คู่มือ - ministry of public healthphc.moph.go.th/€¦ · web viewป วยด...

คมอ

อสม. นกจดการสขภาพชมชน

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ

คมอ อสม.นกจดการสขภาพชมชน หนา 1

สขภาพดไมมขาย ถาอยากไดตองรบทำา

กระทรวงสาธารณสข

คำานำา

อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน(อสม.) เปนผมความสำาคญในการดำาเนนงานสาธารณสขมลฐาน เปนผนำาการเปลยนแปลงพฤตกรรมดานสขภาพอนามย เปนตนแบบในการสรางสขภาพ โดยการสอสาร สรางสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเร อรงในชมชน นำาไปสการพฒนาการดแลสขภาพของตนเองของประชาชน ครอบครวและชมชน

บทบาททสำาคญของ อสม.ในตำาบลจดการสขภาพเมอไดผานการอบรมจากครพเลยงระดบจงหวดแลว คอ การเปนผปรบเปลยนพฤตกรรมตามหลก 3 อ.2 ส. และนำาบคคลในครอบครวปฏบตตาม เปนบคคลตนแบบและเปนแกนนำาในการสรางสขภาพคนในครอบครว และสภาวะแวดลอมทเออตอการมสขภาพด

คมอเลมนไดรวบรวมความรเกยวกบ 3 อ.2 ส. ซงไดแก อ าหาร ออกก ำาล งกาย อารมณ ส บบ หร แ ล ะส ร า ท อสม.สามารถดำาเนนการไดในชมชนตอไป

ก อ ง ส น บ ส น น ส ข ภ า พ ภ า คประชาชน

กมภาพนธ 2556

สารบญ

ค ำา น ำา ………………………………………………………………………………..….……….

ส า ร บ ญ ………………………………………………………………………………..…………

อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบานนกจดการสขภาพชมชน ……………..

บ ท บ า ท อ ส ม . น ก จ ด ก า ร ส ข ภ า พ ช ม ช น ....................................................

ทำาอยางไรถงจะเป น อสม .นกจดการสขภาพ ? .........................................

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ตองปฏบตตนและเปนแบบอยางตามหลก ๓อ. ๒ส. ………………………………………………………………………………………

อ .๑ อ า ห า ร ……………………………………………………………………………

อ .๒ อ อ ก ก ำา ล ง ก า ย ……………………………………………………………………

อ .๓ อ า ร ม ณ ……………………………………………………………………………..

ส .๑ ส บ บ ห ร ………………………………………………………………………………

ส .๒ ส ร า ……………………………………………………………………………………

อ ส ม .น ก จ ด ก า ร ส ข ภ า พ ช ม ช น …………………………………………………………….

ก า ร จ ด ท ำา แ ผ น ด า น ส ข ภ า พ …………………………………………………………

ก า ร จ ด ก า ร ง บ ป ร ะ ม า ณ ……………………………………………………………….

ก า ร จ ด ก จ ก ร ร ม ด า น ส ข ภ า พ ………………………………………………………..

การประเมนผลการดำาเนนงานแบบมสวนรวม ………………………………

การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม ..................................................

แบบประเมนตนเองของ อสม.นกจดการสขภาพชมชน ..............................

สญญาเงอนไขเพอแสดง เจตนารมณในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเอง .........................................................................................................

บรรณานกรม .......................................... 19 คมอ อสม.นกจดการสขภาพชมชน หนา 5

....................................................

อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบานนกจดการสขภาพชมชน

อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบานนกจดการสขภาพชมชน (อสม.นกจดการสขภาพชมชน) คอ อาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) ทเปนตนแบบในการสรางสขภาพ และ เปนผรวมดำาเนนการ สงการ ควบคมกำากบ ใหคำาชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน เพอใหเกดการสรางเสรมสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน นำาไปสการพฒนา การดแลสขภาพของตนเอง ครอบครวและชมชนทพงตนเองได

บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน

1. เปนผปฏบตตน และนำาพาบคคลในครอบครวปฏบตตามหลก ๓อ. ๒ส.

2. เป นผ ร วมด ำาเน นการส งการ ควบคมก ำาก บ ใหค ำาช แนะ ใน

กระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน

2.1 การจดทำาแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบ

เคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพส

การปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของ

พนท

2.2 การจดการงบประมาณ เปนแกนนำาในการระดมทนดาน

งบประมาณ และทรพยากรทจำาเปนในการขบเคลอนแผนการ

สรางเสรมสขภาพ

2.3 การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนนำาจดกจกรรม

สรางเสรมสขภาพในชมชน เชนการเฝาระวงโรคทเกดจาก

พฤตกรรมเสยงดานสขภาพ และเปนบคคลตวอยางในการนำา

ออกกำาลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวยสปดาหละอยาง

นอย 5 วน เปนตน

2.4 การประเมนผลการดำาเนนงานแบบมสวนรวม

3. เปนแกนนำาในการสรางเสรมสขภาพใหคนในชมชนตนตว และรบ

ผดชอบตอตนเอง ครอบครว ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอ

การมสขภาพด

4. เปนแกนนำาในการรเร มและสนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคม

ดานสขภาพ

ทำาอยางไรถงจะเปน อสม.นกจดการสขภาพ ?

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ตองปฏบตตนและเปนแบบอยางตามหลก ๓อ. ๒ส.

อ.๑ อาหาร มพฤตกรรมการกนอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ โดยใหไดรบสารอาหาร 6 ชนด ทงคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต และนำา ในปรมาณทเพยงพอกบความตองการของรางกาย

“ อาหารครบ 5 หม ควรกนอยเปนนจสน ผกไข ไวตามน แปง

ขาวกนใหเหมาะสม เนอสตวและเกลอแรประโยชนแนความนยม เมองไทยใหญอดมทกสงคมชนชมเอย”

อาหารหมท 1 : เนอสตว ไข นม ถวเมลดแหงและผลตภณฑ ซงจะใหสารอาหารโปรตนเปนสวนใหญ รวมทงวตามนและแรธาต ทำาใหรางกายเจรญเตบโตโดยการสรางเซลลกลามเนอ เนอเยอ กระดก ฮอรโมน เอนไซม และใชเปนแหลงของพลงงานของรางกาย เมอรางกายไดรบอาหารคารโบไฮเดรตไมเพยงพอ

นำามน นำาตาล เกลอ วนละ

เนอสตว วนละ 6 – 12 ผลไม วนละ 3 – 5 สวน

นม วนละ 1 – 2 แกว

ผก วนละ 4 – 6 ทพพ

ขาว – แปง วนละ 8 –

อาหารหมท 2 : ขาว แปง เผอก มน และนำาตาล ซงใหสารอาหารคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญ มหนาทหลกในการใหพลงงาน แตถารบประทานอาหารพวกนในปรมาณมากเกนความตองการของรางกาย สารอาหารคารโบไฮเดรตจะถกเปลยนไปอยในรปไขมน และสะสมในรางกาย

อาหารหมท 3 : ผกตางๆ เชน ผกบง คะนา ตำาลง ถวฝกยาว แตงกวา ฟกทอง ฯลฯ

อาหารหมท 4 : ผลไมตางๆ เชน มะละกอ กลวย สม มะมวง สบปะรด ฝรง ฯลฯ

อาหารหมท 3 และหมท 4 นสามารถรบประทานไดมาก เพราะผกและผลไมเปนแหลงของสารอาหารจำาพวกวตามน และแรธาตชวยใหรางกายปรบสมดล ทำาใหอวยวะตางๆในรางกายทำางานไดตามปกต ชวยชะลอความเสอมของรางกาย และอดมไปดวยเสนใยอาหารและสารพฤกษเคม (photochemical) ซงชวยปองกนโรคมะเรงบางชนดได และชวยใหระบบขบถายด

อาหารหมท 5 : ไขมนตางๆ ทงจากสตวและพช ซงใหสารอาหารไขมน มหนาทหลกในการใหพลงงาน และกรดไขมน แตถากนอาหารประเภทนมากเกนไปจะถกสะสมในรปไขมนตามสวนตางๆของรางกาย

พฤตกรรมการรบประทานอาหารไมเหมาะสม ทำาใหเกดโรคอวน เปนภาวะทรางกายมการสะสมของไขมนมากกวาปกต ม 2 ประเภท คอ อวนลงพง และอวนทงตว หรอบางคนเปนทง 2 ประเภทรวมกน จะมโรคแทรกซอนจากการทมนำาหนกตวมาก ไดแก โรคไขขอ ปวดขอ ขอเสอม

ปวดหลง ระบบหายใจทำางานตดขด เปนตน เราสามารถวนจฉยโรคอวนทงตวดวยคาดชนมวลกาย และวนจฉยโรคอวนลงพงดวยการวดเสนรอบเอว ดงน

ดชนมวลกาย (Body Mass Index หรอ BMI) คอ คาความหนาของรางกาย ใชมาตรฐานในการประเมนภาวะอวน ผอมในผใหญตงแต อาย 20 ปขนไป ซงคำานวณไดจาก การใชนำาหนกตวเปนกโลกรมและหารดวยสวนสงทวดเปนเมตรยกกำาลงสอง ซงใชไดทงผหญงและผชายดงสตรตอไปน

ดชนมวลกาย (BMI) = นำาหนกตว (กโลกรม)

สวนสง (เมตร) 2

เชน นำาหนกตว 74 กโลกรม สง 160 เซนตเมตร มดชนมวลกายเทาไหร ?

ดชนมวลกาย (BMI) = 74 กโลกรม = 28.9 กโลกรม/เมตร 2

1.6 เมตร × 1.6 เมตร

การวนจฉยระดบความอวนตามคาดชนมวลกาย

คาดชนมวลกาย (กโลกรม/เมตร 2)

ภาวะนำาหนกตว

นอยกวา 18.518.5 – 22.923.0 – 24.925.0 – 29.9

นำาหนกตำากวาเกณฑ

ปกต

นำาหนกเกน

ตงแต 30 ขนไป โรคอวน

โรคอวนอนตราย

เสนรอบเอว คนอวนทมความเสยงตอสขภาพไมด วนจฉยจาก

ชาย ตงแต 90 เซนตเมตร ขนไป

หญง ตงแต 80 เซนตเมตร ขนไป

วธการวดเสนรอบเอว วธอยางงายเพอการตดตามเฝาระวงภาวะอวนลงพง ดงน

1. อยในทายน

2. ใชสายวด วดรอบเอวโดยวดผานสะดอ

3. วดในชวงหายใจออก (ทองแฟบ) โดยใชสายวดแนบกบลำาตว ไมรดแนน และใหระดบของสายวดทวดรอบเอว วางอยในแนวขนานกบพน

นอกจากโรคอวนแลว ภาวะโรคทนาสนใจอนเปนสาเหตจากพฤตกรรม คอ โรคความดนโลหตสง ซงความดนโลหตสงเปนสาเหตททำาใหมการเสอมสภาพของอวยวะตางๆ และมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ภาวะเร มตนอาจดแลทางดานการรกษาโดยไมใชยา คอ การจดการทางดานโภชนาการในการปองกนและ รกษาโรคความดนโลหตสงและโรคแทรกซอนอนทเกยวของ ทงนความดนโลหตสง เกดจากการท

หลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอการหดตวของหลอดเลอดเลกๆ ทวรางกาย การทหลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอหดตวนนจะทำาใหเลอด ทจะไปเลยงรางกายผานหลอดเลอดดงกลาวไดชาและนอยลง ท ำาให หวใจตองสบฉดเลอดแรงขนเพอทจะไดมเลอด ไปเลยงรางกายไดเพยงพอ ความดนโลหตสงเปนตวเรงใหเกดภาวะหลอดเลอดแดง แขงตวโดยผนงหลอดเลอดแดงออนแอลง เนองจากแรงดนทเพมขนเพอพยายามใหเลอดไหลผาน หลอดเลอดทมสงมาเกาะตามผนง เชน ไขมน และสงอน ดวยเหตผลทวาความดนโลหตสงมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ความดนโลหตจงเปนปจจยเสยงของโรคหลอดเลอดในสมอง โรคไตและโรคของหลอดเลอดของหวใจ ใชเคร องวดความดน วดความดนโลหตไดคาเทากบ 140/90 มลลเมตรปรอท หรอสงกวา (คาปกตจะอยประมาณ 120/80 มลลเมตรปรอท) ตวเลขแรก แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจฉดเลอดออกจากหวใจหองลางซายแตละคร ง คอ systolic ตวเลขทสอง แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจอยในชวงพกระหวางการสบฉดเลอดแตละครง คอ diastolic บางคร งคนชอบเรยกวาตวบน กบตวลาง องคการอนามยโลก ใหคำานยามวา คอการทความดนสงกวา 140/90 มากกวา 2 ครงในการวดหางกน 1 เดอนขนไป จงจะถอวาเปนความดนโลหตสง ความดนตวลาง จะถอวามความสำาคญกวา เชนในผสงอายทมความดนตวบนสงอยางเดยว อาจเปนปกตจากเสนเลอดขาดความยดหยนได แตถาตวลางสง จะมปญหาทนทซงสวนใหญมกไมพบสาเหตทชดเจน สวนนอยมสาเหตจากโรคของไต ตอมหมวกไต โรคทางระบบประสาทสวนกลาง โรคของหลอดเลอดแดงและอนๆ แตไมวาความดนโลหตของคณจะสงจากสาเหตใดๆ กตาม สงสำาคญทสดคอ ตองพยายามควบคมใหอยในเกณฑปกตใหได อาการ สวนใหญไมมอาการ ยกเวนจะมบางคน มน ๆ บรเวณทายทอย หรอถาขนสงมาก ๆ อาจมอาการของเสนเลอดตบในสมอง วงเวยน ตาลาย ออนแรง อาเจยน นนหมายถงตองมาพบ

แพทยดวน ถาควบคมความดนโลหตไมได จะมภาวะแทรกซอนตามมา คอ หวใจลมเหลว (หวใจวาย) อมพฤกษ อมพาต หรอไตวาย

อ.๒ ออกกำาลงกาย มพฤตกรรมการออกกำาลงกายทเหมาะสมกบวย อยางสมำาเสมอสปดาหละ ๕ วน และในแตละวนออกกำาลงกายตอเนอง อยางนอยครงละ 30 นาท การออกกำาลงกายทสมบรณแบบ คอการออกกำาลงกายแบบแอโรบก ไดแก วายนำา วง ป นจกรยาน เดนเรว กระโดดเชอก แอโรบกดานซ และโยคะ เปนตน จะทำาปอดหวใจ หลอดเลอดตลอดจนระบบไหลเวยนทวรางกายแขงแรง ทนทาน และทำาหนาทอยางมประสทธภาพ ในการปองกนการบาดเจบจากการออกกำาลงกายแตละครงควรปฏบต 3 ขนตอนคอ (1) การอบอนรางกาย (2) การออกกำาลงกาย และ (3) การผอนคลายกลามเนอ

วธการทดสอบวาออกกำาลงกายเพยงพอในแตละครง ทำาไดดวยการวดอตราเตนของหวใจโดยการจบชพจรหลงออกกำาลงกายเสรจ หรออาจดงายๆจากความเหนอยของตวผออกกำาลงกาย เนองจากความแตกตางของสมรรถนะในแตละคน จงไมไดกำาหนดอตราเตนของหวใจไวตายตว แตจะกำาหนดไวกวางๆ ทนยมในปจจบนคอ ใหจบชพจรหลงหยดออกกำาลงกายทนทใหอยระหวาง รอยละ 65 – 80 ของอตราเตนสงสดของหวใจ (Maximum heart rate) โดยวธคดดงน

เอาอายตวไปลบดวย 220 ไดเทาไหร กเอาอตราเตนทเปนเปาหมาย(รอยละ 65 – 80)มาคณ

ตวอยาง อายตว 40 ป กจะมอตราเตนหวใจสงสด = 220 – 40

= 180 ครง/นาท

ถาตองการออกกำาลงกายใหอตราเตนหวใจเปาหมายเปนรอยละ 70 ชพจรหลงหยดออกกำาลงกายทนทจะอยท = 180 × 0.70

= 126 ครง/นาท

อ.๓ อารมณ มพฒนาการดานอารมณทเหมาะสม ปรบตวอยในสงคมไดอยางปกตสข และสามารถแสดงบทบาท(สอดคลองกบบทบาท) ในการเปนแกนนำา อารมณ หรอความรสก ความเปนไปแหงจตใจในขณะหรอชวงเวลาหนงๆ เปนสงทมอทธพลตอสขภาพมาก มกมคำาพดทกลาววา กายและจตสมพนธกน ถาอารมณเสย ขนมว กจะสนบสนนการเกดสข“ ”

ภาพททรดโทรม แตถาอารมณด แจมใส กจะทำาใหสขภาพสมบรณ เพอใหเสรมสรางภาวะอารมณทด จงจำาเปนตองมการบรหารจต ทงทางดานปองกนและดานสงเสรมหลายระดบ ดงน

1. การประกอบอาชพโดยสจรต กลาววาจาโดยชอบ ไมเบยดเบยนผอน และไมตกเปนทาสของเครองเสพตดมนเมาใหโทษตางๆ

2. ขยนขนแขง และความมนำาใจในการชวยเหลอในกจการงาน 3. ทำางานอยางเปนสข การทำางานดวยความตงใจเปนเร องสำาคญยง

โดยหวงเกอกลผอน ยอมกอใหเกดความปต ความภมใจและรสกเปนสข

4. การออกกำาลงกายจนเหงอออกพอสมควรเปนประจำาทกวน ทำาใหระบบประสาทคลายความเครยด

5. อยาวตกกงวลในเร องตางๆมากเกนไป ผทคดหมกมนอยแตเร องของตวเองตลอดเวลา เชน กลวจะไมรวย กลวจะขาดทน กลวจะไมสวย กลวคนจะไมรก กลวจะไมมชอเสยง กลวคนนนทาวาราย กลวจะเปนโรคนนโรคน ยอมทำาใหจตใจไมเปนสขและเกดความเจบไขไดปวยขนจรงๆ

6. การฝกแผความรก หรอแผเมตตาเปนสงทสำาคญอยางยง เมตตาเปนเคร องบำาบดความโกรธและพยาบาทได เราตองฝกเมตตาใหขยายขอบเขตออกไปเร อยๆ จะท ำาใหใจของเราสงบคลายความหงดหงดและร ำาคาญ จตของเราขณะทแผเมตตานนจะอยในภาวะทเปนกศล เมอมการพดจาตดตอกนกบผอนกเปนไปดวยด

7. การสวดมนตภาวนา เปนการบรหารจตอยางสง มนษยเรยนรความทกขจากการทจตฝกใฝอยแตในเร องของตนเอง จงเกดมการสวดมนตขน ถาจตใจจดจออยในคำาสวด กเปนการเอาจตออกจากความจดจอในเรองของตวเอง ทำาใหจตสงบทเรยกวา สมาธ ” ”

ส.๑ สบบหร ไมเสพตดบหร เปนบคคลตวอยางของผไมสบบหร

นโคตน มลกษณะเปนนำามน ไมมส มฤทธกระตนประสาทสวนกลาง ทำาใหหวใจเตนเรว ความดนโลหตสง

ทาร เปนนำามนเหนยวขน สนำาตาล จะเขาไปจบอยทปอดทำาใหระคายเคอง ถงลมในปอดขยายขน

คารบอนมอนอกไซด ทำาใหรางกายไดรบออกซเจนนอยลง

บหรเปนสารเสพตดชนดหนงทถงแมวาจะเสพไดโดยไมผดกฎหมายแตพษภยของบหรกรายแรง เพราะในควนบหรมสารพษ

ไนโตรเจนไดออกไซด ทำาลายเยอบหลอดลม ทำาใหถงลมโปงพอง

ไฮโดรเจนไซยาไนด ทำาลายเยอบหลอดลมชนดมขนมสงแปลกปลอมเขาไปทำาลายหลอดลมไดงาย ซงสารเหลานลวนเปนอนตรายตอผสบบหรและผทอยใกลกบผสบบหร

เคลดลบในการเลกบหร

1. ตงใจจรงทจะเลก ตงเปาหมายวาจะเลกเพอใคร เพราะอะไร เลอกวนทจะเลก ทงอปกรณทเกยวของกบการสบบหรใหหมด เชนบหร และไฟแชค

2. ตงสตใหมน เขมแขง เมอมอาการหงดหงด ตดความเคยชน หรอกจกรรมวางทมกจะทำารวมกบการสบบหร หาทพงทางใจ กำาลงใจจากคนรอบขาง หรอใหรางวลตนเองเมอสามารถทำาได เตอนตนเองอยเสมอวา คณไมสบบหรแลว“ ”

3. คมอาหารดวยการเลอกกนอาหารจำาพวกผก ผลไมใหมากกวาเดม

4. อยาทอถอยเมอทำาไมสำาเรจใหพยายามตอไป และปรกษาหนวยงานชวยเหลอ เชน ศนยบรการเลกบหรทางโทรศพท ๑๖๐๐ เปนตน

ส.๒ สรา เปนบคคลทเปนแบบอยางไมดมสรา

สราเปนเครองดมทมแอลกอฮอลผสมอย เมอดมสรา แอลกอฮอลจะถกดดซมเขาไปสกระแสเลอดไปยงประสาทสวนกลาง ซงถาดมตดตอกนเปนประจ ำาจะทำาใหตดสรา

ลกษณะผทดมสราเปนประจำาจนตดสรา จะมนยนตาแดง ใบหนาบวมฉมอสน เนอตวสกปรก การแตงกายไมเรยบรอย และถาไมไดดมกจะมอาการคลนไส อาเจยน หงดหงด ฝนราย และประสาทหลอนการดมสรามโทษอยหลายประการ ดงน

1. ทำาใหเปนโรคตาง ๆ เชน โรคตบแขง โรคพษสราเรอรง โรคกระเพาะอาหาร โรคไตอกเสบ โรคหวใจ

2. มพฤตกรรมกาวราว พดจาไมสภาพ เพราะบงคบตวเองไมได

3. ทำาใหเกดอบตเหตไดงาย ๆ เชน พลดตกหกลม รถชนกน

4. ทำาใหสตปญญาและความสามารถในการทำางานลดลง ทำางานบกพรองหรอผดพลาดไดงาย

5. ทำาใหครอบครวมปญหา เชน พอแมทะเลาะกน ไมมเงน

6. สนเปลองเงนทองในการซอสรา

7. เปนทรงเกยจของผพบเหน

วธหลกเลยงจากการสบบหรและดมสรา

1. ถามคนมาชกชวนใหลองสบบหรและดมสรา ควรปฎเสธทนท2. อยหางจากผทสบบหรหรอดมสรา

3. ไมรบเครองดมหรอบหรจากคนแปลกหนา

4. ศกษาถงโทษของการสบบหรและดมสราในดานตาง ๆ เพอใหตนเองและสมาชกในครอบครวรถงผลเสยทไดรบจากบหรและสรา

5. ใชเวลาวางใหเปนประโยชน เชน เลนกฬา ฟงเพลง เปนตน เพอจะไดไมหนไปพงสารเสพตด

อสม.นกจดการสขภาพชมชน เปนผรวมดำาเนนการส งการ

ควบคมกำากบ ใหคำาชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน

1. การจดทำาแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนให

เกดแผนสรางเสรมสขภาพสการ

ปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท โดยมขน

ตอนดงน

1)สำารวจและประเมนสถานการณชมชน โดยการสำารวจและ

วเคราะห ในประเดนของพฤตกรรมเสยงทมผลตอสขภาพ

สำารวจองคกร / คนทเปนแกนนำามความพรอมในการรวม

ดำาเนนการ สำารวจทน และองคความร ตลอดจนภมปญญา

ทองถน ทจะนำามาใชใหเกดประโยชน

2)สรางเวทการเรยนรในหมบาน / ชมชน ซงเปนการนำากลม

คน/องคกร และความร มากอใหเกดกระบวนการเรยนรรวม

กน ในลกษณะประชาคมรวมกนของกลมองคกร ภาค/เครอ

ขาย รวมกำาหนดสงทตองการพฒนา

3)จดทำาแผนดานสขภาพ เร มจากทำาประชาคมหมบานจาก

ขอมลขอมลตางๆ ทไดในชมชน/ทประชม มาจดทำาแผนโดย

ใชเคร องมอทชมชนมความพรอม เชนเคร องมอ แผนท

ทางเดนยทธศาสตร หรอเครองมออนๆ ทงนแผนทไดควร

ม 2 ดานนำาสการสรางกจกรรม คอ ดานสรางสขภาพ และ

ดานซอมสขภาพ จากนนกลมองคกร ภาค/เครอขาย แกน

นำาชมชน นำาแผนสขภาพทไดประกาศใหชาวบานทงหมบาน

ไดรบรและมสวนรวมในกระบวนการทำาแผน อาจจะใชวธการ

ประชมชาวบาน หรอจดเวทกลางบาน เพอสรางโอกาสรบร

เสนอ โตแยง และประชาพจารณปรบแผนใหสมบรณยงขน

2. การจดการงบประมาณ เป นแกนนำาในการระดมทนด านงบ

ประมาณ และทรพยากรทจำาเปนใน

การขบเคลอนแผนสขภาพ ทงทไดรบจากภาครฐ เอกชนและจากหนวยงา

นอนๆ ทงในและนอกชมชน มาเพอใชในดานการเฝาระวง ปองกนและ

ควบคมโรค ทงในกลมปกต กลมเสยง/เปนโรค เปนการจดงบประมาณให

เหมาะสมกบกจกรรม โดยมขนตอนดงน

1)สำารวจแหลงทนในชมชน

2)จดทำาขอมล นำาเสนอแผน ฯ โครงการของงบประมาณ

3) เปดเวท ทำาขอตกลงรวมกนระหวางผสนบสนนกบทมดำาเนน

งาน

4)ประชมเครอขาย ทมงาน/แกนนำา เพอจดสรรงบประมาณท

ไดรบสนบสนนใชในกจกรรม ทงนเจาของงบประมาณตอง

ไดรบทราบและเขาใจในการใชงบประมาณดงกลาว

5)จดทำาแบบรายงานผลงาน และการใชจายงบประมาณ

รายงาน นำาเสนอ ชแจงทมงานและเจาของงบประมาณ

3. การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนนำาจดกจกรรมสขภาพใน

ชมชน ทงดานสรางสขภาพ และดานซอมสขภาพ โดยมขนตอนดงน

1)สำารวจ คนหา จดทำาทะเบยน

2) เตรยมชมชนเพอรบการตรวจสขภาพเชงรก

3)จดกจกรรมการคดกรองเพอประเมนพฤตกรรมสขภาพ

เบองตน

4) ใหคำาแนะนำาการดแลสขภาพ

5)การจดกจกรรมเพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรค

6)สนบสนนการจดตงกล ม/ชมรมผป วยโรคเร อรงและม

กจกรรมเพอนชวยเพอน

7)สรางความเขมแขงของชมชน

8)จดระบบและทมตดตาม ประเมนผลกจกรรม และสรปผล

4. การประเมนผลการดำาเนนงานแบบมสวนรวม เปนการประเมนผล

ทเกดประโยชนตอชมชน ทำาใหชมชนไดรบรสถานการณ และผล

การทำางานทผานมาไดอยางทวถง เพอใหชมชนเหนความสำาคญ

และตระหนกถงความจำาเปนทตอประเมนผลงาน ทำาใหคนหาจด

ออนการดำาเนนงานของชมชนไดอยางมประสทธภาพยงขน โดยม

ขนตอนดงน

1)จดท ม/คณะทำางานในการตดตามประเมนผล ท มองค

ประกอบจากภาคเครอขายจากหนวยงานตางๆ

2)กำาหนดหวขอ/ประเดน ในการตดตามประเมนผล พรอมจด

ทำาแบบตดตามประเมน

3)จดทำาแผนออกตดตามประเมนผล

4)ออกตดตามประเมนผล

5)นำาผลจากการประเมน มานำาเสนอแลกเปลยนประสบการณ

และวเคราะห

6)สรปผลโดยคณะทำางาน

7)จดเวทเสนอผล ใหชมชนรบทราบ แสดงความยนดในความ

สำาเรจ วางแผนแกไขสวนทเปนปญหา และหาทางพฒนา

รวมกน เพอนำาสกระบวนการจดทำาแผนฯ ตอไป

การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการเสรมสรางความ

สมพนธกบชมชน โดยการนำาขอมลขาวสาร แนวทางและวธการทำางาน ทเหมาะสม สอผานรปแบบและวธการตางๆ ไปสคนในชมชน เพอพฒนาพฤตกรรมทเป นบวก สนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรม และคงพฤตกรรมทเปนบวกนนไว ทงนการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทด ควรจะสามารถกอใหเกดสงตางๆ ดงน ไดแก

การเพมความรดานการปรบเปลยนพฤตกรรมในทางบวก กระตนการพดคยในชมชนใหมารวมกนจดกจกรรมปรบเปลยน

พฤตกรรมไปในทางบวกได สงเสรมการปรบเปลยนทศนคตการรบรเหตผล ความจำาเปนและ

แนวทางเปลยนพฤตกรรม สงเสรมใหเกดการสนบสนนจากผนำาในชมชน ลดความเขาใจคลาดเคลอนทอาจสงผลใหเกดพฤตกรรมสขภาพท

ไมเหมาะสม สนบสนนการจดบรการดานการปองกน รกษาและสงเสรมสขภาพ เพมทกษะและความเชอมนในตนเอง

เทคนคการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรม ทสำาคญคอ การ“สอสารระหวางบคคล มดงน ”

1. การบรรยาย ควรใชเมอเปนการนำาเสนอเนอหา หรอหวขอใหมๆ ใหกบผเขารวมกจกรรม ในลกษณะภาพรวม ขอเทจจรง สถต และเปนการนำาเสนอเมอมผเขารวมกจกรรมจำานวนมาก

2. การสาธต เปนการนำาเสนอวธการในการกระทำาบางสงบางอยางใหผเขารวมกจกรรมด หรอเรยนร ควรใชเมอเปนการสอนทกษะหรอเทคนคเฉพาะอยาง อยางเปนขนเปนตอน

3. กรณศกษา เปนการเขยนอธบายสถานการณสมมตทตองการการวเคราะหและอภปรายใหผฟง ไดรบฟงและมสวนรวม เพอพฒนาทกษะการแกปญหารวมกนระหวางสมาชกในกลม

4. บทบาทสมมต ควรใชเมอตองการชวยกระตนใหเกดการเปลยนทศนคต ชวยให ผเขารวมกจกรรมเหนผลทตามมาจากการกระทำาหนงๆ ทงของตนเองและของผอน

5. การใชสถานการณทใกลเคยงกบสถานการณจรง ควรใชเมอตองการกระตนใหผเขารวมกจกรรมไดฝกทกษะการคดตดสนใจและแกปญหาในสถานการณทใกลเคยงกบความเปนจรง

6. การอภปรายกลมยอย ควรใชเมอตองการกระตนใหเกดการพฒนาทกษะการคด การตดสนใจ และแกปญหา กระตนใหเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนของผเขารวมกจกรรม

รปแบบและเทคนคของการสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมตางๆ ขางตน เปนวธทเนนการมสวนรวมของผเขารวมกจกรรม ทงน การจะเลอกใชรปแบบการสอสารในลกษณะใด ขนอยกบสถานการณในแตละพนท รวมถงความพรอมของผเลอกใช และลกษณะของผเขารวมกจกรรม เปนสำาคญ

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ควรมพฤตกรรมในการจดการกจกรรมทง

เพอตนเอง ครอบครว และชมชนดงน

ออกกำาลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวย สปดาหละอยางนอย 5

วน ครงละไมตำากวา ๓๐ นาท

ปลกผ กไวก นอยางน อย 5 ชนด ด วยกรรมวธเกษตรอนทรย

ปลอดภย

ดแลสงแวดลอมใหเออตอการมสขภาพด เชน จดบานใหสะอาดถก

สขลกษณะ กำาจดแหลงพาหะนำาโรค กำาจดขยะอยางถกวธ เปนตน

มสขนสย กนรอน ชอนกลาง ลางมอ “ ”

ตรวจสขภาพประจำาปและเฝาระวงสขภาพโดยการตรวจคดกรอง

สขภาพตามเกณฑ

ชกชวนและใหบรการคดกรองสขภาพแกกลมเสยงในชมชน โดยการ

ช ง น ำา ห น ก ว ด ส ว น ส ง

หาคาดชนมวลกาย ตรวจเบาหวาน วดความดนโลหต แปลผลการ

คดกรอง การตรวจมะเรงเตานมดวยตนเอง และการไปตรวจมะเรง

ปากมดลก

ใหคำาปรกษาแนะนำาการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ชกชวนใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว

ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอสขภาพ

สรางคห (อสม. และ/หรอแกนนำาอนๆ) อยางนอย 2 คน ในการขบ

เคลอนกจกรรมสรางสขภาพ เพอขยายใหเกดเครอขายรวมมอเสรม

พลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

จดตงกลมสงเสรมสขภาพ เชน กลมออกกำาลงกาย กลมอาหาร

ปลอดภย เปนตน

จดทำาแผนสขภาพรวมกบภาคเครอขายสขภาพในหมบาน/ชมชน /

ทองถน

ขบเคลอนแผนสขภาพสการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ลดปจจย

เสยง

เปนแกนนำาในการรเร มกำาหนดขอตกลงเบองตน กฎกตกาในการ

ดแลสขภาพของคนในชมชนและสนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคม

ดานสขภาพ

สรางกระบวนการเรยนรของชมชน โดยมศนยกลางการจดการ

ความรดานสขภาพในชมชน เชน โรงเรยน อสม. โรงเรยนนวตกรรม

ศนยปราชญชมชน เปนตน

ประเมนผลความสำาเรจการจดการสขภาพชมชน และนำาเสนอผล เพอ

นำาเขาสแผนการพฒนาทตอเนอง

แบบประเมนตนเอง ของ อสม.นกจดการสขภาพชมชน

ชอ..............................นามสกล............................วน/เดอน/ป เกด.........................................อาย.............................ปบานเลขท......................ตำาบล.............................................อำาเภอ......................................จงหวด.............................

หลกเกณฑการประเมนตนเอง อสม.นกจดการสขภาพชมชน เพอให อสม. ตระหนกและเรยนรในการดแลสขภาพตนเอง โปรดใสเครองหมาย ในวงเลบ ( ) ทตรงกบความเปนจรง

1. คาดชนมวลกาย = ………………………..กโลกรม/ตารางเมตร

( ) ระดบปกต ระดบปกต 18.50 – 22.90

( ) ระดบเสยงผอมเกนไป นอยกวา 18.50นำาหนกเกน 23.00-30.00

( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

โรคอวน มากกวา 30.00

2. รอบเอว =………………………………เซนตเมตร( ) ระดบปกต ผหญงนอยกวา 80 ซม. ผชายนอยกวา 90 ซม. ( ) ระดบเสยง ผหญงเกนกวา 80 ซม. ผชายเกนกวา 90 ซม.

๓. ความดนโลหต =………………………………มลลเมตรปรอท( ) ระดบปกต นอยกวาหรอเทากบ ๑๒๐/๘๐ มลลเมตรปรอท( ) ระดบเสยง มากกวาหรอเทากบ ๑๔๐/๙๐ มลลเมตรปรอท

๔. เจบปวยจากโรคเรอรง ( หมายถง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดสมอง โรคมะเรง โรคใดโรคหนงหรอสองโรคขนไป )

( ) ระดบด ไมมโรคประจำาตว( ) ระดบเสยง ปวยดวยโรคเรอรง แตสามารถควบคมโรคอาการของ

โรคและใชชวตประจำาวนได เชน นดรบยาทก 2-3 เดอน มการลดยาหรอไมเพมยาหลายขนาน

ปวยดวยโรคเรอรง และไมสามารถควบคมโรคและอาการของโรคได ไมสามารถทำางานหรอใชชวตไดปกตหรอ เชน นดรบยาบอย/ทกเดอน มการเพมขนาดยาหรอเพมยาหลายขนาน

๕. การสบบหร ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคยแตปจจบนเลกสบบหรเดดขาด( ) ระดบเสยง สบบหร เปนบางครง (1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา)

และพยายามลดการสบ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

สบบหร เปนประจำา (5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดปรมาณหรอเลกได

๖. การดมสรา ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคย ปจจบนเลกเดดขาด( ) ระดบเสยง ดมบางเปนบางครง (1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา)

และพยายามลดการดมลง( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

ดมเปนประจำา (5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดหรอเลกได หากหยดจะมอาการ

๗. การออกกำาลงกาย ( ) ระดบด ออกกำาลงกายหรอออกแรงทำางานจนเหงอออกอยาง

สมำาเสมอทกวน( ) ระดบเสยง ออกกำาลงกายหรอออกแรงทำางานแตไมมเหงอออก

ไมรสกเหนอย

ไมออกกำาลงกายหรอออกแรงทำางานนอยมาก

๘. กนอาหารปลอดภย (หมายถงอาหารปรงสก ครบ 5 หม แหลงทมาปลอดภย เชนมอย. หรอปลอดสารพษ )

( ) ระดบด กนอาหารและนำาทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ( ) ระดบเสยง กนอาหารและนำาทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ

เปนสวนใหญ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

กนอาหารและนำาทไมปลอดภยและ ไมมคณคาทางโภชนาการ เปนประจำา

๙. การกนผกผลไม ( ) ระดบด กนผกและผลไมในปรมาณทเพยงพอ ( ครง

กโลกรม/วน)( ) ระดบเสยง กนผกและผลไมบาง แตปรมาณไมเพยงพอ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

กนผกและผลไมเลกนอย

๑๐. ความสขและความพงพอใจในชวต( ) ระดบด มความสขและมความพงพอใจในชวตทเปนอยมาก( ) ระดบเสยง มความสขและมความพงพอใจในชวตอยบาง( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

ไมมความสขและไมมความพงพอใจในชวต

๑๑.การจดการความเครยดและปญหาทเกดขน( ) ระดบด มความเครยดนอย และสามารถจดการไดเปนอยางด( ) ระดบเสยง สามารถจดการได บางไมไดบาง มความเครยดปาน

กลาง บางครงตองกนยานอนหลบ แตไมกระทบตอการใชชวตประจำาวนไมสามารถจดการได

ความเครยดมาก ตองรกษาดวยยาตลอดเวลา โดยมผลกระทบตอการใชชวตประจำาวน

๑๒. ความสมพนธและการยอมรบจากผอน( ) ระดบด มสมพนธภาพทดตอบคคลในครอบครวและ ชมชน

และเปนทยอมรบของผอน( ) ระดบเสยง สมพนธภาพตอบคคลในครอบครว และชมชน อยใน

ระดบปานกลาง มปญหาทะเลาะววาทบอยครง เขากบผอนไดบาง

ทะเลาะเบาะแวงกบผอนเปนประจำาไมสามารถเขากบผอนได

๑๓. การตรวจสขภาพประจำาป อยางนอย วดความดนโลหต ตรวจนำาตาลในเลอด วดรอบเอว

( ) ระดบด ทก 1 ป เปนประจำาสมำาเสมอ( ) ระดบเสยง เปนบางปไมสมำาเสมอ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย

ไมเคยตรวจและหรอนานๆครง

๑๔. การชวยเหลอบคคลอน ชมชนและสงคม ( จตอาสา) ระบ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................๑๕. ปลกพชผกสมนไพรไวกน จำานวน..............ชนด ไดแก............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................

..................................................................................

..............................................................................................

........................................................................................

สรปผลการประเมนสขภาพตนเอง

อยในระดบด…………........ขอ อยในระดบเสยง ……………….ขอ อยในระดบเสยงมาก…………….ขอ

สญญาเงอนไขเพอแสดง เจตนารมณในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเอง

ขาพเจา มความตงใจและมงมนปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเองดงน

ระบเปาหมายทตองการปรบเปลยน .................................................................................................................ขนตอน/กจกรรม ทดำาเนนการเพอใหถงเปาหมายทตองการปรบเปลยน

........................................................................................

......................................................................................