ดนตรี-นาฏศิลป์ ป · คำ นำ คำานำา...

บรรณาธการ

สรวรรณ เอยมสำ�อ�งค ศป.บ.

อม�พร มนไทรทอง ศศ.บ.

ผเรยบเรยง

ดร.วระ พนธเสอ ศป.ม., Ph.D.

ผตรวจ

ผศ.ไตรรตน พพฒโภคผล ศศ.บ., กศ.ม.

ดร.สรรตน จนพงษ กศ.ม., ค.ด.

พงศพชญ แกวกลธร กศ.บ. (เกยรตนยม), ศป.ม.

ชนประถมศกษาปท3

กลมสาระการเรยนรศลปะ

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551

หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน

ดนตร-นาฏศลป ป. 3

หนงสอเรยนรายวชาพนฐาน

ชนประถมศกษาปท3

กลมสาระการเรยนรศลปะ

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช2551

ดนตร-นาฏศลป ป. 3

ผเรยบเรยง ดร.วระพนธเสอ

ผตรวจ ผศ.ไตรรตนพพฒโภคผล ดร.สรรตนจนพงษ พงศพชญแกวกลธร

บรรณาธการ สรวรรณเอยมสำอางค อมาพรมนไทรทอง

ISBN 978-616-8047-29-3

บรษท กรพฒนายง จำากด

เลขท 23/34–35 ชน 3 หอง 3B

ถนนตรมตร แขวงตล�ดนอย เขตสมพนธวงศ

กรงเทพฯ 10100

คำ�นำ�คำ�นำ�คำานำา

หนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปชนประถมศกษาปท3เลมนจดทำขนตาม

หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 โดยมเปาหมายใหนกเรยนและ

ครผสอนใชเปนสอในการจดการเรยนร เพอพฒนานกเรยนใหมคณภาพตามสาระ มาตรฐานการ

เรยนร ตวชวด และสาระการเรยนรแกนกลางทหลกสตรกำหนด รวมทงพฒนานกเรยนใหม

สมรรถนะสำคญตามทตองการทงดานการสอสาร การคด การแกปญหา การใชทกษะชวต และ

การใชเทคโนโลย ตลอดจนพฒนานกเรยนใหมคณลกษณะอนพงประสงค ทำประโยชนใหสงคม

เพอใหสามารถดำรงชวตอยรวมกบผอนในสงคมไทยและสงคมโลกไดอยางมความสข

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป เลมนยดแนวคดการจดการเรยนรทเนน

ผเรยนเปนสำคญใชหลกการสงเสรมใหนกเรยนมความรความเขาใจธรรมชาตของนาฏศลปและ

สามารถนำความรไปประยกตใชในชวตประจำวนไดอยางมประสทธภาพและยงยน โดยพฒนา

นกเรยนแบบองครวมอยบนพนฐานของการบรณาการความคดรวบยอด ทเนนใหนกเรยนเรยนร

ดวยกระบวนการทเนนการปฏบต (Active Learning) และเรยนรโดยใชสมองเปนฐาน (Brain-

Based Learning) ซงเนนการเรยนรใหตรงกบรปแบบการเรยนร (Learning Styles) เนนทกษะท

สรางเสรมความเขาใจทคงทนของนกเรยนซงเปนผลลพธปลายทางทตองการใหเกดตามหลกสตร

การจดทำหนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปเลมนคณะผจดทำซงเปนผเชยวชาญ

ในสาขาวชาและการพฒนาสอการเรยนรไดกำหนดหนวยการเรยนรและออกแบบกจกรรมการเรยนร

แบบฝกทกษะกระบวนการทางดนตร–นาฏศลปกจกรรมเสนอแนะโครงงานการประยกตใชใน

ชวตประจำวนและคำถามทบทวนอยในเลมเดยว

หวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยน รายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลป เลมนจะสนบสนนให

ผเรยนไดพฒนาความรดานดนตร–นาฏศลป และสนบสนนการปฏรปการเรยนรตามเจตนารมณ

ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาตพทธศกราช2542

คณะผจดทำ

คำาชแจงคำ�นำ�

หนงสอเรยนรายวชาพนฐานดนตร–นาฏศลปชนประถมศกษาปท3เลมนไดออกแบบหนวยการเรยนรใหแตละหนวยการเรยนรประกอบดวย 1.มาตรฐานการเรยนร เปนเปาหมายทตองการใหเกดขนกบนกเรยนเมอจบการศกษาในหนวยการเรยนรนนๆหรอเมอจบการศกษาขนพนฐาน 2.ตวชวดชนประบตวชวดซงเปนเปาหมายในการพฒนานกเรยนทสอดคลองกบเนอหาในหนวยการเรยนร 3.ประโยชนจากการเรยนนำเสนอไวเพอกระตนใหนกเรยนนำความรและทกษะจากการเรยนไปใชในชวตประจำวน 4.คำถามนำเปนคำถามหรอสถานการณทกระตนใหนกเรยนเกดความสนใจตองการทจะคนหาคำตอบ 5.เนอหา ตรงตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวดชนป และสาระการเรยนรแกนกลาง โดยแบงเนอหาเปนชวงๆ แลวแทรกกจกรรมพฒนาการเรยนรทพอเหมาะกบการเรยนรวมทงมการนำเสนอดวยภาพตารางแผนภม และแผนทความคด เพอเปนสอใหนกเรยนสรางความคดรวบยอดและเกดความเขาใจทคงทน 6.เกรดควรรเปนความรเพอเพมพนใหนกเรยนมความรกวางขวางขน 7.แหลงคนขอมล (WEBGUIDE) เปนแหลงเรยนรจากเวบไซต เพอใหผเรยนศกษาคนควาเนอหาทสอดคลองกบเรองทเรยน 8.กจกรรมพฒนาการเรยนร(ฝกฝนดนตรฝกฝนนาฏศลป)เปนกจกรรมทกำหนดไวเมอจบเนอหาแตละชวง แตละตอนเพอใหนกเรยนไดปฏบตเพอใหเกดการเรยนร เปนกจกรรมทหลากหลาย ใชแนวคดทฤษฎตางๆ ใหสอดคลองกบเนอหาเหมาะสมกบวยสะดวกในการปฏบตกระตนใหนกเรยนไดคดและสงเสรมใหศกษาคนควาเพมเตม 9.สรปไดจดทำสรปเปนผงมโนทศน(conceptmap)เพอใหนกเรยนไดใชเปนบทสรปทบทวนความรโดยวธการจนตภาพจากผงมโนทศนทไดสรปเนอหาทไดจดทำไว 10.กจกรรมเสนอแนะ เเปนกจกรรมเสนอแนะใหนกเรยนไดปฏบต เพอพฒนาทกษะการคด การวางแผนและการแกปญหาของนกเรยน 11.โครงงาน เปนการใหนกเรยนปฏบตโครงงาน โดยเสนอแนะหวขอโครงงานและแนวทาง การปฏบต 12.การประยกตใชในชวตประจำวน เปนกจกรรมทเสนอแนะใหนกเรยนไดนำความร ทกษะไปประยกตใชในชวตประจำวน 13.คำถามทบทวนเปนคำถามเพอทบทวนผลการเรยนรของนกเรยน 14.บรรณานกรมเปนรายชอหนงสอเอกสารเวบไซตทใชประกอบการเขยน 15.อภธานศพทเปนคำสำคญทแทรกอยในเนอหาซงพมพดวยสแดงและนำมาจดเรยงตามลำดบตวอกษรและอธบาย

สารบญ

หนวยการเรยนรท1ลกษณะดนตร............................................ 2

1.เครองดนตร.................................................................. 3

2.สญลกษณทางดนตร.......................................................7

หนวยการเรยนรท2สรางสรรคดนตร....................................... 15

1.การขบรอง.................................................................. 16

2.การบรรเลงเครองดนตร.................................................. 16

3.การฟงเพลง................................................................ 19

4.การเคลอนไหวตามอารมณของบทเพลง.............................. 21

5.บทบาทหนาทของเพลงสำคญ........................................... 22

6.การนำดนตรไปใชในชวตประจำวน.................................... 25

หนวยการเรยนรท3ดนตรในทองถน........................................ 29

1.เอกลกษณของดนตรในทองถน........................................ 30

2.ดนตรกบการดำเนนชวตในทองถน.................................... 37

3.ประโยชนและความสำคญของดนตรตอการดำเนนชวต

ของคนในทองถน......................................................... 37

หนวยการเรยนรท4นาฏศลปไทย............................................ 42

1.ความสำคญของการแสดงนาฏศลปไทย............................... 43

2.สงทเคารพ.................................................................. 43

3.ประเภทของการแสดงนาฏศลปไทย................................... 44

4.การแสดงพนบาน......................................................... 52

5.การบรณาการนาฏศลปกบสาระการเรยนรอนๆ.................... 55

หนวยการเรยนรท5การแสดงนาฏศลปเบองตน.......................... 61

1.การแสดงบทบาทสมมต.................................................. 62

2.รำกราวเงาะ................................................................ 63

3.รำวงมาตรฐาน............................................................. 67

4.การแสดงทาทางประกอบเพลงลาวตอนก............................. 73

หนวยการเรยนรท6บทบาทหนาทของผทมสวนรวมใน

กจกรรมการแสดง...................................... 82

1.ผแสดง...................................................................... 83

2.ผชม......................................................................... 83

3.ผอำนวยการแสดง........................................................ 84

4.ผฝกซอม................................................................... 84

5.การมสวมรวมของผชม................................................... 84

บรรณานกรม....................................................................... 88

อภธานศพท........................................................................ 89

ดนตร

ลกษณะดนตร

1.ระบรปรางลกษณะของเครองดนตรทเหนและไดยนในชวตประจำวน(ศ.2.1ป.3/1) 2.ใชรปภาพหรอสญลกษณแทนเสยงและจงหวะเคาะ(ศ2.1ป.3/2)

• รปรางลกษณะของเครองดนตร • เสยงของเครองดนตร •สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง(สง–ตำดง–เบายาว–สน) •สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ

ศ 2.1 เขาใจและแสดงออกทางดนตรอยางสรางสรรค วเคราะห วพากษวจารณคณคาดนตรถายทอดความรสกความคดตอดนตรอยางอสระชนชมและประยกตใชในชวตประจำวน

มาตรฐานการเรยนร

ตวชวดชนป

สาระการเรยนร

นกเรยนคดวาเครองดนตรในภาพมลกษณะของเสยงอยางไรระหวางนมนวลออนหวานหรอเสยงดงแกรงกราว

คำ�ถ�มนำ�

สามารถระบรปรางลกษณะของเครองดนตรทเหนและลกษณะของเสยงดนตร ทไดยน รวมทงใชรปภาพหรอสญลกษณตางๆแทนเสยงและจงหวะเคาะไดอยางถกตอง

ประโยชนจ�กก�รเรยน

1หนวยการเรยนรท

3หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

กระจบป

ฮารปจะเข

เครองดนตรสากลเครองดนตรไทย

กตาร

เปนอปกรณทใชสำหรบสรางเสยงดนตรเพอใชประกอบการรองรำ ทำเพลง แตละชนดจะมความแตกตางกนตามลกษณะของวสดทใชในการผลตและลกษณะของการบรรเลง

1. เครองดนตร

1.1รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร 1)เครองดด ทำใหเกดเสยงโดยการใชนวมอหรอไมดด วธการบรรเลงสามารถทำไดโดยการถอเครองดนตรแลวดดหรอวางเครองดนตรกบพนแลวดด เมอดดสายทขงกบเครองดนตรใหสนสะเทอนจะเกดเปนเสยงขน

เครองดนตร

รปรางลกษณะและ การเกดเสยงของเครองดนตร

ลกษณะของเสยงดนตร

ไดแก

4 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

สะลอ ซอดวง ซออ

เครองดนตรไทย

เครองดนตรสากล

ไวโอลน วโอลา วโอลอนเชลโล ดบเบลเบส

ฉง กรบ ฆองวงใหญ

เครองดนตรไทย

2)เครองส ทำาใหเกดเสยงโดยการใชคนชกสกบสายทขงตงทำาใหสนสะเทอนเกดเปนเสยงขนเสยงรอบตวเรามทงเสยงสงและ เสยงตำเชน

3)เครองต เกดเสยงจากการตกระทบกนของตวเครองดนตรเองเชนฉงฉาบ เกดเสยงจากการใชไมต เชนกลองใหญ ระนาดและ เกดเสยงจากการใชมอตเชนตะโพนกลองยาว

5หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

ป ขลย สงข แคน

ทรมเปตปกโกโลฟลต

เฟรนชฮอรน

เครองดนตรสากล

เครองดนตรไทย

4)เครองเปาเกดเสยงโดยการเปาผานรมฝปากเชนขลยแคนฟลต ทรอมโบน และการเปาลมผานลนบนปากเปา เชน ปชวา ปมอญคลารเนตโอโบ

กลองสแนรทบลารเบล

กลองใหญ

ไซโลโฟน

เครองดนตรสากล

6 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

จะเข กตาร

ซออ ไวโอลน

ฝกฝนดนตร

ฝ กระบรปร างและลกษณะของเครองดนตรท เหนและได ยน ในชวตประจำาวนใหถกตองตามชนดและประเภท

1.2ลกษณะของเสยงดนตร

เสยงของเครองดนตรทเกดขนจะมลกษณะอยางไรนนขนอยกบวสดทใชทำเครองดนตรวธการบรรเลงและประสบการณของผบรรเลงเสยงของการบรรเลงจะมลกษณะแตกตางกนไปเชน 1)เสยงดนตรทเกดจากเครองดด จะเปนเสยงทขาดจากกน ไมตอเนองใหความรสกสนกสนานเราใจ

2)เสยงดนตรทเกดจากเครองส จะมเสยงตอเนองกนออนหวานไพเราะนาฟง

7หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

ไซโลโฟน ระนาดเอก

ขลย

4)เสยงดนตรทเกดจากเครองเปา จะมเสยง ตอเนองกนสามารถทำเสยงไดใกลเคยงกบเสยงขบรองมากทสดใหความรสกหลายๆ อยางเชนออนหวานโศกเศราสนกสนานสงายงใหญเปนตน นอกจากน ถาเสยงดนตรเกดจากการบรรเลงดวยเครองดนตรหลากหลายชนดรวมกนจะทำใหเกดเสยงดนตรลกษณะตางๆมากมาย

แซกโซโฟน

3) เสยงดนตรทเกดจากเครองต จะมเสยงดงชดเจน ฟงแลวสนกสนาน

ฝกฝนดนตร

ฝกระบลกษณะเสยงของเครองดนตรทเหนและไดยนในชวตประจำาวน ใหถกตองตามชนดและประเภท

2. สญลกษณทางดนตร

สญลกษณทางดนตร

สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ

ไดแก

2.1สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง

เสยงขบรองและเสยงดนตรมคณสมบตของเสยงทงเสยงสง–ตำดง–เบา และยาว–สน อยดวยกน คณสมบตของเสยงตาง ๆ เหลาน มสญลกษณเฉพาะดงน

8 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

เสยงสง เสยงตำ

1)สญลกษณแทนเสยงสง–ตำ สญลกษณทใชแทนเสยงสง–ตำนนจะใชตวโนต แตจะตองมบรรทด 5 เสนและกญแจประจำหลก กำกบไวดวยจงจะสามารถบอกระดบสง–ตำของเสยงได

ดงภาพนอกจากนเราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตางๆแทนเสยงสงและเสยงตำไดเชน

สญลกษณ คำศพท คำอาน ความหมาย

p piano เปยโน เสยงเบาหรอนมนวล

pp pianissimo เปยนสซโม เสยงเบามากหรอนมนวลมาก

f forte ฟอรเต เสยงดง

ff fortissimo ฟอรตสซโม เสยงดงมาก

Pmezzo piano เมสโซเปยโน

เสยงคอนขางเบาหรอ

เบาพอสมควร

F mezzo forte เมสโซฟอรเต เสยงดงพอสมควร

2)สญลกษณบอกระดบเสยงดง–เบา จะใชตวอกษรยอจาก คำศพททางดนตรทบอกระดบความดง–เบาเชน

9หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

เราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตาง ๆ บอกระดบ เสยงดงและเสยงเบาไดเชน

เสยงเบาเสยงดง

เสยงยาว เสยงสน

3)สญลกษณแทนเสยงยาว–สน เสยงยาวและเสยงสนเกดจากความยาว–สนของเสยงและจงหวะดนตรสญลกษณทใชแทนเสยงยาว–สนจะใชตวโนตและตวหยดเปนตวบอกความยาว–สนของเสยง เราสามารถเขยนสญลกษณหรอใชรปภาพตาง ๆ แทนเสยงยาว และเสยงสนไดเชน

10 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

2.2สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ

จงหวะคอความชาหรอเรวของเพลงซงกำหนดขนใหเปนรปแบบตางๆ เราสามารถสรางสรรครปแบบจงหวะขนใหมโดยการใชสญลกษณตามความคดจนตนาการของเราเองไดเชน

1 จงหวะ

หมายความวา ใน 1 จงหวะใหตบมอ 1 ครง พรอมกบ ออกเสยงวา ทา

หมายความวา ใน 1 จงหวะใหตบมอ 2 ครง พรอมกบ ออกเสยงวา ท ท

หมายความวา ใน 1 จงหวะไมตองตบมอ และไมตอง ออกเสยง –

ฝกฝนดนตร

นกเรยนแบงกลมกลมละ4–5คนรวมกนออกแบบสญลกษณหรอวาดภาพแทนลกษณะของเสยงตาง ๆ เพอใชสอความหมายใหผอนเขาใจไดถกตอง

WEB GUIDE

11หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

สญลกษณทสรางสรรคขนเองเชน

ทาทาทาท ท

ทาทา– ท ท

ทา ทาท ทท ท

ทา ทา– ท ท

ฉง ฉงฉง ฉงฉบ ฉบฉบ ฉบ

แซะ แซะแซะ แซะ– –– –

จงหวะ 12341234

นอกจากนเราสามารถนำสญลกษณทคดขนเองมาใชในการกำหนดรปแบบจงหวะของเครองดนตรไดเชน

ฝกฝนดนตร

แบงกลม แลวรวมกนออกแบบสญลกษณหรอวาดภาพแทนรปแบบจงหวะตาง ๆ แลวนำามาเลนเครองเคาะจงหวะใหถกตอง ชำานาญ และ พรอมเพรยง

http://www.thaicontemp.com

12 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

เสยงตำ เสยงสนเสยงสง

เสยงดง เสยงยาว

เสยงเบา

สรป

แบงเปน

ขนอยกบ

เชน

1. เครองดนตร

2. สญลกษณท�งดนตร

2.1สญลกษณแทนคณสมบตของเสยง

2.2สญลกษณแทนรปแบบจงหวะ

1.1รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร

1.2รปรางลกษณะและการเกดเสยงของเครองดนตร

วสดวธการบรรเลงและประสบการณของผบรรเลง

กระจบป ดบเบลเบส กลองสแนร ป

เชน

เชน

ลกษณะของดนตร

ฉง ฉงฉง ฉงฉบ ฉบฉบ ฉบ

แซะ แซะแซะ แซะ– –– –

13หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

กจกรรมเสนอแนะ

โครงงาน

1.ฝกฟงเสยงของเครองดนตรชนดตางๆ ทใชบรรเลงในวงดนตรไทยและวงดนตรสากลตามโอกาสตางๆ แลวฝกจำแนกเสยงของเครองดนตรแตละชนดใหถกตอง 2.ฝกคดออกแบบสญลกษณแทนลกษณะของเสยงตาง ๆ หรอลกษณะจงหวะตามจนตนาการของตนเอง แลววาดภาพหรอจดบนทกไว เพอนำไปใชเลนดนตรกบเพอน ๆ ในโอกาสตาง ๆ ตามความ ตองการ 3.แบงกลม ฝกเลนเครองเคาะจงหวะใหชำนาญพรอมเพรยงกน แลวนำไปเลนใหเพอนๆ ฟงเพอสรางความสนกสนานเพลดเพลนและผอนคลายความเครยดจากการเรยนในเวลาวาง

เลอกปฏบตโครงงานตอไปนตามความสนใจ หรอคดโครงงาน ขนเองโดยขอคำแนะนำจากครแลวปฏบตตามขนตอนการทำโครงงาน 1.โครงงานศกษาคณลกษณะของเสยงเครองดนตรพนบานเครองดนตรไทยและเครองดนตรสากล 2.โครงงานรวบรวมภาพของเครองดนตรพนบาน เครองดนตรไทยและเครองดนตรสากล 3.โครงงานสำรวจความชนชอบเสยงเครองดนตรของเพอนๆ โดย สำรวจวาเพอนๆชอบเสยงเครองดนตรชนดใดมากทสดเพราะเหตใด

14 หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ดนตร–นาฏศลป ป. 3

คำ�ถามทบทวน

การประยกตใชในชวตประจำ�วน

• สรางสรรคสญลกษณหรอหารปภาพมาใชสอความหมายแทนเสยงแลวนำไปเลนเครองเคาะจงหวะเพอความสนกสนานเพลดเพลนกบเพอนๆ ในเวลาวางหรอใชสรางความสนกสนานเพลดเพลนในกจกรรมลกเสอเนตรนารยวกาชาด •ฟงเพลงในชวตประจำวนในเวลาวางจากการเรยนโดยสามารถ บอกถงความรสกทไดจากการฟงเสยงเครองดนตรประเภทตางๆและถายทอดความรใหกบบคคลอนๆได

1.เครองดนตรแตละประเภทมลกษณะการเกดเสยงอยางไร 2.ยกตวอยางชอเครองดนตรทมเสยงดงมากมาใหมากทสด 3.ลกษณะเสยงของเครองดนตรแตละประเภทเปนอยางไร 4.ยกตวอยางสญลกษณทสามารถใชแทนเสยงสง–ตำเสยงดง–เบาและเสยงยาว–สน 5.คดวาสญลกษณทใชแทนรปแบบจงหวะมประโยชนอยางไร