รศ.ดร.ดุษฎี โยเหลา...

รศ.ดร.ดษฎ โยเหลา

สถาบนวจยพฤตกรรมศาสตร

มศว.

เรองทจะบรรยาย การวจยเชงคณภาพ

Phenomenology, grounded theory, ethnography

การวเคราะหขอมล แบบ Phenomenology

การวจยทางสงคมศาสตรทผานมากวาสามทศวรรษถกแบงออกเปน 2 ขวใหญ คอ การวจยเชงปรมาณ และการวจยเชงคณภาพ ทงททงสองฝายตางมจดมงหมายเดยวกนคอการสรางองคความรใหแกสงคม แตกตางกนเพยงแนวคดและวธการไปสจดมงหมายทเดนคนละแนวกนเทานน

คอการวจยเชงปรมาณเนนการก าหนดกรอบความคด สมมตฐาน กอนการเกบขอมล และวเคราะหขอมลเพอการยนยน หรอปฎเสธสมมตฐาน ขอมลทเกบและวเคราะหมลกษณะเปนขอมลตวเลข

ในขณะทการวจยเชงคณภาพผวจยอาจมการเปลยนแปลงสมมตฐานหลงการเกบขอมลและขอมลทเกบเปนลกษณะ หรอการบรรยาย

ค าถามวจยทเหมาะแกการท าวจยเชงคณภาพ ค าถามทเกยวกบประสบการณของบคคล

ค าถามทตองการความหมาย

การเขาใจบคคลในบรบททางสงคม

การรและเขาใจเรองทไมคอยมใครร

เปาหมายของการวจย ส ารวจ

พรรณา

เปรยบเทยบ

ทดสอบโมเดล

ขอมลในงานวจยเชงคณภาพ สงของ(physical objects)

ภาพนง( still images)

เสยง(sounds)

ภาพเคลอนไหว(moving images)

ขอความ(texts)

ผลของการวจยเชงคณภาพ ประเดน(theme)

แบบแผน(pattern)

การออกแบบการวจย

มลกษณะทเปนการแสวงหาความร ความจรงโดยปราศจากการจดกระท า การควบคม หรอขอก าหนดใดๆ

มความยดหยนตอการเปลยนแปลง ในระหวางการด าเนนการวจย

ใชกลมตวอยางทเจาะจงตามจดประสงค

การเลอกตวอยาง การเลอกตวอยางตามจดประสงค

1.เลอกลมเดน

2. เลอกกลม/คนทมขอมลเขมขน

3. เลอกกลมทครอบคลมความสนใจ

4. เลอกกลมทคลายคลงกน

5. เลอกกลมทเปนแบบฉบบ

6.เลอกกลมแบบสะสม(snowball)

การเลอกตวอยาง 7. เลอกกลมทยนยน/ไมยนยน

8. เลอกกลมแบบแบงชนอยางมจดประสงค

9. เลอกกลมตามทฤษฏ

การเกบรวบรวมขอมล

ใชขอมลเชงคณภาพ

ใชประสบการณตรงของผวจยในการเขาหากลมตวอยาง

ผวจยมสวนรวมอยางเปนกลางและเขาใจ

มความเปนกระบวนการตอเนองในขณะทเกดการเปลยนแปลง

วธการเกบรวบรวมขอมล การสงเกต

การสมภาษณ

การใชเอกสาร หรอ สงพมพ เทป VDO

เครองมอทใชในการสมภาษณ การสมภาษณโดยใชการสนทนาอยางไมเปนทางการ

การสมภาษณแบบมโครงสรางใชค าถามปลายเปด

การสมภาษณโดยใชแนวการสมภาษณ

ประเภทของค าถาม ค าถามเกยวกบประสบการณและพฤตกรรม ค าถามเกยวกบความคด ความเหน ค าถามเกยวกบความรสก ค าถามเกยวกบความร ค าถามเกยวกบการรบรดวยสมผสทงหา ค าถามเกยวกบพนภมหลง

ในการถามค าถามควรค านงถงกรอบเวลา ตงแตอดต ปจจบนและอนาคตใหเหมาะสมดวย

ศลปะของการถาม ถามค าถามปลายเปด เปนการถามทผถามไมคาดลวงหนาวาขอบเขตของ

การตอบกวางหรอแคบอยางไร ทศทางของการตอบเปนอยางไร และไมถามแบบมทางใหเลอกตอบ

ถามค าถามทมประเดนเดยว ถามค าถามทชดเจน โดยการใชภาษาทกลมตวอยางเขาใจ หลกเลยงการใชค าทเปนการเฉพาะทอาจมความหมายหลายอยางส าหรบ

กลมตวอยาง ระมดระวงเมอใชค าถาม ท าไม (why)เพราะเปนการถามทเปนเหตและผล

ศลปะของการถาม ถามอยางเปนกลาง ไมใชการตดสนของตวเอง ไมแสดงอารมณความรสก

สรางบรรยากาศทมความเขาใจ และรวมรสกโดยไมรวมตดสน

ถามโดยใชตวอยางประกอบจะชวยใหค าถามชดเจน และอาจใชหลงจากถามค าถามทวไปแลว

ใชค าถามแบบใหลองสวมทบบาท

การใชค าถามสบสาว(probes) ใชค าถามทใหรายละเอยดเพมเตมเกยวกบปรากฏการณ ผแสดง ผรวมแสดง และ

บรบทของเหตการณ เชน When did that happen? Who else was involved? Where were you during that time? What was your involvement in that situation? How did that come about? Where did that happen? การขอใหอธบายเพมเตม

การวเคราะหขอมล

เนนความมเอกลกษณของหนวยการวเคราะห แตอาจมการวเคราะหรวม

เนนการวเคราะหแบบ inductive และตามดวยการสงเคราะหอยางสรางสรรค

ใหความส าคญกบบรบท

ขนตอนการวเคราะหขอมล การลงระหส(coding) จากเอกสารทถอดเทป ผวจยอานแลาก าหนดสวนของขอมลใน

เอกสารทผวจยเหนวาส าคญ เรยกวาหนวยของการวเตราะห อาจเปน ประโยค ยอหนา แลวนกวจยใหระหสกบหนวยของการวเคราะนนๆ

การจดหมวดหมระหส (categorizing group)และ การลดความซ าซอน(reducing codes) เปนการทบทวนระหสเพอดความเชอมโยงระหวางระหส และบางครงอาจรวมระหสบางตวเขาดวยกนได

การสรางความเชอมโยงระหวางหมวดหม(relationship and pattern among categories)

การตงหวขอ(theme and subtheme)

การสรางรหสในการวเคราะหขอมล ประเภทของรหส

การกระท า

ความหมาย

กจกรรม

การมสวนรวม

ความสมพนธ

บรบท

การสรางรหสในการวเคราะหขอมล ประเภทของรหสขอมล รหสดานบรบท รหสในการนยามสถานการณ รหสเกยวกบมมมองของผใหขอมล รหสดานวธคด รหสดานกระบวนการ รหสเกยวกบกจกรรม รหสเหตการณ รหสดานความสมพนธและโครงสรางสงคม รหสดานกลยทธ รหสดานวธการ

ความนาเชอถอ(trustworthiness) Lincoln, Guba,1985 ผลสรปของการวเคราะหจะมความนาเชอถอไดโดยการแสดงคณลกษณะดงน

1. Credibility แสดงไดจากการอยในพนทอยางยาวนานและสมาเสมอหรอมคนสมภาษณหลายครง มการตรวจสอบสามเสา ม member checking

2. Transferabilityผลสรปทไดสามารถนาไปใชประโยชนไดในมมมองของผบรโภคงานวจย โดยการมขอมลทลมลก ชดเจนเกยวกบผรวมวจย และบรบท

3. Dependability (reliability) ผลมการตรวจสอบรองรอยของผลสรปได โดยใช peer review หรอ debriefing การใช multiple coders

4. Confirmability (objectivity) ผลสรปยนยนได โดยทการตรวจสอบรองรอยของกระบวนการวจย จากผวจยอน

การตรวจสอบสามเสา “การตรวจสอบสามเสา” (Triangulation) ค าๆ นถกน ามาใชครงแรกในหนงสอ Research

Act ของ Norman Denzin หมายถงการใชแหลงขอมลหลายแหลงในการศกษาปรากฏการณทางสงคมเดยวกน เพอตรวจสอบผลซงกนและกน Denzin, N. K. (1978)

การตรวจสอบสามเสาไมเพยงแตตรวจสอบโดยใชแหลงขอมลทแตกตางกน แตยงสามารถตรวจสอบโดยใชวธอนๆ ไดอก Denzinไดเสนอวธการตรวจสอบสามเสา 4 รปแบบดงตอไปน

1) การตรวจสอบสามเสาดวยขอมล คอ การใชขอมลจากแหลงทแตกตางกนเพอตรวจสอบยนยนผลซงกนและกน

2) การตรวจสอบสามเสาดวยนกวจย คอ การใชนกวจยหลายคนศกษางานวจยเดยวกนเพอตรวจสอบผลซงกนและกน

การตรวจสอบสามเสา 3) การตรวจสอบสามเสาดวยทฤษฎ คอ การใชทฤษฎทแตกตางกนหลาย ๆ

ทฤษฎหรอหลาย ๆ มมมองในการตความผลเพอตรวจสอบผลซงกนและกน

4) การตรวจสอบสามเสาดวยวธการวจย คอ การใชวธการวจยทแตกตางกนหลายวธในการศกษาปญหาการวจยเดยวกน เพอตรวจสอบยนยนผลซงกนและกน

เลอกวธวจยระหวาง Grounded theory, Phenomenology, Ethnography

Ontology หมายถงเราตองเขาใจวา ความจรง สงทปรากฏจรง ความเปนจรง (reality=actual existence) ของสงทเราก าลงจะท าการวจยนน 1) เปนความเปนจรง แบบไหนและ มธรรมชาตเปนอยางไร และ 2) เราสามารถรอะไรบาง ในความเปนจรงนน

ผสราง GT สมยแรกโดยเฉพาะ Glaser เชอวา ความเปนจรง นนเปน “true state of affairs” คอสามารถยนยนได ( เหมอนพระอาทตยขนทางทศตะวนออก นน true สามารถยนยนได โดยการไปรอดทางทศตะวนออกของทกเชา ของทกมมของบาน เปนตน) ในขณะท Strauss & Corbin มความเหนวา ความเปนจรง นนอาจเปลยนไปตามเวลาและสถานท ดงนนนกวจยทจะใช GT อาจมความเชอแบบใดแบบหนงแลวแตวาจะเปนแบบของ Glaser หรอ Strauss & Corbin ซงในแบบหลงนกใชการวเคราะห ทเรยกวา conditional matrix ในการยนยนขอสรปของ GT ค าถามของการวจย จงตองการระบวา ม อะไรทใชในการอธบายไดบาง และการอธบายเปนอยางไร

Phenomenology ตามแบบ ของ Heideggerian นนเปนทแนนอนวา มความเชอวา ความเปนจรงเกยวกบเรองทศกษานน เปน การตความของบคคลและขนอยกบเวลาและสถานท ค าถามของการวจยจงตองการท าความเขาใจวาบคคลมการตความประสบการณของตนเองอยางไร ส าหรบ Ethnography กนาจะเปนแบบเดยวกบ Pheno คอ ความเปนจรงนน เปนการตความของผวจย ค าถามของการวจยจงเปนการถามวา จากประสบการณของการเขาไปสงเกต นกวจยคดวา ความเชอ วฒนธรรม สงคมมผลตอคนในสงคมอยางไร

Epistemology : เกยวของกบ ตวความร(knowledge) ผทเปน

เจาของความร และความสมพนธระหวางนกวจยกบความร

ethnography research ความสมพนธระหวางนกวจย และผใหขอมลหลกมลกษณะทสรปไดวา ตอง polite not friendship , ตองcompassion not sympathy, ตอง respect no belief , ตอง understand not identification , ตอง admiring not love

ethnography เปนวธการลงชมชน ประเภทของ Ethnography life history, memoir, narrative ethnography, auto ethno, fiction, applied ethno, ethno decision modeling

การเลอกหวขอวจยทเหมาะกบ ethnography ผวจยตองตอบใหไดวา อะไรเปนแรงจงใจใหท าเรองน ท าไมตองเปนสถานทแหงน ชมชนแหงน ท าไมตองเปนกลมน ขอมลทเกบ ประกอบดวย สาระเกยวกบวฒนธรรมทงทเปน ความคด คณคา พฤตกรรม

ในแงของ epistemology นน นกวจยตองคดวาความร(knowledge)ในเรองนเปนอะไร เปนความเหนความเชอของคนและพฤตกรรมทเกยวของ กบการกระท าของคนอนในสงคมนน ความสมพนธในสงคม แลวเราจะรเรองนไดอยางไร

ethnography ใชการสงเกต การวเคราะหขอมลใชการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ไดแก theme analysis การยนยนความนาเชอถอ และreliability กมลกษณะเฉพาะทสอดคลองกบวธการทใช

GT GT ใชอภทฤษฏ หลกคอ symbolic interactionism นกวจยตองหาความจรงจาก

คนทอยในกลมตวอยาง ผใหขอมลหลก เชน ผทประสบความส าเรจในการใชแนวคดการทองเทยวเพอความยงยน หรอ การทองเทยวบนฐานเศรษฐกจพอเพยง ผวจยมระดบของความเปนคนใน หรอนอก มากนอยเพยงใด

ใน GT ม2แนว แนวดงเดม Glaser เนนใหนกวจยเปนอสระจากความรความจรงขณะทในยคตอมา Strauss ใหผวจยตความจากประสบการณ ดงนนผวจยตองแสดงจดยนวาความรในการวจยนนคออะไร และนกวจยจะมระดบความสมพนธกบสงนนมากนอยแคใด

ในแงของ methodology จะเหนวาใน GTใชขอมลจาก การสมภาษณ การfocus group การสงเกต และวธการอนๆ การวเคราะหขอมลใช constant comparison, theoretical sampling, และอาจมconditional matrix

Phenomenology Phenomenology ผวจย ยงตองเปนผเปนเจาของประสบการณ หรอ ใกลชดกบ

เจาของประสบการณ ( First person experience ) การเกบขอมล phenomenology ใช dialogue การสมภาษณ การวเคราะหโดย bracketing, imaginative variation

การวเคราะหขอมลของงานวจยเชงคณภาพแบบปรากฎการณนยม

Phenomenology การศกษาตามแนวปรากฏการณนยมนน กอนอนตองเขาใจกอนวาสงทถกศกษาคอ

อะไร สงทถกศกษาเรยกวา phenomenon คอ ปรากฎการณอาจเปนปรากฎการณทเราไดประสบมาแลว หรอทก าลงประสบอย

การศกษาน ใชการมส านกร(conscious) ตอปรากฎการณนน จากขางตนจะเหนวาการศกษานมสวนส าคญ 2 สวน สวนแรกคอ การทเราม การส านกร และสวนทสองคอ สงทถกศกษา (object)

ทงสองสวนนมสวนประกอบยอยลงไปอกคอ การมสานกร อาจเปน การรบร การรสก การตความ การตดสนคณคา และสงทถกศกษากมสวนประกอบยอยๆ ทงเปนสวนทเปน ชน และเปนสภาวะ

ในการทจะพบแกนของปรากฎการณ ตองศกษาผานประสบการณของคน ดงนนในการศกษาเพออธบายรายละเอยดเกยวกบประสบการณ หรอ จงเปน กระบวนการของการทเรามสานกรในสงทเปนสวนตางๆ ของเหตการณ จากรบางสวนจนกระทงรทงหมด และกระบวนการทกลาวถงนเรยกวา intentionality

โดยผลทไดจากการศกษาคอการพรรณนาสงทเปนแกนของประสบการณนนๆ

ค าถามการวจย ค าถามวจย 1. แกน(สวนทส าคญและจ าเปน)ของการมจตวญญาณองความ

เปนครคออะไร 2. มเงอนไขใดบางทเกยวของกบการทครใหความหมายของจตวญญาณคร

ขนตอนการวจย ก าหนดปรากฏการณทจะศกษาและตงปญหาและค าถามวจยในขนแรกผวจยอาจเกบ

ขอมลเพอตรวจสอบวาจะมขอมลทสามารถน ามาวเคราะหหรอไม โดยการคดเลอกผรวมวจย

ถามค าถาม 1)ทานรสกอยางไรเมอมคนกลาววาทานมจตวญญาณคร 2)คดถงสถานการณททานรสกวาทานมจตวญญาณใหอธบายสถานการณนนๆ

รวบรวมขอมล ทเปนการพรรณนาของผรวมวจย(ตวอยาง) และจากประสบการณของผวจย เชนใหผรวมวจยเขยนพรรณนาในประเดนกอน แลวผวจยใชการสนทนาเพอขยายความ

วเคราะหขอมลและตความในประเดน โครงสราง ความหมาย ความเขากน การเกาะกลมกนในบรบทตางๆ

ขนตอนการวเคราะหขอมล(Husserl) 1)ระบ ใหชดเจนวา ปรากฏการณทสนใจศกษา ประสบการณนนคออะไรของใคร 2)ระบอคตทอาจเกดขนจากประสบการณเดมของผวจย และสงทผวจยท าเพอแขวน

ประสบการณนน 3)จดเกบขอมลโดยการใชค าถามปลายเปดและการเจาะลก จากบคคลทมประสบการณใน

เรองนน 4) หลงจากการ bracketing(Husserl กลาวถงสงทจะ bracketing ไวดงน การแขวน ความร ทาง ทบ ,พนบาน วฒนธรรม,การแขวน self conscious) คนพบแกนของประสบการณ 5) เขยนอธบายแกนของปรากฏการณ พรอตวอยาง quote จากผรวมวจย 6) ท าซ า4 และ 5 จนกวาจะคนพบทงหมด

ขนตอนการวเคราะหขอมล(Giorgi and Giorgi) 1. อานขอมลทงหมดเพอใหมองภาพรวม อานหลายครง

2. กาหนดหนวยของการวเคราะห และกาหนดใหเปน meaning unit

3. แปลง meaning units ใหเปน ขอความทแสดงการพรรณา อธบายทางจตวทยา ในขนนใช free imaginative variation กลาวคอเปนการแปลงประสบการณทผรวมวจยพดดวยภาษาทวไป และเปนสวนตวใหเปนคาทสะทอนความหมายทางจตวทยา แตไมควรนาคาทมอยแลวทางทฤษฎตางๆมาใช

4. ระบโครงสรางของปรากฎการณ( phenomenon structure) โดยการใช imaginative variation กบ ผลทไดจากขอ 3 วาสวนไหนบางทเชอมโยงกน ผลทไดจะเปน แกนและโครงสรางของปรากฏการณ

เทคนคเฉพาะ imaginative variation

ท าโดยการใชจนตนาการทแตกตากน ใชกรอบการอางองทแตกตาง ใชการเขาสปรากฏการณในแนวทแตกตางจากเดม และหลากหลาย บทบาททตางหนาทหรอโครงสรางทตาง เปาหมายกเพอ ใหเกดการพรรณาเชงโครงสรางของประสบการณนนๆ สงทเปน underlining and precipitation factor ของสงนน how and what เชน การศกษาความกลวของนกเปยนโนกอนการขนแสดง ตองอธบายความกลววา ประกอบดวยอะไร meaning and essences การใชจตนาการทคดเปลยนองคประกอบของประสบการณ เชน กรรมการแตงกายเปนอยางอน คณจะจะอธบายความกลววาอยางไร

horizontalization เปนการใหความส าคญกบองคประกอบหรอหนวยเลกๆ ในประสบการณ ในระดบเดยวกนเพอใหมองประสบการณในมมอน

bracketing เราจากการทแขวนสงทเราเรยนรจากลงานทางวชาการตางๆ ทบ ทมอยแลว องคความรทมอย ,แขวนความรทเรามในเรองของวฒนธรรม ความเชอทเรายดถออย ในกรณทเรามประสบการณตรงในเรองนน เราอาจสมภาษณตวเองแลววเคราะหขอมลของตวเองไวกอน

ตวอยาง Learning จากประสบการณการใหของขวญ

ฉนมอบชดหมากรกใหแกลกชายคนโตชดหนง หมากรกชดนฉนเลนมานานหลายป ในใจของฉนคดหลายอยางตอนทมอบให ฉนคดวาหมากรกนมคณคา มากกวามลคาทางราคามากมายนก การมอบใหลกเหมอนกบวาเปนการแสดงความผกพนระหวางฉนกบลก

ตอนลกไดรบไปตนเตน และเหมอนวาจะรบรความรสกทางใจนนอย ในชวงสองสามสปดหแรก เคาแทบไมปลอยใหกลองหมารกหางตวเลยทเดยว

อยาไรกตามหลงจากชวงแรกนผานไป ฉนกพบวา ไมคอยไดเหนลกถอกลองหมากรก เมอฉนไดสอบถามเกยวกบมน เคากวายงอย

เรองหมากรกนเปนประเดนขนมาอกกตอนทกาลงเลนหมากรกกบลกชายคนเลก

ลกถามวา พอทาไมตอนเราเคลอนตวหมากรกจงมเสยงดง ฉนกอธบายวาในตวหมากรกนมการใสตะกวเพอถวงใหมนาหนก แตเมอเราใชมนมานานมนกอาจหลวมแลวหลดออกจากเปาได พอเราเคลอนมนกจะเกดเสยง

ลกกบอกวาออเขาใจแลวเปนอยางนนเองพชายถงมเยอะเลย

ฉนกเลยถามวา เขามอะไรเยอะ

ลกชายคนเลกกตอบวา ลกตะกวครบ

แลวเขาเอามาจากไหน

กในตวหมากรกทพอใหไง เขาอยากไดกเพราะเหตนแหละ

ฉนโกรธมากตอนนนลกชายคนโตนงเลนกบแมวอย เคาทาทาตระหนก ตอนทฉนตะโกนเรยกชอเขาตวยเสยงดง แลวถามวา “รไหมวาทาอะไรลงไป” “ไมทราบครบ” “ทาไมเธอถงไปแยกตวหมากรก” “ เพอจะไดเอาเมดตะกวไงครบ พอโกรธเรองอะไร” ทาทางของเขางงมากวาพอพดเรองอะไร และโกรธเรองไร

ตอนนนตวฉนกลบรสกละอาย แตไมรวาทาไม ดงลกมากอดไวแลวบอกวา พอผดเองลกเปนเจาของตวหมากรกแลวลกจะทาอยากไรกได

หลงจากนฉนกไดเรยนรวา “คณคาของของขวญ ไมไดอยทผให แตอยทความสามารถของผรบทจะรคานน”

ฉนใหของขวญแกลก ดวยความคดทวามนมใชเปนแคสงของ แตเปนของทฉนใชมานานเปนของทมอบแกลกโดยเฉพาะ ในขณะทลกรบของเพราะอยากไดตะกวในนน ฉนจงใหในสงทเขาไมสามารถรบรได ไมวาจะเปนตวหมากรกหรอความคดความรสกของฉนทสงไปให สงทลกรบไป คอ หมากรกทมตะกวทฉนอยากไดอยภายใน