de los cerdos.
(2) Voar o sentido: perder el juicio ó la razón.
(3) Esclavina corta, de paño, usada por las mujeres en la
provincia de Pontevedra y , en Muros , en la de la Coruña.
38 CANCIONERO
31. Din que 'a reina está ¿sentada?
que ten a barriga dura:
¡vai á traer para Mayo
un corvo e inais unlia rula! <*)
32. Disoné W t' andas alabando
¡carina «le cheroubea! (cbirivía)
¡disijuc fc'andaa alabando
de que erc-l-a firor d' aldea!
53. Escolten,— Befiores, < 3 )
<iu'c un cacln»— de rir
e nai ponoo^papel:
lalaiidn-—d 'as bodas
d' un tal— Bianoelí
iii oon Mingóte
gaivnta— a filia
moho
'
de M.u liim d 'os i'h oí
ptugatorio '1 '"- li
( i ntemporánea i i inti edel prii
ji w, -j |iiivi |..ir iliiil. i. smo |x)i aUnuMCIM!: ./ur equivalí ,"<
i: i .!. Vivero ie - .mi. i n i sins pobres versos, pro-
num undosa •» pus.»I
GALLEGO 59
34. Esta casa sí que é casa,
as paredes de papel,
o señor amo de casa
me parece un coronel. (*)
35. Haber, heiche , ( 2 > mandar unha,
por detrás d ' un pau de toxo
,
¡ e non me has de negar
qu ' es filia d ' un pió lioso
!
( piojoso )
36. Homiño ( 3 ) que sabes tanto
ti hasme de contestar
:
¿qué astrelas hai n-o cielo? (*)
¿qué áreas (5 ) bai n-o mar?
37. — Homiños d' a miña térra
¿qué levades á vender?
— ovos de galiña choca < 6 )
para vos dar de beber.
( i ) Intercalación castellana.
( 2 ) Haber, heiche , es locución genuina del dialecto.
(3) HomiTio : aparentemente es diminutivo de home,pero
aquí no está usado en sentido de pequenez. Es una simple for-
ma mimosa , común en el dialecto.
(4) Cielo es palabra castellana ; en gallego se dice eco.
(5) Arcas se pronuncia arcas y significa arenas.
(6) Oves de galiña choca : huevos de gallina clueca.
00 CANCIONERO
Roubo iinhn Pesta
en Eett in> C 1 )
e co-o vieüeiro
non se vía o sol.
Si quitaras a perrera ( 2 >
cAtca Perrolana
{'orache millor.
— A perrera no-n-a quito,
nin tampouco o paleto
hastra que quiten oa humes
a cadena d'o reló.
(saúco)
Blanoel , Manoeliño,
pcrna.s de Lrato-uionteii i
penau engañar as nena-:
engánaBl 'á ti primeiro.
\'K M( 11 tanto Braa '1' a Diana
feito -I'- pan á'amú iro | álamo
(t) Arrabal de Ferrol I•
i intar y los siete verso* del qne
i 'do i-. endo h i ac-
tual que lleva di ^ u »>
ito colormam ha . negí itudinalc . en la piel
II la itituto 'I.- I.i Coi ii ¡ii ejemplar i
. de la capital
GALLEGO 61
hirnián d'as miñas galorchas U)
criado n-o meu lameiro (lodazal).
41. Miña madre é ehicolate
e meu pai chicolateiro
:
miña nai lambe as cazólas
e meu pai lambe os pviclieiros.
(cazuelas)
42. Miña nai,parida d ' lioxe
;
meu pai, parido d'ayer;
¿quén ( 2 ) han de ser os compadres
d ' o lióme e mais d' muller?
43. Miña sogra cando rene
pbnse n-o medio d'a casa;
ela dime : « sált-á fora »;
eu digo : «¡ten boa traza ! »
(suegra)
(pónese)
44. Miña sogra morreu onte,
Dios lie dea a groria santa;
( i ) Galorchas : zapatos estropeados.
(2) En gallego la palabra quén sirve para el singular y plu-ral á diferencia del castellano que tiene quien y quiénes.
62 CANCIONERO
que me deixou por herdeiro U)
d'os remendos d'unha manta.
45. N' aldea de Palavea
non entra carro ferrado,
sinón o de Mantiñán
c'unha parca ¡>ol-o rabo.
(con herrajes)
(cerda)
46. O capacho de Perucho
poda mar abaixo vai;
si Perucho non ])arccc
dentro d'o capacho vai.
47. O cura vendeu, venden,
c nnn tina que vender;
venden o r;ihn d'e bosta
|borraohÓD I para beber.
(tenía)
18. <> douf de Nadal,
i rento d' o alto,
morrénaell'a oábra
i Don Joeé Pardo. (»)
(Navidad
('
)
. i iota
GALLEGO 63
49. O reí mandóu unha carta
dentro d ' un figo maduro
:
qu'as mulleres beban, vino,
c-os honies, mexo de burro.
50. Os dous qu'andades bailando
parecédesme moi ben:
un, mesmo t 1 ) parece o pote;
outro parece a sartén.
51. Os meus criados
,
catro cousiñas
quero qu'ouserven: W« deitarse tarde
erguerse cedo
comer pouquiño
e andar alegres.
»
(acostarse)
(temprano)
52. Os rapaciüos d ' ahora
son un fato de lambas, (glotones)
( i ) En gallego es frecuente el uso del adjetivo mesmo (cono-cido en el castellano antiguo), en concepto de adverbio, cir-
cunstancia que trasciende al lenguaje castellano de los hijosdel país. Otras veces hace el papel de pronombre demostrativo.
( 2 ) Las sílabas castellanas oh , ac y alguna otra , se pronun-cian en gallego con sonido de u , como en ouservtn, cuya pro-nunciación se hace notar en el habla castellana de muchos hijos del país.
64 CANCIONERO
van comer as empanadas
á debaixo d'os baleos.
•53. Penaaa que che quero ben
porque miri> para ti;
;asi Dioa me leve a alma
cómo me río de ti
!
ó4. San Amaro d'a Pórtela
ben milia pipa <"> torno;
qn'aa mulleres beban vino,
y <>s honies beban un corno.
San Antonio '1 'a Cabana
ten unlia pipa n-o moa
pra qu'oa bornea beban riflo
. el .<la Ponte.
• uulia herba n !
que n chama i .'
1
1
unala ll.uii uln-
GALLEGO 65
¡para contestar conmigo
douche Dios pouca memoria!
57. Teño unha herba n-a horta
que lie chaman escarola
;
os rapadnos d ' ahora
non queren si non parola.
58. Teño un niño de pasearos ( J )
aló n-o mar d'o Orzan ( 2 )
riña (ó golondrina) y á la Celidonia menor herba, d'as almo-rráns.
Las hierbas que se acostumbran á nombrar más en gallego,
son las siguientes:Herba abelleira= Melisa.Herba boa= Menta.Herba d'a fame= Especie de algarroba que nace entre el
trigo, á cuyo tallo se agarra hasta inclinarle.
Herba d'as paridas= Hierba de San Juan. (Prunella vul-garis.
)
Herba d'a solda= Bálsamo de jardín.Herba de Nosa Señora= Artemisa.Herba d ' o cegó = Ortiga.Herba d'o demo= Estramonio.Herba d'o gando= Eléboro fétido.
Herba d ' os carpinteiros= Que éstos aplican sobre las corta-duras. (Achillea millefolium.)Herba leicteira= Para aumentar la leche de las vacas. (En-
tre otras la hierba triguera y el Llantén menor ó correóla engallego).
( i ) Se dice este cantar de algún otro modo. La palabrapaxáros á veces se dice páxaros.
(2) Mar del Orzan; pequeña ensenada al O. de la ciudad dela Coruña , notable muchos dias por su recio oleaje.
TOMO II 5
66 CANCIONERO
y as rapacifias d1
a vila
c'o nieu yiiño logo dan. (nido)
59. Te-to ti por boa moza
i pendentes de coral;
inellor che fora tor vacas
que brueum (*) n-o corral.
Teste ti por moi sabido ( 2 )
l><»r moi Babido [tienes
|anqne te tes por sabido,
moits Babencia non tés I
61. Todos 1"-- mozos d' ahora
son R itos de pan de pino
oollen ás nenas '1 'a man (:J )
« t.iitll. o amor pol o ü"".
i nearnada (*)
Imal razo de Dios -/<- fenda!; te hienda
( i i mugirEs uno de los parí i en
¡va \ ,por i" i.mti),
¡mi tin.i |.|. -i ¡n-
nido• Je
I I1 USO
GALLEGO 67
traes chaqueta encarnada
está-la debendo n-a tenda.
63. Unha vella e un candil
son escusados n-a casa
:
a vella roña que roña (gruñe)
e o candil consom ' a grasa.
64. Unha vella fixo papas (hizo)
e botounas n'unha criba,
puxo a criba n-a cabeza
e escaldóus' a vella viva.
65. Vale niáis unha artesana
,
c'unha saya de percal,
que todas las señoritas
vestidas de tafetán:
elas son feas
que é un horror
e as artesanas
son com ' un sol.
66. Vállame Dios si caerá (!)
( i ) Parecido á otro castellano.
68 CANXIONERO
aquel que vai <V a U)oabalo;
[Ue 111' había de rir
aniju'estou apesarado!
57. Vivan os mosoa de Rioi -
vivan 03 mozos rueo-
para cantar e bailar
vivan os de Sargadelo». ( 3 )
Xanifio, Xanifio, Xan
,
Xanifio traballador;
I iiiuller n a miliaria,
Xanifio n o sen labor.
Xuana andaba desoali
Xuana porque quería
que i oaaa d*o lapateiro
Xuana be n a -alna.
i > i ..i ¡i
i ¡tai el amontonam]
S'ortcde] Lu fué
I i.ll't u
fun'
U)
GALLEGO 69
Los números 1 y 7 fueron obtenidos en el lugar de
Palavea, parroquia de Elviüa, próximo á la Coruña. El
4,6, 11 , 26, 45, 60 y 61 en Abegondo y Aranga, del
partido judicial de Betanzos. El 3 , 15 y 34 en varios
puntos de los partidos judiciales de la Coruña, Betanzos
y Puentedeume. El 12, 13 , 14, 16, 19 á 23, 25 y 31en varias parroquias del partido judicial de Betanzos.
El 24 y 67 en Vivero y Cerbo de la provincia de Lugo.
El 35 en Betanzos, provincia de la Coruña. El 36,
54, 55 , 56, 58, 59, 63 y 64, en la Coruña. El 37 y 38en la Coruña y otros puntos del partido judicial de la
misma. El 42 y 43 en varios puntos de los partidos dela Coruña, Santiago y Padrón. El 44 en Sada y Abegon-do, partido judicial de Betanzos. El 46, muy común enGalicia. El 47 en Elviña, partido judicial de la Coruña.
El 51 en la Coruña y Santiago. El 52, 53 y 57 en Cer-
bo, provincia de Lugo. El 54 en varios puntos del parti-
do judicial de Betanzos, y en Palavea del de la Coruña.
El 62, 63, 68 y 69 en la Coruña y Santiago de Com-postela.
CANTAR .sobre)
1. Aquí me tefio d'estai
por dar gusto á nious señores;
aquí teño de cántal-
os mandamientos de fror
2. . IrrabSat porque canto, ral
porque río, moito máii
;
héá le rir e cantar
i»:ir.i >\\u- arrabeea mau.
odádeme i oantar
rádem pie quixer;
adádeme i oantar
nnón ron ;i enr i<i<
i < lánti , oompan< iro . i anta,
oánta, que Dioi che dou
GALLEGO 71
a miña cando nacín
quedóu n-o fol (*) d'a linaza.
5. Axudádeme á cantar,
rapazas d ' a miña aldea
;
ayudádeni' á cantar
que m'atopo en térra allea.
6. Cantador qu' estás cantando
e te tés por mui cantista,
ahora vamos á ver
quén ten a lengua máis lista.
7. Canta gordo, canta gordo,
meu hirmán Manoeliño
;
canta gordo, canta gordo
qu'eu cantaréi delgadiño.
8. Deprendéronm'á cantar
as neniñas de Rianxo;
deprendéronm ' á cantar
indo pol-a mar abaixo.
( i ) Saco de pergamino.
72 CANCIONERO
y. Dioes 'iuc non canto ben,
para ti canto bastante;
-i non me queros <»ir,
arre, borro, para diante.
10. Estamos en tempo santo
non é tempo de cantar;
6, d" aprender a doutrina
para u<<< { nsuinimir. < x )
] i. Este cantarifio aovo
;<ihc n < soupera W levar!
las nena- d'a niiiia Ierra
sábano repinioarl ('•*>
12. Ifiüte cantarifio aovo
•1 1 1 • 1 1 o t ronzo i < ita tei i
i
quón o tronzo ' Pai ruquifio,
ii b polaina d' onha perra,
(i) a i i i • ¡ .i 1 1 parroquia á examinar*as de tiana dorante la < ¡uaresma.
{i i ',;
( \
)
rcon todaen tiofl
GALLEGO 73
13. Este é o son el 'a Marina Weste é o son marinan ;
*
este é o son d ' a Marina
que o trouxo nieu hinnán.
14. Eston ronca, ben non canto,
estou ronca, ben non canto
;
acabéi el' enronquecer
c'un vaso de vino branco.
15. Estou ronca, be-n-o sinto,
estou ronca, be-n-o sinto;
acabéi d' enronquecer
c' un vaso de vino tinto.
16. Eu cantar ben ebe cantaba,
a gracia non era moita; (mucha)
¡quén me dera un burro vello
pra votar á quen m ' escoita!
17. Eu son o cegó de Loiba, < 2 )
todos me mandan cantar,
(i) Territorios pintorescos próximos á la Coruña y Be-tanzos.
(2) San Julián de Loiba, parroquia del partido judicial
de Ortigueira,provincia de la Coruña.
71 CANCIONERO
e non hai un que me diga
:
tuina, cegó, pr'a fumar.
L8. Fun po-la calle <!'<> Monte (D,
non sei si ch'o oonte,
peto, YOUCh'á* cantar;
U nena- d'o CU COtido <-)
¡Dios mío querido,,
non poden andar]
19. Máis valen que calaran
xa que non cantas con modo,
váit 'á cantar ondi
xunt I le Reboio.
20. Bioita vt rg >i i me casta
poflerm'aqui i cantar,
'I' >n<I<- hai tanta-' nía;, i
que iii<- poden inaenar.
Bl Moito había de cantar
(i
)
i de la «
u te losúltii
(3)
GALLEGO 75
moito había de cantar
si beberá unlia pinguifia.
22. Non podo xa cantar ináis,
que está meu amor de diante
e m'está choscando o olio í 1 )
qu'estóu ronca e que non cante.
23. N-o outro lado d'o río
oín cantar, e escoitéi,
¡eran uns estudiantinos
que viñan de Monterréi
!
(escuché)
(venían)
24. Para cantar e beilar,
nenas d'o val d'a Marina;
para reza-l-o rosario
vivan as de Rano arriba ( 2 ).
25. Para cantar e beilar
vivan as nenas de Cela ( 3 );
e para andar o viacrucis
vivan as d' a miña térra.
( i ) Choscando o olio: guiñando ó haciendo señas con un ojo
.
(2) En el Ayuntamiento de Aranga.(3) Santa María de Cela, enCambre, partido judicial de
la Coruña.
76 CANCIONERO
Pol-a que entrón á bailar
a qn'eetá bailando ahora;
pol-a que en trun á l>eilar
cantaré] a noite toda.
27. Si ti qtrixeraa "ir
os nieu* mellorea cantan'-.
non sabías si en <'U
mi a $t r, )vi x d'oa mai'
28. I dol-ofl que cantan bon
cantan lia-ta a modia QOÍtO;
e yeu oonro oanto no il
oanto niáis ahí d'aa doce.
{Tente, i áfio Bolteiro,
vente, mociflo d'o Porto
;
dhámanl 'ai de térra adentro
que \an á cantar tro poní
\i
1 1 • .ii podo i'ii ir náifl
que m me toma i
( 1 1 i
GALLEGO 77
si me dades un gotiño
hábol-o pagál-o (!) a Santa.
31. Xa sei qu ' osté sabe moito
,
non pretendo de o vencer;
n-a prhneira cantiguiña
adiós lie quero decer. ( 2 )
El número 2 fué obtenido en Ares, provincia de la Co-ruña. Los 3, 11, 14, 29, 30 y 31 en Aranga, partido ju-
dicial de Betanzos. El 4 , 8, 9 y 27, en la Coruña. El 7
en Palavea, próximo á la Coruña. El 10 en Cerbo, pro-
vincia de Lugo. El 28 en Oleiros, provincia de la Coruña.
( i ) Hábol-o pagál-o: os lo ha de pagar.
( 2 ) También se usa dicir en lugar de decer, común en la
parte de la montaña.
CASAMIENTO
As nenas d'aoó e d 'aló
xa non se podón casar,
porqu'o Reí chama da rapaces
8 BÓrvicio militar.
Arranchar, ni arrouohar,
que me quero casar;
M qnén e oon qnén
,
con Antón <\'<i<;,iii ; allá)
ad en medre asi en medre
.i-i en medre «• verd
poúi Antón —poii Antón,
a.il.i
( i • I . infiniti im-
un unm mlinit \.i que llt
liti raímente
GALLEGO 79
3. A unha vella, nioi ben vella,
máis vella que Zaragoza
tratáronll'o casamento:
¡de vella volveuse moza
!
4. Bota leña n-ese lar
aunque sea toxo macho,
qu' esta noite se concerta
seña Andresa c'o Carracho.
5. Cando meu pai se casóu
co-a muller qu'inda hoxe ten; (D
era n-o tempo d'as uvas
inda lie ( 2 ) m'acorda ben.
6. Caseime c'unha señora,
coidando ( 3 ) que tina don
;
tilla piollos d'á libra (tenía)
e pulgas d'á cuarterón.
7. —Dame d'o teu pan, Antona,
d'o que das 6 teu marido.
li) Qu'inda hoxe ten: que aún tiene hoy.
(2) En el primer tomo hemos hablado del enclítico lie y deotros que contribuyen á la dulzura del dialecto.
(3) Coidando : suponiendo.
80 CANCIONERO
— O meu marido vai fora,
levóu as chaves consigo.
B. — Dhnc, casadilla nova,
¿cómo che vai de casada?
— ¡Como criada que sirve
e non lie pagan soldada!
'.»./ F.u (D casar hm ( 2 ) me casaba
recelar be-n-o reoelo!
por non andar pergúntando.
:¡ como pasa o centéo.
|n. Bu oaseime oo' a filia
td'a lilla d'o A i :i ikmi,
ela bonita non era
probé b(, honrada non.
1 1
.
En oaseime <"n un sastre,
I
:iiI aunoa me en casara
¡
ii) i :m'in qae el Infinitivo te ponga delante da|v.p del mismo -
i .i i•
. ¡fií i con el \'
I . ti. UI !1(.- r 1 u | ,11 \.ll I
dijimos en < 1 tom i I
GALLEGO 81
todo o dote que me dou
foi unlia capa de sarna.
ti \ pol-o ,
12. Lii caseinie Agosto,
miña sogra non ten pan, (*>
cando no-o ten n' o Agosto
¡qué fará po-lo San Xodnl < 2 )
13. Heiche de dar medio neto,
medio neto ch ' hei de dar
;
heiche de dar medio neto
para contigo casar.
14. Heime de casar aquí
qu'é térra de moito pan :
co-as silvas d'a miña sogra, (zarzas)
teño lume para o vran. ( 3 )
15. Heime de casar est' ano
heime de casar e hei,
( i ) Se refiere á los cereales de la cosecha reciente.
(2) Alude á la época en que los labradores no conservanapenas cereales de los recolectados en la última cosecha.
(3) Se dice vran, bran y brau.
TOMO II 6
82 CANCIONERO
heime de ca<ar cst'ano
c'un soldadiño d'o Rei.
16. Heime de casar n' aldea
[qué demoro (*> podrá ser!
anque non haza milliño ( a )
pataquifiaa ha d' haber.
17. Heime de casar n-este ano,
tcfi" a-eso moito empefio,
anque sepa de vender
oatro galifias que teño.
18. M. u Señor Ban Audresino,
que esta* d 'alta montana
:
ano, ' "i Bolteira
;
\ inc)
pr o que vén \ irói ' B ' oasada,
19. Milla t i :t í por me oaaaz
con me deixóu ir soldado,
ahora q
un.- ii o rtfugaüo, (4 >
( I I / i (llTIll >l :
diminuíel díalo
, el quo - lino, ver.
GALLEGO 83
20. Non te cases , miña hirmán
,
mira, non ch'ha de pesar;
qu' os rapaeiños el 'ahora
non ganan para fumar.
21. O carballo d'o pe torto
pon a rama ben dereita
;
pero o home desque casa
non trai a barba ben feita.
22. ¡Par 'un birmán que teño
solteiro e por casar;
para un birmán que teño
lévanm ' o de militar!
23. Eapaza, ti non te cases,
si queres por ruin agarda;
qu' en rindo eu d'o servicio (viniendo)
faremos a vida santa.
24. Rapaza , ti non te cases
,
si queres por min espera
:
qu' eu non me podo casar
basta coller a licencia.
84 CANCIONERO
25. Si rucu pai non me casare
par ' o domingo que vén
,
vóulle poner lume u casa
e quéiniolle canto ten.
26. Tente dercita, Bieita, (Benita)
que teu pai te quer casar;
— tan dereitifia me pofio
qu'o vento me quer levar.
27. Toda las mozas Bolteiras
pidíronl] á San Antonio
que lies dése casamento
qn' estaban a-o Porgatorio.
Los números l y _' fueron obtenidos en la ('muña. El
3 en Taños puntos de \<<- partidos judiciales «le la Córa-
te, Santiago y Padrón. El l y LO en Soandres, partido
judicial de Carballo, provincia de la Corana. Kl 6 en Ci-
Desde Abegondo, partido judioial de Batanaos. BU i
y '.» en la Corana y otros pontos de bo partido judicial.
Bl ii en Vivero, provincia de Logo. I." j 13, 15, 1 7 > 21
«ii \i.m i. partido judicial de Betanac L 19 y 20 en
Cerbo, provincia de Ln o Los 24 á lv, en <-l partido ja*
I de Vivero, provincia de La o. E21 22 1" miamOj
y :i«l< m:i- < n ranos pontos del de li Oorafla. MI 23 en
Taños puntos de los partidos judiciales de la Corana y
PucDtodoumc. Kl 27 en Elvina, parroquia próxima á la
1 ni. i.
COMIDA
A galiña pon o ovo (*)
pr ' a proveito d ' a muller
:
o home vai par 'o monte
¡come broa ( 2 ) si a quer!
2. A miña muller, Farruco,
eche unha cumprimenteira
c ' o rabo d ' unha sardina
comeu unha bola ( 3 ) enteira.
3. A regueifa está n-a mesa
e non hai quen corte d'ela;
(i) Pon o ovo: pone el huevo. Ove no lleva /( ,porque no
la necesita.
(2) Broa: borona ó pan de maíz.
(3) Bola: bolla ó torta de pan.
86 CANCIONERO
para cortar (*) a regaeifa
que viva Prego o d'a Grela. ( 2 )
4. Arriinéime, arrimarme,
funm' arrimando;
n-a cocina d'o cura
couiín o caldo.
Agarréi a cazóla
rompinll'o mango
c i>or cao a criada
quedóu chorando.
5. Chama búa nai por ti,
desd'o etqueiro d'a eirá, (esoalera)
que rayas oomei as papas
que oh' están d a borralUira. (:3 >
(i. Mina sogra morrou onte,
deixoum 'i. oaldb n a ola
:
i ramos oomendo «• roendo
qoen m morrea que se morra !
i eiblequeen lugar da cortar, deba ser cantar, aiu -
dien intador qne triunfaba en la impro >n; <n
el | ir..r ii hemo opado tuuto
I l.i ( )( ti mu.i Cení(
GALLEGO 87
7. O compango t 1 ) Diól-o dé
á quen Diol-o queira dar
,
á rain gustara 'o compango
cando me pono á xantar. ( 2 )
El número 3 fué obtenido en El viña, parroquia próxi-
ma á la Coruña y limítrofe con el lugar de la Grela. El
4 en Cerbo,provincia de Lugo. El G en varios puntos del
partido judicial de Betanzos. El 7 en Moras, Ayunta-
miento de Arteijo, partido judicial de la Coruña.
(i) Compango: cualquier manjar que acompaña al pan(opsonium) de con y pan.
(2) Xantar: comer de mediodía; la comida del mediodía.
No escribe el colector xantar con j ,porque, como queda
dicho en el tomo I, todas las sílabas con sonido de x, comoel de la voz francesa chercher , aparecen en esta obra con unsolo signo
, y procediendo dicho sonido de ocho fuentes diver-
sas de etimología , aparecería muy complicada la ortografía
gallega al tener que prestar atención á tan variados orígenes.
En castellano mismo tuvo la x el sonido representado aquípor dicha letra.
CONSEJOS
1. Andas d' arriba pra baizo
andas d'ábaizo pra riba;
dóixa d' andar, BenitifiO,
dcscoidando a tua vida,
Cigarro que ehe Be apague (*)
no ii" volvaa ri enoender
amorefl qo 'has olvidado
no aofl volvaa á querer.
:í. Ohégate, Bfinguifto, á ela
che dall ' un abraso;
que ri non te \ ira nai !<
• 11. • tíflaa dado o itro.
(i ) Parecido h OtTO caiteU
GALLEGO 89
:. Debaixo d'unha figueira CD
non te botes á dormir
nin cases con home vello,
nena, si queres vivir.
Mariquifia de Lámela,
¡xa non ques parrafear
!
rite de quen te marmura
e de quen te fai chorar.
Non te mates por tomates
que os hai n-a tomateira;
mátate por tér amores
d'unha minina solteira.
Quen querrá roldar que rolde
,
pero conté c'o que fai;
que sempre en salir con noite
moi noite peligro hai.
Rosiña , n ' andes descalza
que xa tés os pes feridos
;
cálzate, Rosiña, calza,
non me rqmpa-lo sentido.
(i) Parecido á otro castellano.
90 CANCIONERO
9. Si queres ir á pescar
po-lo que sepas non deixes
,
porque como din alí
:
«canto niáis bosta man peixcs».
10. Si qués qu 'o carro non cante ,
miña prima Manoela
,
si qués qu'o carro non cante,
bútalle sebo co-a vela.
11. ZapatifiO d'unba sol O)
logo lie cai a biqueira] ( 2 )
gárdate , mina minina,
de caer a vez primeira.
Loe números l , 5 y 7 fueron obtenidos en el Ayunta-
miento de Axanga, partido judicial '!< Betancoa. El ~ en
Ares, partido judicial de Puentedeume. VA 3 y 6enCer-
bo, partido judicial de Vivero, provincia '!< Logo. Kl 2
,.„ Oleiro j Moeteirón, del partido judicial de la ('"nina.
Los 8, l ( » y l l en rarios puntos del partido judicial de
la Corona. VA 9 en Bada, partido judicial de Betanioa
(i
) Sul : sii'
(x) Punta i al calzado.
CUALIDADES PERSONALES
1. A ese niociño, á ése,
á ése chúscall'o olio (guíñale)
que, anque ch' é pequeuiño
ten donaire para todo.
2. Anda tí, váite d' allí,
cara de leite callado (cuajado)
que tés tan boa barriga
que leva medio ferrado ( 1 >
(i) El ferrado, medida de capacidad para áridos, aunquede diferente cabida según las localidades de una misma provin-cia, equivale á unos diecisiete litros.
No es igual el destinado á medir maiz, que el del trigo
y centeno. Es muy notable la diversidad de cabida en el
de trigo y centeno usado en diversos territorios de la sola
provincia de la Coruña. La menor cabida corresponde al
de Betanzos (i decalitro, 4 litros, 3 decilitros): sigue enorden la de los distritos de la Coruña y Carballo y Ayun-tamiento de Outes: el ferrado de Ortigueira es todavía másgrande : aunque iguales entre sí , le tienen algo mayor : Mesía,
92 CANCIONERO
Anda tí, váite d'ahí,
cara de lcitc férvido; p
que tés unha barriguiña
que leva medio cuartillo.
Anquc che digan , e digan
,
eres un cara lavada; U)
ind ' andas" pior que un trcnco ,< 2 )
y' o tcu corno non val nada.
Anque son de antr'os tozos, (3)
criada n-as oarrasqueiras ; < 4 >
reirá, Noya, Órdenes, i y Santiago: aventajaal de estos distritos el Cerrad* Muros y á éste el de*Gra, con sus Bemeianl le Cerdi cubión, FerroljrMaañón Por ultimo, el ferrada "i cabida dentro dela provim ia de la Cornña i el de Puentedeume (i decalitro,h litros, 8 decilitros y \ centilitri de algunas otrasparroquias del partido de Noya, que todavía le aventajan.i • i variedad por si sola d< muí tra perfei Límente la n<
dad de jil.-tm, i tema i'iM i< o decimal.( i ) c'.n.i lavada : descarado.( .•
i Ttniatizambo.
( 3 ) Toxot: arbustos espino . <>. .i n I peeie de aliagas.
i . - tienen a] ilicaí i< >n< i de comei alÍi i lint a.'y para pn<i i«i
tan muy buena '
,ii , plantas de
flores amarillas de las senecióideas, familiai en algunos ai i oales; florece de (unie
i»tO.
GALLEGO 93
tanién sei beber o vino
coni ' as nenas d ' a ribeira.
¡Ai! raíz d'o toxo verde,
prantada n-a miña borta;
minea vin home cativo (*)
rondando n-a miña porta.
¡Ai! raíz d'o toxo verde,
posta n-a miña ventana;
nunca vin borne cativo
deitado n-a miña cama. (acostado)
¡Arriba, pandeiro roto,
abaixo , manta mollada
;
donde estamos os solteiros ( 2 >
os casados non val ( 3 ) nada.
9. Bunitiña e mais ben feita,
así a quere o meu Pedro;
( también)
( i ) Home cativo : hombre pequeño.(2) En el primer tomo hay un cantar muy parecido á éste,
pero que se refiere á los sexos.
(3) Non val nada : en rigor debiera decir non valen nada, peroen el gallego no es raro el uso del singular en sustitución delplural.
94 CANCIONERO
• nin moi branquiña que espante
nin negra que pona medo.
10. Cando o olmo dea peras
e o trovisco ( J ) dea uvas,
entonces dirán verdá
os bornes de barbas rubias. (2)
11. Cara de lcite férvido
cara de pan varolento, ^con moho)
tua nai anda dirindo (madre)
que lie comen o fórmente
12. Corre, coxo, que ch'é DOÍte
busca pousada con día;
qn'os ooxoa a-a mifia torra,
xa a buscan 6 medodía,
13. Chamáoheme delgadifia,
grandísima bandalleira ¡o)
( i ) Trovisco : i migar ; arbaatillo de flon ;isqaeflaa
lili; . , :il^imos mendigos'..i para
|
a t¡fi< tal
(2) /i • > 'li'" 1
' 11
llego.
(3) tíandalUira mujer aspan! atajo
GALLEGO 95
se erebo pol-a cintura (quiebro)
serás tí miña atadeira.
14. Charnácheme moreniña
,
de blanca non teño nada;
non me paréu miña nai
para ti, cara lavada.
15. Chamácheme moreniña
eche d' o polvo d'a eirá
inda ti no é-l-o galán (no eres el)
que me guindas C 1' n-a guindeira.
16. Dame vino, dame vino,
auga, nin moita nin pouca
sonche ( 2 ) d'esta condición
tamén podía ser d' outra.
17. Delgadiña d ' a cintura
com' a palla d'o centeo,
(i) Guindas : tiras 6 arrojas.
(2) Sonche , equivale á soy : la sílaba che es enclítica muycomún en gallego y contribuye á hacer más dulce el lenguaje.
96 CANCIONERO
tomadora d' o tabaco,
trae la caixa n-o seo. ( l )
18. Dixéchenie qu ' era fea
que son fea be-n-o sei
herdeino de miña nai (lo bei'edó)
gue comprar no-no compré!
19. Eu caseimo en Pontevedra
c'unha nona da Moureira;
e todo o tempo se 11' iba
porque salín priguiceira,
20. Eu bonita ti" na aon ,
fea, aon me quer oinguén
;
tcoitadina d'a bonita
que tanto traballo ten! ( 2 >
21. Bn oaseime con na relio
por dioir que tifia borne
;
tanto lie pea ua oa ani
<|U 'a i ama K>bil 1 1 • • 1 1 pode.
( i ) Cai
ij.i ni .
( i » i.l final i. ii el conocido •
,Av ,
i• la qui :
GALLEGO 97
22. Eu caseirne en Santiago
,
n ' os arrabales de fora
,
c'unha filia d'a priguiza; (pereza)
¡toda-1-as horas me toma
!
23. Eu caseime n-a montaña
co-a filia d'un montañés
j colores! ¡moitas colores! í*J
¡n-a montaña quedares!
24. Eu non quero muller moza
,
non m ' a dan os ceruxanos
;
quero unha mulleriña
de catorce á quince anos.
25. En Xora ( 2 ) hai boas nenas,
en Loureiros a fror d ' elas
,
en Recevés as fregonas
e en Castellón as garelas. ( 3 >
( i ) Hay aquí una concordancia de género femenino , á di-
ferencia del castellano.
(2) Xora, Loureiros, Recevés, Castellón: lugares délaparroquia de Ois, en Coirós partido judicial de Betanzos.
(3) Gardas : mujeres de mucha lengua y descaro.
TOMO II 7
98 CANCIONERO
26. Farruca ten boas pernas,
si as ten eu ben 11' as vin;
non entran pernas como elas
dentro d' o meu camarín. U)
27. Galán d'a monteira negra,
para tí o mundo é largo;
miña nai é labradora
e non quer xente fidalga. < 2 )
2v Malos furunchos ( 3 > te coman,
cara </< leité férvido ',
(*>
qu'anqoe engadachcs < 5 > algunha
üohei i'ouco mantido.
2'.'. Mirada l'ni a fontC
X m Pardilla Poi oon ola,
Xan Pardillo oamoroiiM
*1
"• • andar de Mirada.
(i) Camsrin: receptáculo , construido con varas entretejí'das .
(2 «i delicada
( j) Furunehot . di
'4) Bs bastantecomno llamar asi á la-, jx-raonasdo tez muypal]
(5) ..', strajistesi Ros 6 alucinaste.
GALLEGO 99
30. Miña nai, miña naíña,
qué linda nai teño eu
;
vendeu o seu coletillo d)
para me comprar o meu.
31. Moreniña como min,
vaite lavar 6 pilón;
que anque te lares e laves
moreniña es de nación. ( 2 >
32. Non me case, miña nai,
e'un pedreiro barrigudo;
cando está picando a pedra
bota p como un burro.
33. Non sei lér nin escrebir
nin poner o pe de roda;
estrenaréi a monteira
o día d'a tua boda.
(i) En Cerbo dan este nombre al bolsillo ó faltriquera;
pero en otras partes indica una prenda de vestir hecha depiel. También se llama coleto á una especie de chaqueta.
(2) Por naturaleza.
100 CANCIONERO
34. Non son bonita que espante
nin fea que poüa medo;
así como Dios me dou
así me quere o meu Pedro.
35. Non teño cofia (*) que poüa < 2 )
nin camisa que vestir
,
a culpa ten-a ( 3 ) meus olios
que non fan sinon dormir. (no hacen)
36. Non te quero, non te quero,
que tés a color d' a augua;
si foras ooloradifia
eu te quizara na alma.
37. O ano qu'hai moito lifio
t ;i ii n'n h;i¡ a umita a resta , (*)
Íi) ]•'.;>'i i.' do toca para recoger el pelo.
2) Pona: pon 1 i un i jemplo da las variaciones en el
oandoel infinitivo por el imperativo 6 el
subjuntivo por el infinitivo, como en el caso actnal
(O /. n-0 : tiénenla ;pero la forma aparente es igual para
:, Mii.tr que para el plural No es el (mico caso que pntituí i «
• r i en equivalencia del plural;
> al hablar de jum, forma común á l"s dosnumen <
, \ en 1 1 1 antar núm 81 'ti
lino 1 11 el canlsingular. [aivaliendo al plural.
GALLEGO 101
¡os rapaciños d' ahora
chairan á fero C 1 ) qu' apestan!
38. O ano qu'hai nioito liño
tamén hai moita bagaña, ( 2 )
os rapaciños d' ahora
todos che niexan n-a cama.
39. O cararel foi ó río:
foi cerrado e veu aberto, (y vino)
ahora xa you sabendo
qu'o teu cariño n'é certo.
40. O carballo qu ' é pequeño
tamén fai pequeña sombra;
á rapaza que é bonita
pouquiño dote 11' abonda.
41. O coral é como o ouro ( 3 >
que se pesa n-a balanza,
(i) Chéiran áfero: huelen desagradablemente, como á bra-vio ó montaraz.
(2) Baga 11a : mala semilla mezclada con el lino.
(3) Parece castellano.
102 CANCIONERO
fai com ' unha boa nena
canto pensa tod'o alcanza.
42. O corazón d' as rapazas
eche campana d'igrexa:
¡unhas veces , toca á morto !
outras , repica n-as festas.
43. O meu damo é moi pequeño,
eu tamén así o quero;
méto-o na manga d'o sayo
trato con él cando quero.
44. O meu damo 6 pequeño
,
nunca él tan grande fon;
c'unha vara de liurcl (*)
fíxcnlle sayo e unha gorra.
45. O muíno d'a niaquía ( a )
bota a fariña en ruda,
o filli» d' moifieira
teil un andar, qnfl namora.
Íl) fíurd género '!<• t»
j t< l< > tmiy ordinario y fcspeTO.
2) M maquile cantidad de grano, del mimoqoe*> lleva á moler, dada la molienda.
GALLEGO 103
46. O que ten a muller fea
grande regalía ten;
traballa, com'unha negra,
non 11' a cobiza ninguén. ( envidia
)
47. O que teña muller vella
que non poida traballar
que a pona de cancela
para gardal-o lugar.
(cancilla)
48. Os casados, valen ouro,
os solteiros, ouro e prata,
os viudos... ¡calderilla
d'aquela que nunca pasa!
49. Os rapaciños d'ahora
eu direi quen eles son :
collen as berzas n-a horta
va-n-as C 1 ) vender 6 mesón. ( 2 )
50. Os rapaciños d'abora
eu direi quen eles son
:
( i ) Va-n-as : las van á.
(2) Mesón de Aranga, partido judicial de Betanzos.
104 CANCIOXERO
apretados d'a cintura
e largos do corazón.
51. Por ahí adianto vai
unlia parranda de mozos
:
tres tullidos, e tro- mancos,
tres tinosos, tres sarnosos.
52. Teste ti por boa moza
c por boa comencncia;
por eso te ras quedando
á la luna de Valencia. ( 1J
53. Todfl a miña vida amluven
tras d'unha mnller mediana;
idoame ])i'>> nidia candonga ( a )
que non me oabe d b cama!
:, i Tmlo los milloree moi
van indo a servil Reí
o refago qae quedón
¡ten un garbo, <|tm oon «..-i !
(3)
( i ) [ntercalaci6o ca it( n •
jaj < Abulta ha- [uivale I
allá», i : seno qna en l" malí
pectivamente
GALLEGO 105
55. Vái d'alií que nada és
vái d'alií que n-és ninguén
doute Dios unbarallocas t 1 '
¡e naide te quere ben!
56. Vaya que traes fachenda
con esas catro guedellas
todo cbeo de piollos
que che furan as orellas.
Los números 1 , 2 y 3 fueron obtenidos en Vivero,pro-
vincia de Lugo. Los 4, 6, 19, 33 y 38 en Abegondo,partido judicial de Betanzos. Los 5, 42 y 52 en la Cora-
na. Los 7, 8, 28 y 37 en el Ayuntamiento de Aranga,
partido judicial de Betanzos. El 9 en Palavea, cerca de la
Coruña, y en otros puntos de este partido judicial. El 10
en la Coruña y en Abegondo, partido judicial de Betan-
zos. El 12 y 17 en Oleiros é Ifiás, partido judicial de la
Coruña. Los 13, 16, 21, 22, 25, 34, 41, 43, 44 y 45,
en el partido judicial de Betanzos. El 18 y 26 en la Co-
ruña y Santiago. El 27 en Cines, partido judicial de Be-
tanzos. El 29 en la Coruña y en Cuíña, partido judicial
de Betanzos. El 30 y 32 en Cerbo, provincia de Lugo.El 50 y 56 en Mugamos, partido judicial de Puente-deunie y en otros puntos del de Betanzos. El 5 1 en Ares,
partido judicial de Puentedeume.
( i ) Barallocas : Charlatán.
DESAIRES
1. Connosco (*) ti non viras (vendrá-|
porque che no-está cu uso;
¡irás con outras batcr,
carina de garanduxo. ( 2 ) (carita)
2. DSehétm'vn vaso de vifio i díateme)
en Befial de matrimonio:
o tifio , beból-0 hei;
¡casar contigo non podo I
3. Dirlinit'un < 3 ) bico n-o qufi.roi barba )
en sena! de matrimonio,
(i) Connosco, formado ablativo derivad, i de í.i pleonáaticalatina: cum novitcum, El castellano antiguo conoció si mmumm> el ,
.ic 1 gallego el equi-
co.
(2) Gtrnuduxo, roñante 6 galán que anda á la tuna.
(3) l.u. mi y oti Mi.
GALLEGO 107
pero non caso contigo
¡renegado sea el demonio
!
4. Fágoch'a cama n-o río
co'a cabeza n-un toxo;
vái d'ahí, cabeza moura í 1 )
mismo m'estás dando noxo. (asco)
5. Non ponas o pé de punta
nin a man n-a miña saya
anque son filia d'un probé
para ti n-estóu gardada. (2)
Non quero d'os teus cariños
nin das tuas amistas;
as tuas palabras doces
para min son falsedás.
( dulces
)
Para que vés por aquí
á molestarm'a cabeza
;
(i) Negra; de turco.
(2 ) Es parecido á otro que figura en la sección de Desdenesdel primer tomo.
108 CAN'CIONERO
rdite por donde viñeche í 1 ) (vete)
¡<iu'á ruin nada m'interesal
8. Salgueiro prende de escallo, ( 2 > (sauce)
e abeneiro ( 3 > de raía;
amores que fustes d'outros
para min non me servís.
9. Traedo sombreiro ó torto
porque eres filio d'un rico
:
unja usté (*) moi norabuena
qn'en d'osté non necesito.
El número l fué obtenido en Cines, partido judicial
de Batanaos. Desde el 2 a] 9 en Abegondo, del citado
partido.
Íi) Ynuche 6 viheches : viniste.
j ) liícallo : i
•() Abeneiro que otros ll.inian anuntifO y tvnieiro equival
.1 sitio de los ai:.. .;»¡nui!.
(4) Tenjd usté: es una imitación del castellano para burlar-• jor.
DESCONFIANZA
1. Caravel, rnoito arrecendes; (hueles)
pensaba de te comprar
e sospecho que me vendes.
2. Escribinch' en papel fino
e ti escríbesme en estraza
;
ou te-l-o diaño , menina
,
ou mal me queres, rapaza.
3. Escribírach'unha carta
si me ti souberas lér
si m'a das leer á outro
acabóusem'o querer.
Obtenidos en Abegondo, parroquia y Ayuntamiento
del partido judicial de Betanzos.
DESDENES
1. Algún día os nieus amores
era un gran regalo o velos (el verlos)
ahora tanto me dá
ámalos como perdelos.
2. Anque teño d'ir c \ ir
e na tua porta parar
n-o lume U) d';i tua larrini (hogar)
non pensó de m<' quentar. (calentar)
3. Minas ventanas son d'<mr<>
e m tosa son da prata ,
(i) o Imm , ea del género matcnHi lifaieunia -éatnll.uiM nli
,como antif,
coitume , tangrt, ItiU.etc , que tampoco too femeninas en ga-
Qego
GALLEGO 111
s'o teu í 1 ) corazón non chora
o meu tampouco se mata.
4. Non iríamornes, nin me quentes (temples)
que non ch'estóu para leros: (agasajos)
déixame, que xa me rallan (fastidian)
os teus chistes e saleros. ( 2 )
Los números 1 , 3 y 4 fueron obtenidos en Abegondo,del partido judicial de Betanzos. El 2 en Cambre, par-
tido judicial de la Coruña.
(i) S'o teu: traducido literalmente equivale á si el tuyo.
(2) Este cantar es importante para la confirmación delvalor de algunos vocablos gallegos.
DESENGAÑOS
Paséi pol-a tua porta
c vin un letreiro posto:
«nin ti eres para ruin
nin cu para ti tampouoo. » ( J )
Obtenido en los partidos de Puentedeume y Botamos.
( i ) Muy semejante á otro cantar del tomo primero.
Como en gallego hay la voi Uu, equivalente al posesivo tu
castellano, y ti representa el pronombre castellano tú, no hay
nec« • acentuar //' en ningún caso cuando se escril
gallego.
DESEOS
Á tua porta briosa
deseara de morar
para saber o teu brío
en qu'ha de vir á parar. (venir)
N'aquí (!) donde estóu ben vexo
a altura que ten o mar,
tamén vexo os nieus amores
e non lies podo falar.
¡Quén te me dera , rapaza
,
donde tuven outras eatro
sentadiña n-o meu coló
y o teu pe n-o meu zapato.
(regazo)
Los números 1 y 2 fueron obtenidos en Abegondo, pa-rroquia del partido judicial de Betanzos.
( i ) N'aquí : frase notable por nueva. El colector tiene oído:d'aquí, que es la más corriente.
TOMO II 8
DESPEDIDAS
1. A despedida che dou
e non cha quixera dar;
¡principio queren as cousas
,
á min fállame vagar! (tiempo)
2. Adiós, .í)i.i;l l'xtrreiro (*)
e maia a tua muller:
O Oliado vai na tuna
Ini.tni ( 2 ) mafián >i I >i< >s quer.
ÁdíÓS, hasta domingo,
hasta domingo n'hai tanto,
mi'o ooraión <li<¡n<lo
qoe t<- \"u deíxar en branoo.
(O Hace 50 años era vecino de Cii|«rbnen
(/) Unas veo he fra y otrai As •''
GALLEGO 115
4. Adiós , Lugo , adiós , Lugo
,
as espaldas vou virando
;
ventanas e miradores (1 )
todas quedan relumbrando.
5. A Coruña < 2 ) ben me quere,
a calle Real ( 3 ) me chama
;
¡nenas de Santa Lucía
dícenme que non me vaya!
6. Adiós, parque d'o Ferrol
,
dentro me queda unba rosa,
e no-n-a podo ir á ver
qu'está a mar peligrosa.
7. Adiós que che me vou
,
adiós que che m'hei d'ir,
págam'a miña soldada
que non te quero sirvir.
( i ) El colector oyó decir corredores, pero supone que se
habrá querido decir miradores.
(2) Coruña, capital de la provincia del mismo nombre.
Las que hoy se consideran propiamente de Galicia son las
de la Coruña, Lugo, Orense y Pontevedra.
( 3 ) Dicha calle y el barrio de Santa Lucia citados en esta
copla pertenecen á la Coruña. En Santa Lucía habita conpreferencia la marinería.
116 CANCIONERO
Adiós, rapaeiña, adiós,
eu para ti xa non era
;
¡anque, máis altos navios
navegan con menos vela
!
( aunque)
Adiós, ríos, adiós, fbntes,
adiós, podra de lavar;
adiós, miña queridifia,
que che non t 1 ) podo falar.
10. Adiós, terrina de Pravio, ( 2 )
cantos BOSpiroa me levas:
ei che foran grana ( 3 ) de trigo
tementara moitas tenas, (sembrara)
11. Agora qu'cu me yon
quedarás fi ten mandado < 4 >
[meterás i qnen quixerea
un i. u /-, ito delicado I (pecho)
(i) Trasposición i rfatíca cid dialecto•
;|i!.m de i irtido judií ¡al di la < ¡< n uña,
(3) .• fueran 51
, on ienl Llego, 1 llano habí la qne tra
dui 11 1" i"'i U, v »" • lele
.1 tiii mandado, qn toa proj isa 6rd<
1
GALLEGO 117
12. Agora que m'eu hei d'ir
as pedriñas chorarán:
chorái, (D pedriñas, á noite
que me vou po-l-a manan.
13. Despedinme d'a igresia
e máis d'os santos d'adentro;
¡no me despido de ti
nin d'o Santo Sacramento
!
14. Despedinme d'a igresia ( 2 )
e tamén d'o campanario;
¡non me despido de ti,
miña Virxe d'o Rosario!
15. Dices que te vas mañán,
eu vóucheme estoutro día
;
agarda máis unha noite
iremos en compañía.
16. Esta vai por despedida
c'un caravel d'arredor
:
(i) Chorai: otras veces se dice chorade.
(2) También se dice ilcsia, eirexa, eilesia.
118 CANCIONERO
pasou por aquí o airo
e levouui'o mou amor.
17. Ésta vai por despedida,
hoxc aquí non canto mitra,
os señores que m'a oyan
d'hoxe un ano nCoyan outra. me oigan)
18. Eu ahora vónmo, vóume,
ahora me quero ir:
págame a mifia soldada
que non te quero servir.
19. Vamonos d'aqui qu'e* hora,
que siui as imites pecunia-'
;
Hile manan é día santo,
peinarémo] as guedeftas. (*)
20.|
Vilo allí vai po la muralla
Velo allí vai mn<i<inl<s (")
\. 1 ahí ohe raí emharoado
c ii ese barquino'•
(i ) Gunlnuis
;
(_.) m pu< 1.1. < illo wtuadoi n laria di 1 i '< rrol
( j) Alude ai bermoao puerto de la Corona
GALLEGO 119
21. Vóunie por aquí abaixo,
vóurue por aquí arriba
,
vóume por aquí abaixo
á ganar a miña vida.
Los números lá3, 7, 9, 11 y 13 fueron obtenidos
en el partido judicial de Betanzos. El 4 en la Tolda, cer-
ca de Lugo. El 5, 19 y 20 en la Coruña. El 18 y 21 en
varios puntos del partido judicial de Betanzos.
DESPRECIOS
1. Amia, tí, pernea de cabra,
pantorrillaa de carneiro;
para contentar ínii.mi
}>n«-n lianza ]>nnieiro.
2. Aquel que wu por ali
,
Luda me debe un real
;
beille '1«' quitar o ooiro
,
<m«- a monteira no n o val.
¡l>;i-ciii«' l.ilit.i |i(»r I¡.
b,o -i eunoa te \ Ira
'
|ea u un o i-i. ni"
:i riba I
GALLEGO 121
Dices que te vas, te vas,
xa te poideche ( * ' ter ido :
si te foras hai un ano
xa me tinas esquencido. ( olvidado
)
Guapo, que estás n-esa porta,
non penses levar cebada;
que á un burro como eres ti
bástalle roer n-a palla.
Moito te precias, rapaza,
d ' a gracia que Dios che dou
;
por moito que te pasees
,
non sallo de donde estóu.
Non penses que me pos medo
co-ese teu amenazar;
hei facer o meu antoxo
mais ( 2 ) que te vexa rabiar.
( pones
)
8. Nos, d'acó, e vos, d'aló, C 3 '
somos tantos como vos;
(i) Se dice poideche,pudcche y también poideches.
( 2
)
No se acentúa la a de mais , en este caso,porque no es
adverbio.
(3) Nos d'acó, e vos d' aló.—Nosotros de acá y vosotros
de allá.
122 CANCIONERO
nos comemos os carnciros
e os cornos son para vos.
9. Olvidáchenie por probé,
eu á ti por vagamundo;
o dia eme ti naceche
cavé u a peste n-o mundo.
10. Trae-la monteira o lado
coma si foraa algut'n
;
¡inda podías pagar
á quen na casa te ten!
11. Vait'ii m... váit'a m... (vete)
váit a ni... á ('< i-luis ; (D
que tamén mandói á ela
á un i'ato de lacaxds. holgazanes)
Los DÚmerofl l, 2 y i fueren obtenidos en Santi
de Oompostela y en ranos puntos del partido judicial de
i:. •.!!/••- VA :; en Ccrlxi, |ii'(iviiic¡a de Lugo. E21 5 en
B .ni Pedro de Nos, partido ju<l¡<¡:il de la Corana. ESI 6
en Axanga, partido judicial de Betansoa. El 7 en Bada y
en la ('"íuna. Kl 8 á 10 en Abegondo, partido judicial
de Betanioe, y en Cambre, del de le Oorufia. 101 1 1 en
\i<-, partido judicial de Puentedeume.
( i ) Cerca provim
DIÁLOGOS Y ENCHOYADAS
1. —¿A dónele vas, Mariquifía?
—¿Qué ch' importa á ti, José? í 1 )
vou á casa d' a tendeira
por catro eartos de té.
2. —A encarga ( 2 ) que me fixeche
tráyoch' a ben en seguro, (tráigotela)
non me costóu tres pesetas
que costóu un peso duro.
—S' un peso duro costóu
( i ) El uso va convirtiendo la X en J, en algunas palabrascomo Jesús , José , etc. , en las cuales la j suena como en cas-
tellano. Preferimos esto á que tenga dos modos de pronun-ciarse. En cambio , como queda dicho , todos los sonidos ge,
gi franceses los expresamos con la x , aun en palabras que ensu origen tengan j : la importancia de las etimologías es me-nor que la de la sencillez y facilidad de la lectura. El Gallegono es lengua muerta
, y tiene que obedecer á la ley del progre-so : el Sr. Saco y Arce, conocedor de las lenguas clásicas y dela Filosofía del lenguaje, adoptó en su notable Gramáticaigual sistema que el que aquí adoptamos. También le vemosaceptado por distinguidos literatos gallegos.
(2) Es propio del dialecto emplear la forma femenina.
124 CANCIONERO
nieterál-o n'un souibreiro
e, non querendo-o usar,
devolverásll-O tendeiro.
—10 tendeiro dcvolvelo!
tivürao eu por vcrgonza
;
nin eso fizeraa ti,
preciada de boma nm-.a. C 1 )
—Boa moza, si Dios quer
e s'o mundo non m* engaña,
de naide che eaton suxeta
Falo con quen ni>' «la a gana.
—A culpa de non ser ten
/ miña hirmán Xaooba (túvola)
qu'o día d'o casamento
púsose monteira noi a.
— ¡ Monteira nova Be p8r?
Lsárache maravilla
!
ahora que Tai altando
o difieiro de < ¡astilla.
— De (' ustilln on d'ontro hi«l<> .
i non ,
< 1 1
1
' gasta] o m 'axnd tohe
ii .i taberna d' o Torrón.
\ v en loa cantares alguna palabra caste-
.jii
GALLEGO 125
—Se o gastadle no-o gastaras
nin ch ' o mandei eu gastar.
De sete damas que tes
con ningunha has de casar.
—De sete damas que teño
pendentes d'a miña boca
ti és a que menos vales
pr'o que sin min non s' ato¡m (se halla).
— Váite d'ahí; cala, ¡noxo! (*)
borrico de Bardabas
;
que quéreme , e tras min anda
d ' a térra o millor rapas.
— ¡Que te quere, laberquiüa! ( 2 )
que te quere ben o oín
eu este letreiro escribo
« non eres ti para min ».
— Como sei 1er e escrebir
debaixo púréi ( 3 ) estoutro.
« se para tí non son eu ( i )
tí para min xa tampouco.»
— Máis quixera estar durmindo
( i ) Noxo : asco ,pero aquí equivale á asqueroso , manera
especial del gallego de aplicar el nombre del efecto á lo queaparece como causa.
( 2) Laberquina : \alondra querida
!
(3) Se dice porei y también ponderei y pondréi.
(4) Non son eu : no soy yo.
126 CANCIONERO
cén noites c'os pés n'a lama
que galán favorecido
ser de tan altiva dama.
—E máis eu estar rozando
n-os toxos un ano enteiro,
que ser dama pretendida
de tan flaco cabaleiro. I 1 ) (falso)
3. — ¡Ai!, Antón, Antón,
que tuvech'áhí.
— Foi unlia pedrada
que me deche tí.
Foi unha pedrada,
tbi un tropezón
rü'o caldo (al comerle)
r» «.ñor Ramón. ( 2 )
i. — Dioa te guarde, mifia nena,
i A'irxc d' o Pilar
: prímeira dama
que en reno ;í visitar.
— Ka non son puno de mfifl < 3 )
i ) De un mana I Sr. D. 1
j ) /.<>¡i de m manee.
GALLEGO 127
nin escoba de liropar
ó ser a segunda dama
que tí ves á visitar.
A agua non me prestóu
hasta qu'un burro m'asobióu. (silbó)
5. — Ese paño que che din,
rapaza,que lie farás
,
que non me costóu un peso
que costóu trinta reas.
— O ineu consello che dou
que 11 ' o leves ó tendeiro
,
qu'eu non necesito paño
paño de tanto diñeiro.
— Ó tendeiro non 11' o levo
que non é contó de risa
primeiro ti has de poner
cinta negra n-a camisa.
—¡Cinta negra n-a camisa
!
ni-n-a pono nin-a quero
que para luto m ' abonda
esta crus que trayo ó cuello.
6. —Nena ¿quéreste casar?
—Non digo que señas bon (seas)
128 CANXIONERO
nin teñas falta ningunha;
pro non me quero casar,
que son nena e criatura.
— S'eres nena e criatura
e non te queros casar
ilám'unlia palabra sola,
que, por ti hei de esperar.
—Non quero que te molestes
nin que me teñas cariño
qu'eu non me quero casar
nin con outro nin oonti
— Si non te queres casar
nin con nutro nin conmigo,
i mili paréceme, urna,
¡que pra monza do naciche
!
— Si non nacín para mon
1' , m'o lia de perdonar
que estouohe d nnha ocasión...
con che podo contestar.
Kl número i fué obtenido en varios puntos del partido
judicial de Betansos y en Palavesj próximo á la Corulla.
Kl 2enAbeg lo, partido judicial de Betansos. Bl 3 jI
,n Oerbo, partido judicial de Vivero, provinoiade 1.
DIÁLOGOS DE PULLAS
—¿De quén es?
— Son d'o Xués.
— ¿E que lie fas?
— Lávoll'os pes.
—¿E dernpóis?
— Déito-o n-o forno,
e tapo o
e'un barredoiro. (estropajo)
— Dime tí, miña minina,
dime tí si é que o sabes
si d ' a punta d ' un corno
podes facer unha chave.
—Esta nena che responde,
anqu ' é pouco seu saber
:
si eres ti o cornudo
a chave podo facer.
TOMO II 9
130 CANCIONERO
El. —Para ala de Cabanas
as catorce semanas < *
)
unlia porca trouxo
catorce marranas.
Ella.—Tres porcos ( 2 )
seis touciños,
doce patas
e tres fociuos,
seis orellas
e tres rabos
bícame n-o cu
por moitos anos.
— Que co o chifli chufle
déixatc querer
qu'é unha delicia
o terche nmller.
— Que c'o chifli chafle
MU deixo <lc rir,
nlíii iiin sable
ni 'acobarda ¡í min.
(i) i [te.
(2) Kl C' h.i oído decir muy .1 prisa > •
riendas de improvisación.
GALLEGO 131
5. Teste ti por moi sabido
por moi sabido te tés
« á sete ducias de gatos
centallas uñas d'os pes».
6. —Tí que tés tanta fachenda
contéstame sin reparo,
qu'estimaba de saber:
«as pruínas que ten un galo».
— N-esta terr' e en toda térra,
anque sea en Cataluña,
tenche: «as que Dios lie dou
non lie faltando nengunha.»
7. — Unlia media e media feita
e outra media por facer
dime tí , meu queridiüo,
cantas puntas vén á ter.
— As puntas que vén á ter
prenda (V o meu paladar d)
as puntas que vén á ter
agora cli' as vou contar.
(i) Esta frase es muy usual.
132 CANCIONERO
— Vcüo andando catro leguas
dend'Arteixo á Vilaboa
sólo por ver unha nena
que se chama María Antona.
— María Antona non che importa
nin che teu porqu' importar
vólve por onde viñestes
que non te quero escoltar.
— Vintecinco sirvillelas
seis reas en cada esquina ,
mozo, que te tes por algo,
respóndem'aquí aaiña. (presto)
— ¿ Vintecinco sirvilletas,
Beifl reas en cada punta?
vólve por aquí manan
qu'oh'hei pagál a pergunta.
Kl número I, 2 y I fueron obtenidos en Corbo y \'i
vero, provincia de Lugo. EB1 6 y 9 <'u San Pedro de Nos,
partido judicial de la Corona. Kl 8 en Santiago de Oompóstela y San Juan de Lubre, partido judicial de Betan
sos. Kl ". en Betansos, provincia de la Corona. Kl 7 en
Ai- -, partido judicial <l<' Puentedeume, en la misma
provincia,
DIALOGO DE ANTÓN E MARICA
1. — Sale a ventana, Marica,
si te queres asomar;
esa carina de rosa
quero volvel-a mirar.
—Márchate d'alií, Antón,
non me venas á atentar
que si m' asomo á ventana
ha de ser pra te insultar.
—Heiche asustar unhas contas ,
contas eu ch'hei d'axustar,
ven pr'acá, meu quiridiño,
qu ' os dous temos que felar.
—Con permiso d' os meus páis
d ' a miña señora tía
estimara de saber,
Antón, ti para que viñas. (*)
( i) Viñas: venías. Es frecuente el uso del imperfecto, como
en este caso, en sustitución del presente.
134 CANCIONERO
—A que veno bcn-o sabes
eu che direi a verdá
veno por pasar a noite
que é cousa de inocedá.
— Quiridiüo , ben falaehc
;
quiridiüo, bcu dúoeche, (dijiste)
si non sabes o camino
vólve por donde viñeche. (*) *
— O camino ben ch' o sei,
ben o vexo dend'aquí;
solo quería levar
unba rosa qu'hai aquí.
— Esta rosa que tí ves
asomadiña ;i ventana
non t'ha de querer á tí,
porque non lie da a gana.
— A min n<> m'mtreaa nada
mulleres ni' lian de sóbral-
os amores que me negas
moitos m'os qoizeru «lar.
— Márchate 'i" 1 ' *• non quero
OOntígO parrafear < 2 >
( :) ViTieche: viniste. También es común añadir una | á al-
f;nti de indicativo! cuyo da*oda I la langa lana cuando la adoptan
gallego* -.m ilutl
:
(a) Parraftar: diálogo amoroso.
GALLEGO 135
que si che canto outras copras
non m 1
as sabes contestar. (no me las)
— Cala, Mariquiña, cala,
e non nie fagas falar
si che digo duas copriñas
logo te fago calar.
— Cara de cocho queimado, (cerdo)
cand ' o están á chamuscar:
¿ quén che dixo , « nube negra
»
que ti á min me fas calar?
—Fagote calar, Marica,
logo te fago calar
si che recordó unha cousa...
j ben te podes acordar !
—Xa che dixen que te cales
que te non quero escoitar:
con homes desvergonzados
non quero parrafear.
— Cala, Mariquiña, cala,
cala, cala, Mariquiña,
acórdat ' aquela noite
n-aquela corredoiriña.
— Márchate d'ahí larpeiro, (goloso)
non me venas á ensultar
nin me digas esas copras
que non ch ' as quero escoitar.
136 CANCIONERO
— Arique cantes tod'a noite
anque volvas á cantar
anque m ' as digas falando,
por debaixo has de quedar.
— Adiós, cara do conexo,
porque me vou á marchar,
que non quero indis contigo
mina saliva d) gastar.
— Adiós, Marica d'o Campo,
xa que te vas retirar;
pro temen che zuro , nena
,
(te juro)
que de tí m'hei de vengar.
Fué obtenido cerca de la Corofia.
(i) Generalmente se dice cuspe en lugar de saliva.
días de la semana
1
.
Adiós , martes d ' Antroido
,
(carnaval)
adiós, meu amiguiño,
hasta domingo de Pascua
xa non como máis touciño.
2. —Día de Corpus,
miña comadre,
ándall ' o
touporroutoui
pol-a calle.
3. Hoxe e luns, mañán é martes,
cuarta feira logo ven, (miércoles;
logo che ven o domingo
pra ver á quen quero ben.
138 CANCIONERO
4. Hoxe e luns, ruañán c martes,
cuarta feira logo vén,
tárdamc moito o domingo
por ver á quen quero ben.
ó. O martes é abufete, (nefasto)
sempre foi abufetado
:
tráyotc n-o corazón
n-o corazón recordado.
Los tres primeros son conocidos en varios puntos de
las cuatro provincias gallegas. El número 4 es una varia-
ción obtenida en Aranga, partido judicial de Betanzos.
El 5 lúe obtenido también en Aranga.
EDADES
1. Arrenegaches de moza, (renegaste)
qu'un Meo C 1 ) che quixen dar,
¡quén che dera ahora, vella,
que t'eu quixera ( 3 > bicar.
2. Eu caseime con un vello
,
[non sei qu' estaba pensando!
todo o día funga, funga,
todo o día anda fungando. < 3 )
El número 1 fué obtenido en Sarandones, Ayunta-miento de Carral, provincia de la Coruña.
( i ) En otras provincias de Galicia parece que en lugar debico dicen beixo como en Portugal.
(2) No distingue el gallego con diferente terminación qui-siera y quisiere.
(3) Fungando : refunfuñando.
EDUCACIÓN
1. Comimos nos
comícht'dcs U) fóa
levantemos a mesa
demos gracias á Dios.
Obtenido en Ares, partido judicial de Poentedeume, yen Aranga, partido judicial de Botamos, ambos de la
provincia de la Corona.
( i ) Se dice comichcdc y conúchedes : comisteis.
ENFERMEDADES
— ¡Ai!, miña nai, que me morro,
—Miña filia, confesión:
¿as castañas que comiche
de qué castiñeiro son?
Doime a barriga con fame (duéleme)
e o corazón co-a fraqueza,
e as pernas me trimbilliean
,
(tiemblan)
tamén me doi a cabeza.
Usté qué ten ¿qué lie doi?
á usté ¿qué He doi? ¿qué ten?:
usté ten a muller mala
¡usté ten-a; y eu tamén!
142 CANXIONERO
4. ¿Vusté qué ten? ¿qué lie doi? U)
¿vusté qué lie doi? ¿qué ten?
¡ai, vusté, troulóu ( 2 ), troulóu
vusté O) troulóu con alguén!
El número 1 es conocido en muchas localidades de la
provincia de la Coruña y también fuera de ella. El 2 fué
obtenido en Añusga, Ayuntamiento de la provincia de la
Coruña. Los 3 y 4 fueron obtenidos en Cerbo y Vivero,
provincia de Lugo.
( i ) ( Qué lie doi ? ¿ Qué le duele ?
(2) Troulóu : estuvo de jaleo. El colector es el primero enreconocer que no está en su verdadero lugar alguno de los can-tares de esta sección. Igual confesión hace respecto de algúnotro del presente Cancionero.
( 3 ) Generalmente se dice vusté ó vusted» : el usté es debido á
la influencia del castellano.
FANFARRONADAS (i)
1. En esta calle hai un guapo
que salla que ' o quero ver
qu'o sangre de quen ben sei ( 2 )
heillo de facer beber.
í i ) El distinguido literato Milá y Fontanals, en su estudiosobre la poesía popular gallega , afirmó que no había cantaresde fanfarronadas y valentones
, y aun puso en duda la legitimi-
dad de origen de uno que hemos oído y copiado; pero los quefiguran en cada uno de los tres tomos con los cuales se inicia el
presente Cancionero, hacen sospechar que la condición de los
hijos de Galicia no es tan mansa como á primera vista pare-ce. La estadística nos enseña también que cada año aumentaen esta región el número de atentados contra las personas.
(2) Queda dicho en el tomo I, pág. 57, que el adverbio ben
se junta con verbos, como ben sei de este cantar ; con adjetivos,
como elle ben alto; con sustantivos y pronombres, en igualacepción de muy ó bastante, etc. Ya que citamos el ejemplo elle
ben alto , creemos del caso explicar la influencia de esta formagallega en el lenguaje castellano regional de las personas me-nos ilustradas, que, con frecuencia, dicen: le es muy bueno; le
me costó un duro , le es bien bonito, etc.
144 CANCIONERO
Esta noite ha d' haber paus,
esta noite ha d' haber ;leña! U)
esta noite hei d 'estrenar
o pau d ' a miña cárdena. ( 2 >
?,. Eu son home para dous
e nieu enrmáo non ó menos:
sallan oatro para dous
que n-o campo nos veremos.
N - dacá e vos d'alá,
á vos non vns ttiims modo;
intuirás 4110 non ven O día,
«cada un n-n >-<.'U tarreo.»
Tel o pttcoxo de ferro (pescuezo)
wuuro oom'o d'unha beata i negro)
de iiiiiL'iml; oceohe
iiin tampouoo ha <!<• aor >1' ésta.
1 otido de interjección
(2) ( polo largo con ana pequeña boa.
GALLEGO 145
Vounie por aquí abaixo
ó son d ' a auga que corre
por causa d ' unha rapaza
¡hóubeu de matar un home
!
El número 3 fué obtenido en Cerbo, provincia de Lugo.
Los 4 y 6 en Oleiros y Cambre, partido judicial de la
Coruña. El 5 en Aneéis, parroquia del mismo partido.
TOMO II 10
GEOGRÁFICAS
1. A aldea de Moateirón (*)
de lonxe parece vila,
ten unha rosa na entrada
un caravel na salida.
2. A aldea de PáUwea < 2 )
aldea de moita lama¡
que se dan afl Qenaa n cl.i
OOm'o salijuí ira n ;i brafla, (sauce)
:;. («3 A aldea de Pajarea
de lonxe pareoe vila,
i Acuitamiento de Sada , partido judicial de Betanzoi.Parroquia de Elviña, próxima •« la Corana
í ) i i.i\ varios cantan iguales, con la sois variación del
nomore d< I lugai . que se suprimen ©en aqui !"• que•ii E d el
i
1 " .iiii man dos i ¡reuní
tivamente tii oe el lugar de Palaví
GALLEGO 147
ten corredoira n-a entrada
e un souto sin salida.
4. A calle de SarandonesWpaséin-a de madrugada
topéi un anillo d ' ouro
n-unha mazan colorada.
5. A costa de Viadeiro
chamanlle «pdsaa con día-*
¡o que a pasa pol-a noite
necesita compañía!
6. A luna vai encuberta
c'un paño de morsolina (muselina)
¡tamén as de Castramonde ( 2 )
se tapan co-a mantilla!
7. Amores teño n'a Habana
amores teño en Gijón ( 3 >
(i) Ayuntamiento de Carral, partido judicial de la Co-ruña.
(2) Casiramonde, lugar de la parroquia de San Julián dePiñeiro
, Ayuntamiento de Chapa, provincia de Pontevedra.
(3) Pronuncíese como en castellano.
148 CANCIONERO
pro que me rouban a y-alma
os de San Ciprídn ( J ) son.
8. Antoniño, si te foras
po las penas de Lieira ('2 )
mira che non leve o aire
as eoloiiias d'o sorubreiro. (cintas)
9. Aquí teño dous reas,
aquí teño dous e medio,
aquí teño a fantesía
d'os rapaces de San redro. ( 3 )
10. Aquí teño unha peseta,
aquí tefio dous reas,
aquí tefio i fantesía
d'os rapaoifioa d' Inris. W
11. A- mocifias de Larafto ( 6 )
cando van para casar
( i ) Puerto :il N. da Galicia , provin< ia de LagÍZ) II! lili i
irtido jti'in ¡al de 1 1 < lornBa.i.imit -ni) pial
i• i tenacea
rti'l" judií ¡al de la G »i al
(
r
Compcetela . en
GALLEGO 149
levan o pan escondido
para comel-o n-o altar.
12. As muchachiñas C 1 ) d'o Burgo
vivan elas , vivan elas;
que n'as hai que mellor canten
debaixo d' estas estrelas.
13. As rapaciñas d'o Burgo
teñen moita fantesía:
¡con panos d'a cinco duros
e co-a barriga vacía
!
14. (2) As vecinas de Laíño
eu diréi quen elas son
collen ó pai po-las barbas: (al padre)
« anda para aquí castrón ». ( cbivo)
15. A subila, á baixala,
a costa d'a Prexurada ( 3 )
/
(i) El colector debe muchas de sus coplas á dichas canta-doras.
(2) Hay varias coplas casi iguales obtenidas en Boiro yRianjo, asi como en Betanzos, la variación es en el primerverso ó en el nombre del lugar.
(3) En Cerbo, provincia de Lugo.
150 CAN'CIONERO
á subila , á baixala
,
pcrdín a miña navalla.
16. A subila, á baixala,
a costa de Rivadcu,
á subila, á baixala
¡pcrdín o que n-cra meu!
17. Bota leña n-ese lar
que quero quentar as pernas
que na aldea de Mondos U)
hai vintecinco tabernas.
1 i. Catro calles tencbe Lugo
que U fixn o criador
barrio Faloón, Tenería
Ruanora, call-d'o sol. < 2 >
19. Cómo ahoye miudifto
oómo miadifio chove
(i) i la parroqul o?.*, tame-
ataba ana mu< fa VI
GALLEGO 151
pol-a banda de Laíño
pol-a banda de Lestrove. (*•)
20. Ehí venen os d'a Marina ( 2 )
ebí venen os mariüáns
,
ebí venen os d'a Marina
eo-as cárdenas n-as nians.
21. En Oleiros < 3 ) non hai rosas,
que secaron as roseiras
,
n-o Burgo sí que as hai
¡vivan as mozas solteiras!
22. En Padrón hai boas nenas,
e por Santiago, a flor d'elas,
n-a Coruña, as coruñesas,
en Betanzos , as garelas.
23. En Redes hai boas nenas,
en Ares , a flor de elas
,
(i) Este cantar aparece bellamente glosado por la ilustrecantora de Galicia, Rosalía Castro de Murguia en su obra ti-
tulada «Cantares gallegos».
( 2 ) Comarcas próximas al mar en la parte de Betanzos yaun de Puentedeume y Coruña.
(3) Ayuntamiento de los más próximos á la Coruña.
152 CANCIONERO
en Muyanlos, d) recugallo ( 2 >
¡non hai qucn case con elas!
24. Esta aldeíüa de Cambre
moito viva que-n-a honra
,
de maná, por antr'o souto,
en busca d'a boa sombra.
25. Esta aldea de Senra ( 3 )
de lonxe i>arcee vila,
en San Pedro ten a entrada
c a Caridá na salida.
26. Esta aldea de Senra
rodeada de pcreira^
,
tunen está rodeada
de rapaoifiaa solteiras.
•_'7. B Ita aldea 'le Senra
rodeada '!<• eawigot, (olmoi|
(i) puertos del pul itedeume, provinciade la Coruñ.i
(2) Rtcugallo : resto despreciable; también m dice nfihgallo.
(j) BnCerbo, provincia da Lugo.
GALLEGO 153
tamén está rodeada
de rapadnos bonitos.
28. Eu be-n-a vira na feira
eu be-n-a vira feirar,
unha nena muradana í 1 )
que vive n-a veira mar.
29. Fábrica de Sargadelos ( 2 )
no-n-a pasean chavales,
que a pasean os mozos ( 3 )
de cuchillos e puñales.
30. Fábrica de Sargadelos
quén te ha de pasear:
un muchachiño ándalas ( 4 >
de noite po-lo lunar.
(i) Muradanas , hijas de la villa de Muros, puertecillo dela parte Mediodía de la provincia de la Coruña. Se las tienepor buenas mozas y por aficionadas á vestir con cierta ele-gancia.
(2) Ha sido notable por sus productos de loza y fundiciónde hierro. Al N. de la provincia de Lugo.
(3) Operarios procedentes de fuera de Galicia.
(4) Tenia algunos operarios de otras provincias y costum-bres.
154 CANCIONERO
31. Mariñeiro d'agua dulce
e tamén d'agua salada
lévame á Porto Rico
e de Porto llico a Habana.
32. Meu señor San Andresiño, ( J )
qu'cstá dercito n-a porta:
sonlle d'o Porto < 2 ) d'arriba
donde cantan as galeotas. ( 3 )
33. Moito viva Palavca,
ola e mai-lo meu refaixo,
moito viva 1 'ala vea
d'o cruceiro para baixo.
34. MoitO viva l'alavca,
mOÍtO l'alavca \¡va,
moito viva Palayes
d'o oroceiro para riba.
(i) i >. Tdjido, cerca leí Orí atuarío muy v¡-
i aldeas I ida ' íalii
i Alude al puerto de San Ciprian ¡ N de la provincia de
En :•
GALLEGO 155
35. Mondego todo é rigor
Mosteirón o Purgatorio
acola en riba en Meirás t 1 )
non para o niesmo demonio.
36. Negriña de Moureria,
(xlfrica)
viñeche conmigo á Habana, ( 2 >
¡te vinech'atrás de min
anque non ganaches nada!
37. Nenas d'a Ponte San Payo, ( 3 )
poucas son e menos sean,
colgár-as n-o campanario
podo ben que me desean.
38. N-o Castro hay as boas mozas
en Elviña recbalengas
en Palavea, ¡la flor!
en Betanzos as gardas. ( 4 >
( i ) Tiene un molino de viento, y es del Ayuntamiento de
Sada, partido judicial de Betanzos.(2) En los antiguos barcos negreros.
(3) Provincia de Pontevedra ; de histórico recuerdo en la
guerra de la Independencia.
(4) Los tres lugares primeros son de la parroquia de SanVicente de Elviña, donde cayó herido el general inglés Moo-re: sus cenizas se conservan en un mausoleo de la Coruña.El sitio llamado del Castro tiene la figura correspondiente á
156 CANCIONERO
39. Xon te cases en Cariño (D
que é térra de moita aréa,
qu'os tres días de casada
irás o monte por leña.
40. N'o Portazjo < 2 ) hai boas nenas,
en Palavca a flor d'elas,
en Condazo ( 3 ) hai as bicudas (*)
e en Vilaboa as garcías.
41. O cura de San Román ( 5 )
non ten camisa layada;
o señor cura de Cerbo
¡vintecinoo n-a ooladal
I-. ' )& de Noya son borrachos,
os de Aforos aloqueiros,
esc nombra. El apodo d( anos creen aplicable> a las hijas de Betanzos, <
. como se compruebaIguna otra copla, y significa: mujtt cUscarada y atrt
( i ) Puertei illa de la provincia de l.i Corana.(2) Confluencia de las carreteras >
I
•
i Lugar tic la parroquia de Rutis, partido judicial de la1
ifia.
labios pn imini i
(5) De Vil ii fe, Ayuntamiento de Cerbo, provinciaLu>;
GALLEGO 157
os de Fisterra son mouros
,
e os d'o Son son bucheiros. C 1 )
43. Os d'o baile bailan ben
e os d'o areal tanién,
pero os de Fonsagradón ( 2 )
bailan 6 saltaricón.
44. ( 3 ) Os mociños de Santaya < 4 )
ben cbe sei quen eles son
,
collen seu pai polas barbas
« anda para aquí Castrón ».
45. Para cantar, Bergantiños , ( 5 )
para bailar, mariñáns,
para cortejar as nenas
que vivan os couteldns. < 6 )
( i ) Muros y Noya,puertecillos de la parte meridional de
la provincia de la Coruña. Finisterre, al Noroeste de Galicia.El Son otro puertecillo no distante de Noya.
(2) Aldea cerca de Fonsagrada, provincia de Lugo.(3) Es casi igual á otra de esta sección.
(4) Santa Eulalia de Lians, parroquia del Ayuntamientode Óleiros, Coruña. Santaya es un abreviado de Santa Eulalia.
(5) Distrito feraz de Carballo, provincia de la Coruña.(6) Asíllaman á los habitantes del coto (couto) de Pala-
vea, cerca de la Coruña; y perillíins á los de enfrente , del otro
lado de la ria del Pasaje , parroquia de Perillo.
158 CANCIONERO
46. Para pan de trigo Caldas (*)
para viólete, < 2 ) Padrón,
para nenas que dan xenio
,
as de San Pantaleón.
47. Para parrochas, < 3 ' en Redes,
para sardinas, en Ares,
para pulpos, en Muyanlos,^)
e n-a Grana ( 5 ) calamares.
48. Para pescados, Cayón,
para moletes, Cerceda, (<>)
para mozos arrogantes,
a parroquia de Loureda. < 7 >
49. l'a-i'i por TUo dé Quintas < 8 )
caladiñu c»>iu'un rato
í i ) Establecimiento de baños minerales entre Pontevedray Padrón
(2) I'anes altos de dos á sri^ libras de peso; llevan una pe-
rilla ó teto.
(3) Parrochas: sardinas pequeñas.
(4) Ti' puertecülot próximos en el partido judicial dePuentedi ui ini ia de la Coruña.
Í5) Cerca d I.
6) 1 Orden 1
' irafia.
71 Parroquia del ayuntamiento de Axteijo, en la esa
I alio ál 1
guía de Elvina en la carretera de la Corulla á1, a 6 til de la Coi ai
GALLEGO 159
para que non me pegasen
as neniüas d'o Portazgo.
50. Pasei por Santa Lucía ( x '
e montéi n-o trenvía
e vin a estación: (del ferrocarril)
dei a volta o relleno
e estaba Calero ( 2 )
de nioito bastón.
51. Porto de San Ciprián
de lonxe parece vila,
en cbegando á xunto del »
cheira com'unha morriña.
52. Porto de San Ciprián,
qué bonito vas á ser
co-a carreteira nova
e o muelle que van facer.
53. ¡ Santa Marta ele Ortigueira, ( 3 )
( i ) Arrabal de la ciudad de la Coruña.(2) Personaje contemporáneo, indiscreto y galanteador de
las cigarreras.
(3) Iglesia parroquial de mérito arqueológico, en el dis-trito de Cambre, próximo á la Coruña.
160 CANCIONERO
a niuller que come a nata
non ten suerte co-a nianteiga!
54. ¡Santa Marta! vila farta,
¡vila de Yivciro, alegre!
¿non vira un ventano Norte
que pra Viveiro me leve?
55. Scte e setc son catorce,
oito e oito (lazaseis:
vivan os mozos de ( 'ambré
coma tanicn os de Anciis. U)
56. Tocan o |»;uuU'iro en Vares ( 2 )
c a-< furrinas C-i) no Barqueiro, <*)
e ae nenae que o tocan
sunche d'<» val di- I 'iretro. ( 5)
57. i Orto, \¡\a Orto, (°>
I,
iAüii'. distas ptx o de la Coral
2i Cabo, -il Norte de la provincia de la Corona.
j) hojadt !.:• en el aro d< lai
tn«
i , i/ punto inni. li.ii i al antei ior
pUn( • iiu ¡a '!< i i:
i ambre
GALLEGO 161
Santa Alaría de Cambre, (*)
todos 03 hoines pequeños
teñen a barriga grande.
58. Unlia vélla de Montrove ( 2 )
dixo á outra de Moras: ( 3 >
que tina os callos ¿nos pés?
como o ferreiro n-as más.
59. Unha vélla de Mellide
dixo a outra de Furelos: ( 4 )
facía mais co-as cnxibas
qu'o ferreiro c'os martelos.
(Mellid)
(encías)
60. Unha vélla de Perillo O)
dixo á outra de Monelos
( i ) Iglesia parroquial de mérito arqueológico, á 12 kilóme-tros de la Coruña. En el cantar núm. 57 se adelantó equivoca-damente esta nota atribuyéndola á Santa María de Ortigueira,
cabeza de partido judicial en el extremo Nordeste de la pro-vincia de la Coruña.
(2) Del distrito de Oleiros, en el partido judicial de la
Coruña.(3) Parroquia próxima á Arteijo , del partido judicial de
la Coruja.(4) Pertenece éste y Mellid al partido judicial de Arzúa,
provincia de la Coruña.(5) Parroquia del Ayuntamiento de Oleiros, provincia de
la Coruña.
tomo 11 11
162 CANCIONERO
que 11c fixera de gracia
de lie dar con uns ruártelo 1?.
61. Vilaboa ten a sona,
Vilaboa a sona ten,
Vilaboa ten a sona
de comer e beber bcn.
02. Villalha, corral de vacas,
Yilanora , de cabritos,
Mohdoñedo, de embusteros,
¡qué tres pueblos tan bonitos! (*)
63. Viva M Medias '- viva as Medias
y os rapadnos solteiros;
as rapazas dioen elas
i viva a flor d'oa marifteirosl
6 l. | Que viral a senté d'o l.<"j<> WIque \i\a! a senté Lagnefia
I : l I m. ia dtí I. II.
i, .a la provini ¡a de Lo
I
Loaai de laa ínmi '.; rtido jad
imc.
GALLEGO 163
¡que viva a xente d'o Lago
que sabe roubar a leña!
65. Viva Lugo por que ten
unlia muralla famosa,
un consistorio bonito
y unha catredal bermosa.
66. Viva Lugo, viva Lugo,
as murallas (Varredor, U)
viva a mellor panadeira
que pon a-a plaza Mayor.
67. Viva Pravia , viva Pravia,
viva Pravia e Monserrate, ( 2 )
para cantar e bailar
vivan os de Santa Marta.
68. Xa ves ti si corrín térras
que estando en Santa Lucía
( i ) Murallas romanas bastante bien conservadas;por en-
cima de las mismas hay un bonito paseo alrededor de toda la
ciudad.
(2) Cerca de Vivero, provincia de Lugo.
164 CANCIONERO
entrei por porta d'ábaiíBO
Balín por porta d'arriba. (*)
El número 1 fué obtenido en Sada, partido judicial de
Betanzos. El 2,3 y 49 en Elviña, próximo á la Corulla.
El 4 en Sarandones, ayuntamiento de Carral, partido ju-
dicial de la Corana, El 4, 5, 20 y 59 en Abegondo, par-
tido judicial de Betanzos. El 5 , 7 y L8 en Lugo. El 7,
14, 15, 16,29, 30, 32, 53, 54, 56 y 67 en Vivero (pa-
tria del renombrado Pastor Piaz i provincia de Lugo. El
9 , 12, 17,33,34,35,38,40,44, 56 y 60 en Elviña y
Burgo, partido judicial de la Corana. El 8, 15, '_'"', 26,
27, n , 43, "'1 y :»l' enCcrbo, provincia de Lugo. El •'.,
'.' y 13 en Iftáa y el Burgo, partido judicial de la Corana.
EÍ lv en Padrón. Kl 23 , 39 y 47 en Ares y Ferrol. El 22.
42 y 46, cu Bianjo y Bdiro, pueblecillos di' la muy bella
Ría de Arosa. Kl 31 , 36 y 50 en la Corulla. El 41 en
lñ;ís, partido judicial de la Coruña.
i ) Ambas puertas desaparecieron con el derribo de las
murallas que existían no hace muchos anos en la parte de tie-
rra de la ciudad de la Ccrufia.
GRACIOSAS
1. ¡Ai! salero de á peseta,
¡ai! salero de á real,
salero de vint'e un carto,
salero, salero, sal.
2. Alabado sea Dios,
que xa veu a barateza,
os bomes á catro cartos
as mulleres á peseta.
3. Alá riba, non sei donde,
encontréi non sei con quén;
á porta de, xa me esquence (*>
non me podo acordar ben.
( i ) Xa me esquence : ya se me olvida.
1GG CAN'CIONERO
4. Algún día quixen Pepa,
ahora quero Marica
;
ahora quérot 'á ti,
;-arna con gusto non pica
!
A miña niuller e valla,
de valla non quer calar,
hei facer unha cancela
pra ccnal-a n-o lugar.
A niuller que capa Os honies
vive no campo de Nbya,
tidt 1 1omes, fiui (ahornes,
qu'ahí vos ven (c a capadora.
7. taque paso c non che falo
n<>n deixo di- te querer;
(i ) Ea k-iIIcro se dicc/iMÍ y /., I
'• También es frecuente
que i persona del ¡m] sus-
titm infinitivo a t.il costumbre debemoi atribuir que• llano se i algunos « >/ •;./.ir, niños, venir pronto,
•
influencia da la•
: pi mu |
i • ¿que-i ve yo ? •
GALLEGO 167
fágocli ' o, miña vidiña, (llagólo)
por no-n-o dar á entender.
8. A pasar po-la Marola (!)
púxenm'á aferrar ( 2 > o foque
e acordáronsem ' as papas
qu' están fervendo n-o pote.
9. A pedir vou un favor,
á pedir que ni ' han de dar,
escóitame, miña rosa,
que ¡che quero perguntar!
10. A perdis por antr'os toxos
de todas las herbas come;
o cariño d' unha moza
manten tres días á un horne.
11. A perdis anda n-o monte,
sempr'atopa que comer;
( i ) Peñasco ó islote entre las bahías de la Coruña y Ferrol
y á donde confluyen las aguas de la ría de Betanzos,produ-
ciendo continua marejada.
(2) Atar la velita delantera del barco.
1G8 CANCIONERO
¡eu son o que nunca atopo
o que teño menester! (tengo)
12. A primara vez que volvas
non retías aquí á bater;
xa inc eheiran montañeses
xa me cheira o scu querer.
13. As barandifiafl d' a ponte
tremían verme pasar; (tiemblan)
¡non sei por qué trembao tanto!
[inda empezó box».' :í pasar!
14. A muta valla moi bm i ^ vMla
diaoll'ún (2) <iue si <> quería;
]•••-'•> iju'a vella entended
[ríase que se partía!
15. A virxe de Pastorisa
ten ímli.i galifla branca,
que osado lie botan millo
para de oomer e oanta.
(x) S le la palabra *m eo >, no1 i aatellanoi
(¿i neutra.
GALLEGO 169
16. Caláde, mozas solteiras,
caláde, non ( ]) teñas pena, (tengáis)
que vén un barco de mozos
á dous cartos a docena.
17. Camino de Santiago,
camino fuliadeiro; < 2 )
déronll'á meu hirmau ( 3 )
á beber por un sombreiro.
18. Cando o Antroido morreu (Carnaval)
leváron-o á enterrar,
botáronlle pouca térra
volvéu á resucitar.
19. Canto me clioscas ó torto U)
canto miras para min
;
váite d'ahí, demo mouro,
para tí non cbe nacín.
(i) Caláde y calávos son formas del imperativo, que signifi-
can callad.
Calávos se dice otras veces, y algunas caíanos; por ejemplo:« caíanos, que vai viv o xefe : ídevos ácasa. » En castellano debedecirse : callaos, idos á casa. Y por cierto que no se ha corregidodel todo la costumbre de algunos gallegos que al usar el im-perativo castellano dicen: esconderos, iros, etc.
(2) De muchas foliadas ó fiestas.
(3) Se dice hirmau y también hirmán.
(4) Chascas ó torto : guiñas mirando de reojo.
170 CANCIONERO
20. Catorce botes d'o Seixo (D
pasaron h porta-nova (Ferrol)
en busca d'un gato negro
que foi morrerfi Marola.
21. Cobre, quen vende,
metal, estaño,
oaldeiroB retos,
potes furados.
22. Charuaelicuic pouca roupa,
¡ai a té» < ti u provi ¡(o! ( 2 )
¡teño menos que quitar
de imite cando medeitol (acuesto)
23. I >end ' a casa «le mea pai
vexo a oasa de meu sogro;
/tuch ' o ( 3 ) de ser, quiridina,
hnch ' o de ser sí non morro.
íi) Entre Puentedenme y Ferrol.
(2) Si la tienes, el pi vo.
lañóla forma intransitiva de algunoiluivalenl
lase: rías cariñosas del gallego ana l.i
tellana d ate Val, pu<1 Non ¡he hai, m< 11 ',,(/.../,•
;i< 11 laa 1No .' ha) , lujo mío ."" <•
Lio; U fui « "ti María, • defecto no corregido del todo en..1
GALLEGO 171
24. Dinme que non teño rentas
para manter a muller,
birbínenos d'o Pasaxe fl)
que coma cantos quixer.
25. E o riño eousa santa
que se da n-a cepa torta,
á uns priv-os d ' o sentido
y outros fociñan n-a porta.
26. Eu vin unba casa arder (yo vi)
un cegó estaba mirando,
un mudo cbamando xente,
un coxo ágoa carretando.
27. Funme por alí arriba,
volvín por aquí abaixo,
por ver d'unba rianxeira ( 2 )
o relocir d ' o refaixo.
28. Fun pol-a noite 6 muíño,
por ver a fariña branca,
( i ) Arenal situado á la entrada de la ría del Burgo, en la
bahía de la Coruña.(2) Rianxeiras: las de Rianjo, puerto de la ría de Arosa.
172 CANCIONERO
qu'o que rompo de zapatos
tauíún o aforréi de mantas. (economicé)
12'.'. Fun unha noite u muíao
fixen un pouco de bolo
púxen-o no tremiñado ( J )
rillárunm' os ratos todo. ( 2 )
30, Heiche de contar un contó,
un contó d'unha navalla;
que, cu a perdía ¿berta
c logo a atopéi oerrada.
31. [ndoImi a Santiago
n-a jinnti de Sigüt ir" < 3 )
ch&meül'á un vello meu Bogro
;c salcumc verdadeirol
:;l'. M ni;! |">1 a mafia <•,,/,*
lici de tomar ohicolab
(temprano)
a íi i) iiin.i que c < so al malo.mi i los ratón I te < antar \ \<>-; numero* 34
• n 1. ij'- por mi .uiiií;.) el ilustre1
Lntiago, ''n 1
1
ra qae le ••;
GALLEGO 173
qu'estiven c'unha rapaza
e o corazón se me bate.
33. Marica, se teu pai quere,
Marica, teu pai querendo,
serei o teu ceruxano
d'o mal qu' estás padecendo.
34. Minina, se che pesóu
pol-os bicos que me deches, (*)
ti darásm' os que ch'eu dei,
eu, dareich ' os que me deche.
35. Miña nai ten unto vello
d' un cocho que ha de matar
tamén ten berzas n-a horta
d ' as coles qu ' ha de prantar.
36. Moitos me rondan a porta,
algún ( 2 ) me ha de querer,
( i )_Deches : la s final de las segundas personas del singular
trasciende indebidamente al castellano hablado por algunosgallegos
,que dicen, por ejemplo: comistes.
(2) Moitos, algún, artículos indeterminados.
174 CANCIONERO
nadia < x > diga que non pode;
ú non pode, ha de poder!
37. N-a calle Real d'a Orofia
roubaron un cobertor;
iba dicindo o ladrón
ojallá ('2> lora miüor.
38. Nada me vale unlia rosa,
de nada serve (:3 ) un crawl;
¡algo lie tea ti que dar
tcu amigo Manuel!
Nena que b' estás p< iteanI
peinai
debaixo d'esa figneira,
dame par' acó un Ggoiflo
dmi 'o n o medio d' i eirá.
40. i!< ''-' - sin míralo,
rapaoei baiohe ben d '<'.
leu ben poooo
mohe mellor ai mullen
l nbre n<
, también lint.
GALLEGO 175
41. O can, o can,
e mail-a cadela,
roéull'as C 1 ) enágoas
a, seña Manoela.
42. O carro anda pol-o monte
e o arado po-la eirá,
o cainzo anda gradando (cañizo)
co-as vacas n-a tua leira. ( 2 )
43. O corazón d'unha pulga
si o souberan guisar
daba almorzó para catro,
merenda, cea e xantar.
44. O muíño treina, treina, ( 3 )
a auga mino treinar;
chégom'áti, quiridiña,
que conmigo lias de casar.
(i) Roéull'as en lugar de roéronll'as, por la tendencia delgallego á sustituir el plural por el singular.
(2 ) Pedazo de tierra dedicada ordinariamente al cultivo decereales.
(3) Treina. voz onomatopeica que recuerda el ruido de los
molinos del país.
176 CANCIONERO
45. O pexegueiro frorece (durazno)
bota follas o desdén
:
estóu contigo, rapas,
mcntras outro non me ven.
46. O pantrigo U) sabe ben,
ten boa Borte quen-o come;
non c pra todol-os días
a«í m'o di o nicu bouie. -
•17. O piollo (*) c niaila pulga
andan no monte á cavar;
ti, earronohifio peqnefio,
v a i i levarll* o xantar.
48. O que non ten bou, nin carro, (bu>
nin arado nin muller;
non come cando t-'ii f'ainc
nin va¡ arar oando qner.
(i) El gallego tiene eaia vos oompuaita de dos sustantivos.o mcu komé mi marido,
(i) ( intiguamente en Palavea, con motivo da unos:io:. á quit DM llama': | por moto.
GALLEGO 177
49. Os rapaces de Tramar t 1 )
son poucos e requeiinados
;
valen á tres ichaviños
como os chicharros W dañados.
50. Para domingo que vén
hei d'arar a miña roza ( 3 )
regó abaixo, regó arriba: (*)
vente, branca; vólve, roxa.
51. Paséi po-la tua porta
botéi man á pechadura,
douní ' unha pulga unha couce
botoume n-a sepultura.
52. Paséi po-la tua porta
e vin qu' estabas facendo
as papas n-unha sartén
:
¡ésta é muller de gobernó !
(i) En Cerbo, provincia de Lugo.( 2 ) Chicharros ; jureles : peces.
(3) Roza : el terreno del cual se cortó la leña menor paradestinarlo después al cultivo.
(4) Regó arriba:= surco arriba.
TOMO II 12
17^ CANCIONERO
53. Pola chaiuinea
vai unha gabiota,
e n-o bico leva
a chave d 'porta.
54. Pola mar abaixo
vai unha tixela fl )
clira ile chourizOS (lien:'
¡quón me dera n-ela!
."..".. Por moito que digas, digas,
mifia cufiadina nova,
por moito que «litras, digas,
lúa nai i- miña sogra.
56. Quén ohe dixo, «pirn che dizo
ipi 'eu lavaba el pé d*0 río;
.v» iea ' m ' oiehe cantarIoíate
)
i córrelo frío!
;Quón me dera on pan il á oartol
¡por Dioal m ' o «lea on m 'o venda,
!i Tixila: sartén, en Cerbo, provincia de i
i i adveí bio gall< I ino \ ai iaa
viene ( duda i
ten » ,/u ' :> ¡ ! ago que ii que
GALLEGO 179
que teño sete rapaces
citados á unha nierenda.
58. Quén me quer comprar que vendo
amores que xa olvidéi;
6 que me dea un real
vintecinco lie daréi.
59. Quén te me dera n-a hucha
co a chave n-a faltriqueira,
que t ' había de coller
como o rato n-a rateira. (ratonera)
60. ítebuldéi e rebuldéi
¡vou boa de rebuldar!
por causa d ' as rebuldainas
¡aquí non podo quedar i
(retozar)
61. Se canto son unha tola,
si non canto unha curuxa,
se me lavo son profana,
se non me lavo unha sucia.
(loca)
(lechuza)
62. — Señora Santa Ana,
déam ' un marido,
180 CANCIONERO
qu ' este que teño
non dorme conmigo.
— Señora Santa Ana,
dígalle que mente,
que durmo con ola
e ela no-me senté.
63. Se ti viras o (in'eu vin í 1 )
fuxiras como eu fuxín
unha cabra c'unha roca (rueca)
. , , (espadín.un castrón c un .
.',
'vK'hn.
,-,4 Sirvir Reí, quiridifla,
sirvir u Reí é regalo;
¡non quero sirvir 8 I\ci
ii i ii <l'á pe nin d'á oábalol
(i) El gallego y 1 1 portagí mejanas del latín, care-
mpos com] i ! auxiliar v verbo <]ue se
i , la forma del simple para
;,ini difiCil á lOe bijOS del paiS la debida apli-
lititOS.
i. li.Mi.. no se pm
motivo ' I vin y el fuxín <I<-1
pU< .m .i vi y ktu qi
GALLEGO 181
65. Son de Laxe, son de Laxe
teño os amores en Corme (*)
o que ten amores lonxe
non sei como sonó dorrne.
66. Téñoche un paño n-a hucha
paño d'os catro colores,
d ' a espranza , d ' a vinganza,
d ' os celos , e d'os amores.
67. Teño gana de beber,
Manoel, tráim'a calaza (calabaza)
¡sonche d' esta condición!
¡bebendo, logo me pasa
!
68. Teño una lancha, unhas redes,
sardina ahondo n-o mar,
e unha nena moi garrida
¡pra qu'hei de traballar!
69. Tou, tou, para baixo
tou , tou para riba
,
(i) Laje y Corme, puertos de la costa N. de la Coruña,muy próximos entre si.
1S2 CAN'CIONERO
ahí vai a casa
d'a tía María.
Tu. Un anillo doum-o Pedro,
outro anillo doum-o Xan;
¡vaya ó dono tanto anillo
como teño ahora na man !
71. una vdla fixo o caldo
antes de a 'ir par' a feúra
a presa con 'iu'<> fixo
meten n-el o babaqneira.
72. ( l) l'nha villa Be COméo
ato e medio de sardinas,
e todifia aoite andivo
quitando d'o dd espinas.
:.;. I'ulia villa se comen
uto é medio de tomafc
c todifia a aoite andivo
i on á disp
(,) i. aoqna lub doasiguk d
GALLEGO 183
74. Un mozo chamoume rosa,
e Rosa é a hirmá C 1 ) miña:
nada teño eu que ver
con que me chamen ítosiña.
75. Un solteiro me persigue,
un viudo me ven buscar;
¡todo ch'é (ai, ( 2 )miña filia,
non debes de reparar
!
76. Un torto e un xorobado
pv.xéronse á disputar,
si tina ou non unba cosa
si tina gracia n-o andar.
Los números 1, 12, 20, 23, 66, 73, 74 y 75 fueron ob-
tenidos en la Corona. El 2, 3, 68 y 70 en varios puntosde los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. Los
( i ) Hirmá = El masculino es hirmau ó hirmá», según los sub-dialectos, y para formar el femenino pierde la última letra,
pero queda la a final muy abierta. Si siguiese la marcha de losfemeninos castellanos debiera decir hirmana, pero se sincopóen hirmáa, y después, en virtud de una contracción, quedóh irmíi.
Hemos dicho en el primer tomo la tendencia del dialectogallego á elidir la n entre dos vocales. Algo parecido nos pre-senta el Griego en los comparativos en wv y en la frecuentecontracción de las dos -x-x.
(2) El un está usado aqui como neutro.
184 CANCIONERO
4. 5, 7, 9, 11, 13, 19, 32, 36, 44, 50 y 64 en Abegondoy Aranga, del partido judicial tic Batanaos. El cu San-tiago de Compostela. El s en el Seijo, partido judicial
de Pnentedenme. Loa 14, 15, :¡7, 47 y .">! cu Palavea,
partido judicial de la Corona. El 17 en Sigrás, partido
judicial de la Corona. El 18, 4'.', 52, 54, 57, 61, 62 y63 cu Cerbo, provincia de Logo. Kl 20 y 24 cu Olei-
roa, partido judicial de la Corona. El 21 en San .luán de
Lubre, partido judicial de Betanxos. Kl i'l, 48 y 60 enSan Pedio di- ¡ios, partido judicial de la Corona, Kl -.')
en Padrón, provincia de la Corona. El 26 en Elvifia, par-
tido judicial de la Corona. El 28, 34 y t."> en Laje, Ayun-tamiento de la provincia de la Corona. MI 30, H y 35 envarios puntos del partido judicial de la Corona y en San-tiago de Compostela. Kl •". l, •">•"> y 59 en varios puntos del
partido judicial de la Corana. Kl 45 en Vivero, provin-
cia de LogO. J )
( i ) La repetición de los números de algunos cantares alindicar los puntos en que fueron obtenidos, es intencionaly obedece ú la duplicidad de sus orig>
INFANTILES
1. — Bexato, bexato (D
¿qué levas 11-0 papo?
— Leite callado. ( 2 )
—¿Quén ch'o callou?
—A filia d'o reí.
— Cala, cala,
que eu 11'o diréi.
2. Cocheguiñas, ( 3 )
cocbeguiñas
,
abre a man e solta a outra;
coclieguiüas
,
(i ) Bexato : unas veces se aplica este nombre al cernícalo yotras al milano.
( 2 ) Leite callado: leche cuajada. La leche, en el dialecto, estáen género masculino.
(3) Cocheguiñas: cosquillitas, diminutivo áe cochegas , cos-quillas. •
186 CANCIONERO
coeheguiñas
,
pague <iuon che toque a roupa. (*)
3. Estando o lobo n-o seu padronclo
cantando á gastóla,
veu por alí un asno vello
cargado de berberecho
— fióme Babio ¿d'ónde v<
con tanta paternidá?
— Son cartuchcro d'o reí
aquí teño a cartuchá.
— Para Béres cartnohero
non che vexn habilidá;
col 'a- orellaa monas
á oso de bestulá.
— ¡Colleuui' entre corno e oorno
c tiroume en terrulál
1. — Farruco:
¿na mi tai rt
oanta o eucof luolillo)
— Otate 'i'"' """ oaate.
nal (ogo i'- l' > .mi t-.
1 1 ) | díaos, en i
la palma il<- la m
GALLEGO 187
5. —Maza rico, C 1 ) pico, pico,
¿quén che dou tamaño pico ? (2 )
— Douin' o Dios por nieus traballos
para picar os carballos;
(robles)
eu piquéi e repiquéi
cén graíñas atopéi
e levéinas 6 muíüo
o muíüo á moer
os ratiüos á roer
agarréi un po-lo rabo
e levéino 6 mercado.
— Homiüo, ¿canto me da
vusté por este cabalo?
—Unha muía e un cabalo.
6. Xan d' Outeiro ten un can
que lie chaman capitán,
tamén ten unha cadela (perra
)
que lie chaman Micaela,
tamén ten un boi
que lie chaman Turroi, ( 3 )
(i ) Chorlito, ave acuática zancuda de los longirrostros, za-
rapito real.
( 2 ) Alude al pico largo y cilindrico en toda su extensión.
( 3 ) De turrar ó topar con las astas : turrar se usa con másfrecuencia en la acepción de tirar por algo.
188 CANCIONERO
tanién ton un galo
que 11c chaman Santiago,
tamén ten un gato
que lie chaman escribano, í 1 )
tamén ten unlia galiña
que lie chaman Mariquiña.
tanién ten unha ovclla
que lie chaman cotorella.
El número 1 fué obtenido en varios puntos de loa
partidos judiciales déla Gorufuv Kl 2 en Palavea, aldea
i Beis Idlómetros de la Corana, Kl 3 en Cerbo. El 4 y fi
en Vivero.
( i ) En gallego es más común decir tsquirbtmo, porque l.i (
colocada en castellano entre ana consonante muda y una vo-cal , aparece en el dialecto después de la segunda.
INTERESES
1. Eu ben (!) iba á Portugal
paseando po-la mar
;
¡se non fora o diñeiriño
qu ' o meu Luis vai ganar
!
2. Mala morte mate os mozos
que queren moita fertuna:
vacas e bois e ferrados (bueyes)
¡ e y-eles , cousa ningunha !
3. Si por probé me desprecias,
afórcate c'os teus bes (bienes)
co'as miñas máiis < 2) ganaréi
máis diñeiro qu ' o que tés.
( i ) Explicadas quedan las varias aplicaciones de la pala-bra ben.
(2) Se dice maus y más.
190 CANXIONERO
4. Terche (*) pouoo non conven,
tampouco conven tér inoito;
pro compre por eso ter
¡sea moito, sea pouco!
El número 1 fué obtenido en San Julián de Piñeiro,
Ayuntamiento de Chapa, provincia de Pontevedra. El 2
en Mosteirón, parroquia del Ayuntamiento de Oleiros,
partido judicial de la Corona. El 3 as San Salvador de
, Ayuntamiento de Canibre, en el partido judi-
cial de la Corana.
(i) La silaba che es enclítica muy común en el dialecto;conven ter: conviene tener.
JURAMENTO
1. A palabra que che dei
n-o campo d'o Esprítusanto d)
puxen á Dios por testigo
e rnai-lo divino santo.
Fué obtenido en Abegondo, partido judicial de Be-
tanzos.
( i ) En la parroquia de Soñeiro, partido judicial de Betan-zos, provincia de la Coruña.
MALDICIONES
J. ludo pola calle abaixo
esourrín n-unha coroixa
¡que fe veza ugurripado C 1 )
o que n-o oamifio :i deizal
2. Mala mOrte mate us limius
os d'a chaqueta enoarnada ,
que t'• r < «ii a perdición
¡\ 'u rapaoifiaa de España.
3. Mala reata •- barredeira
í po-lo l'"ii ' i varón,
vena por t'"l" loa bornea
por cantos o o mondo ion.
1 nombre de aquí
GALLEGO 193
N'a camisa teño pulgas
n-o xibón teño piollos,
[e téñénme moita invidia
!
¡inda lies cayan os olios
!
(!) Namoreime d'un espino
e o vento levoum'a fror,
¡mal haya quen se namora
para vivir con delor.
Pola tua porta pasa
MAYO (1) (ed
«Cantarán o Mayo
e niais ben cantado». ( a )
1. Awjuelt's somos,
del cielo venimos,
bul.su traemos,
dinero pedimos.
(i
) Kl Mayo se viste completamente de hinojo, incluso la
, Llevando en la cabeza una corona de flores. En la Co-ruña empuñaba hace pocos años una cruz guarnecida de fl
y de hinojo y, ti vestido, Begün queda indicado Varían loa can-i in la | iblai ion
Qtacion 6 personificación del i
masculina en < ¡alicia . cuando en otros puntosaun del Mediodía de l'iaiu i.i SOS una M.i\.i y DO
un ¡i
(¿¡ Recuerda [ne, en Santiago, no hace muchosque al i amínar n petia el con. de mu-
llas, también lo bal la en al punto en tjue se paraban a
que le siguen Kl .v manéela en pie)doblando el cua freí oencia, como quien h.i> e salu
leí canto Bl coro no cesaba de andar alredi
otro < copaba el Mayo . éste caoi. muí bachee la coreaban
en igual t' oo
GALLEGO 195
2. Angueles somos,
del cielo bagamos, C-)
bulsa ( 2 ) traemos
dinero buscamos.
3. Déano-las mayas, ( 3 )
señora María;
déano-las mayas
qu' están bailando n-a criba.
4. Ehí ven o Mayo
po las Bodas ( 4 ) abaixo,
ehí ven o Mayo
de roubar un refaixo.
5. Ebí ven o Mayo
po-las Rodas arriba,
ebí ven o Mayo
de roubar unba mantilla.
( i ) El colector no pretende corregir ciertas palabras y ra-
rezas gramaticales, sino copiar con la fidelidad posible los
cantos populares. Las tendencias en la pronunciación consti-
tuyen también asunto de estudio para el filólogo.
(2) Se respeta la adulteración de las dos coplas por vía
de muestra.
(3) Castañas pilongas ó curadas.
(4) Calle de las Ruedas en Santiago. Todas las demás re-
ferencias son á dicha ciudad.
196 CANCIONERO
6. Ehí ven o Mayo
po-la Porta Faxeira; (D
ehí ven o Mayo
de roubar unha monteira.
7. Ehí ven o Mayo
po-la Porta d'o Camino;
ehí ven o Mayo
bebend' un vaso de vino.
8. Eu pidinll'o Mayo
á un señorito,
no-mc tuvo que dar
senón a cabeza d ' un pito.
9. Ha p¡dmH*o liáyo
á un caballero,
¡mucho d li¡ ]''<inta
y poco al ilincro!
( i ) Punta Fa; i |)iK rt.i y la del Camina do OM liaM.i
pía rigniente, han d l<> mismo qaa Eh mura-
roo antiguamente k Saní t< la
Maaaraoa. sin
1 1 nombre aplicado á las callaa qaa teraJ
ID 80 la I iba indicadas.
GALLEGO 197
10. Eu pidinll'oMayo
a unha señorita,
non me tuvo que dar
sinón a faldra d'a camisa.
11. Eu pidinll'o Mayo
á un capitán,
non me tuvo que dar
mais qu'a cabeza d'un can.
12. Eu pidinll'o Mayo
á un coronel
,
non me tuvo que dar
• mais qu ' un pucheiro de mel.
13. Eu pidinll'o Mayo
á unha costureira,
non me tuvo que dar
senón deitarme con ela. (acostarme)
14. Quén me dera unha laranxa
c por dentro un pouco alio (ajo)
para quitar una monxa
d'o convento de San Payo. C 1 )
( i ) Convento de San Pelayo de Antealtares, cuya comuni-dad es de monjas benedictinas.
198 CANCIONERO
15. Quén me dera una laranxa
e por dentro un pouco anís
para quitar unha monxa
d'o convento de Belvis. (*>
16. Perdonen ustedes, señores,
polo Mayo mal cantado,
que coméu caldo de uvas
e quedúu acatarrado.
(i) Continúa con el carácter de convento destinado á
religiosas dominicas.
MENTIRAS
1. A cadela pon os ovos,
a galiña vai ladrar,
o forneiro está parido
e a rnuller vai traballar.
2. Héiche de contar un contó,
un contó de mil mentiras
,
po-lo mar andan as lebres
e po-lo monte as angulas. (anguilas)
3. N-as alforzas vai o vino,
n-as cabazas vai o pan, ( calabazas )
levan zapatos de liño
e medias de cordobán.
Estos tres cantares fueron obtenidos en la Coruña.
MUINEIRAS
1. Acola riba— n' aquel* montaña
rapan o cu— con unha fouzaña í 1 )
ala vou eu ( 2 )— que me rapen o meu.
2. Acola arriba— n'aquelas -pena* (peñas)
hai un galo— con tres polas negras:
o galo canta— a galifia berra
e hastra os pitos— van á estar en guerra.
Acola arriba— naquclas pea
hai un galo— con tres polas negras:
alo canta— a galiíia chora
po-loi polifios < 3 )— que dunniron fora.
i ) /• i. -i7i i guadaña, derivado \\c. fouce : hoz.(
i )i: guadaña, derivado
(2 ) ¡' allá voy yo.
(3) PoJos polikoi : por los pollitos
GALLEGO 201
4. Aid'o Alio, aid'oAllo, (i)
¡ai d 'o alio !
¡ai d ' a cebóla
!
¡ai do Alio! ¡ai d'o Alio!
¡nunca ch'eu d'o Alio fora!
5. A muiñcira
—
é media meiga ( 2 >
o muiñeiro— émeigo enteiro
e o séu criado— ladrón aprobado
que me roubóu
—
d'a fariña un ferrado:
¡ai! xuro á Dios— qu'ha d'baber camorra
se no-me volven— a fariña toda.
6. Aquela vella— co-a que eu dormo
nin ten tripas— nin ten bandullo ( 3 )
nin ten faldra— n-a camisa,
¡ai! non me podo— ter co-a risa.
(i) Alio, nombre de una parroquia: su significado es ajo;
y, como puede observarse, se hace juego aquí con el equívoco.
(2 ) Media meiga : medio bruja. Común es en gallego que al-
gunos adverbios tomen el género femenino como en el caso an-terior ó en «urina pouca d'augua», y aun suele decirse unpouco vino.
Estas formas influyen en el lenguaje castellano de los gallegoshasta el extremo de que oigamos decir: una poca agua, unapoca tela, un poco vino ó tal vez una poca lluvia. Es de desearque acabe de desaparecer este provincialismo, sustituyéndolecon frases como las siguientes : un poco de agua, un poco detela, un poco de vino.
(3) Bandullo: la tripa mayor y más gruesa.
202 CAN'CIONERO
Aquela vclla— porque era vella
quer que lie fagan— a cama de podra,
á cabcceira— un can polo rabo
cando recorda— bótase un trago.
8. Aquella vclla— que vai polo prado
un clavo leva— n-o sen cú chantado; (*>
aquela vclla— que vai podo agre < 2 )
bótall'un taco— no cu que non c...
9. (3) Arriba ponías— arriba patas,
(pie a'este mundo— non hai sinón trampas;
¡ai! mena petaos—
(
4) ¡ai! meas peas,
si non fondee vos— oomianm'os cas.
10. Oaadiohem' en— portndar regalada,
trazas lie 76X0—d' andar oomo andaba.
!i) ChtHitáo
:
clavado.¿ Agrá campo.j Esta nuiTuira, conocida con el nombre de la Ra/ant, es
inal de un cuento en qne aparece na bomb ertandora tenerle guardadas debajo de un o bat-
irá el <¡i.i siguiente. En ni logar pnao dole • se lili ó la n irra i
(4) /Vi;/",i
.muquc no en <•! sentido diminutivo,proj 1
1:1 i < 11 m o .1 , muy usual eniali 1 to
GALLEGO 203
11. Cegó casado— oon nena bonita,
o susto d'o corpo—non se lie quita.
12. ¡ Cliámasm ' amigo— e meu quiridiño !
¡eu entrenientres U)—vou pagando o vino!
13. Ela quer que lie freguen os pratos,
ela quer que-11'os ponan ben brancos,
¡ai, ai, ai! ( 2 ) que demo de vella (demonio)
¡ai, ai, ai! qué contos me ten,
que dempóis que lie fregan os pratos (después)
quer que lie freguen tamén a sartén.
Ela quer que lie faga a camisa,
ela quer que 11' a pona ben lisa,
¡ai, ai, ai! que demo de vélla,
¡ai, ai, ai! qué contos me ten.
que dempóis que lie fan a camisa
quer que 11' a vistan o lombo tamén.
Ela quer que lie fagan a cama,
ela quer que 11' a ponan ben llana
;
¡ai, ai, ai! que demo de vélla
¡ai, ai, ai! qué contos me ten,
que dempóis que lie fagan a cama
(i) Entremaitres : entretanto.
(2) No usamos la y en la interjección ¡ai! porque en el
plural es ais.
204 CANCIONERO
quer que a boten n-ela tanién.
Ela quer que lie frcguen as cuneas (tazas)
ela quer que ll'as pofian ben xuutas,
¡ai, ai, ai! que denio de vclla
¡ai, ai, ai! qué inangolotcira,
que deinpóis que 11c fiegan as cuneas
quer que lie frcguen a cbicolateira.
14. Eu namorcinie d'as tuas pernafl
e d'o teu polidifio andar,
enguedellcini'c enguedelleime ( J )
nunca me poiden desengaedeQar.
Tou, tou, virall'o refaiaeo
qu'o d' arrihn para abttixo;
tou, tou, virall'a mantilla
co a" abai.ro para riba, W
15. Eu son un vello espotreado
c'unha ZOTOba que pesa un ferrado,
¡xíh! cómo ahoye I ¡ail oómo tn>na!
¡cómo se molla a mifia x<>ro}>a!
(i) JíngucdcUeimc l><> os formado del sustantivo^K/-deja ó gutddlii, si bien iiulira a]p> má i.usíni una
• lienLa primara < igual i otra ana Bgara ao al
primi-r tono.
GALLEGO 205
16. Fun á Marica—que me escoitara,
doume Marica— co'-o cú n-a cara;
jhaiche galas— que che teñen fortuna!
¡e haiche galas— que non teñen ningunha!
17. Fun o muíño
—
d'o meu compadre,
fun po-lo vento
—
vin (*> por lo aire;
¡esta é cousa— de encantamento
ir po-lo aire— e vir po-lo vento.
18. Gracias á Dios— que hoxe cocemos
setes petadas— e nove debemos;
gracias á Dios— y as nosas labores
as nosas barrigas— parecen tambores.
19. Has de cantar— á veira d!
o río
6 son d'as oliñas— de campo frorido,
as de cantar— á veira d'o mar
o son d'as oliñas— que soben evan;
(i) Fácil es confundir el verbo vin, vi, con el verbo vin,
vine. El verbo venir tiene igual forma para la primera perso-na del plural del presente de indicativo que para la del preté-rito perfecto, si bien para ésta tiene además vihemos. Tal vezá dicha circunstancia sea debido que algunos gallegos no dis-
tingan siempre venimos y vinimos.
206 CANXIONERO
has de cantar— á vcira d'a fonte
que ch'hci de dar peros— cocidos n'o pote;
¡ai! has de cantar— minina solteira
¡ai! as de cantar— ala na ribeira.
20. Indo eu— pol-a vila de Caldas
un vilardeiro— pieónme n-as faldas;
¡valla o denio!— tal picardía
como na vila— de Caldas habla.
21. Isca (!) d'ahí— galifia maldita,
ísca d'ahí— non me matc-1 -a pita;
a «I 'ahí— galifia ladrona,
boa d'ahí— non me mate-l-a*pola,
Ohascarraschás - mifiae polaa oegras,
ohaaoarraseháfl— mifiae polifij -.
l'lv Bfanoelifio— foí o \ ¡fio,
rompen o m rro n o «:t min. (jarro
mal po 1" ierro mal po 1" \ ¡fio,
mal po 1" <-1 1 - do Manoolifto.
; . gallinai ú otro .ini-
mal ico. Chut' para llamar
GALLEGO 207
23. Mingueletifio— inatóu a niuller,
púxo-a en cuartos— e fói-n-a cocer (*)
á xente que pasa— oléunll'á touciño ( 2 )
¡éch' a niuller de Mingueletiño
!
24. Miña comadre— de lonxe e de preto ( 3 )
chagüese acá—botaremos un neto. ( 4 )
25. Miña nai—deixoume n-o monte
e meu pai— fóim'a buscar,
vént' acá— miña recoronquiña
que te quero— recoroncar.
26. O pasar a barca— díxom'o patrón
«pobre señorita— de mi corazón,»
logo d' escóltalo ( 5 )— tanto me rin
que 6 patronciño—nunca mais o vin.
(i) Fói-n-a cocer: la fué á cocer.
(2) Oleull'a touciño: olióle á tocino.
(3) Preto: adverbio de lugar y tiempo; tiene analogía conlas palabras francesas /m=cerca; /^í= pronto.
(4) Neto: cuartillo de vino.
(5) Logo d'escoitalo: luego que lo escuché. A veces en galle-
go únese el logo con dempois, y no falta quien le traduzca encastellano luego después
,provincialismo disculpable sólo en
personas poco cultas.
806 CANXIONERO
27. Panadeiriña— d' aquesta ribcira
de dia moe— de noitc peneira;
¡válgate Xuncras!— o estilo d'a térra
de peneirar pola noite sin vela.
28. Quén che inandóu cantar, ineu frade,
qucn che mandóu cantar que che pague.
29. Qutírenme mal as miñas comadres
porque lies digo eu as verdades.
30. San Benitiño de Coba de Lobo
hci d'ir ala, miña nai, tá non morro.
31. San Miguclifio d'u uva-; maduras,
¡ai qu<í tarde ves! ¡ai qtX¿ DOUOO dura.-!
32. San BilrettiiDo d'u perniflafl tot(
abogatlifin «las nanai de Porta*,
Tanto baib'i m a ama <1'<> <ura,
tanto baili i'i
1 "' ""' don cal. mura;
tanto bailé! , nunca tanto bailara,
tanto bailái, qne ni.- ommoricara.
GALLEGO 209
Tou, tou, vlraWo refaloso (vuélvele)
c o á" arriba para baixo,
tou, tou, vírall'a mantilla
c'o d' abaixo para riba.
34. Tanto anduvo (D Perucho tras ruin
tanto anduvo que lie pronietín
:
cala, Perucho, que ch'hei de dar
unha peruchada que ch'ha de amargar.
Tou, tou, viralUo refaixo, etc.
35. Toca, gueiteiro, c'o derno t'afogue
m... n-a gaita forricá n-os foles. ( 2 )
3f>. Toda muller que non sabe a doutrina
culpa é d'o home que non ll'a insiña;
para que aprenda logo a doutrina,
pau de carballo e dándoll'a.iwt. (3) (aprisa)
(i) Otros dicen andivo.
(2) Forrica n-os foles: diarrea en los fuelles.
(3) Axiha se dice en las comarcas citadas en esta colec-
ción;pero en otros distritos se dice aixiña ó eixiña, en virtud
de la afinidad que, en todo idioma tiene, para la vocalización,la a con la e: Asi se explica el que se diga indistintamente an-troido y entroido, aixada y eixada.
TOMO II 14
210 CAN'CIONERO
37. Todos nie Babeo raga qu'eu bebo
I>ero non saben a Bede que eu teño.
Tres Taras ten a miña saya nova,
tres varas ten e non me fai roda:
tres varas ten e tres varas tina (tenía)
tres varas ten e non me freía.
:;'.'. Véndem'os bois e véndenlo carro
c n-0 me vendas o 0011 que me amaño;
<• bí na 'o rendes e si na 'o empeñas
¡i mifla casa non quero que venas;
e -i mu rendes , por un pouquiflo
véndem 'o logo o' nn vaso de vino.
•lo. Vólve, Xuana, vólve, Xuana,
qu'has d' atojar india b<»a castaña ;
vólve, minina , vólvel ' ;í vir
moito n o sonto habernos de rir.
Bl número i ftxé obtenido en varios puntos de losi
tidoa judicialen de la Corana, Batanaos, Puentedeume y
6 VA - en Vivero, provincia de Lugo, y <•" An i,
partido judicial de Puentedeume. Bl 8, 19 y 20 «•<! \¡
vero, provincia de Lugo, Bl B en Rivadeo di- la dicha
GALLEGO 211
provincia. El 7, 17 y 18 en varios puntos de los partidos
judiciales de la Coruña y Betanzos. El 10, 11, 12, 13,
25, 26 y 27 en la Coruña. El 16 en Santiago. El 20, 23,
39 y 40 en la Coruña y Oleiros, partido judicial de la
Coruña. El 21 y 22 en varios puntos de los partidos ju-
diciales de la Coruña y Puentedeume. El 23 en Palavea,
partido judicial de la Coruña. El 27, 30 y 31 en Abe-gondo, partido judicial de Betanzos. El 33 en varios pun-
tos del partido judicial de la Coruña. El 35 en la Coru-
ña y en San Pedro de Nos de dicho partido judicial. El36 y 37 en la Coruña y parroquia de Elviña del mismopartido judicial. El 38 en Ares, partido judicial de Puen-
tedeume.
MURMURACIÓN
1. Anduvcchcs uiarmurando
por unlia parta c por outra;
inda non caín no chan t 1 )
|
pura niolláiseni ' a roupa!
2. As lefiorai na visita
non fan sinún inarunilar;
que o tafien de ooatume
ten ( 2 > podólo remediar.
3. rlaa que dm mamulla
que mire pr'a toa eaaa
;
Oaado O mina rutina
a d'tla ipu-ima ipt 'ahra-a.
(i) Non ca'in, n-o chiln : no hr
tntn' i i.i forn tell ma del;
limpia i
(2) So ilicc sen y sin.
GALLEGO 213
•í Marmúla, marmulador,
ruarinúla de min e d'outro;
xa tes un canto (*) n-o inferno
para descansar un pouco.
5. Non penséi qu ' a silva verde (zarzal)
estando n-o río secase;,
non creín qu' a tua lengua
tanto de min marmulase.
El número 1 fué obtenido en Cerbo, provincia de
Lugo. El 2 y 3 en la Coruña. El 4 en Abegondo, parti-
do judicial de Betanzos. El 5 en Santiago del Burgo, par-
tido judicial de la Coruña.
( i ) Asiento natural de piedra.
NOMBRES DE PERSONAS
1. Agora quero Marica,
algún tenipo quixen Pepa;
agora xa vou Babendo
ond'o zapato me apreta. <*)
-. Esta calle a pasean
un galán con nove dama-,
tres Antonas, tres Marica!
c tamÓD tres Xulianas.
3. Mina nai ten tres Xuana-
,
en tantán bou Xnanifia¡
¡don á li i: i Snanaj
mo mina madre tifia!
Kl número i (ai obtenido on Ábegondo, partido ju
oía] de la Corana. ESl2enAre8| partido judicial de Puen"El 3 en la < 'ornfta.
(i
) i tro< .iiu.tr q .
til'
. oot&bk coalqapaís lo hubi ¡o.
OFICIOS (1)
1. A muller d'o arrieiro
non ten faldra n-a camisa,
cando o arrieiro vena
hall 'a de poner postiza.
2. A vida d'o arrieiro
non hai vida como ela,
¡ carne cruda no-n-a come !
¡auga fría no-n-a bebe
!
3. O cantar d'os arrieiros
h un eantariño guapo,
ten unba volta n-o medio
c arre , macho,para dicir ¡
\ arre , fuco.
( i ) La sección de Oficios no se sujeta al orden alfabéticoinicial del cantar, sino al de los oficios según su denominacióncastellana, y, dentro de cada uno de éstos, al orden alfabéticode la letra inicial de cada copla.
216 CANCIONERO
4. A] rcndín á barbeiriño,
aprendín, non me pcsóu;
mándenme chamar as nenas,
mándenme chamar c vou.
5. Cento cincuenta navios
saliron de Barcelona
cargadiños de barbeiros;
l van afeitar unha mona).
f>. Barqysirot de Vilanova ( J )
¿qué* vento queros levar?
— Po-la manan vmtoÁ Ha; ( ->
a tarde vento d'o mar.
7. ( 'anteirot de Pontevedra,
donde cstadcs hcn vos vedes, ( 3 )
]nir vinha nena bonita
foraitef (*) sctr paredes.
!i
)
• Vil] mu< va, > d la ri i de Aróse.
2) Viento hacia la i'
: reposición
; i
• ' 1 :i os haUt'iis.
agnji i
GALLEGO
8. Cantaros de Pontevedra,
¡malos diaños para eles
!
por unha nena bonita
furaron sete paredes.
9. Canteiros de Pontevedra
pican a pcdra miúda,
pican n-a muller allea
:
outros He pican n-a sua.
10. En palabras de canteiros,
rapazas , non vos fiedes
;
collen os pieos e marchan,
rapazas, ¿qué lies queredes?
11. Os canteiros vanse , vanse,
para Santa Liberata;
levan os petos ben cbeos (D
de rnonediñas de prata.
12. Os canteiros vanse , vanse,
vanse pasado mañán
;
217
( i ) Os petos ben cieos: los bolsillos (bien) llenos. Queda ex-
plicado los diversos usos de la palabra ben en gallego.
218 CANCIONERO
levan a sardina podre
pan compangar U) o pan.
13. Podas calles de Madrí
vai unha muller borrando:
quén inc compra caracoles,
que se me van acabando. (2 )
14. rpinUiro, fáun* un bao (hazme)
que me quero sentar n-él;
.-i sale oozo d' un pe
<... en tt c nhiis )i-< l. (3)
l •").< ) prímeiro amor que tena
ha de ser d'un carpitUt iro
paia qne me Baga un banco
que estóu sentada d 'o suelo.
(i) t r con el pon. Lo qne se acompa-ña ¡ tfango.
Ti,í- algUIl ' itmll.inni-ii-
te ti'i \ ni
juiv.ilrr,; i «> al
.
GALLEGO 219
16. A vida d'o carreteiro
non hai vida como ela;
á diario comer ben,
e o domingo n-a taberna.
17. A vida d'o carreteiro
é uiiha vida moi penada;
nin vai o domingo á misa
nin dorme n-a sua cama.
1 8
.
Aldea de Miodelo ( 1 )
de lonxe parece vila
;
si non fora que m ' amóla
o cesteiro d'alá riba.
19. Unba vella se c...
á xunt'á ( 2 ) unba eortaduría,
e díxoll'ó cortador (tablajero)
pésem ' esa media libra.
( i ) Partido judicial de Betanzos. En dicho partido existenvarios industriales de cestas hechas con madera de castaño.Algunos agricultores tienen plantados brabíidigos con planto-nes de madera tierna para dicho uso y para arcos de tonelería.
(2) A xunta, cerca de. En gallego se emplea no sólo en el
sentido de proximidad ó cerca de, sino también expresando la
acción de aproximarse; por eso se dice: vou ¿1 xunta de meu tío.
En castellano jamás deberá traducirse: á junto ni á junta mitío, como alguna vez dice la gente vulgar cuando quiere expre-sarse en castellano.
220 CANCIONERO
20. A aguililla vai cosendo
e o dedal vaina .-¡guindo;
así fai a boa nena
que d'o amor se vai rindo.
21. Costureiriña bonita,
dime donde tes o niño;
— n'un carballo d'a Diana
n-o ruáis alto oarballifio.
22. Costurgiriña bonita,
dónde deixas os melindros;
— déixoos na hucha gardados
para traer 6s domingos.
23. Custiiirira no-n-a quero,
si m 'a dan orellome ^> d'ela;
oanto ragamondo hai
dormo d ' a (.-ama oon ala.
2 1. Costar, ir, i B0 D I qOOrO,
ni'a dan OQréllOXnt d' olí
¡
(i) Crilhnu: me querello 6 quejo I [goal
I primer ton i
GALLEGO 221
anda deitando consigo
canto pillo ten a térra.
25. Costureira no-n-a quero,
si m ' a dan voum ' a xusticia
;
anda deitando consigo
canto pillo ten Galicia,
26. Costureira no-n-a quero,
tecelana xa m ' a dan
;
a filia d ' un labrador
sabe traballar o pan.
27. Indo por Oseiro í 1) arriba
todos eran á mirar ;( 2 )
«aquí non van costureiras
nin paño para cortar».
28. Mala xesta barredeira
vena po-las costureiras;
comen as amoras todas (moras)
e os gomos d' as silveiras. ( 3 >
(i) San Tirso de Oseiro, partido judicial de la Coruña.(2) Todos eran á mirar: frase propia del dialecto.
(3) Yemas ó brotes de los zarzales.
222 CANX10NER0
29. O amor d'a costurara
era papel e mollouse;
agora, costiuririña
,
o teu aiuor acabouae.
30. O primer amor que tuven,
miña nai, miña naffia,
o primer amor que tuvenW
foi d'unha costun-iriña.
31. Santa Hita franciscana
; hiniKÍn <lc San Francisco;
cnsturririrm á % CeO < 2 )
failTaa ,:1! oamiaaa a Cristo.
:;•_». | Si ti ñraa " qu'en vinl
domingo, viudo d'a misa,
vintecinco cottnirwHu
coaendo d unha oamiaa.
33. T, ite ti por boa non
, por boa i ituri ¿na,
1 1
)
(i) i> i
i .i .. .
GALLEGO 223
«¿d'os cornos que ten a luna,
farásme ti t 1 ) unlia monteira?»
34. Vállame Dios ¡ai de ruin!
qu'as probes d'as cigarreras
non ganan para zapatos,
¡por eso andan de chinelas
!
35. N ' a miña vida tal vin
n-a feira de Monterroso
:
vintecinco escribanos
d ' a cabalo d ' un raposo.
36. Aquí, nenas, aquí todas,
vind ' acó ó pe de min
,
somos fillos d'o ferreiro
tocarémol-o barquín. (fuelle)
37. Fun en casa d'o ferreiro
á ojiar o meu puñal (afilar)
porque din qu ' ha d ' haber sangre
aquí no camino real.
( i ) Indicado queda ya que el ti, equivalente al pronom-bre tú castellano , no necesita acento.
224 CANCIONERO
38. Na porta d'o ferreiriño
teño d'ir á (!) descansar
porque me gusta o oir
os martelos á petar. (golpear)
39. Non me case, miña nai,
con ferreiriño d'as forxas;
que quéiman m 'as cliunnnuscas ( 2 )
miña carina de rosas.
I". Non te cases con ferreteo
que ten moito que lavar;
cásate con mariñeiro
(|iic ven layado <1 'O mar.
4 1. Non te oases don l'err, iro
que te queíman as chamuscas ( 3);
(i:
,V-<i porta i'o d'ir ¿i : en /./ puerta del he-rrero tengo de ir i El verbo ir, galli eco algunas difi-i nltadea al tradu u llano, • vou ¡u ' inda
m$no$; meu i. \ no falta quientraduzca la ultima frase i Mi tío vamM feria Sabido ea quel-i !•:• tellanap impaflar al verbo cuandoindica aquello en que as verifii a el movimiento, como i voy mcoche
!2) También dicen\) i
6 cí ). ; eel j anque
GALLEGO 225
cásate con carpinteiro
que che fará ben as huchas.
42. Vente vindo, vént' andando
vente para xunt' á min,
sonche U3 filia d'o ferreiro
tocaréniol-o barquín.
43. Vóunie por aquí abaixo
vóunie por aquí arriba
fiando n-a miña roca
gobernando a miña vida.
44. Vóunie por aquí abaixo
fiando n-a miña roca ( 2 )
a teína ( 3 ) está urdida
fáltame unha mazaroca. (4)
45. Sete restrelos ( 5 ) van postos
é tempo d ' irse á deitar
(i) Sonche: en castellano equivale á soi y literalmente soite
por la costumbre de añadir la silaba che al verbo.
(2) Fiando n-a mina roca : hilando en mi rueca.
(3) Forma aparente del diminutivo de tela; pero que engallego no representa propiamente lo muy pequeño.
(4) Mazaroca : husada.
(5) Manojos de lino.
TOSIÓ n 15
22G CANCIONERO
o Uño queda ú dormir
e eu teño que madrugar.
46. O gaiteiro sin a gaita
no ten donaire nin sal
ñu com'a mnller sin roca (*)
que maldito eousa val.
4 7. \'íde nenas, 8 gaiteiro
qu'hoxe vos corre a fortuna;
•jue dentro d'o /*<>/ vos trai (del fuelle)
un rapas pr'i cada nnlia.
4*. Miña virxc d'o pan puente,
acodide o pan OOCÍdo,
que oooin unba fornada (hornada i
e todo salni ardido.
4'.». Arrimadifif :i unba ¡"na (pona)
pñxcnni'á oonsiderar
>.j traballifioi que pan
un wnriítt ir<> ii ii ni. ir.
( i ) Antiguamente era de rigor que la mujer bacendoea h¡-
i muy corrieni i instituir con el verbo ariirI I) .
GALLEGO 227
50. A traíña ( J ) vai n-a pana ( 2 >
e os remos n-o galeón
e a sardina ( 3 ) vai corrértelo
par' o Porto de Gayón. (•*)
51. Cáseque, á media noite
botéi meu falucho ó mar
pensando qu'era Nordeste
e saleume vendaval.
52. ¡Capitán calquera o é !
pilotos, ¡son os earneiros!
¡quen sofre e fai os traballos
son os probos mariñeiros!
53. Ehí ven o aire d ' a mar
,
ehí ven o aire mareiro
,
ehí ven o meu quiridiño
vestido de mariñeiro.
(i) Aparejo de pesca, no de los mayores, pero bastantegrande.
(2) Lugar del barco donde se coloca el aparejo.
(3) La sardina se la cree emigradora y se la espera en susarribadas cerca de los puertos.
(4) Puerto del distrito de Laracha en la costa N. de la pro-vincia de la Coruña.
22^ CANCIONERO
Indo pol-a mar alutixo
perdía a miña navalla;
¡rema, marifieiro, rema,
qn'alá n-a mar me quedaba]
55. No-n-o quero mariñeiro
nin tampouco pescador
que teñen a mar por cama
y o Ceo por cobertor.
v
^ - ?< ñora da Ovia <> l)
¡a guía d'os mariñeiroií
guíeme ;i mifia cuadrilla
toda de mosos Bolteiros. '
57. Os mariñeiro» de Noya Wcantan e poden cantar,
tefien m remos d lancha
para poder traballar.
Ouh, compadre, a lanoha é mina:
M remotí atravesados
íi| Santuario próximo i V la provin<
anapnerto en la cosí tal d i rau\ ta
GALLEGO 229
temos d'ir á romaría (tenemos)
c'os nosos cestos t 1 ) colgados.
59. Pasei pol-a pont ' abaixo
via saltar unlia sardina,
marinarosyind'ó mar ( 2 )
e botádell'a traíña.
60. Viva Vicente de Goyos ( 3 )
e toda a sua compaña; (O
¡puxérono en Sacido ( 5 >
e mataron unha raya! ( 6 )
61. Fun esta noite ó muíño
c'un ferradiño de gran:
a ladra d'a muineira
¡fíxom'íi cobra n-a man! (el cobro)
62. Fun esta noite o muíño
deixei a cárdena fora
( i ) Cestos de pescadores ; también se llaman gueipos.
( 2 ) Id al mar : se dice ind ' ó y también id' ó.
(3) Patrón de pesca en Vivero.
(4) A sua compaña; y quien le acompaña.(5) Alude al aparejo de pesca lanzado al mar en el sitio
llamado Sacido.
(6) Mofa entre pescadores.
230 CANCIONERO
con licencia d'a ruáis ¡<//a
(ráyame liune a ruáis nova.
(vieja)
63. Fun 5 invino d'abaixo,
dei a volta o d* arriba;
o d'abaixo ten ferroüo
O d' arriba caralilla.
(cerrojo)
(clavija)
64. Tréi contigo u miaño
fáréi o que ti me mandes;
marcharme contigo non
que tel-as pernas moi grandes.
N-o inuiH'i donde <•» moyo
taméo moe nnha señora,
bótalle gran, qniridifio,
bótalle gran que non roa. (U
(yo muelo
)
tíon quero Ber muHiriro
iiin barrer o tributado (3 )
qne dempóia d o outro mundo
pidón pol-o arroubado.
(
i
Ira contra otra.
r de la piedra tlcl molino.
GALLEGO 231
67. Qu' importa qu'o miaño ande
se gran non vexo n-a moega (D
afirco , 3Ianuel, afíreo (pícalo)
qu'a capa roe n-a pedra.
68. Vamos o nntíuo, vamos,
miña carina de rosa,
vamos ó ruuíño, vamos,
esta semana é a nosa. ( 2 >
69. Casadiña de tres días,
velada de tres semanas :
dime ti, cando ]jeneiras
¿dónde botas as árganas? ( 3 )
70. Téñoch'tres estrigniñas (O
héinas de restrelar (rastrillar)
o restrelo ( 5 ) está romo
liéino d ir á apuntar. °)
(i) Tolva ó caja de madera que va despidiendo el grano.
(2) Equivoco malicioso fundado en el turno de semanaspara moler entre los condueños de un molino.
(3) Aristas del trigo.
(4) Manojos de lino.
(5) Peine con muchas púas de acero para rastrillar el lino.
(6) Hacerle las puntas.
232 CANCIONERO
71. O pillo d'o Sancristán
ten a chaqueta rachada
que 11' a radiaros a< nenas
o ir tócalas campanas.
72. Home .rastre no-no quero
que non me ten contenencia ;
dorme moitas n«>it es (ora
e yeu non teño nacencia.
73. Máis quixera ser pereira
c dalas peral maduras
que non ser (*) muller d'un sastre
que non ten Benón figuras.
7 J. M:íis quixera ser pt n ira (peral >
e dar peras n-o Outono (Otcín-)
qm- non ser muller '1' on xattre
morriña e cara de sonó.
75. Ifáu quixen ser pereirs
e todo o ano «lar peras
íi) Que tten ser, * B equival • ser
íes que ser.
GALLEGO 233
que non ser muller d ' un xastre
que non ten sinón guedellas.
7G. Para deprender á xastre
nioito che m'hei de aplicar:
e o tonial-as medidas
¡canto abraziño hei de dar
!
77. Teño d' aprender á xastre
ben caro m'ha de custar
po-l-as medidas d'o corpo
¡abrazos que m ' han de dar
!
78. Teño d ' aprender á xastre
e dende xastre á ladrón,
d ' os remendos que furtare
hei de facer un calzón.
79. Todo los xastres d ' ahora
fan a roupa ó pintar
s'eu fora muller d'un xastre
¡guapa qu' había d' andar! (D
(i) En gallego es frecuente confundir tiempos de dos mo-dos diferentes de un mismo verbo, como sucede cuando se
usa el pretérito imperfecto del indicativo en sustitución de la
forma simple del pretérito perfecto de indicativo, ó viceversa.
231 CANCIONERO
Yintccinco .rastres venen,
vinteciuco sastres van
co-as tixciras abertas
para matar unlia ran.
SI. Un pázaro adomndo (desesperado)
chcgóu ;i porta d'un .rastre
pra que lie corte un vestido
d'o i>elexo d'un tomate.
82. Tabarneira, mide o vino
e pon B iludida dreita,
mira que tis que pasar
unlia ponte m< >í estreita,
83. Á porta d' a Ucélana (tejedora)
tefio d 'ir á descansar;
• Cando cheguéi .'i ¡gresia xa botaran á bendici6n;i fun á outr.i
aínda o cora Este defoi to m nota en el lenguaje. hijos del pal • i Dando • exprés va en castellano N
:l <• i r : Yo t >.'. r r jro habia extendido) I
vendo que el jefe las hallarla bien Bn gallego te dice• >-ii \.i lio avisara; pero bou 'i ! lie cheg6u o aviso ;• en
r debiera ser: ien se ll'o avisara , oíais deben non i
bu o aviso.i En buen hora que i titnci6n '|u<-
el n introducido en el dialecto i pero debemos evitarque ii.k lona! se convierta en provincia*
IO.
GALLEGO 235
porque rae gusta o oir
as pancadas d ' o tear. (los golpes)
84. Aquela tecelaniña
adormecéu n-o tear
;
con licencia d'o seu pai
cu a irei á despertar.
85. Mala xesta barredeira
vena po-l-as tecelanas
porque rouban os nóvelos (ovillos)
e despóis piden as marras. (las faltas)
86. Mariquiña tecedeira,
narnorada d'un galán,
ten o pe n-a prendedeira
e a lanzadeira n-a man.
87. Eu ben vin estar o cuco
en riba d'o nieu iialleiro (pajar)
co-a súbela n-a man
aprendendo á zapateiro.
236 CANCIONERO
Nenas de San Pantayón: C 1 )
setc .ristr<<¡ fan un home;
sete caldeireiro» non. ( 2 )
S9. Ahora que ven o tempo.
de botar o grau na oirá ,( 3 )
¡si virados 'íue par tai
o .rastre co-a eoetureira '.
Coetureira non-a quero
c tecelana tanipouco; (tejedura)
Cando so deíta na cania -O
oe un pe, ,:j e baixa <» nutro.
91. Coetureira, pao o-a criba;
' mo , n O tear\ lar)
zapatón, o pote oheo
;
¡sastre, túsela d-o lir. sartén)
Sa»Pa*tay6n S.m Pantale6n dea Vinas, Ayuntamiento, pai tido judici >s.
• miiu ¡jante* et muy frecuente la
n del primer v- i
o £i.in a ,i . ra el grano en la i ijar 6 trillar Buh s .' <\u III.
1 3
)
GALLEGO 237
92. Costureira pan n-a criba í 1 )
tecelana, n-o tear ; ( 2 )
carpintéiro, mesa posta
canteiro,pote ( 3 ) n-o lar. ( 4 )
93. S'a nosa Cruua está probé
no é por falta de diñeiro
que descubréus ' unba mina
de xastres e zapateiros.
94. Teño un amor peneireiro (cedacero)
n-as cordas d'o corazón,
sete xastres fan un home
sete penereiros non.
95. Un zapateiro me quere
un xastre por min non vela; ( 5 )
(i) Pan n-a criba: alude á la criba destinada en algunospuntos á conservar los utensilios de costura y retazos detela, etc.
,que las costureras ambulantes acostumbran á tener
mezclados con el pan. Este cantar es ligera variante del nú-mero 16, pág. 147 del primer tomo, y del núm. 22 de esta
sección
.
(2) N-o tear : tejedora, en el telar.
(3) Pote : olla de hierro de tres pies que ordinariamentesirve para hacer el caldo. A veces se aplica el nombre de poteá la comida que aquella clase de vasija encierra, y se dice:
«O pote xa está feito. »
(4) N-o lar : en el hogar.
(5 ) No trabaja de noche.
238 CANCIONERO
marmeiriño ha de -
quen ha de salir con ola. ( J )
Los números 2,4, 12, 1"-
, 21,24, 25, 3
42, I . 70, Tí, 75, 78,79, B2, - !, 88, 90, '.'1. 92
y 04 faeroa obtenidos en Abegondo, partido judicial de
1 inzoa El 3 en la Corona y en Carral, «Id misino
ido. El 7, 16 y 26 1". partido judicial de
1 inzos, y en otros varios puntos de los de la Corana yI ntedeume. Kl !:: en PerroL Kl 14, l, 64, 70
y Bl en Cerbo, provincia do Lugo. El 18 en Miodelo,
partido judicial de Betanzos. El l" en Ois, partido ju-
dicial d< Botamos. Bl 23, 10 y T:; en Aranga, par-
tido judicial de Betansoa. Kl 27 y 28 cu la Corana, El-
vina. Burgo y otros puntos del mismo partido judicial.
Bl 36 «a Palavea, partido judicial de la Corana. El
II en varios puntos « 1*- los partidos judiciales de la
( afta, Santiago j Puentedcume. Kl 19 y 53 en Ares,
partido judicial de Puentedcume. Bl "•l i a la
I i Ares ,partido judicial de Puentedeunn I
i 52, 60 y 61 en Vivero, provincia do Lugo. El 59
en Pu< ntedeume. Bl i
• en Abegondo
puntos del partido judicial do Botamos. El 64 en Elvina,
partido judicial de li Corufla. Bl 72 y 76 en Cin<
Abcgondo, partido judicial de Unan/."-. ( 2 )
( i) I." . ultin
I
•
PICARESCAS
1. Ábrem'a porta, Marica,
que che quero dar castañas;
—Eu a porta non ch'a abro
que ben sei as tuas mañas.
2. A curro naide me gana
nin a poñerin'a monteira;
pero, tocant'ó traballo
son de moi mala maneira.
3. Ai, viudiña, dame creto (D
que ninguén ( 2 ) ch'o ha de saber
que n-a viña vendimiada
ninguén pode ir á escoller. ( 3 )
( i ) Creto : literalmente, crédito. Dame creto equivale á haz-me caso
,préstame atención.
(2) Que ninguén ch'o: que nadie (te) lo.
(3) Escoller: la operación de elegir la uva sana y madura.
240 CANCIONERO
4. A mifia muller | caramba!
a mifia muller ¡regodio! (interjección)
a mifia muller ¡caramba!
amia morrendo de sonó.
Á noite, nenifia, ;1 noite
hei d'ir ¡í misa d'o galo
. ten pai oom'é veUifto
levamolo d'a calíalo.
Ampie me vexas ir s«>l;i
non vefiaa á aeompafiarme
que levo de oompaftfa
i mifia vine d'o ('armen.
7 \ ni', el cando na
cbámanll 'o earavelifio
laiip'n «>- filloa '1 '> en
inaiill 'o pai aeftor tí'» ».
\ porta da ñifla aogra
büi • m" l' i da
li.i un looreiríflo verde
que (ame i la*
GALLEGO 241
9. Aquela minina
á quen Diol ' a axude
iba en cas d ' o erego
iba pol-o lunae;
non levaba cacho
nin levaba nada,
¡nin levaba traza
de niuller honrada
!
10. Aquela vella d'o deño (diablo)
atentada d'o pecado,
metéu o dedo n-o pote
e ehupouno de contado.
11. Aquí ni 'abrigo, que chove, (llueve)
que se me molla o capote;
dirásll'á mina rapaza
que non m ' agarde esta noite.
12. Asubíasme de largo
cal si fora can perdido
;
¡eu non che son can de lebres
qu'entenda por asiibíos! (silbidos)
TOMO II 16
•2\2 CANCIONERO
13. As escrouchiña» ( J ) d'o millo
non i'an porreta) á ningaén,
mandéi a muller ;i ela
,
adormecen e non ven.
14. Ai mulleses que son l"':i-
Dios lies «le boa fertnna,
Barna con dolor de moas
e boa grana po-l-a cintura,
15. As toas festas, Minguiüo,
non tefien nada de bo
porque cando ti m'as
todo o corpo ni '"'
16. I la ves qne te rezo,
tranca d'a po
mi olio se endereita,
ontro m entoi te»
1 7. I ndo oí "H I '. Alfonio
unitiva
limiento moles! > al
¡i
GALLEGO 243
n-o ferrocarril C 1 )
preguntón 6 noso Alcalde
s' había confianza ( 2 )
na xente d ' aquí
e él lie responde
I asííí... así I (música especial)
18. — Cegó, toma esta limosna,
¿á qué me colles a man?
—Perdone, miña señora,
eu coideille qu'era pan.(pensé
)
19. ¿Cómo queres que che dea
o que che non podo dar;
a cinta d'o meu sombreiro
anda n-o mar á nadar.
20. Chégate, galán, á ela,
chégate e daH'un abrazo;
s ' eu estuyera onde ela
xa lie tina ( 3 ) dado catro.
(i) Inauguración del de Palencia á la Coruña, en 1883.
(2) Alude al disgusto que á algunos causaba el proyectode viaje á Alemania.
(3) Xa lie tina: ya le tenía.
24-i CANCIONERO
21. Chora rueu paí que so mata,
porque non soi traballar;
agora xa vim saliendo
¡coller toxoa jira pisar I
~2'2. Despídete, castiñeiro, |oastano)
d'as derradñrcuoastátiaB, (últimas
como me despido en
de zogar coas rapante.
23. Díoenme que estou goxdifia,
que non me tai o refáizo:
¡condénate toda a senté desespera)
por saber por qué oon baáxoi
24, Díoesme que es non ohove
por non me «lar > panga i .
jo que tes modo, menina,
que oh'o afarga (despedac
l>¡iu ni,- ilr.i :¡ inin |.a, , -ip-ia
00n f -la mina mullí r
,
mándolls Tan T a i ni
«•la done que qu<
GALLEGO 245
26. Dixécheme si era rica,
inda teño para ruin
:
teño vintecinco cargas
n-o areal de Chañan. (*)
27. Esta noite hei d'ir aló,
déixarn ' o fuxigo aberto(postigo
)
que si o atopo cerrado
c'o teu amor non eh' acertó.
28. Estreliña ( 2 ) d'o luceiro,
ti ben o bas de saber:
¿cantas horas ten a noite
antes d'o amanecer?
29. Eu lie pidín á unha nena,
ela dixo que vería;
¡a remposta non foi mala
para volver outro día
!
30. Eu perdino, eu halleino, < 3 >
miña nai tuven fertuna;
(i) Distrito de Arteijo, partido judicial de la Coruña.( 2 ) Se dice estreliña y astreliña
.
(3) También se dice hacheino y con más frecuencia topeino.
24G CANCIONERO
perdiii", entre a palla,
e, halleino, entre • pruína.
31. Eu pedinlle á unha nena,
era d'o Val «le Viveiro,
roapondénme a picarona
ceasa oonmigo primeiro.»
32. I! . linlle :í unha nena
n-o arredoi d' rail '*)
eu pidinlle y da donme
N so Señor //
En pidinlle ;í onha oena
ti o paaadoiro d'a wi
ila '1¡\" qn'en no
pan r. \ir madeira.
. t. l-'un a Ponte oatai
nnni i tal ágoa d >i
derom 'onha puní'
n miña oofia de soda.
( i ) 'i
> scml.i
GALLEGO 247
35. Fun unha noite ó muíño
¡ai! nunca alí eu ehegara,
douni'un abrazo unha moza
fuxín por medo a unha fada. (maleficio)
36. Gloriosa Santa Catuxa U)
que estás n-a alta montaña,
líbram'o meu quiridiño
d'o aire de certa araña.
37. Hai un baile en Esteiro < 2 )
que por cinco cartos
se baila hast'as des
e dis qu'o da un zapateiro
qu'é coxo d'un brazo
e manco d'os pes. ( 3 )
38. Heiche de contar un contó,
miña carrapucheiriña ( 4 );
heiche de contar un contó
n-aquela corredoiriña.
(i) Santa Catalina.
(2) Contemporáneo.
(3) Se cantaba recientemente con igual música y á conti-
nuación del cantar número 17 de esta sección.
(4) Derivado de cam-pulchra; equivale á queridísima prenda.
248 CANCIONERO
3'.'. Héicho de «lar, quiridifia,
héicho de dar qu'o teño,
héicho de dar, quiridifla
anillo d'o meu dedo.
40. Héicho do dar o darcibho
héioho de volver i ilar,
licicho de dar e dareicho
de noite pol-0 lunar.
41. [ndo para VHabos
atravesando i 8igrds, ( J )
tente, rapaaa . non oaj
animal á Nicolás.
42. Ir.'i coi omino,
(aréi oanto ti me mandes,
1
pero quedarme oonti
aon, I non te
M.iMii
entendéis ' hora
( i ) A Sik-r.is
CALLEGO 249
está meu pai n-a cama
¡d'o derno! que chooora.
Tíranie-"d 'o-cintín,
tíranie-d 'o-cintín,
tírame-d' o-xustillo
¡ ai ! rapaz d ' as conchas
,
eeeeres moi pillo
eeeeés.
O meu marido,
o meu marido
vai en Rivadeu,
deull'o vento en popa
logo volvééééu.
Si queres algo
sal ó camino,
porque vou manan
par' o muíño
eeeeéu.
44. ¡Mariquiña quita, quita!
dicen que quita pesares,
é tamén digo que quita
á todo o mundo os ichaves. (*)
(i) Quitar los ochavos: también se toma en equivalenciade sonsacar con maña.
2Ó0 CANCIONERO
4">. filen amor, si qnerea :tl y<
»
chámame pol-a cocina
;
qu'en lio direi ;í meo pai
que me chama anha reciña.
Bufia comadre Pelonía
c ineu compadro Pasenal
que durmúte» ' 1- esta noite
debaixo d' o laranzal.
17. Bufia nai, a ola ferro ( 2 >
aqnela oena non vén;
¡n-o paaadoiro d'a horta
algún galán :i deten.
Bufia oai , case i Farrnoo,
bóteo d' i o i-:i fora,
ten oa olloa chttrrasqui i
todal-aa oenaa Demora.
Bufia nú • maii mea pai
os dona xnnUM van i feii
") < I á otra del torm I
l ' >i :.• r.ilnn •
GALLEGO 251
miña nai vende á meu pai
e non topa que-n-o queira.
50. Moito miras para ruin,
moito me chiscas (*) os olios,
teño moito que facer,
non podo atender á todo.
(guiñas)
5 1
.
Montañeses d 'a montaña
,
criados n-a agua choca ( 2 )
¡si queredes boas nenas
tédes ( 3 ) que baixar a costa! (tenéis)
52. N'a porta de Cánido ( 4 >
me pisache-lo pe,
me chuscache d' olio ( 5 )
xa che sei o que é.
53. N'a miña vida tal vin
un home tan apenado
:
si te deixou unha moza
¡parbo ! busca tres ou catro.
(i
)
Se dice chiscas, choscas y chuscas.
( 2 )Choca : aneja ó podrida.
(3) Se dice tédes y téndes.
(4) En el Ferrol.
(5) Chuscache d'ollo: guiñaste el ojo.
252 CANCIONERO
54. Nena que estas na ventana
iláin a man para .sillar;
como che son vergonzoso
po-la porta non hei d'ir.
55. fcí'o altar hai foliada:
e n-o rio hai oraeiós;
n-o mar andan ae fonnij
rcvultas c'os abcll
Non quero en armar n merlo ,1 '>
uiii
ii o sitio on qu'ontroa armaron;
¡iliámaiilk- tempo perdid
¡ohámanlle oorpo gastado
>~. Non t 'agaoh< , non t ' agaohi
mi \m d'a rflreira;
d ni bes
Im n r]\ V s,. y,- a monteira,
• ira
qut t'ha di mordí i ó • ao
,
( i ) Se dice ntrlo y mlrn la ira*
GALLEGO 253
si pol-o carral te toIycs
heiehe de tocar larán.
59. Non me case, miña nai,
que m ' hei de quedar así
;
para min no-ha de faltar
¡ hoxe aquí , mañán alí
!
60. O bandullo (*) d'o meu home
vai n-a feira d'as mulleres
,
se m'o vedes por aló
cargádemo de culleres.
61. O can, o can,
o demo d'o can,
roeull'as cirolas
6 meu cirolán
;
e si 11' as royeu
déixarllas roer
que outras noviñas
He han de facer. < 3 )
(i) Andrajo, trapo viejo ó persona despreciable.
(2) Este cantar es contemporáneo.
254 CANCIONERO
_. () erogo cando vai fon
leva á Marica na muía.
na primeara carballeira
parécell'a albarda dora.
(robledal)
63. O crego d'a miña aldea
dorme ca a ama 6 lado
por si lie da un dolor
lie acoda de contado.
< > cr< -" e maila criada
ordearon Ci) una festa;
peneiraron ( 2) a fariña
ó abrigo d'unha x* ti
i ) á tiiii'h
que Quincharon m orell
alr
de q ié mal morrea u n<
una i
(lastimado)
(> crego f"i muíl
ni'
(3) Se <:
GALLEGO 255
sacóu fariña na croa (corona)
para face-l-o fonnento.
67. O'creguiíio cl'esta aldea
regálalo qu'é meu tío;
meterll'un pau por un olio
sacarll'o por un oído.
68. O cura de turres , burres
é capitán d'os galápagos,
mandóu facer una estrépeda (trepia)
para cazar os paxáros.
69. O cura de Valcarría (*)
ten doce nenas ¿falacias?
tres Marías, (") tres Antonas,
tres Anas, tres Xulianas.
70. O meu cabaliño, nenas,
váivos n-a feira d'a aresta
( i ) Ayuntamiento de Neira de Jusá ,partido de Becerrea,
provincia de Lugo.(2) En lugar de Mañas se dice generalmente Maricas en
gallego.
256 CANCIONERO
si 111 'o vedes < ! ' por aló
ten unli;i estrela n-a testa.
71. < Uvidar moza Bolteira
por toiiKir muller casada .
é dar :i palla i"-r jrrau
e brooar o gran por palla.
Tl'. < I meu eabaliflo, oenas,
Tai ii a feira d'ai mullí
se m'o ve lea por aló
, nao de calieres. W
' h amores d'a muller
como os d'a galifia
,
en faltándolles <> galo
á ealqner polo s'arrima.
Ti. Os diputados rurales
que U n< n asiento
ii a Diputación
(i )
s '
i
GALLEGO 257
son muñecos de niadeira
d'os qu'hay na Tieira ( J )
con frá e pantalón;
basta deceee
conveecer—sación. ( 2 )
75.¡Para qué a quero eu
unha viña vendimiada
!
¡para qué a quero eu
non me sirvindo de nada!
76. Pasando a porta de Lugo,
cando eu era estudiante,
díxom' unha costurcira
:
¡ai! qué narices tan grandes.
Eu botando as maus a elas
contesteille d'esta traza:
«pase mi bañora, pase,
que... ¡ben pasa!»
( i ) Alude á los bandos de tieiristas y no tieiristas, con mo-tivo del proyecto de empalme del ferrocarril de Santiago á la
Coruña; los primeros eran partidarios del empalme más arri-
ba de Betanzos, atravesando el país llamado Tieira.
(2) Se cantaba con la misma música de los cantares núme-ros 17, 37, 101 y 102.
tomo II 17
258 CANCIONERO
77. Paséi a Pont? <f <-/'
botcill'a uian polo lombo:
- m Antonio te defenda,
porquifio,¡
qu<
5T8.1
'- i po-l-a toa porta,
pidinche ealdiflo d'nnl
c ti. viudifia, dichemo, ( -) (disten
•la alma d'o ton diluir
I ' rdín • mea eantaríl
'i,
11 nliii o mea cantarífto
ihame de refier m<
]''.
ben - un piollo
nche de na
u un parcho n*an "II".
v1
.
Pol-o oaello d'a cam
ln ii ... ir un piollo;
:
GALLEGO 259
vénche d'a sega d'a Ambroa (!)
trai un fachtco ( 2 ) n-un olio.
82. Por detrás d'aquel convento
donde se vend 'a escarola
,
hasnie de dicir, minina
cando t'eu hei de ver sola.
83. Quén me dera, quén me dera,
e non me costara nada,
unha neniña solteira
para me facer a cama.
84. Quén te collera n-a horta
cando vas po-lo ¡wixel (perejil)
dérach'un bico ( 3 ) ben gordo
pra que t'acordases del.
85. Quén te me dera, rapaza,
donde turen ( 4 ) outras catro,
(i) Santiso de Ambroa, en Irijoa, partido judicial de Be-tanzos. El segundo y tercer verso de este cantar y del anteriortienen sonidos iniciales muy semejantes, aunque representanideas muy diferentes.
(2) Rollo de paja ordinariamente de centeno y con más deuna atadura.
(3) Dérach'un bico: diérate un beso.
(4) Se dice inven y tiren.
2G0 CANCIONERO
sentadiña u-o wcu coló (regazo)
c o teu pe. no meu zapato.
86. Quén te me clora, rapaza,
en donde xa tuvcn outra,
enriba d'o meu cabalo
oaberta coa miña roupa.
B7« Quén te me dora, rapaza,
rapa/.a, qmén te me dera,
quén te me dera, rapeta,
ntadifia o esta pedia.
Bapaemai de Padt m*, ]
/'/>.< amaflando o» "\ (ii
oando m oanteiroi se marchen
lia d'haber oanteiroi noroa.
B nina , raza >\ 'o pelo,
dáni a man po 1 \rntaiia;
mira que -i dormei tola
dormiría acompañada.
•o».
GALLEGO 261
90. Señora ama de casa,
d'o color acercixado: (de la cereza)
déixenie entrar pol-a porta
que teño qu'ir 6 tellado.
91. Señor cura, señor cura,
aquí lie ven a criada
que lie ten que perguntar
cómo se guisa unha cabra.
—Aceitorum, vinagrorum-,
e un pouco pirixelorum
et in sécula seadorum.
92. Sete veces fun casada
e sete horaes rompín
;
casa conmigo, rapas,
que nunca amor conocín.
93. Si me tiras e me das
co-as pedras d'ese valado,
si me tiras e me das
tes que pagar o derramo.
94. Teño xuramento feito
firmado po-la xusticia
2 _ CANCIONERO
Je ii"ii abril porta á nadi<
hasta >\u amánela o «.lía.
::ue luiue, tráiuie lunie,
anqoe Bea o-o regaso,
de oamifio que ni '<<1
1
tamén che don un abraso.
Una villa moi ben vella,
vella de caben branca,
botón un p... na cama
llXO levantar a manta.
I na . ella moi ben relia,
mau relia que San Antonio,
botón un p... 11 <» inferno
matón trint ' e nn demoni
l'nli i relia n líarina
a nn t..\n n " lar,
Itónlle ii faltriqw
• queimar.
(i
) :
GALLEGO 263
9 9. Unha vella n-un corral
d' un p... matón un polo;
si non-a quitan d'alí
mata galiñas e todo.
100. Unlia vez qu'auga me deches,
cinco apretinas che dei;
¡cinco mil diaños te leven
!
cu pagar ben che paguei.
101. Viudo por Santa Lucía (*)
un señor de tricornio
n-os fixo parar Wque c'o bastón levantado
á dereita e isquierda
queríanos pegar.
¡Eeeera un muuniü-cipal! ( 3 ) (celador)
Los números 1 , 42, 44 y 45 fueron obtenidos en Vive-
ro, provincia de Lugo. El 2, 4, 19, 23, 45, 48, 51 , 73, 90
y 93 en la Coruña. El 3 y 10 en Ois, partido judicial de
( i ) Barrio de Santa Lucía de la Coruña.(2) Por ia aglomeración de gentes que fueron en 1883 á es-
perar al rey á la estación del ferrocarril de la Coruña, situadaen Puente Gaiteira.
(3) Se cantaba con la misma música que los cantares nú-meros 17 y 37.
264 CANCIONERO
Betaiisos. MI 5 en diferentes puntos del partido judicial
de la Coruñ*. El 6, 9, 16, 27, 31 . 43, 68, 76, 91 y '.'4,
en Cerbo, provincia de Lugo. El 7 en varios puntos <le
]h> partidos judiciales de la Corana, Santiago y Padrón.
El 8, 11, 12, 20, 22, •_'. 25 y i mu en Abegondo, par-
tido judieial de F- . El 17, 18, 34, 37, 49, 60,
61 , 5, 72, 74, 80, 81, 91 y 101, ea \;. a
puntos del partido judicial >1>- Betanxos. MI 21 en Elvifia
y San Pedro de N -. partido judicial de la Gorufia. MI
y 17 en varios puntos de 1"> partidos judici
do la ('"ruña, Betanxos, Puentedeume, Santiago y Pa-
drón. MI 26 en Lancha, partido judicial de Carballo, yen ártego, del '1.' la Corana. El 2 >4, 70 y 71
en varice puntos de 1"- partidos judiciales de la (.'"ru-
ña y Botamos. El 36 y 99 en Palavea, partido judicial
de la ('"ruña. MI 38 y "'.' «'ti ranos puntos «le los parti-
dos judiciales de la Corana, Betanxos, Puentedeume, Pe*
rrol, y Carballo, y Vivero y nfonforte, provincia de
Lugo. MI i" en Monforte, provincia '!< Lugo. MI 4 1 en
Elvifia y Santiago <li-\ Burgo, partido judicial de la
ruña. MI 46 en Cambre, partido judicial de la Corana,
MI 60 y ">i en Elvifia, Olei Cambre, del partido ju-
dicial de la Corana. MI 52 en «1 Ferrol. El •'• i en Araa-
partido judicial de Betanxos. MI 7 1 y 82 en
I", partido judicial de B« . MI 7 '< so 0u«
Heredo y Sigrás,partido judicial de la Corufia. El
n Elvifia y otros puntos del partido judicial «le la
ifia. 1.1 B6 y v 7 en v. lo, partido judicial de
, y en Elvifia, partido judicial «le la (' runa.
PIROPOS
1. Canta, mininas, canta (*)
si po-l-o voso gusto e,
todal-as herbiüas cheiran
donde voapoñés o pé. (ponéis)
2. Disme que te queima o sol,
eu digo te fai hermosa
;
mazanciña moi sombiisa
nunca foi a máis sabrosa. „
3. Mira para min ó dreito,
miña prenda tan carnada,
mira para min o dreito
déixame miracli ' a cara.
( i ) Se dice canta, cantade y cantal.
CANCIONERO
T. - ña olliñOÍ na cara fojil
ús olloa muí chuirusqueiros,
. - pan mili , rapaza,
<¿u> a os dona Boltein -.
i'' a ana ollifioa n'a cara
que parecen de burilar
Dañemos un paf*o outro
«juc ll'habemoa d'eeperar.
Tráe-lo sombreiro fl torto
on ladrón:
aunque non roubaa dífleiro
roubaa <- men oorasón.
7. Trayee ti e estache ben
mbreiro de medio lado,
iero inda mellor
balequifio i lo.
Loe i obtenido! en \:u¡..> puntot
lo-*i
i Botamos. El
partido judicial de la Uoruna. 1.1 6 en \ ¡vi
id I. • I .
. í en Sai indoni B, A\ untamiento
de Carral,.
judicial de la Corana.
RECONVENCIÓN
J. D' u miña venta ben vin
o que non quixera ver;
dices que non bebes vino
e yeu ben ch'o vin beber.
2. Eso en non ch'o rnerezo
esas auciós non se fan,
husmas de pagar, treidora,
téñoch'a cobra n-a man.
o. Esta noite e a pasada
non te vin n-o arredor
¡ estando a noite tan erara
e o camino andador! C 1!)
(i ) Andado)' : de fácil tránsito.
268 CANCIONERO
O río vai alodado,
leva carballos e follas,
¡inda non uic queros moho
cando conmigo non soñas!-
5. Pénsa ,pénsa
,pénsao Ion
c arrepara ben, minifia,
que porunha mala Lengua
deixache quen máis t'estima.
El número 1 fué obtenido en A.begondo, partido judi-
cial de Betansos. El - en la Corana; j en Sada, partido
judicial de Betansos. El i enCambre, del partido judi-
cial de la < lorufia.
RECONCILIACIÓN
Olvidácheme, olvideite,
as paces varaos facer
;
mira para min 6 dreito
que pouco podes perder.
Fué obtenido en Mosteirón, del Ayuntamiento de Olei-
ros, partido judicial de la Coruña.
REFLEXIVAS
A folla d'o limoeiro
i ancha como estreita¡
..ñus «-..i:- - dos
i inin oáusanme Bospeita.
!
en ben seí donde ;i hai,
i 11 a porta d'o i
j.lii-h'.-.i il 'o qu ' aló \;ii
!
\ ni. -i pouoo de i
nove ti. ira
,
do idura,
i. kmoreí no-mái« de Qn
,n.| ben
IOí
(de mi
GALLEGO 271
¡ nin cabalo de alta silla
nin silla d'outro cabalo!
5. A ínuller pegóuH'ó borne
co-as varas d'un argadelo, (argadillo)
que lie pegue 6 seu marido
xa que pode está benfeito. fhecho)
6. Arique me vexas casada
non me pérda-lo cariño,
que podo quedar viuda
e mais casarme contigo.
7. Aquela rapaza chora
que í 1 ) se lle-vai seu amor
i
chora , e teño n-a térra
qué fará desque se fór! r2)
8. Asobía, asobía,
asobía que fai vento;
(i) Es muy común, como se observará en muchos de los
cantares de esta colección, el uso del que en sustitución del
porque. \
(2) Desque se for: luego que se ausente. Desque: desde que.
272 CANCIONERO
tamén euasobiaba O)
cando era d'o ten tempo.
9. A Yirxe d'o Carine ten
en riba d'a sua corona,
un letreirifio que di
:
«rapaza, g;lrda a tua honra.»
10. Bou te viu estar n-o leito
envolta en panos de liflo;
tifias unlia man n-o peito
sobre d'o corasonciflo.
] j. | lando en a mesa pofto
i tfto 'i oon gcan franqnesa (póngola)
¡á qu' lici de pergnntax
por-qnen non che m 'into i, su! ( 2 >
12. vos, andadas eomendo (curnu.-O
o i rigo qn'en lementéi I
¡ Silos, andadea faoondo
o qu' ni íimi ros mandéi
'
[ i
)
i si Ibaba
GALLEGO 273
13. Chamácherne «pouca roupa»
por ver se m'encoinodaba;
pouea roupa, e ¡uioita roupa,
para ti. que non tés nada!
14. Deixácherne por ser fea
e tras d'a guapa te tuche; (fuiste)
non teño pesar por eso,
qu'as rosas tamén se muchan. (marchitan)
15. En Madrí, con ser Madrí,
s'un nobre se corta un dedo
botará sangre encarnado Ci)
como calquera gallego.
(i) Las diferencias entre el género masculino y femeninode muchas voces gallegas y castellanas influyen en la incorrec-ción del lenguaje nacional de las personas menos ilustradas deGalicia, y aun en los ensayos literarios sobre el dialecto. Enla bondad del propósito del colector hallará disculpa la indi-
cación que se permite hacer de las más notables.La antevíspera , la azumbre, la cal, la canal, la hiél, ¡a labor, la
leche, las legumbres, la lumbre, la miel, la mugre, la pez, la prin-
gue, la sal, la sangre, la víspera, la ubre, tienen por equivalentesen gallego: o antevispora, o azumbre, o cal, o canal, o /el, o labor,
o leite, os legumbres, o lume, o mel, o mugre, o pez, o prebe, o sal,
o sangre , o víspera o v'ispora, o ubre.
Por la inversa: el azote, el calor, el color, el coraje, el doblez (deuna cosa), el mediodía, el pasaje, el paisaje, el paisanaje, el pota-
je, el ramaje, se corresponden en gallego por a azoute, a calor, a
color, a coraxe, a medodía, a mediodía, a pasaxe, apaisanaxe , a po-taxe, a ramaxe.
TOMO II 18
271 CANCIONERO
lt). (fiaeribín e non firméi :
¡valí- máú papel ain firma
que non cariño sin l<i! U>
17. Eatrelifia d*o luceiro,
c uiai-l-a -1 d'a craridá,
as'., día vais* a aoite
raise a Doaa mocidál
l B. Ku ben eh'o dixen, Mari
cu ben < 3 > c-li'<> volvo á d¡«.ir,
qu'entre oa homiñ do* (homb
non t<- fosea :i dormir.
19, 1-1 1 1 ptdín e non ma deron
e quodéi avergonzado;
a vergonaa non foi milla
,
o j>i<lir érame dado.
20t í.i querer quíx< ate ben
c o mea qu< che doshiciite)
: \ i.nui |u< da ¡i
.isifll.iii i ti adui
rl ir
palabra ara.
57'
GALLEGO 275
¡cómo querea , eharrusqueira
non volva o mal que me deche
!
2Í. Indo po-la calle abaixo
escurrín n-unha cereixa,
vállanche (*) todo-Ios demos
á quen sen camino deixa.
22. Miña nai
paréame e easoume
;
veu aquel barballoteiro ( 2 )
e levoume.
23. O mal d'amor non ten cura
e todos me din qu'o ten;
tomar de novo outra moza
é o que máis me conven. (conviene)
24. O pouco que Dios me dóu
cabe n-unha man cerrada,
o pouco con Dios é moito,
o moito sin Dios n-e nada.
(i) Difiere el último verso de este cantar de otro de lacolección. El váyanche tiene la enclítica che en lugar de lie,
que en rigor gramatical le corresponde.( 2 ) Hombre hablador y de poco seso.
270 CANCIONERO
25. I > prixel ó meudifio '- 1
e n ' a raís ton a cura
;
a oen i que vendo libré
rite de queu-a marmura.
[sin caí -
i riese)
26. < > rebtUdar eo-aa nenas
perdí n as miñas polainas;
>ra tel atrae noy -
non quero máis rebuldainas.
i retos ii
27. Si querea qu'a augoa corra
quítall unlia Uguada\ < 2 )
-i qaerea qu'o amor oh 'escriba
mandan* ' carta cerrada.
Torrad ta e máia turrada» (*)
turrad ta non quei au
por causa d ' aa turrad
anll ' aa lilii país. (•)
menndito.; adol
inltt las
GALLEGO 277
Los números 4, 16, 17 y 19 fueron obtenidos en el par-
tido judicial de Betanzos. El 5 en Elviña, partido judicial
de la Coruña. El 6 y 8 en la Coruña y otros puntos de
los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. El 7 y22 en la Coruña. El 9 en Cerbo, provincia de Lugo. El
10, 11, 18 y 27 en la Coruña. El ] 3 en Aranga y el 24en Abegondo, ambos del partido judicial de Betanzos. El20 en Betanzos. El 21 en Elviña y otros puntos del par-
tido judicial de la Coi uña, y en Abegondo, del partido
judicial de Betanzos. El 23 en Vivero, provincia de
Lugo. El 25 y 26 en Pravio, Cambre y otros puntos del
partido judicial de la Coruña. El 28 en Oleiros y SanPedro de Nos, del partido judicial de la Coruña.
REMORDIMIENTOS
1. Esta noite me collerón
ii ' uiiiía fiada lI il<- l:m
;
;ii Ofl . ¡ í rx - d'i iniñ:i villa
n-outra DO-me colleránl
2. Por querer Qnha deixéi
outra que me estaba amando,
o <|u«- ftxen ii" ii"
a-m.i ni. sando. 2 )
El número i fae* obtenido en Onfna, partido jodioial
BetanzoR, j en Carballo, partido judioial de la pro
i de 1 •• I i. El 2 en \ iyero, proi inoia de L
(i) Reunión ó tertulia de hil lasa1 •• ll.lll.l
RONDADORES
1. Adiós , campiño d ' a Senra
,
nioito che teño rondado,
nioito niáis te rondaría
si non fora de soldado.
2. Aquí vamos os d'a rúa,
aquí vamos os ruantes,
aquí vamos os d'a rúa
catro mozos elegantes. W
3. Arriba , meu pau d ' a tuna,
arriba, meu pau tunante,
arriba , meu pau d ' a tuna,
arriba con Dios delante. ( 2 >
{ i) Palabra tomada del castellano.
( 2 ) Palabras tomadas del castellano.
CANCIONERO
l. Angua meudifia bhove
que corre po-loa rana'
fbrem'a porta, rapaza.
.iuc son aquél que ti Babea.
5. Esta noite me collerón (cogieron)
D muíño d'o Batán,
esta ooite me collerón
«ultra non me oollerán.
6. Miña prima , miña i-rima,
mina segunda curmdn; (prima'.
¡mozos por eate rueiro (*)
imn Beí á quen rumiarán!
7. P ira qué pasas cantando
c despertando á quen '!"i m< ?
jpara qué 'lar -"l- dadi i
á quen che talar non pode?
P • ii
.. la tUII"H. i
,
• li .. meo cantar,
bailar al airo lil i
He
GALLEGO 281
asoinácbet'ó sobrado t 1 )
volvíchet'á retirar.
9. Paséi pola tna porta
c'un mandil rmov.ro euberto, (negro)
ben vin estar á teu pai
con un olio rnoi aberto.
10. Quen queira roldar que rolde
qu'eu xa veno de roldar, (ya vengo)
n-atopei á quen buscaba,
agora vouni'á deitar. (acostar)
11. Si queres que te visite
has de barrer a calzada
,
que me pican as aréas (arenas)
cando vou de madrugada.
12. Si me rondan que me ronden,
en non quero ser rondada
,
pois digo unha vez que non
non quero ser porfiada. ( 2 )
(i) Habitación alta de la casa de los labradores.
(2) Esta voz está tomada en el sentido de ser solicitada
con insistencia.
lí^'2 CANCIONERO
El número l fué* obtenido en Gerbo, provincia de
Logo. El 2 en la Corona. Kl 3 en Elvifia y Oleiros, ]>ar-
t i<l- > judicial de la Corufia. Kl 5 y 6 en Abegondo y Sada,
partido judicial de Betanzos. 111 7 en varios punios de
los partidos judiciales de Betanzos y la Corufia. Kl 8 es
Pravio y Oleiros, del partido judicial de la Corufia. Kl
LO en Santiago 'le Compostela y en San Pedro de Nos,
del partido judicial de la Coruña. MI 11 en AVgnndo,partido judicial de Betanzos. Kl l- en la Corufia y< Hi'iros.
RUADA (1)
1. Vena o pandeiro, ¡á ruar!
qu' estas son as mazarocas (husadas)
qu'hoxe teño de fiar ( 2 )
2. O pandeiro toca ben
as ferreñas fanll ' o son
vivan os qu' amores ten.-
(i) Diversión de aldeanos de ambos sexos reunidos parabailar en la casa de alguno de ellos ó en el campo.
(2) Los tercetos, que, como dijimos, recuerdan el ternario
céltico, son á propósito para acompañar la rica, ruada ó fuliada
que se acostumbra á bailar en algún campo ó atrio de iglesia.
Un hombre canta, al compás del pandero, los tales tercetos,
mientras que las mujeres cantan y bailan, terminando con unsonido agudo y prolongado, coronado á veces por el aturuxo
final, que tiene als;ún punto de semejanza con el relincho.
La prolongación del sonido después de un ahílala, hace re-
cordar las palabras de Silio Itálico: «Pubem Barbara nuncpatriis uhtlantem carmina linguis» sin que se pretenda afirmarderivación como oportunamente indica el Sr. Milá y Fonta-nals en su Memoria acerca de la poesía popular gallega.
284 CANCIONERO
Vivan a^ mosas gaOeg -
vivan as bonitas mol -
e os galáns d'a nosa térra.
4. Biocifias, á bailar t< "la~ :
mocifloe . arriba . arriba,
¡ti tamal, meufurabolos! l
5. N •! t'aaanea, {2 > non, rapas,
qn'aa oenaa son pan ver,
m galán» (3 > para mirar.
i1 1 ún é pr o tpa
o pan eatai-r 'a foncifla
;
Antonino, Baca ..|
7 \ rua<i:i vais ' aniiaii'l',
i.r.i. I' mlil
que ottán .í porta chamando.
( i ) A «I
s delas en el
GALLEGO 285
Viran chuscos, Diol-o queira,
pro ese chama no quinteiro ( 1)
y os chuscos vén po-la eirá. (vienen)
Vena por onde quixer;
toca,pandeiriño , toca
mas que ch'o coiro rabee. (reviente)
10. Estira a cofia, ( 2 ) Maruxa,
dóbra as mangas d ' a camisa
e qu'o denguiño ( 3 ) se luza.
11. Inés, acude 6 mantelo (*)
puntea que ti ben sabes
dáll'ó brazo e xúnta os dedos.
(t) Corral ó patio cerrado y al descubierto. Este terceto
parece recordar, por sus terminaciones casi monorrimicas, las
triadas célticas.
(2) Toca de lino ó encaje con que las aldeanas recogen el
pelo. Va dejando de usarse dicha prenda y se sustituye por el
pañuelo.
(3) Dengue: especie de esclavina de paño de color con pun-tas prolongadas que se sujetan sobre la cintura ó en las espal-
das después de cruzarse en el pecho. Algunos dengues llevan
franjas de terciopelo: van cayendo también en desuso.
(4) Especie de delantal de paño que cubre el refajo de las
campesinas y se sujeta en la cintura con corchetes ó broches;los hay con franjas de terciopelo.
286 CANCIONERO
12. Entra, meigo, non atruzea (*)|brujo i
garda, Xan, as castañetas
e contante ond'hoxe tuche». ( 2 )|fuiste
|
La nuda anterior ÍW remgida por el ilustre historia-
dor do Galicia, Sr. I>. Manuel Murguía, quien Be la faci-
litó al distinguido literato catalán Sr. Milá y Fontanals,
entusiasta admirador < 1«
- 1 dialecto gallego, y autor de una
notable monografía Bobre la poesía popular «le esta
región.
(i) Atruxo: grito prolongado al final de algunos cantares ymodo de anunciarse 1 istancia.
(2) N 1 alfabético ni se hizo alteraciónalguna en el orden de colocación de los tercetos por i
su origen, y porque apai i con cierto enlace 1 querepresentan
SANTOS, SANTUARIOS Y ROMERÍAS
1. A virxe de Pastoriza
vela ahí vai n-a sua barca,
aló n-o medio d'o mar
toda-las aguas aparta,
2. A Virxe de Pastoriza
ten un navio d'o mar; W¡quén 11 'o dou !
¡quén 11 'o daría !
quen 11 'o dou púidoll'o dar. ( 2 )
3. Hei d'ir ó señor San Cosme, ( 3 )
hei d'ir e vir por Bayona,
( i ) Entre los muchos votos ú ofrendas que los romerosofrecen á la Virgen de Pastoriza en su santuario, próximo á la
ciudad de la Coruña, figura algún barco pequeñito y á pro-
pósito para colgarlo en la iglesia á guisa de lámpara.
(2) PíddolVo day: se lo pudo dar.
(3) En Bayona, partido judicial de Vigo, provincia de
Pontevedra.
- ss CAN'CIONERO
wr á Santa Liberata
ii a B0> capilla nova.
4. Indo jiara San Anir.-
aló en Porto d'o Cabo,
díxom'unlia ealdruprira, í 1 )
romeiro, ¿ti quel-o oaldo?
[>. Mcu divino San Andrés,
t ellas d'o voso tellado;
- de lonxe pareoen
ouro fin" unartillado.
6. M( ;i señor San Andrógino,
qa'está d alta ribeira,
bolle pidir, mea santo,
ideira.
7. Mina ti:i i <• ina¡ la lu.i
mai í i,
|i \ .ni i roupa <1 'm fea
'liixan a dfl Oad i 'lia
('I v
GALLEGO 289
8. Miña Yivxe d'os Milagros, t 1 )
¡qué che foron levantar
!
¡que tinas un horue morto
debaixo d'o teu altar!
•i. Neniñas de San Lourenzo,
ben vos podes alabar;
ehí ven o señor San Canipio Wvestido de militar.
10. Nuestra Señora d'a Guia < 3 )
elle a miña madrina,
dichosa de miña nai
¡
qué boa comadre tina
!
11. Nuestra Señora d'o Darvo ( 4 )
ten o Darvo n-a corona,
que 11 'o mandóu de regalo
o Padre Santo de Roma.
(i) En Cayón, partido judicial de Carballo . provincia dela Coruña.
(2) San Campio : en el partido judicial de Noya, santuariomuy visitado por los romeros campesinos.
(3) Cerca de Vigo.
(4) Debe ser en el distrito de Vivero.
TOMO II 19
290 CANCIONERO
12. Nuestra Señora d'o Darvo
ten o Darvo n-a mantilla,
ipic 11 'o mandón de regalo
Nuestra Señora d'a (íuía.
13. Nuestra Sefiora de Bare$, í 1 *
que dos dea o vento en popa
,
que somos os de ( W. Uro (2 )
. t.'iii..* ;i vela ruta.
14. Boxe i día d'o meo santo,
•lía de San Bfanoel,
hei d'estrenar un vestido
il n color '1 '" oaravel.
1 5. San Antoniflo de Bada
oando nú n a prooesióo
.
\;ii~' abanioando moito
uñando tarampton.
ni. i Eulalia . B mta Bulaba,
rala ahí raí po la ribeira
(i) Km
i i- ama
CALLEGO 291
collendo conchiñas d'ouro
metend-as n-a faltriqueira. (!)
17. San Payo de Vilacoba
ten os zapatiños brancos,
as neniñas de Loureda ( 2 >
va-n-o á ver os días santos.
18. San Vicente * 3 ) pequeniño
anda n-o monte c' o gando,
a virxe de Pastoriza
ándall'o arrecadando. (juntando)
19. San Vicente pequeniño
é un santo chirifeiro, ( 4 )
que nos dá a nosa festa
o vintedóus de Xaneiro.
20. Sempre ni 'andas preguntando
de qué romaría veno,
(i) Quedan copiadas otras dos casi iguales.
(2) Parroquia del Ayuntamiento de Abegondo, partido ju-dicial de Betanzos, provincia de la Coruña.
(3) Parroquia de Elviña, próxima á la Coruña.(4) Tal vez quiera decir chiripeiro , ó que tiene casualida-
des favorables.
292 CANCIONERO
veno de Santo Sao Payo,
de Santo San Payo veno.
21. Sempre m' andas preguntando
de qué romaría vene,
veno de Santa Lilaina
de S;ilit;i Lilaina VeñO. ''
22, Teño d'ir á Santa Marta Wc'unha cesta de empanad
• de levar oonm
l rnoo d 'as larpi irada». ilosinaa
i no d*i» ' i ni» Santo,
que oh 'esta* <" Vilanos .<
.
• de i raer d' alí
, u i il .i moda nova.
I númeroa l y 16 fuer btenidon en \m-. parti-
do jndicial de Puentedeume y en Ferrol. E)l Ij » en San-
. n varios puntea del partido judicial de Betún
de l.i .ir
Marta imli-
i
l
: i i.i del¡
GALLEGO 293
El 6 en Cerbo,provincia de Lugo. El 7 en varios puntos
de los partidos judiciales de la Coruña , Santiago, Pa-
drón y Puentedeuiue. El 9 en Santiago. El 10 á 13, 22
y 23 en Vivero, provincia de Lugo. El 14 en Sigrás, parti-
do judicial de la Coruña. El 15 en Mosteirón, del partido
judicial de Betanzos. El 17, 20 y 21 en varios puntos de
los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. El 18 en
Santiago del Burgo, partido judicial de la Coruña. El 19
en Palavea, parroquia de Elviña, partido judicial de la
Coruña.
SUCIAS
1. dar, quiridifla,
héicho '!«• apartar d'oa olí
eh'heí '!<• I »« t ii r ii ;i oama
un ferrado de piolloa.
2. ( ) oorasóo d'onha pulga
c mai lo <\' un piollo
guisados n uiiliu casóla
.mu par' o mondo i"'l".
<> que oh* la,
qtM orffe / o ton oalaón
,
t.ii piolloa 'I' :> libra
. ii.i- 'I • ron
GALLEGO 295
Teño piollos n-a camisa
tanién os teño n-o sayo
,
todos me teñen envidia
porque teño moito gado. (ganado)
Unha vella c'os seus m...
cén muíños fixo andar,
¡vallante cento e un demos
que ganas tés de m !
Los números 1 á 3 fueron obtenidos en varios puntos
del partido judicial de Betanzos. El 4 en San Pedro de
Nos, inmediato á la Coruña. El 5 en Betanzos.
TEMOR
Lourenio, rtíi 'd'ahi,
1 1« «ii me venaa ;i tentar
padre ehega :í \ ir,
dod Bei o que raí pasar.
N m m' abrigo que non chore M
iiin >«• me Bolla mantilla;
lite por onde \ ífiéohe .
(í )
;que no o sepa i madre mina!
Kl número i rae* obtenido en Ujes, Ayuntamiento deAru-ij", partido jndioia] <\<- la Corona. El 2 en Área, del
jiarti'Jn judicial de Puentedeome, prorinoia de 1 1 Curufia.
> llueve
TRAJES
1. Cinta negra na camisa,
encarnada n-o calzón
,
ainarela no chaleque
e negra n-o pantalón.
2. Dend ' a Habana me mandaron
paño par'uuha mantilla;
¡tamén puderon mandarme
seda para guarnecila!
De Portugal me mandaron
unlia camisa ben feita
c'un caravel encarnado
n-a fita d'a manga dreita. (puño)
298 CANCIONERO
4. Dos panos (pie liai na tonda
moito me gusta o Manon,
dofl fillos que ton tou ¡ai
tanión che me gusta Antón,
5. D'os panos que hai na tonda
moito me gasta o 6íanche$ts, < a )
d'os fillus que ten tea pai
tainón me gasta Silvestre.
1» os panos qae hsj a-a i< oda
cllr lili / :, I . u I.-'
d ' as lula- qae tea tea pai
tatiu-n clic me gasta Antona.
7. Marica de Pastoril*
Vi la ahí val pol B ril.rira
en mangainaa '!<• rana
parece onha riaoxeirs. ( 8 >
Mina nal , mina naina ,
mina nai d'o corazón
,
|ue antiguamente I!' nt>r<-
I
i ij «
•
GALLEGO 299
¡tanto liño como ten
e non me fai un xibún! (jubón)
9. Miña cuñadiña nova,
meu liirmán qué ch ' ha de dar
:
chaquetilla de Segovia
con cinta de namorar.
1 0. Miña cuñadiña nova
,
meu hirmán ¿qué 11' has de dar?
zapatiño de Segovia
para o domingo bailar.
11. O mariñeiro 6 domingo
bon zapato e boa media,
e o luns po-la niaüán
desc-alciño po-la aréa. (arena)
12. Teño polainas de bnxo C 1 )
castañetas de burel ( 2 )
(i) Buxo quiere decir boj, y burel paño burdo; hay, pues,,
intencionado juego de despropósitos.
(2 ) Paño pardo ordinario.
HOQ CANCIONERO
púa darll'i mea compadre
que lie eascmi a muller. | zurró)
1 S. l'ulia vai de RO -
outra «lo chinólas
itra vai dioendo (*)
¡qui'-n compra ///<• rn tti
Kl número 1 rué obtenido en Ehrifia, próximo á la Coruna. Bl •_ al 6 en el partido judicial '!<• Batanaos. Kl 7
en Vüaboa, partido judicial de la CorolUL Kl 9 y 10 envari"* puntos <!•' loa partidos judiciales <!«• la Corufla yI'- naos, Kl 1 l y 13 en Ares, partido judicial de Puentedeume.
(i
)
raimante as usa-> que as conocen con el n.»inlir<*
de al)
TRISTEZA
1. Adiós, Ares de mi vida,
a popa che vou virando
c'os iiieus olios te vou vendo
e co-o corazón chorando.
2. ¡Ai! adiós, meu paraban,
suspiros me fan a cama
soledades me manten.
3. Adiós ríos, adiós fontes,
adiós , augas de beber,
adiós, casa de nieus padres,
¡cánd ' a volveréi á ver !
•
4. Airifios , airiüos , aires
,
airiños d'a miña térra;
802 CANCIONERO
airiños , airiños , aires
,
aires, ¡ volvedora'
a ela! ri
5. Airiños d'a miña torra,
airiños d'o rueu lugar,
airiños, airíftOS, aires,
aires, videme bnsoar.
»;.|Alegría I -i a tefio
trúuguena d'a miña o
dentro d'o nieu ooraiÓD
i sabe Dio* o aue le i
7. Algdfl día paseaba
nraíflOf de ÜOñ '/.ixnin <*);
agora ron pateando
terriflaa que nanea rio.
8. \ 1 Lri'iii día |">r iqoi
en en i m;i¡> qnerída
i ,. Qtn i brillante
- •
. .i ala •
\\mii.mu. ni parí
GALLEGO 303
agora por niáis fertuna
son a máis aborrecida, f 1 )
9. Algún día por aquí
era eu a niáis querida,
agora por pouca sorte
son a niáis aborrecida, t 2 '
10. Cada vez que considero
que de tí m'hei d' apartar,
énebenseni 'os olios d'auga
e o corazón de pesar.
11. Cada vez que te paseo,
calle d'a Pescadería ,- 3 >
éncbensem'os olios ( 4 ) d'agua
o corazón d' agonía.
( i ) Casi igual al siguiente.
( 2 ) Este verso contiene una idea contraria al que ocupaigual posición en el cantar anterior. Fué obtenido el i.° enAbegondo, Ayuntamiento del partido judicial de Betanzos, yel 2.°enAranga, del mismo partido.
(3) En Vivero, provincia de Lugo.(4) Enchensem 'os olios : Llénanseme los ojos.
804 CANCIONERO
12. Campanas de BattabalM, ( J )
cando vos oyó tocar
mórrome de soledades.
13. ¡Cómo queres que oavegue
<i aon lmi iia\ egación
!
¿queres que im 1 bote ;i augua
• morra sin confesión?
M. ( ¡horade, cenas, choráde
nada vos digo por
<iiu- bast ":i Vine choróu
cando veu ;i Xexus pr»
i :. D'a portelina <1' arriba
dei unha rolta pr'atrás
.
tneue lili".- , milla muller,
que tan lonxe me qu<
i», l»illc que Bospir ihoro
.
dille 'i11 *' ' n " morrendo
.
(
,
)tiago, i aminode v
-
ii< Dombí
tida \ imai
, <ju«: II* ^i liona»!
GALLEGO 305
dille que se conipadeza
d'o mal qu'estóu padecendo.
] 7. Hoxe tocoume de quinto
inañán voum-á retallar; (!)
quén ha de ser a minina
que por min ha de chorar.
18. Hoxe voume de soldado
e deixo a miña rapaza;
si lie ven outro non sei
¡é a pena qu' a mín me mata!
1 9. Miña nai á min crioume
para ben pouca fertuna;
¡para vender as queiroas (brezos)
os farroupeiros ( 2 ) d'a Cruña.
2(). Miña neniña pequeña
,
¿quén che vai dar de mamar?
tua nai vai na vendima
e teu pai saléu ó mar.
( i ) Otros dicen resellar.
( 2 ) Ahuecados : vanidosos.
TOMO II 20
306 CANCIONERO
21. Miivi po-la toa pona
vin o que estabas facendo:
e vin, que estabas chorando,
eu a colpa non cht t> ndt .
(1 *
L'2. Non che valora de na<la
o troearm'á min por outro:
¡bastante traballo é
¿upar** 'la millor roapal (desandarse)
Non te vayas, Pepe mcu,
den ratroc marchar
mira, ao me 'i' ís ,
qn's pena me fai levar.
24. Ot farolea de Palacio
bob qjnen n alambrar;
DOrOJM a nina i-t.i morts
loito qneren asi ir(9 >
1> |iir nunca . ~ 1 1 1 \ .
» 1<
osi ni i" '
• ped<
loesconl
GALLEGO 807
¡de lonx'as penas aumentan
para quen sabe querer
!
26. ¡Pobres vaquillas miñas:
s'o meu coidado,
como pesa na (*) y-ahna
pesa n-o carro!
27. Sonche ( 2) com'aquela pedra
que está tirada n-a calle
que todo o mundo a pisa
y ela non se queixa á nadie. ( 3 )
28. Teño un pesar coni'un puño
heich'o de contar un día
no meu corazón non caben
cousas de malancolia. (i
( i ) Las vocales largas no se prestan,por su doble valor , á
ser elididas cuando se pretende evitar el hiato, y en tal casoes frecuente sustituir el apóstrofo por una consonante eufónicacomo la n ó la y.
(2) La sílaba che se usa con frecuencia unida al verbo, queen rigor no la necesita.
( 3 ) Igual á otra copla castellana.
(4) Generalmente se dice melancolía : el colector copió fiel-
mente lo que ha oído.
30i> CANCIONHK. I
Kl número 1 faé obtenido en Ares, partido judicial de
Puentedeome. Kl 2, 4 y 6 en el partido judicial «le Betan -
. Kl LO, 16, 18 y 25 en Arenga, del partido judicial de
Betanaos. Kl 1 1 en Gerbo, provincia <le Lugo. Kl 12 y 15
en la Coruña. Kl 13 en Ares, del partido judicial de Puen-
tedeume y en PerroL Kl 17 en Previo, Cela y otroe pnnt>>-i del partido judicial de la Oorufia y Betanaoa. Kl 1'.'
en aforas, del partido judicia] .Ir la Gornfia. Kl 20 en
Sada, del partido judicia] de*Betant08. El 24 en Vivero,
provincia de Logo. Kl *_'7 en Elvifia, del partido judicia]
de fi Oorufia.
VACILACIÓN
1
.
Non sei por donde me vaya
,
tanipouco donde me vena,
nin donde perdín o pau
d'a máis preciada cárdena.
2. Quérenm' as nenas d'aquí
e as d ' a banda de Leiro
¡se me collen por Ptianxo
reneránm ' en Abanqueiro
!
El número 1 fué obtenido en Pravio, Canibre y otros
puntos del partido judicial de la Coruña. El 2 en Tara-
goña, Ayuntamiento de Rianjo, partido judicial de
Padrón.
VILLANCICOS
]. Alegría, mena amigos
.
máis alegría c placer ,
c que \i\a o luy <\ oa OBOf
por sempre ritmáis, amén (jamás
|
Rita, enoénde oatro pallas
. oorramoa :i Belén
,
oantarll 'o ron ron oeno
gamoi durma ben.
\ i • 1 1 1 ron , ron ron . men neno
.
i on ron, ron ron . men amor,
<lúi un- ben , meo qneridino
qne < i>< oanto o ron ron
u . ron ron . ron ron ron.
GALLEGO 311
4. Co as bágoas nos olios
quedóu dornridiño,
dúrme que che preste
,
nieu inocentiño.
5. ¡Ai! miña xoíüa, (D
¡cantos traballiños
ven pasar ó mundo
para redimirnos!
6
.
D ' eses piteliños ( 2 )
que estás ehí ( 3 > facendo
trái, Pepino, us poucos
pra quentar o W neno.
7. Trái, Pepino, trái,
d' eses piteliños
pra quentar o neno
que ten moito frió.
( i ) Xoína : Joya la más querida
.
(2) PiteliTws: Astillas de leña.
( 3 ) Ehí : En la provincia de Orense se dice ehí; también di-cen il
, aquil , iles , eiquí , eüí , mientras en la de la Corufia sedice él , aquél , eles , aquí , al'i.
(4 ) Quentar o : Calentar el.
312 CANCIONERO
Non se canse , nai
,
cu facerme os gangos,
<iue eu vin á este mundo
pra pasar traballoa.
Loa villancico» que anteceden Be 1"* facilitó al colector
su muy querido amigo y antiguo discípulo en la Uni-
¿dad do Santiago, el malogrado humanista y autor
de la Gramática gallega, D. .luán A. Saco y irce, co-
rresponsal de la Real Academia Española.
ÍNDICE DEL TOMO SEGUNDO
Págs.
Agravios i
Agrícola 4
Aguinaldo 5
Amorosos 6
Animales, plantas y frutas 23
Aritmética 37
Astros ' 38
Ausencias 39
Baile y Música 42
Burlescos 50
Cantar (sobre) 70
Casamiento 78
Comida 85
Consejos 88
Cualidades personales 91
Desaires 106
Desconfianza. 109
Desdenes , noDesengaños 112
Deseos 113
Despedidas 114
Desprecios 120
Diálogos y «enchoyadas» 123
Diálogos de pullas 129
Diálogo de Antón e Marica 133
Días de la semana 137
Edades 139
314 ÍNDICE
Paga
Educación . 140
Enfermedades 141
Fanfarronadas y valentonadas 143
Geográficas. ........ 146
Graciosas 165
Infantiles 183
Intereses
Juramento. . . 191
Maldiciones 192
Mayo (el) 194
Mentiras 199
¡aniñaras 200
Murmuración USNombres de personas 214
Oficios 215
Picarescas
Pimpos 265
Reconvención
Reconciliación. .
Reflexivas
Remordimientos.
Rondadores. .
Roa li
, ramerías
Social
Temer 296
Tm).
luí. 1
l.ii ion
Vlll.HIC Í< US
ERRATAS MÁS NOTABLES DEL TOMO SEGUNDO
PágíllM .
UNIVERSITY OF TORONTO
LIBRAR!
Acmé Library Card Pocket
UnderPat."Ref. Index File.»
Made by LIBRAEY BUREAU
top related