(4) izbori i izborno odnesuvanje

ИЗБОРИ И ИЗБОРНО ИЗБОРИ И ИЗБОРНО ОДНЕСУВАЊЕОДНЕСУВАЊЕ

Иако навидум мошне едноставен Иако навидум мошне едноставен политички чин, гласањето е всушност под политички чин, гласањето е всушност под влијание на една цела низа од фактори, влијание на една цела низа од фактори, свесни и несвесни, рационални и свесни и несвесни, рационални и ирационални, кои укажуваат на тоа дека се ирационални, кои укажуваат на тоа дека се работи за едно однесување на луѓето работи за едно однесување на луѓето (политичко однесување) кое истовремено е (политичко однесување) кое истовремено е колку колку индивидуалноиндивидуално толку и толку и социјалносоцијално т.е.т.е. општествено условеноопштествено условено. .

Теории за гласањетоТеории за гласањето Сите напори кои се вложени во истражувањето Сите напори кои се вложени во истражувањето

на изборното однесување од страна на на изборното однесување од страна на политиколозите и социолозите се уште не можат политиколозите и социолозите се уште не можат да да дадатдадат едно единствено објаснение за едно единствено објаснение за мотивитемотивите на гласачите туку се понудени на гласачите туку се понудени три три ,,теории за гласањето,,,,теории за гласањето,, кои служат кои служат како како ,,аналитички модели,,,,аналитички модели,, за објаснение на за објаснение на изборното однесување на гласачите.изборното однесување на гласачите.

1.1. Социјален моделСоцијален модел 2.2. Моделот на партиска идентификацијаМоделот на партиска идентификација 3.3. Моделот на рационалниот изборМоделот на рационалниот избор

Социјален моделСоцијален модел Приврзаниците на овој модел изборното однесување на Приврзаниците на овој модел изборното однесување на

граѓаните го објаснуваат со нивната граѓаните го објаснуваат со нивната социјална социјална припадностприпадност, што значи дека економската и , што значи дека економската и општествената позиција на групата на која граѓаните и општествената позиција на групата на која граѓаните и припаѓаат (класна, религиска, етничка и друга припаѓаат (класна, религиска, етничка и друга припадност) припадност) ја детерминира т.е. ја определува и ја детерминира т.е. ја определува и нивната нивната ,,партиска усмереност,,,,партиска усмереност,,..

Во оваа смисла, сигурно најбаналното и најексплоатирано Во оваа смисла, сигурно најбаналното и најексплоатирано е објаснението дека припадниците на работничката класа е објаснението дека припадниците на работничката класа (посиромашните) гласаат за (посиромашните) гласаат за левите партиилевите партии, додека , додека сопствениците на капиталот (побогатите) гласаат за сопствениците на капиталот (побогатите) гласаат за десните партиидесните партии. .

Тоа значи дека доколку се познава социјалната Тоа значи дека доколку се познава социјалната структура на населението во една држава структура на населението во една држава релативно е лесно да се предвидат изборните релативно е лесно да се предвидат изборните резултати. резултати.

Понатаму тоа, исто така значи дека Понатаму тоа, исто така значи дека изборното изборното однесување на луѓето е релативно стабилнооднесување на луѓето е релативно стабилно и и дека врз него дека врз него немаат влијаниенемаат влијание факторите од факторите од краткорочен карактер како што се популарноста краткорочен карактер како што се популарноста на лидерите, предизборната кампања, медиумите на лидерите, предизборната кампања, медиумите и сл. и сл.

Двопартискиот систем во Велика Британија Двопартискиот систем во Велика Британија (Лабуристи-Конзервативци) долго време се (Лабуристи-Конзервативци) долго време се третираше како типичен пример кој ја потврдува третираше како типичен пример кој ја потврдува оваа теоријаоваа теорија

Моделот на партиска Моделот на партиска идентификацијаидентификација

Моделот на партиска идентификацијаМоделот на партиска идентификација го застапува го застапува становиштето дека гласањето е резултат на становиштето дека гласањето е резултат на психолошката психолошката приврзаностприврзаност на гласачот за определена партија. на гласачот за определена партија.

Во постојната политичка понуда Во постојната политичка понуда граѓаните ја граѓаните ја препознаваат својата партија, тие се идентификуваат со препознаваат својата партија, тие се идентификуваат со неа и стануваат нејзини приврзаници за долг временски неа и стануваат нејзини приврзаници за долг временски период секогаш гласајки за неапериод секогаш гласајки за неа. .

Тие не калкулираат што би добиле или што би изгубиле со Тие не калкулираат што би добиле или што би изгубиле со победата на нивната партија ниту пак ги преоценуваат победата на нивната партија ниту пак ги преоценуваат изборните програми и кандидатите на партијата бидејки изборните програми и кандидатите на партијата бидејки тие, тие, ,,во принцип се најдобрите,, ,,во принцип се најдобрите,, штом ги носат штом ги носат препознатливите препознатливите ,,партиски бои,,,,партиски бои,,. .

Токму затоа некои од застапниците на оваа теорија тврдат Токму затоа некои од застапниците на оваа теорија тврдат дека партиската идентификација делува како еден вид дека партиската идентификација делува како еден вид на на ,,перцептивен екран,, ,,перцептивен екран,, кој ја филтрира визијата на светот кој ја филтрира визијата на светот на избирачите.на избирачите.

Моделот на партиска Моделот на партиска идентификација во праксаидентификација во пракса

и и

Моделот на партиска Моделот на партиска идентификација во праксаидентификација во пракса

Се смета дека најзначајниот фактор кој ја Се смета дека најзначајниот фактор кој ја определува партиската идентификација определува партиската идентификација политичка социјализација политичка социјализација во која во која семејството има клучна улога. семејството има клучна улога.

И за овој модел може да се каже дека И за овој модел може да се каже дека упатува на релативно стабилно изборно упатува на релативно стабилно изборно однесување на гласачкото тело, што значи однесување на гласачкото тело, што значи дека е релативно лесно да се прогнозираат дека е релативно лесно да се прогнозираат изборните резултати доколку се познаваат изборните резултати доколку се познаваат податоците за партиското членство и податоците за партиското членство и симпатизерите.симпатизерите.

Моделот на рационалниот изборМоделот на рационалниот избор

Моделот на рационалниот изборМоделот на рационалниот избор, за разлика од , за разлика од предходните модел, го става гласачот во активна предходните модел, го става гласачот во активна ситуација. ситуација.

Според овој модел секој гласач ја промислува својата Според овој модел секој гласач ја промислува својата сопствена положба во однос на конкретната политичка сопствена положба во однос на конкретната политичка понуда и се определува за онаа политичка опција која понуда и се определува за онаа политичка опција која најмногу му ветува. најмногу му ветува.

Со други зборови оваа теорија поаѓа од индивидуата и од Со други зборови оваа теорија поаѓа од индивидуата и од нејзината моќ за рационално расудување, па од тука, нејзината моќ за рационално расудување, па од тука, актот на гласањето не е ништо друго туку рационален актот на гласањето не е ништо друго туку рационален чин преку кој гласачот треба да го оствари својот чин преку кој гласачот треба да го оствари својот рационален интересрационален интерес. .

Според овој модел секој гласач ја промислува Според овој модел секој гласач ја промислува својата сопствена положба во однос на својата сопствена положба во однос на

конкретната политичка понудаконкретната политичка понуда

Во овој случај изборните прогнози се Во овој случај изборните прогнози се понеизвесни, зависат во поголема мера од понеизвесни, зависат во поголема мера од

1.1. изборнате кампањи и изборнате кампањи и 2.2. влијанието на масовните медиуми кои значајно влијанието на масовните медиуми кои значајно

влијаат во обликувањето на имиџот на влијаат во обликувањето на имиџот на партиите и кандидатите. партиите и кандидатите.

Застапниците на ова теорија укажуваат дека за Застапниците на ова теорија укажуваат дека за сметка на гласачите од предходните два типа, сметка на гласачите од предходните два типа, овие последните се во постојан пораст, што се овие последните се во постојан пораст, што се објаснува со фактот што денес граѓаните се објаснува со фактот што денес граѓаните се поинформирани, по афтономни и во таа смисла поинформирани, по афтономни и во таа смисла нивните барања од животот се поголеми. нивните барања од животот се поголеми.

Избори во МакедонијаИзбори во Македонија

Применливост на моделите во Применливост на моделите во случајот на Македонијаслучајот на Македонија

Анализата на нашата стварност, во светлината на Анализата на нашата стварност, во светлината на теориите за гласањето, укажуваат на тоа дека во теориите за гласањето, укажуваат на тоа дека во изборното однесување на нашиот електорат би изборното однесување на нашиот електорат би можеле да можеле да го препознаеме присуството на сите го препознаеме присуството на сите три моделитри модели. .

Во наши услови тие имаат свои специфики што се Во наши услови тие имаат свои специфики што се должи на спецификите на општествениот амбиент должи на спецификите на општествениот амбиент во кој се наоѓаме.во кој се наоѓаме.

Карактеристика на партиската Карактеристика на партиската структуа во Македонијаструктуа во Македонија

Во македонското општество политичките партии Во македонското општество политичките партии немаатнемаат свои свои ,,социјални,,социјални адресати,,адресати,, т.е. прецизно т.е. прецизно дефинирани социјални групи кон кои се обраќаат дефинирани социјални групи кон кои се обраќаат туку туку се обраќаат до сите граѓанисе обраќаат до сите граѓани без оглед на без оглед на нивниот социјален статус. нивниот социјален статус.

Обидот да се формираат партии кои ќе се обратат на Обидот да се формираат партии кои ќе се обратат на определен дел од гласачкото тело доживеа неуспех определен дел од гласачкото тело доживеа неуспех како што беше примерот со Работничка партија или како што беше примерот со Работничка партија или Партијата на земјоделците. Партијата на земјоделците.

Анализата на Анализата на ,,идејната,,идејната профилираност,,профилираност,, на на партиите преку анализа на нивните документи и партиите преку анализа на нивните документи и нивното практично дејствување, укажува дека нивното практично дејствување, укажува дека на на македонската политичка сцена е многу тешко да македонската политичка сцена е многу тешко да се идентификува која партија е се идентификува која партија е политичката политичката левица левица или или десница десница па дури ипа дури и политичкиот центар политичкиот центар..

Применливоста на социјалниот Применливоста на социјалниот моделмодел

Кога станува збор за применливоста на Кога станува збор за применливоста на соцјалниот моделсоцјалниот модел сите досегашни избори сите досегашни избори покажуваат покажуваат дека најзначаен фактор за дека најзначаен фактор за обликување на политичките ставови на обликување на политичките ставови на граѓаните е нивната граѓаните е нивната етничка припадностетничка припадност. .

Тоа практично значи дека Македонците гласаат Тоа практично значи дека Македонците гласаат исклучиво за македонските политички партии, исклучиво за македонските политички партии, Албанците за албанските, додека припадниците Албанците за албанските, додека припадниците на помалите етнички групи се определуваат за на помалите етнички групи се определуваат за партии од нивниот етнички кампус. партии од нивниот етнички кампус.

Според овој модел македонците гласаат исклучиво Според овој модел македонците гласаат исклучиво за македонските политички партииза македонските политички партии a a Албанците за Албанците за

албанскитеалбанските политички партииполитички партии

Применливост на моделот на Применливост на моделот на партиска идентификацијапартиска идентификација

Кога станува збор за Кога станува збор за моделот на партиска моделот на партиска идентификацијаидентификација, очигледно е дека , очигледно е дека дел од избирачкото дел од избирачкото тело во Македонија, во досегашните избори, се тело во Македонија, во досегашните избори, се определувал според овој моделопределувал според овој модел. .

Кај овие гласачи постои лојалност кон сопствената Кај овие гласачи постои лојалност кон сопствената партија, која се изразува преку еден континуитет во партија, која се изразува преку еден континуитет во гласањето за својата патрија. гласањето за својата патрија.

Тие знаат за кого ќе гласаат и пред да почне кампањата и Тие знаат за кого ќе гласаат и пред да почне кампањата и обично изјавуваат дека и во иднина ќе гласаат за истиот обично изјавуваат дека и во иднина ќе гласаат за истиот политички субјект. политички субјект.

Иако тешко може да се определи бројот на таквите Иако тешко може да се определи бројот на таквите гласачи сепак се проценува дека негде околу 50% од гласачи сепак се проценува дека негде околу 50% од избирачкото тело го сочинуват вакви гласачи.избирачкото тело го сочинуват вакви гласачи.

Според овој модел гласачите знаат за кого ќе гласаат и Според овој модел гласачите знаат за кого ќе гласаат и пред да почне кампањата и обично изјавуваат дека и во пред да почне кампањата и обично изјавуваат дека и во

иднина ќе гласаат за истиот политички субјект.иднина ќе гласаат за истиот политички субјект.

Применливост на моделот на Применливост на моделот на рационалниот изборрационалниот избор

Моделот на рационалниот изборМоделот на рационалниот избор е исто така е исто така препознатлив во изборното однесување на македонсгите препознатлив во изборното однесување на македонсгите бирачи. бирачи.

На него укажуваат На него укажуваат се поголем број на гласачи кои се се поголем број на гласачи кои се определуваат за некоја политичка опција, надевајки определуваат за некоја политичка опција, надевајки се, дека токму така ќе ги максимилизираат своите се, дека токму така ќе ги максимилизираат своите шанси за успех во животот.шанси за успех во животот.

Со своето изборно однесување овие гласачи наградуваат Со своето изборно однесување овие гласачи наградуваат или казнуваат сфаќајки ги изборите како рационален чин или казнуваат сфаќајки ги изборите како рационален чин и механизам кој ќе ја примора владеачката елита и механизам кој ќе ја примора владеачката елита одговорно да владееодговорно да владее. .

Како пример за рационално однесување на гласачите би Како пример за рационално однесување на гласачите би можеле да се посочат парламентарните избори 1998 можеле да се посочат парламентарните избори 1998 година но и 2002 година кога владеачката гарнитура беше година но и 2002 година кога владеачката гарнитура беше казнета за своето лошо владеење во предходниот мандат и казнета за своето лошо владеење во предходниот мандат и беше изгласана нова владеачка структура.беше изгласана нова владеачка структура.

Според овој модел гласачи наградуваат или казнуваат Според овој модел гласачи наградуваат или казнуваат сфаќајки ги изборите како рационален чин и механизам сфаќајки ги изборите како рационален чин и механизам

кој ќе ја примора владеачката елита одговорно да владее кој ќе ја примора владеачката елита одговорно да владее