บทที 2 วิวัฒนาการ...
Post on 12-Jul-2020
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
บทท� 2
ววฒนาการ ความหมายของการควบรวมกจการแนวคดทฤษฎเก�ยวกบ
การประกอบธรกจ การผกขาดและการแขงขนทางการคา การคมครองผบรโภค
และบทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ
การควบรวมกจการเปนวธหน� งของการจดรปแบบองคกรธรกจ (Reorganization) ซ� งใน
ปจจบนน�น บรษทหรอหางหนสวนนตบคคลนยมใชการควบรวมกจการในการขยายขนาดกจการ
สรางความเจรญเตบโต ความกาวหนา และความแขงแกรงธรกจ เชน การเพ�มหรอลดกจการเพ�อ
ประโยชนของกจการในเชงการบรหาร การแขงขนทางการคา การกาหนดราคาสนคาการควบคม
ตลาดหรอการขยายกลมเปาหมายซ�งเปนลกคาในกจการของตนใหกวางข�น ดวยเหตผลดงกลาวจงม
ความจาเปนอยางย�งท�จะตองศกษาวาเหตใด รฐจงตองเขามาแทรกแซงการควบรวมกจการ ท�งท�เปน
เร�องระหวางเอกชนกบเอกชน ซ� งในบทน�จะไดทาการศกษาถงววฒนาการ ความหมายของการควบ
รวมกจการแนวคดทฤษฎเก�ยวการประกอบธรกจและการแขงขนทางการคา รวมถงบทบาทของรฐ
ในการควบคมธรกจ ตลอดจนแนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค
2.1 ววฒนาการและมลเหตแหงการควบรวมกจการ
ประเทศไทยเร�มมการควบรวมหรอครอบงากจการในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยคร� ง
แรกในป พ.ศ. 2533 โดยบรษทเงนทนหลกทรพย ธนสยาม จากด เขาซ�อหน บรษท สามชยอเลค
โทรนคส จากด ซ� งจดทะเบยนอยในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย จนครอบครองหนเกนกวา
10% ซ� งชวงป พ.ศ. 2533 – 2534เศรษฐกจไทยรกษาอตราการเตบโตอยางตอเน�องในระดบท�สง การ
ลงทนในท�ดนและหลกทรพยจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยไดรบความสนใจจาก
นกลงทนอยางกวางขวาง บรษทพฒนาอสงหารมทรพยท�งหลายมความจาเปนในการใชเงนทน
จานวนมากเพ�อขยายงานแตไมสามารถจะเขาไประดมทนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย
โดยตรงไดจงใชทางเล�ยงโดยการเขาควบรวมหรอครอบงาบรษทท�จดทะเบยนอยในตลาด
หลกทรพยอยแลว (Black Door Listing) โดยมลกษณะเดนคอหลงจากครอบงาแลวจะมการเพ�มทน
9
จดทะเบยนโดยระดมทนจากตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย เน�องจากภาวะตลาดในชวงดงกลาว
เอ�ออานวยตอการลงทน ทาใหนกลงทนมทศนคตท�ดตอขาวการควบรวมหรอครอบงากจการ ทาให
การควบรวมหรอครอบงากจการในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทยเพ�มข�นเปน 23 บรษท ในป
พ.ศ. 2535
ในป พ.ศ. 2537 มเหตการณท�นาสนใจคอเกดการแขงขนในการครอบงากจการจากผ
ครอบงากจการมากกวา 1 ราย คอกรณบรษท แผนเหลกวลาสไทย จากด ซ� งผบรหารและเปนผถอ
หนใหญตองการถอนตวจากการเปนบรษทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย จงได
ประกาศเสนอซ�อหนคนจากผถอหนรายยอย นกลงทนกลมหน� งซ� งมหนของบรษทในมอเหนวา
ราคาท�เสนอน�นยงต�ากวาท�ควรจะเปนจงเสนอซ�อหนในราคาท�สงกวาจากผถอหนรายยอย แมวาใน
ท�สดกลมผบรหารจะประสบผลสาเรจในการซ�อหนคร� งน� แตกจาเปนตองปรบราคาในสงข�นกวา
การเสนอซ�อคร� งแรก1
ในป พ.ศ. 2538 การควบรวมหรอครอบงากจการเร�มปรากฏเดนชดในลกษณะท�เปนการ
พยายามสรางพลงผนกระหวางบรษทโดยการควบกจการตามแนวนอนและแนวต�ง และการควบ
รวมกจการระหวางประเทศคร� งใหญในประเทศไทยเกดข�นในชวงหลงวกฤตการณทางเศรษฐกจเม�อ
ป พ.ศ. 2540 เม�อกจการจานวนมากมหน� ตางประเทศสงข� นจากคาเงนบาทท�ลดลงและสถาบน
การเงนหลายแหงถกปดกจการ การควบรวมกจการกวารอยละ 50 ในชวงน�นเกดข�นในสาขาการเงน
อสงหารมทรพย และการคาสงคาปลก หลงจากน�นการรวมกจการกมแนวโนมเพ�มข�นโดยตลอด
อยางไรกตามในชวง 2-3 ปท�ผานมาการควบรวมกจการมจานวนเพ�มสงข�น ท�งในรปแบบ
ของการทาธรกรรมการควบรวมในประเทศและการเขาไปซ�อกจการในตางประเทศในรปแบบของ
การเขาถอหน การเขาซ�อกจการ และการรวมทนระหวางกนจากอตสาหกรรมท�มความหลากหลาย
มากข�น เหนไดจากมลคาการควบรวมกจการในอาเซยนของไทยโดยเฉล�ยระหวางป 2555-2557 เพ�ม
ข�นมาอยท�รอยละ 1.3 จากราวรอยละ 0.15 ในป 2552-2554 ซ� งอยในระดบใกลเคยงกบประเทศท�
พฒนาแลวอยางสงคโปร สะทอนการต�นตวของผ ประกอบการไทยในอาเซยน ไมวาจะเปน
สงคโปร อนโดนเซย หรอเวยดนาม นอกจากน� มลคาเฉล�ยของธรกรรมการควบรวมและซ�อกจการ
ในอาเซยนของธรกจไทย ในชวงป 2555 - 2558 อยท�ราว 556 ลานดอลลารฯตอดล เพ�มข�นถง 13 เทา
1 อญญา ขนธวทย. (2540) . การควบกจการและการครอบงากจการ. (พมพค ร� ง ท� 1 ) . กรง เทพฯ:
มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 106-108.
10
จากชวงป 2549-2554 บงช� ถงกลยทธของธรกจไทยในการใชการควบรวมกจการขบเคล�อนการ
ลงทนโดยตรงในตางประเทศในตลาดท�มศกยภาพสง2
เน�องจากปจจบน บรษทหลายแหงตางกนยมขยายกจการโดยการเขาควบรวมกจการกบ
บรษทอ�น มากกวาจะปลอยใหบรษทคอย ๆ เจรญเตบโตจากกจการภายในของบรษทเอง จงอาจสรป
มลเหตแหงการควบรวมกจการไดดงน� 3
1) การสรางกาลงผนกของกจการ (Synergies) เพ�อประโยชนในการเพ�มมลคาของ
กจการภายหลงจากการควบรวมกจการแลว ถาบรษทท�เกดจากการควบรวมกจการมมลคารวม
มากกวาบรษทเดมถอวาเกดการเพ�มมลคา นาไปสประโยชนหลายประการดงน� ประโยชนในการดาเนนงานและการเงน (Operation and Financial Economies) เพ�อลด
ความซบซอนจากการดาเนนงานของบรษทใหม และประหยดตอขนาด (Economy of Scale) ในดาน
ตางๆ เชน การจดการ การตลาดการผลตหรอการบรการและชองทางการจดจาหนาย หรอชอง
ทางการใหบรการ
ประโยชนดานการบรหารจดการ (Administrative Economies) เพ�อประหยดคาใชจายใน
การบรหาร ภายหลงการควบรวมกจการสงผลใหการทางานของกลมผบรหารชดเดยวกนมหนาท�ไม
ซ� าซอนกน
การใชทรพยากรอยางมประสทธภาพเพ�มข�น (Increase Efficiency)บรษทท�ดาเนนการอยาง
เปนอสระกอนการควบรวมกจการอาจมการใชทรพยากรอยางไมมประสทธภาพ ภายหลงการควบ
รวมกจการแลว การใชทรพยากรตางๆ รวมกนของบรษทจะมประสทธภาพสงข�น
การเพ�มอานาจทางการตลาด (Increased Matket Power ) เพ�อลดจานวนบรษทท�อยในธรกจ
เดยวกนทาใหการแขงขนลดนอยลงและบรษทท�เกดจากการควบรวมกจการมขนาดใหญข�น กม
อานาจการตอรองกบผซ�อสนคาและผขายวตถดบเพ�มข�น
2) การควบรวมกจการสงผลใหมความสะดวกรวดเรวกวาการขยายกจการภายในของ
บรษทเองเน�องจากบรษทสามารถเขาไปถอหนหรอถอกรรมสทธ� เหนอทรพยสนของบรษทอ�น เชน
โรงงาน เคร�องจกรและอปกรณ ตลอดจนการใชสทธตามใบอนญาตตางๆ ในนามของบรษทอ�นได
2 ศนยวจยกสกรไทย. (2558). การควบรวมและซ�อกจการ (M&A) ในอาเซยนของไทยขยายตวสงสดรบ AEC :
โอกาสในการสราง Regional Presence (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.kasikornresearch.com/TH/K-
EconAnalysis/Pages/ViewSummary.aspx?docid=34444 [2016,March 19] 3 กตพงศ อรพพฒนพงศ. (2557). รเฟ� อง...การควบรวมกจการโอกาสของธรกจไทย (พมพคร� งท� 3). กรงเทพฯ:
ตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย. หนา 10-16.
11
ในทนทภายหลงการควบรวมกจการบรษทสาเรจ และใชสทธในทรพยสนทางปญญา เชน สทธบตร
ลขสทธ� เคร�องหมายทางการคา โดยไมตองเสยเวลาและคาใชจายในการสรางสรรคข�นใหม
3) การควบรวมกจการทาใหบรษทมขนาดใหญข� น เปนผลดในดานการระดมทน
เน�องจากกจการท�มขนาดใหญยอมมเครดตในการกยมเงนสง เพราะมหลกทรพยค �าประกนมากข�น
มเงนทนหมนเวยนจานวนมาก ทาใหเกดความคลองตวในการประกอบธรกจ และเพ�มความสามารถ
ในการแขงขนได
4) การควบรวมกจการ แกไขปญหาของธรกจท� เกดข� นในการปรบโครงสรางหน�
การปรบโครงสรางกจการ เชน บรษท มเลนเนยม สตลจากด(มหาชน) เกดจากการควบรวมของกลม
บรษท N.S Steel และของกลมบรษทปนซเมนตไทยเน�องมาจากการปรบโครงสรางบรษท4
5) การควบรวมกจการ ทาใหบรษทมกจการท�หลากหลายมากข�นเปนการกระจายความ
เส�ยงของบรษท เพราะถากจกรรมดานใดประสบความลมเหลวกยงมกจกรรมดานอ�นท�คอยค�าจนให
กจการดารงอยได ทาใหบรษทมความม�นคงมากย�งข�น
6) การควบรวมกจการ ทาใหบรษทรวบรวมบคลากรท�มความรความสามารถและ
คดเลอกตวผชานาญงานในดานตางๆมาอยรวมกนเน�องจากบรษทใหผลประโยชนตอบแทนท�ดกวา
และมรางวลเพ�อกระตนใหพนกงานเกดขวญกาลงใจในการทางานสงผลถงกจการเจรญกาวหนา
โดยเฉพาะอยางย�งบรษทมโอกาสมากข� นในการคดเลอกผบรหารงานท�มประสบการณเขามา
ปฏบตงานใหมประสทธภาพดย�งข�น
7) การควบรวมกจการ อาจเกดจากความเปล�ยนแปลงทางกฎหมายและนโยบายเชน
รฐบาลเปดโอกาสใหธนาคารตางประเทศถอหนขางมากในสถาบนการเงนเม�อเกดวกฤตป พ.ศ.
2540 จงเหนการซ�อกจการของธนาคารตางประเทศ เชนกรณธนาคารดบเอสซ�อธนาคารไทยทน
ธนาคารแสตนดารดชารเตอรดซ�อธนาคารนครธน นอกจากน�นโยบายของธนาคารแหงประเทศไทย
ท�เปดโอกาสใหมสถาบนการเงนเพยงแหงเดยวหรอนโยบายของรฐบาลท�ตองการควบรวมบรรษท
เงนทนอตสาหกรรมแหงประเทศไทยกบสถาบนการเงนอ�นทาใหเกดการควบรวมกจการข�น
8) ผลประโยชนในดานภาษ (Tax Consideration) เชน บรษทท�มกาไรสงทาใหตองเสย
ภาษในอตราท�สงบรษทจงควบรวมกจการกบบรษทท�มผลขาดทนสะสมและไดประโยชน� จากภาษ
โดยผลขาดทนสามารถนามาเรยกคนภาษไดทนท
4 พมพวไล ลดดาวลย. (2554). ปจจยดานทรพยากรมนษยท�ทาใหการควบรวมกจการประสบความสาเรจ
กรณศกษาธนาคารธนชาตกบธนาคารนครหลวงไทย. วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต สาขาวชาการ
ประกอบการ, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. หนา 46.
12
9) การควบรวมกจการ เสมอนเปนการหาพนธมตรทางธรกจ เพ�อสงเสรมและเก�อหนน
กนในดานตางๆ โดยอกบรษทหน�งอาจขาดความชานาญหรอเคร�องมอท�ทนสมย
10) การควบรวมกจการเพ�อไดมาซ� งเทคโนโลยและทรพยสนทางปญญา โดยตวอยาง
ของการควบรวมกจการโดยมมลเหตจงใจน� คอ การควบรวมกจการระหวางเฟสบค และ
อนสตาแกรม
2.2 ความหมายและรปแบบของการควบรวมกจการ
การควบกจการเปนพฤตกรรมหรอกจกรรมในทางเศรษฐกจท�มรปแบบ หรอวธการท�
มากมายหลากหลายจนไมอาจสามารถท�จะนยามความหมายท�แนนอนและครบถวน รวมไปถง ไม
อาจกาหนดลกษณะ รปแบบ หรอวธการท�ชดเจนไดท�งหมด ดงน�นจงอาจแบงความหมายของการ
ควบรวมกจการไดเปน 2 นย คอ
นยแรกเปนการควบรวมกจการตามความหมายอยางแคบ หมายถง การนาเอาทรพยสนและ
ผถอหนของบรษทต�งแตสองบรษทข�นไปเขามารวมกน โดยมสภาพนตบคคลของบรษทภายหลง
การควบธรกจเหลออยเพยงบรษทเดยว (a single unitary company)
นยท�สองเปนการควบรวมกจการตามความหมายอยางกวาง หมายถง การท�บรษทมากกวา
หน�งแหงเขามารวมเปนหนวยธรกจเดยวกน โดยมวตถประสงคเพ�อรวมการควบคมการใชนโยบาย
ทางธรกจเดยวกน ถอวาเปนหนวยธรกจเดยวกนและเปนบรษทในเครอเดยวกน (holding company
system) การควบรวมกจการในลกษณะน� มงคานงถงอานาจในการควบคมการใชนโยบายทางธรกจ
เดยวกนแมวาจะมสภาพนตบคคลของแตละบรษทแยกตางหากจากกนกตาม5
2.2.1 ความหมายของการควบรวมกจการ
แนวความคดการควบรวมกจการเปนกลยทธการดาเนนธรกจเพ�อเพ�มประสทธภาพในการ
บรหารตนทน หรออาจเปนเพราะอกฝายมความชานาญเปนพเศษในเร�องใดเร�องหน�ง หรอเปนการ
สรางมลคาเพ�มใหแกองคกรในอนาคต หรอเพ�มความแขงแกรงใหกบบรษทจากการใชทรพยากร
รวมกน รปแบบในการควบรวมกจการจงข�นอยกบปจจยและความตองการของบรษทท�ตองการควบ
5 รชพร ตนมหาพราน. (2548). มาตรการควบคมการควบกจการ: ในกรณของกจการรวมคา. วทยานพนธ
นตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. หนา 6.
13
กจการ และบรษท�ถกควบกจการ ซ� งการควบรวมกจการมกฎหมายหลายฉบบท�เก�ยวของข�นอยกบวา
บรษทท�ควบกจการน�นเปนบรษทท�จดต�งข�นตามกฎหมายใด
การควบรวมกจการตามกฎหมายไทยน�น เปนกรณของการท�บรษทต�งแตสองบรษทข�นไป
ควบเขากน เปนผลใหบรษทท�ควบเขากนน�นหมดสภาพการเปนนตบคคล และเกดเปนบรษทใหม
ข�นโดยบรษทใหมยอมไดไปท�งสทธและบรรดาความรบผดท�มอยแกบรษทเดม ตวอยางเชน บรษท
ก. ไดควบกบบรษท ข. ตามกฎหมายจะทาใหบรษท ก. และบรษท ข. ดงกลาวหมดสภาพจากการ
เปนนตบคคล โดยเหลอแต บรษท ค.บรษทเดยวซ� งรบไปท�งสทธและความรบผดเดมของบรษท ก.
และบรษท ข.
จากบทบญญตประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และพระราชบญญตบรษทมหาชนจากด
พ.ศ. 2535เปนกรณของการท�บรษทต�งแตสองบรษทข�นไปตกลงโดยมตพเศษจากผถอหนควบเขา
ดวยกน และจดทะเบยนเปนบรษทใหม โดยบรษทใหมยอมไดไปท�งสทธและบรรดาความรบผดท�ม
อยแกบรษทเดมเปนผลใหบรษทท�ควบเขากนน� นหมดสภาพการเปนนตบคคลแตมตองเขาส
กระบวนการชาระบญชอยางบรษทท�จดทะเบยนเลกกจการตามปกต6ประกอบกบมผใหความหมาย
ของการควบรวมกจการไวมากมาย ยกตวอยางเชน
การควบกคอ การท�บรษทอยางนอยสองบรษทมาควบเขาดวยกนแลวเกดบรษทใหมข�น ผล
ของการควบกจะทาใหบรษทเดมหายไปและมบรษทใหมเกดข�น เม�อมการควบกนแลว จานวนหน
และหนของบรษทใหมจะตองเทากบทนรวมของบรษทเดมท�นามาควบเขากน และบรษทใหมยอม
ไดไปท�งสทธและความรบผดชอบท�มอยจากบรษทเดม7
การควบรวมกจการตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และพระราชบญญตบรษท
มหาชน จากด พ.ศ. 2535 หมายถง การรวมบรษทเดมต�งแต 2 บรษทข�นไปเขาไปเปนบรษทซ� งจด
ทะเบยนข� นใหมมบรษทใหมเกดข� นและบรษทเดมเลกไป เปนการรวมกนของบรษทซ� งใน
ภาษาองกฤษเรยกวา amalgamation หรอ consolidation บรษทใหมจะดาเนนกจการของบรษทเดม
ตอไป โดยรบทรพยสน หน� สน สทธ ความรบผด ตลอดจนทนและผถอหนของบรษทเดมมา ในการ
น� บรษทใหมกจะใหคาตอบแทนแกผถอหนในบรษทเดมตามสวน คาตอบแทนอาจเปนเงน หรอ
จดสรรหนในบรษทใหมให หรอใหเปนหนบางสวนเปนเงนหรอหนกบางสวนกได ผถอหนท�ไดรบ
6 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1241 และมาตรา 1242 และ พระราชบญญตบรษทมหาชนจากด พ.ศ.
2535 มาตรา 152. 7 กตพงศ อรพพฒนพงศ. อางแลว เชงอรรถท� 3. หนา 8.
14
หนในบรษทใหมกจะกลายเปนผถอหนในบรษทใหมตอไป หากไมรบหนแตรบคาตอบแทนอยาง
อ�นไป กเทากบเปนการขายหนไป8
ซ� งอาจสรปไดวาการควบรวมกจการตามกฎหมายไทยน�นกคอการรวมบรษทสองบรษท
หรอ มากกวาน�นเขาดวยกนเพ�อกอใหเกดบรษทใหมอนเปนท�รวมเอาสทธ หนาท� หน� สน ความรบ
ผด ทน และ กาไรจากบรษทเดมมาประกอบธรกจใหมหรอธรกจเดมท�ผนวกเขาดวยกน โดยท�บรษท
เดมท�เขามารวมกนน�นไดส�นสภาพทางกฎหมายไป
กรณการไดมาซ� งหนหรอทรพยสนของบรษทใดบรษทหน�งโดยท�บรษทผโอนน�นไมไดส�น
สภาพไป หรอส�นสภาพไปเพยงแคบรษทใดบรษทหน�ง จากการคนควากรณคงจะตองปรบธรกรรม
เหลาน�นใหเปนไปตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 1 หลกท�วไป
ลกษณะ 4 นตกรรมบรรพ 2 หน� ลกษณะ 2 สญญาบรรพ 3 เอกเทศสญญา ลกษณะ 22 หนสวนและ
บรษท และกฎหมายประกอบอ�นๆท�เก�ยวของ เชน พระราชบญญตบรษทมหาขนจากด พ.ศ. 2535
ประกาศอธบดกรมสรรพากร เร�อง กาหนดหลกเกณฑ วธการ และเง�อนไขการควบเขากน หรอโอน
กจการท�งหมดใหแกกน ของบรษทมหาชน จากด หรอบรษท จากด เพ�อยกเวนรษฎากร เปนตน
เน�องจากกรณการไดมาซ�งกจการหรอทรพยสนของกจการเหลาน� มไดมกฎหมายเฉพาะบญญตไว
2.2.2 รปแบบของการควบรวมกจการ
สาหรบรปแบบของการควบรวมกจการ เน�องจากโดยท�วไปแลว การควบรวมกจการมกถก
นามาใชในการสรางอานาจทางการตอรองดานตลาดไมวาจะเปนทางดานการแขงขนทางการคาหรอ
การขยายตลาดสนคาหรอบรการของตน ซ� งลกษณะดงกลาวมาน� อาจแบงได 3 รปแบบ9 คอ
2.2.2.1 การควบรวมกจการในแนวนอน (Horizontal Merger) เปนการรวมกจการ
ซ�งประกอบการกจการเหมอนหรอคลายกน เพ�อประโยชนทางดานการผลต หรอการตลาด ซ� งผผลต
หรอผขายท�อยสถานะเดยวกนในกระบวนการผลต (Stage of Production) เพ�อวตถประสงคในการ
สรางความไดเปรยบ ขยายกจการผานสาขาของบรษทท�ถกควบรวม เพ�อครอบครองเทคโนโลย หรอ
ใบอนญาต หรอความนยม หรอสตรการผลต หรอแมกระท�งกาจดคแขงใหเหลอผทาธรกจประเภท
เดยวกนใหนอยท�สด ผลของการรวมกจการในลกษณะน�มกกระทบกระเทอนตอการแขงขนในการ
ผลตดงกลาวในตลาดเดยวกน เน�องจากบรษทหรอหางหนสวนนตบคคลน�นสามารถกาหนดราคา
ข�นลงหรอรกษาระดบราคาของสนคา และบรการ (Price-Fixing) ตลอดจนการแบงเขตตลาดไดอก
8 โสภณ รตนากร. (2556). คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย หนสวนบรษท. (พมพคร� งท� 13).
กรงเทพฯ: สานกพมพนตบรรณการ. หนา 524. 9 อวยชย สขวงค. รอบรเร�องการควบโอนกจการ(1) (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.dlo.co.th/files/doc
060116120246.pdf [2016,March 24].
15
ดวยยกตวอยางเชน บรษท ซพ ออลล จากด (มหาชน) ประกาศซ�อหนมลคา 188,888 ลานบาท ใน
บรษท สยามแมคโคร จากด (มหาชน) เม�อชวงเดอนเมษายน พ.ศ. 2556 ถอเปนกรณท�ผทาธรกจ เปน
ผนาธรกจคาปลกรายใหญของประเทศเขาครอบงากจการธรกจผนาในธรกจศนยจาหนายสนคา
ระบบสมาชกแบบชาระเงนสดและบรการตนเองในประเทศไทย10
2.2.2.2 การควบรวมกจการในแนวต�ง (Vertical Merger) เปนการรวมกจการซ� ง
ประกอบกจการในสายการผลตหรอธรกจเดยวกน แตฐานะหรอระดบข�นการผลตน�นแตกตางกน
เพ�อสามารถทาธรกจผลตหรอใหบรการไดอยางครบวงจรต�งแตตนน� าจนถงปลายน� า ผลการรวม
กจการรปแบบน� ท าใหลดตนทนการผลตลง เน�องจากกจการสามารถควบคมตนทนของ
ตนไดงายข�นตวอยางของการควบรวมกจการในรปแบบน� คอ การควบรวมกจการระหวางบรษท
ปตท. เคมคอล จากด (มหาชน) กบ บรษท ปตท. อะโรเมตกสและการกล�น จากด (มหาชน)
นอกจากน�อาจเปนการควบกจการหรอครอบงากจการโดยท�บรษทท�รวมกจการน�น
ไมไดอยในธรกจเดยวกน แตมความสมพนธท�ใกลชดกน เชน บรษท แลนด แอนดเฮาส จากด
(มหาชน) บรษทพฒนาอสงหารมทรพย ซ�อกจการบรษท ซ พ เอม จากด ซ� งเปนผผลตแผนซเมนตป
พ�นการรวมกจการเปนการเสรมใหธรกจท�งสองเขมแขงข�น11
2.2.2.3 การควบรวมกจการแบบกลม หรอการควบรวมกจการระหวางกจการซ� ง
ไมมความสมพนธตอกน (Conglomerate Merger) เปนการรวมกจการระหวางกจการท�แตกตาง
สายการผลต ธรกจหรออยคนละสวนแบงตลาด (Market Share) ไมวาจะเปนการรวมเอากจการใน
ฐานะผซ�อ ผขายหรอผผลต ผลกระทบจากการรวมกจการในลกษณะน�อาจมองเหนประโยชนหรอ
ความไดเปรยบบางประการจากการรวมตวเชน การโฆษณา การไดกาไรรวมจากความเปนธรกจ
หลายกจการ ความเส�ยงจากการลงทนหรอการขยายตลาดในกจการใหมๆ เปนตนตวอยางของการ
ควบรวมกจการในรปแบบน� คอ การควบรวมกจการระหวางบรษท จเอมเอม มเดย จากด และบรษท
มตชน จากด (มหาชน)
การควบรวมกจการแบบน�อาจแบงออกเปนสองประเภทยอยไดอกคอ
1) การควบเพ�อขยายประเภทของผลตภณฑ (Product Extension Merger) เปนการ
ควบกจการเพ�อมงขยายฐานธรกจ เชน บรษทการเงนซ�อกจการบรษทประกนภย
10 บรษท ซพ ออลล จากด (มหาชน). (2556). ซพ ออลล เตรยมพรอมรบ AEC ซ�อกจการ "แมคโคร" หวงใชเปน
ชองทางนาสนคาSMEs และสนคาเกษตรไทยลยตลาดอาเซยน (ออนไลน). เขาถงไดจาก: https://www.cpall.co.
th/News-Center/corporate-news/[2016,March 24] 11 อญญา ขนธวทย. อางแลวเชงอรรถท� 1. หนา . 92.
16
2) การควบเพ�อกระจายธรกจอยางแทจรง (Pure Conglomerate Merger) เปนการ
ควบกจการโดยมวตถประสงคหลกในการกระจายธรกจเพ�อลดความเส�ยงของกลม เชน การท�บรษท
การเงนเขาซ�อธรกจผลตยางยดเพ�อใหมการกระจายรายไดอยางสม�าเสมอ เชนหากธรกจการเงนอย
ในชวงตกต�ากจะมรายไดจากการผลตยายดเขามาเสรม เน�องจากธรกจท�งสองอาจไดรบผลกระทบ
จากภาวะเศรษฐกจแตกตางกน12
2.3 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการประกอบธรกจ
ระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมหรอทนนยม (Laissez-Faire or Capitalism) เปนระบบ
เศรษฐกจท�ใหเสรภาพแกภาคเอกชนในการเลอกดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ โดยเอกชนสามารถม
กรรมสทธ� ในทรพยสน มเสรภาพในการเลอกตดสนใจดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจตามท�ตนถนด
แตอยางไรกตามระบบเศรษฐกจแบบทนนยมกกอใหเกดปญหาความเหล�อมล� าอนเน�องจากความ
สามารถท�แตกตางกนในแตละบคคลโดยพ�นฐานทาใหผท�มความสามารถสงกวาจะเปนผไดเปรยบผ
ท�ออนแอกวาในทางเศรษฐกจ
2.3.1 แนวคดเร�องเสรภาพในการประกอบธรกจ
แตเดมการคายงคงจากดอยในลกษณะแคบ คอ เปนการคาในทองถ�นไมสลบซบซอนรฐไม
มความจาเปนในการเขาแทรกแซงการทาสญญาเพราะทกคนต�งอยบนพ�นฐานความมอสระและ
เสรภาพในการทาสญญากเทาเทยมกนซ� งสงผลใหระบบเศรษฐกจแบบเสร เกดข�นโดยสมมตฐานวา
มนษยทกคนมความสามารถในการตดสนใจเลอกบรโภคสนคาเทาๆ กนรฐจะไมเขาแทรกแซง
เสรภาพในการตกลงเขาทาสญญาของเอกชนหลกกฎหมายท�เก�ยวดวยการคาหลกหน�งจงเกดข�นน�น
คอในการซ�อขาย“ผซ�อตองระวง” ( Let the buyer beware หรอ ภาษาโรมน Caveat Emptor )13หากม
ความเสยหายใดๆเกดข�นจากการทาสญญาซ�อขายหรอมความชารดบกพรองจากทรพยท�ซ�อขาย
ความเสยหายท�เกดข�นน�นผซ�อตองรบความเสยหายท�เกดข�นเองน�น กลาวคอในสมยโรมนยคกลาง
ถอเปนยคเร�มตนแหงการคมครองผบรโภคเพราะไดมการกาหนดกฎเกณฑการใหความคมครองผ
ซ�อหรอผใชสนคาคอกฎเกณฑในเร�องความชารดบกพรองของสนคาซ� งกฎเกณฑดงกลาวถอเปน
จดเร�มตนในการพฒนากฎหมายเพ�อการคมครองผบรโภค ในสมยตอมาศาสนาจกรถอวาเปนกลม
12 อญญา ขนธวทย. อางแลวเชงอรรถท� 1. หนา 93. 13 สษม ศภนตย. (2546). คาอธบายกฎหมายค มครองผ บรโภค.กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 1.
17
แรกท�ทาหนาท�ในการใหความคมครองผบรโภคโดยใชอานาจในทางวฒนธรรมและในทางศาสนา
เขามามสวนในการคมครองผบรโภคเชนขอบงคบเก�ยวกบการจาหนายสนคาการหามการโฆษณา
เปนตนถาละเมดขอบงคบดงกลาวจะตองถกลงโทษ แตอานาจและจรยธรรมของศาสนาจกร
ตลอดจนกฎเกณฑขอบงคบของกลมอาชพตางๆยงไมเพยงพอตอการคมครองผบรโภคดงน�นจงม
ความจาเปนท�รฐจะตองออกกฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคอกทางหน�งดวยกฎหมายดงกลาวมงเนน
ท�จะใหความคมครองผบรโภคในทางเศรษฐกจ โดยกาหนดวาสนคาน�นจะตองเปนสนคาตามความ
ตองการของผบรโภคตองไมหลอกลวงไมชารดบกพรอง
ศตวรรษท� 18-19 เปนยคท�มการเปล�ยนแปลงอยางมากโดยมแนวคดวาการ ประกอบธรกจ
การคาควรเปนไปอยางเสรการท�รฐเปนผดาเนนการทางดานธรกจโดยเขามามบทบาทแทรกแซงการ
ทาสญญาไดน�นจะสงผลใหเศรษฐกจไมกาวหนารฐควรปลอยใหเอกชนประกอบธรกจโดยอสระซ� ง
จะทาใหเอกชนแตละคนตองแขงขนกนและกระทาในส� งท�ดข�น ทายท�สดเศรษฐกจจะกาวหนา
มากกวาท�เคยเปนแนวความคดดงกลาวน� ไดวางขอหามไมใหรฐเขาไปยงเก�ยวกบเร�องการคาโดยถอ
วารฐควรมหนาท�ในดานการตางประเทศและรกษาความสงบเรยบรอยของประชาชนเทาน�นจาก
แนวความคดดงกลาวจงไดเกดเหตการณเปล�ยนแปลงท�สาคญข�น เรยกวา “การปฏวตอตสาหกรรม”
ซ� งเร�มต�งแตป ค.ศ. 1760 นอกจากน�นยงไคเกดเหตการณเปล�ยนแปลงทางดานสงคมการเมองและ
การปกครองของประเทศตางๆ คอการประกาศอสรภาพในประเทศสหรฐอเมรกา (ค.ศ. 1776) การ
ปฏวตในประเทศสาธารณรฐฝร�งเศส (ค.ศ. 1789-1799)ไดมการนาระบบการปกครองแบบ
สาธารณรฐ (Republic) มาใชโดยประชาชนทกคนม สทธเสรภาพในการปกครองตนเองลทธปจเจก
ชนนยม (Individualism) ซ� งเปนแกนของระบบการปกครองดงกลาวไดรบความนยมอยางแพรหลาย
และแผอทธพลขยายไปสแนวความคดระบบ เศรษฐกจแบบเสร (Laissez Faire) มการกาหนดหลก
กฎหมายใหมๆ โดยถอวาประชาชนทกคนมอสระท�จะทาสญญากนอยางใดกได (Freedom of
Contract) ซ� งเม�อตกลงกนเชนใดแลวกตองบงคบกนเชนน�นโดยเครงครด (Sanctity of Contract)
เชนในการซ�อขายสนคาถามขอบกพรองในสนคาอยางใดกเปนเร� องท�ผซ�อเองจะตองรบภาระใน
ความเสยหายน�นเน�องจากตนเปนผเลอกซ�อสนคาประเภทน�นเองหลกน� เรยกกนวา “Caveat Emptor
หรอ Let the buyer beware” ซ� งเปนหลกท�ไตรบ การยอมรบและขยายความจนถอเปนหลกสาคญใน
กฎหมายพาณชยต�งแตน�นมาหลกกฎหมายเชนน� มข�นเพราะถอวาคนทกคนมความเทาเทยมกนม
ความเสมอภาคกนมสทธเสรภาพเทาเทยมกนท�จะตกลงใหมนตสมพนธกนเชนใดกได เม�อมความ
เสยหายใดเกดข�นตนกตองรบภยพบตน�นเองเพราะ ตนเปนผกอข�นไว
18
หลงจากระบบเศรษฐกจแบบเสรไดนามาใชอยางกวางขวางเวลาไดพสจนใหเหนวา
หลกการของระบบเศรษฐกจแบบเสรมไดถกตองท�งหมดการปลอยใหมการแขงขนกนอยางเตมท�
กลบทาใหมการรวมตวกนเพ�อแขงขน ฝายท�มพลงทางเศรษฐกจและการเมองสงกวาจะชนะและลม
คแขงรายยอยได ทาใหเกดแนวโนมท�จะเกดภาวะตลาดแบบผกขาด (Monopoly) ในศตวรรษท� 20 ป
ค.ศ.1930 เร�มเดนชดข� นในแถบประเทศตะวนตกซ� งประเทศแถบตะวนตกเร�มตะหนกถงผลน�
ประกอบกบแนวความคดทางดานสวสดการสงคม(Social Welfare)เร�มไดรบความนยมมากข�น
เพราะดจะสมควรและมความเปนธรรมมากกวาประเทศในโลกตะวนตกรวมท�งสหรฐอเมรกาเองก
ยอมรบวาการแขงขนอยางเสรโดยไมมการควบคมน�นไมถกตองและเหนกนวารฐมหนาท�ตอง
คมครองประชาชนดวยจงเร�มมการออกกฎหมายมาบงคบการประกอบธรกจตางๆท�กระทบถงความ
ปลอดภยและผาสกแหงสาธารณชนซ� งเทากบถอวาในระบบเศรษฐกจแบบเสรสมยใหม (Modern
Capitalism) รฐมอานาจเขามาแทรกแซงการประกอบธรกจของเอกชนไตตามสมควรเพ�อพทกษให
เกดการแขงขนอยางเปนธรรมและเพ�อประโยชนสาธารณะนอกจากน� เม�อพจารณาถงภาวการณ
ปจจบนจะเหนไตวาประชาชนผบรโภคไมไดมฐานะความรและความสามารถเทาเทยมกบผ
ประกอบธรกจจนมผใหขอสงเกตวาผบรโภคตกอยในฐานะท�ถกแสวงหาประโยชนแตฝายเดยว14
การคมครองผบรโภคจงมความจาเปนเม�อความเทาเทยมกนไมมแลวหลกกฎหมายกควรเปล�ยนไป
โดยนาจะใหผขายเปนฝายตองระวงบาง (Let the seller beware) เพราะผขายอยในฐานะท�ไดเปรยบ
กวาแนวความคดในการคมครองผบรโภคไดปรากฏออกมาในหลายรปแบบและมการรวมตวใน
กลมของผบรโภคมากข�นทกขณะเพ�อใหเกดน� าหนกในการเรยกรองจนทาใหกลมผ ประกอบธรกจ
ซ� งจบตามองการเคล�อนไหวชนดน� ขนานนามกระบวนการน� วา ลทธผบรโภคนยม(Consumerism)
และในภาวะท�ผบรโภคตองอยในฐานะเสยเปรยบทาใหมผคดกนวาผบรโภค จะตองมสทธบางอยาง
เพ�มข�นเพ�อใหสอดคลองกบภาวะสงคมสมยใหมโดยมากจะเหนดวยกบคาพดของประธานาธบด
เคนเนด� เม�อป ค.ศ. 1962 ในการใหนโยบายแก Consumer Advisory Council ซ� งรฐบาล
สหรฐอเมรกาในขณะน�นจดต�งข�นเพ�อพจารณาหาทางคมครองผบรโภควา “ถารฐบาลจะกระทาให
สมกบความรบผดชอบท�มตอผบรโภคในการใชสทธของเขาเหลาน�นแลว จะตองมกฎหมายและการ
ดาเนนการของฝายปกครองเพ�มข�นและสทธท�งหลายท�บรรดาผบรโภคมอยจะตองรวมถง
สทธท�จะไดรบความปลอดภยสทธท�จะไดรบขาวสาร
สทธท�จะมอสระในการเลอกหาสนคาและบรการ
สทธท�จะเรยกรองในนโยบายของรฐ
14 พทยา วทยาไพโรจน. (2549). ปญหาทางกฎหมายในการคมครองผบรโภคดานสญญาไมเปนธรรม:ศกษากรณ
สญญาประกนวนาศภย.วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 8.
19
สทธท�จะไตรบคาชดเชยความเสยหาย
สทธท�จะอยในสงคมแวดลอมท�สะอาดและ
สทธท�จะไดรบความร”
คากลาวของประธานาธบดเคนเนด�ยงคงยดถอเปนหลกกนเร�อยมาประกอบกบเม�อ พจารณา
ถงภาวการณปจจบนจะเหนไตวาประชาชนผบรโภคไมไดมฐานะ ความรและความเทา เทยมกนกบ
ผประกอบธรกจจนมผใหขอสงเกตวาผบรโภคตกอยในฐานะท�ถกแสวงหาประโยชนแตฝายเดยว
การคมครองผบรโภคจงมความจาเปนเม�อความเทาเทยมกนไมมแลวหลกกฎหมายกควรเปล�ยนไป
เน�องจากววฒนาการท�เปล�ยนแปลงไปของสงคมยคอตสาหกรรม15
2.3.2 ทฤษฎกฎหมายในระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม
ในสมยท�มการใชระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม(Laissez Faire) ซ� งไดรบอทธพลมาจาก
แนวคดของลทธปจเจกชนนยม (Individualism) คอประชาชนทกคนมสทธเสรภาพในการปกครอง
อนเปนแนวความคดท�เชดชความเทาเทยมกนแหงสทธของประชาชนทกคนมสทธเสรภาพเทาเทยม
กนจากแนวความคดดงกลาวกอใหเกดทฤษฎกฎหมายท�สาคญซ� งต�งอยบนพ�นฐานท�วารฐจะไมเขา
ไปแทรกแซงเสรภาพในการเขาทาสญญาของเอกชนคอ
ทฤษฎความศกด� สทธ� ของทรพยสนสวนบคคลมาจากแนวความคดของจอหนลอคนกคด
ชาวองกฤษท�วาทรพยสนสวนบคคลชวยทาใหบคคลน�นมศกด� ศรข�นและทาใหมเสรภาพมากข�น
ความคดน� ไดมการรบรองและประกาศเปนปฏญญาวาดวยสทธมนษยชนและพลเมอง ค.ศ. 1789
ของฝร�งเศสโดยกลาววา“สทธในทางทรพยสนน�นเปนสทธท�พรากไปจากบคคลไมได” นอกจากน�
ในมาตรา 17 ของปฏญญาฉบบน� เองยงไดบญญตตอไปอกวา “กรรมสทธ� เปนสทธท�ละเมดไมได
และศกด� สทธ� ”
ทฤษฎเสรภาพในการทาสญญาวางหลกไววาเสรภาพของเอกชนเปนส�งท�มความสาคญย�ง
ฉะน�นความเปนอสระของเอกชนจะถกจากดไดกโดยความสมครใจของตนเองเทาน�นเสรภาพ ของ
เอกชนในการทาสญญาจงเปนบอเกดแหงความยตธรรมแนวความคดของทฤษฎน� ปรากฏอยใน
มาตรา 1134 แหงประมวลกฎหมายแพงฝร�งเศสหรอท�นยมเรยกกนวาประมวลกฎหมายนโปเลยน
ของฝร�งเศสท�วา “ความตกลงท�ทาข�นโดยชอบดวยกฎหมายยอมมผลใชบงคบแกผท�ทาความตกลง
น�น”
15 ขวญชย สนตสวาง. (2537). คาบรรยายกฎหมายคมครองผบรโภค. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามคาแหง.
หนา 1-15.
20
ทฤษฎความรบผดในทางละเมดมหลกอยท�วา “บคคลจะตองรบผดตอเม�อเขากระทาผดทาง
ศลธรรมหรอทาช�วถามไดทาช�วกไมตองรบผด” และ “ความรบผดชอบน�นตองรบผดเพ�อ ตนเอง”16
อยางไรกตาม ระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม เปนระบบเศรษฐกจท�ใชนโยบายทางดานราคา
เปนเคร�องมอตดสนปญหาพ�นฐานของราคาสนคาบรการปจจยการผลตทกชนด โดยความตองการ
หรออปสงคของผบรโภคเปนดชนช� ใหเหนถงความตองการสนคาหรอบรการโดยแสดงออกจากการ
จายเงนเพ�อใหไดมาซ� งสนคาหรอบรการเหลาน�นปรมาณสนคาหรอบรการท�นอยกวาความตองการ
ของผบรโภคจะเปนผลทาใหราคาของสนคาน�นสงข�น ในทานองกลบกนถาอปทานมมากกวาอป
สงคราคาสนคาน�นกจะต�าลง จะเหนไดวาระบบเศรษฐกจดงกลาวความตองการของผบรโภคจะเปน
ตวกาหนดวาผผลตจะผลตอะไรข� นมา เพ�อใหการใชทรพยากรเปนไปตามความตองการของ
ผบรโภคอยางแทจรงมกาไรซ� งเปนปจจยท�สาคญท�สดวาสนคาน�นๆ เปนท�ตองการของผบรโภค
หรอไม และในสวนของผบรโภคน�นตางกมอสระในการเลอกซ�อสนคาหรอบรการเหลาน�นดวย
ตนเองนอกจากน� เม�อระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมยงถอหลกการยอมรบกรรมสทธ� หรอความเปน
เจาของในทรพยสนหรอปจจยการผลตของเอกชนโดยผเปนเจาของจะมเสรในการเลอกประกอบ
ธรกจหรอจดการกบทรพยสนของตนเองไดตามปรารถนาเม�อมองตามภาพรวมแลวในขางตนจง
พอท�จะสรปหลกการสาคญของระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมไดดงน�
2.3.2.1 เปนระบบท�ใชกลไกทางดานราคา หรอระบบตลาดเปนตวควบคม
กระบวนการทางเศรษฐกจทกสวนใหเปนไปอยางถกตอง หรอกอใหเกดประสทธภาพตามความ
ตองการของประชาชน
2.3.2.2 ใหการยอมรบในเร� องหลกกรรมสทธ� โดยผเปนเจาของทรพยสนหรอ
ปจจยการผลตยอมมอสระท�จะใชสอยประโยชนจากทรพยสนของตนไดอยางเตมท�
2.3.2.3 ผเปนเจาของทรพยสนหรอปจจยการผลตมเสรภาพในการเลอกประกอบ
ธรกจไดตามท�ตนตองการ
2.3.2.4 การแขงขนถอวาเปนปจจยสาคญท�จะปองกนการแสวงหากาไรท�เกนควร
เน�องจากการท�ทกคนมเสรภาพในการเขาหรอออกจากระบบเศรษฐกจ ในกรณท�ผผลตรายหน�งราย
ใด หรอกลมหน�งกลมใดพยายามท�จะผกขาดและรวมหวกนข�นราคาสนคา เพ�อหากาไรท�เกนปกตก
จะทาใหเกดการจงใจใหผผลตรายใหมเขามาผลตสนคาน�น ทาใหปรมาณสนคาเพ�มข�นซ� งจะสงผล
ใหราคาสนคาลดลง17
16 วชา มหาคณ. (2517). ทฤษฎกฎหมาย, วารสารกฎหมาย, 1(3), หนา 75 – 76. 17 ณรงคศกด� ธนวบลชชย. (2525). หลกเศรษฐศาสตรเบ�องตน. กรงเทพฯ: บรษท วกตอรเพาเวอรพอยท จากด.
หนา 59-61.
21
เม�อพจารณาถงหลกการของระบบเศรษฐกจแบบเสรแลวจะพบวาเปนระบบท� เอ� อ
ประโยชนใหผประกอบการสามารถหาผลประโยชนในทางธรกจไดอยางเตมท� ถาไมปรากฎวาม
การควบคมหรอปลอยใหเปนไปตามหลกการของระบบอยางเตมท�แลว จะทาใหผประกอบการ ราย
ใหญซ� งมอานาจในทางการเงนมแนวโนมท�จะควบคมกลไกแหงราคาตลาด และกอใหเกดการ
ผกขาดข� นได ดงน� นผลเสยจากการกระทาดงกลาวกจะมผลกระทบตอผ บ รโภครวมถง
ผประกอบการรายยอยท�ตองรบผลโดยตรงอยางหลกเล�ยงไมได จากเหตผลดงกลาวภาครฐจงตอง
ออกกฎหมายมาควบคมดแลมใหเกดการแขงขนโดยเสรทาลายระบบเศรษฐกจ อนจะนาไปสการลด
การแขงขนหรอการผกขาด โดยการออกกฎหมายควบคมพฤตกรรมการประกอบธรกจของ
ผประกอบการใหอยรวมกนได โดยไมกอใหเกดการเอาเปรยบ และใหการแขงขนแบบเสรดารงอย
2.4 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการการผกขาดและการแขงขนทางการคา
2.4.1 ทฤษฎการผกขาดทางการคา
การผกขาดทางการคาคอการท�ผผลตสามารถกดกนไมใหผอ�นเขามาแขงขนกบตนไดทาให
เปนตลาดการผกขาดท�มผผลตหรอผใหบรการเพยงรายเดยวผผลตหรอผใหบรการจะเปนผม อานาจ
เหนอตลาด (Dominant Market) สามารถกาหนดราคาสนคาใหมราคาสงข�นหรอลดลงไดแม สนคา
หรอบรการน�นๆ จะมคณภาพต�ากตามในอดตธรกจบรการท�บรหารจดการโดยภาครฐบางประเภท
ในเกอบทกประเทศท�วโลก อาทเชน โทรศพทระหวางประเทศ บรการโทรศพทในประเทศ บรการ
รถโดยสารเปนตนเปนธรกจท�มการผกขาดท�งส�น ในกรณของธรกจปลกขนาดใหญกสามารถทาการ
ผกขาดไดในกรณท�เปนผผกขาดดวยการเปนผซ�อรายใหญแตเพยงผเดยวโดยทาการส�งซ�อสนคาเปน
จานวนมากทาใหมอานาจเหนอตลาดโดยสามารถกาหนดราคาสนคาและกาหนดปรมาณผลผลตใน
ระยะส�น(Determination of Price and Output in the Short-Run) ได ย�งกวาน�นยงผกขาดดวยการผลต
สนคาท�ใชตราย�หอของหางคาปลกเองเพ�อมาแขงขนกบสนคาของผผลตท�ไดจดสงใหกบหางคาปลก
ขนาดใหญในตลาดผกขาด และสามารถพจารณายอยลงไปโดยการแบงตลาดผกขาดออกไดเปน 2
ลกษณะดงตอไปน�
ลกษณะแรก เปนตลาดผกขาดท�ไมมการควบคม ผผกขาดมอานาจเตมท�ในการกาหนดราคา
หรอปรมาณอยางใดอยางหน� ง กลาวคอ ถาเลอกผกขาดในการกาหนดราคาตลาดจะเปนตวกาหนด
ปรมาณผลผลตและปรมาณขาย
22
ลกษณะท�สอง เปนตลาดผกขาดท�มรฐบาลควบคม (Regulated Monopoly) การผกขาด
ประเภทน� ยงคงมรฐบาลเปนผควบคมดแลมใหต� งราคาสงเกนไปจนสรางความเดอนรอนแก
ผบรโภค
ทฤษฏการผกขาดทางการคามลกษณะการดาเนนธรกจในตลาดผกขาด (Characteristic of
Monopoly Market) คอ การมผผลตเพยงรายเดยว เรยกวา ผผกขาด (Monopolist) โดยสนคาม
คณสมบตหรอลกษณะพเศษไมเหมอนใครและไมสามารถหาสนคาอ�นๆ มาทดแทนได และผผลต
สามารถกดกนไมใหผอ�นเขามาแขงขนได ซ� งการผกขาดทางการคามความหมายดงน�
2.4.1.1 การผกขาด (Monopoly) ในความหมายอยางแคบ หมายถง สถานการณท�
ตลาด สนคาหรอบรการหรอปจจยการผลตตางๆ มผผลตหรอผขายเพยงรายเดยวเทาน�น ในขณะท�ผ
ซ�อไม สามารถหาสนคาหรอบรการอ�นมาทดแทนสนคาหรอบรการของผผกขาดได ในขณะเดยวกน
ผผลต รายอ�นกไมสามารถเขามาผลตเพ�อแขงขนไดเลย เพราะจะถกกดกนหรอมอปสรรคตอการเขา
สตลาด มกเรยกการผกขาดในความหมายน� วา การผกขาดอยางแทจรง (Pure Monopoly) หรอ การ
ผกขาด อยางสมบรณ (Absolute Monopoly) ในตลาดท�มลกษณะตามความหมายน� อปสงคท�ผผลต
ในตลาดประเภทน�ตองเผชญกคอ อปสงคของตลาดน�นน�นเอง ผผกขาดอยางแทจรงจะมอานาจใน
การ กาหนดราคาสนคาหรอปรมาณสนคาในตลาดอยางใดอยางหน�งไดอยางเตมท� แตจะกาหนดท�ง
สอง อยางพรอมๆ กนไมได ตวอยางของตลาดท�มลกษณะเชนน� ไดแก การประปา การไฟฟา กจการ
รถไฟ เปนตน ในระยะยาวผผกขาดอาจจะมกาไรเกนปกตไดเพราะผผลตรายใหมๆ ไมสามารถเขา
มาผลต เพ�อแขงขน
2.4.1.2 การผกขาด (Monopoly) ในความหมายอยางกวาง หมายถง การท�ผผลต
หรอกลมผผลตในตลาดหรออตสาหกรรมหน�งๆ มอานาจในการกาหนดราคาหรอปรมาณของสนคา
อยบางไมมากกนอย ดงน�นตามความหมายน� จงครอบคลมท�งตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) และ
ตลาดก�งแขงขนก�งผกขาด (Monopolistic Competition) ดวย การผกขาดในความหมายกวางน�ผผลต
ท�มอานาจในการผกขาดจะเผชญกบเสนอปสงคท�มลกษณะทอดลงจากซายไปขวาตางจากตลาด
แขงขนสมบรณ ซ� งเสนอปสงคท�ผผลตแตละรายเผชญจะเปนเสนท�ขนานกบแกนปรมาณตรงระดบ
ราคาตลาด
2.4.1.3 สนคาหรอบรการท�มลกษณะผกขาดโดยธรรมชาต (Natural Monopoly)
การผกขาด (Monopoly) เปนส�งท�รฐบาลเหนวาจะเปนผลเสยตอระบบเศรษฐกจในหลายๆ ประเดน
รฐบาลจงมกเขามาแทรกแซงในรปแบบตางๆ เชน มกฎหมายหามการผกขาด การควบคมราคา แตก
มสนคาและบรการบางประเภทท�หากใหมการผกขาด (Monopoly) จะชวยใหมการจดสรรทรพยากร
ไดอยางมประสทธภาพมากกวาใหมการแขงขนสมบรณ กจการประเภทน�นเรยกวา การผกขาดโดย
23
ธรรมชาต (Natural Monopolies) เน�องจากลกษณะการผลตเปนแบบการประหยดจากขนาด
(Economy of Scale) คอตนทนเฉล�ยของการผลตสนคาหรอบรการลดลง เม�อขนาดของการผลต
เพ�มข�น อตสาหกรรมประเภทน� มช�อเรยกอกช�อวา Decreasing - Cost Industries ดงน�นในการผลต
สนคาหรอบรการประเภทน� ตลาดจงตองการเพยงผผลตรายเดยว การสงเสรมใหมผผลตมากราย
นอกจากจะมผลทาใหตนทนการผลตเฉล�ยตอหนวยสงแลวยงทาใหการใชทรพยากรส�นเปลอง การ
ผกขาดทางการคาจงไมไดมแตดานลบเสมอไป เชน กจการไฟฟา โทรศพท น� าประปา สนคาและ
บรการ เหลาน� มลกษณะพเศษคอจาเปนตองใชเงนลงทนมหาศาล และย�งผลตจานวนย�งมากตนทน
ตอหนวยจะย�งต�าลง (Economy of Scale) บรษทผกขาดในลกษณะน� เรยกวาเปน Natural Monopoly.
ในกรณเชนน�ถาใหมบรษทหลายๆ บรษทเขามาแขงขนกนจะทาใหตนทนตอหนวยเพ�มข�น ดวยเหต
น� เราจงอาจอนโลมให Natural Monopoly คงอานาจการผขาดอยไดบางเพ�อใหผบรโภคไดสนคา
ราคาต�า18
2.4.2 ววฒนาการของกฎหมายปองกนการผกขาด
กฎหมายการแขงขนทางการคาและการปองกนการผกขาดท�กอเกดข�นต�งแตยคสมยโบราณ
จนถงปจจบนบญญตข�นมาเพ�อแกไขปญหาในการผกขาดทางการคาในแตละยคแตละสมย ซ� งม
ววฒนาการเปล�ยนแปลงใหสอดคลองไปตามสภาพเศรษฐกจและสงคมในแตละยค เพ�อใหเกด
ประสทธภาพในการบงคบใชกฎหมาย ในประวตศาสตรของการดาเนนระบบเศรษฐกจทนนยมท�
เร�มต�งแตมการคาพาณชยเกดข�นมกจะมการวางกรอบกตกา หรอการดาเนนการของสถาบนในการ
ควบคมการคา การแขงขนทางการคาเกดข� นไปพรอมๆกนในยคสมยอาณาจกรบาบโลเนย
(Babylonia) กฎหมายฮมมราบ (Hammurabi’s Code) ไดวางหลกกฎหมายเพ�อคมครองประชาชน
จากพอคาท�แสวงหากาไรเกนควร และหามพอคารวมมอกนกระทาการใดๆ ท�มอทธพลตอการคา
จนกระท�งตอมาค.ศ.483 ธรรมนญแหงซโน(The Roman Constitution of Zeno) ไดบญญตกฎหมาย
คมครองผ บรโภคจากการข� นราคาสนคาอยางไม เหมาะสมในสนคาอาหารและของใชใน
ชวตประจาวน หลงอาณาจกรโรมนลมสลาย การคาการพาณชยจงชะงกลง และกลบมาเฟ� องฟอก
คร� งในศตวรรษท� 10 พรอมกบการร�อฟ� นหลกกฎหมายโรมนเก�ยวกบกฎหมายการแขงขนทางการคา
ข�นมาอกคร� งหน�ง การร�อฟ� นคร� งน� หลกกฎหมายการแขงขนทางการคาของโรมนไดรบการยอมรบ
ในหลายนครรฐแหงอตาล
ตอมาในศตวรรษท� 13-17เปนยคทนนยมกบแนวความคดแบบระบบเศรษฐกจเสรคอยๆ ถอ
กาเนดข�นหลงการปฏวตพาณชยกรรม (Commercial Revolution) และการปฏวตอตสาหกรรม
18 จรตตกาล สรยะ. (2556). ปญหาและอปสรรคทางกฎหมายเก�ยวกบการบงคบใชกฎหมายการแขงขนทาง
การคา. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, คณะนตศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. หนา 15-17.
24
(Industrial Revolution) ในประเทศองกฤษ ทาใหกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law) ของ
ประเทศองกฤษไดพฒนาหลกกฎหมายปองกนการจากดการคา (Restraint of Trade) และการ
ผกขาด (Monopoly)โดยพฒนามาจากแนวบรรทดฐานคาพพากษาของศาล ชวงน�นองกฤษยงไมม
การบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาเปนลายลกษณอกษร แตจากแนวบรรทดฐานคาพพากษา
ของศาล ไดวางหลกกฎหมายไวสามประการคอ หน�งหลกความเสมอภาคระหวางพอคา สองพอคา
จะตดราคาไดไมเกนกวาราคาแหงความยตธรรม และมการกาหนดบทลงโทษทางอาญาแกพอคาท�
กระทาความผด และสามหลกการไมเอาเปรยบเพ�อน อนเปนหลกการท�ตาหนการประพฤตผด
รายแรงทางจรยธรรม เชน การโกหกหลอกลวง ใหการเทจ และการคดดอกเบ�ยเกนอตรา
2.4.2.1 ววฒนาการของกฎหมายในระดบสากล
หลกการกฎหมายคอมมอนลอวขององกฤษมอทธพลอยางมากตอหลกกฎหมาย
การแขงขนทางการคาหรอกฎหมายปองกนการผกขาดทางการคา(Anti-Trust)สวนสหรฐอเมรกาม
การบญญตข�นคร� งแรกในป ค.ศ.1890 คอSherman Actนบไดวาสหรฐอเมรกาเปนประเทศท�สองท�ม
การบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาเปนลายลกษณอกษร เพราะ 14 เดอนกอนหนาท�กฎหมาย
Sharman Actจะบญญตข�นประเทศแคนนาดาไดมการประกาศใชกฎหมายปองกนปราบปรามการ
รวมตวกนเพ�อกาจดการแขงขนทางการคา อยางไรกตามหลกกฎหมายการแขงขนทางการคาของ
แคนนาดา และรปแบบของกฎหมายการแขงขนทางการคาของสหรฐอเมรกาไดกลายเปนตนแบบ
ของการบญญตกฎหมายการแขงขนทางการคาใหกบประเทศอ�นๆท�วโลก
ตอมาในระหวางป ค.ศ.1920-1934หลายประเทศเชน นอรเวโปรตเกส โรมาเนย
ยโกสลาเวย อารเจนตนา ออสเตรเลย เมกซโก แอฟรกาใต ตางกมการบงคบใชกฎหมายการแขงขน
ทางการคากนอยางแพรหลาย และหลงสงครามโลกคร� งท�สองเม�อประเทศสหรฐอเมรกาเปนฝาย
ชนะสงครามไดเขาควบคมประเทศเยอรมนและญ�ปน พรอมท�งไดสรางกฎหมายการแขงขนทาง
การคาใหแกประเทศเยอรมนและญ�ปนโดยเฉพาะประเทศญ�ปนน�นสหรฐอเมรกาตระหนกดถงกลม
อานาจจากธรกจผกขาด ไซบตส (Zuibatsu) ของญ�ปนท�มอทธพลอยางมากตอนโยบายของรฐบาล
และมความสมพนธแนบแนนกบกองทพ ดงน�นเพ�อเปนการปองกนธรกจคารเทลCartel(กลมผผลต
สนคาในอตสาหกรรมหน�งๆท�รวมตวเขาดวยกนโดยมจดมงหมายท�จะโยกยายอานาจการตดสนใจ
ในการดาเนนธรกจจากแตละหนวยธรกจมารวมไวท�สวนกลาง โดยคาดหมายวาการ กระทาดงกลาว
จะทาใหกาไรของแตละหนวยธรกจเพ�มสงข�นได)กลบข�นมามอานาจหรออทธพลทางการเมองอก
คร� งสหรฐอเมรกาจงกาหนดใหญ�ปนตองมกฎหมายการแขงขนทางการคาและปองกนการผกขาด
25
2.4.2.2 ววฒนาการของกฎหมายของไทย
สภาพเศรษฐกจและสงคมสมยสโขทยเปนการผลตเพ�อเล� ยงตนเองเปนสวนใหญ
การคาเมองตอเมองหรอการคาระหวางประเทศมไมมากนก นโยบายทางเศรษฐกจในสมยสโขทยม
การสงเสรมใหมการคาเสร ดงท�ไดมการคนพบขอความในหลกศลาจารกสมยพอขนรามคาแหง คอ
“เจาเมองบเอาจกอบในไพรลทางเพ�อจงววไปคาข�มาไปขาย ใครจกใครคาชางคา ใครจะใครคามาคา
ใครจกใครคาเงนคาทอง”19 จากขอความท�ปรากฏในหลกศลาจารกดงกลาวเหนไดวาการคาในสมย
สโขทยจะไมมการเกบจกอบหรอภาษผานทางหรอผานดานในการขนสง เจตนาของผปกครองเชนน�
สงผลใหพอคาชาวสโขทยและชาวตางอาณาจกรนาสนคาเขามาคาขายหรอแลกเปล�ยนอยหลายชนด
และการเขาออกอาณาจกรสโขทยไมตองเสยภาษอากรใดๆท�งส�น ทาใหพอคาสามารถทาการคาขาย
ไดอยางกวางขวาง ซ� งแสดงถงวาในอดตอาณาจกรสโขทยมกฎหมายท�ยอมรบหลกเสรภาพทาง
การคา แตกยงไมปรากฏวามหลกการหามการกระทาอนเปนการจากดการแขงขนทางการคาหรอ
การผกขาดปรากฏอยแมแตในอาณาจกรอยธยาท�กฎหมายไทยเร�มรบอทธพลจากกฎหมายอนเดย
จนถงสมยตนกรงรตนโกสนทรกมไดมการกลาวถงหลกกฎหมายท�หามการจากดการแขงขน จากด
การคาขายหรอการผกขาดไวแตในสมยกรงรตนโกสนทรเกดปญหาการผกขาดสนคาจากพอคาชาว
จนข�น และตองการใหพอคาตางชาตเขามาถวงดลอานาจของพอคาชาวจนเหลาน�น พระบาทสมเดจ
พระจอมเกลาเจาอยหว จงทรงยนดให เซอรจอหน เบาร�ง เขามาทาสนธสญญาและภายหลงพระองค
ทรงไดประกาศยกเลกการผกขาดสนคาโดยส�นเชง ถงแมไนชวงน� จะยงไมมกฎหมายท�ออกมาเปน
หลกหามผกขาดทางการคาอยางชดเจน แตกเปนจดเร�มตนของการตอตานการผกขาดทางการคาแลว
จนกระท�งชวงสงครามโลกคร� งท� 2 ประเทศไทยประสบปญหาเศรษฐกจตกต�า อนเกดจากการกกตน
สนคาเพ�อเกงกาไร สนคาอปโภคบรโภคขาดแคลน ผผลตและผขายจานวนมากฉวยโอกาสกกตน
สนคาและเพ�มราคาสนคาอปโภคบรโภคท�จาเปนใหมราคาสงข�นกวาราคาปกตอยางไมเปนธรรม
เกดการรวมตวกนต�งสมาคมการคาปกปองผลประโยชนของพวกพองและเพ�อสรางอานาจเหนอ
ตลาด มการตกลงกนกาหนดราคาสนคาสงผลใหประชาชนชาวไทยเดอดรอนเปนอยางมาก รฐบาล
จงไดตรากฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคและสาธารณะชนท�วไปเปนคร� งแรก คอ พระราชบญญต
ปองกนการเกงกาไรเกนควร พ.ศ.2480 เพ�อควบคมราคาสนคาท�จาหนายใหแกประชาชนและ
ปองกนการรวมตวราคาสนคาในภาคเอกชน ในสถานการณฉกเฉน เกดสงคราม หรอ ประกาศใชกฎ
อยการศก เพ�อท�จะปองกนไมใหผจาหนายสนคาฉกฉวยโอกาสข�นราคาสนคาในเวลาดงกลาว อน
เปนเหตใหขดตอความสงบสขของประชาชน แตกฎหมายดงกลาวไมครอบคลมถงสภาวการณปกต
19 อสมภนพงศ ฉตราคม. (2535). ประวตศาสตรเศรษฐกจไทย. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยรามคาแหง.
หนา 10.
26
ทาใหตองมการแกไข 2 คร� ง คอในป พ.ศ.2483 และป พ.ศ. 2487และตอมาถกยกเลกไปในป พ.ศ.
2490 ซ� งรฐบาลไดตราพระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร พ.ศ. 2490 ข�นเพ�อใชแทนและได
เปล�ยนวธปองกนการคากาไรเกนควรใหม คอไมจากดสภาวการณ กาหนดใหการคากาไรเกนควร
เปนส�งผดกฎหมายไมวาการเมองเศรษฐกจจะในสภาวการณใดกตาม เม�อปรากฏวามการคากาไร
เกนควรข�นใหคณะกรรมการพจารณาวาราคาสนคาควรจะเปนเทาไร แลวจงกาหนดราคาสงสดของ
สนคาน� นรวมถงกา รปนสวนหรอหาม ซ� อหามข ายไดตา มอานาจท� กฎหมา ยบญญตไ ว
เม�อสภาวการณเปล�ยนแปลงไปจงไดมการแกไขกฎหมายข� นในป พ.ศ. 2517โดยไดจดทา
พระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร ฉบบท� 2พ.ศ.2517ซ� งมมาตรการควบคมการผลตหรอ
จาหนายและมาตรการการส�งหามมใหคากาไรเกนควร แตไมประสบความสาเรจเน�องจากไมได
คมครองผบรโภคในแงท�เกดจากการผกขาดโดยตรงในกรณท�มผผลตรายเดยวในตลาดใชอานาจ
บดเบอนกลไกลการตลาดได
พระราชบญญตปองกนการคากาไรเกนควร ฉบบท� 2 พ.ศ.2517 ไดถกยกเลกโดย
พระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาด พ.ศ.2522 ซ� งบญญตข�นเพ�อควบคมการ
กาหนดราคาสนคาใหเปนธรรมปองกนการผกขาด เปนกฎหมายการแขงขนทางการคาแบบควบคม
โครงสรางทางเศรษฐกจ (Structural Control) โดยการพจารณาการใชอานาจผกขาดอยางเครงครด
ไมยอมใหมการใชอานาจผกขาดกบสภาพสงคมและเศรษฐกจของประเทศไมวากรณใดๆท�งส�น แต
สภาพโครงสรางทางเศรษฐกจสวนใหญของประเทศไทยในขณะน� น ทกๆอตสาหกรรมเปน
โครงสรางก� งแขงขนก� งผกขาด ในบางอตสาหกรรมตลาดมขนาดเลกผประกอบการแตละราย
ตองการการผลตท�มการประหยดตอขนาด อกท�งประเทศไทยเปนประเทศกาลงพฒนา การพฒนา
หนวยธรกจจานวนมากตองการการเตบโตเพ�อแขงขนในตลาดโลก ดงน�นถาใชบงคบกฎหมายกน
อยางจรงจงแลวคงจะมหนวยธรกจจานวนมากท�เขาขายผกขาดตามกฎหมาย ดงน�นในทางปฏบต
พระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาดในสวนของการผกขาดจงไมสามารถใช
บงคบใชเปนประโยชนกบโครงสรางทางเศรษฐกจของประเทศไทย ทาใหพระราชบญญตกาหนด
ราคาสนคาและปองกนการผกขาดฉบบน� ไมมสภาพบงคบ คงเปนเพยงแตกฎหมายควบคมราคา
สนคาเทาน�น20
ตอมาในป พ.ศ.2542 จงไดมการยกเลกพระราชบญญตกาหนดราคาสนคาและปองกนการ
ผกขาด พ.ศ.2522 ซ� งมบทบญญตท�งในสวนการกาหนดราคาสนคาและปองกนการผกขาดรวมอยใน
ฉบบเดยวกน ดวยเพราะสมควรใหมการปรบปรงหลกเกณฑเก�ยวกบการปองกนการผกขาดและตรา
20ชชวาล โตเหมอน. (2549). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยการบงคบใชพระราชบญญตการแขงขนทางการคา
พ.ศ.2542.วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 29.
27
เปนกฎหมายวาดวยการแขงขนทางการคาข�นไวโดยเฉพาะ เพ�อใหมบทบญญตเก�ยวกบการปองกน
การกระทาอนเปนการผกขาด หรอจากดการแขงขนในการประกอบธรกจอยางเปนระบบ และ
ปองกนการกระทาท�ไมเปนธรรมในการประกอบธรกจ และไดมการตราพระราชบญญตวาดวยราคา
สนคาและบรการ พ.ศ.2542 ข�นเปนการเฉพาะเพ�อเปนการดแลรกษาผลประโยชนของผบรโภคมให
ถกเอารดเอาเปรยบทางดานราคาสนคาและบรการ ใหไดรบความเปนธรรมในดานราคาสนคาและ
บรการมากย�งข�น เพ�อปองกนมใหราคาสนคาและบรการตางๆสงข�นอยางรวดเรวเกนควร อกท�ง
เพ�อใหมสนคาและบรการท�เพยงพอตอการบรโภคของผบรโภคภายในประเทศ
ในกรณของพระราชบญญตการแขงขนทางการคาน�น ไดเปล�ยนหลกการจากแนวทางการ
ควบคมโครงสรางมาเปนแนวทางการควบคมพฤตกรรม (Conduct Control) แทนเพ�อควบคมไมให
ผมอานาจผกขาดหรอมอานาจเหนอตลาด ใชอานาจท�มอยไปในทางท�มชอบอนกอใหเกดความ
เสยหายในตลาดสนคาและบรการ ปองกนไมใหมการบดเบอนสภาพของตลาดเพ�อรกษาใหตลาด
สนคาและบรการพรอมท�จะใหผประกอบการรายใหมเขามาแขงขนไดสะดวก และเปนการ
สนบสนนสงเสรมเศรษฐกจไทยดวย
2.4.3 แนวความคดพ�นฐานเก�ยวกบกฎหมายการแขงขนทางการคา
กฎหมายการแขงขนทางการคาเกดข�นจากแนวคดท�วาในระบบเศรษฐกจท�มการแขงขนน�น
จะเปนโครงสรางจาลองท�ดท�สดของระบบเศรษฐกจในยคปจจบน โดยความสาคญของการแขงขน
ของเศรษฐกจหมายถงการแขงขนท�มจดประสงคเพ�อใหไดลกคาหรอผบรโภคในตลาดแตส� งท�
สาคญท�สดกคอ ผลของการแขงขนท�มตอระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมน� นผบรโภคจะไดรบ
ประโยชนเม�อมการแขงขนอยางสมบรณ ซ� งผลดของการแขงขนคอ
2.4.3.1 เปนการทาใหทรพยากรตางๆ ถกนาไปใชในการผลตสนคาหรอบรการท�
ตรงกบปรมาณท�ผบรโภคตองการ
2.4.3.2 การแขงขนอยางสมบรณจะทาใหตนทนการผลตสนคาหรอบรการต�าท�สด
เพราะบรษท หางรานคแขงขนตองพยายามแขงขนกนในเชงราคาขาย ถาหากราคาต�าสนคาหรอ
บรการน�นกจะดงดดผบรโภคไดมากกวา ในทางตรงกนขามกนหากตลาดไมมการแขงขนกลาวคอ
มบรษทเดยวเปนผผลต (Monopolist) การพยายามลดตนทนการผลตกจะไมเกดข�นเพราะไมมบรษท
คแขงท�จะเขามาแยงชงลกคา
2.4.3.3 ในตลาดท�มการแขงขนผผลตจะพยายามพฒนาแนวคดคนควาวธการและ
เทคโนโลยใหมๆ เพ�อพฒนาคณภาพผลตภณฑของตนใหดกวาคแขงขนรายอ�นๆ
28
ความสาคญของการแขงขนทางการคาใน ระบบเศรษฐกจแบบเสรอกประการหน� งคอ
เปนกลไกอตโนมตในการท�จะคดเลอกหนวยธรกจท�มประสทธภาพท�สามารถจะอยรอดไดในสงคม
จากความสาคญของการแขงขนทางการคาดงกลาวในประเทศท�มระบบเศรษฐกจแบบเสรนยม จงม
การตรากฎหมายท�มแนวคดท�จะทาใหเกดภาวะทางการคามการแขงขนโดยเสร (Free Competition)
และมมาตรการการปองกนการกระทาตางๆ ซ� งอาจทาใหถกจากดหรอมการแขงขนท�นอยลง ดวย
เหตผลท�วาหากสนบสนนใหมการแขงขนทางการคาโดยเสรมากเทาไรกจะกอใหเกดประโยชนตอ
ผบรโภคโดยสวนรวมมากย�งข�นเทาน�น ในทางตรงกนขามหากปรากฏวาปราศจากการแขงขนทาง
การคาของบรรดาผผลตและผจาหนายสนคา กยอมจะเปนอนตรายตอผบรโภคตลอดไปถงเศรษฐกจ
ของประเทศในท� สดดงน� นรฐจงจาเปนท�จะตองมเคร� องมอในการควบคมพฤตกรรมของ
ผประกอบการในรปของกฎหมาย โดยแตละประเทศกมช�อเรยกท�แตกตางกนไป เชน Anti Trust
Law, Trade Regulations, Competition Law หรอMonopoly Law เปนตน21
2.4.4 ลกษณะของกฎหมายการแขงขนทางการคา
กฎหมายการแขงขนทางการคาเปนกฎหมายเศรษฐกจท�เก�ยวของกบกตกาการแขงขนของผ
ประกอบธรกจในระบบใหเปนไปโดยเสรและเปนธรรม ซ� งรฐใชเปนเคร� องมอและกลไก
โดยประกอบดวยมาตรการตางๆ ท�จะเปดโอกาสใหรฐใชอานาจในการจดระเบยบทางเศรษฐกจได
อยางเตมท� ดงน� นกฎหมายการแขงขนทางการคาจงเปนกฎหมายท�มความสาคญพจารณาได
กลาวคอเปนกฎหมายท�มงคมครองการแขงขนทางการคาใหเกดข�นในตลาดเพราะกฎหมายการ
แขงขนทางการคาเกดจากความตองการท�จะทาการปกปองการดารงไวซ� งการแขงขนโดยใหอานาจ
กฎหมายในการใชบงคบพฤตกรรมของผประกอบการใหเปนไปในทางท�บรสทธ� และอยในระบบ
เสร เพ�อใหบรรลวตถประสงคกฎหมายการแขงขนทางการคาจงประกอบดวยมาตรการตางๆ ในการ
ควบคมการทาสญญาการรวมตวกนสมคบกนเพ�อใชขอจากดทางการคา และจะตองมมาตรการ
ปองกน หรอควบคมการผกขาดการรวมตวเพ�อผกขาดหรอพยายามท�จะผกขาด
นอกจากน�น กฎหมายการแขงขนทางการคายงเปนกฎหมายท�มงประสงคท�จะคมครอง
ผบรโภค โดยพยายามปองกนผบรโภคไมใหถกเอาเปรยบจากผผลต หรอขอตกลงใดๆ ระหวาง
ผผลตท�จะใหมการจากดการแขงขน และมงประสงคท�จะรกษาเสรมสรางสวสดภาพของผบรโภค
เน�องมาจากกฎหมายน� จะกระตนใหมการแขงขนระหวางผผลต จงทาใหผบรโภคมโอกาสเลอก
สนคาจากแหลงผผลตหลายๆ ราย
21 สนนทา อนทวาร. (2547). เกณฑการควบรวมกจการภายใตพระราชบญญตแขงขนทางการคา พ.ศ. 2542.
วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑตสาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 6.
29
รวมถงยงเปนกฎหมายท�มงจะปกปองบรษทขนาดกลางและขนาดเลกมใหบรษทขนาดใหญ
กล�นแกลงโดยการกาจดใหบรษทขนาดเลกและขนาดกลางน� นหมดจากตลาดการแขงขน
คณะทางานท�รฐจดต�งข�นจงควรท�จะเปนคณะกรรมการท�อานวยความยตธรรมและเปดโอกาสให
บรษทเหลาน�นสามารถท�จะตอสกบบรษทขนาดใหญได
ประการสาคญคอ กฎหมายการแขงขนทางการคา จะเปนส�งท�แสดงออกถงนโยบายของรฐ
ไดเปนอยางด วารฐมทศทางและแนวโนมท�จะพฒนาระบบเศรษฐกจของประเทศไปในทศทางใด
และจะมมาตรการปกปองคมครองอตสาหกรรมในประเทศอยางไรกแลวแตระบบเศรษฐกจหรอ
โครงสรางของตลาดในประเทศน�นๆ22
2.5 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค
การคมครองผบรโภคน�นมแนวคดววฒนาการมาต�งแตอดตซ� งหนาท�ในการใหคมครองแก
ผบรโภคแบงออกเปน การคมครองผบรโภคทางเอกชนและการคมครองผบรโภคทางมหาชน โดยผ
มหนาท�ในการใหความคมครองประชาชนตางกมงหวงใหประชาชนภายใตการปกครองของตน
ไดรบความสะดวก ปลอดภย และมบรการสาธารณะหรอบรการข�นพ�นฐานท�ด
2.5.1 ววฒนาการในการคมครองผบรโภค
หลกการคมครองผบรโภคโดยท�วไปจะแบงการคมครองออกเปนการคมครองโดยรฐหรอ
การคมครองโดยเอกชนดวยกนเอง ซ� งการคมครองผบรโภคท�งสองทางน�นตางกมจดประสงค คอ
ประโยชนอนสงสดของผบรโภคในสงคม จงตองศกษาท�งววฒนาการของการคมครองผบรโภคทาง
เอกชนและทางมหาชนเพ�อนามาประยกตในการคมครองผบรโภคใหเกดประโยชนท�สด
2.5.1.1 ววฒนาการทางเอกชน กฎหมายเอกชน (Private Law) คอ กฎหมายท�
กาหนดสทธและหนาท� และความ เก�ยวพนระหวางเอกชนกบเอกชนดวยกนในฐานะท�เทาเทยมกน
หรออาจกลาวไดวาเปนกฎหมายท�ผคมครองความเสมอภาคของบคคลในเร�องท�เก�ยวกบการตดตอ
ทางการประกอบอาชพ และการดารงชวต กฎหมายเอกชนจงเปนกฎหมายท�ใชบงคบระหวางเอกชน
กบเอกชนดวยกน ไดแก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย กฎหมายดงกลาวไดบญญตเก�ยวกบการ
คมครองผบรโภคไวหลายมาตรา ดงปรากฏอยในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยลกษณะช�อขาย
ในเร�องความรบผด ของผชายกรณสนคาชารดบกพรอง เร�องการรอนสทธ ฯลฯ ซ� งในการทาสญญา
22เร�องเดยวกน. หนา 9.
30
ตางๆ ระหวางผช�อ และผขายถอเปนเร�องของภาคเอกชนทาสญญากนภาครฐไมสามารถแทรกแซง
การทาสญญาระหวางเอกชนเปนไปตามระบบเศรษฐกจแบบการคาเสร
ในอดตกอนท�จะมการปฏว ต อตสาหกรรมของประเทศในแถบยโรปการ
ตดตอส�อสารยงเปนไปดวยความลาบาก การคาขายระหวางผผลตและผบรโภคอยในรปของการ
แลกเปล�ยนสนคาระหวางกน หรอท�เรยกวา Barter Trade วทยาการทางเทคโนโลยในดานตางๆ ยง
ไมพฒนามากนก กระบวนการผลตเปนแบบงายๆ อาศยวตถดบท�มอยตามธรรมชาต การผลตสนคา
เพ�อใชในการบรโภคจงยงไมมความยงยากตอมาภายหลงจากเกดการปฏวตอตสาหกรรม (Industrial
Revolution) สงผลใหผประกอบธรกจเร�มพฒนาสนคาของตนเองจงเกดการแขงขนทางการคา
ระหวางกนอนนาไปสระบบเศรษฐกจแบบเสร (Laissez-Faire) มการใชเทคโนโลยเขามาชวยใน
กระบวนการผลตมากข�น โดยมการพฒนาเทคโนโลยใหทนสมยตอความเปล�ยนแปลงและความ
ตองการของประชาชนทาใหกระบวนการผลตสนคาน�นเร�มมความสลบซบซอน แตการใหความ
คมครองผบรโภคในระยะแรกยงไมไดใหความสาคญแกผบรโภคมากนก สงเกตไดจากแตเดมยงไม
มกฎหมายท�ออกมาเพ�อควบคมกระบวนการผลตและคณภาพสนคาท�ออกมาดงเชนในปจจบน
เน�องจากในการปฏวตอตสาหกรรมยคแรกๆน�นแตละรฐมกจะใหความสาคญในดานการพฒนา
เศรษฐกจของประเทศวาทาอยางไรจงจะทาใหสนคาท�รฐตนผลตสามารถจาหนายหรอกระจาย
สนคาออกไปใหไดมาก รวมไปถงการพฒนาประเทศในดานตางๆ เชน เศรษฐกจ การสงคราม (การ
ขยายอาณาเขต) เปนตน จนทาใหบางคร� งรฐเองกลมนกถงคณภาพชวตของประชาชนในประเทศไม
วาจะเปนในเร� องของสขภาพ อนามย ชวต รางกาย เปนตน วาส� งเหลาน� ถอเปนมาตรฐานการ
ดารงชวตของประชาชนในอนท�รฐจะตองใหความคมครองควบคไปกบการพฒนาประเทศดานอ�นๆ
เชนกน และเน�องจากการท�ภายหลงการพฒนาเทคโนโลยจนมความเจรญข�นกฎหมายตางๆ ท�ตรา
ข�นบนพ�นฐานท�วา ผบรโภคมความเทาเทยมรกบผประกอบธรกจจงไมมความเปนธรรมอกตอไป
กฎหมายจงตองพฒนาตามมาเพ�อคมครองผบรโภคตอไป ความจาเปนท�จะตองมมาตรการทาง
กฎหมายเพ�อคมครองผบรโภคจงเปนส�งท�พงกระทาและหลกเล�ยงมไค
2.5.1.2 ววฒนาการทางมหาชน กฎหมายมหาชน หมายถง กฎหมายท�กาหนด
ความสมพนธ ระหวางรฐหรอหนวยงานของรฐกบราษฎรในฐานะท�รฐอยเหนอราษฎร ซ� งรฐม
หนาท�ตองใหความคมครองดแลประชาชนของตนในเร�องตางๆ ใหเปนไปดวยความสงบเรยบรอย
เม�อปลายศตวรรษท� 18จนถงตนศตวรรษท� 20 นบเปนยคปจเจกชนนยมและเสร
นยมทางการเมองโดยแท อานาจของรฐและองคกรท�งหลายถกจากดและควบคมโดยกลไกหลาย
ประการ ระบอบการเมองการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยท�รฐบาลมาจากความยนยอมของ
ประชาชน จงกลาวไดวา กฎหมายมหาชนในปลายศตวรรษท� 18 และในศตวรรษท� 19 มบทบาท
31
หลกในการจากดอานาจท�งหลายไมใหกาวลวงไปกระทบบคคล กฎหมายมหาชนในยคน� จงเนนท�
รฐธรรมนญในฐานะท�เปนกฎหมายสงสด เปนสญญาประชาคมท�จดโครงสรางและแบงสรรอานาจ
การเมองการปกครอง และในฐานะท�รบรองและคมครองสทธเสรภาพของปจเจกชน ดงน�นบทบาท
ของรฐไมวาในทางเศรษฐกจ สงคมหรอการเมองจงปรากฏไมมากนกสงเกตไดจากกฎหมายซ� งเปน
เร�องท�ปจเจกชนจะใชสทธเสรภาพท�รฐธรรมนญรบรองและคมครองใหกอต�งนตสนพนธกนเองท�ง
ทาง เศรษฐกจและสงคมโดยมเคร� องมอทางกฎหมายท�สาคญคอ กรรมสทธ� และสญญา ตอมา
ภายหลงกฎหมายมหาชนลดความเดดขาดลง โดยเฉพาะเม�อมการจดทากฎหมายมหาชนท�มลกษณะ
ใกลเคยงกบกฎหมายเอกชนมากข�น แตอยางไรกตามเม�อกฎหมายประเภทน�มกมโทษทางอาญาคอย
กากบทางแพงหรอนตสมพนธระหวางเอกชนกบเอกชนท�บางคนกเรยกวากฎหมายอาญาสวนแพง
หรอกฎหมายแพงในทางอาญา (Criminal Private Law) จนในท�สดเน�องจากกฎหมายประเภทน�มกม
ว ตถประสงคเพ�อคมครองสงคม คอ พฒนาจากนตสมพนธระหวางบคคลจนกลายเปน
สาธารณประโยชนซ� งรฐจาตองแทรกเขามาจดระเบยบความสมพนธและอานาจตอรองเพ�อใหเกด
ความเปนธรรมในสงคมนกกฎหมายสวนใหญจงมกเรยกวา “กฎหมายสงคม” (Social Legislation)
อยางกฎหมายคมครองผบรโภคกพฒนามาจากกฎหมายช�อขาย กฎหมาย ละเมด เปนดน กฎหมาย
คมครองผ บรโภคจงเปนหน� งในสาขาของกฎหมายมหาชนท�มความ สมพนธเก� ยวของกบ
สาธารณประโยชนของประชาชนท�เปนผบรโภคซ� งรฐจาเปนท�จะตองเขามา แทรกแซงกจการท�
เก�ยวของใหอยภายใตการกากบดแลของรฐ23
2.5.2 ความหมายของผบรโภค
เม�อกลาวถง “ผบรโภค” ความเขาใจโดยท�วไปมกจะเขาใจวาหมายถง ผกน ผใชสนคา แต
แทจรง ผบรโภคหมายความกวางกวาท�เขาใจกนโดยท�วไปมาก เพราะตามปกตมนษยใชหรอ
บรโภคท�งสนคาและบรการ เพ�อประโยชนในการดารงชวตดงน�น ผบรโภคจงหมายถง ผใชสนคา
และใชบรการโดยไมจากดเฉพาะการบรโภคอาหาร น�าด�ม ยารกษาโรค24
คาวา “ผบรโภค” หมายถง ผซ�อหรอไดรบบรการจากผประกอบธรกจ หรอผซ� งไดรบการ
เสนอหรอการชกชวนจากผประกอบธรกจเพ�อใหซ�อสนคาหรอบรการ และหมายความรวมถง ผใช
สนคาหรอผไดรบบรการจากผประกอบธรกจโดยชอบ แมมไดเปนผเสยคาตอบแทนกตาม
23วลาสน อครวบลย. (2550). มาตรการทางกฎหมายในการคมครองผบรโภคในธรกจขายตรง : ศกษากรณอนม
ลกษณะเปนแชรลกโซ.วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจ
บณฑตย. หนา 11. 24สษม ศภนตย. อางแลว เชงอรรถท� 13. หนา 23.
32
คาวา “ซ�อ” หมายความถง เชา เชาซ�อ หรอไดมาไมวาดวยประการใดๆ โดยใหคาตอบแทน
เปนเงนหรอผลประโยชนอยางอ�น
คาวา “ประกอบธรกจ” หมายถง ผขาย ผผลตเพ�อขาย ผส�งหรอนาเขามาในราชอาณาจกร
เพ�อขาย หรอผซ�อเพ�อขายตอซ� งสนคาหรอผใหบรการ และหมายความรวมถง ผประกอบกจการ
โฆษณาดวย
สวนคาวา “สนคา” หมายถง ส�งของท�ผลตหรอมไวเพ�อขาย และคาวา “ผลต” หมายถง ทา
ผสม ปรง ประกอบ ประดษฐ หรอแปรสภาพและหมายความรวมถงการเปล�ยนรป การดดแปลงการ
คดเลอก หรอการแบงบรรจ25
จากคานยามดงกลาวจะเหนวาผบรโภค ไดแก
1) ผ ซ� อ รวมถง ผ เ ชา ผ เ ชาซ� อ หรอผ ไดมาไมวาดวยประการใดๆโดยให
คาตอบแทน เปนเงนหรอผลประโยชนอยางอ�นดวย
2) ผไดรบบรการจากผประกอบธรกจ หรอ
3) ผซ� งไดรบการเสนอหรอชกชวนจากผประกอบธรกจเพ�อใหซ�อสนคาหรอรบ
บรการและ
4) ผใชสนคาหรอผไดรบบรการจากผประกอบการธรกจโดยชอบแมมไดเปนผเสย
คาตอบแทนกตาม15
2.5.3 แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการคมครองผบรโภค
หลกบคคลยอมมเสรภาพในการทานตกรรมอยางใดๆ ระหวางกนตราบใดท�นตกรรมน�นไม
ขดตอกฎหมายหรอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน เอกชนยอมมเสรภาพใน
การทานตกรรมโดยอสระปราศจากการแทรกแซงของรฐ แตแมเปนนตกรรมท�ทาข� นระหวาง
คสญญาตอกน หากเปนกรณท�มผลกระทบตอผบรโภคอ�นๆ ดวยถอวาเปนเร�องประโยชนสาธารณะ
ซ� งตามแนวคดทางมหาชนรฐจาเปนตองเขามาควบคมดแลผประกอบกจการไมใหเกดการเอารดเอา
เปรยบผบรโภค โดยหากกจการใดเปนกจการท�กระทบตอประโยชนสาธารณะรฐอาจเขามา
ดาเนนการในกจการน�นๆ เชน กจการท�เก�ยวกบสาธารณปโภค ความเปนอยของประชาชน จง เหน
ไดวาการท�รฐเขามาแทรกแซงเสรภาพการทานตกรรมของเอกชนเปนขอยกเวนของการจากด
เสรภาพของประชาชนในการประกอบกจการ
ปรชญาสทธผบรโภค เปนการศกษาท�วาดวยแนวคดและหลกการเก�ยวกบสทธของบคคล
ซ� งเปนผซ� อสนคา หรอผลตภณฑ ผรบบรการ หรอผไดรบการเสนอ หรอชกชวนใหซ�อสนคา
ผลตภณฑ และรบบรการจากผประกอบธรกจการคา ปรชญาสทธผบรโภคมววฒนาการมาจาก
25พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาตรา 3.
33
ปรชญาสทธมนษยชน (Human Rights) และสทธผบรโภคเปนสทธของมนษยชนอยางหน�ง (Soft
Human Rights)
ค าวา “สทธมนษยชน” เปนคาท� เกดข� นใหมหลงสงครามโลกคร� งท�สอง และเปน
แนวความคดท�มววฒนาการมาจากอดมคตเกาแกของชาวตะวนตก แตแนวคดสทธมนษยชนน�นม
มานานต�งแตสมย กรซ โดยแตละยคแตละสมยมการใชคาอ�นท�มความหมายใกลเคยงกบคาวาสทธ
มนษยชนแตกตางกนออกไป คาเหลาน�นข� นอยกบพ�นฐานทางความคดท�ใชในการสนบสนน
ความชอบธรรมในการกลาวอางหรอเรยกรองสทธ ไดแก กฎหมายตามธรรมชาต (Natural Law)
สทธธรรมชาต (Natural Rights) สทธของมนษย และหลกนตธรรม แมจะมพ�นฐานการเรยกรองท�
ตางกน แตเน�อหาไมไดตางกน จากความคดในเร� องกฎหมายธรรมชาตและสทธธรรมชาตได
ววฒนาการมาสการจดทา “ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต” (Universal
Declaration of Human Rights of the United Nations) ในป ค.ศ. 1948 ประเทศท�วโลกไดอางอง
หลกการของปฏญญาสากลดงกลาวและพฒนาแนวความคด ไปสหลกการสทธมนษยชนดานตางๆ
ท�ถกบญญตไวในกฎหมายของประเทศ รวมท�งประเทศไทย ท�ไดเขารวมลงมตรบรองปฏญญาสากล
วาดวยสทธมนษยชนมาต� งแตเร� มแรก และไดบญญตหลกการสทธมนษยชนดานตางๆ ไวใน
กฎหมาย ซ� งประเทศไทยไดเ ร� มคานงถงสทธของผ บรโภคเปนคร� งแรกในรชสมยของ
พระบาทสมเดจประปกเกลาเจาอยหว (รชกาลท� 7) โดยการใชมาตรการทางกฎหมายเพ�อปองกน
ความเสยหายท�เกดจากการบรโภคหางนมในป พ.ศ. 2470 และการใหความสาคญตอเร�องสทธของ
ผบรโภคไดเร�มเดนชดข�นเม�อมการจดต�ง “กรรมการศกษาและ สงเสรมผบรโภค” ข�นเพ�อศกษา
ปญหาตางๆ ของผบรโภคในป พ.ศ. 2514 และยกรางกฎหมายคมครองผบรโภคจนกระท�งตราเปน
พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 252226
2.6 บทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ
สาหรบภาครฐซ� งมหนาท�กากบดแลระบบเศรษฐกจ และอานวยความยตธรรมในสงคมน�น
การกากบดแลการควบรวมกจการซ� งเปนกจกรรมในระบบเศรษฐกจเสรโดยอาศยกลไกตลาด
เปนภาระกจท�สาคญประการหน� ง การกากบดแลใหเปนไปอยางมประสทธภาพและคมครอง
ประโยชนของทกฝายอยางเปนธรรม และการกากบดแลท�เหมาะสมจะเปนประโยชนตอการพฒนา
26ณฐพงษ วารสทธ� . (2553). มาตรการทางกฎหมายในการจดต�งองคการอสระเพ�อการคมครองผบรโภค.
วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต สาขานตศาสตร, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. หนา 17-19.
34
องคกรธรกจการพฒนาตลาดทน การจางงาน การกระตนเศรษฐกจ และการใชทรพยากรอยางคมคา
ท�งน� การกากบดแลน� ยงเปนการปฏบตตามนโยบายแหงรฐท�ไดบญญตไวในกฎหมายรฐธรรมนญ
กลาวคอ รฐตองสนบสนนระบบเศรษฐกจเสรโดยอาศยกลไกตลาด กากบดแลใหมการแขงขนอยาง
เปนธรรม คมครองผบรโภค และปองกนการผกขาดท�งทางตรงและทางออม รวมท�งยกเลกและละ
เวนการตรากฎหมายและกฎเกณฑท�ควบคมธรกจท�ไมสอดคลองกบความจาเปนทางเศรษฐกจ27
2.6.1 แนวคดเร�องบทบาทของรฐในการควบคมดแลธรกจ
แนวคดของรฐในการเขามาควบคมดแลการประกอบธรกจน�น มหลกมาจากทฤษฎทาง
เศรษฐศาสตรท�วา ภาครฐไมควรแทรกแซงตลาด ยกเวนในกรณท�มความลมเหลวทางตลาดบาง
ประการซ� งจะทาใหการแขงขนในตลาดไมเปนผลดตอผบรโภคหรอสงคมโดยรวม ความลมเหลว
ในตลาดท�ทาใหรฐมความจาเปนตองคมครองผบรโภคเปนผลมาจากแนวคด 3 ประการ คอ
2.6.1.1 การผกขาดในตลาดถาตลาดมการผกขาดโดยผประกอบการรายหน� งราย
ใดน�นผประกอบการดงกลาวอาจคากาไรเกนควร ซ� งจะเปนการเอารดเอาเปรยบผบรโภค รฐจงตอง
เขามาควบคมราคาหรอกาหนดอตรากาไรสงสดของผขายเพ�อท�จะใหราคาของสนคาหรอบรการเปน
ธรรมแกผซ�อ
2.6.1.2 ความเหล�อมล� าดานขอมลระหวางผซ�อกบผขายในการซ�อสนคาหลายๆ
ประเภทน�น ผบรโภคไมสามารถหย�งรไดถงคณภาพหรอปรมาณของสนคาน�นๆ เพยงจากการสงเกต
ลกษณะทางกายภาพ โดยขายสนคาท�คณภาพไมไดมาตรฐานหรอสนคาท�มปรมาณบรรจนอยกวาท�
ระบไว
2.6.1.3 การควบคมดแลความปลอดภยและสขภาพของผบรโภค โดยเฉพาะสนคา
อาหารและยามนยสาคญตอความปลอดภยและสขภาพของผบรโภค เน�องจากผบรโภคไมสามารถร
ไดวาการบรโภคสนคาเหลาน�นมความปลอดภยหรอไม รฐจงตอง กาหนดคณภาพหรอมาตรฐานข�น
ต�าของสนคาและควบคมดแลใหสนคาท�ผลตและวางขายม คณภาพตามมาตรฐานท�กาหนดไว28
27 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 43. 28 เดอนเดน นคมบรรกษ และ สธ ศภนตย. (2541). การคมครองผบรโภค โครงการแผนแมบทกระทรวงพาณชย
พ.ศ.2540 – 2549.กรงเทพฯ: สถาบนเพ�อการพฒนาประเทศ. หนา 1-5.
35
2.6.2 ววฒนาการของรฐในการเขาควบคมธรกจ
บทบาทของภาครฐในการเขาควบคมดแลธรกจน�น สามารถแยกพจารณาออกไดเปน 3
ชวงเวลา คอ
2.6.2.1 ชวงกอนท�รฐจะเขาแทรกแซง กอน ค.ศ. 1960 แนวคดเก�ยวกบผบรโภค
ในสหรฐอเมรกาและประเทศตะวนตกน�น ผบรโภคตองระมดระวงในการเลอกซ�อสนคามฉะน�น
แลวความเสยหายใดๆ ซ� งอาจเกดข�นจากการ ใชหรอบรโภคสนคาน�นๆ ผซ�อตองเปนผรบผดชอบ
เอง ตามหลกของปรชญาน�บทบาทของรฐคอ เพยงกากบดแลผบรโภค (Mercantilism) ซ� งเช�อวาการ
แขงขนในตลาดจะทาใหผบรโภคสามารถเลอกซ�อสนคาหรอบรการท�มคณภาพในราคาท�เปนธรรม
อนจะเปนท�มาของระบบเศรษฐกจแบบเสร แนวคดน� รฐสามารถคมครองผบรโภคโดยมนโยบายการ
แขงขนทางการคา (Competition Policy) ท�รกษาและสงเสรมกระบวนการแขงขนท�เสรและเปน
ธรรม
2.6.2.2 ยคแหงการแทรกแซงโดยภาครฐ ชวง ค.ศ.1960 การคมครองบรโภค
เปล�ยนไป ความไมเทาเทยมกนในอานาจตอรองของ ผบรโภคและผผลตถกหยบยกข�นมาเปนสาเหต
หลกท�รฐจะตองเขามามบทบาทในการคมครอง บรโภคไดโดยตรง รวมถงไดมการกลาวถงสทธของ
ผบรโภคเปนคร� งแรกในคาปราศรยของ ประธานาธบดจอหน เอฟ เคนเนด� ท�สหประชาชาตในป
ค.ศ. 1962
2.6.2.3 ชวงหลงยคแหงการแทรกแซงโดยภาครฐ ภาคหลงจากรฐเขามา
แทรกแซงในระบบธรกจ โดยมงเนนการใหความคมครองแกผบรโภค การเขามาดงกลาวของภาครฐ
ไดรบจากตอตานอยางมากจากกลมเศรษฐศาสตรใหม กลมท�คดคานการแทรกแซงของรฐดงกลาว ม
ความเหนวามาตรการท�รฐใชในการคมครองผบรโภคน�นมลกษณะเปนการแทรกแซงการดาเนน
ธรกจมากกวาการคาลบดแล รวมถงเปนตนเหตทาใหธรกจไม คลองตว นอกจากน�นแลวกลม
ดงกลาวยงมความเหนวา แนวทางการคมครองผบรโภคท�ด ควรตอง ใหท� งผประกอบการและ
ผบรโภคเขามามสวนรวม เน�องจากนโยบายและมาตรการการคมครองผบรโภคท�กาหนดโดยภาครฐ
น�น อาจไมตอบสนองความตองการท�แทจรงของผบรโภค การท�ผบรโภคมสวนรวมในการคมครอง
สทธของตนเองจงเปนส�งท�สาคญย�ง
แตอยางไรกตาม จากประสบการณของนานาประเทศพบวา ผบรโภคจะรวมตวกน
ไดกตอเม�อมผลประโยชนรวมกน ความมงม�นในการรวมตวกนเพ�อผลประโยชนสวนรวมยงม
ขอจากด แมกระน�นถาการรวมตวสามารถชวยกระตนใหเกดการเคล�อนไหว การต�นตวของผบรโภค
อ�นๆ และสรางแบบอยางในการเจรจาตอรองกบผผลตแลว รฐควรเขามามบทบาทในการสนบสนน
และสงเสรมใหผบรโภคมความต�นตว และกระตอรอรนในการรกษาสทธของตนเอง โดยความ
36
ต�นตวจะเกดจากการท�ผบรโภคมความรเก�ยวกบสทธของตน ตลอดจนกระบวนการตางๆ โดยม
กระบวนการศกษาและฝกอบรมเปนหลก นอกจากน� แลวภาครฐควรตองอานวยความสะดวกแก
ผบรโภคในการท�จะรกษาและคมครองสทธของตนไดอยางมประสทธภาพโดยการตรากฎหมาย
เพ�อรบรองสทธท�ผบรโภคพงไดรบ
2.6.3 วตถประสงคของรฐในการควบคมดแลการควบรวมกจการ
วตถประสงคของรฐในการกากบดแลการควบรวมกจการมอยหลายประการ ซ� งอาจรวมถง
วตถประสงคซ� งปรากฏในหมายเหตทายกฎหมาย หรอกฎ ดงตอไปน�
2.6.3.1 เอ�ออานวยตอการประกอบธรกจการคา และอตสาหกรรมในรปบรษท
มหาชน จากด และการดาเนนการของบรษทมหาชน จากดใหเปนไปโดยคลองตวข�น29
2.6.3.2 มาตรการท�จะคมครองผลประโยชนของผลงทนไดอยางมประสทธภาพ30
2.6.3.3 ปองกนการกระทาอนเปนการผกขาด ลด หรอจากดการแขงขนในการ
ประกอบธรกจอยางเปนระบบอนจะเปนการสงเสรมใหการประกอบธรกจเปนไปอยางเสร และ
ปองกนมใหเกดการกระทาอนไมเปนธรรมในการประกอบธรกจ31
2.6.3.4 เพ�อเปดโอกาสใหธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนสามารถทาการควบ
รวมกจการระหวางกน เพ�อแกไขปญหาเก�ยวกบฐานะหรอการดาเนนงานใหเกดความม�นคงทาง
เศรษฐกจ32
2.6.3.5 สงเสรมใหเกดธรกรรมการควบกจการหรอโอนกจการท�งหมดใหแกกน
ระหวางบรษทมากข�น เพ�อทาใหผประกอบกจการดงกลาวมความสามารถในการประกอบกจการ
ตอไปอยางมประสทธภาพ33
2.6.3.6 เพ�อเปนการสงเสรมและสนบสนนใหผประกอบกจการซ� งเปนบรษม
มหาชนจากด หรอบรษทจากด ปรบปรงโครงสรางองคกรโดยการโอนกจการบางสวนใหแกกน
เพ�อใหสามารถดาเนนธรกจตอไปไดอยางมประสทธภาพ34 (เน�องจากประเทศไทยประสบปญหา
29 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตบรษทมหาชน จากด พ.ศ. 2535. 30 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ. 2535. 31 เหตผลในการประกาศการใชพระราชบญญตการแขงขนทางการคา พ.ศ. 2542. 32 หมายเหตในการประกาศใชพระราชกาหนดแกไขเพ�มเตมพระราชบญญตการธนาคารพาณชย พ.ศ. 2505
(ฉบบท� 4) พ.ศ. 2541. 33 เหตผลในการประกาศการใชกฎกระทรวง ฉบบท� 215 (พ.ศ. 2541) ออกตามความในประมวลรษฎากรวาดวย
การยกเวนรษฎากร.
34 เหตผลในการประกาศการใชพระราชกฤษฎกาออกตามความในประมวลรษฎากรวาดวยการยกเวนรษฎากร
(ฉบบท� 356) พ.ศ. 2542.
37
วกฤตทางเศรษฐกจทาใหผประกอบการกจการขาดสภาพคลองทางการเงนหรอมภาระหน� สน
จานวนมาก อนสงผลใหผประกอบกจการดงกลาวตองลมละลายหรอปดกจการลงและสงผล
กระทบตอระบบสถาบนการเงน และเศรษฐกจของประเทศโดยรวม)
2.6.4 แนวคดเก�ยวกบมาตรการควบคมการควบรวมกจการของรฐ
จากความสมพนธทางเศรษฐกจแบบเสรนยมน�น คงเปนการยากท�รฐจะเขามาจดระเบยบ
ทางเศรษฐกจใหเปนระบบและมระเบยบแบบแผนท�แนนอนเพ�อเปนการรกษาสทธของทกๆ ฝายท�
เก�ยวของใหเกดความเปนธรรมในทางการคาซ� งรฐจะเขามาแทรกแซงในการวางระเบยบทาง
เศรษฐกจท�มลกษณะเปนการจากดเสรภาพในการทาสญญา หรอเปนการจากดขอบเขตของการ
แสดงเจตนาโดยเสรในการรวมทาสญญา โดยจะเปนระเบยบท�มลกษณะบงคบและใชอยางเครงครด
มาใชแทนการจดระเบยบของเอกชนท�ดาเนนการไปเองตามความสมครใจ การท�รฐเขามาแทรกแซง
ท�งหมดหรอแตบางสวนกข� นอยกบวตถประสงคในการจดระเบยบน�นๆ แตอยางไรกดการจด
ระเบยบของรฐดงกลาวจะตองมลกษณะท�วไปท�จะใชบงคบแกบคคลทกๆ คนเพ�อใหผท�เก�ยวของ
ไดรบการคมครองอยางเสมอภาค
สาหรบแนวคดเก�ยวกบเร�องการแขงขนทางการคาน�น การแขงขนเปนส�งท�ดเน�องจากผผลต
ซ� งมจานวนมากจะพยายามแกงแยงเพ�อใหไดมาซ� งลกคาและเพ�มคณภาพสนคา เพ�อใหผบรโภค
เลอกช�อสนคาของตน สงผลสาคญคอผบรโภคมทางเลอกในการซ�อสนคาหรอบรการไตหลากหลาย
มากข�น แมการแขงขนจะเปนส�งท�ดเพยงใด หากปลอยใหอกชนสามารถแสวงหาผลประโยชนจาก
วงการธรกจไดอยางเตมท�โดยปราศจากการควบคม ยอมสงผลใหผประกอบการท�มกจการขนาด
ใหญสามารถแสวงหาประโยชนไดอยางไมมขอบเขต โดยไมคานงถงประโยชนของประชาชน ซ� งม
ผลกระทบใหผประกอบการรายยอยและผบรโภคตองตกอยในภาวะจายอมใหผประกอบการราย
ใหญควบคมกลไกแหงราคาตลาด จงปรากฎวาการปลอยใหเอกชนประกอบกจการไดอยางเสรกลบ
มแนวโนมท�จะกอใหเกดระบบตลาดท�เปนการผกขาด หรอจากดการแขงขนทางธรกจมากย�งข�น
ดงน�นรฐจงจาเปนท�จะตองมกฎเกณฑขอบงคบบางประการเพ�อมาควบคมดแลมใหการแขงขนการ
แขงขนอยางเสรมาทาลายระบบเศรษฐกจอนจะนาไปสการผกขาด ดวยเหตน� เองจงมความจาเปนท�
จะตองมการออกกฎเกณฑท�จะเขามาดาเนนการแกไขปญหา และสรางความเปนธรรมในการ
แขงขนทางการคา มใหมการไดเปรยบซ�งกนและกนโดยมาตรการการควบคมมแนวคดในการเขามา
แทรกแซง ดงน�
2.6.4.1 การพยายามปองกนไมใหเกดการผกขาด หรออานาจทางเศรษฐกจข� น
โดยการสกดก�นการเจรญเตบโต หรอควบคมอยางเขมงวดตอผประกอบการท�มแนวโนมท�จะ
กลายเปนผผกขาดในทางการคา
38
2.6.4.2 การขจดผมอานาจผกขาดโดยการลดอานาจของผประกอบการลง เพ�อให
สญเสยความสามารถท�จะผกขาดไดอกตอไป
2.6.4.3 การยอมรบถงผประกอบการอาจมอานาจผกขาดหรออานาจเหนอตลาดได
แตจะเปนการควบคมการใชอานาจท�มอยน�น ไมใหใชไปในทางท�มชอบทาใหเกดความเสยหายแก
ประโยชนสวนรวม35
แนวความคดท�รฐจะเขามาแทรกแซงกจการของเอกชนไดพฒนามาจากเหตผลทาง
เศรษฐศาสตรท�จะเปนตวกาหนดรปแบบในการออกกฎหมายการควบคมพฤตกรรมในทางเศรษฐกจ
ของแตละประเทศ โดยแตละประเทศน�นจะมสภาพเศรษฐกจและสงคมท�แตกตางกนออกไป แตจาก
การศกษาแนวคดดงกลาวจะเหนไดวา แตละประเทศจะกาหนดหลกการในการควบคมพฤตกรรมท�
เปนการจากดการแขงขน (Anti-Competitive Conduct) 2 ประเภทใหญ ๆ ดงน�
หลกขอหามหรอหลกควบคมโครงสราง (Prohibition Principle or Structural
Control) หลกขอหามหรอหลกการควบคมโครงสรางน� มหลกการสาคญของกฎหมายท�มลกษณะท�
เปนการควบคมโครงสรางทางเศรษฐกจคอ การใชหลกความผดในตวเอง (Per Se Rule) กบการ
จากดการแขงขนทางการคาโดยจะไมยอมใหมโครงสรางในลกษณะการผกขาดหรอมอานาจเหนอ
ผอ�นเกนกวาท�กาหนดไวหากปรากฎวามผประกอบการใดมอานาจผกขาด กฎหมายจะตองทาลาย
อานาจน�นลงโดยการหามมใหมพฤตกรรมเชนน�นในระบบโครงสรางเศรษฐกจของตน อาทเชน
The Sherman Act, 1890 ของประเทศสหรฐอเมรกา ซ� งเปนกฎหมายซ� งเปนการควบคมโครงสราง
ตลาดสนคาและบรการเพ�อใหผประกอบการรายใหมงายท�จะเขาสตลาด การควบคมโครงสรางจะ
เนนโครงสรางการผลตและจดจาหนายใหมประสทธภาพท�สงสด แตท�งน� การควบคมโครงสราง
ของธรกจจะเปนไปไดชาหากธรกจขนาดใหญถกจากดขนาดลง อาจทาใหการผลตสนคาไมม
ประสทธภาพ และถกบ�นทอนความสามารถในการประกอบกจการ
ระบบควบคมพฤตกรรมของผประกอบการ (Conduct Control)เปนระบบท�จะยอม
ใหมการผกขาดได แตจะไมยอมใหผมอานาจผกขาดใชอานาจไปในทางท�ไมเปนธรรม ในระบบน�
จะเปนการคมครองผประกอบธรกจทกฝายใหสามารถอยในตลาดท�มการแขงขนได โดยไมถกขจด
หรอกล�นแกลงจากผประกอบการท�มอานาจผกขาด ประเทศท�ใชระบบน�จะมงสงเสรมใหผประกอบ
ธรกจมประสทธภาพสงข�น เพ�อสามารถพฒนาประเทศและเศรษฐกจได ในระบบน� จะยอมใหผ
ประกอบธรกจมพฤตกรรมท�เปนการลดการแขงขนไดหากมความจาเปนและมเหตผลเปนกรณไป
โดยจะหามเฉพาะกรณท�มการพจารณา แลวเหนวาเปนการลดการแขงขน เพ�อประสงคในการท�จะ
ผกขาดท�กอใหเกดผลเสยตอสวนรวม อาทเชน กฎหมายการปองกนการผกขาดของประเทศสหภาพ
35 สนนทา อนทวาร. อางแลวเชงอรรถท� 21. หนา 21.
39
ยโรป ซ� งมงสงเสรมประสทธภาพ และพฒนาการทางเศรษฐกจ โดยจดสรรทรพยากรอยางม
เหตผล36
36 สนนทา อนทวาร. อางแลวเชงอรรถท� 21. หนา 22.
top related