ระบบการฝึกและกระบวนการฝึกทักษะ

2010 

นายคมธช รตนคชและนายดนพล คลอวฒนนท 

กลมงานพฒนาระบบการฝก 

24/9/2010 

ระบบการฝกและกระบวนการฝกทกษะ

บทนา

การพฒนาทกษะฝมอภาคแรงงานของประเทศถอเปนหวใจสาคญของการพฒนาประเทศ

โดยเฉพาะอยางประเทศทกาลงพฒนาอยางประเทศไทย ซงมผใชแรงงานในภาคสวนตางๆ ทง ภาค

เกษตรกรรม ภาคอตสาหกรรม และภาคธรกจบรการ ซงแรงงานทอยในภาคอตสาหกรรมเปนกลมคนท

สาคญทจะขบเคลอนใหภาคอตสาหกรรมเจรญกาวหนา และสงเสรม สนบสนนใหเศรษฐกจของประเทศ

กาวไปขางหนาอยางยงยน กรมพฒนาฝมอแรงงาน เปนหนวยงานทรบผดชอบโดยตรงในการพฒนาฝมอแรงงาน เพอ

แกปญหาดานทกษะฝมอของแรงงานใหสามารถรองรบกบการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยอยางทน

เหตการณ และใหแรงงานมมาตรฐานในการปฏบตงาน สามารถตอบสนองตอความตองการของ

ตลาดแรงงานไดอยางมประสทธภาพ กรมพฒนาฝมอแรงงาน โดยสานกพฒนาผฝกและเทคโนโลยการฝก

มหนาทคดคน และพฒนา ระบบ รปแบบและวธการฝกทกษะทตอบสนองตอความตองการดานแรงงาน ม

มาตรฐานฝมอแรงงานและมาตรฐานการปฏบตงานในสาขาอาชพตางๆ ทสถานประกอบกจการและ

ภาคอตสาหกรรมตองการ

กลมงานพฒนาระบบการฝก กรมพฒนาฝมอแรงงาน ไดจดทาเอกสารทางวชาการขน เพอเผยแพร

องคความร และเผยแพรขอมลขาวสารทางวชาการทเกยวของกบการพฒนาทกษะฝมอของผรบการฝกใน

สถาบนพฒนาฝมอแรงงานภาค และศนยพฒนาฝมอแรงงานจงหวด เพอใหบคลากร เจาหนาทและผท

เกยวของกบการพฒนาทกษะฝมอแรงงานไดใชเพอการศกษา คนควา และเปนแนวทางในการพฒนาทกษะ

ฝมอแรงงาน เพอประโยชนในการพฒนาความสามารถของผรบการฝกใหบรรลวตถประสงคในการฝก

ทกษะฝมอแรงงานและมมาตรฐานสมรรถนะสอดคลองกบงานและอาชพตางๆ ทสถานประกอบกจการและ

ภาคอตสาหกรรมมความตองการ ตอไป

กลมงานพฒนาระบบการฝก

สานกพฒนาผฝกและเทคโนโลยการฝก

กรมพฒนาฝมอแรงงาน

สารบญ หนา 

บทท2  ระบบการฝกและกระบวนการฝกทกษะ  1 ความหมายของระบบ(System)  1 การออกแบบระบบการฝก  4 ระบบการฝก  4 กระบวนการฝก  6 ขนตอนการรบสมครผมารบการฝก  8

1 

บทท2 ระบบการฝกและกระบวนการฝกทกษะ 

ระบบ (System) ความหมายของคาวาระบบ ไดมนกวชาการและนกการศกษาใหคานยามและใหความหมาย 

ไวมากมาย พอสรป ไดดงน  (ปรชญา ศรภร, 2550) 

ระบบ(System) มความหมายตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525 ไดให ความหมายเอาไววา ระบบ คอ ระเบยบเกยวกบการรวมสงตางๆ ซงมลกษณะซบซอนใหเขาลาดบ ประสานเปนอนเดยวกนตามหลกเหตผลทางวชาการ หรอหมายถงปรากฏการณทางธรรมชาตซงม ความสมพนธ ประสานเขากน โดยกาหนดรวมเปนอนหนงอนเดยวกน 

ระบบ(System) คอ กระบวนการตางๆ ทอยในเครอขายเดยวกนและมความสมพนธกน ระหวางกระบวนการเหลานน และเชอมตอกนเพอทางานใดงานหนงใหบรรลถงเปาหมายทวางไว 

ระบบ(System) คอ กลมขององคประกอบตางๆ ททางานรวมกน เพอจดประสงคอน เดยวกนและเพอใหเขาใจในความหมายของคาวาระบบทจะตองทาการวเคราะห จงตองเขาใจ ลกษณะของระบบกอน 

ไพฑรย ศรฟา (2550) ไดใหความหมายวา ระบบ (System) เปนกลมขององคประกอบตาง ๆ ททางานรวมกน เพอจดประสงคในสงเดยวกน ระบบอาจประกอบดวยบคลากร เครองมอ วสด วธการ การจดการ ซงทงหมดนจะตองมระบบในการจดการเพอใหบรรลจดประสงคเดยวกน คาวา “ระบบ” เปนคาทมการเกยวของกบการทางานและหนวยงานและนยมใชกนมาก เชน ระบบธรกจ (Business System) ระบบสารสนเทศ (Management Information System) ระบบการเรยนการสอน (Instructional System) ระบบเครอขายคอมพวเตอร (Computer Network System) เปนตน 

เมอทาการศกษาระบบใดระบบหนง นกวเคราะหระบบจะตองเขาใจการทางานของระบบ นนใหด โดยการศกษาวา ระบบทาอะไร (What) ทาโดยใคร (Who) ทาเมอไร (When) และทา อยางไร (How) นกวเคราะหระบบ (System Analyst หรอ SA) ซงไดแก บคคลทมหนาทวเคราะห

2 

และออกแบบระบบจะตองเขาใจการทางานของระบบนน ๆ วาเปนอยางไรและอะไรคอความ ตองการของระบบ 

นอกจากน ไดมผทใหความหมายและคาอธบาย ของคาวา “ระบบ” ไวหลายทานดวยกน เชน  (ไพฑรย ศรฟา, 2550) 

บานาธ (1968)ไดใหความหมายของระบบวาเปนการรวบรวมสงตาง ๆ ทงหลายทมนษยได ออกแบบ และคดสรางสรรคขนมา เพอจดดาเนนการใหบรรลผลตามเปาหมายทวางไว 

กด (1973) ใหความหมายของระบบวา หมายถง การจดการสวนตาง ๆ ทกสวนใหเปน ระเบยบโดยแสดงความสมพนธซงกนและกนของสวนตาง ๆ และความสมพนธของแตละสวนกบ สวนทงหมดอยางชดเจน 

เซมพรวโว (1976) อธบายวา ระบบ คอ องคประกอบตาง ๆ ททางานเกยวโยงสมพนธกน เพอใหเกดผลอยางใดอยางหนง กลาวไดวา ระบบคอ การปฏสมพนธขององคประกอบทงหลายใน การปฏบตหนาทและการดาเนนงาน 

จากทกลาวมาพอสรปไดวา ระบบ(System) หมายถง การนาเอาปจจยตางๆ อนไดแก คน (People) ทรพยากร(Resources) แนวคด(Concept) หลกการและทฤษฎ(Theory) ตลอดจนขนตอน กระบวนการ(Process) นามาผสมผสานการทางานรวมกน เพอใหบรรลเปาหมายอยางใดอยางหนง ตามทไดวางแผนไวลวงหนา ดวยวธการบรหารจดการ (Management) กคอบรหารจดการปจจย ตางๆ ทกลาวมาใหสนบสนนและมความสอดคลองซงกนและกนไปในทศทางเดยวกน โดยภายใต ระบบหนงๆ อาจประกอบดวยระบบยอยๆ (Subsystem) ตางๆ ทตองทางานรวมกนเพอใหบรรล วตถประสงคอนเดยวกน 

เมอนาวธเชงระบบ(System Approach) มาประยกตใชในวงการศกษาเพอเปนแนวทางใน การจดการเรยนการสอน จะทาใหไดเครองมอหรอแนวทางททาใหผเรยนเกดการเรยนรทมระสทธ ภาพมากขน โดยทเรยกรปแบบ (Model) ดงกลาววา การออกแบบระบบการเรยนการสอน (Instructional System Design) นนเอง ซงจะใชรปแบบมาตรฐานการออกแบบการเรยนการสอน (ID Standard) อยางเชน ADDIE Model ซงเปนรปแบบทเปนมาตรฐานสาหรบใชออกแบบระบบ

3 

การเรยนการสอน และสามารถนามาประยกตใชเพอการออกแบบและพฒนาระบบการฝกอบรมได ดวย 

ระบบการเรยนการสอน  (Teaching/Instructional System) คอ องคประกอบตาง ๆ ของ กจกรรมการเรยนและการสอนทไดรบการจดใหมความสมพนธกน และสงเสรมกนอยางเปนระบบ เพอชวยใหผเรยนเกดการเรยนรตามจดมงหมายทกาหนดไว 

ในการเรยนการสอนและการฝกอบรม นนควรมการกาหนดกระบวนการเรยนการสอน และการฝกอบรมทมประสทธภาพ และพฒนาขนตอน กระบวนการดงกลาวอยางเปนระบบ ซงใน กระบวนการการออกแบบและพฒนาระบบใดๆ ตองใชความพยามและตองศกษา คด วเคราะหและ ทาการทดลองซาๆ ทกขนตอนของกระบวนการนนๆ และแกไขปญหาและขอผดพลาดทเกดขน จนกวาผลทได(Output) จะเปนไปตามวตถประสงคทตงไวและไดระบบทมประสทธภาพมากทสด 

ดงนน ในการพฒนาระบบการเรยนการสอนและการฝกอบรม จงจาเปนอยางยงทตองทา การวเคราะห ออกแบบ และทาการพฒนาระบบการเรยนการสอนและการฝกอบรมขนอยางม ระเบยบแบบแผนโดยอยภายใตรปแบบทมโครงสรางชดเจนมาเปนแนวทาง และรปแบบทนยม นามาใชกนมากคอ การออกแบบระบบการเรยนการสอน (ISD) ม 5 ขนตอน ซงจะกลาวอยาง ละเอยดถงในหวขอตอไป 

ภาพท2.1แสดงรปแบบการพฒนาระบบการเรยนการสอน

4 

การออกแบบระบบการฝก ในการออกแบบและพฒนาระบบการฝก ซงมแนวคด และกระบวนการทเปนขนตอนท 

ตอเนองและสมพนธกน กอนอนตองทาความเขาใจและใหความหมาย หรอ นยามของคาตางๆ กอน เพอจะไดแยก วเคราะหและเรยบเรยงความสมพนธไดอยางถกตอง ซงคาตางๆ ทเกยวของกบการ ออกแบบและพฒนาระบบการฝกมดงน 

ระบบการฝก หมายถง กระบวนการทไดจากการวเคราะหและสงเคราะหจนไดองคประกอบตางๆ ขนม 

ความเชอมโยงกนขององคประกอบของกระบวนการฝก โดยมกรอบแนวคดททาเกดความมนใจได วากระบวนการฝกจะมความตอเนอง สามารถดาเนนการตามขนตอนทกาหนดและมความกาวหนา ไปอยางมประสทธภาพตามจดมงหมายทตงไว 

ซงเปนการนาเอาปจจยตางๆ ทเกยวของกบการฝกอบรม ไดแก ผรบการฝก ผฝก หลกสตร สอการฝก ระเบยบวธและเทคนค  วสดอปกรณ เครองมอ เครองจกร และเทคโนโลยการฝก  สถาน ฝก และสภาพแวดลอมในการฝกอบรม เชน ระบบแสงสวาง เครองอานวยความสะดวกตางๆ เปน ตน รวมถงแนวคดและกระบวนการ มาผสมผสานการดาเนนงานรวมกนเพอใหบรรลเปาหมาย อยางใดอยางหนงตามทไดวางแผนไว โดยภายในระบบใดๆ อาจประกอบไปดวยระบบยอยๆ (Subsystem) ตางๆ ทตองทางานรวมกนเพอใหบรรลวตถประสงคเดยวกน 

ภาพท 2.2 แสดงโครงสรางเชงระบบซอนระบบ 

INPUT  PROCESS  OUTPUT 

FEEDBACK 

I/P  PROCE  OUTP 

feedback 

I/P  PROCE  OUTP 

feedback

5 

ภาพท 2.3 แสดงวธเชงระบบ 

* กรอบแนวคด ทใชคอ แนวคดดานการออกแบบระบบการเรยนการสอน ISD: Instructional System Design ประกอบดวย การวเคราะหสงทเกยวของกบการฝก (Analysis) การ ออกแบบระบบการฝก (Design) การพฒนาระบบการฝก (Develop) การนาระบบการฝกไป ดาเนนการใช (Implement) และการประเมนผลการใชระบบการฝก (Evaluation) แลวนามา ปรบปรง ซงรปแบบวธการเชงระบบ ทเหมาะสมกคอ *ADDIE Model 

ปจจยนาเขา(Input) - ผเขารบการฝก - บคลากรฝก - หลกสตร - กระบวนการ - ระบบการฝก - รปแบบการฝก - ระเบยบ ขอกาหนด - นโยบายดานแรงงาน - สอและวสดอปกรณ ฝก 

ระเบยบ วธการและ เทคนค 

- สภาพแวดแวดลอม สงอานวยความ สะดวก 

กระบวนการ(Process) -  ดาเนนการตามกระบวนการและ ขนตอนการฝกอยางมประสทธภาพ 

-  การใชปจจยตางๆ เพอดาเนนการฝก ใหเกดประสทธภาพ 

-  ดาเนนการตามวตถประสงค 

ผลผลต(Product) -  ทกษะ ความสามารถทผรบการฝก ไดรบ (คณภาพ) ตามมาตรฐาน 

-  จานวนผผานการฝกอบรม(ปรมาณ) 

การประเมนผลสรป (Summative Evaluation) 

ประเมนผลเพอปรบปรง (Formative Evaluation) 

ประเมนผลเพอปรบปรง (Formative Evaluation) 

Inputs  Process  Outputs - การวเคราะหหาความ จาเปนในการฝกอบรม - วตถประสงคของโครงการ - โครงการ ฯ และกาหนด การฝกอบรม 

- เอกสารการฝกอบรม - การคดเลอกวทยากร - การคดเลอกผเขารบการ อบรม 

- วทยากร - ผเขารบการอบรม - เอกสารประกอบการ บรรยาย -สภาพแวดลอมและสง อานวยความสะดวกตาง ๆ  

- การเรยนร - ปฏกรยา - พฤตกรรม - ผลลพธ 

Feedback

6 

ภาพท 2.4 แสดงขนตอนของรปแบบ ADDIE Model 

กระบวนการฝก หมายถง ขนตอนการปฏบตทจะทาใหผเขารบการฝกเกดความร ความเขาใจ (K) มทศนะ 

คต (A) และมทกษะ(S) หรอความชานาญ ตลอดจนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมและ ประสบการณในเรองใดเรองหนงตามวตถประสงคทกาหนด 

ตวอยาง กระบวนการฝกอบรมในหนวยงาน 

ภาพท 2.5 แสดงกระบวนการจดการฝก 

ขนการวเคราะห (Analysis) 

ขนการออกแบบ (Design) 

ขนการพฒนา (Develop) 

ขนการดาเนนการ ใหเปนผล 

ขนการประเมน (Evaluate) 

การหาความจาเปนในการ จดฝกอบรม (ความตองการ 

ดานทกษะ) 

พฒนาหลกสตรและเครองมอท ใชในการฝกอบรม 

เตรยมการ/วางแผนในการ ฝกอบรม วสด เทคนค วธการ ระเบยบการฝก ) 

ดาเนนการ จดการฝกอบรม 

บรหารการจดการ ฝกอบรม 

การประเมนผล/ตดตาม การฝกอบรม

7 

กระบวนการฝกทกษะฝมอแรงงานทกรมพฒนาฝมอแรงงานนามาใชนน ไมมขอมลและ หลกฐานหรอเอกสารใดยนยนไดชดเจนวา เปนรปแบบใด มขนตอนและกระบวนในลกษณะใด รวมทงหนวยงานททาหนาทจดฝกทกษะฝมอแรงงานของกรมฯ ไดดาเนนการจดฝกภายใตรปแบบ และกระบวนการฝกใด และแตละศนยฯ หรอ สถาบนภาค ตางๆ ใชกระบวนการฝกแบบเดยวกน หรอไม ซงทงหมดทกลาวมาเปนสงทกลมงานพฒนาระบบ พยายามศกษาและไดพฒนาโครงราง ของกระบวนการฝกทกษะฝมอแรงงานทกรมฯ ไดดาเนนการอยในปจจบน เพอใชเปนกรอบและ เปนแนวทางในการศกษา และพฒนาตอไป โดยมกระบวนการและขนตอนการดาเนนการจด ฝกอบรมดงตอไปน 

ภาพท 2.6 แสดงโครงรางกระบวนการจดฝกอบรมทกษะ 

กระบวนการฝกอบรมฝมอแรงงานทนามาแสดงตอไปน เปนแนวทางทมการนามาใชฝก กนในปจจบน จากกรอบแนวทางดงกลาวจะมขนตอน โดยเรมตนจากขนการแนะแนวการฝก (Training Guidance) เปนขนตอนสาคญและเปนขนแรกทผมาสมครเขารบการฝกอบรมจะตองผาน การสมภาษณ  ทาแบบสอบถาม แบบประเมนความร แบบวดความรพนฐานและความถนดเฉพาะ ทางเพอเปนขอมลเบองตนสาหรบการเลอกหนวยการฝกและเขาฝกอบรมตอไป โดยมขนตอนดงน 

แนะแนวการฝก 

รบสมครเขารบการฝก 

ตรวจสอบคดเลอก คณสมบต 

ทดสอบความถนด 

ประเมนผล/วเคราะหความ ตองการ 

เลอกหนวยการฝก 

รบการฝก 

หนวยการฝก/หลกสตร 

เทคโนโลยการฝก 

Methodology & Technique 

ประเมนความสามารถ 

ออกใบรบรองความสามารถ 

Training Material 

ทกษะ  ความร  เจตคต 

การ ประเมน และ 

ตดตาม ผลการฝก 

มงานทา 

ม 

ไมม 

ผสมครเขารบการฝก 

กรมจดหางาน 

แนะแนว อาชพ 

เขาสโลก การ 

ทางาน 

เขาสสถาน ประกอบ การ 

การประเมน 

การ ประกน คณภาพ การฝก 

ขอมลปอนกลบ 

รปแบบการฝก 

แนะนาการฝกอบรม 

แนะแนวการฝก 

รบสมครเขารบการฝก 

ตรวจสอบคดเลอก คณสมบต 

ทดสอบความถนด 

ประเมนผล/วเคราะหความ ตองการ 

เลอกหนวยการฝก 

รบการฝก 

หนวยการฝก/หลกสตร 

เทคโนโลยการฝก 

Methodology & Technique 

ประเมนความสามารถ 

ออกใบรบรองความสามารถ 

Training Material 

ทกษะ  ความร  เจตคต 

การ ประเมน และ 

ตดตาม ผลการฝก 

มงานทา 

ม 

ไมม 

มงานทา 

ม 

ไมม 

ผสมครเขารบการฝก 

กรมจดหางาน 

แนะแนว อาชพ 

เขาสโลก การ 

ทางาน 

เขาสสถาน ประกอบ การ 

การประเมน 

การ ประกน คณภาพ การฝก 

ขอมลปอนกลบ 

รปแบบการฝก 

แนะนาการฝกอบรม

8 

ขนตอนการรบสมครผมารบการฝก ในการฝกอบรมภายใตกระบวนการทหนวยงานของกรมฯ มกใชในการจดฝกนน เรมจาก 

การเขารบสมครเพอฝกอบรมในหลกสตรตางๆ ซงในขนตอนนจะมกระบวนการสาคญคอการ ตรวจสอบคณสมบตจากหลกฐานตางๆ จากนนจะเขาสการทดสอบพนฐานในดานตางๆ เชน ความ สนใจ ความถนดและความร รวมถงพนฐานสมรรถนะทางรางการและความพรอมทางรางกาย ประกอบกน เพอหาความตองการทแทจรงของผทมารบสมครฝกอบรม  เมอผมาสมครผานขนตอน ตางๆ แลว เจาหนาทกจะเลอกหนวยการฝก หรอ หลกสตรทผมาสมครตองฝก ขนตอนนม ความสาคญอยท เมอไดหนวยการฝกหรอหลกสตรการฝกแลว เจาหนาททรบสมครตองให คาแนะนาการฝก (Training Guidance) ซงผทจะใหคาแนะนา ตองมคณสมบต ดงตอไปน 

1. มความรดานจตวทยาการแนะแนว 2. มความรดานการศกษา 3. มความรเกยวกบการฝกอบรม 4. มความรเกยวกบอาชพตางๆ 5. การวดและประเมนทางการศกษา เปนตน 

ซงในการแนะแนวการฝกอาจใชเจาหนาทมากกวา 1 คนกได แตตองมความรตามทกลาว มา ปกตจะมครฝกหรอผชานาญในสาขาอาชพทสอดคลองกบหนวยฝก หรอ หลกสตรทผมาสมคร ฝกอบรมเลอกฝก เพราะจะไดแลกเปลยนประสบการณหรอใหคาแนะนาไดสอดคลองกบกจกรรม ทผมาสมครตองฝกจรง และเปนการสรางความสมพนธทดระหวางผมาสมครรบการฝกและผฝก ตอไป 

ขอมลตางๆ ทเกยวของกบผมารบสมคร เชน ผลการประเมนแบบทดสอบ หรอ คะแนน ตางๆ จะถกสงไปยงฝายฝกในสาขานนๆ ทผมารบสมครเขาฝก เพอเปนขอมลพนฐานในการ จดรปแบบการฝกและเทคนคการฝกใหสอดคลองกบผมาสมครรบการการฝกคนดงกลาว ใหมาก ทสดเพอประสทธภาพในการฝกตอไป

9 

ภาพท 2.7 แสดงขนตอนในกระบวนการรบสมครและแนะแนวการฝก 

จากทกลาวมาในขนตอนแรกคอการรบสมครและแนะแนวการฝก ซงมราย ละเอยด พอสมควร อาจจะอธบายไดไมหมด ในบทความถดจากนไปจะเกยวกบการฝกอบรม ซงจะได อธบายความสมพนธของขนตอนตางๆ ในกระบวนการฝกอบรมใหละเอยดอกครง 

กระบวนการฝกและขนตอนการฝก ทกษะ มกลไกตามรปขางลาง โดยหลงจากทผมาสมคร ผานการตรวจสอบและคดเลอกตามคณสมบตทกาหนดแลว เจาหนาทกจะเลอกหนวยการฝกหรอ หลกสตรการฝกใหสอดคลองกบผลการคดเลอกหรอความตองการ จากนนจะเขาสขนตอนการฝก โดยครฝกจะเลอกรปแบบการฝก เทคโนโลยการฝก ระเบยบวธการฝก สอการฝก วสดอปกรณการ ฝกทเหมาะสมตอไป

10 

ภาพท 2.8 แสดงขนตอนการฝกอบรม 

ในสวนรายละเอยดของขนตอนการฝกจะนน จะกลาวถงในบทตอไป

คณะดาเนนการ

ทปรกษา

๑.นายนคร ศลปอาชา อธบดกรมพฒนาฝมอแรงงาน

๒.นายประพนธ มนทการตวงศ รองอธบดกรมพฒนาฝมอแรงงาน

๓.นายประวทย เคยงผล รองอธบดกรมพฒนาฝมอแรงงาน

๔.หมอมหลวงปณฑรก สมต รองอธบดกรมพฒนาฝมอแรงงาน

๕.นายสนโดษ เตมแสวงเลศ ผอานวยการสานกพฒนาผฝกและเทคโนโลยการฝก

ผจดทา

๑.นายณรงค ฉาบญรอต นกวชาการพฒนาฝมอแรงงานชานาญการพเศษ

๒.นายคมธช รตนคช นกวชการพฒนาฝมอแรงงานชานาญการ

๓.นายดนพล คลอวฒนนท นกวชการพฒนาฝมอแรงงานปฏบตการ