พัฒนาการวรรณกรรมไทย

Post on 29-May-2015

1.237 Views

Category:

Education

3 Downloads

Preview:

Click to see full reader

DESCRIPTION

สรุปย่อ พัฒนาการวรรณกรรมไทย

TRANSCRIPT

บทท�� ๑

ความรู้� เบ��องต้ นเกี่��ยวกี่�บวรู้รู้ณกี่รู้รู้มไทย

คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�คำว่�มหม�ยตรงก�บคำ��ภ�ษ�อั�งกฤษว่�� "Literature Works" หร�อั "General Literature" และก�รใช้�คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�ปร�กฏคำร��งแรกในพระร�ช้บ�ญญ�ต#คำ$�มคำรอังศิ#ลปะและว่รรณกรรม พ.ศิ. ๒๔๗๕ โดยให�คำ��น#ย�มคำ��ว่�� "ว่รรณกรรมและศิ#ลปกรรม" รว่มก�นไว่�ด�งน��

"ว่รรณกรรมและศิ#ลปกรรม หม�ยคำว่�มรว่มว่��ก�รทำ��ขึ้/�นทำ$กช้น#ดในแผนกว่รรณคำด� แผนกว่#ทำย�ศิ�สตร2 แผนกศิ#ลปะ จะแสดงอัอักโดยว่#ธี�หร�อัร5ปร��งอัย��งใดก6ต�ม เช้�น สม$ด สม$ดเล6ก และหน�งส�อัอั�8น ๆ เช้�น ป�ฐกถ� กถ�อั�8น ๆ เทำศิน� หร�อัว่รรณกรรมอั�8น ๆ อั�นม�ล�กษณะเช้�นเด�ยว่ก�น หร�อัน�ฏก�ยกรรม หร�อัน�ฏก�ย-ดนตร�กรรม หร�อัแบบฟ้=อันร��และก�รเล�นแสดงให�คำนด5โดยว่#ธี�ใบ� ซึ่/8งก�รแสดงน��นได�ก��หนดไว่�เป?นหน�งส�อัหร�อัอัย��งอั�8น ๆ"

คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ก6ได�น#ยมใช้�ก�นแพร�หล�ยม�ต�มล��ด�บ

และสม�ยร�ฐบ�ลจอัมพล ป. พ#บ5ลสงคำร�ม ได�จ�ดต��งส��น�กง�นว่�ฒนธีรรมทำ�งว่รรณกรรมรว่มอัย5�ในกระทำรว่งว่�ฒนธีรรมแห�งช้�ต#เม�8อั พ.ศิ. ๒๔๘๕ ม�หน��ทำ�8เผยแพร�ว่รรณกรรมและส�งเสร#มศิ#ลปะก�รแต�งหน�งส�อั เพ�8อัร�กษ�ว่�ฒนธีรรมไทำยอัย��งเป?นทำ�งร�ช้ก�รส�บต�อัจ�กว่รรณคำด�สโมสร ในร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ (ธีว่�ช้ ป$ณโณทำก. 2527 : 1)

1

ก$หล�บ ม�ลล#กะม�ส (2517 :7) กล��ว่ว่�� คำ��ว่�� "ว่รรณกรรม" ม�จ�กก�รสร��งศิ�พทำ2ใหม� แทำนคำ��ว่�� "Literature" โดยว่#ธี�สม�ส หร�อัรว่มคำ�� จ�กคำ��ว่�� ว่รรณ หร�อั บรรณ ซึ่/8งหม�ยถ/งใบไม� หร�อั หน�งส�อั รว่มก�บคำ��ว่�� กรรม ซึ่/8งหม�ยถ/งก�รกระทำ�� ด�งน��นว่รรณกรรม จ/งหม�ยถ/ง ก�รกระทำ��ทำ�8เก�8ยว่ก�บหน�งส�อั โดยคำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ส#8งซึ่/8งเขึ้�ยนขึ้/�นทำ��งหมด ไม�ว่��จะเป?นไปในร5ปใด หร�อัเพ�8อัคำว่�มม$�งหม�ยใด ซึ่/8งอั�จจะเป?นใบปล#ว่หน�งส�อัพ#มพ2 นว่น#ย�ย คำ��อัธี#บ�ย ฉล�กย� เป?นต�นก6ได� พจน�น$กรม ฉบ�บร�ช้บ�ณฑิ#ตยสถ�น พ.ศิ. 2525

(2539 : 754) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ง�นหน�งส�อั ง�นน#พนธี2ทำ�8ทำ��ขึ้/�นทำ$กช้น#ด ไม�ว่��แสดงอัอักม�โดยว่#ธี�หร�อัในร5ปอัย��งใด เช้�น หน�งส�อั จ$ลส�ร ส#8งเขึ้�ยน ส#8งพ#มพ2 ป�ฐกถ� เทำศิน� คำ��ปร�ศิ�ย ส$นทำรพจน2 ส#8งบ�นทำ/กเส�ยง ภ�พ

ส�ว่น ม.ล. บ$ญเหล�อั เทำพยส$ว่รรณ และเจตน� น�คำว่�ช้ระ (2520 : 58) ได�ให�คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมว่�� หม�ยถ/ง หน�งส�อั หร�อัเอักส�ร ทำ�8ม�ศิ#ลปกรรมในฐ�นะทำ�8ม�ร5ปแบบ ม�ส�ระเน��อัห�ทำ�8ผ5�เขึ้�ยนพย�ย�มส�8อัคำว่�มคำ#ดด�ว่ยว่#ธี�ก�รหน/8งม�ย�งผ5�อั��น ส#ทำธี� พ#น#จภ5ว่ดล และคำณะ (2515 : 35) กล��ว่ว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งง�นเขึ้�ยนในร5ปบทำกว่�น#พนธี2 ร�อัยกรอัง และขึ้�อัเขึ้�ยนทำ��งหมดทำ�8ใช้�ภ�ษ�ร�อัยแก�ว่ ได�แก� บทำคำว่�ม ส�รคำด� นว่น#ย�ย เร��อังส��น เร�ยงคำว่�ม บทำละคำร บทำภ�พยนตร2 บทำโทำรทำ�ศิน2 ตลอัดจนคำอัล�มน2ต��ง ๆ ในหน�งส�อัพ#มพ2 พระย�อัน$ม�นร�ช้ธีน หร�อั เสฐ�ยรโกเศิศิ (2515 : 24)

ได�กล��ว่ว่�� ว่รรณกรรมหม�ยถ/งก�รกระทำ��หน�งส�อัหร�อัหน�งส�อัทำ�8แต�งขึ้/�นทำ�8ว่ไปโดยม#ได�จ��ก�ดว่��เป?นหน�งส�อัพว่กใดพว่กหน/8งโดย

2

เฉพ�ะ ส�ว่นจะม�คำ$ณคำ��ม�กน�อัยเพ�ยงใดน��นเป?นอั�กเร�8อังหน/8งต��งห�ก สมพร ม�นตะส5ตร (2525 : 10-11) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/ง ง�นเขึ้�ยนทำ$กช้น#ด ทำ$กช้#�นทำ�8ส�ม�รถส�8อัส�รได�น��จะเป?นว่รรณกรรม ซึ่/8งหม�ยคำว่�มว่�� เม�8อัผ5�แต�งส�งส�รไปย�งผ5�ร �บ ผ5�ร �บส�ม�รถส�8อัคำว่�มเขึ้��ใจจ�กส�รทำ�8ผ5�แต�งส�งม�ได� ก6ถ�อัว่��ม�ก�รส�8อัส�รก�นขึ้/�นแล�ว่ง�นเขึ้�ยนน��นน�บว่��เป?นว่รรณกรรม โจเซึ่ฟ้ เมอัร2แซึ่นต2 (Mersand 1973 : 313) กล��ว่ว่�� คำ��จ��ก�ดคำว่�มง��ย ๆ ขึ้อังว่รรณกรรมก6คำ�อั ก�รเขึ้�ยนทำ��งในร5ปแบบร�อัยแก�ว่และร�อัยกรอัง ซึ่/8งถ��พ#จ�รณ�คำ��จ��ก�ดคำว่�มน��ต�มหล�กก�รแล�ว่บทำกว่�ทำ�8เขึ้�ยนขึ้/�นเป?นคำร��งแรก หร�อั ร�ยก�รส�8งซึ่��อัส#นคำ��ทำ�งจดหม�ยก6เร�ยกว่��ว่รรณกรรมด�ว่ยเช้�นก�น ด�งน��นเพ�8อัให�คำว่�มหม�ยช้�ดเจนย#8งขึ้/�น ว่รรณกรรมจะต�อังเป?นร5ปแบบก�รเขึ้�ยนทำ�8ด� ม�ประเด6นน��ว่#จ�รณ2และม�คำว่�มคำ#ดทำ�8น��สนใจเป?นอั�นด�บส$ดทำ��ย

ทำ�ศินะต��ง ๆ ทำ�8ม�ผ5�ให�คำ��จ��ก�ดคำว่�มต�มทำ�8กล��ว่ม� ม�คำว่�มสอัดคำล�อังก�บคำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8ให�ไว่�ในก�รส�มมน�ขึ้อังช้$มน$มว่รรณศิ#ลปF 6 สถ�บ�นอั$ดมศิ/กษ� ได�แก� จ$ฬ�ลงกรณ2มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�ว่#ทำย�ล�ยธีรรมศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยร�มคำ��แหง มห�ว่#ทำย�ล�ยเกษตรศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยศิร�นคำร#นทำรว่#โรฒ และมห�ว่#ทำย�ล�ยก�รคำ�� เม�8อัปH พ.ศิ. 2518 ว่��

“ว่รรณกรรมคำ�อัง�นสร��งสรรคำ2ทำ�งศิ#ลปะทำ�8ใช้�ภ�ษ�เป?นส�8อักล�งไม�ว่��จะม�เน��อัห�แบบใดก6ต�ม ม�ขึ้อับเขึ้ตถ/งง�นเขึ้�ยนทำ$กช้น#ด เช้�น ว่รรณคำด� นว่น#ย�ย เร��อังส��น บทำคำว่�ม รว่มถ/งว่รรณกรรมทำ�8เล��ส�บต�อัก�นม�ด�ว่ยป�ก เช้�น น#ย�ยพ��นบ��น

3

บทำเพลงต��ง ๆ เป?นต�น (อั��งถ/งใน ว่รรณ� ช้�ล�. 2522 : 4)”

อัย��งไรก6ต�ม ก6ย�งม�ผ5�ให�คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8แตก

ต��งอัอักไป ม#ใช้�จ��ก�ดอัย5�แต�เฉพ�ะง�นเขึ้�ยนทำ�8ว่ ๆ ไป เช้�น

เอัมอัร ช้#ตตะโสภณ (2521 : 11-12,21) อัธี#บ�ยว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งขึ้�อัเขึ้�ยนต��ง ๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นด�ว่ยคำว่�มปร�ณ�ต แต�ย�งไม�ได�ร�บก�รยกย�อังให�เป?นว่รรณคำด� ซึ่/8งอั�จจะเป?นเพร�ะก�ลเว่ล�หน/8ง ย�งไม�ม�หน�ว่ยง�นใดทำ�8ม�หน��ทำ�8พ#จ�รณ�หน/8ง และ ฯลฯ พร�อัมก�บช้��ประเด6นว่��ห�กจะพ#จ�รณ�ว่�� ว่รรณกรรม คำ�อัง�นเขึ้�ยนทำ�8ว่ ๆ ไปแล�ว่ไซึ่ร� ทำ$กอัย��งทำ�8เป?นง�นเขึ้�ยน เช้�น พงศิ�ว่ด�ร ต�ว่บทำกฏหม�ย พระร�ช้กฤษฎ�ก� ประก�ศิต��ง ๆ หร�อัแม�กระทำ�8งจดหม�ยร�ก ก6จะกล�ยเป?นว่รรณกรรมไปหมด เร�คำว่รคำ��น/งถ/งคำว่�มจร#งขึ้�อัทำ�8ว่�� ว่รรณกรรมในภ�ษ�อั�งกฤษก6ม� "Literature" ปนอัย5�ด�ว่ย ฉะน��น ว่รรณกรรมไม�คำว่รจะเป?นเพ�ยงง�นเขึ้�ยนแต�คำว่รจะเป?นง�นทำ�8ม�ศิ#ลปะปนอัย5�ด�ว่ย กล��ว่อั�กน�ยหน/8งก6คำ�อั ว่รรณกรรมช้#�นใดก6ต�มคำว่รจะเก#ดม�จ�กคำว่�มต��งใจขึ้อังผ5�เขึ้�ยนในอั�นทำ�8จะถ��ยทำอัดคำว่�มร5 �ส/กหร�อัทำ�ศินะขึ้อังเขึ้�อัอักม�เป?นต�ว่อั�กษรอัย��งม�ศิ#ลปะ ไม�ว่��จะม�จ�กประสบก�รณ2หร�อัแรงบ�นด�ลใจ หร�อัอั�รมณ2สะเทำ�อันใจก6ต�ม สมพร ม�นตะส5ตร (2524 : 5) อัธี#บ�ยเพ#8มเต#มจ�กคำ��จ��ก�ดคำว่�มทำ�8ได�กล��ว่ม�แล�ว่ว่�� ว่รรณกรรม หม�ยถ/งง�นเขึ้�ยนทำ�8เก#ดขึ้/�นจ�กอั�รมณ2สะเทำ�อันใจ และม�ศิ#ลปะในก�รน��เสนอัทำ��งในด��นคำว่�มร5 � คำว่�มคำ#ด คำว่�มสะเทำ�อันใจด�ว่ย ก�รถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ทำ��งร�อัยแก�ว่และร�อัยกรอัง ไม�จ��ก�ดร5ปแบบและเน��อัห� ว่รรณกรรมน��นม�คำว่�มด�เด�น ให�คำว่�มประทำ�บใจ

4

เสถ�ยร จ�นทำ#ม�ธีร (2516 : 8) อัธี#บ�ยว่��ว่รรณกรรม คำ�อัผล#ตผลทำ�8มน$ษย2สร��งขึ้/�นเพ�8อัสะทำ�อันถ��ยคำว่�มจ�ดเจนทำ�8ได�ร�บจ�กก�รต�อัส5�ขึ้อังช้�ว่#ต ทำ��งในทำ�งธีรรมช้�ต#และทำ�งส�งคำม เป?นก�รสร��งว่�ฒนธีรรมทำ�งศิ#ลปะ ร�บใช้�ผลประโยช้น2ขึ้อังกล$�มคำว่�มคำ#ดทำ�8ตนส�งก�ดอัย5� อัย��งไรก6ต�ม คำว่�มหม�ยขึ้อังว่รรณกรรมทำ�8ม�ผ5�ให�ไว่�หล�กหล�ยน�� ต�มคำว่�มหม�ยขึ้อังหน�งส�อัคำว่�มร5 �ทำ� 8ว่ไปทำ�งว่รรณกรรมน��นจะม�คำว่�มหม�ยกว่��ง โดยก#นคำว่�มคำรอับคำล$มง�นหน�งส�อัทำ$กช้น#ดหร�อัส#8งพ#มพ2ทำ$กประเภทำ ทำ��งหน�งส�อัทำ�8ว่ไป หน�งส�อัต��ร� หน�งส�อัอั��งอั#ง ว่�รส�ร น#ตยส�ร และเอักส�รต��ง ๆ เป?นต�น

บทท�� ๒5

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยส�โขท�ย

ก�รศิ/กษ�ว่รรณคำด�ต�อังม�ก�รว่#เคำร�ะห2ในหล�ยแง�ม$มประกอับก�นเพ�8อัให�เก#ดคำว่�มเขึ้��ใจหล�กหล�ยด��น และส�ม�รถว่#จ�กษณ2 หร�อัเขึ้��ถ/งได�อัย��งล/กซึ่/�ง แง�ม$มหน/8งซึ่/8งคำว่รจะน��ม�พ#จ�รณ�ประกอับได�แก� ก�รศิ/กษ�สภ�พทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2สม�ยน��น เพร�ะจะเป?นบร#บทำส��คำ�ญในก�รก��หนดแนว่คำ#ด คำว่�มเช้�8อั หร�อัพฤต#กรรมขึ้อังบ$คำคำล ด�งคำ��กล��ว่ทำ�8ว่�� เร�ส�ม�รถอั��นส�งคำมได�จ�กว่รรณกรรม และอั��นว่รรณกรรมได�จ�กส�งคำม ผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด� จ/งสมคำว่รทำ��คำว่�มเขึ้��ใจในบร#บทำขึ้อังส�งคำมด�ว่ยส�ว่นหน/8ง

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%สม�ยส�โขท�ยอั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยม�8นคำงเป?นปJกแผ�นขึ้/�น หล�งจ�กทำ�8เขึ้��ม�ม�

อั��น�จเหน�อัขึ้อัมได�เม�8อั ประม�ณ พ.ศิ. ๑๘๐๐ โดยพ�อัขึ้$นบ�งกล�งห�ว่เจ��เม�อังบ�งย�ง และพ�อัขึ้$นผ�เม�อัง เจ��เม�อังร�ด ได�รว่มก��ล�งก�นยกกอังทำ�พม�ต�เม�อังส$โขึ้ทำ�ย ซึ่/8งเป?นเม�อัง ใหญ�หน��ด��น ขึ้อังขึ้อัม ม�ผ5�ปกคำรอัง เม�อังเร�ยกว่��ขึ้อัมสม�ดโขึ้ลญล��พงร�กษ�เม�อังอัย5� เม�8อัต�กร$งส$โขึ้ทำ�ยได�แล�ว่ พ�อัขึ้$นผ�เม�อังก6ได� อัภ#เษกให�พ�อัขึ้$นบ�งกล�งห�ว่ เป?นเจ��เม�อังคำรอังกร$งส$โขึ้ทำ�ย ม�พระน�ม ต�มอัย��งทำ�8ขึ้อัม เคำยต��งน�มเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยแต�ก�อันว่�� "ศิร�อั#นทำรปต#นทำร�ทำ#ตย2" แต�ในศิ#ล�จ�ร/กขึ้อัง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงว่�� "พ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2" ซึ่/8งเป?นต�นร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ย (ร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง)

พ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ม�มเหส�ช้�8อัน�งเส�อัง ม�พระร�ช้โอัรสส�มพระอังคำ2 อังคำ2ใหญ�ส#�นพระช้นม2 ต��งแต�ย�งเย�ว่2อังคำ2กล�งม�น�มว่��

6

บ�นเม�อัง และอังคำ2เล6กม�น�มว่�� พระร�มคำ��แหงในร�ช้สม�ยพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยเป?นอั�ณ�จ�กรเล6กๆม�อั�ณ�เขึ้ต ด�งน�� ทำ#ศิเหน�อั จดอั�ณ�จ�กรหร#ภ$ญช้�ย อั�ณ�จ�กรล�นน�ไทำยอั�ณ�จ�กรพะเย�ทำ#ศิตะว่�นตก จดเม�อังฉอัด

เม�8อัพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2สว่รรคำต พ�อัขึ้$นบ�นเม�อังได�ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๒ และได�ทำรงต��งพระร�มคำ��แหงเป?นมห�อั$ปร�ช้คำรอังเม�อังช้ะเล�ยง พ�อัขึ้$นบ�นเม�อัง ได�คำรอังร�ช้ย2 อัย5�จนถ/งร�ว่ พ.ศิ. ๑๘๒๒ ก6สว่รรคำต พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง (พระอัน$ช้�)จ/งขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2 เป?นกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๓ พระอังคำ2ทำรงเป?นน�กรบทำ�8ปร�ช้�ส�ม�รถ ก�อันคำรอังร�ช้สมบ�ต# เคำยทำรงช้นช้��งช้นะเจ��เม�อังฉอัด และในสม�ยขึ้อังพระอังคำ2อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยสงบร�บคำ�บ กว่��งใหญ�ไพศิ�ล ม�ก�รเจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ฉ�นเพ�8อันก�บพระเจ��เม6งร�ย แห�งเช้�ยงใหม� พระย�ง��เม�อังแห�งพะเย� และในขึ้ณะเด�ยว่ก�นก6ได�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ก�บมอัญ เล��ก�นว่�� มะกะโทำกษ�ตร#ย2มอัญ ทำรงเป?นร�ช้บ$ตรเขึ้ยขึ้อังพระอังคำ2 นอักจ�กน��ทำรงได�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร� ก�บจ�น จนได�ช้��งฝีHม�อัช้�ว่จ�นม�ปร�บปร$งคำ$ณภ�พขึ้อังเคำร�8อังส�งคำโลกในส$โขึ้ทำ�ย และในร�ช้สม�ย พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��เร#8มม�ว่รรณคำด�ทำ�8จ�ร/กเป?นหล�กฐ�นขึ้อังช้�ต#ขึ้/�นเป?นคำร��งแรก

ส$โขึ้ทำ�ยเร#8มเส�8อัมอั��น�จลงหล�งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง พระเจ��เลอัไทำยกษ�ตร#ย2อังคำ2ทำ�8 ๔ ไม�ทำรงม�พระปร�ช้�ส�ม�รถและเขึ้�มแขึ้6งเทำ��พระร�ช้บ#ด� ทำ��ให�ห�ว่เม�อังต��ง ๆ พ�ก�น แขึ้6งขึ้�อั เป?นอั#สระพระเจ�� อั5�ทำอังเจ��เม�อังอั5�ทำอังหร�อัส$พรรณภ5ม# ได�ทำรงขึ้ย�ย อั�ณ�เขึ้ต กว่��งขึ้ว่�งขึ้/�นและทำรงสถ�ปน�อัย$ธีย�เป?นร�ช้ธี�น� ใน พ.ศิ. ๑๘๙๓ (คำ.ศิ. ๑๓๕๐)

7

พระเจ��เลอัไทำยสว่รรคำตใน พ.ศิ. ๑๘๙๐ ม�ก�รแย�งร�ช้สมบ�ต#ระหว่��งร�ช้โอัรส ๒ พระอังคำ2 พระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (ล#ไทำ) ได�ทำรงคำรอังร�ช้สมบ�ต#แทำน พระอังคำ2เป?น กษ�ตร#ย2ทำ�8ทำรงเล�8อัมใสในพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งล/กซึ่/�ง ทำรงอั$ทำ#ศิเว่ล� ศิ/กษ�พ$ทำธีศิ�สน�อัย��งจร#งจ�ง ทำรงน#พนธี2หน�งส�อัไตรภ5ม#พระร�ว่งทำรงสร��งว่�ดและสถ5ปเจด�ย2ต��ง ๆ ม�กม�ย และสร��งสถ�นทำ�8 ส��คำ�ญต��ง ๆในส$โขึ้ทำ�ยอั�กหล�ยแห�ง

พระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๒ ร�ช้โอัรสขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (ล#ไทำ) ได�ทำรงส�บ ร�ช้สมบ�ต#ต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด� อั��น�จกร$งส$โขึ้ทำ�ยได�ส#�นส$ดลงหล�งจ�กได�เอักร�ช้ม�ประม�ณ ๑๔๐ ปH เม�8อั กอังทำ�พขึ้อังพระเจ��บรมร�ช้�ทำ�8 ๑ แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย�ต�ได�ใน พ.ศิ. ๑๙๒๑ แต�ร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยย�งคำงคำรอังส$โขึ้ทำ�ยส�บต�อัม�อั�กประม�ณ ๖๐ ปHจนถ/งสม�ยพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๔ พระเจ��บรมร�ช้�ทำ�8 ๒ แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย� ทำรงเปล�8ยนแปลงก�รปกคำรอัง อั�ณ�จ�กร ส$โขึ้ทำ�ยเส�ยใหม� โดยทำรงต��งสมเด6จพระร�เมศิว่ร พระร�ช้โอัรสไปคำรอังพ#ษณ$โลก ก�รปฏ#บ�ต# เช้�นน��ถ�อัว่��เป?นก�รส#�นส$ดอั��น�จขึ้อังร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยอัย��งเด6ดขึ้�ดและส$โขึ้ทำ�ยกล�ยเป?น ส�ว่นหน/8งขึ้อังอั�ณ�จ�กรอัย$ธีย�ต��งแต�น��นม�

ว่รรณคำด�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ม�อัย5�ในปPจจ$บ�นน�บว่��เป?นเร�8อังส��คำ�ญม�อัย5� ๔ เร�8อัง คำ�อั

๑. ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ หร�อัจ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้

๒. ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ๓. เตภ5ม#กถ� หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง ๔. น�งนพม�ศิ หร�อัต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

8

ศึ$ลาจารู้�กี่หล�กี่ท�� ๑ (ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง)

ปรู้ะว�ต้$ความเป-นมาเม�8อัร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยได�ส5ญเส�ยอั��น�จและกล�ยเป?นเม�อังร��ง

ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8น ๆ ทำ�8จ�ร/กในย$คำน��นก6ส�บส5ญ ไปจ�กคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังช้�ว่ไทำย จนกระทำ�8ง ในปH พ.ศิ.

๒๓๗๖ เม�8อัพระบ�ทำสมเด6จ พระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ขึ้ณะย�งทำรงด��รง พระยศิเป?นเจ��ฟ้=�มงก$ฎ และผนว่ช้อัย5�ทำ�8ว่�ดร�ช้�ธี#ว่�สได�เสด6จธี$ดงคำ2เม�อังเหน�อั (ปHมะเส6ง เญจศิก จ$ลศิ�กร�ช้ ๑๑๙๓) ในระหว่��งประทำ�บอัย5�ทำ�8ส$โขึ้ทำ�ยได�ทำรงพบศิ#ล�จ�ร/ก และพระแทำ�นมน�งศิ#ล� ณ บร#เว่ณเน#นประส�ทำพระร�ช้ว่�งเก��ส$โขึ้ทำ�ย คำร��นเม�8อัจะเสด6จกล�บก6โปรดเกล��ฯ ให�น��พระแทำ�น มน�งคำศิ#ล� และศิ#ล�จ�ร/กกล�บม�ไว่�ทำ�8ว่�ดสมอัร�ย(ร�ช้�ธี#ว่�ส) ทำ�8กร$งเทำพฯ แล�ว่ย��ยม�ไว่� ทำ�8ว่�ดบว่รน#เว่ศิ เม�8อัพระอังคำ2ได�เสด6จขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2จ/งได�โปรดให�น��ม�ไว่�ทำ�8ว่#ห�รขึ้�ว่ ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มในพระบรมมห�ร�ช้ว่�ง ต�อัม�ในปล�ยปH พ.ศิ. ๒๔๖๖ พระบ�ทำสมเด6พระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ได�โปรดเกล��ฯ ให�น��ศิ#ล�จ�ร/กน��ไปรว่มก�บศิ#ล�จ�ร/กอั�8นๆ ในหอัสม$ดแห�งช้�ต# ปPจจ$บ�นน�� อัย5�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต#

ผู้� แต้*งม�ผ5�ศิ/กษ�เก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงหล�ยทำ��น

และผ5�ทำ�8ม�บทำบ�ทำ ส��คำ�ญก6คำ�อั ศิ�สตร�จ�รย2ยอัร2ช้ เซึ่เดส2 น�กโบร�ณคำด�ช้�ว่ฝีร�8งเศิส ซึ่/8งเช้�8ยว่ช้�ญทำ�งด��น ภ�ษ�ตะว่�นอัอัก ได�ศิ/กษ�ศิ#ล�จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และได�จ�ดทำ��คำ��อั��นไว่�อัย��งละเอั�ยด ในปH พ.ศิ. ๒๕๑๕ ศิ�สตร�จ�รย2ฉ�8� ทำอังคำ��ว่รรณ และผ5�เช้�8ยว่ช้�ญ ทำ�งภ�ษ�โบร�ณ อั�กหล�ยคำน ได�ศิ/กษ�ก�รอั��นคำ��จ�ร/ก

9

และก�รต�คำว่�มถ�อัยคำ��ในศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ปH พ.ศิ.

๒๕๒๑ ศิ�สตร�จ�รย2 ดร.ประเสร#ฐ ณ นคำร และศิ�สตร�จ�รย2หม�อัมเจ��ส$ภ�ทำรด#ศิ ด#ศิก$ล ได�ศิ/กษ�คำ��อั��นทำ��ให�ได�ร�บคำว่�มร5 �เพ#8มเต#มขึ้/�นจ�กก�รส�นน#ษฐ�น ผ5�แต�งอั�จม�ม�กกว่�� ๑ คำน เพร�ะเน��อัเร�8อัง ในหล�กศิ#ล�จ�ร/กแบ�งได�เป?น ๓ ตอัน คำ�อั

ตอันแรกกล��ว่ถ/ง พระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ใช้�คำ��แทำนช้�8อัว่�� "ก5" เขึ้��ใจว่�� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงคำงจะทำรงแต�งเก�8ยว่ก�บพระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังพระอังคำ2เอัง

ตอันทำ�8 ๒ เป?นก�รบ�นทำ/กเร�8อังร�ว่เหต$ก�รณ2ต��ง ๆ ใช้�คำ��ว่��พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง โดยเร#8มต�นว่�� "เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด�......" จ/งเขึ้��ใจว่��จะต�อัง เป?นผ5�อั�8นแต�ง เพ#8มเต#มภ�ยหล�ง ตอันทำ�8 3 เป?นตอันยอัพระเก�ยรต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง โดยเร#8มต�นว่�� "พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง น��นห�เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�ไทำยทำ��งหล�ย......" ศิ�สตร�จ�รย2ยอัร2ช้ เซึ่เดส2 ส�นน#ษฐ�นว่��คำว่�ม

ในตอันทำ�8 ๓ คำงจ�ร/กหล�งตอันทำ�8 ๑ และตอันทำ�8 ๒ จ/งเขึ้��ใจว่��ผ5�อั�8นแต�งต�อัในภ�ยหล�ง

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*ง๑. เพ�8อัเป?นหล�กฐ�นแสดงคำว่�มเจร#ญร$ �งเร�อังในสม�ยน��น เช้�น

หล�กฐ�นก�รประด#ษฐ2อั�กษรไทำย เหต$ก�รณ2ต��ง ๆ ตลอัดจนช้��แจงอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังกร$งส$โขึ้

๒. เพ�8อัสด$ด�พระเก�ยรต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงล�กี่ษณะกี่ารู้แต้*ง

10

แต�งเป?นร�อัยแก�ว่ ล�กษณะเป?นประโยคำส��น ๆ กะทำ�ดร�ด และม�ส�มผ�สคำล�อังจอังก�นระหว่��งว่รรคำบ��ง

เน��อเรู้��อง โดยเน��อัห�แบ�งอัอักเป?น ๓ ตอัน ได�แก�

ร5ปแบบก�รแต�งเป?นร�อัยแก�ว่ เขึ้�ยนลงบนแทำ�งห#นส�8เหล�8ยมทำ��งส�8ด��น ใช้�ต�ว่อั�กษรไทำยและภ�ษ�ไทำยต�มแบบอัย��งก�รใช้�ภ�ษ�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยเน��อัเร�8อังแบ�งเป?น ๓ ตอัน

ตอันทำ�8 ๑ ต��งแต�บรรทำ�ดทำ�8 ๑ – ๑๘ เป?นอั�ตช้�ว่ประว่�ต#ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ กษ�ตร#ย2ส$โขึ้ทำ�ยร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง ด�งต�ว่อัย��งต�อัไปน��

ตอันทำ�8 ๒ เล��เร�8อัง เหต$ก�รณ2และธีรรมเน�ยมน#ยมขึ้อังคำนส$โขึ้ทำ�ย ก�รด��เน#นช้�ว่#ต ก�รน�บ

ถ�อัพ$ทำธีศิ�สน� ก�รน�บถ�อัผ� และก�รประด#ษฐ2ต�ว่อั�กษรไทำยตอันทำ�8 ๓ เป?นคำ��สรรเสร#ญและยอัพระเก�ยรต#พ�อัขึ้$น

ร�มคำ��แหง และกล��ว่ถ/งอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย

ค+าอ*านป1จจ�บ�นของหล�กี่ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง ด านท�� ๑พ�อัก5 ช้�8อัศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง

ต5พ�8น�อังทำ�อังเด�ยว่ห��คำน ผ5�ช้�ยส�มผ5�ญ�งโสง พ�8เผ�อัผ5�อั��ยต�ยจ�กเผ�อัเต�ยมแต�ย�กเล6ก เม�8อัก5ขึ้/�นใหญ�ได� ส#บเก��เขึ้�� ขึ้$นส�มช้นเจ��เม�อังฉอัด ม�ทำ�เม�อังต�ก พ�อัก5ไปรบ ขึ้$นส�มช้นห�ว่ซึ่��ย ขึ้$นส�มช้นขึ้�บม�ห�ว่ขึ้ว่� ขึ้$นส�มช้นเกล�8อันเขึ้�� ไพร�ฟ้=�หน��ใสพ�อัก5 หน�ญญ��ยพ�ยจแจQน ก5บ�หน� ก5ขึ้�8ช้��งเบกพล ก5ขึ้�บเขึ้��ก�อันพ�อัก5 ก5ต�อัช้��ง

11

ด�ว่ยขึ้$นส�มช้น ตนก5พ$ �งช้��ง ขึ้$นส�มช้นต�ว่ช้�8อัม�สเม�อัง แพ� ขึ้$นส�มช้นพ��ยหน� พ�อัก5จ/งขึ้/�นช้�8อัก5 5ช้�8อัพระร�มคำ��แหง เพ�8อัก5พ$ �งช้��งขึ้$นส�มช้นเม�8อัช้�8ว่พ�อัก5 ก5บ��เรอัแก�พ�อัก5 ก5บ��เรอัแก�แม�ก5 ก5ได�ต�ว่เน��อัต�ว่ปล� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ได�หม�กส�มหม�กหว่�น อั�นใดก#นอัร�อัยก#นด� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ไปต�หน�งว่�งช้��งได� ก5เอั�ม�แก�พ�อัก5 ก5ไปทำ�บ��นทำ�เม�อัง ได�ช้��งได�งว่งได�ปP8 ว่ได�น�ง ได�เง�อันได�ทำอังก5เอั�ม�เว่นแก�พ�อัก5 พ�อัก5ต�ยย�งพ�อัก5 ก5พร�8�บ��เรอัแก�พ�8ก5 ด�8งบ��เรอัแก�พ�อัก5 พ�8ก5ต�ย จ/งได�เม�อังแก�ก5ทำ� �งกลม เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล� ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบ�เอั�จกอับในไพร�ล5ทำ��งเพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย ใคำร�จ�กใคำร�คำ��ช้��ง คำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��ม�� คำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��เง�อันคำ��ทำอังคำ�� ไพร�ฟ้=�หน��ใส ล5กเจ��ล5กขึ้$นผ5�ใดแล� ล�มต�ยห�ยกว่��เหย��เร�อันพ�อัเช้��อัเส��อัคำ��ม�น ช้��งขึ้อัล5กเม�ยเย�ยขึ้��ว่ ไพร�ฟ้=�ขึ้��ไทำ ปR�หม�กพล5พ�อัเช้��อัม�น ไว่�แก�ล5กม�นส#�น ไพร�ฟ้=�ล5กเจ��ล5กขึ้$น ผ#แลผ#ดแผกแสกว่��งก�น สว่นด5แทำ�แล� จ/8งแล�งคำว่�มแก�ขึ้�ด�ว่ยซึ่��อั บ�เขึ้��ผ5�ล�กม�กผ5�ซึ่�อัน เห6นขึ้��ว่ทำ��นบ�ใคำรพ�น เห6นส#นทำ��นบ�ใคำรเด�อัด คำนใดขึ้�8ช้��งม�ห� พ�เม�อังม�ส5�ช้�อัยเหน�อัเฟ้S� อัก5� ม�นบ�ม�ช้��งบ�ม�ม�� บ�ม�ปP8 ว่บ�ม�น�ง บ�ม�เง�อันบ�ม�ทำอัง ให�แก�ม�น ช้�อัยม�นตว่งเป?นบ��นเป?นเม�อัง ได�ขึ้��เส�อัก ขึ้��เส�อั ห�ว่พ$ �งห�ว่รบก6ด� บ�ฆ่��บ�ต� ในป�กประต5ม�กระด#8งอั�นณ�8งแขึ้ว่นไว่ �ห� �น ไพร�ฟ้=�หน��ปก กล�งบ��นกล�งเม�อัง ม�ถ�อัยม�คำว่�ม เจ6บทำ�อังขึ้�อังใจ ม�นจ�กกล��ว่เถ#งเจ��เถ#งขึ้$นบ�ไร� ไปล�8นกะด#8งอั�นทำ��นแขึ้ว่นไว่� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังได�

ด านท�� ๒ ย#นเร�ยกเม�อัถ�ม สว่นคำว่�มแก�ม�นด�ว่ยซึ่�8อั ไพร�ในเม�อังส$โขึ้ทำ�ย

น��จ/8งช้ม สร��งปR�หม�กปR�พล5ทำ�8ว่เม�อังน��ทำ$กแห�ง ปR�พร��ว่ก6หล�ยใน

12

เม�อังน�� ปR�ล�งก6หล�ยในเม�อังน�� หม�กม�ว่งก6หล�ยในเม�อังน�� หม�กขึ้�มก6หล�ยในเม�อังน�� ใคำรสร��งได�ไว่�แก�ม�น กล�งเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�น���ตระพ�งโพยส� ใสก#นด� ... ด�8งก#นน���โขึ้งเม�8อัแล�ง รอับเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ตร�บ5ร ได�ส�มพ�นส�8ร �อัยว่� คำนในเม�อังส$โขึ้ทำ�นน�� ม�กทำ�น ม�กทำรงศิ�ล ม�กโอัยทำ�น พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ทำ� �งช้�ว่แม�ช้�ว่เจ��ทำ�ว่ยปP8 ว่ทำ�ว่ยน�ง ล5กเจ��ล5กขึ้$น ทำ��งส#�นทำ��งหล�ย ทำ��งผ5�ช้�ยผ5�ญ�ง ฝี5งทำ�ว่ยม�ศิร�ทำธี�ในพระพ$ทำธีศิ�สน ทำรงศิ�ลเม�8อัพรรษ�ทำ$กคำน เม�8อัอัอักพรรษ�กร�นกฐ#น เด�อันณ�8งจ#8งแล�ว่ เม�8อักร�นกฐ#น ม�พนมเบ��ย ม�พนมหม�ก ม�พนมดอักไม� ม�หมอันน�8งหมอันโนน บร#พ�รกฐ#นโอัยทำ�นแล�ปHแล�ญ#บล��น ไปส5ดญ�ต#กฐ#นเถ�งอัร�ญญ#กพ5 �น เม�8อัจ�กเขึ้��ม�เว่�ยงเร�ยง ก�นแต�อัญญ#กพ5 �นเทำ��ห�ว่ล�น ด�บงด�กลอังด�ว่ยเส�ยงพ�ดเส�ยงพ#ณ เส�ยงเล��อันเส�ยงขึ้�บ ใคำรจ�กม�กเล�น เล�น ใคำรจ�กม�กห�ว่ ห�ว่ ใคำรจ�กม�กเล��อัน เล��อัน เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ส�8ป�กประต5หลว่ง เทำ��ยรย�อัมคำนเส�ยดก�น เขึ้��ม�ด5ทำ��นเผ�เทำ�ยน ทำ��นเล�นไฟ้ เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ด�8งจ�กแตก กล�งเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�พ#ห�ร ม�พระพ$ทำธีร5ปทำอัง ม�พระอั�ฏฐ�รศิ ม�พระพ$ทำธีร5ป ม�พระพ$ทำธีร5ปอั�นใหญ� ม�พระพ$ทำธีร5ปอั�นร�ม ม�พ#ห�รอั�นใหญ� ม�พ#ห�รอั�นร�ม ม�ป5Rคำร5น#ส�ยม$ตก2 ม�เถร ม�มห�เถร เบ��อังตะว่�นตก เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�อัไรญ#ก พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงกระทำ�� โอัยทำ�นแก�มห�เถร ส�งฆ่ร�ช้ปร�ช้ญ2 เร�ยนจบปUฎกไตรหลว่ก กว่��ป5Rคำร5ในเม�อังน�� ทำ$กคำนล$กแต�เม�อังศิร�ธีรรมร�ช้ม� ในกล�งอัร�ญญ#ก ม�พ#ห�รอั�นณ�8งมนใหญ� ส5งง�มแก�กม ม�พระอั�ฏฐ�รศิอั�นณ�8ง ล$กย�น เบ��อังตะว่�นโอักเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�พ#ห�ร ม�ป5Rคำร5 ม�ทำะเลหลว่ง ม�ปR�หม�กปR�พล5 ม�ไร� ม�น� ม�ถ#8นถ�น ม�บ��นใหญ�บ��นเล6ก ม�ปR�ม�ว่งม�ปR�ขึ้�ม ด5ง�มด�งแกส�

13

ด านท�� ๓ (งแต�)ง เบ��อังต�นนอันเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ตล�ดปส�น ม�พระอั

จนะ ม�ปร�ส�ทำ ม�ปR�หม�กพร��ว่ ปR�หม�กล�ง ม�ไร� ม�น� ม�ถ#8นถ�น ม�บ��นใหญ�บ��นเล6ก เบ��อังห�ว่นอันเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน�� ม�ก$ฎ�พ#ห�ร ป5Rคำร5อัย5� ม�สรด�ภงส ม�ปR�พร��ว่ปR�ล�ง ม�ปR�ม�ว่ง ปR�ขึ้�ม ม�น���โคำก ม�พระขึ้พ$ง ผ�เทำพด�ในเขึ้�อั�นน��น เป?นใหญ�กว่��ทำ$กผ�ในเม�อังน�� ขึ้$นผ5�ใดถ�อัเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��แล� ไหว่�ด�พล�ถ5ก เม�อังน��เทำ�8ยง เม�อังน��ด� ผ#ไหว่�บ�ด� พล�บ�ถ5ก ผ�ในเขึ้�อั��นบ�คำ$�มบ�เกรง เม�อังน��ห�ย ๑๒๑๔ ศิก ปHมะโรง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเจ��เม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ยน�� ปล5กไม�ต�ลน�� ได�ส#บส�8เขึ้�� จ/งให�ช้�8งพ�นขึ้ด�นห#น ต��งหว่��งกล�งไม�ต�ลน�� ว่�นเด�อันด�บ เด�อันโอักแปดว่�น ว่�นเด�อันเต6ม เด�อันบ��งแปดว่�น ฝี5งป5Rคำร5 เถร มห�เถร ขึ้/�นน�8งเหน�อัขึ้ด�นห#นส5ดธีรรมแก�อั$บ�สก ฝี5งทำ�ว่ยจ��ศิ�ล ผ#ใช้�ว่�นส5ดธีรรม พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เจ��เม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ย ขึ้/�นน�8งเหน�อัขึ้ด�นห#น ให�ฝี5งทำ�ว่ยล5กเจ��ล5กขึ้$น ฝี5งทำ�ว่ยถ�อับ��นถ�อัเม�อัง คำร��นว่�นเด�อันด�บเด�อันเต6ม ทำ��นแต�งช้��งเผ�อักกระพ�ดลย�ง เทำ��ยรย�อัมทำอังง�... (ซึ่��ย) ขึ้ว่� ช้�8อัร5จ�คำร� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ขึ้/�นขึ้�8ไปนบพระ (เถ#ง) อัร�ญญ#กแล�ว่เขึ้��ม� จ�ร/กอั�นณ�8ง ม�ในเม�อังช้เล�ยง สถ�บกไว่� ด�ว่ยพระศิร�ร�ตนธี�ต$ จ�ร/กอั�นณ�8ง ม�ในถ���ร�ตนธี�ร ในกลว่งปR�ต�ลน�� ม�ศิ�ล�สอังอั�น อั�นณ�8งช้�8อัศิ�ล�พระม�ส อั�นณ�8งช้�8อัพ$ทำธีศิ�น� ขึ้ด�นห#นน�� ช้�8อัมน�งศิ#ล�บ�ตร สถ�บกไว่�น�8 จ/8งทำ��งหล�ยเห6น

ด านท�� ๔ พ�อัขึ้$นพระร�มคำ��แหง ล5กพ�อัขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2เป?นขึ้$นในเม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยส$โขึ้ทำ�ย ทำ��งม�ก

14

ก�ว่ล�ว่ แลไทำยเม�อังใต�หล��ฟ้=�ฎ... ไทำยช้�ว่อั5ช้�ว่ขึ้อังม�อัอัก ๑๒๐๗ ศิกปHก$น ให�ขึ้$ดเอั�พระธี�ต$อัอักทำ��งหล�ยเห6น กระทำ��บ5ช้�บ��เรอัแก�พระธี�ต$ได�เด�อันหกว่�น จ/8งเอั�ลงฝีPงในกล�งเม�อังศิร�ส�ช้ช้น�ล�ยก�อัพระเจด�ย2เหน�อัหกเขึ้��จ/8งแล�ว่ ต��งเว่�ยงผ�ล�อัมพระมห�ธี�ต$ ส�มเขึ้��จ/8งแล�ว่ เม�8อัก�อันล�ยส�อัไทำยน��บ�ม� ๑๒๐๕ ศิกปHมะแม พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ห�ใคำร�ใจในใจ แลใส�ล�ยส�อัไทำยน�� ล�ยส�อัไทำยน��จ/8งม�เพ�8อัขึ้$นผ5�น��นใส�ไว่� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��นห� เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�ไทำยทำ��งหล�ย ห�เป?นคำร5อั�จ�รย2ส� 8งสอันไทำยทำ��งหล�ยให�ร5 �บ$ญร5 �ธีรรมแทำ� แต�คำนอั�นม�ในเม�อังไทำยด�ว่ย ร5 �ด�ว่ยหลว่ก ด�ว่ยแกล�ว่ด�ว่ยห�ญ ด�ว่ยแคำะ ด�ว่ยแรง ห�คำนจ�กเสมอัม#ได� อั�จปร�บฝี5งขึ้��เส�ก ม�เม�อังกว่��งช้��งหล�ย ปร�บเบ��อังตะว่�นอัอัก รอัด สรลว่ง สอังแคำว่ ล$มบ�จ�ย สคำ� เทำ��ฝีP8 งขึ้อังเถ�งเว่�ยงจ�นทำน2เว่�ยงคำ��เป?นทำ�8แล�ว่ เบ��(อั)งห�ว่นอัน รอัดคำนทำ� พระบ�ง แพรก ส$พรรณภ5ม# ร�ช้บ$ร� เพรช้บ$ร� ศิร�ธีรรมร�ช้ ฝีP8 งทำะเลสม$ทำรเป?นทำ�8แล�ว่ เบ��อังตะว่�นตก รอัดเม�อังฉอัด เม�อัง...น หงส�ว่ด� สม$ทำรห�เป?นแดน เบ��อังต�นนอัน รอัดเม�อังแพร� เม�อังม��น เม�อังน... เม�อังพล�ว่ พ�นฝีP8 งขึ้อังเม�อังช้ว่� เป?นทำ�8แล�ว่ ปล5กเล��ยง ฝี5งล5กบ��นล5กเม�อังน��น ช้อับด�ว่ยธีรรมทำ$กคำน

จะเห6นได�ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ม�คำ$ณสมบ�ต#เด�นในแง�ประว่�ต#ศิ�สตร2 ประว่�ต#ว่รรณคำด� และประว่�ต#ภ�ษ�ไทำยเป?นอัย��งม�ก คำ$ณคำ��ขึ้อังว่รรณกรรมเร�8อังน�� ได�แก�

๑. ด านภาษา จ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นหล�กฐ�นทำ�8ส��คำ�ญทำ�8ส$ด ทำ�8แสดงให�เห6นถ/งก��เน#ดขึ้อังว่รรณคำด�และอั�กษรไทำย เช้�น กล��ว่ถ/งหล�กฐ�นก�รประด#ษฐ2อั�กษรไทำย ด��นส��นว่นก�รใช้�

15

ถ�อัยคำ��ในก�รเร�ยบเร�ยงจะเห6นว่�� - ถ�อัยคำ��ส�ว่นม�กเป=นคำ��พย�งคำ2เด�ยว่และเป?นคำ��ไทำยแทำ� เช้�น อั��ง โสง น�ง เป?นต�น - ม�คำ��ทำ�8ม�จ�กภ�ษ�บ�ล�ส�นสกฤตปนอัย5�บ��ง เช้�น ศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ตร�บ5ร อัร�ญญ#ก ศิร�ทำธี� พรรษ� เป?นต�น - ใช้�ประโยคำส��น ๆ ให�คำว่�มหม�ยกระช้�บ เช้�น แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง - ขึ้�อัคำว่�มบ�งตอันใช้�คำ��ซึ่��� เช้�น "ปR�พร��ว่ก6หล�ยในเม�อังน�� ปR�ล�งก6หล�ยในเม�อังน�� - น#ยมคำ��คำล�อังจอังในภ�ษ�พ5ด ทำ��ให�เก#ดคำว่�มไพเร�ะ เช้�น "ในน���ม�ปล� ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบเอั�จกอับในไพร�ล5�ทำ�ง เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย" - ใช้�ภ�ษ�ทำ�8เป?นถ�อัยคำ��พ��น ๆ เป?นภ�ษ�พ5ดม�กกว่��ภ�ษ�เขึ้�ยน

๒. ด านปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้% ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บพระร�ช้ประว่�ต#พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง จ�ร/กไว่�ทำ��นอังเฉล#มพระเก�ยรต# ตลอัดจนคำว่�มร5 �ด��นประว่�ต#ศิ�สตร2 โบร�ณคำด� และสภ�พส�งคำมขึ้อังกร$งส$โขึ้ทำ�ย ทำ��ให�ผ5�อั��นร5 �ถ/งคำว่�มเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้อังกร$งส$โขึ้ทำ�ย พระปร�ช้�ส�ม�รถขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง และสภ�พช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ขึ้อังช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ย

๓. ด านส�งคม ให�คำว่�มร5 �ด��นกฎหม�ยและก�รปกคำรอังสม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย ว่��ม�ก�รปกคำรอังแบบพ�อัปกคำรอังล5ก พระมห�กษ�ตร#ย2ด5แลทำ$กขึ้2ส$ขึ้ขึ้อังร�ษฎรอัย��งใกล�ช้#ด

๔. ด านว�ฒนธรู้รู้ม ปรู้ะเพ่ณ� ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บว่�ฒนธีรรม ประเพณ�อั�นด�ง�มขึ้อังช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ปฏ#ส�บม�จนถ/งปPจจ$บ�น เช้�น ก�รเคำ�รพบ5ช้�และเล��ยงด5บ#ด�ม�รด� นอักจ�กน��นย�งได�กล��ว่ถ/งประเพณ�ทำ�งศิ�สน� เช้�น ก�รทำอัดกฐ#นเม�8อัอัอักพรรษ� ประเพณ�

16

ก�รเล�นร�8นเร#งม�ก�รจ$ดเทำ�ยนเล�นไฟ้ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงโปรดให�ร�ษฎรทำ��บ$ญและฟ้Pงเทำศิน2ในว่�นพระ เช้�น "คำนเม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ม�กทำ�น ม�กทำรงศิ�ล ม�กอัว่ยทำ�น.......ฝี5งทำ�ว่ยม�ศิร�ทำธี� ในพระพ$ทำธีศิ�สน� ทำรงศิ�ล เม�8อัพรรษ�ทำ$กคำน"

กล��ว่เฉพ�ะในแง�ขึ้อังว่รรณคำด� และภ�ษ�ไทำย ศิ#ล�จ�ร/กคำ�อัต�นก��เน#ดขึ้อังต�ว่อั�กษรไทำยและก�รว่�งอั�กขึ้รว่#ธี�แบบไทำยเด#ม ด�งบทำคำว่�มต�อัไปน�� (ธีนกร ช้�อัไม�ทำอัง. เว่6บไซึ่ต2.)

ทำ��นผ5�ร5 �น�กประว่�ต#ศิ�สตร2หล�ยทำ��น คำ�ดก�นว่�� เร#8มจ�กแบบอั�กษรคำฤนถ2ขึ้อังอั#นเด�ยใต� ได�ถ5กน��ม�ด�ดแปลงเป?นอั�กษรขึ้อัม อั�กษรขึ้อัมน��น��ม�เขึ้�ยนภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤตได�สะดว่ก แต�พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ทำรงเห6นว่��ก�รน��ม�เขึ้�ยนเป?นภ�ษ�ไทำยน��นไม�สะดว่ก เพร�ะไม�ม�ว่รรณย$กต2เป?นเคำร�8อังหม�ยก��หนดเส�ยงส5งต�8�และม�สระน�อัย ไม�เพ�ยงพอัจะเขึ้�ยนภ�ษ�ไทำยได�ต�มต�อังก�ร พระอังคำ2จ/งทำรงม�พระร�ช้ด��ร#แก�ไขึ้แบบอั�กษรเส�ยใหม�ให�เป?นล�กษณะอั�กษรไทำย (ซึ่/8งถ��ส�งเกตถ�อัยคำ��ในศิ#ล�จ�ร/ก จะเห6นคำ��ว่�� "น��" อัย5�ต�อัคำ��ว่�� "ล�ยส�อั" ทำ$กแห�ง คำงจะม�คำว่�มหม�ยว่��ต�ว่อั�กษรแบบน��ย�งไม�เคำยม�) พระอังคำ2ทำรงแก�ร5ปต�ว่อั�กษรให�เขึ้�ยนได�รว่ดเร6ว่กว่��อั�กษรขึ้อัม ทำ��งสระและพย�ญช้นะก6จะเขึ้�ยนอัย5�ในบรรทำ�ดเด�ยว่ก�น

แม�ว่��พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้จะม#ได�เป?นผ5�ทำรงประด#ษฐ2ร5ปอั�กษรขึ้/�นโดยพระอังคำ2เอังก6ต�ม (๑) ก�รทำ�8พระอังคำ2ทำรงแก�ไขึ้ต�ว่อั�กษรเส�ยใหม�ในสม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ยน��น น�บเป?นก�รส��คำ�ญ เป?นก�รพ�ฒน�ต�อัยอัดทำ�งคำว่�มคำ#ด คำ�อั ก�รน��ภ5ม#คำว่�มร5 �ทำ� �งหล�ยทำ�8ม�อัย5�เด#มในขึ้ณะน��นม�พ�ฒน�ให�

17

เก#ดคำว่�มเหม�ะสม ให�ม�คำว่�มสะดว่กในก�รจ�ร/กและอั��น อั�กทำ��งเส�ยงทำ�8ใช้�น��นก6ม�คำว่�มคำรบถ�ว่นต�มล�กษณะเส�ยงทำ�8ใช้�ในภ�ษ�ไทำย ส#8งน��น�บเป?นคำ$ณประโยช้น2อัย��งมห�ศิ�ล เป?นว่#ว่�ฒน�ก�ร อั�นทำ��ให�เก#ดคำว่�มเจร#ญก��ว่หน��ทำ�งคำว่�มร5 �และว่#ทำย�ก�รในสม�ยน��นเป?นอัย��งย#8ง แสดงให�เห6นถ/งพระอั�จฉร#ยะภ�พในเช้#งภ�ษ�ศิ�สตร2และคำว่�มเป?นน�กปร�ช้ญ2ขึ้อังพระอังคำ2

คำร��นล�ว่งร�ช้ก�ลพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้แล�ว่ จะเป?นระยะเว่ล�น�นเทำ��ใดไม�ปร�กฏแน�ช้�ด ม�ผ5�แก�ไขึ้กล�บไปใช้�คำ$ณล�กษณะบ�งอัย��งต�มแบบหน�งส�อัขึ้อัม ซึ่/8งม�สระอัย5�ขึ้��งหน��พย�ญช้นะบ��ง อัย5�ขึ้��งหล�งพย�ญช้นะบ��ง อัย��งเช้�นใช้�ในแบบหน�งส�อัไทำยม�จนทำ$กว่�นน��

ต�ว่อั�กษรไทำยทำ�8พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ทำรงคำ#ดคำ�นขึ้/�นน�� ได�ม�ผ5�น��ไปใช้�ก�นแพร�หล�ยต�อัไปในประเทำศิใกล�เคำ�ยงในสม�ยน��น เช้�น ในล��นช้��ง ล��นน� และประเทำศิขึ้��งฝีR�ยใต�ขึ้อังอั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ย คำ�อั กร$งศิร�อัย$ธีย�

ล�กี่ษณะของต้�วอ�กี่ษรู้ไทย

สระ ๒๐ ต�ว่

ว่รรณย$กต2 ๒ ร5ป ต�ว่เลขึ้ ๖ ต�ว่18

พย�ญช้นะ ๓๙ ต�ว่

ทำ��นผ5�ร5 �บ�งทำ��นได�ให�คำว่�มคำ#ดเห6นเก�8ยว่ก�บก�รประด#ษฐ2ต�ว่อั�กษรไทำยขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้อั�กน�ยหน/8งว่�� จ�กก�รด5ทำ�8เหต$ผลแว่ดล�อัม พย�ญช้นะไทำยน��จะม�คำรบทำ��ง ๔๔ ต�ว่ต��งแต�ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้แล�ว่ ทำ�งขึ้อัมได�ภ�ษ�บ�ล�-ส�นสกฤตเป?นคำร5 ม�พย�ญช้นะจ��นว่น ๓๓ ต�ว่เทำ��ก�บภ�ษ�บ�ล� พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงได�แบบอัย��งจ�กขึ้อัมและอั#นเด�ย คำร��งแรกน��นคำงเป?นพย�ญช้นะ ๓๔ ต�ว่ (ต�ดน#คำห#ต อัอัก ๑ ต�ว่ แต�พระอังคำ2ได�น��ม�ใช้�แทำนต�ว่ ม อัย��งส�นสกฤตและขึ้อัม) ต�อัม�พระอังคำ2อั�จจะทำรงคำ#ดคำ�นเพ#8มเต#มอั�ก ๑๐ ต�ว่ ทำ�8เร�ยกว่�� "พย�ญช้นะเต#ม" เพ�8อัให�เส�ยงพอัใช้�ในภ�ษ�ไทำย พย�ญช้นะเต#ม ๑๐ ต�ว่คำ�อั ฃ ฅ ซึ่ ฎ ด บ ฝี ฟ้ อั ฮ จะเห6นว่��พย�ญช้นะเหล��น��ได�เพ#8มเขึ้��

19

ม�จ�กพย�ญช้นะว่รรคำม�เส�ยงทำ�8พ�อังก�น เช้�น ฃ พ�อังเส�ยงก�บ ขึ้ ฅ พ�อังเส�ยงก�บ คำ ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น��น ต�ว่อั�กษรน��คำงอัอักเส�ยงเป?นคำนละหน�ว่ยเส�ยงก�น แต� ฃ ก�บ ฅ คำงจะอัอักเส�ยงได�ย�กกว่�� เร�จ/งร�กษ�เอั�ไว่�ไม�ได� ม�อั�นต�อังส5ญไปอัย��งน��เส�ยด�ย (๒) เหต$ผลคำ�อั ถ��เป?นหน�ว่ยเส�ยงเด�ยว่ก�น พระอังคำ2จะไม�ทำรงคำ#ดเส�ยงซึ่���ก�น เช้�นน��น ฃ ก�บ ขึ้ และ ฅ ก�บ คำ จ/งน��จะเป?นคำนละหน�ว่ยเส�ยงก�นเช้�นเด�ยว่ก�บภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤต ทำ�8อัอักเส�ยงพย�ญช้นะว่รรคำตะ ต��งก�บเส�ยงพย�ญช้นะว่รรคำฏะ แต�เม�8อัเร�ร�บเขึ้��ม�ใช้� เร�อัอักเส�ยงอัย��งเขึ้�ไม�ได� เร�จ/งอัอักเส�ยงเหม�อันก�น เช้�นเด�ยว่ก�บ ต�ว่ ส, ษ, ศิ ก6เช้�นเด�ยว่ก�น เขึ้�อัอักเส�ยงต��งก�นแต�เร�อัอักเส�ยงเหม�อันก�นหมด เส�ยงใดทำ�8อัอักย�กย�อัมส5ญได�ง��ย

(๑) หน�งส�อัพระบรมร�ช้�น$ส�ว่ร�ย2พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ และรว่มเร�8อังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย กรมศิ#ลป�กร

(๒) เล#กใช้�เม�8อัปHพระพ$ทำธีศิ�กร�ช้ ๒๔๗๐ ต�อัม�เก#ดพจน�น$กรมฉบ�บ ปHพระพ$ทำธีศิ�กร�ช้ ๑๓๙๓ จ/งได�ประก�ศิเล#กใช้�อัย��งเป?นทำ�งก�ร

ส��หร�บคำว่�มงดง�มในแง�ขึ้อังว่รรณคำด�น��น ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ได�ร�บก�รยอัมร�บด�งต�อัไปน��

ศิ#ล�จ�ร/กจ�ดว่��เป?นว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญประเภทำหน/8ง ทำ�8ม�ประโยช้น2ในด��นก�รศิ/กษ�เร�8อังร�ว่ทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2โบร�ณคำด� ตลอัดจนว่#ช้�อั�กษรศิ�สตร2 ว่�ฒนธีรรม และอั�8นๆ ศิ#ล�จ�ร/กทำ�8ม�ผ5�น��ม�เป?นหล�กฐ�นหล�กได� ม�ทำ� �งส#�น ๒๘ หล�ก และคำงไม�ม�ผ5�ใดปฏ#เสธีห�กจะกล��ว่ว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ทำ�8เป?นต�นแบบแห�งอั�กษรไทำยน��น จะ

20

จ�ดเขึ้��เป?นผลง�นทำ�8ทำรงคำ$ณคำ��อัย��งย#8งทำ�งด��นว่รรณกรรม ด�งน��

๑) ใช้�คำ��กะทำ�ดร�ด สละสลว่ย เช้�น

- ก5ไปต�หน�งว่�งช้��ง (ไปคำล�อังช้��ง)

- บ�เขึ้��ผ5�ล�กม�กผ5�ซึ่�อัน (ไม�เขึ้��ก�บคำนผ#ด)

๒) เน�นคำ��ได�กระช้�บ เช้�น - เจ6บทำ�อังขึ้�อังใจ

- ได�ขึ้��เส�อักขึ้��เส�อั ห�ว่พ$ �งห�ว่รบก6ด� บ�ฆ่��บ�ต� - พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��นห�เป?นทำ��ว่เป?นพระย�แก�

ไทำยทำ��งหล�ย ห�เป?นคำร5อั�จ�รย2ส� 8งสอันไทำยทำ��งหล�ย ให�ร5 �บ$ญร5 �แทำ� แต�คำนอั�นม�เม�อังไทำยด�ว่ยร5 �หลว่ก ด�ว่ยแกล�ว่ด�ว่ยห�ญ ด�ว่ยแคำะด�ว่ยแรง ห�คำนจ�กเสมอัม#ได�

๓) ม�โว่ห�รเปร�ยบเทำ�ยบได�ด� ทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2และม�จ#นตน�ก�ร เช้�น - เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล�ในน�ม�เขึ้�� - น���ตระพ�งโพยส�ใสก#นด�ด�8งก#นน���โขึ้งเม�8อัแล�ง - ม�พระอั�ฎฐ�รศิอั�นหน/8งล$กย�น (กล��ว่ถ/งพระพ$ทำธีร5ปย�น) ๔) ม�คำ��ส�มผ�ส คำล�อังจอัง - ไพร�ฟ้=�หน��ใส - เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ��ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย

จะเห6นว่��ภ�ษ�ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น��น อั��นแล�ว่ได�อัรรถรสขึ้อังถ�อัยคำ�� เป?นภ�ษ�ไทำยแทำ�ทำ�8เขึ้�ยนเป?น

21

คำว่�มส��นๆ แต�ได�ใจคำว่�มทำ�8ล/กซึ่/�ง ก#นใจ ทำ��ให�เก#ดจ#นตน�ก�รขึ้อังผ5�อั��นได�กว่��งไกล เช้�นทำ�อันหน/8งบนศิ#ล�จ�ร/ก กล��ว่ว่��

"... เม�8อัช้�8ว่พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เม�อังส$โขึ้ทำ�ยน��ด� ในน���ม�ปล�ในน�ม�ขึ้��ว่ เจ��เม�อังบ�เอั�จกอับในไพร�ล5�ทำ�ง เพ�8อันจ5งว่�ว่ไปคำ�� ขึ้�8ม��ไปขึ้�ย ใคำรจ�กใคำร�คำ��ช้��งคำ�� ใคำรจ�กใคำร�คำ��ม��คำ��..."

ว่รรณคำด�เร�8อังน�� ได�บอักเล��เร�8อังร�ว่ต��งๆ ในสม�ยร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยไว่�หล�ย

ด��นนอักเหน�อัจ�กคำว่�มร5 �ทำ�งด��นอั�กษรศิ�สตร2และน#ร$กต#ศิ�สตร2 ซึ่/8งพอัจะยกม�เป?นต�ว่อัย��งให�เห6นโดยส�งเขึ้ป ได�แก�

๑) ให�คำว่�มร5 �ในด��นประว่�ต#ศิ�สตร2 โดยบอักเล��ถ/งพระร�ช้ประว่�ต#

พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้, เร�8อังร�ว่ขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ย ๒) ด��นประว่�ต#ศิ�สตร2ภ5ม#ศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งอั�ณ�เขึ้ต

ขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยในขึ้ณะน��นว่��ม�เขึ้ตแดนต#ดต�อัก�บประเทำศิใดบ��ง

๓) ด��นน#ต#ศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งเร�8อังขึ้อังกรรมส#ทำธี#Y, ก�รร�บมรดก, กฎหม�ย

ระหว่��งประเทำศิทำ�8ไม�ม�ก�รทำ��ร��ยเช้ลยศิ/ก และอั�8นๆ ซึ่/8ง ม.ร.ว่.เสน�ย2 ปร�โมช้ ได�กล��ว่ไว่�ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น�� น�บได�ว่��เป?นร�ฐธีรรมน5ญฉบ�บแรกขึ้อังไทำย

22

๔) ด��นร�ฐศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งระบอับก�รปกคำรอัง ทำ�8เป?นก�รปกคำรอังทำ�8เป?นแบบ

พ�อัปกคำรอังล5ก, ก�รต�ดส#นคำว่�มต��งๆ ให�ทำรงไว่�ซึ่/8งคำว่�มเป?นจร#ง เป?นไปอัย��งย$ต#ธีรรม

๕) ด��นเศิรษฐศิ�สตร2 ก�รพ�ณ#ช้ย2 บอักเล��ถ/งก�รเก6บภ�ษ� ก�รคำ��ขึ้อังประช้�ช้น

ม�ก�รคำ��ขึ้�ยแลกเปล�8ยนส#นคำ�� ม�ตล�ดส��หร�บคำ��ขึ้�ย ๖) ด��นก�รเกษตร บอักเล��ถ/งก�รปล5กสว่นผลไม�

ทำ��น� พ��นทำ�8ทำ��ก#น ม�คำว่�มอั$ดมสมบ5รณ2 ม�ก�รก�กเก6บน���เพ�8อัไว่�ใช้�ในหน��แล�ง

๗) ด��นส�งคำมศิ�สตร2 บอักเล��ถ/งช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ทำ�8เร�ยบง��ย ประช้�ช้นม�ศิ�ลธีรรม

ก�รคำบคำ��สม�คำมก�นเป?นไปอัย��งม�ม#ตรไมตร� เอั��อัเฟ้S� อัเผ�8อัแผ� บ$ตรทำ��น$บ��ร$งปรนน#บ�ต#ผ5�เป?นบ#ด�ม�รด� ผ5�เป?นน�อังให�คำว่�มเคำ�รพและด5แลปรนน#บ�ต#ต�อัผ5�เป?นพ�8เย�8ยงบ#ด�ม�รด� ๘) ด��นขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� บอักเล��ถ/งประเพณ�ก�รถ�อัศิ�ลในช้�ว่งเขึ้��พรรษ� ประเพณ�กร�นกฐ#นหล�งอัอักพรรษ� ก�รเผ�เทำ�ยนเล�นไฟ้

๙) ด��นศิ�สน� บอักเล��ถ/งก�รให�ทำ�นร�กษ�ศิ�ล สร��งว่�ด โบสถ2 ว่#ห�ร ศิ�สนสถ�

ต��งๆ ม�ก�รทำ��น$บ��ร$งพระพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งด�ย#8ง เป?นส#8งทำ�8แสดงให�เห6นว่��ร�ช้อั�ณ�จ�กรส$โขึ้ทำ�ยน��น ม�พระพ$ทำธีศิ�สน�เป?นศิ�สน�ประจ��ช้�ต#

อัย��งไรก6ด� ในปPจจ$บ�นม�ประเด6นทำ�8ถกเถ�ยงก�นถ/งคำว่�มจร#งบ�งประก�รเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/ก โดยบ�งส�ว่นมอังว่�� ศิ#ล�จ�ร/กเป?น

23

ส#8งทำ�8ถ5กประด#ษฐ2ขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ม�กกว่��จะเป?นขึ้อังโบร�ณทำ�8ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ด�งน�� (มต#ช้น. ว่�นทำ�8 ๐๔ ก�นย�ยน พ.ศิ.

๒๕๔๖ ปHทำ�8 ๒๖ ฉบ�บทำ�8 ๙๓๐๙. หน�� ๑)

ศึ$ลาจารู้�กี่"เจ7ง พ่$ส�จน%ได ท��งว$ทย%-โบรู้าณคด�น�กี่ว$ชากี่ารู้สายกี่รู้มศึ$ลป9ย�น เหมาะสมกี่�บรู้างว�ลย�เนสโกี่

ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญภ�ษ�โบร�ณ ทำ��ล�8นพ#ส5จน2ศิ#ล�จ�ร/ก พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง หล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังจร#งร�อัยเปอัร2เซึ่6นต2 ใคำรบอักปลอัมให�ห�หล�กฐ�นประว่�ต#ศิ�สตร2ม�ย�นย�น "ปอังพล" เผยเคำยม�คำนส�งหน�งส�อัคำ�ดคำ��นถ/งย5เนสโก

เม�8อัว่�นทำ�8 ๓ ก�นย�ยน น�ยปอังพล อัด#เรกส�ร ร�ฐมนตร�ว่��ก�รกระทำรว่งศิ/กษ�ธี#ก�ร(ศิธี.) ให�ส�มภ�ษณ2กรณ�น�กประว่�ต#ศิ�สตร2ระบ$หล�กศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงหล�กทำ�8 ๑ ไม�ได�ทำ��ขึ้/�นสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง แต�ทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ว่�� ใคำรทำ�8คำ�ดคำ��นเร�8อังน��ก6ช้�ว่ยไม�ได�เพร�ะทำ�งอังคำ2ก�รศิ/กษ�ว่#ทำย�ศิ�สตร2และว่�ฒนธีรรมแห�งสหประช้�ช้�ต# (ย5เนสโก) ม�มต#ให�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นมรดกโลก ก�อันหน��น��ม�คำนส�งหน�งส�อัคำ�ดคำ��นไปทำ�8ย5เนสโกว่��ไม�ใช้�ขึ้อังจร#งทำ�8สร��งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำ�งกระทำรว่งช้��แจงย5เนสโกไปแล�ว่ ส�ว่นก�รจ�ดง�นสมโภช้ศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่น��ในว่�ระคำรบรอับ ๗๒๐ ปH จะจ�ดในปH ๒๕๔๖ น��แต�ต�อังห�ร�อัร�ว่มก�บหน�ว่ยง�นอั�8นๆ ด�ว่ย ส��หร�บหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่น��จ�ดเก6บไว่�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต# กร$งเทำพมห�นคำร

น�งส#ร#กร มณ�ร#นทำร2 ร�ฐมนตร�ช้�ว่ยว่��ก�ร ศิธี. กล��ว่ว่�� ก�รทำ�8ย5เนสโกยกย�อังให�เป?นมรดกโลกเป?นเร�8อังทำ�8น��ย#นด�

24

ม�กกว่�� ประช้�ช้นช้�ว่ไทำยน��ด�ใจเอั�ไว่�ก�อัน ย#8งในช้�ว่งทำ�8จะประช้$มกล$�มคำว่�มร�ว่มม�อัทำ�งเศิรษฐก#จเอัเช้�ยแปซึ่#ฟ้Uก(เอัเปคำ)ในเด�อันต$ล�คำมน��จะเป?นส#8งด�ม�กๆ ส�ว่นกรณ�ทำ�8น�กประว่�ต#ศิ�สตร2บ�งส�ว่นบอักว่��ไม�ใช้�ขึ้อังจร#งเป?นขึ้อังปลอัมเป?นเร�8อังทำ�8ส�ม�รถพ#ส5จน2ก�นภ�ยหล�งได�

น�งส�ว่ก�อังแก�ว่ ว่�ระประจ�กษ2 ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นภ�ษ�โบร�ณ กรมศิ#ลป�กร กล��ว่ว่�� หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นขึ้อังจร#ง ๑๐๐ เปอัร2เซึ่6นต2 เพร�ะจ�กก�รศิ/กษ�ต�ว่อั�กษรหล�กศิ#ล�จ�ร/กพบว่��เป?นต�ว่อั�กษรทำ�8พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงคำ#ดคำ�นขึ้/�น เพ�8อัให�เป?นเอักล�กษณ2ทำ�8ใช้�ขึ้/�น จะเห6นว่��พย�ญช้นะทำ�8เขึ้�ยนจะไม�ม�ขึ้อับบนล��งเหม�อันอั�กษรขึ้อัม สระพย�ญช้นะอัย5�ในบรรทำ�ดเด�ยว่ก�น ก�รเขึ้�ยนอั�กษรพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงไม�ต�อังยกเคำร�8อังม�อัเขึ้�ยน ส�ม�รถเขึ้�ยนต#ดต�อัก�นได�เลยในแต�ละพย�ญช้นะเป?นเอักล�กษณ2ม�จนถ/งทำ$กว่�นน�� แต�ถ��เป?นอั�กษรขึ้อังขึ้อัมหร�อัขึ้อังภ�ษ�อั�งกฤษเว่ล�เขึ้�ยนพย�ญช้นะส�ว่นใหญ�ต�อังยกเคำร�8อังม�อัเขึ้�ยน เช้�น ต�ว่ T ต�อังขึ้�ดเส�นตรงบนและถ/งจะขึ้�ดเส�นตรงล��ง ก�รเขึ้�ยนต�อังยกป�กก�เว่ล�เขึ้�ยน ส#8งเหล��น��แสดงให�เห6นถ/งคำว่�มเป?นอั#สระทำ�งภ�ษ� นอักจ�กน��ในหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�งกล��ว่จะเขึ้�ยนเป?นร5ปสละลอัยอัย��งคำ��ในศิ#ล�จ�ร/กขึ้$นศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 ในศิ#ล�จ�ร/กร$ �นหล�งๆ จะใช้�ร5ปสระลอัย

"น�กประว่�ต#ศิ�สตร2และคำนทำ�8อัอักม�บอักว่��หล�กศิ#ล�จ�ร/กน��เป?นขึ้อังปลอัม อัย�กทำร�บว่��บ$คำคำลเหล��น��เคำยอั��นหล�กศิ#ล�จ�ร/กและม�คำว่�มร5 �เร�8อังน��หร�อัเปล�� ห�กอัอักม�ระบ$ว่��ทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ คำว่รจะม�หล�กฐ�นทำ�ง

25

ประว่�ต#ศิ�สตร2อัอักม�ย�นย�น ไม�อัย�กให�อัอักม�พ5ดลอัยๆ แบบน��" ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นภ�ษ�โบร�ณกล��ว่

คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิ ช้ว่ล#ต ประธี�นทำ�8ปร/กษ�คำณะกรรมก�รแห�งช้�ต# ว่��ด�ว่ยแผนง�นคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลก กล��ว่ว่�� เหต$ผลทำ�8ม�ก�รเสนอัหล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงเป?นมรดกโลก จะเห6นว่��ในหล�กศิ#ล�จ�ร/ก ๔ ด��นจะม�เน��อัห�ทำ�8บ�งบอักถ/งหล�กก�รปกคำรอังบ��นเม�อังขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงตรงก�บหล�กส#ทำธี#มน$ษยช้นทำ�8เปUดโอัก�สให�ร�ษฎรม�ส�ว่นร�ว่มในก�รปกคำรอังบ��นเม�อัง เช้�น ก�รให�ร�ษฎรม�ส�8นระฆ่�งเว่ล�ม�เร�8อังเด�อัดร�อัน ก�รจ�ดระเบ�ยบบ��นเม�อังใคำรใคำร�คำ��ช้��งคำ�� ใคำร�คำ��ม��คำ�� ร�ษฎรจะเด#นทำ�งไปคำ��ทำ�8ไหนก6ได�แสดงถ/งคำว่�มเป?นอั#สระ ก�รส�งเสร#มให�ร�ษฎรอัย5�ในศิ�ลธีรรม ม�ก�รเช้#ญพระเถระม�เทำศิน2ให�ร�ษฎรฟ้Pง ส#8งเหล��น��ทำ�งย5เนสโกก6เห6นคำว่�มส��คำ�ญ

"ส�ว่นเร�8อังทำ�8ม�คำนคำ��นว่��ไม�ใช้�หล�กศิ#ล�จ�ร/กจร#งน��น ทำ�งย5เนสโกไม�ได�สนใจประเด6นเหล��น��เทำ��ไร แต�ทำ�งคำณะกรรมก�รก6ได�ทำ��หน�งส�อัช้��แจงเร�8อังเหล��น��ไปด�ว่ย ว่��ม�ก�รศิ/กษ�และพ#ส5จน2แล�ว่ว่��เป?นขึ้อังจร#งทำ�8สร��งสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง นอักจ�กน��ย�งพ#ส5จน2ทำ�งว่#ทำย�ศิ�สตร2โดยส��น�กโบร�ณคำด� กรมศิ#ลป�กร จ�กห#นหล�กศิ#ล�จ�ร/กก6ม�อั�ย$อัย5�ในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ม�ก�รพ#ส5จน2รอัยขึ้�ดขึ้อังต�ว่อั�กษรในหล�กศิ#ล�จ�ร/กด�ว่ย เร�8อังเหล��น��ปกต#ต�มหล�กก�รก6ต�อังม�ก�รพ#ส5จน2ด�ว่ยหล�กว่#ทำย�ศิ�สตร2คำว่บคำ5�ไปด�ว่ย ส�ว่นทำ�8บ�งทำ��นบอักว่��คำ��บ�งคำ��ไม�คำว่รจะม�ในสม�ยน��นก6ม�ก�รถกเถ�ยงก�นและได�ม�ก�รศิ/กษ�พ#ส5จน2โดยผ5�เช้�8ยว่ช้�ญหล�ยทำ��น อัย��งคำ��ว่�� "ช้��ง" ก6ม�

26

ก�รจ�ร/กไว่�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑๐๖ หล�กทำ�8 ๑๐๒ เป?นคำ��ว่��ช้��งเกว่�ยน หล�กทำ�8 ๕๔ เป?นช้��งล$" คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิกล��ว่

คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิกล��ว่ว่�� ก�รจะเสนอัให�หล�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เป?นมรดกเป?นเร�8อังทำ�8ทำ$กฝีR�ยทำ��ก�นอัย��งรอับคำอับให�ม�กทำ�8ส$ด เพร�ะก�รทำ�8จะเอั�ช้�8อัเส�ยงขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงไปเสนอัน��นจะต�อังทำ��ให�ทำ$กคำนม�คำว่�มเช้�8อัถ�อั เล�8อัมใสเคำ�รพน�บถ�อัในพระอังคำ2 ห�กไม�ม�พระอังคำ2เร�ก6อั�จจะไม�ม�ภ�ษ�ทำ�8เป?นภ�ษ�ไทำยจนทำ$กว่�นน�� อัย��งไรก6ต�ม จะก�รแปลหล�กศิ#ล�จ�ร/กเพ�8อัเผยแพร�เป?นภ�ษ�จ�น เยอัรมน� จ�กเด#มทำ�8ได�พ#มพ2เผยแพร�เป?นภ�ษ�อั�งกฤษและภ�ษ�ฝีร�8งเศิสแล�ว่ อั�กทำ��งจะม�ก�รเผยแพร�ทำ�งเว่6บไซึ่ต2ด�ว่ย

น�ยว่#ร$ณ ต��งเจร#ญ อัธี#ก�รบด�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิร�นคำร#นทำรว่#โรฒ (มศิว่) ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นศิ#ลปกรรมศิ�สตร2 และว่�ฒนธีรรม กล��ว่ว่�� เช้�8อัในศิ#ล�จ�ร/กม�ต��งแต�อัด�ตโดยไม�ม�คำ��ว่��ขึ้อังจร#งหร�อัปลอัม จนกระทำ�8งม�ง�นว่#จ�ยขึ้อังน�ยพ#ร#ยะ ไกรฤกษ2 อั�จ�รย2คำณะศิ#ลปกรรมศิ�สตร2 มห�ว่#ทำย�ล�ยธีรรมศิ�สตร2 ได�ทำ��ว่#จ�ยในช้�ว่งทำ�8เป?นอั�จ�รย2อัย5�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิ#ลป�กร(มศิก.) โดยว่#จ�ยในม$มมอังประว่�ต#ศิ�สตร2ศิ#ลปF และโบร�ณคำด� ก6ร�บฟ้Pงได� แต�ไม�ได�หม�ยคำว่�มว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม เพร�ะเป?นก�รน��เสนอัโดยใช้�ด��นมน$ษยว่#ทำย�เขึ้��ไปแยกแยะ ฉะน��น จ/งไม�ส�ม�รถสร$ปได�ว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม และส�ว่นใหญ�ย�งเช้�8อัก�นว่��เป?นขึ้อังจร#งม�กกว่��

"ประว่�ต#ศิ�สตรศิ#ลปFไม�ม�ขึ้�อัม5ลช้�ดเจนต�ยต�ว่ ฉะน��น โดยคำว่�มเช้�8อัส�ว่นต�ว่ต�อังถ�อัว่��เป?นขึ้อังจร#ง และก�รทำ�8ย5เนสโก

27

ยกย�อังให�เป?นมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลกเร�ก6น��จะย#นด� เพร�ะจะเป?นพล�งกระต$�นถ/งคำว่�มเป?นคำนไทำยขึ้/�นม�ในกระแสโลกปPจจ$บ�น ก6เป?นปร�กฏก�รณ2ทำ�8ด�" น�ยว่#ร$ณกล��ว่

น�ยพ$ฒ# ว่�ระประเสร#ฐ อัธี#ก�รบด�มห�ว่#ทำย�ล�ยศิ#ลป�กร กล��ว่ว่�� เว่ล�น��คำว่�มเช้�8อัในเร�8อังแบ�งอัอักเป?น ๒ ทำฤษฎ� ซึ่/8งขึ้/�นอัย5�ก�บว่#ธี�ก�รคำ#ด พ5ด ก�รกล�ยขึ้อังภ�ษ� และต�ว่อั�กษร เป?นเร�8อังขึ้อังก�รต�คำว่�มทำ��งส#�น บ�งคำนเช้�8อัว่��ศิ#ล�จ�ร/กทำ�8เก��ทำ�8ส$ดคำ�อัหล�ก ๒ และเป?นขึ้อังจร#ง แต�บ�งคำนบอักว่��ทำ��ขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ เพร�ะต�อังสร��งคำว่�มร5 �ส/กร�กช้�ต# อัย��งไรก6ต�ม คำงต�อังด5ด�ๆ เพร�ะม�ศิ#ล�จ�ร/กอั�กหล�ยหล�กทำ�8เขึ้�ยนอั�กษรเช้�นเด�ยว่ก�บหล�ก ๑ แต�ทำ��ไมต�อังต�คำว่�มว่��ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นขึ้อังปลอัม และถ��ทำ��ปลอัมจร#ง คำนทำ��ต�อังเป?นยอัดอั�จฉร#ยะถ/งทำ��อั�นอั�8นได�เหม�อัน

น�ยพ$ฒ#กล��ว่อั�กว่�� ก�รทำ�8ย5เนสโกยกย�อังให�ศิ#ล�จ�ร/กหล�ก ๑ เป?นมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลกน��น ไม�เห6นว่��เส�ยห�ยตรงไหน เพร�ะไม�ได�ทำ��ให�ประเทำศิเส�ยห�ย จ/งไม�จ��เป?นจะต�อังปฏ#เสธี

น�งส�ว่#ตร� ส$ว่รรณสถ#ตย2 รอังปล�ด ศิธี. ในฐ�นะเลขึ้�ธี#ก�รคำณะกรรมก�รแห�งช้�ต# ว่��ด�ว่ยย5เนสโก หน/8งใน ๓ คำน ทำ�8ร �ว่มเด#นทำ�งไปช้��แจงต�อัคำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต# ขึ้อังย5เนสโก กล��ว่ว่�� ในก�รช้��แจงต�อัย5เนสโก นอักจ�กตน คำ$ณหญ#งแม�นม�ศิแล�ว่ ย�งม�น�กว่#ช้�ก�รทำ�8ได�ร�บก�รยอัมร�บคำ�อัน�ยอัด$ล ว่#เช้�ยรเจร#ญ กรรมก�รแห�งช้�ต#ว่��ด�ว่ยย5เนสโก ร�ว่มไปช้��แจงด�ว่ย ได�น��หล�กฐ�นทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2ทำ� �งเอักส�รทำ�งว่#ช้�ก�ร หน�งส�อั จ�ก

28

หอัสม$ดแห�งช้�ต#และหอัจดหม�ยเหต$ ตลอัดจนหน�งส�อัทำ�8ช้�ว่ต��งช้�ต#เขึ้�ยนไว่�ไปย�นย�น อั�ทำ# Thailand a short

history เขึ้�ยนโดย David K. Wyatt หร�อัแม�แต�ขึ้�อัทำ�กทำ�ว่งขึ้อังน�กว่#ช้�ก�รบ�งกล$�มเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ น��ไปเสนอัด�ว่ย แต�คำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต#ขึ้อังย5เนสโกย�งยอัมร�บ และลงมต#สน�บสน$นเป?นเอักฉ�นทำ2ให�จดทำะเบ�ยนศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ในโคำรงก�รมรดกคำว่�มทำรงจ��ขึ้อังโลก

"ไม�คำ#ดว่��คำณะกรรมก�รทำ�8ปร/กษ�น�น�ช้�ต#ขึ้อังย5เนสโกให�จดทำะเบ�ยนเพร�ะเว่ทำน� อัย��งทำ�8น�ยส$จ#ตต2 ว่งษ2เทำศิ บรรณ�ธี#ก�รและผ5�พ#มพ2ผ5�โฆ่ษณ� หน�งส�อัศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ระบ$ เพร�ะคำณะกรรมก�รด�งกล��ว่ม�ม�ตรฐ�นและประกอับด�ว่ยผ5�เช้�8ยว่ช้�ญ เหม�อันเป?นก�รด5ถ5กสต#ปPญญ�ขึ้อังคำณะกรรมก�ร และเป?นก�รก��ว่ล�ว่งเก#นขึ้อับเขึ้ตขึ้อังน�กว่#ช้�ก�ร ซึ่/8งถ��คำนว่#จ�รณ2เขึ้��ไปน�8งฟ้Pงอัย5�ในทำ�8ประช้$มด�ว่ยแล�ว่เห6นว่��ลงมต#ให�ด�ว่ยคำว่�มเว่ทำน�จร#ง จ/งจะพ5ดอัย��งน��นได�" น�งส�ว่#ตร�กล��ว่

น�งอัมร� ศิร�ส$ช้�ต# ผ5�อั��นว่ยก�รพ#พ#ธีสถ�นแห�งช้�ต#ร�มคำ��แหงส$โขึ้ทำ�ย กล��ว่ว่�� โดยส�ว่นต�ว่เห6นว่��เป?นเร�8อังด�ทำ�8ย5เนสโกเห6นคำว่�มส��คำ�ญขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก แต�เม�8อัยกย�อังหล�กทำ�8 ๑ แล�ว่ น��จะยกย�อังหล�กอั�8นเสมอัเหม�อันก�น เน�8อังจ�กศิ#ล�จ�ร/กสม�ยส$โขึ้ทำ�ยม�ม�กกว่�� ๑๐ หล�ก แต�ละหล�กกล��ว่ถ/งอั�รยธีรรม ว่�ฒนธีรรม และภ5ม#ปPญญ�ส$โขึ้ทำ�ยไว่�ม�กม�ย ส�ว่นคำว่�มเห6นขึ้อังประว่�ต#ศิ�สตร2บ�งส�ยทำ�8บอักว่��ไม�ใช้�จ�ร/กสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ เพร�ะสร��งขึ้/�นใหม�น��น เห6นว่��ด��นทำ�8 ๑ บ�ง

29

บอักไว่�ช้�ดเจนแล�ว่ว่�� "พ�อัก5ช้�8อัศิร�อั#นทำร�ทำ#ตย2 แม�ก5ช้�8อัน�งเส�อัง พ�8ก5ช้�8อับ�นเม�อัง ก5ม�พ�8น�อังทำ�อังเด�ยว่ห��คำน ผ5�ช้�ยส�ม ญ#งโสง พ�8เผ�อัผ5�อั��ยต�ยจ�กเผ�อัเต�ยมแต�ย�งเล6ก" หม�ยถ/งพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ คำ#ดและทำรงเล��เร�8อังให�ช้��งสล�กลงบนหล�กศิ#ล� จ/งถ�อัได�ว่��ศิ�ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เก#ดขึ้/�นโดยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้อัย��งแทำ�จร#ง

"ทำ�งจ�งหว่�ด โดยพ#พ#ธีภ�ณฑิ2จะจ�ดส�มมน�ทำ�งโบร�ณคำด�อัด�ตปPจจ$บ�นอัน�คำตขึ้/�นในว่�นทำ�8 ๕-๖ ก�นย�ยนน��ทำ�8โรงแรมไพล#นส$โขึ้ทำ�ย ม�น�กว่#ช้�ก�รและผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นประว่�ต#ศิ�สตร2และโบร�ณคำด�ร�ว่มจ��นว่นม�ก" น�งอัมร�กล��ว่

น�ยอัมรทำ�ต# น#ร�ตศิยก$ล ผ5�ว่��ร�ช้ก�รจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย กล��ว่ว่�� ช้�ว่ส$โขึ้ทำ�ยต��งด�ใจและจะประช้$มเพ�8อัจ�ดง�นเฉล#มฉลอังให�ย#8งใหญ�พร�อัมก�บง�นสมโภช้ว่�นอั�น$ภ�พพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ ทำ�งจ�งหว่�ดจ�ดม� ๗ ปHแล�ว่ คำร��งน��น��จะเฉล#มฉลอังหล�กศิ#ล�จ�ร/กไปพร�อัมก�นด�ว่ยในว่�นทำ�8 ๑๗ มกร�คำม ๒๕๔๗

จารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง "ไม*ปลอม" : จากี่ม�มมองของน�กี่ว$ทยาศึาสต้รู้% คำ$ณจ#ร�ภรณ2 อัร�ณยะน�คำ ได�เขึ้�ยนบทำคำว่�มและให�ทำ�ศินะเก�8ยว่ก�บจ�ร/กพ�อัขึ้$น

ร�มคำ��แหงมห�ร�ช้น�� ไว่�ในน#ตยส�รศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ฉบ�บเด�อันก�นย�ยน ปH ๒๕๓๓ ซึ่/8ง

ขึ้ณะน��นม�น�กว่#ช้�ก�รหล�ยทำ��นต��งขึ้�อัส�งเกตและขึ้�อัสงส�ยหล�ยประก�ร เช้�น

30

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ อั�จไม�ได�จ�ร/กขึ้/�นในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เน�8อังจ�กคำว่�มผ#ดปกต#ในด��นอั�กขึ้รว่#ธี�และเน��อัห�ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��น

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��คำงจ�ร/กขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 หร�อัในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔

คำ$ณจ#ร�ภรณ2 เป?นผ5�ได�ร�บมอับหม�ยให�ด��เน#นก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยโดยน��เคำร�8อังม�อัทำ�ง

ว่#ทำย�ศิ�สตร2เขึ้��ม�ตรว่จสอับ ซึ่/8งอั�จจะให�ขึ้�อัม5ลบ�งอัย��งทำ�8ม�ประโยช้น2ในอั�กแง�ม$มหน/8ง

หล�งจ�กทำ�8ได�พ#จ�รณ�ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ และศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ อัย5�หล�ยคำร��ง พร�อัมก�บ

ศิ/กษ�ประว่�ต#ก�รคำ�นพบและก�รเก6บร�กษ� คำ$ณจ#ร�ภรณ2ได�พบล5�ทำ�งในก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยในคำร��ง

น�� โดยต��งสมม$ต#ฐ�นว่��ประก�รทำ�8 ๑ ถ��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย

คำงจะต�อังอัย5�กล�งแจ�ง กล�งแดด กล�งฝีน เป?นเว่ล�น�น หล�ยร�อัยปH ก�อันทำ�8จะถ5กเคำล�8อันย��ยม�เก6บร�กษ�ในกร$งเทำพฯ ในปH ๒๓๗๖ และก�รทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงพบศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��โดยง��ย ภ�ยในระยะเว่ล�อั�นส��น แสดงว่�� ขึ้ณะถ5กพบศิ#ล�จ�ร/กหล�กน��ไม�ได�อัย5�ใต�ด#นหร�อัอั�จจะไม�เคำยอัย5� ใต�ด#นเลยก6ได� เพร�ะฉะน��น ผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ น��จะม�ร#�ว่รอัยทำ�8เก#ดจ�กก�รส/กกร�อันเน�8อังจ�กก�รกระทำ��ขึ้อังสภ�ว่ะแว่ดล�อัม และม�ก�รเปล�8ยนแปลงอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�ใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย โดยม�ขึ้�อัแม�ว่�� จะเปร�ยบเทำ�ยบก�บห#นช้น#ด

31

เด�ยว่ก�นและม�อังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�ใกล�เคำ�ยงก�น ตลอัดจนอัย5�ในสภ�พแว่ดล�อัมคำล��ยคำล/งก�น

ประก�รทำ�8 ๒ ถ��ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ถ5กทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น จ�ก

ก�รศิ/กษ�ประว่�ต#ก�รเก6บร�กษ� พบว่��ได�เก6บร�กษ�ไว่�ในทำ�8ร �มม�โดยตลอัด ฉะน��นร�อังรอัย

ก�รส/กกร�อันและอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�บนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กน�� ย�อัมจะแตกต��งจ�ก

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��ขึ้/�นจ�กสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ซึ่/8งถ5กทำอัดทำ#�งอัย5�กล�งแจ�งเป?นเว่ล�น�นหล�ย

ร�อัยปHอัย��งแน�นอัน ก�รศิ/กษ�ว่#จ�ยในคำร��งน��จ/งเป?นก�รศิ/กษ�เปร�ยบเทำ�ยบจ�กร#�ว่รอัยทำ�8เก#ดจ�กก�รส/ก

กร�อันและอังคำ2ประกอับทำ�งเคำม�บนผ#ดขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ทำ�8ทำ��

จ�กห#นช้น#ดเด�ยว่ก�น โดยอั�ศิ�ยทำฤษฎ�ทำ�8ว่�� ห#นทำ�8อัย5�กล�งแจ�งเป?นเว่ล�น�นหล�ยร�อัยปH

ย�อัมส/กกร�อันม�กกว่��ห#นทำ�8อัย5�ในทำ�8ร �ม หร�อัอัย5�กล�งแจ�งเพ�ยงช้�8ว่ระยะเว่ล�อั�นส��น

แต�ถ��จะให�พ#ส5จน2ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นหล�งจ�กศิ#ล�จ�ร/กหล�กอั�8นๆ ขึ้อังส$โขึ้ทำ�ยเป?นเว่ล�น�นเทำ��ใด คำงจะพ#ส5จน2ไม�ได� เพร�ะขึ้ณะน��ย�งไม�เคำร�8อังม�อัว่#ทำย�ศิ�สตร2ช้น#ดใดทำ�8ส�ม�รถช้�ว่ยให�คำ�นห�คำ��ตอับน��ได� เพร�ะก�รก��หนดอั�ย$ขึ้อังห#นด�ว่ยว่#ธี�ทำ�งธีรณ�ว่#ทำย� จะให�คำ��ตอับว่�� ห#นน��นๆ เก#ดขึ้/�นบน

32

เปล�อักโลกน��ก�8ร �อัยล��นปHม�แล�ว่ แต�จะบอักไม�ได�ว่��ห#นน��นๆ ถ5กสก�ดม�ใช้�ง�นเม�8อัใด

จ�กก�รส��รว่จและว่#เคำร�ะห2 ช้น#ดขึ้อังห#นทำ�8ใช้�ทำ��ศิ#ล�จ�ร/ก โบร�ณว่�ตถ$และโบร�ณสถ�น ในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยและสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 พบว่�� ห#นทำ�8ใช้�ในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�เป?นห#นฟ้Uลไลทำ2 ซึ่/8งคำนทำ�8ว่ไปม�กเร�ยกว่�� "ห#นช้นว่น"

คำว่�มจร#งแล�ว่ห#นฟ้Uลไลทำ2 เป?นห#นแปรช้น#ดหน/8งซึ่/8งแปรสภ�พต�อัจ�กห#นช้นว่น ภ�ยใต�คำว่�มกดด�นและอั$ณหภ5ม#ส5ง กล�ยเป?นห#นฟ้Uลไลทำ2 ซึ่/8งม�เน��อัละเอั�ยด ล�8นม�อั และแขึ้6งกว่��ห#นช้นว่น

ศิ#ล�จ�ร/กสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�ทำ��จ�กห#นฟ้Uลไลทำ2 ม�เพ�ยงส�ว่นน�อัยทำ�8ทำ��จ�กห#นทำร�ย ห#นทำร�ยแป=ง และห#นด#นด�น

ส�ว่นประกอับขึ้อังโบร�ณสถ�นสม�ยส$โขึ้ทำ�ยส�ว่นใหญ�ก6ทำ��จ�กห#นฟ้Uลไลทำ2 เช้�น ห#นป5พ��น ฐ�นพระฐ�นศิ#ว่ล/งคำ2 เพด�นห#น แผ�นศิ#ล� ปUดป�กกร$ รอัยพระพ$ทำธีบ�ทำ พระพ$ทำธีร5ป เทำว่ร5ป แทำ�นห#น ๆลๆ โดยเฉพ�ะอัย��งย#8งว่�ดเซึ่ต$พน สร��งจ�กห#นฟ้Uลไลทำ2แทำบทำ��งหมด

ศิ#ล�จ�ร/กและโบร�ณว่�ตถ$โบร�ณสถ�นสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นส�ว่นใหญ�ทำ��จ�กห#นช้นว่น ห#นอั�อัน ห#นป5น ห#นแกรน#ต ห#นด#นด�น ห#นทำร�ย และห#นภ5เขึ้�ไฟ้ จ�กจ�น ซึ่/8งม�กเร�ยกว่�� "ห#นอั�บเฉ�" พบม�กทำ�8ส$ด

ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ทำ��ด�ว่ยห#นทำร�ยแป=ง ช้น#ดเด�ยว่ก�บ ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๔๕ (พบทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ต��บลเม�อังเก�� อั��เภอัเม�อัง จ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย เม�8อัปH พ.ศิ. ๒๔๙๙) ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ หร�อัเร�ยกว่�� จ�ร/กนคำรช้$ม (พบทำ�8ว่�ดพระบรมธี�ต$ จ�งหว่�ด

33

ก��แพงเพช้ร เม�8อัปH พ.ศิ. ๒๔๒๗) ศิ#ล�จ�ร/กภ�ษ�มคำธีและภ�ษ�ไทำย ต�ว่อั�กษรสม�ย พ.ศิ.๑๙๑๐ กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร (ได�จ�กว่�ดขึ้��ว่ส�ร ต��บลเม�อังเก�� อั��เภอัเม�อัง จ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ย) และ พระแทำ�นมน�งศิ#ล�บ�ตร

แต�เป?นทำ�8น��เส�ยด�ยทำ�8ย�งไม�พบศิ#ล�จ�ร/กหร�อัโบร�ณว่�ตถ$สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นทำ�8ทำ��ด�ว่ยห#นทำร�ยแป=งช้น#ดเด�ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ซึ่/8งเป?น Calcareous silt-

stone หม�ยถ/งทำร�ยแป=งทำ�8ม�แร�แคำลไซึ่ต2 (Calcite) หร�อัแคำลเซึ่�ยมคำ�ร2บอัเนตเป?นเน��อัประส�น ส�ว่นแร�หล�กคำ�อั คำว่อัร2ตซึ่2 (Quartz) และเฟ้ลด2สป�ร2 (Feldspar)

คำ$ณจ#ร�ภรณ2 ได�พย�ย�มส��รว่จส�บเส�ะห�ศิ#ล�จ�ร/กหร�อัโบร�ณว่�ตถ$สม�ย

ร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นทำ�8ทำ��จ�กห#นช้น#ดน�� จ�กพ#พ#ธีภ�ณฑิ2 ว่�งและว่�ดหล�ยๆ แห�งทำ��งใน

กร$งเทำพๆ และต��งจ�งหว่�ด แต�ย�งไม�พบส#8งทำ�8ต�อังก�รทำ�8พบแล�ว่ไม�ทำร�บอั�ย$ และทำ�8ม�ก6ม� คำ�อั

แทำ�นห#นแกะสล�กในว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม เม�8อัว่#เคำร�ะห2แล�ว่พบว่�� ม�อังคำ2ประกอับใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ แต�ไม�ทำร�บว่��ทำ��ขึ้/�นในสม�ยใด และน��ม�จ�กทำ�8ใด จ/งไม�ส�ม�รถน��ม�เปร�ยบเทำ�ยบได�

ก�รทำ�8ห#นทำร�ยแป=งช้น#ดน�� ไม�ม�หร�อัไม�คำ�อัยม�ใช้�ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 ไม�ทำร�บว่��เป?นเพร�ะห�ย�ก หร�อัไม�เป?นทำ�8น#ยม

จ�กก�รศิ/กษ�ธีรณ�ว่#ทำย�และส��รว่จแหล�งด#นบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยง พบว่��ห#นทำ�8ใช้�ในก�รทำ��ศิ#ล�จ�ร/ก โบร�ณว่�ตถ$และโบร�ณสถ�นสม�ยส$โขึ้ทำ�ย ล�ว่นแล�ว่

34

แต�น��ม�จ�กห#นในบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยงทำ��งส#�น

ภ�พถ��ยจ�กกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพล�ไรซึ่2 ขึ้อังแผ�นห#นบ�งขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ แสดงให�เห6นว่��ส�ว่นผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ด2ลดลง (ส�ว่นทำ�8เห6นพ��นเป?นส�จ�ง)

ก�รทำ�8ห#นทำร�ยแป=งม�ใช้�น�อัยเม�8อัเทำ�ยบก�บห#นฟ้Uลไลทำ2 เขึ้��ใจว่��คำงห�ย�ก เพร�ะห#นทำร�ยแป=งม�กไม�เก#ดเป?นช้��นหน� พอัทำ�8จะสก�ดให�เป?นแทำ�นใหญ�ขึ้น�ดศิ#ล�จ�ร/ก ส�ว่นม�กม�กผ��นก�รบ�บอั�ดม�พอัสมคำว่ร จ/งม�ดแตกห�กหร�อัม�รอัยต�อั และม�กแทำรกสล�บด�ว่ยห#นด#นด�น ผ5�เช้�8ยว่ช้�ญด��นธีรณ�ว่#ทำย�ให�คำว่�มเห6นว่�� ห#นทำร�ยแป=งทำ�8ม�อังคำ2ประกอับใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ม�พบบ��งในภ�คำเหน�อั โดยเฉพ�ะอัย��งในบร#เว่ณจ�งหว่�ดส$โขึ้ทำ�ยและจ�งหว่�ดใกล�เคำ�ยง

ก�รตรว่จสอับผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ เร#8มจ�กก�รตรว่จสอับโดยใช้�แว่�นขึ้ย�ย ร�งส�อั$ลตร�ไว่โอัเล6ต และร�งส�อั#นฟ้ร�เรด เพ�8อัศิ/กษ�ร�อังรอัยก�รส/กกร�อัน พบว่��ม�ร#�ว่รอัยส/กกร�อัน และขึ้5ดขึ้�ดม�กม�ย บ�งส�ว่นส/กกร�อันจนต�ว่อั�กษรลบเล�อัน ห�ยไป ผ#ว่ห#นบร#เว่ณก6เห6นช้�ดว่��ส/กลงไปเป?นแอั�ง บ�งส�ว่นม�รอัยขึ้5ดขึ้�ดล/กๆ คำล��ยถ5กฟ้Pนด�ว่ยขึ้อังม�คำม และม�ร�อัยร��ว่หล�ยแห�ง

เม�8อัสก�ดต�ว่อัย��งขึ้น�ดเล6กๆ (ประม�ณห�ว่ไม�ขึ้�ด) จ�กผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก ตรงจ$ดก�บทำ�8ใกล�ก�บต�ว่อั�กษร ม�ตรว่จสอับด5ด�ว่ย กล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน ซึ่/8งช้�ว่ยให�เห6นร�ยละเอั�ยดบนผ#ว่ ได�ช้�ดเจนกว่��กล�อังจ$ลทำรรศิน2 แบบธีรรมด� หล�ยพ�นเทำ��

35

ภ�พจ�กกล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน ถ��ยทำ�8ก��ล�งขึ้ย�ย ๓๕๐๐ แสดงให�เห6นว่��

ผ#ว่หน��ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ม�ร�อังรอัยก�รส/กกร�อันเป?นรอัยล/ก ม�ช้�อังว่��งหร�อัหล$มบ�อัทำ�8

เก#ดจ�กแร�บ�งช้น#ด ทำ�8ไม�ทำนทำ�นต�อัสภ�ว่ะแว่ดล�อัมละล�ยอัอักไป โดยเฉพ�ะอัย��งย#8งแคำลไซึ่ต2 และเฟ้ลด2สป�ร2 จะละล�ยและส5ญห�ยไปทำ��ให�เน��อัห#นม�ล�กษณะพร$น เม6ดแร�บ�งส�ว่นหล$ดอัอักเป?นเม6ดๆ เน�8อังจ�กขึ้�ดเน��อัประส�น ล�กษณะเช้�นน�� คำล��ยก�บล�กษณะทำ�8ปร�กฏบนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ และหล�กทำ�8 ๔๕

ส�ว่นพระแทำ�นมน�งศิ#ล�บ�ตรไม�ได�น��ม�เปร�ยบเทำ�ยบ เน�8อังจ�กส��น�กพระร�ช้ว่�งไม�อัน$ญ�ตให�กระเทำ�ะผ#ว่หน��ขึ้อังพระแทำ�น

เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบ ก�บส�ว่นทำ�8อัย5�ล/กลงไปในเน��อัห#น ห��งจ�กผ#ว่หน��ประม�ณ ๓-๕

มม. จะเห6นผล/กต��งๆ ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับขึ้อังห#นย�งอัย5�คำรบ เม6ดแร�ถ5กย/ดแน�นด�ว่ย

แคำลไซึ่ต2ต�อัจ�กน��นได�ทำ��ก�รว่#เคำร�ะห2 ปร#ม�ณแร�ธี�ต$บนต�ว่อัย��ง ทำ��งส�ว่นทำ�8อัย5�ทำ�8ผ#ว่และ

ส�ว่นทำ�8อัย5�ด��นใน ด�ว่ยเคำร�8อังม�อั Energy Dispersive X-ray Fluorescence

Spectrometer ซึ่/8งเป?นเคำร�8อังม�อัทำ�8อั�ศิ�ยหล�กว่�� เม�8อัย#งล��แสงอั#เล6กตรอันจ�กกล�อัง

จ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอันไปย�งผ#ว่ขึ้อังต�ว่อัย��ง ล��แสงขึ้อังอั#เล6กตรอันจะทำ��ให�เก#ดร�งส�เอักซึ่2

36

(X-ray) ทำ�8ม�พล�งง�นต��งๆ ขึ้/�นอัย5�ก�บช้น#ดขึ้อังธี�ต$ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับเม�8อัว่�ดพล�งง�นขึ้อัง

ร�งส�เอักซึ่2ทำ�8เก#ดขึ้/�น จะส�ม�รถคำ��นว่ณห�ปร#ม�ณแร�ธี�ต$ทำ�8เป?นอังคำ2ประกอับบนจ$ดเล6กๆ แต�

ละจ$ดบนต�ว่อัย��งได� เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบผลก�รว่#เคำร�ะห2หล�ยๆ จ$ด บน

ต�ว่อัย��งแต�ละต�ว่อัย��งแล�ว่ห�คำ��เฉล�8ย พบว่��คำว่�มแตกต��งขึ้อังอังคำ2ประกอับทำ�8ผ#ว่ก�บส�ว่นทำ�8อัย5�ขึ้��งใน ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ หล�กทำ�8 ๓ หล�กทำ�8 ๔๕ และหล�กทำ�8กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร ม�ส�ดส�ว่นใกล�เคำ�ยงก�น เช้�น ม�ปร#ม�ณ แคำลเซึ่�8ยม และแคำลเซึ่�8ยมอัอักไซึ่ด2 (ซึ่/8งเป?นอังคำ2ประกอับส��คำ�ญขึ้อังแร�แคำลไซึ่ต2) ลดลงร�อัยละ ๓-๑๐ ปร#ม�ณอัล5ม#เน�ยม และอัล5ม#เน�ยมอัอักไซึ่ด2 (ซึ่/8งเป?นอังคำ2ประกอับส��คำ�ญขึ้อังแร�เฟ้ลด2สป�ร2 และแร�คำลอัไรต2) ลดลงร�อัยละ ๒-๑๐ เป?นต�น

ก�รทำ�8แร�ธี�ต$บ�งอัย��งบนผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/ก ม�ปร#ม�ณแตกต��งจ�กเน��อัห#นด��นใน ก6เพร�ะกระบว่นก�รส/กกร�อันผ$พ�งขึ้อังห#นเน�8อังจ�กก�รกระทำ��ขึ้อังส#8งแว่ดล�อัมน�8นเอัง แร�เฟ้ลด2สป�ร2 ไม�ทำนทำ�นต�อัก�รส/กกร�อันผ$สล�ย จ/งม�กละล�ยหร�อัสล�ยไปเป?นด#น แร�แคำลไซึ่ต2 ละล�ยได�ด�ในน���ทำ�8ม�ฤทำธี#Yเป?นกรดอั�อันๆ เช้�น น���ฝีน น���ใต�ด#น ฯลฯ ผ#ว่ขึ้อัง ศิ#ล�จ�ร/กจ/งม�แร�เหล��น��ลดลง ส�ว่นแร�คำว่อัร2ตซึ่2 ทำนทำ�นต�อัก�รกระทำ��ขึ้อังสภ�ว่ะแว่ดล�อัมได�ด� ปร#ม�ณจ/งไม�ลดลง

ก�รเปล�8ยนแปลงด�งกล��ว่เป?นก�รเปล�8ยนแปลงทำ�8เก#ดขึ้/�นอัย��งช้��ๆ คำ�อัยเป?นคำ�อัยไป เป?นกระบว่นก�รทำ�8ต�อังอั�ศิ�ยเว่ล� ไม�ส�ม�รถเร�งให�เก#ดขึ้/�นในระยะเว่ล�ส��นๆ หร�อัทำ��เทำ�ยมเล�ยน

37

แบบได� ขึ้� �นต�อัไป ได�น��ต�ว่อัย��งจ�กผ#ว่ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ และหล�กทำ�8 ๔๕ (ช้#�นเด�ยว่ก�นก�บต�ว่อัย��ง ทำ�8น��ไปตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2อั#เล6กตรอัน และว่#เคำร�ะห2ด�ว่ย Energy Dispersive X-ray Fluorescence Spectrometer) ม�ต�ดและฝีนจนเป?นแผ�นห#นบ�ง หน�ประม�ณ ๐.๐๓ ม.ม.

แล�ว่ตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพลไรซึ่ 2พบว่�� ปร#ม�ณขึ้อังแคำลไซึ่ต2ทำ�8ผ#ว่ต�8�กว่��ด��นทำ�8อัย5�ขึ้��งในอัย��งเห6นได�ช้�ด จนเห6นเป?นช้��นทำ�8ม�อังคำ2ประกอับแตกต��งก�น คำว่�มหน�ขึ้อังช้��นทำ�8ม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ต2ลดลงเฉล�8ย ประม�ณ ๐.๒๕ ม.ม.

เพ�8อัให�หมดขึ้�อัสงส�ย คำ$ณจ#ร�ภรณ2ได�สก�ดส�ว่นหน/8งขึ้อังต�ว่อั�กษร (ส�ว่นห�ง ล บนด��นทำ�8 ๓ ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ) ซึ่/8งเป?นต�ว่ทำ�8ช้��ร$ดม�แต�เด#ม แล�ว่น��ม�ต�ดและขึ้�ดจนเป?นแผ�นบ�ง แล�ว่ตรว่จสอับด�ว่ยกล�อังจ$ลทำรรศิน2แบบโพล�ไรซึ่2 เพ�8อัด5ว่��ผ#ว่ห#นตรงร�อังทำ�8เก#ดจ�กก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรน��น ม�ก�รเปล�8ยนแปลงอังคำ2ประกอับในล�กษณะเด�ยว่ก�นก�บผ#ว่ส�ว่นอั�8นๆ ทำ�8ไม�ม�ต�ว่อั�กษรหร�อัไม�

ผลปร�กฏว่�� ผ#ว่ขึ้อังห#นตรงร�อังทำ�8เก#ดจ�กก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรม�ปร#ม�ณแคำลไซึ่ต2ลดลงม�กใกล�เคำ�ยงก�บผ#ว่อั�8นๆ ขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ จนส�ม�รถมอังเห6นเป?นช้��นทำ�8ม�คำว่�มแตกต��ง ได�ช้�ดเจนแสดงว่��ก�รจ�ร/กต�ว่อั�กษรน��จะกระทำ��ในช้�ว่งเว่ล�เด�ยว่ก�น หร�อัใกล�เคำ�ยงก�บก�รสก�ดก�อันห#นอัอักม�เป?นแทำ�งแล�ว่ขึ้�ดผ#ว่ให�เร�ยบ ม#ใช้�เป?นก�รน��แทำ�งห#นทำ�8ขึ้�ดผ#ว่ไว่�เร�ยบร�อัยในสม�ยส$โขึ้ทำ�ย แล�ว่น��ม�จ�ร/กขึ้/�นใหม�ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

38

"คำว่�มเป?นจร#ง" ทำ�8คำ�นพบด�งกล��ว่ขึ้��งต�น แสดงว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ได�ผ��นกระบว่นก�รส/กกร�อันผ$สล�ยม�เป?นเว่ล�น�นหล�ยร�อัยปH ใกล�เคำ�ยงก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๓ หล�กทำ�8 ๔๕ และหล�กทำ�8กล��ว่ถ/งช้�ผ��ขึ้�ว่เพสส�นดร

ด5จะเป?นไปไม�ได�ทำ�8ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ถ5กทำ��ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ แต�ทำ� �งน��ม#ได�หม�ยคำว่�มว่��จะเป?นก�รย�นย�นว่��ศิ#ล�จ�ร/ก

หล�กทำ�8 ๑ ทำ��ขึ้/�นในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง อั�จจะเป?นช้�ว่งระยะเว่ล�ใดเว่ล�หน/8งในสม�ยพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง อั�จจะเป?นช้�ว่งระยะเว่ล�ใดเว่ล�หน/8งในสม�ยส$โขึ้ทำ�ยก6ได�...

คำ$ณจ#ร�ภรณ2ทำ#�งทำ��ยบทำคำว่�มไว่�ว่�� คำงต�อังเป?นหน��ทำ�8ขึ้อังน�กประว่�ต#ศิ�สตร2และน�กภ�ษ�โบร�ณ ทำ�8ต�อังว่#เคำร�ะห2ถกเถ�ยงก�นต�อัไป

ศึ$ลาจารู้�กี่พ่*อข�นรู้ามค+าแหง หล�กี่ท�� ๑ ไม*ม�ป1ญญาชนผู้� ใดปลอมได

ทำ��นศิ�สตร�จ�รย2ธีว่�ช้ ป$ณโณทำก ได�เขึ้�ยนบทำคำว่�มไว่�ในน#ตยส�รศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ฉบ�บเด�อันต$ล�คำม ๒๕๔๓ แสดงคำว่�มไม�เห6นด�ว่ยก�บ คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ทำ�8เสนอัว่��จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงได�สร��งขึ้/�นเม�8อัย$คำต�นร�ตนโกส#นทำร2 ร�ว่ร�ช้ก�ลทำ�8 ๓-๔ คำ$ณธีว่�ช้ ได�กล��ว่ว่�� เป?นเพร�ะคำว่�มไขึ้ว่�เขึ้ว่ขึ้อังน�กว่#ช้�ก�รห�ว่ก��ว่หน�� ทำ�8ใช้�หล�กฐ�นไขึ้ว่�เขึ้ว่และส�บสน เพร�ะจ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงน��น ไม�ม�ปPญญ�ช้นผ5�ใดปลอัมแปลงได�... เพ�8อัไม�ให�เป?นก�รเส�ยห�ยในคำว่�มหม�ยขึ้อังบทำคำว่�ม

39

ด�งน��นจะขึ้อัยกเน��อัคำว่�มทำ�8ปร�กฏในบทำคำว่�มม�พ#มพ2ไว่�ทำ� �งหมด โดยไม�แก�ไขึ้แต�ประก�รใด

จ�กบทำคำว่�มเร�8อัง "ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ก�บปPญญ�ช้นร$ �นร�ช้ก�ลทำ�8 ๓-๔ พ#มพ2เขึ้�ยว่ส��หร�บอัน�คำตทำ�8น��ม�ใช้�ง�นไม�ได�" ขึ้อังคำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ในหน�งส�อัศิ#ลปว่�ฒนธีรรม ปHทำ�8 ๒๑ ฉบ�บเด�อันกรกฎ�คำม ๒๕๔๓

ใจคำว่�มโดยสร$ปก6คำ�อั คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ต�อังก�รเสนอัคำว่�มเห6นว่�� ศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ สร��งขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ โดยพระภ#กษ$เจ��ฟ้=�มงก$ฎ (ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔) ก�บผ5�ร5 �และส�น$ศิ#ษย2ขึ้อังพระอังคำ2 โดยน��เหต$ก�รณ2ก�รขึ้ย�ยอั��น�จขึ้อังจ�กรว่รรด#น#ยมอั�งกฤษเขึ้��ม�ส5�ด#นแดนประเทำศิไทำยในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ม�อัธี#บ�ยว่��ปPญญ�ช้นและช้นช้��นปกคำรอังขึ้อังไทำยเร#8มก�งว่ลถ/งคำว่�มม�8นคำงขึ้อังช้�ต# จ/งได�สร��งร�ฐในอั$ดมคำต#ขึ้อังไทำยเร�ยกว่�� "ส$โขึ้ทำ�ย" และบ�นทำ/กในศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ พ5ดง��ยๆ ว่�� ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงสร��งขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ น�8เอัง

เร�8อังศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ สร��งปลอัมขึ้/�นสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ น��นม�ผ5�เสนอัม�เม�8อั ๑๐ กว่��ปHม�แล�ว่ ในคำร��งน��นได�ม�ก�รจ�ดเว่ทำ�ส�มมน�ถกเถ�ยงก�นหล�ยคำร��งหล�ยคำร�ระหว่��งน�กว่#ช้�ก�รทำ�8เห6นด�ว่ยและคำ�ดคำ��น เร�8อังร�ว่ก6น��จะจบลงไปแล�ว่ (แต�ย�งไม�ม�ผ5�ใดสร$ปได�ช้�ดเจน) ต��งฝีR�ยต��งก6ม�เหต$ผลแต�ไม�ม�หล�กฐ�นด��นศิ#ล�จ�ร/ก โดยเฉพ�ะร5ปอั�กษรสม�ยส$โขึ้ทำ�ย (อั�กษรพ�อัขึ้$นร�มฯ อั�กษรสม�ยพระเจ��ล#ไทำ อั�กษรภ�คำเหน�อัอั�กษรอั�ส�นล��นช้��ง อั�กษรมอัญโบร�ณ และอั�กษรขึ้อัมโบร�ณ ทำ�8เป?นอั�กษร

40

ต�นแบบขึ้อังอั�กษรพ�อัขึ้$นร�มฯ) เร�8อังต�ว่อั�กษรน��ผมจะกล��ว่ช้��แจงตอันทำ��ย

ตอันน��ผมจะกล��ว่ถ/งก�รล��อั�ณ�น#คำมขึ้อังจ�กรว่รรด# น#ยมอั�งกฤษ ทำ�8 คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 น��ม�อัธี#บ�ยเป?นเหต$ผลว่�� ปPญญ�ช้นและช้นช้��นผ5�ปกคำรอังไทำยต�อังก�รจะแสดงหล�กฐ�นให�น�น�ช้�ต#ร5 �ถ/งคำว่�มม�อั�รยธีรรมขึ้อังไทำยม�ช้��น�น อัย��งน�อัยสม�ยส$โขึ้ทำ�ย โดยสร��งศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ไว่� และน��ม�แสดงให�ฝีร�8งร5 �และเขึ้��ใจว่��ช้นช้�ต#ไทำยน��น ม�อั�รยธีรรมอัย��งทำ�นสม�ยม�เน#8นน�นเพ�8อัฝีร�8งจะได�เกรงใจย�บย��งช้�8งใจบ��ง ไม�ผล�ผล�มส�งกอังทำ�พเขึ้��ย/ดเม�อังไทำยเหม�อัน ประเทำศิพม��และม�เลเช้�ย

เหต$ผลขึ้��งต�นน��นเป?นคำว่�มเห6นขึ้อังคำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 โดยใช้�แนว่คำว่�มคำ#ดขึ้อังคำนในปPจจ$บ�นไปส�อังห�อัด�ต ซึ่/8งน�กว่#ช้�ก�รเร�ทำ��ผ#ดพล�ดก�นม�ม�กแล�ว่ ทำ��ไมไม�อัธี#บ�ยอัด�ตโดยว่#ธี�คำ#ดแบบโบร�ณว่��คำนสม�ยน��นเขึ้�ม�คำว่�มคำ#ดก�นอัย��งไร เขึ้�เขึ้��ใจเหต$ก�รณ2ขึ้อังเขึ้�อัย��งไร ส�งคำมขึ้อังเขึ้�เป?นอัย��งไร โดยใช้�ขึ้�อัเขึ้�ยนขึ้อังคำนสม�ยน��นเป?นหล�กฐ�นในก�รอัธี#บ�ย ไม�ถ5กต�อังกว่��หร�อั

คำ$ณไมเคำ#ล ไรทำ2 ก6ทำร�บด�ว่��ก��ล�งกอังทำ�พเร�อัอั�งกฤษสม�ยพระน�งเจ��ว่#คำตอัเร�ยน��นเกร�ยงไกรเพ�ยงใด เพ�ยงแต�ปPญญ�ช้นไทำยเสนอัว่��ช้นช้�ต#ไทำยม�อั�รยธีรรมทำ�นสม�ย (ด�งเน��อัคำว่�มศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑) เพ�ยงเทำ��น��จะช้ะลอัก�รปฏ#บ�ต#ก�รขึ้อังกอังทำ�พเร�อัได�อัย��งไร ไม�ม�เหต$ผลพอัเพ�ยง ด�งต�ว่อัย��ง อั�งกฤษร5 �จ�กช้�ว่อั�ย#ปต2ว่��ม�อั�รยธีรรมร$ �งเร�อังม�แต�

41

โบร�ณเป?นอัย��งด� ไม�เห6นว่��กอังทำ�พเร�อัอั�งกฤษจะยกเว่�น ย�งปฏ#บ�ต#ก�รช้�ว่งช้#งอั�ย#ปต2ม�จ�กฝีร�8งเศิส ด�งทำ�8ทำร�บก�นทำ�8ว่ไป

ฉะน��นก�รทำ�8ประเทำศิไทำยพ�นป�กเหย�8ยว่ป�กก�ม�ได�ในสม�ยน��น น��จะด�ว่ยเหต$ผลอั�8นๆ และทำ�8แน�นอัน ก6ไม�ใช้�เพร�ะปPญญ�ช้นไทำยสร��งศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ด�งทำ�8คำ$ณ ไมเคำ#ล ไรทำ2 พย�ย�มอัธี#บ�ยโดยน��ม�ผ5กพ�นก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ซึ่/8งไม�ม�เหต$ผลทำ�8ม�น���หน�กพอัจะร�บฟ้Pงได� ...

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 1

1.ก��หนดประเด6นและอัภ#ปร�ยเก�8ยว่ก�บศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 1

(พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง)

2.ศิ/กษ�คำ�นคำว่��เอักส�ร ง�นว่#จ�ย หร�อัหล�กฐ�นในจ�ร/กอั�8นๆ เพ�8อัย�นย�นถ/งช้�ว่งระยะเว่ล�ในก�รสร��งหล�กศิ#ล�จ�ร/ก

3.เขึ้�ยนร�ยง�นถ/งคำว่�มส��คำ�ญขึ้อังศิ#ล�จ�ร/กในแง�ม$มต��งๆ โดยอั�ศิ�ยทำฤษฎ�ว่รรณคำด�หร�อัสหว่#ทำย�ก�รเป?นหล�กในก�รว่#จ�รณ2

ไต้รู้ภ�ม$พ่รู้ะรู้*วง ไตรภ5ม#กถ� หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง เป?นว่รรณกรรมช้#�นเอักสม�ย

กร$งส$โขึ้ทำ�ยน�บเป?นว่รรณคำด�เร�8อังแรกขึ้อังไทำย เป?นพระร�ช้น#พนธี2ใน สมเด6จพระศิร�ส$ร#ยพงศิ2ร�มมห�ธีรรมร�ช้�ธี#ร�ช้ หร�อัพระมห�ธีรรมร�ช้�ล#ไทำย เป?นว่รรณคำด�ไทำยทำ�8ม�อั#ทำธี#พลต�อัส�งคำมไทำย ต��งแต�สม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย กร$งศิร�อัย$ธีย�ม�จนถ/งปPจจ$บ�น เพร�ะได�รว่บรว่มเอั�คำต#คำว่�มเช้�8อัทำ$กแง�ทำ$กม$มขึ้อังทำ$กช้นช้��นหล�ยเผ��พ�นธี$2ม�ร�อัยเร�ยงเป?นเร�8อังร�ว่ให�ผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงย��เกรงในก�รกระทำ��บ�ปทำ$จร#ต และ

42

เก#ดคำว่�มปUต#ย#นด�ในก�รทำ��บ$ญทำ��ก$ศิล อั�จห�ญม$�งม�8นในก�รกระทำ��คำ$ณง�มคำว่�มด�

ไตรภ5ม#พระร�ว่ง เด#มเร�ยกว่�� "เตภ5ม#กถ�" หร�อั "ไตรภ5ม#พระร�ว่ง" ต�อัม�สมเด6จกรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงเปล�8ยนช้�8อัใหม�ว่�� "ไตรภ5ม#พระร�ว่ง" เพ�8อัเฉล#มพระเก�ยรต#แก�พระย�ล#ไทำ กษ�ตร#ย2ร�ช้ว่งศิ2พระร�ว่ง ซึ่/8งเป?นผ5�พระร�ช้น#พนธี2 น�บว่��เป?นหน�งส�อัว่รรณคำด�เล�มแรกทำ�8เก#ดจ�กก�รคำ�นคำว่��จ�กคำ�มภ�ร2พ$ทำธีศิ�สน�ถ/ง ๓๐ คำ�มภ�ร2 และม�ล�กษณะเป?นหน�งส�อัทำ�8สมบ5รณ2 คำ�อั บอักช้�8อั ว่�น เด�อัน ปH และคำว่�มม$�งหม�ยในก�รแต�งไว่�อัย��งคำรบถ�ว่น

ผู้� แต้*งพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (พระย�ล#ไทำ)

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งกล��ว่ไว่�ในบ�นแพนกว่�� "ใส�เพ�8อัขึ้��ไต�พระธีรรม และจะใคำร�

เทำศิน�แก�พระม�รด�ทำ��น "....ผ5�ใดปร�รถน�เถ#งทำ#พยสมบ�ต#ปPตถโมกขึ้น#พพ�น ให�สด�บพระไตรภ5ม#กถ�น�� ด�ว่ยทำ��น$บ��ร$ง ด�ว่ยใจศิร�ทำธี�" ด�งน��นจ/งม�จ$ดม$�งหม�ยในก�รแต�ง ๒ ประก�ร คำ�อั

๑. เพ�8อัเทำศิโปรดพระม�รด� เป?นก�รเจร#ญธีรรมคำว่�มกต�ญญู5

๒. เพ�8อัใช้�ส� 8งสอันประช้�ช้นให�ม�คำ$ณธีรรม และเขึ้��ใจพ$ทำธีศิ�สน� จะได�ช้�ว่ยด��รง

พระพ$ทำธีศิ�สน�ไว่�ให�ย� 8งย�น

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%เป?นร�อัยแก�ว่ แบบเทำศิน�โว่ห�ร และพรรณน�โว่ห�ร

43

เน��อเรู้��องเร#8มต�นบอักผ5�แต�ง ว่�น เด�อัน ปH และคำว่�มม$�งหม�ยในก�รแต�ง

หล�กฐ�นประกอับก�รเร�ยบเร�ยง จ�กน��นกล��ว่ถ/งภ5ม#ทำ� �งส�ม (เตภ5ม#) คำ�อั

๑. กี่ามภ�ม$ พรรณน�ถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังมน$ษย2 เทำว่ด� และอั�8น ๆ

รว่ม ๑๑ ภ5ม# ได�แก� สว่รรคำ2 ๖ ภ5ม# มน$ษย2 ๑ ภ5ม# และอับ�ย ๔ ภ5ม# ก�มภ5ม#เป?นทำ�8ก��เน#ดขึ้อังช้�ว่#ตทำ��งห�ยทำ�8ย�งล$�มหลงอัย5�ในก�ม ม�แดนส$ขึ้สบ�ยและแดนทำ�8เป?นทำ$กขึ้2ปะปนก�น ผ5�ทำ�8เก#ดในภ5ม#ต��ง ๆ เหล��น�� เป?นเพร�ะผลกรรมขึ้อังตนเป?นใหญ�

๒. รู้�ปภ�ม$ หม�ยถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหมม�ร5ปร��ง รว่มทำ��งหมด ๑๖

ช้��น เป?นแดนทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหม ซึ่/8งม�สม�ธี# ม�จ#ตส5งขึ้/�นไปโดยล��ด�บ

๓. อรู้�ปภ�ม$ ได�แก�สว่รรคำ2อั�นเป?นทำ�8อัย5�ขึ้อังพรหมไม�ม�ร5ปร��งม�แต�จ#ตใจเทำ��น��น ม� ๔ ช้��น หน�งส�อัน��กล��ว่เร#8มต��งแต�ก�รก��เน#ดขึ้อังช้�ว่#ตต��ง ๆ ว่��เก#ดขึ้/�นอัย��งไร แล�ว่พรรณน�ถ#8นทำ�8เก#ดคำ�อัภ5ม#ต��ง ๆ ทำ��ง ๓๑ อัย��งละเอั�ยด เช้�น ตอันทำ�8ว่��ด�ว่ยมน$ษย2ภ5ม# และะโลกส�ณฐ�น ได�เล��อัย��งละเอั�ยดว่�� ล�กษณะขึ้อังโลกเป?นอัย��งไร ทำว่�ปต��ง ๆ ภ5เขึ้� แม�น��� คำน และส�ตว่2เป?นอัย��งไร และจบลงด�ว่ย ก�รเน�นเร�8อังทำ�งไปถ/งก�รด�บทำ$กขึ้2 คำ�อัน#พพ�นว่��เป?นจ$ดม$�งหม�ยอั�นส5งส$ดขึ้อังช้�ว่#ต

พระย�ล#ไทำย ทำรงพรรณ�ถ/งเร�8อังก�รเก#ด ก�รต�ย ขึ้อังส�ตว่2ทำ� �งหล�ยว่�� ก�รเว่�ยนว่��ยต�ยเก#ดอัย5�ในภ5ม#ทำ� �งส�มคำ�อั ก�มภ5ม# ร5ป

44

ภ5ม# และอัร5ปภ5ม# ด�ว่ยอั��น�จขึ้อังบ$ญและบ�ปทำ�8ตนได�กระทำ��แล�ว่ ด�งน��

๑. กี่ามภ�ม$ เป?นทำ�8ต� �งแห�งคำว่�มใคำร� ประกอับด�ว่ย อับ�ยภ5ม# และส$คำต#ภ5ม#

อบายภ�ม$ แบ�งอัอักเป?น ๔ ภ5ม# ได�แก� นรกภ5ม# ต#ร�จฉ�นภ5ม# เปรตภ5ม# และอัส5รก�ยภ5ม# ๑.๑ นรู้กี่ภ�ม$ เป?นทำ�8ต� �งขึ้อังส�ตว่2ทำ�8ทำ��บ�ป ต�อังไปร�บทำ�ณฑิ2ทำรม�นน�น�ประก�ร แบ�งอัอักเป?นขึ้$มใหญ� ๆ ได� แปดขึ้$มด�ว่ยก�น คำ�อั - ส�ญช้�พนรก ม�อั�ย$ ๕๐๐ ปH นรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๙ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - ก�ฬส$ตตนรก ม�อั�ย$ ๑๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๓๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - ส�งฆ่�ฏนรก ม�อั�ย$ ๒๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๑๔๕ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - โรร$ว่ะนรก ม�อั�ย$ ๔๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๕๗๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2)

- มห�โรร$ว่ะนรก ม�อั�ย$ ๘๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๒๓๐๔ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2)

- ต�ปนรก ม�อั�ย$ ๑๖๐๐๐ ปHนรก (๑ ว่�นเทำ��ก�บ ๙๒๓๖ ล��นปHขึ้อังมน$ษย2) - มห�ต�ปนรก ม�อั�ย$ย�ว่น�นน�บไม�ถ�ว่น - อัว่�จ�นรก หร�อั อัเว่จ�นรก ม�อั�ย$น�บได�ก�ลปFหน/8ง

45

ในแต�ละนรกย�งม�นรกบร#ว่�ร เช้�น นรกขึ้$มทำ�8ช้�8อัโลหส#มพล� เป?นนรกบร#ว่�รขึ้อังส�ญ

ช้�พนรก ผ5�ทำ�8เป?นช้5�ก�บส�ม�หร�อัภร#ย�ผ5�อั�8น จะม�ตกนรกขึ้$มน�� จะถ5กน�ยน#รบ�ลไล�ต�อันให�ขึ้/�นต�นง#�ว่ทำ�8ส5งต�นละหน/8งโยช้น2 ม�หน�มเป?นเหล6กร�อันจนเป?นส�แดงม�เปลว่ไฟ้ล$กโช้นย�ว่ ๑๖ น#�ว่ ช้�ยหญ#งทำ�8เป?นช้5�ก�นต�อังปHนขึ้/�นลง โดยม�น�ยน#รบ�ลเอั�หอักแหลมทำ#8มแทำงให�ขึ้/�นลงว่นเว่�ยนอัย5�เช้�นน��น�บร�อัยปHนรก

ส��หร�บผ5�ทำ�8ทำ��บ�ป แต�ไม�หน�กพอัทำ�8จะตกนรก ก6ไปเก#ดในทำ�8อั�นห�คำว่�มเจร#ญม#ได�

อั�8น ๆ เช้�น เก#ดเป?นเปรต อัส5รก�ย ส�ตว่2เดร�จฉ�น พว่กทำ�8พ�นโทำษจ�กนรกแล�ว่ย�งม�เศิษบ�ปต#ดอัย5�ก6ไปเก#ดเป?นเดร�จฉ�นบ��ง เป?นเปรตบ��ง เป?นอัส5รก�ยบ��ง เป?นมน$ษย2ทำ�8ทำ$พพลภ�พพ#กลพ#ก�ร ต�มคำว่�มหน�กเบ�ขึ้อังบ�ปทำ�8ตนได�ทำ��ไว่�

๑.๒ ส�คต้$ภ�ม$ เป?นส�ว่นขึ้อังก�ม�พจรภ5ม# หร�อั ก�มส$คำต#ภ5ม# แบ�งอัอักเป?น

เจ6ดช้��น คำ�อั ๑.๒.๑ มน$ษย2ภ5ม# ๑.๒.๒ สว่รรคำ2ช้��นจต$มห�ร�ช้#ก�ภ5ม# ๑.๒.๓ สว่รรคำ2ช้��นต�ว่ต#งส�ภ5ม# (ด�ว่ด/งส2 - ไตรตร/งษ2) ๑.๒.๔ สว่รรคำ2ช้��นย�ม�ภ5ม# ๑.๒.๕ สว่รรคำ2ช้��นต$ส#ต�ภ5ม# (ด$ส#ต)

๑.๒.๖ สว่รรคำ2ช้��นน#มม�นรด�ภ5ม# ๑.๒.๗ สว่รรคำ2ช้��นปรน#มม#ตว่สว่�ตด�ภ5ม#

46

ก�ม�พจรภ5ม#ทำ� �งเจ6ดช้��น เป?นทำ�8ต� �งอั�นเต6มไปด�ว่ยก�ม เป?นทำ�8ทำ�อังเทำ�8ยว่ขึ้อังส�ตว่2ทำ�8ล$�มหลงอัย5�ใน ร5ป เส�ยง กล#8น รส โผฏฐ�พพะ อั�นเป?นอั�รมณ2อั�นพ/งปร�รถน� เม�8อัรว่มก�บอับ�ยภ5ม#อั�กส�8ช้� �นเร�ยกว่��

กี่ามภ�ม$ ๑๑ ช��น

๑. รู้�ปภ�ม$ หรู้�อรู้�ปาวจรู้ภ�ม$ ได�แก� ร5ปพรหมส#บหกช้��น เร#8มต��งแต�พรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม#

ทำ�8อัย5�ส5งกว่��สว่รรคำ2ช้��นหก คำ�อั ปรน#มม#ตว่สว่�ตด� ม�กจนน�บระยะทำ�งไม�ได� ระยะทำ�งด�งกล��ว่อั$ปม�ไว่�ว่�� สมมต#ม�ห#นก�อันใหญ�เทำ��โลหะปร�ส�ทำในล�งก�ทำว่�ป ห#นก�อันน��ทำ#�งลงม�จ�กช้��นพรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม# ห#นก�อันน��นใช้�เว่ล�ถ/งส�8เด�อันจ/งจะตกลงถ/งพ��น จ�กพรหมปร#ส�ช้ช้�ภ5ม#ขึ้/�นไปถ/งช้��นทำ�8ส#บเอั6ด ช้�8อัช้��นอัส�ญญ�ภ5ม# เป?นร5ปพรหมทำ�8ม�ร5ปแปลกอัอักไปจ�กพรหมช้��นอั�8น ๆ คำ�อั พรหมช้��นอั�8น ๆ ม�ร5ป ม�คำว่�มร5 �ส/ก เคำล�8อันไหว่ได� แต�พรหมช้��นอัส�ญญ�ม�ร5ปทำ�8 ไม�ไหว่ต#ง ไร�อัร#ย�บทำ โบร�ณเร�ยกว่�� พรหมล5กฟ้Pกคำร��นหมดอั�ย$ ฌ�นเส�8อัมแล�ว่ก6ไปเก#ดต�มกรรมต�อัไป ร5ปพรหมทำ�8ส5งขึ้/�นไปจ�กอัส�ญญ�พรหมอั�กห��ช้��นเร�ยกว่�� ช้��นส$ทำธี�ว่�ส หม�ยถ/งทำ�8อัย5�ขึ้อังผ5�บร#ส$ทำธี# ผ5�ทำ�8จะไปเก#ดในพรหมช้��นส$ทำธี�ว่�สคำ�อั ผ5�ทำ�8ส��เร6จเป?นพระอัร#ยบ$คำคำลช้��นพระอัน�คำ�ม� คำ�อัเป?นผ5�ทำ�8ไม�กล�บม�ส5�โลกน��ต�อัไป ทำ$กทำ��นจะส��เร6จเป?นพระอัรห�นต2แล�ว่น#พพ�นในช้��นส$ทำธี�ว่�สน��

๑. อรู้�ปภ�ม$ หรู้�ออรู้�ปาพ่าจรู้ภ�ม$ ม�ส�8ช้� �น เป?นพรหมทำ�8ไม�ม�ร5ปปร�กฏ ผ5�ทำ�8ไปเก#ดใน

47

ภ5ม#น��คำ�อัผ5�ทำ�8บ��เพ6ญเพ�ยรจนได�บรรล$ฌ�นโลก�ย2ช้��นส5งส$ด เร�ยกว่��อัร5ปฌ�นซึ่/8งม�อัย5�ส�8ระด�บได�แก�ผ5�ทำ�8บรรล$อั�ก�ส�น�ญจ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�อั�ก�ศิเป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในอั�ก�ส�น�ญจ�ยตะภ5ม# ผ5�ทำ�8บรรล$ว่#ญญ�ณ�ญจ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�ว่#ญญ�ณเป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในว่#ญญ�ณ�ญจ�ยตะภ5ม# ผ5�ทำ�8บรรล$อั�ก#ญจ�ญญ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�คำว่�มไม�ม�เป?นอั�รมณ2) จะไปเก#ดในอั�ก#ญจ�ญญ�ตนะภ5ม# และผ5�ทำ�8บรรล$เนว่ส�ญญ�นสส�ญญ�ยตนะฌ�น (ย/ดหน�ว่งเอั�ฌ�นทำ�8ส�มให�ละเอั�ยดลงจนเป?นผ5�ม�ส�ญญ�ก6ม#ใช้� ไม�ม�ญ�ก6ม#ใช้�) จะไปเก#ดในแนว่ส�ญญ�น�ส�ญญ�ยตนะภ5ม# พรหมเหล��น��เม�8อัเส�8อัมจ�กฌ�นก6จะกล�บม�เก#ดในร5ปพรหมภ5ม# หร�อัภ5ม#อั�8น ๆ ได�เช้�นก�น กล��ว่เฉพ�ะเน��อัคำว่�มด��นก�รก��เน#ดขึ้อังส�ตว่2 ก�รเก#ดขึ้อังส�ตว่2ในส�มภ5ม#ม�อัย5� ๔ อัย��งด�ว่ยก�นคำ�อั

- ชลาพ่�ชะ เก#ดในคำรรภ2 เช้�น มน$ษย2และส�ตว่2เดร�จฉ�นบ�งช้น#ดทำ�8เล��ยงล5กด�ว่ยนม - อ�ณฑชะ เก#ดในไขึ้� ได�แก�ส�ตว่2เดร�จฉ�นบ�งช้น#ด เช้�น นก ส�ตว่2เล��อัยคำล�นบ�งช้น#ด ปล� เป?นต�น - ส�งเสทชะ เก#ดในเถ��ไคำล ได�แก�ส�ตว่2ช้��นต�8�บ�งช้น#ดทำ�8ใช้�ก�รแบ�งต�ว่อัอักไป เช้�น ไฮดร� อัม#บ� เป?นต�น - โอปาต้$กี่ะ เก#ดขึ้/�นเอัง เม�8อัเก#ดแล�ว่ก6จะสมบ5รณ2เต6มทำ�8 เม�8อัต�ยไปจะไม�ม�ทำร�ก ได�แก� เปรต อัส5รก�ย เทำว่ด� และพรหม เป?นต�น

48

กี่ารู้ต้ายของส�ต้ว% ก�รต�ยม�ส�เหต$ ๔ ประก�รด�ว่ยก�นคำ�อั - อั�ย$ขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นอั�ย$ - กรรมขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นกรรม - อั$ภยขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะส#�นทำ��ง อั�ย$ และส#�นทำ��งกรรม - อั$ปPจเฉทำกรรมขึ้ยะ เป?นก�รต�ยเพร�ะอั$บ�ต#เหต$

นอักจ�กน��นแล�ว่ ม�ก�รกล��ว่ถ/งส#8งต��ง ๆ ในโลกและในจ�กรว่�ล ม�ภ5เขึ้�พระส$เมร$ร�ช้เป?นแกนกล�ง แว่ดล�อัมด�ว่ยก��แพงน���ส�ทำ�นดรสม$ทำร และภ5เขึ้�ส�ตตบรรพต อั�นประกอับด�ว่ย ภ5เขึ้�ย$คำนธีร อั#น#มธีร กรว่#ก ส$ทำ�ศินะ เนม#นธีร ว่#น�นตกะ และอั�สสก�ณณะ กล��ว่ถ/งพระอั�ทำ#ตย2 พระจ�นทำร2 ด�ว่นพเคำร�ะห2 และด�ร�กรทำ��งหล�ยในจ�กรว่�ล เป?นเคำร�8อังบ�งบอักให�ร5 �ว่�นเว่ล�ฤด5ก�ล และเหต$ก�รณ2ต��ง ๆ กล��ว่ถ/งทำว่�ปทำ��งส�8ทำ�8ต� �งอัย5�รอับภ5เขึ้�พระเมร$ม�ศิ ช้มพ5ทำว่�ปอัย5�ทำ�งทำ#ศิใต�กว่��ง ๑๐๐๐๐ โยช้น2 ม�ปร#มณฑิล ๓๐๐๐๐๐๐ โยช้น2 ม�แผ�นด#นเล6กล�อัมรอับได� ๕๐๐ ม�แผ�นด#นเล6กอัย5�กล�งทำว่�ปใหญ�ส�8ผ�น เร�ยกว่�� ส$ว่รรณทำว่�ป กว่��งได� ๑๐๐๐ โยช้น2 ม�ปร#มณฑิล ๓๐๐๐๐ โยช้น2 เป?นเม�อังทำ�8อัย5�ขึ้อังพญ�คำร$ฑิ ก�รก��หนดอั�ย$ขึ้อังส�ตว่2และโลกทำ��งส�มภ5ม# ม� ก�ลปF มห�ก�ลปF ก�รว่#น�ศิ ก�รอั$บ�ต# ก�รสร��งโลก สร��งแผ�นด#นต�มคำต#ขึ้อังพร�หมณ2 ทำ��ยส$ดขึ้อังภ5ม#กถ� เป?นน#พพ�นคำถ�ว่��ด�ว่ยน#พพ�นสมบ�ต#ขึ้อังพระอัร#ยะเจ��ทำ��งหล�ย ว่#ธี�ปฏ#บ�ต#เพ�8อับรรล$พระน#พพ�น อั�นเป?นว่#ธี�ต�มแนว่ทำ�งขึ้อังพระพ$ทำธีศิ�สน�

ค�ณค*า49

๑. ด��นศิ�สน� เป?นหน�งส�อัสอันศิ�ลธีรรม เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งบ�ปบ$ญคำ$ณโทำษ ก�รเก#ด ก�รต�ย เก�8ยว่ก�บโลกทำ��งส�ม (ไตรภ5ม#)

๒. ด��นภ�ษ�และว่รรณคำด� ใช้�พรรณน�โว่ห�รอัย��งละเอั�ยดลอัอั จนทำ��ให�น/กเห6นสมจร#ง ให�เห6นสภ�พอั�นน��สยอังขึ้ว่�ญขึ้อังนรก สภ�พอั�นส$ขึ้สบ�ยขึ้อังสว่รรคำ2 จนทำ��ให�จ#ตรกรส�ม�รถถ��ยทำอัดบทำพรรณน�น��งลงเป?นภ�พได�นอักจ�กน��ย�งม�อั#ทำธี#พล ต�อัว่รรณคำด�ย$คำหล�งได�น��เอั�คำว่�มเช้�8อัต��ง ๆ ม�อั��งอั#งในว่รรณคำด�ไทำย เช้�น ประว่�ต#ขึ้อังเทำว่ด� เขึ้�พระส$เมร$ ช้��งเอัร�ว่�ณ ช้��งทำรงขึ้อังพระอั#นทำร2 ปR�ห#มพ�นต2 เป?นต�น

๓. ด��นส�งคำม ม$�งใช้�คำ$ณธีรรมคำว่�มด� เป?นพ��นฐ�นก�รสร��งสรรคำ2คำว่�มส$ขึ้ในส�งคำม

เกี่รู้<ดวรู้รู้ณคด�เรู้��อง ไต้รู้ภ�ม$พ่รู้ะรู้*วง ส�ว่นต��น�นพระร�ว่งพระล�อั พระร�ว่งพระล�อั จ�กคำ��บอักเล��ส�บต�อัก�นม�ว่�� เด#มจ��หล�กจ�กง�ด��ขึ้อังช้��งเผ�อักเป?นศิ#ลปะส$โขึ้ทำ�ย ต�อัม�ม�ก�รหล�อัด�ว่ยส��ร#ดศิ#ลปะอัย$ธีย� ล�กษณะประทำ�บย�นตรง ยกพระห�ตถ2ทำ� �งสอังต��งเสมอัพระอั$ระ ทำรงพระม�ล�ทำ�8ช้�ว่บ��นเร�ยกว่��หมว่กช้�โบ คำรอังจ�ว่รคำล$มย�ว่ถ/งพระช้งฆ่2 อังคำ2พระร�ว่งส5ง ๓๘ เซึ่นต#เมตร กว่��ง ๘ เซึ่นต#เมตร อังคำ2พระล�อัส5ง ๓๔ เซึ่นต#เมตร กว่��ง ๗ เซึ่นต#เมตร ปPจจ$บ�นต��งแสดงอัย5�ทำ�8พ#พ#ธีภ�ณฑิสถ�นแห�งช้�ต#ร�มคำ��แหง พงศิ�ว่ด�รเหน�อักล��ว่ประว่�ต#พระร�ว่งกษ�ตร#ย2ผ5�คำรอังกร$งส$โขึ้ทำ�ยว่�� พระบ#ด�เป?นมน$ษย2พระม�รด�เป?นน�งน�คำ พระบ#ด�เด#มคำรอังนคำรหร#ภ$ญไช้ย ทำรงพระน�มว่��อัภ�ยคำ�มมะน� ทำ��นได�ไปจ��ศิ�ลภ�ว่น�อัย5�บนภ5เขึ้�แห�งหน/8ง ได�ม�น�งน�คำจ��แลงก�ยเป?น

50

มน$ษย2ขึ้/�นม�เทำ�8ยว่เล�น ได�พบพระย�อัภ�ยคำ�มมะน�แล�ว่เก#ดร�กใคำร�ก�น ได�อัย5�ร �ว่มก�นเป?นเว่ล�เจ6ดว่�น น�งน�คำก6กล�บส5�เม�อังบ�ด�ล เม�8อัใกล�คำลอัดบ$ตรจ/งได�ขึ้/�นจ�กบ�ด�ลไปย�งภ5เขึ้�ทำ�8เคำยพบพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� และคำลอัดบ$ตรช้�ย ณ ทำ�8น��น แล�ว่ว่�งบ$ตรบนผ��ก�มพล พร�อัมทำ��งว่�งพระธี��มรงคำ2ทำ�8ได�ร�บประทำ�นจ�กพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� อัธี#ษฐ�นขึ้อัให�พ�อัล5กพบก�น แล�ว่กล�บไปบ�ด�ล ม�พร�นปR�ผ5�หน/8งม�พบทำ�รกจ/งน��ไปเล��ยง เม�8อัก$ม�รเจร#ญว่�ย เป?นผ5�ม�บ$ญญ�ธี#ก�ร ม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y ว่�นหน/8งพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� ม�พระร�ช้ประสงคำ2จะสร��งพระร�ช้น#เว่ศิน2เพ#8มเต#ม จ/งประก�ศิให�ร�ษฎรไปช้�ว่ยก�นต�ดไม�ม�สร��งถว่�ย พร�นปR�ก6ได�พ�บ$ตรบ$ญธีรรมไปร�ว่มต�ดไม�ด�ว่ย ก$ม�รก6แสดงฤทำธี#Yด�ว่ยก�รใช้�ว่�จ�ส#ทำธี#Yให�ได�ไม�ม�โดยไม�ต�อังลงแรงต�ด คำว่�มทำร�บถ/งพระย�อัภ�ยคำ�มมะน� จ/งร�บส�8งให�ล5กน�งน�คำเขึ้��เฝี=� เม�8อัได�ซึ่�กถ�มประว่�ต#จนทำร�บว่�� เป?นพระโอัรสจ/งร�บเขึ้��ไว่�ในเศิว่ตฉ�ตร และทำรงต��งพระน�มว่�� อัร$ณก$ม�ร พระย�อัภ�ย ฯ ม�โอัรสก�บพระมเหส�อั�กอังคำ2หน/8ง ม�พระน�มว่�� ฤทำธี#ก$ม�ร เม�8อัโอัรสทำ��งสอังเจร#ญว่�ย ก6ได�ทำรงส5�ขึ้อัพระธี#ด�ผ5�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยม�อัภ#เษกสมรสก�บอัร$ณก$ม�ร เม�8อัพระย�อัภ�ย ฯ สว่รรคำต อัร$ณก$ม�รจ/งได�คำรอังนคำรส$โขึ้ทำ�ยส�บแทำน ต�อัม�เม�8อัผ5�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยสว่รรคำต อัร$ณก$ม�รก6ได�คำรอังนคำรศิร�ส�ช้น�ล�ยคำว่บคำ5�ก�บนคำรส$โขึ้ทำ�ย ทำรงพระน�มว่�� พระร�ว่งพระอังคำ2ได�ทำรงส5�ขึ้อัพระธี#ด�เจ��เม�อังเช้�ยงใหม� ให�อัภ#เษกสมรสก�บฤทำธี#ก$ม�ร และหล�งจ�กเจ��เม�อังเช้�ยงใหม�สว่รรคำตแล�ว่ เจ��ฤทำธี#ก$ม�รก6ได�คำรอังเม�อังเช้�ยงใหม�ได�พระน�มใหม�ว่�� พระล�อั พระร�ว่งส�ว่ยน��� ม�ต��น�นเร�8อังพระร�ว่งอั�กเร�8อังหน/8งกล��ว่ว่�� พระร�ว่งเป?นบ$ตรขึ้อังน�ยคำงเคำร� น�ยกอังส�งส�ว่ยน���

51

เม�อังลพบ$ร� ในคำร��งน��นพระเจ��แผ�นด#นขึ้อัมแห�งกร$งก�มพ5ช้�ม�เม�อังขึ้/�นทำ�8ต�อังส�งเคำร�8อังบรรณ�ก�รเป?นจ��นว่นม�ก ในจ��นว่นด�งกล��ว่ม�เม�อังลพบ$ร�อัย5�ด�ว่ย เม�อังลพบ$ร�ต�อังส�งส�ว่ยน���เป?นเคำร�8อังบรรณ�ก�รเป?นประจ��ทำ$กปH น�ยคำงเคำร�ม�บ$ตรคำนหน/8งช้�8อัน�ยร�ว่ง เป?นคำนม�บ$ญญ�ธี#ก�ร ม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y เม�8อัตอันทำ�8ม�อั�ย$ส#บเอั6ดปH เขึ้�พ�ยเร�อัทำว่นน���น�นเขึ้��จ/งเหน6ดเหน�8อัยม�กถ/งก�บอัอักป�กว่�� "ทำ��ไมน���จ/งไม�ไหลไปทำ�งโน�นบ��ง" พอัพ5ดขึ้�ดคำ��ก6ปร�กฏว่��ส�ยน���ได�ไหลย�อันกล�บไปในทำ�งทำ�8จะไปทำ�นทำ� น�ยร�ว่งเม�8อัร5 �ว่��ตนม�ว่�จ�ส#ทำธี#Yก6เก6บเร�8อังไว่�เป?นคำว่�มล�บไม�บอักให�ใคำรร5 � เม�8อัน�ยคำงเคำร�ช้ร�ภ�พลง น�ยร�ว่งจ/งร�บหน��ทำ�8ส�งส�ว่ยน���แทำนบ#ด� เขึ้�คำ#ดห�ว่#ธี�ก�รทำ��ภ�ช้นะใส�น���ส�งเจ��กร$งก�มพ5ช้� เป?นภ�ช้นะทำ�8เบ�และจ$น���ได�ม�กโดยใช้�ไม�ไผ�ม�จ�กส�นเป?นช้ะลอัม (คำร$) ขึ้/�นเป?นจ��นว่นม�ก แล�ว่น��ไปต�กน���ในทำะเลช้$บศิร ล�8นว่�จ�ส#ทำธี#Yให�น���ไม�ร� 8ว่อัอักจ�กช้ะลอัม น���ก6อัย5�ในช้ะลอัมไม�ร� 8ว่ไหลอัอักม� เม�8อัน��ไปถว่�ยพระเจ��กร$งก�มพ5ช้�ทำรงเห6นเป?นทำ�8อั�ศิจรรย2 และทำรงว่#ตกว่��บ�ดน��ม�คำนม�บ$ญเก#ดขึ้/�นแล�ว่ ถ��ปล�อัยไว่�จะเป?นอั�นตร�ยต�อักร$งก�มพ5ช้� คำว่รทำ�8จะก��จ�ดน�ยร�ว่งเส�ยโดยเร6ว่ จ/งได�ตร�สส�8งให�น�ยเดโช้ช้�ย น�ยทำห�รคำ5�พระทำ�ย ด��เน#นก�รก��จ�ดน�ยร�ว่งเส�ย ฝีR�ยน�ยร�ว่งเม�8อัได�ทำร�บว่��พระเจ��กร$งก�มพ5ช้�คำ#ดก��จ�ดตน จ/งหลบหน�จ�กเม�อังลพบ$ร�ขึ้/�นม�บว่ช้เป?นพระภ#กษ$ทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ เม�อังส$โขึ้ทำ�ย น�ยเดโช้ช้�ย เป?นผ5�ม�ว่#ช้�อั�คำมแก�กล��ก6ได�ต#ดต�มน�ยร�ว่งม�ถ/งเม�อังส$โขึ้ทำ�ย เม�8อัม�ถ/งก��แพงเม�อังส$โขึ้ทำ�ย ก6ใช้�อั#ทำธี#ฤทำธี#Yด��ด#นลอัดใต�ก��แพงเม�อังเขึ้��ม�โผล�ขึ้/�นในล�นว่�ดมห�ธี�ต$ ขึ้ณะน��นพระภ#กษ$พระร�ว่งก��ล�งกว่�ดล�นว่�ดอัย5� น�ยเดโช้ช้�ยจ/งเขึ้��ไปถ�มว่�� ร5 �ไหมว่��น�ยร�ว่งทำ�8ม�จ�กเม�อังลพบ$ร�น��นขึ้ณะน��อัย5�ทำ�8ไหน พระภ#กษ$

52

ร�ว่งก6ร5 �ทำ�นทำ�ว่��คำนผ5�น��ต�มม�ทำ��ร��ยตน จ/งได�กล��ว่ว่�จ�อัอักไปว่�� "ส5จงอัย5�ทำ�8น�8เถ#ด ร5ปจะไปบอักน�ยร�ว่งให�" พอัพ5ดขึ้�ดคำ��ร��งขึ้อังน�ยเดโช้ช้�ยก6กล�ยเป?นห#นไปทำ�นทำ� เม�8อัช้�ว่บ��นเม�อังส$โขึ้ทำ�ยร5 �ว่��พระภ#กษ$ร�ว่งม�ว่�จ�ส#ทำธี#Y ส�ปขึ้อัมให�กล�ยเป?นห#นได� จ/งม�คำว่�มเคำ�รพศิร�ทำธี�เป?นอัย��งย#8ง เม�8อัเจ��เม�อังส$โขึ้ทำ�ยส#�นแล�ว่ จ/งได�พ�ก�นอั�ร�ธีน�ให�พระภ#กษ$ร�ว่งล�ส#กขึ้� แล�ว่ขึ้/�นคำรอังเม�อังส$โขึ้ทำ�ย ทำรงพระน�มว่�� พระเจ��ศิร�จ�นทำร�ธี#บด� ทำรงปกคำรอังบ��นเม�อังด�ว่ยทำศิพ#ธีร�ช้ธีรรม น��คำว่�มร�มเย6นเป?นส$ขึ้ม�ส5�ประช้�ช้น และบ��นเม�อังก6เจร#ญร$ �งเร�อังส�บต�อัม� ส��หร�บร5ปคำนทำ�8เป?นห#นน��น ช้�ว่บ��นเร�ยกว่�� ขึ้อัมด��ด#น ปPจจ$บ�นถ5กคำนทำ$บต�จนแตกห�กเป?นเศิษเล6กเศิษน�อัย ทำ�งร�ช้ก�รได�น��ไปไว่�ทำ�8ศิ�ลพระแม�ย�� หน��ศิ�ล�กล�งจ�งหว่�ด

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๒

๑. ศิ/กษ�เน��อัห�เก�8ยว่ก�บก�รเก#ด ก�รต�ย แล�ว่อัธี#บ�ยคำว่�มคำล��ยคำล/งในม$มมอังทำ�งว่#ทำย�ศิ�สตร2

๒. ศิ/กษ�คำว่�มง�นทำ�งด��นว่รรณศิ#ลปF โดยพ#จ�รณ�ทำ��งในแง�รสขึ้อังว่รรณคำด�และทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�งขึ้อังพระย�ล#ไทำ

๓. ศิ/กษ�เอักส�ร ง�นว่#จ�ยหร�อับทำคำว่�มทำ�8เก�8ยว่เน�8อังก�บเร�8อัง ไตรภ5ม#พระร�ว่งแล�ว่สร$ป

ส�ภาษ$ต้พ่รู้ะรู้*วง

53

ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งหร�อัเร�ยกอั�กช้�8อัหน/8งว่�� บ�ญญ�ต#พระร�ว่ง เป?นว่รรณกรรมทำ�8ไม�ทำร�บ ผ5�แต�ง และสม�ยทำ�8แต�งช้�ดเจน ซึ่/8งผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด�ไทำยให�คำว่�มเห6นไว่� ด�งน��

ดร.ส#ทำธี� พ#น#จภ5ว่ดล ได�อั��งถ/งผ5�ศิ/กษ�ว่รรณคำด�หล�ยทำ��นทำ�8ให�คำว่�มเห6นเก�8ยว่ก�บผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง คำ�อั พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงส�นน#ษฐ�นว่�� ส$ภ�ษ#ตน��คำงรว่บรว่มขึ้/�นในสม�ย พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ผ5�แต�งคำงม�หล�ยคำน และคำงไม�ได�แต�งเสร6จในคำร�ว่เด�ยว่ก�น

พระว่รเว่ทำย2พ#ส#ฐ กล��ว่ว่�� ผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำ�อัพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เพร�ะล�กษณะส��นว่น ภ�ษ�ในส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำล��ยคำล/งก�บส��นว่นภ�ษ�ในศิ#ล�จ�ร/กหล�กทำ�8 ๑ ล�กษณะก�รสอัน ขึ้อังส$ภ�ษ#ตน��ก6สอัดคำล�อังก�บบ$คำล#กล�กษณะขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำ�8ช้อับเสด6จ ประทำ�บ เหน�อัแทำ�นมน�งคำศิ#ล�อั�สน2 เพ�8อัทำรงสอันประช้�ช้น

ดร.ส#ทำธี� ย�งได�อั��งคำ$ณฉ�นทำ#ช้ย2 กระแสส#นธี2ว่�� ผ5�แต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งคำ�อั พระย�ล#ไทำย เพร�ะสม�ยน��นกร$งส$โขึ้ทำ�ยเจร#ญร$ �งเร�อังส$ดขึ้�ด ไม�ม�สงคำร�ม พระย�ล#ไทำยทำรงเช้�8ยว่ช้�ญ พ$ทำธีศิ�สน� ได�ทำรงน#พนธี2ไตรภ5ม#พระร�ว่งขึ้/�นด�ว่ย และอั�กคำว่�มเห6นหน/8งกล��ว่ว่�� คำนร$ �นหล�งแต�งส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งขึ้/�น และขึ้อัย�มช้�8อั "พระร�ว่ง" ใส�ไว่� เพ�8อัให�ด5น��เช้�8อัถ�อั ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ม�ปร�กฏหล�กฐ�นว่�� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 3 แห�งกร$งร�ตนโกส#นทำร2 โปรดให�จ�ร/กส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งไว่�บนผน�งว่#ห�รด��นเหน�อัพระมห�เจด�ย2ทำ�8ว่�ดพระเช้ต$พลว่#มลม�งคำล�ร�ม (ว่�ดโพธี#Y) เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๗๘ โดยจ�ร/กลงในแผ�นศิ#ล�ร5ปส�8เหล�8ยมจต$ร�ส ต#ดไว่�ก�บผน�งด��นใน ขึ้อังศิ�ล�หน��พระมห�เจด�ย2หล�งเหน�อั ว่�ดพระเช้ต$พน ฯ กร$งเทำพ ฯ และจดไว่�ในสม$ดไทำย

54

อั�กหล�ยเล�ม กรมศิ#ลป�กรจ�ดพ#มพ2เป?นคำร��งแรก เม�8อัปH พ.ศิ.

๒๔๗๒ ม�ช้�8อัเร�ยกอั�กอัย��งหน/8งว่�� บ�ญญ�ต#พระร�ว่ง เป?นภ�ษ#ตไทำยแทำ� ๆ ใช้�ถ�อัยคำ��อัย��งพ��น ๆ เป?นภ�ษ#ตไทำยเก��แก�ทำ�8ต#ดป�กคำนไทำยส�บม� และม�กล�ยร5ปไปในล�กษณะกว่�น#พนธี2แบบต��ง ๆ แทำรกอัย5�ในว่รรณคำด�ไทำยในเว่ล�ต�อัม� เม�8อัพ#จ�รณ�ต�มร5ปขึ้อังว่ล�จะพบว่�� คำล��ยคำล/งใกล�เคำ�ยงก�บ จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงอั�จเป?นไปได�ว่�� ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเด#มเป?นพระบรมร�โช้ว่�ทำ ซึ่/8งพระร�ว่ง พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง ทำรงแสดงส�8งสอันประช้�ช้นช้�ว่ไทำยในคำร��งน��น ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเขึ้�ยนเป?นร��ยส$ภ�พ ม�ร5ปแบบทำ�8ก��หนดไว่�ต�ยต�ว่ว่��ในว่รรคำหน/8ง ๆ ให�ใช้�คำ��ได�ว่รรคำละห��คำ�� คำ��ส�งส�มผ�สม�ร5ปว่รรณย$กต2ใด คำ��ร�บส�มผ�สต�อังม�ร5ปว่รรณย$กต2น��น เช้�น ภ�ยในอัย��น��อัอัก ภ�ยนอักอัย��น��เขึ้�� เป?นต�น ว่รรณกรรมเร�8อังส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งเป?นว่รรณกรรมม$ขึ้ป�ฐะขึ้อังส$โขึ้ทำ�ย ได�ร�บก�รเร�ยบเร�ยงเป?นร��ยส$ภ�พ และจ�ร/กเป?นว่รรณกรรมล�ยล�กษณ2 ม�คำว่�มม$�งหม�ย เพ�8อัส�8งสอันประช้�ช้น ล�กษณะก�รแต�ง แต�งเป?นร��ยส$ภ�พ แล�ว่จบด�ว่ยโคำรงส�8ส$ภ�พ ๑ บทำ เน��อัห�ส�ระ เร#8มต�นกล��ว่ถ/งพระร�ว่งแห�งกร$งส$โขึ้ทำ�ย พระอังคำ2ทำรงม$�งหว่�งประโยช้น2ส$ขึ้ในภ�ยภ�คำหน�� จ/งทำรงบ�ญญ�ต#ส$ภ�ษ#ตขึ้/�นม� เพ�8อัเป?นเคำร�8อังเต�อันสต#ประช้�ช้น ขึ้อัให�ผ5�คำนทำ��งแผ�นด#นจงพ�กเพ�ยรพย�ย�ม ศิ/กษ�เล��เร�ยนเพ�8อับ��ร$งด5แลร�กษ�ต�ว่เอัง อัย��ได�ผ#ดคำ��สอัน จ�กน��นก6เป?นคำ��ส� 8งสอันทำ�8ม�ล�กษณะเป?นส$ภ�ษ#ตม�ทำ� �งหมด ๑๕๔ ขึ้�อั เร#8มต��งแต� เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้ช้� ให�ห�ส#นเม�8อั“

ใหญ� อัย��ใฝีRเอั�ทำร�พย2ทำ��น อัย��ร#ร��นแก�คำว่�ม จนถ/ง อัย��ร�กเห�” “

กว่��ผม อัย��ร�กลมกว่��น��� อัย��ร�กถ���กว่��เร�อัน อัย��ร�กเด�อันกว่��ตะว่�น ”

55

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งเพ�8อัส�8งสอันประช้�ช้นทำ�8ว่ไป ในด��นก�รประพฤต#ปฏ#บ�ต#ตน

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%แต�งเป?นร��ยส$ภ�พ จบด�ว่ยโคำลงสอังส$ภ�พและต�อัด�ว่ยโคำลง

ส�8ส$ภ�พกระทำ5� ๑ บทำ

เน��อเรู้��องเร#8มด�ว่ยก�รกล��ว่ถ/งพระร�ว่งเจ��ผ5�คำรอังกร$งกร$งส$โขึ้ทำ�ย ทำรง

บ�ญญ�ต#ส$ภ�ษ#ตเพ�8อัเป?นเคำร�8อังเต�อันสต#ประช้�ช้น ม�ส$ภ�ษ#ตทำ��งหมด ๑๕๘ บทำ และจบลงด�ว่ยโคำลงกระทำ5� เพ�8อับอักถ/งทำ�8ม� ขึ้อังส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง

เน��อัห�ทำ��งหมดขึ้อังคำ��สอันเป?นด�งน��

ป�งสมเด6จพระร�ว่งเจ�� เผ��แผ�นภพส$โขึ้ทำ�ย มล�กเห6นในอัน� จ/8งผ�ยพจนประภ�ษ เป?นอัน$ส�สนกถ� สอันคำณ�นรช้น ทำ�8ว่ธีร�ดลพ/งเพ�ยร เร�ยนอั��ร$งผด$งอั�ตม2 อัย��เคำล�8อันคำล�ดคำล�ถ�อัย เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้ช้� ให�ห�ส#นเม�8อัใหญ� อัย��ใฝีRเอั�ทำร�พย2ทำ��น อัย��ร#ร��นแก�คำว่�ม ประพฤต#ต�มบ5รพระบอับ เอั�แต�ช้อับเส�ยผ#ด อัย��กอัปรก#จเป?นพ�ล

56

อัย��อัว่ดห�ญแก�เพ�8อัน เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� หน��ศิ/กอัย��นอันใจ ไปเร�อันทำ��นอัย��น�8งน�น ก�รเร�อันตนเร�งคำ#ด อัย��น�8งช้#ดผ5�ใหญ�

อัย��ใฝีRส5งให�พ�นศิ�กด#Y ทำ�8ร �กอัย��ด5ถ5ก ปล5กไมตร�อัย��ร5 �ร ��ง สร��งก$ศิลอัย��ร5 �โรย อัย��โดยคำ��คำนพลอัด เขึ้6นเร�อันทำอัดทำ�งถนน เป?นคำนอัย��ทำ��ใหญ� ขึ้��คำนไพร�อัย��ไฟ้ฟ้$น

คำบขึ้$นน�งอัย��โหด โทำษตนผ#ดร��พ/ง อัย��คำะน/งถ/งโทำษทำ��น หว่��นพ�ช้จ�กเอั�ผล เล��ยงคำนจ�กก#นแรง อัย��ขึ้�ดแขึ้6งผ5�ใหญ� อัย��ใฝีRตนให�เก#น เด#นทำ�งอัย��เด#นเปล�8ยว่ น���เช้�8ยว่อัย��ขึ้ว่�งเร�อั ทำ�8ซึ่$ �มเส�อัจงประหย�ด จงเร�งระม�ดฟ้Sนไฟ้ ตนเป?นไทำอัย��คำบทำ�ส อัย��ประม�ทำทำ��นผ5�ด� ม�ส#นอัย��อัว่ดม�8ง ผ5�เฒ��ส�8งจงจ��คำว่�ม ทำ�8ขึ้ว่�กหน�มอัย��เส�ยเก�อัก ทำ��ร��ว่เร�อักไว่�ก�นตน คำนร�กอัย��ว่�งใจ ทำ�8ม�ภ�ยพ/งหล�ก ปล�กตนไปโดยด�ว่น ได�ส�ว่นอัย��ม�กม�ก อัย��ม�ป�กกว่��คำน ร�กตนกว่��ร�กทำร�พย2 อัย��ได�ร�บขึ้อังเขึ้6ญ เห6นง�มต�มอัย��ปอัง ขึ้อังฝี�กทำ��นอัย��ร�บ ทำ�8ทำ�บจงม�ไฟ้ ทำ�8ไปจงม�เพ�8อัน ทำ�งแถว่เถ�8อันไคำลคำล� คำร5บ�สอันอัย��โกรธี โทำษตนผ#ดพ/งร5 � ส5�เส�ยส#นอัย��เส�ยศิ�กด#Y ภ�กด�อัย��ด�ว่นเคำ�ยด อัย��เบ�ยดเส�ยดแก�ม#ตร ทำ�8ผ#ดช้�ว่ยเต�อันตอับ ทำ�8ช้อับช้�ว่ยยกยอั อัย��ขึ้อัขึ้อังร�กม#ตร ช้อับช้#ดม�กจ�งจ�ก

57

พบศิ�ตร5ป�กปร�ศิร�ย คำว่�มในอัย��ไขึ้เขึ้� อัย��ม�ว่เม�เน�อังน#ตย2 คำ#ดตรอังตร/กทำ$กเม�8อั พ/งผ�นเผ�8อัต�อัญ�ต# ร5 �ทำ�8ขึ้ล�ดทำ�8ห�ญ คำนพ�ลอัย��พ�ลผ#ด อัย��ผ5กม#ตรไมตร� เม�8อัพ�ทำ�พ/งตอับ จงนบนอับผ5�ใหญ� ช้��งไล�แล�นเล�8ยงหลบ ส$ว่�นขึ้บอัย��ขึ้บตอับ อัย��กอัปรจ#ตร#ษย� เจรจ�ต�มคำด� อัย��ปล$กผ�กล�งคำลอังอัย��ปอังเร�ยนอั�ถรรพ2 พล�นฉ#บห�ยว่�ยม�ว่ยอัย��ยลเย�8ยงถ�ว่ยแตกม#ต#ด จงยลเย�8ยงส�มฤทำธี#Yแตกม#เส�ยล5กเม�ยอัย��ว่�งใจ ภ�ยในอัย��น��อัอัก ภ�ยนอักอัย��น��เขึ้�� อั�ส�เจ��จนต�ว่ต�ย อั�ส�น�ยจงพอัแรง ขึ้อังแพงอัย��ม�กก#น อัย��ย#นคำ��คำนโลภ โอับอั�อัมเอั�ใจคำน อัย��ผลเหต$แต�ใกล� ทำ��นไทำ�อัย��หม�ยโทำษ คำนโหดให�เอั6นด5 ยอัคำร5ยอัต�อัหน�� ยอัขึ้��เม�8อัแล�ว่ก#จ ยอัม#ตรเม�8อัล�บหล�ง ล5กเม�ยย�งอัย��สรรเสร#ญ เย�ยว่สะเทำ#นจะอัดส5 อัย��ช้�งคำร5ช้�งม#ตร ผ#ดอัย��เอั�เอั�แต�ช้อับ นอับตนต�อัผ5�เฒ�� เขึ้��อัอักอัย��ว่�งใจ ระว่�งระไว่หน��หล�ง เย�ยว่ผ5�ช้�งจะคำอัยโทำษ อัย��กร#�ว่โกรธีเน�อังน#ตย2 ผ#ว่2ผ#ดปล#ดไปร��ง ขึ้��งตนไว่�อั�ว่$ธี เคำร�8อังสรรพย$ทำธีอัย��ว่�งจ#ต คำ#ดทำ$กขึ้2ในสงส�ร อัย��ทำ��ก�รทำ�8ผ#ด คำ#ดขึ้ว่นขึ้ว่�ยทำ�8ช้อับ โต�ตอับอัย��เส�ยคำ�� คำนขึ้��อัย��ร�ว่มร�ก พรรคำพว่กพ/งทำ��น$ก ปล$กเอั�แรงทำ�8ว่ตน

58

ยลเย�8อังไก�นกกระทำ� พ�ล5กหล�นม�ก#น ระบ�อัระบ#ลอัย��ฟ้Pงคำ�� ก�รจะทำ��อัย��ด�ว่นได� อัย��ใช้�คำนบ�งบด ทำดแทำนคำ$ณทำ��นเม�8อัย�ก ฝี�กขึ้อังร�กจงพอัใจ เฝี=�ทำ��ว่ไทำอัย��ทำรนง ภ�กด�จงอัย��เก�ยจ เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ นอับนบใจใสส$ทำธี#Y อัย��ขึ้$ดคำนด�ว่ยป�ก อัย��ถ�กคำนด�ว่ยต� อัย��พ�ผ#ดด�ว่ยห5 อัย��เล�ยนคำร5เต�อันด�� อัย��ร#กล��ว่คำ��คำด คำนทำรยศิอัย��เช้�8อั อัย��แผ�เผ�8อัคำว่�มผ#ด อัย��ผ5กม#ตรคำนจร ทำ��นสอันอัย��สว่นตอับ คำว่�มช้อับจ��ใส�ใจ ระว่�งระไว่ทำ�8ไปม�

เมตต�ตอับต�อัม#ตร คำ#ดแล�ว่จ/8งเจรจ� อัย��น#นทำ�ผ5�อั�8น อัย��ต�8นยกยอัตน คำนจนอัย��ด5ถ5ก

ปล5กไมตร�ทำ� 8ว่ช้น ตระก5ลตนจงคำ��น�บ อัย��จ�บล#�นแก�คำน ทำ��นร�กตนจงร�กตอับ ทำ��นนอับตนจงนอับแทำน คำว่�มแหนให�ประหย�ด เผ��กษ�ตร#ย2เพล#งง5

อัย��ด5ถ5กว่��น�อัย ห#8งห�อัยอัย��แขึ้�งไฟ้ อัย��ปอังภ�ยต�อัทำ��ว่ อัย��ม�กห��ว่พล�นแตก อัย��เขึ้��แบกง�ช้��ง อัย��อัอักก��งขึ้$นน�ง ป�งม�ช้อับทำ��นช้�ว่ย ป�งปRว่ยทำ��นช้#งช้�ง ผ#จะบ�งบ�งจงล�บ ผ#จะจ�บจ�บจงม�8น ผ#จะคำ��นคำ��นจงต�ย ผ#จะหม�ยหม�ยจงแทำ� ผ#จะแก�แก�จงกระจ��ง อัย��ร�กห��งกว่��ช้#ด คำ#ดขึ้��งหน��อัย��เบ� อัย��ถ�อัเอั�ต��นกว่��ล/ก เม�8อัเขึ้��ศิ/กระว่�งตน เป?นคำนเร�ยนคำว่�มร5 �

59

จงย#8งผ5�ผ5�ม�ศิ�กด#Y อัย��ม�กง��ยม#ด� อัย��ต�ง5ให�แก�ก� อัย��ต�ปล�หน��ไซึ่

ใจอัย��เบ�จงหน�ก อัย��ต�ส$น�ขึ้ห��มเห�� ขึ้��เก��ร��ยอัดเอั� อัย��ร�กเห�กว่��ผม อัย��ร�กลมกว่��น��� อัย��ร�กถ���กว่��เร�อัน อัย��ร�กเด�อันกว่��ตะว่�น

บ�ณ เจ#ดจ��แนกแจ�ง พ#ศิด�ร คำว่�มเฮย ฑิ#ต ย$บลบรรห�ร เหต$ไว่� พระ ปU8 นน�คำร�สถ�น อั$ดรส$ขึ้ ไทำยน� ร�ว่ง ร�ช้น�มน��ได� กล��ว่ถ�อัยคำ��สอัน

ค�ณค*า๑. ด��นภ�ษ� ใช้�ถ�อัยคำ��ง��ย ๆ คำล�อังจอัง กะทำ�ดร�ด ไม�ม�ศิ�พทำ2

ส5ง จ/งทำ��ให�น��อั��น เพร�ะง��ยต�อัก�รเขึ้��ใจและจดจ�� ส��นว่นโว่ห�รคำล��ยก�นก�บ ในหล�กศิ#ล�จ�ร/ก ขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง

๒. ด��นคำ��น#ยมทำ�งส�งคำม ส$ภ�ษ#ต สอันให�ม�คำว่�มจงร�กภ�กด�ต�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ส�งเสร#มก�รศิ/กษ� ร5 �จ�กประม�ณตน ไม�โอั�อัว่ด สร��งไมตร�ไม�เบ�ยดเบ�ยนม#ตร ร�กเก�ยรต#และศิ�กด#Yศิร�ม�กกว่��ทำร�พย2 เช้�น

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตน ให�ร5 �จ�กระว่�งตน เช้�น"เม�8อัน�อัยให�เร�ยนว่#ช้� ให�ห�ส#นเม�8อัใหญ�" "เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� หน��ศิ/กอัย��นอันใจ"

"เด#นทำ�งอัย��เด#นเปล�8ยว่ น���เช้�8ยว่อัย��ขึ้ว่�งเร�อั"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนต�อัม#ตร เช้�น

60

"อัย��คำว่บก#จเป?นพ�ล อัย��อัว่ดห�ญแก�เพ�8อัน ”

"อัย��ขึ้อัขึ้อังร�กม#ตร"

“อัย��เบ�ยดเส�ยดแก�ม#ตร"

"ยอัม#ตรยอัล�บหล�ง"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนและเช้�8อัฟ้Pงผ5�ใหญ� "อัย��น�8งช้#ดผ5�ใหญ�" "อัย��ขึ้�ดแขึ้งผ5�ใหญ� อัย��ใฝีRตนให�เก#น"

"ผ5�เฒ��ส�8งจงจ��คำว่�ม"

"จงนบนอับผ5�ใหญ�" "เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ"

สอันก�รปฏ#บ�ต#ตนต�อัศิ�ตร5"พบศิ�ตร5ป�กปร�ศิ�ย คำว่�มในอัย��ไขึ้เขึ้�

สอันให�ร�กศิ�กด#Yศิร�ขึ้อังตนเอัง"ร�กตนกว่��ร�กทำร�พย2 อัย��ได�ร�บขึ้อังเขึ้6ญ"

"ส$ว่�นขึ้บอัย��ขึ้บตอับ"

"ส5�เส�ยศิ�ลอัย��เส�ยส�ตย2""ตระก5ลตนจงคำ��น�บ"

สอันให�ร5 �จ�กกต�ญญู5กตเว่ทำ� "เล��ยงคำนจ�กก#นแรง"

"ภ�กด�อัย��ด�ว่นเคำ�ยด"

"อั�ส�เจ��จนต�ย อั�ส�น�ยจนพอัแรง"

61

"ภ�กด�จงอัย��เก�ยจ เจ��เคำ�ยดอัย��เคำ�ยดตอับ"

สอันให�ร5 �จ�กเอั��อัเฟ้S� อัเผ�8อัแผ�คำนอั�8น เช้�น"ปล5กไมตร�อัย��ร5 �ร ��ง สร��งก$ศิอัย��ร5 �โรย"

“เป?นคำนอัย��ทำ��ใหญ� ขึ้��คำนไพร�อัย��ไฟ้ฟ้$น"

"พ/งผ�นเผ�8อัต�อัญ�ต#" "ปล5กไมตร�ทำ� 8ว่ช้น"

"พรรคำพว่กพ/งทำ��น$ก"

"คำนจนอัย��ด5ถ5ก"

๓. ด��นอั#ทำธี#พลต�อัว่รรณดคำ�อั�8น กว่�ร$ �นหล�งน#ยม น��ขึ้�อัคำว่�มบ�งตอัน ไปแทำรกไว่�ใน ว่รรณคำด�เร�8อังต��ง ๆ เช้�น ร��ยย�ว่มห�เว่สส�นดรช้�ดก ตอันน�งพรหมณ�บอักน�งอัม#ตด�ว่�� "จะม�ร�กเห�กว่��ผม จะม�ร�กลมกว่��น��� หร�อัตอันพระเว่สส�นดร ตร�สต�อัน�งม�ทำร�ว่�� "เขึ้��เถ�8อันอัย��ล�มพร�� เป?นต�น

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 3

๑. ศิ/กษ�ส��นว่นภ�ษ�ในส$ภ�ษ#ตพระร�ว่งแล�ว่ ส�บห�คำว่�มคำล��ยคำล/งและคำว่�มแตกต��งขึ้อังภ�ษ�ทำ�8เช้�8อัว่�� สร��งสรรคำ2ขึ้/�นในย$คำสม�ยเด�ยว่ก�น พร�อัมอัภ#ปร�ย

๒. รว่บรว่มต��น�นหร�อัเร�8อังเล��เก�8ยว่ก�บพระร�ว่งจ�กว่รรณกรรมพ��นบ��นต��งๆ แล�ว่ศิ/กษ�บทำบ�ทำขึ้อังพระร�ว่งในเร�8อังร�ว่น��น

๓. คำ�ดเล�อักและรว่บรว่มคำ��กล��ว่ทำ�8ได�ร�บก�รยอัมร�บและใช้�ก�นอัย��งแพร�หล�ยในปPจจ$บ�นจ�กส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง พร�อัมบอักคำว่�มหม�ย และยกต�ว่อัย��งบร#บทำขึ้อังก�รน��ไปใช้� (ง�นเด�8ยว่)

62

นางนพ่มาศึเร�8อังน�งนพม�ศิ ม�ช้�8อัเร�ยกก�นอัย5� ๓ ช้�8อั คำ�อั นพม�ศิ เรว่ด�

นพม�ศิ และต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

สม�ยท��แต้*งส�นน#ษฐ�นว่�� แต�งในสม�ยพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8 ๑ (พระย�ล#

ไทำ)

ผู้� แต้*งเช้�8อัก�นว่��เป?นกว่�หญ#ง ช้�8อันพม�ศิ หร�อัทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2พระ

สนมเอักขึ้อังพระย�ล#ไทำ น�งนพม�ศิ ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Yเป?นทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 เป?นธี#ด�ขึ้อังพระศิร�มโหสถ ม�รด�ช้�8อัน�งเรว่ด� ได�ร�บก�รส�8งสอันจ�กบ#ด� ม�คำว่�มร5 �ส5งในด��นภ�ษ�ไทำย ภ�ษ�ส�นสกฤต ศิ�สน�พ$ทำธี ศิ�สน�พร�หมณ2 ก�รแต�งคำ��ประพ�นธี2 โหร�ศิ�สตร2 ก�รขึ้�บร�อังและก�รช้��งสตร� ม�คำว่�มง�มเล�8อังล�อั ทำ��งย�งคำ$ณสมบ�ต#ด�เล#ศิ ต�อัม�ได�เป?นพระสนม เคำยจ�ดดอักไม�ประด�บขึ้�นหม�กร�บรอังแขึ้กเม�อัง ประด#ษฐ2โคำมลอัยพระประทำ�ป ต�อัม�ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Y

63

เป?นทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ต��แหน�งพระสนมเอัก ด��นว่รรณคำด�เป?นผ5�เขึ้�ยนหน�งส�อัน�งนพม�ศิ หร�อัต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

จ�ดม�*งหมายในกี่ารู้แต้*งกล��ว่ก�นว่�� น�งนพม�สหร�อัทำ��งศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2เขึ้�ยนหน�งส�อั

เร�8อังน��ขึ้/�นเพ�8อัเล��ประว่�ต#ขึ้อังตนเอัง ในฐ�นะทำ�8เป?นพระสนมเอักขึ้อังพระร�ว่งเจ�� และเพ�8อัแสดงคำว่�มเป?นม�ขึ้อังว่�ฒนธีรรมและพ#ธี�กรรมบ�งอัย��งทำ�8เก#ดขึ้/�นในสม�ยน��น นอักจ�กน��นบรรด�น#ทำ�นต��ง ๆ ทำ�8แต�งแทำรกย5�ในหน�งส�อัเล�มน��ล�ว่นเป?นน#ทำ�นทำ�8ผ5�แต�งยกม�ประกอับก�รอับรมส�8งสอันผ5�หญ#งทำ��งหล�ย ให�อัย5�ในคำว่�มประพฤต#ทำ�8ด�ง�ม จ/งน�บว่��เป?นว่รรณคำด�คำ��สอันเล�มหน/8ง

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%เป?นคำว่�มเร�ยงทำ��นอังช้�ว่ประว่�ต# ม�คำ��ประพ�นธี2ร�อัยกรอัง

แทำรกบ�งตอันเป?นส�ว่นน�อัย ได�แก� โคำลงส�8ส$ภ�พและกลอันดอักสร�อัย เป?นต�น

เน��อเรู้��องเน��อัห�แบ�งเป?น ๒ ตอัน คำ�อั ตอันทำ�8 ๑ ว่��ด�ว่ยช้�ว่ประว่�ต#น�งนพม�ศิ ต��งแต�เก#ดจนกระทำ�8ง

เขึ้��ร�บร�ช้ก�รฝีR�ยใน ในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระร�ว่งเจ�� และได�เล�8อันขึ้/�นเป?นพระสนมเอักในร�ช้ก�ลน��น และกล��ว่ถ/งพ#ธี�ต��ง ๆ ทำ�8ปฏ#บ�ต#ก�นอัย5�เป?นประเพณ�ตลอัด ๙ เด�อัน เช้�� พ#ธี�เผ�ขึ้��ว่ พ#ธี�จรดพระน�งคำ�ล พ#ธี�ว่#ส�ขึ้ะ พ#ธี�อั�สว่ย$ช้ (แขึ้�งเร�อั) พ#ธี�จอังเปร�ยงลอัยพระประทำ�พ เป?นต�น

64

ตอันทำ�8 ๒ อั�จถ�อัเป?นภ�คำผนว่ก หร�อัเป?นตอันทำ�8ผ5�อั�8นแต�งเต#มเขึ้��ม�ก6ได� เพร�ะม�น#ทำ�นต��ง ๆ แทำรกอัย5�หล�ยเร�8อัง ซึ่/8งไม�คำ�อัยเก�8ยว่ก�บเน��อัห�ส�ระเทำ��ใดน�ก น#ทำ�นทำ�8แทำรกในหน�งส�อัเล�มน�� เป?นเร�8อังน#ทำ�นสอันผ5�หญ#งในแง�ต��ง ๆ ให�เห6นล�กษณะขึ้อังก�รประพฤต#ช้�8ว่ว่��ม�โทำษอัย��งไร และก�รทำ��ด�ม�ผลสนอังอัย��งไร เช้�น น#ทำ�นเร�8อังน�งนกกระต�อัยต�ว่#ดโลเล น�งช้��งแสนงอัน น�งนกกระเร�ยนคำบน�งนกไส�ช้��งย$ เป?นต�น

ค�ณค*า๑. ด��นว่�ฒนธีรรม ทำ��ให�ร5 �เร�8อังขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ใน

พระร�ช้ส��น�ก ได�แก� ประเพณ�ลอัยกระทำง ก�รปฏ#บ�ต#ต�ว่ขึ้อังหญ#งช้�ว่ว่�ง เช้�น ต��แหน�งหน��ทำ�8ขึ้อังน�งนพม�ศิ และก�รศิ/กษ�ขึ้อังเด6กไทำยสม�ยก�อัน

๒. ด��นส�งคำม ให�คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บคำ$ณสมบ�ต#สตร�และคำ��น#ยมทำ�งส�งคำม ได�แก� คำว่�มประพฤต# คำว่�มขึ้ย�น รว่มทำ��งว่#ช้�ทำ�งช้��ง

๓. ด��นภ�ษ� ม�คำ$ณคำ��ทำ�งอั�กษรศิ�สตร2และว่รรณคำด� เร�8อังน��ใช้�โว่ห�รเช้#งพรรณน�ได�อัย��งด�ย#8ง ทำ��ให�อั��นและเขึ้��ใจง��ย

๔. ด��นโบร�ณคำด� ให�คำว่�มร5 �ทำ�งโบร�ณคำด� เป?นประโยช้น2ในก�รตรว่จสอับพระร�ช้พ#ธี�ต��ง ๆ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ก6อั�ศิ�ยหล�กก�รคำ�นคำว่��จ�กต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ประกอับด�ว่ย

สรู้�ปวรู้รู้ณคด�สม�ยส�โขท�ย๑. เน��อัห� ส�ว่นใหญ�เป?นว่รรณคำด�สอัน ยกเว่�นศิ#ล�จ�ร/ก

พ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงมห�ร�ช้ แต�ในศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงก6ย�งม�ขึ้�อัคำว่�มทำ�8กล��ว่ถ/งพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหงทำรงส�8งสอันประช้�ช้นในว่�น

65

ธีรรมด�ทำ�8ม#ใช้�ว่�นธีรรมสว่นะ ล�กษณะคำ��สอันขึ้อังว่รรณคำด�สม�ยน��นอั�จสร$ปได�เป?น ๒ ล�กษณะ คำ�อั เป?นคำ��สอันต�มแนว่พ$ทำธีศิ�สน�และสอันคำ��ต�มแนว่คำว่�มคำ#ดเห6นแบบคำนไทำยโบร�ณ

๒. ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2 ส�ว่นม�กเป?นร�อัยแก�ว่ คำ�อั ศิ#ล�จ�ร/กพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง เร�8อังน�งนพม�ศิ และเตภ5ม#กถ�หร�อัไตรภ5ม#พระร�ว่ง บทำประพ�นธี2ร�อัยกรอังม�เพ�ยงเร�8อังเด�ยว่ คำ�อั ส$ภ�ษ#ตพระร�ว่ง ซึ่/8งแต�งเป?นร�อัยกรอังประเภทำร��ยโบร�ณ

๓. จ$ดม$�งหม�ยในก�รแต�ง ม�หล�กหล�ยประก�ร เช้�น บ�นทำ/กสภ�พส�งคำม ก�รเม�อัง และก�รปกคำรอัง เพ�8อัอับรมส�8งสอันศิ�ลธีรรม หร�อัเพ�8อัเทำ#ดพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๔๑. ศิ/กษ�ร�ยละเอั�ยดพ#ธี�กรรมจ�กต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

แล�ว่น��เสนอั๒. ศิ/กษ�บ$คำล#กภ�พขึ้อังผ5�ประพ�นธี2จ�กว่รรณกรรม๓. เขึ้�ยนบทำคำว่�มสร$ปภ�พรว่มขึ้อังว่รรณกรรมในย$คำสม�ยน��

โดยม�สมม$ต#ฐ�นว่��บร#บทำส�งคำมม�ส�ว่นก��หนดแนว่ทำ�งขึ้อังว่รรณกรรม

บทท�� ๓

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยอย�ธยาปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยอย�ธยา

กร$งศิร�อัย$ธีย�ก�อัก��เน#ดขึ้/�นเป?น ร�ช้ธี�น�ในปH พ.ศิ. ๑๘๙๓ แต�ม�ขึ้�อัถกเถ�ยงก�นม�กว่�� ก�รถ�อัก��เน#ดขึ้อังกร$ง ศิร�อัย$ธีย�น��น ม#ได�เก#ดขึ้/�นอัย��งปPจจ$บ�นทำ�นด�ว่นเส�ยทำ�เด�ยว่ ม�หล�กฐ�นว่��ก�อันทำ�8พระเจ��อั5�ทำอังจะสร��งเม�อังขึ้/�นทำ�8ต��บลหนอัง โสน บร#เว่ณน��เคำยม�ผ5�คำน

66

อั�ศิ�ยม�ก�อันแล�ว่ ว่�ดส��คำ�ญอัย��งว่�ดมเหยงคำ2 ว่�ดอั โยธีย� และว่�ดใหญ�ช้�ยมงคำล ล�ว่นเป?นว่�ดเก��ทำ�8ม�ม�ก�อันสร��งกร$งศิร� อัย$ธีย�ทำ��งส#�น โดยเฉพ�ะทำ�8ว่�ดพน�ญเช้#ง ว่�ดทำ�8ประด#ษฐ�น หลว่งพ�อัโต พระ พ$ทำธีร5ปป5นปP� นขึ้น�ดใหญ�แบบอั5�ทำอัง พงศิ�ว่ด�รเก��ระบ$ว่�� สร��งขึ้/�นก�อัน ก�รสร��งพระนคำรศิร�อัย$ธีย�ถ/ง ๒๖ ปH ว่�ดเหล��น�� ต� �งอัย5�ต�มแนว่ฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���ปR�ส�ก นอัก เก�ะเม�อังอัย$ธีย�ทำ�8ม�ก�รขึ้$ดพบคำ5เม�อังเก��ด�ว่ย ทำ��ให�เช้�8อัก�นว่��บร#เว่ณน��น�� จะเป?นเม�อังเก��ทำ�8ม�ช้�8อัอัย5�ในศิ#ล�จ�ร/กกร$งส$โขึ้ทำ�ยว่�� อัโยธีย�ศิร�ร�มเทำพ นคำรอัโยธีย�ศิร�ร�มเทำพนคำร ปร�กฏช้�8อัเป?นเม�อังแฝีดละโว่�อัโยธีย� ม�ต��งแต�ช้�ว่งร�ว่ปH พ.ศิ. ๑๗๐๐ เป?นต�นม� คำร��นก�อันปH พ.ศิ. ๑๙๐๐ พระเจ��อั5� ทำอังซึ่/8งคำรอังเม�อังอัโยธีย�อัย5�ก6ทำรงอัภ#เษกสมรสก�บพระร�ช้ธี#ด�ขึ้อัง กษ�ตร#ย2ทำ�งฝีR�ยส$พรรณภ5ม# ซึ่/8งคำรอังคำว่�มเป?นใหญ�อัย5�อั�กฟ้�กหน/8งขึ้อังแม� น���เจ��พระย� อัโยธีย�และส$พรรณภ5ม#จ/งรว่มต�ว่ก�นขึ้/�น โดยอั�ศิ�ยคำว่�ม ส�มพ�นธี2ทำ�งเคำร�อัญ�ต#

คำร��นเม�8อัเก#ดโรคำระบ�ด พระเจ��อั5�ทำอังจ/งอัพยพผ5�คำนจ�กเม�อังอั โยธีย�เด#ม ขึ้��มแม�น���ปR�ส�กม�ต��งเม�อังใหม�ทำ�8ต��บลหนอังโสน หร�อัทำ�8ร5 �จ�ก ก�นว่�� บ/งพระร�ม ในปPจจ$บ�น กร$งศิร�อัย$ธีย�จ/งก�อัเก#ดเป?นร�ช้ธี�น�ขึ้/�นใน ปH พ.ศิ. ๑๘๙๓ พระเจ��อั5�ทำอังเสด6จฯ เสว่ยร�ช้ย2เป?นสมเด6จพระร�ม�ธี#บด� ทำ�8 ๑ ปฐมกษ�ตร#ย2แห�งกร$งศิร�อัย$ธีย� ร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2น�บได�ว่��เป?นย$คำขึ้อังก�รก�อัร��งสร��งเม�อัง และว่�งร5ปแบบก�รปกคำรอังขึ้/�นม�ใหม� ทำรงแบ�งก�รบร#ห�รร�ช้ก�รอัอัก เป?น ๔ กรม ประกอับด�ว่ย เว่�ยง ว่�ง คำล�ง และ น� หร�อัทำ�8เร�ยกก�นว่�� จต$สดมภ2 ระบบทำ�8ทำรงว่�งไว่�แต�แรกเร#8มน�� ปร�กฏว่��ได�ส�บทำอัดใช้�ก�นม� ตลอัด ๔๐๐ กว่��ปHขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�

67

สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๑ คำรอังร�ช้ย2อัย5�ได�เพ�ยง ๑๙ ปH ก6เสด6จ สว่รรคำต หล�งจ�กร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2 ผ5�ได�สร��งร�ช้ธี�น�แห�งน��ขึ้/�นจ�ก คำว่�มส�มพ�นธี2ขึ้อังสอังแว่�นแคำว่�น กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�กล�ยเป?นเว่ทำ�แห�งก�ร แก�งแย�งช้#งอั��น�จระหว่��งสอังร�ช้ว่งศิ2คำ�อั ละโว่�-อัโยธีย� และร�ช้ว่งศิ2 ส$พรรณภ5ม#          สมเด6จพระร�เมศิว่ร โอัรสขึ้อังสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๑ ขึ้/�นคำรอัง ร�ช้ย2ต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด�ได�ไม�ทำ�นไร ขึ้$นหลว่งพะง�8ว่ จ�กร�ช้ว่งศิ2ส$พรรณ ภ5ม# ผ5�ม�ศิ�กด#Yเป?นอั�ก6แย�งช้#งอั��น�จได�ส��เร6จ ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นสมเด6จพระ บรมร�ช้�ธี#ร�ช้ เม�8อัส#�นร�ช้ก�ลขึ้อังสมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ สมเด6จพระ ร�เมศิว่รก6กล�บม�ช้#งร�ช้สมบ�ต#กล�บคำ�น        ม�ก�รแย�งช้#งอั��น�จผล�ดก�นขึ้/�นเป?นใหญ�ระหว่��งสอังร�ช้ว่งศิ2น��อัย5� ถ/ง ๔๐ ปH จนสมเด6จพระนคำรอั#นทำร2 ซึ่/8งเป?นใหญ�อัย5�ทำ�งส$พรรณภ5ม#และ ส�มพ�นธี2แน�นแฟ้=นอัย5�ก�บส$โขึ้ทำ�ย แย�งช้#งอั��น�จกล�บคำ�นม�ได�ส��เร6จ พระ อังคำ2ส�ม�รถรว่มทำ��งสอังฝีR�ยให�เป?นอั�นหน/8งอั�นเด�ยว่ก�นได�อัย��งแทำ�จร#ง ในช้�ว่งขึ้อังก�รแก�งแย�งอั��น�จก�นเอังน��น กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6 พย�ย�มแผ�อั��น�จไปต�แดนเขึ้มรอัย5�บ�อัยคำร��ง จนกระทำ�8งปH พ.ศิ. ๑๙๗๔ หล�ง สถ�ปน�กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�แล�ว่ร�ว่ ๘๐ ปH สมเด6จเจ��ส�มพระอังคำ2 พระ โอัรสขึ้อังสมเด6จพระนคำรอั#นทำร2 ก6ต�เขึ้มรได�ส��เร6จ เขึ้มรส5ญเส�ยอั��น�จจน ต�อังย��ยเม�อังหลว่งจ�กเม�อังพระนคำรไปอัย5�เม�อังละแว่กและพนมเปญในทำ�8ส$ด ผลขึ้อังช้�ยช้นะคำร��งน�� ทำ��ให�ม�ก�รกว่�ดต�อันเช้ลยศิ/กกล�บม� จ��นว่นม�ก และทำ��ให�อั#ทำธี#พลขึ้อังเขึ้มรในอัย$ธีย�เพ#8มม�กขึ้/�น ซึ่/8งถ�อัเป?น เร�8อังปกต#ทำ�8ผ5�ช้นะม�กร�บเอั�ว่�ฒนธีรรมขึ้อังผ5�แพ�ม�ใช้�         กร$งศิร�อัย$ธีย�หล�งสถ�ปน�ม�ได�กว่��คำร/8งศิตว่รรษก6เร#8ม

68

เป?นศิ5นย2 กล�งขึ้อังร�ช้อั�ณ�จ�กรอัย��งแทำ�จร#ง ม�อั�ณ�เขึ้ตอั�นกว่��งขึ้ว่�งด�ว่ยก�ร ผนว่กเอั�ส$โขึ้ทำ�ยและส$พรรณภ5ม#เขึ้��ไว่� ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยก�บต��งประเทำศิ โดยเฉพ�ะก�บจ�น และว่�ดว่�อั�ร�มต��ง ๆ ได�ร�บก�รบ5รณะขึ้/�นม�ใหม�จน งดง�ม          หล�งร�ช้ก�ลสมเด6จเจ��ส�มพระย� แล�ว่ กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6เขึ้��ส5�ย$คำสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ซึ่/8งเป?นช้�ว่ง เว่ล�ทำ�8อั�ณ�เขึ้ตได�แผ�ขึ้ย�ยอัอักไปอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ย ก�บบ��นเม�อังภ�ยนอัก รว่มทำ��งม�ก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังบ��นเม�อังขึ้/�น พระอังคำ2ทำรงยกเล#กก�รปกคำรอังทำ�8กระจ�ยอั��น�จให�เม�อังล5ก หลว่งปกคำรอังอัย��งเป?นอั#สระ ม�เป?นก�รรว่บอั��น�จไว่�ทำ�8พระมห�กษ�ตร#ย2 แล�ว่ทำรงแบ�งเม�อังต��ง ๆ รอับนอักอัอักเป?น ห�ว่เม�อังช้��นใน ห�ว่เม�อังช้��นนอัก ซึ่/8งเม�อังเหล��น��ด5แลโดยขึ้$นน�งทำ�8พระมห�กษ�ตร#ย2ทำรงแต�งต��ง           นอักจ�กน��ก6ย�งได�ทำรงสร��งระบบศิ�กด#น�ขึ้/�น อั�นเป?นก�รให� กรรมส#ทำธี#Yถ�อัทำ�8น�ได�ม�กน�อัยต�มยศิ พระมห�กษ�ตร#ย2ม�ส#ทำธี#Yทำ�8จะ เพ#8ม หร�อั ลด ศิ�กด#น�แก�ใคำรก6ได� และห�กใคำรทำ��ผ#ดก6ต�อังถ5กปร�บไหมต�ม ศิ�กด#น�น��น          ในเว่ล�น��นเอัง กร$งศิร�อัย$ธีย�ทำ�8เจร#ญม�ได�ถ/งร�อัยปHก6กล�ยเป?น เม�อังทำ�8งดง�มและม�ระเบ�ยบแบบแผน ว่�ดต��ง ๆ ทำ�8ได�ก�อัสร��งขึ้/�นอัย��ง ว่#จ#ตรบรรจงเก#ดขึ้/�นน�บร�อัย พระร�ช้ว่�งใหม�ได�ก�อัสร��งขึ้/�นอัย��งใหญ�โตก ว่��งขึ้ว่�ง ส�ว่นทำ�8เป?นพระร�ช้ว่�งไม�เด#มได�กล�ยเป?นว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญ2 ว่�ดคำ5�เม�อังทำ�8ส��คำ�ญ           กร$งศิร�อัย$ธีย�ก��ล�งจะเต#บโตเป?นนคำรแห�งพ�อัคำ��ว่�ณ#ช้อั�นร$ �งเร�อัง เพร�ะเส�นทำ�งคำมน�คำมอั�นสะดว่ก ทำ�8เร�อัส#นคำ��น�อัยใหญ�จะเขึ้��ม�จอัด เทำ�ยบทำ��ได� แต�พร�อัม ๆ ก�บคำว่�มร$ �งเร�อังและคำว่�ม

69

เปล�8ยนแปลง สงคำร�มก6 เก#ดขึ้/�น ช้�ว่งเว่ล�น��น ล��นน� ทำ�8ม�พระมห�กษ�ตร#ย2คำ�อัร�ช้ว่งศิ2เม6งร�ย คำรอังส�บต�อัก�นม� ก��ล�งเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้/�นม�เป?นคำ5�แขึ้�งส��คำ�ญขึ้อังกร$งศิร� อัย$ธีย� พระเจ��ต#โลกร�ช้ซึ่/8งได�ขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตลงม�จนได�เม�อังแพร�และ น��นก6ทำรงด��ร#ทำ�8จะขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตลงม�อั�ก เว่ล�น��นเจ��น�ยทำ�งแคำว่�น ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8ถ5กลดอั��น�จด�ว่ยก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังขึ้อังสมเด6จพระบรมไตร โลกน�ถเก#ดคำว่�มไม�พอัใจอัย$ธีย� จ/งได�ช้�กน��ให�พระเจ��ต#โลกร�ช้ยกทำ�พ ม�ย/ดเม�อังศิร�ส�ช้น�ล�ยซึ่/8งอัย5�ในอั��น�จขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�         สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถต�อังเสด6จกล�บไปประทำ�บอัย5�ทำ�8เม�อัง สระหลว่งพร�อัพ#ษณ$โลก เพ�8อัทำ��สงคำร�มก�บเช้�ยงใหม� ว่งคำร�มย�ดเย��อัย�ว่ น�นอัย5�ถ/ง ๗ ปH ในทำ�8ส$ดอัย$ธีย�ก6ย/ดเม�อังศิร�ส�ช้น�ล�ยกล�บคำ�นม�ได� ตลอัดร�ช้ก�ลอั�นย�ว่น�นขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ และ สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 2 กร$งศิร�อัย$ธีย�ได�เจร#ญอัย��งต�อัเน�8อังอัย5�น�นถ/ง ๘๑ ปH ก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิก6เจร#ญก��ว่หน��ไปอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง ว่�ฒน ธีรรมก6เฝีS8 อังฟ้5ทำ��งทำ�งศิ�สน�และประเพณ�ต��ง ๆ แต�หล�งร�ช้ก�ลสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 2ก�รแย�งช้#งอั��น�จภ�ยใน ก6ทำ��ให�กร$งศิร�อัย$ธีย�อั�อันแอัลง ขึ้ณะเด�ยว่ก�นทำ�8พม��กล�บเขึ้�มแขึ้6งขึ้/�น คำว่�มเปล�8ยนแปลงทำ��งภ�ยในและภ�ยนอักร�ช้อั�ณ�จ�กรได�ทำ��ให�เก#ด สงคำร�มคำร��งใหญ�อัย��งหล�กเล�8ยงไม�ได�             ประว่�ต#ศิ�สตร2หน��ใหม� อั�นอั�จจะเร�ยก ได�ว่��ย$คำแห�งคำว่�มคำ�บเขึ้6ญย$�งเหย#งน�� เร#8มต�นด�ว่ยก�รม�ถ/งขึ้อังช้�ว่ตะว่�น ตกพร�อัม ๆ ก�บก�รร$กร�นจ�กพม�� เม�8อัว่�สโก ต�ก�ม� ช้�ว่โปรต$เกสเด#นเร�อัผ��นแหลมก5ดโฮปได� ส��เร6จในร�ว่ พ.ศิ.๒๐๐๐ กอังเร�อัขึ้อังโปรต$เกสก6ทำยอัยก�นม�ย�งด#นแดนฝีP8 ง ทำว่�ปเอัเช้�ย ในปH พ.ศิ. ๒๐๕๔

70

อั�ลฟ้อังโซึ่ เดอั อั�ลบ5เคำว่#ก ช้�ว่โปรต$เกสก6ย/ด มะละก�ได�ส��เร6จ ส�งคำณะฑิ5ตขึ้อังเขึ้�ม�ย�งสย�ม คำ�อั ด5อั�รต2 เฟ้อัร2น�นเดซึ่ ซึ่/8งถ�อัเป?นช้�ว่ตะว่�นตกคำนแรกทำ�8ม�ถ/งแผ�นด#นสย�ม ช้�ว่โปรต$เกสม�พร�อัมก�บว่#ทำย�ก�รสม�ยใหม� คำว่�มร5 �เก�8ยว่ก�บก�ร สร��งป=อัมปร�ก�ร อั�ว่$ธีปSน ทำ��ให�สม�ยต�อัม�พระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้ก6ยก ทำ�พไปต�ล��นน�ได�ส��เร6จ กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นใหญ�ขึ้/�น ในขึ้ณะทำ�8พม��เอังในย$คำขึ้อัง พระเจ�� ตะเบ6งช้ะเว่ต�� ก6ก��ล�งแผ�อั#ทำธี#พลลงม�จนย/ดเม�อังมอัญทำ�8หงส�ว่ด�ได� ส��เร6จ อัย$ธีย�ก�บพม��ก6เก#ดก�รเผช้#ญหน��ก�นขึ้/�น เม�8อัพว่กมอัญจ�กเช้�ยง กร�นทำ�8ไม�ยอัมอัย5�ใต�อั��น�จพม��หน�ม�พ/8งฝีP8 งไทำย พระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้ ยกกอังทำ�พไปขึ้�บไล�พม�� ย/ดเม�อังเช้�ยงกร�นคำ�นม�ได�ส��เร6จ คำว่�มขึ้�ดแย�ง ระหว่��งไทำยก�บพม��ก6เปUดฉ�กขึ้/�น           หล�งพระเจ��ไช้ยร�ช้�ธี#ร�ช้เสด6จสว่รรคำตเพร�ะถ5กปลงพระช้นม2 แผ�นด#นอัย$ธีย�ก6อั�อันแอัลงด�ว่ยก�รแย�งช้#งอั��น�จ พระยอัดฟ้=�ซึ่/8งม�พระ ช้นม2เพ�ยง ๑๑ พรรษ�ขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2ได�ไม�ทำ�นไรก6ถ5กปลงพระช้นม2อั�ก ในทำ�8 ส$ดก6ถ/งแผ�นด#นสมเด6จพระมห�จ�กรพรรด# พม��สบโอัก�สยกทำ�พผ��นด��นเจด�ย2 ๓ อังคำ2 เขึ้��ม�ปUดล�อัมกร$งศิร� อัย$ธีย� สมเด6จพระมห�จ�กรพรรด#น��กอังทำ�พอัอักร�บส5� ในช้�ว่งน��เอังทำ�8หน�� ประว่�ต#ศิ�สตร2ได�บ�นทำ/กว่�รกรรมขึ้อังว่�รสตร�พระอังคำ2หน/8ง คำ�อั สมเด6จพระศิร� ส$ร#โยทำ�ย ทำ�8ปลอัมพระอังคำ2อัอักรบด�ว่ย และได�ไสช้��งเขึ้��ขึ้ว่�งสมเด6จพระ มห�จ�กรพรรด#ทำ�8ก��ล�งเพล�8ยงพล��� จนถ5กฟ้Pนส#�นพระช้นม2ขึ้�ดคำอัช้��ง ทำ$กว่�น น��อัน$ส�ว่ร�ย2เช้#ดช้5ว่�รกรรมขึ้อังพระอังคำ2ย�งคำงต��งเด�นเป?นสง�� อัย5�ใจกล�ง เม�อังพระนคำรศิร�อัย$ธีย�

           คำร��งน��นเม�8อัพม��ย/ดพระนคำรไม�ส��เร6จ เพร�ะไม�ช้��น�ญ

71

ภ5ม# ประเทำศิ กอังทำ�พพระเจ��ตะเบ6งช้ะเว่ต��ต�อังยกทำ�พกล�บไปในทำ�8ส$ด ฝีR�ยไทำยก6ตระเตร�ยมก�รป=อังก�นพระนคำรเพ�8อัต��งร�บก�รร$กร�น ขึ้อังพม��ทำ�8จะม�ม�อั�ก ก�รเตร�ยมก��ล�งผ5�คำน ก�รคำล�อังช้��งเพ�8อัจ�ดห�ช้��งไว่� เป?นพ�หนะส��คำ�ญในก�รทำ��ศิ/กคำร��งน�� ทำ��ให�ม�ก�รพบช้��งเผ�อักถ/ง ๗ เช้�อัก อั�นเป?นบ$ญบ�รม�ส5งส$ดขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 แต�น�8นกล�บน��ม�ซึ่/8งสงคำร�ม ย�ดเย��อัย�ว่น�นอัย5�น�บส#บปH            พระเจ��บ$เรงนอัง ผ5�น��พม��คำนใหม�อั��งเหต$ก�รณ2ต�อังก�รช้��งเผ�อักทำ�8สมเด6จพระมห�จ�กรพรรด#ม�อัย5�ถ/ง ๗ เช้�อัก ยกทำ�พม�ทำ��สงคำร�มก�บ กร$งศิร�อัย$ธีย�อั�กคำร��ง แล�ว่ไทำยก6เส�ยกร$งแก�พม��เป?นคำร��งแรกใน พ.ศิ. ๒๑๑๒ ช้��งเผ�อักอั�น เป?นส�เหต$ขึ้อังสงคำร�มก6ถ5กกว่�ดต�อันไปพร�อัมก�บผ5�คำนจ��นว่นม�ก พระนเรศิว่รและพระเอัก�ทำศิรถ พระโอัรสขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ทำ�8พม��ต��งให� เป?นกษ�ตร#ย2ปกคำรอังอัย$ธีย�ต�อัไปในฐ�นะเม�อังประเทำศิร�ช้ก6ทำรงถ5กบ�งคำ�บ ให�ต�อังไปด�ว่ย            กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังพม��ในคำร��งน��อัย5�ถ/ง ๑๕ ปH พระ นเรศิว่รก6ประก�ศิอั#สรภ�พ เม�8อัสมเด6จพระนเรศิว่รประก�ศิอั#สรภ�พแล�ว่ กอังทำ�พพม��น��โดย พระมห�อั$ปร�ช้ก6คำ$มทำ�พลงม�ปร�บ สมเด6จพระนเรศิว่รยกทำ�พไปต��งทำ�8 ต��บลหนอังส�หร��ย จ�งหว่�ดส$พรรณบ$ร� แล�ว่ก�รรบคำร��งย#8งใหญ�ก6อั$บ�ต#ขึ้/�น สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงทำ��ย$ทำธีห�ตถ�จนได�ช้�ยช้นะ พระมห�อั$ปร�ช้ถ5กฟ้Pน ส#�นพระช้นม2ขึ้�ดคำอัช้��ง เป?นผลให�กอังทำ�พพม��ต�อังแตกพ��ยกล�บไป           ย$คำสม�ยขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่ร กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นปJกแผ�นม�8นคำง ศิ�ตร5ทำ�งพม��อั�อันแอัลง ขึ้ณะเด�ยว่ก�นเขึ้มรก6ถ5กปร�บปร�มจนสงบ คำว่�ม ม�8นคำงทำ�งเศิรษฐก#จจ/งเก#ดขึ้/�นต�มม� อั�นส�ง

72

ผลให�กร$งศิร�อัย$ธีย�กล�ยเป?น อั�ณ�จ�กรทำ�8ร$ �งเร�อังถ/งขึ้�ดส$ด ต�มคำ��กล��ว่ขึ้อังช้�ว่ย$โรปทำ�8หล�8งไหลเขึ้��ม� ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยในช้�ว่งเว่ล�ด�งกล��ว่           น�บต��งแต�สม�ยพระนเรศิว่รเป?นต�นม� กร$งศิร� อัย$ธีย�ก6กล�ยเป?นศิ5นย2กล�งก�รคำ��ทำ��งในและนอักประเทำศิ ม�ผ5�คำนเด#นทำ�ง เขึ้��ม�ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยเป?นจ��นว่นม�กต��งก6ช้�8นช้มเม�อังทำ�8โอับล�อัมไปด�ว่ยแม� น���ล��คำลอัง ผ5�คำนส�ญจรไปม�โดยใช้�เร�อัเป?นพ�หนะ จ/งพ�ก�นเร�ยกพระ นคำรแห�งน��ว่�� เว่น#สตะว่�นอัอัก          หล�งจ�กโปรต$เกสเขึ้��ม�ต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยเป?นช้�ต#แรกแล�ว่ ฮอัล�นด� ญ�8ป$Rนและอั�งกฤษก6ต�มเขึ้��ม� ทำ��งน��ไม�น�บจ�นซึ่/8งคำ��ขึ้�ยก�บกร$งศิร�อัย$ธีย� อัย5�ก�อันแล�ว่ ช้นช้�ต#ต��ง ๆ เหล��น��ได�ร�บก�รจ�ดสรรทำ�8ด#นให�อัย5�เป?นย��น เฉพ�ะ ด�งปร�กฏช้�8อับ��นโปรต$เกส บ��นญ�8ป$Rนและบ��นฮอัล�นด�ม�จน ปPจจ$บ�น            บ�นทำ/กขึ้อังช้�ว่ฝีร�8งเศิสคำนหน/8งซึ่/8งบ�ทำหลว่งป�ลเลอัก�ว่ซึ่2ได�คำ�ด ลอักม� เล��ถ/งพระนคำรศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยน��นไว่�ว่�� เป?นพระนคำรทำ�8ม�ผ5�คำนต��งช้�ต#ต��งภ�ษ�รว่มก�นอัย5� ด5เหม�อันเป?น ศิ5นย2กล�งก�รคำ��ขึ้�ยในโลก ได�ย#นผ5�คำนพ5ดภ�ษ�ต��ง ๆ ทำ$กภ�ษ�          ในบรรด�ช้�ว่ต��งช้�ต#ทำ�8ม�คำ��ขึ้�ยก�บอัย$ธีย�ในย$คำแรกน��น ญ�8ป$Rน กล�บเป?นช้�ต#ทำ�8ม�อั#ทำธี#พลม�กทำ�8ส$ด ย�ม�ดะ น�ง�ม�ซึ่ะ ช้�ว่ญ�8ป$Rนได�ร�บ คำว่�มไว่�ว่�งใจถ/งขึ้��นได�ด��รงต��แหน�งขึ้$นน�งในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระเอัก�ทำศิ รถ ม�ยศิเร�ยกว่�� อัอักญ�เสน�ภ#ม$ขึ้ ต�อัม�ได�ก�อัคำว่�มย$�งย�กขึ้/�นจนหมดอั#ทำธี#พลไปในทำ�8ส$ด            แม�จะม�ช้นช้�ต#ต��ง ๆ เขึ้��ม�คำ��ขึ้�ยด�ว่ยม�กม�ย แต�กร$งศิร� อัย$ธีย�ก6ด5เหม�อันจะผ5กพ�นก�รคำ��ก�บจ�นไว่�อัย��งเหน�ยว่แน�น จ�น

73

เอังก6ส�ง เสร#มให�อัย$ธีย�ผล#ตเคำร�8อังปP� นด#นเผ�โดยเฉพ�ะเคำร�8อังส�งคำโลก เพ�8อัส�งอัอัก ไปย�งตะว่�นอัอักกล�งและหม5�เก�ะในแถบเอัเช้�ยตะว่�นอัอักเฉ�ยงใต�         ก�รคำ��ขึ้�ยต��ง ๆ เหล��น��ทำ��ให�กร$งศิร�อัย$ธีย�ม�ก�รเก6บภ�ษ�ทำ�8 เร�ยกว่�� ขึ้นอัน ม�ด��นขึ้นอันซึ่/8งเป?นด��นเก6บภ�ษ�อัย5�ต�มล��น���ใหญ�ทำ��ง ๔ ทำ#ศิ และย�งม�ขึ้นอันบกคำอัยเก6บภ�ษ�ทำ�8ม�ทำ�งบกอั�กต��งห�ก นอักเหน�อัจ�กคำว่�มเป?นเม�อังทำ��แล�ว่ อัย$ธีย�ย�งเป?นช้$มทำ�งก�ร คำ��ภ�ยในอั�กด�ว่ย ตล�ดกว่�� ๖๐ แห�งในพระนคำร ม�ทำ� �งตล�ดน��� ตล�ดบก และย�งม�ย��นต��ง ๆ ทำ�8ผล#ตส#นคำ��ด�ว่ยคำว่�มช้��น�ญเฉพ�ะด��น ม�ย��นทำ�8 ผล#ตน���ม�นง� ย��นทำ��ม�ด ย��นปP� นหม�อั ย��นทำ��แป=งหอัมธี5ปกระแจะ ฯลฯ            คำ5คำลอังต��ง ๆ ในอัย$ธีย�ได�สร��งส�งคำมช้�ว่น���ขึ้/�นพร�อัมไปก�บว่#ถ� ช้�ว่#ตแบบเกษตรกรรม เม�8อัถ/งหน��น���ก6ม�ก�รเล�นเพลงเร�อัเป?นทำ�8สน$กสน�น เม�8อัเสร6จหน��น�ก6ม�ก�รทำอัดกฐ#น ลอัยกระทำง ง�นร�8นเร#งต��ง ๆ ขึ้อังช้�ว่ บ��นม�กทำ��คำว่บคำ5�ไปก�บพ#ธี�ก�รขึ้อังช้�ว่ว่�ง เช้�น พระร�ช้พ#ธี�จอังเปร�ยญต�ม พระประทำ�ป ซึ่/8งต�อัม�เปล�8ยนช้�8อัเป?นลอัยกระทำงทำรงประทำ�ป พระร�ช้พ#ธี� สงกร�นต2 พระร�ช้พ#ธี�แรกน�ขึ้ว่�ญ พ#ธี�กรรมเหล��น��สะทำ�อันว่#ถ�ช้�ว่#ตขึ้อังช้�ว่ อัย$ธีย�ทำ�8ผ5กพ�นอัย5�ก�บธีรรมช้�ต#แม�น���ล��คำลอังอัย��งเหน�ยว่แน�น อัย$ธีย�เจร#ญขึ้/�นม�โดยตลอัด ก�รคำ��สร��งคำว่�มม�8งคำ�8งให�พระคำล�ง ทำ�8ม�ส#ทำธี#Yซึ่��อัส#นคำ��จ�กเร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิทำ$กล��ได�ก�อันโดยไม�เส�ยภ�ษ� คำว่�มม�8งคำ�8งขึ้อังร�ช้ส��น�กน��ไปส5�ก�รสร��งว่�ดว่�อั�ร�มต��ง ๆ ก�รทำ��น$ บ��ร$งศิ�สน�และก�รก�อัสร��งพระร�ช้ว่�งให�ใหญ�โตสง��ง�ม ในส�ยต�ขึ้อังช้�ว่ต��งประเทำศิแล�ว่ กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นมห�นคำร อั�นย#8งใหญ� ทำ�8ม�พระร�ช้ว่�งเป?นศิ5นย2กล�ง โยสเซึ่�เต6น พ�อัคำ��ช้�ว่

74

ฮอัล�นด�ทำ�8 เขึ้��ม�ย�งกร$งศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยสมเด6จพรเจ��ปร�ส�ทำทำอังได�บ�นทำ/กไว่�ว่�� กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นคำรทำ�8ใหญ�โตโอั�อั��ว่#จ#ตรพ#สด�ร และพระมห�กษ�ตร#ย2 สย�มเป?นบ$คำคำลทำ�8ร �8�รว่ยทำ�8ส$ดในภ�คำตะว่�นอัอักน��       พระนคำรแห�งน�� ภ�ยนอักอั�จด5สงบงดง�มและร�มเย6นจ�กส�ยต� ขึ้อังคำนภ�ยนอัก แต�แทำ�จร#งแล�ว่บ�ลล�งก2แห�งอั��น�จภ�ยในขึ้อังกร$งศิร� อัย$ธีย�ไม�เคำยสงบ เม�8อัสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถเสด6จสว่รรคำต ก�รแย�งช้#งอั��น�จได� ด��เน#นม�อัย��งต�อัเน�8อัง จนถ/งปH พ.ศิ. ๒๑๗๒ ร�ช้ว่งศิ2ส$โขึ้ทำ�ยทำ�8คำรอังร�ช้ย2 ส�บต�อัก�นม�ต��งแต�สม�ยขึ้อังพระมห�ธีรรมร�ช้�ก6ถ5กโคำ�นล�ม พระเจ�� ปร�ส�ทำทำอังเสด6จขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2 และสถ�ปน�ร�ช้ว่งศิ2ปร�ส�ทำทำอังขึ้/�นใหม�

แม�จะคำรอังบ�ลล�งก2จ�กก�รโคำ�นล�มร�ช้ว่งศิ2อั�8นลง ย$คำสม�ยขึ้อัง พระอังคำ2และสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ทำ�8ย�ว่น�นถ/ง ๖๐ ปHน��น กล�บ เร�ยกได�ว่��เป?นช้�ว่งเว่ล�ทำ�8กร$งศิร�อัย$ธีย�เจร#ญร$ �งเร�อังถ/งขึ้�ดส$ด พระเจ��ปร�ส�ทำทำอังทำรงม$�งพ�ฒน�บ��นเม�อังทำ��งทำ�งด��นศิ#ลป กรรมและก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ ทำรงโปรดให�สร��งว่�ดไช้ยว่�ฒน�ร�มร#มฝีP8 ง แม�น���เจ��พระย�ขึ้/�นด�ว่ยคำต#เขึ้�พระส$เมร$จ��ลอัง อั�นเป?นแบบอัย��งทำ�8ได�ร�บ อั#ทำธี#พลม�จ�กปร�ส�ทำขึ้อัม พร�อัมก�นน��ก6ได�ม�ก�รคำ#ดคำ�นร5ปแบบทำ�งศิ#ลป กรรมใหม� ๆ ขึ้/�น เช้�นพระเจด�ย2ย�อัม$มไม�ส#บสอัง พระพ$ทำธีร5ปทำรงเคำร�8อังแบบ อัย$ธีย�อั�นงดง�มก6ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5ขึ้/�นม�ในสม�ยน��         ทำ�งด��นก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ หล�งจ�กทำ�8โปรต$เกสเขึ้��ม�คำ�� ขึ้�ยก�บกร$งศิร�อัย$ธีย�จนทำ��ให�เม�อังล#สบอันขึ้อังโปรต$เกสกล�ยเป?นศิ5นย2 กล�งก�รคำ��เคำร�8อังเทำศิและพร#กไทำยในย$โรปน�นเก�อับศิตว่รรษแล�ว่ ฮอัล�นด�จ/งเร#8มเขึ้��ม�สร��งอั#ทำธี#พลแขึ้�ง กร$ง

75

ศิร�อัย$ธีย�สร��งไมตร�ด�ว่ยก�รให�ส#ทำธี#พ#เศิษบ�งอัย��งแก�พว่ก ด�ตช้2 เพ�8อัถ�งด$ลก�บช้�ว่โปรต$เกสทำ�8เน#8มก��ว่ร��ว่และเร�ยกร�อังส#ทำธี#พ#เศิษเพ#8มขึ้/�นทำ$กขึ้ณะ       พอัถ/งสม�ยพระเจ��ปร�ส�ทำทำอัง ก�รคำ��ขึ้อังฮอัล�นด�เจร#ญร$ �งเร�อัง ขึ้/�นม�ก จ/งเร#8มแสดงอั#ทำธี#พลบ�บคำ��นไทำย ประกอับก�บพระคำล�งในสม�ยน��นได� ด��เน#นก�รผ5กขึ้�ดส#นคำ��หล�ยช้น#ด รว่มทำ��งหน�งส�ตว่2ทำ�8เป?นส#นคำ��หล�กขึ้อัง ช้�ว่ด�ตช้2 ทำ��ให�เก#ดคำว่�มไม�พอัใจถ/งขึ้��นจะใช้�ก��ล�งก�นขึ้/�น         ถ/งสม�ยขึ้อังสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ ฮอัล�นด�ก6คำ$กคำ�มหน�ก ขึ้/�น ในทำ�8ส$ดก6เขึ้��ย/ดเร�อัส#นคำ��ขึ้อังพระน�ร�ยณ2ทำ�8ช้�กธีงโปรต$เกสในอั��ว่ต�งเก�\ย ต�อัม�ไม�น�นก6น��เร�อั ๒ ล��เขึ้��ม�ปUดอั��ว่ไทำย เร�ยกร�อังไม�ให�จ��งช้�ว่ จ�น ญ�8ป$Rน และญว่นในเร�อัส#นคำ��ขึ้อังอัย$ธีย� เพ�8อัปUดทำ�งไม�ให�อัย$ธีย�คำ�� ขึ้�ยแขึ้�งด�ว่ย ม�ก�รเจรจ�ก�นในทำ��ยทำ�8ส$ด ซึ่/8งผลจ�กก�รเจรจ�น��ทำ��ให� ฮอัล�นด�ได�ส#ทำธี#Yผ5กขึ้�ดหน�งส�ตว่2อัย��งเด#ม         เพ�8อัถ�ว่งด$ลอั��น�จก�บฮอัล�นดทำ�8น�บว่�นจะเพ#8มขึ้/�นทำ$กขึ้ณะ สมเด6จพระน�ร�ยณ2จ/งห�น ไปเอั�ใจอั�งกฤษก�บฝีร�8งเศิสแทำน ในช้�ว่งน��เอังคำว่�มส�มพ�นธี2ระหว่��งกร$งสย�มก�บ ฝีร�8งเศิสเจร#ญร$ �งเร�อังอัย��งทำ�8ส$ด บ$คำคำลผ5�หน/8งทำ�8ก��ว่เขึ้��ม�ในช้�ว่งน��และต�อัไปจะได�ม� บทำบ�ทำอัย��งม�กในร�ช้ส��น�กสย�ม ก6คำ�อั คำอันแสตนต#น ฟ้อัลคำอัน            ฟ้อัลคำอันเป?นช้�ว่กร�กทำ�8เขึ้��ม�ร�บร�ช้ก�รในแผ�นด#นสมเด6จพระน�ร�ยณ2ร�ว่กล�ง ร�ช้สม�ย และเจร#ญก��ว่หน��จนขึ้/�นเป?นพระย�ว่#ช้�เยนทำร2ในเว่ล�อั�นรว่ดเร6ว่ เว่ล�เด�ยว่ ก�นก�บทำ�8ฟ้อัลคำอันก��ว่ขึ้/�นม�ม�อั��น�จในร�ช้ส��น�กไทำย ฝีร�8งเศิสในร�ช้ส��น�กขึ้อังพระเจ��หล$ยส2ทำ�8 ๑๔ ทำ�8เขึ้��ม�ต#ดต�อัก�รคำ��และเผยแพร�ศิ�สน�ก6พย�ย�ม

76

เกล��ยกล�อัม ให�สมเด6จพระน�ร�ยณ2ห�นม�เขึ้��ร�ตน#กก�ยโรม�นคำ�ทำอัล#กต�มอัย��งประเทำศิฝีร�8งเศิส

ในช้�ว่งเว่ล�น��ได�ม�ก�รส�งคำณะทำ5ตสย�มเด#นทำ�งไปฝีร�8งเศิสเพ�8อัเจร#ญส�มพ�นธีไมตร� ทำ�งฝีร�8งเศิสเอังก6ส�งคำณะทำ5ตเขึ้��ม�ในสย�มบ�อัยคำร��ง โดยม�จ$ดประสงคำ2หล�กคำ�อัช้�ก ช้ว่นให�พระน�ร�ยณ2ทำรงเขึ้��ร�ต ฟ้อัลคำอันเอังซึ่/8งเปล�8ยนม�น�บถ�อัน#ก�ย โรม�นคำ�ทำอัล#กต�มภรรย�ได�สมคำบก�บฝีร�8งเศิสคำ#ดจะเปล�8ยนแผ�นด#นสย�มให�เป?น เม�อังขึ้/�นขึ้อังฝีร�8งเศิส ด�งเช้�นใน พ.ศิ. ๒๒๒๘ โดยร�ช้ทำ5ตเช้อัว่�เล�ย เดอัโช้มอังต2, ปH พ.ศิ. ๒๒๓๐ โดยล�ล5แบร2 ก6กล�บไม�ประสบคำว่�มส��เร6จในก�รเปล�8ยนให�พระเจ��แผ�น ด#นสย�มห�นม�เขึ้��ร�ต ไม�น�นช้�ว่สย�มก6เร#8มช้#งช้�งฟ้อัลคำอันม�กขึ้/�น อั#ทำธี#พลขึ้อังฟ้อัลคำอันทำ�8ม�ต�อัร�ช้ ส��น�กสย�มก6เพ#8มม�กขึ้/�นทำ$กว่�น ปH พ.ศิ. ๒๒๓๑ สมเด6จพระน�ร�ยณ2ทำรงประช้ว่ร หน�ก ไม�ส�ม�รถว่��ร�ช้ก�ลได� ม�ร�บส�8งให�ฟ้อัลคำอันร�บล�อัอักจ�กร�ช้ก�รและไป เส�ยจ�กเม�อังไทำย แต�ก6ช้��ไปด�ว่ยเก#ดคำว่�มว่$ �นว่�ยขึ้/�นเส�ยก�อัน พระเพทำร�ช้�และ คำณะผ5�ไม�พอัใจฝีร�8งเศิสจ�บฟ้อัลคำอันไปประห�รช้�ว่#ต เม�8อัสมเด6จพระน�ร�ยณ2เสด6จ สว่รรคำตในเด�อันต�อัม�พระเพทำร�ช้�ก6เสด6จขึ้/�นเถล#งร�ช้สมบ�ต#แทำน

ก�รเขึ้��ม�ขึ้อังย$โรปจ��นว่นม�กในสม�ยขึ้อังสมเด6จพระเจ��ปร�ส�ทำทำอังและสมเด6จ พระน�ร�ยณ2 นอักจ�กจะทำ��ให�บ��นเม�อังม�คำว่�มม�8งคำ�8งแล�ว่ ย�งก��ว่หน��ไปด�ว่ยว่#ทำย� ก�รสม�ยใหม�ทำ��งทำ�งด��นสถ�ปPตยกรรม ก�รแพทำย2 ด�ร�ศิ�สตร2 ก�รทำห�ร ม�ก�ร ก�อัสร��งอั�คำ�ร ป=อัมปร�ก�ร พระทำ�8น� 8งในพระร�ช้ว่�งเพ#8มเต#มด�ว่ยเทำคำโนโลย�แบบ ตะว่�นตก นอักจ�กน��ภ�พว่�ดขึ้อังช้�ว่ตะว่�นตกย�งแสดงให�เห6นว่��ม�ก�รส�อังกล�อังด5 ด�ว่ในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2ด�ว่ย           เม�8อัส#�นร�ช้ก�ลสมเด6จพระน�ร�ยณ2 คำว่�มขึ้�ดแย�งภ�ยใน

77

เม�8อังจ�กก�รแย�งช้#งร�ช้ สมบ�ต#เก#ดขึ้/�นอัย5�ตลอัดเว่ล� ทำ��ให�ก�รต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิซึ่บเซึ่�ลงไป ต��งแต�ร�ช้ สม�ยสมเด6จพระเพทำร�ช้�จนถ/งพระเจ��ทำ��ยสระ ม�ก�รก�อัสร��งส#8งใหม�ๆ เพ�ยงไม�ก�8อัย��ง            คำร��นถ/งสม�ยพระเจ��บรมโกศิ บ��นเม�อังก6กล�บเจร#ญร$ �งเร�อังขึ้/�นม�อั�กคำร��งในช้�ว่ง ระยะเว่ล�หน/8ง จนกล��ว่ได�ว่��ย$คำสม�ยขึ้อังพระอังคำ2น�บเป?นย$คำทำอังขึ้อังศิ#ลปว่#ทำย� ก�รอัย��งแทำ�จร#งก�อันทำ�8กร$งศิร�อัย$ธีย�จะตกต�8�ไปจนถ/งก�ลล�มสล�ย           ในร�ช้ก�ลน��ได�ม�ก�รบ5รณปฏ#ส�งขึ้รณ2พระร�ช้ว่�งและว่�ดว่�อั�ร�มต��งๆ ศิ#ลปกรรม เฟ้S8 อังฟ้5ขึ้/�นม�อัย��งม�กทำ��งในด��นลว่ดล�ยป5นปP� น ก�รลงร�กปUดทำอัง ก�รช้��งประด�บ ม$ก ก�รแกะสล�กประต5ไม� ทำ�งด��นว่รรณคำด�ก6ม�กว่�เก#ดขึ้/�นหล�ยคำน ทำ�8โดเด�นและ เป?นทำ�8ร5 �จ�กคำ�อั เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร ผ5�น#พนธี2ก�พย2เห�เร�อั ส�ว่ยก�รมหรสพก6ม�ก�รฟ้S� น ฟ้5บทำละคำรนอักละคำรในขึ้/�นม�เล�นก�นอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง กร$งศิร�อัย$ธีย�ถ5กขึ้�บกล�อัม ด�ว่ยเส�ยงดนตร�และคำว่�มร�8นเร#งอัย5�ตลอัดเว่ล�           แต�ทำ��มกล�งคำว่�มสงบส$ขึ้และร$ �งเร�อังทำ�งศิ#ลปว่�ฒนธีรรม คำว่�มขึ้�ดแย�งคำ�อัยๆ ก�อัต�ว่ขึ้/�น ก�รแย�งอั��น�จทำ��งในหม5�พระร�ช้ว่งศิ2 ขึ้$นน�ง ทำ��ให�อั�กไม�ถ/ง ๑๐ ปHต�อั ม�กร$งศิร�อัย$ธีย�ก6เส�ยแก�พพม��ในสม�ยขึ้อังพระเจ��เอักทำ�ศิน2 เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๑๐           กร$งศิร�อัย$ธีย�ในสม�ยขึ้อังพระเจ��บรมโกศิจนถ/งสม�ยขึ้อังพระเจ��เอักทำ�ศิน2น��น คำล��ยก�บพล$ทำ�8จ$ดขึ้/�นสว่��งโร�บนทำ�อังฟ้=�ช้�8ว่เว่ล�เพ�ยงไม�น�นแล�ว่ก6ด�บว่5บลงทำ�นทำ� ว่�นกร$งแตกเม�8อั ๗ เมษ�ยน พ.ศิ.

๒๓๑๐ เล��ก�ยว่��ในก��แพงเม�อังม�ผ5�คำนหน�พม�� ม�แอัอั�ดอัย5�น�บแสนคำน ปร�กฏว่��ได�ถ5กพม��ฆ่��ต�ยไปเส�ยกว่��คำร/8ง ทำ�8เหล�อัก6หน� ไปอัย5�ต�มปR�ต�มเขึ้� พม��ได�ปล�นสะดม เผ�บ��นเร�อัน พระร�ช้ว่�งและ

78

ว่�ดว่�อั�ร�ม ต��งๆจนหมดส#�น นอักจ�กน��ย�งหลอัมเอั�ทำอังทำ�8อังคำ2พระและกว่�ดต�อันผ5�คำนกล�บ ไปจ��นว่นม�ก อั�รยธีรรมทำ�8ส� 8งสมม�กว่�� ๔๐๐ ปH ขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�ก6ถ5กทำ��ล�ย ลงอัย��งร�บคำ�บเม�8อัส#�นสงกร�นต2ปHน��น            หล�งจ�กกร$งแตกแล�ว่พม��ก6ม#ได�เขึ้��ม�ปกคำรอังสย�มอัย��งเต6มต�ว่ คำงทำ#�งให�ส$ก�� พระน�ยกอังต��งอัย5�ทำ�8คำ��ยโพธี#Yส�มต�นเพ�8อัด5แลคำว่�มสงบเร�ยบร�อัย สภ�พบ��น เม�อังหล�งจ�กเส�ยแก�พม��แล�ว่ก6ม�ช้$มน$มเก#ดขึ้/�นต�มห�ว่เม�อังต��ง ได�แก� ช้$มน$ม เจ��ฝี�ง ช้$มน$มเจ��ต�ก ช้$มน$มเจ��พ#ษณ$โลก ช้$มน$มเจ��นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ทำ�8ต��ง ก6ซึ่�อังส$มผ5�คำนเพ�8อัเตร�ยมแผนก�รใหญ�             ในบรรด�ช้$มน$มใหญ�น�อัยเหล��น�� ช้$มน$มพระเจ��ต�กได�เต#บโตเขึ้�มแขึ้6งขึ้/�นเม�8อั ย/ดได�เม�อังจ�นทำบ$ร� กอังทำ�พพระเจ��ต�กใช้�เว่ล�หล�ยเด�อันในก�รรว่บรว่มผ5� คำนตระเตร�ยมเร�อัรบ แล�ว่จ/งเด#นทำ�พทำ�งทำะเลขึ้/�นม�จนถ/งเม�อังธีนบ$ร� เขึ้��ย/ด เม�อังธีนบ$ร�ได�แล�ว่ ไม�น�นก6ต�คำ��ยพม��ทำ�8โพธี#Yส�มต�นแตกในว่�นทำ�8 ๗ พฤศิจ#ก�ยน พ.ศิ.

๒๓๑๐ น�บรว่มเว่ล�ในก�รกอับก5�เอักร�ช้ไม�ถ/งหน/8งปH สมด�งคำ��ทำ�8ว่�� "กร$ง ศิร�อัย$ธีย�ไม�ส#�นคำนด�"

กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นร�ช้ธี�น�ไทำยต��งแต� พ.ศิ. ๑๘๙๓ ถ/ง พ.ศิ.

๒๓๑๐ น�บเป?นเว่ล�ย�ว่น�นถ/ง ๔๑๗ ปH ม�กว่�และว่รรณคำด�จ��นว่นม�ก ว่รรณคำด�แต�ละเร�8อังล�ว่นม�คำ$ณคำ��เป?นมรดกสมคำว่รร�กษ�ไว่�ตลอัดไป ในทำ�8น��จะกล��ว่ถ/งว่รรณคำด�บ�งฉบ�บ คำ�อั ล#ล#ตยว่นพ��ย ล#ล#ตพระลอั สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 โคำลงก��สรว่ล และบทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร2

ล$ล$ต้ยวนพ่*าย

79

กว่�น#พนธี2เฉล#มพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ส�นน#ษฐ�นว่�� แต�งในร�ช้สม�ยสมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๒ (ประม�ณ พ.ศิ. ๒๐๓๔ – ๒๐๗๒) พระร�ช้โอัรสขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระร�ช้ประว่�ต#ขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ต��งแต� ประส5ต#จนถ/งก�รขึ้/�นเถล#งถว่�ลยร�ช้สมบ�ต# ณ กร$งศิร�อัย$ธีย� เล��ถ/งพระปร�ช้�ส�ม�รถในด��นก�รปกคำรอัง ก�รทำห�ร และก�รศิ�สน�

จ$ดส��คำ�ญทำ�8ส$ดขึ้อังเน��อัเร�8อังคำ�อั ก�รทำ��สงคำร�มก�บยว่นหร�อัเช้�ยงใหม� ซึ่/8งยกทำ�พม�ต�ห�ว่เม�อังทำ�งเหน�อัจนต�ส$โขึ้ทำ�ยได� แล�ว่ยกทำ�พต�อัลงม�จะต�พ#ษณ$โลก และก��แพงเพช้ร ด�งน��น สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถจ/งทำรงยกทำ�พไปปร�บหล�ยคำร��ง กว่��จะได�ร�บช้�ยช้นะ

กว่�น#พนธี2ล#ล#ตยว่นพ��ย แต�งด�ว่ยร5ปแบบคำ��ประพ�นธี2 ร��ยด��นและโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร ใช้�ภ�ษ�ทำ�8ประณ�ตงดง�ม ศิ�พทำ2ส5งส�งว่#จ#ตร เต6มไปด�ว่ยช้��นเช้#งส5งด��นก�รใช้�ภ�ษ� สมเด6จพระเจ��บรมว่งศิ2เธีอั กรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงกล��ว่ถ/งล#ล#ตยว่นพ��ยว่��

"น�บว่��เป?นหน�งส�อัทำ�8แต�งด�อัย��งเอักในภ�ษ�ไทำยเร�8อังหน/8ง เป?นพงศิ�ว่ด�รเฉล#มพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ เม�8อัคำร��งพระเจ��ต#โลกร�ช้ (กษ�ตร#ย2) เม�อังเช้�ยงใหม�ลงม�ต�ห�ว่เม�อังฝีR�ยเหน�อั (สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงพย�ย�มทำ��สงคำร�มจนม�ช้�ยช้นะ เอั�ห�ว่เม�อังฝีR�ยเหน�อัเหล��น��นคำ�นม�ได�จ/งเร�ยกว่�� ยว่นพ��ย"

ล#ล#ตยว่นพ��ย เป?นว่รรณคำด�ประเภทำสด$ด�ว่�รกรรมขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 จ�ดเป?นว่รรณคำด�ประว่�ต#ศิ�สตร2

80

ทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�ง แต�งเป?นล#ล#ตด��น กล��ว่คำ�อัเป?นร��ยด��นและโคำลงด��น บ�ทำก$ญช้ร ต�อัม�ไม�ใช้�คำ��ว่�� ล#ล#ต เร�ยกแทำนล�กษณะก�รประพ�นธี2ด�งกล��ว่ เพร�ะก�รแต�งไม�ได�ม�ร��ยด��นประกอับทำ$กบทำ ม�เพ�ยงร��ยด��นน��เพ�ยงตอันแรกเทำ��น��นจ/งเร�ยกว่�� ยว่นพ��ยโคำลงด��น

คำว่�มม$�งหม�ยขึ้อังก�รแต�ง คำ�อั เพ�8อัยอัพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2

คำว่�มหม�ยขึ้อังคำ��ว่�� ล#ล#ต พจพน�น$กรมฉบ�บร�ช้บ�ณฑิ#ย“ ”

สถ�น ๒๕๒๕ (๒๕๓๘: ๗๓๕) ให�คำ��น#ย�มไว่�ว่�� คำ��ประพ�นธี2 ซึ่/8งใช้�“

โคำลงและร��ยส�มผ�สก�น ในด��นเน��อัห�เป?นก�รสด$ด�ว่�รกรรมพระ”

มห�กษ�ตร#ย2คำว่�มหม�ยขึ้อังคำ��ว่�� ยว่น คำ��ว่�� ยว่น ในทำ�8น��หม�ยถ/งคำน“ ”

ล��นน� เพ��ยนม�จ�ก โยน หร�อั โยนก เร�ยกก�นส�ม�ญว่��ไทำ-ยว่น ได�แก� คำนไทำยถ#8นเหน�อัน�8นเอัง

เหต$ก�รณ2ทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2และเน��อัห� กล��ว่ถ/งสงคำร�มระหว่��งไทำยใต� (อัย$ธีย�) และไทำยเหน�อั (ล��นน�) กล��ว่โดยสร$ปด�งน��

๑. เป-นโครู้งด��นยอพ่รู้ะเกี่�ยรู้ต้$ สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ ๖๐ บทำ คำ�อั โคำรงบทำทำ�8 ๑-๖๐ กล��ว่ถ/งเหต$ก�รณ2สม�ยพระร�ช้บ#ด�ขึ้อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถยกทำ�พไปรบเขึ้มร พระอังคำ2ประส5ต#ตอันทำ�8พระร�ช้บ#ด�ประช้$มพล พระร�ช้บ#ด�ปร�บเขึ้มรได� พระร�ช้บ#ด�สว่รรคำต พระอังคำ2ขึ้/�นเสว่ยร�ช้

81

๑.๑ โคำลงบทำทำ�8 ๖๑-๑๑๒ กล��ว่ถ/งเจ��เม�อังพ#ษณ$โลกเอั�ใจอัอักห��งจ�กกร$งศิร�

อัย$ธีย�ไปต#ดต�อัก�บพระเจ��ต#โลกร�ช้เจ��เม�อังเช้�ยงใหม� สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถจ/งยกทำ�พไปต�และปร�บปร�มม�จนสงบ (ยว่นพ��ย) เสด6จประทำ�บทำ�8เม�อังพ#ษณ$โลก ทำรงทำ��น$บ��ร$งพระพ$ทำธีศิ�สน�ส�งพระร�ช้บ$ตรไปล�งก� น#มนต2พระเถระม�เผยแพร�พ$ทำธีศิ�สน� พระอังคำ2ทำรงผนว่ช้และสร��งว่�ดพ$ทำธีไธีศิว่รรย2

๑.๒ โคำลงต��งแต�บทำทำ�8 ๑๑๓ เป?นต�นไป กล��ว่ถ/ง พระเจ��ต#โลกร�ช้แต�งต��งหม�8นด�ง

นคำรเป?นเจ��เช้�ยงช้�8น จ�กน��นพระเจ��ต#โลกร�ช้เส�ยจร#ตประห�รช้�ว่#ตร�ช้บ$ตร และเร�ยกหม�8นด�งนคำรไปเช้�ยงใหม�และประห�รช้�ว่#ต ภรรย�หม�8นด�งนคำรแคำ�นใจ ได�ขึ้อัให�สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถช้�ว่ย จ/งเก#ดสงคำร�มระหว่��งกร$งศิร�อัย$ธีย�ก�บเช้�ยงใหม� (ยว่นพ��ย)อั�กคำร��ง โคำลงต��งแต�บทำทำ�8 290 – 365 เป?นก�รยอัพระเก�ยรต#สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถ

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%และภาษาท��ใช เป?นร��ยด��น ๒ ตอัน และโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร จ��นว่น ๓๖๕ บทำ

ภ�ษ�ทำ�8ใช้�เป?นภ�ษ�ไทำยโบร�ณ เขึ้มรและส�นสกฤต บ�ล� จ��นว่น–

ม�ก อั��นเขึ้��ใจย�ก แต�ม�คำว่�มไพเร�ะ หน�กแน�นและประณ�ตบรรจงล#ล#ตยว่นพ��ย ม�ปร�กฏหล�กฐ�นม�จนทำ$กว่�นน�� ย�งม�คำว่�ม

สมบ5รณ2 ม�ขึ้นบแต�งเหม�อันว่รรณคำด�บ�งเร�8อัง ถ�อัยคำ��ทำ�8ใช้�ในโบร�ณและคำ��ส�นสกฤตส�ว่นม�ก ถ�อัยคำ��เหล��น��ย�งไม�ถ5กด�ดแปลงแก�ไขึ้จ�กคำนช้��นหล�ง จ/งเป?นประโยช้น2แก�ก�รศิ/กษ�ด��นภ�ษ�อัย��งม�ก ถ/งแม�จะใช้�ถ�อัยคำ��ส��นว่นทำ�8เขึ้��ใจย�ก และเร�8อังส�ว่นใหญ�เก�8ยว่

82

ก�บก�รรบทำ�พจ�บศิ/ก แต�ล#ล#ต เร�8อังน��ก6ย�งม�ล�กษณะว่รรณคำด�ด�เด�นเพร�ะใช้�ถ�อัยคำ��ไพเร�ะ โว่ห�รพรรณน�ทำ�8 ก�อัให�เก#ดจ#นตภ�พ ให�อั�รมณ2ช้�8นช้มย#นด�ในบ$ญญ�ธี#ก�รขึ้อังพระเจ��แผ�นด#น และคำว่�มร$ �งเร�อังขึ้อังบ��นเม�อัง อั�นเป?นล�กษณะส��คำ�ญขึ้อังว่รรณคำด�ประเภทำ สด$ด�คำว่�มด�เด�นขึ้อังล#ล#ตยว่นพ��ย ทำ��ให�กว่�ภ�ยหล�งถ�อัเป?นแบบอัย��ง เช้�น สมเด6จพระมห�สมณเจ�� กรมพระย� ปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงน#พนธี2ล#ล#ตตะเลงพ��ย เพ�8อัสด$ด�ว่�รกรรมขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้

เน��อเรู้��องย*อ ตอันต�นกล��ว่นม�สก�รพระพ$ทำธีเจ��และน��ห�ว่ขึ้�อัธีรรมม�

แจกแจงทำ��นอังยกย�อังสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถว่�� ทำรงคำ$ณธีรรมขึ้�อัน��น ๆ กล��ว่ถ/งพระร�ช้ประว่�ต# ต� �งแต�ประส5ต#จนได�ร�ช้สมบ�ต# ต�อัม�เจ��เม�อังเช้�ยงช้�8น(เช้ล�ยง) เอั�ใจอัอักห��ง น��ทำ�พเช้�ยงใหม�ม�ต�เม�อังช้�ยน�ทำ แต�ถ5กสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถต�แตกกล�บไป และย/ดเม�อังส$โขึ้ทำ�ยคำ�นม�ได� แล�ว่ประทำ�บอัย5�เม�อังพ#ษณ$โลก เสด6จอัอักบว่ช้ช้�8ว่ระยะหน/8ง ต�อัจ�กน��นกล��ว่ถ/งก�รทำ��สงคำร�มก�บ เช้�ยงใหม�อัย��งละเอั�ยดคำร��งหน/8ง แล�ว่บรรย�ยเหต$ก�รณ2ทำ�งเช้�ยงใหม� ว่��พระเจ��ต#โลกร�ช้เส�ยพระจร#ต ประห�รช้�ว่#ตหน�นบ$ญเร�อังร�ช้บ$ตร และหม�8นด�งนคำรเจ��เม�อังเช้�ยงช้�8น ภรรย�หม�8นด�งนคำรไม�พอัใจ จ/งม�ส�รม�พ/8งพระบรมโพธี#สมภ�รขึ้อังสมเด6จสมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถและขึ้อักอังทำ�พไปช้�ว่ย พระเจ��ต#โลกร�ช้ทำรงยอัทำ�พม�ป=อังก�นเม�อังเช้�ยงช้�8น เสร6จแล�ว่เสด6จกล�บไปร�กษ�เม�อังเช้�ยงใหม� สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงกร�ธี�ทำ�พ

83

หลว่งขึ้/�นไปรบต�เช้�ยงใหม� พ��ยไปได�เม�อังเช้�ยว่ช้�8น ตอันส$ดทำ��ยสรรเสร#ญพระบ�รม�สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถอั�กคำร��งหน/8ง

เน��อหาค+าปรู้ะพ่�นธ%ร��ย ๏ ศิร�ส#ทำธี#สว่�สด# ช้ย�ศิด$มงคำล ว่#มลว่#บ5ลย2 อัด5ลย�ด#เรก เอัก

ภ5ธีรกรกช้ ทำสน�ขึ้สม$ช้ล#ต ว่#กส#ตสโรโช้ดม บรมนบอัภ#ว่�ทำ บ�ทำรโช้พระโคำดม ส�น$พระส�ทำธีรรม�ทำ#ตย2 บพ#ตรมห#ทำธี#มเห�ฬ�ร มห�นด�ทำธีย�ศิรย หฤทำยธีว่รงคำ2 ทำรงทำว่ด/งษมห�บ$ร$ษล�กษณ2 อั�คำรอั�ษโฎษดร บว่รส�ตมงคำล อันนตญ�ณอัเนก อัเศิกษ�อัภ#ต อัส#ตย�น$พยญช้นพ#รญช้#ต ฉ�ยฉ�พพ#ธีร�งษ� พยงรพ�พรรณ จ�นทำรโกฏ# โช้ต#สห�สช้�ช้ว่�ล ว่#ศิ�ลแสงร$ �งเร�� เทำ��หกทำ�อังฟ้=�หล��ส�8สบ ด�รนพมณฑิล สรณ�ภ#ว่นทำนส�ทำธีรรม�คำม อั$ด�ม�ภ#ว่�นทำนอัรรษฎ�รย�ภ#ว่�ทำ อั�ทำ#ย$คำขึ้$กเขึ้6ญ เป?นกรล�กรล��พรธีรณ#ดล จลพ#จลต��งต��ง พ��งจะขึ้ว่���ทำ� �งส�8หล�� ฟ้=�ทำ�งหกพกหง�ย รส�ยสยบภพมณฑิลในกษษน��น บ��นพรหมพ#ษณ$ อั#ศิว่รอัด$ลเดช้ เหตบพ#ตรคำ#ดกร$ณ�ประช้�ร�ษฎร อัยยว่จพ#น�ศิทำ�งม5ล ส5ญภพสบส#ง ธีจ#8งแกล�งแส�งสรว่บ รว่บเอั�อั�ษเฎ�ม5รรด#ม�ม#ศิร ด�ว่ยบพ#ตรเสร6จ ก6เสด6จม�อั$บ�ต#ในกระษ�ตร� ทำว่�ด#ว่งษพงษอัภ#ช้�ต รง�บร�ช้ร�ป5 ช้5แผ�นด#นให�หง�ย ทำ�ยแผ�นฟ้=�บให�ขึ้ว่��� ล���กร�ณธีร�ตนว่�ดถว่� ตร�โลกยบให�อั5น หน$นพระพ$ทำธีศิ�สนให�ตรง ด��รงกรษ�ตรให�กรส�นต2 ประห�รทำ$กขึ้ให�กษย ไขึ้ยเกษตรให�เกษม เปรมใจร�ษฎรน#กร ก��จรยศิโยคำ ด#ลกโลกยอั�ศิรย ช้ยช้ยนฤเบนทำร�ทำรงเดช้ ฤๅลงด#นฟ้=�ฟ้$ =งขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

โคำลงส�8 ๏ พรหมพ#ษณ$บรเมศิรเจ�� จอัมเมร$ ม�ศิแฮ

84

ย��เมศิม�ร$ตอัร อั�ศินม�� พร$ณคำน#ก$เพนทำร� ส5รเสพย เร�อังรว่�ว่รจ�� แจ�มจ�นทำร ฯ

๏ เอัก�ทำสเทำพแส�ง เอั�อังคำ2 ม�ฤๅ เป?นพระศิร�สรรเพช้ญ ทำ�8อั��ง พระเสด6จด��รงร�กษ ล�ยงโลกย ไส�แฮ ทำ$กเทำพทำ$กทำ��ว่ไหงว่� ช้�ว่ยไช้ย ฯ

๏ พระม�มล�ยโศิกหล�� เหล/อัศิ$ขึ้ ม�ตรยกไตรภพฤๅ ร�8�ได� พระม�บ�นเทำ�ทำ$กขึ้ ทำ$กส#8ง เสบอัยแฮ ทำ$กเทำศิทำ$กทำ��ว่ไทำ� นอับเน/อัง ฯ

๏ พระม�ยศิย#8งฟ้=� ด#นช้ม ช้�8นแฮ ม�แต�งไตรร�ตนเร�อัง รอับหล�� พระม�สมส�ภ�ร เพญโพธี ไส�แฮ ใคำรแขึ้�งใคำรขึ้�อังถ�� ถ�อังเอัง ฯ

๏ พระม�คำฤโฆ่ษเร��อัง แรงบ$ญ ทำ��นน� ทำ$กทำ�8ว่ด#นบนเกรง กร�บเกล�� พระเสด6จแสดงคำ$ณ คำรอังโลกย ไส�แฮ เอักกษ�ตรส�อังเฝี=� ไฝีRเห6นขึ้อัเห6น ฯ

๏ พระม�เพญโภคำยพ�น ไพศิรพ โสดแฮ ภ5ลบ�อัเง#นทำอังเป?น บ�อัแก�ว่ พระม�เกอัดเกษมภพ ทำ��งส�8 เสบอัยแฮ ม�ส��แดงกล��แกล�ว่ เกล�8อันรณ ฯ

๏ พระม�มล��งทำ��ว่ทำ�8ว่ ธีรณ� อั�นอั�จเอั�กลเอั� ฬ่�อัล�ยง

85

พระม�ก�อัภ5ม� ศิว่รร�ช้ อั�นอัย5�โดยย$คำด#พ�ยง พ��งอั�ร#ย2 ฯ

๏ พระม�แมนส�ธี$สร�อัง ถว่�ยพร เพ#8มแฮ ม�ส��แดงไช้ยช้�ญ ช้�ยว่แกล�ว่ พระม�รบ�ลบร ทำ$กทำว่�ป ไส�แฮ ม�ส��แดงฤทำธี#แผ�ว่ แผ�นด#น ฯ

๏ พระเสด6จแสดงด#พรแกล�ว่ ก�รย$ทำธี ย#8งแฮ ม�ส��แดงส#ทำธี#ศิ#ลปF เล#ศิล�น พระม�ย#8งแมนร$ทำธี# เร�อังเดช้ ม�ส��แดงยศิพ�น แพ�งถม� ฯ

๏ พระม�ทำ$กเทำศิทำ�ยน ม�คำ�ล

ม�ผ��นภ5ว่ม�ผ�ย แผ�นหล�� พระม�ก�อัธีรรม� คำรอังโลกย ม�ส�บส�ม�ขึ้�� ขึ้�มเขึ้6ญ ฯ

๏ พระม�ยศิโยคำพ�น พรรณ� ม�พ��งม�พ�เปน ปU8 นแก�ว่ พระม�ทำยบทำยมสม� ธี#ปร�ช้ญ เพรงแฮ ม�ทำยบม�ทำบแผ�ว่ แผ�นไตร ฯ

๏ เอัก�ตว่เอัก�ตมล��� เลอักษ�ตร ทำ��นฤ� เอักทำย�ศิรยแสว่ง ช้อับใช้� เอัก�จลด��รงร�กษ รอังร�ษฎร2 ไส�แฮ เอักส�ตว่เก��อัให� ส��งศิ�ลย ฯ

๏ ทำว่#บทำทำว่#ช้�ต#เช้��อั ส$รยว่งษ ทำ��นฤ� ทำว่#คำ$ณ�ธี#กธีรรม2 เล#ศิล�น

86

ทำว่�พ#ธีทำว่�ธี�รทำรง ส$รยเสพย ไส�แฮ เทำว่ภ�พเทำว่หกพ�น แว่�นไว่ ฯ

๏ ไตรตร�สไตรเทำพยเร��อัง ไตรร�ตน ไตรโลกยไตรไตรภพ ทำ�8ว่แทำ� ไตรไตรปUฎกตร�ส ไตรเทำพ ไตรทำ�8ว่ไตรพ#ธีแปล� ปล�งช้�ญ ฯ

๏ ตร�ศิร�ตร�เนตรต��น ตร�ศิ�กด# ก6ด� ตร�สทำ��นตร�สป�นตร�ส ทำ��นได� ไตรตร/งษ2ก6คำด�ตร�ส ไตรถ�อัง ตร�โทำษตร�คำ$ณไทำ� เล#ศิฦๅ ฯ

๏ จต$รทำฤษฎ#ธีรรมถ�อังแจ�ง จต$ร� คำมจต$รคำ$ณฤๅ ก�ดก��น จต$ร�คำม�ร�กษ จต$รโลกย แจ�งจต$รย$คำช้��น ช้�อังก�ลปF ฯ

๏ จต$รมรรคำยลโยคำแจ�ง จต$รพ#ธี เพร#ศิแฮ แจ�งจต$รพรรคำ ฬ่�อัล�ยง จต$ร�พ$ทำธีทำ#ศิ จต$รเทำศิ แจ�งจต$รภ�กตรพ�ยง พ��งอั�ร#ย2 ฯ

๏ จต$โรบ�เยศิแจ�ง จต$รงคำ2 แจ�งจต$รฤทำธี#ฌ�ณ ทำ�8ว่แทำ� จต$ร�ร#ยส�ตยทำรง ทำ�ย�ทำ แจ�งจต$รผลแก� ยว่ดช้�ญ ๆ

๏ เบญจ�ว่$ทำร�ษฎรบ��น เบญจ�งคำ เบญจม�รเบญญ� ผ��แผ�ว่ เบญจ�พ#ช้�น�ง คำฌ�เณศิ

87

เบญจน#ว่รณแร�ว่ร��ง ร��งเหน ฯ ๏ เบญเจนทำร#เยศิบ��น เบญจ�

น�นตร#ยเบญจ�ก ไปล�เปล��อัง เบญจปรก�รณ� พ#ธีม�รคำ ก6ด� เบญจยศิน��นเร��อัง รว่ดพรหม ฯ

๏ เบญจปรส�ทำบ��น เบญจ�ศิ สกนธีเบญจ�รมภฤๅ ร�8�ได� แจ�งเบญจพย�ศิณ เล#ศิน# ก6ด� เบญจพ#ม$ดด�ทำ��ว่ไทำ� ถ�8แถลง ฯ

๏ ษ�ฏคำณกษ�ตรเตรศิได� โดยอัรรถ ถ�อังแฮ ษ�ฎเหต$ษ�ฏพ�ศิด$แจง แจกถ�ว่น ษ�ฏทำว่�รษ�ฏเคำ� รพยส�ธี$ ไส�แฮ ษ�ฏน#ว่รเว่�นล�ว่น เผ�8อัผล ฯ

๏ ษ�ฏส�รน#ย�รถร5 � ฤๅม� อัยดน� ษ�ฎบดลดยงดล คำอับเคำ��อั ษ�ฎพ#ธีร�งษ� เส�ว่ภ�คำย ษ�ฏสมยแก�ว่เก��อั เก#ดเกษม ฯ

๏ ส�บด�น$สรย�ฆ่รไทำ� ถ�แถลง ถ�อังพ�อั ส�บดเสกษ�เปรม ปร�ช้ญแปล� ส�บดคำรห�แสว่ง ส�บด��ห ส�บดน#ร�ช้แก�ถ�ว่น ถ�อังอัรรถ2 ฯ

๏ ส�บดน�คำส�บดพ��หพร�อัง ส�บดส#นธี$ ส�บดส#ทำ�นดรแจง แจกแจ�ง ส�บดทำ�กขึ้#ณยล บ�ดธีเนศิ ก6ด� ส�บดว่#ส$ทำธีไทำ�แกล�ง ก�อัผล ฯ

88

๏ อั�ษฏโลก$ดดเรศิเร��อัง อั�ษฏฌ�น อั�ษฏมงคำลใคำร ทำยบไทำ� อั�ษฏโลภ�ศิด�รย�ษฎ พ#บ�ก ก6ด� อั�ษฏเบญญ�ได� ช้�ยว่ช้�ญ ฯ

๏ อั�ษฏม#ถย�ภ�คำแม� เมธี� ทำ�ยงแฮ อั�ษฎกษ#ณอั�นอัรรถ กล��ว่แก� อั�ษฏโลกธีรรม� ศิรยส�ธี$ ไส�แฮ อั�ษฏม�คำธีไทำ�แทำ� ทำ�ยงฌ�น ฯ

๏ นพส�บด�ว่�ศิร5 � รยงสบ ส#8งแฮ นพร5ปรยงนพม�น ล�งล�ว่น นพโลกดรจบ คำ$ณโทำษ ก6ด� นพสงษก�รแล�ว่ถ�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ ทำศิพธีธีรรโมช้แทำ� ทำศิสกนธี ทำศิพ�สด$แสดงทำศิ เกลศิกล��ว่ ทำศิก�ยพลทำศิ พลภ�คำย ก6ด� ทำศิอัศิ$ภหม��ว่ห�อัม ห�อัสกนธี2 ฯ

๏ ทำศิก$ศิลใสส�คำรแทำ� ทำศิธีรรม ทำศิก$ศิลทำศิกษ#ณ ส�บส��ง ทำศิบ�รม�สรร เพช้ญก�อั กลพ�อั ทำศิโกรธีพระเจ��มล��ง เน�งนอัน ฯ

๏ ทำศิบ$ญพระแต�งต��ง แสว่งสว่ะ บ�ปแฮ ทำศิน#ช้รยล ย#8งผ5� ทำศิญ�ณทำศิพ�ศิด$ ยลโยคำ ไส�แฮ ทำศิร5ปพระเจ��ร5 � รยบรยง ฯ

๏ พระกฤษฎ#Yสงว่นโลกพ�ยง พระพรหม

89

พระรอับร�กษพยงพ#ษณ$ ผ��นเผ�� พระผล�ญพ��งพระสยม ภ5ว่น�รถ ไส�แฮ พระโปรดพยงพระเจ�� โปรดปร�ณ ฯ

๏ พระเบญโญภ�ศิพ�ยง ทำ#นกร พระส��นยงป�นสว่ร ส�8หน�� พระโฉมเฉกศิร�สมร ภ#มภ�คำย ไส�แฮ พระแจ�มพระเจ��จ�� แจ�มอั#นทำร ฯ

๏ พระทำรงปรตย�คำพ�ยง พระกรรณ พระหฤๅทำยทำยมส#นธี$2 ช้�ยว่ซึ่ร/�ง พระทำรงเสช้ณฉ�น พระพ#ษณ$ พระภ�คำยไกรกล/�งก�งง แผ�นผงร ฯ

๏ พระทำรงธีรรมม#ศิรแม� พระธีรรม พระแกว่นกลไกรสร แกว่�นกล�� พระญ�ณพ��งพ�นแสง แสงรอับ เร�อังแฮ พระกษม�เสมอัหล�� ส�8แดน ฯ

๏ พระคำ$ณพระคำรอับฟ้=� ด#นขึ้�ม พระเก�ยรต#พระไกรแผน ผ��นฟ้=� พระฤทำธี#พ��งพระร�ม รอันร�พ ไส�แฮ พระก�อัพระเก��อัหล�� หล�กสว่รรคำ2 ฯ

๏ ศิ�กด�น$ภ�พแกล�ว่ ก�รรงคำ รว่จแฮ สบส�ตร�คำมสรรพ ถ�อังล�ว่น สรรเพช้ญแกว่�นก�รทำรง สรรพส�ตร สบส#พ�คำมล�ว่น เล#ศิถม� ฯ

๏ พระทำรงทำ�ณฑิ�สพ�ยง ยมย$ทำธี ย#8งแฮ ทำรงคำธี�ทำยมภ#ม เล#ศิล�น

90

กลทำรงสร�ว่ธี ร�เมศิ พ�ยงพ�อั ขึ้บ�ศิโจมรพ�น ทำ�8ทำยม ฯ

๏ ก�รช้��งพ#ฆ่เน�ศิรน��ว่ ป5นป�น ทำ��นน� อั�ศิว่ทำ��นยมกล�งรงคำ เล#ศิแล�ว่ ก�รยทำธีช้�ยว่ช้�ญกล กลแกว่�น ไกรกว่��อัรช้$นแก�ว่ ก�อันบรรพ ฯ

๏ กลร#รณแม�นพ�ยง พระกฤษณ กลต�อักลก�นกล กยจก��ง กลกลตอับกลคำ#ด กลใคำร� ถ/งเลย กลแต�งกลต��งร�� รอับรณ ฯ

๏ เช้อังแก�เศิอักใหญ�ให� ห�ยแรง รว่จแฮ เช้อังรอับร�ยพลซึ่$ก ซึ่$ �มไว่� เช้อังเศิอักส�8งแสว่งเช้อัง ล�ล�ด ก6ด� เช้อังช้�8งเส�ยได�ร5 � รอับก�รย ฯ

๏ ลว่งปล�นเม�อังล�ดอั�อัม ไพร� รอับแฮ ลว่งน�8งลว่งล$กช้�ญ ช้��งใช้� ลว่งลว่งล�ดหน�ลว่ง ลว่งไล� ก6ด� พระด��ร�สให�ให� คำอับคำว่�ม ฯ

๏ ลว่งแล�งเฟ้ดไฝีRอั�อัม เอั�ไช้ย ช้�ยว่แฮ ลว่งทำลว่งพ�นต�ม คำ�อันได� ลว่งตกทำ�งไพร� ร$กผ�� ผล�ญแฮ ลว่งทำลว่งทำ�บไทำ� รอับรณ ฯ

๏ ลว่งห�ญห�ญกว่��ผ5� ห�ญเหล�อั ว่��น� ร#ย#8งร#คำนร# ย#8งผ5� ลว่งกลใส�กลเหน�อั กลแกว่�น กลแฮ

91

ร5 �ย#8งร5 �กว่��ร5 � เร�8อังกล ฯ ๏ เช้อังโหรเหนแม�นแม�น ม$น#ว่งศิ

สบศิ�สตร�คำมยล ล�งล�ว่น สบศิ#ลปส��แดงทำรง ทำ�ย�ทำ ไส�แฮ สบส#พ�คำมกถ�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ กลฉลยว่ฉล�ดเร��อัง แรงพ$ทำธี เพรอัศิพ�อั กลโจทำยกลแจงอัรรถ ปล�งแปล� โลก�ยโลก$ดดร ร$ดรว่จ เรว่แฮ กลกรรกลแก�แทำ� ทำ�ยงช้�ญ ฯ

๏ ส�นยงส�นว่ดแม�น มฤธี$ร� เร�8อัยแฮ ทำ�นยบทำ�นอังก�ร เล#ศิล�ว่น ทำ�นอังทำ��น$กภ� รตรอังตรยบ รยบแฮ ด�นอักด�น�นถ�ว่น ถ�อังกล ฯ

๏ รบ#นรบยบทำ��ว่ เบ�ร�ณ รบอับรบ�บยล ย#8งผ5� รบยนรบ#ก�รย เกล�ก�พย ก6ด� รเบอัดรปPดร5 � รอับสรรพ ฯ

๏ ก�รบ$ญก�รบ�ปแทำ� ทำ$กก�ร ก�รทำ�ยงธีรรม�ธีรรม2 ถ�อังถ�ว่น ล�ว่งบ�ลบ�ลบร ทำ$กเทำศิ ก6ด� ล�ว่งโทำษล�ว่งคำ$ณล�ว่น เล#ศิร�ม ฯ

๏ พระเบญเญศิรย#8งพ�ยง ส5รยจ�นทำร แจ�มแฮ อัด�ต�น�คำต ปล�งแปล� ประจ$ปPนทำ�งส�มสรร เพช้ญถ/ง แถลงแฮ เลงล�งไตรภพแทำ� ทำ�8ว่ทำรยน ฯ

92

๏ เง#นขึ้�มป=อัมต��งก/8ง กล�งกร ไส�แฮ อัย5�ช้��งพ#ดพยรเหน ล�งล�ว่น ใคำรเกจกยจงอันง�� ส�รส�8อั ใคำรช้อับผ#ดเหนถ�ว่น ถ�อังกล ฯ

๏ ใคำรคำดใคำรซึ่�8อัร��ย ด�ใด ก6ด� ใคำรใคำร�คำรอังตนบยฬ ทำ��นม�ว่ย ซึ่�8อัน/กแต�ในใจ จงซึ่�อัน ก6ด� พระอั�จล�ว่งร5 �ด�ว่ย ด$จหม�ย ฯ

๏ ล�ว่นแรงร5 �น�อัยอั�อัน อัรรถ� น��ฤๅ ก6ไปพอัพร�ยอัรรถ อัอักพร�อัง เพร�ะใจจ��นงพ� ห$ลเหต$ แสดงฤๅ รอัยถ�ว่ยเร�8อังร5 �ป=อัง ป�กห�ว่ ฯ

๏ คำ$ณไทำธี#เบศิรร5 � รยงสบ เม�8อัใด ฦกล�งบ�ด�ลกล�ว่ กล��ว่อั��ง หน�หน�กตรยบไตรภพ ด5โลกย ไส�แฮ ล�ว่งยอัดย�ว่กว่��งพ�น ปรยบป�น ฯ

๏ พระยศิยลโยคำพ�ยง ส5รยจ�นทำร ตนพ��งพ�เบญช้�ณ ใช้�ช้�� หว่�งเอั�ตรว่�นเด�อัน ดลแผ�น เผยอัฤๅ เพร�ะพ/8งพระเจ��หล�� กล��ว่เกล� ฯ

๏ ใช้�แรงขึ้��ร5 �กล��ว่ กลบทำ บอักพ�อั อั�ลปเบญโญเย�ว่ ย#8งผ5� จ�ดแสดงพระยศิร��อั ถ/งถ�ว่ย ไส�แฮ น�กปร�ช้ญใดเร�8อังร5 � ช้�ยว่ช้�ญ ฯ

๏ ใดผ#ดเช้อัญช้�ว่ยร��อั รอันเส�ย

93

ใดช้อับก�ลเช้อัญเกล� กล��ว่เขึ้�� พยงพระระพ�เพง�ย สบส�ธี$ จ$�งพระยศิพระเจ�� ร�อัยก�ลปF ฯ

๏ ส�รสย�มภ�คำยพร�อัง กลก�นทำ น��ฤๅ คำ�อัคำ5�ม�ล�สว่รรคำ2 ช้�อัช้�อัย เบญญ�พ#ศิ�ลแสดง เดอัมกรยด# พระฤๅ คำ�อัคำ5�ไหมแส�งร�อัย ก/8งกล�ง ฯ

๏ เป?นสร�อัยโสภ#ศิพ�น อั$ปรม� โสรมโสดศิ#รธีร�งคำ เว่�8ยไว่� จงคำงคำ5�ก�ลป� ย�นโยคำ ห�ยแผ�นด#นฟ้=�ไหม� อัย��ห�ย ฯ

๏ ขึ้อัขึ้��แรมโรคำร�อัน อัย��ม� หน/8งเลย ขึ้อัขึ้��รส�ยพ#ฆ่น น�ศิม�ว่ย ขึ้อัส�ส#8งศิร�ส� ศิ$ขึ้ส�ธี$ เสว่ยแฮ แรงร�8�ยศิไทำ�ด�ว่ย ห�8งรหรรษ ฯ

๏ แต�น��จ�กต��งอั�ทำ# กลก�นทำ แลน� เป?นส5ตรสถ�น�อั�น รยบร�อัย แถลงป�งปU8 นภ5บ�ล บ#ด$ร�ช้ ย�งยโสธีรคำล�อัย คำล�8พล ฯ

๏ แถลงป�งพระม�ตรไทำ� ส�ภพ ทำ��นน� แดนด��บลพระอั$ทำย ทำ�งกว่��ง แถลงป�งเกล�8อันพลรบ เร�อังเดช้ เอั�ม#8งเม�อังได�ง��ง แง�บร ฯ

๏ ป�งเทำนคำเรศิเร��อั ย�งกร$ง พระนคำรอัโยทำธีย� ย#8งฟ้=�

94

แถลงป�งทำ��นผด$งเอั� รสร�ช้ เว่นพ#ภพไว่�หล�� เศิกศิร� ฯ

๏ แถลงป�งนฤน�รถไทำ� สว่รรคำต ย�งม#8งเม�อังบนปU เยศิเย�� แถลงป�งปU8 นเอั�รส ศิ�ลยโศิก ยอัพระศิพพระเจ�� เจษฎ� ฯ

๏ แถลงป�งพระล�ยงโลก คำรอังธีรรม เกษมอัโยทำธีย�ยง ย#8งฟ้=� แถลงป�งพระศิร�สรร เพช้ญโพธี# แสดงสด5ปพระเจ��หล�� ขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

๏ แถลงป�งปร�โมทำยเช้��อั เช้อัญสงฆ่ ส�สโมสรสบ เทำศิไทำ� แถลงป�งเม�8อัล�ว่ลง ช้ยน�ทำ น��นฤๅ พระย$ทำธี#ษฐ#รได� ย��งย�ว่ ฯ

๏ แถลงป�งจอัมร�ช้ร5 � เสด6จดล น��นม� จงจเอั�กร$งล�ว่ จ$�งแล�ว่ แถลงป�งปU8 นล�ว่จญ จ�กปRว่ย แลน� บ��งรอัดเพร�ะร5 �แล�ว่ สร5ดหน� ฯ

๏ แถลงป�งขึ้��ไทำ�ทำว่ย ใจห�ญ ต�มคำ�อัยไพร�เร�อัง ร�อันแกล�ว่ แถลงป�งร��บ�ลล�ว่ ม�ว่โม�ห ทำ�นทำ�8น���ส#บแล�ว่ ช้�8นไช้ย ฯ

๏ ป�งเอั�แสนโทำ�รหเคำ�น คำ�งล�ย แปรอัอักไปเปนบร ม��ยหล�� แถลงป�งปU8 นล�ว่หม�ย ไหมโทำษ เทำ6จน�

95

ส�คำ5�คำบขึ้��ไทำ� เขึ้�งแขึ้ง ฯ ๏ แถลงป�งไทำ�ปร�โมทำย ม�เหน�อั น��นน�

พระไปRแยงยลเขึ้� เขึ้�นกล�� แถลงป�งเม�8อัพลเร�อั เรว่ร�ช้ ถ/งจ/งจ�กร5 �ขึ้�� ขึ้��ว่แขึ้ง ฯ

๏ แถลงป�งช้ยน�ทำเขึ้�� กรรบร บ�ปฤๅ ไกรมโหสถแสดง ปร�ช้ญแปล� แถลงป�งทำ��นร#รอัน ไพร#ศิ ทำนทำ��นบ�ได�แพ� พ��ยเอัง ฯ

๏ แถลงป�งธีรรม#ศิรเจ�� จอัมปร�ณ เสด6จล�ว่งบเกรงกร$ง ทำ�8ว่ด��ว่ แถลงป�งเม�8อัพระทำ�น อั$ปโภคำ น�นนน� แลส#8งแลร�อัยทำ��ว่ แผ�ผล ฯ

๏ แถลงป�งจอัมโลกยเจ�� จอัมเล�อัง เส#ศิน� เสด6จคำอับคำ�นพลไกร แต�งไว่� แถลงป�งแต�งห�ว่เม�อัง ขึ้$นหม�8น ไปน� เอั�ส$โขึ้ทำ�ยได� ง��ยง�ม ฯ

๏ แถลงป�งช้ยงช้�8นเศิร�� ใจพล พร�8นน� เพร�ะเพ�8อัฤๅแรงขึ้�ม ปU8 นเกล�� แถลงป�งล�อัลว่งกล ไพร#ศิ เน�อังน� ถ/งถ�8งเขึ้��ต�เขึ้�� จ/8งเขึ้��เขึ้�แพง ฯ

๏ ป�งพระช้นน#ศิรส#น เส�ยสกนธี ย�งพ#ม�นสว่รรคำแซึ่รง ช้�อัแก�ว่ แถลงป�งไปล�เม�อังบน ทำ#ศิม�ศิ ถว่�ยแก�สรรเพช้ญแล�ว่ เล#ศิคำ$ณ ฯ

96

๏ แถลงป�งจอัมน�รถน�อัม ใจหว่�ง สว่ะบ�ปแสว่งบ$ญบทำ ทำ�8แล�ว่ ป�งบ$ตรทำ��นทำ��ว่ล�ง ก�ทำว่�ป เช้#ญช้�ว่ยสงฆ่ผ5�แผ�ว่ เกลศิไกล ฯ

๏ แถลงป�งแสดงด#พรเก��อั บ$ญบง บ�ปน� เอัอั�ศินไอัส5รยเส�ย จรกล��ย แถลงป�งเม�8อัพระทำรง พระผนว่ช้ น��นน� ง�มเง�8อันสรรเพช้ญผ��ย แผ�นเกษม ฯ

๏ แถลงป�งไทำ�เร��อังรว่จ แรงกรรม แผ�นมน$ษยเปรมปร�ย ดอักไม� แถลงป�งถ�ว่ยบรทำรรปF ทำ��อั�� อังคำน� เพร�ะเพ�8อัพระเจ��ได� ผนว่ช้ฟ้=�ด#นยอั ฯ

๏ แถลงป�งพลพ��หไทำ� เอั�รส ทำ��นน� นบนอับพระขึ้อัเช้อัญ ช้�ว่ยป=อัง แถลงป�งทำ��นล�พรต คำรอังร�ษฎร ทำ$กเทำศิทำ$กทำ��ว่สร�อัง ส�ว่ยถว่�ย ฯ

๏ ป�งสร��งอั�ว่�ศิแล�ว่ ฤๅแสดง คำ�อัพ$ทำไธีสว่รรยหม�ย ช้�8อัช้�� ป�งถกลก��แพงพระ พ#ศิณ$โลกย แล�ว่แฮ อัย5�ช้��งพระเจ��ฟ้H� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ พระยศิยลโยคำพ�น พ#ษฎ�ร ช้�8นแฮ ใคำรคำ��อัรอัรรถ� ถ�อังล�ว่น สรว่มแสดงบ�นทำ/กส�ร สงเษป ไส�พ�อั โดยแต�แรงรมยม�ว่น กล��ว่เกล� ฯ

๏ ย�คำนช้��เทำพยผ5� ไกรกรรด# ก6ด�

97

พ�นมว่ลธีเมธี�เช้�ว่ ช้�ยว่ได� แลศิร#ศิแลศิร#ศิพ�น ช้#ว่ห ก6ด� ฤๅร�8�ยศิไทำ�ล�ว่น ถ�8แถลง ฯ

๏ แต�น��จ�กต��งต�อั กลก�นทำ แลพ�อั โดยเม�8อัพระแสดงฤทำธี# ร�อันแกล�ว่ เสด6จม�ผ��ผล�ญล�ว่ ล�กโลภ ทำ�8ย$ทำธี#ษฐ#รแล�ว่ ส5�บร ฯ

๏ ใจร��ยไปRโอับอั�อัม พลไพ ร#ศิแฮ ม�อัย5�ในเม�อังอัร อัว่จกล�� คำร��นขึ้$กขึ้��ว่ขึ้จรไตร ภพน�รถ เสด6จด��กลช้��งม�� ทำยบถงรร ฯ

๏ กร$งล�ว่กลอัยขึ้ย�ดหน�� ต�ต�ย ศิร�กแฮ จ�กอัย5�เม�อังเกรงกรร บ�ได� กล�ว่กล�บเกล�8อันพลอัย�ย อัย�งอัอัก หน�ส�เดจเหง��ไทำ� พ��ยพ�ง ฯ

๏ คำ�อัคำช้กล�บกลอักจ��ง จญส�ห คำ�อัน�คำจญคำร$ทำธีสร�ง ว่#8งเว่�น คำ�อัไว่ปจ#ดต� ส$รร�ช้ หน�ส$ร�ธี#ปเร�น รว่จหล�ง ฯ

๏ สรรเพช้ญภ5ว่น�รถแกล�ว่ ก�รย$ทำธี ย#8งแฮ ต�มต�อัยไพร�พ�ง พ��ยล��น จยรจอัมคำร$ทำธีผล�ญ แผลงเดช้ สยงสรเทำ�อันพ�ยงคำ��น คำ�นเมร$ ฯ

๏ อัย5�ไทำธี#เบศิรเจ�� จอัมปร�ณ พร�ว่พฤๅบพลคำช้เสน เกล�8อันแกล�ว่

98

คำร��นพระผ��ผล�ญพล ยว่นย�อัย ไปแฮ ทำ�นทำ�8น���ล#บแล�ว่ เล#ศิไช้ย ฯ

๏ จ/8งช้�กช้��งม��คำ�อัย ล�ล� ย�งนคำรไคำลคำ�น เทำศิไทำ� พยงบ�นทำพ�ธี#ก ทำรงเดช้ ทำ�8คำนเคำ�รพไขึ้� ขึ้��ว่ขึ้ยรร ฯ

๏ ทำ�น��นธี#เบศิรเร��อัง รณรงคำ2 เล#ศิแฮ อัย5ร�งว่�ลพลแสน ส�8�แกล�ว่ พระญ�ณส�เด6จทำรง ทำ�ย�ทำ ใคำรซึ่�8อัคำตเลงแล�ว่ ทำ�ว่ว่ทำว่ยร ฯ

๏ จ/8งต��งขึ้��เร��อังร�ช้ ว่�งเม�อัง แลน� แทำนย$ทำธี#ษฐ#รคำ�น คำรอับหล�� คำร��นเสด6จจ/8งจอัมเล�อัง โลเกษ กล�นเกล�8อันพลช้��งม�� คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ย�งพระนคำเรศิเร��อัง อัโยทำธีย� อัรอั�ศินไอัสว่รรยเป?น ปU8 นเกล�� จ��น#รจ��นยรม� จอัมร�ช้ คำดใคำร�เสว่ยศิ$ขึ้เทำ�� เทำศิเหน�อั ฯ

๏ ปPดพระภ5ว่น�รถเจ�� จอัมปร�ณ ตยบแต�พลเร�อัเรว่ คำล��ว่คำล�อัย หว่งเสว่ยส��ร�ญรม- ย�ย#8ง พระไปตร�สถ�อัยขึ้�� เง�8อันง�� ฯ

๏ ต�อัเสด6จดลไทำ�จ/8ง ตรอังตร�ส ใจเทำ6จทำ$รช้นทำ�� โทำษแล�ว่ สรรเพช้ญยอัดส5รกรษ�ตร แสนเดช้

99

บอั�จแคำลนแคำล�ว่แทำ� เทำ��ไยย ฯ ๏ คำร�น��นนเรศิรร��ย ฤษย� พ�อัแฮ

ทำ��โทำษกลใดกล ทำ��นแก� กลกฤษณย�อัยโยธี� ทำ5รโยทำ ทำนทำ��นบได�แพ� พ��ยเอัง ฯ

๏ พลล�ว่ล$โทำษร�อัน ร�ว่ร�ว่ โจนบหลยว่โกรยเกรง ทำ��นช้�� กร$งล�ว่ก6ส�กกล�ว่ เอั�เง�8อัน ง�มแฮ บ��งรอัดย�งคำร�นหน�� ไขึ้�ขึ้�ว่ ฯ

๏ สรรเพช้ญกร5เกล�8อันพ�อัง พลพฤนทำร โจมจ��ยล�ว่ฦๅฤทำธี# ร�อันแกล�ว่ พยงพระส$ร#นทำร� ธี#กร�ช้ ต�มต�อัยไพร#ศิแล�ว่ เล#ศิบรรพ2 ฯ

๏ พระเจ��จอัมน�รถล�ยง โลก� เล#ศิแฮ ด�ลเร�งเร�อังฤทำธี#ทำ�น ทำ�8ว่ฟ้=� ไพร�รอั�อั�ย อั�พ�ธี แลน� อัย5�ช้��งพระเจ��ขึ้�� ขึ้�มบร ฯ

๏ จ��นยรทำ��ว่ใช้�ทำ�ษ ช้�ญช้ย คำ$มส�8�แสนย�กร คำล�8คำล�อัย เอั�ศิร�ส$โขึ้ทำย ดยว่ด�ด ม�อัแฮ ฦๅล�งล�ว่ล�กศิร�อัย สน�8นห�ว่ ฯ

๏ กร$งล�ว่ภ5ลภ#ตเศิร�� โศิก� เกอัดกล��ว่ล�กกล�ว่เกรง ทำ��นไทำ� เป?นกร$งด�8งตนอัย� รบทำ��น เอั�เลอัย ช้�8อัแต�ล�กได�ป=อัง ไปRคำง ฯ

100

๏ ยศิพระผ�ยผ��นพ�น พ�นแสง ส�อังแฮ อั��น�จพระรอันรงคำ2 จ�อัมจ��ง พระเสด6จส��แดงด5 ด�ลเดช้ พระฤๅ เพร�ะเพ�8อัพระเจ��ต��ง ช้อับช้�ญ ฯ

๏ สว่นแสนแคำลนเคำล��อัมเนตร น�บกล เม�8อัใด แรงร��พ/งพ�ลพ$ทำธี พร�กไทำ� คำว่�มผ#ดแห�งตนบยล ตนน�ศิ เอังแฮ ต�ยก6ต�ยแล�ว่ไว่� โทำษร��ยเหล�อัตร� ฯ

๏ ป�งน��นมห�ร�ช้แส�ง ส�งสรรคำ เอั�หม�8นนคำรม� แต�งต��ง เปนเด#มด�กลกรร ช้ยงช้�8น คำ�นเเฮ ใคำรย#8งยกไว่�ร� �ง รอับแดน ฯ

๏ เพ�8อัเกรงพระเจ��คำล�8น คำล�พล แลพ�อั พร�8นพร�8นอักพลแสน ส�8�กล�� คำร�นเสด6จด�กลห�ว่ เม�อังมอับ แล�ว่แฮ กล�บเกล�8อันพลช้��งม�� คำล��ว่เม�อั ฯ

๏ แต�น��นล�ว่บ��บอับ ใจเจ6บ แลน� ทำ��ช้�8อัใดด5เหล�อั หล�กถ�อัย กล�งแดด$จหน�มเหน6บ หน�บอัย5� แปรเก#ดคำว่�มร��ยร�อัย ส#8งแสลง ฯ

๏ ด�8งเอั�รสเร��อังคำ5� คำ�อัอังคำ น��นน� น�มบ$นเร�อังแสดง เช้�8อัช้��เพร�ะแรงระว่�งหว่ง แทำนร�ช้ ก$�ล5กลยว่ฟ้P� นฟ้H� พ�8พงศิ2 ฯ

๏ กร$งล�ว่อั��น�จน��� ใจโจร ก�อันน�

101

เคำยบยดบ#ดรอังคำ2 อัว่ดร5 � ช้�ส�ทำ��นโอันเอั� ด�ต�อั ก6ด� คำ#ดใคำร�คำว่�กด�ผ5� เผ��ด� ฯ

๏ บ�งคำว่รขึ้��ผ5�ก�อั ก�รภ�ก ด�น� หม�ยหม�8นนคำรม� ซึ่�8อัซึ่ร�อัม เหนห�ญห�8นแหลมหล�ก ไกรกว่�� ตนน� ไทำ�เทำศิทำ$กผ5�น�อัม นอับกล�ว่ ฯ

๏ ขึ้$นล�ว่ล�กว่��ใน� ใจเทำ6จ ร�งกยจเกรงต�ว่ยยว่ ห� 8นหล�� บม�โทำษใดเห6จ ทำ��คำยด คำ$�น� คำ#ดใคำร�ขึ้��ขึ้��ผ5� ช้อับช้�ญ ฯ

๏ เม�8อัคำ��พร�งส�ยงส�8ง ส�รห� น��นแพร�พลอัยภ�ณพร�ง พรอักพร�อัม เพร�ะแรงอั#ร#ษย� บยนบยด ก�นน� คำว่�มบม�เขึ้�ย�อัม กล��ว่ให�เป?นต�ว่ ฯ

๏ บพ#ตรอั��ยด�8งกยจ กลหว่�ง จยรจ�กจ�กหญ�ว่ไป จ�กหล�� พระอัย��ร��พ/งหล�ง สนเทำ�ห เลอัยพ�อั จ�กแกล�อัย��ได�ช้�� ช้�ยว่ม�อั ฯ

๏ คำร��นกร$งล�ว่ร5 �เล�ห2 ลว่งเขึ้� ไส�น� ปPดปPญช้�ช้มถ�อั ถ�อังด�ว่ย แปรปร�มว่��เร�อัย� พร�8นแพร� คำว่�มเลอัย ม�จ/8งเอั�ให�ม�ว่ย เม�อับใจ ฯ

๏ บ�ดห�ขึ้��ผ5�แก� กลม� กลกยจกลใดส�ร ส� 8งแล�ว่

102

ม/งอัย��ไปคำล�ยงง ช้ยงช้�8น พ5 �นน� ห�หม�8นกล��แกล�ว่แกล�ง เร�งม� ฯ

๏ บ�ดน��นขึ้��ผ5�ห�8น เหนกล แกว่�นน� ธีส�8งใดตนตร� ถ�อังถ�ว่น ย�งช้ยงช้�8นดลโดย คำ��ร�ช้ เร6ว่แฮ เช้อังช้อับเช้อังใดล�ว่น เล�อักแถลง ฯ

๏ ด��มพร��พ�นพ�ดร��ย แรงก�ร แลพ�อั น��นแพร�กลอัยกล�บแขึ้ง แขึ้�งทำ��ว่ ล�กม�บ�ณฑิ5รส�ร ขึ้ยว่ขึ้��ว่ ห�ทำ��นผ5�ห��ว่ให� เคำร�8อันคำรยว่ ฯ

๏ ด�8งคำ��ไทำ�แกล�งกล��ว่ กลส�ร ส�8งน� เหนทำ��นตนดยว่คำ�อั ล5กอั��ย เช้อัญไปอัย��น�นจง ทำ�นช้�ว่ย ขึ้�มขึ้�มขึ้��ผ5�ร ��ย รอับรอัน ฯ

๏ ว่��พระผ5�ถ��ถ�ว่ย อั�เปรญ หม�8นนคำรคำร��นฟ้Pง จว่บแจ�ง เพร�ะพบเง�8อันง��เขึ้น เขึ้�ฬ่�อั ลว่งน� ทำ$กประก�รแล�ว่แกล�ง กล��ว่กลยว่ ฯ

๏ น�ยเอัยอัย�ปว่ยก�ยว่ กลพร�ง พรอักเลย โดยขึ้��ว่ขึ้ยว่ขึ้จรคำว่ร อัย��งอัย5� เพร�ะพ/งซึ่อับช้อัมกล�ง กลยว่เจต ไส�แฮ คำว่�มช้อับด�ว่ยฤๅร5 � ร�ว่งโรย ฯ

๏ ขึ้��ไทำ�ธี#เบศิผ5� ใดใด ก6ด� ต�ยเพ�8อัภ�กด�โดย ซึ่�8อัซึ่ร�อัม คำ�อัคำนอัย5�เปนใน อั#ธีโลกย

103

บรโลกยน�งฟ้=�ล�อัม เล#ศิอั#นทำร ฯ ๏ ทำว่ยใดเจ��เก��อัโภคำ ภ5ลม� ม� 8งน�

คำร��นบถว่#ลภ�กด� แด�เจ�� ช้�8อัย�นอัย5�แสนปH เป?นคำ5� ต�ยน� ต�ยก6ด�ได�เขึ้�� ขึ้�อังน���นรก�นต2 ฯ

๏ บคำว่รคำ#ดอัย5�ย� �ง คำว่รคำรยว่ นบนอับภ5บ�ลบ$ญ ผ��นเผ�� ช้#ส�ทำ��นก$�ลยว่ ล�ญช้�พ ก6ด� ล�ว่นช้�8อัแก�เจ��ไว่� ขึ้��ว่ขึ้จร ฯ

๏ คำร��นคำ#ดคำร��นร�บเร�ง ว่�งไป นบนอับภ5ธีรทำ5ล บ�อัย��น คำว่�มผ#ดแผกไผช้รงง โช้รมโจทำย ก6ด� ขึ้อัจงพระช้��ต��น ไตร�ตร� ฯ

๏ กร$งล�ว่กรยงโกรธีฟ้$ =ง ไฟ้ล�ม ล5�แฮ คำ$กคำ�8�ร�มลงม� รเร�ง คำว่�มม/งบภ�กถ�ม เลอัยถ�อัง ก$�น� พอัแต�ก��ม�อัเทำ�ง แทำ�นแคำลง ฯ

๏ ม�ร��ยทำ$กช้�อังช้�� ส�รส$ด เม�8อัใด ม/งคำ�อัว่�ลเฝีSอัแฝีง ม#8งไม� เคำยก$�พ#ร$ธีม/ง หล�ยเทำ�8อั เหล�อัทำ�8อัดไว่�แทำ� จ/8งทำ�� ฯ

(โคำลง 2 บทำต�อัไปน�� ว่��พระย�ตร�งแทำรก เพร�ะฉบ�บเด#มขึ้�ดอัย5�)

๏ ส�8งแสนฟ้=�เร�8อัให� ก$�ตว่ว่

104

หม�8นนคำรโทำษอั�� ผ#ดไว่� แสนส5ต�ดเอั�ห�ว่ ม�นสยบ เส�ยน� ไว่�หว่��งทำ�งเหน/อัใต� ต�อัก�น ฯ

๏ แสนฟ้=�เร�8อัรยบน#�ว่ นบคำ�� โดยน� ม�ดสอักร�บไปทำ�น โกรธีจ��ว่ ส#นห�ว่สยบส�บทำ�� ฤๅคำล�8น เพล��ยกว่��นบ�นทำ��ว่ไขึ้� ขึ้��ว่สยว่น ฯ

๏ บ�ดน��นช้ยงช้�8นเศิร�� ศิร�ส�ว่ แลน� น�งหม�8นนลเม�อังสว่น ตอักด#�น พลเม�อังทำ�งเม�อังช้�ว่ ช้ยงใหม� น��นน� ประจ�กเจบพ�ยงหว่#�น หว่��แด ฯ

๏ น�งเม/อังคำ#ดใคำร�ด�ว่ย พลเม�อัง บใคำร�แลเลงช้ยง ใหม�ม�อัย ปอังไปพ/8งจอัมเล�อัง ไกรกว่�� น��นน� น�งจ/8งจ�กพร�อังถ�อัย ถ�อังจง ฯ

๏ ม�คำนด�ว่��ร��ย ม�ม� ม�กน� ห�ก�ยงห�ไปห� โทำษล��ย บด�บ�ด�ทำ�� ด�ต�อั ก6ด� กล�บว่��ร��ยแหน�งร��ย เร��หน� ฯ

๏ บเร�อัมทำ��ว่ผ5�พ�อั ใจภ�ก ด�น� ย�งบยดบ�ทำ�ทำ�� โทำษกล�� บเร�อัมล5กร�กย�ง หยว่ล5ก เร�แฮ อัย��ว่��ขึ้��ผ5�ขึ้�� บ�ขึ้��ขึ้�นเอั� ฯ

๏ ทำ��ว่น��ใจทำร5กแทำ� ทำ5รช้น ช้�8นแฮ น��น�8นทำงงเร�ฤๅ อัย5�ได�

105

คำ#ดคำว่รอั�ว่ยแดนดล บ�ว่บ�ทำ พ5 �นแฮ เม�อัย�8งเม�อังเหง��ไทำ ก�อันก�ล ฯ

๏ ทำ�น��นไทำ�ทำ�ษด��ว่ แดนช้ยง ช้�8นแฮ ช้�บ�ญช้�โดยด�ล กล��ว่กล�� แหนห�บประต5ว่ยง ว่�งเขึ้�8อัน หว่�งว่��พระเจ��หล�� หล�8งพล ฯ

๏ หม�8นล�ว่ลเพ�8อันเว่� ว่�งไป ทำ�งคำรอักคำร�ว่คำรยว่ดล ปU8 นเกล�� ถ/งแกล�คำด�ไตร ตรยมอั�ทำ# ถว่�ยแต�พระเจ��เจ�� แผ�นผจง ฯ

๏ บ�ดน��ขึ้��ขึ้�อัยน�ฎ น�งเม�อัง ฤๅพ�อั ปUดประต5เม�อังลง เขึ้�8อันขึ้ว่��ง ขึ้�นแขึ้�งว่��จอัมเล�อัง เลอัร�ช้ กร5เกล�8อันพลช้��งม�� ถ/8งถกล ฯ

๏ บ�ดน��นน�งใขึ้�ทำ�ษ ทำยมใจ หน/8งแฮ เอั�ตล�บทำอังดล ด�ว่นเด�� ถว่�ยเป?นส��คำ�ญใน ส�รส�8ง แสดงแฮ ขึ้อัช้�พเช้#ญพระเจ�� เคำล�8อันคำรยว่ ฯ

๏ ไปทำ�นเจ��หล��หล�8ง พลพฤนทำ ถ/งน� น��นแพร�ขึ้ยว่อัอักถ/ง นอักต��ย น�งเม�อังไปRยอัมย#น ใจจอัด พระเลย แขึ้งอัย5�จรกล��ยถ�� ทำ��นดล ฯ

๏ แขึ้งเมอังจ�กใกล�รอัด พระทำ�ณฑิ2 แลน� ตระง�อังคำอัยหนห� ปU8 นหล�� แปรเป?นปRว่ยเพร�ะพ�น มโนร�ช้

106

ไขึ้ปต5เอั�ขึ้�� บ�ปบร ฯ ๏ พลเม�อังสรพร�ดพร�อัม ใจห�ญ

ขึ้นขึ้�8กญช้รผ�ย ผ�ดม�� ปรทำ�บปรทำ�นทำ�น คำ�อัด�8ง คำล�8นแฮ น��นแพร�ทำ��แกล�ว่กล�� เกล�8อันพล ฯ

๏ รกร�นแถมถ�8งช้��ง แซึ่งม� ม�กแฮ ช้�ว่ช้รลยงทำบทำน บได� เส�ยส�รสร5ดลงล� พร�ว่พฤๅบ ไปแฮ ยงส�เดจเหง��ไทำ� ทำ�8รงคำ2 ฯ

๏ ล�งแกล�ว่กระทำ�บม�� ม�ดล ก�อันแฮ ล�งแล�นเลว่หลงล�� อัย5�ขึ้�� ล�งทำ�นเคำล�8อันคำร�ว่ตน คำรอังเคำร�� ไปแฮ ถ�8นถ�8นถ/งเจ��หล�� แหล�เหล�อั ฯ

๏ แต�น��จ�กเปล�งถ�อัย แถลงน�ม ห�ว่หม�8นพ�นพลเหน�อั แต�เต�� ทำ5ลพระบทำ�มพ$ช้ หม�ยหม�8น พ�นด��ว่พ�นร�อันเร�� แรกดล ฯ

๏ ปร�บช้ยงช้�ช้�8นเว่� ว่�งไป ทำ�งมห�มงคำล คำ�อัยผ��ย พ�นรด�นด�บพ�นไกร กลอัยกว่�� แลน� พ�นปร�บพ�นบ�ลคำล��ย คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ หม�8นช้��งหม�8นม��พ�อัง พ�นหงษ หม�8นช้�ห�รโหงไป ไปล�ร�� พ�นจงเบญจงจยร ช้ยงช้�8น แลน� หม�8นล5กล��ร5 �ล�� เล#ศิพล�น ฯ

107

๏ หม�8นต��นกเต��หม�8น โจลจ5ล พ�นแจ�มพ�นโจมพ�น จ��บ��น ทำ�งพ�นช้รส5นทำร$ด ทำรว่งใหญ� แลน� พ�นอัย�ดพ�นอัย��นเต�� ไต�ต�ม ฯ

๏ พ�นอั#นทำพ�นอั��ยใคำร� คำรยว่กร5 โกรกแฮ พ�นใส�พ�นส�มแสน ร��นร�อัน พ�นจอัมปร�บพ�นจ5 ล�แล�น แล�ว่แฮ พ�นเทำพพ�นทำ��ว่ขึ้�อัน ขึ้อัดแด ฯ

๏ พ�นช้ยหน��ไม�แม�น แว่ะว่�ง ถ/งแฮ พ�นพว่กห�ญแห�เหน�อั หน�ว่งใต� น�บพ�นไพร�น�ยป�ง ไปแต� ด�ฤๅ ป5นแปดร�อัยร5 �ใช้� ช้�ยว่ก�รย2 ฯ

๏ ส�ว่นม��ส�มร�อัยแง� ง�มส�พ เคำร�8อังน� ทำ$กพว่กพลห�ญคำ�น คำว่บไทำ� แถลงถว่�ยเม�8อัแหนห�บ ทำว่�รอัย5� พ�นมโนร�ช้ได� เบอักบร ฯ

๏ ถ/งผช้นช้��งม��จ5� โจมฟ้Pน เฟ้S8 อังแฮ ในนคำรคำฤๅมสยง เกล�8อันกล�� เร�งรบเร�งห�นเขึ้� ร$มรอับ ส5�บได�ต5ขึ้�� จ/8งหน� ฯ

๏ ว่�งม�นบนอับเจ�� จอัมปร�ณ โปรดแฮ เช้อัญปU8 นกษ�ตร�ยก ย��งร�� ฟ้Pงส�รส�เร6จส�ร จอัมร�ช้ ช้ร�ดช้�8งเส�ยได�ส�� ไปRคำว่ร ฯ

๏ สรรเพช้ญภ5ว่น�รถแสร�ง เสด6จดล ด�ว่นฤๅ

108

จ/8งเย�8ยยว่นใจยว่น เส�ยผ��ย คำร��นถ/งพฤบพลจ�บ โจมใหญ� คำ$�งคำ�อันต��ยล�มแล�ว่ คำล��ว่คำล� ฯ

๏ สรรเพช้ญคำ#ดใคำร�หน�� แลหล�ง ถ�อังแฮ เย�ยยยว่อัย��ล�มน/ก โน�มไว่� พลยว่นแต�ยว่นย�ง บ�ว่บ�ทำ พระแฮ แปรตรยกเต��เต��ได� เร�8ยรมย2 ฯ

๏ ล�งล�ว่เจ��ร�ช้ไว่� เว่นเม�อัง ม�8งแฮ ทำ$กส#8งสมบ�ต#ส� ส�8�ไว่� ล�งถ�อัพว่กพลเน�อัง น�ยบ��ว่ โดยแฮ เม�ยล5กช้��งม��ได� ด$จฝีPน ฯ

๏ กร$งล�ว่ฦๅขึ้��ว่เจ�� จอัมปร�ณ ยกย��งพลพล�นเทำ� เทำ��แล�ว่ กลอัยม�แต�งก�รกรร ช้ยงช้�8น เอังแฮ แซึ่ห�8เหนแกล�ว่แกล�ง เลอักเอั� ฯ

๏ ม�ต��งแทำนหม�8นด��ง คำ�นคำรอัง ไพร�แฮ ใคำรว่��ฦๅเลอัเขึ้� ขึ้/8งต��ง แทำนทำงงถ�ว่ยปอังพ/ง พ/งพ/8ง พระน� เตอัมแต�งพลไว่�ร� �ง รอับแดน ฯ

๏ แต�งต��งไว่�แล�ว่จ/8ง คำ�นไคำล แลน� จ�กอัย5�น�นแคำลนเกรง ปU8 นเกล�� คำร��งคำ�นคำรรไลล$ ช้ยงใหม� ขึ้$กขึ้��ว่พระเจ��เร�ง รยบพล ฯ

๏ ห�ว่เม�อังคำ#ดใคำร�ส5� สงคำร�ม ไทำ�เทำ��จ�กเป?นกล ก�อันผ��ย

109

บเกรงบกล�ว่ขึ้�ม ส�กอัย�ด กลอัยแกล�เศิร��ส�อัมต��ย แต�งหอั ฯ

๏ ว่ยงป=อัมว่ยงอั�จไว่� แหนห�ญ แห�น� ลดเขึ้�8อันขึ้�ว่ยอัห#น ห�ว่งแร�ว่ ป5นก�นเก�อับก$�ทำว่�ร ทำว่ยรรอับ ทำ$กแห�งหอัต��ยแกล�ว่ น�8งนอัง ฯ

๏ พว่กพลช้��งม��คำว่บ คำอัยแหน ทำ��นน� ห�ว่หม�8นนคำรคำรอัง รอับร��ง เสโล�หด�บเขึ้นแพน ขึ้ว่�นไขึ้ว่� ร�งก�อัเพลอังหน��ต��ง หน�8นหน� ฯ

๏ น�น�พลไพร�ห�อัม แหนทำว่�ร หอัแฮ ห�นหอักสรรพ�ฝี� เล�8อันล�อัม ฝี5งห�ญแขึ้�งขึ้�นห�ญ ห�เพ�8อัน ต�ยแฮ พ�พรยบทำ$กด��นพร�อัม ไพร�น�ย ฯ

๏ ปSนอัย�อัย��เบ�8อัง�ว่น ขึ้�นเขึ้ม แต�งแฮ หอักด�บแหลนหล�ว่หล�ย ส�8�แกล�ว่ ปSนไฟ้ร�อัร5เตม ต�บอัย5� อั��มร�รยงร�อัยแล�ว่ เขึ้�8อันขึ้น�น ฯ

๏ ขึ้�ซึ่��ยหม�ยหม5�พ�อัง พลห�ญ ห�8นแฮ นอังน�8งในน�งจร�ล แจกถ�ว่น รไว่รว่�งทำว่�ร ทำ$กทำ�8 พลพว่กห�ญห��ว่ล�ว่น อัย5�อัย�ย ฯ

๏ หล�ยแถว่หล�ยถ�อังถ�8 ก�นก$� เก�อับแฮ หล�ยส�8�หล�ยส�รหล�ย พว่กพ�อัง พลล�ว่ลล$�ทำ�ง ช้ยงช้�8น แซึ่งแฮ

110

เตมอั�จเตมป=อัมป=อัง ปRยมหอั ฯ ๏ ห�ว่เม/อังห�ว่หม�8นแกล�ว่ ก�รรณ

สรรแต�ส�รพอัขึ้� ขึ้�8ขึ้ว่��ง พลเม�อังเพ�อัมพลล�ว่ ดยรด�ษ คำ�ดคำ�ดคำ��ว่คำ��ว่อั��ง อั�จห�ญ ฯ

๏ สรพร�อัมสรพร�กพ�อัง พลขึ้�นธี2 สรพร�8งทำ$กทำ�งทำว่�ร อัย5�อัย��ง พน�กทำรว่งทำยบขึ้นดขึ้น�น เพล�ะแต�ง แคำรเคำร�8อังยกย��ยต��ง รยบร�ล ฯ

๏ ทำ$กหอัทำ$กแห�งหม��น หม5�หลว่ง ทำยบแฮ ลดเขึ้�8อันลดขึ้�ว่ขึ้น�น ช้�อังช้��ง ทำงปPกทำ�งปว่งพล ห�ญแห� ปPกขึ้ว่�กเป?นแขึ้ว่งขึ้ว่��ง ทำ�8ว่ทำ�ง ฯ

๏ ห�ว่เม�อังแซึ่�ห�8�ห��ว่ แหนทำว่�ร รอับแฮ ขึ้�บขึ้�8ก$ญช้รก�ง กล��ว่กล�� ตรบ�ดตรแบงห�ญ ห�ด�บ คำ��คำ��พลช้��งม�� ด�ษแดน ฯ

๏ จ�มรย�บย�บกล/�ง กลดไกว่ แกว่�งแฮ สรพร�8งพลห�ญแหน แห�เฝี=� น��ว่น��ว่โห�เอั�ไช้ย ช้มช้�8น พ#นพ�ทำยกลอังฆ่�อังเคำล�� คำล�8สยง ฯ

๏ ห�ว่พ�นห�ว่หม�8นหม��ว่ โดยดยร ด�ษแฮ หอักด�บโตมรรยง รอับช้��ง แสะส�รส�8�ทำยรทำ�ง เม�อังม�8 เสโลหเขึ้นขึ้ว่��งด��ง ไขึ้ว่�ขึ้ว่�น ฯ

111

๏ ถมทำว่�รทำ$กทำ�8ไว่� แหลนหล�ว่ ทำ$กช้�อังเช้อังปSนไฟ้ ต�อัต��ง พลเม�อังเพ�อัมพลช้�ว่ ช้ยงใหม� รยบรยบคำ�อัร��ว่ร��ง หน�8นหน� ฯ

๏ เม�อังน��เช้อังใช้�ด�ว่ย ภ$ช้พล ง��ยน� เบญจทำ5รด�ก�ร พ��งล�ว่น มรรคำ�ส�ว่นสถลสฐ#ร ทำ$กทำ�8 พลพว่กช้��งม��ล�ว่น โจษแจ ฯ

๏ บ�งเมงเปนขึ้�8หน�� ขึ้ว่�งขึ้น�น ก�อันแฮ ม�แม�ยมเป?นแย แก�งก��น เขึ้��ส�มเก�อับก�นกรร เม�อังม#8ง เขึ้�แฮ คำ5คำอับส�มช้��นซึ่ร/�ง ขึ้ว่�กแขึ้ว่ง ฯ

๏ เร�งหม��นเหล�อัหม��นย#8ง ว่ยงเหลก ม�ก��แพงแลงเล�อัน ต�อัต��ย ห�ว่เม�อังเตกสยงกล��ว่ แก�บ��ว่ ทำ�งขึ้ว่�ทำ�งซึ่��ยถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ช้�ว่เร�อัย��อั��ว่อั��ง อั�งขึ้น�ง หน/8งเลอัย เร�ก6เหล�อัหล�ยเม�อัง ก6หม��น กร$งก6เสด6จทำ�ง ดยว่ต�อั ก�นแฮ น���ใช้�แนว่น���ขึ้� �น ขึ้��ว่ไกล ฯ

๏ เม�อังน��พ�อัแม�คำ$�ม คำรอังแคำลน ช้�ฤๅ แหนงช้�8นช้�เอั�ไช้ย โห�ห�อัม อัย��พลหม�8นแสนร$ � เร�คำ�งง คำ�มน� ช้#ว่��พลพ�นล�อัม กล��ว่กรร ฯ

๏ ทำ�8น� �นพระอัย�8งแล�ว่ แลก�รย ถ�อังแฮ

112

คำว่รคำล�8พลพล�นยก ย��งผ��ย บ�ดม�พระบ�ณฑิ5รส�ร พระส�8ง แก�ไพร�ขึ้ว่�ซึ่��ยถ�ว่น พว่กพล ฯ

๏ เช้อังล$กเช้อังน�8งปล�น ปHนเม�อัง พระส�8งเช้อังกลกล กล��ว่ล�ว่น สบแสนคำนเน�อังนบ บ�ว่บ�ทำ พระแฮ ม�แต�งก�รเก��อัถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ส�รพ�ฝีR�เล�8อันแบ� บ�พก ขึ้อัหอักแหลนหล�ว่หล�ย ส�8�ส��ง ว่ยงเหล6กหล�กหอัหก ตรยมแต�ง ทำ�งทำ$�มทำ5�ต��งย��ง จรว่จไจร ฯ

๏ ผช้$พลทำ$กหม5�เต�� เตมแดน ด�ษแฮ ช้$คำช้�กรไกร ตรว่จม�� บกเร�อัรยบพลแสน หม�ยหม5� สบส�8�ขึ้ว่�ซึ่��ยหน�� หน�8นหล�ง ฯ

๏ ทำ$กทำรว่งพลพย5�หไทำ� เอั�รส ทำ��นฤๅ พระด��ร�สไดร�ง เร�อัมด�ว่ย สรรเพช้ญก��นดพยง พ#ศิณ$ ศิ�ษณแฮ ป�งปรห�รให�ม�ว่ย ม��ม�ร ฯ

๏ สบเสน�ม�ตยพ�ยง พลพฤนทำร2 พระส�8งส�รสบส�ร ล�งล�ว่น เป?นปรด#ทำ#นทำ�� ขึ้บว่นบอัก ทำ$กพว่กทำ$กพ�อังถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ เช้อังเขึ้��เช้อังอัอักอั�อัม เอั�ส/ก ก6ด� พระส�8งสบเช้อังช้�ย ถ�8ถ�อัย

113

พระญ�ณพ�นฦกน#Yฦก ช้ลธีศิ ทำยมฤๅ ตร�สแต�งพลน�อัยให� คำล�8คำล� ฯ

๏ ไปตกไพร#ศิด�ว่ แดนช้ยง ช้�8นแฮ ทำ$กด��นทำ�งทำยว่ห� เกล�8อันกล�� มห�พ#ช้ยรยง พลคำล�8 คำล�แฮ ซึ่�นแซึ่�ฟ้=�ฟ้$ =งฟ้=� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ ไปRเตอัมเตมหม�8นหม��ว่ ส�รเส น#ศิเเฮ ทำ�งช้ฎ�ดอันแดน ม�ว่งคำ��น พระศิร�ร�ช้เดโช้ ช้ยร�ช้ ถกลแฮ ทำ�งหม�8นพ��นเร�8อังร5 � ด��นแดน ฯ

๏ ช้��งม��ดยรด�ษเต�� เตอัมไป เล��แฮ พลแปดฟ้Pนเขึ้นแพน หล�กเหล��อัม พระย�ศิ$โขึ้ไทำย ก$กว่�� เอังแฮ เมล�อังมล��นกล#�งเพร��อัม เพรอัศิพร�ย ฯ

๏ หยห�ศิด#ฟ้พ#รพ��หพ�อัง พลแขึ้ว่ง หน/8งฤๅ ป5นแปดพ�นปล�ยปอัง เกล�8อันแกล�ว่ ห�ว่เม�อังก��แพงเพช้ร คำรอังเคำล�8อัน ไคำลแฮ ธีงเทำศิพร�ยแพร�ว่ก��ง ก5ปเง#น ฯ

๏ สอังเม�อังกลอัยเกล�8อันช้��ง แซึ่รงพล หม�ยหม5�เป?นเด�ยว่ด� แห�ห�อัม โดยพระบ�ณฑิ5รกล ส�รศิ�สน2 แสดงแฮ ให�ถ/งให�พร�อัมถ�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ ขึ้��ไทำ�ธี#ร�ช้เร��อัง ขึ้$นอั#นทำร2 ก$�พว่กพลเร�อัร�ย แต�งต��ง ขึ้�ว่ขึ้น�นล�8เล�8อันด#น แดนม�รคำ เสมอัแฮ

114

ตรยมแต�งจรดจ��งถ�� ทำ��นไคำล ฯ ๏ ไปยอัยบ�ตรส�อังศิร� สกณ ก�อันฤๅ

ในทำ��ช้ยเอั�ไช้ย ช้�8นแกล�ว่ คำ�อัเทำพอัรช้$ณ เร6ว่รว่ด ก�รแฮ พระแต�งตร�สแล�ว่ถ�ว่น ส�รแสดง ฯ

๏ บ�ดให�ตร�ตรว่จพ�อัง พลหลว่ง หม�ยหม5�เร�อัช้#ดแซึ่รง ทำ��ทำ��ง สรรเพ6ช้ญเล#ศิเลอัลว่ง เลอัโลกย เป?นปU8 นด#นฟ้=�อั��ง อั��นคำ$ณ ฯ

๏ พระพ$ทำธีย�มโยคำล�ว่น ล�งช้ย พระพ��งพระไพก$ณฐ2 เกล�8อันแกล�ว่ พระเสด6จคำ�ลไลล�ว่ง ช้ลม�รคำ ช้ลพ��ห2ม�กล�ว่นแล�ว่ แหล�หล�ย ฯ

๏ พ�ยทำอังสรพร�ศิพร�อัม แขึ้ว่งขึ้ว่� พรรคำพว่กพ�ยเง#นหม�ย หม5�ผ��ย คำฤหทำอังแคำร�ทำอังน� น�หม5� หม�ยแฮ ย$�งย$�งแลย��ยย��ย คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ร�ยเร�อัแผดงคำ5�ถ�ว่น แถว่คำ�บ คำ�8งแฮ สยงสร�งช้#งไช้ย ช้�8นผ��ย เร�อัโยงแย�งโยงต�บ แต�งต�อั ก�นแฮ หล�งก�อันขึ้ว่�ซึ่��ยซึ่�อัง แหล�เหล�อั ฯ

๏ เร�อัห$�มเร�อัห�อัซึ่�อัน ซึ่บก�น เร�อัแห�เร�อัแหนแหน แห�ห�อัม พ#ทำ$ยพ#ทำ�นแซึ่ ช้�ม�ก ทำ$กทำ��ทำ$กทำ�งล�อัม หน�8นหน� ฯ

115

๏ เร�อัคำฤหเร�อัแคำร�เต�� เต6มแคำว่ น��นน� เร�อัเคำร�8อังเร�อัคำร�ว่คำล� คำล�8�หล�� เร�อัซึ่�คำ5�เร�อัแซึ่ แซึ่มฝีR� ฝีSนแฮ ขึ้น�ดหม5�ขึ้น�นช้��งม�� คำล��ว่ไคำล ฯ

๏ ต�บแต�งทำ�งทำ��ถ�ว่น แถว่หน� หน�8นแฮ หย$ดรบ�ยก�นไป จ/8งได� น�น�หม5�น�ว่� ด�ด�ษ โดยสมเด6จเหง��ไทำ� ทำ�อังฉนยร ฯ

๏ สยงสโพนพ#ณพ�ทำยก�อัง ก�หล สยงส5�ศิร�ส�รจยน จ�8นแจ�ว่ สยงคำณคำนคำฤม คำฤโฆ่ษ สยงพว่กพลกล��แกล�ว่ โห�หรรษ ฯ

๏ ธีงทำยว่จรรโจษกล#�ง กลอัมห�ว่ แพนเพ�งห�งย5งยรร ย� 8ว่ฟ้=� กบ�8ธี$ช้กลสก�ว่ พ�งพ��ย บ�งเมฆ่กลว่มกล$�มหล�� หล�อัแสง ฯ

๏ โยธี�ทำ$กฝีR�ยซึ่�อัง ช้มไช้ย หม�ยหม5�แขึ้ว่งในแขึ้ว่ง นอักผ��ย โดยเสด6จสมเด6จไตร ภพน�รถ เสด6จแฮ หล�งก�อันขึ้ว่�ซึ่��ยซึ่�อัน คำล�8คำล� ฯ

๏ ภ5ม#ศิว่รร�ช้เร��อัง เอั�รส ทำ��นฤๅ หม�ยหม5�หล�งเหล�อัตร� แต�งเต�� จ�มรม�ศิกลดธีง ช้ยโบก โบยแฮ คำฤโฆ่ษกลอังฆ่�อังเคำล�� คำล�8ด5ร#ย ฯ

๏ พระเจ��จอัมโลกยล��� เลอัยว่น ย#8งแฮ

116

เคำรคำล�8แสนย�ย5ร ย�ตรผ��ย ดลทำ�งทำ��สน�ยพรว่น พระบ�ทำ ยกย��งพลย��ยต��ง ทำ�งทำงรร ฯ

๏ ช้��งม��เด�ยรด�ษซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� หล�งก�อันเป?นขึ้น�ดขึ้น�น อัย5�ย� �ง อั�ว่$ธีมล�งเมล�อังอั� ภ�เพรอัศิ พร�ยแฮ เสโล�หแพนด��งต��ง แห�แหน ฯ

๏ น�บแต�พลล�ว่นเล#ศิ เลอัห�ญ ส�มหม�8นเสมอัส�มแสน ส�8�แกล�ว่ เคำยร$กรบรญบร หล�ยทำ�� เซึ่งซึ่�กม�อัไว่�แล�ว่ ม�กม� ฯ

๏ ทำ$กพ�อังพ#รพ��หเจ�� จอัมเมล�อัง เส#ศิแฮ สรรพเคำร�8อังสรรพ�ว่$ธี เล#ศิล�ว่น เกร�ะกร�ยส��ล�เน�อัง นอักอัอัก ไปแฮ ทำว่นธีน5หน��ไม�ล�ว่น หม5�หม�ย ฯ

๏ แว่งในแว่งนอักซึ่��ย ขึ้ว่�ขึ้น�น ขึ้น�ดด�บเง#นทำอังพร�ย เพรอัศิฟ้=� ด�ก�นเก�อับก�นกรร กร�ร�ช้ เร�อังซึ่�นเร�8อังก�อัมผ�� ไพร�แพร ฯ

๏ แขึ้ว่งขึ้ว่�บร#ศิ�จซึ่��ย ก$มภ�ณฑิ2 กรกระล/งเขึ้นแปร ง��ง��ว่ แสงส�ตรมล�งเมล�อังฉ�น ฉล$เมฆ่ พลพว่กห�ญห��ว่ห�อัม พยบไพร ฯ

๏ เสน�น�เนกซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� เล��แฮ หม�ยหม5�ขึ้รรคำไช้ยศิร� ส�8�แกล�ว่

117

ช้ยส#นธี$ส�อั�งอั� ว่ธีรยบ รยงแฮ พลเลอักพลแล�ว่ล�อัม ไขึ้ว่�แขึ้ว่ง ฯ

๏ เขึ้นแพนทำอังทำยบล�ว่น ตร�ไตร แต�งแฮ หอักด�บโตมรแซึ่ง ซึ่�นก�อัม ธีน5ยศิธีน5ไช้ย ช้�ว่ปร�บ ยลยอัดใจเพช้รพร�อัม ไพร�ห�ญ ฯ

๏ ขึ้น�ดพลพ#รภ�พแผ�ว่ ผล�ญรงคำ2 รว่ดแฮ ย�นย$ทำธีปร�กฏช้�ญ ใช้�ช้�� ร�ยร�ว่เคำร�8อังเป?นกง กรรรอับ กงแฮ ยศิประก�รกล��แกล�ว่ แกว่�นก�รย2 ฯ

๏ พลหลว่งหล�ยคำอับคำ��� คำ�บทำ�ง ทำ�งแฮ ขึ้�นด�บขึ้$นเร�อัห�ญ ห�8นต��ว่ ขึ้น�ดพลช้นต�ง ง��อัย5� อัย��ยแฮ ห�นหอักขึ้อัเง��อัง��ว่ ง��ต�ว่ ฯ

๏ ขึ้น�ดพลหม�ยหม5�ต��น สงคำร�ม เล��แฮ หอักด�บแหลนหล�ว่หน� หน�8นหน�� ทำ/บทำ�งทำ�งหลว่งหล�ม ห�มแห� ขึ้นนอัย5�คำ��ว่คำ��ว่ถ�� ขึ้�มเขึ้ญ ฯ

๏ พว่กพลช้��งต�นแต� ต�ว่ห�ญ ฟ้Pนหน/8งน�บเปนห�ว่ เช้�อักช้�� แก�ว่จ�กรร�ตนช้�ญ ช้ยเดช้ ทำนหอักปSนป=อังพ�� เฟ้S8 อังบร ฯ

๏ ม�ทำธียมเทำศิพ�ยง คำช้ส/งห2 งว่งเง�อัดด#นง�งอัน เง�อัดฟ้=� คำ�อัคำช้ปU8 นไตรตร/งษ2 พ�ลโพธี

118

โจมปร�บจ�กรพ�ฬหล�� แกว่�นช้น ฯ ๏ ส�รสรรพจรรโจษหน�� หล�งด� ด�ษเฮย

ม�รพ#ช้ยยลยง ยว่ดช้��ง แลส�รศิ#พ�ทำ#ตย คำว่รคำ5� พ#ศิณ$จ�กรจ��งง��ง ง��รงคำ2 ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยหม�ยหม5�ถ�ว่น แถว่ส�ร ส�รช้�8อัสระสงส�ร แกว่�นแกล�ว่ ทำยมคำช้ช้�8อับ�ลช้ม พ5ทำว่�ป ไส�แฮ จอังเคำร�8อังเคำร�แล�ว่ถ�ว่น ส�8�ส�ร ฯ

๏ ถ�ดส�รด5ด#พรแม� มงคำล จ�กรพ�ฬพอัพ�ล เพรอัศิพ�น บ�ลภ5ม#มณฑิล ทำนหอัก ปSนแฮ เคำยคำว่��บรร$กร�น ผ��ผล�ญ ฯ

๏ พ�งพล�ยในนอักล�อัม เล�อันไพร พรยกแฮ โจมพ#ม�นไตรตร/งษ เล#ศิแล�ว่ เรว่ฤทำธี#แกว่�นกลไกร ษรร�ช้ ไส�แฮ กเกรอักธี�ตร�แกล�ว่ แกว่�นรณ ฯ

๏ คำรว่�อั�ก�ศิเก��อั อั�กยรณ ช้�8นแฮ เทำพพยนยลยนต ด$จได� เมอัลมนตรศิ�กด#Yขึ้ยน ขึ้�มแขึ้�ง ไส�แฮ รยงรยบเหง��ไทำ�ทำ�ยน ด�ษด#น ฯ

๏ ภ5โช้พร�ยแพร�งเหล��อัม โสภ� เพรอัศิแฮ เมอัลมโนนนฤม#นทำ อัย5�ย� �ง อัย�นทำยมทำยบอั#ษฏ� รมณ2รว่ด เร6ว่แฮ เมอัลมณ�ฉ�ตรจ��ง จ��ยบร ฯ

119

๏ เงยงว่งจะจว่จแห�น หรรษ� ร�ตนกลดง�งอัน ง��ฟ้=� กญช้รร�ช้� ช้�ญเดช้ ไส�แฮ ทำยมพระย�ช้��งกล�� แกว่�นช้น ฯ

๏ ห�ศิด#นช้เยศิได� ช้ยเอั เม�8อัใด คำว่รคำ5�อัยร�พด เส#ศิแล�ว่ ย�นทำยมทำยบเว่ห�ศิ เห#นแห� พระแฮ จอังจ��เช้อังฤทำธี#แกล�ว่ แกว่�นรงคำ2 ฯ

๏ ภ5ษ�ง�มแง�เก��อั ก$ญช้ร ช้�8นแฮ เทำพยส�งหรยง ยว่ดกล�� ทำยมส�รช้�8อัส�ญจร จต$รทำว่�ป พลพว่กห�ญถ�ว่นถ�� ร�อันรงคำ2 ฯ

๏ ทำ$กส�รเรว่รว่ดร5 � รอับเช้อัง ช้�8นแฮ ย�นตรยบตรงไตรร�ตน รยบแล�ว่ ตร�สไตรเทำพยทำลอั/ง อั�คำ�ธี แสงสล�บคำร$ฑิแพร�ว่แพร�ว่ แพร�งเหอัร ฯ

๏ คำล$กเคำล��ผนนผง�ดเผ�ง ไปม� โฉมจ��เร#ญจ�กรพรรด# เพรอัศิพ�น ห5ห�งฟ้ฟ้�ยง� งว่งง�� ง�มแฮ ยลย#8งนฤม#ตรล�น เหอัศิห�ญ ฯ

๏ น�น�พลพ��หล�อัม เล�อันแล เล#ศิแฮ โฉมจ��ร�สจ�กรพ�ฬ คำ5�เคำ��อั ง�จยงจ��ทำยงแขึ้ พ�ลโพธี งว่งเง�8อันเฉล�แก�ว่เก��อั แกว่�นห�ญ ฯ

๏ ส�รพร�ยคำฤโฆ่ษคำฤ��ม อั$ดอั/ง อัย5�แฮ

120

กรลอักไตรตร/งษช้�ญ ช้�ยว่พ�น พ#ศิโฉมกระล/งไตร จ�กรอั�จ อังคำแฮ ตระล�งไตรภพล�น เล#ศิไช้ย ฯ

๏ อั�ภรณอั�ภ�ศิเก��อั ก$ญช้ร ช้�8นแฮ ฦๅตระหลบไตรภ5ม# เฟ้S8 อังหล�� ทำยมพ#รพระส�งหร ห�ย�ก พรพระส�งห�รหน�� ช้�8นไช้ย ฯ

๏ คำช้ส�รเส�ว่ภ�คำยพ�ยง คำช้ส�ห2 พ�หพรพระไพรทำรง รว่ดเร�� ทำยมพ�ทำธี#ไพร� เร6ว่รว่ด ยงแฮ พอัซึ่ร�บซึ่ร�บม�นเห�� ห�8นรงคำ2 ฯ

๏ กรล�บกรลอักร�อัง เรอังห�ญ ห�8นแฮ โช้ต#พระพ#ศิณ$ยง ยว่ดช้��ง ช้��น#ช้��น�ญช้�ญ ช้ยเดช้ ทำนหอักปSนป=อังขึ้ว่��ง ขึ้�มบร ฯ

๏ ช้ยพระพ#เศิษล��� เลอัห�ญ สรรพเคำร�8อังคำช้�ภรณ2 เพรอัศิแพร�ว่ เช้ษฎพระพ#ศิ�ลส� มรรถแว่�น ไว่แฮ ทำ�นพระพ#ส$ทำธีแกล�ว่ แกว่�นรณ ฯ

๏ พ#ศิณ$พระกรแกว่�นส��ย สงคำร�ม พรพระกรรมไกรกล ว่�ดไว่� พรรณพระเกต$เง�8อันง�ม โสภ�ศิ เพศิพระก�ลคำว่รไทำ� แทำบอังคำ2 ฯ

๏ พระส$รส�หน�ทำป=อัง ปSนปร�ย พ#รเพ6ช้รพระช้ยณรงคำ2 ช้�ยว่พ�น

121

ย�นทำยมก��จ�ยจ�กร โจมจ��ย ศิ�กด#เคำยคำ�นคำว่��ส��ย ศิ�ตร5 ฯ

๏ พลเป?นกงขึ้��ยล�อัม เล�อันด#น ด�ษแฮ พรพระเสด6จต�มด5 ด$จแต�ม ทำยมเพช้รพระอั#นทำร อั�ฆ่�ฎ ม�นช้ร�บช้ร�บสอังแก�ม เก�อับคำ�ง ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยดยรด�ษหน�� หล�งหล�ม ศิ#ลปพระพรว่�ง ว่#8งผ��ย ส�รสรพระร�มเรว่ ฤทำธี#ช้�8น ช้�ญแฮ เล#ศิพระช้ยคำ�นส��ย ส��ยเขึ้6ญ ฯ

๏ สบส�รห�ญห�8นล�อัม เล�อันไพร พรยกแฮ รณพระช้ยส#ทำธี#เห6น ห�อันช้�� ทำยมฤทำธี#พระไช้ยศิ�กด#Y ส�ม�รถ ร�กษพระช้ยศิร�กล�� แกว่�นช้น ฯ

๏ อั�ภรณอั�ภ�ศิแก�ว่ แกมก�ญจน2 ส#ทำธี#พระส�พ$ทำธีพล เล#ศิล�น ทำยมส$ทำธี#พระสมภ�ร เส�ว่ภ�คำ ส�รพระภ5ธีรพ�น ตรยบตรอัง ฯ

๏ ส�รพล�ยหล�ยหล�กซึ่��ย แซึ่มขึ้ว่� ช้#ดแทำบพระสนสนอัง เง�8อันขึ้ว่��ง ทำยมช้ลพระอั�ไศิรย เส�ว่ภ�คำ แลเคำร�8อังช้��งแลช้��ง ย#8งยง ฯ

๏ ช้ยพระอั#นทำร�ศินทำ�ยน เม�ม�น ช้�ต#พระอั#นทำร�ยอังคำ2 อั��แกล�ว่ ฉ#นโฉมพระฉ�ทำทำ�นต2 ทำรงเดช้

122

อัย��ยอัย5�ล�อัมแล�ว่ล��� เขึ้�8อันขึ้�นธี2 ฯ ๏ ล�งต�ว่ตระเทำศิหน�� ขึ้ว่ยขึ้ว่ญ

ล�งเตอับตระหม��นภ� พ��งปP� น ล�งต�ว่คำ��คำว่รเม�อัง ยงยว่ด ล�งช้��งช้นหม��นส5� ส��ยบร ฯ

๏ ส�รเรว่รว่ดพ�ยงพ��ง แสะสย�ม ล�งส�8�สอังง�งอัน เง�อัดฟ้=� ล�งส�รแกว่�นสงคำร�ม เคำยเกล�8อัน บรเเฮ ล�งส�8�ง�อั��หน�� เฉอัดฉ�น ฯ

๏ ล�งส�รง�มเง�8อันแกล�ง เกล�เหล� หล�อัแฮ ล�งส�8�จร�งม�นผ�น ม��ยม�� ล�งส�รอั�จเอั�ธี�ร ช้�ญช้�ยว่ ล�งส�8�แกล�ว่กล��บ�� ช้�8นต� ฯ

๏ ล�งส�รกดก�ยว่ซึ่��ย ขึ้ว่�ขึ้บ คำว่บแฮ ล�งส�8�ง�ขึ้ว่�งอัน ง��แกล�ว่ ล�งด��ขึ้ขึ้ล�บคำ�อั แมลงภ5� เคำยผ�ดเผ�งแผ�ว่ผ5� ผ��เขึ้6ญ ฯ

๏ ขึ้ว่�ซึ่��ยหม�ยหม5�หน�� หล�งไตร ตรว่จแฮ สรรพเคำร�8อังอั�ว่ธีเหน ห�อันช้�� ล�งง�มเง�8อันไกรษร โสภ�คำ ล�งส�8�เก��เทำ��กล�� แกว่�นห�ญ ฯ

๏ ไตรตร/งษด#ร�ษตรร��ย ฤๅม� หน/8งน� อั�ษฎล�กษณ�ก�ร แก�นเก��อั คำช้ส�รคำ5�คำช้ส�ห พ#รยภ�พ ไส�แฮ แลเคำร�8อังแลช้��งเคำ��อั คำ5�ขึ้ยน ฯ

123

๏ กรพ�ดทำอังทำ�บถ�ว่น แถว่สน สอัดแฮ ร�ดพนคำ��คำยน พ5 �ห�อัย แช้งช้น�กกเบนบน คำอัคำ�ด โยงโยคำหล�งหน��ร�อัย แร�งไหม ฯ

๏ พร�ยพ�สตรพ�กพน�ดพร�อัม ภ5ษ� พร�ยแพร�งภ5โช้ไช้ย เพรอัศิแพร�ว่ จ�มรมล��นเมล�อังต� หล�ยหม5� อั�นก5ปแก�ว่เก��อั�� อั�ศินทำอัง ฯ

๏ จอังคำช้พย5�หก��ง ก�รย$ทำธี แลเคำร�8อังแลส�รสรอัง เพรอัศิพ�น ส�รสบสล�บคำ$รธีคำ�อั คำร$ทำธีพ��หณ ด�ด�ษร$กร�นขึ้�� ขึ้�มยว่น ฯ

๏ ต�บหน��หน��ร�ห5 จ�บจ�นทำร2 สรรพคำ�บคำ��คำว่ร ลว่ดล�อัม พร�ยพร�ยพ�นเห�ห�ง ย5งรย�บ ย�บแฮ คำ��คำร�8�ขึ้อัง��ว่ส�อัม ทำ�บทำอัง ฯ

๏ แหลนหล�ว่หอักด�บด��ง โตมร มล�งเมล�อังเร�อังรอัง อัร��มฟ้=� แสะสรรพแคำบหมอันทำอัง พร�ยเพรอัศิ ส$ดส�8�พลช้��งม�� หน�8นหน� ฯ

๏ แต�พลม��แล�ว่เล#ศิ สรว่งสว่รรคำ2 เบญจส�ตส�งขึ้ย� คำล��ว่คำล�อัย สย�มกรรณ2ส$พรรณหงษ2 ขึ้ยนแขึ้�ง ง�มแฮ สรรพแคำบหมอันทำอังห�อัย ภ5�พร�ย ฯ

๏ อั�ศิว่กรรมง�มพ�นแพ�ง พอัล�กษณ

124

สว่รรคำ2พ#ม�นทำ�ยทำยม ทำยบด�ว่ย ส�หร�ช้ล���น�กโฉม ส�หร�ช้ ว่#ล�ศิหงษหน��ส�ว่ย สยบคำ�ง ฯ

๏ ส�หเบ6ญช้รช้�ต#พ�ยง ขึ้ยนขึ้�ม แขึ้�งแฮ ว่รเว่คำรไว่ขึ้ว่�ขึ้ว่�ง ขึ้ว่ยบซึ่��ย สอังต�ตรยบน#ล�ม พ$ช้�ต# ถน�ดอัย�ตรเม�อังฟ้=�คำล��ย คำล��ว่ดล ฯ

๏ โฉมอั#นทำรสรอั�จแม�น ม�อัแมน แต�งแฮ ร�ช้พ�หนหยยล ยว่ดม�� ส$พรรณส�หแสนส#น- ธีพช้�ต# น#ลเสว่ตรพล�นพ�ยงฟ้=� เปล�งเปลว่ ฯ

๏ โฉมศิร�ส�ห�ศินล��� เลขึ้� ร�ช้ส�ฤทำธี#เรว่ รว่ดแทำ� เมอัลม$ขึ้เมฆ่ม�ล� คำว่รคำ�� เม�อังแฮ เมอัลมห�ส�งขึ้แปล� แปลกล�งขึ้2 ฯ

๏ จ�กรล�กษณ2ศิ�กด#พ�หแม�น แมนเฉล� แรงร�ยว่เห�ะขึ้ล�งเร6ว่ รว่ดผ��ย อั�ภรณพ�ฬเห�ร�ตน2 ร�ยรยบ กล�บกลอักขึ้ว่�ซึ่��ยผ��ย ผ�ดผ�น ฯ

๏ ห�งฝีPงหล�งเด�งสรยบ คำอัคำ�ง ล#ว่แล�นพล�นหน�กช้�ก ง��ยล��� ภ�สอังน�อังก�งห�ง ช้�นช้อับ กลแฮ ต�นตรยบขึ้�อัคำอัง��� ง�อังง�ม ฯ

๏ พว่กพลช้��งม��รยบ รยงจรร โจษแฮ ดยรด�ษด#นเหล�อัหล�ม ทำ�งทำ��ง

125

สรรเพช้ญพ��งศิร�สรร เพช้ญภ�คำย ย�มโยคำพระเจ��ช้��ง เผ�อักผ��ยล�ล� ฯ

๏ ธีงทำยว่หล�ยหล�กกล#�ง กลดไช้ย ช้รอั�8�ทำ� �งทำ�งอั� ก�ศิกล$�ม แพนทำอังพรรณร�ยไพ โรจโช้ต# ห�ญแห�จ$�มจ$�มล�อัม หน�8นหน� ฯ

๏ สรว่ญศิร�พทำคำฤโฆ่ษฆ่�อัง กลอังไช้ย ทำ$�มพ��งแตรส�งขึ้ช้ว่� ปH8 ห�อั มฤทำ/งคำ2ทำรไนทำรอั ทำร$พร�ช้ ด�งเด/อัดม��ฬ่�อัก�อั โกรศิกรยง ฯ

๏ สยงพ#ณสยงพ�ทำยพ�อัง ส�รสม คำ5�แฮ สยงคำ�ตสยงแผคำงจยร จ�8นแจ�ว่ เภร�ระงมเภร� สยงล�8น ฦๅเเฮ สยงเก�อับสยงก�อังแกล�ว่ ไห�หรรษ ฯ

๏ ทำ$กพ�อังพ�นธีทำ$กถ�ว่น แถว่ใน นอักแฮ พลขึ้อับพลขึ้�นขึ้�น เขึ้�นกล�� ทำรนงทำรเน�อังไจ เจ�ยรภ#ต ด�ด�ษด�ด��งถ�� ถ� 8งโดย ฯ

๏ พลพระภ5ม#ศิรเร��อัง เอั�รส ทำ��นแฮ รอังร�อังร�อังโกรยโดย ปU8 นเกล�� พลห�ญแห�พลคำช้ แคำรเคำล�8อัน ไคำลแฮ พลพว่กม��แคำล�ว่เคำล�� คำล�8คำล� ฯ

๏ ห�ว่เม�อังขึ้$นหม�8นพร�อัม พ�นแหน แห�น� หม�ยหม5�ขึ้ว่�แขึ้ว่งขึ้ว่� ไขึ้ว่�ซึ่��ย แว่งทำอังด�บทำอังแพน เขึ้นไขึ้ว่�

126

สบส�8�หลงหน��ผ��ย หน�8นหน� ฯ ๏ เมอัลม$นกว่��นไพร�ถ�ว่น แถว่กอัง ช้�8นแฮ

ไกว่แกว่�งศิร�ว่$ธี ง��เง��อั ทำรนงทำรนอังห� แหนร�ช้ แสงส�8�ล�เก��อัก�อัม แพร�งพร�ย ฯ

๏ พว่กพลกล���กล��กล�ด ไปหน� หน�8นแฮ ห�ญห�มเกร�ะกร�ยกร�ย ก�อันม�� ประด�บประด�ด� แหนแห� พระน� แลเคำร�8อังแลหน��ม�� ใคำร�ช้ม ฯ

๏ ธีงฉ�ตรหล�ยแหล�กล#�ง กลดแซึ่รง ซึ่รอั�8�อั�บอั�มพร เก�อับก��ง แตรส�งขึ้ด��แคำงคำรร ช้#ตโฆ่ษ คำฤมแฮ ทำว่นธีน5หน��ไม�ต� �ง ต�อับร ฯ

๏ สรรเพ6ช้ญภ#โพธี#เกล�� สงส�ร แคำรคำล�8แสนย�กร กล�นผ��ย พยงพระคำช้�ธี�ร ทำรงเดช้ คำล�ยคำล�8พลหว่��ยฟ้=� เฟ้S8 อังม�ร ฯ

ร��ย

๏ แต�น��นบ��นนฤเบนทำรนฤเบศิ นเรศิรนร#นทำร�ธี#บด�ศิร�สรรเพช้ญ2 สมเด6จพระบรมไตรโลกน�รถน�ยกด#ลกผ5�เปนเจ�� เกล��ภ5ว่มณฑิล สกลช้�พ5ธี#เบศิ คำ�อัพระเดช้เกษกษ�ตร�รพ�พงศิ2 ทำรงมก$ฎร�ตนพ�สตร�ภรณว่#ภ5ส#ตเสร6จ เสด6จเหน�อัปฤษฎ�งคำก$ญช้ร ด$จอัมรสถ#ตย2เอัร�ว่รรณ2 คำรรไลยย�งนคำรคำ5�ฟ้=� ถว่�ลยว่#ภ5ผ��นหล�� แหล�งเฟ้H� ยมฟ้Hกบ$ญ ทำ��นน� ฯ

127

โคำลงส�8 ๏ ส�รพ5 �นสพร�ศิเหล��อัม เขึ้นทำอัง

ตนพระย�ล�งพ/ง พว่กเพ��อั พระคำ$ณอัอักน�งคำรอัง ร�กษร�ช้ น��นฤๅ ด#นแลฟ้=�คำว่��งเคำ��อั ไปRแทำน ฯ ๏ ขึ้$นช้��งผ�นผ�ดช้��ง ผล�ญง� ง�ต�อัง�ขึ้ว่#ดแขึ้ว่น ทำ��ว่ห��น ล�งเล�8ยงหล�กเหล�อัภ� พลใหญ� พลเพ�8อันพ�ซึ่$กซึ่��น ร�นล�ญ ฯ

๏ ร�8�ป�งเขึ้�ไล�ร��สงคำร�ม ทำ��นน� ล�ว่แต�งต�บปร�ก�ร หน�8นหน�� กษ�ตร#ย2เล�8อันพลต�ม เรว่เร�ง โซึ่รมเช้�อัดแทำงทำ�ว่นม�� หน�8นห�ว่ ฯ

๏ ห�ญเร�ต�อัเต�งง�ว่น ไหงว่ฤๅ ส�รเต#บต�อัต�ว่ทำ�บ ทำ��ว่ห��น เขึ้�ร$กเร�งพลปSอั ยอัพ��น ม��ช้��งฉว่�ดไล�ช้�นน ช้�ว่ยแทำง ฯ

๏ ทำรงบ$ญจรหง��นเล��ยง ผส�นง� ฟ้อังสม$ทำต�8นกล�งแปลง ทำ��ว่ห��น สบส�รก6ช้ว่นม� โซึ่รมช้�ว่ย กนนแฮ ง�ต�อัง�ยอัก��น ซึ่รว่ดเซึ่ร ฯ

๏ ทำรงบ$ญถอัยเร�ร�น ร$กแทำง ล�ว่แล�นเปรต�ยห�ว่ ขึ้ว่ดขึ้ว่��� ขึ้อัเขึ้นกระล/งแว่ง ว่ยนม�ตร หอักช้�ว่ยเช้อังช้�กซึ่��� ซึ่�นไฟ้ ฯ

128

๏ ล�ว่ห�ว่ขึ้�ดห�อัยต#ด คำอัส�ร ฟ้5มเล�อัดหล�มไหลจร จว่บจ��ง พระเทำพประห�รห�ก โหมเกล�8อัน เขึ้นแนบเขึ้นต�ว่ต��ง ต�อัต�ย ฯ

๏ เสน�ตกเกล�8อันเขึ้� กลยว่ล�ว่ ล$ย��นไทำเทำ�งหง�ย เฟ้Sอัดฟ้=� ไพร�พลเม�อังน�ว่น�ว่ นฤน�ทำ แตรตระหลบก�อังหล�� ส�งสยง ฯ

๏ พ�นฦกล���ฟ้�ดฟ้=� ด#นทำร$ด ผ�นแผ�นบโยงเอั�ยง บ�ช้�� พลหลว่งศิร�ร�ช้บ$ตร พ�งพะ ม�น� เขึ้�เกล�8อันช้��งเขึ้�กล�� เกล�8อันเขึ้� ฯ

๏ พลม��เขึ้�แกว่�นล��� พลเส�อั พลหอักห�ญคำรเล� ไล�เทำ�ง โยธี�แหล�หล�ยเหล�อั อักแผ�น ม�น� สยงม�8ระเร�งฟ้=� ฟ้�ดไฟ้ ฯ

๏ กษ�ตร#ย2ไว่แว่�นหน�� พรยมพร�ย เพรอัศิแฮ ร�มร�ช้ฤๅไทำเห6น ห�อันช้�� พระโฉมเฉกน�ร�ยณ2 เร�อังร�ช้ น��นแฮ ด�ลเดช้ตร�สเจ��ฟ้=� ส�8ม�อั ฯ

๏ ส�8�ส�รผ�ยผ�ดพ�ยง ส�หเคำนทำร2 คำมขึ้�ดคำอัคำ/อัจ�กร เคำล�อับแคำล�ว่ พระกรกระล/งเขึ้น กรหลอัก กรหลอักกลดก��งแพร�ว่ เพรอัศิพร�ย ฯ

๏ พลแพนพลหอักหน�� พน�กทำอัง

129

เขึ้�ย�อัมขึ้�นต�ว่ต�ย ต�อัหน�� ช้�ญไช้ยช้�8นช้มคำลอัง กรยงแผ�น เผยอัแฮ ตนร�ช้ผ5�แกล�ว่กล�� เกล�8อันพล ฯ

๏ หมว่กทำอังล$กแล�นเขึ้�� ขึ้บฟ้Pน ต�อัน� เขึ้��ประทำะได�กล ด�ดน#�ว่ ส#บคำนต�อัล�ว่พ�น ภ5ใหญ� ห� 8นเด6จห�ว่ได�ห#�ว่ ถ� 8งถว่�ย ฯ

๏ แพนด��งไย�ไย�เขึ้�� ทำ�กแทำน ก�อันน� ต�ว่ต�อัต�ว่ล�ว่ต�ย ต�8นหย��น ห�งย5งห�กโหมแพน ทำอังทำ��ว่ ญว่นพ��ยพลล��นร�น คำ��ยคำ/ง ฯ

๏ พ�นฦกล���ฟ้=�ผ��ว่ เผ�ก�ลปF ฦๅเลว่งอั/กอั/ง แหล�งหล�� พร�หมณพรตส�งว่�ลว่�ล โหงห5ต แล�ว่แฮ ม�กป5Rเปนบ��เต�น ต�8นหน� ฯ

๏ หม�กขึ้�มรกร5ดช้��ง ลงเช้อัง ล�ว่ล��มม�ว่ผ�เม� ม�ว่ยม�ว่ย ถ�งก�นไขึ้ว่�ขึ้ว่#นเช้ว่อัง ดยรด�ษ ยงย#8งล��กล�ว่ยล��� ล��ว่เล�อัน ฯ

๏ ก��งกลดไทำทำ��ว่ร�ช้ เอั�รส ทำ��นน� ขึ้ว่�ญก�ยงก#นเผ�อันไป เผ�อัดหน��

ตรล/งตรล�นหต ห�ว่ห�อั ตนแฮ ยว่นย#8งเหยงย��ยว่�� ว่$ �นว่นน ฯ

๏ เส�ยน�งลเอั�งเน��อั นมเฉล� เส�ยส�ตร�ว่$ธีสรรพ2 ใช้�น�อัย

130

เส�ยพ�ลยพ�ฬเห� ทำอังแทำ�ง เส�ยก�8นโทำงถ�ว่นร�อัย ม�ศิเมล�อัง ฯ

๏ เห6นเร�ทำ$กแห�งห�อัม ต#ดต�ม โหมประนงงเม�อังโจม จว่บล��ง เง#นทำอังแหล�เหล�อัห�ม ทำ$กหม5� น�งม#8งเม�อังม��ช้��ง ถ�8งถว่�ย ฯ

๏ เช้ลอัยล�กล5�ม�� ม�อัม�ด เขึ้�เม�8อัยจ��จ5งขึ้�ย แลกเหล�� พระยศิพ�อัทำ��นทำ�ด ไตรโลกย2 ด#นห�8นหอัมฟ้=�เร�� รว่ดขึ้จร ฯ

๏ ช้ยช้ยยศิโยศิเจ�� จ�กรกร� ไกรเทำพศิร�ส�คำร เฟ้S8 อังหน�� ช้ยช้ยเม�8อัพ5นศิร� น�งน�ฏ ช้ยบพ#ตรพ�นฟ้=� เพ�8อัมม� ฯ

๏ ช้ยช้ยอั��น�จทำ��ว่ คำ�อัร�ม รอันร�พล�ว่งลงก� แผ�นแผ�ว่ ช้ยช้ยด#8งต#ดต�ม ม�รม�รคำ น��นฤๅ ช้ยช้��นะได�แก�ว่ คำรอับคำรอัง ฯ

๏ ช้ยช้ยช้มช้�ต#แก�ว่ ก$ญช้ร�ศิ ภ5เบศิส�กลปอัง กร�บไหว่� ช้ยช้ยม�8เม�อังสว่�สด# ภ5ลโภคำ ช้ยบพ#ตรทำ��ว่ไทำ� เล#ศิฦๅ ฯ

๏ ช้ยช้ยยศิโยคำก�อัง ไตรตร/งษ2 บ$ญเบอักว่ยงทำอังปSอั ไต�เต�� ช้ยช้ยร��พ/งสยง ฦๅล�ภ

131

สรหน�8นน#�ว่นอับเขึ้�� อัย5�ม�อั ฯ ๏ ช้ยช้ย�น$ภ�พทำ��ว่ ทำยมทำ#น กรแฮ

เม�อังเทำพคำนธีรรพฦๅ อัย5�ถ�อัย ช้ยช้ยพ�อัพยงอั#นทำร น$ภ�พ บ$ญเบอักเม�อังถ�ว่นร�อัย รอับถว่�ย ฯ

๏ ช้ยช้ยเม�8อัปร�บอั�อัม ก��แพงเพ6ช้ร2 ผ�นแผ�นผ�ยเสม� อัอักกว่��ง ช้ยช้ยทำ��นไตรเตร6จ ในน�รถ ยศิโยคำบ$ญทำ��ว่อั��ง อั�จคำรว่ญ ฯ

๏ กษ�ตร#ย2ส$รร�ช้เร��อัง รศิธีรรม2 บรรห�รยศิยอัยว่น พ��ยฟ้=� สมภ�รปร�บไปก�ลปF ทำ$กทำว่�ป ร�อัยพ#ภพเหล�8อัมหล�� อัย5�เย6น ฯ

๏ ร�อัยทำ��ว่รว่มร�บเขึ้�� ม�ทำ5ล ทำ��นน� ถว่�ยประทำ$มทำอังเป?น ปU8 นเกล�� สมภ�รพ�อัพยงส5รย โสภ#ต มอัญแลยว่นพ��ยเขึ้�� ขึ้��ยบร ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๕ ๑. ศิ/กษ�อั#ทำธี#พลขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อัง ล#ล#ตยว่นพ��ยทำ�8ม�ต�อั

ว่รรณคำด�เร�8อัง ล#ล#ตตะเลงพ��ย ในแง�ขึ้อังกลว่#ธี�ก�รแต�ง และก�รใช้�คำ��

๒. ศิ/กษ�และรว่บรว่มคำ��ศิ�พทำ2โบร�ณจ�กว่รรณคำด�เร�8อังน��ในร5ปแบบขึ้อังบ�ญช้�ศิ�พทำ2

132

๓. ถอัดคำว่�มจ�กบทำประพ�นธี2ให�คำรบถ�ว่น ถ5กต�อังและได�อัรรถรส ล$ล$ต้พ่รู้ะลอ

ล#ล#ตพระลอัเป?นว่รรณคำด�สม�ยอัย$ธีย�ทำ�8คำนไทำยปPจจ$บ�นร5 �จ�กและคำ$�นเคำยม�กทำ�8ส$ด เม�8อัเปร�ยบเทำ�ยบก�บว่รรณคำด�เร�8อังอั�8นๆ ในสม�ยเด�ยว่ก�น

เร�8อังพระลอัเป?นน#ย�ยประจ��ถ#8นไทำยภ�คำเหน�อั เช้�8อัว่��ม�เคำ��โคำรงเร�8อังเก#ดขึ้/�นในแคำว่�นล��นน� ระหว่��ง พ.ศิ. ๑๖๑๖ – ๑๖๙๓ ปPจจ$บ�นทำ�อังทำ�8ขึ้อังเร�8อังอัย5�ในจ�งหว่�ดแพร�และล��ป�ง เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งคำว่�มร�กขึ้อังหน$�มส�ว่ (พระลอั พระเพ�8อัน พระแพง) ทำ�8ม�อั$ปสรรคำจนต�อังยอัมแลกด�ว่ยช้�ว่#ต

ล#ล#ตพระลอั เป?นล#ล#ตโศิกน�ฏกรรมคำว่�มร�ก ทำ�8แต�งขึ้/�นอัย��งประณ�ตงดง�ม ม�คำว่�มไพเร�ะขึ้อังถ�อัยคำ�� และเต6มไปด�ว่ยส$นทำร�ยศิ�สตร2 พรรณน�เร�8อังด�ว่ยอั�รมณ2ทำ�8หล�กหล�ย ใช้�กว่�โว่ห�รอัย��งยอัดเย�8ยม ในก�รบรรย�ยเน��อัเร�8อัง ทำ�8ม�ฉ�กอัย��งม�กม�ย หล�กหล�ยอั�รมณ2 โดยม�แก�นเร�8อังแบบร�กโศิก หร�อัโศิกน�ฏกรรม และแฝีงแง�คำ#ดถ/งส�จธีรรมขึ้อังช้�ว่#ต ล#ล#ตพระลอัน��เคำยถ5กว่#จ�รณ2อัย��งเผ6ดร�อันจ�กน�กว่รรณคำด�บ�งกล$�ม เน�8อังจ�กเช้�8อัว่��เป?นว่รรณกรรมทำ�8มอัมเม�ทำ�งโลก�ย2

ล#ล#ตพระลอัทำ�8ได�ร�บยกย�อังจ�กว่รรณคำด�สโมสร เม�8อั พ.ศิ.

๒๔๕๙ ให�เป?นยอัดแห�งล#ล#ต แต�ทำ��งเร�8อัง ผ5�แต�งและปHทำ�8แต�ง ไม�ปร�กฏหล�กก�รหร�อัขึ้�อัคำว่�มระบ$ทำ�8ช้�ดเจน แต�อั�จอั�ศิ�ยเน��อัเร�8อังทำ�8ระบ$ถ/งสงคำร�มระหว่��งไทำยและเช้�ยงใหม�ม�เป?นจ$ดอั��งอั#ง ซึ่/8งเด#มน��นเช้�8อัว่��น��จะแต�งขึ้/�นในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ (พ.ศิ.

133

๒๑๙๙- ๒๒๓๑) แต�ไม�ปร�กฏหล�กฐ�นช้�ดเจน และเป?นทำ�8ถกเถ�ยงก�นม�จว่บจนปPจจ$บ�น น�กจ�รณ2ว่รรณคำด�ส�ว่นใหญ�ลงคำว่�มเห6นว่�� ล#ล#ตพระลอัแต�งขึ้/�นในสม�ยอัย$ธีย�แน� แต�ย�งม�บ�งทำ��นเสนอัเว่ล�ทำ�8ใหม�กว่��น��น ว่��น��จะแต�งขึ้/�นในสม�ยต�นกร$งร�ตน โกส#นทำร2 แต�ย�งม�ผ5�คำล�อัยต�มไม�ม�กน�ก

น�กว่รรณคำด�ม�กจะยกโคำลงทำ��ยบทำม�เป?นหล�กฐ�นพ#จ�รณ�สม�ยทำ�8แต�ง ด�งน��

จบเสร6จมห�ร�ช้เจ�� น#พนธี2ยอัยศิพระลอัคำน หน/8งแทำ�พ�8เล��ยงอั�จเอั�ตน ต�ยก�อัน พระน�ในโลกน��ส$ดแล� เล#ศิล���คำ$งสว่รรคำ2ฯ

จบเสร6จเย�ว่ร�ช้เจ�� บรรจงกลอันกล��ว่พระลอัยง ย#8งผ5�ใคำรฟ้Pงย�อัมใหลหลง ฤๅอั#8ม ฟ้Pงน�ด#เรกแรกร�กช้5� เห#8มแทำ�ร�กจร#งฯ

จ�กโคำลงขึ้��งบน ม�ผ5�เสนอัว่�� "มห�ร�ช้" คำ�อักษ�ตร#ย2 เป?นผ5�

แต�ง และ "เย�ว่ร�ช้"เป?นผ5�เขึ้�ยน (บ�นทำ/ก) และส�นน#ษฐ�นว่�� ผ5�แต�งน��จะเป?น สมเด6จพระร�ม�ธี#บด�ทำ�8 ๒ และผ5�เขึ้�ยน คำ�อั สมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ทำ�8 ๔ และคำ�ดว่��น��จะแต�งเม�8อั พ.ศิ. ๒๐๓๔-๒๐๗๒

อัย��งไรก6ต�ม น�กว่รรณคำด�บ�งทำ��น เสนอัว่�� น��จะอัย5�ในสม�ยพระช้�ยร�ช้�ธี#ร�ช้ (พ.ศิ. ๒๐๗๗-๒๐๘๙) เน�8อังจ�กเป?นสม�ยทำ�8ม�สงคำร�มระหว่��งไทำยก�บเช้�ยงใหม� และเป?นสม�ยแรกทำ�8ม�ก�รใช้�ปSน (ปSนไฟ้) ในก�รรบ

134

ภ�ษ�ส��นว่นในล#ล#ตพระลอั อั��นเขึ้��ใจได�ง��ยกว่��ว่รรณกรรมเร�8อังอั�8นๆ ในสม�ยอัย$ธีย� แต�ก6ย�งม�ศิ�พทำ2ย�ก และศิ�พทำ2โบร�ณอัย5�บ��ง ด�ว่ยเหต$น��จ/งเป?นเหต$ให�น�กว่#จ�รณ2บ�งทำ��นเสนอัว่�� ล#ล#ตพระลอัแต�งในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

ล#ล#ตพระลอัเป?นเร�8อังร�กโศิก บรรย�ยถ/งคำว่�มร�กระหว่��งพระเอัก คำ�อั พระลอั และน�งเอักสอังคำน คำ�อั พระเพ�8อัน และพระแพง นอักจ�กน��ย�งกล��ว่ถ/งคำว่�มร�กขึ้อังหญ#งช้�ยอั�กสอังคำ5� คำ�อั น�งร�8น น�งโรย และน�ยแก�ว่ น�ยขึ้ว่�ญ พ�8เล��ยงขึ้อังพระเพ�8อันพระแพง และพระลอั ต�มล��ด�บ

ผ5�แต�งได�ผ5กเร�8อังไว่�อัย��งน��ต#ดต�ม โดยม�บทำพรรณน�ทำ�8งดง�ม ม�คำว่�มหล�กหล�ย โดยตลอัด แม�จะน�บเป?นน#ย�ยเร�8อังย�ว่ (คำว่�มย�ว่ถ/ง ๖๖๐ บทำ) แต�ก6ไม�ทำ��ให�ผ5�อั��นร5 �ส/กเบ�8อั

ล#ล#ตพระลอั ม�ผ5�เร�ยกว่��เป?น "ว่รรณคำด�บร#ส$ทำธี#Y" เพร�ะม�ล�กษณะสะเทำ�อันอั�รมณ2ทำ�8ยอัดเย�8ยม เป?นเร�8อังโศิกทำ�8จบลงด�ว่ยคำว่�มต�ย เป?นว่รรณคำด�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังว่��เป?น "ยอัดขึ้อังว่รรณคำด�ล#ล#ตเพร�ะแต�งด�อัย��งว่#เศิษในด��นภ�ษ�" โคำลงและร��ยขึ้อังล#ล#ตพระลอัจ�ดได�ว่�� เป?นแบบฉบ�บหร�อัช้��นคำร5ทำ�8กว่�ร$ �นหล�งน#ยมยกย�อังย/ดถ�อั เช้�น ก�รแต�งโคำลงส�8ส$ภ�พ ทำ�8ม�เส�ยงบ�งคำ�บว่รรณย$กต2เอัก ๗ โทำ ๔ จะด5ได�จ�กโคำลงในล#ล#ตพระลอับทำน��

เส�ยงล�อัเส�ยงเล��อั��ง อั�นใด พ�8เอัยเส�ยงย�อัมยอัยศิใคำร ทำ�8ว่หล��สอังเขึ้�อัพ�8หล�บใหล ล�มต�8น ฤ�พ�8สอังพ�8คำ#ดเอังอั�� อัย��ได�ถ�มเผ�อั

135

คำ��ประพ�นธี2ในเร�8อังล#ล#ตพระลอั เป?นล#ล#ตส$ภ�พ ประกอับด�ว่ย ร��ยส$ภ�พ, ร��ยสอัดสร�อัย, โคำลงสอังส$ภ�พ, โคำลงส�มส$ภ�พ และ โคำลงส�8ส$ภ�พ สล�บก�นต�มจ�งหว่ะ ล�ล� และเน��อัห�ขึ้อังเร�8อัง

ต�ว่อัย��งขึ้อังคำ��ประพ�นธี2 ม�ด�งน��

ร��ย ๑ ศิร�ส#ทำธี#ฤทำธี#ไช้ย ไกรกร$งอัด$งเดช้ฟ้$ =งฟ้=� หล��รร�ว่ กล�ว่

มห#ม� รอั�อั�น$ภ�พ ปร�บทำ$กทำ#ศิ ฤทำธี#ร$กร�ญ ผล�ญ พระนคำร รอันล�ว่ก�ว่ต�ว่ต�ดห�ว่ ต�ว่กล#�งกล�ดด�ษดว่น ฝีR�ย ขึ้��งยว่นแพ�พ��ย ฝีR�ยขึ้��งล�ว่ประล�ย ฝีR�ยขึ้��งไทำยไช้เยศิ คำ�น ย�งประเทำศิพ#ศิ�ล ส��ร�ญร�ษฎร2ส�มฤทำธี# พ#พ#ธีร�ช้สมบ�ต# พ#พ�ฒนมงคำล สรสกล�#ม� ประช้�กรเกษมส$ขึ้ สน$กทำ�8ว่ธีรณ� พระนคำรศิร�อัโยธีย� มห�ด#ลกภพ นพร�ตนร�ช้ธี�น�บ$ร�รมย2 อั$ดมยศิโยคำย#8งหล�� ฟ้=�ฟ้S� นฟ้Jกบ5รณ2

โคำลง ๔ ๒ บ$ญเจ��จอัมโลกเล��ยง โลก� ระเร�8อัยเกษมส$ขึ้พ5ล ใช้�น�อัย แสนสน$กศิร�อัโยธีย� ฤๅร�8� ถ/งเลย ทำ$กประะเทำศิช้มคำ�อัยคำ�อัย กล��ว่อั��งเย#นยอั ฯ ๓ ร5 �มล�กสรบศิ�สตร2ถ�ว่น หญ#งช้�ย จ�กกล��ว่กลอันพระลอั เล#ศิผ5� ไพเร�ะเร�ยบบรรย�ย เพร�ะย#8ง เพร�ะน� สมปH8 ล5�เส�ยงล5� ล�อัเล��โลมใจ ฯ

๔ สรว่ลเส�ยงขึ้�บอั��นอั��ง ใดป�น ฟ้Pงเสน�ะใดป5น เปร�ยบได�

136

เกล�กลอันกล��ว่กลก�ร กลกล�อัม ใจน� ถว่�ยบ��เรอัทำ��ว่ไทำ� ธี#ร�ช้ผ5�ม�บ$ญฯ ร��ย ๕ กล��ว่ถ/งขึ้$นผ5�ห��ว่ น�มทำ��นทำ��ยแมนสรว่ง เปนพระย�

หลว่งผ��นเผ�� เจ��เม�อังสรว่งม�ศิ�กด#Y ธีม�อั�คำเทำพ�พ#ล�ส ช้�8อัน�ง น�ฎบ$ญเหล�อั ล�ว่นเคำร�อัทำ��ว่เคำร�อัพระย� ส�ว่โสภ�พระสนม ถ�ว่นทำ$กกรมก��น�ล มนตร�คำ�ลคำ�บคำ�8ง ช้��งม��ม�8งมห#ม� โยธี� เด�ยรด�ษหล�� หม5�ทำกล��ทำห�ร เฝี=�ภ5บ�ลนอังเน�อัง เม�อังอัอัก ม�กม�ยศิ ทำ��ว่ธีม�เอั�รสร�ช้โปดก ช้�8อัพระลอัด#ลกล�มฟ้=� ทำ#ศิ ตะว่�นอัอักหล�� แหล�งไล�ส�ม� ทำ��นน�ฯ

ร��ย ๖ ม�พระย�หน/8งใหญ� ธีไซึ่ร�ทำรงน�มกร พ#มพ#ส�คำรร�ช้

พระบ�ทำเจ��เม�อังสรว่ง สมบ�ต#หลว่งสอังร�ช้� ม�มห#ม�เสมอัก�น ทำ#ศิตะว่�นตกไทำ�ทำ��ว่ อัคำร��ว่คำรอังคำรอังยศิ ทำ��ว่ธีม�เอั�รสร�ช้ ฦๅไกร ช้�8อัทำ��ว่พ#ไช้ยพ#ษณ$กร คำร��นล5กภ5ธีรธีใหญ�ไซึ่ร� ธีก6ให� ไปกล��ว่ไปถ�ม น�งน�มทำ��ว่น�มพระย� ช้�8อัเจ��ด�ร�ว่ด� น�ง ม�ศิร�โสภ� เปนน�งพระย�แก�ล5กไทำ� ล5กทำ��ว่ธีได�เม�ยร�ก ล��น�ก เนตรเสนห� อัย5�น�นม�ม�บ$ตร ส$ดสว่�ทำกษ�ตร#ย2สอังอังคำ2 ทำรง โฉมจ�นทำรง�มเง�8อัน ช้�8อัทำ��ว่เพ�8อันทำ��ว่แพง จ�กแถลงโฉมเล#ศิล�ว่น ง�มถ�8พ#ศิง�มถ�ว่น แห�งต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ

ทำ��ว่แมนสรว่งยกไปต�เม�อังสรอัง ร��ย ๗ เม�8อัน��นไทำ�แมนสรว่ง พญ�หลว่งให�ห� ห�ว่เม�อังม�ร#ปอัง

ว่��เม�อังสรอังกษ�ตร#ย2กล�� อัย��ช้��เร�จะรบ ช้#งพ#ภพเป?นเม�อังอัอัก

137

เร�งบอักให�เร�ยบพล น�ยกคำณช้$มก�น คำร�นเทำ�ยบพลเศิ#กเสร6จ ทำ��ว่ธีเสด6จพย$หบ�ตร ล�ล�ศิจ�กพระนคำร คำล�8น#กรพลพย5�ห2 ส5�แดนศิ/กบ�ม#ช้�� เด�ยรด�ษพลช้��งม�� เพ�ยบพ��นภ5ม#น ร��ย

ร��ย ๘ ส�ว่นนร#นทำรร�ช้� พ#มพส�คำรร�ช้ พระบ�ทำคำร��นได�ย#น ว่��

ภ5ม#นทำร2แมนสรว่ง ยกทำ�พหลว่งม�กระทำ�8ง ทำ��ว่ธีก6ส� 8งพลอัอักร�บ ต�บต�มก�นเด�ยรด�ษ พระบ�ทำเสด6จบ�ม#ช้�� พลห�ว่หน��พะก�น แกว่�งต�ว่ฟ้Pนฉะฉ�ด แกว่�งด�บฟ้�ดฉะฉ�ด ซึ่�อังหอักซึ่�ดยะย$�ง ซึ่�อังหอักพ$ �งยะย��ย ขึ้��งซึ่��ยรบบ�ม#คำล� ขึ้��งขึ้ว่�รบบ�ม#แคำล�ว่ แกล�ว่แลแกล�ว่ช้#งขึ้�� กล��แลกล��ช้#งขึ้�น ร$มก�นพ$ �งก�นแทำง เขึ้��ต�อัแย�งต�อัย$ทำธี� โห�อั/งอั$ดเอั�ช้�ย เส�ยงปSนไฟ้ก/กก�อัง สะเทำ�อันทำ�อังพส$ธี� หน��ไม�ด�ปSนด�ษ ธีน5ส�ดศิรแผลง แขึ้งต�อัแขึ้งง��ง��ง ช้��งพะช้��งช้นก�น ม��ผกผ�นคำล$กเคำล�� เขึ้��ร$กรว่นทำว่นแทำง ระแรงเร�งม�หน� ถ/งพ#มพ#ส�คำรร�ช้ พระบ�ดขึ้�ดคำอัช้��ง ขึ้$นพลคำว่��งขึ้ว่�งรบ ก�นพระศิพกษ�ตร#ย2 หน�เม��อัเม�อังทำ��นไธี� คำร��นพระศิพเขึ้��ได�ล�8นเขึ้�8อันให�ห�บทำว่�ร ทำ��นน�

ร��ย๙ ง�นร�กษ�พระนคำร ทำ��ว่พ#ช้�ยพ#ษณ$กรก�นเม�อังได� ไทำ�แมน

สรว่งเสด6จคำ�น ทำ��ว่พ#ช้�ยย�นคำรอังพ#ภพ ปลงพระศิพร�ช้บ#ด�แล�ว่ไสร� ธีก6ให�สอังพระง�หน�อัเหน�� ไปอัย5�ด�ว่ยย��เจ��ว่�งเด�ยว่ ก�บสอังน�งเฉล�ยว่ฉล�ด พ�8เล��ยงร�ช้ธี#ด� โดยธีตร�ช้�8อัช้�8น ช้�8อัน�งร�8นแลน�งโรย โดยร�กษ�สอังอั�อันทำ��ว่ สอังสมเด6จเสด6จด��ว่ ส5�ห�อังเร�อันหลว่ง ทำ��นแล

พระลอัคำรอังเม�อังสรอัง ร��ย

138

๑๐ เม�8อัน��นไทำ�แมนสรว่ง พระย�หลว่งผ5�ม�ศิ�กด#Y ให�ไปกล��ว่ น�งล�กษณว่ด� น�งม�ศิร�สว่�สด#Yลอัอั ให�แก�พระลอัด#ลก ยกเปน อั�คำมห#ษ� ม�บร#พ�รพระสนม ถ�ว่นทำ$กกรทำก��น�ล ประกอับสรรพ สมบ5รณ2 จ/งนเรนทำร2ส5รร�ช้บ#ด� สว่รรคำ�ไลยแล�ว่เสด6จ พระลอั เสด6จเสว่ยร�ช้ย2 โฉมอัภ#ล�สสระผม ด#สฟ้=�ช้มบร5 � โฉม พระลอัเล#ศิแก�ว่ กว่��ทำ��ว่แดนด#น แลน� ฯ

โคำลง ๒ ๑๑ รอัยร5ปอั#นทำร2หย�ดฟ้=� ม�อั��อังคำ2ในหล�� แหล�งให�คำนช้ม แลฤๅ ฯ

๑๒ พระอังคำ2กลมกล�อังแกล�ง เอัว่อั�อันอัรอัรรแถ�ง ถ�ว่นแห�งเจ��ก5ง�ม บ�รน� ฯ ๑๓ โฉมผจญส�มแผ�นแพ� ง�มเล#ศิง�มล�ว่นแล� ร5ปต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ

๑๔ ฦๅขึ้จรในแหล�งหล�� ทำ$กทำ�8ว่คำนเทำ�8ยว่คำ�� เล��ล�ว่นยอัโฉม ทำ��นแล ฯ

๑๕ เด�อันจร�สโพยมแจ�มฟ้=� ผ#บได�เห6นหน�� ลอัร�ช้ไซึ่ร�ด5เด�อัน ด$จแล ฯ

๑๖ ต�เหม�อันต�มฤคำม�ศิ พ#ศิคำ#�ว่พระลอัร�ช้ ประด$จแก�ว่เก�ทำ�ณฑิ2 ก�งน� ฯ

๑๗ พ#ศิกรรณง�มเพร#ศิแพร�ว่ กลกล�บบงกช้แก�ว่ อั�กแก�มปร�งทำอัง เทำ�ยบน� ฯ

139

๑๘ ทำ��นอังน�ส#กไทำ� คำ�อัเทำพนฤม#ตไว่� เปร�ยบด�ว่ย ขึ้อัก�ม ฯ

๑๙ พระโอัษฐ2ง�มย#8งแต�ม ศิศิ#อัย5�เย�ยว่ยะแย�ม พระโอัษฐ2โอั�ง�มตร5 บ�รน� ฯ ร��ย ๒๐ พ#ศิด5คำ�งสระสม พ#ศิศิอักกลมกลกล/ง สอังไหล�พ/งใจ

ก�ม อักง�มเง�8อันไกรสร พระกรกลงว่งคำช้ น#�ว่สลว่ยช้ดเล6บ เล#ศิ ประเสร#ฐสรรพสรรพ�งคำ2 แต�บ�ทำ�งคำ2ส$ดเกล�� พระเกศิ ง�มล�ว่นเทำ�� พระบ�ทำไทำ�ง�มสม สรรพน� ฯ

พระเพ�8อันแพงร�ญจว่นถ/งพระลอั โคำลง ๔ ๒๑ ขึ้�บซึ่อัยอัร�ช้เทำ��ยร ทำ$กเม�อัง ฦๅเล��พระลอัเล��อัง ทำ� 8ว่หล�� โฉมบ�บพ#ตรเปล�อัง ใจโลก ส�ว่หน$�มฟ้Pงเปนบ�� อัย5�เพ��ยงโหยหน ฯ

๒๒ เล��ฦๅโฉมทำ��ว่ทำ�8ว่ เม�อังสรอัง ขึ้จรขึ้��ว่ถ/งห5สอัง พ�8น�อัง รทำว่ยด$จว่�ลย2ทำอัง คำรว่ญไคำร� เห6นน� โหยลห�อัยในห�อัง อัย5�เหย��ยมฟ้Pงส�ร ฯ

๒๓ พระแพงพระเพ�8อันเพ��ยง พ#ศิว่ง

140

น�บอัย5�ในใจจง จอัดไทำ� มล�กเห6นดอักกลหลง ฉงนเง�8อัน อัย5�น� อักอั�อันรทำว่ยไหม� สร�กหน��ต�หมอัง ฯ

๒๔ น�งโรยน�งร�8นขึ้/�น ไปเย�อัน เห6นร�ช้สอังหมอังเหม�อัน ด�8งไขึ้� ทำ$กว่�นด$จดว่งเด�อัน ง�มช้�8น ไส�น� หมอังด�8งน��ขึ้��ไหว่� บอักขึ้��ขึ้อัฟ้Pง หน/8งร� ฯ

๒๕ ผ#ว่ไขึ้�พ5ลพย�ธี#ไซึ่ร� ย�ห�ย ง��ยน� ไขึ้�หล�กทำ��งหล�ยใคำร ช้�ว่ยได� ไขึ้�ใจแต�จ�กต�ย ด�กว่�� ไสร��น� สอังพ�8น/กในไว่� แต�ถ��เผ�เผ�อั ฯ

โคำลง ๒ ๒๖ ขึ้��ฟ้Pงเหล�อัทำ�8พร�อัง สอังสมเด6จพระน�อัง กล��ว่น��กลใด ฯ ๒๗ ใดขึ้�ดใจแม� ณ เกล�� สอังสมเด6จพระเจ�� บอักไว่�ง�นเผ�อั ฯร��ย ๒๘ เจ6บเผ�อัเหล�อัแผ�นด#น นะพ�8 หล�กระบ#ลในแหล�งหล�� นะพ�8

บอักแล�ว่จะไว่�หน��แห�งใด นะพ�8 คำว่�มอั�ยใคำรช้�ว่ยได� นะพ�8 อั�ยแก�คำนไสร�ทำ��นห�ว่ นะพ�8 แหนงต�ว่ต�ยด�กว่�� นะพ�8 สอังพ�8อัย��ถ�มเผ�อั นะพ�8 เจ6บเผ�อัเหล�อัแห�งพร�อัง โอั�เอันด5ร�กน�อัง อัย��ซึ่���จ��ต�ย หน/8งร� ฯ

ร��ย

141

๒๙ ขึ้��ไหว่�ถว่�ยช้�พ#ต เผ�อัขึ้��ช้#ดขึ้��เช้�8อั เขึ้�อัด�งฤๅเหต$ใด ธีม#ไว่�ใจเทำ��เผ�� สอังแม� ณ ห�ว่เจ�� ม#ได�เอันด5เผ�อัฤๅ ฯ

โคำลง ๔ ๓๐ เส�ยงฦ�เส�ยงเล��อั��ง อั�นใด พ�8เอัย เส�ยงย�อัมยอัยศิใคำร ทำ� 8ว่หล�� สอังเขึ้�อัพ�8หล�บไหล ล�มต�8น ฤๅพ�8 สอังพ�8คำ#ดเอังอั�� อัย��ได�ถ�มเผ�อั ฯ ๓๑ ส#8งน��น�อังแก�ว่อัย�� โศิก� นะแม� เผ�อัจ�กขึ้อัอั�ส� จ$�งได� ฉ�นใดร�ช้จ�กม� สมส5� สอังน� จ�กส�8อัส�รถ/งไทำ� ห�กร5 �เปนกล ๓๒ คำว่�มคำ#ดผ#ดร�ตได� คำว่�มอั�ย พ�8เอัย หญ#งส�8อัช้�กช้ว่นช้�ย ส5�หย��ว่ เจ6บเผ�อัว่��แหนงต�ย ด�กว่�� ไสร�น� เผ�8อัห�กร�กทำ��ว่ทำ��ว่ ไปRร5 �จ�กเผ�อั ฯ ๓๓ ไปRห�อันเหล�อัคำ#ดขึ้�� คำ#ดผ#ด แม�น� คำ#ดส#8งเปนกลช้#ด ช้อับแทำ� มดหมอัแห�งใดส#ทำธี#Y จ�กส5� ธีแม� ให�ลอับลอังทำ��ว่แล� อัย5�ได�ฉ�นใด ฯ

น�งพ�8เล��ยงเป?นคำ5�คำ#ด ร��ย ๓๔ ภ�ยในสอังน�งขึ้อับ ว่��ม#ช้อับภ�ยนอัก ดอักห��มว่�� ผ#ด

ใหญ� เขึ้�อัคำ#ดใช้�คำว่�มด� ม�ผ5�ร5 �น��กล�ว่ เส�ยต�ว่เผ��อัล5กไทำ� จะ ไว่�ผ#ดใน

142

แหล�งหล�� จะไว่�หน��แห�งหนใด ขึ้��เด�ใจสอังสบ พบกระแหน�สอังศิร� ใจกษ�ตร�ม�เส�ยช้อับ เร�จะประกอับจงคำว่ร ซึ่/8งสอังคำรว่ญจ$�งได� ไว่�คำว่�มร��ยแก�เร�น� ขึ้��ก6ว่��สอังพง�อัย5� เกล�� สอังทำ��ว่เจ��ไปRร5 � ไว่�เผ�อัผ5�อั�ส� คำร�น��พ�8 บ ผ#ด คำว่�มคำ#ด สอัง บได� สอังบพ#ตรจ�กไว่� สอังพ�8เล��ยงเย�ยใด ฯ

ร��ย ๓๕ ขึ้��จะใช้�ช้�ว่ในผ5�สน#ทำ ช้#ดช้อับอั�ช้ฌ�ส�ย ไปซึ่��อัขึ้�ย ว่�ย

ล�อัง แล�ว่ให�ทำ�อังเทำ�8ยว่เด#ร สรรเสร#ญสอังโฉมศิร� ทำ� 8ว่บ$ร� พระลอั ขึ้�บซึ่อัยอัยศิอั��ง ฦๅล5กกษ�ตร#ย2เจ��ช้��ง ช้�8นแทำ�ใคำร เทำ�ยม เทำ�ยบน� ฯ

ยอัโฉมเพ�8อันแพง โคำลง ๔ ๓๖ ทำ$กเม�อังม�ล5กทำ��ว่ น�บม� ม�กน� บเปร�ยบสอังกษ�ตร� พ�8น�อัง พระแพงแม�ศิร� สว่�สด#Yย#8ง คำณน� พระเพ�8อันโฉมยงหย�อัง อัย5�เพ��ยงดว่งเด�อัน ฯ ๓๗ โฉมสอังเหม�อันหย�ดฟ้=� ลงด#น ง�มเง�8อันอั�ปสรอั#นทำร2 ส5�หล�� อัย��คำ#ดอัย��คำว่รถว่#ล ถ/งย�ก แลน� ช้มยะแย�มทำ�8ว่หน�� หน�อัทำ��ว่ม�บ$ญ ฯ ๓๘ หม�8นขึ้$นถ�ว่นหน��ส�8� ห�ว่เม�อัง ก6ด� อัย��ใคำร�อัย��คำ#ดเคำ�อัง สว่�ทำไหม�

143

สมภ�รส�งสอังเร�อัง สอังร$ �ง ม�น� สอังร�ช้คำว่รทำ��ว่ไทำ� ธี#ร�ช้ผ5�ม�บ$ญ ฯ โคำลง ๒ ๓๙ ยอัยศิสอังอั�อันทำ��ว่ ฦๅทำ�8ว่ทำ$กแดนด��ว่ ลอัร�ช้ได�ฟ้Pงส�ร ฯ ๔๐ ฟ้Pงตระก�รอัย5�เกล�� ให�เร�งเบ#กเขึ้�เขึ้�� ม�ส5�โรงธี�ร ทำ��นแลฯ ๔๑ ฟ้Pงส�รสอังหน$�มเหน�� จอัมร�ช้คำรว่ญคำ#ดอั�� อัคำร��ว่ห�ว่ใจ ทำ��นน� ฯ ๔๒ มล�กน/กในคำแคำล�ว่ ผ#พ�8ม�บ$ญแก�ว่ พ�8เพ��ยงไปสม เจ��น� ฯ ร��ย ๔๓ ช้มขึ้��ว่สอังพ�8น�อัง ต�อังหฤทำ�ยจอัมร�ช้ พระบ�ทำให� ร�งว่�ล

ปPนผ��เส��อัสนอับ ขึ้อับใจส5เอั�ขึ้��ว่ ม�กล��ว่ต�อังต#ดใจ บ�รน� ฯ โคำลง ๒ ๔๔ ฉ�นใดก5จ�กได� สมพระน$ช้น�อังไทำ� อั�อันทำ��ว่ทำ��งสอัง ฯ ๔๕ ทำ��ว่ธีจ��นอังโคำลงอั��ง โคำลงบพ#ตรเจ��ช้��ง ช้�8อัแทำ�ใดเทำ�ยม เทำ�ยบน� ฯโคำลง ๔ ๔๖ เร�ยมฟ้Pงส�รอั��นอั��ง อั�นผจง กล��ว่น� ถน�ดด�8งเร�ยมเห6นอังคำ2 อัะเคำ��อั สอังศิร�สมบ5รณ2บง กช้ม�ศิ ก5เอัย นอันแนบสอังขึ้��งเน��อั แนบเช้��อั ช้มเช้ย ฯ โคำลง ๒

144

๔๗ พระกรเกยผ�กไทำ� ม�อัล5บทำรว่งไล�ไล� ทำ��เล�ห2ให�เขึ้�เห6น ฯ

น�งพ�8เล��ยงใช้�แม�มด ร��ย ๔๘ เปนปฤศิน�แล�ว่ไส� ธี ก6ให�เล��ยงด5โดยขึ้น�ด เขึ้�ก6ล� พระ

บ�ทำเม��อัเม�อัง หน��ร$ �งเร�อังช้มช้�8น ไปบอักแก�น�งร�8นน�งโรย โดยย$บลทำ$กส/8ง จ/8งสอังน�งพ�8เล��ยง ทำ5ลแด�สอังเน��อัเกล��ยง ถ�8ถ�ว่น ส�รแสดง ฯ

๔๙ จ/8งแสว่งห�ย�ยมด ไปจรดผ5�ย�ย�� จ��เอั�แต�ผ5�ส#ทำธี#Y ร5 �ช้#ดใช้�กลคำล�อัง บอักทำ��นอังทำ$กอั�น คำร�น ธี ช้�ว่ยล$ไซึ่ร�� ต5จะให� ล�ภจงคำร�น จะให�ร�งว่�ลจงพอั คำร��นะพระลอัสมสอังแล�ว่ อัย5�ช้��งย�ยมดแก�ว่ อัะคำร��ว่ใคำรป�น เปร�ยบเอัย ฯ

โคำลง ๓ ๕๐ ย�ยฟ้Pงส�รย�ยส�8นห�ว่ ย�ยเคำยแต�ต�ว่ช้�8ว่ต�ว่ช้�� ย�ยจ�กลอังเจ��หล�� บ�ได�หล�นเอัย ฯ โคำลง ๒ ๕๑ ย�ยเคำยใคำรอัย��ไส� ย�ยช้�ว่ยย�ยช้�กให� ถ�อังแทำ�จ�กไป ส5�น� ฯ ร��ย ๕๒ ย�ยว่��เย�ยกระใดเขึ้�ทำ$กผ5� ต5ร5 �จ�กเขึ้�ทำ�8ว่หน�� ย�อัมช้�8ว่ช้��ม#เป

นกล เห6นแต�ต5ส�มคำนแก�แม�มดเถ�� แก�8เจ��แม�มดใหญ� จะลอังใคำรใคำรก6ม� จะห�ใคำรใคำรก6เต�� เว่�นแต�เจ��ฟ้=�เจ��แผ�นด#น ธีร5 �ศิ#ลปFร5 �ศิ�สตร2 ธี ม�อั��น�จม�บ$ญ คำ$ณต5ไกลทำ��นไทำ� สอังร�ช้น��นฤๅได� อั�จย��อัฤๅถ/ง เลยน� ฯ

145

ร��ย ๕๓ ด�งจ/งต5จะร5 �จ�ก หมอัส#ทำธี#ศิ�กด#Yส�มคำน ร5 �พระมนต2ม�ฤทำธี#Y ล5ก

ศิ#ษย2ป5Rสม#งพร�ย ย�ยก6น��ไปบอัก จ/งจรอักหมอัแล�ว่ม� ขึ้��ก6เขึ้��ไปส5� ป5Rหมอัเถ��เจ��หมอัหลว่ง บ��บว่งบอักทำ$กประก�ร ว่�น ธี ช้�ว่ยก�งว่ล หมอักล��ว่กลย�ยมด ต5น��ยศิย�งต�8� ลอังแต�ส�8�พอัด� พอัแรงผ�แรงมนต2 เจ��ส�กลผ��นหล�� หน��ผ5�ใดจะลอังล$ สนอังน�งทำ$ทำรฮ5 ว่�� ธี เอันด5ร5 �จ�ก ผ5�ม�ศิ�กด#Yส#ทำธี#Y ผ5�ม�ฤทำธี#Yม�อั��น�จ อั�จลอัง ธี ม�ได� ต5จะให�ล�ภจงเต6มกอัง ต5จะให�ทำอังเต6มโกฎ# ทำ� �งผ5�บอักโสดจะร�งว่�ล เช้#ญบอักพล�นอัย��ช้�� จงด5ร5 �จ�กหน�� ทำ��นให�เต6มใจ หน/8งร�

ร��ย ๕๔ หมอัว่��ในใต�ฟ้=� ทำ�8ว่แหล�งหล��ผ5�ใด ใคำรจ�กเทำ�ยมจ�กคำ5� ป5Rเจ��ป5R

สม#งพร�ย ธี ว่��ให�ต�ยก6ต�ยทำ�นเห6น ธีว่��ให�เปนก6เปนทำ�นใจ จะลอังใคำรใคำรก6ม� จะห�ใคำรใคำรก6 บ อัย5� จะไปส5�ทำ��นไส� ไว่�ต5จะน��ไป เถ��ว่��ทำ�งไกลจรล�8� ว่�นน��คำ�8�สอังน�งเม�อั พร$ �งน��เช้��เขึ้�อัเขึ้�ยว่ม� สอังน�งล�สอังเถ�� ไปบอักแก�สอังเจ�� สอังอั�อันทำ��ว่ย#นด� ย#8งน� ฯ

เพ�8อันแพงอั$บ�ยปRว่ย โคำลง ๔ ๕๕ สอังศิร�เสว่ภ�คำย2ได� ฟ้Pงส�ร ถน�ดด�8งพระภ5บ�ล จ�กเต�� คำ�อัส$ร#ยส�อังบ�ว่บ�น สรดร�อั ก�นน� เกรงเกล�อักเย�ยว่คำว่�มเร�� ร� 8ว่ร5 �ฤๅด� ฯ ๕๖ สอังกรกลเก�ยดเก��ยว่ กรรช้#ด แสร�งใส�กลปกปUด เง�8อันไว่� คำว่�มขึ้��ซึ่�อันซึ่อันม#ด ง��แง� ง�มน�

146

เอั�ช้อับลอับปนให� แปลกร��ยเปนด� ๕๗ พ�8เล��ยงเห6นเล�ห2แล�ว่ ย#นฉงน อัย5�น� สอังใส�กลเหน�อักล ใช้�น�อัย ไหว่�พระย��ย�งยล หล�นร�ช้ ฤๅแม� สอังอัย5�สอังเศิร��สร�อัย สร�กหน��ต�หมอัง ฯ ๕๘ หมอัด5หมอัว่��ให� ร�บขึ้ว่�ญ ขึ้ว่�ญอั�อันเขึ้จรจร�ล จ#8มฟ้=� ขึ้ว่�ญเทำ�8ยว่ทำ�8ว่แดนบรร- พตปR� ดงน� ให�ร�บขึ้ว่�ญอัย��ช้�� พร$ �งเช้��ว่�นด� ฯ ๕๙ ย��เจ��ฟ้Pงขึ้��ว่ร�อัน อั�ด5ร เด�อัดน� เขึ้�อัเร�งเร6ว่ไปทำ5ล แด�ไทำ� พระภ5บด#นทำร2ส5รย2 ปUต$ร�ช้ สอังน� ขึ้��พ�8เล��ยงไปไหว่� บอักทำ��ว่ทำ$กอั�น ฯ ๖๐ คำร��นฟ้Pงธี#ร�ช้ร�อัน รนใจ อัย5�น� หมอัจ�กเอั�อั�นใด เร�งให� ไปร�กเร�ยกขึ้ว่�ญใน เขึ้�ป5R พระเอัย หมอัส�8งเขึ้�อัขึ้��ได� ช้อับช้��งต�ว่เร6ว่ ฯ ๖๑ เขึ้�อัไปอั$ปก�ศิแล�ว่ เขึ้�อัม� ทำ5ลแด�สอังธี#ด� อัย5�เกล�� สอังฟ้Pงหฤหรรษ� ช้มช้�8น ใจน� สอังพ�8เร6ว่ไปเช้�� ช้�ว่ยน�อังจงพล�น ฯ ๖๒ เบ#กเอั�ช้��งต�นช้�8อั เทำ�ยมลม ธีพ�8 ก�บพระพ�ย$พล�นสม ช้�8อัแทำ� เทำ�ยมใจเล#ศิแลช้ม ฝีHย��ง ม�นน� เร6ว่เร�งเร6ว่น�กแล� เล#ศิด�ว่ยเด#รพล�น ฯ

147

โคำลง ๒๖๓ ไก�ขึ้�นเขึ้�ยว่ผ5กช้��ง ม�เทำ�ยบทำ��งสอังขึ้��ง แนบขึ้��งเกยน�ง ฯ ๖๔ ไปRส�นทำ�งส�8งไทำ� พระแต�งจงสรรพไว่� เย�ยว่ป5Rเจ��เร�ม� ฯ ๖๕ เผ�อัจ�กล�แม� ณ เกล�� จ�กอัย5�เย�ยว่เจ�ยนร$ �งเช้�� จ�กช้��ทำ�งไกล

น�งพ�8เล��ยงไปห�หมอัเฒ�� ร��ย ๖๖ ขึ้/�นช้��งไปผผ��ย ม�คำคำล��ยโดยทำ�ง ถ�บถ/งกล�งจรอักป5R

หมอัเถ��อัย5�แลเห6น แสร�งแปรเปนโฉมมล�ก เปนบ��ว่ภ�คำ บ��ว่ง�ม สอังถ/งถ�มห�ป5R ป5Rห�ว่อัย5�ยแย�ม ขึ้�อัยว่��สอังแสล�ม ม�แต�ด��ว่แดนใด ฯ

โคำลง ๒ ๖๗ สอังคำน/งในใคำร�ร5 � ล5กหล�นป5Rฤๅผ5� อั�8นโอั�ไปRง�ม บ�รน� ฯ ๖๘ ก�มกรรห�ยย�8ว่ขึ้��ง คำ#ดแต�จ�กช้��ช้��ง ทำ��นไส�จ�กเป?น ปRว่ยน� ฯ

ส5�ส��น�กป5Rเจ��สม#งพร�ย ร��ย ๖๘ บน�นเห6นเปนป5R ร5ปเถ��อัย5�ด5หล�ก สอังประจ�กษ2ตก ใจ

ใคำรจ�กป5นป5Rได� ป5Rช้�ว่ยสอังล5กไทำ� แต�น��ฤๅไป อั�8นเลย ฯ โคำลง ๒

148

๗๐ เส�ยไฟ้เปR�ห#8งห�อัย แรงป5Rน��ร5 �น�อัย เผ�อัไปRร5 �เลยนอั ฯ ร��ย ๗๑ เช้#ญป5Rหมอัขึ้/�นขึ้�8 ขึ้�บช้��งปร�8ปร/งต�ม ทำ��งส�มไปรร��ย บ��ย

หน��ส5�เขึ้�เขึ้�ยว่ เหล�ยว่แลทำ�งจรล#8ว่ เหล�ยว่แลทำ#ว่เทำ#นปR� ฝีR�แฝีกแขึ้มแกมเล� ดงประเด�ประด5� หม5�ไม�ย�งไม�ย5ง ตเคำ�ยนส5งส$ดหมอัก พยอัมดอักม$�งเมฆ่ อัเนกไม�หล�ยพรรณ ม�ว่�ลย2เว่�ยนเก��ยว่ก#8ง ไม�แมกม#8งใบรบ�ด ลมพ�นพ�ดรลอัก ดอักดว่งพว่งเผล6ดช้�อั กระพ$ �มห�อัเกสร สลอันบ$ษบ�บ�น ตระก�ร กล#8นหอัมห�8น ช้�8นซึ่ร$กล5กเหล�อังล�อัน ใบอั�อันต�นล��อั�ว่น ก#8งก��นแกมง�ม ฯ

ร��ย ๗๒ ต�มก�นไป บ ห/ง ถ/งต�นเขึ้�แต�ล��ง แลล#งคำ��งบ��งช้น� ผ�ผ#ว่

ร�อังน��กล�ว่ ห�ว่ห5พอังอัย5�คำคำร��ม เส�อัส�งด��มด�อัมทำ�ง แรดคำว่�ยขึ้ว่�งขึ้ว่�ดอัย5� หม5�กระทำ#งเทำ�8ยว่ปR� ว่�ว่ล�นล��เลมไพร หม5�หม�ไปคำคำล��ย น�งช้��ผ�� �ยคำคำล�8� บร5 �ก�8ส�8�ต�มส�ร ง5พพ�นพ#ษกล�� ง5เหล�อัมคำว่��ร�ดคำว่�ย เย�ยงผ�ผ�ยปHนปR�ย ฝีR�ยช้��งพ�งเซึ่ร�ซึ่ร/ก ส�ตว่2พ�นฦกพ�นล�ย หมอัม#กล�ว่กล�ยจระคำล��ย เขึ้��ปR�ไปคำล�ยคำล��ย ด�ว่นด��นโดยทำ�ง ฯ

ร��ย ๗๓ เอันด5สอังน�งตกใจกล�ว่ รร�ว่ห�ว่อักส�8น ล�8นทำทำ/กทำทำ�ว่ ส

ร�ว่ต�มหมอัผะผ��� เห6นแนว่น���บ�งบ/ง ช้รทำ/งธี�ร ห�ว่ยยหนอัง จรเขึ้�มอังแฝีงฝีP8 ง สรพร�8งห�ว่ขึ้/�นขึ้ว่�กไขึ้ว่� ช้��งน���ไล�แทำงเง� เง�อักเอั�คำนใต�น��� กล�8�ต�กระเหล�อัก กระเกล�อักกลอักต�กลม ผมกระหว่�ดจ��ต�ย ฝีR�ยหนปล�ยไม�แมก ฟ้Pงเส�ยงแสรกเง��ง5ด ทำ#�งทำ5ดบ�นพพ/มเส�ยง เคำ��ก5�เคำ�ยงคำ5�ร �อัง ก�อังดงด$จตระหว่�ด ผ�ดฟ้Pงตกใจกล�ว่

149

หมอัเถ��ห�ว่ไปพล�ง โลมสอังน�งอัย��ตกใจ บเปนใดดอักนะแม� กระแหน�น��จะเจ�� พระป5Rเร�ห�กทำ��เอัง หมอัม#กล�ว่เกรงส�กส#8ง ขึ้�บช้��งว่#8งขึ้/�นเขึ้� เคำร��ก�นไปบห/ง ถ�บถ/งแต�ต�นเขึ้� หมอัเถ��ลงจ�กช้��ง ไว่�สอังน�งอัย5�แต�ไกล หมอัจ/8งเขึ้��ไปส5� ป5Rเจ��ป5Rสม#งพร�ย ถ/งถว่�ยกรกร�บไห� บอักว่��พระหล�นไทำ� เพ�8อันทำ��ว่แพงทำอัง ฯ

โคำลง ๒ ๗๔ ทำ��งนสอังเทำ��ฟ้=� ม�ทำ��บว่งให�ขึ้�� น��พ�8เล��ยงสอังม� ฯ ๗๕ ป5Rเจ��ว่��หมอัไส� ไปเร�ยกม�ให�ใกล� แทำบน��อัย��ขึ้�ม ฯ ๗๖ หมอับอักคำว่�มสอังเจ�� พระป5Rให�สอังเขึ้�� ไปส5�แล�ว่เช้#ญเขึ้�อั ฯ ๗๗ สอังเห6นเส�อักร�บเฝี=� คำร��มกล�ว่ก�มกร�นเขึ้�� ไปกร�บไหว่�ทำ� �งสอัง ฯ

ร��ย ๗๘ ต�มอังเส�อัพร�บ เห6นเส�อักล�บเปนแมว่ แถว่จร�ศิศิ$ภ

ล�กษณ2 มล�กเห6นโฉมป5Rเจ�� แปรร5ปเถ��หงอักสก�ว่ คำ#�ว่ขึ้�ว่ขึ้นต�เผ�อัก กล�บตระเล�อักเปนบ��ว่ พ/งมล��ว่โฉมกล�อังแกล�ง ง�มอัรรแถ�งโถงเถง ทำรงล�กเลงเสสรว่ล สคำร�ญคำรว่ญง�มถน�ด รบ�ดเปนกล�งแก� ตระแหน�ร5ปล�กษณด� ม�ม�รย�ทำเส�8ยมส�ร สอังถว่�ยสก�รบ�ช้� อั�นแต�งม�ทำ$กส/8ง จ/8งทำ5ลส�รสอังไทำ� สอังร�ช้ก�มกร�บไหว่� พระบ�ทำเจ��ก5ม� ฯ

ขึ้อัให�ป5Rเจ��ช้�ว่ย

150

โคำลง ๒ ๗๙ ทำ$กขึ้ธี#ด�เทำ��ฟ้=� เห6นแต�พระเจ��ขึ้�� พระป5Rเจ��อังคำ2เด�ยว่ ๘๐ ขึ้�บเขึ้�ยว่ม�แต�เช้�� สอังให�เช้#ญพระเจ�� โปรดเปล��อัง

ทำ$กขึ้2หล�น ทำ��นเทำอัญ ฯ ๘๑ เช้#ญช้�ว่ยภ�รล$แล�ว่ เง#นแลทำอังกอังแก�ว่ อัเนกขึ้��ขึ้อั

ถว่�ย ๘๒ ก�มกรรห�ยเห#8มไหม� พระช้�ว่ยพระช้�กให� ลอัร�ช้พ�นคำว่�ม

ต�ย ร��ย ๘๓ ป5RไปRผ�ยตอับถ�อัย อัย5�น�อัยหน/8งบม#น�น ป5Rก6ธี#ญ�ณเล6งด5 ก5

จะช้�ว่ยคำว่รฤๅม#คำว่ร ร5 �ทำ� �งมว่ลทำ$กอั�น ด�ว่ยผลกรรม2เขึ้�แต�ก�อัน ทำ��หย�อันหย�อันต/งต/ง ส�ว่นจะถ/งบม#หย$ด เทำ��ว่��จะพล�ดส$ดพล�นม�ว่ย ด�ว่ยผลกรรมเขึ้�เอัง แต�เพรงเขึ้�ทำ��งสอัง ทำ��บ$ญปอังจะไจ� ขึ้อัได�พ/8งบ$ญต5 ป5Rด5เสร6จจ/8งว่�� สอังน�งอัย��กล��ว่อั��ง ถ/งส#นจ��งส#นบล ตนก5จ�กไปส5� ถ/งทำ�8อัย5�สอังเจ�� เขึ้�อัเขึ้��ไปก�อันกล��ว่ ขึ้��ว่ด�งน��ให�ฟ้Pง ก5จะไปภ�ยหล�งบช้�� ผ#ม#ว่�นน��อั�� พร$ �งน��ก5ถ/ง ฯ

ร��ย ๘๔ สอังพ/งใจคำ��ป5R ไหว่�ร�บอัย5�บม#ว่�ง สอังน�งสนอังคำ�� ตอับ

ขึ้อับคำ��พระป5Rเจ�� เสมอัอั��มฤตร�อัยเต�� ม�โสรจให� สร��งสเบย ฯ ร��ย ๘๕ พระเอัยเขึ้�อัขึ้��ม� จ�กต�ยช้��ต�ยมอัด เน��อันก หลอัด

หนทำ�ง ส�งแสกทำ5ดคำ5ดเคำ�� ขึ้อัพ/8งบ$ญพระเจ�� จงพ�น คำว่�มกล�ว่ ฯ โคำลง ๒ ๘๖ ป5Rห�ว่อัย5�ยะแย�ม ขึ้�อัยว่��สอังแสล�ม อัย��ร�อันใจเขึ้�อั ฯ

151

โคำลง ๓ ๘๗ สอังน�งเม�อัเห6นว่�น จงทำ�นอัอักป�กปR� ไปว่��หล�น

แก�ว่ ถ��ทำ��นทำ5ลส�ร ฯ ช้ไมพร ร��ย ๘๘ ม#น�นน�งโรยน�งร�8น ไหว่�ป5Rช้�8นช้มล� ก�บหมอัม� ขึ้/�นช้��ง

เล�ยบเด#รขึ้��งต�นเขึ้� คำ�นไต�เต��ต�มทำ�ง เหล�ยว่หล�ง พล�งจะไจ� ช้มไม�ไหล�สอั�ด เหม�อันปร�ส�ทำพ#ศิ�ล คำ�อั พ#ม�นมนเทำ�ยร อั�เก�ยรณ2แกมดอักแดง แสงด$จปPทำมร�คำ ภ�คำใบเขึ้�ยว่สรด คำ�อัมรกตร$ �งเร�อัง ดอักเหล�อังเพ�ยงทำอังส$ก ขึ้�ว่ด$จม$กด�ด�ษ โอัภ�สพรรณพ#จ#ตร พ#พ#ธีภ5ม#ล��เน� ง�ม เอั�ใจใช้�น�อัย คำล�อัยลงถ/งด#นต�8� เลงสบส�8�พฤกษ� ง�มพอั ต�ต�ด5 เพร�ะพอัห5ห5ฟ้Pง นกประน�งก�นร�อัง เพร�ะไพรก�อัง ปR�ก�อัง เพร�ยกพ��นพงพ� ฯ

ร��ย ๘๙ เส�ยงโนร�ส�ร#ก� ส�ตว่�ฝี5งด$เหว่�� แขึ้กเต��เคำล��คำล#�ง โคำลง

นกเอั��ยงโอังคำ5�เคำ�ยง เส�ยงแซึ่งแซึ่ว่ภ5รโดก โคำกม�� ม��ยน�งนว่ล กระส�สรว่ลกระส�นต2 ก�งเขึ้นขึ้�นแผ�แพน แอั�น อักจอักจ#บกด ขึ้$นย5งช้ดขึ้นฟ้=อัน กระหย�อันห�งฟ้ฟ้�ย น�ง ย5งร�ยรอับเฝี=� ทำร�ยทำอังเคำล��คำ5�เคำ�ยง ระม�8งเม�ยงม��ยคำ5� เกล�8อันกล�นอัย5�คำคำล�8� บร5 �ก�8ส�8�ก�8ส�ร เห6นตระก�รสรน$ก จร#ว่จร�ว่ซึ่$กจรจร�ล บร5 �ก�8พรรคำ2ป5ปล� นกหกด�ด�ษอัย5� หงส2เห#รส5�สระสรง เป?ดน���ลงลอัยล�อัง ทำ$งทำอังทำ�อังจรจร�ล จ�กพร�กพรรคำ25ฟ้5มฟ้อัง คำ�บแคำคำรอังคำ5�หว่��ย ดอักบ�ว่ผ��ยจ�บ บ�ว่ ภมรม�ว่เม�ซึ่ร�บ อั�บลอัอังเกสร สลอันบ$ษบ�บ�น ตระก�รดอักบ�ว่แดง แฝีงบ�ว่ขึ้�ว่คำล�8คำล�อัย สร�อัยส�ตบรรณ บงกช้ รรว่ยรสกล#8นจงกล น#โลตบลโกม$ทำ อั$บลบ$ษบ�ว่ เผ�8อันฉล�บ ปR�กล�ว่กล�บ

152

กล�ยสรน$ก ส��ร�ญส$ขึ้เปรมปร�ด#Y ช้��งเร6ว่ร�8�ผ�ดผ�ง ถ/งว่�งใกล�ปร�ส�ทำ ร�บขึ้ว่�ญร�ช้ธี#ด� ขึ้ว่�ญ สอังม�สมส5� อัย5�ก�บอังคำ2อั�อันไทำ� ไฟ้แดดอัย��ร5 �ไหม� ไขึ้�อัย��ร5 �ถ/ง แม�เลย ฯ

โคำลง ๒ ๙๐ คำ��น/งใดอัย��แคำล�ว่ ล$ล�ภโดยใจแก�ว่ อัย5�เคำล��ฤๅคำล� หน/8งเลย ฯ

ต��งโรงพ#ธี�ร�บป5Rเจ�� ร��ย ๙๑ ส�ว่นธี#ด�ทำ��งสอัง ต��งเต�ยงทำอังรอังร�ช้อั�สน2 พ#ด�น ด�ษ

ด�ดบน เทำ�ยบขึ้นนเขึ้นยตระส�ก ม��นปPกแพร�ว่แพรพรรณ สรรพขึ้อังหอัมห�ได� สรรพดอักไม�ห�ถ�ว่น ล�ว่นแก�ว่ต��ง ขึ้��ว่ตอัก ช้�อัดอักไม�เง#นทำอัง ขึ้อังก#นสรรพอั�ห�ร ตระก�ร แกล�มเหล��เขึ้�� แต�งไว่�ร�บป5Rเจ�� ว่��แต�งไว่�ร�บขึ้ว่�ญ ฯ

โคำลง ๒ ๙๒ ไปRทำ�นว่��จะแจ�ว่ พระป5Rเจ��ม�แล�ว่ ก�อันแล�ถ/งเร�อัน ฯร��ย ๙๓ เห6นห�ว่เหม�อันจรคำล$�ม ช้รอั$�มบนเว่ห� สอังสงก�จะไจ� สอัง

ประนมม�อัไหว่� รอัยป5Rเจ��เร�ม� ฯ โคำลง ๒ ๙๔ แลห�สอังพ�8เล��ยง เห6นแต�ไกลม�เพ��ยง ด�8งได�ก#นเม�อัง ฯ ๙๕ ประน�งเน�อังน�8งเฝี=� ขึ้��จ/8งลงช้��งเขึ้�� ม�กร�บไหว่�

สอังน�ง ฯ

153

๙๖ สอังแลพล�งสอังไหว่� ใดด�8งน��รอัยไทำ� ป5Rเจ��เร�ฤๅ ฯ ๙๗ เขึ้�ว่��คำ�อัทำ��นแทำ� พระป5Rเสด6จม�แล� อัย��ได�สงก� ฯ ๙๘ ม�จะอั�ร�ธีน2ป5Rเจ�� กรประนมต��งเกล�� กร�บไหว่�

ทำ� �งหล�ย ฯ ๙๙ ปร�ยขึ้��ว่ตอักดอักไม� ถว่�ยธี5ปเทำ�ยนทำอังไหว่� กร�บ

เกล��สด$ด� ฯ ๑๐๐ พระม�ยศิย#8งฟ้=� ขึ้อัพระเอันด5ขึ้�� ทำ��นให�เห6นอังคำ2 ทำ��นน� ฯ

ป5Rเจ��ส��แดงตน โคำลง ๔ ๑๐๑ สอังผจงอั�ร�ธีนไหว่� อั�ร�กษ2 ขึ้อัทำ��นแสดงส#ทำธี#ศิ�กด#Y อัย��ก��ง ขึ้อัเปนทำ�8พ��น�ก น#ตยแด� เผ�อัน� ขึ้อัพระป5Rเจ��ต��ง แต�งให�เปนต�ว่ ฯ ๑๐๒ บ�ดเด�\ยว่พระป5Rให� เห6นอังคำ2 ทำ��นน� ง�มร5ปง�มโฉมยง อัะเคำ��อั บผอัมบพ�ทำรง บหน$�ม ง�มน� บแก�ผมผ#ว่เน��อั ป�กคำ#�ว่ต�ตร5 ฯ ๑๐๓ สอังเจ��เห6นป5Rเจ�� สอังช้ม ช้�8นน� สอังกร�บกรบ�งคำม เคำ�8ยมไหว่� สอังถว่�ยเคำร�8อังอั$ดม สบส#8ง แลน� ผจงแต�งบ5ช้�ไทำ� ป5Rเจ��จงเอั� ฯ

154

๑๐๔ ป5Rเห6นสอังเจ��เพ�ง ภ�กด� อัย5�น� ใจป5Rปอังปร�น� หน$�มเหน�� ป5Rเอั�กระย�ศิร� ผจงแต�ง ถว่�ยน� เห6นป5Rร �กสอังเจ�� พ�8น�อังย#นด� ฯ ๑๐๕ แล�ว่สอังกร�บไหว่�บ�8� บว่งสรว่ง ทำ��นน� คำว่�มย�กแถลงทำ��งปว่ง ถ�8ถ�อัย ขึ้อัพระช้�ว่ยช้5ทำรว่ง ทำ$กขึ้2เทำว่ษ ไส�พ�อั ล$ล�ภเขึ้�อัขึ้��ขึ้�อัย ทำ��ได�โดยจง ฯ ๑๐๖ จ�กถว่�ยแก�ว่เก��โกฏ# เง#นทำอัง แลส#8งแลเกว่�ยนกอัง ล�ภให� ว่�ว่คำว่�ยเผ�อักเขึ้�ทำอัง หงส2ห��น หม5น� เป?ดไก�เหล��เขึ้��ไหว่� ป5Rเจ��แทำนคำ$ณ ฯ ๑๐๗ ป5Rฟ้Pงป5Rว่��อั�� อัดส5 บ�รน� สอังอัย��บนบ�นต5 เกล�ยดจ��ง ภ�กด�ส#8งเด�ยว่ด5 ด�ย#8ง ด�น� คำว่�มโรคำเขึ้�อัจ�กร��ง อัย��ร�อันใจเขึ้�อั ฯ ๑๐๘ ใช้�กลผ�ไส�ขึ้�ด เมอัม� อัย�กน� เร�ร�อันขึ้ว่นขึ้ว่�ยห� เตร�ต�อัง ขึ้$กเทำ6จกล��ว่ม�รษ� จ��ทำ��น บนน� ทำ��บ�ปม�เล��ยงทำ�อัง ร��งร��ยฤๅอั�ย ฯ ๑๐๙ เร�น��เร�เทำพเจ�� จอัมผ� ไส�น� เขึ้�ใส�สมญ�เร� ป5Rเจ�� แรงบ$ญส�งสนอังม� พ5นเพ#8ม แลแม� เสว่ยพ#ภพล��นเขึ้�� ช้�8ว่ฟ้=�ล�มก�ลปF ฯ

155

ป5Rเจ��กร$ณ� ๑๑๐ ส#ทำธี#ฤทำธี#เร�อังเดช้น�อัย ผลบ$ญ ส�งน� สร��งก$ศิลเปนทำ$น บ�ร�อัน สมบ�ต#ด�8งม�ก$ล ไหลหล�8ง ม�น� สรรพพ#ภพช้��ช้�อัน เล#ศิล�ว่นสมบ5รณ2 ฯ ๑๑๑ ป5Rเห6นสอังเจ��ป5R ปร�น� น�กน� จ�กช้�ว่ยสอังกษ�ตร�ย2 อัย��ร�อัน จ�กเช้#ญพระลอัล� ล�ส5� สอังน� สอังแม�อัย��ไขึ้�ขึ้�อัน อัย5�ถ��ฟ้Pงส�ร ฯ ๑๑๒ สอังไหว่�สอังกร�บเกล�� สอังถ�ม ย�งเทำ��ใดขึ้$นง�ม จ�กเต�� ป5Rเฉลยใช้�คำนทำร�ม คำนช้�8ว่ นะแม� ขึ้$นขึ้�8เกล��หน�อัเจ�� แผ�นผ5�ม�บ$ญ ฯ ๑๑๓ หมอัเถ��หมอัแก�แก� คำ$ณคำว่�ม ม�กน� จ�กก��หนดโดยถ�ม ไปRได� หล�นเอัยคำ�อัยพย�ย�ม ฤๅรอัด เร�เลย บร��งน�นน�กไทำ� ธี#ร�ช้ผ��ยถ/งเร� ฯ โคำลง ๒ ๑๑๔ สอังนงเย�ว่2เคำร��ถ�� แม�ว่��เห6นพระช้�� จ/8งให�ไปเต�อัน ป5Rเทำอัญ ฯ ๑๑๕ เต�อันสอังสระเกศิแก�ว่ พระประส#ทำธี#Yให�แล�ว่ ป5R

เจ��ล�สอัง ฯ ๑๑๖ มอังต�เม#ลป5Rผ��ย ห�ยบ�ดเด�\ยว่เห6นคำล��ย

คำล�ศิเพ��ยงลมล#ว่ ฯ ร��ย

156

๑๑๗ เฉ�ยว่ฉ#ว่ถ/งทำ�8อัย5� ป5Rเอั�ไม�เล��ยงไม�ไล� ไม�ไผ�ไขึ้ว่�ล5กลม เขึ้�ยนพระตนกลมอัย5�กล�ง เขึ้�ยนสอังน�งขึ้��งแลอังคำ2 สอัง อันงคำ2กอัดร5ปทำ��ว่ โนมน��ว่ช้�กช้ว่นม� ย�นต2ม�ย�ร�ยรอับ ร�ยขึ้อับทำ��งส�8คำ5� ป5Rช้ปณมนต2เม#ลไม� ย�งใหญ�ได�เจ6ดอั�อัม ป5RปP8 นม�อัต�คำ�อัม ยอัดต��งต#ดด#น ฯ

ร��ย ๑๑๘ คำร��นย�งย#นคำ��ป5R ใจพระลอัอัย5�บม#กลม ป5Rเอั�ล5กลม ปPก

ปล�ยย�ง ว่�งม�อับ�ดเด�\ยว่ด�ย ปล�ยไม�ผ�ยยย�น ใบไม� ผ�นยย��ย คำล��ยล$กตรงตระบ�ด ลมพ�ดล5กลมผ�น กลก�งห�นคำคำว่��ง ลอับพ#ตรเจ��ช้��ง ปP� นเพ��ยงลมผ�น ฯ

พระลอัส$บ#น โคำลง ๔๑๑๙ ฝีPนเห6นพระเพ�8อันไทำ� แพงทำอัง สอังแนบนอันแนมสอัง ตร�บไทำ� สอังศิร�สอัดกรตระกอัง กอัดร�ช้ แลน� ช้ว่นช้�กไปไล�ไล� ส5�บ��นเม�อังสรอัง ฯโคำลง ๒ ๑๒๐ พระทำอังผทำมต�8นขึ้/�น สทำ/8นเทำ��ยรสรอั��น ประหว่��โอั�โหยห�

ร��ย ๑๒๑ บ�คำล�สมปฤด�บพ#ตร พระสนมสะก#ดก�นด5 เห6นพระภ5ธีร

พ#ก�ร จ/8งเอั�ส�รพ#กล ดลแด�ภคำว่ด� ช้นน�น�ถร5 �ขึ้��ว่ ร�อัน ผผ��ว่หฤทำ�ย ธีไปย�งล5กบพ#ตร ทำ��ว่ธีเห6นผ#ดแก�ต� ธี ก6ว่�� บ�บงกช้จอัมใจ พ�อัเปนใดแก�อักแม� ทำ��ว่ก6ทำ5ลแด�แม� ณ ห�ว่ ว่�นน��ต�ว่ขึ้�ส�8น ใจขึ้��ปP8 นผ�ดผ�น คำ�นน��ฝีPนเห6นถน�ด ว่��สอัง กษ�ตร#ย2เพ�8อันแพงทำอัง นอันแนบ

157

สอังขึ้��งขึ้�� หน��แนบหน�� อั#งอัร สอังสอัดกรกอัดเก��อั โลมล5บเช้��อัเช้#ญไป ใจขึ้�� ไหว่ด�งจะผก อักขึ้��ปP8 นด�งจะคำว่�8� ทำ$กขึ้2บร5 �ก�8ส�8�แสนเศิร�� จ�กใคำร�เต��ไปห� เย�ยว่ล5กล�แม� ณ เกล�� ขึ้อับพ#ตรพระเจ�� ทำ��นทำ��ว่เอันด5 ล5กร� ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๖๑. พ#จ�รณ�กลว่#ธี�ก�รแต�งเร�8อังจ�กต�ว่อัย��งคำ��ประพ�นธี2ทำ�8ก��หนดม�ให� แล�ว่ว่#จ�รณ2คำว่�มเหม�ะสมขึ้อังแต�ละกลว่#ธี�ทำ�8ม�ต�อัเน��อัเร�8อัง ๒. อัภ#ปร�ยถ/งไสยศิ�สตร2ในเน��อัเร�8อัง ต�มหล�กคำต#ช้นว่#ทำย� ๓. เขึ้�ยนบทำละคำรจ�กเน��อัห�ว่รรณคำด�ทำ�8ก��หนดให�

สม�ทรู้โฆษค+าฉั�นท%สม$ทำโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 เป?นว่รรณคำด�มรดกอั�กเร�8อังหน/8งทำ�8ได�ร�บก�ร

ยกย�อังจ�กว่รรณคำด�สโมสรว่��เป?น "ยอัดแห�งคำ��ประพ�นธี2ประเภทำฉ�นทำ2"

กว่�เอักขึ้อังไทำย ๓ ทำ��นได�แต�งเร�8อังน��เร#8มต�นด�ว่ยพระมห�ร�ช้คำร5ร�บกระแสพระร�ช้ด��ร�สจ�กสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ให�แต�งในร�ช้สม�ยขึ้อังพระอังคำ2 (พ.ศิ. ๒๑๙๙ - ๒๒๓๑) พระมห�ร�ช้คำร5แต�งตอันทำ�8 ๑ และตอันทำ�8 ๒ พอัใกล�จะจบตอันทำ�8 ๒ พระมห�ร�ช้คำร5ได�ถ/งแก�อัน#จกรรม ด�งน��น สมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้จ/งทำรงพระร�ช้น#พนธี2ต�อั แต�ก6ย�งไม�จบ ทำ#�งไว่�จนถ/งสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 สมเด6จ

158

พระมห�สมณเจ��กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงพระน#พนธี2 ต�อัจนจบเร�8อังคำรบทำ��ง ๔ ตอัน เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๙๒

สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 ม�จ$ดประสงคำ2แต�งขึ้/�นเพ�8อัใช้�เป?นบทำพ�กย2หน�ง เน��อัเร�8อังได�ม�จ�กสม$ทำรโฆ่สช้�ดกในปPญญ�สช้�ดก กล��ว่ถ/งก�รผจญภ�ยทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นขึ้อังพระสม$ทำรโฆ่ษและน�งพ#นทำ$มด� ทำ�8ได�พระขึ้รรคำ2ว่#เศิษพ�เห�ะไปเทำ�8ยว่ ย�งทำ�8ต��งๆ ได� คำร��นพระขึ้รรคำ2ถ5กล�กไป ทำ��งสอังก6ต�อังพล�ดพร�กจ�กก�น ต��งผจญภ�ยต�อัไปอั�กจนส�ม�รถกล�บนคำรได� เร�8อังร�ว่ทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นน��เหม�ะสมก�บก�รเล�นหน�งให�คำนทำ�8ว่ไปช้ม นอักจ�กน�� จ#ตรกรไทำยได�น��ไปว่�ดภ�พลงบนผน�งโบสถ2 เช้�น ทำ�8พระอั$โบสถว่�ดส$ทำ�ศินเทำพว่ร�ร�มและว่�ดด$ส#ต�ร�ม กร$งเทำพมห�นคำร เป?นต�น

นอักจ�กเป?นบทำพ�กย2หน�งแบบโบร�ณแล�ว่ผ5�แต�งสม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2ย�งต�อังก�รสะทำ�อันคำว่�มเช้�8อัในพ$ทำธีศิ�สน�ด�ว่ย เช้�น เร�8อังกรรมเก��บ$พเพส�นน#ว่�ส คำว่�มซึ่�8อัส�ตย2ระหว่��งส�ม�และภรรย� คำว่�มเช้�8อัเร�8อังก�รกล�บช้�ต#ม�เก#ดใหม�ต�มแบบอัย��งขึ้อังก�รเล��น#ทำ�นช้�ดกด�ว่ย เช้�น เล��ว่��ในอัน�คำตช้�ต#ขึ้อังน�งพ#นทำ$มด�คำ�อั น�งพ#มพ�และพระสม$ทำรโฆ่ษคำ�อั พระพ$ทำธีเจ�� ด�งคำ��ประพ�นธี2ต�อัไปน��

เย�ว่ยอัดย$พ#นทำร2พ#น ทำ$มด�ส$ด�พง� คำ�อัอั�คำรช้�ย� ย$พเยศิยโศิธีร พระผ5�บ��เพ6ญโพธี#Y สม$ทำรโฆ่ษธี#เบศิร คำ�อัพ$ทำธีช้#นว่ร ว่#ส$ทำธี#เทำพเจษฎ� โผอันเอั�ต��น�นเน#8น ด��เน#รธีรรม

เทำศิน�

159

บ�ญญ�ต#บ�ญญ�สช้� ดกเสร6จสมเด6จแสดง

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๗ ๑. ศิ/กษ�คำว่�มเช้�8อัต�มหล�กพ$ทำธีศิ�สน� ในว่รรณคำด�เร�8อังด�งกล��ว่ แล�ว่จ�ดแยกประเภทำ เพ�8อัน��เสนอัหน��ช้��นเร�ยน ๒. อัภ#ปร�ยกล$�มร�ว่มก�นเก�8ยว่ก�บคำว่�มเช้�8อัน��น โดยเทำ�ยบเคำ�ยง

ก�บคำ��สอันเด#มในไตรภ5ม#พระร�ว่ง ๓. ว่#เคำร�ะห2เน��อัเร�8อังต�มทำฤษฎ�โคำรงสร��ง (Structuralism)

โคลงกี่+าสรู้วล (กี่+าสรู้วลศึรู้�ปรู้าชญ%)

โคำลงก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2 เป?น โคำลงน#ร�ศิสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� เป?น โคำลงทำ�8โด�งด�ง และได�ร�บก�รยกย�อังอัย��งกว่��งขึ้ว่�ง น�บแต�โบร�ณก�ลม� ถ�อัได�ว่��เป?นต�นแบบ ขึ้อังน#ร�ศิคำ��โคำลงเร�8อังอั�8นๆ ทำ�8ม�ผ5�แต�งเล�ยนแบบในภ�ยหล�ง แต�เด#มเช้�8อัก�นว่��ผ5�แต�งโคำลงก��สรว่ญน��คำ�อัศิร�ปร�ช้ญ2 ในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ แต�งคำร�8�คำรว่ญถ/งคำนร�ก เม�8อัคำร�ว่ถ5กเนรเทำศิไปนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ คำว่�มเช้�8อัน��น��จะม�ม�แต�ต�นกร$งร�ตนโกส#นทำร2ด�งม�โคำลงบทำหน/8งในน#ร�ศินร#นทำร2กล��ว่ไว่�ว่��

ก��สรว่ลศิร�ปร�ช้ญ2พร�อัง เพรงก�ล จ�กจ$ฬ�ล�กษณ2ล�ญ สว่�ทำแล�ว่ ทำว่�ทำศิม�สส�ร ส�มเทำว่ษ ถว่#ลแฮ ยกทำ�ดกล�งเกศิแก�ว่ ก/8งร�อันทำรว่งเร�ยม

160

และเม�8อัพระย�ปร#ย�ต#ธีรรมธี�ด� (แพ ต�ละล�กษณ2) แต�งต��น�นศิร�ปร�ช้ญ2ขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ย#8งตอักย���คำว่�มเช้�8อัทำ�8ม�ม�ให�แน�นแฟ้=นย#8งขึ้/�นว่�� ม�กว่�ทำ�8ช้�8อั "ศิร�ปร�ช้ญ2" ในร�ช้สม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ เป?นบ$ตรพระโหร�ธี#บด� ในว่�ยเด6กม�ปฏ#ภ�ณด� ส�ม�รถต�อัโคำลงถว่�ยได� บ#ด�จ/งถว่�ยต�ว่เป?นขึ้��ร�ช้บร#พ�ร เม�8อัร�บร�ช้ก�รก6ส�ม�รถว่��โคำลงสดโต�ตอับก�บคำนอั�8นๆได�ทำ�นทำ� แต�ต�อัม�ไปแต�งโคำลงโต�ก�บพระสนมเขึ้�� จ/งถ5กเนรเทำศิไปอัย5�เม�อังนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ต�อัม�ถ5กเจ��เม�อังฯส�8งประห�รช้�ว่#ตจ/งเขึ้�ยนโคำลงแช้�งไว่� ซึ่/8งเป?นเร�8อังทำ�8เร�ทำร�บก�นโดยทำ�8ว่ไป และเช้�8อัก�นว่��ศิร�ปร�ช้ญ2ผ5�น��น�8เอังทำ�8เป?นผ5�แต�ง "ก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2" และ "อัน#ร$ทำธี2คำ��ฉ�นทำ2"ด�ว่ย

แต�น�กว่รรณคำด�ในร$ �นหล�งๆม�คำว่�มเห6นต��งอัอักไปว่�� ศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�นทำ�8ร5 �จ�กก�นด�น��ไม�ใช้�ผ5�แต�งก��สรว่ญศิร�ปร�ช้ญ2 เหต$ผลม�ด�งน��

๑. ภ�ษ�ในโคำลงก��สรว่ญเป?นภ�ษ�เก��แก�เก#นสม�ยพระน�ร�ยณ2 เม�8อัพ#จ�รณ�ด5จะเห6นว่��ใกล�เคำ�ยงก�บ ล#ล#ตยว่นพ��ย ทำ�8แต�งในสม�ยพระบรมไตรโลกน�ถม�กกว่��

๒. ทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2ทำ�8กล��ว่ถ/งในโคำลง เป?นต��แหน�งสนมเอักขึ้อังพระเจ��แผ�นด#น แม�ศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�นจะกล��ว่ว่��ม�ช้5 �ก�บพระสนม แต�ไม�น��จะกล��เอั�ยช้�8อัตรงๆในบทำประพ�นธี2ทำ�8ตนแต�ง ทำ��งก�รร��พ�นถ/งก6เป?นไปอัย��งเปUดเผยเหม�อันส�ม�ภรรย�ม�กกว่�� อั�กทำ��งในโคำลงก6ใช้�ร�ช้�ศิ�พทำ2หล�ยคำ�� บ�งบอักว่��ผ5�แต�งน��จะเป?นพระมห�กษ�ตร#ย2พระอังคำ2ใดพระอังคำ2หน/8ง

๓. ก�รเด#นทำ�งในโคำลงไม�เหม�อันก�รถ5กเนรเทำศิ ตอันลงเร�อัม�โคำลงกล��ว่ว่��

161

สรเหน�ะน#ร�ษน�อัง ลงเร�อั ส�ว่ส�งงเลว่งเต6ม ฝีRงงเฝี=� สระเหน�ะพ�8หลยว่เหล�อั อักส�งง ส�รด�งงขึ้��ส�งเจ�� ส�งงตน

จะเห6นได�ว่��ม�ผ5�หญ#งม�ส�งผ5�แต�งม�กม�ย ทำ��งย�งส�ม�รถเร�ยกม�ส�8งคำว่�มได� ไม�เหม�อันคำนต�อังโทำษเนรเทำศิ น��จะเป?นคำนใหญ�คำนโตม�กกว่��

๔.ในก�รพรรณน�เส�นทำ�งทำ�8ขึ้บว่นเร�อัแล�นผ��น เร�อัม#ได�แล�นผ��นคำลอังล�ดทำ�8ขึ้$ดเช้�8อัมระหว่��งคำลอังบ�งกอักน�อัย ก�บ คำลอังบ�งกอักใหญ� ซึ่/8งขึ้$ดขึ้/�นเม�8อัปH พ.ศิ.๒๐๘๕ ในสม�ยพระช้�ยร�ช้� ถ��ก�รเด#นทำ�งเก#ดขึ้/�นในสม�ยพระน�ร�ยณ2จร#งก6ไม�จ��เป?นต�อังเด#นทำ�งอั�อัมเช้�นน��

๕.ทำรงผมทำ�8บรรย�ยในโคำลงเป?นผมย�ว่เกล��เป?นมว่ยซึ่/8งเป?นทำรงผมขึ้อังสตร�ในสม�ยอัย$ธีย�ตอันต�น ต��งก�บสม�ยพระน�ร�ยณ2ทำ�8ไว่�ผมส��น

โดยสร$ปม�หล�กฐ�นทำ�8คำ�อันขึ้��งเช้�8อัได�ว่��โคำลงก��สรว่ญน��แต�งในสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�ตอันต�น ผ5�แต�งเป?นคำนละคำนก�บศิร�ปร�ช้ญ2ในต��น�น

ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2เป?นโคำลงด��นบ�ทำก$ญช้ร ม�ร��ยด��นน�� โคำลงตกหล�นไปม�กต�มก�ลเว่ล� ในทำ�8น��ได�คำ�ดลอักม�จ�กฉบ�บขึ้อังกรมศิ#ลป�กร ซึ่/8ง ธีน#ต อัย5�โพธี#Y ได�ช้��ระไว่� และได�พ#มพ2ต�มหน�งส�อัต�นแบบทำ�8ต�พ#มพ2เม�8อัพ.ศิ.๒๕๑๓ ซึ่/8งใช้�อั�กขึ้รว่#ธี�แบบโบร�ณ ผ5�สร��ง

162

เว่บไม�กล��เปล�8ยนเป?นอั�กขึ้รว่#ธี�แบบปPจจ$บ�น ด�ว่ยเกรงว่��จะทำ��ให�ผ#ดเพ��ยนไป และแม�บ�งคำ��ทำ�8สงส�ยว่��ต�นฉบ�บจะพ#มพ2ผ#ด แต�ก6คำงไว่�เช้�นน��น

๑. คำ��ทำ�8ม� � อัย5�ขึ้��งบนเทำ��ก�บเป?นสระโ-ะ และม�-มสกด เช้�น พ�รหม อั��นว่�� พรหม,ช้� อั��นว่�� ช้ม

๒. คำ��ทำ�8ม�ต�ว่สกดสอังต�ว่ขึ้��งหล�ง ให�อั��นเป?นสระ-ะ สกดด�ว่ยต�ว่น��น เช้�น ต�งง อั��นว่�� ต��ง,น�นน อั��นว่�� น��น

๓. ต�ว่ ย เทำ��ก�บสระเ- �ย เช้�น จยร อั��นว่�� เจ�ยร

โคำลงก��สรว่ลเป?นว่รรณคำด�โบร�ณทำ�8ส��คำ�ญ ม�ก ม�ล�กษณะยอัดเย�8ยมหล�ยประก�รโดยเฉพ�ะก�รใช้�ถ�อัยคำ��และโว่ห�ร เน�8อังจ�กผ5�แต�งเล�อักสรรคำ��ม�แต�ง ทำ$กบ�ทำทำ$กบทำล�ว่นม�คำว่�มหม�ยเด�น ล/กซึ่/�ง สะเทำ�อันอั�รมณ2 กว่�ผ5�แต�งได� ร�กษ�ขึ้�อับ�งคำ�บก�รแต�งโคำลงอัย��งเคำร�งคำร�ด

คำว่�มด�เด�นพ#เศิษขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังน��คำ�อั คำว่�มคำ#ดทำ�8แปลกและย#8งใหญ� จนได�ร�บก�รยกย�อังจ�กกว่�ร$ �นหล�งให�เป?นแบบอัย��งง�นเขึ้�ยนทำ�8แสดงคำว่�มคำ#ดทำ�8ไม�ซึ่���แบบใคำร ทำ��งน��เพร�ะกว่�ทำ� 8ว่ๆ ไปเม�8อัต�อังเด#นทำ�งจ�กคำนร�ก ย�อัมม�คำว่�มห�ว่งใย จ/งเล�อักฝี�กน�งไว่�ก�บผ5�ใหญ�ทำ�8ตนแน�ใจว่��จะคำ$�มคำรอังหญ#งทำ�8ร �กให�ปลอัดภ�ย แต�กว่�ผ5�แต�งโคำลงก��สรว่ลกล�บใช้�โว่ห�รทำ�8แหลมคำมย�8ว่ล�อัผ5�ใหญ�แทำน

โคำลงก��สรว่ลเป?นแบบฉบ�บให�กว่�ในสม�ยหล�งเล�ยนแบบส��นว่นโว่ห�รในก�รแต�งว่รรณคำด�หล�ยเร�8อัง เช้�น โคำลงน#ร�ศิต�มเสด6จล��น���น�อัยขึ้อังพระย�ตร�ง และโคำลงน#ร�ศินร#นทำร2 ขึ้อังน�ยนร#นทำรธี#เบศิ (อั#น) ต�ว่อัย��งโคำลงก��สรว่ลทำ�8 ม�ผ5�เล�ยนแบบม�กคำ�อั

163

อัย$ธีย�ยศิย#8งฟ้=� ลงด#น แลฤ� อั��น�จบ$ญเพรงพระ ก�อัเก��อั เจด�ย2ลอัอัอั#นทำร ปร�ส�ทำ ในทำ�บทำอังแล�ว่เน��อั นอักโสม ส�รน��น$ช้แนบไว่� ในหมอัน อัย��แม�อัย��คำว่รเอั� อั��นเหล�น ย�มนอันน�ฏก2เอั�นอัน เป?นเพ�8อัน คำ�นคำ�8�อัย��ได�เว่�น ว่��งใด

ต้�วอย*างค+าโคลงร��ย ศิร�ส#ทำธี#ว่#ว่#ทำธีบว่ร นคำรคำว่รช้� ไกรพ�รหรงงสรรคำ สว่รรคำ

แต�งแต�ม แย�มพ��นแผ�นพส$ธี�มห�ด#ลกภพ นพร�ตนร�ช้ธี�น� บ5ร�ยรมยเม�อังม#8ง แล�ว่แฮ ร�เมศิไทำ�ทำ��ว่ต�งง

แต�งเอัง ฯ ๑ อัย$ทำธีย�ยศิย#8งฟ้=� ลงด#น แลฤ�

อั��น�ถบ$ญเพรงพระ ก�อัเก��อั เจด�ลอัอัอั#นทำร ปร�ส�ทำ ในทำ�บทำอังแล�ว่เน��อั นอักโสรม ฯ

๒ พร�ยพร�ยพระธี�ต$เจ�� จยรจนนทำร แจ�มแฮ ไตรโลกยเลงคำ�อัโคำม คำ�8�เช้�� พ#ห�รรเบ�ยงบรร ร$จ#เรขึ้ เร�อังแฮ ทำ$กแห�งห�อังพระเจ�� น�งงเน�อัง ฯ

๓ ศิ�ล�อัเนขึ้สร��ง แสนเส� โสดแฮ ธีรรม�ศิจ5งใจเม�อัง ส5�ฟ้=� พ#ห�รย�อัมฉล�กเฉล� ฉล$แผ�น ไส�น�

164

พระม�ศิเล�8อัมเล�8อัมหล�� หล�อัแสง ฯ ๔ ตระก�รหน��ว่�ดแหว่�น ว่งงพระ

บ��บว่งหญ#งช้�ยแช้รง ช้�8นไหว่� บ5รรพ�ทำ��นสรรคำสระ สรงโสรด ดว่งดอักไม�ไม�แก�ว่ แบ�งบ�ล ฯ

๕ ก$ฎ�ด5โช้ต#ช้�อัย อั�ศิ�ร เต6มร�8�สว่รรคำฤ�ป�ง แผ�นเผ�� เร�อันร�ตนพ#ร�ยปร�ง ส5รยปร�ส�ทำ แสนยอัดแย�มแก�ว่เก�� เฉกโฉม ฯ

๖ สน�สนว่นสอั�ดต�งง ตร�ม$ขึ้ อัร��มเร�อังเส�โสรม ม�ศิไล� เร�อันทำอังเทำพแปลงปล$ก ย#นย�ก ยยว่ฟ้=�ก5�ไซึ่� ช้�ว่ยด#น ฯ

๗ อัย$ทำธีย�ยศิโยกฟ้=� ฟ้�กด#น ผ�ดด#นพ#ภพดยว่ ดอักฟ้=� แสนโกฎบยลย#น หย�ดเย�8อั ไตรร�ตนเร�อังร$ �งหล�� หล�กสว่รรคำ ฯ

๘ อัย$ทำธีย�ไพโรช้ไต� ตร�บ5ร ทำว่�รร$จ#รยงหอั สรหล��ย อัย$ทำธีย�ย#8งแมนส5ร ส$ระโลก รงงแฮ ถน�ดด$จสว่รรคำคำล��ยคำล��ย แก�ต� ฯ

๙ ย�มพลบสยงก/กก�อัง ก�หล แม�ฮ� สยงแฉ�งสยงส�ว่ทำรอั ขึ้��ว่ช้5� อัย$ทำธีย�ย#8งเม�อังทำล ม�โนช้ ก5เอัย

165

เขึ้ตรตระหลบขึ้��ว่ร5 � ขึ้��ว่ย�ม ฯ ๑๐ ส�ย�เขึ้��คำว่��เหล�น หล�ยกล

เดอัรด�ดเพล��ยเพลงพ�ล รยกช้5� ส�ย�อัย5�ในถนน ถ�มขึ้��ว่ รยมฤ� ยงงทำ�8ส�ว่น�อัยร5 � รยกขึ้ว่นน ฯ

๑๑ ส�ย�บว่ว่บ��ว่เกล��ย จ�กม� ส�ว่ส�งงอัย��ม�ว่นน ส5�น�อัง ส�ย�กรรแสงคำล� สอังส5� กนนน� ส�ว่บ��ว่อัย5�ในห�อัง รยกคำ�นห�คำ�น ฯ

๑๒ ส�ย�ร�กอัย5�เทำ�อัญ อัย��ไป ยยว่จรรจ�บแขึ้นขึ้�น เดอัดด#�น ส�ย�กล��ว่เอั�ใจ โลมสว่�สด# ส�ว่บ��ว่ร5 �ใช้�มล#�น ล�8นใจโลมใจ ฯ

๑๓ หน��เจ��ช้5�ช้�อัยฉ�บ แรมร�กษ2 ส�ว่ส�8อัม�พล�งล�ม แล�นให� บ�ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 เส�ว่ภ�คำ ก5เอัอัย รยมรยกฝี5งเขึ้��ใกล� ส�งงเทำ� ฯ

๑๔ โฉมแม�จ�กฝี�กฟ้=� เกรงอั#นทำร หยอักน� อั#นทำรทำ��นเทำอักโฉมเอั� ส5�ฟ้=� โฉมแม�จ�กฝี�กด#น ด#นทำ��น แล�ว่แฮ ด#นฤขึ้�ดเจ��หล�� ส5�ส�สอังส� ฯ

๑๕ โฉมแม�ฝี�กน��นน��� อัรรณพ แลฤ� ยยว่น�คำเช้ยช้�อัก พ�8ไหม� โฉมแม�ร��พ/งจบ จอัมสว่�สด# ก5เอัย

166

โฉมแม�ใคำรสงว่นได� เทำ��เจ��สงว่นเอัง ฯ ๑๖ สรเหน�ะน#ร�ษน�อัง ลงเร�อั

ส�ว่ส�งงเลว่งเต6ม ฝีRงงเฝี=� สระเหน�ะพ�8หลยว่เหล�อั อักส�งง ส�รด�งงขึ้��ส�งเจ�� ส�งงตน

๑๗ สรเหน�ะน���คำว่�งงคำว่�งง คำว่#ว่แด ส�ดอักแดโหยหล เพ�8อัให� จ�กบ�งกระจะแล ล#ว่โลด ล#ว่โลดช้ว่นนน�อังไขึ้� ขึ้��ว่ตรอัม ฯ

๑๘ จ�กม�ให�ส�งงโกฎ เก�ะรยน รยมร�8�ทำ�8ว่เก�ะขึ้อัม ช้�ว่ยอั��ง จ�กม�ม�ดต�ว่ยน ว่อังว่�อัง ว่อังว่�อังโหยไห�ช้��ง ช้��ง�อั ฯ

๑๙ จ�กม�ล��ห�นนล�อัง ล$ะขึ้นอัน ขึ้นอันถ�อัเลยละ พ�8แคำล�ว่ จ�กม�ก��จรจนนทำน จร$งกล#8น จร$งกล#8นแก�มน�อังแก�ว่ ไปRว่�ย ฯ

๒๐ จ�กม�น�กน#8นเน��อั นอันหน�ว่ หน�ว่เหน�8อัยเพร�ะล�ช้�ย ซึ่�บช้5� จ�กม�ทำระน�ว่น�ว่ น�แม� หน�ว่เหน�8อัยม�อัแก�ว่ก5 ม$�นม�อั ฯ

๒๑ จ�กม�ม�แกล�ไกล� บ�งขึ้ด�น ขึ้ด�นร�บคำ�อัขึ้ด�น ดอักไม� ม�เก�ะก��แยล�ญ ล$งสว่�สด# ก5เอัย ถน�ดก��แยย��ใส� พ�8คำ�ย ฯ

167

๒๒ พระใดบ��ร�ศิแก�ว่ ก5ม� ม�ย��นขึ้ว่�งขึ้ว่�งก�ย ด�งงน�� จ�กม�เล�อัดต�ตก เตมย��น เตมย��นบร5 �ก�� ถ�งงแถม ฯ

๒๓ จ�กม�อักน��นน��� นอังก�ม ก�มกระเว่นแรมรศิ ร�ว่งไส� จ�กม�ร�ช้คำร�มคำร�ม อักก�8� อักก�8�เพร�ะช้5�ให� ต�8นต� ฯ

๒๔ จ�กม�แก�ว่ก5คำ�8� ช้รอักแขึ้ว่ะ โพรงช้รอักโช้รมแขึ้ว่ะศิร� โศิรกศิร�อัย จ�กม�พ#บ5ลแบะ บ5นแม� บ5นแม�ลห�อัยไห� ขึ้��ว่ตรอัม ฯ

๒๕ จ�กม�แก�ว่ผ/�งแผ� ใจร�กษ ม�แม� ยยว่อัย5�เลว่ไผ�ผอัม ผ��ว่ใส� จ�กศิร�ส��ล�กใคำร สก#ดอั�อัน อัว่นแม� รยมร�8�ไห�ห�เจ�� ช้��ง�ย

๒๖ จ�กม�เร�อัร�อันทำ�ง พญ�เม�อัง เม�อังเปล��ปล#ว่ใจห�ย น��น�อัง ม�จ�กเย#ยม�เปล�อัง อักเปล�� อักเปล��ว่��ยฟ้=�ร�อัง ร�8�ห�รนห� ฯ

๒๗ จ�กม�เม�อังเก��เทำ�� ลเทำ ทำ�นร� เทำทำ��บ/งบ�งบ� บ��ใส� จ�กม�อั�อันอั�เม บ$ญบ�ป ใดน� เม�อังม#8งหล�ยเจ��ไว่� รยกโรย ฯ

๒๘ เดช้�น$ภ�พเร��อัง อั�ร�กษ2 ทำ��นฮ�

168

ร�กเทำพจ��ส�รโดย บอักบ��ง บ�ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2 ยศิย#8ง พ5 �นแม� ไปย�อัมโหยไห�อั��ง โอั�ส�ร ฯ

๒๙ ไก�ใดขึ้นนน#8งน�อัง น�งเฉลอัย เช้อัญทำ��นทำย�นเปนฝีนน ฝี�กแก�ว่ เย�ยม�บล$ะเสบอัย เช้อังร�คำ ไฟ้ร�คำด�ลแพร�ว่แพร�ว่ พร��งต� ฯ

๓๐ เย�ยม�เย�ยจ�กเจ�� ก5เจ6บ เห6นรหนโหยห� จไจ� เย�ยม�เย�ยหน�มเหน6บ อักอัย5� อักอัย5�เพร�ะน�อังไห� ต�กตน ฯ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๘๑. ว่#จ�รณ2คำ$ณคำ��ขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังก��สรว่ลศิร�ปร�ช้ญ2 ต�ม

หล�กส$นทำร�ยศิ�สตร2๒. เทำ�ยบเคำ�ยงอั#ทำธี#พลขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อังน��ทำ�8ม�ต�อัน#ร�ศิ

นร#นทำร2๓. ศิ/กษ�ทำ�ว่งทำ��นอังก�รแต�งขึ้อังกว่�

บทเห*เรู้�อของเจ าฟ้Dาธรู้รู้มาธ$เบศึรู้% เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิร2เป?นกว่�ทำ�8ย#8งใหญ�ในสม�ยอัย$ธีย� พระน�ม

เด#มคำ�อั เจ��ฟ้=�ธีรรม�ธี#เบศิรไช้ยเช้ษฐ2ส$ร#ย2ว่งศิ2 เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� "เจ��ฟ้=�ก$�ง" เป?นพระร�ช้โอัรสอังคำ2ใหญ�ในพระเจ��อัย5�ห�ว่บรมโกศิ ได�ร�บก�รสถ�ปน�เป?นเจ��ฟ้=�กรมขึ้$นเสน�พ#ทำ�กษ2 เม�8อั พ.ศิ. ๒๒๗๖

169

"เจ��ฟ้=�ก$�ง" ทำรงพระน#พนธี2บทำร�อัยกรอังไว่�หล�ยเร�8อัง ซึ่/8งบทำทำ�8ได�ร�บยกย�อังว่��ด�ทำ�8ส$ดคำ�อั บทำเห�เร�อั ซึ่/8งม�คำว่�มด�เด�นด��นก�รคำ#ดสร��งสรรคำ2ร5ปแบบแปลกใหม� ทำรงใช้�ก�พย2และโคำลงคำ5�ก�นคำล��ยก�พย2ห�อัโคำลง และทำรงเปล�8ยนแปลงว่#ธี�แต�งใหม�โดยแบ�งเน��อัเร�8อังอัอักเป?นตอันๆ แต�ละตอันใช้�โคำลง ๑ บทำ แล�ว่แต�งก�พย2เล�ยนคำว่�มขึ้ย�ยคำว่�มอั�กจ��นว่นหน/8ง แล�ว่จ/งเร#8มต�นตอันต�อัไปด�ว่ยโคำลง แล�ว่ขึ้ย�ยคำว่�มด�ว่ยก�พย2ต�อัไปอั�กร5ปแบบฉบ�บ เช้�น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ภ�ย พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ เป?นต�น นอักจ�กน�� บทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งย�งใช้�เห�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ และในกระบว่นพย$หย�ตร�ทำ�งช้ลม�รคำในปPจจ$บ�นด�ว่ย

เน��อัห�ขึ้อังบทำเห�เร�อัคำ�อั ก�รช้มเร�อัพระทำ�8น� 8งและก�รเคำล�8อันขึ้บว่นเร�อัต�มล��น���ทำ�8ม�ธีรรมช้�ต#สว่ยง�ม โดยน��ม�เปร�ยบก�บคำว่�มร�กน�ง และคำว่�มร5 �ส/กเป?นทำ$กขึ้2 เน�8อังด�ว่ยก�รพร�กจ�กน�งต�มธีรรมเน�ยมขึ้อังก�รแต�งน#ร�ศิ

ก�รใช้�ภ�ษ�ขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งม�คำว่�มไพเร�ะสละสลว่ยจ�บใจ คำนไทำยจ��นว่นม�กม�คำว่�มซึ่�บซึ่/�งและจดจ��บทำเห�เร�อัขึ้อังเจ��ฟ้=�ก$�งได�อัย��งขึ้/�นใจ เช้�น

พระเสด6จโดยแดนช้ล ทำรงเร�อัต�นง�มเฉ#ดฉ�ย

ก#8งแก�ว่แพร�ว่พรรณร�ย พ�ยอั�อันหย�บจ�บง�มงอัน

และอั�กตอันหน/8งในบทำเห�คำรว่ญ ขึ้�ว่ส$ดพ$ดจ�บจ�น เจ��ม�ส#นพ�8ม�ศิ�กด#Y

170

ทำ��งว่�งเขึ้�ช้�งน�ก แต�พ�8ร �กเจ��คำนเด�ยว่

ก�พย2เห�เร�อัเป?นก�พย2ส��หร�บฝีHพ�ยขึ้�บเห�ในกระบว่นเร�อัเสด6จ ไม�น�บว่��ไปในง�นพ#ธี� ล��น��

ส��หร�บเห�เร�อัม� ๓ อัย��ง คำ�อั

1.ช้��ลว่ะเห� ทำ��นอังเห�ช้�� ส��หร�บตอันเร�อัเร#8มอัอัก หร�อัเร�อัต�มน���

2.ม5ลลว่ะเห� ทำ��นอังเห�เร6ว่ ส��หร�บตอันน��เร�อัพ�ยทำว่นน��� หร�อัเก�อับถ/งจ$ดหม�ย

ปล�ยทำ�ง3.ลว่ะเห� เป?นก�รเห�เร�อัทำ�8จะถ/งจ$ดหม�ยปล�ยทำ�ง

ล�กี่ษณะค+าปรู้ะพ่�นธ%แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่จ/งแต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบ และ

แต�งก�พย2ย�น�พรรณน�เพ#8มเต#ม ซึ่/8งเร�ยกว่�� ก�พย2ห�อัโคำลง ว่#ธี�แต�งก�พย2ห�อัโคำลง ม�อัย5� ๓ แบบ คำ�อั

๑. แต�งก�พย2ย�น�ก�อันแล�ว่แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พเล�ยนแบบ๒. แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่แต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบต�อั

ม�๓. แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พก�อันแล�ว่แต�งก�พย2ย�น�เล�ยนแบบ

และแต�งก�พย2ย�น�พรรณน� เพ#8มเต#ม

เน��อัเร�8อัง แบ�งอัอักเป?น ๕ ตอัน ซึ่/8งกล��ว่พรรณน�ถ/ง๑. กระบว่นเร�อั ๒. พ�นธี$2ปล� ๓. พ�นธี$2ไม�

171

๔. พ�นธี$2นก ๕. คำรว่ญถ/งน�งทำ�8ร �ก

ล�กี่ษณะพ่$เศึษของกี่าพ่ย%เห*เรู้�อ๑. ล�กษณะขึ้อังส��นว่นและคำว่�มหม�ย ใช้�ส��นว่นกะทำ�ดร�ด ม�

คำว่�มหม�ยเด�นช้�ดเขึ้��ใจง��ยและม�น���หน�กอัย��งเหม�ะสม เช้�น

พระเสด6จโดยแดนช้ล ทำรงเร�อัต�นง�มเฉ#ดฉ�ย

ก#8งแก�ว่แพรว่พรรณร�ย พ�ยอั�อันหย�บจ�บง�มงอัน

๒. ล�กษณะถ�อัยคำ�� ใช้�ถ�อัยคำ��เกล��ยงเกล�สละสลว่ย ไพเร�ะด�ว่ยก�รส�มผ�สและทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2 เช้�น

เน��อัอั�อันอั�อันแต�ช้�8อั เน��อัน�อังหร�อัอั�อันทำ��งก�ย ใคำรต�อังขึ้�อังจ#ตช้�ย ไม�ว่�ยน/กตร/กตร/งทำรว่ง

๓. ล�กษณะก�รพรรณน� ก�รพรรณน�คำว่�มร5 �ส/กล/กซึ่/�งและแยบคำ�ยม�ก เช้�น

แก�มช้���ช้���ใคำรต�อัง อั�นแก�มน�อังช้���เพร�ะช้ม

172

ปล�ทำ$กทำ$กขึ้2อักตรม เหม�อันทำ$กขึ้2ทำ�8พ�8จ�กน�ง

๔. ล�กษณะอั�รมณ2 เก#ดอั�รมณ2สะเทำ�อันใจ เช้�น

เพร�ง�ยว่�ยเสพรส แสนก��สรดอัดโอัช้� อั#8มทำ$กขึ้2อั#8มช้ลน� อั#8มโศิก�หน��นอังช้ล

๕. ล�กษณะก�รแต�ง แต�งถ5กต�อัง ม�ก�รเล�นอั�กษร ม�ส��นว่นอั$ปม�อั$ปไมย เช้�น

รอันรอันส$ร#ยโอั� อั�สดง เร�8อัยเร�8อัยล�บเมร$ลง คำ�8�แล�ว่ รอันรอันจ#ตจ��นง น$ช้พ�8 เพ�ยงแม� เร�8อัยเร�8อัยเร�ยมคำอับแก�ว่ คำล�บคำล��ยเร�ยมเหล�ยว่ ก�รพ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ด��นว่รรณศิ#ลปF เร�8อังก�พย2เห�เร�อั ๑. เน��อัห� แบ�งอัอักเป?น ๕ ตอัน คำ�อั ๑.๑ ก�รช้มขึ้บว่นเร�อัในเว่ล�เช้�� ได�พรรณน�ไว่�อัย��งละเอั�ยด พ#สด�ร ๑.๒ ก�รช้มฝี5งปล�ในเว่ล�ส�ยอั$ปม�อั$ปไมยอัย��งแจ�มช้�ดและก#นใจอัย��งย#8ง

173

๑.๓ ก�รช้มพรรณน�ดอักไม�ในเว่ล�กล�งว่�น สอัดใส�คำว่�มร5 �ส/กและอั�รมณ2ให�ผ5�อั��นคำล�อัยต�ม ๑.๔ ก�รช้มฝี5งนกในเว่ล�เย6น อั$ปม�อั$ปไมยแจ�มช้�ด เด�นช้�ด ๑.๕ ก�รคำร�8�คำรว่ญถ/งน�ง ในเว่ล�กล�งคำ�น สร��งบรรย�ก�ศิเช้#งอัรรถรสและว่�งเว่ง ๒. ร5ปแบบ ล�กษณะคำ��ประพ�นธี2 ใช้�ก�พย2ห�อัโคำลง คำ�อั แต�งโคำลงส�8ส$ภ�พแล�ว่แต�งก�พย2เล�ยนแบบพรรณน�เพ#8มเต#ม ๓. ศิ#ลปะก�รประพ�นธี2ทำ��ให�เก#ดภ�พพจน2 และคำว่�มร5 �ส/กทำ�งส$นทำร�ยะอั�นได�แก� คำว่�ม ช้�8นช้มในส#8งสว่ยง�มต�มธีรรมช้�ต# คำว่�มไพเร�ะขึ้อังดนตร� คำว่�มร5 �ส/กแยบคำ�ยทำ�ง อั�รมณ2สะเทำ�อันใจ

ก�รพ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ด��นส�งคำม เร�8อังก�พย2เห�เร�อั ๑. สะทำ�อันภ�พช้�ว่#ตคำนไทำยด��นก�รคำมน�คำม แสดงก�รส�ญจรทำ�งน���ให�เห6นว่��เม�อังไทำยม�แม�น���ล��คำลอังม�ก ๒. แสดงถ/งขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� เช้�น ธีรรมเน�ยมก�รแต�งก�ย ผ5�หญ#งห�มผ��สไบคำล$มไหล� ก�รไว่�ทำรงผม ผ5�หญ#งน#ยมไว่�ผมย�ว่ประบ�� แล�ว่เก6บไรทำ�8ถอันผมอัอักเป?นว่งกลม ก�รบอักเว่ล� น#ยมใช้�กลอัง ฆ่�อังเป?นเคำร�8อังบอักเปล�8ยนเว่ล� เป?นต�น นอักจ�กน�� ในสม�ยอัย$ธีย�ตอันปล�ย บทำละคำรได�ร�บคำว่�มน#ยมอัย��งเห6นได�ช้�ดกว่��สม�ยก�อันๆ ต�มจดหม�ยเหต$ขึ้อังล�ล5แบร2

174

กล��ว่ว่�� ในกร$งศิร�อัย$ธีย� ละคำรเป?นมหรสพทำ�8เล�นก�นเป?นปกต# รว่มทำ��งโขึ้น และระบ��

บทำละคำรสม�ยอัย$ธีย�เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� "บทำละคำรคำร��งกร$งเก��" ส�ว่นม�กไม�ปร�กฏช้�8อัผ5�แต�งและปHทำ�8แต�ง เช้�น เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ก�รเกษ (ก�ระเกด) คำ�ว่� มโนห2ร� ส�งขึ้2ทำอัง เป?นต�น ส�ว่นบทำละคำรเร�8อังด�หล�ง ทำ�8ใช้�เล�นในพระบรมมห�ร�ช้ว่�งน��น เจ��ฟ้=�หญ#งก$ณฑิลทำรงพระน#พนธี2และเร�8อังอั#เหน� เจ��ฟ้=�หญ#งมงก$ฎทำรงพระน#พนธี2ทำ��งสอังเร�8อังแต�งในร�ช้สม�ยพระเจ��อัย5�ห�ว่บรมโกศิ

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๙๑. ศิ/กษ�เน��อัคำว่�มขึ้อังบทำเห�เร�อั แล�ว่พ#จ�รณ�คำ$ณคำ��ทำ�ง

ว่รรณศิ#ลปFอัย��งละเอั�ยด๒. ทำ�อังจ��ก�พย2เห�เร�อัในทำ��นอังต��งๆ แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��น

เร�ยน ๓. ศิ/กษ�บทำละคำรกร$งเก�� แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��นเร�ยน

175

บทท�� ๔

กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มสม�ยธนบ�รู้�

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยธนบ�รู้�

หล�งจ�กได�กอับก5�กร$งศิร�อัย$ธีย�กล�บคำ�นจ�กพม��ได�แล�ว่ พระเจ��ต�กส#นทำรงเห6นว่��กร$งศิร�อัย$ธีย�ถ5กพม��เผ�ผล�ญเส�ยห�ยม�ก ย�กทำ�8จะฟ้S� นฟ้5ให�เหม�อันเด#ม พระอังคำ2จ/งย��ยเม�อังหลว่ง ม�อัย5�ทำ�8กร$งธีนบ$ร� แล�ว่ปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นเป?นกษ�ตร#ย2 ทำรงพระน�มว่�� พระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ทำ�8 “ ๔ " (แต�ประช้�ช้นน#ยมเร�ยกว่��สมเด6จ

พระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้หร�อัสมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�) คำรอังกร$งธีนบ$ร�อัย5� ๑๕ ปH น�บว่��เป?นพระมห�กษ�ตร#ย2พระอังคำ2เด�ยว่ทำ�8ปกคำรอังกร$งธีนบ$ร� ก�รต��งกร$งธีนบ$ร�เป?นร�ช้ธี�น�         สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงย��ยเม�อังหลว่งม�อัย5�ทำ�8กร$งธีนบ$ร� เน�8อังจ�กส�เหต$ด�งต�อัไปน��

176

๑. กร$งศิร�อัย$ธีย�ช้��ร$ดเส�ยห�ยม�กจนไม�ส�ม�รถจะบ5รณะปฏ#ส�งขึ้รณ2ให�ด�เหม�อันเด#ม

ได�ก��ล�งร��พลขึ้อังพระอังคำ2ม�น�อัยจ/งไม�ส�ม�รถร�กษ�กร$งศิร�อัย$ธีย�เป?นเม�อังใหญ�ได�

๒. ทำ��เลทำ�8ต� �งขึ้อังกร$งศิร�อัย$ธีย�ทำ��ให�ขึ้��ศิ/กโจมต�ได�ง��ย ๓. ขึ้��ศิ/กร5 �เส�นทำ�งก�รเขึ้��ต�กร$งศิร�อัย$ธีย�ด�

ส�ว่นส�เหต$ทำ�8พระเจ��ต�กส#นทำรงเล�อักกร$งธีนบ$ร�เป?นเม�อังหลว่งเน�8อังจ�กทำ��เลทำ�8ต� �งกร$งธีนบ$ร�อัย5�ใกล�ทำะเล ถ��เก#ดม�ศิ/กม�แล�ว่ต��งร�บไม�ไหว่ก6ส�ม�รถหลบหน� ไปต��งม�8นทำ�งเร�อัได�กร$งธีนบ$ร�เป?นเม�อังเล6ก จ/งเหม�ะก�บก��ล�งคำนทำ�8ม�อัย5�พอัจะร�กษ�เม�อังได�กร$งธีนบ$ร�ม�ป=อัมปร�ก�รทำ�8สร��งไว่�ต� �งแต�สม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�หลงเหล�อัอัย5� ซึ่/8งพอัจะใช้�เป?นเคำร�8อังป=อังก�นเม�อังได�ในระยะแรก

ด��นก�รปกคำรอัง หล�งจ�กกร$งศิร�อัย$ธีย�เส�ยให�แก�พม�� เม�8อั พ.ศิ. ๒๓๑๐ บ��นเม�อังอัย5�ในสภ�พไม�เร�ยบร�อัย ม�ก�รปล�นสะดมก�นบ�อัย ผ5�คำนจ/งห�ผ5�คำ$�มคำรอังโดยรว่มต�ว่ก�นเป?นกล$�มเร�ยกว่��ช้$มน$ม ช้$มน$มใหญ� ๆ ได�แก� ช้$มน$มเจ��พระย�พ#ษณ$โลก ช้$นน$มเจ��พระฝี�ง ช้$มน$มเจ��พ#ม�ยช้$มน$มเจ��นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ เป?นต�น

สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงใช้�เว่ล�ภ�ยใน ๓ ปH ยกกอังทำ�พไปปร�บช้$มน$มต��ง ๆ ทำ�8ต� �งตนเป?นอั#สระจนหมดส#�นส��หร�บระเบ�ยบก�รปกคำรอังน��น พระอังคำ2ทำรงย�ดถ�อัและปฏ#บ�ต#ต�มระเบ�ยบก�รปกคำรอังแบบสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�ตอันปล�ยต�มทำทำ�8สมเด6จพระบรมไตรโลกน�ถทำรงว่�งระเบ�ยบไว่� แต�ร�ดก$มและม�คำว่�มเด6ดขึ้�ดกว่�� คำนไทำยในสม�ยน��นจ/งน#ยมร�บร�ช้ก�รทำห�ร เพร�ะถ��ผ5�ใดม�คำว่�มด�คำว่�มช้อับ ก6จะได�ร�บก�รป5นบ��เหน6จอัย��งรว่ดเร6ว่

177

ในขึ้ณะทำ�8สมเด6จพระเจ��ต�กส# นมห�ร�ช้ขึ้/�นคำรอังร�ช้สมบ�ต#น��นบ��นเม�อังด��ล�งประสบคำว่�มตกต�8�ทำ�งเศิรษฐก#จอัย��งทำ�8ส$ด เก#ดก�รขึ้�ดแคำลนขึ้��ว่ปล�อั�ห�ร และเก#ดคำว่�มอัดอัย�ก ย�กแคำ�น จ/งม�ก�รปล�นสะดมแย�งว่#งอั�ห�ร ม#หน��ซึ่���ย�งเก#ดภ�ยธีรรมช้�ต#ขึ้/�นอั�ก ทำ��ให�ภ�ว่ะเศิรษฐก#จทำ�8เลว่ร��ยอัย5�แล�ว่กล�บทำร$ดหน�กลงไปอั�กถ/งก�บม�ผ5�คำนล�มต�ยเป?นจ��นว่นม�กสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ทำรงแก�ไขึ้ว่#กฤตก�รณ2ด�ว่ยว่#ธี�ก�รต��งๆ เช้�น ทำรงสละทำร�พย2ส�ว่นพระอังคำ2 ช้��อัขึ้��ว่ส�รม�แจกจ��ยแก�ร�ษฎรหร�อัขึ้�ยในร�คำ�ถ5ก พร�อัมก�บม�ก�รส�งเสร#มให�ม�ก�รทำ��น�ปHละ ๒ คำร��ง เพ�8อัเพ#8มผลผล#ตให�เพ�ยงพอั          ในตอันปล�ยร�ช้ก�ลสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ เน�8อังจ�กพระอังคำ2ทำรงตร�กตร�� ทำ��ง�นหน�กในก�รสร��งคำว่�มเป?นปJกแผ�นแก�ช้�ต#บ��นเม�อัง พระร�ช้พงศิ�ว่ด�รฉบ�บต��งๆ ได� บ�นทำ/กไว่�ว่�� สมเด6จพระเจ��ต�กส#นทำรงม�พระสต#ฟ้P8 นเฟ้Sอัน ทำ��ให�บ��นเม�อังเก#ดคำว่�มระส�8�ระส�ยและได�เก#ดกบฏขึ้/�นทำ�8กร$งเก�� พว่กกบฏได�ทำ��ก�รปล�นจว่นพระย�อั#นทำรอัภ�ย ผ5�ร �กษ�กร$งเก��จนต�อังหลบหน�ม�ย�งกร$งธีนบ$ร� สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้โปรดให�พระย�สรรคำ2ไปส�บสว่นเอั�ต�ว่ผ5�กระทำ��ผ#ดม�ลงโทำษ แต�พระย�สรรคำ2กล�บไปเขึ้��ด�ว่ยก�บพว่กกบฏ และคำ$มก��ล�งม�ต�กร$งธีนบ$ร� แล�ว่จ�บต�ว่สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ม�คำ$มขึ้�งเอั�ไว่� ก�รจร�จลในกร$งธีนบ$ร� ทำ��ให�สมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/กต�อังร�บยกทำ�พกล�บจ�กเขึ้มร เพ�8อัเขึ้��แก�ไขึ้สถ�นก�รณ2ในกร$งธีนบ$ร� และจ�บก$มผ5�ก�อัก�รกบฏม�ลงโทำษรว่มทำ�8งให�ขึ้��ร�ช้ก�รปร/กษ�พ#จ�รณ� คำว่�มทำ�8ม�ผ5�ฟ้=อังร�อังกล��ว่โทำษ สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ในฐ�นะทำ�8ทำรงเป?นต�นเหต$แห�งคำว่�มย$�งย�กใน กร$งธีนบ$ร� และม�คำว่�มเห6นให�ส��เร6จ

178

โทำษพระอังคำ2เพ�8อัม#ให�เก#ดปPญห�ย$�งย�กอั�กต�อัไป สมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้จ/งถ5กส��เร6จโทำษและเสด6จสว่รรคำตใน พ.ศิ.

๒๓๒๕ พระช้นม�ย$ได� ๔๕ พรรษ�ระยะเว่ล�เพ�ยง ๑๕ ปH และเต6มไปด�ว่ยสงคำร�มน��น ยอัมทำ�8จะห�

เร�8อังทำ�8เป?นช้#�นเป?นอั�นได�โดยย�ก ม�ว่รรณคำด�ทำ�8เก#ดในสม�ยน�� ๒-๓ เร�8อัง คำ�อั ล#ล#ตเพช้รมงก$ฎ ขึ้อังหลว่งสรช้#ต (หน) ซึ่/8งต�อัม�ในต�นกร$งร�ตนโกส#นทำร2 ได�เป?นเจ��พระย�พระคำล�ง โคำรงยอัพระเก�ยรต#พระเจ��กร$งธีนบ$ร� ขึ้อัง น�ยสว่น มห�ดเล6ก คำ��ฉ�นทำ2กฤษณ�สอันน�อัง ขึ้อังพระภ#กษ$อั#น เม�อังนคำรศิร�ธีรรมร�ช้

ว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญทำ�8คำว่รน��ม�กล��ว่ คำ�อั บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y อั�นเป?นพระร�ช้น#พนธี2ขึ้อังสมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�

บ�อัเก#ด เร�8อังร�มเก�ยรต#Yน��นเด#มเป?นเร�8อังขึ้อังช้�ว่อั#นเด�ย เร�ยกต�มภ�ษ�ขึ้อังช้นช้�ต#น��นว่�� ร�ม�ยณะ ช้�ว่อั#นเด�ยโดยเฉพ�ะทำ�8น�บถ�อัพระว่#ษณ$ ถ�อัว่�� ร�ม�ยณะน��เป?นคำ�มภ�ร2ส��คำ�ญ เทำ��ก�นเป?นคำ�มภ�ร2ศิ�สน� ใคำรได�อั��นถ�อัว่��ได�บ$ญ ก$ศิลได�ขึ้/�นสว่รรคำ2 เม�8อัร�ว่ประม�ณ พ.ศิ. ๑๙๐๐ ช้�ว่อั#นเด�ยตอันใต�ได�เขึ้��ม�ทำ��ก�รคำ��ขึ้�ย และต��งถ#8นฐ�นทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักแห�งมห�สม$ทำร พว่กน��จ/งได�น��ว่�ฒนธีรรมขึ้อังตนเอังม�ใช้�ในหม5�เก�ะใต�

ผ5�แต�งเร�8อังร�ม�ยณะน�� เป?นฤ�ษ�ช้�8อั ว่�ลม#ก� ไดแต�งเร�8อังน��เม�8อัประม�ณ ๒๔๐๐ ปHเศิษม�แล�ว่ ต�มต��น�นว่�� พระว่�ลม#ก�ได�ฟ้Pงเร�8อังพระร�ม�ยณะจ�กพระน�รทำ ต�อัม�พระว่�ลม#ก�ได�ไปทำ�8ฝีP8 งแม�น���ก�บน�งตมส� ซึ่/8งอัย5�ใกล�แม�น���คำงคำ� ได�เห6นน�งนกกระเร�ยนต�ว่หน/8ง ร�อังคำร�8�คำรว่ญถ/งต�ว่ผ5� ซึ่/8งถ5กพร�นย#งต�ย พระว่�ลม#ก�เห6นเช้�นน��นก6อั$ทำ�นอัอักม�ด�ว่ยคำว่�มสลดใจ เส�ยงทำ�8อั$ทำ�นม�น��นร5 �จะอัย5�ในคำณะฉ�นทำ2 ใช้�ส��หร�บขึ้�บได� จ/งได�น��ทำ��นอังน��ซึ่/8งพบใหม�ม�แต�งเร�8อังร�

179

ม�ยณะ และเร�ยกฉ�นทำ2น��ว่�� โศิลก (โศิก) เพร�ะฉ�ทำน2น��เก#ดจ�กคำว่�มสลดใจ

เร�8อังร�ม�ยณะน�� เป?นเร�8อังย�ว่ประกอับด�ว่ยฉ�นทำ2ถ/ง ๒๔๐๐๐ โศิลก แบ�งอัอักเป?นตอันๆเร�ยกว่�� ก�ณฑิ2 รว่มทำ��งหมด ๗ ก�ณฑิ2 คำ�อั พ�ล อัโยธีย�ก�ณฑิ2 อัร�ณยก�ณฑิ2 ก�ษก#นธี� ก�ณฑิ2 ส$นทำรก�ณฑิ2 ย$กธี-ก�ณฑิ2 และอั$ตตรก�ณฑิ2

เร�8อังร�มเก�ยร#Yม�บ$คำคำงส��คำ�ญในเร�8อังคำ�อั พระร�ม น�งส�ด� และทำศิก�ณฐ2 น�กปร�ช้ญ2บ�งทำ��น เช้�น ศิ�สตร�จ�รย2 เดว่#ดส2 ว่��เป?นเร�8อังทำ�8ม�ม�น�นจ�ก ซึ่/8งเป?นเร�8อังทำ�8ม�ม�น�นกว่�� ๒๔๐๐ ปH แต�เป?นเร�8อังทำ�8กระจ�ดกระจ�ยอัย5� ว่�ลม#ก�ได�รว่บรว่มขึ้/�นม�ใหม�

พระร�มในประว่�ต#ศิ�สตร2 ในพระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ เร�8อังบ�อัเก#ดแห�งร�มเก�ยรต#Y ได�กล��ว่ถ/งประว่�ต#ขึ้อังพระร�มไว่�ว่��

พระร�มเป?นโอัรสอังคำ2ทำ�8 ๑ แห�งทำ��ว่ทำธีรฐ กษ�ตร#ย2ส$ร#ยว่งคำ2 ผ5�คำรอังนคำรศิร�อัโยธีย� แคำว่�นโกศิล พร�หมณ2ม�กน#ยมว่�� พระร�มเป?นพระน�ร�ยณ2 อัว่ต�รป�งทำ�8 ๗ และได�ก��เน#ดในไตรด�ย$คำ คำ�อัย$คำทำ�8 ๒ แห�งโลกมน$ษย2น�� พระม�รด�พระร�มม�น�มว่�� น�งเก�ศิ�ลย� (ซึ่/8งในร�มเก�ยรต#Yม�พระน�มว่�� เก�ส$ร#ย� ม�อัน$ช้� “ ” ๓ อังคำ2 คำ�อั พระภรต โอัรสน�งไกเกย� (ซึ่/8งในร�มเก�ยรต#Yขึ้อังเร�เร�ยกว่�� ไกย“

เกษ�”) พระล�กษณ2และพระศิ�ตร$ฆ่น2 โอัรสน�งส$ม#ตร� (ซึ่/8งในร�มเกย�รต#Yเร�เร�ยกว่�� สม$ทำร“ ”) พระร�มได�มเหส�คำ�อั น�งส�ด� เป?นบ$ตรทำ��ว่ศิร�ธีว่�ช้ ซึ่/8งม�กเร�ยกว่��ทำ��ว่ช้นก ผ5�เป?นกษ�ตร#ย2ส$ร#ยว่งคำ2 คำรอังนคำรม#ถ#ล� แคำว่�นว่#เทำห พระร�มม�โอัรส ๒ อังคำ2 คำ�อั พระก$ศิก�บพระลพ พระร�มได�ปร�บทำ��ว่รร�พณส5ร ผ5�คำรอังนคำรลงก� แล�ว่กล�บม�ทำรงร�ช้ย2ในพระนคำรศิร�อัโยธีย� คำร��นเม�8อัพระร�มจะส#�นพระช้นม2 ได�แบ�งแคำว่�นโกศิลอัอักเป?น ๒ ภ�คำ ให�พระก$ศิโอัรสอังคำ2โต คำรอัง

180

โกศิล ต��งนคำรหลว่งขึ้�8อั ก$ศิะสถล� หร�อั ก$ศิ�ว่ด� พระลพคำรอังอั$ตตรโกศิล ต��งนคำรหลว่งช้�8อั ศิร�ว่�สต� (ส�ว่�ตถ�) หร�อัอั�กน�ยหน/8งเร�ยกว่�� ลพป$ระ“ ”

ร�ม�ยณะในประเทำศิไทำย ต�มหล�กฐ�นทำ�8พอัจะอัน$ม�นได� ปร�กฏว่��เร�8อังร�ม�ยณะได�เขึ้��ม�ย�งประเทำศิไทำยไม�ต�8�กว่�� ๙๐๐ ปHล�ว่งม�แล�ว่ เพร�ะทำ�8ปร�ส�ทำห#นเม�อังพ#ม�ยม�ภ�พสล�กศิ#ล�เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ส�ว่นในสม�ยส$โขึ้ทำ�นก6ม�พ5ดถ/งถ���พระร�ม ถ���ส�ด� ในจ�ร/กขึ้อังพ�อัขึ้$นร�มคำ��แหง แต�เร�8อังทำ�8ปร�กฏเป?นว่รรณคำด�น��น เด#นเร�จะเคำยม�หร�อัไม� ไม�ม�หล�กฐ�นแน�ช้�ด ม�คำ��ฉ�นทำ2อัย5�เร�8อังหน/8ง ช้�8อั ร�ช้�พ#ล�ป คำ��ฉ�นทำ2 (น#ร�ศิส�ด�) ผ5�แต�งไม�ปร�กฏน�ม เป?นเร�8อังทำ�8แต�งสม�ยสมเด6จพระน�รยณ2มห�ร�ช้ พรรณน�คำว่�มคำร�8�คำรว่ญขึ้อังพระร�ม ตอันอัอักเด#นทำ�งเทำ�8ยว่ต�มห�น�งส�ด� เร�8อังน��น�บเป?นร�มเก�ยรต#Yเร�8อังเด�ยว่ทำ�8เก#ดขึ้/�นก�อันร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระเจ��กร$งธีนฯ และตกทำอัดม�จนถ/งสม�ยปPจจ$บ�น

ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บไทำยได�ม�จ�กไหน เร�8อังร�ม�ยณะน��น เร�เร�ยกก�นว่�� ร�มเก�ยรต#Y จะเร�ยกก�นม�แต�คำร��นใด ส�บสว่นไม�ได� เร�8อังร�มเก�ยรต#Yฉบ�บเต6มคำ�อั บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Yพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ แต�ถ��เปร�ยบเทำ�ยบก�บร�ม�ยณะขึ้อังว่�ลม#ก�แล�ว่ ก6ม�คำว่�มแตกต��งก�นหล�ยแห�ง เช้�นก�รด��เน#นเร�8อังตอันต��นก6ไม�เหม�อันก�น ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2 ร.๑ เร#8มขึ้/�นด�ว่ยห#ร�นตย�กษ2ม�ว่นแผ�นด#น ส�ว่นว่�ลม#ก�น��นเร#8มโดยกล��ว่ประว่�ต#ก�รแต�งร�ม�ยณะ แล�ว่จ�บเร�8อังกล��ว่ถ/งประว่�ต#พระร�มทำ�เด�ยว่

181

พระร�มอัน$ม�นร�ช้ธีน ได�ให�ขึ้�อัส�นน#ษฐ�นทำ�8ม� ร�มเก�ยรต#Y ฉบ�บไทำย ด�งน��

“ทำ�8ว่��ร�มเก�ยรต#Yน��นได�ฉบ�บม�จ�กไหน จะตอัมย�นย�นลงไปย�อัมไม�ได� เพร�ะไม�ม�หล�กฐ�นให�เห6นอัย5�ได�ช้�ดเจน จ/งต�อังอั�ศิ�ยอัน$ม�นทำ�8เหล�อัอัย5�น��นส�บต�อัม� ให�เห6นได�แต�ร�งๆเทำ��น��น แต�ต�อังน��เอั�เร�8อังทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2ขึ้/�นม�พ5ด

ประเทำศิสย�มตอันล$�มแม�น���เจ��พระย� เด#มทำ�เด�ยว่ แต�ในสม�ยทำ�8ม�พงศิ�ว่ด�รแล�ว่เป?นอั�ณ�จ�กรทำ�8ช้�8อัว่�� ทำว่�ร�ว่ด� ประช้�ช้นอั#นเด�ยทำ�8ม�ต��งภ5ม#ล��เน�ในแคำว่�นน�� จะเป?นช้�ว่อั#นเด�ยในแคำว่�นไหนก6ต�มทำ� แต�ปร�กฏอัย5�อัย��งหน/8งว่�� เก�8ยว่ขึ้�อังก�บแคำว่�นมคำธี สม�ยร�ช้ว่งศิ2คำ$ปต2อัย5�บ��ง ถ��ไม�ใช้�ทำ�งตรงก6ทำ�งอั�อัม คำ�อัผ��นม�ทำ�งแคำว่�นเบงกอัล เขึ้��แคำว่�นยะไขึ้� อั�สส�ม และพม�� แล�ว่เขึ้��ส5�สย�ม เพร�ะพระพ$ทำธีร5ปและอั�กษรจ�ร/กทำ�8ขึ้$ดได�ในประเทำศิน��น ทำ�8เป?นร�ช้ว่งศิ2คำ$ปต2ก6ม�อัย5�ม�กเป?นแนว่ก�นม� เพร�ะฉะน��นแบบแผนคำว่�มเจร#ญทำ�8ได�ก�นม� จะต�อังเป?นต�มภ�คำเหน�อัอัย5�บ��งและคำงร5 �ร�ม�ยณะว่�ลม#ก� เพร�ะเป?นเร�8อังล�ทำธี#ศิ�สน�ทำ�8ถ�อั จะขึ้�ดเส�ยไม�ได� คำร��นต�อัม�ไทำยยกลงม�ทำ�งตอันเหน�อั เขึ้��ม�ต��งอัย5�ในล$�มน���เจ��พระย� เป?นก�รแทำรกก�นระหว่��ง ๒ ช้�ต#ทำ�8อัย5�ก�อัน(แต�น�กปร�ช้ญ2บ�งทำ��นย�นย�นว่��ไทำยม�อัย5�ก�อัน) คำ�อัแยกมอัญให�ร�นไปทำ�งตะว่�นตก และขึ้อัมไปทำ�งคำะว่�นอัอัก เม�8อัไทำยได�ม�ต#ดต�อัก�บ ๒ ช้�ต#น�� และประช้�ช้นพลเม�อังส�ว่นม�กทำ�8ไทำยคำรอัง ก6ย�อัมเป?นทำ�สทำ�8ไม�ใช้�ไทำยปนอัย5� ก6เป?นธีรรมด�ทำ�8จะต�อังร�บคำต#จ�กช้�ต#อั�8นม�ปะปนก�บเร� แต�ว่��ไทำยไม�ใช้�ยกลงม�ได�ด#นแดนทำ�8เป?น

182

อั�ณ�จ�กรมอัญและขึ้อัมในคำร�ว่เด�ยว่ก�น ย�อัมจะขึ้ย�ยอั��น�จเขึ้ย#บลงม�เป?นล��ด�บ แล�ว่แต�เหต$ก�รณ2และก��ล�งเป?นเคำร�8อังน�� ก�อันทำ�8จะได�เผช้#ญก�บช้�ต#เบ��อังต�นน�� ไทำยคำงได�ร�บคำต#จ�กพระพ$ทำธีศิ�สน�ม�ก�อันแล�ว่ เพร�ะปร�กฏว่��มอัญได�ร�บศิ�สน�และแผ�ล�ทำธี#ขึ้/�นไปทำ�งตอันเหน�อั จ/งทำ��ให�ไทำยได�ร�บเขึ้��ม�ด�ว่ย

ส�ว่นขึ้อัมพระเจ��แผ�นด#นทำ�8ปกคำรอัง เป?นผ5�ส�บเช้��อัส�ยจ�กอั#นเด�ยภ�คำใต� ล�ทำธี#ศิ�สน�ทำ�8น�บถ�อัจ/งต�อังเป?น น#ก�ยไศิว่ะและมห�ย�น ถ/งแม�ว่��ภ�ยหล�ว่ไทำยได�คำต#ขึ้อัมม� ก6คำงไม�หน�กไปทำ�งไสยศิ�สตร2เหม�อันด�งขึ้อัม เพร�ะน�บถ�อัพระพ$ทำธีศิ�สน�อัย��งม�8งคำง บ�งอัย��งทำ�8น��เอั�ม�จ�กขึ้อัม ก6จะเป?นไปไนขึ้บว่นทำ�8จะให�เห6นเป?นเคำร�8อังหม�ยว่��ได�ร�บช้�ยช้นะจ�กขึ้อัมหร�อัไม�เช้�นน��นก6จะร�กษ�ประเพณ�ขึ้อัมไว่� ซึ่/8งเป?นประโยช้น2แห�งก�รปกคำรอังซึ่/8งร�ษฎรน#ยมคำต#เด#มอัย5� เพร�ะฉะน��นร�ม�ยณะซึ่/8งถ��ได�ม�จ�กขึ้อัม ในตอันน��ก6จะเป?นร�ม�ยณะในอั#นเด�ยภ�คำใต� แต�จะเป?นช้น#ดทำ�8แปลจ�กฉบ�บส�นสฤต ซึ่/8งน�บถ�อัคำ�มภ�ร2ศิ�กด#Yส#ทำธี#Yในล�ทำธี#ศิ�สน� จ/งได�ปร�กฏช้�8อัต�มแบบอัย��งในฉบ�บส�นสกฤตจนม�ถ/งสม�ยอัย$ธีย� เพร�ะในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้ และพระบรมไตรโลกน�ถ ซึ่/8งเป?นสม�ยทำ�8อั�กษรศิ�สตร2ก��ล�งเฟ้S8 อังฟ้5 กว่�ทำ� �งหล�ยใน ๒ ร�ช้สม�ยน�� แม�แต�พระเจ��แผ�นด#นเอังก6เล�นภ�ษ�ส�นสกฤตทำ��งน��น ด�8งจะเห6นได�จ�กหน�งส�อัมห�ช้�ต#คำ��หลว่ง เป?นต�น จ/งน��จะเขึ้��ใจว่�� สม�ยน��นคำงร5 �ร�ม�ยณะ เพร�ะม�คำ��ใช้�เร�ยกช้�8อัพระร�มคำ��หน/8งว่�� ร�ฆ่พ ใช้�เป?นพระร�ช้ทำ#นน�ม แปลว่�� เหล��กอัทำ��ว่รฆ่$ซึ่/8งเป?นป5Rทำว่ดพระร�ม (ในร�มเก�ยรต#Yเร�ยกว่�� ทำ��ว่อัโนม�ต�น ร5ปศิ�พทำ2เป?นภ�ษ�ทำม#ฬ) คำ��ว่��รฆ่$

183

และ ร�ณพนน��ต�อัไปไม�ปร�กฏว่��ม�หน�งส�อัเล�มใด เพ#8งจะม�ร5 �จ�กก�นแพร�หล�ยก6เม�8อัเร6ว่ๆน�� ในกฎมณเทำ�ยรบ�ลแห�งหน/8ง กล��ว่ถ/งพ#ธี�อั#นทำร�ภ#เษกว่�� ได�เล�นด/กด��บรรพ2ตอันกว่นน���ทำ#พย2อั�มฤตเช้�นน�� ย�อัมม�อัย5�ในร�ม�ยณะว่�ลม#ก�ตอันต�น ว่��เป?นอัว่ต�รแห�งน�ร�ยณ2ป�งทำ�8 ๒ ทำรงปะพฤต#เบญจเพศิ โปรดให�เล�นด/กด��บรรพ2 ซึ่/8งย$ต#ก�นแล�ว่ว่��เล�นโขึ้น แต�ในสม�ยน��นไม�เร�ยกว่��โขึ้นหร�อัละคำร ก6ต�อังคำ#ดว่��เพร�ะย�งไม�ได�ม�ร�มเก�ยรต#Yช้น#ดทำ�8เล�นโขึ้นม�จ�กช้ว่� จะม�ก6อัย��งช้น#ดเป?นคำ�มภ�ร2 ในพงศิ�ว่ด�รอั�กแห�งเหม�อันก�นว่�� ในแผ�นด#นพระบรมไตรโลกน�ถ พระย�เฉล�ยงเป?นขึ้บถ พระย�เฉล�ยงน��ในยว่นพ��ยกล��ว่ว่�� ช้�8อั ย$ทำธี#ษฐ#ระ ด�งน��

“แถลงป�งปร�โมทำย2เช้��อั เช้#ญสงฆ่2 สสโมสรส$ขึ้ เมศิไทำ�

แถลงป�งเม�8อัล�ว่ลง ช้�ยน�ทำ น�นนฤ�

เพร�ะย$ทำธี#ษฐ#ระได� ย��งย�ว่”

ย$ทำธี#ษฐ#ระ เป?นพระน�มกษ�ตร#ย2อังคำ2ใหญ�อังคำ2หน/8งใน พว่กป�ณฑิ$ ซึ่/8งม�เร�8อังอัย5�ใน มห�ภ�รตะ และเพ#8งจะแพร�หล�ยก6ในเร6ว่ๆน�� ช้ว่นให�เห6นว่�� สม�ยโบร�ณคำร��นกระน��นคำงร5 �จ�กร�ม�ยณะอั#นเด�ยฝีR�ยเหน�อั คำ�อัฉบ�บส�นสกฤตแล�ว่ไม�ม�กก6น�อัย ทำ�8ร�มเก�ยรต#Yม�ผ#ดแปลกได�จ�กฉบ�บว่�ลม#ก� ก6คำงเป?นตอันหล�ง และจะได�ม�จ�กอั#นเด�ยภ�คำใต�ทำ� �งทำ�งตรงและอั�อัม คำ�อัได�จ�กอั#นโดน�เซึ่�ย ผสมก�นเร�8อังเก��ทำ�8ย�งเหล�อั ซึ่/8งสม�ยน��นคำงจะกระจ�ยส5ญห�ยไป จะเป?นทำ��นอังเด�ยว่ก�บทำ�8กล��ว่ไว่�ในทำ�8ส$ดพระร�ช้น#พนธี2อั#เหน�ว่��

184

“อั�นอั#เหน�เอั�ม�ทำ��เป?นคำ��ร�อัง ส��หร�บง�นก�รฉลอังกอังก$ศิล

คำร��นกร$งเก��เจ��สตร�เธีอัน#พนธี2 แต�เร�8อังต�นตกหกห�ยพล�ดพล�ยไป

ห�กพระอังคำ2ทำรงพ#ภพปร�รภเล�น ให�ร��เต�นละคำรคำ#ดร��ใหม�

เต#มแต�มต�อัต#ดประด#ษฐ2ไว่� บ��ร$งใจไพร�ฟ้=�ขึ้��แผ�นด#น”

ทำ�8ว่��ได�ม�จ�กอั#นเด�ยภ�คำใต�เพร�ะเห6นได�จ�กหน�งส�อับ$ณโณว่�ทำฉ�นทำ2 ซึ่/8งแต�งในปล�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� อั��งเร�8อังร�มเก�ยรต#Yไว่�หล�ยแห�ง แต�แห�งหน/8งอั��งเร�8อังไมยร�พ ซึ่/8งร�ม�ยณะว่�ลม#ก�ไม�ม� ว่�� “เร#8มเร�8อังไมยร�พฤทำธี#Yรงคำ2 สะกดอั$�มอังคำ2 นเรศิดลบ�ด�ล”

ด�งน�� พว่กทำ�8เขึ้��ม�เป?ยคำร5บ�อั�จ�รย2อัย5�ในสย�มส�ว่นใหญ�ม�จ�กอั#นเด�ยฝีR�ยใต� ซึ่���ในตอันหล�งคำร��งกร$งธีนบ$ร� ก6ด5เหม�อันต�อังเร�ยกพว่กพร�หมณ2ทำ�งมณฑิลนคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ซึ่/8งได�คำว่�มว่��ส�ว่นม�กเป?นพร�หมณ2ในน#ก�ยไศิว่ะ เขึ้��ม�สอับถ�มเร�8อังต��งขึ้อังพร�หมณ2 และประกอับด�ว่ยเหต$ผลอั�8นๆ รอังลงม�จ�กอั#นเด�ยฝีR�ยใต�ก6คำงเป?นเบงคำ�ล� แม�แต�ส�เน��อัพระร�มฝีR�ยเหน�อัเป?นส�น���เง#น แต�เบงต�ล�เป?นส�เขึ้�ยว่ใบไม�เหม�อันก�บพว่กเร�

ห�กว่��ร�มเก�ยรต#Yบ�งตอัน ตลอัดจนช้�8อับ$คำคำลในเร�8อังจะคำล��ยคำล/งก�บ ๒ ช้�ต#ขึ้��งต�นน��ก6จร#ง แต�ย�งไม�เป?นเหต$เพ�ยงพอั ว่��

185

เร�ได�ม�จ�ก ๒ ช้�ต#น��ทำ� �งหมด เพร�ะร�มเก�ยรต#Yขึ้�ดเร�8อังทำ�8ม�อัย5�ในร�ม�ยณะขึ้อังเขึ้�ก6ม�กแห�งถ/งเร�8อังไมยร�พก6น�บง��ใกล�ก�นม�ก ก6ย�งม�ทำ�8ผ#ดแปลกก�นอัย5� บ�งทำ�เร�จะได�เร�8อังม�ทำ�งอั�อัม ทำ�งประเทำศิอั#นโดน�เซึ่�ย นอักจ�กน�� ช้�8อับ$คำคำลในร�มเก�ยรต#Yบ�งช้�8อั ในฉบ�บว่�ลม#ก�แยกเป?น ๒ ช้�8อั แต�ร�มเก�ยรต#Yรว่มก�นเป?นช้�8อัเด�ยว่ เช้�น ส$กส�ร และ บ$ตรลพ ขึ้อังช้ว่�ก6รว่มเร�ยกเหม�อันร�มเก�ยรต#Y ทำ��ไมจ/งม�รว่มเร�ยกก�นว่��เฉพ�ะ บ$ตรลพ พอัจะเด�ได�เพร�ะคำ��ว่�� ก$ศิ และ ลว่ะ ซึ่/8งเป?นโอัรสทำ��งสอังขึ้อังพระร�ม ช้�ว่อั#นเด�ยม�กเขึ้�ยนแล�ว่รว่มเร�ยกก�นว่�� ก$ศิลว่ะ (ต�มแบบอั#นเด�ยม�กรว่มช้�8อัเขึ้��เป?นกล$�มอั�กษร เช้�น ศิ$กรส�รณ2 และ ขึ้รทำ5ษณ2 เป?นต�น เร�เร�ยกว่�� ทำ5ตขึ้ร เป?นก�รกล�บก�น เพร�ะขึ้อังเขึ้�ถ��รว่มช้�8อั ต�อังเอั�ช้�8อัทำ�8น�อัยอั�กษรไว่�ขึ้��งหน��ช้�8อัทำ�8ม�อั�กษรม�กกว่��) คำร��นตกม�ถ/งอั#นโดน�เซึ่�ย คำ��ว่�� ก$ศิลว่ะ ก6กล�ยเป?น บ$ตลว่ะ ไป เม�8อัตกม�ถ/งเร�ก6เป?น บ$ตรลพ หม�ยคำว่�มถ/งโอัรสอังคำ2น�อังขึ้อังพระร�ม อั�ศิ�ยเหต$ทำ�8ม�กล�เป?นบ$ตรลพ เร�จ/งเอั�เร�8อังทำ�8ว่��เร�ยกช้�8อัอัย��งน��น เพร�ะเป?นบ$ตรทำ�8ถ5กฤ�ษ�จะลบอัอักเส�ย

อัย��งไรก6ด�เป?นอั�นกล��ว่ได�ว่�� ประเทำศิอั#นโดน�เซึ่�ยเป?นคำล�งแห�งร�ม�ยณะ ถ�ดจ�กอั#นเด�ยภ�คำใต� ม�ทำ� �งเร�8อังทำ�8ใกล�ไปทำ�งฉบ�บส�นสกฤตและเร�8อังทำ�8ไกลอัอักม� เม�8อัเป?นอัย��งน��ในก�รทำ�8จะส�ว่ห�เร�8อังพอัเอั�ม�เปร�ยบเทำ�ยบก�ยร�มเก�ยรต#Yเห6นจะย�ก เพร�ะห�ฉบ�บไม�ได� และคำงจะเป?นช้น#ดทำ�8ถ��ยทำอัดก�นม�ทำ�งป�กไม�ใช้�หน�งส�อั อัย��ด5อั�8นไกล เพ�ยงเร�8อังอั#เหน�เทำ��น��น ก6ส�ว่ไม�อัอักว่��ได�ม�จ�กฉบ�บไหน เพร�ะอั#เหน�ม�หล�ยส��นว่นด�ว่ยก�น จ/งด5เร�8อังฉบ�บเด�ยว่ไม�ได� เร�8อังทำ�8แต�งเล�นละคำรม�ม�กฉบ�บทำ�8แตกต��งก�น เพร�ะเป?นเร�8อังเก��เหม�อันพงศิ�ว่ด�รเหน�อัว่��พระร�ว่งม�จร#งแน� เพร�ะฉะน��นคำว่�มจร#งในเร�8อังอั#เหน�เพ�ยงใด ก6ย�อัมม�คำว่�มจร#งในเร�8อังร�มเก�ยรต#Yเพ�ยง

186

น��น แม�น�กปร�ช้ญ2ช้�ต#ต��งจะได�เพ�ยงส�บสว่นทำว่นคำว่�มและเทำ�ยบคำ�นส�บต�อัม�เป?นทำอัดๆ หล�ยๆคำนก6จ�บเคำ��คำว่�มไม�ได�ถน�ด ว่��เอั�ม�จ�กร�ม�ยณะฉบ�บไหนบ��ง ต�อังใช้�ก�รส�นน#ษฐ�นว่��ม�จ�กทำ�8ต��งๆในอั#นเด�ย ไม�ส�ม�รถเจ�ะจงลงไปได�เฉพ�ะ ซึ่���ผ5�รว่บรว่มเร�8อังน��ก6ม�โอัก�สได�อั��นร�ม�ยณะฉบ�บต��งๆน�อัยฉบ�บ ถ/งได�อั��นกระทำ�อันกระแทำ�นต�นห�ยปล�ยขึ้�ด คำว่�มบกพร�อังในก�รว่#น#จฉ�ยเร�8อังก6ย�อัมม�ก ไม�ล�ว่งพ�นไปได�ด�ว่ยประก�รทำ��งปว่ง

รว่มคำว่�มร�มเก�ยรต#Yทำ�8ส��เร6จร5ปอัย5�ในเว่ล�น�� ส�ว่นม�กคำงได�ม�จ�กอั#นโดน�เซึ่�ยในร$ �นหล�ง และคำงม�ในร$ �นเด�ยว่ก�บอั#เหน� ซึ่/8งได�คำว่�มว่�� ได�ม�ในแผ�นด#นพระเจ��อัย5�ห�ว่ทำ��ยสระ ถ��จะม�ฉบ�บส�นสกฤตด�ว่นก6ว่��จะน�อัยเต6มทำ� เพร�ะเขึ้�เทำ�ยบก�นด5ก6ไม�ตรงเป?นอั�นม�ก

เร�8อังร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร� เร�8อังร�มเก�ยรต#Yขึ้อังไทำย ฉบ�บทำ�8ม�เน��อัเร�8อังบร#บ5รณ2คำ�อั บทำละคำรร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2ใน ร ๑ นอักน��นเป?นฉบ�บทำ�8ม�เน��อัเร�8อังแต�เพ�ยงบ�งตอัน ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระเจ��กร$งธีนเป?นฉบ�บทำ�8เป?นกลอันบทำละคำรม�เพ�ยง ๔ ตอัน คำ�อั ตอันทำศิก�ณณ2ต��งพ#ธี�ทำร�ยกรด พระล�กษณ2ต�อังหอักกระบ#ลพ�ทำจนผ5กผม ตอันพระมงก$ฎ (ก$ศิ) ทำรงแผลงต�นไม� (ลอังศิร) ตอันทำ��ว่ม�ล�ว่ร�ช้พ#พ�กษ�คำว่�ม ตอันหน$ม�นเก��ยว่น�งว่�นร#น บ�งแผนกในต�นฉบ�บสม$ดไทำยบอักว่�� สมเด6จพระเจ��กร$งธีนได�ทำรงพระร�ช้น#พนธี2 เม�8อั จ.ศิ. ๑๑๓๒ (พ.ศิ. ๒๓๑๓) คำ�อัเม�8อัสร��งกร$งธีนบ$ร�แล�ว่ ๓ ปH

ทำ��นอังกลอันทำ�8ทำรงน#พนธี2น��น ฟ้Pงไม�ส5�ร�บร�8นน�ก ส�ว่นใหญ�ย�งฟ้Pงตะก$กตะก�กขึ้�ดห5 ร5 �ส/กว่��ล�กษณะขึ้/งขึ้�ง ด��เน#นเร�8อังรว่ดเร6ว่ ซึ่/งส�อัให�เห6นว่��ผ5�เขึ้�ยนเป?นน�กรบม�กกว่��เป?นกว่�

187

ต�ว่อัย��งขึ้อังคำ��ประพ�นธี2บ�นแพนกว่�นอั�ทำ#ตย2 เด/อัน ๖ ขึ้/�นคำ�8�หน/8ง จ$ลศิ�กร�ช้ ๑๑๓๒ (พ.ศิ. ๒๓๑๓

ปHทำ�8 ๓ ในร�ช้ก�ลกร$งธีนบ$ร�) ปHขึ้�ล โทำศิก พระร�ช้น#พนธี2ทำรงแต�งช้��นต�นเป?นปฐม ย�งทำร�มย�งพอัด�อัย5�

ตอันทำ�8 ๑ ตอันพระมงก$ฎพระมงก$ฎอัย5�ปR�

๏ ม�จะกล��ว่บทำไป หน�อัในอัว่ต�รร�งส� ห�ผลปรนน#บ�ต#ช้นน� ทำ� �งพระฤษ�ม�ญ�ณ ว่�นหน/8งช้ว่นน�อังเขึ้��พ�ทำ� พระม$น�จงโปรตเดฉ�น ขึ้��ไสร�เกล�อักคำนภ�ยพ�ล ขึ้อัประทำ�นร�8�เร�ยนว่#ช้�

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ ฤษ�ร�กจ5บกระหม�อัมเกศิ สอันให�เล��เว่ทำคำ�ถ�

ฯ เจรจ� ฯ ๏ ห$ด�ก$ณฑิ2กอังว่#ทำย� เจ6ดร�ตร�ศิรผ$ดพล�น

ฯ ตระ ฯ ๏ จ/งประส#ทำธี#Yประส�ทำธีน5ศิ#ลปF เจ��จ#นด�รมณ2หม�ยม�8น

เม/8อัล�8นซึ่��นซึ่���มนตร2พล�น สรรพโลกไม�ทำนฤทำธี� ฯ เจรจ� ๔ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยสอังก$ม�รเร�ยนเสร6จ ได�ทำ� �งกลละเม6ดคำ�ถ�

รบเอั�ธีน5ศิ#ลปFม� ล�ล��ห�ผลพน�ล� 188

ฯ เขึ้��ม��น ฯ ๏ คำร��นถ/งก�ลว่�ตพน�ล�ย ปร�ศิ�ยน�อังลบ

เร�อังศิร� ฝีR�ยพ�8จะแผลงฤทำธี� ย#งร�งด�นน��ให�ขึ้�ดไป

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ เจ��ลบว่��ใหญ�ถ/งแสนว่� ขึ้��เจ��เห6นห�ห�กไม�

๏ พระมงก$ฎก6ว่�งศิรช้�ย สน�8นไปถ/งช้��นพรหม� ตระเช้#ด

๏ ถ5กร�งต�นใหญ�ส#นขึ้�ด ย�บเย#นว่#น�ศิด�งฟ้=�ผ�� แล�ว่กล�บต�อัว่��อัน$ช้� น�อังย�จะว่��

ประก�รใด ฯ ๔ คำ�� ฯ

๏ พระลบสรรเสร#ญบ$ญญ� อั�น$ภ�พเป?นห�ทำ�8ส$ดไม�

พระช้นน�จะม#ตกใจ ก6ช้ว่นเก6บผลไม�กล�บม� ฯ พญ� เด#น ๒ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยพระฤษ�สน�8นเส�ยง ส��เน�ยงก/กก�อังเว่ห� ตกใจทำ#�งน�งส�ด� ก6ล�ล�อัอักต�มก$ม�ร

ฯ เช้#ด ๒ คำ�� ฯ ๏ ฝีR�ยพระพ�8น�อังเห6นฤษ� ก6ว่#8งเขึ้��อั�ญช้ล�ทำ5ลส�ร

ทำ#�งน�งส�ด�ดว่งม�ลย2 พระอั�จ�รย2ม�ไยช้นน�

ฯ ๒ คำ�� ฯ 189

๏ พระม$น�ส�ด�ว่��ด5เอั� ให�เร�ตกใจถ/งสอังศิร� ส$�งเส�ยงอัะไรเม�8อัก�� คำ#ดว่��อัส$ร�พะพ�น

ฯ ๒ คำ�� ฯ ๏ ฝีR�ยพระมงกฎทำ5ลไขึ้ ห�ไม�ดอักย#งไม�พฤกษ�ส�ร

๏ เจ��ลบว่��แสนอั�อัมประม�ณ พฤกษ�ส�รส5งเทำ�ยมเมฆ่�

ห�กย�บสะบ��นส#นขึ้�ด ว่#น�ศิด$จด�8งฟ้=�ผ�� ทำ�8ก�ลว่�ตพน�ว่� ห�ภ�ยม#ได�พระม$น�

ฯ ๔ คำ�� ฯ ๏ ส�ด�ว่��ย#งทำ��ไม ให�ตกใจทำ��งพระฤษ�

น�8ล5กอัะไรน��ใคำร�ต� ก6พ�ทำ�ขึ้5�ร5 �ก$ม�ร ฯ ๒ คำ�� ฯ

๏ พระม$น�จ/8งห��มส�ด� อัย��ว่��หล�นก5ห��ว่ห�ญ

แล�ว่อัว่ยช้�ยหน�อัอัว่ต�ร ให�ช้�ยว่�ลร$ �งฤทำธี� จงเจ��เป?นใหญ�ไตรภพ จบสกลทำ#ศิทำ��งส�8 โภยภ�ยส#8งใดอัย��ได�ม� ให�ฤทำธี�ย#8งบ#ดร แล�ว่บอักนว่ลน�งส�ด� พฤกษ�น��ม�ม�แต�

ก�อัน แรกต��งฟ้=�ด#นอั�มพร ศิรใคำรไม�ก#นนะส�

ด� เม�8อัไรต�อัหน�อัอัว่ต�ร จ/งผล�ญไม�น��ด� 8ง

ฟ้=�ผ�� ล5กเจ��ร$ �งเร�อังฤทำธี� ว่��แล�ว่ก6ม�ก$ฎ�

190

ฯ เสมอั ๘ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยสอังก$ม�รเขึ้��ไป ถว่�ยผลไม�พระฤษ� แล�ว่กล�บม�ห�ช้นน� ย�งทำ�8พระบรรณศิ�ล�

ฯ บ�ทำสก$ณ� ๒ คำ�� ฯ โอั�

๏ ฝีR�ยน�งส�ด�สว่มกอัด พลอัดพล�งทำ�งกว่ดเกศิ� จ5บเกศิเทำว่ศิโศิก� โอั�ว่��ก��พร��ย�ใจ ม�ดแม�นถ��อัย5�ก�บพ�อั จะเสน�ห2หน�อัห�

ทำ�8ส$ดไม� เทำ��น��หร�อัม�ฤทำธี#ไกร ทำ�8ไหนบ#ด�จะให�จร ฝีR�ยเจ��ผล�นแผลงศิ#ลปFช้�ย เหม�อันเม�8อัทำ��ว่ไทำ

เธีอัยกศิร คำร��งไปทำ��ก�รสยมพร ในเม�อังนคำรม#ถ#ล� ให�เจ��ย#8งยศิโมล� แม�จะได�ฝี�กผ�ภ�ยหน�� ให�เร�อังฤทำธี#Yเหม�อันอังคำ2พระบ#ด� ว่��แล�ว่ก6ทำรงโศิก�

ฯ โอัด ๘ คำ�� ฯ ร��ย

๏ ฝีR�ยพระมงก$ฎทำ5ลถ�ม โปรดบอักคำว่�มเกล��เกศิ� แม�ว่��พ�อัขึ้��ม�ฤทำธี� ม�อัย5�พน�ล�ด�ว่ยอั�นใด

อั�นฝีR�ยพระบ�งเก#ดเกล�� เผ��พงศิ2กษ�ตร#ย2หร�อัไม� เธีอัผ��นถ#8นฐ�นบ��นเม�อังใด บอักให�หน�อัยเถ#ด

พระม�รด�

191

ฯ มโนร�โอัด ๔ คำ�� ฯ ๏ ส�ด�กรรแสงแถลงไขึ้ พ#ไรบอักล5กเสน�ห�

เด#มแม�อัย5�เม�อังม#ถ#ล� พระอั�ยก�เจ��เส�8ยงศิ#ลปFช้�ย

เทำพ�มน$ษย2เขึ้��ยกศิ#ลปF เสร6จส#�นม#ได�หว่�ดไหว่ พ�อัเจ��ยกได�ว่�อังไว่ จ/งเศิกแม�ให�ก�บบ#ด� อั�นบ#ต$เรศิขึ้อังเจ�� เผ��พงศิ2บรมน�ถ� เร�อังร$ดส$ดอัรรคำอั#ศิร� ปร�กฏยศิย#8งโมล� จ/8งพ�แม�ม�เว่�ยงช้�ย อั�ยก�ให�ส�จมเหษ� ให�พ�อัเจ��ไปพน�ล� แม�น��ต#ดต�มจรจรรย2 ก�บทำ��งพระล�กษมณ2อัน$ช้� อัอักไปอัย5�ปR�พน�ส�ณฑิ2 ว่�นหน/8งจ/งย�กษ2ทำศิก�ณฐ2 ม�นใช้�ม�ร�ศิเป?นกว่�งม� แม�ไม�ร5 �เลยเป?นร�กใคำร� ให�พ�อัเจ��ต�มไปใน

ปR� แล�ว่ได�ย#นเส�ยงเหม�อันบ#ด� คำ#ดว่��ย�กษ�ม�น

ย�ย� จ/งให�อัน$ช้�ไปด5 ม#ร5 �ย�กษ2ล�กพ�แม�หน� บ#ด�เจ��ต�มไปต�อัต� ฆ่��อัส$ร�ต�ยทำ��งลงก� แล�ว่พ�ม�ผ��นโภคำ�ย คำร��งน��นแลแม�ได�

หรรษ� จ/งม�ปHศิ�จลว่งม�รด� ว่�นขึ้��เขึ้�ยนร5ป

อัส$ร� พ�ซึ่�8อัม�อัแม�ไม�ส$ขึ้ ประด$กเขึ้�ยนร5ปย�กษ� พ�อัเจ��ม�เห6นทำ�นทำ� น�ร�ผ5�ว่�นน��นห�ยไป

192

ฝีR�ยแม�จ/งร5 �ว่��ปUศิ�จ พระบ#ต$ร�ช้โกรธีช้�กพระขึ้รรคำ2ไล�

ให�พระอัน$ช้�พ�แม�ไป พ#ฆ่�ตเส�ยในพน�ว่�

เดช้ะคำว่�มส�ตย2ขึ้อังแม� เทำ�8ยงแทำ�ต�อัพ�อัเจ��หน�กหน�

พระขึ้รรคำ2กล�บกล�ยเป?นม�ล� อัน$ช้�จ/งขึ้�บเส�ยพล�น เตช้ะบ$ญญ�ขึ้อังเจ�� ขึ้ว่�ญเขึ้��แม�ไม�

อั�ส�ญ พอัพบม$น�ในพน�ว่�น จ/งคำมคำ�ลอั�ศิ�ย

คำลอัดล5กย� พระบ#ด�เจ��ช้�8อัร�เมศิ หน�อันเรศิทำศิรถ

น�ถ� คำรอับคำรอังกร$งศิร�อัย$ธีย� ว่��แล�ว่ก6ทำรงโศิก�

ฯ โอัด ๒๖ คำ�� ฯ

๏ ฝีR�ยพระมงก$ฎกร�บเกล�� พระแม�เจ��อัย��หม�นหมอังศิร� ถ/งพระบ#ด�ไม�ด5ด� เร�อัย5�พงพ�ต�มเขึ้6ญใจ

ฯ คำรว่ญ ๒ คำ��ฯ

๏ ส�ด�สว่มสอัดกอัดจ5บ ล5บหน��หล�งพล�งร�อังไห� แสนโศิกว่#โยคำอั�ล�ย เสน�ห2ในกอัดล5กน#ทำร�

ฯ กล�อัม ๒ คำ�� ฯ

193

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� 10

1.ศิ/กษ�ก�รกระจ�ยขึ้อังว่รรณคำด�เร�8อัง ร�มเก�ยรต# ในประว่�ต#ว่รรณคำด�ช้อังไทำยต��งแต�สม�ยทำ�8เร#8มม�ก�รน��ม�แต�งต�อัในร�ช้ส��น�ก

2.เทำ�ยบคำว่�มเร�8อังร�มเก�ยรต#Y ในฉบ�บต��ง แล�ว่ประเม#นคำ$ณคำ��

3.เล�อักฉ�กในฉ�กหน/8งในว่รรณคำด�ม�แสดงละคำรหน��ช้��น

บทท�� ๕กี่ารู้ศึ�กี่ษาวรู้รู้ณกี่รู้รู้มไทยสม�ยรู้�ต้โกี่ส$นทรู้%

ปรู้ะว�ต้$ศึาสต้รู้%ไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%เม�8อัสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/กปร�บก�รจล�จลทำ�8เก#ด

ขึ้/�นในปล�ยร�ช้ก�ลสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ จนบ��นเม�อังอัย5�ในคำว่�มสงบเร�ยบร�อัย พว่กขึ้$นน�งขึ้��ร�ช้ก�รและร�ษฎรทำ��งหล�ยจ/งเห6นพ�อังต�อังก�นในก�รอั�ญเช้#ญสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/ก ปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2สมบ�ต#ในว่�นทำ�8 ๖ เมษ�ยน พ.ศิ.

๒๓๒๕ พระน�มทำ�8ปร�กฏในพระส$พรรณบ�ฏ คำ�อั สมเด6จพระบรม“

ร�ช้�ธี#ร�ช้ร�ม�ธี#บด�ฯ ส�ว่นพระน�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธี” “

ยอัดฟ้=�จ$ฬ�โลก น��น เป?นพระน�มทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��”

194

อัย5�ห�ว่ทำรงถว่�ย น�บว่��พระอังคำ2เป?นปฐมกษ�ตร#ย2ในพระบรมร�ช้จ�กร�ว่งศิ2

พ่รู้ะบาทสมเด<จพ่รู้ะพ่�ทธยอดฟ้Dาจ�ฬาโลกี่มหารู้าชพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ทำรงเป?น

พระมห�กษ�ตร#ย2อังคำ2แรกแห�งร�ช้ว่งศิ2จ�กร� ม�พระน�มเด#มว่�� ทำอังด�ว่ง ประส5ต#เม�8อัว่�นพ$ธีแรม ๔ คำ�8� เด�อัน ๔ ปHมะโรง พ.ศิ. ๒๒๗๙ เป?นบ$ตรคำนทำ�8 ๔ ขึ้อังหลว่งพ#น#จอั�กษร ซึ่/8งส�บเช้��อัส�ยม�จ�กเจ��พระย�โกษ�ธี#บด� (ป�น) และเจ��แม�ว่�ดด$ส#ต ซึ่/8งเป?นพระนมในสม�ยสมเด6จพระน�ร�ยณ2มห�ร�ช้

เม�8อัพระช้นม�ย$ได� ๒๑ ปH ทำรงผนว่ช้อัย5�ทำ�8ว่�ดมห�ทำะล�ย เม�8อัล�ส#กขึ้�บทำอัอักม�ได�เขึ้��ร�บร�ช้ก�รเป?นมห�ดเล6กขึ้อังพระเจ��อั$ทำ$มพร เม�8อัพระช้นม�ย$ได� ๒๔ พรรษ� ทำรงด��รงต��แหน�งเป?นหลว่งยกกระบ�ตรเม�อังร�ช้บ$ร� ต�อัม�ได�แต�งง�นก�บน�งส�ว่น�คำ พระช้นม�ย$ได� ๓๒ พรรษ� ได�เขึ้��ม�ร�บร�ช้ก�รในสม�ยสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ ทำรงด��รงต��แหน�งเป?นพระร�ช้ว่ร#นทำร2 เจ��กรมพระต��รว่จนอักขึ้ว่� ต�อัม�ได�เล�8อันต��แหน�งเป?นพระย�อัภ�ยรณฤทำธี#Y เป?นพระย�ย�มร�ช้และเป?นเจ��พระย�จ�กร�

ใน พ.ศิ. ๒๓๒๐ ได�ร�บคำว่�มด�คำว่�มช้อับทำ�8ไปปร�บห�ว่เม�อังล�ว่ได� จ/งได�ร�บพระร�ช้ทำ�นต��แหน�งสมเด6จเจ��พระย�มห�กษ�ตร#ย2ศิ/ก และใน พ.ศิ. ๒๕๒๕ ทำรงปร�บด�ภ#เษกขึ้/�นเป?นกษ�ตร#ย2 ทำรงพระน�มว่�� สมเด6จพระบรมร�ช้�ธี#ร�ช้ร�ม�ธี#บด�ฯ หร�อัพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลก ทำรงคำรอังร�ช้ย2อัย5� ๒๘ ปH เสด6จสว่รรคำตด�ว่ยพระโรคำช้ร� เม�8อัว่�นทำ�8 ๗ เมษ�ยน พ.ศิ.๒๓๕๒ ม�พระช้นม�ย$ได�

195

๗๔ พรรษ� ถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๙ ทำรงได�ร�บพระร�ช้สม�ญญ�เป?น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้

ขึ้ณะเม�8อัพระอังคำ2ได�สถ�ปน�ขึ้/�นเป?นอังคำ2ปฐมกษ�ตร#ย2แห�งร�ช้ว่งศิ2จ�กร� ช้�ว่งระยะเว่ล�น��นได�ส�บเน�8อังม�จ�กก�รเส�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�คำร��งทำ�8 ๒ และก�รรบพ$ �งก�นม�กในสม�ยสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ บ��นเม�อังทำร$ดโทำรมเส�ยห�ยม�ก ด�งน��นพระอังคำ2จ/งต�อังฟ้S� นฟ้5บ��นเม�อังโดยม�จ$ดม$�งหม�ยทำ�8จะฟ้S� นฟ้5อั��น�จขึ้อังอั�ณ�จ�กรไทำยขึ้/�นม�ใหม� ทำ� �งทำ�งก�รเม�อังและว่�ฒนธีรรม โดยส�บทำอัดง�นต�อัจ�กสม�ยขึ้อังพระเจ��กร$งธีนบ$ร�ซึ่/8งม�ระยะเว่ล�คำ�อันขึ้��งส��น เช้�น ก�รฟ้S� นฟ้5อั��น�จทำ�งก�รเม�อัง ได�แก� สถ�ปน�ศิ5นย2กล�งอั�นม�8นคำงขึ้อังอั�ณ�จ�กร เช้�น ก�รสร��งเม�อังหลว่งขึ้/�นใหม� ก�รร�กษ�คำว่�มสงบเร�ยบร�อัยภ�ยในอั�ณ�จ�กร ก�รทำ��ศิ/กสงคำร�มป=อังก�นเอักร�ช้ขึ้อังประเทำศิ ก�รขึ้ย�ยอั��น�จและก�รร�กษ�อั#ทำธี#พลขึ้อังไทำยในเขึ้ตประเทำศิร�ช้ ก�รฟ้S� นฟ้5คำว่�มเจร#ญว่�ฒนธีรรม เช้�น ขึ้นบธีรรมเน�ยมร�ช้ประเพณ�ต��งๆ ก�รฟ้S� นฟ้5ศิ�สน� ก�รฟ้S� นฟ้5ระบอับก�รปกคำรอังและกฎหม�ย ก�รฟ้S� นฟ้5ศิ#ลปกรรมต��งๆ ซึ่/8งร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ทำรงเป?นผ5�ว่�งร�กฐ�นก�รฟ้S� นฟ้5เหล��น��ไว่� และร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ และ ๓ ทำรงประส�นง�นต�อัม� ส��หร�บนโยบ�ยก�รร�กษ�เอักร�ช้คำว่�มม�8นคำงประเทำศิน��น นอักจ�กจะต�อังทำ��สงคำร�มก�บประเทำศิเพ�8อันบ��นทำ�8ต�อังก�รร$กร�นไทำยแล�ว่ ไทำยย�งต�อังด��เน#นนโยบ�ยทำ�งก�รทำ5ตอัย��งระม�ดระว่�งก�บประเทำศิมห�อั��น�จตะว่�นตกทำ�8เร#8มเขึ้��ม�ต#ดต�อัอัย��งใกล�ช้#ดก�บไทำยด�ว่ย

กี่ารู้สถาปนากี่รู้�งรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%เป-นรู้าชธาน�

196

หล�งจ�กทำ�8พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ทำรงปร�บจล�จลภ�ยในกร$งธีนบ$ร�และสร��งคำว่�มม�8นคำงภ�ยในประเทำศิแล�ว่ พระอังคำ2ทำรงย��ยร�ช้ธี�น�จ�กกร$งธีนบ$ร�ซึ่/8งอัย5�ทำ�งฝีP8 งตะว่�นตกม�ย�งฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย�และต��งช้�8อัใหม�ว่��กร$งเทำพฯ ทำ��งน��เน�8อังด�ว่ยส�เหต$หล�ยประก�ร คำ�อั

๑. พระร�ช้ว่�งเด#มขึ้อังกร$งธีนบ$ร�คำ�บแคำบ ม�ว่�ดขึ้น�บอัย5�ทำ� �ง ๒ ด��น คำ�อั ว่�ดแจ�ง (ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม) และว่�ดทำ��ยตล�ด (ว่�ดโมล�โลกย�ร�ม) ทำ��ให�ไม�ส�ม�รถขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตขึ้อังพระร�ช้ว่�งให�กว่��งขึ้ว่�งขึ้/�นได�

๒. พระอังคำ2ไม�ทำรงเห6นด�ว่ยทำ�8จะให�พระนคำรแบ�งอัอักเป?น ๒ ส�ว่น โดยม�แม�น���เจ��พระย�ผ��กล�งเป?นเสม�อันเม�อังอักแตก ด�งเช้�น เม�อังพ#ษณ$โลก ส$พรรณบ$ร� เพร�ะห�กขึ้��ศิ/กยกทำ�พม�ต�มล��น��� ก6ส�ม�รถบ$กต�ใจกล�งเม�อังหลว่งได� ทำ��ให�ย�กแก�ก�รป=อังก�นพระนคำร คำร��นจะสร��งป=อัมปร�ก�รทำ��งสอังฝีP8 งแม�น��� ก6จะเป?นก�รส#�นเปล�อังเง#นทำอังม�ก ทำ��ให�ย�กแก�ก�รเคำล�8อันพลจ�กฝีP8 งหน/8งไปย�งอั�กฝีP8 งหน/8ง ซึ่/8งเป?นก�รย�กล��บ�กม�ก ด�งน��นพระอังคำ2จ/งย��ยพระนคำรม�อัย5�ทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย�เพ�ยงแห�งเด�ยว่ โดยม�แม�น���เป?นคำ5เม�อังทำ�งด��นตะว่�นตก และใต� ส�ว่นทำ�งด��นตะว่�นอัอักและทำ�งด��นเหน�อั โปรดเกล��ฯ ให�ขึ้$ดคำลอังขึ้/�นเพ�8อัเป?นคำ5เม�อังป=อังก�นพระนคำร

๓. พ��นทำ�8ทำ�งฝีP8 งตะว่�นอัอักเป?นทำ�8ร�บล$�ม ส�ม�รถขึ้ย�ยเม�อังให�กว่��งขึ้ว่�งอัอักไปได�เร�8อัยๆ ตรงบร#เว่ณทำ�8ต� �งพระนคำรพ��นทำ�8เป?นแหลม โดยม�แม�น���เป?นก��แพงก��นอัย5�เก�อับคำร/8งเม�อัง

197

๔. ทำ�งฝีP8 งตะว่�นตกขึ้อังแม�น���เจ��พระย� พ��นทำ�8เป?นทำ�อังคำ$�ง น���ก�ดเซึ่�ะตล#8งพ�งทำล�ยอัย5�เสมอั จ/งไม�เหม�ะแก�ก�รสร��งอั�คำ�รหร�อัถ�ว่รว่�ตถ$ใดๆ ไว่�ร#มฝีP8 งแม�น���

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ม�ร�บส�8งให�สร��งเม�อังใหม�ทำ�งฝีP8 งตะว่�น อัอักขึ้อังแม�น���เจ��พระย� ต��งแต�บร#เว่ณห�ว่โคำ�งแม�น���เจ��พระย� คำ�อั บร#เว่ณพระบรมมห�ร�ช้ว่�งในปPจจ$บ�น พระร�ช้ทำ�นน�มเม�อังใหม�น��ว่�� กร$งเทำพมห�นคำรบว่ร“

ร�ตนโกส#นทำร2 มห#นทำร�ย$ทำธีน� มห�ด#ลกภพนพร�ตน2ร�ช้ธี�น�บ$ร�รมย2 อั$ดมร�ช้น#เว่ศิน2 มห�สถ�นอัมรพ#ม�น อัว่ต�รสถ#ต ส�กกทำ�ตต#ยว่#ษณ$กรรมประส#ทำธี#Y ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ” ๔ ทำรงเปล�8ยนจ�กคำ��ว่�� บว่รร�ตนโกส#นทำร2 เป?น อัมรร�ตนโกส#นทำร2“ ” “ ”

ในก�รสร��งพระมห�บรมร�ช้ว่�ง โปรดเกล��ฯ ให�สร��งว่�ดขึ้/�นภ�ยในด�ว่ย คำ�อั ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม หร�อัว่�ดพระแก�ว่ แล�ว่ให�อั�ญเช้#ญพระแก�ว่มรกตขึ้/�นประด#ษฐ�น ทำรงพระร�ช้ทำ�นน�มใหม�ว่�� พระพ$ทำธีมห�มณ�ร�ตนปฏ#ม�กร เพ�8อัเป?นส#ร#มงคำลแก�กร$งเทำพฯ“ ”

กี่ารู้ปกี่ครู้องของไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%ต��งแต�ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑-๔ ม�ระเบ�ยบแบบแผนต�มแบบสม�ยอัย$ธีย�

พระมห�กษ�ตร#ย2ม�อั��น�จส5งส$ดและเด6ดขึ้�ดในก�รปกคำรอังประเทำศิ แบ�งอัอักเป?น ๓ ส�ว่น คำ�อั

๑. ก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง ม�อั�คำรมห�เสน�บด� ๒ ต��แหน�ง คำ�อั สม$หกล�โหมเป?นห�ว่หน��ฝีR�ยทำห�ร ร�บผ#ดช้อับก#จก�รด��นก�รทำห�รทำ�8ว่ประเทำศิและปกคำรอังห�ว่เม�อังฝีR�ยใต� ส�ว่นสม$หน�ยกเป?นห�ว่หน��ฝีR�ยพลเร�อัน ร�บผ#ดช้อับก#จก�รด��นพลเร�อันทำ��งหมดและปกคำรอังห�ว่เม�อังเหน�อั ส�ว่นห�ว่เม�อังช้�ยทำะเลด��นฝีP8 งตะว่�นอัอัก

198

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ทำรงจ�ดให�อัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังกรมทำ�� นอักจ�กต��แหน�งอั�คำรมห�เสน�บด�ทำ��ง ๒ น��แล�ว่ ย�งม�เสน�บด�จต$สดมภ2 คำ�อั เสน�บด�กรมเม�อังหร�อักรมเว่�ยง เร�ยกว่�� พระนคำรบ�ล เสน�บด�กรมว่�ง เร�ยกว่�� พระธีรรม�ธี#“ ” “

กรณ2 เสน�บด�กรมคำล�ง เร�ยกว่�� พระโกษ�ธี#บด� เสน�บด�กรมน�” “ ” เร�ยกว่� พระเกษตร�ธี#บด� จต$สดมภ2ทำ��ง “ ” ๔ อัย5�ภ�ยใต�ก�รด5แลขึ้อังสม$หน�ยก ม�หน��ทำ�8และคำว่�มร�บผ#ดช้อับในเร�8อังต��งๆ เหม�อันคำร��งสม�ยอัย$ธีย�เว่�นแต�กรมคำล�งทำ�8ม�หน��ทำ�8ต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิอั�กด�ว่ย

๒. ก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำ แบ�งเขึ้ตก�รปกคำรอังอัอักเป?น ห�ว่เม�อัง ๓ ประเภทำ ได�แก�ห�ว่เม�อังช้��นใน หร�อัเม�อังจ�ตว่� ซึ่/8งเป?นเม�อังเล6กๆ ทำ�8อัย5�บร#เว่ณรอับๆ เม�อังหลว่ง ห�ว่เม�อังช้��นนอัก ได�แก� เม�อังพระย�มห�นคำร� เม�อังเอัก โทำ ตร� ซึ่/8งอัย5�ห��งไกลจ�กร�ช้ธี�น�อัอักไป เจ��เม�อังม�อั��น�จในก�รปกคำรอังเม�อังอัย��งเต6มทำ�8 เพร�ะอัย5�ไกจ�กร�ช้ธี�น� ส�ว่นเม�อังประเทำศิร�ช้ พระมห�กษ�ตร#ย2จะแต�งต��งเจ��ประเทำศิร�ช้ให�ปกคำรอังตนเอัง แต�ต�อังส�งเคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รให�เม�อังหลว่ง ๓ ปHต�อั ๑ คำร��ง หร�อัถ��เป?นเม�อังทำ�8อัย5�ใกล�ร�ช้ธี�น� เช้�น อั$บลร�ช้ธี�น� เขึ้มร ไทำยบ$ร� เช้�ยงใหม� หลว่งพระบ�ง ต�อังส�งปHละคำร��ง เม�8อัเก#ดศิ/กสงคำร�ม เม�อังประเทำศิร�ช้เหล��น��ต�อังส�งทำห�รม�ช้�ว่ยรบทำ�นทำ� หร�อัในย�มปกต#อั�จเกณฑิ2ช้�ว่เม�อังประเทำศิร�ช้ม�ช้�ว่ยให�แรงง�นในก�รปร�บปร$งประเทำศิ

๓. ก�รปกคำรอังส�ว่นทำ�อังถ#8น แบ�งอัอักเป?น บ��น ต��บล และแขึ้ว่งต�มล��ด�บ ซึ่/8งอั�จเทำ�ยบได�ก�บ หม5� บ��น ต��บล และอั��เภอั ในปPจจ$บ�น

199

กี่ฎหมายและกี่ารู้ศึาลร�กฐ�นกฎหม�ยขึ้อังไทำยทำ�8ใช้�ก�นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 ได�ม�

จ�กคำ�มภ�ร2พระธีรรมศิ�สตร2หร�อัคำ�มภ�ร2ธีรรมส�ตถ�มขึ้อังอั#นเด�ย ซึ่/8งไทำยได�ร�บม�จ�กมอัญอั�กต�อัหน/8ง น��ม�เป?นร�กฐ�นกฎหม�ยขึ้อังส$โขึ้ทำ�ยและอัย$ธีย� นอักจ�กน��ย�งม�พระร�ช้ศิ�สตร2 ซึ่/8งเป?นพระบรมร�ช้โอังก�รและพระบรมร�ช้ว่#น#จฉ�ยขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2ใช้�ส��หร�บต#ดส#นคำด�คำว่�มต��งๆ

คำร�ว่ทำ�8เส�ยกร$งศิร�อัย$ธีย�คำร��งทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๑๐ พระร�ช้ก��หนดกฎหม�ยต��งๆ ส5ญห�ยกระจ�ดกระจ�ยและถ5กทำ��ล�ยไปม�กม�ย ม�เหล�อัอัย5�เพ�ยงส�ว่นน�อัย เม�8อัม�ถ/งสม�ยธีนบ$ร�ม�ก�รปร�บปร$งบ��นเม�อังและปร�บปร�มศิ�ตร5ทำ�8คำอัยม�ร$กร�นอัธี#ปไตยขึ้อังช้�ต#ตลอัดร�ช้ก�ลขึ้อังสมเด6จพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ ทำ��ให�ม�เว่ล�แก�ไขึ้ต�ว่บทำกฎหม�ยน�อัย ส�ว่นใหญ�ใช้�ขึ้อังเด#มซึ่/8งร�บม�จ�กสม�ยอัย$ธีย� คำร��นม�ถ/งสม�ยพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�รว่บรว่มกฎหม�ยทำ�8หลงเหล�อัอัย5�น��ม�ช้��ระให�ถ5กต�อัง และโปรดให�อั�ล�กษณ2คำ�ดลอักไว่� ๓ ช้$ด แต�ละช้$ดให�ประทำ�บตร�ไว่� ได�แก� ตร�ร�ช้ส�ห2เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งสม$หน�ยก ตร�คำช้ส�ห2เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งสม$หกล�โหม และตร�บ�ว่แก�ว่เป?นตร�ประจ��ต��แหน�งพระคำล�ง หร�อักรมทำ�� หร�อัโกษ�ธี#บด� กฎหม�ยฉบ�บน��จ/งม�ช้�8อัว่�� กฎหม�ยตร�ส�มดว่ง หร�อัเร�ยกอั�กอัย��งหน/8ง“ ”

ว่�� ประมว่ลกฎหม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 “ ๑”

นอักจ�กจะทำรงตร�กฎหม�ยตร�ส�มดว่งแล�ว่ ย�งม�อั�กฉบ�บหน/8งทำ�8ม#ได�ประทำ�บตร�ส�มดว่งไว่� เร�ยกว่�� ฉบ�บรอังทำรง “ ”

กฎหม�ยตร�ส�มดว่งน��เป?นกฎหม�ยหล�กในก�รปกคำรอังประเทำศิม�จนถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕

200

เศึรู้ษฐกี่$จสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้%ต้อนต้ น๑. ก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิ ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ไทำยม�

ก�รคำ��ขึ้�ยก�บต��งประเทำศิด�งน��๑.๑ ก�รคำ��ก�บประเทำศิในเอัเช้�ย ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2

ตอันต�นก�รคำ��ขึ้�ยส�ว่นใหญ�ทำ��ก�บจ�น นอักจ�กน��ก6ม�ช้ว่� ส#งคำโปร2และอั#นเด�ย ในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้เป?นก�รคำ��ส��เภ� ม�ทำ� �งส��เภ�หลว่งและส��เภ�เอักช้น ซึ่/8งเป?นก�รคำ��ทำ�8ส��คำ�ญและทำ��ร�ยได�ให�ก�บประเทำศิม�ก ส��เภ�หลว่งทำ�8ปร�กฏช้�8อัในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ม�อัย5� ๒ ล�� คำ�อั เร�อัห5ส5งและเร�อัทำรงพระร�ช้ส�สน2 เร�อัส��เภ�น��ล�กษณะแบบจ�น ต�อัในเม�อังไทำยใช้�ไม�อัย��งด� ใช้�ล5กเร�อัเป?นคำนจ�นทำ��ง หมด แต�ผ5�คำ$มเป?นคำนไทำยอัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังกรมทำ��หร�อัพระคำล�งส#นคำ�� ในสม�ยร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย เร�อัส��เภ�ทำ��งไทำยและจ�นต#ดต�อัก�บคำ��ขึ้�ยก�นถ/ง ๑๔๐ ล�� ส��เภ�หลว่งทำ�8ส��คำ�ญม� เร�อัม�ล�พระนคำร และเร�อัเหร�ขึ้��มสม$ทำร ส#นคำ��อัอักทำ�8ส��คำ�ญได�แก� ด�บ$ก ง�ช้��ง ไม� น���ต�ล พร#กไทำย ร�งนก กระด5กส�ตว่2 หน�งส�ตว่2 กระว่�น และคำร�8ง ส�ว่นส#นคำ��เขึ้��ทำ�8ส��คำ�ญ ได�แก� เคำร�8อังถ�ว่ยช้�มส�งคำโลก ช้� ไหม เง#น ปSน ด#นปSน กระด�ษ เคำร�8อังแก�ว่ นอักจ�กน��พระอังคำ2ทำรงเล6งเห6นคำว่�มส��คำ�ญและทำรงสน�บสน$นให�ก#จก�รด��นน��เจร#ญก��ว่หน��อัอักไปโปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�กรมหม�8นเจษฎ�บด#นทำร2 ซึ่/8งม�พระปร�ช้�ส�ม�รถเร�8อังก�รคำ��ก�บต��งประเทำศิเป?นผ5�บ�งคำ�บบ�ญช้�กรมทำ�� ม�ก�รต�อัเร�อัก��ปP8 น ๑๐ ล�� ล��แรกช้�8อั อัรส$มพล

201

ไทำยม�ก�รส�งเคำร�8อังบรรณ�ก�รแลกเปล�8ยนก�บจ�นตลอัดม� จนกระทำ�8งร�ช้ก�ลพระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ทำรงเห6นว่�� ว่#ธี�ก�รน��จ�นจะเขึ้��ใจว่��ไทำยยอัมอั�อันน�อัมและตกอัย5�ภ�ยใต�อั��น�จขึ้อังจ�น จ/งให�ยกเล#กเส�ย ๑.๒ ก�รคำ��ก�บประเทำศิตะว่�นตก ตลอัดเว่ล�ทำ�8ไทำยต#ดต�อัก�บช้�ต#ตะว่�นตกน��น คำนไทำยม�คำว่�มร5 �ส/กไม�ไว่�ว่�งใจตลอัดม� แม�ไทำยจะยอัมม�ส�มพ�นธีไมตร�ทำ�งก�รทำ5ตและก�รคำ�� แต�ไทำยก6ม�เจ��หน��ทำ�8คำอัยเขึ้�มงว่ด และด5แลอัย��งใกล�ช้#ด ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ อั�งกฤษได�ส�งน�ยจอัห2น คำรอัว่2เฟ้Uร2ด เป?นทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�เร�8อังก�รคำ��ก�บไทำย พย�ย�มให�ไทำยยกเล#กก�รผ5กขึ้�ดขึ้อังพระคำล�งส#นคำ�� ให�ไทำยจ�ดระบบก�รเก6บภ�ษร�ขึ้�เขึ้��และขึ้�อัอักให�แน�นอัน แต�ไม�ส��เร6จ

๒. ภ�ษ�อั�กร ร�ยได�ส�ว่นหน/8งขึ้อังประเทำศิทำ�8น��ม�ใช้�ส��หร�บปร�บปร$งประเทำศิ นอักจ�กก�รคำ��ขึ้�ยแล�ว่ ย�งได�จ�กก�รเร�ยกเก6บภ�ษ�อั�กรจ�กประช้�ช้น แบ�งอัอักเป?น ๒ ประเภทำ

๒.๑ ภ�ษ�อั�กรทำ�8เก6บภ�ยในประเทำศิ ม� ๔ ช้น#ด คำ�อั - จ�งกอับ คำ�อั ก�รเร�ยกเก6บส#นคำ��ขึ้อังร�ษฎร โดยช้�กส�ว่นส#นคำ��ทำ�8ผ��นด��นทำ��งทำ�งบกและทำ�งน��� ในอั�ตร� ๑๐ หย#บ ๑ หร�อั ๑ ส�ว่นต�อั ๑๐ ส�ว่น - อั�กร คำ�อั เง#นหร�อัส#8งขึ้อังทำ�8ร �ฐเร�ยกเก6บจ�กผลประโยช้น2ขึ้อังร�ษฎรทำ�8ได�จ�กก�รประกอับอั�ช้�พนอักจ�กอั�ช้�พคำ��ขึ้�ย เช้�น ก�รทำ��น� เร�ยกว่�� อั�กรคำ��น� ก�รทำ��สว่น เร�ยกว่�� อั�กรสว่นใหญ� หร�อั พล�กร หร�อั สมพ�ตสร ก�รจ�บส�ตว่2น��� เร�ยกว่�� อั�กรคำ��น��� ก�รเก6บไขึ้�เต��เก6บร�งนก เร�ยกว่�� อั�กรคำ��ร�กษ�เก�ะ นอักจ�กน��ย�งม�ก�รเก6บอั�กรบ�อันเบ��ย อั�กรส$ร� อั�กรตล�ด อั�กรเก6บขึ้อังปR� อั�กรขึ้นอัน ฯลฯ

202

- ส�ว่ย คำ�อั เง#นหร�อัส#8งขึ้อังทำ�8ไพร�หลว่งน��ม�ให�แก�ทำ�งร�ช้ก�รทำดแทำนก�รเขึ้��เด�อัน โดยได�ม�จ�กผล#ตผลต�มธีรรมช้�ต#ทำ�8ห�ได�ภ�ยในทำ�อังถ#8น เช้�น ด�บ$ก พร#กไทำย ม5ลคำ��งคำ�ว่ ไพร�หลว่งน��ม�ให�แก�ทำ�งร�ช้ก�รทำดแทำนก�รเขึ้��เด�อัน เร�ยกว่�� ไพร�ส�ว่ย - ฤช้� คำ�อั คำ��ธีรรมเน�ยมทำ�8ทำ�งร�ช้ก�รเร�ยกเก6บเฉพ�ะร�ยบ$คำคำล เน�8อังจ�กได�ร�บก�รบร#ก�รจ�กร�ช้ก�ร เช้�น อัอักโฉนดทำ�8ด#นให�

๒.๒ ภ�ษ�อั�กรทำ�8ได�จ�กภ�ยนอักประเทำศิ - ภ�ษ�เบ#กร�อังหร�อัภ�ษ�ป�กเร�อั คำ�อั ภ�ษ�ทำ�8เก6บจ�กเร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิ โดยคำ#ดจ�กขึ้น�ดคำว่�มกว่��งขึ้อังป�กเร�อัหร�อัย�นพ�หนะทำ�8บรรทำ$กส#นคำ��เขึ้��ม� สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ คำ#ดว่��ละ ๑๒ บ�ทำ ต�อัม�เพ#8มเป?นว่�ละ ๒๐ บ�ทำ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ คำ#ดเป?นว่�ละ ๘๐ บ�ทำ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ถ��เป?นเร�อัส#นคำ��ทำ�8ไม�ได�บรรทำ$กส#นคำ��เขึ้��ม�ขึ้�ยคำ#ดว่��ละ ๑,๕๐๐ บ�ทำ ถ��บรรทำ$กส#นคำ��คำ#ดว่��ละ ๑,๗๐๐ บ�ทำ - ภ�ษ�ส#นคำ��อัอัก ร�ฐเร�ยกเก6บต�มประเภทำขึ้อังส#นคำ�� เช้�น ขึ้��ว่ส�รห�บละ ๑ สล/ง น���ต�ลห�บละ ๒ สล/ง พอัถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ร�ฐเร�ยกเก6บภ�ษ�ขึ้�อัอักต��งๆ เพ#8มม�กขึ้/�น ทำ��ให�ร�ฐม�ร�ยได�เพ#8มม�กขึ้/�น เช้�น เก6บภ�ษ�พร#กไทำย ภ�ษ�เกล�อั ภ�ษ�ไม�แดง ภ�ษ�น���ม�นมะพร��ว่ ภ�ษ�ฝี=�ย ภ�ษ�ปอั ภ�ษ�น���ต�ลทำร�ย ฯลฯ

๓. หน�ว่ยง�น ส#นคำ��ผ5กขึ้�ด ส#นคำ��ต�อังห��ม

203

๓.๑ กรมพระคำล�งส#นคำ�� ต�อัม�เร�ยกว่�� กรมทำ�� ม�หน��ทำ�8ต#ดต�อัก�บต��งประเทำศิ เก6บภ�ษ�เขึ้��และภ�ษ�อัอัก ตรว่จตร�เร�อัส#นคำ��ต��งประเทำศิ และเล�อักซึ่��อัส#นคำ��ต�มทำ�8ร�ช้ก�รต�อังก�ร ซึ่/8งอัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังเสน�บด�กรมทำ��หร�อัโกษ�ธี#บด� โดยจะส�งเจ��หน��ทำ�8ลงไปตรว่จเร�อัส#นคำ��ก�อัน เร�ยกว่�� ก�รเหย�ยบห�ว่ตะเภ� ๓.๒ ส#นคำ��ผ5กขึ้�ด คำ�อั ส#นคำ��ทำ�8ทำ�งร�ช้ก�รต�อังก�รและคำ#ดว่��ม�อั�นตร�ยห�กพ�อัคำ��จะทำ��ก�รต#ดต�อัซึ่��อัขึ้�ยก�นโดยตรง ได�แก� อั�ว่$ธี กระส$นปSน ด�งน��นร�ฐจ/งผ5กขึ้�ดก�รซึ่��อัขึ้�ยเส�ยเอัง ๓.๓ ส#นคำ��ต�อังห��ม คำ�อั ส#นคำ��ทำ�8ห�ย�กและม�ร�คำ�แพง ร�ษฎรต�อังน��ม�ขึ้�ยให�ทำ�งร�ช้ก�ร เพ�8อัทำ�งร�ช้ก�รจะได�น��ไปขึ้�ยให�พ�อัคำ��ต��งประเทำศิ จะได�เป?นก�รเพ#8มร�ยได�ให�แก�ร�ฐ ส#นคำ��ต�อังห��ม ได�แก� ง�ช้��ง ร�งนก ฝี�ง กฤษณ� ฯลฯ

๔. เง#นตร� สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นย�งคำงใช้�เง#นพดด�ว่งเหม�อันอัย$ธีย� แต�ประทำ�บตร�แตกต��งก�นอัอักไป แล�ว่แต�ตร�ประจ��ร�ช้ก�ลน��นๆ เช้�น ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ประทำ�บตร�อั$ณ�โลม ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ประทำ�บตร�คำร$ฑิก�บจ�กร ร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ประทำ�บตร�ปร�ส�ทำก�บจ�กร

สภาพ่ส�งคมและกี่ารู้ศึ�กี่ษา๑. สภ�พส�งคำม โคำรงสร��งขึ้อังส�งคำมไทำยในสม�ย

ร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นม�ล�กษณะคำล��ยคำล/งก�บส�งคำมอัย$ธีย� ถ/งแม�ภ�ยในส�งคำมจะไม�ม�ก�รแบ�งช้��นว่รรณะอัย��งอั#นเด�ย แต�ฐ�นะคำว่�มเป?นอัย5�ขึ้อังคำนก6แตกต��งก�นอัย��งม�ก แต�ละคำนจะส�ม�รถเล�8อันฐ�นะขึ้อังตนขึ้/�นได�ก6ต�อัเม�8อัได�ร�บคำว่�มด�คำว่�มช้อับหร�อัม�คำว่�มส�ม�รถ เช้�น ส�ม�ญจะม�โอัก�สเล�8อันฐ�นะขึ้อังตนจนกระทำ�8งเป?นถ/ง

204

ขึ้$นน�งได�ต�อังมได�ร�บก�รศิ/กษ� รว่มทำ��งม�คำว่�มส�ม�รถอัย5�ในต�ว่เอังด�ว่ย ก�รแบ�งช้นช้��นทำ�งส�งคำมขึ้อังคำนแบ�งได� ด�งน��

๑.๑ เจ��น�ยส5งส$ด ได�แก� พระมห�กษ�ตร#ย2และพระบรมว่งศิ�น$ว่งศิ

๑.๒ ขึ้$นน�งและขึ้��ร�ช้ก�รต��งๆ ทำ�8ม�ศิ�กด#น�ต��งแต� ๔๐๐-๑๐๐๐๐ ไร� ซึ่/8งม�คำว่�ม

เป?นอัย5�ด� ฐ�นะร�8�รว่ย ม�ส#ทำธี#พ#เศิษหล�ยอัย��ง๑.๓ ไพร�และส�ม�ญช้น ได�แก� ช้นส�ว่นใหญ�ขึ้อังประเทำศิ๑.๔ ทำ�ส เป?นผ5�ทำ�8ม�อั#สระในต�ว่เอัง แต�สภ�พคำว่�มเป?นอัย5�

ขึ้อังทำ�สในเม�อังไทำยด�กว่��ประเทำศิต��งๆ ม�ก ถ��ทำ�สทำ��คำว่�มด�คำว่�มช้อับต�อับ��นเม�อัง ก6ส�ม�รถเล�อักฐ�นะตนเอังเป?นขึ้$นน�งได� ส�ว่นขึ้$นน�งถ��ทำ��คำว่�มผ#ดร��ยแรงก6อั�จถ5กลดฐ�นะลงเป?นทำ�สได�เช้�นก�น ทำ�สในส�งคำมสม�ยน��น ได�แก� ทำ�สเช้ลย ทำ�สในเร�อันเบ��ย ทำ�สส#นไพ� ทำ�สได�ม�แต�บ#ด�ม�รด� ทำ�สทำ�8เล��ยว่ไว่�เม�8อัเก#ดทำ$พภ#กขึ้ภ�ย ทำ�สทำ�8ช้�ว่ยม�จ�กทำ�ณฑิโทำษ ทำ�สทำ��นให�

๒. ก�รศิ/กษ� ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ศิ5นย2กล�งขึ้อังก�รศิ/กษ�ทำ�8ส��คำ�ญม�อัย5� ๒ แห�ง คำ�อั ว่�งและว่�ด ขึ้$นน�งหร�อัผ5�ด�ม�ตระก5ลม�กส�งบ$ตรหล�นขึ้อังตนเขึ้��ไปฝีJกอับรมต�มว่�งและร�ช้ส��น�ก ถ��เป?นผ5�ช้�ยม�กฝี�กต�ว่เขึ้��เป?นมห�ดเล6ก เพ�8อัจะได�ศิ/กษ�ว่#ช้�ก�รต��งๆ ก�รใช้�อั�ว่$ธี ก�รใช้�พ�หนะในย�มสงคำร�ม ผ5�หญ#งฝีJกอับรมว่#ช้�แม�บ��นแม�เร�อัน ก�รเย6บปPกถ�กร�อัย ส��หร�บก�รศิ/กษ�ในว่�ด ส�ม�ญช้นม�กน��ล5กหล�นไปฝี�กต�ว่ไว่�ก�บพระต�มว่�ด เป?นล5กศิ#ษย2ส��หร�บใช้�สอัย หร�อับว่ช้อัย5�ก�บพระทำ�8ว่�ด พระจะได�สอันให�ห�ด

205

เขึ้�ยนอั��นว่#ช้�หน�งส�อั ว่#ช้�ด��นพระศิ�สน� เช้�น ภ�ษ�บ�ล� ส�นสกฤต และขึ้อัม และจะได�ร5 �จ�กขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ต��งๆ

ก�รเร�ยนทำ�8ส��คำ�ญอั�กแบบหน/8ง คำ�อั ก�รศิ/กษ�ว่#ช้�ช้�พต�มบรรพบ$ร$ษส�บตระก5ลถ��ยทำอัดก�นต�อัๆ ม� เช้�น แพทำย2 น�กกฎหม�ย คำร5อั�จ�รย2 หร�อัก�รส�บทำอัดอั�ช้�พก�นเป?นกล$�มต�มอั�ช้�พขึ้อังทำ�อังถ#8นน��น ๆ เช้�น ช้��งถม ช้��งทำอัง ช้��งปP� น ช้��งแกะสล�ก ฯลฯ

กี่ารู้ศึาสนาและขนบธรู้รู้มเน�ยมปรู้ะเพ่ณ� ๑. ศิ�สน� - ก�รส�งคำ�ยน�และช้��ระพระไตรปUฎก ก�รเส�ยกร$งคำร��งทำ�8 ๑ ทำ��ให�พระพ$ทำธีศิ�สน�เส�8อัมโทำรมลงไปม�ก และพระไตรปUฎกก6บกพร�อังอัย5�ม�ก ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ จ/งม�พระร�ช้ด��ร#ให�ทำ��ก�รส�งคำ�ยน�พระไตรปUฎกขึ้/�นทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ เม�8อั พ.ศิ.๒๓๓๑ ใช้�เว่ล�ประม�ณ ๕ เด�อัน พระสงฆ่2ทำ�8ม�ส�ว่นส��คำ�ญในก�รส�งคำ�ยน�พระไตรปUฎกน�� ได�แก� สมเด6จพระส�งฆ่ร�ช้ (ศิร�) พระว่�นร�ต (ส$) พระพ#มลธีรรม (ว่�ดพระเช้ต$พนฯ) พระพ$ฒ�จ�รย2 (เป=�) ทำรงพระกร$ณ�โปรดเกล��ฯให�ช้��ระพระไตรปUฎกต��งแต�คำร��งกร$งเก��ทำ�8กระจ�ดกระจ�ย ให�เป?นระเบ�ยบหมว่ดหม5� แล�ว่จ�รลงบนใบล�น คำ�ดลอักพระไตรปUฎกเป?นฉบ�บหลว่งขึ้/�น ปUดทำอังทำ��งปกหน��ปกหล�ง แลด��นขึ้��งเร�ยกว่�� ฉบ�บทำอังหร�อัทำอังใหญ� หร�อัฉบ�บทำอังทำ/บ และ“ ”

เช้#ญประด#ษฐ�นไว่�ในต5�ประด�บม$ก ในหอัพระมณเทำ�ยรธีรรมกล�งสระ ในว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มในพระบรมมห�ร�ช้ว่�ง

สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงส�งสมณทำ5ตไปย�งล�งก�เพ�8อัศิ/กษ�คำว่�มเป?นขึ้อังศิ�สน�ในล�งก�

และได�น��หน�อัพระศิร�มห�โพธี#ม�จ�กล�งก�

206

สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำรงให�ตรว่จสอับพระไตรปUฎกทำ��งจ�กล�งก�และมอัญ และให�จ�ร/กอัย��งสว่ยง�ม สม�ยน��ได�ร�บยกย�อังว่��ม�พระไตรปUฎกทำ�8สว่ยง�มและถ5กต�อังทำ�8ม�กทำ�8ส$ด - ก�รส�งคำ�ยน�พระธีรรมว่#น�ย ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ทำรงอัอักกฎหม�ยส��หร�บพระสงฆ่2หล�ยฉบ�บ เพร�ะพระสงฆ่2สม�ยน��นหย�อันพระธีรรมว่#น�ยไปม�ก ไม�สนใจเล��เร�ยนพระไตรปUฎก ก�รเทำศิน2 พระสงฆ่2เขึ้��ไปย$�งเก�8ยว่ก�บทำร�พย2ส#นขึ้อังฆ่ร�ว่�ส จ/งจ��เป?นเขึ้��ต�อังก��หนดโทำษขึ้��นร$นแรง สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 3 โปรดเกล��ฯ ให�ส��รว่จคำว่�มประพฤต#ขึ้อังสงฆ่2 ปร�กฏว่��พระสงฆ่2ถ5กจ�บส/กและหน�เขึ้��ปR�เป?นอั�นม�ก - ก�รต��งธีรรมย$ต#กน#ก�ย ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ สมเด6จพระเจ��น�อังย�เธีอัเจ��ฟ้=�มงก$ฏทำรงผนว่ช้อัย5� ณ ว่�ดมห�ธี�ต$ ทำรงสนพระทำ�ยศิ/กษ�พระไตรปUฎก พระพ$ทำธีว่จนะ และพระธีรรมว่#น�ยและทำรงเห6นว่�� พระภ#กษ$สงฆ่2ในสม�ยน��นไม�ได�เคำร�งคำร�ดในพระธีรรมว่#น�ย จ/งต�อังก�รจะทำ��ก�รส�งคำ�ยน�เส�ยใหม� พระอังคำ2ได�ทำรงพบพระภ#กษ$ร�ม�ญผ5�หน/8ง ช้�8อั ซึ่�ย เคำร�งคำร�ดในพระธีรรมว่#น�ยม�ก พระอังคำ2จ/งทำรงถ�อัเป?นแบบอัย��งและทำรงปฏ#บ�ต#ต�มอัย��งเคำร�งคำร�ด ขึ้�อัปฏ#บ�ต#ขึ้อังพระอังคำ2จ/งผ#ดไปจ�กพระสงฆ่2ร5ปอั�8นๆ ก�รห�มผ��ก6เป?นแบบร�ม�ญ พระอังคำ2จ/งย��ยทำ�8ประทำ�บม�อัย5� ณ ว่�ดสมอัร�ย (ว่�ดร�ช้�ธี#ว่�ส) ทำรงให�น�มคำณะสงฆ่2ขึ้อังพระอังคำ2ว่�� คำณะ“

สงฆ่2ธีรรมย$ต#กน#ก�ย ส�ว่นคำณะสงฆ่2เด#มเร�ยกตนเอังว่�� คำณะ” “

สงฆ่2มห�น#ก�ย หล�กธีรรมขึ้อังคำณะสงฆ่2ฝีR�ยธีรรมย$ต#กน#ก�ย ”

ถ�อัว่��เป?นหล�กธีรรมถ5กต�อัง เช้�8อัในส#8งทำ�8ม�เหต$ผลม�กขึ้/�น ทำ��ให�ใกล�ช้#ดและได�ร�บคำว่�มเล�8อัมใสจ�กประช้�ช้นม�กขึ้/�น ทำ�8ส��คำ�ญคำ�อั ม�ก�รเปล�8ยนแปลงก�รเทำศิน2 จ�กภ�ษ�บ�ล�เป?นภ�ษ�ไทำย ทำ��ให�เขึ้��ใจง��ย

207

- ก�รส�งสมณทำ5ตไปล�งก� สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ได�ม�พระภ#กษ$ล�งก� ช้�8อั พระส�สนว่งศิ2 อั�ญเช้#ญพระบรมส�ร�ร#กธี�ต$และต�นโพธี#Yล�งก�ม�ถว่�ยใน พ.ศิ. ๒๓๕๗ ไทำยได�ส�งสมณทำ5ตไปย�งล�งก�ทำว่�ป เพ�8อัสอับสว่นพระศิ�สน�ทำ��งหมด ๙ ร5ป ม�พระอั�จ�รย2ด�ก�บพระอั�จ�รย2เทำพเป?นห�ว่หน�� และได�น��หน�อัพระศิร�มห�โพธี#Yม�จ�กล�งก� ๖ ต�น ถ�อัว่��เป?นต�นโพธี#Yทำ�8ส�บเช้��อัส�ยม�จ�กต�นโพธี#Yทำ�8พระพ$ทำธีเจ��ตร�สร5 �ทำ�8พ$ทำธีคำย�ในอั#นเด�ย โปรดเกล��ฯให�น��ไปปล5กทำ�8นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ๒ ต�น ว่�ดส$ทำ�ศิน2ฯ ๑ ต�น ว่�ดสระเกต$ฯ ๑ ต�น ทำ�8กล�นต�น ๑ ต�น และว่�ดมห�ธี�ต$ ๑ ต�น สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ พระสงฆ่2เด#นทำ�งไปล�งก�เพ�8อัขึ้อัย�มพระไตรปUฎกม�ตรว่จสอับก�บขึ้อังไทำย ๒ คำร��ง คำร��งทำ�8 ๑ พ.ศิ.๒๓๘๕ คำร��งทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๘๗ กว่��จะส�งคำ�นก6ล�ว่งเขึ้��สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ - ก�รสร��งและปฏ#ส�งขึ้รณ2ว่�ด ศิ�สน�น�บเป?นศิ5นย2รว่มจ#ตใจขึ้อังคำนไทำยทำ��งปว่งไม�ว่��ประช้�ช้นหร�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ส�ว่นหน/8งขึ้อังพระร�ช้กรณ�ยก#จขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2เก�อับทำ$กร�ช้ก�ลในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�นคำ�อั ก�รสร��งและปฏ#ส�งขึ้รณ2ว่�ด ม�ด�งน�� ๑) ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�สร��งขึ้/�นในเขึ้ตพระบรมมห�ร�ช้ว่�งช้��นนอัก เพ�8อัใช้�ประกอับพ#ธี�กรรมทำ�งศิ�สน� ให�ม�ล�กษณะคำล��ยคำล/งก�บว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญสม�ยอัย$ธีย� และว่�ดมห�ธี�ต$สม�ยกร$งส$โขึ้ทำ�ย เป?นทำ�8ประด#ษฐ�นแก�ว่มรกต หร�อัพระพ$ทำธีมห�มณ�ร�ตนปฏ#ม�กร ว่�ดน��จ/งได�ช้�8อัอั�กอัย��งหน/8งว่�� ว่�ด“

พระแก�ว่”

208

๒) ว่�ดส$ทำ�ศินเทำพว่ร�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�สร��งว่�ดขึ้น�ดใหญ�เช้�นเด�ยว่ก�บว่�นพน�ญเช้#งสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� บร#เว่ณก��แพงพระนคำรตรงใจกล�งเม�อังกร$งเทำพฯ เป?นทำ�8ประะด#ษฐ�นขึ้อังพระศิร�ศิ�กยม$น� หร�อัพระโตหล�อัด�ว่ยโลหะ ซึ่/8งอั�ญเช้#ญม�จ�กว่#ห�รหลว่งว่�ดมห�ธี�ต$ ส$โขึ้ทำ�ย ว่�นน��ได�ช้�8อัอั�กอัย��งหน/8งว่�� ว่�ดพระโต“ ”

๓) ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลคำล�ร�ม พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�ปฏ#ว่�งขึ้รณ2ขึ้/�นม�ใหม�จ�กเด#มช้�8อัว่�� ว่�ดโพธี�ร�ม พระร�ช้ทำ�นน�มว่�� ว่�ดพระ“

เช้ต#พนว่#มลม�งคำล�ว่�ส ต�อัม�เปล�8ยนเป?น ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม (สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔) เป?นทำ�8ประด#ษฐ�นพระพ$ทำธีร5ปย�นอังคำ2ใหญ�จ�กว่�ดพระศิร�สรรเพช้ญ กร$งศิร�อัย$ธีย� และพระพ$ทำธีส�ว่กปฏ#ม�กร ว่�ดคำ5ห�สว่รรคำ2 กร$งธีนบ$ร� ต�อัม�พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��อัย5�ห�ว่โปรดเกล��ฯ ให�บ5รณปฏ#ส�งขึ้รณ2ขึ้/�นใหม�และโปรดเกล��ฯ ให�ประช้$มน�กปร�ช้ญ2 ร�ช้บ�ณฑิ#ต และช้��งต��งๆให�ช้�ว่ยก�นช้��ระต��ร�ต��งๆ เช้�น ว่#ช้�แพทำย2โบร�ณ ย�แก�โรคำต��งๆ ต��ร�หมอันว่ด กว่�น#พนธี2ต��งๆ โดยจ�ร/กไว่�บนแผ�นศิ#ล�ต�มเส�และผน�งร�ยรอับบร#เว่ณว่�ด ว่�ดน��จ/งจ�ดว่��เป?น ว่#ทำย�ล�ยแห�งแรกใน“

ประเทำศิไทำย”

๔) ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม เป?นว่�ดโบร�ณสร��งแต�คำร��งกร$งศิร�อัย$ธีย� เด#มเร�ยกว่�� ว่�ดมะกอัก แล�ว่เปล�8ยนเป?นว่�ดแจ�งในสม�ยพระเจ��ต�กส#นมห�ร�ช้ คำร��นถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ สมเด6จพระเจ��ล5กย�เธีอัเจ��ฟ้=�กรมหลว่งอั#สรส$นทำร (ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒)

ได�ทำรงสร��งพระอั$โบสถใหม� เม�8อัขึ้/�นคำรอังร�ช้ย2เป?นพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย ได�โปรดเกล��ฯ พระร�ช้ทำ�นน�มว่�ดว่�� ว่�ด

209

อัร$ณร�ช้ธี�ร�ม ภ�ยหล�งเปล�8ยนเป?น ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม ว่�ดน��ม�พระปร�งคำ2อังคำ2ใหม�ทำ�8เป?นป5ช้น�ยสถ�นทำ�8ส��คำ�ญและงดง�มม�ก ๒. ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�สม�ยต�นร�ตนโกส#นทำร2ย/ดต�มแบบอัย$ธีย� ทำ�8ส��คำ�ญได�แก� ๒.๑ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพระมห�กษ�ตร#ย2 เช้�น พระร�ช้พ#ธี�บรมร�ช้�ภ#เษก พระร�ช้พ#ธี�โสก�นต2 (โกนจ$ก) พระร�ช้พ#ธี�พระเมร$ม�ศิ (ก�รเผ�พระบรมศิพ) พระร�ช้พ#ธี�ฉ�ตรมงคำล พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้ช้��งเผ�อัก ฯลฯ ๒.๒ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพร�หมณ2 เช้�น พ#ธี�ก�รโล�ช้#งช้�� ก�รสร��งโบสถ2พร�หมณ2 ฯลฯ ๒.๓ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่บ��นเม�อัง เช้�น พระร�ช้พ#ธี�ถ�อัน���พ#พ�ฒน2ส�ตย� พระร�ช้พ#ธี�อั�พ�ธีพ#น�ศิ พระร�ช้พ#ธี�พ�ช้มงคำล ฯลฯ ๒.๔ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บช้�ว่บ��น เช้�น ก�รเล�นเพลงส�กว่� พ#ธี�ก�รทำ��ขึ้ว่�ญน�คำ ก�รแต�งง�น ก�รเผ�ศิพ ก�รโกนจ$ก พ#ธี�ตร$ษสงกร�นต2 ส�รทำไทำย ฯลฯ ๒.๕ ขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�เก�8ยว่ก�บพระพ$ทำธีศิ�สน� เช้�น พ#ธี�ว่#ส�ขึ้บ5ช้� อั�ส�ฬหบ5ช้� ม�ฆ่บ5ช้� เขึ้��พรรษ� อัอักพรรษ� ก�รบว่ช้น�คำ เทำศิน2มห�ช้�ต# สมโภช้พระแก�ว่มรกต ฯลฯ พระร�ช้พ#ธี�และขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ�ต��งๆทำ�8ส��คำ�ญๆ ต��งแต�สม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� คำร��นม�ถ/งสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5หล�ยพ#ธี� เช้�น พระร�ช้พ#ธี�บรมร�ช้�ภ#เษก พระร�ช้พ#ธี�โสก�นต2 พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้ช้��งเผ�อัก พระร�ช้พ#ธี�สมโภช้พระแก�ว่มรกต ก�รเล�นส�กว่� พระร�ช้พ#ธี�ตร�ย�มปว่�ย(โล�ช้#งช้��) พระร�ช้พ#ธี�

210

เสด6จพระร�ช้ด��เน#นทำอัดผ��พระกฐ#นโดยกระบว่นพย$หย�ตร� ทำ�งสถลม�รคำและช้ลม�รคำ พระร�ช้พ#ธี�อั�พ�ธีพ#น�ศิ พระร�ช้พ#ธี�ว่�นว่#ส�ขึ้บ5ช้� ฯลฯ พระร�ช้พ#ธี�ด��งเด#มเก��แก�ขึ้อังไทำยน��แสดงให�เห6นถ/งอั�รยธีรรมทำ�8เจร#ญร$ �งเร�อัง คำว่�มส�ม�คำคำ�กลมเกล�ยว่ขึ้อังคำนในช้�ต# รว่มทำ��งคำว่�มม�8นคำงเป?นปJกแผ�นม�ช้��น�นขึ้อังช้�ต#ไทำย

วรู้รู้ณกี่รู้รู้มและศึ$ลปกี่รู้รู้ม ๑. ด��นว่รรณกรรม สม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ร�ช้ส��น�กจ�ดว่��เป?นศิ5นย2กล�งขึ้อังว่รรณกรรมและเป?นทำ�8ช้$มน$มขึ้อังบรรด�กว่�ทำ� �งหล�ย ซึ่/8งม�ทำ� �งอังคำ2พระมห�กษ�ตร#ย2 เจ��น�ยและบ$คำคำลธีรรมด� ว่รรณคำด�ทำ�8ส��คำ�ญในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ได�แก� ร�มเก�ยรต#Y ร�ช้�ธี#ร�ช้ และส�มกbก ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงน#พนธี2บทำละคำรไว่�หล�ยเร�8อัง แต�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังม�กทำ�8ส$ด คำ�อั บทำละคำรเร�8อังอั#เหน� ส�ว่นกว่�เอักสม�ยน�� คำ�อั ส$นทำรภ5� ซึ่/8งม�ผลง�นช้��นเย�8ยมหล�ยประเภทำด�ว่ยก�น ม�ทำ� �งบทำละคำร เสภ� น#ร�ศิ บทำเห� และกลอัน เช้�น เสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน น#ร�ศิภ5เขึ้�ทำอัง กลอันส$ภ�ษ#ตสอันหญ#ง ฯลฯ ๒. ด��นศิ#ลปกรรม ศิ#ลปะแขึ้นงต��งๆ ได�ร�บก�รฟ้S� นฟ้5อัย��งจร#งจ�งจนกล�บเจร#ญร$ �งเร�อังเหม�อันสม�ยกร$งศิร�อัย$ธีย� สถ�ปPตยกรรมทำ�8สร��งอัย��งประณ�ตงดง�ม ทำรงคำ$ณคำ��ย#8งขึ้อังช้�ต# ได�แก� พระร�บรมมห�ร�ช้ว่�ง ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ว่�ดพระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม และว่�ดร�ช้โรส�ร�ม ซึ่/8งทำ��ง ๓ ว่�ดหล�งน��เป?นประจ��ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑, ๒, ๓ ต�มล��ด�บ นอักจ�กน��แล�ว่ช้��งส#บหม5�ย�งร�ว่มก�นสร��งผลง�นไว่�ม�กม�ย เช้�น เคำร�8อังร�ช้5ปโภคำขึ้อังอังคำ2พระมห�กษ�ตร#ย2 เคำร�8อังร�ช้กก$ธีภ�ณฑิ2

211

เร�อัพระทำ�8น� 8งส$พรรณหงส2 ต5�พระไตรปUฎกล�ยรดน��� และเคำร�8อังถ�ว่ยช้�มเบญจรงคำ2 จ#ตรกรรม ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ย�งคำงเล�ยนแบบกร$งศิร�อัย$ธีย� เช้�น ก�รว่�ดภ�พในอั�คำ�รทำ�8เป?นพระอั$โบสถ หร�อัพระว่#ห�ร ม�กจะว่�ดภ�พเทำพช้$มน$ม ต��งแต�เหน�อัระด�บหน��ต��งขึ้/�นไปจนถ/งเพด�น ส�ว่นช้�ว่งระหว่��งช้�อังหน��ต��งจะว่�ดภ�พพ$ทำธีประว่�ต# หร�อัเทำศิช้�ต#ช้�ดก ผน�งด��นหล�งพระประธี�นว่�ดภ�พเร�8อังไตรภ5ม# และผน�งตรงหน��พระประธี�นว่�ดภ�พพระพ$ทำธีเจ��ตอันม�รผจญ เช้�น ภ�พจ#ตรกรรมในพระทำ�8น�8งพ$ทำไธีสว่รรย2 พระร�ช้ว่�งบว่รสถ�นมงคำล ภ�พจ#ตรกรรมฝี�ผน�งด��นตะว่�นอัอักและตะว่�นตกในพระอั$โบสถว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ฯลฯ ทำ��งสอังแห�งน��เป?นง�นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ต�อัม�ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ไม�ม�ง�นให�เห6นเด�นช้�ด เน�8อังจ�กก�รก�อัสร��งทำ�8ส��คำ�ญม�กจะเสร6จในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ด�งน��นภ�พจ#ตรกรรมทำ�8ประด�บอั�คำ�รน��นๆ ม�กจะเป?นภ�พจ#ตรกรรมในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำ��งส#�น ม�กจะเป?นภ�พจ#ตรกรรมในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำ��งส#�น ถ�อัได�ว่��ร$ �งเร�อังทำ�8ส$ดในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น และม�อั#ทำธี#พลขึ้อังศิ#ลปะจ�นเขึ้��ม�เก�8ยว่ขึ้�อังด�ว่ย เพร�ะก�รทำ�8ม�ก�รต#ดต�อัคำ��ขึ้�ยก�บจ�น ประกอับก�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ทำรงน#ยมด�ว่ย เห6นได�ช้�ดจ�กว่�ดหลว่งในร�ช้ก�ลน�� อั�คำ�รจะสร��งแบบจ�นเป?นส�ว่นม�ก จ#ตรกรเอักทำ�8ม�ฝีHม�อัช้��นคำร5ม�ผลง�นด�เด�นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ คำ�อั หลว่งว่#จ#ตรเจษฎ� หร�อัทำ�8เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� คำร5ทำอังอัย5� และคำร5คำง หร�อัทำ�8เร�ยกก�นทำ�8ว่ไปว่�� คำงแปcะ ผลง�นขึ้อังทำ��งสอังทำ��นน��ถ�อัว่��เป?นมรดกทำ�งจ#ตรกรรมทำ�8ล���คำ��อัย��งย#8ง ภ�พจ#ตรกรรมทำ�8ส��คำ�ญในร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ได�แก� ภ�พจ#ต

212

กรรมทำ�8พระเช้ต$พนว่#มลม�งคำล�ร�ม ว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�ม ว่�ดอัร$ณร�ช้ว่ร�ร�ม ว่�ดบ�งย�8ขึ้�น เป?นต�น น�ฏศิ#ลปFและดนตร�ไทำยเจร#ญทำ�8ส$ดในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ เพร�ะพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ยทำรงเป?นกว่� เป?นศิ#ลปUน และทำรงสนพระทำ�ยง�นด��นน��เป?นพ#เศิษ ก�รเล�นโขึ้นในร�ช้ก�ลน��ได�ใช้�เป?นแบบแผนขึ้อังช้�ต#ส�บต�อัม�

กี่ารู้ต้*างปรู้ะเทศึสม�ยกี่รู้�งรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้% ไทำยม�ก�รต#ดต�อัส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��น ด�งน�� ๑. คำว่�มส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��น นโยบ�ยต��งประเทำศิทำ�8ส��คำ�ญขึ้อังไทำยเก�8ยว่ก�บประเทำศิเพ�8อันบ��นในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ม�ด�งน�� ๑.๑ ก�รป=อังก�นเอักร�ช้ขึ้อังประเทำศิ ในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ไทำยทำ��สงคำร�มก�บพม��ทำ��งหมด ๑๐ คำร��ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ น��ม�ก�รทำ��สงคำร�ม ๗ คำร��ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ๑ คำร��ง สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ๑ คำร��ง และในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ๑ คำร��ง แต�ส�ว่นใหญ�ขึ้อังสงคำร�มในระยะหล�งเป?นสงคำร�มย�อัยๆ เน�8อังจ�กกรณ�พ#พ�ทำก�นแถบช้�ยแดนระหว่��งประเทำศิ คำร��งส��คำ�ญทำ�8ส$ดเก#ดในสม�ยพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ คำ�อั ศิ/กเก��ทำ�พ เป?นสงคำร�มทำ�8ไทำยต�อังร�บศิ/กหน�ก เพร�ะพม��ได�ใช้�ก��ล�งเขึ้��ต�ไทำยจ�กทำ$กด��นในเว่ล�เด�ยว่ก�น หว่�งจะให�ไทำยพะว่��พะว่�ง แบ�งก��ล�งอัอักร�บศิ/กทำ�8ม�ทำ$กทำ#ศิทำ$กทำ�ง โดยไม�ต�อังก�รให�ไทำยส�ม�รถรว่มก��ล�งได� ส�ว่นไทำยก��ล�งพลน�อัยกว่��พม��ถ/งคำร/8งต�อัคำร/8ง ถ��จะแบ�งทำห�รอัอักไปร�กษ�เขึ้ตแดนทำ$กทำ�งทำ�8พม��จะยกเขึ้��ม� ก��ล�งฝีR�ย

213

ไทำยจะอั�อันแอัและเส�ยเปร�ยบ อั�กประก�รหน/8งไทำยพ/8งสร��งเม�อังใหม�ได� ๓ ปHเทำ��น��น ไม�ทำ�นได�ปร�บปร$งห�ว่เม�อังทำ�งภ�คำเหน�อัจ/งทำ��ให�ขึ้�ดก��ลงต��นทำ�นไป ด�งน��นพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้และบรรด�ขึ้��ร�ช้ก�รช้��นผ5�ใหญ� ม�คำว่�มเห6นพ�อังต�อังก�นว่��คำว่รร�บศิ/กทำ�งด��นทำ�8ส��คำ�ญก�อัน ด��นทำ�8ไม�ส��คำ�ญน�กจะปล�อัยไว่�ช้�8ว่คำร�ว่ เม�8อัส�ม�รถเอั�ช้�ยช้นะขึ้��ศิ/กทำ�8เป?นทำ�พส��คำ�ญได�แล�ว่จ/งจะห�นไปปร�บขึ้��ศิ/กทำ�งอั�8นต�อัไป ก�รจ�ดทำ�พขึ้อังพม�� ก�รรบคำร��งน��พระเจ��ปด$งจอัมทำ�พ ทำรงจ�ดทำ�พ ด�งน�� ทำ�พทำ�8 ๑ แบ�งเป?นทำ�พบกและทำ�พเร�อั ทำ�พบกม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังปPกษ2ใต�ขึ้อังไทำย ต��งแต�เม�อังช้$มพรถ/งสงขึ้ล� เป?นก�รต�ดคำว่�มช้�ว่ยเหล�อัจ�กทำ�งใต� ส�ว่นทำ�พเร�อัม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังช้�ยทำะเลทำ�งฝีP8 งตะว่�นตก ต��งแต�เม�อังตะก�8ว่ปR�ลงไปจนถ/งเม�อังถล�ง และย�งม�ห��ทำ�8ห�เสบ�ยงอั�ห�รให�แก�กอังทำ�พด�ว่ย ทำ�พทำ�8 ๒ ให�รว่บรว่มพลทำ�8ทำว่�ยและให�เด#นทำ�พเขึ้��ทำ�งด��นบ�อังต�� (อัย5�จ�งหว่�ดร�ช้บ$ร�) ให�ต�เม�อังร�ช้บ$ร� เพช้รบ$ร� ไปบรรจบก�บทำ�พทำ�8 ๑ ทำ�8ช้$มพร ทำ�พทำ�8 ๓ เขึ้��ทำ�งเม�อังเช้�ยงแสน ต�เม�อังล��ป�ง สว่รรคำโลก ส$โขึ้ทำ�ย นคำรสว่รรคำ2 ลงม�บรรจบก�บทำ�พหลว่งทำ�8กร$งเทำพฯ ทำ�พทำ�8 ๔, ๕, ๖, ๗, ๘ ช้$มน$มทำ�พทำ�8เม�อังเม�ะตะมะก�อัน ต�อัจ�กน��นจ/งเด#นทำ�พต�มล��ด�บก�นเขึ้��เม�อังไทำย ทำ�งด��นเจด�ย2ส�มอังคำ2 ลงม�ต�กร$งเทำพฯ

214

ทำ�พทำ�8 ๙ ม�หน��ทำ�8ต�ห�ว่เม�อังเหน�อัร#มฝีP8 งแม�น���ปUง ต��งแต�เม�อังต�ก ก��แพงเพช้ร ลงม�บรรจบก�บทำ�พหลว่งทำ�8กร$งเทำพฯ ก�รจ�ดทำ�พขึ้อังไทำย ม�ด�งน�� ทำ�พทำ�8 ๑ ทำ�งด��นเหน�อัให�กรมพระร�ช้ว่�งหล�ง ในขึ้ณะน��นย�งทำรงด��รงยศิเจ��ฟ้=�กรมหลว่งอัร$ร�กษ2เทำเว่ศิร2 เป?นแม�ทำ�พคำอัยร�บทำ�พพม��ทำ�งด��นเหน�อั ไม�ให�ยกทำ�พเขึ้��กร$งเทำพฯได� ทำ�พทำ�8 ๒ ทำ�งด��นก�ญจนบ$ร�เป?นทำ�พใหญ�กว่��ทำ$กด��น ให�คำอัยต��งร�บพม��ทำ�8ยกเขึ้��ม�ทำ�งด��นเจด�ย2ส�มอังคำ2 ทำ�พน��เป?นทำ�พส��คำ�ญ เพร�ะพระเจ��ปด$งยกทำ�พเขึ้��ม�ด��นน�� แม�ทำ�พคำนส��คำ�ญคำ�อั สมเด6จพระอัน$ช้�ธี#ร�ช้ กรมพระร�ช้ว่�งบว่รมห�ส$รส#งหน�ทำ ทำ�พทำ�8 ๓ ทำ�งตะว่�นตกเฉ�ยงใต� ม�หน��ทำ�8ร �กษ�ทำ�งล��เล�ยงขึ้อังกอังทำ�พทำ�8 2 และคำอัยต��นทำ�งทำ�พพม��ทำ�8จะยกม�จ�กทำ�งใต� และทำ�8จะเขึ้��ม�ทำ�งด��นบ�อังต�� แม�ทำ�พคำนส��คำ�ญคำ�อั เจ��พระย�ธีรรม�ก�บเจ��พระย�ยมร�ช้ ทำ�พทำ�8 ๔ ทำ�พหลว่ง พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ทำรงเป?นจอัมทำ�พต��งอัย5�ทำ�8กร$งเทำพฯ เป?นกอังหน$น ถ��ขึ้��ศิ/กด��นไหนหน�กจะได�ยกไปช้�ว่ยได�ทำ�นก�ร ในศิ/กเก��ทำ�พน�� ทำ��ให�เก#ดว่�รสตร� ๒ ทำ��น คำ�อั คำ$ณหญ#งจ�น ภรรย�เจ��เม�อังถล�ง และคำ$ณม$กน�อังส�ว่ ได�แสดงคำว่�มกล��ห�ญ รว่บรว่มผ5�คำนป=อังก�นเม�อังถล�งไว่�ได� โดยใช้�อั$บ�ยหลอักล�อัทำห�รพม�� เสร6จศิ/กพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�

215

โลกมห�ร�ช้จ/งโปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�คำ$ณหญ#งจ�น เป?นทำ��ว่เทำพกระษ�ตร� คำ$ณม$กเป?นทำ��ว่ศิร�ส$นทำร ๑.๒ ก�รขึ้ย�ยอั�ณ�เขึ้ตและป=อังก�นด#นแดนประเทำศิร�ช้ อั�ณ�เขึ้ตขึ้อังไทำยในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ม�อั�ณ�เขึ้ตกว่��งขึ้ว่�งม�ก นอักจ�กด#นแดนทำ�8เป?นประเทำศิไทำยในปPจจ$บ�นแล�ว่ย�งรว่บรว่มเอั�ด#นแดนขึ้อังประเทำศิล�ว่ เขึ้มร ห�ว่เม�อังมล�ย5ตอันเหน�อั และด#นแดนตอันล��งขึ้อังพม��ทำ�8เป?นห�ว่เม�อังทำว่�ย มะร#ด และตะน�ว่ศิร� ๒. คำว่�มส�มพ�นธี2ก�บประเทำศิตะว่�นตกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น ๒.๑ โปรต$เกส ฝีร�8งช้�ต#แรกทำ�8เขึ้��ม�ต#ดต�อัก�บไทำยในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ตอันต�น คำ�อัช้�ว่โปรต$เกส ช้�8อั อั�นโตน#โอั เดอั ว่#เสนทำ2 (Antonio de Veesent) คำนทำ�8ว่ไป เร�ยกว่�� อังคำน“

ว่�เสน เป?นอั�ญเช้#ญพระร�ช้ส�สน2จ�กกร$งล#สบอันม�ย�ง”

ประเทำศิไทำย พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ โปรดเกล��ฯ ให�ก�รต�อันร�บอัย��งใหญ�โตและทำรงให�อังคำนว่�เสนเขึ้��เฝี=�ด�ว่ย และทำ�งไทำยได�ม�พระร�ช้ส�สน2ตอับมอับให�อังตนว่�เสนเป?นผ5�อั�ญเช้#ญกล�บไป ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย พ.ศิ.๒๓๖๑ ได�ส�งเร�อัช้�8อั ม�ล�พระนคำร อัอักไปคำ��ขึ้�ยก�บโปรต$เกสทำ�8เม�อังม�เกb� ในก�รต#ดต�อัคำร��งน��ไทำยได�ร�บก�รต�อันร�บเป?นอัย��งด� ขึ้�กล�บขึ้��หลว่งโปรต$เกสทำ�8ม�เกb�ได�ส�ง คำ�ร2ลอัส ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� (Carlos Manuel Silviera) เป?นทำ5ตอั�ญเช้#ญพระร�ช้ส�สน2เขึ้��ม�ขึ้อัเจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ก�บไทำย พร�อัมทำ��งส�งเคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รม�ให�ม�กม�ย โดยให�ก�ร

216

ต�อันร�บและอั��นว่ยคำว่�มสะดว่กเป?นอัย��งด� ในขึ้ณะน��นไทำยม�คำว่�มประสงคำ2จะซึ่��อัอั�ว่$ธีปSน ซึ่/8งโปรต$เกสก6ย#นยอัมจ�ดห�ซึ่��อัปSนคำ�บศิ#ล�ให�ไทำยถ/ง ๔๐๐ กระบอัก พ.ศิ. ๒๓๖๓ กษ�ตร#ย2โปรต$เกสม�พระร�ช้ประสงคำ2จะขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลขึ้/�นในประเทำศิไทำยขึ้อังขึ้อัให�คำ�ร2ลอัส ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� เป?นกงส$ลโปรต$เกสประจ��ประเทำศิไทำย ซึ่/8งไทำยก6ยอัมแต�โดยด� ซึ่/8งน�บว่��เป?นก�รต��งสถ�นกงส$ลต��งประเทำศิเป?นคำร��งแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 และร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ โปรดเกล��ฯ แต�งต��งให�คำ�ร2ลอัส เดอั ม�น5แอัล ซึ่#ลเว่�ยร� ร�บร�ช้ก�รเป?นขึ้$นน�ง พระร�ช้ทำ�นต��แหน�งให�เป?น หลว่งอัภ�ยพ�น#ช้ ๒.๒ อั�งกฤษ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ พระย�ไทำรบ$ร� คำ�อั อั�บด$ลละ โทำก$ร�มซึ่ะ ตกลงเซึ่6นส�ญญ�ให�อั�งกฤษเช้��เก�ะหม�ก (ปHน�ง) และสม�ร�งไพร ซึ่/8งเป?นด#นแดนทำ�8อัย5�ตรงขึ้��มเก�ะหม�กปHละ ๑,๐๐๐ เหร�ยญ ซึ่/8งด#นแดนเหล��น��อัย5�ในคำว่�มด5แลขึ้อังไทำย เหต$ทำ�8พระย�ไทำรบ$ร�ให�อั�งกฤษเช้��ด#นแดนทำ��ง ๒ น�� ก6เพ�8อัหว่�งพ/8งอั�งกฤษให�พ�นจ�กอั#ทำธี#พลขึ้อังไทำย แต�อั�งกฤษก6พย�ย�มผ5กไมตร�ก�บไทำย โดยให� ฟ้ร�นซึ่#ส ไลทำ2 หร�อัก�บปต�นไลทำ2 (Francis Light) น��ด�บประด�บพลอัยก�บปU8 นด��มเง#นม�ทำ5ลเกล��ฯ ถว่�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ พระอังคำ2จ/งทำรงพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Yว่�� พระย�ร�ช้กปUต�น ซึ่/8งเป?นช้�ว่“ ”

ย$โรปคำนแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2ทำ�8เขึ้��ร�บร�ช้ก�รเป?นขึ้$นน�ง และได�ร�บพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Y สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พ.ศิ. ๒๓๖๕ ม�ร2คำว่#ส เฮสต#งส2 (Marquis Hestings) ผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษทำ�8อั#นเด�ย ได�ส�งน�ยจอัห2น คำรอัว่2เฟ้Uร2ด (John Craeford) หร�อัทำ�8คำนไทำยเร�ยกว่�� ก�ระฟ้Pด น��เคำร�8อังร�ช้บรรณ�ก�รเขึ้��ม�เจร#ญ“ ”

217

ส�มพ�นธีไมตร�ก�บไทำย พร�อัมม�ขึ้อัเจรจ�เพ�8อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำยโดยม$�งหว่�งจะขึ้ย�ยตล�ดก�รคำ��เขึ้��ม�ในไทำย ให�ไทำยยอัมร�บก�รเช้��เก�ะหม�กและสม�ร�งไพรขึ้อังอั�งกฤษ ขึ้อัให�ไทำยยกเล#กและลดหย�อันก�รเก6บภ�ษ�บ�งอัย��ง และต�อังก�รม�ศิ/กษ�เร�8อังร�ว่คำว่�มเป?นม�ขึ้อังบ��นเม�อังไทำยให�ละเอั�ยด เพ�8อัจะได�ทำ��แผนทำ�8และทำ��ร�ยง�นเก�8ยว่ก�บพ�นธี$2พ�ช้ พ�นธี$2ส�ตว่2ต��งๆ ประช้�กร สภ�พคำว่�มเป?นอัย5�และคำว่�มเป?นไปขึ้อังไทำยต�อัร�ฐบ�ลอั�งกฤษ แต�ปร�กฏว่��ก�รเจรจ�ไม�ประสบผลส��เร6จ ด�ว่ยเหต$ผลด�งต�อัไปน�� - ทำ��ง 2 ฝีR�ยไม�เขึ้��ใจภ�ษ�ก�นด�พอั ต�อังใช้�ล��มแปลก�นหล�ยต�อั ทำ��ให�คำว่�มหม�ยคำล�ดเคำล�8อันไป ล��มขึ้อังทำ��งสอังฝีR�ยเป?นพว่กคำนช้��นต�8�พว่กกะล�ส�เร�อั ทำ��ให�ขึ้$นน�งไทำยและคำรอัว่2เฟ้Uร2ดไม�เขึ้��ใจก�นประเพณ�บ�งอัย��งขึ้อังไทำยทำ��ให�ฝีร�8งด5ถ5กเหย�ยดหย�ม เช้�น ขึ้$นน�งอัอักร�บแขึ้กเม�อังไม�ยอัมสว่มเส��อั - คำรอัว่2เฟ้Uร2ดไม�พอัใจทำ�8ไทำยไม�ยอัมอั�อันน�อัมต�อัอั�งกฤษเหม�อันพว่กช้ว่�และมล�ย5ทำ�8เคำยเป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังอั�งกฤษ ส�ว่นไทำยไม�พอัใจทำ�8อั�งกฤษแสดงทำ��ทำ�งเย�อัหย#8งขึ้�มขึ้5�ด5หม#8นไทำย ไม�เหม�อันก�บจ�นทำ�8ปฏ#บ�ต#ตนอั�อันน�อัมย#นยอัมทำ��ต�มระเบ�ยบต��งๆ อัย��งด� - ไทำยไม�ยอัมตกลงปPญห�ด#นแดนไทำรบ$ร�ทำ�8อั�งกฤษขึ้อัร�อัง - คำอัรว่2 เฟ้Uร2ดทำ��ก�รส��รว่จระด�บน���ต�มป�กอั��ว่ไทำยเพ�8อัทำ��แผนทำ�8 ทำ��ให�ไทำยไม�พอัใจ ต�อัม�คำรอัว่2เฟ้Uร2ดได�ส�งผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษประจ��ส#งคำโปร2เขึ้��ม�เจร#ญส�มพ�นธีไมตร�ต�อัไทำย ปร�กฏว่��ไทำยเร#8มม�ก�รคำ��ขึ้�ยก�บอั�งกฤษม�กขึ้/�น ถ/งก�บม�พ�อัคำ��อั�งกฤษเขึ้��ม�ต��งร��นคำ��ในกร$งเทำพฯ ช้�8อั โรเบอัร2

218

ต ฮ�นเตอัร2 ( Robert Hunter) ซึ่/8งเป?นพ�อัคำ��ช้�ว่ตะว่�นตกคำนแรกทำ�8เขึ้��ม�ต��งร��นคำ��ขึ้/�นภ�ยในประเทำศิไทำย ต�อัม�น�ยโรเบอัร2ต ฮ�นเตอัร2 ได�ร�บบรรด�ศิ�กด#Yเป?นหลว่งอั�ว่$ธีว่#เศิษ คำนไทำยน#ยมเร�ยกว่�� น�ยห�นแตร“ ”

เร#8มสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ อั�งกฤษทำ��สงคำร�มก�บพม�� และได�ขึ้อัร�อังให�ไทำยยกกอังทำ�พไปช้�ว่ยปร�บพม�� แต�เก#ดเหต$ผ#ดใจก�นไทำยจ/งยกทำ�พกล�บหมด ต�อั ลอัร2ด แอัมเฮ#ร2สต2 (Lord

Amgerst) ผ5�ส��เร6จร�ช้ก�รอั�งกฤษประจ��อั#นเด�ยได� ส�งร�อัยเอัก เฮนร� เบอัร2น� (Henry Berney) เป?นทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�ขึ้อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำย โดยม�จ$ดม$�งหม�ย ด�งน�� ๑. เพ�8อัขึ้อัให�ไทำยส�งกอังทำ�พไปช้�ว่ยอั�งกฤษรบพม�� ๒. เพ�8อัต�อังก�รตกลงเร�8อังเม�อังไทำรบ$ร�และห�ว่เม�อังมล�ย5 ๓. เพ�8อัช้�กช้ว่นให�ไทำยยอัมทำ��สนธี#ส�ญญ�ทำ�งก�รคำ��ก�บอั�งกฤษ ๔. เพ�8อัส�มพ�นธีไมตร�อั�นด�ระหว่��งไทำยก�บอั�งกฤษ

สนธี#ส�ญญ�ฉบ�บน��ได�ทำ��เม�8อัว่�นทำ�8 ๒๐ ม#ถ$น�ยน พ.ศิ. ๒๓๖๙ เป?นสนธี#ส�ญญ�โดยสมบ5รณ2ฉบ�บแรกในสม�ยร�ตนโกส#นทำร2 เป?นสนธี#ส�ญญ�ทำ�งพระร�ช้ไมตร� เร�ยกว่�� สน“

ธี#ส�ญญ�เบอัร2น� ม�ส�ระส��คำ�ญ ด�งน��

๑. ไทำยก�บอั�งกฤษจะม�ไมตร�อั�นด�ต�อัก�น ไม�คำ#ดร��ยหร�อัร$กร�นด#นแดนซึ่/8งก�นและก�น

219

๒. เม�8อัเก#ดคำด�คำว่�มขึ้/�นภ�ยในอั�ณ�เขึ้ตประเทำศิไทำย ก6ให�ไทำยต�ดส#นต�มกฎหม�ยและขึ้นบธีรรมเน�ยมและประเพณ�ขึ้อังไทำย

๓. ทำ��งสอังฝีR�ยจะอั��นว่ยคำว่�มสะดว่กในด��นก�รคำ��ซึ่/8งก�นและก�น และอัน$ญ�ตให�ฝีR�ยตรงขึ้��มเช้��ทำ�8ด#นเพ�8อัต��งโรงส#นคำ�� ร��นคำ�� หร�อับ��นเร�อันได�

๔. อั�งกฤษยอัมร�บว่��ด#นแดนไทำรบ$ร� กล�นต�น ตร�งก�น5 เประ เป?นขึ้อังไทำยส�ว่นสนธี#ส�ญญ�ฉบ�บทำ�8 ๒ เป?นสนธี#ส�ญญ�ทำ�งก�รคำ�� ม�ส�ระส��คำ�ญ ด�งน�� ๔.๑ ห��มน��ฝีU8 นเขึ้��ม�ขึ้�ยในไทำย และห��มน��ขึ้��ว่ส�ร ขึ้��ว่เปล�อักอัอักนอักประเทำศิไทำย ๔.๒ อั�ว่$ธีและกระส$นด#นด��ทำ�8อั�งกฤษน��ม�ต�อังขึ้�ยให�แก�ร�ฐแต�ผ5�เด�ยว่ ถ��ร�ฐไม�ต�อังก�รต�อังน��อัอักไป ๔.๓ เร�อัส#นคำ��ทำ�8เขึ้��ม�ต�อังเส�ยภ�ษ�เบ#กร�อังหร�อัภ�ษ�ป�กเร�อั ๔.๔ อัน$ญ�ตให�พ�อัคำ��อั�งกฤษคำ��ขึ้�ยโดยเสร� ๔.๕ ถ��พ�อัคำ��หร�อัคำนในบ�งคำ�บอั�งกฤษ พ5ดจ�กด5หม#8นหร�อัไม�เคำ�รพขึ้$นน�งไทำย อั�จถ5กขึ้�บไล�อัอักจ�กไทำยได�ทำ�นทำ�

220

ผลขึ้อังสนธี#ส�ญญ�ทำ��ง ๒ ฉบ�บน�� ทำ��ให�ไทำยก�บอั�งกฤษม�คำว่�มผ5กม�ดซึ่/8งก�นและก�น ม�คำว่�มเทำ��เทำ�ยมก�น ไม�ม�ใคำรได�เปร�ยบเส�ยเปร�ยบก�น ต�อัม�อั�งกฤษต�อังก�รได� ส#ทำธี#ภ�พนอักอั�ณ�เขึ้ต เหน�อัด#นแดนไทำย ลอัร2ด ป�เมอัร2สต�น (Lord

Palmerston) ร�ฐมนตร�ว่��ก�รกระทำรว่งต��งประเทำศิ จ/งส�งเซึ่อัร2 เจมส2 บร$คำ (James Brooke) เป?นทำ5ตม�ขึ้อัแก�ไขึ้สนธี#ส�ญญ�ก�บไทำย พ.ศิ. ๒๓๙๓ โดยขึ้อัลดภ�ษ�ป�กเร�อั ขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลในไทำย ขึ้อัน��ฝีU8 นเขึ้��ม�ขึ้�ย และขึ้อัน��ขึ้��ว่อัอักไปขึ้�ยนอักประเทำศิ แต�ขึ้ณะน��นร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ก��ล�งทำรงพระประช้ว่ร จ/งไม�ม�โอัก�สได�เขึ้��เฝี=� ๒.๓ สหร�ฐอัเมร#ก� พ.ศิ. ๒๓๖๔ สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ พ�อัคำ��อัเมร#ก�ช้�8อั ก�ปต�นแฮน (Captain Han) เด#นทำ�งเขึ้��ม�คำ��ขึ้�ยทำ�8กร$งเทำพฯ เป?นช้�ว่อัเมร#ก�นคำนแรกทำ�8เด#นทำ�งเขึ้��ม�ย�งประเทำศิไทำย และได�น��ปSนคำ�บศิ#ล�ม�ถว่�ยแด�ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ จ��นว่น ๕๐๐ กระบอัก ร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ จ/งพระร�ช้ทำ�นบรรด�ศิ�กด#Yให�เป?น หลว่งภ�กด�ร�ช้ หร�อัหลว่งภ�กด�ร�ช้กปUต�น และได�พระร�ช้ทำ�นส#8งขึ้อังให�คำ$�มคำ��ก�บร�คำ�ปSนทำ��งหมด ทำ��งย�งโปรดเกล��ฯ ให�งดเว่�นก�รเก6บภ�ษ�จ�งกอับอั�กด�ว่ย

ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ประธี�น�ธี#บด�แอันดร5ว่2 แจคำส�น (Andrew Jackson) ได�ส�งน�ยเอั6ดม�นด2 โรเบอัร2ต (Edmund Robert) คำนไทำยเร�ยกว่�� เอัม#“

นร�บ�ด เป?นทำ5ตเด#นทำ�งเขึ้��ม�ขึ้อัทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�รคำ��ก�บไทำย ซึ่/8ง”

ม�ใจคำว่�มทำ��นอังเด�ยว่ก�บทำ�8ไทำยทำ��ก�บอั�งกฤษ เม�8อัว่�นทำ�8 ๒๖ ก$มภ�พ�นธี2 พ.ศิ.2375 และ พ.ศิ. ๒๓๙๓ ร�ฐบ�ลสหร�ฐอัเมร#ก�ได�

221

ส�ง น�ยโจเซึ่ฟ้ บ�ลเลสเต�ยร2 (Joseph Balestier) เขึ้��ม�ขึ้อัแก�สนธี#ส�ญญ�ฉบ�บเก�� แต�ไม�ประสบผลส��เร6จ

ช้�ว่งห�ว่เล��ยว่ห�ว่ต�อัขึ้อังประว่�ต#ศิ�สตร2ไทำยตอันน�� อัย5�ทำ�8ก�รทำ�� สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำ�8ม�และส�ระส��คำ�ญขึ้อังก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ม�ด�งน��

ในสม�ยร�ช้ก�รทำ�8 ๔ พระบ�ทำสมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงเปล�8ยนแปลงนโยบ�ย ต��งประเทำศิ ม�เป?นก�รคำบคำ��ก�บช้�ว่ตะว่�นตก เพ�8อัคำว่�มอัย5�รอัดขึ้อังช้�ต# เน�8อังจ�กทำรงตระหน�กถ/งภ�ยจ�กล�ทำธี#จ�กรว่รรด#น#ยม ซึ่/8งก��ล�งคำ$กคำ�มประเทำศิต��ง ๆ อัย5�ในขึ้ณะน��น

จ$ดเร#8มขึ้อังก�รเปล�8ยนแปลงนโยบ�ยต��งประเทำศิ คำ�อั ก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ก�บอั�งกฤษ ใน พ.ศิ. ๒๓๙๘ โดยพระน�งเจ��ว่#กตอัเร�ย ได�แต�งต��งให� เซึ่อัร2 จอัห2น เบ�ร#ง เป?นร�ช้ทำ5ตเขึ้��ม�เจรจ�ในประเด6นต��งๆ คำ�อั

๑. อั�งกฤษขึ้อัต��งสถ�นกงส$ลในประเทำศิไทำย ๒. คำนอั�งกฤษม�ส#ทำธี#เช้��ทำ�8ด#นในประเทำศิไทำยได� ๓. คำนอั�งกฤษส�ม�รถสร��งว่�ด และเผยแพร�คำร#สต2ศิ�สน�

ได� ๔. เก6บภ�ษ�ขึ้�เขึ้��ได�ไม�เก#นร�อัยละ ๓ ๕. พ�อัคำ��อั�งกฤษและพ�อัคำ��ไทำยม�ส#ทำธี#คำ��ขึ้�ยก�นได�โดยเสร� ๖. ส#นคำ��ต�อังห��ม ได�แก� ขึ้��ว่ ปล� เกล�อั ๗. ถ��ไทำยทำ��สนธี#ส�ญญ�ก�บประเทำศิอั�8น ๆ ทำ�8ม�ผล

ประโยช้น2เหน�อัประเทำศิ อั�งกฤษ จะต�อังทำ��ให�อั�งกฤษด�ว่ย

222

๘. สนธี#ส�ญญ�น�� จะแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลงไม�ได� จนกว่��จะใช้�แล�ว่ ๑๐ ปH และในก�ร

แก�ไขึ้ ต�อังย#นยอัมด�ว่ยก�นทำ��งสอังฝีR�ย และต�อังบอักล�ว่งหน�� ๑ ปH

ผลขึ้อังสนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ผลด� ๑. รอัดพ�นจ�กก�รเป?นเม�อังขึ้/�นขึ้อังอั�งกฤษ ๒. ก�รคำ��ขึ้ย�ยต�ว่ม�กขึ้/�น เปล�8ยนแปลงก�รคำ��เป?นแบบเสร� ๓. อั�รยธีรรมตะว่�นตก เขึ้��ม�แพร�หล�ย ส�ม�รถน��ม�

ปร�บปร$งบ��นเม�อัง ให�เจร#ญก��ว่หน��ขึ้/�น ผลเส�ย ๑. ไทำยเส�ยส#ทำธี#ทำ�งก�รศิ�ลให�อั�งกฤษ และคำนในบ�งคำ�บ

อั�งกฤษ ๒. อั�งกฤษ เป?นช้�ต#ทำ�8ได�ร�บส#ทำธี#พ#เศิษหล�ยอัย��ง ๓. อั�งกฤษ เป?นฝีR�ยได�เปร�ยบ จ/งไม�ยอัมทำ��ก�รแก�ไขึ้

ผลจ�กก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำ��ให�สภ�พส�งคำมไทำย เปล�8ยนแปลง ทำ��งในด��นก�รปกคำรอัง เศิรษฐก#จ ส�งคำม และว่�ฒนธีรรม เพ�8อัน��ประเทำศิให�เจร#ญก��ว่หน�� ต�มแบบอั�รยธีรรมตะว่�นตก ก�รเปล�8ยนแปลงในด��นต��ง ๆ ม�ด�งน��

ด��นก�รปกคำรอัง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลงประเพณ�บ�งอัย��ง เพ�8อัให�ร�ษฎร ม�โอัก�สใกล�ช้#ดก�บพระมห�กษ�ตร#ย2 คำ�อั เปUดโอัก�สให�ร�ษฎร เขึ้��เฝี=�ได�โดยสะดว่ก ให�ร�ษฎรเขึ้��เฝี=�ถว่�ยฎ�ก�ร�อังทำ$กขึ้2ได� ในขึ้ณะทำ�8ทำรงเสด6จพระร�ช้ด��เน#น ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�ม�ก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอัง คำร��งส��คำ�ญ โดยแบ�ง

223

เป?น ๒ ระยะ คำ�อั ก�รปร�บปร$งในระยะแรก ให�ต� �งสภ� ๒ สภ� คำ�อั สภ�ทำ�8ปร/กษ�ร�ช้ก�รแผ�นด#น (Council of State) และ สภ�ทำ�8ปร/กษ�ในพระอังคำ2 (Privy Council) ก�บก�รปร�บปร$งก�รปกคำรอัง ในระยะหล�ง (พ.ศิ. ๒๔๓๕) ซึ่/8งน�บว่�� เป?นก�รปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังคำร��งใหญ� โดยม�ล�กษณะ คำ�อั ก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง โปรดให�ยกเล#กก�รปกคำรอัง แบบจต$สดมภ2 และ จ�ดแบ�งหน�ว่ยร�ช้ก�รเป?นกรมต��ง ๆ ๑๒ กรม (กะรทำรว่ง) ม�เสน�บด�เป?นเจ��กระทำรว่ง ก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำ ทำรงยกเล#ก ก�รจ�ดห�ว่เม�อังทำ�8แบ�งเป?นเม�อังช้��นเอัก โทำ ตร� และจ�ตว่� เปล�8ยนก�รปกคำรอังเป?น เทำศิ�ภ#บ�ล ทำรงโปรดให�รว่มเม�อังหล�ยเม�อังเป?นมณฑิล ม�ขึ้��หลว่งเทำศิ�ภ#บ�ล เป?นผ5�ปกคำรอัง ขึ้/�นตรงต�อักระทำรว่งมห�ดไทำย ก�บทำรงแบ�งก�รปกคำรอังส�ว่นภ5ม#ภ�คำเป?นจ�งหว่�ด (เม�อัง) อั��เภอั ต��บล และหม5�บ��น และก�รปกคำรอังส�ว่นทำ�อังถ#8น เร#8มจ�ดก�รทำดลอังแบบ ส$ขึ้�ภ#บ�ลขึ้/�นเป?นคำร��งแรก

ก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ล ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงตร�กฎหม�ยขึ้/�นหล�ยฉบ�บ เพ�8อัให�ทำ�นสม�ยและเหม�ะสมก�บสภ�พบ��นเม�อัง เช้�น กฎหม�ยเก�8ยว่ก�บมรดก ส#นสมรส ฯลฯ ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ลคำร��งส��คำ�ญ ม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ โดยม�กรมหลว่งร�ช้บ$ร�ด#เรกฤทำธี#Y (พระบ#ด�แห�งกฎหม�ย) เป?นก��ล�งส��คำ�ญ ผลก�รปฏ#ร5ปกฎหม�ยและก�รศิ�ล ม�ด�งน��

- ต��งโรงเร�ยนสอันว่#ช้�กฎหม�ย - ตร�กฎหม�ยขึ้/�นต�มแบบอั�รยประเทำศิ ฉบ�บใหม�

และทำ�นสม�ยทำ�8ส$ด คำ�อั 224

กฎหม�ย ล�กษณะอั�ญ�- จ�ดต��งกระทำรว่งย$ต#ธีรรมขึ้/�นในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ โปรด

ให�ปฏ#ร5ปเพ#8มเต#มด�งน�� ต� �งกรมร��งกฎหม�ย เพ�8อัร��งกฎหม�ยแพ�งและ

พ�ณ#ช้ย2 แก�ไขึ้ส#ทำธี#สภ�พนอักอั�ณ�เขึ้ต เช้�น ก�รส�งทำห�รเขึ้��ร�ว่มรบใน

สงคำร�มโลกคำร��งทำ�8 ๑

ด��นเศิรษฐก#จ ภ�ยหล�งก�รทำ��สนธี#ส�ญญ�เบ�ร#งแล�ว่ ก�รคำ��ขึ้อังไทำยเจร#ญก��ว่หน��ขึ้/�นม�ก ทำ��ให�ม�ก�รปร�บปร$งด��นเศิรษฐก#จ เช้�น ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงเปล�8ยนก�รใช้�เง#นพดด�ว่งม�เป?นเง#นเหร�ยญ และขึ้$ดคำลอัง ต�ดถนนเพ#8มขึ้/�นหล�ยส�ย ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ เปล�8ยนม�ตร�เง#นไทำยม�ใช้�ระบบทำศิน#ยม ใช้�ทำอังคำ��เป?นม�ตรฐ�นเง#นตร�แทำนเง#น ให�ใช้�เหร�ยญบ�ทำ สล/ง และเหร�ยญสต�งคำ2แทำนเง#นแบบเด#ม ม�ก�รจ�ดต��งธีน�คำ�รขึ้อังเอักช้นขึ้/�นเป?นคำร��งแรก คำ�อั แบ�งก2สย�มก�มม�จล (ปPจจ$บ�น คำ�อั ธีน�คำ�รไทำยพ�ณ#ช้ย2) ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ โปรดให�ต��งคำล�งอัอัมส#นขึ้/�น (ปPจจ$บ�นคำ�อั ธีน�คำ�รอัอัมส#น)

ด��นก�รศิ/กษ� ผ5�ม�บทำบ�ทำส��คำ�ญเก�8ยว่ก�บก�รศิ/กษ�ขึ้อังไทำย ต�มแบบสม�ยใหม� คำ�อั คำณะม#ช้ช้�นน�ร�อัเมร#ก�น ซึ่/8งเขึ้��ม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ และต�อัม�ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ก6ได�ต� �งโรงเร�ยนช้�ยขึ้/�นทำ�8ต��บลส��เหร� ซึ่/8งปPจจ$บ�น คำ�อั โรงเร�ยนกร$งเทำพคำร#สเต�ยนว่#ทำย�ล�ย ส�ว่นโรงเร�ยนสตร�แห�งแรกในไทำย คำ�อั โรงเร�ยนก$ลสตร�ว่�งหล�ง (ปPจจ$บ�น คำ�อั โรงเร�ยนว่�ฒน�ว่#ทำย�) ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�ม�ก�ร

225

ปฏ#ร5ปก�รศิ/กษ�คำร��งส��คำ�ญขึ้/�น เพ�8อัสร��งคำนทำ�8ม�คำว่�มร5 �ให�เขึ้��ร�บร�ช้ก�ร เพ�8อัพ�ฒน�ประเทำศิ ทำ��งน��ได�ม�โรงเร�ยนประเภทำต��ง ๆ เก#ดขึ้/�น คำ�อั โรงเร�ยนน�ยทำห�รมห�ดเล6ก โรงเร�ยนพระต��หน�กสว่นก$หล�บ และโรงเร�ยนว่�ดมหรรณพ�ร�ม (โรงเร�ยนส��หร�บร�ษฎรแห�งแรก) นอักจ�กน�� ย�งได�โปรดให�จ�ดทำ��แบบเร�ยนขึ้/�น ซึ่/8งเร�ยบเร�ยงโดย พระย�ศิร�ส$นทำรโว่ห�ร (น�อัย อั�จ�รย�งก5ร)

ในคำร�ว่ทำ�8ปฏ#ร5ปก�รปกคำรอังส�ว่นกล�ง ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ได�โปรดให�จ�ดต��งกระทำรว่งธีรรมก�รขึ้/�น เพ�8อัร�บผ#ดช้อับในด��นก�รศิ/กษ� และย�งได�พระร�ช้ทำ�นทำ$นเล��เร�ยนหลว่งอั�กด�ว่ย ส�ว่นก�รปร�บปร$งก�รศิ/กษ�ทำ�8ส��คำ�ญในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ม�ด�งน��

- ตร�พระร�ช้บ�ญญ�ต#ประถมศิ/กษ�ขึ้/�นใช้�ในปH พ.ศิ.

๒๔๖๔ - ให�เร�ยกเก6บเง#น "ศิ/กษ�พล�" จ�กร�ษฎรเพ�8อับ��ร$ง

ก�รศิ/กษ�ในทำ�อังถ#8น- ต��งมห�ว่#ทำย�ล�ยขึ้/�นเป?นแห�งแรก คำ�อั จ$ฬ�ลงกรณ

มห�ว่#ทำย�ล�ย-

ด��นศิ�สน� ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงประก�ศิใช้�พระร�ช้บ�ญญ�ต# ล�กษณะก�รปกคำรอังสงฆ่2เป?นฉบ�บแรก โดยม�สมเด6จพระส�งฆ่ร�ช้ เป?นผ5�ปกคำรอังบ�งคำ�บบ�ญช้�ส5งส$ด ม�มห�เถรสม�คำมให�คำ��ปร/กษ� โปรดให�สร��งว่�ดขึ้/�นหล�ยแห�ง เช้�น ว่�ดโสมน�สว่#ห�ร ว่�ดร�ช้ประด#ษฐ2 ว่�ดปทำ$มว่น�ร�ม ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ทำรงม�พระกรณ�ยก#จทำ�8ส��คำ�ญ คำ�อั โปรดให�จ�ดต��งสถ�นศิ/กษ�ส��หร�บพระสงฆ่2ขึ้/�น ๒ แห�ง (ซึ่/8งต�อัม� เป?นมห�ว่#ทำย�ล�ยขึ้อังสงฆ่2 หร�อัมห�ว่#ทำย�ล�ยพระพ$ทำธีศิ�สน� ม�ก�รศิ/กษ�ถ/งระด�บปร#ญญ�เอัก คำ�อั มห�จ$ฬ�ลงกรณ2ร�ช้

226

ว่#ทำย�อัย5�ทำ�8ว่�ดมห�ธี�ต$ฯ เป?นสถ�นศิ/กษ�ขึ้อังพระสงฆ่2ฝีR�ยมห�น#ก�ย (ปPจจ$บ�น คำ�อั มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�จ$ฬ�ลงก�รณร�ช้ว่#ทำย�ล�ย ศิ/กษ�ได�ทำ$กน#ก�ย ทำ��งพระสงฆ่2 และฆ่ร�ว่�ส ทำ�8ว่โลก และมห�มก$ฏร�ช้ว่#ทำย�ล�ย อัย5�ทำ�8ว่�ดบว่รน#เว่ศิว่#ห�ร เป?นสถ�นศิ/กษ�ขึ้อังพระสงฆ่2ฝีR�ยธีรรมย$ต#กน#ก�ย (ปPจจ$บ�นคำ�อั มห�ว่#ทำย�ล�ยมห�มก$ฏร�ช้ว่#ทำย�ล�ย ก�รให�บร#ก�รด��นก�รศิ/กษ� เช้�นเด�ยว่มห�ว่#ทำย�ล�ย มห�จ$ฬ�ลงกรณร�ช้ว่#ทำย�ล�ย)

ด��นขึ้นบธีรรมเน�ยมประเพณ� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงประก�ศิให�ขึ้��ร�ช้ก�รสว่มเส��อัเว่ล�เขึ้��เฝี=� ทำรงให�เสร�ภ�พประช้�ช้น ในก�รน�บถ�อัศิ�สน�และประกอับอั�ช้�พ โปรดให�สตร�ได�ยกฐ�นให�ส5งขึ้/�น ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ โปรดเกล��ฯ ให�ขึ้��ร�ช้ก�รสว่มเส��อัร�ช้ปะแตก และสว่มหมว่กอัย��งย$โรป ให�ขึ้��ร�ช้ก�รทำห�รแต�งเคำร�8อังแบบ ต�มแบบตะว่�นตก โปรดให�ผ5�ช้�ยในร�ช้ส��น�ก ไว่�ผมทำรงมห�ดไทำย เปล�8ยนม�ไว่�ผมต�ดย�ว่ทำ��งศิ�รษะแบบฝีร�8ง โปรดให�ผ5�หญ#งเล#กไว่�ผมปHก ให�ไว่�ผมต�ดย�ว่ ทำ�8เร�ยกว่�� "ทำรงดอักกระทำ$�ม"

ทำรงแก�ไขึ้ประเพณ�ก�รส�บส�นตต#ว่งศิ2 โดยยกเล#กต��แหน�งกรมพระร�ช้ว่�งบว่รสถ�นมงคำล แล�ว่โปรดเกล��ฯ ให�แต�งต��งต��แหน�งสมเด6จพระบรมโอัรส�ธี#ร�ช้ฯ สย�มมก$ฏร�ช้ก$ม�ร ขึ้/�น ทำรงเล#กประเพณ�หมอับคำล�นเขึ้��เฝี=� และให�ย�นเขึ้��เฝี=�แทำน ยกเล#กก�รโกนผม เม�8อัพระมห�กษ�ตร#ย2สว่รรคำต ยกเล#กก�รไต�สว่นคำด�แบบจ�ร�ตนคำรบ�ล และทำ�8ส��คำ�ญทำ�8ส$ด ทำ�8พระอังคำ2ทำรงได�พระร�ช้สม�ญญ�น�มว่�� "พระปUยมห�ร�ช้" ซึ่/8งแปลว่�� มห�ร�ช้ทำ�8ทำรงเป?นทำ�8ร �กขึ้อังประช้�ช้น คำ�อัก�รยกเล#กระบบไพร� และระบบทำ�ส ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ทำรงประก�ศิใช้�พระร�ช้บ�ญญ�ต#น�มกส$ล โปรดให�ใช้�พ$ทำธีศิ�กร�ช้ (พ.ศิ.) เป?นศิ�กร�ช้ทำ�งร�ช้ก�ร แทำนร�ตนโกส#นทำร2ศิก (ร.ศิ.)

227

เปล�8ยนแปลงก�รน�บเว่ล�ทำ�งร�ช้ก�ร ให�สอัดคำล�อังก�บส�กลน#ยม โปรดให�ก��หนดคำ��น��หน��ช้�8อัเด6กหญ#ง เด6กช้�ย น�งส�ว่ และน�ง เปล�ยนแปลงธีงประจ��ช้�ต# จ�กธีงร5ปช้��งเผ�อัก ม�เป?นธีงไตรรงคำ2 ตร�กฎมณเฑิ�ยรบ�ลว่��ด�ว่ยก�รส�บส�นตต#ว่งศิ2 ต�มแบบประเทำศิย$โรป

ด��นศิ#ลปกรรม ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ เร#8มม�ก�รก�อัสร��งแบบ ตะว่�นตก เช้�น พระร�ช้ว่�งสร�ญรมย2 พระนคำรคำ�ร�ทำ�8เพช้รบ$ร� ด��นจ#ตรกรรม ได�แก� ภ�พเขึ้�ยนฝี�ผน�งในพระอั$โบสถ และว่#ห�รว่�ดบว่รน#เว่ศิว่#ห�ร จ#ตรกรเอักในสม�ยน�� ได�แก� ขึ้ร�ว่อั#นโขึ้�ง ซึ่/8งเร#8มเขึ้�ยนภ�พแบบส�มม#ต# ต�มแบบตะว่�นตก เป?นบ$คำคำลแรก ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ สถ�ปPตยกรรม ได�ร�บอั#ทำธี#พล แบบตะว่�นตกม�กขึ้/�น ประต#ม�กรรม ได�แก� พระพ$ทำธีช้#นจ��ลอัง ว่�ดเบญจมบพ#ตร พระบรมร5ปหล�อัพระมห�กษ�ตร#ย2 ๔ ร�ช้ก�ล พระร�ช้น#พนธี2ทำ�8ส��คำ�ญ ขึ้อังพระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ได�แก� พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน พระร�ช้น#พนธี2ไกลบ��น เง�ะปR� ในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๖ ม�ก�รก�อัสร��งต�มแบบไทำย ได�แก� หอัประช้$มโรงเร�ยนว่ช้#ร�ว่$ธีว่#ทำย�ล�ย อัน$ส�ว่ร�ย2ทำห�รอั�ส� ก�รก�อัสร��งแบบตะว่�นตก เช้�น พระร�ช้ว่�งสน�มจ�นทำร2 พระร�ช้ว่�งพญ�ไทำ ด��นจ#ตรกรรม ได�แก� ภ�พเขึ้�ยนทำ�8ฝี�ผน�งว่#ห�รทำ#ศิ ทำ�8นคำรปฐม ก�รก�อัสร��งพระพ$ทำธีร5ป เช้�น พระแก�ว่มรกตน�อัย แม�พระธีรณ�บ�บมว่ยผม ฯลฯ ด��นดนตร� และก�รแสดงละคำร ม�คำว่�มร$ �งเร�อังม�ก ม�ก�รแสดงละคำรเพ#8มขึ้/�น หล�ยประเภทำ เช้�น ละคำรร�อัย ละคำรพ5ด ด��นว่รรณคำด� ได�ม�พระร�ช้น#พนหล�ยเร�8อัง เช้�น เว่น#สว่�น#ช้ พระพ$ทำธีเจ��ตร�สร5 �อัะไร ฯลฯ ส�ว่นในร�ช้ก�ลทำ�8 ๗ ได�ม�ก�รจ�ดต��ง ว่รรณคำด�สโมสร ขึ้/�น ว่รรณคำด�ทำ�8ได�ร�บก�รยกย�อังม�ด�งน��

228

๑. ประเภทำล#ล#ต ได�แก� ล#ล#ตพระลอั ๒. ประเภทำฉ�นทำ2 ได�แก� สม$ทำรโฆ่ษคำ��ฉ�นทำ2 ๓. ประเภทำก�พย2 ได�แก� มห�ช้�ต#กลอันเทำศิน2 ๔. ประเภทำคำว่�มเร�ยงเร�8อังน#ทำ�น ได�แก� ส�มกbก ฉบ�บเจ��พระย�พระคำล�ง (หน)

๕. ประเภทำกลอันส$ภ�พ ได�แก� เสภ�เร�8อัง ขึ้$นช้��งขึ้$นแผน ๖. ประเภทำบทำละคำรร�� ได�แก� อั#เหน� ๗. ประเภทำบทำละคำรพ5ด ได�แก� ห�ว่ใจน�กรบ ๘. ประเภทำคำว่�มเร�ยงอัธี#บ�ย ได�แก� พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ๙. ประเภทำบทำละคำรพ5ดคำ��ฉ�นทำ2 ได�แก� ม�ทำนะพ�ธี� ๑๐. ประเภทำกว่�น#พนธี2 ได�แก� พระนลคำ��หลว่ง ๑๑. ประเภทำก�พย2เห�เร�อั ได�แก� ก�พย2เห�เร�อั ๑๒. ประเภทำกลอันน#ทำ�น ได�แก� พระอัภ�ยมณ� ๑๓. ประเภทำบทำละคำรร�อัง ได�แก� ส�ว่เคำร�อัฟ้=� ๑๔. ประเภทำน#ร�ศิ ได�แก� น#ร�ศิภ5เขึ้�ทำอัง

วรู้รู้ณคด�ไทยสม�ยรู้�ต้นโกี่ส$นทรู้% (พ่.ศึ. ๒๓๒๕ - ป1จจ�บ�น)

ต��งแต�ก�รสถ�ปน�กร$งร�ตนโกส#นทำร2เป?นร�ช้ธี�น�ไทำยเม�8อั พ.ศิ. ๒๓๒๕ จนถ/งปPจจ$บ�น น�บเป?นเว่ล� ๒๒๘ ปHแล�ว่ทำ�8กว่�ไทำยได�สร��งสรรคำ2ว่รรณคำด�ซึ่/8งสมคำว่รร�กษ�เป?นมรดกไทำยไว่�จ��นว่นม�ก

ในทำ�8น��จะหย#บยกเฉพ�ะทำ�8ส��คำ�ญม�กล��ว่ไว่� คำ�อั ๑. บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y พระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ๒. บทำละคำรเร�8อังอั#เหน�พระร�ช้น#พนธี2ในร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ ๓. บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน

229

๔. ล#ล#ตตะเลงพ��ย ๕. ส�มกbก ๖. พระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อัน ๗. น#ทำ�นคำ��กลอัน เร�8อังพระอัภ�ยมณ�

บทละครู้เรู้��องรู้ามเกี่�ยรู้ต้$J พ่รู้ะรู้าชน$พ่นธ%ในรู้�ชกี่าลท�� ๑ บทำละคำรน��เป?นบทำละคำรทำ�8ม�เน��อัห�สมบ5รณ2คำรบถ�ว่นประกอับ

ด�ว่ยเร�8อังน��ร5 � และเร�8อังแทำรกทำ�8สน$กสน�นทำ��งย�งน��ม�ปร�บปร$งเป?นบทำส��หร�บก�รเล�นละคำรได�อัย��งด� ละคำรไทำยแทำ�ๆ แต�เด#มม�กจะเป?นละคำรร��ทำ�8ม�ทำ��ร��บอักถ/งเร�8อังร�ว่ต�มบทำร�อัง ด�งน��น ทำ�� ร��และบทำร�อังจ/งม�คำว่�มหม�ยสอัดคำล�อังต�อังก�นทำ��งย�งเขึ้��ก�บทำ��นอังเพลงต��งๆทำ�8ให�ไว่�ด�ว่ย เช้�น เพลงช้�� กร�ว่นอัก เสมอั โอัด เป?นต�น

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ (คำรอังร�ช้ย2 พ.ศิ. ๒๓๒๕ – ๒๓๕๒) ทำรงพระร�ช้น#พนธี2บทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Yขึ้/�นเพ�8อัใช้�ในพ#ธี�สมโภช้พระนคำรใหม�คำ�อั กร$งร�ตนโกส#นทำร2 ระหว่��ง พ.ศิ. ๒๓๒๘ – ๒๓๒๙

เน��อัเร�8อังประกอับด�ว่ยเร�8อังร�ว่น��ร5 �ต��งๆ เร#8มด�ว่ยห#ร�ญย�กษ2ม�ว่นแผ�นด#น และก��เน#ดต�ว่ละคำรส��คำ�ญๆทำ��งฝีR�ยย�กษ2 ล#ง และมน$ษย2 แล�ว่จ/งด��เน#นเร�8อังก�รส5�รบระหว่��งพระร�มก�บทำศิก�ณฐ2ซึ่/8งต�อังส5�รบก�นหล�ยคำร��งกว่��จะได�ช้�ยช้นะเด6ดขึ้�ด ประกอับด�ว่ยเร�8อังร�ว่ทำ�8น��ต�8นเต�นและเร�8อังแทำรกทำ�8สน$กสน�นบ�นเทำ#ง เสร#มด�ว่ยอั�รมณ2ขึ้�น ทำ��ให�เร�8อังร�ว่ม�ส�ส�นเหม�ะสมก�บก�รแสดงละคำร ทำ��งย�งให�คำต#ธีรรมทำ�8ว่�� ธีรรมย�อัมช้นะอัธีรรม และยกย�อังคำว่�มซึ่�8อัส�ตย2 คำว่�มกต�ญญู5 บทำละคำรเร�8อังน��ได�ร�บคำว่�มน#ยมจ�กคำนไทำยทำ$กย$คำทำ$กสม�ย

230

ต�ว่อัย��ง จ�กบทำละคำรเร�8อังร�มเก�ยรต#Y ตอันก$มภกรรณล�บหอักโมกขึ้ศิ�กด#Y บอักช้�8อัเพลงโอัด ด�งน��

ฯ๒คำ��ฯ โอัด เม�8อัน��น ทำศิเศิ�ยรส$ร#ยว่งศิ2ร�งสรรคำ2 เห6นน�อังทำ��ว่เจ6บปว่ดจ�บ�ลย2 ก$มภ�ณฑิ2ตระหนกตกใจ จ/8งม�พระร�ช้บ�ญช้� เจ��ผ5�ฤทำธี�แผ�นด#นไหว่ อัอักไปรณรงคำ2ด�ว่ยพว่กภ�ย เหต$ใดจ/8งเป?นด�8งน��

บทำประกอับก�รแสดงละคำร ประกอับด�ว่ยบทำสนทำน�ทำ�8ด��เน#นไปต�มทำ�อังเร�8อังและร5ปแบบขึ้อังก�รแสดงไทำยม�ละคำรหล�ยช้น#ดทำ��งละคำรร�อัง ละคำรร�� ละคำรใน ละคำรนอัก โขึ้น หน�งตะล$ง ล#เก ก�อันสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๕ ย�งไม�ม�ละคำรพ5ด ด�งน��น จ/งย�งไม�แบ�งเน��อัเร�8อังเป?นฉ�กไม�ม�ก�รกล��ว่ถ/งฉ�กและก�รจ�ดฉ�กให�เห6นจร#งเด#มละคำรไทำยจะแสดงเฉพ�ะบ�งตอันเทำ��น��น ไม�ได�แสดงตลอัดทำ��งเร�8อัง เช้�น เร�8อังร�มเก�ยรต#Y ตอันส�ด�ห�ย ตอันหน$ม�นจอังถนน เร�8อังอั#เหน� ตอันศิ/กกะหม�งก$หน#ง ตอันอั#เหน�เผ�เม�อัง ตอันอั#เหน�ต�มบ$ษบ� เป?นต�น จนกระทำ�8งไทำยได�แบบอัย��งจ�กตะว่�นตก จ/งม�ก�รปร�บปร$งละคำรไทำยขึ้/�นใหม�หล�ยร5ปแบบ และเร�ยกช้�8อัต��งๆก�น เช้�น ละคำรพ�นทำ�ง ละคำรด/กด��บรรพ2 ละคำรร�อังล�ว่นๆ ละคำรส�งคำ�ต ละคำรพ5ด

ร�มเก�ยรต#Yขึ้อังประเทำศิไทำยม�หล�ยฉบ�บ ด�งน��๑. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระเจ��กร$งธีนบ$ร�

ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ขึ้/�นเพ�8อัให�ละคำรหลว่งเล�นประช้�นก�บละคำรขึ้อังเจ��

231

นคำรศิร�ธีรรมร�ช้ ซึ่/8งในปPจจ$บ�นม�เหล�อัอัย5�เพ�ยง ๔ เล�มสม$ดไทำยเทำ��น��น

๒. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ หร�อัทำ�8น#ยมเร�ยกส��นๆว่�� ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๑ ซึ่/8งม�ต�นฉบ�บสมบ5รณ2 ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ไว่�เป?นเร�8อังเด�ยว่ย�ดย�ว่ต��งแต�ต�นจนจบ คำล��ยก�บม�พระร�ช้ประสงคำ2ทำ�8จะรว่บรว่มเร�8อังร�มเก�ยรต#Yทำ�8คำนไทำยร5 �จ�กด�เขึ้��ไว่�ด�ว่ยก�น

๓. ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย หร�อัทำ�8เร�ยกส��นๆ ว่�� ร�มเก�ยรต#Yร �ช้ก�ลทำ�8 ๒ ทำรงม$�งพระร�ช้น#พนธี2ให�เป?นบทำละคำรร��โดยแทำ� สรรคำ��ใช้�อัย��งประณ�ตเหม�ะแก�กระบว่นทำ��ร��ทำ$กประก�ร แม�จะทำรงพระร�ช้น#พนธี2ไว่�เป?นเร�8อังย�ว่แต�ก6ไม�เทำ��ฉบ�บร�ช้ก�ลทำ�8 ๑

๔. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2สมเด6จพระจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2ส��หร�บเล�นโขึ้นหร�อัละคำรโดยตรงเป?นตอันๆไป เช้�น ตอันพระร�มเด#นปR�เพ�8อัร�กษ�ส�ตย2ขึ้อังพระบ#ด�

๕. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่หร�อัร�มเก�ยรต#Yร �ช้ก�ลทำ�8 ๕ แปลกไปกว่��ร�มเก�ยรต#Yฉบ�บก�อันๆ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เป?นโคำลงจ�ร/กไว่�ต�มเส�พระระเบ�ยงว่�ดพระศิร�ร�ตนศิ�สด�ร�มตรงต�มภ�พว่�ดทำ�8อัย5�บนฝี�ผน�งเป?นช้�อังๆไป รว่มหล�ยพ�นบทำด�ว่ยก�น ม�เจ��น�ยและขึ้��ร�ช้ก�รอั�8นๆทำ�8ทำรงช้�กช้ว่นให�ช้�ว่ยก�นร�ว่มแต�งด�ว่ย

๖. ฉบ�บพระร�ช้น#พนธี2พระบ�ทำสมเด6จพระมงก$ฎเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เป?นตอันๆเช้�นก�น ทำรงบรรย�ยไปต�มเคำ��โคำรงเร�8อังเด#มขึ้อังคำ�มภ�ร2ร�ม�ยณะขึ้อังอั#นเด�ย ซึ่/8งว่�ลม#ก#เป?นผ5�

232

รจน� ช้�8อัต�ว่ละคำร ก�รล��ด�บเร�8อัง ตลอัดจนบ$คำล#กล�กษณะขึ้อังต�ว่ละคำรทำรงอัน$โลม ต�มร�ม�ยณะขึ้อังว่�ลม#ก#

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๑๑. ประเม#นคำ$ณคำ��ขึ้อังร�มเก�ยรต#Yแต�ละฉบ�บ ๒. ศิ/กษ�ล�กษณะเฉพ�ะขึ้อังกลอันบทำละคำร

บทละครู้เรู้��องอ$เหนา พ่รู้ะรู้าชน$พ่นธ%ในรู้�ชกี่าลท�� ๒ บทำละคำรเร�8อังน��เป?นบทำละคำรทำ�8ม�คำ$ณคำ��สมคำว่รร�กษ�ไว่�เป?น

มรดกไทำย ประกอับด�ว่ยศิ#ลปะในก�รแต�งทำ�8ประณ�ต บทำละคำรม�ขึ้น�ดกะทำ�ดร�ด ร�กษ�ขึ้นบในก�รช้มเม�อังทำ�8ได�แบบอัย��งจ�กเร�8อังร�มเก�ยรต#Yและเน�น อังคำ2ห��ขึ้อังละคำรด� จนกล�ยเป?นแบบ แผนขึ้อังก�รแต�งบทำละคำรในสม�ยหล�ง สมเด6จฯเจ��ฟ้=�กรมพระนคำรสว่รรคำ2ว่รพ#น#ตทำรงยกย�อังว่��บทำละคำรเร�8อังอั#เหน� พระร�ช้น#พนธี2ในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ยน�� เป?นบทำละคำรทำ�8คำรบอังคำ2ห��ขึ้อังละคำรด� คำ�อั ๑. ต�ว่ละคำรง�ม (หม�ยถ/ง เคำร�8อังแต�งต�ว่หร�อัร5ปร��ง)

๒. ร��ง�ม ๓. ร�อังเพร�ะ ๔. พ#ณพ�ทำย2เพร�ะ ๕. กลอันเพร�ะ

พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย (คำรอังร�ช้ย2ปH พ.ศิ.

๒๓๕๒ – ๒๓๖๗) เป?นพระมห�กษ�ตร#ย2ทำ�8ทำรงคำ$ณคำว่�มด�ทำ��งในด��นก�รปกคำรอัง ก�รส�ธี�รณส$ขึ้และศิ#ลปว่�ฒนธีรรมหล�ยด��น เช้�น ด��นสถ�ปPตยกรรม ดนตร� ว่รรณคำด� และก�รละคำร

233

เน��อัเร�8อังขึ้อังบทำละคำรเร�8อังอั#เหน�ม�จ�กพงศิ�ว่ด�รช้ว่� กล��ว่ถ/งกษ�ตร#ย2ว่งศิ2เทำว่�ญส�8อัอังคำ2ซึ่/8งเป?นพ�8น�อังก�น และคำรอังนคำร ๔ นคำร คำ�อั ก$เรปPน ด�ห� ก�หล�ง และส#งห�ดส��หร� อั#เหน�แห�งเม�อังก$เปPนได�หม��นหม�ยก�บบ$ษบ�ร�ช้ธี#ด�เม�อังด�ห� ต�อัม�ได�พบก�บจ#นตะหร�ก6หลงร�กเม�8อัถ5กบ�งคำ�บให�เขึ้��พ#ธี�อัภ#เษกสมรสก�บบ$ษบ� จ/งลอับหน�อัอักจ�กเม�อังไปห�จ#นตะหร� จนกระทำ�8งเม�8อัอั#เหน�ไปช้�ว่ยทำ��ว่ด�ห�รบก�บทำ��ว่กะหม�งก$หน#งและได�พบบ$ษบ�ก6หลงร�ก จ/งทำ��อั$บ�ยเผ�เม�อังด�ห� แล�ว่ล�กพ�บ$ษบ�ไป ทำ��ว่อัส�ญแดหว่�โกธีรแคำ�นในก�รกระทำ��อั�นม#ช้อับขึ้อังอั#เหน� จ/งบ�นด�ลให�ลมหอับบ$ษบ�ไปตกทำ�8แคำว่�นปะมอัต�นอั#เหน�ต�อังฟ้PนฝีR�อั$ปสรรคำม�กม�ยระหว่��งต�มห�บ$ษบ� จนกระทำ�8งได�เขึ้��พ#ธี�อัภ#เษกสมรส เร�8อังจ/งจบลงด�ว่ยคำว่�มส$ขึ้ คำ$ณคำ��พ#เศิษขึ้อังบทำละคำรเร�8อังอั#เหน�ซึ่/8งเป?นว่รรณคำด�มรดกน��คำ�อั คำว่�มบ�นเทำ#งอัย��งสมบ5รณ2ทำ�8ได�จ�กบทำละคำรร�อัยกรอังประเภทำละคำรร�� ทำ$กอังคำ2ประกอับขึ้อังบทำละคำร เช้�น ทำ��ร��และทำ��นอังเพลงม�คำว่�มส�มพ�นธี2ก�นอัย��งกลมกล�น บทำช้ม โฉมก6ส�มพ�นธี2ก�บก�รทำรงเคำร�8อัง ทำ$กอัย��งส�ม�รถก��หนดได�บนเว่ทำ�ละคำรอัย��งสมเหต$สมผล ก�อัให�เก#ดประเพณ�ก�รละคำร โดยเฉพ�ะละคำรใน ก�รด��เน#นเร�8อัง ก�รแต�งบทำร�อัง คำว่�มย�ว่ขึ้อังบทำเขึ้��ก�บล�ล�ทำ��ร�� น�บเป?นศิ#ลปะก�รแสดงทำ�8ประณ�ต งดง�มย#8งขึ้อังละคำรไทำย

ต�ว่อัย��ง คำ��ประพ�นธี2ทำ�8แสดงให�เห6นล�กษณะอั�ก�รขึ้อังต�ว่ละคำรเม�8อัเส�ยใจ หร�อัผ#ดหว่�ง

ฯ๑๐คำ��ฯ

234

(ร��ย)เม�8อัน��น โฉมยงอังคำ2ระเด�นจ#นตะหร� คำ�อันให�ไม�แลด5ส�ร� ก�ลย�คำ�8งแคำ�นแน�นใจ แล�ว่ว่��อัน#จจ�คำว่�มร�ก พ/8งประจ�กษ2ด�8งส�ยน���ไหล ต��งแต�จะเช้�8ยว่เป?นเกล�ยว่ไป ทำ�8ไหนเลยจะไหลคำ�นม� สตร�ใดในพ#ภพจบแดน ไม�ม�ใคำรได�แคำ�นเหม�อันอักขึ้�� ด�ว่ยใฝีRร�กให�เก#นพ�กตร� จะม�แต�เว่ทำน�เป?นเน�อังน#ตย2 โอั�ว่��น��เส�ยด�ยต�ว่น�ก เพร�ะเช้�8อัล#�นหลงร�กจ/งช้���จ#ต จะอัอักช้�8อัฦ�ช้�8ว่ไปทำ�8ว่ทำ#ศิ เม�8อัพล��งคำ#ดผ#ดแล�ว่จะโทำษใคำร เส�ยแรงหว่�งฝีPงฝี�กช้�ว่� พระจะม�เมตต�ก6ห�ไม�

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๒๑. ศิ/กษ�ก�รแสดงบทำละคำรในเร�8อัง อั#เหน� และว่#จ�รณ2ต�มหล�กส$นทำร�ยศิ�สตร2๒. ศิ/กษ�ฉ�นทำล�กษณ2ขึ้อังบทำละคำร แล�ว่น��เสนอัหน��ช้��น

เร�ยน บทเสภาเรู้��องข�นช างข�นแผู้น

เสภ�เป?นบทำกลอันช้น#ดหน/8งใช้�ขึ้�บเพ�8อัคำว่�มบ�นเทำ#ง ได�ร�บคำว่�มน#ยมในหม5�น�กเลงกลอันต��งแต�สม�ยอัย$ธีย� และกล�บม�เป?นทำ�8น#ยมอั�กคำร��งใน สม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๒ และ ๓ แห�งกร$งร�ตนโกส#นทำร2ผ5�

235

แต�งเสภ�ม�กจะเล�อักห�น#ทำ�นน#ย�ยเร�8อังเล��ทำ�8ตน เคำยร5 �จ�ก ม�แต�งเป?นเร�8อังร�ว่ต�อัเน�8อังก�น บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนจ/งม�ผ5�แต�งหล�ยคำน ใคำรพอัใจจะขึ้�บเสภ�ตอันในก6แต�งขึ้/�นเอังเฉพ�ะตอันทำ�8ตนขึ้�บ ด�งน��น บ�งตอันจ/งม�ผ5�แต�งหล�ยคำน แต�ละคำนจะม�ส��นว่นเฉพ�ะตน และม�ร�ยละเอั�ยดแตกต��งก�น เม�8อัม�ก�รรว่บรว่มบทำเสภ�เป?นเร�8อังเด�ยว่ จ/งต�อังม�ก�รตรว่จสอับช้��ระ สมเด6จพระเจ��บรมว่งศิ2เธีอักรมพระย�ด��รงร�ช้�น$ภ�พทำรงเป?นประธี�นช้��ระเร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน เม�8อั พ.ศิ. ๒๔๖๐ และได�ทำรงว่#น#จฉ�ยเก�8ยว่ก�บผ5�แต�งด�ว่ย ปร�กฏว่�� ม�ผ5�แต�งหล�ยคำน เช้�น พระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธีเล#ศิหล��นภ�ล�ย พระบ�ทำสมเด6จพระน�8งเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ ส$นทำรภ5� คำร5แจ�ง และย�งไม�ทำร�บน�มผ5�แต�งบทำเก��อั�กหล�ยตอัน

บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนเป?นบทำร�อัยกรอังทำ�8ม�คำว่�มย�ว่ม�ก แต�งเป?นบทำกลอันซึ่/8งม�แบบแผนฉ�นทำล�กษณ2เหม�อันกลอันส$ภ�พ แต�เม�8อัขึ้/�นต�นตอันใหม� หร�อักล��ว่ถ/งบ$คำคำลใหม� จะใช้�คำ��ขึ้/�นต�นว่�� "คำร�น��น" เช้�น

คำร�น��นจ/งโฉมเจ��เณรแก�ว่เย6นแล�ว่จะไปเทำศิน2ก6ผล�ดผ�� ห�มดอังคำรอังแนบก�บก�ย� แล�ว่ไปว่�นทำ�ทำ��นขึ้ร�ว่ม�

บทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนม�เน��อัเร�8อังเก�8ยว่ก�บว่#ถ�ช้�ว่#ตขึ้อังช้�ว่บ��น บ�งตอันกล��ว่ถ/งพระมห�กษ�ตร#ย2บ��ง แต�ม#ได�ต�อังก�รแสดงเร�8อังร�ว่ขึ้อังพระมห�กษ�ตร#ย2 น�บได�ว่��เป?นเร�8อังร�ว่ขึ้อังคำนไทำยแทำ� ๆ โดยม#ได�ด�ดแปลงจ�กว่รรณกรรมขึ้อังช้�ต#อั�8น ต�ว่ละคำรในเร�8อังม�ช้�ว่#ตจ#ตใจร�ว่ก�บคำนจร#งๆ ทำ�8ม�ช้�ว่#ตอัย��งคำนธีรรมด�ซึ่/8งม�ทำ� �งทำ$กขึ้2และส$ขึ้ คำว่�มสมหว่�ง และคำว่�มผ#ดหว่�ง แก�นส��คำ�ญขึ้อังเร�8อังกล��ว่ถ/งร�กส�มเส��ขึ้อังขึ้$นแผน ขึ้$นช้��ง และน�งพ#มหร�อัน�ง

236

ว่�นทำอังก�รด��เน#นเร�8อังเร#8มต�นต��งแต�ช้�ว่#ตว่�ยเด6กขึ้อังต�ว่ละคำรเอักทำ��งส�ม คำว่�มสมหว่�งในร�กขึ้อังขึ้$นแผนหร�อัพล�ยแก�ว่ก�บน�งพ#ม แล�ว่กล�ยเป?นก�รพล�ดพร�กจ�กก�น ไปส5�คำว่�มสมหว่�งในร�กขึ้อังขึ้$นช้��งทำ�8ม�ต�อัน�งพ#ม เก#ดก�รแย�งช้#งคำว่�มร�กก�นระหว่��งขึ้$นช้��งก�บขึ้$นแผน ก�รด��เน#นเร�8อังจะม�ก�รแทำรกเร�8อังย�อัยทำ�8สน$กสน�นต�8นเต�นสล�บก�บคำว่�มเศิร��ร�นทำด ขึ้ณะเด�ยว่ก�น ผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงเสภ�เร�8อังน��จะได�ร�บส�รประโยช้น2เก�8ยว่ก�บคำ��น#ยมขึ้อังคำนไทำยในด��นไสยศิ�สตร2และโหร�ศิ�สตร2ประเพณ�ต��งๆ ล�กษณะขึ้อังช้�ว่#ตคำว่�มเป?นอัย5�ส��นว่นภ�ษ� คำ��คำมทำ�8จ�บใจ และส$ภ�ษ#ต ก�รใช้�ภ�ษ�ในบทำเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผนเป?นต�ว่อัย��งทำ�8คำนไทำยย/ดถ�อัและจดจ��ได�อัย��งขึ้/�นใจ

ต�ว่อัย��งโว่ห�รแสดงคำว่�มร�ก จ�กเสภ�เร�8อังขึ้$นช้��งขึ้$นแผน ตอันขึ้$นแผนเด#นทำ�งไปก�บว่�นทำอังในปR� ขึ้$นแผนกล��ว่ย���คำว่�มร�กทำ�8ม�ต�อัว่�นทำอัง ด�งน��

"...โอั�แสนส$ดสว่�ทำขึ้อังพ�8เอัQย อัย��คำ#ดเลยพ�8ห�เป?นเช้�นน��นไม� อั�นต�ว่เจ��ทำ��เทำ�ยมก�บดว่งใจ ส#�นสงส�ยแล�ว่เจ��อัย��เส�ยดแทำง พ�8ร �กเจ��เทำ��ก�บเม�8อัแรกร�ก ด�ว่ยประจ�กษ2เห6นใจไม�ก#นแหนง..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๓๑. คำ�ดเล�อักคำ��กลอันทำ�8ประทำ�บใจจ��นว่น ๑๐ บทำ ถอัดคำว่�มแล�ว่แสดงคำว่�มคำ#ดเห6น

237

๒. ว่#จ�รณ2พฤต#กรรมขึ้อังต�ว่ละคำรเอัก๓. ศิ/กษ�โคำรงเร�8อังขึ้อังบทำละคำร แล�ว่ประเม#นคำ$ณคำ��

ล$ล$ต้ต้ะเลงพ่*าย เป?นว่รรณคำด�ไทำยทำ�8แต�งด�ว่ยถ�อัยคำ��ไพเร�ะและส�ม�รถ

ถ��ยทำอัดอั�รมณ2ได�อัย��งล/กซึ่/�งอัย��งย#8งทำ��งน��เพร�ะกว่�ได�ตอับสนอังรสน#ยมขึ้อังคำนไทำย ทำ�8ม�จ#ตใจละเอั�ยดอั�อัน ช้อับว่รรณศิ#ลปF ช้อับใช้�ถ�อัยคำ��ทำ�8คำล�อังจอัง คำมคำ�ย และช้ว่นคำ#ด ล#ล#ตตะเลงพ��ยเป?นหน�งส�อัทำ�8ม�ศิ#ลปะก�รใช้�ภ�ษ�ทำ�8เป?นไปต�มว่�ตถ$ประสงคำ2ขึ้อังก�รแต�งเพ�8อัเฉล#มพระเก�ยรต#พระมห�กษ�ตร#ย2ผ5�ทำรงกอับก5�ช้�ต#คำว่�มด�เด�นขึ้อังล#ล#ตตะเลงพ��ยคำ�อั ก�รเล�นคำ��และก�รใช้�โว่ห�รอั$ปม�อั$ปไมย เพ�8อัให�เก#ดภ�พพจน2 จ#นตน�ก�ร และสะเทำ�อันอั�รมณ2 กว่�ได�สอัดแทำรกคำว่�มร5 �ต��งๆม�กม�ย เช้�น ก�รจ�ดกระบว่นทำ�พขึ้อังไทำยสม�ยอัย$ธีย� และย$ทำธีศิ�สตร2แต�ไม�เคำร�งคำร�ดในด��นภ5ม#ศิ�สตร2 นอักจ�กน��กว่�ย�งได�น��ช้�8อันกและช้�8อัต�นไม�ม�ใช้�ในบทำคำรว่ญถ/งน�งต�มแบบอัย��งล#ล#ตยว่นพ��ย

สมเด6จพระมห�สมณเจ�� กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรส (พ.ศิ. ๒๓๓๓ – ๒๓๙๖) ผ5�ทำรงพระน#พนธี2ล#ล#ตตะเลงพ��ย ม�พระน�มเด#มว่��พระอังคำ2เจ��ว่�ส$กร� ทำรงเป?นโอัรสในพระบ�ทำสมเด6จพระพ$ทำธียอัดฟ้=�จ$ฬ�โลกมห�ร�ช้ กรมสมเด6จพระปรม�น$ช้#ตช้#โนรสทำรงอั$ปสมบทำเม�8อั พ.ศิ. 2354 และทำรงคำรอังเพศิสมณะจนส#�นพระช้นม2 พระอังคำ2ทำรงเป?นน�กปร�ช้ญ2ทำ�8แทำ�จร#ง แม�จะทำรงม�พระภ�รก#จด��นศิ�สน�อัย5�ม�ก แต�ก6ทำรงศิ/กษ�หน�งส�อัทำ��งด��นศิ�สน� น#ต#ศิ�สตร2 โหร�ศิ�สตร2 ประว่�ต#ศิ�สตร2 จ/งทำรงพระน#พนธี2

238

หน�งส�อัได�ม�กม�ย ทำ�งด��นว่รรณคำด� ทำรงม�ฝีHม�อัเป?นเล#ศิในก�รแต�ง โคำลง ฉ�นทำ2 และล#ล#ต เน��อัเร�8อังขึ้อังล#ล#ตตะเลงพ��ย ได�เคำ��เร�8อังม�จ�กพงศิ�ว่ด�รสม�ยสมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้ กล��ว่ถ/งก�รเสด6จเสว่ยร�ช้สมบ�ต#ส�บต�อัจ�กพระร�ช้บ#ด� และม�พระร�ช้ประสงคำ2ทำ�8จะเสด6จไปต�เขึ้มร เพ�8อัเป?นก�รแก�แคำ�นเขึ้มรทำ�8ยกทำ�พม�ต�ช้�ยแดนไทำย ต�อัจ�กน��น เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระเจ��หงส�ว่ด�โปรดให�พระมห�อั$ปร�ช้�กร�ฑิ�ทำ�พม�ต�ไทำย เม�8อัสมเด6จพระนเรศิว่รทำรงทำร�บขึ้��ว่ศิ/กก6ยกทำ�พเสด6จอัอักไปทำ��ศิ/กนอักพระนคำรระหว่��งทำ�8ทำ�พพม��ปะทำะก�บทำ�พหน��ขึ้อังไทำย ช้��งทำรงขึ้อังสมเด6จพระนเรศิว่ร และขึ้อังสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถตกม�นว่#8งเขึ้��ไปทำ��มกล�งขึ้��ศิ/กต�มล��พ�ง สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงระง�บคำว่�มตกพระทำ�ย และตร�สทำ��พระมห�อั$ปร�ช้�กระทำ��สงคำร�มย$ทำธีห�ตถ� สมเด6จพระนเรศิว่รและสมเด6จพระเอัก�ทำศิรถทำรงได�ร�บช้�ยช้นะ เม�8อัเล#กทำ�พกล�บพระนคำร สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงป5นบ��เหน6จร�งว่�ลแก�ทำห�รผ5�ม�คำว่�มช้อับ และลงโทำษประห�รทำห�รทำ�8ต#ดต�มพระอังคำ2ไม�ทำ�น ทำ��งน��เป?นไปต�มกฎมณเฑิ�ยรบ�ล แต�สมเด6จพระว่�นร�ตว่�ดปR�แก�ว่ได�กร�บทำ5ลขึ้อัพระร�ช้ทำ�นอัภ�ยโทำษให�แก�ทำห�รเหล��น��น สมเด6จพระนเรศิว่รทำรงย#นยอัมและโปรดให�ไปทำ��สงคำร�มแก�ต�ว่ หล�งจ�กน��นทำรงด��เน#นพระร�ช้กรณ�ยก#จต�อั ด�ว่ยก�รทำ��น$บ��ร$งห�ว่เม�อังเหน�อั และร�บทำ5ตจ�กเม�อังเช้�ยงใหม�ทำ�8ม�ขึ้อัเป?นเม�อังขึ้/�น

ต�ว่อัย��ง โว่ห�รแสดงคำว่�มโกรธีจ�กล#ล#ต ตะเลงพ��ย ตอันทำ�8สมเด6จพระนเรศิว่รมห�ร�ช้ทำรงปร�รภเร�8อังทำ�8จะไปปร�บเขึ้มร เน�8อังจ�กเขึ้มรม�กจะยกทำ�พม�ต�ไทำยระหว่��งทำ�8ไทำยม�ศิ/กก�บพม��ทำรง

239

ร5 �ส/กโกรธีและเจ6บช้���พระทำ�ย ทำ��ให�คำ#ดอัะไรก6หมดคำว่�มร�8นรมย2 จ/งต�อังยกทำ�พไปปร�บให�ห�ยแคำ�น ด�งน�� "...คำล$�มกมลแคำ�นคำ�8ง ด�งหน�มเหน6บเจ6บช้��� ย���ยอักทำรว่งดว่งแด แลบช้�8นอั�8นช้ม..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๔๑. ศิ/กษ�ขึ้�อัม5ลทำ�งประว่�ต#ศิ�สตร2 แล�ว่ศิ/กษ�ภ�พสะทำ�อันจ�กว่รรณคำด� ๒. รว่บรว่มบ�ญช้�ศิ�พทำ2จ�กว่รรณคำด� แล�ว่เปร�ยบเทำ�ยบก�บ

ล#ล#ตยว่นพ��ย เพ�8อัศิ/กษ�อั#ทำธี#พล

สามกี่Kกี่

กล��ว่ก�นว่�� เร�8อังส�มกbกแต�เด#มเป?นเร�8อังเล��ส5�ก�นฟ้Pงในประเทำศิจ�น คำร��นถ/งสม�ยร�ช้ว่งศิ2ถ�ง (พ.ศิ. ๑๑๖๑ – ๑๔๔๙) พว่กง#�ว่ได�น��เร�8อังส�มกbกม�แสดง ได�ร�บคำว่�มน#ยมอัย��งแพร�หล�ย ต�อัม�ในสม�ยร�ช้ว่งศิ2หยว่น (พ.ศิ. ๑๘๒๐ – ๑๙๐๐ ตรงก�บสม�ยส$โขึ้ทำ�ย)

และสม�ยร�ช้ว่งศิ2ไต�เหม6ง (พ.ศิ. ๑๙๑๑ – ๒๑๘๖) ได�ม�ก�รแต�งหน�งส�อัโดยใช้�เร�8อังพงศิ�ว่ด�รเป?นหล�ก น�กเขึ้�ยนผ5�หน/8งช้�8อัล�อักว่นตง ช้�ว่เม�อังฮ�8งจ#\ว่ ได�น��เร�8อังส�มกbกม�เขึ้�ยนใหม� เร�ยกว่�� "ส�มกbกจ�8" ม�คำว่�มย�ว่ ๑๒๐ ตอัน ต�อัม�น�กปร�ช้ญ2อั�ก ๒ ทำ��น คำ�อั เม��จงก�งก�บก#มเส�8ยถ��ง ได�ช้�ว่ยก�นแต�งคำ��อัธี#บ�ยเพ#8มเต#มและพ#มพ2เร�8อังส�มกbกขึ้/�น เร�8อังส�มกbกจ/งแพร�หล�ยอัย��งรว่ดเร6ว่ภ�ยในประเทำศิจ�น ต�อัม�ได�ม�ก�รแปลเป?นภ�ษ�ต��งๆรว่มทำ��งภ�ษ�ไทำย ซึ่/8งเจ��พระย�พระคำล�ง (หน) ได�เป?นผ5�อั��นว่ยก�รก�รแปล เม�8อั พ.ศิ.

๒๓๔๕

240

ก�รแปลหน�งส�อัส�มกbกใช้�ว่#ธี�แปลสอังช้��น ช้��นแรก ผ5�ร5 �ภ�ษ�จ�นอัย��งด�แต�ร5 �ภ�ษ�ไทำยเพ�ยงป�นกล�งได�อัย��งต�นฉบ�บภ�ษ�จ�นแล�ว่ถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ไทำย ช้��นทำ�8สอังผ5�ร5 �ภ�ษ�ไทำยอัย��งด�ได�น��ฉบ�บทำ�8ถ��ยทำอัดเป?นภ�ษ�ไทำยแล�ว่ม�เขึ้�ยนเป?น คำว่�มเร�ยง ใช้�ภ�ษ�ไทำยแบบทำ�8คำนไทำยใช้�ก�นจร#งๆ ยกเว่�นเฉพ�ะช้�8อัทำ�8เป?นภ�ษ�จ�น ด�งน��น ภ�ษ�แปลทำ�8ใช้�ในหน�งส�อัส�มกbกจ/งเป?นภ�ษ�ไทำยทำ�8สมบ5รณ2จนเป?นแบบอัย��งขึ้อังก�รบรรย�ยและพรรณน�ทำ�8ให�ภ�พทำ�8เด�นช้�ดแก�ผ5�อั��น และให�คำว่�มประทำ�บใจจนม�ผ5�น��ไปใช้�ต�ม เช้�น ส��นว่นทำ�8ว่�� "ว่��แล�ว่ก6ให�จ�ดโตbะส$ร�อั�ห�รอัอักม�เล��ยงก�น"

เป?นต�น เน��อัเร�8อังขึ้อังส�มกbก กล��ว่ถ/งก�รทำ��สงคำร�มช้#งช้�ยก�นระหว่��งโจโฉ เล��ปH8 และซึ่$ �นกว่นเร#8มเร�8อังต��งแต�กษ�ตร#ย2ร�ช้ว่งศิ2ฮ� 8นอั�อันแอั อั��น�จจ/งตกอัย5�ก�บขึ้$นน�งก�งฉ#น ทำ��ให�เก#ดคำว่�มระส�8�ระส�ยแตกแยก ต��งรบพ$ �งเพ�8อัแย�งช้#งอั��น�จก�นจนเหล�อั ๓ กbกใหญ� คำ�อั ว่$ยกbก จbกกbก และง�อักbก ต��งม�อั�ณ�เขึ้ตเป?นอั#สระ ภ�ยหล�งกbกทำ��งส�มเส�8อัมอั��น�จลง ม�ผ5�ต� �งร�ช้ว่งศิ2ใหม� แผ�นด#นจ�นจ/งกล�บรว่มก�นเป?นอั�ณ�จ�กรเด�ยว่

อั�นทำ�8จร#งก�รแบ�งแยกอั�ณ�เขึ้ตและก�รแย�งช้#งอั��น�จก�นในจ�นเก#ดขึ้/�นหล�ยคำร��ง แต�ไม�ม�คำร��งใดน��พ#ศิว่งเหม�อันคำร��งส�มกbก เพร�ะแต�ละกbกใช้�อั$บ�ยต��งๆ เพ�8อัเอั�ช้นะก�น ทำ��งอั$บ�ยทำ�งก�รเม�อังก�รปกคำรอัง และกลย$ทำธี2 ขึ้ณะเด�ยว่ก�นก6ให� บทำเร�ยนคำต#ธีรรมในก�รด��เน#นช้�ว่#ต และก�รทำ��ง�นต�ว่ละคำรส��คำ�ญในเร�8อังม�บทำบ�ทำและพฤต#กรรมทำ�8เหม�อันจร#ง ซึ่/8งม�ทำ� �งด�และเลว่ปะปนก�น

ก�รแปลเร�8อังส�มกbกเป?นจ$ดเร#8มต�นขึ้อังก�รแปลเร�8อังจ�นอั�8นๆในสม�ยต�อัม� เช้�น เร�8อังไซึ่�ฮ� 8น ซึ่�อังก�\ง เป?นต�น

241

ต�ว่อัย��ง ก�รบรรย�ยล�กษณะขึ้อังเล��ปH8

"...แลเม�อังต$�นก�ว่นม�ช้�ยคำนหน/8งช้�8อัเล��ปH8 เม�8อัน�อัยช้�8อัเห��ยนเตbก ก6ไม�ส5�ร �กเร�ยนหน�งส�อั แต�ม�น���ใจน��นด� คำว่�มโกรธีคำว่�มย#นด�ม#ได�ปร�กฏอัอักม�ภ�ยนอัก ใจน��นอั�ร�ย2น�กม�เพ�8อันฝี5งม�กใจกว่��งขึ้ว่�ง หม�ยจะเป?นใหญ�กว่��คำนทำ��งปว่งกอัปด�ว่ยล�กษณะร5ปใหญ�สมบ5รณ2 ส5งประม�ณห��ศิอักเศิษ ห5ย�นถ/งบ�� ม�อัย�ว่ถ/งเขึ้�� หน��ขึ้�ว่ด�งส�หยก ฝีHป�กแดงด�งช้�ดแต�มจ�กษ$ช้��เล�อังไปเห6นห5..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๕๑. ศิ/กษ�พฤต#กรรมขึ้อังต�ว่ละคำรเอักในว่รรณคำด�เร�8อัง ส�มกbก ในแง�พฤต#กรรมและ

บ$คำล#กภ�พ๒. ศิ/กษ�จ$ดม$�งหม�ยขึ้อังผ5�แต�ง ประกอับก�บบร#บทำทำ�ง

ส�งคำมสม�ยน��น และประเม#นคำ$ณคำ��

พ่รู้ะรู้าชพ่$ธ�ส$บสองเด�อน พระบ�ทำสมเด6จพระจ$ลจอัมเกล��เจ��อัย5�ห�ว่ทำรงพระร�ช้น#พนธี2เร�8อังพระร�ช้พ#ธี�ส#บสอังเด�อันเม�8อั พ.ศิ. ๒๔๓๑ ลงพ#มพ2ในน#ตยส�รว่ช้#รญ�ณร�ยส�ปด�ห2ก�อัน แล�ว่จ/งรว่มพ#มพ2เป?นเล�มภ�ยหล�ง

เน��อัเร�8อังกล��ว่ถ/งพระร�ช้พ#ธี�ต��งๆทำ�8กระทำ��ในแต�ละเด�อันตลอัดทำ��งปH ทำรงอัธี#บ�ยต��ร�เด#ม

242

ขึ้อังพระร�ช้พ#ธี� ก�รแก�ไขึ้เปล�8ยนแปลง หร�อัเล#กพ#ธี� เพ�8อัให�ผ5�อั��นได�ร�บคำว่�มร5 �คำว่�มเขึ้��ใจเก�8ยว่ก�บพระร�ช้พ#ธี�ต� �งแต�ต�นปHจนถ/งปล�ยปH ยกเว่�น พ#ธี� เด�อัน ๑๑ ทำ�8ม#ได�รว่มไว่� ทำรงศิ/กษ�คำ�นคำว่��ขึ้�อัม5ลทำ��งจ�กต��ร�และจ�กคำ��บอักเล��ขึ้อังบ$คำคำล เช้�น พระมห�ร�ช้คำร5 พร�หมณ2ผ5�ทำ��พ#ธี� และจ�กก�รส�งเกตเหต$ก�รณ2ทำ�8ทำรงคำ$�นเคำย น�บได�ว่��หน�งส�อัเล�มน��ม�คำ$ณคำ��ทำ�งด��นส�งคำมศิ�สตร2 ทำรงใช้�ภ�ษ�ทำ�8เขึ้��ใจง��ย และเขึ้�ยนอัธี#บ�ยต�มล��ด�บจ�กง��ยไปส5�ย�ก จ�กอัด�ตม�ส5�ปPจจ$บ�น เหม�ะสมก�บก�รเป?นคำ��อัธี#บ�ยช้��แจงให�เก#ดคำว่�มร5 �คำว่�มเขึ้��ใจ

ต�ว่อัย��ง พระร�ช้พ#ธี�ลอัยพระประทำ�ป"ก�รลอัยพระประทำ�ปลอัยกระทำงน�� เป?นน�กขึ้�ตฤกษ2ทำ�8

ร �8นเร#งทำ�8ว่ไปขึ้อังช้นทำ��งปว่งทำ�8ว่ไป ไม�เฉพ�ะแต�ก�รหลว่ง แต�จะน�บว่��เป?นพระร�ช้พ#ธี�อัย��งใดก6ไม�ได� ด�ว่ยไม�ได�ม�พ#ธี�สงฆ่2 พ#ธี�พร�หมณ2อั�นใดเก�8ยว่ขึ้�อังเน�8อังในก�รลอัยพระประทำ�ปน��นเว่�นไว่�แต�จะเขึ้��ใจว่�� ตรงก�บคำ��ว่��ลอัยโคำมลงน���เช้�นกล��ว่ม�แล�ว่ แต�คำว่รน�บว่��เป?นร�ช้ประเพณ�ซึ่/8งม�ม�ในแผ�นด#นสย�มแต�โบร�ณ..."

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๖ เปร�ยบเทำ�ยบร�ยละเอั�ยดพ#ธี�กรรมทำ�8คำล��ยคำล/งก�น ในพระร�ช้

พ#ธี�ส#บสอังเด�อันก�บต��ร�บทำ��ว่ศิร�จ$ฬ�ล�กษณ2

น$ทานค+ากี่ลอนเรู้��องพ่รู้ะอภ�ยมณ�

243

น#ทำ�นคำ��กลอันได�ร�บคำว่�มน#ยมม�เป?นเว่ล�น�นต��งแต�สม�ยอัย$ธีย� เร�ยกอั�กอัย��งหน/8งว่��เร�8อังจ�กรๆว่งศิ2ๆ หร�อัน#ทำ�นประโลมโลก คำ��ว่�� "จ�กร" และ "ว่งศิ2" เป?นคำ��ประกอับช้�8อัต�ว่เอักขึ้อังเร�8อัง เช้�น จ�กรแก�ว่ ล�กษณว่งศิ2 ส$ว่รรณว่งศิ2ซึ่/8งม�คำว่�มหม�ยแสดงถ/งคำว่�มม�คำ��หร�อัขึ้อังส5งตรงก�บรสน#ยมขึ้อังคำนไทำย แต�ก�อันน#ทำ�นคำ��กลอันแต�งด�ว่ยก�พย2และกลอันสว่ดคำละก�น เร#8มน#ยมแต�งเป?นคำ��กลอันในสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๓ ม�จนกระทำ�8งถ/งสม�ยร�ช้ก�ลทำ�8 ๔ ด�งจะเห6นได�จ�กน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�

เน��อัเร�8อังขึ้อังน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�กล��ว่ถ/งเร�8อังร�ว่ช้�ว่#ตและก�รผจญภ�ยทำ�8สน$กสน�น ต�8นเต�น ม�ทำ� �งส$ขึ้และทำ$กขึ้2ขึ้อังต�ว่เอัก คำ�อั พระอัภ�ยมณ� ซึ่/8งม�ล�กษณะทำ�8แปลกใหม�แตกต��งไปจ�กต�ว่เอักในเร�8อังอั�8นๆ ทำ�8คำนไทำยเคำยได�ย#นได�ฟ้Pง เช้�น พระอัภ�ยมณ�เด#นทำ�งเขึ้��ปR�เพ�8อัศิ/กษ�ห�คำว่�มร5 �เย�8ยงกษ�ตร#ย2ในสม�ยน��น แต�ม#ได�เร�ยนว่#ช้�ศิ#ลปศิ�สตร2 กล�บเร�ยนว่#ช้�เปR�ปHซึ่/8งส�ม�รถสะกดคำนฟ้Pงให�หล�บได� ศิร�ส$ว่รรณซึ่/8งเป?นพระอัน$ช้�ขึ้อังพระอัภ�ยมณ�ก6เล�อักเร�ยนว่#ช้�กระบ�8กระบอัง ก�รผจญภ�ยทำ�8ต�8นเต�นขึ้อังพระอัภ�ยมณ� เร#8มด�ว่ยพระอัภ�ยมณ�ถ5กน�งผ�เส��อัสม$ทำรล�กพ�ไปอัย5�ก#นก�บน�งในถ���ใต�น��� จนกระทำ�8งน�งได�ให�ก��เน#ดบ$ตรช้�ยช้�8อั ส#นสม$ทำร ซึ่/8งม�ฤทำธี#Yและคำว่�มส�ม�รถเหน�อัมน$ษย2ธีรรมด� ส�ม�รถพ�พระอัภ�ยมณ�หน�น�งผ�เส��อัสม$ทำรไปส5�อั#สรภ�พได�ขึ้ณะว่��ยน���หน� ได�ม�คำรอับคำร�ว่เง�อักช้�ว่ยพ�ไปย�งเก�ะแก�ว่พ#สด�ร พระอัภ�ยมณ�ได�เง�อักส�ว่เป?นช้�ย� และม�บ$ตรช้�ยช้�8อั ส$ดส�คำร ก�รผจญภ�ยขึ้อังพระอัภ�ยมณ�คำร��งต�อัไปเป?นก�รส5�รบก�บอั$ศิเรนคำ5�หม��นขึ้อังน�งส$ว่รรณม�ล� พอัได�ร�บช้�ยช้นะก6เด#นทำ�งไปย�งเม�อังผล/ก และอัภ#เษกสมรสก�บน�งส$ว่รรณม�ล� น�งละเว่งขึ้/�นคำรอังเม�อังล�งก�และคำ#ดทำ��ศิ/กก�บเม�อังผล/ก น�งใช้�ไสยศิ�สตร2

244

เป?นอั�ว่$ธีทำ��ให�พระอัภ�ยมณ�คำล$�มคำล�8ง และถ5กน�งละเว่งหลอักไปจนถ/งเม�อังล�งก� ต�อัม� พระอัภ�ยมณ�เบ�8อัหน��ยก�รใช้�ช้�ว่#ตทำ�งโลก จ/งอัอักบว่ช้เป?นฤ�ษ� น�งส$ว่รรณม�ล�ก�บน�งละเว่งก6อัอักบว่ช้เป?นช้� ส�ว่นส#นสม$ทำรได�คำรอังเม�อังผล/ก และส$ดส�คำรได�คำรอังเม�อังล�งก� เร�8อังก6จบลงด�ว่ยคำว่�มส$ขึ้ต�มแบบฉบ�บขึ้อังว่รรณกรรมน#ทำ�น

คำว่�มแปลกใหม�และคำว่�มสน$กสน�นทำ�8ได�ร�บทำ��ให�น#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�เป?นทำ�8ต#ดใจผ5�อั��นผ5�ฟ้Pงอัย��งแพร�หล�ย ก�อัให�เก#ดจ#นตน�ก�รทำ�8น��ต�8นเต�นระทำ/กใจ เช้�น ก�รแก�ปPญห�เฉพ�ะหน�� ก�รผ5กส��เภ�ยนต2 ก�รสร��งต�ว่ละคำรทำ�8ม�ล�กษณะคำร/8งส�ตว่2คำร/8งมน$ษย2 ก�รใช้�เว่ทำมนตร2คำ�ถ� เป?นต�น ทำ��ให�น#ทำ�นคำ��กลอันม�หล�ยรส ขึ้ณะเด�ยว่ก�น ส$นทำรภ5� กว่�ผ5�แต�งน#ทำ�นคำ��กลอันได�แทำรกคำต#ช้�ว่#ตได�ทำ$กตอันอัย��งเหม�ะสม เช้�น สอันให�ม�คำว่�มกต�ญญู5ต�อับ#ด�ม�รด� และสอันให�หย�8งร5 �ถ/งธีรรมช้�ต#จ#ตใจคำน ปร�กฏในตอันทำ�8ส$ดส�คำรถ5กผล�กตกเหว่ เพร�ะหลงเช้�8อัช้�เปล�อัย ซึ่/8งเป?นคำนแปลกหน�� ด�งน��

"...แล�ว่สอันว่��อัย��ไว่�ใจมน$ษย2 ม�นแสนส$ดล/กล���เหล�อัก��หนด ถ/งเถ�ว่�ลย2พ�นเก�8ยว่ทำ�8เล��ยว่ลด ก6ไม�คำดเหม�อันหน/8งในน���ใจคำน มน$ษย2น��ทำ�8ร �กอัย5�สอังสถ�น บ#ด�ม�รด�ร�กม�กเป?นผล

ทำ�8พ/8งหน/8งพ/8งได�แต�ก�ยตน เก#ดเป?นคำนคำ#ดเห6นจ/งเจรจ�”

245

คำ$ณคำ��เด�นด��นอั�8นๆขึ้อังน#ทำ�นคำ��กลอันเร�8อังพระอัภ�ยมณ�คำ�อั ให�คำว่�มร5 �และขึ้ย�ยโลกทำ�ศิน2เก�8ยว่ก�บสงคำร�ม ทำ��งสงคำร�มทำ�8ส5�ก�นด�ว่ยอั�ว่$ธีย$ทำโธีปกรณ2 และก�รใช้�เส�ยงปH8 ซึ่/8งต�คำว่�มว่��คำ�อั เส�ยงส�8อัส�รมว่ลช้น หร�อัก�รใช้�ขึ้��ว่เป?นอั�ว่$ธี ทำ��ล�ยฝีR�ยตรงขึ้��ม ด�งทำ�8ปร�กฏในสม�ยสงคำร�มโลกและแม�จะไม�ม�สงคำร�มแล�ว่ ขึ้��ว่ก6ย�งเป?นอั�ว่$ธีทำ�8ใช้�ทำ��ล�ยล��งก�นได� ว่รรณคำด�มรดกไทำยเป?นสมบ�ต#อั�นล���คำ��ขึ้อังช้�ต# เพร�ะม�คำ$ณประโยช้น2ม�กม�ย ทำ��งก�รสร��งสรรคำ2ภ5ม#ปPญญ� ให�คำว่�มร5 �รอับต�ว่ และคำว่�มร5 �ทำ�8เป?นศิ�สตร2 ด�งน��น จ/งม�ผ5�น#ยมศิ/กษ�ว่รรณคำด�เพ�8อัเป?นภ5ม#คำว่�มร5 �ประด�บตน

นอักจ�กน�� ว่รรรณคำด�ไทำยย�งเป?นแหล�งรว่มว่�ฒนธีรรมขึ้อังคำนหล�ยกล$�มหล�ยย$คำสม�ย ทำ��ให�คำนร$ �นหล�งเขึ้��ใจและเห6นคำ$ณคำ��ขึ้อังก�รอัน$ร�กษ2ว่�ฒนธีรรม ซึ่/8งบ�งช้��ถ/งคำว่�มเจร#ญขึ้อังช้นช้�ต#ไทำยทำ��งทำ�งด��นภ�ษ�และศิ#ลปะ ด�งน��น ก�รร5 �จ�กว่รรณคำด�ไทำยด�ว่ยก�รอั��นและว่#เคำร�ะห2จนเขึ้��ใจจ/งน��ม�ซึ่/8งคำ$ณประโยช้น2แห�งตนและประเทำศิโดยรว่ม

กี่$จกี่รู้รู้มกี่ารู้เรู้�ยนรู้� ท�� ๑๗๑. ศิ/กษ�ก�รเปล�8ยนแปลงขึ้อังว่รรณคำด�ไปส5�ว่�ฒนธีรรม

pop culture โดยใช้�เร�8อัง พระอัภ�ยมณ� เป?นกรณ�ศิ/กษ�

๒. สร$ปภ�พรว่มขึ้อังพ�ฒน�ก�รว่รรณกรรมไทำยต��งแต�สม�ยส$โขึ้ทำ�ยจนกระทำ�8งถ/ง

ปPจจ$บ�น โดยใช้�บร#บทำทำ�งส�งคำมม�เป?นส�ว่นประกอับก�รพ#จ�รณ�

246

๓. ใช้�ทำฤษฎ�ว่รรณคำด�พ#จ�รณ�ต�ว่แทำนว่รรณกรรมในย$คำสม�ยต��งๆ

247

top related